Skip to main content

Full text of "Vlyssis Aldrouandi patricii Bononiensis Musaeum metallicum in libros IIII distributum"

See other formats 


\yt  /t/f'<  '/////"iZy/n  ’?l//f'/ />/ 


PJS^' 


\ 


VLYSSIS  ALDROVANDI 

PATRICII  BONONIENSIS 

ff  MVSAEVM  METALLICVM  'I 

|\l  IN  LIBROS  IIII  DISTRIBVTVM 

„S||  PARTHOLOMAVS  AMBROSINVS 
inpncrio  Bonon.  Archtgymnusio  Simpl. 

I®  Med-jjrojessor ordinarius.Musqi  lllusCrisT. 

Senatus  Bonon.  et  Horti  publici  Profectus 
Is  I Labore  et  Studio  composuit 

Ili  \ ■ A 

cum  Indice  copiosissimo. 

MARCVS  Ah/TONIVS  BEKNIA 
proprijs  impensis  tn  lucem  edidit 

AD  SERENISSIMVM 

RANVTIVM  II 
FAR^SIVM 

JARM£  PLACENTJ£  ETC 
DVCEM  VI. 


FFfODirJVTFR.  OPIS 


SERENISSIME 

PRINCEPS 


RRORES  naturae  alienos  degenerantis  in  partus  Fer- 
dinandi  Secundi  Ethruriae  Magni  Ducis  perenni  olitn 
facrati  gloriig  miram  dum  a Mcdiccis pulchritudinem 
orbibus  mutuantur  & firmitatem  5 quid  ni  prctiofam 
ciufdcm  palabundis  per  Mineralium  finus  oatuns  fu- 
gam ab  eodem  Bononicnfi  depraehenfam.  Vlyfle  , & 
inacceffis  prcpemodum  abdit^tellurisdepromptam. 
e latebris  Tuo  fidam  in  lumine,  tanto  digniflirae  Nepos  Auuoculo  Sere- 
nidlme  Princeps  ? Tux  haec  ab  orbita  fapientix  circumferipta,  nouifiq;  di- 
telccrs  Pattocinij  Tui  fulgoribus  poderis  inclatefcet.  Quam  belle  autem 
aureo, & gemmeo  Principi,  qui  vere  delicium,  & fisculi  noftri  pretium  es, 
quidquid  rntilar  in  auto , & nitet  in  gemmis  deuouetur } & fubterranei  lu- 
mina firmamenti , quod  nofira  indagat  Mineralogia , & toc  oculis  Argus 
natura, quot  mctaIlorum,&  Iapidum  Icintillis  diftinxit.Tibi  veto  Itali^  So- 
li dicatur  ! Enim  vero  fi  metallis  ab  errantium  influxibusfyderum  vis  om- 
nis ineft,  quorum  ladte  adolefcunt,  & vigentj  quis  ignorat  cum  Farnefiani 
cxlum  ftemmatis  omnia  infe  exterorum  Principum , non  fecusac  Plane- 
tarum, tranfcripferit  decora , Tuque  illorum  omnium  in  tc  compendium 
feceris  longe  locupletiffimura  , Tibi  vni  hoc  de  Metallis  opus  ede  factan- 
dum? Quis  enim  plumbeam  Saturni  grauitatem  a Raynucioprxdantidi- 
mo  Auo  ,elc(d:rinam  louis  benignitatem  ab  Alexandro  Vaticanx  Auix 
purpurato^ferream  Martis  fortitudinem  ab  Alexandro  Duce  Belgij  quon- 
dam fulmine  jaureamSolisGratiarumptofufionem,  Regiamqj  Maiefta- 
tem  ab  Odoardo  parente  longe  aufpicatifljmoj  Cupream  Venetis  venuda- 
tero  ab  Odfauio  Duce  eximio  j hydrargiticam  Mercurij  prudentiam  ab 
Odoardo  S.  R.  E.Card.j  argenteam  demum  Lunxfapientiam  ab  Heroina 
armorum, 6c  Pacis  arbitra  Margharita  in  tc  eximie  porcentofa  fplendorum 
congerie  confluere  non  admiratur  ? Vtenimmiflum  faciam  , quem  om- 
nium fxcUloruna  ora  deptxdicant,  Paulum  III, quod  immodica  luce  ora- 

^ 2 uonis 


tionis  hebetet  dciern,qiii  non  modoFarnefiano  moderatricis  indar  Men- 
tis praefuit  exio  , fed  immenfbs  Romanx  Ecclefix  rexit  Orbes , nec  Regijs 
tantum  gazis,  at  inexhauftis  Dei  thefauris  opulentus,  & ferro  fregit  hoftes, 
& fplendido  FarnenanxGlorix  temploauro,  & pyropis  munificentiflrmc 
allaborauit  ,an  non  Tu  perinde  ac  vnicum  Farneforum  Liliorum  Lilium 
feptem  , qux  nuper  reeenfui , aurea  grana  non  aliter  atqj  Flanetarias  Ma- 
iorum Tuorum  exhibes  fphxras , Tuxque  orbe  compledteris  lapicntix? 
Ceterum  quid  auri  illx, argenti, ferriqs  pr^fertim  vberes  Tuis  in  agris  obor- 
tx  fodinx  e quibus  & Auiti  prxfidia  Martis , & pacificx  ornamenta Togx 
dimanant  s quid  tot  illx  prxdatiffimx  Margharitx  non  Indici,  aut  Perire? 
Thracijue  Bolphori  erumpentes  evadis,  fed  in  inclyto  Audriaex,  Medi- 
cxeqj  Aulx  Erithrxo  promicantes , nonne  bxc  omnia  Tibi  hoc  Metalli- 
cum, Gemmeumqj  opus  iure  adiudicant  ? Excipe  igitur,  SereniUrme  Prin- 
ceps, qua  foles  benignitate,  opus,  quod  tot  nominibus  Tuum  ed.  Hinc  vel 
ferri  fcorixTua  humanitate  concjitx  aurum  induent,  nam  fxcula  ipfa,qux 
viuimus,omnino  ferrea  per  Te  auro  recudi,&  gemmalcere  ambiuntjmeqj 
vtifupplex  oro,  da,  vt  vitimos  inter  clientes  Tuos  podremum  poflim  enu- 
merare , dum  dudio  Tibi  gratificandi  lubens  ad  lapides , & Metalla  dam- 
natus fexcentas  auro  Tibi  contextas  Olyrapiadas  , innumeralqj  fsculo- 
rum  Minhyadas  gemmis  confignatas  immortalitati  auguror. 

Seienils.  D.  T. 


Addidlidimus  Seruus 


l^cus  Antomus  Beriu£ 


BARTHOLOMy^VS 

ambrosinvs 

BeneuoloLe6l'onS. 

ihii  hactempeftate  laudabilius  apud  cun^los  effe  videtur, 
quam  perpetuum  fui  nominis  monumcntuin  pofteritati 
relinqucre.Quocicca  homines  honoris, & glori^  auidi  non 
folum  opes,  & diuitias,  f.d  propriam  quoq,  vitam  afper- 
nantur.  Nihilominus , re  accuratius  confideraca  , reprehenfione  potius 
digni funt  indicandi,  qui  omnia  moliuntur,  vt  teternum  fibi  nomen  pa- 
riant,dum  ambitione, & non  virtute  impelluntur:  quandoquidem  non 
quod  honeflum  , & poftetis  vtile , fed  cantum  , quod  ipfis  futurum  eft 
gloriofum,  intuetirur.  Illi  igitur  tantummodo  veram  nominis  immor- 
talitatem fibi  conciliate  feruntur, qui,  virtutis  amore, & iuuandi  dcfide- 
riodudti,  toto  molimine  .omnium  vtilitati  impense  faueur.  Inter  hos 
procul  dubio  dotffiffimus  Viyffes  Aldrouandus  eft  recefendus,  qui,poft 
multa  volumina  in  lucem  edita, plurimas  etiam  icones  in  tabellis  incifas 
Illuftrifs.Bononix  Senatui,  magnificis  houorarijs,ctuditiftimos  quofuis 
profeftores  inuitanti  legauic,  vc,  fadla  viri  harum  rerum  periti  eledlio- 
nc , tandem  esedemmet  icones  hiftorijs  decoratae  in  lucem  prodirent, 
Quatnobtcm  ego,  vt  Senatui  Illuftriflimo  imperanti  obtemperarem, 
& tibi  gratificarer, typis  animantium  digitatorum,Serpentum,&  Mon- 
ftrocuro  hrftorias  addidi,  5i  nunc  Metallicorum  examen  cum  iconibus 
vitaliaurae  committo, vt, Deo  fauencc.botanologicum  opus  candiude- 
fideracum,  herbarum  imaginibus  exornatum  in  afpedtum  publicum 
producatur . Vale  candide  Leftor , & menda  libenter  emenda  i quo- 
niam  non  ex  mente , fed  ex  infeitia , & incuria  typographorum  dima- 
narunr. 

Perlege  Fof  dlium  Ledor Jiudiofe  'volumen 
PToc,  quia  terrarum  continet  Orb  is  opes. 


Vfasum  hoc  Metallicum  Magni  Vlyflis  Aldrouandi  a prteclaritCmo  Viro  Bartholomao  Am. 


brofino  (ludiofo  rerum  fublunarium  indagatore  extruAuna  perluftraui  Ego  librorum  Ccnfor 


deputatus  ab  Eminentifs.  ac  Reucrendifs.  D.  D.  Card.  Ludouifio  Bonon.  Archiepifcopo,  & Principii 
In  quo  dum  liibtiliter,atqi  fingulari  doftrina  Mineralium  proprietates  enarrantur, admiranda  Naturas 
arcana  eleganti  eruditione  expolita  mirum  in  modum  elucefcunt ; & quoniam  iri  ipfo  nihil  Chrillians 
£dei,  vel  bonis  moribus  non  confonum;  imo  plurima  in  culturam  animorum  mirabili  pietate  exarat* 
reperi,  maximo  cum  fruSu,  it  vtilitate  Studentium  prtelo  committi,  & luce  donari  polTe  cenfeo. 


D.  Andreas  Cuttica  Cler.  Regularis  S. Pauli,  Posnitentiarias  Redtor,  pro  Eminentils.Sc  Reuerendifs.' 
D.  Card.  Archiepifc. 

Volumen  hoc  de  Mineralibus , it  Lapidibus  infcripmm  nomine  eximij  Vlyflis  Aldrouandi , do^ 
ftiflimarum  vigiliarum  curfu  elaboratum,  & ad  vberiorem  doarinam  capientum  redaflum  ab 
Excellentiis.  D.  Bartholomso  Ambrolino,  iuflii  Reuerendifs.  P.  Inquilit.  Bonon.  vidi,  & lanri  egre- 
gium eft  opus,quod  valde  tantum  commendat  Audorem,  in  ipfo  enim  omnigena  enjditione,&  mira- 
bili ingenio  falubris,  arcanaq;  dodlrina  Mineralium  penetratur , & traditur . Hoc  ergo  perlcdlo , at- 
tenteq;  ponderato,|nihil  fidei,  ac  bonis  moribus  diffonum  inueni:  quare  ad  maiorem  Dei  gloriam,ho- 
minum  vtilitatem,  & tanti  Viri  memoriam,  in  lucem  dari  optimum  efle  exiflimo. 


Ego  Francifctts  Hatalis  Boiwn.  in  Cathedra  Ordinaria  publicus  Thilo/bphix  Vrofeffor. 


Ege  Fabianus  de  Fabianis  ‘Fhilefophist,& Medicinte  DoHor  publicus. 

Stantibus  fupradiflis  attellationibus  Imprimatur  ergo 

Fr.  Ludouicus  Maria  Calchus  S.  Theol.  Magifter,  & Vic.  Gener.  S.OfScij  Bononite, 


VLYSSIS  ACDROVANDI 

, PATRICII  BONONIENSIS 
MVS/SI  METALLICI 
L I B E R P R I M V & 

ORDINIS  ratio; 

c • 

Vllam  Philofophla?  partem  ad  res  lingulares, &fenfibilesattf- 
tj  nentem  magis  arduam  illa  efle  arbitramur,  qus  eundas  res 
I metallicascomprehendit:  nam  licet  tradatus  animalium,  & 
j vegetabilium, non  fecus  ac  follilium  diuturna  obferuatione,& 

I frf  quenti  annotitione  indigeant  j nihilominus  ob  confufam 
horum  generationem , hac  hilloria  in  foffilibus  ab  inuicem_» 
diftinguendis  non  kui  premitur  difficultate . Vtcunq;  fit,  nos 

- auri  fabrum,  feu  potius  Dadyliurgum  imitabimur,  qui  gem- 

matum  annulum  fabricaturus,  ex  auro  obrizo , & infedo  primitus  circulum  format, 
deinde  encaufto  illum  exornat,  & tandem  pal«  diaphanum  lapidem  aptat,  Iuxta_tf 
euulgatura  diftichon. 

tnul»s  >r fiatjfy  'mi  collrdht/y  gurum, 
i[eddere  tjuempulchrum  lucidg^emmg  folet, 

Aflimiliter  talis  in  praffientia  nobis  ratio  ordinis  fuppetit,  vt  a metallis  inchoantes 
percKtera  foffifia  quandam  naturammediam  intermetalla  , delapides  participan-  jpo/slltg 
tia,&artiencaufl;ic*  materiam minillrantia,defcendere  debcamusjvttandemlapi-  ^ug. 
dibus,&  gemmis  hanc  curiofara  dodrinam  terminemus;  praterquamquod  hunc  or- 
dinem feruantes  veftigia  communis  pr.tceptoris  afleqivemur,  qui  notiora  prius  exa- 
minanda prateipiebat : Siq  ridem  metalla  in  comparatione  ad  c*tera  foffilia  (in  fre- 
queniiori  enim  propter  monetas  funtvftij  fatis  no i’a  efle  perhibentur; 


A 


DE 


2 


Vlyfsis  Aldrouandi 


E 


DE  METALLIS  IN  GENERE. 
Cap.  I. 

iE  Q V I V O C A. 


ERVM  naturalium  cognitione  nos  ad  veram  Dei  Omnipotentis  co^ 
gnitionem  euehr.  Theologorum , & Platonicorum  fententia  teftifi- 
catur ; Ideo , examinata  anjmaiium  natura,ad  inanima^  fermon?m 
conuertentes  prinio  in  metalla  incidemus, ife  prima  facie  appella- 
tionem Metalli  pluribus  conuenircrebus  inueniemus . Nam  Metal- 
lum denotat  venam , cx  qua  id  iplum  extrahitur,  atque  excoquitur,  F 


&in  hocfcnfufumptumfuitaVirgilio, quando  cecinit. 

■ iiiii..  ^luttxs  rtu'rt,itur!i]imetallum, 

g Aliquando  fumitur  pro  Fodina,  ex  qua  Metallum  eruitur,  qusaNuperis  Mine- 
ra  appellatur,  quoniamFoflbribusinillalaborantibuslatera  tcrr;E  tanquam  muro- 
jmn  eminentis  impendent , qus  Mins  nuncupari  folent , & in  hoc  fenfu  Plinius  fo- 
jnfmerx  dinamauti,MetaIlum  aurarium nominauit.  Verum,  quod  maiori  cft  dignum  ad- 
tvmam  miratione,  hoc  Metalli  nomine,  fodins  quoque  aliorum  folSIium  intelliguntur : 

^ ' (Quandoquidem  Herodotus  in  Libya  circa  Atlantem,  Metallum  filis, & in  Carma- 

i/A  34.  nia  Metallum  Rubries  reperiri  reflabatur . Diofeorides  etiam  ab  hac  fignificationc 
non  recellit, quando fcripfit«V*»*i«^'^iMe  A/6i»o/<,  nimirum  in  MetaIIis,idefl  in  fodi- 
nis lapidum.  Imo  Marbodeus  verba  faciens  de  Adamante, hanc  gemmam  in  fodinis 
JJi. $.cap.  Chriftallorum  interdum nafei  afleuerabat , hoc  verfu . 

SDe  Chriilallorum  aatum  ,fu  ruptum» e metallis. 

(Quocirca  «.'mAAv  apud  Polybiumfunt  cuniculi  ad  euertendasvrbes  accommoda-  ® 
..Metalli  ti , quoniam  Metallorum  fodinis  aflimilentur . Interdum  Metalli  vocabulo  aurum 
aqmuoca.  lignificatur  forte  per  antonomaliam : Idcirco  Fontanus  laudes  Hermi  Lydis  fluuij 
arenas  aureas  ducentis  celebrans , Metallum  pro  auro  nominauit  hunc  in  modum. 

T .elices  tfermir'pt,ditante ..Metallo , 


Amplius  mifturam  variorum  Metallorum , & prscipue  illorum , ex  qua  mortari  i-j, 
Campans,lebetes,&bombardjcpnflantur,nec  non  illam mifluram,  ex  qua  non- 


J^Jiilara  fpecula  fabrefiunt  artificcs,cSc  csferi  vulgares  homines  Metallu  vocantjCQuam- 

metallorii  poflea  artifices  mifluram  hanc  iuxta  maiorem,veI  minorem  yris  copiam,ad  ope- 
ra diftinguenda  varijs  vocabulis  vtantur ; ita  vt  illam,  qus  ad  lebetes , Mortaria,  & 
Campanas  funditur,Metal!um  cognominent;  illam  vero,  ex  qua  tormenta  bellica, & 
flatus  integrantur,  Btonzumindigitent. 

Tartepri-  Infupcr  ex  doiiilfimo  Patre  Aluaro  lefuita  in  Hifloria  Cinenfi , Metallum  a Ci- 

ma  cap.  nenfibus  pro  vno  elementorum  vfurpatur:  Cum  ipfi  quinque  elementa,  fcilicct  Ter- 


alij  feribunt , Tritium  Metallum , efl  oppidum  Hifpanis  Taraconenfis , de  quo  Pto- 
lomeusefl  legendus.  Poflremo  fi  Metallum  in  proprio  fignificatu  fumatur  indi- 
cat quoddam  foflllium  genus , quod  Aurum,  Argentum , ss , & cstera  huius  generis 
compleftitur,  de  quo  fufiirs  in  hac  hifloria  agendum  cft.  ° 


quod  fignificatpcrfcrutor, quoniam  homines  intra  fodinas  terre  me- 
talla Icrutari  loleant . Veriim  m hanc  fententiam  pedibusire  non  debemus  nani_, 
M «a  A Aa  a exponitur  qmde  perferutor , fed  metaphora  a foflbribus  metallorum  de 


II. 


ram.  Aquam,  Ignem,  Lignum,  & Metallum  conftituant.  Denique  Metallum, feu  vt  H 


ETYMVM,  ET  SYNONIMA. 

ONNVLLI  vno  ore  cofirmant,  inter  quos  recenfetur  loanncs  Chryfippus  in 
Hiftoria  de  arte  Metallica,  nuncupata  fuiffe  Metalla  a verbo  grsco  Mir«  A- 

^ 1 1 ei  ta  t en  4.  O)  e.4  r.  9 ^ . i.  1__  • ■ .-  At 


enfetur  loanncs  Chryfippus  11 


Mufd  Metallici  Lib.  IJ  3 

A iV.mpta , qui  per  terr»  vifccra  quodcimq;  metalli  genus  inquirunt . Satius  eritEu- 
ftathijiuditio  fubfcriberc , qui  hoc  etymum  deducendum  efle  exiftimauit  dvo  iS 
fitrd:  tu'  aMa  iviiiff.uaScq;  Cum  aliud  Metallum  fucceffiue  poft  aliud  inueniatur: 
quandoquidem  vna  alicuius  Metalli  vena  detefta , non  procul  alia  eiufdem,  vel  al- 
terius metalli  inuenitur:  id  enim  natura  Metallis  indidit,  vt  vna  apparente  vena_j, 
Foflbresmagnamaltcriusinuenicnda’  fpem  concipiant:  quapropter  Plinius  huius  cap.6.  ^ 
reinonignarusfcriptismaudauitjvnainuenta  metallorum  vena,  in  omni  fere  ma- 
teria, non  procul  alia  inuenirii  hincGrscos  iore  optimo  Metalla  nominaffe  fatetur: 
non  inepte  igitur  quidam  ad  rem  canebat. t 

fint  fipe  dixere  J\^etalld. 

Itaque  ad  fignificandum  hoc  folfilis  genus , vocabulum  metalli  in  omnibus  Croco- 
rum & Latinorum  feriptis  legimus.  Encclli  us  tamen , in  Hiftoria  metallica , corpus 
Minerale  maius  appcllauit  Metallum,  ad  differentiam  aliorum  fofiilium,  quo  apud 
ipfum  mineralia  media  cognominantur.Metallum  Gallis  Metail  dicitur, Italis  Mc- 

B talio,  Germanis  E in  metalli,  Hifpanis  Metal. 

Demum  Aftrologi  & Chymici  fingula  Metalla  lingulis  planctarum  nominibus 
vocitant.  Pltuiibum  Saturnum  nuncupat,StannumIouem, Aurum  Solem,Argentum 
Lunam,  /Es  Venerem,&  Argentum  viuum  Mercurium.  Hoc  autem  inde  fadlum  elfe  tth.  3.  de 
fcripfit  Albertus,  quoniam  multi  Aftrologi  lingula  Metalla  a lingulis  planetis  pro-  mmer.cap. 
gigni  iunt opinati . Sed  hanc metallorumcum planctis allinitatem,& nomcnclatu-  g. 
ram  Scaliger  tanquam  ridiculam  explodere  conatus  eft.  Scriplit  enim,  quod  huiuf- 
modi  homines  non  folum  Metallis  nomina  planetarum  aftignarunt , vcriim  quoque  Exerc. 
nullis  moti  firmis  rationibus  multa  alia  folTilia  lignis  Zodiaci  refpondere  ftatucrfit,  106. 
afleuerantes  Afphaltum  refpondere  Tauro, Auri  pigmentum  Geminis,Salcmarmo- 
niacum  Cancro,  Arfenicum  rubrum  Virgini , Vitriolum  Libro,  Sulphur  Scorpioni,  K^TetdL 
Alumen  rupeum  Sagittario,  Alumen  fciffile  Capricorno,& Salem  nitrum  Aquario.  Idrumno. 
Sed  de  his  lepida  Hiftoria  in  proprijs  capitulis  tradetur.  i»xt. 

c DEFINITIO,  ET  FORMA. 

Discrepant  Interfe  Aufloresin  aflignanda  Metalloru  definitione  & for- 
ma. Paracelfusinprimis  Icriptum  reliquit  Metalla  elle  partem  optimam 
vulgarium  lapidum,&  per  hanc  partem  optimam,fpiritus,bitumen,oleum, 

& adipem,lapidum  intellexit.  V eriim  cum  idem  audior  alibi  lapid  es  excrementa,  & 
purgameta  fyderum  elfe  monimentis  madauerit,iuftis  de  caulis,iuxta  eiufdem  men- 
te,Metallum  elfe  partem  optima  excrementorum  coli  ftatuendum  eritjficq;  hoc  Me-i  Tardcel/. 
rallorum  definitio  inter  porteta  Paracelfi  erit  collocanda.  Geber  Arabs  rediius  Me-  opinio. 
rallum  definire  videtur,  dum.Metallum  declarat  corpus  foflile , & fufile,  quod  mal-  Geher, 

leo  in  omnem  partem  extcnditur,&  dilatatur.  Alij  cenfent  dicendum  elfe,  Metallu 
effe  corpus  perfedle  mixtum  fimilium  partium  ea  prodominate  humida  exhalatio- 
ne, vi  luperni  caloris,in  venis  terro  produdlu,  per  congruam  luminis,&  motus  men-  Lii.  1. 

D furam  elaboratum,  & tande  m frigore  congelatum.  Hoc  eft  nimis  ditfufa  Metalloru  t^lchim. 
defcriptio,veluti  nimis  ardta  eft  definitio  eorum , qui  voluerunt  Metalla  efle  vapo-  cap-ii. 
res  cum  quadam  ex  halatione,  vehementia  frigoris  condenfatos.  Satius  igitur  erit 
aflererc  Metallum  effe  corpus  foffilc  durum,  igne  fufile  ,&  quod  in  fua  natura  con-  Li.e,.--Me~ 
fiftens  in  omnem  partem  malleo  extendi  poteft ; quoniam  nulla  res  inuenitur,  quo  teor, 
malleodilatetur,&  non  fit  Metallum.  Hinc  colligimus  Argentum  viuu  nullo  modo 
inter  vera  metalla  collocandum  effe  . Quare  fententia  hoc  menti  Ari  ftotelis  magis  JMetal. 
conformis  effe  videtur;  cum  ipfe  atteftetur  quicquid  ex  terra  eruitur,&  abipfa  fue-  lorum  n*~ 
rit  repurgatum,  deinde  igne  liquatum,  & tiiara»  a cundlisiurc  optimo  Metallum_j  tara. 
effe  nominandum  : iA«xe  enim  ab  Ariftotele  nuncupantur  quocunq;  malleo  in  la- 
tum,& in  profundum  dilatari  poffunt.  Animaduertendum  autem  eft,  quod  metallu 
a coteris  corporibus  fo  Silibus  eateniisdiftinguitur,  quatenus  hoc  corpus  folfilc_* 

& fufile , durum  violentia  caloris  liquefadlum , & extindlo  calore  refrigeratum , ad 
priftinam  duriciem  & forroamreuertitur : cum  multi  lapides  duiiffimi  igne  fundao. 

A 2 tur. 


opiniones 
^u&orum 
circa  for- 
mam me~ 
tallorum^ 


Lih.  5*  de 
%Afiner, 
frac.  j»ca, 
7* 

^^p-entu 
eH  inplu-, 

lo. 


4 Vlyfsis  AJdrouandi 

tur,  nlhilomlnustcfrigcrati  dm-iciam  quidem, fcd  non  propriam  formam  acquirtit.  ] 
Quoad  formam  Metallorum  , Callifthcncs  ccnliiitomnia  metalla  eandem  forma 
fubftantialcm  Ibrtiri ; hac  dere  Metalla  interfc  lpecifice,&lubflantialitcr,diftindla 
vero  accidetalitcr  conuenire  dcbent.Hnic  fententia?  nemo  fuftfagatur,nam  afFcdiio- 
nes,&  Metallorum  diuerfat  proprietates  totum  oppofitum  indicare  videntur  :fiqui. 
dem  lingula  IVle-ti^a  lingulis , & varijs  gaudent  alfeciibus,  quibus  varie  illorum  na. 
tur»  manifefiantur . Hermes,  & alij  voluerunt  in  quolibet  Metallo  pJures  fpecies, 
deformas  ita  elfe  collocatas  ,vt  alia  occulta , & alia  manifcfta,  alia  interna,  alia  ex- 
terna , alia  in  intimis,  alia  in  extimis  partibus  cuiufcunque  M ctalli  contineatur.Imd 
hanefententiam  ftabilientes  alfeucrantius  dixerunt  partes  plumbi  penitiores  efle 
aureas,  & in  fuperficie  plumbeas,  & vicillim  partes  auri  exteriores  aureas,  &intc- 
riores  plumbeas ; & lic  deinceps,  de  Aere,&  Argento  idem  conlirmandtim  elfe  arbi- 
trantur. C»teri'nnnos  elle  huius  opinionis  vehementer  pudet,  quoniam  res  homo- 
genea  expoftulat,  vt  omnes  illius  partes  eiufdcm  rationis  elTe  conlfituantur : Metal- 
la autemtanquam  homogenea  omnes  anciores  prsdicant;  idcirco  ab  iftorumfen- 
tentia  recedere  debemus  :pr»terquamqudd  aurum  igne  non  aduritur,  plumbum_j 
vero  ignis  violentia,  &pra’cipuefulphurc  confpcrfum  penitus  confumitur;  nihilo- 
minus aurum  intactum  remanere  deberet, quod  iuxta  eoru  mentem  in  intimis  plum- 
bi partibus  latibulatur.  Sed  hoc  cum  experimentis  reluiftctur , neceifario  fententi» 
Alberti  Magni  accedendum  erit,  qui  vnicuique  metallo  fuam  formam  fubftantia- 
lem  affignauit : neque  officit,  quod  f»piiis  experti  fumus , nimirum  ex  libra  plumbi 
tantam  argenti  quantitatem  fuilTe  cxtrai5iam,qua?  pendet  fcrupulum  vnum  & grana 
quatuor,  quoniam  ibi  argentum  fub  forma  plumbi  occultatur.Id  autem  experimen- 
tumfieri  non  elle  in  vfu  affirmamus,  quia  compendium  a difpendio  fuperatur. 

METALLORVM  GENERATIO. 


de 

\yfdmir. 


>^etalla 


tAfetallii 
rtMafci- 
fur  tn 
ilua. 


Z/^.  1.  de 
hocmetitl. 


ALIQVI  Audlores  non  proletarii  de  Metallorum  ortu  pauca,fed  admiratione  <* 
digna  delibant, dum  illis fcminalem  aliquam  generationem  allignant,  & 
Ariftotelis  fifi  verbis,  plantarum  ritu,metalla  produci  polle  infinuant : cum 
ipfeAriftotelesreferatin  Cypro  iuxta  Tirrham  nuncupatam,  ars  generari,  quod  in 
parua  frufla  dilledtum  fcminetur,&  deinde  multis  imbribus  audum  colligatur.Idem 
ex  aliorum  fide  tcftatur  circa  Philippos  Macedoni»  metalla  efle,  quorum  frufta  au- 
geantur, &aUrum  producant.  Imo  meminit  cuiufdamauri  copia:  in  Pieria  Mace- 
doni» defolfe,  qu»ad  palmi  magnitudinem  cxcreuit . Resprofedo  iocofa  & rifu 
digna  videtur,  fed  nulla  teneri  debemus  admiratione , quoniam  citatus  Ariftotelis 
liber iu.xtadodiffimorum  virorum fententiam ,fpurius&illi  adfrriptus  efle  perhL 
betur.  C.»terum  hac  non  minus  ridicula  cft  illorum  opinio,  qui  a mundi  primor. 
dio  eunda  metalla,&  lapides  eo  modo  procreata  fuifle , quo  nofira  atate  a fodinis 
eruuntur, &iuillaratione  in  dies  generari  exiftimarunt.  Attamen  res  ipfa  totum 
oppclitum.manifeftat  iram  veteres  fodinarum  cuniculos  fatis  amplos  a foflbribus 
fabrefados,niinc  obferuamus  ita  in  anguftum  redados,  vt  aliquem  tranliturummi-  M 
nime  admittant.  Hoc  autem  non  ab  alia  caiifa  pendere  poteft,  nili  ab  augmento 
materia:;  ex  qua  lapides  & m.etalla  generantur.  Prartcrca  Scriptores  referunt, quod 
in  Ilua  infula  metallum  ex  fodinis  ablatum  non  multo  poft  renafeatur. 

Hermes  Trifmegiftus  foflilium  partui  calum  tanquain  patrem , & terram  tanqua 
matrem  aflignauit;imd  ftcllas fixas tanquam  gemmarum  parentcs,&  ftellas  errantes 
tanquam  metallorum  pradicauit , hac  potillimum.  ratione  n otus,  quoniam  gemm» 

firmiori  natura  folidentur,  fed  metalla  tanquam  inconftantia  modo  liquatalluant, 

modo  congelata  durefeant:  quare  fi  proles  ingeniu  parentu  referre  dcbet,necelfarid 
gemmas  ex  ftellis  fixis, & metalla  ex  erronibus  originem  trahere  pronunciauit.Aliam 
Enccllius  diuulgauitfentcntiam,nimirum  quod  vcluti  Deus  Optimus  Maximus  ani- 
malium primordia  marem,  & feminam  conftituit,  quorum  femina  copulata  fetum 
produccrent,pa_ri  ratione  in  rebus  metallicis  idem  ftatuiffi;  vidctur,dum  cuneftis  me- 
tallis Sulphur  taquam  patrem,  & argetum  viuum  tanquam  matrem  deftinauit;  quo- 
rum 


Miifei  Metallici  Lib.I,  5 

A'  ru  congreflu  fnctalla  fiiccefliuc  refiiltarent.Imo  quemadmodum  ex  folo  patre, vel  ex 
iola  matre  nullus  emergit  fstusiita  ex  Iblo  fpiritu  fa’tcnte,vcl  ex  fola  aqua  iicca  nul- 
la metalla  generantur.  Solent  enim  Chymici  ha:c  metallorum  principia  ignotis  no- 
minibus occultare,  dum,  perfpiritumfa’tetem,l'ulphur,&  per  aquam  ficcam, argen- 
tum viuum  inrelligunt.  Qtiamuis  igitur  ex  fulphure,&  argento  viuo  congredientibus 
metalla  diuerfariira  fpecicrum  procreari  peffint;  nihilominus  Natura,ex  mente  En- 
ccllij,.lcmpcr  uerfeiSiffiinum  metallum,  Icilicet  aurum  producere  nititurjfed,  ob  va- 
ria accidentia,  varia  etiam  metalla  transformat.  Idem  addit,  quod  iuxta  puritatem, 
&impuritatem  fulphuris,&  argenti  villi,  pura,  & impura  metalla  dimanant.  Sed 
vt  magis  id  innotefeeret , confiderat  1'ubftantiam  argenti  viui , & fiilphuris  propor- 
tionabiliter  mixtam , & diuturna  & temperata  dccohlionc  in  vifccribus  terra?  mun- 
ds  diligenter  denfatam  cum  humore  radicali  non  corrumpente  rcdadlam  ad  quid 
fufile,&  malleo,cedens  producere  aurum  tanquam  perfciSilTimum  natura’  filiqm;  ied 
quando  mixtio  argenti  viui  paululum  immutatur , argentum  oritur  tanquam  filia_j 
B auro  fratre  ignobilior  (funt  enim,  iuxta  mentem  Chymicorura , aurum,  & argentum  ^/uro»? 
fratres)  vicillim  quando  fubftantia  impura  argenti  viui,  &luiphuris  fine  proportio- 
nc  mixta  eft,  & in  vifceribus  terra'  minus  decodfa,  neque  iuxta  modum  fuperius  affi-  fum  funt 
gnatum  denfata, tunc  ftannum,  aut  plumbum,  autcuprum,  aut  ferrum  rclultat.  Ha  fratres,- 
lunt  operationes,  qua  ex  pradiclis  prindpijs  emergere  polTunt.  .Sed  vt  veritatem 
fateamur,  infiniti  prorfus  eft  negotij  originem  mctalioi  um  inueftigare : quapropter 
quidam  Poeta  iiiftis de  caufis canebat. 

fn'!nus  lpsfn'-ruj72  . /T0u}s primordia pofsit 
Scire^c/uilus cnnjtetpnr? genr/s  omne  metalli. 

Conabimur  tamen  quatuor  caularum  genera  meditantes,  veram  metallorum  ori- 
ginem inueftigare, omittentes  confulto  eorum  fententiam , qui  opinionem  Enccllij 
defendere  nituntur ; dum  metalla  in  fornacibus  iiquefaifta  argento  viuo  fimilia  , & 
fulphureos  halitus  fpargentia  contemplantur ; quoniam  metalla  neq;  fulphiir,  neq; 
argentum  viuum  effe  affirmandum  eft . Hinc  Audior  libridc  compoficione  magni 
C lapidis praididam opinionem faluare  volcnsjfcripfit metalla  neqjex  fulphurc,neq; 
ex  argento  viuo  conflare,  Icd  cx  quadam  fubftantia,  qua?  vtriufq;  naturam  partici-i- 
pat.  Deinde  animaduertit  obferuandinn  eflcfulphur  putrefadium , quod  in  aerem  , 
attritum  facile  vertitur,  quem  poftea  Philofophus  argentum  viuum  nominat;quod 
iuxta  variam  cralfiticm,&  tenuitatem,  nec  non  diueifitatemloci  ,in  varias  metal-  ^ 
lorum  fpecies  tranfmiitatur.  Ha?c  omnia  Chymicorum  nugamenta  efic  arbitramur,  ftea 
primo, quia  rationes  illorum  expcricntif  repugnant,dum  pro  comperto  habemus  in  ^ 

nonnullis  fodinis  aurum,  & argentum  generari  . in  quibus  nulk  penitus  portio  ful- 
phuris , vel  argenti  viui  repetitur:  deinde  idemlocus  vtriq;  non  poteftefle  perac- 
coinodus , cum  natura  fulphuris  a natura  ai  genti  viuilummoperedilcrepet : ptfter 
quamqudd  fi  fulphur  (vt  aiunt)  eft  metallorum  patcr,non  poterit  ingredi  metalloru 
mixtioneniicum  idem  duo  munia  icilicet  caufi  etficietis,&  materialis  obire  minime 
queat.  Neq;  audienda  eft  eorum  fententia,  qua- apud  Albertum  Magnum,  attribui-.  ''*• 

tur  Democrito,  fcilicet  metallorum  materiam  cx  calce  &lixiuio  conflare ; nec  mi-  ^.-dc 
j)  niis  illius  Gilgil  Mauri  pro  materia  eorumdem  cinerem  aqua  madidum  praidicatis:  ■- . 

quamuis,  fecundum  aliquos,  ipfe,poftpofito  cinere  fimpiici  ex  lignis  combuftisge-  Tralt,  r, 
nito,terram  comminutam  intellexerit.  Quidam  pro  matcriametallicaponuntaq.ua.  ‘‘“P-  4- 
teniiilfimam,&  candidiilimam  cum  terra  pariter  tenuiffima  mixtara;ficq;  non  viden-  • ; 

tur  recedere  ab  Agricola?  dodtrina;  cum  metalla  inftar  aqiuT  vi  ignis  liquata  fluant,. 

& frigore  denfentur,  qui  forte  caufam  materialem  ad  mentem  Albcrti  Magni, hu-. 
rnidiim  vnduofumlubtile,  ficco  terreftri  attenuato,  optime  permixtum  conftitue-  fi. 
re  voluit. 

Bracefehus  in  Dialogo  inferipto  (lignfi  vita-)  de  caufaiViateriali  metallorum  hac. 
protulit  nimirum,  ex  terra  & aqua  fimul  mixtis,  & aduftis  rdultare  chakanthum, 
vitriolum  vulgo  nuncupatum,  ex  quo  poftea  tanquam  ex  materia  prima  cunila  me- 
t.alla  prodeunt;&hoc  inde  verum  effe  cofirmat.quia  metalla  foluta  chakanthi  na- 
tura adipifeuntur.  Imo  Theophraftus  Paracelfus  in  libro  Aurora  Philofophorum, 
quem  Monarchiani  appellat, fcripfit  Vitriolum  pra  cateris  nobile  clfe  minerale  ve- 

A 3 latum 


^Z^rni- 
gm*  Chy- 
mhoruw. 


TfO/‘^  Ctfp, 

yit. 


\Mtffatus 
locus  yena 
rum fo/st^^ 
Itum  JS>tpc 
<//'■  gene- 
rdtionem» 


Exere. 

J02, 


In 

feor, 

l>ih,  5.  de 
Cauf,fub~ 
ter. 


Cdufd  ma 

teridlis 

metallo- 

tum» 


5 Vlyfsjs  Aldrouandi 

Jatu  a Philolophisfub  fequemi  migmate  . VVZtMs InterkraT errt.  ,]{e^ifc^ndo  E 
InuemefOecalti/m  l.ap'd->n  Ver.t^  -Medianam . Prima-  enim  littera:  pra-d  i aorum 
verborum  formant  hoc  vocabulum  (Vitriolum)  in  quo,vtipfe  alferit  materialii_j 
metallorum  principia  confiftuntrnamq;  chymicis organis fubliraando  vitrioluiru.»,  ^ 
minera!e,dicituroleum,quo  metalla  in  primam  eorum  materiam  reducuntur. 

In  tanta  opinionum  varietate  cofugerc  debemus  ad  caufam  materialem  ab  Ari-, 
ftotele , & eius  afledis  propofitam,  qui  exhalationem  ficcam  omnium  folfilium  ma- 

teriamj& halitum  omnium  metallorum  dfe  ptsdicat.  GratGivtr.anq;  cxhalationeiB 

vocare  folent,  nos  priorem, quoniam  eft  aquea, vaporem, alteram, quo- 
niam terrea , halitum  indigitare  folemus.  Sed  non  eft  credendum,  quod  vapor  line 
halitu,  & halitus  abfq;  vapore  metalla,  dt  eatera  fofiiiia  producat:  lemper  enim  al- 
ter alteri  mifcetur,  & id  iuxta  pradominium  intelligendum  eft,  licqj exhalationis 
tot  erunt  conftituenda  fpeeies,quot  fimt  res,  qua  ab  ipCs  dimanannhinc  materi  ;L-t 
generationis  omnium  metallorum  manifeftatur:  etenim  ille  halitus  intra  rimas  fa- 
xorum,  & terrarum  receptus,  frigiditate  denfarus,  tandem  in  hoc,  vel  illud  metallu  F 
iranlit ; quatenus  ex  hac  , vd  il  la  materia  fubiimatur . Et  hoc  in  veritate  verfari  eft 
dariflimum,quoniam  fi  metallicarum  venarum  faxa  mutentur,non  eftundunt  in  po- 
fterum  talia  metalla,qualia  illinc  antea  dfodiebantur.Exit  igitur  e vilceribus  terrte 
halitus  nuncupatus,  qui  impiet  porros  tcrr:rfubtilis  depura-,  illiq;  co- 

pulatus tranfit  in  aurum,  Sr  quando  perucnit  ad  loca  impura,&  frigida,  firplurabu; 
nam  quo  magis  depuratus  fuerit  iocus,quem  petit  halitus,  eo  pulchriora  refultabut 
metalla,  &vicilfini  in  terra  ficca  ,&  impura  cohibitus  partum  ferreum  enitetur, & 
fic  deinceps  de  reliquis  metallis  difeurrendum  cft.Vndcconieefarc  oportet  opinio- 
nem Agiicolarelfe  explodendam,  qui  metalla  cxfucco,&non  ex  halitu  gigni  e'ft  ar- 
bitratus cum  tamen  iugiobferuatione  experietia  doceat  filamenta  qua?  clam  quali 
capillos  tcnuilfimos  in  fodinis  aurarijs,  & argentati js  emergere , qutr  ab  halitu  & 
non  afucco  concreta  dfemanifcfte  indicant-ImoScaliger  id  cuidentius  ftabilire_j 
videtur,  dum  aurum  in  Vngaria  filamenti  fpeciempra:fe  ferens  prodire  pronuciat. 

Non  igitur  adhsrendum  erit  eorum  opinioni, qui  crediderunt  fimpliciora,  & mi-  & 
nusperfedia metalla  primum  ex  halitu  dimanalfe, deinde  ex  his  catera  omnia  per 
magis  exactam,&-daboratam  coftienem  generari:  ita  vt  aurum  & argentum  perfe- 
<ftilfima,&  abfolutilfimaefle  feranturarjctera  vero  tanquamdifpofitiones,  & via-  ad 
illa  habeantur.  Hac  lententia  prorfus  refellenda  eft,  quandoquide  metalla  fpecies 
eiufdem  generis  conftituimtur , & fpecies  non  funt  ita  a natura  difpofita , vt  vna  ad 
aliam  dirigatur,  fedaque  primo  fub  eodem  genere  comprehenduntur ; non  enim_j 
aurum  & argentum  magis  compofita  cateris  elfe  dicuntur,  fcd  aque  primo  ac  cate- 
rameralla  cx  halitibus  generantur.  Itaq;concluder.dum  eft  circa  caufam  materia- 
lem metallorum,  Platonem  & Ariftotelem  idem  lentire; quemadmodum  Olympio- 
dorus,  & alij  tcftificantur:  ambo  enim  halitum  terreum  & ficcimi  materiam  illorum 
conftituunt.  Ided  nobis  non  arridet  Agricola  fentetia,  quando  aduerfus  Platonem 

6 Ariftotelem  arguit  non  elfe  verifimik  tot  halitus  fimul  concludi  polfe,vt  tanta 
metallorum  copia  ab  illis  emergat,  quanta  ex  fodinis  in  dies  extrahitur.  Debebat 
animaduertere  Agricola,  quod  exhalationis  magna  copia  in  vifceribusquidear_3  H 
terra  repetitur,  & iuccelfiue  noua  facillimegeneratur,qua  non  folum  vi  radiorum 
folis  a terra , &aqua  elicitur , vcium  quoq;exaere  frigore  terra  condenfato  gene- 
ratur.’ Denuo  quando  argumentabatur  Agricola,  fi  metalla  ex  pradifta  conftarent 
materia,  procul  dubio  dum  foluuntur  in  pradieftum  halitum  ,&  non  in  aquam  abi- 
ret. Sed  oportebat  vt  Agricola  meditaretur  metalla  a calore  igneo  fbluta,  non  quia 
cx  aqua, fcd  quia  ex  materia  aquea  congelata  generatur,  & quando  funduntur, non 
in  aquam,  fed  in  humorem  mixtum  fluetem  tranfeunt,  qui  fi  poftea  in  propria  prin- 
cipia folueretur,  procul  dubio  in  halitum  verteretur. 

Hactenus  de  materia  metallorum  diCtum  fit;  iam  noftra  intereft  alias  tres  cau fas 
formalem,  efficientem  ,&  finalem  ponderare . Si  refpiciamus  foimam,  multi , intet' 
quos  fuit  Galenus , temperamentum  formam  fubftantial  em  metallorum  efle  volue- 
runt. Nobis  autem  magis  placet  fententia  Ariftotelis,  qui  formam  metallorum  per- 
fettionem,  (ScaCtuma-teraperamento  diftindtueftc  proiiiulgauit : dummodo  iuppo- 

natur 


Mu fd  Metallici  Lib,  F.’ 


A namr  temperamentum  tanquam  ncccflkria  materia;  affedio , ex  cuius  perfei5i:ionis, 

& forma;  varietate,  variKinetalloiumlpeciesconfurgunt.  Circa  caufam efficiente, 
ttonmilli  perpera  cenfent  metalla  veltiti  aniinantia,& vegetabilia  a fimili  fpecie  ge- 
nerari. Alij  diuulgarunt  caufam  efficientem  eife  ftilphtir,  quo  omnis  materia  metal- 
lica coquitur;  quapropter cunifia metalla, dum  comburuntur,iulphurredolent,cuirv 
tamen  ob  halitum  ficcum  & terreum,  odorem  fulphureum  fpargant.  Satius  erit  vna  feorJnfin. 
eum  Auerroe  non  aliam  caufam  efficientem  petere , nifi  elementa , & corpora  ca;le-  Troem. 
ftia:  quamuispofteacaufa  magis  proxima  ,&  propria  fit  qualitas , qua;  immediate 
alterat,&  generationem  metallorum  perficit.  Poftremd  caufa  finalis  tft  cofideran- 
da , qua  hoc  injoco  dupicx , altera  generationis , altera  rei  genita  efle  perhibetur.  Caurafimt 
finis  generationis  cft  metallorum  forma, qua  prafente&  metallum  tanquam  geni-  It-tmetall. 
tum,  & fua  natura  praditum  commedatur,at  finis  metalli  geniti  erit  perfccflioMun- 
di;  Mundus  cnimeftfpecicru  pIenitudo,vt  Piato  in  Timeo  afleuerauit,prptcrquam- 
quod  metalla  vanos  vius, & innumeras  vtilitates  hominibus  afferunt,  de  quibus  fuo 

B loco  verba  fient. 

Examinata  naturali  metalloru  genera tione,aliquid  etiam  de  artificiofa  aftrucn. 
dumerit;  nam  mtilti,  inter  quos  primas  tenet  Aibertus  Magnus,  nihil  diffitentur 
metalla  artificiose  gigni  poffie : primitus  fieti  aufloritate  Ariftotelis,  qui  aliquando  frh.  2. 
artem  vel  Imitari  naturam,  vel  illam  perficere  monimentis  mandauit  ;ideoq;libere  Thyfw. 
affeuerant  cu  extrema  procreari  arte  poffint,med  ia  pariter  eodem  modo  inmcdiura  Teoc.j^, 
prodire  pofle.  Nanq;  arte  elementa , vel  uti  ignis  ex  ligno , oIco,&fimiIibus  educi- 
tur: cum  tamen  elementa  metaliis  viliora  efle  ferantur.  Similiter  arte  ex  taurorum, 

& equorum  cadaueribus  animantes  ,nimirum  apes,  &vefpKrelulrant,qu;K  anima- 
lia metallis  pra;ftantiora  pronunciamus  ;ergo  iuxta  eorum  fententiam,  media  quoq; 
nempe  metalla  arte  generabuntur.  Opus  erat,  vt  huiusfcntenti.-Bfautores  animad- 
uerterent  artem  efle  habitum  mentis,&  qualitatem, ficque  accidens  totis  viribus  nu- 
quam  fubftantiam  producere  valet , & quando  artificio  quodam  plantam , calcem, 

& fimilia  progigni  obferuanius;  notandum  eft  id  arte  fieri,  quatenus  natur?  famula-  ’'*■**'• 

C tur,  qus , cognitis  rerum  Phyllearum  caulis,  agentia  patienpibus  apprime,  accom- 
modat. Artifex  autem,  vt  id  proflet , agentium  & patientium  vires  naturales  exadle 
cognofcere,& congruas  rationes  pru  conflituendo  rei  temperamento  habere  de- 
bet ;vt  inde  forma  educatur.  Tandem  opuSe'ft,vt  principia  necclfariaad  rem  effi- 
ciendam in  manibus  artificis  libere  verfentur , & horum  vno  deficiente , ab  arte  ni- 
hil prorfus  refultabit . His  politis  affeuerantius  dicendum  erit,  a;  tem  ncc  tanquam 
partem  principalem,  nec 'tanquam  natura;  inftrumcntnm  nolfc  metalla  gei.crare_j; 
nam  fi  confidercturvtpra;cipua  caufa,  nulla  ars  fubftantiam  efficer.e  poteft,vt  fupe- 
rius  fuit  enucleatum;  ncc  etiam  quatenus  eft  iriftrumentum  natura;,  quoniam  ei  niil- 
1e  conditiones  enumerat*  competunt,  fiquidem  non  nifi  confufaprimordij  metal- 
lorum cognitio  habetur, & ignota  funt  rationes, &'proprietates,quibUs magis  hoc, 
quam  illud  metallum  in  ilicem  prodeat . QuamobremAucrroes,his  omnibus  dili- 
genter confideratis, hanc  arrem  merito  afpernatus  eft,  quia  metalla  tantummodo 
purgare,&  noua  minime  procreare  -valeat. 

D Ex  parte  me.talIorum,ca  gigni  arte  airerunt,quoniam  ex  prima  elementorum  co- 
pcfitione  confurgant,  & ficuti  ad  mentem  Ariftotelis,  elementa  habentia  inter  fe_j 
lymboJum  facile  ad  inuicem  tranfmiitantur.  Similiter  metalla,  cum  fiinilem  fere  na-  L'ti.  2.  de 
turam  iortiantur,  & hsc  facile  permutari  poterunt . Addunt  etiam  id  ficti  poff5_j,  Gen.  c?* 
quoniam  quod  eft  idoneum  ad  codHonem,  &non  eft  pcrfcdlc  codum,  & pariter  im-  corraf.  - 
purum,  vt  funt  metalla  multa^  non  folum  coqui,  fed  etiam  purgari  artis  minifterio 
poteft.  Has  rationes  nuliiuseffc  valoris  competimus,  quandoquidem  metalla  qua- 
litatibus parum  alterantibus  funt  infignita , & anim*  funt  expertia;  vnde  nec  mutuo 
fe  fe  alterare,  ncc  fibi  fimilc  generare  queunt:  idc6  artifex  ncc  per  mutuam  horunr-j 
connexionem,  nec  per  cotum  feminis  cum  certa  materia  copulationem  poterit  ita_j 
metalia  producere,  quemadmodum  elementa  plantas  ,& animantia  generat.  Ex 
conducentibus  generationi  metallorum poffe, beneficio  artis,  metal]a,confurgert-j 
arguunt,  nam  fi  metalla  naturalia  ope  caloris  iiixta- modum  temperati  in  Jucem  pro- 
deunt, fic  volunt  quod  artifex  calorem  eum  frigore  ad  libitum  temperet.  Sed  ad- 
dendum 


dleGen^ 


g VI  yfsis  A Idrouandi 

dendum  erat , quod  gradum  caloris  naturalis  in  officina  metallo  rxiffl  agentis  nun-  1 
ouam  artifex  affequi  vakt:prf  terquamquod  ii  locus  generationis  metallorum  con- 
iideretur,  hic  non  omnis  ad  eorum  generationem  confert:  cum  Placo feriptum  reli- 
querit naturam  varijs  rerum  generationibus,  varia  quoque  loca  deftinaiTe : hac  de 
caufa  locus  a Porphyrio  pater , & principium  generationis  appellatur.  Non  igitur 
vbique  locorum  metalla , planta:  ,&  animalia  indiferiminatim  oriuntur. 

Tandem  ab  experientia  artium  omnium  parente , fautores  Halchemi®  probant 
ex  fabricato  Philofophorum  lapide  caccra  metallaj&  potiflimum  aurum,  & argen- 
tum dimanare . Vcriim  nos  abliirdius  hoc  imaginari  non  poflurous;  cum  excorpo- 
revno,&vniusnatur®varia,&diftini3:a  prexime  gigni  nequeant! liquidem  di- 
ftindlarumlpetierum proxima  principia  varia  con ftituuntur,  & metalla  inter 
maxime  diferepant . Deindclapisillephiloiophicus  vel  corpus  limplex,vel  mix- 
tum erit  nuncupandum, non  fimplex, quia  clementi  naturam  indueret,  nequc_« 
mixtum  i fic  enim  vel  eifet  metallum  jvcl  non  i fi  metallum,  iam  patefadium  eft, 
vnum  metallum  ab  altero  non  prolilire , confcqucnterqi  ab  vno  metallo  cetera  non  F 
exibunt.  Sin  fit  lolum  lapis,  vc  Chymici  aflerunt,nec  etiam  inde  metalla  confurgerc 
poliunt,  quoniam  vniiis rei, vnus  generationis  modus  alfignaturicura  metalla  abf- 
Tfakhe-  qne  tali  lapide  in  vifceribus  terr®  a natura  formentur . His  addamus,  quod  nemo 
mite  rfrr  virtute,  Halchemi®  ingens  diuitianim  pciagiiscft  aflecutus.  Ad  rem  feribit  Car- 
danus  parentem  futim  operam  Halchemia’  diligentem  nauafle , ncc  inde  maiorem 
auri  farraginem  cumulalfe.  Nero  quoque  pro  cognitione  huiiis  artis  immeufos- 
furaptus,&  fummam  curam  adhibuit, & peritiores artifices cnnuocauit,& tan- 
dem iiimma  diligentia,  &iugi  experientia  adhibita  hanc  artem  inanem,  &defpi- 
ciendam  effe  cognoiut . E.tfi  nonnulli  beneficio  huius  artis  aurum , & argentnm_j 
produxifie  referunt,  deiaceps, non  narrat  eorum  conditionem,progrefiiim,&  quan- 
titatem, quoniam  grauenjin  fteis  facult.xtibus  ruinam  acceperunt.  Narrauit  nobis 
vir  doifus  & fide  dignus  j-qui  operartiHalchcmi®  diuturnam  dederat,  fe  tantum 
femel  aurum  exigu®  molis  magno  difpcndio  effccille,  & deinceps  frequenter  idem 
opus  molientem,  femper  fpe.fmftratumj .oleum,  & operam  perdidifie.  G 

D I 4 fS  C:  e N T 1 iE. 

De  metallorum  fpeciebus  inter.  auiSores  fententijs  variatur  i fcd  vt  cimdHs 
hoc  fit  exploratum , folfiiiuiii  differenti®  in.  p rimis  funt  poderand®,  quo- 
niam diuifio  obiceiktkfpicere  debet  illam  feientiam , cuius  efl  obiectum. 

. Ariftoteles  igitur  duo  metallorum  genera,  nempe  Fofil]ia,&  Metallica  aflignat,li- 
‘eor  cftpii  fignificatu  acceptum  omnia  a fodinis  eruta  comprahendatt&  hoc 

yHmo  * metalla  quoque  compleftitur ; verum  in  ardo  fignificatu  fumptum  folfile , a 

ti^\  'de  difcriminatur.Encellius  foffilia'  corpora  in  maiora , & minora  diftribuit 

X'  ' per  maiora  mineralia , intelligit  metalla  ,.qii®  vel  perfeda  vt  aurum , vel  quafi  im- 

Cctp  I.  ' perfedavt  argentum  conftituit.  extera  vt  iraperfeda,  vcluti Stannum  , Plumbum, 

o Bi;cmutum,^s,&Ferrumpr6nunciat,&prominoribusmincralibusfeliquafolsi-  H 

Irtlth.  de  liademonftrat.  Thcophraftusquoq;fofsilium  duas  tantum  differentias  alsignare 
•'  videtur,  dum  hsepartim  ex  aqua , vtmetaila,  partim  ex  terra  vt  reliqua  metaili- 
Xil.g.  de  «aconfticuit.  Galenus  fofsilia  in  triplici  dilcriminccolJocat , dum  varias  terras, 
fmp.med.  diuerfos  lapides,  & metalla  diferepantia  enumerat.  Albertus  magnus,  quem  Be- 
fdc.  ringutius,&  multi  alijfequiintur,  tria  genera  fofsilium,  nempe  lapides , metalla, 

& media  mineralia  manifeftaiiit , & per  media  mineralia  Sai,  Alumen,  Nitrunu.», 
^edU  Pyritem,  Atramentum,  & alia  huius  generis  intellexit,  qu®  partim  naturam  mei 
mmeralta  tailorum,  partim  naturam  lapidumfapiimt.  Atiicennas,referen.te  A]bcno,fofsilium 
tjiu*,  quatuor  differentias  inuuJgaiiit , eafquc  lapides,  luiphura  ,lales,  & metalla  nomi- 

naiiit . Tandem  apud  alios  auctores,  qua  tuor  folsilium  capita  in  lucem  prodeunt 
fimtqiTerr®infignes,.Succi  concreti.  Lapides,  & Metalla,  quam  diiiifionem  Dio- 
de  fcondes  amplexus  eft.  Hxc  diuifio  plerilque  ,& potiisimnm  Cardano  arridere 

videtur:  namque fofs!ha  vd  liquefcunt,&.tedeumia in  priftinam  form.am  dura 


Mufei  Metallici  Lib.  Tj 


A nent  5 vt  finit  metalla  j dura  enim  bifariam  intelliguntur,  qua;  nec  facile  cedunt,nec 
facile  franguntur ; huius  conditionis  funt , qusdiJatari polTunt ; vnde  Bitumen  ex- 
tenditur, fcd  non  rcliftit,  Cbiyftallum  & Stibium  rcfiftunt,fed  non  dilatantur,dum 
percuflk  facile  franguinur,  qua;  liquefiunt, & dum  priftinam  formam  acquirunt,  no 
funt  dura,  vocantur  Succi,  qua:  non  liqudcunt,&  dura  funt.  Lapides  dicuntur, tan- 
dem qua’  funt  mollia, & facile  in  partes  minimas  tranfeunt,  Terra’ cognominantur; 
Hinc  quatuor  fimplices  foffilium  differentia  colligcda;  funt,  fcilicet  Metallum,Tcr- 
ra.  Succus  concretus,  8f  Lapis;  Namfimilis  ordo  in  hac  hiftoria  feruandus  eft. 
Catcriim  ,pratcrhas  fimplices  quatuor  differentias,  ali®  compofit»  ob  commu- 
nem fofsiliuin  generationem  oriuntur ; quales  funt  fuccus  Lapis,  fuccus  terra , fuc- 
cus  Metallum , Metallum  la  pis  , metallum  terra , & terra  lapis , fuccus  terra  Lapis, 
fuccus  terra  metallum , fuccus  lapis  metallum , terra  lapis  metallum,  & deniqu 
fuccus  lapis  terra  metallum. 

HaSfenus  dc  foffilium  differeiitijs  pcrtraiflauimus,  nunc  metallorum  fpectes  funt 
g examinand».  Nonnulliopinantur aliquas  metallorum fpecicsperijfle,  &fortaf- 
fis  alias  hodie  nobis  ignotas  a pofteris  fore  obferuandas:  qua  de  re  non  adhuc  de 
numero  metallorum  AiuSores  conueniunt . Chymici  Ipecies  metallorum  noii-j 
effe  pcrfcSlas  cuulgant , quoniam  imperfeSiiores  ad  magis  perfeSias  reducen- 
das effe  exiftimant.  Nihilominus  dum  ipfi  concedunt  lub  genere  metalli  plu- 
res  fpccks  contineri , femper  genus  metallorum  non  aliter  in  fuas  fpedes , qua;n_j 
genus  lapidis,  vel  aliquod  aliud  genus  in  proprias  fpedes  erit  dutribuendu;n_j. 
Itaquea multis  feptem  differentia;  fcilicct,Aurum,Argentum,.dis,Fcrrum,Ele- 
dirum.  Stannum  3 & Plumbum  enumerantur.  Valefius  quinque  tantum  fpecies, 
nempe  Aurum  , Argentum  , jEs,  Ferrum  , & Plumbum  conflituit,  quonia  n_s 
Stannum  ad  Plumbum,  Eleifrum  ad  mixturam  Auri,  & Argenti,  Aurichalcum  ad 
isSjtindfum,  & Chalybem  ad  Ferrum  reducit.  Ali;  inter  metalla,  Aurum,  Argen- 
tum , Ms  album , Ferrum , Chalybem , Aurichalcum  foffile , Plumbum  album , ni- 
grum, & cinereum  recenfent.  Geber fex  tantum  metalla  fcilicet  Aurum,  ArgeU- 
€ tumiPs,  fiuc  Cuprum,  Plumbum,  Stannum,&  Ferrum  demonftrat;  cum  apud  ipfum 
tot fiiit  corpora  mineralia  foffiiia,&fub  malleo  ad  omnem  dimenfioncmdilatabi- 
lia  ;Inter  tot , & tantas  dc  numero  metallorum  opiniones , du*  folum  nobis  proba- 
biliores clfevidentur;quarum  altera  feptem  differentias  nempc,Aurum,Argentum 
jEs,  Ferrum , Plumbum , ftannum , & Argentum  viuum  recenfet ; altera  vero  fc.x 
tantum  fpedesprobat,  remouet  enim  ftannum  tanquam  id,  quod  ad  Plumbum_» 
facile  reducatur , & quamuis  argentum  viuum  catterorum  metallorum  conditioni- 
bus gaudere  non  videatur,  cum  liquefaclionem,&  dilatationem  non  patiatur;  ali- 
quo tamen  modo,  virtute, & potentia  metallum  nominatur ; fic  enim  a fenten-i 
tia  Chymicorum  non  recedemus , qui  & ipfi  metallorum  feptem  habent  Ipecies 
Vt  legitur  in  teftamento  Hadrianeo,  vbilapisphilofophorum  fic  loquens  intro- 
ducitur . 


tiiconipo* 

flt£. 


In  litJc 
facr.  Tkil 
r.49. 

bih.t.  de 
>-yilch,  cd, 
?!• 


iMetdlh- 
rnrn  Ipe~ 
cies  fiptCi 


...  i med pronus  adorat 

S c Optra  metallorum fynodifeptemplicis  ordo . 

D Quare  Aftrologi  vna  cum  Chymicis  feptem  quoq;  metallorum  differentias  iuxta 
numetumplanetarumcommeiidant;dum  Aurum  Soli,  Argentum  LunXjPluihbum 
Saturno , Stannum  loui , Ferrum  lylarti  ,j£s  Veneri,  & Argentum  viuum  Mercurio 
affignant;  Imo  plerumq;  nominibus  planetarum  metalla  ipfa  indigitant . Quamob- 
rem  fi  communis  Audtorum  opinio  argentum  viuu  a metallis  non  fegregat,  nos  quo- 
que huic  CKtui  Stibium,  vel  Antimonium  addemus , hac diuifionevtentes'.  Me- 
talla vel  funtdura,vdliquida,adliquidaArgcntumviuumreducitur, dura, vel 
funt  pura , vt  aurum  ,&  argentum , vel  impura , &ha:c  adhuc  funt  in  duplici  diferi- 
mine  conftituta , vel  funt  d uriora , vt  fEs , & Ferrum , vel  molliora,  vt  Plumbum_rf, 

Stannum,  & Stibium,  quod  breui  artificio  ad  Plumbum  reduci  poteft,  lam  enu- 
merata funt  metalla  fimplicia  ,fupcrlunt  mixta  memoranda.  Natura  eaimmvl- 
Iccribus  terra:  fimul  mifcct,,vel  duo  metalla,vel  tria,  vel  quatuor,  duo  multifariam,  JMetaL 
vel  enim  mifcet  auro  argentum , vel  argento  aurum , aut  a:ri  aurum , vel  argentum,  mixta 

aut  vni  cx  plumbi  generibus  argentum  vel  :es,vel  ferrum, aut  mifcet  ferro  vel  q»alia. 


lO 


Vlyfsis  Aldrouandi 


ar-^entiimjvelxsjvcl  aliquid  ex  plumbi  gcneribuss  raro  tamen  plumbo  candido,  g 
Ele»rii  ferro  aliquod  metallum  immiicet , & plumbo  nigro,  vel  cinereo  nil  aliud  quam 
guidfit.  aroentum  addiCi&  ha  mifturarum  fpecicsnominibus  carere  dicuntur, praiter  duas, 
miarum  vna  vocatur  eledrum,  quando  quinta  auri  portio  quatuor  argeti  partibus 
pcrmifcetur  i altera  dicitur  ftannum,  quando  tertia  plumbi  nigri  portio  duabus 

argenti  additur.  . . 

Nonnulli  funt,qui  alias  fimplices  metallorum  fpecies  enumeratis  addere  conan- 
tur. Primitus  in  fodinis  quandam  materiam  inueniri  ref  erunt,qua;  ab  enarratis  me- 
tallorum fpeciebusdifcrepat,&  a viris  rei  metallica- peritis  Cachimia  vocitatur, 
nos  prauumfuccum  diceremus ; cft  autem  haic  materia  non  metalli  fpecies,  fed  im- 
matura metalli  vena,  fcu  femiperfcarum  metallum , & nondum  a natura  abfolutum. 
Facellus  quoq;  in  Hiftoria  Sicilia:  meminit cuiufdara  metalli,  quo  tanquam  lapide 
, - calatores  vtuntur  ad  varias  hominum ftatuas  formandas,  idq;  in  territorio  Agri- 
Sicilia  lita  circa  oram  auftralcm  ad  oftia  Agragantis  fluuij  nafeitur. 
i^pdeum.  ^ . fg-j^jndri  Scholiaftemlegitur  quada  herba  nomine  Phyllis,aliter  p 

: fpm  in  S„mrirh ] a ci;i  vocatur  iSaiDa' wor.  fortaflis  ita  di<Sa  a loco. 


diCtis  clltterentem  non  aruicrauiui,poLiu:>  un.Ld...i  ,.ui« 

Gracis  * «do»  fit  lucernula , id  metalli  genus  in  cauernis  terra,  inftar  lucerna  forfi- 
tan  refulgebit . Non  defunt,  qui  familia  metallorum  Vitrum  adferibunt ; quoniam 
illorum  more  fundatur,  & in  varias  vaforum  formas  vertatur.  Sed  licet  ratione  fu- 
fionis,  vitrum  metallicam  familiam  affinem  habeat,  quoniam  poftea  eft  fragi le , ab 
alijs  metallis  fegregari  meretur.  Qui  plura  de  his  differcntijsfcire  cupit,  adeat  Ari- 
ftotelem,Plinium,  Albertiim,  Portam,  Brafauolum,  Agricolam,  Maiolum,  Mylium, 
Renodeum,  & Cafium  lefuitam  ,qui  in  fua  Mincralogia  alios  aucfores  fuperauit. 


Animadversione  dignum  ellmetalla  inter  fc  non  pujitate,  vel  impu- 
ritate, aut  maiori,vel  minori  decodiione  difcrepare,vt  nonnulli  libere  pro- 
nunciaruntjfed  teperatura,  viribus,&  proprietatibus  diftinguntur.  Et  licet 
in  vifceribus  terra  talia  non  orianturjquaiialenfibusapparentjriihilominusilla  ru- 
dis materia  in  fornacibus  polita  in  metallum  foluitur,qtiod  adlu  non  habet  aliquam 
partium  diuerfitatem,vt  multi  aftruuin,quia  metalla  fi  no  mole,faltem  virtute  hanC 
proprietatem  alfequuntur,&  metalla  in  hoc  diflentiunt  a lapidibus,  quiliquefeunt, 
quoniam  metalla  fufa,  & frigefafta  in  priftinam  formam  reuertuntur,  lapides  vero 
liquati  formam  propriam  perdunt. 

Simetallorum  qualitates  cotemplemur,primum  in  odores,&  fapores  incidemus ; 
nam  ratione  odoris,  vnum  metallum  magis,quam  aliud,odorem  iniucujidum  emit- 
tct,qucmia  auri  odorminus  eft  infuauis,fed  argentu  magis,quam  aurum  cft  odorife- 


JUfeullo.  ru;  quandoquide  odores  metallorum  vehementer  ficci  funt;  idcoq;  fluxionibus  ocu- 
fum  odor  foruc6ferunt,&prscordijsmaximofuntdetrimento.Idnobisindicantoperarij,qiii  H 
qudlis.  nietalla  fundut;os enirn,5c  nares  duplici,vcl  triplici  pano  coaiftili  obthurant,ne  odo 
ribus  metallorum  inficiantur,&  aliquo  morbo  afficiantur.Quoad  fapore  s,aurum  fa- 
porc  dulci  redundat,fed  minus  dulci  argentum,reliqua  metalla,veluti  plumbum,& 
ftannu  odorc,&  fapore  hebeti  funt  infignita;quamuis  poftea  experientia  acrem  ho- 
rum fapore demonUret;  liquide  aqus  diu  in  vafis  ftanneis  detenta:,  vel  qu* longum 
Sapores  jterperfiftulas  plumbeas  habuerint, inteftina  afficere,&  dyfenteria  generare  folent. 
metalh.  ged  inter  omnia  metalla  tes , & ferrum,  fapores  aquarum  vehementer  inficiunt,  qua 
rumqud.  propter  aqua  e fodinis  aireis  egrediens  ita  amara,  & abominanda  eft,  vt  vix  gu- 
ftari  pollit  .Idem  prsftare  folet  illicd  vinum  in  vafe  aneo  infufum , quod  tam  cito 
aqua:  non  contingit,  ob  naturalem  cius  frigiditatem,  veriim  quando  in  fodina  atris, 
vel  in  vafe  a:nco  diii  manferit,  idem  aqusprociildubio  accidet.  Demiim  mcta!hi_i 
hoc  libi  proprium  nancifcuntur,vt  cote  attrita  refulgeant, veluti  *s  affiduo  vfu  fple- 
defeit.  ad  rem  quidam  canebat. 


NATVRA,  ET  PROPRIETATES. 


G 


t^erd 


II 


Mufei  Metallici  Lib.I. 

A iAtra  nitent  'pfie,rplendefca»t  cote  metalltt. 

Prjeterca  metallis  naturi  pondus  ingemiit/ed  aurum  prf  csteris  graiiius  cft;  idquc 
inde  nafci  fcribit Geber , quia  habeat  denfam  fiibftainiam , & fortiffimam  compo- 
litionem , & materia'  compaciionem,  qu^  pcrfcdam  terr*  cum  aqua  permixtionem 
concomitatur;  hinc  fit,  vt  grauia  quacunque  pondera  metallis  liquefaftis  innatent. 
Imd  liquefaifta  non  madefaciunt,  & ratio  eft,  quoniam  apprehenfus  fpiritus,  & co- 
agulatus fimul  retinet  vaporem  fibi  vnifoi  miter  copulatu,  antequam  in  aquam  ver- 
tatur; ideo  tangenti  non  adhsret, neque  madefacere  poteft.  Vnde  oritur  quod  in 
locis  patcntibus,euanefcentc  fpiritu,vapores  derelidi  a calore  in  aquam  foluantur. 
<5iiaproptcr,vtadnotauitAriftoteles, omnia  metalla  non  comburuntur,  cum  illo- 
rum exhalatio  incombuftibilis  fit  affinis  illi,  ex  qua  fales  generantur.  Sed  aduerten- 
diimeft,qudd  licet  metalla  maximam  inter  fe  familiaritatem  contrahant, metallum 
perfedum , ex  mente  Gebri  non  poteft  i mperfcdum  fanare . Nam  fi  plumbum  cum 
auro  fundatur,  hoc  remanente,  illud  euanefeit,  & aduritur.  Infupercunda  metalla 
B funt  folida,  excepto  argento  viuo,  quod  etiam  in  vilceribus  tente  liquidum  inueni- 
tur, -prodit  enim  ex  halitu, qui  humiditate  aquea  redundat . Item  mentlla  omnia 
vehementi  igne  liquefiunt  ,fed  difficilius  illa  ,qiiK  concretionem  terrenam  magis 
participant , vcluti  ferrum , quod  non  rifi  vehementi  fiammarum  ardore  mollcfcit. 
Pariter  omnia  metalla  ducuntur,  & malleo percufla  dilatantur, fed  illa  potiffimum, 
qua:  fimul  bene  compada , & mollia  funt : hac  de  caufa  aurum  pra;  cateris  metallis 
in  tenuiifima  folia,  &fila  ducitur.  Huic  accedit  argentum,  deinde  atsrede  purifica- 
tum, & tandem  ferrum,  ftannum,  & plumbum. 

Amplius  hoc  natura  metallis  ingenuit,vt  dum  purgantur,multa  excremeta  emit- 
tant , prarter  aurum , quod  propter  eius  puritatem , aut  parum , aut  nihil  recrementi 
effundit.  Pariter  polita  in  loco  humido,vel  fupra  vapores  rerum  acrium  nempe  acc- 
tifufpcnfa , quandam veluti  ford em, nimirum rubiginem  contrahunt , qua;  totam 
metalli  materiam  circumplcditiir,  fed  horum  quadam  magis , quadam  minus  hac 
aflfedione  premuntur . Auru  tantummodo  puriffimum  ab  hac  labe  eft  immune , nifi 
C fuerit  cum  argento  mixtum,  tunc  enim  quemadmodum , & ipfum  argentum  longo 
temporis  tradu  rubiginem  cterulei  colorisamsniflimifibicomparantjquampoftea 
pidores  cxruleo  vltramarino  prarferunt . Sed  non  pofiumtis  mediocri  admiratione 
teneri,  quod  locus  natalis  hanc  affedionem  metallis  adimat;  fiquidem  in  Ilua  infu- 
la maris  Tufei,  referente  Plinio,  metalla  e vifceribus  terra  eruta  nullam  ibi  contra- 
hant rubiginem,  & alio  delata  infigni  rubigine  vexentur.  Poftremdid  metallis  a na- 
tura infitum  eft,  vt  in  cauernis  terra;  permifeeantur,  ica  vt  aliquando  vena  obfcruc- 
tutjCuius  altera  pars  aurum , altera  argentum  vna  cum  calce  lapidea  promat  ;id 
autem  proprijs  oculis  vidiffe,  atque  a fofforibus  intdlexille  Albertus  teftificatur. 

SYMPATHIA,  ET  ANTIPATHIA. 

CONSENTIVNT  metalla  cumvarijs  lapidibus,  &pracipue  cum  illa  filicis 
fpccie , quaabAriftot.  pyrimachusappellatur.Idnon  eft  ignotum  viris  ad- 
fufionem metallorum  incumbentibus,  qui  fuperliquefada  metalla  id  genus 
lapidis  infpergunt  ne  metalla  in  auras  euolarc  polfint.  Imd  cum  illo  genere  pyritis 
varijs  coloribus  infigniti  facile  conueniunt ; quapropter  opifices  hoc  genus  pyrita- 
rum,  loco  plumbi,  metallis  addunt,  vtin  excoiftione,  metalla  liquidiora  euadant. 
Deinde  cunfta  metalla  argentum  viuum  in  amicitiam  receperunt,  quia  libentiffirac 
omnibus  copulatur;  confequenterq;  in  familiaritatem  fibi  adiungunt  illam  hamati- 
lis fpeciem,  qua  argento  viuo  pragnas  eft:  quocirca  hic  lapisadfemetalla  trahere 
perhibetur.  Amplius,  iuxta  mentem  Aftrologorum, metalla  non  folum  amicitiam_j 
planetarum  fequuntur,  verum  quoq;  quafdam  prscipuas  humani  corporis  partes 
familiaritate  fibi  coniungunt.  Scribunt  enim  cor  ab  auro , cerebum  ab  argento,  re- 
nes ab  aere , cyftim  fellis  a ferro , fplencm  a plumbo,  pulmonem  ab  argento  viuo , & 
hepar  a ftanno  benigne  refpici  .Imd  inter  ipfa  metalla  fympathia,&  antipathia  ob- 
feruatur;  namq;  ab  auro,  & argento  plumbum  amatur,hKC  enim  dum  fimul  fundun- 
tur facile  commifeentur  , viciifim  xs  a plumbo  abhorret , item  ftannum  ab  auro , & 

argento 


chi.  cap. 

31- 


til.  3. 

cap,e, 

chK  cap, 
31. 

tdtlla  ?ne-> 

litis 

tentur» 


yli  ruht- 
P^inem  no 
contra- 
hant, 

Lth*  3.  de 
miner. 

T rac.i^e. 
6. 


Tyrima- 
chus  lapis* 


JKtfetalla 
quas  pu-~ 
trs  hu- 
mani cor- 
poris re  fpi 
ciunt. 


12 


Vlyfsis  Aldrouandi 


ar^^ento  dilTeiitit.  Win  fornacibus  maBifcftifllmumapparet, dum  plumbum  album  E 

liquatur, argentocnimfupernatat,&bacil]islcrrdsfacileextraWtur.  ... 

Ex  altera  parte,  metalla,  & animantia  contrarktate  maxima  diliident,quia  fpar- 
" ount  quofdara  halitus  fpiritui  animali  inimicos:  idcirco  nullibi  legitur  metallis  ali* 

quod  animal  fuifle  nutritum : imo  vbi  ven«  metallic*  inueniuntur , ibi  neq;  plantas 
crefcunt,  neq;  animantes  verfantur ; & in  huius  confirmationem  intclligimus,  quod 
in  fodinis  metallorum  crura  opificum  plerumq;  vitiantur,  qua*  poftea  in  lapidicmis 
Alfij  lapidis  fanantur.  Hac  etiam  cauia  moti  Medici  iubent  pharmacopEis,  ne  in_j 
prEparandis  margaritis , vel  alio  huius  generis  medicamento,  vtantur  metallis , fed 
Yolum  lapidibus  marmoreis,  quoniam  impendet  periculum  ne  quid  metallicum  me- 
dicamentis prsparandis  adhsreat,  quod  ex  diametro  natur*  human*  aduerfare- 
tur,  & inde  grauia  fymptomata  emergere  poffent.  id  tanqitam  coronidem  huic  tra- 
hb.  3 J.  f.  «Satui  addit  Plinius , quod  odores  a fodinis  metallorum  dimanantes  omnibus  qui- 
animantibus funtingrati,fed canibus potilfimummaximo  funt detrimento, qui 
Odor  wf- ab  argenti  metallis  exhalant. 
tullarum 

M E T .IV  L L O R V M 


PRi^PARANDORVM  RATIOJ 


Homines  operarij  in  primis , referente  Agricola,  inuenire  debent  cuneos^' 
laminas,mallecs,bacilla,  contos,verricula,ligones,&bati]la;h*ccnimin- 
ftrumenta  fodinis  inetalloru  eruendis  funt  maxime  necelTaria . Fodina  au- 
'xMetdUL  tem  in  loco  montofo  fita  eife  debet , nec  ab  aliquo  fluuio , vel  fcatebra , vel  riiio  rea  . 
eorum  iM- mota,  vt materia elfolla  ante  excoffionem  comode  h. uari  polfit;  & quonia ven*  me- 
Jlrumettt.  tallorum inter  rimas faxorum  clauduntunideo  foffores  interdum  bacilla  ferrea  ri- 
tnis  impingunt,  & venam  decutiunt,  quando  vero  per  latera  faxorum  venatdifcur- 
runt,tuncmalleisvtuntur,&  quando  talia  inftrumenta  incafsum  adhibent, tunc  6 
violentia  ignis  faxa  feparando  venas  eximunt.  Veriim  Metallici  primum  adinuen- 
t*  ven*  periculum  facere  debent , vtrum  paucam , vel  multam  metalli  quantitateni 
contineat,nam  quando  labor.ntur  diipendio,  vena  eftrelinquenda.  Experimentum 
fitexcoffione  modie*  quantitatis ; hinc  cognofeitur  num  mult*  quantitatis  exco- 
dlio  detrimentum,  vel  emolumentum  fit  allatura.Excoffio  igitur  multifariam  necef  J 
faria  videtur  non  folumvt  metalla  ad  vfum  prEparcntur,fedetiam,vta  fe  inuicem" 
feparentur:  funt  enim  plerumq;  mixta,  & eorum  vitia  emendantur.  Ignem  enim  efle' 

prscipuum  ad  id  idoneum  inlfrunicntum  canebat  Ouidius  in  hunc  modum. 

Omnia  purgat  edax  J^tetalli, 

Excoquit. 

Primum  igitur  homines  operarij  fragmina  venarum  in  capfulas  conijcIunt,vtpi- 
ftillisprEfcrralisa  rota  aquaria  agitatis  tundantur,  femper  enim  procurant  riuos 
aquarum  ingentes  de  montibus  eduilos,  qui  rapido  curfu  magnos  rotarum  orbes 
circumagitent:  lapides  autem  cralfiores  , quibus  metalla  funt  mixta,  malleis  prima  H 
facie  minuuntur,  in  lacunis  lauantur , & denud  cribrantur , vt  tandem  molantur , & 
his  omnibusmodis  materia  metallica  pr*paratur,  antequam  in  fornacibus  exco- 
quatur. Sunt  mult*  fornaces  in  officina  metallica,  in  quibus  ven*  liquefiunt , & ar- 
gentum ab*re  fegregatur,  dum  folles  ingentes  in  rot*  aquari*  fubleuantur,&  afii- 
duo  flatu,  atq;  motu  magno  cum  fragore  flammam  in  j fornacibus  excitant , & tunc 
viri  operarij  metalla  fuperius  inijciunt,&  alij  metallum  fufum,  & a contufis  faxis  fe- 
^ paratum  magnis  cochlearibus  exhauriunt,&  in  modulos  transfundunt.  Ac  no  folum 
hoc  modometaliu  pretioftim  a vili,&  viciffim  vile  a pretiofo  fecernitunfepiusenim 
par^dt  me  fluo  metalla  in  vna,  & eadem  vena  inueniuntur,  uoniam  natui-aliter  qu«dam  por- 
-we-  tio  auri  cum  argento,  & *rc  mixta  repetitur,  in  plumbo  nigro,&  in  ferro  exigua  ar- 
talhs..  genti  portio,  plumbi  nigri  aliqua  pars  in  argento , & deniq;  aliqua  ferri  portio  in_. 

*re.  Aurum  autem  ab  argento  plerumq;  feparatur  aqua  valenti  parata  ex  atramen- 
tolutorii>pVeJ  aiiunine3&  halinicroj  qu^  ad  fegregandum  ab  auro  argentum  fun> 

moperc  " 


Mufd  Metallici  Lib.  I. 


IJ 


A mopere  eft  idonea.  Vulgaris  compofitio  huius  aqua:  conflat  ex  Jibra  atramenti  fu, 
torijjfalis  tantumdem,  &aqua’  fontana:  tribus  partibus.  Aliter  etia  paratur  ex  qua- 
tuor  libris  atramenti  futori;,  duabus  halinitri,  tum  femilibra  aluminis,  & aqua:  fon- 
tana fefquilibra.  Qui  autem  volunt  cuicumque  metallo  mollitiem  inducere  fupera- 
fpergunt  argentum  fublimatum,  boracem,&  euphorbiumin  pulueicm  redaeium_4. 

Sin  velint  metalla  incalcem,&  aquam  redigere,  metallum  nobilius  in  cutem  vilio- 
ris trahere,  vel  illa  inuicemtranfrautare,  legendus  eftVueclicrius  in  libro  de  Secre-  Cnf,  loJ 
tis,  vbi  mulca  huius  generis  arcana  patefecit. 


nes  natura  edoifti , teftc  Agricola, rationem  mifturae  metallicte  ad  vfumre-  Lii.%. 
duxerunt.  Imd  aliquando  cafusidem  monftrauit,  quando,referente Plinio  ,incenfa  Hittu.fof. 
Corintho,  aui  um,  argentum,  & a:s  in  vnum  confluxerunt;&  fic  Fortuna  quodammo- 
do tribus  Corinthi;  arris  generibus  temperaturam  aflignauit,  quorum  candidum 
quali  argentum  refulgebat,  quoniam  id  in  miftura  prEUalebat,  alterum,  in  quo  ful- 
uus  color,  ob  auri  dominium  nitebat  tertium,  iu  quo  xqualis  omnium  miftura  con- 
ftituebatur.  Itaque  Naturam,-5c  Fortunam  ars,  & fraus  imitantur , dum  metalla  ad- 
dentes metallis,  homines  varias  producunt  mifturas,  quas  Gra’ci  xfduaja . Latini 
temperaturas  appellant.  Artifices  igitur  duo , tria,  vel  plura  metalla  /implieia , aut 
mifta  copulare  pofliint,  aut  metallum  fimplex  cum  mifto,&  viciliim,  aut  duo  limpli- 
cia  cum  vno  mifto,&vice  verfa,  vel  tandem  plura  limpliciacumvnomifto,  vel  duo- 
bus,& in  his  pariter  viciliitudo  feruari  poteft . Item  vile  aliquando  metallum  cum 
pretiofo  foluitur,  & e contrario  pretiofumvili  additur.  Primitus  auro  argentum 
multifariam  mifcctur,  & hx  omnes  miftiir»  carent  nomine,  vt  fuperiusfuitmanife- 
ftatum,follim  miftura  auri  recipiens  quintam  portionem  argenti,  Eleiftrum  nomi- 
C natur. CEterum  quando  homines  portionem  vilioris  metalli  cum  mafta  pretiofioris, 
compendi;  caufa  fundunt , ablque  dubio  fraudem  incurruntjlicct  artifices  aliqui 
pofle  id  feri  fibi^erfuadeant  conceflli , & beneficio  Principum,vt  numini  aurei  non 
puri,fed  cum  modica  argenti  portione  cudantur. Hodie  quoqne,Principum  concef- 
fione  in  cudendis  nummis,  miftura  metallorum  vtimtur,  quam  opifices,  & aiirifabri  tegnqusd 
ii^.<«nominant.Nihiiominus Tacitus  Imperator,referete  Flauio  Vopifco,inOra-  yir. 
tione  ad  Senatum  cauit,  ne  quis  argento  publice  vel  priuatim  xs  permifeere,  neque 
auro  argentum,  neque  ari  Plumbum  auderet,  alioquin  cumproferiptione  bonorum 
capitale  iudicium  incurreret:  quamquam  olim,codem  Vopifeo  te fte, nonnulli  plum- 
bum .-Eri  addiderint , vt  nummos  minime  probatos  cuderent . Fabri  argentarij  fibi  •-MetalU 
perlegeslicitum  efle  hanc  mifturam procurare  pronunciant,  dum  fumunt  decem  vn-  '^iHorapre 
cias  cum  dimidia  argcnti,&dimidiamEi-is  vnciam,ficque  libralem  argentimaflam  /tr- 
conflant . Chymicorum  nonnulli  xs  dealbatum  argento  addunt,&profyncero  ar-  'nifeetur. 
gento  vendunt ; cum  tamen  hac  fraus  vltimo  fupplicio  fit  corrigenda ; Hodie  plum- 
D bi  nigri  decimam  partem  mifcent  cum  ftanno,&  ex  hac  miftura  patinas  vafa,^  mul- 
ta alia  huius  generis  opera  formant.  Quondam  etiam  ari  ferrum  mifcuerunt,  quod 
multis  fraudi  fuit.  Tot  igitur  modis  metalla  viliora  preciofiori  permifccntur.  At  vi- 
ce verfa  hoc  criminis  loco  non  eft  reponendu  m,quando  metalla  predofiora  vilibus 
adduntur.  Poftremdfunt  quadam  metallorum  miftura,  qua  ab  operibus  ex  illis  re- 
fultaribus  nomen  fortiUntur,vt  ollaria  miftura,  qua  ex  ternis,  vel  quaternis  plumbi 
argentarij  libris  ,&  centeni  aris  integratur,  qua  varia  vaforum  genera  ingreditur. 

Alia  miftura  vocatur  bombardaria,  ex  qua  tormenta  bellica  fabrefiunt , hac  autem 
fit, dumfingulis  libris  viginti  aris  viia  plumbi  candidi  additur.  Tertia  fitmiftura, 
quando,  ob  fonitum  ,fcxdecim  libris  albi  plumbi  felibra  plumbi  cinerei  copulatur; 

Quarta  miftura  componitur,  quando  duf  portiones  plumbi  nigri,  & tertia  albi  con- 
junguntur hanc  Veteres  ftannum  tertiarium  appellarunt,quo  ad  fiftulas  folidandas  SaUaturd 
vtebantur , hanc  mifturam  vulgus  Saldutiuram  nuncupauit.  Quinta  miftio  cft,quan-  qut. 


METALLORVM  MISTVRA. 


ATVRA  in  terra  vtero  progignens  metalla  , iuterdum duo,  vel  tria, vfcl 
quatuorpermifcct,  vt  in  Rubrica  de  difterentijsenucleauimiis;  hinc  homi- 


B 


do 


Scoria  me 
talhrum 
^Htd fie. 


ScorietEty 

OHUtn. 


Jlelcyfma 

futJfte. 


‘JOiphty^ 
ges  <putd 

ft. 


J4,  Vlyfsis  A.Idrouandi 

do  squales  portiones  vtritifq;  plumbi  pcrmilcentur^hsc  miflura,  Plinij  state,  Itan-  E 
num  argentarium  vocabatur ; ex  hac  noftris  temporibus,  orbes,  & patms  parantur. 
Pariter“de  alijs  mifturis  tam  fimplicibtis,  quam  compofitis  differendum  eft,  cum  mi- 
ftis  omni  tempore  addi  poffm  t. 

METALLICA  FACTITIA. 

SVNT  metallica  fadlitia,  qiis  in  primis,&  fecundis  fornacibus  ffunt,dum  ven* 
metallorum  excoquuntur,  dum  metallum  a metallo  feparatur,  vel  dum  xs  li- 
quefaitum  tingitur.Hsc  autem  funt  Scoria,Diphryges,  Cadmia,PomphoJyx, 
Spodos, Lithargyrium, Molybdena, &Squams.  Nonnulla  funt, qus fiunt  extra 
fornacesivt  ^rugo,  Csruleum,Ceruffa,  & fimil  ia,dc  quibus  figi  Ilatim.  fuo  loco  ver- 
ba fient.  Primitus  in  excoeSione  metallorum  generantur  fcoris,  qu*  funt  veluti  re. 
crementa  vcnsexcoiftf,  has  fcorias  opifices  appellant  Ha:  metallo  fufo  fu-  E 

pernatant,  &frigefato  conglutinantur,  & tanquam  vitrum  molles  redduntur;  & fi 
quid  humoris  metallici  retinuerint,  graues  funt,  quo  fuperato,  leues  euadunt.  Itaqj 
pars  metalli  terrefttior,&  ffculentior  abit  m fcoriam  ,qus  eft  purgamentum  vens, 
in  fornacibus  coift£,vt  diaum  eft,  loquendo  tamen  de  vena  auri,argcnti,sris,ferri, 

& vtriufq;  plumbi;  nam  vena;  argenti  viui,  & plumbi  cinerei  fc  orias  non  producunt, 
cum  non  excoquantur:  non  negamus  tamen,qu6d  ex  plumbo  cinereo  cumalijsme- 
tallis  mixto,  Scliquefaflo  fcoria  exire  non  poffit.  Ha?c  metalli  fordes  Grsci  axafiis 
merito  dicitur,  quoniam  apud  ipfos  ts  cxdfi  eftftercus,  a Celfo  metalli  recremen- 
tum nuncupatur. 

Argenti  fordes,feu  rccremcntu  habetur  tantum,  quando  vena  argenti  in  fornace 
purgatur,fed  fyncera  effe  nequit,quonia  opifices,  ad  purgandum  argentum,  ei  no. 
nihil  plumbi  addunt.  Hscfcoria  argenti  vocatur  Helcyfma  ro  «A*»  tra- 

ho, quia  hoc  recrementum  fit  ita  lentum,  vt  inftar  vifei  trahatur.  Scoria  vero , qua; 
absre,  & ferro  colligitur  plerumq;  eft  nigra,  fordida  & fpongiofa.  G 

iEris  recrementum; 


Huius  conditionis  & qualitatis  fuit  illud  recremetum  arris,  cuius  hoc  iit  loco  ico- 
nem damus.  Hscfcoria  tanquam  alcyonij  fpccies  oblata  fuit  Excellentifs.  viro 
Vlyffi  Aldrouando,fed  ipfe,re  diligenter  examinata,  cognouit  effe  recrcmentum_j 
quodd  a fiftulofum  & leue,quod  ob  src  in  fornacibus,  vi  ignis,in  fuperficie  eduiftum 
fuit,ided  delineari  curauit.Scori®  maiorem  copiam  ferrum,  quam  xs  effundit,  cum 
fit  metallum  impurius,  & magis  terreum , hffc  autem  non  folum  habetur,  quando 
ferrum  in  fornace  funditur  , fcd  etiam  quando  ferrum  in  vftrina  fabri  ferrari  j mol- 
lefcit.Scoriavero  plumbi  a carteris  maxime  difcrepat,quia  minime  lapidofa  eft,neq; 
fragilis,  vtreliquK,fed  admodumlenta  ob  mollitiem  metalli  obferuatur. 

Inter  has  metallorum  fcorias  recenfetur  Diphryges,  & nil  aliud  eft,nifi  aliud  fris 
recrementu,&  vocatur  <happi->.ii5,quafi  bis  vftus,nam  pfiCyu , apud  Grf  cos  eft  torreo. 

Hic 


Mufei  Metallici,.  Lib.  l. 


IS 


A Hic  autem  notandum  eft,  quod  PanaecaariusDipIirygem  cum  Japide  phrygio  con- 
fundit , cum  tamen  h:tc  duo  inter  fe  toto  celo.difcrcpent. Quatitor  diphrygis  fpecies 
inucniuntur;  Prima  refultatcx  limo  quodam  Cypri , qui  primum'  folc  arefeit,  dein- 
de farmentis  circumdatus  aduritur,ided  iure  optimo  bis  crematus  primum  calore 
* folis  5 deinde  ardore  ignis  nuncupari  poteft , & hanc  Ipeciem  in  Cypro  tantum  fieri 
feribebat  Diofeorides,  fecunda  fpecies  nil  aliud  eftjuifi  fedimcntimiairis  in  fornace 
adufti , quod  Galenus  in  Cypro  ab  artificibus proieiTtum  obferuaiiir . Tertia  fpccics  j,;  ^ . 

paratur  ex  pyrite  aro fo  creraatOjdonec  colorem  Rubrica;  contraxerit,  fed  aduerten-  aaatu  rt 
dum  eft,qudd  Ochra  vfta  eundem  colorem  induit, &proptcra  huic  tertia’  fpecici  di-  rj.y, 
phrygisaliimilatur,  & aliquando  pro  diphryge  perperam  venditur.  Qiiarta  fpecies 
oritur  ex  quibufeunq;  iapidibii.s  poli:  excodiam  metallorum  vena  jn  fornace  inyen- 
tis,&ha;c  fpecies  femper  aliquid  metalli  habet  permixtu  : huiufmodiiapis  licet  fue- 
rit in  areato  Ilus,  mox  in  fornace  coftiis,  deinde  quinquies  in  alia  fornace  crema- 
tus, ita  vt  iufta  dc  caufa  appellari  pqflit,nihilominu.s,tcftc  Agricola, vix 

£ diphr  gis  naturam  aflequitur.  Hodie  opifices  in  fecundis  fornacibus  fic  diphrygem  9-dt 
parant,  quando  aliquid  auri,  vel  argenti  inefle  arri  fufpicantur,  dentio  a>s  ciitn  pium- 
bo  fundunt,  quia  plumbum  abluit,  & fecum  aiirum,vcl  argentum  ducit,  quo  peraifto, 
in  extrahendis  plumbi  rcliquijs , ignem  temperatum  adhibent,  vt  plumbum  fufum 
defeendat,  a-s  vero  nequaquam:  fic  enim  tanquam  lapis  fpougiofus  rcdditur,qui  fu-  . , 
fus  & pcrcoiSus  in  as  purgatum  mutatur,  cuius  Icoria  eft  diphryges  purgatior,quam  ^ 
illa,  qua  ex  primis  fornacibus  exierat, hanc  homines  operarii  Sirmmnm  vocantes  fi . ^ 

gulisvendunt.  , . 

Amplius  dum  auru  argcntum,E.s  & plumbmu  percolantur,  oritur  aliud  rccremcn- 
tum,  quod  vocatur  cadmia , qua  fecundum  nonnullos  ita  nuncupatur  ab  infidendo, 
eft  autem  nomen  antiquum  apud  Gracos,  idcoq;  adhuc  ignotum  eft  vnde  habuerit 
originem,  nifi  velimus  aflerere  cadmiamolira  obferuatam  fuifte , dum  lapis  ararius  cadmid 
excoqueretur, quem  aliqui  cadmiam  indigitarimr,fortaflis,quia  in  Cadmo  (note  pri-  ijurj. 
mo  fit  repertus . Galenus  feriptum  reliquit  cadmiam  ex  lapide  pyrite  interdum  fieri, 
nihilominus  metallicam  ex  are  paratam  commedabat.  Huius  quatuor  fpecies  a Dio-  rchp.med. 
fcoride monftratur,priraa  vocatur  Boti ytcs,quafi racemofa,qiiia  BoVpos racemus  cx- ^ac,c^!p  de 
ponitur,  fecunda  nominatur  Onychftes,  eft  enim  oruf  vnguis,  cum  venas  inftarvn-  Cadmia. 
guis  difeurrentes  habeat;  tertia  cognominatur  Placodcs  Ta-AaxaJj'?  cruftofa,  qiionia  cadmis 
eft  fegmentis,quafiquibufdam  zonis  dtufta,  quare  &zonitis  dicitur;  quarta  appel-  fpecies 
latur  Oftracites  os-po*/»»s teftacca,qua  tanquam  pelfima  omnium  reijcirur.  Plinius, ' quat/dnt. 
praiter  quatuor  genera  a Diofeoride  deferipta,  quintam  fpcciem , nempe  Capnitim  ^ 
fcilicetfiimofamaddit,*»'wrc{  enim  Graicis  fumus  dicitur : fed  ha;c  ad  Pompholy- 
gem potius,  quam  ad  Cadmiam  eft  reducenda.  His  non  additur  Cadmia  folfilis  na- 
turalis, quoniam  de  hac  fiio  locofermo  peculiaris  eft  habendus . Cadmiam  Arabes 
Climia  vocitant . Noftra  artate  cadmia  fornacum  fimilis  corticibus  arborum  fub  no- 
mine Tiitia Alexandrina;  alTcrtiu', quod  fignum  eft  haftis ferreis adhefiftb . Tiitia 


eft  nomen  Arabicum  non  tamen  cadmiam , kd  Spodium  fignificat.  Hic  animaducr- 


T ut  ia  no- 


fione  dignum  eft,  quod  T iitia  Lufitanonira  non  eft  metallica, hac  in  Quirmon  Perfa- 
rum regione,  ScOrmuz  finitima  paratur  ex  Cineribus  cuiufdam  arboris  nomine 
Goan,  ita  enim  frudtiis  huius  arboris  cognominatur,  & hxc  a nonullis  Turia  Alexan- 
drina  dicitur,  non  quod  Alexandria;  fabrefiat , fed  quia  ex  Quirmon  delata  Ormuz 
inde  Akxandriam  exporteturjAiidores  tamen  non  hanc,fcd  metallicam  in  medica- 
mentis commendant . Hic  figuramus  multas  Cadmia  Botrytis  differentias,  qua  ad 
manus  clariffimi  viri  Vlylfis  Aldrouandi  pemencrunr  .Primum fub  numero  1.&2. 
dua  raonftrantur  differentia,  quarum  vna  maior  altera  apparet  :poftmodiim  alia 
tres  differentia  dclincantur,prima  exterius  erat  colore  cinereo  pradita,interius  ve- 
ro {:ruginofa,quas  conditiones  Diofeorides  in  genuina  Cadmia  botryte  fummopere 
probabat;  fecunda  erat  racemus  albus  fimilis  Paratonio,& tandem  alia  quoq;fpe- 
ciesvldmoloco  confpicitur. 


B * 


Cad. 


Toffipht^- 

«•0'- 
mum.  j 

Spodif  ety 

7n»m. 


Spodium 
eji  Home» 
HiqUtUOCU 

upud 

fples. 


Vlyfsis  Aldrouandi 
CadmijE  Botrytis  duze  differenti». 


Cadmix  Botrytis 
iigura  minor. 


A Cadmia,ratione  tenuitatis  fubftanti»,  Pompholyx,&  Spodium  difcrepant;  quan-  G 
doquidem  Cadmia,  vt  fuit  expofitum , in  quandamfolidam  materiam  condenfatur 
fed  Pompholyx,  & Spodium  inftar  pollinis  parietibus  fornacum  adh^rcnt,cum  tam 
ex  eadem  materia  originem  trahant  in  illis  fbrnaeibus,in  quibus  ses  perficitur,  vel  in 
quibus  Cadmia  crematur.  Pompholyx  autem  leuioreft,  quia  euolans  ad  fornices, 
bullarum  inftar,  agglutinatur,  vnde  nomenclaturam  traxit  , quoniam 
Grtecis  bulla  eft.  Spodium  in  comparatione  ad  Cadmiam  ponderofiuscft : quocirca 
fuper  terram,  inftar  cineris,  cadit:  vnde  nomen  accepit,  'ZesoSm  enim  cinerula  dici- 
tur, cum  SraotTa  cinisapud  Gracos nuncupetur.  Verum antifpodium arte p.aratur 
ex  folijs  myrthi,  vel  oleaftri  crematis,quod  cinerubt,  nimirum  Ipodij  vicem  prsftat. 
Auicennas  hiftoriam  huius  rei  metallic.t  confufam  fcribit,dum  afleuerat  Tutiam 
clTe  fumum,  qui  fublimatur,  Succudum  vcr6,quod  in  fundo  refidet,forfitan,  per  Tu- 
tiam ,Pompbalygem,  & per  Succudumfpodium  intellexit , quod  ratione  grauitatis  H 
deorfum  tendit:  at  apud  Arabes  hoc  nomen  (fpodium)  atquiuocatione  laborat,  quia 
non  folum  hoc  vocabulo  Succudum  indicat,fed  etiam  quid  non  mctallicum,quod  ex 
radicibus  arundinum  combuftis  pr.Tparatiir.Itaq;  fpodium  metallicum  eft  quoddam 
purgamentum,  quod  opifices  ararij  e pauimento  colligunt  m.ixtum  quandoqjcuni 
pilis,  & aliquando  paleis  conglutinatum . Hodie  ex  Germania,  nomine Tutiat  Ger- 
manica: affertur,  cum  tamen  ibi  Nil appelletur.  Diofcoridesfpodiumcyprium  tan- 
quara  minus  farculcntum  ad  vfum  medicum  commendat,  quod  fub  numero  j.  ele- 
ganter delincatum  exhibemus. 


Cad- 


Mufei  Metallici  Lib.I. 


Cadmia  Botrytes 
intus  ?raginofo» 
exterius  cinctco 
^^eplorc. 


m 


Cadmia  Botrytes, 
ieu  tacemus  al> 
busiimilisFarX' 

j 

conio. 


Spodiu  Pharmo^ 
copolarum  Cy- 
prium. 


t 5 


i ^ 


ig  VlyfsisAlcJrouandi 

AA  fcoriam  plumb!  referri  potcft  lithargyrium , oritur  enim  cx  plumbo  in  forna-  E 
ce  diutius  percoao;  nam  eftfpuma,  quK  colligitur,  dum  argentum  purgatur, & con- 
crefeit  in  ftar  lapidis,  Sevocatur  d Iapide,& argento  nomen  habens;  cum 

Aifio'  fit  Iapis, argentum,  quafilapis  argenteus,  ab  Arabibus  Martech,&a 
erj/mu.  nuncupatur.  Diofeorides  voluit  lithargyriu  fine  argento  pof- 

fe  concrefeere,  dum  in  fecundis  fonracibus  argentum  plumbo  permixtum  purifica- 
tunetenim  tunc  feruente  mixtufa.plumbum  violentia  ignis  extctmatuffl,&  acquWs 
lenitatem  argento  fttpernaSat,  & fkweluti  fccria  , quam  artifices paohtiirtaji^fatera 
Getth.!  pellentes  tandem  \ytoi]d\M\i^,?etrhap  nominat,  qua  poftcafiguii  wti  foknt.  Non- 
miili  perperam  putant  fpumam  argiti  e?  aaio  faftam  vocari  Chryfltim,  ex  argen- 
to Argyritim,  ex  plumbo  Molihditim:  cutii  tamen  lithargyrium  exlolo  plOMb  cum 
alijs  metallis  ,&  prKipue  entn  ai^ento  ad  faciliorem  fufionem  ,vel  purificatio- 
nem mixto  dimanet , & quamuis  interdum  auri , & interdum  argenti  colorem  adi, 
pifcatur,tame  id  ex  maiori;Vd  minori  aduftione  prouenit.  nam  fi  ftatim  atq;  plum- 
bum exuftumfupra  argentum  liquatum  apparet,de  catino  auferatur, tunclithargy-  F 
rium  colore  argenteo  refulgebit ; fin  diutius  ibi  manferit  colorem  aureum  acquiret. 
Duplex  lithargi  ri;  genus  Opifices  conftituunt,alterum  vocant  naturaIe,qnod  egre- 
ditiir  ex  vena  argenti  mixta  cum  vena  plumbi , & in  fornacibus  liquata, aliud  vero 
r«  d#erf"artificiale,quod  modis  fuperius  deferiptis  praiparatur-Huiiis  E>iofisofidestria  ofie, 

‘ dit  genera , primum  genus  ex  arena  plumbaria  in  fornacibus  perfedleco^la , fecun- 

dum cx  purificatione  argenti,  tertium  ex  plumbo  refultat.  Huius  fpccies  flaua_^ki- 
tur  Chryfitis,  candida  Argyritis;  liuida  Molybditis.  Optima  fpiima  argenti  iri  Mi- 
fena,&  Bohemia  paratur.  Diofeorides  tamen  primas  tribuit  Attic®,  qu®.  Cum 'iit-» 
monte  Laurio  fieret,  Lauritis  vocabatur,  fecundas  Hifpanic®,  & tertias  Puteolana: 
aflignabat.  Nos  in  gratiam  ftudioforumlithargyrium  fponte natum fub  nura.i.hoc 
in  loco  figuramus. 


Lithargyrium  fponte  natum. 


G 


H 


I.ithargyrio  no  abfimilis  eft  alia  metalloru  fordes,quam  MoIybd®nam,fiue  plurri- 
ginem  nominant , aliter  etiam  Galena  dicitnr,quia  fecundum  mentem  aliquorum  a 
Gaecia  Hifpani®dcferatur,quamuis  perperam,  fi  Plinio  credendum  eft,qui  iiiGa- 
lecia  plumbum  nigrum  generari  negauit.Nec  Molybdcna,vt  fcripfit  Diofcorides,ex 
auro  & argento  producitur,fed  h®c  Diofeoridis  doflrina  hoc  modo  cft  exponenda, . 
fcilicet  dum  vena  auri  vel  argenti  in  fornacibus  excoquitur , his  aliquid  plumbi  ad 
mifcetur,nam  cum  plumbum  cito  fundatur,  ven®  quoque  aure® , vel  argentesli- 
quefaClionem  accelerat,  & nifi  pluiiibum  adderetur  potius  ili*  ven®  auri,  & argenti 
\MolyUe-  adurerentur,quam  quod  liquefccret.  Itaq;  exilio  plumbo  cum  venis  auri,&  argen- 
, quid  t>  mixto  quoddam  excrementum  fegregatur,  quod  parietibus  fornacis  inftar  ftiria- 
/i/-.  ruadh®rct,8f  hoc  nil  aliud  eft,quamMolybdena:hinc  materia  Molybdcnsplubum 
clTc , fatis  fuperq;  manifeftatum  eft,  quidquid  alij  fcripferint  dc  duabus  fpum*  ar- 
genti 


Mufasi  Metallici  Lib.  I.  ip 

A genti  fp.eciebus 3 quarum  alteram  Grarci  Sterdytida  fcilicctfolidam  vocant, cum 
fffpicff  dicatur  folidys,  alteram,  Pneumonera, nimirum  inanem , & fpongiofam,  cum 
Gracis  ^rtiouotaJnt  fpongiofus  exponatur,  & hac  pollremam  cum  Molybdena  con- 
uenireopinantur. 

Demum  alia  recrementa  ex  durioribus  metallis,  nempe  ferro, & sere refultant, 
quando  ha-c  duo  metalla  candentia  malleo  percutiuntur,ycl  in  aqua  extinguuntur, 
tunc  fqiiama  decidit,  quKeft  tanquampars  metalli  in  fuperficie  adufti.  Id  auro,vel 
argento  contingere  nequit,  cum  /int  corpora  incombuftibilia,  neq;  plumbo,  & ftan- 
j?o,.nam  quod  ab  illis  vi  ignis  recedit , non  arefeit . Hoc  recrementum  in  a’re  duplex 
eft, nimirum  flos,&  fquama , & ba?c  duo  inter  fe  diferiminantur,  quoniam  flos  atris 
corticibus  granorum  milij  fimilis  fponte  cadit , fquama  vero  craffior , & latior,  non 
nili  ie^iibus  mallei  a metallo  difcedit.Hfc  Grpeis  difia  asM;  melior  eft, auchore  Di  o- 
fcoride,quE  vocatur  «alriidcilicctclauaris,  «Aosenimed:  clauus:  hfcin  Cypro  faci- 
le habebatur,  vbiclaui  ex  pre  pro  nauibus  configendis  parabantur,ciimc!aui  ferrei 
IB  inaqua  rubigine  abfumerentur.  Huiulmodi  autem  clauivfu  attriti  pro  conficiendo 
^revfto  magis  quam  aJiud  pris  genus  ieruabantur.  Itaq;  flos,&  fquama  eris  non  fun» 
petendaex  illis  fornacibus,  in  quibus  nouum  rsconflatur,  fcd  ab  illisofficinis,  in 
quibus  £Es  collcfianeum  purgatur  3 & malleis  dilatatur.  Ex  ferro  etiam,  & Chalybe 
fquama  decutitur,  qusaDiofeoride  ftomomaappellaturjnam  per  vocabulum  ^'ua 
nonfolum  os,  fcd  eriam  gladij  acies  fignificatur,&quia  gladiorum  acies  ex  puro 
ferro,  nimirum  & chalybe  paratur  jproptereaGaienus  per  ftomoma  chalybem  in- 
tellexit ; At  Diofcorldes  fquamam  ferri  ftomoma  tortallc  cognominauit,  quoniam 
fquama  deculfa  ex  chalybe,  non  ex  ferro  prarfcrcretur, 

METALLORVM 
INVENIENDORVM  RATIO. 


re- 

crementa. 


Cldur.  ex 
are  pro  na 
utLus* 

Stomoma 

qfiid 

I 'i.  g,  de 
fimp.med, 
jac. 


QVAMQVAM  metallorum  lnuentio,&  follio  facilitatem  non  omnibus  ob- 
uiam  habeat,  quoniam  folTores  acre  fodinarum  peftifcro  afficiuntur,  e be^ 
ftijs  lubterrancis  nocumentum  accipiunt,interdiim  ruinis  montium  oppri- 
iijuntui,  dcfcalisin  puteos  decidunt,  &quandoq  fpeiti  is  Darmonum  in 
cryptis  metallicis  vagantium  mirandum  in  modum  vexantur.  Nlam,  referente  Agri- 
cola, damones  humanam  fpetiem  induti  in  cuniculis,  & puteis  verfantur,&  cum  iii. 
hil  operentur,  in  omni  tamen  laborym  genere  fe  exercere  videntur.  Nihilominus 
multi  funt,qui  arduum  negotium  aggrediuntur  ,&varijs  modis  venas  metallorum 
inueniic,  &in  earum  folfura  hcrculanas  vires  fibimet  comparare  videtur. Venas  igi, 
tur  metallorum  aliquando  humana  induftria  ,&  aliquando  cafusj&  fortuna  pate- 
faciunt. Ideo  viri  ingenij  folertia  praditi  per  loca  ir.ontola  vagantes  tcrr.Tglcbas,& 
lapides iuftogtauiores  cxaminant,nam talem giauitatemtanqnam materiaimctaL 
licaiargumcfitummeritopronunciant.  Pariter  fi  lapides  inuenti  igne  tundantur,  ex 
D illis  metallum,  tiufq, qualitatem,  & quantitatem  arguunt.  Imd  ex  attritu  duoruni..j» 
Japioum  eiuidem  montis  indicium  metalli  hauriunt, dum  fulphurcum  odorem  fpar- 
gimt.  Verum  non  foium  ex  odore,  fed  etiam  ex  colore  montium , terra  & lapidum, 
materiam  metallicam  fubeffe  percipiimt;uamq;color  viiidisab  airc,niger  ab  argen- 
to, & auro,  liuidus  a plumbo,  & ferro,  luridus  a chalcantho  ,&  tandem  cinereus , & 
oblcurus  a fulphure  dimanat.  Pariter  multa  rima  in  montibus  obfe-ruata  acres  me- 
tallotum  halitus  indicare  folcnt;  cacumina  qunq;  montium  ad  meridiem  tendentia, 
radice  vero  montis  ad  Boream  fpeciante,  metalla  ,&  potitlimura  argenti  indic.iiit, 
cuius  fodina  feraciores  redfa  abortu  in  occafum  vergunt.  Hac  dccaufa  Antiquitas 
montes  diuitiarum  parentes,  & omnium  tliefauroriim  ararianoncupauit;  hinc  quos 
vidit  fcatebris  aquarum  redundantes,  venis  etiam  metallicis  affluentes  pradicauir. 
Ideo  viri  praftantcs  ingenio  venas  foffilium  inueftigant  ex  fontiu  katurigine,  qua 
a metallis  non  procul  abelfe  folct,&  diligenter  perpendunt  fragmina  venarum  ,& 
Japillospyritamrcferentes,  qua  omnia  in  copiofis  imbribus  Torrens  aliquis  a icr- 

ra 


Tnlfl.de 

fuLter. 


Lat/idum 
,^rau-tas 
quid  indi- 
cet. 


Colores 

montium 


quales. 


Tyrita 
funt  me- 
tallorum 
indicia. 


20 


VlyfsisAldrouandi 


Qui  laborant  pi‘o  virili  parte,vt  metallorum  venas  inueniant, ad  plantas  confide-  E 
randas  fe  conuertimt,&  quando  montes  afperos,  fteriles, & herbis  priuatos  con/pi- 
cantur  non  fine  ratione  metalla  fubefle  arbitrantur : quandoquidem  ex  halitu  Au- 
ripigmenti Antimonij,&  aliorum  Foflilium.neceirarioalimcntumplantarumabfu- 
mitur  Sunt  tamen  nonnull»  herbai,  qu  a:  hoc  halitu  quodammodo  roborantur ; ni- 

Jferi,  hilominus  decolores,  &femiuft?  apparent.  Non  officit  tamen  qum  montes  herbis,  & 

Jree,  arboribus  referti,  latentes  metallorum  venas  nutrire  poffint:  m montis  enim  vilceri- 
tjio  m busex  metallo  condito  prauus  halitus  adlupcrficiem  montis  aliquando  afeendere 
■ non  poteft,cum  ab  aliqua  vena  marmorea  impediatur.  Sunt  tamen  quaidam  plant.T, 
fcd  rar.T,qus  a metallorum  familiaritate  non  abhorrent, veluti  illai,qua’  aut  nullum, 
aut  exiguum  frudura  producunt,vt  luniperus  humilis.  Hedera,  Caprificus,  &Pina- 
fter . Cxterum  cum  maior  terr»  traiftus  fuccis,  & qualitatibus  metallicis  fcateat,  ne- 
ceffarium  eft,vt  illai  piant»  his  qualitatibus  potiantur,quf  fuper  venam  metalli  cre- 
iierint.  Experientia  docet  vitem  in  locis  fulphureis  crefeentem  fru^Sus  fimili  odore 
infectos  proferre.  Sin  vitis  in  folol.apidifico  alitur,  calculos  vt  plurimum  generare  F 
folet.  Idem  atteftari  debemus  de  alijs  plantis , qu»  fuper  venas  auri,  argenti,&  fi- 
milium  radices  egerint,  nam  cum  vapore  metallico  alimentum  fugunt , ficque  fupra 
metallum  argenti  crefccntes  vna  cum  colore  qualitatena  argenti  cxhibebunt,&  non- 
nulls  plantp  fupra  cryptas  argenti  viui  nutrit?  mercurium  denfare  perhibentuheum 
tamen  experientia  id  falfumelfecomprobaucrit.  Hocquidema  veritate  alienum 
efle  non  affirmant,  quod  omnes  heib»  pruinis,  & niuibus  tcguntur,pra:ter  illas,qu» 
coKpiie-  fupra  venas  metallorum  creuerunt , quoniam  venatmctallic»  ca]idum.&  ficcum  ha- 
rW* pro  litum  fpirantes,niuis,&pruin»concretioncmimpediunt.  Arbores  quoq; metalli 
inueittio-  latibulantis  indicium  bifariam  prsbere  poffint;  primum  quado  aliquo  in  loco  plan- 
ne  metiil-  tat»  truncos  exiles, & folia  pallida  proferunt,&  tarde  crcfcetcs  cito  flacefeunt.  De- 
lorum.  inde  quado  folia  arborum  verno  tempore  erumpentia  liuida  funt,&  fubcarulea  ra- 


mis fuperioribus  nigrore , vel  alio  colore  minus  naturali  infedis,  tunc  credendum 
eft  id  a calida,  & ficca  Foffilium  exhalatione  prouenire. 

In  venis  metallorum  detegedis,  nonnulli  vtuntur  virgula  illa  diuinatoria,vel  po-  G 
tius  metallofcopia,  quam  hunc  in  modum  parant.Pri  mitiis  virgam  colurnam  gladio 
fecant,  quam,  pr»  exteris,  in  hoc  obeundo  opere  magis  idoneam  effe  exiftimant , & 
prxfertim  fi  corylus  fupra  venam  aliquam  creuerit.  Hxc  autem  virga  diuerfimode 


€oryH  fd-  paratur.  Hodie,  vt  intelleximus,  in  Germania  fumitur  tenuis,&  enodis  coryli  furcu- 
cftltas.  Ius,  qui  in  duos  bacillos  diflecatur,quorum  vnus  in  fuprema  parte  cxcauatur , alter 


in  conum  acuitur,ita  vt  hic  conus  alterius  cauitati  indi  poffit.  Hoc  peradlo,  huc  atq; 
illuc  per  montes  vagantur,  & referunt,  ftatim  atq;  fupra  metallorum  venam  pedem 
pofuerint,  virgulam  verfari,&  inclinatione  fua  venam  metallorum  manifeftare  Ve- 
rum ficuti  hoc  experimentum  multis  fupcrftitionibus  fcatet,ita  nemo  ei  fidem  adhi- 


ij7.  - j.  berepoteft.  QuapropterGeorgius  Agricula  hunc  modum  inueftigandi  metalla  ex- 


guld  Jigiira,red  incantamentd  carminum , ijua  mihi  commemorare  no»  licet.  Omif- 
fis  igitur  omnibus  incatationum  generibus,  & fuperftitiofij  verbis,inquirendum  eft,  H 
vtrum  aliqua  vis  naturalis  non  folum  corylo,  Icd  etiam  alijs  plancis  infit,  quibus  lo- 
ca venarum  metallicarum  facile  manifeftari  poffint.Paracelfus  fuit  huius  opinionis 
diuerfa  metalla  djuerfis  virgulis  inquirenda  efte , cum  apud  ipfum  nulla  fit planm, 
qux  non  habeat  aliquod  metallum  , vel  aliud  foffile  fibi  familiare,  in  quod  natura- 
liter feratur:  quapropter  feribit  corylum  fuper  venam  argenti  crefccn  tem  naturali- 
ter venas  argenti  appctcrc:pariter  virgam  fraxineam  ad  xs  inquirendum, virgulam 
cxpiceaftroad  plumbum  conferre  voluit,quia  prediete  arbores  occulto  quodam^ 


TiLPer  prxditiis  metallis  refpondeant . Nos  autem  hanc  tnrgularum  inclinatio. 

Lib  ' deridemus,  & cd  magis,  quoniam  dodiffimus  Kircherus  in  fuo  ope- 

■b-  re  de  arte  Magnetica  fatetur,  fe  experimento  facfo  , nullum  in  his  virgulis  ,xquili- 
bratis,  inclinationis  effeclum  inucnilfe.  Imd  docet  ipfe  alium  modum  metallofco- 
pum,  quo  vnufquifq;  in  fodinis  facile  experiri  poterit.  Hunc  Icftor  apud  ipfum  vi- 
deat: fiquidem  non  eft  in  dubium  reuocandum,  aliquas  plantas  metallica  qualitate 


tantur  ,parilm  mtereji  reffa  ne  ft,  an  i»  al'amfip;uram  formata ; non  enim  'ralet  yir- 


coti- 


f 


Mufa?i  Metallici  Lib.  I.  21 

A continuis  exhalationibus  interdum  imbui,&  aliquam  fimilitudinem  ad  mctalfa,  fu, 
pra  quorum  venas  crefeunt,  adipifei , fed  difficultas  in  hoc  confiftit,vtrum  htec  fimi- 
li  tudo  atraftionem  pariat,  quod  hadenus  eft  incompertum. 

Tandem  nonnulIi,ad  detegendas  metailorum  venas,  Necromantia  adhibendam 
efTe  autumant,  quam  vti  quid  iocofum,&  nugamentum  refellimus.Sed  concedamus 
idpoflb  fieri,  reddant  aliquam  rationem,  cur  hac  eadem  arte,  in  fodinis  foffiliu  n .. 
cxcauandis,  & metallis  purificandis  non  vtuntur.  Si  igitur  ha?c  ars  damnata  ad  hoc 
pofterius  przftandum  minime  eft  idonea,ergo  nec  in  primo  opere  quidquam  valo- 
ris  habere  credendum  eft. 

Satius,  melius , & gratius  elfet , fi  fortuna  ferutantium  venas  metallorum  defidc- 
rio  benigne  refpondcret:  Nam  olim  hac  ratione,  nimirum  cafu  inuenta  fuifle  metal- 
la Auctores  tradiderunt.  In  Ciuitate  Gofclariat  Saxonia:  accidit,  vt  homo  de  equo 
defcendens,cui  nomcnerat^.r«f/!’*,f,  illum  ramo  arboris  .alligaret,  tunc  equus  vn- 
gula  terram  fepcfepius  quatiens  venam  plumbi  detexit,  non  aliter  ac  Pegafus,  qui 
Efontera  vngula in  monte  Parnafo  aperuit  ;imd  quemadmodum  hic  fons  ab  equo 
Hippocrene  cognominatur ; ita  mons  in  territorio  Gofclari.-e  ab  equo  venam  plum- 
bi detegente  Ramelus  fuit  nominatus.  Cottebergi  Monachus  opacam  fpatiansfyl- 
uam  fortuito  virgulam  rudis  argenti  a terra  erumpentem  ab  aliquo  vento , vel  Tor- 
rente deteiftam  confpicatus,  in  monumenti  lignum , cucullum  arbori  proximo  fuf- 
pendens  domum  reuerfus  rem  multis  vtilem  futuram  patefecit,& deinceps  illud 
metallum  a ligno  polito,metallum  montis  cuculli  fuit  nuncupatum.Fortuitd  etia  m 
Aberthami  metallum  fuit  reclufum;  nam  in  medio  fylua’  quidam  paftor  Domini  ar- 
menta curans  per  otium  fodiens  ferobem  ad  laiftis  receptaculum,  metalli  venam  in- 
uenit,quam  in  alueo  lauans,  puriffimi  argenti  ramenta  fubliderc  obfcruaiiit. Accidit 
quoqj  in  Galecia,  referente  Iuftino,vt  vomere  aratri  gleb.-e  auri  excif&  fuerint.  In- 
cendia fyluarum  cafu  metalla  prodiderunt.  Hoc  contigiffe  mineris  argehtarijs  Hif- 
pania:  Diodorus  Siculus  teftilicatur;  idcirco  ad  rem  Lucretius  fic  cecinit. 

^uid  f»perejl  tc.r,  rf/y;  aurum, ferrumcf,  repertum  ejl, 
g Et  fimul  argenti pondur,plumii^', patefias, 

Ignisybi  ingentes pftluas  ardore  cremarat. 

Violentia  ventorum  radicitus  epellens  arbores , qua;  fupra  venas  metallicas  creue- 
rant, aditum  ad  metalla folet  patefacere;  veluti  terrsmotu , veliftu  fulminis  pra;- 
gnantes  foffilibus  montes  difrumpuntur,&cafu  via  ad  metallicas  venas  patuLcj 
redditur.Idem  pr®ftare  folet  Torrentis  impetus,quod  accidit  Friburgiin  Heluetijs; 
namlimilis  aquarum  impulfus  terram  abradendo  caucrnam  ad  venas  argentarias 
aperuit.  In  huius  confirmationem  narrat  Stephanus  Pigius,  quod  flumen  obliquo 
curfii  deterens  agrum  Brithermi  pagi,  eruit  miram  antiquarum  rerum  fupelleTti- 
lem , nummos , armillas , & militaria  ornamenta  cuiufcunq;  metalli , qua;  nobis  in- 
dicare videbantur,  non  procul  a caftris,  in  colle  politis  Romanos  extra  murum, & 
vallos  habitaffe. 

„METALLORVM  INVENTORES, 

& ijfdem  ditati. 

TOT&  tam  varis  hac  in  re  Auiftorum  funt  opiniones,  vt  his  quod  amodo  im- 
pliciti effe  videamur:  nihilominus  communem  fecfantes  fententiam  pron fi- 
damus, quod  Tubalcayni,  quem  ex  Sella  Lamech  genuit , atris  deferri  me- 
talla inueniffe,  infacris  Hcbr^orumhiftorijs  legitur. Hinc  colligendum  eft  ab  initio 
fere  Mundi  venas  memllorum  inuentas,confequenterq;  Afiie  fodinas  vetuftiflimas 
fuifse,prffterquamqudd  Cayniis  Adami  filius,  fi lofepho  fides  adhibenda  eft,  pecu- 
niam magnifecifle  perhibetur.  Legimus  apud  Catlium  Rhodiginum,Semiramidem 
Reginam  metallorum  fuifle  inuentricem,  & quamuis  hoc  apud  multos  adhuc  parum 
fit  exploratum; attamen  ad  hoc  ftabiliendum  alij  Audores referunt, quod  Semira- 
mis Regina  multos  ad  metalla  damnauerit,  qu^Abrahami  temporibus  Affyrijs  do- 
mina- 


tallornm 
Cdtfu  dete.^ 


Incendi^., 
fyluarum 
dete^tt 
metalla, 
liib,  5.  de 
Nat,  rer. 


Torren^ 
tes  defe~ 
£;unt  me^ 
talla. 


hth.  2 7* 
ty,cap.  5. 


'■^Tercu^ 
rif  duo 
fuerunt. 


iitxti  qut. 


Lynceas 
curdidtus 
dcutx  yi- 
ffonis. 


Vlyfsis  Aldrouandi 

minabatur  Item  Erichthonius  Athcnienfium  Rex  quartus  iiiffit , vt  ferui  ex  monte  E 
Laurio  aruenti  venas  crucrent/ed  officinam  ferrariam  Cyclopcs  poftea  fabricarut; 
deinde  Vulcanus,  audorc Diodoro  Siculo , ferri , .-eris  , argenti,  aun,&  exterorum 
qux  ad  humanum  vfum  igne  fabrefiunt,  opificium  repent.  Cadmus  quado  regnum 
Tvriocciipauit,tunc  in  monte  Pangxo  auraria  metalla  funtefiofia  . A Phsnicibus 
metalla  Hifpani*  funt  reperta  ,&  non  multd  poft.  Caffiteridum , & Bntanics  fodi- 
nsfuntapertx.  Didtxi  xtate  Pandionis  quinti  Athenienfium  Regis  ferrarias  ve- 
nas detexerunt.  Faunus  quoq;  Mercurius  nominatnslouisex  Pico  filib  nepos  imj 
Creta  fodinas  auri,  & argenti  aperuit;  imo  Diaxos  artem  metallicam  docuit  „ & ob 
hoc  lingulare  collatum  in  illos  beneficium , ftatuam  cum  crumena  in  manu  ei  decer- 
neiunt%eluti  alterius  Mercurij  eloquenti»  inuentoris  ftatua  cum  caduceo  vifitur. 
Deniq-Pliniusmonimentismandauit,  quod  CyniraAgriope filius  in  Cypro  fodi- 
nas xrarias  manifeftauit,paricter,ex  eodem  aucForc.Midacritus  in  Caffiteride  Infu- 
la  plumbum  album  inuenit ; hac  de  caufa  hoc  plumbum  vel  ftannum  KajWxspor  vo- 
catur.  Poftremd  quis  plumbum  nigrum,  vel  argentum  viuum  inuenerit,  adhuc  non_j  F 


clf  monimentis  mandatum . 

Prxterea  multx  hiftorix  opulentam  fupelleailem  eorum  iaaaut,qui  ex  metallis 
diuiteseuaferunt.iEtenim  Callifthencs  feriptis  mandauitTantali,&  Pelopidarum 
fortunas  venis  metalliferis  fuifle  amplificatas , quf  circa  Phrygiam , & Sipylum  in. 
uentx  funt.  Cadmus  ex  metallis  in  Thracia,&  Monte  Pangxo  inuentis  ingens  diui- 
tiarum  pelagus  haufit.  Priamus,  ob  fodinas  aurarias  ad  Abydum  litas,  copia  opumj 
& multis  facultatibus  redundauit.  Midas  ex  metallis  aurarijs  circa  Bermummon. 
tera  politis,in  menlas  opes,&loculentasdiuitias  habuit:  vnde  adagio  dicitur  de_j 
homine  ditiffiu  o,  J^idadttior.  Metalla  Lydi»  Gygem , & Crefum  nullius  indigen- 
tes, & diuices  ad  ambas  vfq;  aures  effecerunt.  Hercules  auri  lucra  iuflammatus,  tune 
diues,&  opibus  ad  luxuria  plenus  euafit,  quando  Geryoni  Hifpaniarum  R egi  multa 
metalla  poffidenti  bellum  inferens  cum  manu  propria  occidit.  Atlas,  ob  metalla  ab 
Athante  monte  eruta,  diuitiarum  copia  gloriatus  cft;  Pluto  , qui  primus  omniun-Lj. 
tcfte  Diodoro  Siculo  docuit  pecunias  ad  vfus  humanx  vitx  neceffarias  feruari,G^ 
tunc  diuitiarum  fulgore  tumidus  fuperbiuit,  quando  frequentes  metallorum  ve.  " 
nas  inuenit.Hinc  Poetx  fabulandi  ocCafionem  nadii  Plutonem  fubterraneorum  Do- 
minum & Regem  conftituerunt.  Non  alia  de  caufa  Lynceus  infinitas  libi  compara- 
tas opes  oftentabat,  nifi  quia  infignis  fuit  Metallicus:  vnde  Palephatus  de  illo  hxc 
verba  protulit.  Lynceum  dicunt  ea,  quxfub  terra  funt,  intueri , quoniam  cuiuf- 
cunq;  generis  metalla  fodiens  lucernasfecumfub  terra  ferebat , quod  cundli  foffo. 
res  prxftare  folent:  ideo  vulgares  homines  pronunciarunt  ipfum  tam  acuta  vifione 
fuiffe  praditum,  vt  intimos  terrx  rcceffus  penetrare  potuerit . Phanicix  Mercato- 
rcs,iuxta  mentem  Diodori  Siculi,cx  montibus  Pyreneis  expreffo  metallo  opulentas 
opes  fine  fine  iaifatunt.  Metalla  in  confinio  Arabix , & dEthiopix  effoffa  dEgyptios 
mirandum  in  modum  locupletarunt.  Reges  Macedonum  belli  gloria  illuftres  ,fi  Li- 
uio  credendum  cft,  ex  metallo  macedonico  immenfas  pecunias  cumul  arunt.  Athe- 
nienfes  exmetallis  montis  Laurij  comparatas  opes,  tefte  Xenophonte , oftentarunt. 
Carthaginenfes  exmetallis  Hifpanix , fi  Plinius  veritatem  fatetur , libi  &poftcris  W 
aureas  facultates  comparar  ut.  Narrat  Sextus  Rufus  Romanos  jrarij  penuria  labo- 
rantes ex  Cyprijs  metallis  multas  diuitias  coaceruaffe.  Longam  prifeorum  R egum, 
&populorum  metallis  ditatorum  feriemrecenfere  pofferhus,fed  breuitati  ftudentes 
hanc  omittimus,  quia  manifeftum  cft,qu6d  vbicumq;  terrarum  metallicx  venx  fue- 
rint, illuc  ad  congerendas  opes  ab  omnibus  itur.  Illos  autem,  qui  noftra  xtate  in  fo- 
dinis Germanix  aurum  viribus  fuis  expugnauerint,  & captiuum  duxerint  Georgius 
Agticola  figillatim  enumerat . 


ME- 


Mufa;i  Metallici  Lib.I. 
METALLORVMLOCVS. 


SVNT  quidam  Auiftores  non  proletarij,  qui  rudere  potius,  quam  loqui  viden- 
tur, dum  locum  metallis  flumina  aiiignant , quoniam  grana  auri , vel  alterius 
metalli  cum  granis  arena  fluuialis  interdum  obferuauerint . Sed  animaduer- 
tere  debebant  alueum  fluidorum  no  elTe  locum  idoneum  ad  metallorum  generatio- 
nem; quandoquidem  ramenta  metallorum  ab  aquis  fontium  per  commifluras  mon- 
fium  tranfeuntibus  ad  flumina  interdum  vehuntur.  Infuper  multi  Arabes  praftanti 
litterarum  fcientia  confpicui,  inter  q uos  ab  Agricola  recenfetur  Auicenas , opinati 
funt  nubem  non  efle  ineptam  fedem  pro  generatione  cuiufcunq;  metalli,&  ad  maio- 
rem huius  fcntentiar  confirmationem,  narrat,  quod  in  Perfia , tempore  coriifcatio- 
num,&  tonitrui , corpora  tenea  fagittis  hamatis  fimilia,  nec  non  portiones  ferri  de 
£ nubibus  ceciderunt,  quf  ferri  portiones  liquefieri  minime  potuerunt : proptere;i_. 
nonnulli  Auiftores  affeuerantius  dixeru  nt  enfes  Alemanos  ex  ferro  in  nubibus  geni- 
to fabricari.  Imo  Agricola  teftatur  fe  vidiffe  terras  in  aere  genitas,  lapides,  nec  non 
malTas  aris  ,&  ferri  de  Calo  fluxas , qua  omnia  Scriptores  prodigiorum  tradide- 
runt. Demum  noftra  etiam  artate  in  Hifpania , nimirum  in  regno  Valenti? , a nubi- 
busdecidifle  maffam  lapideam  metallicis  venis  referta  nonnulli  promulgant.  Cum 
non  fit  affirmandum  ventorum  impetu  materiam  foflfilem  in  nubes  fuifle  delatam_j, 
neque  ab  initio  mundi  ibi  detineri  fufpenfam,  vtpaulatimjdeorfum  dilabatur,  ne- 
celTarium  efiduxta  illorum  mcntem,c6fiteri  hanc  materiam  de  nouo  innubibus  ge- 
nerari.Horum  eruditorum  virorum fenteiiti?  non  eftaccedendum,quoniammetal- 
la  difficulter  generantur,  & vaporem  quendam  pinguem  e.xpoflulant , virtutem  mi- 
neralem temperaturam  loci , & fedem  aliquam,  in  qua  materia  metallica  tanquam 
granis  aliquandiu  quiefeat , donec  pra-fixo  tempore  perficiatur  ,qu?  conditiones 
in  aere,  & in  nubibus  minime  obferuantur;  & fi  aliquando  id  contigerit,  nonper  fe, 
fed  per  accidens  contigilfe  pronun  ciandum  eft. 

C Reliquum  eft,  vt  metallis , & alijs  folfilibus  terram , feii  terrre  vterum  tanquam_i 
proprium  locum  attribuamus;  fic  iure  merito  canebat  quidam  Poeta. 

>nedU  qu*.cunq-,  fedem  tellure  metalla. 

Multiplices  cauerna,  & varij]  terr*  receftus,  funt  vifcera , in  quibus  fa:tus  metal- 
lici concipiuntur.  Id  non  fuit  ignotum  Ouidio,  quando  cecinit. 

itum  efl  in  ^ufeera  terra 

^uafq-,  recondiderat^  dlygifsq',  admouerat  yndis. 

Effodiuntur  opes  irritamenta  malorum. 

Sunt  huiufmodi  loca,  in  quibus  plurimi  vapores, copiofi  halitus , multi  fpiritiis , & 
fucci  congrediuntur,  vt  inde  fotus  marmorum,  gemmarum, metallorum,  & aliorum 
omnium  folfilium  erumpant,  quemadmodum  his  verfibus  facile  manifeftatur. 
TriHcipio  locus^^y fedes  decreta  metallis. 

Gignendis,  terra  ejl  imum,  atq',  immolrle  YtfuS 
,y^armorea  in  morem paterafuh  montibus  altis 
D Exciffum,  helutiq-,  cauofub  fornice  claufum, 

ffubfolis  rad^'  penetrant,  crelriqfferuntur 
Syderei  innumeris  etiam  fulgoribus  ignes, 

Colleliumq',  coquant  humorem , ac  iugibus  inde 
Saxa  per  Cg  rimas  loca  cunila  yaporihus  explent. ' 

yhi  continuum paffus  hapor  ille  calorem 
Confedit,  neciamfecretaper  antra  yolutus 
..Amplius,  immenfos poH  tandem  induruit  annos 
ffarct  inexpletis  yenis  informe  metallum. 

Itaq;Ioca  peculiaria  metallorum  funt  ven.^metallic®,qu?  vulgo  miner?  nuncupap- 
tur:  etenim  funt  terr?  finus  velutj  vafa, canales, & receptacula  materia;,que  ad  gene- 
rationem folfilium  fpedlat,  qu?  conuenienter  c?lo  expolita,  temperamentum , & in- 
ftrumenta  proxima  fortita,ratione  varietatis  vena  etiam, fiue  minera  variatur  & dc- 


J^dateria 
metallica 
in  nubi- 
bus gra- 
tia. 


TerH  >- 
terus. 

Lib.  if. 
^Metam. 


Interne- 
Htd  quid 
f,. 


15- 


Lii.  I. 
iMetam. 


iMi>»tes, 
(S>’  colles 
fune  loca 
metallo- 
rum. 


Aegyp- 

tus. 

Aliiaee- 

gio. 


Anglia. 


Apollonia 

ciuitas, 

Fol.^,^6‘ 


Augujlui 


Sohemid. 

L!1.2. 

Sonoma 

ItalU, 


24  Vlyfsis  Aldrouandi 

ftinguitur.  Illud  autem  fpatium,  quod  inter  venas  metallorum  caditjintcrucnium  E 
appellatur.  Per  venas, hoc  in  loco  non  tales , quales  animantium  intelligimus , fed 
potius  ex  fententia  Agricola?  dicendum  eft,venas  metaphorice follilibus  conuenire, 
nimirum  fumpta  a venis  animantium  translatione ; nam  ficuti  vena?  animalium  per 
lingulas  eorum  partes  difleminant  ur,pariter  ven?  metalloru  per  totu  terre  globum, 

& potiflimum  per  loca  montofadifpcrguntur.  De  hac  metaphora  venarum  metal- 
licarum Seneca  elegantifiimefcripfit,  ad  quem  kaores  relegamus.  Keftat  igitur,  vt 
canales , & vala  metallorum , venas  appellemus ; ita  fentiunt  Plinius , Dioicorides, 
Vitruuius,  Albertus  Magnus,  Cardanus,  & Multi  alij.  Item  Ouiditis  deferibens  ?ta- 
tem  auream,  & ferream  fic  canit. 

de  duro  e[l  yltima  ferro 

Trotinus  Irrupit  peiorjs  i»  Auutn 

Omne  nefas. 

Vt  aflertam  ftabiliamus  fententiam , metalla  interdum  pro  varia  locorum  formo-J, 

& venarum  diuerfitate,  varia  concrefeunt  figura.  Vidimus  lapides  ex  fodina  ftanni  p 
excilTos,  qui  ftannum  in  fe  concretum  nigro  colore,  & varie  figuratum  continebantj 
imo  argentum  habens  angulos  inftar  iridis  obferuauimus.  Sed  sri,& ferro  hoc  con- 
tingere nequit,  quia  plus  terrK  pollideant , ftannum  autem , & argentum , quoniam 
plus  aqute  participant,  ideo  facilius  h-as  figuras  fortiri  poflimt.  Itaq;  cum  fedes  pe- 
culiaris foflilium  fit  terrarum  orbis:  hic  in  quatuorfoli  genera  diftribuitur,  nempe 
in  montanum,  collinum , campeftre , & folum  conuallium , quorum  duo  prima  ge- 
nera fummopere  commendantur,  quia  h*c  facilius, quam  alia  loca  fodiantur. 
Quapropter  monsTmolus  in  Lybia , Rhodope,  & Pangsus  in  Thracia,  Carpatus 
in  Germania , Cenimenusin  Gallia , & Montes  Pyrenei  in  Hifpania  metallorum_# 
funt  feraces. 

Pofteaquam  in  peculiaria  metallorum  loca  incidimus,  opera?  pretium  effe  iudi- 
cauimus  omnes  regiones  ordine  alphabetico  digeftas  recenfere,  in  quibus  autme- 
tallaolim  fuerintelfofla,aut  noftraa?tate  in  dies  eruuntur.  In  primis  /Egyptus  fodi- 
nis metallorum  hon  eft  nudata . Aliba  regio  a Calepino  memoratur,  vbi  triginta_a  Q 
fodinffi  ab  Homero  efle  traduntur.  Ex  Cofinographia  vniuerfali  habemus,  quod  in 
Alfatia  funt  montes  Galliam  a Germania  diuidentes,a  quibus  incolre  Lotharingica 
vtentes  lingua  a?s,  plumbum,  & pra?cipuc  magnam  argenti  copiam  hauriunt:  quam- 
obrem,pro  horum  metallorum  purificatione , ibi  plures  domus  funt  fabrefadts. 
Anglia  vnacum  Scotia  infulam  totius  Europa?  maximam  conftituens,  referent«_# 
Munftero,  fodinas  habet  argcnti,plumbi,  arris,  ferri,&  ftanni  felcaiifimi,quod  pro- 
pter eius  puritatem  toto  orbe  terrarum  commendatur . Non  procul  ab  Apollonia.^ 
Ciuitate  Illyris  ad  mare  fita,  funt  qu.fdam  mctairorum  fodins,  qus  albato  metallo 
dcnuoreplentui , vtin  Cofinographia  vniuerfali  legitur . In  Artabris,  qui  partem 
feptentrionalem  Lufitania?  habitant,  terra  fertilis  ftanni,  argenti,&  auri  effe  perhi- 
bctur.Tandem  metalla  Augufts  Ciuitatis  Eburonum,confenfu  omnium  laudantur, 
vt  quidam  Poeta  de  hac  Ciuitate  cecinit. 

Nemo  mihi  ia&etfummis , ejus  diuite  yena 
Vf certius  terra  forte  metalla  trahit. 

Sequitur  Bocmia  regio  Germanis  amplilfima,vetuftiinmis fodinis  nobilitat  a_j, 

& ditata  j quamobrem  Prcmislaus  Boemorum  primus  Dux , argenti  metallis  reper- 
tis, vtDubrauius  fcripfit,  argentarias  fodinas  in  illa  regione  coluit . Non  eftomit- 
tenda  Bononia  inter  vrbes  Italis  prscipuas  metallis  valde  confpicua , in  cuius  ter- 
ritorio motes  fere  omnes  venis  metalloru,  &foffdium  redundant.  Primi  tus  in  Com- 
muni Bombiana  nuncupato  non  procul  a fiuuio  parui  Rheni  sris  metalla  vifunturj 
paijtcr  in  Communi  appellato  fecus  flumen  ad  auftrum  argentaris,&era- 

tix  vens  non  defunt:  imo  in  Communi  Cosfient  vulgariter  didio  miners  auri , & ar- 
genti inuentsfunt;  quapropter  hoc  Commune  forte  a conflando  olimfuit  cogno- 
minatum, quia  m«alla  ibi  conflarentur,  fcilicetliquifierent . Has  venas  metallife- 
ras,annis  elapfis.  Dominicus  Albanus  Caulidicus  infignis , & vir  in  omni  bonarum 
litterarum  , legumq;  genere  eruditus  obferuauit,  & diplomate  Pontificis  Maximi 
Vrbani  OUaui  muni  tus  has  venas  erui  curauit,  & periculo  fadio , effe  venas  auri,  & 

argenti 


MuTcei  Metallici  Lib.  I. 


25 


A aroenticomperit.  Amplius  in  confirmationem  afferti  funt  Bononia  duK  via' olim 
fuburbia,oua  ab  auro,  & argento  denominata;  fuerunt,  adhuc  nomen  retinentes, 
quia  tunc  metalla  e projdniis  collibus  eruta,  ibi  purificarentur.  De  Britannia  feri- 
bit  Cornelius Tacitus,quod  illidiuitis  vnionum3argcnti,&auri  abunde fuppetunt, 
fedde  hoc  vocabulo  iuAnglia  diftum  eft.  , Brixia  fajcundas  habet  metallorum  ve- 
nas in  primis  ferri,  & a;rfs,  vnde  maximos  quxftus  Ciuitas  haurit. 

Calabria  venas  auri,  argenti,  ferri , & aliorum  folfilium  poffidet.  Calaris  Ciuitas 
Sardinis  primaria  nutrit  gentes  ,qus  a promontorio  iuxta  partem  dextram  lito 
eruunt  argentum,  plumbum, ftannum ,& alumen  fardoum,vt  Andreas- Baccius 
teftificaturjiii  Carpatho  monte,  vtfuperius  fuit  expolitum,  metalla,auri,  argenti  &. 
.-eris funteffo fla.  Catayum  habitantes,  fiue  Scythiam  extra  Imauum  copia  metallo- 
rum potiuntur.  In  Celtiberis  aurum,  Scargentuinuenitur.  Ex  relatione  loannis  Bo- 
teri  habemus,  quod  Cina  fodinis  auri,  & argenti  eftdiues,  qua;  metalla  inde  ad  no- 
tiam Hifpaniam  deferuntur.  Item  in  Relatione  Cin® a Patre  Aluaro  confeript*^ 
B legitur,  quod  Prouincia  Canton  appellata , cft  ampla,  & omnium  rerum , fcd  potifli- 
mhm  aris,&  ftanni  ditiflima.  Catti  hodie  HelTi  regionem  metallifera  babcnt,ferra- 
rias,&  argentarias  venas  producentem, vt  Cornelius  Tacitus  refert. Colao  inter  ce- 
teras regiones  tanquam  regnum  auri,& argenti  ferax  Cornelius  ludeus  fumraopere 
extollit,  & ex  eodem  auclore,Concincina  cft  regio, que  aurum,  argentum.  St  byflum 
profert.  Colentia?  vrbis  Calabria  territorium  mincrisauri,  plumbi , & fuiphuris  re- 
dundat. Cubam  infulam  auri, argenti, & aliorum  metallorum  feracem  lolcphus 
Acofta  conftituit . Cyprus  multas" habuit  vrbes  metallis  nobilitatas,  inter  quas  Soli 
vrbsoIim,niinc  pagus  recenfetur,  cuius  metallorum  Galenus  meminit  .-Item  Ama- 
thus Cypri  Ciuitas  metallifera,  de  qua  fic  canit  Ouidius. 

fi  forte  regesfxcundam  t^matbKntamrteiU-s. 

His  additur  Themefe, pariter  vrbs  Cypri  tantopere  a Statio  laudibus  cumuIatiL-j, 
quando  Canit. 

Et  cjueU  fe  tatrs  T htmefe  ded’t  bitujhf  metallis. 

C SirailiterOuidiusdeeademloqiiitiirhunc  in  modum. 

lCfpotadsti\  domos  rep-isj  T hemefer^i  metalla. 

Demonetuseft  Infula  Propontidis,  in  qua  Cyanus  lapis,  chryfocolIa,8t  praxipue 
aurumcffodiuntur,vt  Hermolaus  in  Plinium  feriptismandauit. 

Fitelbcrgi  montis  minctas,  & totam  iliam  regionem  metallo,  & poti (fimum  ferro 
turgentem  Ortelius  in  Theatro  orbis  multis  enconiijscciebrat.  Item  Friburgenfes 
vena;  metallica;, & prsfertim  argenti  fuerut  inucnra’,quo  tempore  Otho  Princeps  in 
Mifena  regnabat.  Ortelius  etiam  in  Theatro  mundi  montes  attinentes  ad  regionem 
Foroiulianam  noneffe  afpcrnendos  tradidit,  quia  omnibus  fere  metallorum  gene- 
ribus fcateant,  nempe  ferro,  tere,  plumbo,  argento  viuo,  Scauro , pra’ter  candida_j 
marmora,qua;  inde  quoq;  erui  poffunt.  Galacia,  referente  Plinio,  mineris  auri  ,& 
argenti  antiquitus  abundauit.  Gennania,  pra;ter  alias  Europa;  regiones  tanta  me- 
tallorum copia  potitur,  vt  tota  fere  Italia,  Gallia,  & Hifpania  magnam  metallorum 
quatitatem  a mercatoribus  Germanis  rccipiant.GiufpuIcofa  vbiq;  in  regione  mon- 
D tana  tam  ferri  & Chalybis  ferax  eft , vt  nullibi  terrarum  maior  ferri  abundantia.  Se 
prsftantia  confpiciatiir  i quare  hinc  omne  genus  ferramentorum  vtcnfilium  in  vici- 
Tias  regiones  magno  incolarum  emolumento  exportatur.Gofelaris  commune  plum- 
bi & argenti  metallum  ad  radices  Meliboei  montis  Saxones  tunc  foderunt,  quando 
Otho  magnus  Germania;  imperabat. 

Hannonia  regio  copiofis  ferri, & plumbi  mineris  cclcbratur.Heluetia;  montes  ve- 
nas argenti,piumbi,  Ktis,  Scchrillaili  producunt..(\pud  Helcftadium  in  Liberia  val- 
le metalla  fodiuntur.In  Hifpania  tanta  vens  metallica;  fecunditas  tcpcritur,vt  ali- 
quado  Poffidonius  dixerit  Plutonem  diuitiarum  Deum  loca  Hilpanis  fiibterranca 
habitare.  Id  Homero  non fiiifle  ignotum  crcdimus,qiii  in  illo  tradtu  campos  Elyfios 
pijs  hominibus  deftinatos repeteri  finxit.  Antiquitus  in  hac  regione,  ad  mcnte!n_j 
Plinij,  Hifpani  ad  hocopus  metallicum  obeundum  omnes  fiios  conatus  deftinabat; 
led  hodie,  vtlofcphus  Acofta  refert,  curant, vtiudei  in  hoc  opificio  totis  neniis  ad. 
Jabor£t  nam,vt  habetur  fn  Cofmographia  vqiuerfali,  primus  gradus  metallorum  in 

C Hifpa- 


iBrltan- 

nia. 

Calabria. 


Tart.i. 

cafi. 

Vd-.i. 

t^nstal, 

InTab. 

^mer. 

Zodeaf.^. 

l.c.Simpl. 
'Xrb.  IO. 

Ltl,i.SjpL 

metdtm, 

J i 


fordiulut 

rtarej-io. 


Germde. 

Hi<4 

tallis  ple- 
na. 


TTffa 


l^pfnn^ei 

fopul. 

TarUrU 

yris, 

U 


liL  10. 

^y4ene'ld. 


Tndid  oc- 
cidetdlh, 
Ltb.  4. 
iCfJi.  Irtd. 
tdp.i. 
Tem. 

JffpitHJO- 
Id  infuld. 

yli. 

Jtdlid. 

Li.^.c.io, 

Lii.l. 

Chrifop, 


fuxltdlit 
mftdlld 
Tiafi  erHdH 
tur. 


2iS  Vlyrsis  Aldrouandi 

Hifpania, fecundus  in  Thracia,  tertius  in  Britania,  quartus  in  Gallia  Germania  fu.  g 
periori  ccniun»ita  inueniri  perhibetur:  quemadmodum  noua  Hifpania  metalla  nul- 
lis cedunt,  & abundantiam  auri,  argenti, ferri,  &vtriufq;  plunjbi  Plinius  citeriori 
Hifpania  a Pyreneis  attribuebat. 

lapponenfes  populos,  ob  metallorum  quantitatem  loannes  Boterus  fiimmis  pro- 
fequftur  laudibus,  dum  illis  merces  aliarum  gentium  ad  fe  trah  unt.  Ibylla  yrbs  T ar- 
tariamultis  laudum  titulis  eft  afficienda,  quoniam  multas  auri,  & argenti  fodinas 
habeat.  Iluam  Tyrrheni  maris  infulam  egeftate  fru<auum , & fegetum  laborantem, 
metallorum  vero  ditiffimam  loannes  Boterus  lumma  laude  in  Cttlum  enert:  qua- 
propter Poeta:  non  ceflant  illam  metalliferam  appellare . Baptifta  Mantuanus  h*c 
habet. 

j/xd  metdllrfich fen-.per furnofa  ruinis. 

Pariter  Strozus  filius  de  hac  infula  fic  canit. 

^ui^i  metdlbferdfdxd  ardua fubdidit  Ilud. 

Multa  foflilia  fingularibus  pr^rogatiuis  pradita  in  Ilua  eruuntur,  fed  maiorem  ferri  p 
copiam  proferre  videtur ; quod  nonfuit  ignotum  V irgilio , quando  hos  verfus  pro- 
nunciauit. 

ajl  Ilua  trecentos 

Infula  inexhauHis  chalybumgenerofa  metallis. 

Indiam  Occidentalem  quantitate  metallorum  tumidam  fuperbire  lofcphus  Acofta 
monimentis  mandauit,  fed  inter  alias  Indi»  partes  Regnum  Peruanum , ob  opulen- 
tiam metallicam,  fe  iaftare  non  definit,  quoniam  in  dicsiiou*  femper  metallorum 
ven®  deteguntur:  in  hac  autem  mundi  regione  potius  quam  in  alia,copiofa  nafeun- 
tur  metalla,  & id  prouenireferibit  Acofta  dfolo  fterili,  quod  metalla  naturaliter 
amantlnful®  Oceani  hifpanici  me  tallicas  opes  fcilicet  ftanni,&  plumbi  habuerunt, 

& Phsnices  hoc  commeteium  diu  occultarunt,fed  poftea  quam  Romani  in  hac  me- 
talla deteifta  incubuerunt,  fodin®  penitus  funt  derelift*.  Addamus  ex  relatione  lo- 
annis  Botcrij, Infulam  Hifpaniolam  diuitijs  metallkis  affluere.Sed  quid  afferedura 
erit  de  Italia?  qu®,  Plinio  tefte,  in  abundantia  metallorum  auri,  argenti  ,®ris,&  q 
ferri  nullisregionibusnonceffit,  quamdiii  libuitopus  metallieumcxercere;nam_» 
vt  alio  in  loco  idem  Plinius  fcripiitid  interdidfum  vetere  confulto  Patrum  Italia: 
parci  iubentium.  Alioquin  Virgiliusde  iila  canit  hunc  in  modum. 
fCsc  eadem  a’’genti  riuos,  e,rtsqi  metalla 
Ojlendit  ^enisy  atqi  auroplurima fluxit. 

Imd  loannes  Aurelius  Augurellus  idem  ftabilire  videtur  , quando  immenfos  in  fo- 
diendis metallis  labores  recenfet , nam  hos  quoq;  olim  Itali®  notos  fuifle  memorat, 
&nullam  regionem  metallis  hac  fore  fecundiorem  opinatur, cum  per  longam-.* 
annorum  feriem  metalla  inde  non  fuerint  eruta . Carmina  huius  audloris  ficft_# 
habent. 

iT-  quoq\  idm  fuerant  Italis  quandoq\  labores 
T lumina  per,puteofue  etiam,  montifue  ruinas 

Itala  dum patuitprifeis  exercita  tellus.  JJ 

Cui pofi  quppepia  lege  inter  di  Ha pepercit 
t^uri/acrafames',  neq-,  enim  exhaurire  metalla 
Itahaparca,  iSI prudens  eft pajja  ~)>e  tufas. 

Nec  foret  hac  etiam  regio  facundwr  'ulla, 

.^uAue  magisflueret  yenis  nunc  iugiter  auri, 

Ipfa  did  cum  tot  fuerit  non  haujla per  annos. 

(^apropter  cum  Pontifex  Maximus  Clemens  Septimus  hoc  copertum  haberet,  iul- 
fit  Fuccaris  Germanis,vt  duos  homines  Suacenfes  rei  metallic®  perfedte  peritos,  ad 
aliquot  venas  Itali®  fodiendas , & excoquendas  c Germania  in  Italiam  cuocarent; 
quo  diligenter  perafto , huiufmod  i opifices  Italiam  metallis  non  carere  retulerunt, 
fed  horum  lucrum  effe  tantum  obferuarunt,  quantum  impenfis  metallicis  rcfpoudc- 
re  poffet.  Indicium  quoq;paucitatis  metallorum  Itali®  inde  perceperunt,  quoniam 
Riui,Totrentes,  & Fluui;  autrara , autnullamctallorum  ramenta  ducunt.  Hinc  fa- 
cili conieftura  aflequi  pofliimuscaufam, propter  quam  Vetere  Patrum  Confulto 

Itali® 


Mulii  Metallici,  Lib.  1.  27 

A Italia  regioni  offlnimn  confenfu  laudata  fuerit pardtmn, quoniam  f udliiofiores 
arationes,  quam  venarum  metallicarum  foffiores  ciTe  decreuerunt.  Nam  fi  P1  inius 
nullam  tellurem  Italia  fecundiorem  clfe  afleuerauit,hoc  tantum  lucrum  &-  immenfa 
vtilitas  non  erat  omittenda, cum  quaftuofa  mercatura  auri  ,& argenti  maius  an- 
nuo curfu  emolamcntum,quam  Iruftuofiifimus  ager  centum  annrrum  fpatio  afferat, 
lucatam  Infulam  Laurentius  Anania  in  Fabrica  mundi  tanquam  auri,&  argenti  fe-  ivaitaln 
racem  magnificat,  ficutiFacellus  in  Hiftona  Siciliat  innumeras  laudes  iniulianam  fala 
regionem  congerit,  quia  venis  auri,  argenti,  & ferri  turgeat. 

In  LeodicenfiDiatcefi  multa  fodiuntur  metalla.  In  finibus  Lotharingia;  multa_j  tunetyrbs. 
funtIoca,qua;in  hunc  vfq;  diem  multum  argenti,  atris,  plumbi,  & ferri  fuppeditat. 

Lunavrbs  Hetturij  in  confinio  Liguri» fitaolim metallis  fuitopulcnta,quoniam_j 
Statius  illam  nuncupauit  metalliferam  hoc  verfu. 

ne  metali'fers.  repetit  iam  m«nia  tunt. 

In  Macedonia  circa  Philippos  mctallareperiri  dicuntur,fivera  fcripfit  Ariftotcles 
B in  libro  de  Mirabilibus.  Madagafcar  , fecundum  alios,  infula  Lunat, Plinio  Cerne 

dibfa,cx  mente  aliorum,  Tharfia  Salomonis , Nuperis  infula  Diui  Laurcntijap-  ^ rj 
pellatur, hate  multos  thefauros  aur^  & argenti  occultat . MansfeUlia  Vrbs  Saxoniat  “ 

infignis  fortis,  & metallifera  cft,  quoniam  venas  auri,  argenti,  & prafertim  atris  nu- 
trit.  Maroniam  Abtahamus  Ortelius  locum  in  Attica  conftituit,  qui  multa  metal-  ^atuecu 
iafundit.  Matucca  regio  Imperij  Benomot  primaria,  metallica  materia  fcatet,  & 
homines  ad  folfionem  incumbentes  Botongos  nuncupant.  Melce  lacus  inter  Go- 
thiam  &Suetiam  fitus  ripas  quocunq;  metallo  habet  turgentes.  Meroe  Infula,  fi  lo- 
anniBotero  fides  eft  adhibenda,  non  folum  mineris  auri,  argenti  ,»ris,  & ferri  fca- 
tet,fed  etiam  arundines  tam  immenfas  producit,  vt  ex  illis  cymb»  fabrefiant.Meffa, 
n»,FaccllusinHiftoria  Siciliat,  venas  auri,argenti, aluminis, &ferri attribuit.  Ma-  Mag&tia. 
guntia,fiueMoguntia  vrbs  Gcrmaniatfuperioris  ad  Rhenum  fodinis  eft  pratclara.  yrbs  Ger- 
Noneft  omittenda  Morauia  regio  Germani»  inter  Bohemiam,  & Hungariara_j,  manU. 
quia  & ipfa  plumbeis,  & ferreis  metallis  abundat . Mofeoui»  tandem  loannes  Bo- 
C tcrusnon  venas  auri,  neq;  argenti , fed  tantummodo  ferri,  plumbi , &»ris  affignat.  ^Tofcoultt. 
Namur,  tefte  loanne  Botero,  habet  montes  mineris  ferri , & plumbi  pr.Tgnantes.  Namur. 
Neanus  mons  longitudinis  vndecimmilIiariorum,&  latitudinis  duorum  fupra  tri-  Neanus. 
ginta,  vt  habetur  in  Cofmographia  vniucrfali,  aurum , argentum , plumbum , ftan- 
imni,&  ferrum  producit.  Deniq;Faccllus  in  Hiftoria  Sicili»  narrat,  quod  non  pro- 
cul a Nifa  magn»  cauern»  vifuntur , vbi  olim  fodin»  auri , argenti , ferri , & alumi- 
nis fuerant. 


Pangatis mons'Thraci»  in  confinio  Macedoni9!T.^.g>'/t!,«Bcllonio  nucupatusau- 
reis,&  argenteis  metallis  eft  celeberrimus,  quem  magnum,  & cxcelfum  Herodotus 
prsdicauit.  Peruanam  regionem  fadlameffenotiffimam  propter  infinitas  diuitias,  ycho  her. 
qu»  a metallis  eruuntur,Ioannes  Boterus  retulit:  imo  in  illius  montibus  ampliifimis,  la  qualis, 
& vaftilfimis  herba  inftar  afparagi  crelcit  ,qu»ab  incolis  vocatur  Ycho , haricin_< 
fornacibus  ad fundeda metalla acccndiintjided lofephus  Acofta  maxima  tenetur  ti.s^lCjl. 
admiratione,  cur  tanta  vis  huic  piant»  in  liquandis  metallis  infit , cum  alibi  lignis  InJ.c.  i j. 

D roboreis, &carbonibtis  quernis  vixliquefieri  poffint.  Hocproponimus  ftudiofis  c5- 

fiderandum,  an  Ycho  Peruanorum  aliqua  Kali  fit  fpecies,  cuin  huiufmodi  planta_j  fferba  V- 
magnam  cum  metallis  familiaritatem  habeat ; nam  vafa  vitrea  ex  illius  cineribus  in  fri. 
dies  conflantur,  ita  vt  herba  vitri  a Botanicis  nominetur.  i 

Saguntus  fuit  Vrbs  Hifpani»  Tarraconenfis,in  cuius  traftu  metalla  erant  copio- 
fa,  ideoq;  Baptifta  Mantuanus  canens  dicebat. 

Eci‘e  metalhferi  t rallus.^  ecce  alta  Sagunti 


T e&a. 


Salzburg  Ciuitatis  Archiepifcopalis  in  Germania  territorium  &metallis,&  fof- 
filibus  pene  innumeris  abundat. Sardinia  metallis  fscunda  eft,-qu»  a dextris  Cala- 
ritani  promontorij  fodiutur.In  Sa.xonia  prope  Gofelaria  ven»  metallic»  anno  Do- 
mini fexagefimo  oiftauo  poft  nonagefimu  repert»  funt.  Scania  pars  Dani»  vocata  a 
•Plinio  Scandinaria  inexhauftas  habet  metallorum  venas,  fcilicct  auri,argenti,»ris, 
& plumbi,  vc  in  Cofmographia  Vniuerfali  legitur  . Scoti»  opes  in  mineris  plumbi, 

C 2 fui- 


Gofelarta, 


28 


Vlvfsis  Aldrouandi 


Jn  Irmer, 
Ind^ 
Si^'’afc 
metallum 
ynde  d}- 
Hum, 


hih.  26. 
c.^.  4. 
Sicilia. 


UL  6. 

fiijtfyte» 


Septetrto^ 
nales  re- 
£-ioftes» 


SNaf^dna 

fodina 

quales. 


Thafas, 


*rhracia. 
liOacta  oc- 
cidetalis. 


V»iaAa. 


fiilphuris,  atq;  etiam  auri  confiftimt,  fi loanncs  Brotcru,? veritatem  eftaflecutus.  E 
Scilam  Infula,  ex  Gafparc  Balbo,  ob  copiam  gemmarum,  & venarum  auri, argenti, 

& ferri  fummopereceJebratur.Apud  Sequanos  funt  fbciinx’,ex  quibus  argcntum_j, 
as,  & ferrum  effoditur.  Apud  Sigam  Ciuitatem  Mauritania  Tingitanafuntmontes 
a metallis  a'rarijs,quibus  fcatebant  chalcorichij  cognominati,  vnde  metallum  Sige- 
fc  nomen  traxit  i ad  h.tc  metalla  anno  Chrifti  fexagefimo  poft  ducentefimum  , multi 
f pifeopi.  Presbyteri,  Diaconi,  & alij  Chrifti  fideles,  mandato  Paterni  Proconfulis, 
damnata  fuerunt,  ita  Baronius  in  AnnalibusEcelefiafticisatteftatur.InterSaloniki, 

& Pagum  Sideroeapfadidiimbiduum  itineris  intereft  ,vbi  multa?  metallorum  fo, 
dina?  obferuantur;  liic  locus  olim  Chryfites  ab  auro  ibi  collceio  appellabaturjhodic 
ab  hoc  pago  Turearum  Imperatori  auri  maxima  fit  accellio. Sicyon  Vrbs  in  Pelopo- 
neflb  omnium  metallicarum  officinarum  patria  a Plinio  nominatur.  Sicilia  foflilium 
abundantia  alijs  non  cedit  rcgionibus,&  quamuis  hodiemetalla  inde  non  effodian- 
tur, nihilominus  metallis  carere  non  eft  afferendum , tum  quoniam  arena?  fluminum 
oppofitum  monftrant,8:  cauerna?  ad  hunc  finem  fabricata  noftris  etiam  temporibus  F 
apparent.  Siphus  infula  eft,  in  qua  funt  vena-  auraria  & argentaria?, vnde  tantuni_j 
pecunia?  colligebatur,  vt  apud  Delphos,iu.xtaf^tentiam  Herodoti,ex decima  eius 
partcThefaurus  locupleti llimus  reponerctur.Stiri.-g  montes,  ficuti  etiam  Carinthia? 
mineris  argenti,&  ferri  diuites  loanncs  Boterus  con  ftituit.  Septentrionales  montes, 
vt  refert  Olaus  Magnus,  excelfi  funt,Se  maiori  ex  parte  fteriles,  in  quibus  nihil  aliud 
pro  commoditate  incolarum  generatur,  quam  inexhaufta  metalloruvbertasi effun- 
dit enim  Suetia  metalla  argenti,  sris,  plumbi,  & aliqua  etiam  auri,  ideo  nulla  eft  re- 
gio Europa? , qua;  ratione  metallorum,  huic  comparari  po ftit,  nam  paflim,  eodcnxj 
Olaoau<ftore,minera?  in  dies  deteguntur,  fcd  agricola?  fimo  illas  occultare  nitun- 
tur, ne  fuas  operas  locare , & ligna  ad  fornaces  metallicas  deferre  cogantur.  Suma- 
ton  infula  eft  mineris  affluens,  & nonnulli  ludei  mineras  Ofir  tantopere  celebres  in 
facris  Biblijs  ad  Sumatram , quamuis  alij  ad  Pegu  pertinere  opinanttir . Demum.-» 
Suatianas  fodinas  tamquamopibus  pra-cellcntes,  & metallorum  feraciflimas  Ste- 
phaniis Pigius  ad  fydera  exollit ; illic  extra  pagum  ad  montium  pratrupta  multa  fo-  G 
dinaruitifiint  antra, e quibus  metallum  exhauftum  carris  cuhelunt,&fuperflua  in  tu- 
mulos coacernant,&  vcluti  montes  montibus  imponunt,  itaut  vafta  rupes  fua  vifee- 
ra  euomere,  & nouos  montes  procreare  videantur. 

Tcmcfa  Vrbs  in  agro  Brutio  ab  A.ufonijs  condita  a?rifodinis  illuftrata  eft.Thafus 
aurea  quondam  didta  ob  auri,  quod  ibi  eflbdiebatur,maximam  copiam,  mira;  ferti- 
litatis commendatur;  quare  Herodotus  retulit  Thafumauri,& argenti  fodinis  cele- 
bremfuifTe,&  potiffimum  cuThucididesgrecus audior Thafi  fodinis fe  pr.-Efedium 
fuiffe  feribat , & exBellonio  in  obfcruationibiis,  ThafifodinK  olim  fingul  is  annis 
ocioginta  talenta  Philippo,  & Alexandro  pendebant , nunc  vero  plane  funt  defer- 
tx.  Thracia  prope  montem  Pangf  um  ob  fodinas  eft  locupletiflima.  Tirolenfis  regio 
propter  venas  metallicas  Mida  gazis  & lydo  ditior  auro  vocari  poteft . Tranlylua- 
nia,fen  Dacia  occidentalis  metallicis  venis  non  eget;nihilominus  incolte,ex  fenten- 
tia  loannis  Boteri,  in  illis  inueftigandis  funt  negligentes. 

Vocon  tij  populi  Sabaudia?  vulgo  Belfort  probe  funt  ditati,quia  mineras  auri,fer-  H 
ri,  & vitri  habent.  In  Volaterrano  territorio  maior  copia  foflilium,  quam  frudfuum, 
tefte  loanne  Botero, reperitur.  Vngaria,  feu  Hungaria  vltimo loco  confideranda_j 
fefe  offert,  quj  non  fine  ingenti  metallorum  farragine  probatus, fcd  de  haefupe- 
rius  fatis  fuperq;  feriptum  eft. 


DENOMINATA. 


M VETA  funt,  qua?  ametallis  denominantur,  vt  Metallicus,  feu  Metallarius 
vocatur  ille,  qui  cftbdir,lauat,  & pr*parat metalla ; propterea Plinius 
aliquando  dicebat  quod  Metallicus  arenas  plumbi  candidi  lauat,&  in 
fundo  fubCdens  in  fornacibuscoquit . Metallicus  vero  nomen  adiedfiuum  illud  om- 
ne fignificat,  quod  ad  metalla  fpeiftatificuti  metallifer  dicitur  metallum  producens, 

Pari- 


Mafa;i  Metallici  Lib,  I.  2p 

A PiMitcr.-ipudGrarcos  uirMupyoc  vocaturjqui  per  terra; vifccra  metalla ferutatur, 

& illis  purgandis , & pr.rparandis  operam  naiiat : hinc  apud  Diofeoridem  legitur 
fiijaMbpyia,  metalla  effodio  ;quamuis per mctailurgum  Latini  intelligant  etiam 
illum,  qui  Campanas,  & alia  inftrumcnta  ex  meta  Ilis  conflat.  Metallozeuticam  ar- 
tem  Cardanus  inter  artes  acquifititiasrcponir,an  fit  illa,  quf  in  acquirendis  metal- 
lis verfatur,  inquirendum  eft.  alioquin  cftars,qua:adinquiren- 

da,& elaborada  metalla  fpevSat:  hinc  uitiWia  curiose ferutor, me- 

taphora  defumpta  a metallorum  indagatoribusjvndc  oritur  ad  metal- 

la damnor.  Deinde  Metallica  dicuntur  quarcunq;  ad  metalla  fpciiiarcpofrunt,  & a 
Medicis  quf cunque  vel  naturaliter,  vel  artificiose  ex  metallis  refultaiit ; vt  apud 
Diofeoridem  o-*api'«  a-jMps,  nempe  recrementum  ferri,  plumbi,  a:ris. 

Inlupcr  Metallia  Plinio  fodina;  metalli  nominantur,  & a nobis  illa  numifmata , qua* 
coronis  prscarijs  appenduntur,  mej.-glte  nuncupantur,  quafi metallia,  quoniam  ex  glU  y»de 
metallis  conflentur.  AtScmiinetallum  eft  illud  ,,quod  naturam  metalli , &lapidis  diffa. 

B participat,  Gallis  Rufma  cognominatum.  Apyrometallum  nonnullis  eft  aurum,  cum 
fit  metallum,  quod  igni  non  confumitur ; enim  apud  Gra:cos  ignem  fignificat.  quzd. 
Poftremd  Metallophiton  denotat  lignum,  quod  natura  planta;,  & metalli  potitur,  Semime~ 
hoc  nullam  radicem, neq;  ramos  profert,  fcd  fimplices  tantu  truncos  diuerfa;  figiuu’,  talium. 
qui  non  funt  ereeSi  more  aliarum  plantarum,  fed  per  vifccra  terra;  ftrati.Hoc  lignum 
foflile  nuper  fuit  repertum  in  prouincia  Vmbri.a>  Itali;t,  &in  territorio  Tuderti  Ci-.  talium.  - 
Ititatis,  quo  dc  ligno  minerali  Frantifens  Stcllutus  aperte,  & dilucide  pertrailauit.  Metallo- 

phtton. 

EPITHETA. 

APVD  Poetas  tam  grKCOs,  quam  latinos,  metallum  ratione  variarum  quali- 
tatum, diuerfa  etiam  epitheta  eft  fortitum.  primitus,  quoniam  per  vifcera 
terra;  varios  producit  venarum  difeurfus,  inftarramoru  arboris,  ramolum 
C metallumindigitarunt;& Gra’cis  dicium  eft  7roA;,<r;).;Js£,  quafi  in  multas  partes  di- 
iiifum  ob  multiplices  venas,  qUK  in  metalli  fodinis  obferuantur.  Aliquanti o ratione 
fulgoris, rutilum, & fulgens  dixeruntmetallum, &Dyonifio  ;^pviro®tti£  vocitatur,  cu 
omne  metallum  in  ftar  auri  fplendeat.  Ratione  coloris,  fuliium,  viride, &croccum, 
ratione  qualitatis  durum,  & ratione  grauitatis  pondero fum  nominarunt.  Ariftotc- 
lesrefpicicnsgenuinammetalli  naturam, illud appellauit  ofn!T6i/,rxitply.jiiiiiot  GtacaegU 
i AttToj.  fcilicet  foflile,  durum  & duiftile.  Latini  a loco  natali  interdum  horarum  co-  theta. 
gnominarunt,  Dalmaticum  a Dalmatia  rcgionelllyrica , de  qua  fuperius  di(5tum_j  In  l'l.  de 
fuit;  Spartanum  a Sparta  vrbe  nobiliflima  Peloponefi,Temefa;umaTcmefavrbc_j  fit.Oth. 
agri  Brutij olim  Erifodinis  celebrata , & hyperborcum  a montibus  Septentrionali- 
bus hyperboreis  nuncupatis,  quibus  in  locis  copiofa  metalla  oriuntur  ,& orieban- 
tur. Aliter  Grrtcis  a loco  natali,fed  vniuerfali  vocatur  j-SoS/op,  nempe  terreftre,  quia 
ab  vtero  terra;  eruatur.Tandem  ab  opibus,  qua?  ratione  metalli  coparantur,  Dyoni- 
fio  grpee  appellatur  quafi immenfas diuitias  poflidens,  fimilitcr  pvn- 

L)  >qu.afi affluens  diuitijs;  cum  pimpivua.  Grecis  opulentia  dicatur,  & dCniquc 
aptfi  Bj/op  mutuum,  cum  metallum  in  caufa  permutationis  rerum  effe  feratur. 

iMYSTlCA,  ET  MORALIA. 

HVM.'\N.L1  neceflStati  metalla  famulari  non  inficiamur;  nihilominus,quia  in 
facris  litteris  frequentiflime  memorantur , afferendum  eft  cum  Apoft.  ha;c 
non  folum  ad  humanam  comoditatem,  fcd  etia  ad  exemplum  morum  nobis 
coceffa  fuiffe;  quaproptcflob.in  fuis  feriptis  diuerfas  metallorum  origines  recenfer, 
cx  quibus  D.  Gregorius  in  fuo  Moraliu  volumine , multa  ad  mores  chriftianos  atti- 
nentia defumpfit.In  hac  igitur  myftica,& morali  docftrina  eatenus  metalla  cSfidera- 
birnus,quatenus  in  vniucrlali,  & in  peculiari  modo  fumuntur.Ratione  primi  metalla  mj//}/ 

in  Diuinis  Deum  filium  fignificat,  ad  mentem Ricciardi  in  commetarijs  lymbolicis, 

C 3 nam  catio. 


Vlyfsis  Aldrouandi 


denotant 
Colit  e 


£xo,c%i'^» 


fComiU 
56.  tn 
K^Tath, 


jTomiL  2p 


Statua 
Na  huc  do 
noforiSt 


50 

nam  metalla  aqueafuntj&fymboimn  habent  cum  illa  aqua,  de  qua  fcriptum  eft. 

Verummetalla  iiitiarmonica  mundi  confonan- 
tia,  & Martcm,&  partem  aquilonarem  denotant;ha?c  enim  cum  fint  in  ditione  Mar- 
tis toti  terrarum  orbi  maximo  lunt  detrimento,  dum  Marsafliduis  bellis  nundum_j 
deftruere  nititur.Prwterea  cum  partem  aquilonarem  tanquam ledem  propriam  na- 
talem metalla  rclpiciant,  & omne  malum  ab  Aquilone  prodire  manifeftum  fit , fu- 
perefl  vt  dicamus  omnia  fere  vitia  a metallis  refultareiita  vtno  male  fcripferit  Olii- 
dius,  quando  de  metallis  hsc  verba  protulit. 

ofes  irritamenta  malorum. 

His  addamus, quod  metalla  non  folum  parte  aquilonari,  tanquam  proprio  folo,  fed 
etiam  intimis,&  infimis  partibus  terra?  deleAatur,  quibusiocis  Princeps  huius  mun- 
di, & Mamona  iniquitatis  prseft , &ex  mente  Diui  Hieronymi , pra-erat.4;gypti;s, 
quoniam  metallorum  copia  pollebant.Apud  Platonem  metalla  feptem  planetarum 
virtutes  generationem  omnium  rerum  moderantes  referunt;  pariter  in  doSrina  mo- 
rali per  metalla  Deus  Optimus  Maximus,  & cunefi  Ca>lites  defignari  pofliint,aqui-  F 
bus  omnia  anima?  noftrK  bona  dependent.  Metalla  fufa  , &:  polita  res  proximas  fuo 
fulgore  illuftrant,  ita  Metallis,cx  Diuo  Chryfofiomo,iIli  aifimilantur,qui  toto  ani- 
mo in  diuina incumbunt,  nam  alijsboni  exempli fplendorem  communicant. Rerum 
naturalium Icrutatores  pronunciantmaflam  metalli  in  aquacollocatam,inftarom- 
nium  grauium  f undum  petere,  fed  fi  in  tenuiflimas  braeteasdilatetur,tunc  in  eadenj 
aqua  fupernatat,  hsc  aqua  lubricam  rerum  mundanarum  copiam,  & meifio  metalli 
affiduam  hominis  propenfionem  ad  peccatu  indicant;  Itaq;  peccans  ob  vitia  grauis, 
fiin  fua  criminfimaffa  denfatus  maferit,necelTe  eft,vtfundu  aquei  inferni  petat;  iux- 
ta  illud  Exodi. funt  ^uattltlumbuminaciui.t.  At  ficriminofus  facramento 
poeniteriti9,charitate,&  eleemofyna  fe  dilatet, ab  impendenti  fubmeifionis  periculo 
fine  difficultate  emergent:  propterea  Pfalmographus  ad  rem  dicebat  Viammanda. 
torum  cucurri^cumdilatajii  cor  meum. 

Si  meditemur  metallicos,  nonnulli  artis  imperiti,  & nullo  docente,  fed  propria_j 
indullria  fufionem  metallorum  aggrediuntur,  & eorum  venas  non  redicognolcen-G 
tes  confundunt,  & laborem  fubeunt  inanem : fimili  modo,  audfore  Chryfoftomo, 
qui  Diuiii*fcriptura? ordinem  non  intelligunt,  & eunda  iuxta  verborum  fonum  in- 
terpretantur, abfq;  dubio  venas  metallorum  confundentes , nunquam  reconditum 
in  Biblijs  thelaurum  alTequuntur. Opifex  autem  artis  metallica;  peritus  varias  venas 
difcriminarcnouit,quemadmodum  qui  in  diuinis  verfatus  cft,quidboni  fit  facien- 
dum illicd  intelligit.  Pra?terea  funt  multi,  qui  tantam  fatuitatem  induunt  ,vtfpon- 
te  ,&  nulla  inpullimerccde  metallicis  fodinis  le  dicant,  vt  pro  alijs  aurum  ,ai  gena 
tum,&alia  huiusgencris  metalla  quteritent:  hi  procul  dubio  homjnemlucris,& 
opibus  inhiantemreprarfentant,  qui, referente  Diuo  Chryfoftomo  , non  fibi, fed 
alijs  opulentam  facultatum  lupelledikm  cumulant,  verba  Diui  Chryloftomi  funt 
hxe,.Sunt  qui  metallorum  operi  traditi  funt,  <C>‘  nullum  e molumentum , & nullas  ofes 
inde  confequuntur,fed magno fericulo,  atq-,  detrimento  alifs  laborant,  ifos  igitur flu~ 
rimi  nunc  imitantur  qui  itonfibi,fed  al^s  diuitias  quarunt. 

infuper  fi  diligenter  perpendamus  ili  os,  qui  metallicas  excoquunt  venas , hi  non  H 
modo  malfam  metalli,  fed  eius  etiam  micas  magna  ledulitatc  coli  igentes,  in  forna- 
cem proijciunt,ita  & Chnfti  fdeles  prcedidos  imitari  debent,  & metallu  exDiuinte 
Scriptura  venis  colledum  in  fornacem  cogitationis  inijeere,  &igne  fpiritus  excita;r 
toparuas  ctiammicasfundere:ctenim  iuxta  fententiam  Diui  Chryloftomi, breuc 
quidem  eft  verbum,  fed  multa  virtus  in  illoocultatur. 

Sin  ad  peculiarem  metallorum  fpeculationem  accedamus,  prima  facie  incidemus 
in  illa  metalla,  quteftatuam  Nabuedonoforis  conftituerunt,  a quibus  myfticc  varia 
regna  fignificabantur;  nam  auro  Chaldai,  argento  Perfe,  a?re  Graij , ferro  Romani, 
&fidilibus  ftatua;  pedibus  cstcra  mundi  regna  indicabantur.  Id  pra?clare  exprellit 
Reulnerus  his  verfibus. 

^t^am  'ridet  in  fomnisjlatuam  Babylonius  bferos 
.Quattuor  hac  mundi  regna  futura  monet. 

•Egento feBus,  caput  auro,  'renteraheno. 

Crura 


Ivlufei  Metallici  Lib.  I. 


31 


A Crufit  mrCitHt  ferri),planiilf,  mixta  luto  eji 

Te  'fatum  a rgentum,  Chaldaam-^fcilicet  aurum 
^es  Gratum , ferrum  J^omula  regna  notat, 

Terrea  pars  planta  ^Aiahometi  regna  potentis, 

C at  er  a ffgnficat  fili  ile  regna  lutum. 

Amplius  hisfcptem  metallis,  virtutes,  feptem  principales  manifeftantUr,quarum_j 
tresTheologica?,&quatuor  Cardinales  appellantur : etenim  peraurum  Fidem , per 
argentum  Spem,per  xs  Charitatcm,per  llannum,& per  argentum  viuum  Tempera- 
tiam  intelligere debemus.  Denud peraurum  in  facris paginis  Patientia  Martyrum  "Patientia 
intelligendaeft,  nam.  huius  metalli  verus  probationis  locus  Ecclefia  catholica  elTe  ^Martyru 
perhibcturjin  illa  enim  folaveri  Martyres  verfantur;  quoniam  fine  fide,fpe,&  figni 
Charitate,  quibus  membra  EccleliK  copulantur , pallio  nullum  meritum  coakqvii-.^^tttur. 
turi  iuxta  allcrtum  Apolloli.  Si  tradidero  co'’pus  meum  ftayt  ardeam  ,eharitatem  i-  ad 

autem  »onhaheam,nihil  mihi  prodejl.  Per  argentum  ,DiuusGregorius,  in  volumine  Potint.ca. 

B Moralium,  doiSrinam  concionatorum  fignificauitjcuius  venarum  principium  eft  fa-  tj- 
cra  pagina  ;nam  qui  ad  verba  vers  pradicationis  fe  praeparant,  necefle  eft , vt  ini- 
tium a Sacris  Biblijs fumant . yErario  lapidi , ex  quo  a:s  conflatur , apprime  interior 
cordis  duritia  affimilatur ; etenim  ficuti  metallicus  lapis  vehementi  calore  foluitur, 
pariter, durities,  & frigiditas  humani  cordis  femore  Ipiritus  incalelcit , & tandem 
igne  Diuini  amoris  liquatur  ,&  tunc  in  aes  mutari  dicitur , quando  cor  charitate_* 
firmatum  ad  redta  opera  conuertitur . t^oftremo  per  ferrum  Patientia,  & Fortitudo 
Saniftorum  defignatur; etenim  veluti  ferrum  terr®  permixtum, opificis  induftritu.., 
ab  illa  feparatur,fimili  ratione  viri  in  probitate  fortiores  a terrenis  adtionibus  le- 
gregantur. 


0 


SOMNIA. 

, VI  concubia  nofte  dum  .irriguo  turgefeunt  fomno  ad  metalla  deferri  fibi 
videntur,  affines  mori,  itharredes  mftitui  optimum  indicium  eife  fcripfit 
Cardanus,qui  in  hoc  dosftrinte  genere  perpetuas  agitate  nugas  videtur, 
quoniam  hodie  nemo  ad  metalla  damnatur  :imd  inalori  hominum  parti 
hoc  genus  fupplicij  cftignotum . Preterquamquod  fi  aliquibus  doiftisid  per  quie- 
tem accidat  hoc  ex  procedentibus  phantafmatibus  prouenire  allcrendum  eft.  Am- 
plius fi  metallorum  fingulasfpecies  vnacum  Cardano  examinemus , ipfum  femper 
nugari  obferuabimus.  Auro  igitur perfomnum  vifo  timorem  ob  pretium , infidias, 
difficultates,  & multa  impedimenta  ob  pondus, nec  nonhonoresob  metalli  nobili- 
tatem defignari ; Argento  autem  eadem,  fed  minora,  cumaurofit  minus  preciofum, 
fignificari,  imo  propter  fonum  tumultus  indicari  autumat.  Nemini  dubium  eft  Car- 
dano huncfuiife  morem,  vtleAorcs  infatuaret,  dum  nigro  plumbo  per  quictem_j 
vifo,  onera , impedimenta , & ogritudines  fine  dolore  fignificat  ,&  viciffim  plumbo 
albo  propter  ftridorem  morbos  cum  dolore  pronunciat.  Similiter  quoniam  fstan- 
® quam  plumbum  album  edi  t ftridorem,  vulnera , & verbera  dolorifica  denotat ; imo 
& nummis  tcreis  ih  fomno  vifis  rixas , & lites  fignificari  oftendic , non  alia  motus  ra- 
tione nifi  quoniam  Antiquitas  loco  ferri  armis  ancis  vteb«tur.Ferro  robur  pramon- 
ftra  tur,  fi  fu  erit  fplendidlim,  alacritas,  & fid  ucia  fi  rubiginofum , timor , & d i ffiden- 
tia,  & tandem  ex  ferri  efu  in  fomnijs  diuturnam  vitam,&  in  Potentes  dominium  ar- 
guit. Aurichalco  denotatur  homo  inanis , & qui  apud  amicos  quicquam  fingerc_j* 
foleat , hac  friuola  impulfus  ratione  id  Cardanus  afferit , quoniam  hoc  metallum 
colore  fuluo  aurum  amuletur.Deniq;argento  viuo  perfomnum  vifo,neruorum  mor- 
bos fignificari  atteftatunfcd  quis  hoc  non  fatercturfeum  eflfeiftus  in  vigilantibus  hoc 
manifeftent:  artifices  enim  qui  fape  argentunv  viuum  adhibent, paralyfim,&  neruo- 
rum  tremorem  incurrunt. 

Satius  effet,  fi  AuiSor  hic  feriptis  mandaifet , auro  colorem  flauum  defignari,  ar- 
gento colorem  album, zrc  rubrum,  ferro  nigrum , ftanno  carruleum , plumbo  viride, 
& argento  viuo  purpureum  colorem , namq;  ficut  color  purpureus  cx  alijs  coloribus 

ftinul 


Pih.  r.  de 
Somn. 


taurum. 

i^rgen, 

tum. 


Tlumhum 

ytrumf, 

i-^es. 

Ferrum. 


t^uri- 

chalcum. 

i^rgentii 

yiuum. 


: 


32  Vijfsis  Aldrouandi 

limul  mixtis  rcfultat,  pariter  irgentum  viuiim  facile,  & libenter  alijs  metallis  adliK-  i 
ret,&  permifcetur.Similiter  rationi  confentaneum  fuiflet,  Ci  auro  diiiitias,&  nobili, 
tatemfignificaflet,  argento  iuftitiam,  & puritatem,  ereaudaciam,ciim  olim  arma  in 
tutelam  ex  «ere  fabricarentur,  ftanno  fcicntiam,quia  ex  illo  charaderes  pro  impref- 
iionc  formantur, plumbo  venuftatcm , cum  exilio  prodeat  ceruffa  , qua  mulierum 
facies  mangonizatur  ;&  tandem  ferro  mfftitiam,  dum  ex  illo  enfes  ad  feriendos,  & 
vulnerandos  homines  prjparantur. 


I 


H 1 S T O R I C 


P 


IVBLICIS  encomijs exaranda eft  qusdam de  Cruce hiftoria  infodinaU 
argentaria  Ambcrgij  reperta,cuius  pars  refla  longa  erat  felquipalmujtranf- 
uerfa  palmum,illa  integrum  fere  digitum  lata,  h*c  dimidium, vtraq;  vnciam 
crafla.  Prsterea  narrat  Senertus  in  fuis regionibus  anno  trigeumo  fecildo  poft  mil-  F 
lelimum,  & fexcentefimum  verfatum  fuilfe  quemdam  breuis  ftaturce  hominem , no- 
mine Claudium,  & natione  Lotharingiim  agentem  annum  quinqiiagclimumofla- 
. . uum,  qui  nihil  fetidum,  &iniucundum,  nihil  durum  abominabatur,  quia  vitra.  Ia- 

Ita.  • .6  pides,  ligna,  carbones,  imo  etiam  metalla,  patinas,&  orbes  ftanneos  dentibus  con- 
fringebat, & deuorabat,  deinde  animalium  ftercora,  & vrinas  cuin  vino,&ccreui- 
fiabibebat,&  tandem  quicquid  illi  degluticndum  offerebatur, vili  (lima  metcede  .« 
propofita  ingurgitabat.  Demum  hic  Claudius  ingentem  abdominis  tumorem  in- 
currit,quo  aperto,rcs  deuoiata:  exierunt;  & licet  omnes  de  vita  illius  defpcraffcnt, 
nihilominus  nullis  adhibitis  praifidijs  priffina  fanitati  fuit  reftitutus . Noii  tamen 
vt  antea  ita  facile  res  deuorabat,  & potiflimum , quia  ob  aigritudinem  prfteritain, 

& propter  etatem  iam  ingrauefcentem , dentes  ita  redditi  erant  hebetiores,  vt  me- 
talla amplius  conf  ringere  nequiret. 


INSIGNIA  GENTILITIA, 

Simulacra. 


G 


A 


D noffra  vfque  tempora  talis  penetrauiteonfuetudo,  vtinfignia  gentilitia 
partim  coloribus,partim  metallis  exornentur;  cum  duo  colorfes  fine  metal- 
lo,neq;  duo  metalla  fine  colore,ex  doflrina  Sicili  Araldi,  in  eodem  Infigni 
gentilitio  arridere  minime  polfint:  quandoquidem  arca  alicuiusinfignis  aurea,  vel 
^gentea  aliquo  feptem  colorum  eft  figuranda.  Colores  funt  Luteus,  Albus,Ruber, 
Cftuleus,  Niger,  Viridis  ,&  Purpureus ; hic  poliremus  color  ex  prediflis  fex  fimul 
mixtis  conftituitur.  Sin  area  Infignisgentilitij  aliquo  colore  fuerit  velata , tunc  ali- 
quo metallo  erit  decoranda , quoniam  doflrin*  Sicili  minime  confentaneu  eft  co- 
rutr  ft  alicuiusinfignis  alio  colore, neq;  metallum  alio  metallo  lioneftarc.Quamuis 

autem  Infigne  gentilitium  Regis  Hkrofolymitani  duobus  metallis  fulgens  confpi-  H 

deColor-jn  ciatur,cum  aurea  Crux  in  illius  campo  refulgeat:  verum  tamen  non  eft  prorfus  infi- 
niti  negotij  hoc  dubium  explicare;  nam  GodofredusBulionus,  quando  Terr*  San- 
&s  vifloriam  reportauit,  quas  habebat  in  confilijs  capicdis  viros  adiuit,  vt  Infimie 
gentilitium  tanto  triumpho  dignum  figuraretur . Hi , coiifilio  inito , nobilioribus 
metallis,  nempe  auro,  & argento  hoc  Infigne  illuftrandum  fore  decrcucrunt  Qua 
propter  Qux  aurea  fupra  argentum  comfcans  celebcrrimie  vifloriie  fignum , tanti 
Regis  Infigne  getilitmm  exornare  promeruit.  Quocirca  nemo,  prster  hunc  Re<^cm 

duplici  metallo  Infignia  gentilitia  decorare  minime  debet.  ^ ^ 

. Sin  ad  fimi, lacta  mentem  conuertamus.  Ripa  in  fuo  IcoLlogia,ad  pecuniam  te- 
prffcntandam,  mulieris  figuram  varijs  metallorum  coloribus  indutam  pinmt  & lu- 
teo colore  ad  aurum,  albo  ad  argentum,  & colore  fufeo  ad  »s  indicaudura^titur. 


VSVS 


Mufei  Metallici  Lib.I.  33 

* VSVS  IN  MEDICINA. 

ADVERSVS  omnia  morborum  genera  metallicam  materiam  efle  efficacem 
non  modo  fcribit  Agricola , veriim  etiam;  quotidiana  docet  experientia  : 
cum  omne  medicametorum  genus  ex  triplici  familia  animalium,  vegetabi- 
iitfm,  & folSlium  emergat,  & inter  hxc,  metalla  connumerantur.Deinde  peruulgati 
moris  eft  apud  Medicos,  quando  medicamina  ex  animantibus,vel  plantis  compofi- 
ta  Kgrotis  non  profuerint,  vt  ad  metalla  tanquam  ad  facram  anchoram  confugiant, 
quK  non  modo  in  pharmacis  extrinfecis,fed  etiam  in  intrinfecis  locum  liabent.Imo 
metalla  cum  poflint  alterare  res , quibus  cum  elixantur , etiam  mixta  medicamentis 
humanum  corpus iuuare  poterunt.  Idaqusmedicat* nobismanifcftant,namper 
venas  auri,  & argenti  tranfcuntescor,&vifcera  mirandum  in  modum  reficere,  & 
roborare  traduntur.Itaqjmedicamenta  hoc  in  loco  enumeranda, partim  ex  metallis, 
B partim  ex  illorum  recrementis  parantur.  Primum  quoad  illa,  quatex  metallis  reful- 
tanti  feiendum  eft  arte  chymica  confici  Turbith.mctallorumi&quamiiis  hoc  voca- 
bulum, iuxta  mentem  Arabum, corticem  ,feu  radicem  herba:  ferulacea  fignificet,  ni- 
hilominus Chymici  hoc  nomen  fuo  Turbith  minerali  impoluerunt ; fortaffis  pro- 
pter eundem  effedfum,qucm  in  medicina  praftat.  Fit  igitur  hac  rationeimetallorura 
Mercuriusaqua  valenti  pracipitatur,  & aqua  ouorum  figitur , deinde , fublata  ten- 
uiori parte, rcftat  infundo  Turpethuim  Sunt  etiam  alia;  rationes  huius  Turpethi  ex- 
trahendi,qua;  apud  Libauiumlegi  poffunt.  Amplius  metallorum  flores  chymico  ar- 
tificio conficiuntur,fcilicet  dum  metallum  aqua  fua  valenti  loluitur,hEC  inde  extra- 
hitur, illiq;  fspius  redditur,  donec  metallum  fatis  fuerit  attenuatum , tunc  addatur 
fal  ammoniacus  magifterio  depurante,  & attenuante  praparatus,  & iuxta  artis  pre- 
ceptaalembico  aeco  fublimctur,  tunc  cum  fale  flos  metalli  educitur . Hac  ratione 
totum  metallum  cleuari  poteft,fed  flos  metalli  tantummodo  appellatur,  quod  pra- 
ftantiffimum  primis  operationibus  in  fublime  tollitur:  Item  Oleitates  metallorum—s 
adinftar  tinelurpexvenis  metallicis  eliciuntur,  fi  acetum  acre  deftillatum  adhibea- 
tur. Verum  fi  vena  metalli  colorem  non  deponat, tunc  Libauius  venam  metalli  in  cal- 
cem redigendam  efle  docet,  vbi  etiam  affignat  modum  extrahendi  primum  ens  me- 
tallorum,qui  apud  audorem  legatur.  Tandem  metallorum  immundorum  purgatio, 
vt  medicina  famulari  poflint,  in  Armamentario  chymico  videnda  eft. 

Animum  ad  recrementa  metallorum  fi  dirigamus,  ex  his  etiam  pro  vfu  medico 
nonmodicam  frugem  demetemus,  primitus  omnis  fcoria  metallorum , iuxta  fenten- 
tiani  Galeni, &poti(fimum  ferri  facultatem  exficcantem  poflidctjpropterea  hac  cum 
aceto  dccoda  ad  aures  purulentas  laudaturj&eande  cum  aceto  mulfo  aduerfus  aco- 
niti venenum  bibenda  Diofeoridespraferibit . Arabes  hanc  in  potu  ad  ftomachum 
labefadatiim,&ad  fluxum  vrina,&  menfium  commendant:  idcirco  compofitionem 
Triphara  minoris  ingreditur,paritcr&  in  aliud  compofitummedicamentu  de  fcoria 
ferri,quod  apud  Rafim  deferibi  tur,  & hoc  mcdicametu  eft  falubrius,&  tutius,  quam 
fit  fcobs,  & rubigo  ferri,  qua  nuperi  medici  adhibere  folent.  Scoria  argenti,  audorc 
D Diofeoride,  facultatibus  molybdena  potitur;  aftringitenim,  & extrahit;ideoq;  me- 
dicamentis adcicatricem  obducendam  coniienicntibus  admifeetur.  Scoria  plumbi 
eadem  praftat, qua  plumbum  vftum,fed  maiorem  ad ftringendi  vim  participat.Flos 
aris  pondere  quatuorobulorum  humorem  craflum  deturbat  ,&  fquaina  cum  mulfa 
eft  hydragogum  medicamentum,  prius  tamen  diligenter  lauatur,vt  docuit  Diolco- 
rides.  Medici  recentiores  hoc  pharmacum  afpernantesfola  arugine  vtuntur-  Flore 
aris  vlcera  pudendi exedetia  citius,  & falicius,  quam  pracipitato  fanantur.^Squa- 
ma  a ferro  decuffa , fecundum  Diofeoridemftommoma  appellata  eandem  cufqua- 
ma  aris  fortitur  virtutem , & pariter  fimili  ratione  abluitur , fed  ad  itimulanda  m_j 
aluum,cfl  inefficacior.Cadmia  vi  exficcante,  & mediocriter  detergepte  eft  infigni- 
ta,&quain  fornacibus  colligitur,  aliquid  ignea  facultatis  poflidet ; nihlom.inus  fi 
diligenter  lauetur,  medicamentum  abfq;  morfu  mediocriter  deficcans,&  detergens 
cuadit:  hac  de  re  vlceribiis , & oculorum  affciSibiis  non  vulgarem  affert  vtilitatem; 
ideo  ad  rem  in  Enchiridio  lodocij  hec  carmina  leguntur. 


metallo- 

rum^ 


liL 

ch,  Tra- 


loc,  eif. 


Cap.i. 
K^etallo^ 
ru  retrK 
ment4. 


S coria piu 
bi. 


Squama 

Ferri, 

Cadmia. 


34  Vlyfsis  A Idrouandi 

trujlas  tniiucit , yalnerdlanilt^  g 

/ordesj^S'  cicMrice 

Illine,  cum  Ltcrymis  oculus feiffundieui’  ortis. 

In  caafn  cirpitis  cjunndo  c at  arrhas  erit, 

Spodion  Pompholigi3&  Spodio  ineft  facultas  refrigerandi,  a ftringendi,  explendi,  abftcr- 

^ 1,0, ho-  gendi,obflrucndi,&  aliqualiter  exficcandii  hac  de  caufa  inter  medicamenta  leuiter 
lix.  cruftasobducentia  rccenfentur. 

Litharty.  Lithaigyrium,au(ftore  Galeno',  inftar  aliorum  metallicorum  ddiccat  neqj  mani- 
rium.  fefte  calfa^cit,  vel  refrigerat,  modicam  tamen  abftergendi,&  aftringendi  virtutem_j 
habet,  & tali  inter  alia  metallica  gaudet  prjrogatiua,  vt  cum  oleo  folutum,abfqi  ce- 
ra confidentiam  vnguentis  tribuat ; quamobrem  nonnulli  lithargyrium  aliorum  me- 
dicamentorum materiam  nucupant,quoniamcKtcra  pharmacafimulcopulat,&  po- 
tiflimura  illa, quj  metallica  recipiunt.  De  lithargyrio  in  Enchiridio  lodocij  hoc 
diftichon  legitur. 

Mitigat,  ajlringit, mediocriter  ylcera  fecat,  p 

laitq',  eadem pulchra  carne  fiulaila  replet. 

De  molybdena  virtutibus  nihil  in  pradentia  promulgabimus, quoniam, tefte  Dio- 
feoride , ealdem  vtilitates  in  medicina  prsftat,qUK  lithargyrio,  &fcoriar  plumbi 
aflignatK  fuerunr. 

VSVS  IN  SVPPLlCllS. 

AVCTOR  efl Eutropius Tarquinium  Superbum,  vtTerum  fcclera feuerilfi- 
me  vendicaret,  fodinas  metallorum  ad  ;d  idoneas  excogitafTe;jImd  Ius  Cg- 
fareum  hoc  fupplicij  genus  haudquaquamleue  minime  iudicans  inter  gra- 
uilfimas  patnasrecenfetjdum  illuc  damnati  non  folumpriuantur  libertate,  fed  etiam 
morti  appropinquant,quoniam  in  fubterranco  carcere  illo  detenti,fame,labore,  va- 
pore,&  ruina  fspe  necantur:  quare  non  polfumus  non  mirari  illos, qui  mercede  con-  G 
du6ii  illas  caligines  profundas  libenter  intrant  jvbiviuunt  fine  Superis,  exulant  a 
Sole,  & interdum  fub  terris  quatrentes  compendia , nennunquam  lucis  gaudiadefe- 
linquunt.  CatliusRhodiginushocfupplicijgenus  duplex conftituere videtur, dum 
Icnpfit  ahos  ad  opus  mctaIli,alios  ad  metalla  damnati,  fed  diferime  in  vinculis  con- 
fiftcie  animaduci  tit , quoniam  qui  ad  metalla  damnabantur , grauioribus  vinculis 
premebantur;  quamobrem  refuga , eodem  tefte , cx  opere  metalli , ad  metalla  dam- 
nabatur, vtgrauius  COCI ceretur.Itaq;  lege  decretum  erat,vt  homines  humilioris  for- 
conditionisjlcelerispudendi  genere  inquinati  ad  mctalJa  deftinarenturiv.^^. 
fi  quis  ex  ^rario  Principis , aut  ex  moneta  facra  aliquid  furatus  fuerit . Hanc  legem 
ftabihre  videtur  DmusAuguftinus,quando  de  hominibus colluuioncfcelerum  con- 
taminatis loquens,hf  c verba  protulit.  £f>.,ffor  effe  yoluit,  nouitlex  iudicii,  aut  con. 
tra  legem  fecit,  fjrfie  ex  efea&ore  metallicas  effe  yolaif,  ejaarepana  damnati  eftorna. 
mentum  CiH, tatis.  Suetonius  tamen  in  Caligula  narrat  multos  honefti  ordinis  viros 
ad  metalla  fuiffe  condemnatos  Milites  autem  hoc  priuilegio  gaudebant,  vt  luris  M 
Confulti  fatentur, ne  ad  metalla  ob  aliquod  commiftiim  fcelus  deftinari  polfent. 
Tandem  erat  hoc  tam  acre,&  feuerum  fupphcium,vt  olim  alfiduas  funderent  preces 

pro  ilhs  qui  ad  metalla  erant  condemnati : nam  DiuusChryfoftomus  agens  de  in- 

'^^ph^iTdlm^aTifa^^^  hac  habet . Memento  Domine  eorum,  qai  ad  metalla  , 0> 

VSVS  IN  MONETIS. 

metallis  non  polfitilla  parare,  qua:  adviflum  fuppeditant  ;multas  enim 
mtamemorum  pec.es  Agricultura  expoftulat : ilnd  cieterL-uSum 
aha:  ferro,  aha:«re,al..e  plumbo  indigent.  Aftrologi  metallica  materia  deftitud, 

funt 


Duplexge 
nasfuppU- 
cy  in  me- 
tallis. 

Ififuasf. 
de  psiH. 
Ser.i^. 


Cap.  27. 
7.  mons  6. 
fed  enim 
ff',  de  psn. 
Orat-i 


Mufd Metallici  Lib.  I.  35 

A fiiiit  fere  exanimes , nam  eorum  inftrumeina  partim  ex  ferro , partim  ex  xrc , aut  au- 
richalco concinnantur.  Ha:  funtvtilitatesamctalJis  dimanantes,  quarum  originem 
nobis  aflignat  Natura.  Verum  ali®  funt  vtilitates , qu®  a Lege  oriri  videntur  , dum 
metalla  vertuntur  in  nummos,  qui  a lege  nomen  suplcrunt  ( »3^0«  e.ft  Lex  apud  Grj- 
cos  ) etenim  lege  conftitutiim  eft,  vt  metalla , & prafertim  aurum , & argentum  pre- 
tiofa  dicantur,  dum  pecunia’,&  monet?  formam  fubeimt.  Hac  metalla  lignata  pecu- 
ni?  nomen  a pecude  fumpferunt,quoniam  Scruius  Rex,tefte  Plinio,  omnium  primus 
nota  pecudum  lignauitj  licet  Ouidius  libro  primo  Faftorum  hoc  opus  lano  attri-  ,f-' 
biierit.  Monet®  autem  fuerunt  dift® , vel  quia  moneant  cuius  lint , vel  ad  aliorum_j 
mentem , quia  monent , ne  fraus  aliqua  in  pondere , & forma  metalli  committatur; 

Ttaq;  monet®  vfum  fuifle  antiquiflimum  liquido  conflat,  cum  apud  lofcphumlcge-  ji^ifonetA 
rimusCaynum  Adanu  primi  hominis  filium  in  monetas  cumulandas  anxieincubuif- 
fe.  Primus  tamen,  ex  aliorum  mente,  qui  monetam  fabricauit,  fuit  Chare  egregius 
Faber  pater  Abrahjc  ad  petitione  Nini  Regis  Niniue  filij  Beli : idcirco  legitur  in  Ge- 
B jxiii^x.t^brahampuhhce  ttppenditmrmetam probata pecuwx  .WzmikOXm  monimentis 
mandauit  a Pydis  omnium  primis  nummos  aureos , & argenteos  ad  humanum  vfum  ^ 
percuflbs  ftiifle.  Rom®,  vt  Plinius  tcflificatur,  anno  Vi  bis  codit?  quadragdimo  fep- 
timo  poft  fexccntelimum,  nummus  aureus  fuit  lignatus , & deinceps  vbique  gentium 
pecuniacudic®pit.  Argentum  primus  Ph®don lignare  docuit, fi  veritatem  Strabo 
cft  alTecutus . Alij  fuerant  huius  lententi? , quod  Darius  primus  ex  auro  puriiTimo,  & 
purgatiffimo  monetam  fabricari  iuflerit.Itaq;  cum  ex  omni  metallorum  genere  con-P^P^- 
flarfmonctspoffint,  tamen  vocabulo  monet® luris  Confulti auream  tantumodo,&  ^ z.e.* 
argenteam  monetam  intelligcndam  effe  flatuunt.pta  GlolTa  verbo  pecuni®  ibi  docet. 

Hodie  publica  confuetilditie  eft  receptum , vt  appellatione  monet® , aurea , argen- 
tea  & ®rea  intelligatur.  Solent  autem  pcrcuflbres  monetarij,  dum  metalla  pro  num- 
morum  fabrica  fundunt  illis  nonnihil  plumbi  aelmifeere,  verumtamen  plumbum  flib- 
ftantiam  monet?  non  ingreditur,  quia  partim  exhalat , & partim  ab  alijs  metallis  fe- 
«regatur:  quapropter  probat?  pecuni®  ex  auro,  vel  argento,vcl  ere  conflant,  vt  fla- 
C uitVlpianusinL. Cornelia, vbinummiftannci,&plumbd  vfum prorfus  vetat.  Numfnxt 
Antequam  huic  Rubrie®  finem  imponarr.usjfabricam  monetarum  rudi  m'odo  e.x- 
plicare  decrcuimus;  primum  artifices  monetarij  tertum  pondus  certi  metalli  catinis  j 
infertum,  in  fornacibus  liquefaciunt,  & tantum  argenti  auro  addunt,  vel  tantura_j  dendxim- 
®ris  argento,  quantum  lege  monetaria  permittitur, vel  decreto  Principis,vel  Reipu- 
blic®, cuius  impenfispecunia  fabricatur.  Liquidum  iam  metallum, &iuxta  flaturam 
legem  temperatum,  in  canales  ferreos  fundunt,  & bacillos  biped  ales  formant , quos 
poftea  malleis  inlaminas  aut  craflas,  aut  tenues  dilatant,  iuxta  pecuni®  genus,quod 
tunc  temporis, & formare, & fignare 'volunt.  Iam  noftro  feculo  noua  fignand®  mone- 
t®  inuentio  reperta  eft,  quia  non  flando,  nec  malleis  feriendo  nummi  cuduntur , fed 
pr?lis  expeditiflime  imprimuntur : nam  rota  aquaria  machinam  ferream  organo  ho- 
rologio fimilem  magno  impetu  circumducit  ,qu?  integratur  ex  multis  rotis  dentatis 
ita  ad  inuicem  copulatis,  vt  lefe  mutuo  impleat:  fiquidem  in  illarum  medio  cylindri 
ex  chalybe  duo  ad  flunmam  duritiem  temperati  voluuntur , & ita  inuicem  funt  con- 
t>  iutlifli , b fuperior  deorfum , & inferior  furfum  rotetur . Geftant  hi  cylindri  c?latas 
monetarum  formas  nonnihil  extantescum  margini  iis  adeo  acutis,  vt  luperfluum 
metallum  a c?latura  facile  feparctur . Cylindrorum  form?  ita  ?qualiter , & fumma 
proportione  aptantur , & inter  voluendum  apprime  iuirgun  tur , vt  nummi  ab  vtroq; 
latere  perfeCFam  form?  impreflionem  acquirant,  quare  opitex  monetarius  nil aliud 
ibi  debet  agere,  nili  laminas  auri,  vel  argenti , vel  ?ris  pro  pondere,  & magnitudine 
imprimend?  monet®  iam  antea  pr?paratas,  cylindris  in  orbem  euntibus  admouere; 
namiliicd  lamina  metallica  formam  adepta  vna  cum  excrementis  metalli  in  vas 
fuppofitum  defeendit. 

r*.*»  1*!® 


vsvs 


Vlyfsis  Aldrouandi 

VSVS  IN  VARIIS. 


JV  tuus  (t. 
Ji  'lUnJi 
njodus. 


VI  in  artem  Chymicam  incumbmit.pro  virili  parte  conantur,veI  cun\aceto 
fcpius  diftillatOjvd  aim  li.^iuio  acuto,vcI  ciirn  alijs  aquis,  & acribus  luccis 
n;etaJIa  lublimarcjfcd  nouusin  volumine  Artis  Chymiccaflignatur  mo- 
dus "iiuo  mtraila  ablq;pradidorum  comixtione  diftillari  poliunt ; quoniam  omne 
genus  metalli,  quod  igne  confumitur,  facile  euaporatione  diftillabitur.  Solum  igi- 
uirractallum  in  cucurbita  terrea  tum  galea  proltrata  lijto  diligenter claufa  colloce- 
tur ; deinde  igneliqLiefadtionis(df:modo  diu  ibi  manferit)  vapor,  corpore  metalli 
friato,  per  galeam  recipietur.  Hanc  facilem  metalli  cuaporationem  optime  norunt 
f ufcrcscampanarum,&bombardaniro,quianifimanu  veloci  metallum  liquefadium 
Metallo-  effuderint, pondcre,ob  euaporationem  diminuitur  jitaut  metalli  quantitaSj  qute- 
rum  eua-  integrum  opus  perficere  debebat,  nec  etiam  operis  medietati  lufEciat.  Aliquando 


potatio. 


deum  me 

talhrum 

quale. 


Chyinieitcto  molimine  adlaborant,vt  ex  metallis  oleum  eliciant , quod  multi  il-  p 
lam  cflc  materiam  promulgant, qua;  in  lucernis  veterum  fepulcrorum  flamm»  fomi- 
tem perpetuum  fuppeditabat,  quod  efiefallum  poflumusalBrmare,cum  oleum  me- 
tallorum non  ardeat. 

Q^uid  pliiraf  Margaritarij  quoq;,  feu  Gemmari;  metallis  bifariam  vtuntur:  primo 
vt  gemma;  diaphana;  annulis  inclula’  fulgcntiores inftar fyderis  radios fpargant,  in 
fundo  pala:  annuli foliolumlocant,  quod  inftar fpeculi  gemmantem  lucem  reper- 
cutiat. Hac  autem  foliola  exfoloatre,  aliquando  ex  a;rc,auro,&  argento  fabrican- 
tur, & ad  modum  tenuiffima  charta  dilatantur,  & argilla  ex  Tripoli  delata  diligen- 
tci  poliuntur,  vt  & !ucem,&  colorem  gemmarum  adaugeant.  Deinde  multi  ope  tne- 
tallcrum  gemmas  finiulatas  fabricare  profitentur,  & cum  vitro , vel  ehriftallo  fufo 
metalla,  vel  eoiores  merallorum  m.ilcent,  & gemmas  elegantes,  & tranflucidas  con- 
ficiunt, quas  non  r.ifi  in  arte  peritiflimi  a genuinis  diferiminare  poflunr.  Etcnim_a 
antimonium,  & plumbum  fonnam  Hyacinthi  facile  adipifeuntur.  Item  Iapis  Clites 
runtiipatus  ex  metallis  fadUcius  cfie  petbibeturj  cx  auro  enim,a’re,&  argento  faci-  G 
le  conflatur. 

Ttaierea  varij  Artifices  laborem  circa  metalla  adhibitum  minime  infrugiferum 
cxperiuritur,dum  multa,  & varia  cx  metaliis  conflant  vafa , non  folum  ex  fingulis 
Ui  e tallis  , \ t ex  plumbo  vaiaplumbea,cx  a:re  a;nea,&  fie  deinceps  j verum  quoqt  ex 
11. e tallis  liuiLiI  mixtis,  qua  vulgo  metallica  vafa  nuncupantur.  Ali;  ex  metallis  diuer- 
los  dieiunt  eoiores ; n..m  cx  plumbo  aceti  guttis  alpcrlo  aibedo,  & oleis  madefacTo 
magna  nigicdo  relultat.  figuli  cx  inolito  are  colorem  viridem,ex  plumbo  colorem 
flauum  haiiuut:  id  dico  ab  opificibus  ararijs  & fiorcm,&  f quam  a aris  fibi  coparant, 
Seori^  vero  mcraliorumad  fundendas  agreftiores  venas  metaliarijs  inferuiuntjqua- 
doquidein  fcoiia  cum  metallis  in  fornacibus  trita  duplici  iruincrc  funguntur ; fiifio- 
nem  metallorum  accderant,&  eorundem  cuaporationem  prohibent  , dum  fuperna- 
tautcsmetallisfitvclutioperculum,  vt  materia  metallica  exhalare  nequeat.  Item 
in  exai  audis  litteris  metalla  etiam  adhiberi  poffunt . Vtigitur  littera  colorem  cu- 
Vttteta  co  "“‘'‘■J'  fortiauturjfumcndum  eft  albumen  otii  cum  fubtiiilfimo  pulucrs_j  H 

/otis  me-  1 gciTimata  diligenter  lupra  marmor  lauigatum,  & quod  hac  mix- 

talha,  tura  knptum,  vel  pidum  fuerit,  exiccari  permittatur , deinde  pei  fricettir  metallo, 

quod  volueris,  & tunc  littera  colorem  perfricati  metalli  reprafentabunt.  Poftremo 
Ltb.i.Tirf-  I^erlius  alium  metallorum  vfum  affignat,dumfcribit  Chaldaos  folitos  efle  cxme- 
cjmr,m,tg,  quafdam imagines conflai e,  quas  ad  alpedtum  quarundam  ftellarum  cala. 
cap.i,  bant  vt  mdc  fyderca  virtus  ad  fignatum  metallum  deriuata  miros  dTcdus  operare- 
tur. Pariter  Luna  trigono,  vel  hexagono  afpecTu  ftdlam  in  medio  cali,  vd  inorien- 

tclocatammtuente,tunccxmetallohuicftelladicatoannu]umfabricabanrcuna_. 

lapide  figumto  pala  inferw,fubicCla  tamen  herba  eidem  Itdla  confecrafa,  his  firai- 
Jibus  annulis  animum  exhilarari , hortes  fuperari,  fgritudines  exterminari",  & varia 
miracula  fieri  tradunt  qua  oranu  preftigia  cfle  cenfemus . Qu^i  de  vfu  me^tallorum 
ad  vanos  eoiores  multa  defiderat , legat  Artem  magnam  lucis,  & vmbra  Athanafii 
Kiidieii  kluitj,  quideChromatilmo  mineralium dodliirimediflerit. 


Colo*" es  ya 


rif'  ex  me- 
tallis te- 


fultane. 


Mufei  Metallici  Lib.L 


A 


DE  A V R O.  Gap.  II. 


VM  puritas, &•  natura  auri  ab  omni  iniuria  corruptionis  aliena  mul- 
tum prKftantia:  & nobilitatiseiadijciant,  hinc  oritur,  quod  aurum 
inter  res  totius  mundi,  prxter  animatas,p]urimum  fplendoris,&  di- 
gnitatis fibi  comparauerit;  itaut  tanqua  pretiofum  inter  CEtera  me- 
talla,ad  naturam  Principiorum,  qua;  incorruptibilia  funt,  magis 
accedat , confequenterq;  primum  locum  in  hoc  trafbatu  promereat. 


Prima  igitur  facie  notandum  eft  auri  nomen  atquiuocatione  non  carere,namqiinter 
nomenclaturas  lapidis  philofophici  aGulielmo  Gratarob  colleAas  hoc  auri  vo- 
cabulum recenfetur,  quo  Halchemift®  fuum  chymicum  lapidem  indicant . Deinde  ^arapfa 
aurum  lipi!limc  apud  Au  Aores  pro  pecunia  vfurpatur , qua  non  folum  omnia  cor-  pecania. 
rumpuntur;  veriim  etiam  arces  expugnantur';  ideoq;  de  Philippo  legitur , qadd  non 
bellando,  fed  aurum  donando  arces  expugnauit,&  in  hoc  fenfu  fiimpfit  aurum  Pro-  L.^.Ele^. 
pertius,  quando  de  auaritia  puellarum  fic  cecinit. 


In  hoc  fenfu  intelligedf  funt  eorum  Philofophorum  hiftori*,qui  aurum  funt  afper- 
nati.  Pariter  quando  Horatius  & luuenalis  auri  detrimenta  cecinerunt,  nummorum, 

& pecunte  damna  intellexerut.  Similiter  Ouidius  fub  fabula  Regis  Mid*  omnia  au- 
ri, fcilicet  pecunia:  damna,  nec  non  auarip£nam,&  panitentiam  defcripfit.  Infuper 
hoc  vocabulum  (aurum)  quod  j.pu<ra'c  Grtecis  nominatur , maiori  .Tquiuocatione  la- 
borare videtur;  quia  non  folum  chryfos  aurum  dedgnat , fed  etiam  quandoq;  Athe-  j jJ 

neo  vas  aureum,nempe  ex  auro  fabrefacinm  inteiligitur.  Imo  apud  Auiftores  non— < 

0 proletarios  chryfosfuitnomcnprpprium  viri, a quo  aurum  repertum  fuifseperhi-  clyfus  fta- 
bent,ideoq;Gr;eciaurum  abinuentore  indigitarunt.  Demumapud  Pii-  pro^ 

nium  chryfos  eft  pifeis  aurei  coloris. Hinc  nonnulli  hunc  pifcem  eundem  cum  Aura-  prium. 
ta,  & textum  plinianum  corruptum  elfc  fufpicantur,&pro  chryfos,  ;jpi/‘ffappvrlcgen-  Lik-^  z.c/t. 
dum  efle  autumant;  cum  hoc  genus  pifeis  nomen  hoc  ab  aureis  fupercilijs  ftbivin-  n. 


MVLTI  , inter  quos  recenfetur  Feftus,  hanc  vocem  (aurum)  a 'Sabinis  deri- 
uarunt,  qui,  vnica  mutata  littera,  aufum  nominabat,  nili  velimus  aflerere 
aurum,  quali  aufum  iuftis  dc  caulis  clTe  dicendum',  quoniam  homines  au- 
daces faciat;  vel  aurum  quali  auarum  ab  anendo,  cum  ab  omnibus  pafliin  delidere- 


loanncs  Francifeus  Picus  in  fuo  volumine  deauro,ctymiim  «totJ  i|JfJ?,ncmpeacu- 
ftodiendo  deducit  ;cumomnes  in  aurocuftodiendo  diligentem  curam  adhibeant. 

Ha;c  autem  etymologia  potius  ad  nomen  italicum , quam  ad  latinum  attinere  vide- 
tur: pratterea  addit  indethclauri  vocabulum  prouenire;cura  tamen  thefaiirus  fit  , 
vox,quE nec abauro, necab»pd»  deriuare  poteft;quadereinter  denominata  ab 
auro  nullam  huius  vocabuli  mentionem  faciemus ; etenim  Tiurxapoi  in  gr^cislexico-. 
graphis  eft  acerims  rerum  repofitarum  >s  fvp/a^jidcft  incraftinum,  vel  in  menfes,  & 
annos  venturos;  cum  «pio?  craftinum  diem  ,&  non  aurum  fignificet.AIij  nomen  auri 
a colore  aurorx  defumpferunt,  fed  totum  oppofitum  erat  prffiftandum,fiquidemaii~ 
rora,  quali  aurea  hora  nuncupatur.  Iuq;fatius  erit  fi  vocis  huius  primordia  ab  au-  ety^ndo^ 


. — - — ~ plurimus  auro 


y enit  honos t auro  conciliatur  amor 


lOturopulfaUdes^  auro  Renalia  iura, 

taurum  lex  psquitur^  mox  fine  lep-r pudor. 


dicauerit . 


i^urata 

pifeis. 


® concupifeo;  quapropter  Rutilius  ad  rem  canebat., 
.^tateriesyit k s aurum  lethalcparandts, 
.^uri  e acus  amor  ducit  in  omne  nefas. 


ra,  ^ia. 


£/.(5. 

■netdos, 

Trtmitpitr 
te  Ico». 


Itl.  2.  Je 
mat.med. 


^0reme 

titllftm. 

grt 
en  aomiM 


lil.  2.  de 
JRep. 

liki.To- 

lie.enp.^. 


EledtrieS 

po/Feio. 

^pyyonu 
td  ^uale. 

Ohry^  du 
rd  qudle. 


Ophrifam 

turum. 


jg  Vlyfsis  Aldrouandi 

ra,  nempfea  fplendore  hauriantur : quocirca  Virgilius  in  hoc  intelkau  auram  vfur-  £ 

pauitj  quando  cecinit. 

Tiifcolor  'tnde  durt per  rdmot  aurn  refulsit. 

Natura  enim  hoc  indidit  metallis,&  potiffimum  auro,  vt  aliena  lucerepercufla  plus 

luigcant:  hinc  poftea  inulti  obfimilemfplcndorem,  lucem  auream  vocitarunt:  hac 
etiam  ratione  motus  Ripa,  ad  defignandam  aeris  puritatem , mulierem  veftimentis 
aureis  ornatam  pinxit.  ^ 

Sin  ad  fynonima  mentem  dirigamus , inueniemus  aurum  pallorem  terr*  a Diuo 
Auguftino  nuncupatum  in  illo  volumine  quadraginta  1'ermonu , qui  nouilllme  pro- 
dierunt. Alioquin  a Poetis  plcrumq;fuluum  metallum  nuncupatur,  iuxta  illud. 

Ird  'cd  fi  fuluum  cordae  formica  metallum. 

Renodeus,  & alij  Auftores  aurum  non  modo  Regem , fed  etiam  Solem  metallorum 
cognominarunt,  cum  hoc  perfefliffimum  ,&temperatifllmum  metallum  timfturam 
SoJis  praifeferat.  Hermes  ille  Aegyptius,  nomine  fulphuris,  aurum  honeftauit . Ab 
alicuibus  Apyrometallum  didum  fuit,  quoniam  igne  non  abfumatur : alioquin  hoc  F 
nomine  metallum  ignem  nondum  expertum  defignatur.  Gracis  vocatur  & 

fortaflis  a ;iP«<n{  vfus,velj;pi!ii'/«or  vtilis,tum  quia  aurum  apud  omnes  Natio- 
nes in  frequenti  fit  vfu,  tum  etiam  quia  ex  illo  magna  percipiatur  vtilitas.  Multi,  in- 
ter quos  numeratpr Ficus  Mirandulanus , memOrarunt  Hippocratem  retulifTe  aurii 
eotypdttisi  apud  GracosfuilFe  nnneupatum ab  InuentorC ,qui  Chryfus  nominabam 
tur.  Aurum  apud  Halchemis  profcllores  Sol  cognominatur.  Germanis  dicitur  Gold: 
Gallis  or:  Italis,  & Hilpanis  oro. 


D I F F E R E N T 1 iE. 


AVRVM  in  triplici  diferimine  a nonnullis  conftituitur.  Primum  eft  vulgare, 
de  quo  in  prtefenti  tradatu  verba  fiunt.Secundu  dicitur  chymicum,quod  in 
multis  affedibusvtile  commendatur.  Tertium  appellatur  diuinum  , quod  G 
eunda  tum  diuina,  tum  humana  compleditur,  & hoc  aurum  Plato  intellexit,  quando 
hfc  verba  protulit . Sed  cum  Deus  formareteos,  quicumqUe  ad  imperandum  idonei 
nati  funt,  aurum  in  ipforum  generatione  admiicuit : pariter  Ariftoteles  in  Politicis 
hoc  memorauit.  Cteterhmfatius  efse  exiftimamus,  fi  ratione  noftri  inftituti,aurum  in 
naturale,  & artificiale  diftribuamus;  cum  poftea  aurum  naturale  a loco  natalq  a mix- 
tione, a purificatione,&  ab  opere  varias  fortiatur  differentias.  Primitiis  ratione  loci, 
aurum  appellamus  indicu,quod  in  India,  & aliud  montanu,  quod  in  montibus  colli- 
giturjdeniq;  aliud  fluuiatilc,aliud  faxatile,&  aliud  metallicu  indigitamus,  quoniam 
jn  arenis  fluuiorum,  aliquando  inter  faxa,necnon  in  fodinis  reperiatur.  Si  confide- 
retur  aliena;  materia  permixtio,  aurum  nuncupatur  adulteratum:  quamuis  Plinius 
omni  auro  inefle  argentum  referat;  itaut  alibi  dena, alibi  nona, alibi  odaua,  & demu 
alibi  quinta  portioargcntiinfit,qu£e  poftrema  mixtio  elcdrum  ad  ipfius  nienteni_» 
conftituit , quK  miraiidum  in  modum  venenis  rcfiftere  dicitur . Verum  fi  purificati* 
auri  confiderctur,  prima  facie  lefeoifcrt  aurum  apyron , quod  nullum  ignem  eft  ex-  H 
pertum, fecundum  nominatur  quod  tandiu  coquitur, donec  ;,b  argeto  pror- 

lus  feparatum  perfciftam  puritatem  adipileatur , & tale  aurum  multi  obryzum  ap- 
pellant. Ifidorus  hoc  vocabulum  latinum  reputans  aurum  obryzum  tanquam  fplen- 
dore radians  promulgauit;  neq;hoca  veritate  alienum  efte  videtur  ;cum  fcripfcrit 
Plinius  aurum  ignis  colore  rubes  obryzum  vocari.  Alij  vei6,vt  Hermolaus  Barbarus, 
Icriptis  mandarunt  hanc  vocem  efte  grecamdedudiam  abajSpiir,  quod  molle,  & de- 
licatum fignificat, quale  eft  aurum,quod  apud  Opirices/e«rp< lepa,  & viginti  qiiatuor 
Kirat  efte  perhibetur . Picus  Mirandulanus  hoc  nomen  ab  khui^.  , deriuat,  quafi  hoc 
aurum  ex  optima  radice  proueniat.  Infacris  Biblijsfeptuaginta  Interpretes  nomen 
latinum  ponunt , quod  purifllmo  refpondet , Diuus  tamen  Hieronymus  in  ler  emiam 
obryzum  aurum  dici  putat  a loco,  quafi  Ophrifum ; cum  olim  ex  Ophir  infula  aurum 
pi^ftantiftimum adtieheretur.Tertium  vocatur  cisviroV , nempe  argentofum.  Quartum 
dicitur  aurum  purum,  quod  enarratis  conditionibus  caret,  & huius  natura  cximia_a, 

& fin- 


Mufei  Metallici  Lib  I.  39 

A & lingularis  efl , cuius  maflas  Hifpani  vocant;  palachas , & Germani  Gcdygcngolcl; 
idqs  interdum  in  fluuijs, aliquando  in  montibus  Arabi®,quandoqiin  fodinis  adhares 
cuidam  faxo  candidiflimo , & tefte  Agricola  idetidein  in  capitulis  pifeium  reperitur, 
quos  forellas  cognominant.  Albertus  tamen  duabus  rationibus  motus  aurum  in  are- 
nis  fluuiorum  collc(Sum  magiscommendat;  primo  ob  maiorem  fulphuris  puritatem 
in  arenis  calidisj  & ficcisverfati  ,&  frequentius  loti,  deinde  ob  terream  argenti  viui 
materiam,  que  ab  affidua  amnislotura  purior  redditur.Verutamen  Picus  Mirandu- 
lanus  huiufmodi  aurum  fluminis  fe  habui Ifc  tefi;atiir,quod  puriflimum  fore  credebat;  ._^uro  c.7. 
nihilominus, periculo  faifto, multum  argenti  illi  inelTe  comperir.  Purius  eft  illud  auru, 
quod  in  monte  Carpatho  effoditur,  nanqucline  vlla  prf  paratione  ad  vfum  trahitur. 

Item  auri  purilTuni  Itint  illa:  fcintills , qu*  in  Pannonia  fuperiori  e faxo  candido 
eliciuntur. 

Rationeoperis  elaborati,aliud  aurum  eft  lignatu, quod  pro  monetis  cuditur,aliud 
coronarium, quod  olim  dabatur  triumphantibus,  aliud  netum,quod  iuxta  mente m_j 
jg  Plinij  in  fila  eft  attenuatum,  aliud  textile,  quod  veftimentis  eft  intextum;  alioquin_j 

aurum  infeflum  nuncupatur,  quod  eft  in  maffis.  coronanU 

Prster  aurum  naturale , fc  fe  offert  artificiale  confiderandum,  quo  J Chyraici  la-  5'*''"’' 
borum  tolerantifiimi  parare  profitentur.  Hoc  arcanum  communicatum  fuit  a Demo- 
crito Abderita  libro  de  arte  magna.  Sumunt  igitur,  iuxta  illius  mentem, arenam  lito- 
ralern,qu»ab  auri  colore  chryfites  nuncupatur , & ex  illa  vario  artificio  piatparata, 
vt  ipl  e docet,  aurum  conflant.  Aliter  monet  fumi  fandaracham,  chalcathum,  arfc  ni- 
cum,  fulphur,  & cinnabarim,  ex  quibus  permixtis , & in  vafe  fiiftili  in  calcem  rcdacHs 
aurum  puriflimum  eliciunt:  proptcrca  Augurcllusad  rem  canebat. 

ht!» fatet  his , 'ut  »ou  tantum  fuh  m antibus  aurum  Lib.Ii. 

Natura  efficiat,  fed'H  id c]u<iej-,pmdeat  arte,  (^h-yfopst, 

loannes  etiam  Bracefehus  in  libro  de,ligno  vitte, aurum  quoddam  hermaphroditfi  ^ . 
memorabat,quod  ex  Mercurio,  & Venere  compofitum  iirter  Solem,  & Lunam  mediu 
occupat  locum,quoniam  vtriufq;naturamparticipet.Nihilominus  Augurcllus  labo- 
^ ribus  affiduis  animum , & corpus  eflc  fatigandum  feribit,  vt  auri  femen  inucniatur,  a 
quo  poftea  quantitas  auri  infinita  dimanabit  hjs  verlibus. 

Nan  aliunde  pares  auri primordm,  in  auro 
Semina  Punt  auri,  quamuis  ahfirupa  recedant 
Longius,  £?*  multo  nobis  quarenda labore. 

Hoc  autem  apud  nosnon  eft  fitum  extra  omnem  dubitationis  aleam ; quandoqui-  Lfalche~ 
dem  Hakhemic  profeffores  interdum  admirabilemmaterifmaflamconflantjVt  inde  tnia  fru. 

aurum  dimanet,  fed  dum  fetus  aureus  cxpecfatur,  ne  mica  quideiliauri  rcfultat,  & Hus. 
hac  ratione  lucuum  expediatum  ab  impenfisfupcratur.  Non  igitur  male  cecinit  qui- 
dam Poeta_j . 

"Dum  certis  incerta/equor,  rrm prodigus  omnem 
C onuerti  in  fumos,  (y  miferos  cineres, 

(Quocirca  adiierfus  hosprofeffores  promulgatum  foit  cdid:um.  de  falfis,  & non  ve- 
ris arcificibut , vt  Baldus  luris  confultus  adnotauit  in  vlibus  feudorum , dum  habetur 
de  regalibus  mentio.Hac  etiam  ratione  impulfusNazafi'us,ad  demonftradaHalche-  Somn,i,e, 
mif  nugameta,alinum  exhibet  aureum  cornucopia;  floribus  tantli pleno  adhwetem,  q, 
tibiafq;  inflantem,  vbinonnullg  fimb-c  choreas  ducunr.  Veriim  quidem  eft,  quod  non  ■ 
ingenti  laboru  difficultate  premuntur, qui  arte  aurum  ab  alio  metallo  cxtrahunt,me- 
taiium  enim  in  alio  fiepe latibulatur ; ideo  narrant  Kom»  fuiffe  epitaphium  his  litte- 
ris exaratum.  A VRI  EX  PLVMBO  COLLECTORI.  Picus  etiam  Mirandulanus 
fua  «tate  nouit  virum,  qui  ex  rebus  metallicis  pluries  aurum  confecit,  fcd  compen- 
dium a difpendio  fuperabatur. 

lam  ad  ieria  reuertentes,  auri  mineras  parumper  contemplabimur ; liquidem  ter-  /;g 
ra,in  qua  aurum  deiitcleit,  ratione  loci,  varia  eft,  aliquando  colore  nigra  eft,vtiila  pgfp,} 
tefte  Gefnero,quf  prope  Sdacheuerdamcffoditur,alibi  vero  pyritifimilis  repetitur. 
Nosminer»  auri  duo  friagraenta  ex  Anglia  delata  vidimus, quorumalterum  nigri-  TrPjylua. 
cabat,  aJteru  vero  inftar  terra;  crewnlis  flaiiefcebat.Hoc  in  loco  exhibemus  duas  ico-  niaefi  7)a 
nes,quarum  altera  efticon  minere  auri  cxTranfyluania  cum  granis  auri, vbi  miner»,  cia. 

D 2 atque 

') 


yurit. 


VlyfsisAldrouandi 

atque  pyrites  colore  luteo  amethiftino  fubuiride,atqj  rubro  rcperiuntur,  & in  coium  S 
fubftantia  integra  auri  grana  paflim  refulgent,  quarpoftea  facile  ignea  virtute  purif, 
iima  Icparantur.  Aitcra  vero  cft  icon  miner»  auri,qu  j ex  cenfum  ad  nouem  rtditjvbi 
confpicitur  mafla  auri  ab  illa  extrafta  fub  numero  i . & a.  quod  mineiy  fragmentum 
(Ii  quis  prope  contempletur  ) quali  mineram  plumbi  albi  armulatur , quo,  iudicio  no- 
llro,  redundat, intus  tamen  qu*damparticul«auri  micantes  euidenter  apparent. 

Mincra  Auri  cx  Tranfy  luania  cum  granis  aureis. 


Minera  Auri , quje  ex  centum  redit  ad  nouem  cum 
mafsa  Auri  cx  ea  extrada. 


Olira  in  mufeo  Calceolatij  viri  in  rebus  naturalibus  diligentiflimi  tres  auri  mine^ 
r«f  Incnftrabantur.  Prima  ex  Pannonia,cui  ineffe  argentum  color  candidus  indica-  H 
bat  i ideoq;  nonnulli  fimilem  mineram  appellant  argentofam . Secunda  erat  minera 
in  lapide  coloris  fubcincricij  fatis  grauis,qu{  ex  Bohemia:  fodinis  allata  fucrat.Tcr- 
tia  pariter  ex  Bohemi»  fodinis  habita,  vbi  e lapide  fubrubci  coloris  aurum  fluere  vi- 
detur, cui  cuprum  inlito  colore  emicans  vilitur. 

GENERAT  1,0. 

1VCTA  mentem  ProfelTorum  Halchcmiy,  aurum  ex  argento  viuo  claro  admixto 
lulphuri  rubro  perfpicuo  generatur  in  vtero  terr»,  dum  diuturno  temporis  tra- 
etu  a modico  calore  excoquitur,&  quoniam  hsc  operatio  no  nili  perlongum  te- 
poris Ipatium  elaboraturjhinc  fit  quod  natura  auri  hanc  claritatem  adipifcitu  nfimU 
Icm  ongincin  h»c  carmina  tiianifcilant* 


iAfox 


Mufa^j  Metallici  Lib.l. 


A ' ,fd  matris  dejccxde/uliifceyd 

J(tptes  ffuliatum  thalamos^prolem  ttfej\  nepotes 
$ulphuris,C>‘  Vitei  argenti  in  eatgine  caca 
Te  j mihi  crede, /at  eji  Vtres  tente  iffe propinquas, 

V^Hum  efficies  gemino  quod  pendet  ab  ortu. 

Sunt  praeterea  multi , vt  fuperius  fuit  enucleatum,  qui  auri  generationem  arti  ad^ 
feribunt  ob  multas,  q.uas  de  hac  re  legerunt hiftorias.Iam  cunilis  nota  qft  illa  homi- 
nis Mauri  hiftoria,  qui  in  ixgione  Mauritanisapud  Fabrum  puluerera  quemdam  Jfifl.^Mau 
eitrinum  argento  fufoadd!ebat,& illud  in  aurum  illicd  vertebat.  Legimus  ctiam_j  ridet^u. 
apud  noijnulios  authores  vixilTc  hominem  in  Gallijs  habentem  oleum  rubrum , quo  ro. 

Lnnam  nempe  argentum  in  lucidiflimum  Solem,  idell  in  puriflimum  aurum  tranfmu- 
tabat.  Picus  Mirandulanus  narratfuis  temporibus  aurum  in  ventriculis  perdicunu.» 
inuentum  fuiffe , quod  vel  granorum  inftar  animantes  ill*  ingurgitarunt , vel  ex  oc-  *• 

culta  eduliormn  poteftate  ibi  generatum  fuifle  credendum  cft;  fiquidem  illis  cibis  c-duroc.y. 

2 exordium  auri  forte  fuit  communicatum,  & licet  vis  aurifica  in  vifccribus  terre  lati- 
bulatur,nihilominus  natura  hanc  virtutem  fuperficici  terr*  impcrtiturjnarrant  enim 
in  montibus  Cret^  Capras  Ibices  nuncupatas  fuifle  vifas , quarum  dentes  aureo  co- 
lore erant  fuffufi  in  illa  potiflimum  parte,  qua  herbas  vellebant.  Infuper,  teftimonio  in 

Alberti, aliquando  in  futuris  humanicranij  inuentum  cft  aurum , quod  ibi  ferme  ta-  eranei  hu, 
]emrcpereritdifpofitionem,qualisin  terra; vifceribus occultatur . Itaq;  hisopinio-  mqnii, 
nibus  poftpofitis,  confugiendum  cft  ad  illam  fententiam  in  primo  capite  huius  Libri 
«xaratam,  vbi  de  generatione  metallorum  fufiiis  difputauimus. 

NATVR.-i.  ET  PROPRIETATES. 

MVLTIFARIAM  Chymift»  auri  naturam  inueftigare  nituntutiquartiobriem 
nulli  parcunt  labori,  fcjlicet  illud  foluendo,  ponderando,  guftando,fubli* 

_ mando,  & fundendo,  vt  inde  onines  illius  affediiones  rimentur,  & tandem 

illud  in  fecundo  exceliu  calidum,  &humidumconftituunt.  Placuit  tamen  Galeno 
frigiditatem,  & ficcitatem  illius  commendare.  V erum  vt  melius  omnes  auri  proprie- 
tates aflequamur,  non  erit  ab  re  cunftas  qualitates  illius  examinare.  Primitus  Ii  me- 
ditemur  auri  qualitates  acliuasi  aurum  diu  pertracftatum  nunquam  manus  tangentis  x^uri  qua 
inficit,qu.-E  pricrogatiua  cateris  metallis  non  competitjideoq  ihoc  pra;cipuum  purita-  liiatei  4. 
tis  argumentum  eife  folet.Deinde  aurum  percullum  paucum  edit  fonum,&  fui  vel  al-  Ifitit. 
teriuscolorislineas  alicuiccirpori  non  imprimit  j nili  coticulic  atteratur,  tunc  enim  ' 
lineas  fui  limillimas  reddit,  qua;  omnia  fummam  in  auro  perfecf  ionem  indicant,  non 
tamen  talcm,qualem  ei  Cardanus  affignabat,  dum  cstera  metalla  ad  aurum  tanqua 
adfuiperfedliouem  tendere  opinabatur:  hac  enim  fententia  nonfoluma  Scaligero 
refellitur,  veriun  etiam  a nobis  in  primo  capite  huius  libri  fukreie<5la.  Si  qualitates 
puri  auri  palGuseconfiderenturj  primo  ab  acribus  fuccis  in  fua  quantitate  nuliam_» 
fentit  noxam/ecundo  non  e ft  fragile,quanquam  Iit  mollesquare  malleo  perculfum_*  a» 
Ijadcddilatatur, vtcxfinguliseiusdenarijsquinquagenEplurefud  braiSc.efemiml-*  Hfate^t  / 
digitorum  longa;  efficiantur,  idq;pra;ca;teris  metalJis,auro  contingit  ob  perfciftiffima  g ^ 
materiam,  ex  qua  conftat.  Tertio  rubigine  non  infeftatur,nili  fuerit  alteri  metallo'”* 
permixtum;  tunc  rubiginem  c*rulei  coloris  amanillimi  effundit, quam  Piiftoresc*ru- 
!eo vluamarino proferunt . Sin purum,&fyncerumfucnt,quamuispcrmultafecu- 
la  intra  terram  fepultum  manferit,nullam  rubiginem  contrahitipropterea  has  prfio- 
gatiuas  extollit  Augurellus  his  verlibus. 

* ■ nil dederit  auro  . 

/gne,  ')>elut /oluni  confumit  nulla  yetujlas,  \ 

i-ric  neqi  rubigo,  aut  arugo  canfictt  ylla. 

Huiusigitur  auri  proprietatis  non  ignarus  quidam  doArina  admirabili  clarus  pro 
Phrenofchemate,maffam auri  jiinxit  hoc  Di^lo  decoratara.RVBIGlNIS  EXPERS. 

Inlinuare  volens  virum  yirtutibusornatum  omnia  vitia  lemper  arcere . His  adda- 
mus , quod  aurum  non  maculatur , & etiamfi  falinum  ex  quacumq;  materia  fabrefa- 

D 3 ^uia 


Exereit, 

106. 

c^uti  ( 


tib.  I. 
Chryjoppi. 


I 


42  V!jrs'.s  Aldrouandi 

. . (Sum  a falc  fuperpofito  feHetnr, nmilorninus  falinum  aureum  a nuteria  falis  noiu.  £■ 

. inquinatur , Si  qualitates  interna  puri  auri  ponderenrur . Primo  obiejTaa^bimus,  ex 

f mente  Arillotelis,  igne  ita  tundi,  vt  nihil  propriarfuWtantisaniittat,  imo  ibipuii- 

es  infer,  gjPpjjpujjjjyj  euadit,nihi]q;  fu*  foliditatis  perdii-  Deinde  aurum  in  aquis 

”f'r  acutis  potitum,  quas  Aurifices  ad  fegrega.idum  aurum  ab  Argento  praparant , mli, 

*'  mumminimefoluitur,vt  multi perperamarbitranturj.fed  in  particulas  infenubiles 

eor.eap.  ficcataaqua,denu6  priftina:form*reftituuntur.  Debemus  taincn_j 

animaduertere,quando  dictum  fuitauru  nec  igne,nee  vlii  ablumi,  id  in  comparatio^ 
ne  ad  alia  metalla  intclligcndumelTci  quandoquidem  nummi  aurei  aflieiuo  digitoru 
attritu  abfumuntur,  & diuturno  igne  aurum  paulatiin  euanelcit.  Tandem  igtei;  qua- 
iitates  auri  externas  recenfetur  grauitas  plumbo  nigro  squalis,  & calor,  qui  diutius 
tes  exter-  in  candenti  auro  continetur,  necnon  color  tuluus , & nitor  fulgens  memoratur,  tum 
aurum  inter  metalla  fitprimum,quod  colorem  monftret , qui  magis  in  auro , quam 
T’  in  alijs  metallis  refulget.  Hinc  Interpres  Pindari,  & Chymift*  aurum  Soli  dicatura 

effe  afTcuerant;  namq;  veluti  Sol  in  medio  planetarum  rclplendet,  pariter  aurum  in-  P 
ter  cstera  metalla  corufeat. 

PxaidiiTis  addunt  nonnulli  prauam  auri  qualitatem , proptereaquod  , ex  Plinio, 
aurum  venenatura  elTc  cenlent  jfcd  adiiertcndum  eft  tunc  Plinium  verba  fecitle  de 

. ^ auro  , cui  aliud  met.allum  permixtum  erat;  at  quando  igne  purificatur , tunc  cmntlji 

malam  qualitatem  exuit,  & hoc  in  medicamentis  lumptum  tantum  abe-ft  ,vt  homini 
Iit  detrimento,  vt  potihs  facultatem  vitalemroboret,  & omnes  humani  corpor is  1 pia 
taurum  jjjyj  recreet.  Deniq;  legitur  in  libro  de  natura  rerum  , quod  aurum  hac  prarogatiui 
die  adtte-  gaudet,  vt  aduen tante  die  frigeicat;  quapropter  qui  digitis  aurum  ge dant, facile  co- 
tante  fri-  gnofcunt,  quando  dielcit,  quod  fi  vernm  fit,  necne , vnulqiiifq;periclitari  poterit. 
£tfdt. 


ANTfPATHIA,  ET  SYMPATBfA, 


fum 


To  inimi- 
cus. 


In  l'h . de 

ant’^,rc- 
ru^.  ^ 

Sdritcene- 
rum  mos. 


PROXIMO,  & affine  quodam  ordine  proprietatibus  auri  antipathia,  Scfympa-  G 
thia  fucccdit.Primd  fulphur,&  aurum  fnterfe  diffidere  inde  colligimus, quoc 
).niam  aurum  vapore  fulphureo  , & firtido  perfiifum;illic6  gratumcoloreni_* 
amittirjquamiiispoflcaeodemfulphure  iffiaquaferuefaclo  vnacum  tartarOy&  mo- 
dico  falis  priftinusfplendor  illi  reftituatur.’  Pariter  a plurahograucm  offenlam  reci- 
pit; nam  aurum  fumo  plumbi  imbotuin  inpuliiercm  tenuifrimumredigirur:,&  inter- 
dum odore  plumbi  adedrigefeit,  vf' ffialleodilatari  nequeat  rqcamobrem artifices 
aurum  deluid  fundere,  & modicum  vitri,  vel  fubltmati  luperinfundere  coguntur , vt 
malam<qHaJitatcm  d fumo  plumbi  receptam  deponat.  Amplios  Jiraonum  luccus  per- 
tinacem auro  fc  exhibet  inifn icuml  tiairt,  vt  teftfficatur  Lcuinus  Lemnius,  aurum  ali- 
quot horas  in  pr*didfo  fucco  infuflim  pondere  diminuitur  .‘Tandem  aurum  cum  ar- 
gentoXitfo  Vehttnenitcs  videtur  exercere  inimicitias,  dlim  ab  Argento  viuo  taquam 
i vencno  cofrumpatur.  Verlimjad  mentem  tiariflimi  viri  Fracaftorij,hane  potiusfa- 
miliaritatem  debemus  appellare,  cum  fe  inuicem  quodammodo  ampleiifi  videantur. 
Namifi  liqticfcenfi  auro  mifceatur  argentum  viuum,&  moueatur  miftura,  donec  fri-  g 
gcfcatfauruni  in  puJuerem  redigetur,  dum  argentum  vinum  penetrando,  materie 
aureeadedbopufatiir,  vtnullamhaberecontinuicatem  patiatur , nulla  prorlus  auri 
fpecie  remanfcHte  rhocnDn  eft  ignotum  artificibus  Saracenis,  vt  habetur  in  libro  de 
natura  rerum;  qui  itinerantes  aurum  hac  ratione  corruptumfecum  ferunt,  nam  po- 
ftea  ad  libitum  in  fornacula  politum  pulchrius,  &fplcndidiusrcfurglt . Quiabira- 
mundicijsofficine  aurarie  aurum  extrahunt,  nonauri,&  mercurij  odium,  fed  potius 
quamdam  eorum  familiaritatem  efte'proiuinciat,quia  immundicias  mola  Miturant, 

& illis  mercurium  diligenter  mifccndo  addunt  ,&  quicquid  auri-permixtum  habue- 
rint, mercurio  adheret,  qui  poftmodum  per  corium  tranfiens , in  fundo  aurum_j 
relinquit.  ■>!< 

£x altera  parte  ahrum  cum  multis  alijs  rebus  arfliflimo  familiaritatis  vinculo  co- 
pulatur . ‘In  primis  ab  amicitia  animalium  non  abhorret .' nam  Philoftratiis  feriptis 
tuatrdauit  Draconem  effe  feram  erga  aurum  bencuolaro;ideoq;  ftatimatq;  aurum  vi- 
derit. 


Mufiei  Metallici  Lib.  f. 


43 


■a  derit,iJIudfoaerciIiic6 conatur: hinc  Po,cta: Dracones  thefaurorum  cuftodcscon- 
ftituerutit.  Ha?c  autem  ratio  nobis  non  arridet ; quandoquidem  Poct»  ob  qcntam  vi- 
fionem  Dracones  auri  ciiftodes  efle  finxerunt,  vt  in  Tomo  de  Serpentibus  a nobis 
fiuit  enucleatum.  Pra-tcrca  amor  Galli  gallinacei  injurum  eft  lingularis,  cum  auri  mi- 
cas&  nummos  aureos  libentilTimedeuoret  :vndc  fit,vt  inquit  Brufonius,  quod  olla 
huius  animantisliquefcenti  auro  permixta  illud  in  fe  confumant . Accipiter  etiam_di 
inter  amicos  auri  eft  recenfendus  jcum  Aelianus  monimentismandauerit  abollibus 
tibi»  accipitris,  veluti  ab  ofle  milui  pifeisaurum  trahi : fed  huius  rei  nullum  pericu- 
lum fecimus ; idcirco  nihil  temere  alTcrcndum  elTe  arbitramur . Pariter  non  vulgaris 
heneuolentia  inter  aurum , & echinum  pifccm  cadere  debet , cum  hic  pifeis  falc  fer- 
uatus,  referente  Auftore  de  natura  rerum,  tanta  vi  polleat  ,vt  admotus,  aurum  in  pu. 
teosdekpfumextrahat.  Item  ex  eodem  Auflorc  colligimus  aurum  etiam  cum  vege- 
tabilibus amiciti*  copula  conitiugi , dum  virgacorylirecens  in  aurum  fufum  immif- 
fa illud  in  puluercm redigat,  quoniam  liiimiditas  virg»ab  auro,&  vicillim  humidi- 
B tas  auri  .a  virga  attrahatur.  Idem  de  vino  aflerendum  clTc  multi  pronunciant,  cum  vi- 
num auri  colorem  3*mulctur , deinde  quoniam  veluti  vinum  inter  vegetabilia , ita_j 
aurum  inter  mineraliaprimas  partes  occupat.  Prstcrea  aurum , & multa  metalla  pri- 
«atisodijsnon  dillideiit ; quandoquidem  artifices  huius  amiciti»  non  ignari  metal- 
la inter  fe  conuenientia  permifccnt,&hancmifturami:y<r^>«  appellant, quoniam 
hac  metalla  fimul  ligentur,  & vinciantur.  Plumbum  igitur  ,&  ftannum  ita  amice  fe_j 
ampkduntur,  vt copulata  talem  mifturam  conftiniant,qu»a  perito  etiam  artifi- 
ce dighofci  nequeat:  aurum  vero  nonnifi  cum  argento, &»reapprime,iigari  poteft. 
Poftrcmd  aurum  ab  amicitia  etiam  lapidum  non  recedit ; cum  reperiatur  lapis  no- 
mine Pantarbe,  qui  aurum,  veluti  magnes  ferrum , audore  Philoftrato , trahere__i> 
perhibeatur , & propterea  merito  magnes  aurensappellandus  edet , fed  adhuc  dc_j» 
loco  natali,  & de  origine  nominis  ignotum  eft.  Plinius  tamen  memorat  Amphitanem 
quadrat»  figur»  lapidem,&  alio  nomine  chryfocollam,tanquam  magnetem  aureum, 
&'in  India  nafei  refert,vt  tegat  mendacium, forte  erit  marcbafit»  aure»  fpccics  qua- 
C drata, aureo  colore  tinda.  Hic  igitur  lapis  proculdubio  erit  fiditius  cumhadenus  ta^ 
Jis  ignOretur,  qui  aurum  trahat. 

INVENIENDI,  ET  PRiEPARliNDl 
RATIO 


Tyracones 
curthefttu 
ri  cujiodef 


t^cafiter 

duri 

cus. 

'Echinus 
pffus  dur7 
amicus. 


«^2«  "fcgc 
Tdbilium 
auro fami 
Itartd. 


^ui  iaph 
des  auri 
[mr  amici. 


hijt.  c.i  o. 


PLINIVS  monimentis  mandauit  triplicem  inuenicndiaurrratioflcm , primum 
obferuando  arenas  11  uminunfi,dcindefcrobesputeetrum,&  tertiominerasmof 
tium;c.»teri  modi  legendi  funt  in  primo  capite  huius  libri,  vbidevarijs  inqui- 
rendorum metallotum artificijs  egimus.  Supereftfolum  ,.vtdearte  pr»parationis 
verba  laciamus,  cum  alio  artificio  auiaim  fluminis  elaboretur,  & alia  ratione  aurum 
minerale  pr.»paretur . Itaq;  aurum  amnis  foja  ablutione  pcrfede  pr»paratur;  naou» 
liquando  ab  arena  fucritfegregatum,funditur  ,&  eftperfediflunum  . Memorant  qui 
notium  orbem  periuftrarunt,  tefte  Maioio,  retia  ab  Incolis  adhiberi,  quibus  auri  gle- 
bas ab  amnibus  extrahant . Id  potiflimum  accidit  flumini  Zenero  non  procul  ab  vr- 
be,cui  Carthaginis  nomen  inditum  eft:  etenim  Accolf,qitado  in  magnos  incidunt  im- 
bres.jcetibusmulta  ajuriramcuta  expifcantur,qu»nuIIapr»pai’ationc  indigent.  Pari-  , 

ter,iuxta  mentem  Ctefix,  inlndia fons  eft 3 qui  quotannisauro  humidojmpJctur,&  ,,,  , 
iude  cetum  vrcei  fidiiesauro  pJeai  lingulis  annis  hauriuntur;  fidilia  enim  vafaopor-  ,'5^,,- 
tetelTcjVtfint  fragilia, quoniam  aurum  fine  pr»parationc  in  iliis  concrcfcit:finguli  au- 
tpm  vrcei  pondus  mlenti  cxarquanti  r 

Sinadauti  fodinasammuiivdirjgamus,  inueniemus,audoreMaiolo,  iuxta  vibein  Inli.dier. 
regiam  Atabalip»  3 rauitas  minerasauri  efle  feraces,  ^ quibus foloigneaurUm  erui,-  tanic. 
tur,quoniamin  cuniculis fodinaningaccenfo  igne  iuciilento,auriime  venis  percolatu 
facile  colligitur.  C ftcrum  alijs  in  locis,  &potiflimiim  in  Almaden  olim  grana  auri 
colligebantur,  fed  animaduerfa  argenti  viui  facultate , iiJud  per  fodinas  fpargunt,  & 

illicd 


iturum  m 
fod^nfs 
collf^4t. 

y^elltes^u 
red  quid 
effef. 

ItlilO. 
Jere  me- 
ul. 

li.  ■^"i.itiif. 

,^ur'pig- 

ment«m 

ad  quid. 

l'ibiS,.Tv. 

rotech.c.6 

Sorh^ 

Jpec^esltt- 

aarit. 


lapisphh 

hfi/hicHSi 


• V * 

nuifti  eo^ 
gnoTcendi 
modufa 


44  Vlyfsi.s  Aldrouandi 

illico  totuin  aurum  cojJiguntj  poftca  Mercurium  peteoriurn  trafmittuntjVt  aurum  ab  b 
illo  folutum  remaneat  ■ Aiiociuin  aJiui  mincram  auri  vna  cum  terra  tritam  fubftratis 
animalium  pellibus  in  lacunis  lauant,  vtauri  ramenta  villis  pellium  adhsrefcant  . Hk 
‘auri  iauandi  mC)diis  fuit  frequens  apud  Colchos  j vndcPoet;e  de  vellcie  aureo  fabp* 
landioccafionem  traxerunt  :quamuisalij  dixerint  illud  vellus  aureum  lafonisfuiirc 
librum  ex  ouinapcllc  confetaum,  in  quo  exarata  era  t ratio,  qua  Halclicmia:  profclfo- 
res  aurum  parabant , tunc  temporis  tantopere  nominatum  obimmenlam  vtilitatem, 
qua’  inde  percipiebatur  • Cateri  modi  Iauandi,  Srprfparandi  auri  apud  Agricolam 
lesendiiunt. 

"Ex  alijs  etiam  rebus, praterquam  ex  fluentis,  & mineris  aurum  emitur,  & prapara- 
tur.  Primitusex  mixtura  quadam  ftudio  parata  ex  auroaquafeparationisfo-luto  cum 
plumbo,  vel  pice,  & arena,  in  hac  enim  mixtione  aurum  fine  fulpicione  de  regionc_j 
in  icqionem  occulte  deferri  folet . Item  ex  auripigmento  aurum  elicitur,ciuoniani^ 
auripigmentum  vena  auri  inops  celebratur:  ideo  promulgauit  Plinius  Caium  Princi- 
pem auri  fitientiflimum  iufliffe  magnam  auripigmenti  qnatitatein,propter  firalitudi-  F 
nem,quam  cum  auro  habcbat,excoqui,  & inde  aurum  purifiimum  emerfiffe  ,led  adeo 
exigui  ponderis,  vt  Opifices  damnum  fentirent.  Ex  lapide  cyaneo,  vel  lazuli,vt  Ara- 
bes legunt,  & cx  cupro  rubeo  vngarico  virtute  argenti  viui , aurum  feparatur . At  ex 
argento  id  fit  ope  aqu»  valentis  in  primo  capite  buiuslibri  defeript»  , vel  vi  fulphu- 
ris,&antimonij,  vtapud  Biringutium  legitur.  Deinde  exalijs  rebus  metallicis,  & 
potiflfimum  inauratis  auru  varijs  artificijs  extrahitur,  & pryparatur,  quos  omnes  Por- 
ta in  libro  magiae  naturalis  recitauit . Praeterea  Haichemii’  Profeflbres  cutufda  n_» 
herbs  fiicco  aurum  produci  ,&  pratparari  tadunt,  quod  arcanum  ex  quodam  Ra- 
bino  in  libro  manuferipto  didicerunt:  herba  vocatur  Boriz-a  Lunarif  Ipecies  , cuius 
caulis  eft  violaceus,  & folia  producit  imioranr  folijs  fimilla  crefeetia,  & decrefeltia 
admotum  Lun»,& tota  planta  odorem  Croci  fpiiat.Succus  huius  piant»  ita  permi- 
fcetnr argento  viuo,  vt  fiat veluticraflhmcntum, quod  inpuluerem  redadium, & a?ri 
infperfum  illud  in  purum  aurum  couertit,  & vncia  huius  pulueris  ad  tingendas  centu 
sris  vncias  fuflicere  perhibetur.Id  autem  fi  veritati  appropinquaret, proculdubid  iafii  G 
omnia  metalla  in  aurum  elTent  conuerfa.Alij  Chymiftf  in  hoc  opere  peragendo  lapi- 
dem philofophicum  adhibent , & quado  optatum fibem non  aflequuntur , proprium 
dedecus,  & detrimentum  aiireo  mendacij  velo  tegere  donantur,  dicentes  Diocletia- 
num omnes  de  Chemia  libros  conquifiuille,  & combuffl&  ; ne  deinceps  Aegyprij  hac 
ane  opulentas  fibi  ipfis  compararet  opes,  quibus  fifi  adueffiis  Romanos  poftea  rebel- 
laicnt,  fed  fatiusfuifl'et,fihocdifticho  propriodecoriconfuluiflcnt. 
n-dlit>n'y?’firiiitpoffe  aurumperjicr  ai  arte, 

‘Verum  thejaurum perficit  arte  pua, 

Itaqjaurum  a terra  purgatum,lotum,fufum,&  elaboratum  in  hisoperationibup  flanu, 
&fp.’endidum  colorem  amittit  i propterea  Opifices  aliquando  illud  macerant  Ipa- 
tiodiei  naturalis  in  aqua  tartari,poftea  aqua  dulci  abluunt,  & linteo  mundo  abfter. 
gunt;  interdum  cum  faIeammoniaco,a:rugine  ,&tartaro  in  aceto  feruefaciunt,  & 
quadoqj  cum  fale  cornum  tartaro,  & lulphure  tandiii  in  aqua  coferuerc  permittunt, 
donec  colorem  deperditum  recuperet.  Immo  quando  aurum  eft  mollius  necefle  eft 
illud  figere,  & denfare;  idcirco  ftatimatq;  ex  chryfoplyfijs  extradfum  eft,  aqua  regia 
vtuntur  cx  erugine,  chalcantho,  alumine,  & lapide  calaminari  parata.  His  omnibus 
expeditis,  & prsparatis  aunimfundunt  in  virgas,  qu»  num  aliquid  argenti  conti- 
neant, necne,  opifices,  &lapideIydio  ,& per  acus  probatorias  experiuntur,  quas 
cunfti  aurifices  in  fuis  officinis  feruant : vnde  vt  portio  metalli  auro  permixta,quam 
tegam  vocant,  penitus  auferatur,  nonnulli  miftura  ex  tartaro , & puluerelaterun-uj 
vtuntur,  hac  miftura  fornaculam  rotundam  cum  lateribus  conftruunt,&  aurum  ead£ 
miftura  teiftum  in  illa  ponunt,  & ignem  perdiem  naturalem  accendunt;  fic  enim  alie- 
num metallum,  feu  lega  abfumitur , & aurum  ad  viginti  quatuor  Ceratia  reducitur, 
quf  vulgo  appellantur. 


LO. 


Mufa;i  Metallici  Lib.l. 
L O e V S. 


MVLTI  huic  accedunt  fcntenti*j  qiidd  aurum  in  omni  corpore  ex  dementis 
conftante  JatibuJetur, quare  plures  chymici, referente  Alberto^aiTeueran- 
tius  dixerunt  tria  ex  humano  corpore,  nempe  oleum , vitrum,  & anmm  .. 
elici  pofle,  & potiflimiim  cum  artate  Alberti  in  futuris  erani  j humani  aurum  fuerit  in- 
uentum.  Vcriimetiamfi  huic  fententi*  noftrum  addamus  calculum,  nihilominus 
in  hoc  non  confentiunt  vniuerli;  propterea  quod  montes  tanquam  propri*  auri 
fedes  ab.  illo  amantur,  & coluntur  ^ Hinc  quidam  Poeta  de  inquMtione  auri  llc 
caiiebat- 

ScrufemarmoHtef,  atft  tnutyifceru  Terra. 

Idcirco  Lcadcrin  fua  hiftoria  inter  alpes  Apcnninas,&Graias-,  valles  profundas 
B commendabat,  c quibus  aurum  eruitur,  fed  fiuc  conualles,liue  montes  amct,aduertc- 
dum  eft, aurum  non  in  iuperficichorum  locorum/ed  iu  intimis  terrar  penetralibusrc- 
iidcrcrvndead  rem  canitur. 

Icur  in  imapiitfrtcorita  m aeris , V aurum 
Euoluatfiiigiofoffpraby/q^lacu, 

Quocirca  cum  hoc  fit  inexhaufti  laboris  opus , Poeta:  finxerunt  aurea  Hcfpetidurruj 
poma  a peruigili  Dracone  cuftodiri,itaut  vix  Hercules  illa  decerpere  potuerit;  pari- 
ter in  auro  eruendo  herculanas  vires  effe  necelfarias  infinuabant . Prfterquamquod 
apertis  montium  Icrobibus, aurum  poftea  in  propria  vena  delitefcit,qu*inrerdum_rf  t^uricui 
faxo  candido,  interdum  glareiK  marmorcre  adhxret  ,ve!uti  aurum  orientale  inhjeret  adhireat, 
fapphiro,  & lapidi  cyanco,nec  non  pyriti  proprio,  vnde  multi  non  modico,  fed  ope- 
rofo  labore  aurum  colligunt.  Item  infiniti  prorfus  negotij  eft  aperire  puteos,  equi — 
bus  aurum  canalitium  didlum  effodiunt.  Etquamuis  fluenta  tanquam  locaauricon- 
ftituantur,vnde  facilitate  omnibus  obuia  auferatur,nihilominus  illud  aurum  eft  mo- 
C dicum,  & auri  propria  loca  non  funt,  fed  [omnes  montes, e quibus  fluenti  aqua  aurum 
ad  plana  loca  deduciturj  ideoq;  attritu  terrf,lapidiim,&  arene  inutile  ipfi  adha:rens 
confumitur,&  deinceps  aquarum  fluxu  eluitur,&  hac  ratione  inter  arenas  fluminum 
illa  parua  auri  ramenta  corufeant.  Hadfenus  de  vniucrfali  fede  auridicdimfit.  Si  Li.i%nae. 
peculiaria  delideremus  loca,  Plinius  refert  aurum  in  India,Scythia,Hifpania,Italia,  h>Ji.cap.s^. 
Dalmatia,Thracia,&  Afia  generari.  Valcfius  pridiiftis  locis  addit  Panoniam,  Bohe-  lnlib'Je 
miam,Auftriam,6f  citeriorem  Germaniam.  facr.Thtl. 

Ca?terum  vt  h*c  loca,  eSc multo  plura  cundlis  innotefeant,  ferie  alphabctica  in  illis  cap.Ao. 
enumerandis  vtemur . Itaq;  Aballia  aurum  gignit,  & in  Aegypto,  tefte  Diofeoride, 
terra  eft  nigra  cum  venis  auri.  Aethiopia  habet  multas  aurifodinas,  fed  potiflimiirh 
inter  delubrum  Mercuri;,  & infulam  Merocn:  immd  feribunt  Lufitani  aurum  pra;fta- 
tilfimum  circa  Zaphalam  Trogloditarum  infulam  inueniri . Alti  montis  territorium 
mineris  auri,  &argcntieft  opulentum  . America  auri  fodinis  fcatet,&  pra:cipue  pe-  toei  nata 
nes  Verginiam  in  montibus,  nec  non  illaregio  , quam  Vafe  flumen  alluit,  vbiplu-  lisauriai 
D rimipyritesinftar  auri  fulgentes  vifuntur.  Anapaia  prouincia  eft  auro  ditiifima,  & u^.incho^ 
ex  Andes  montibus  ;amncs  defccndunt  auri  copiam  deferentes.  Anncbcrgi , & Ze-  antes. 
bIicijfchiftos,&granatilapideseffodiuntur,inquibusauruffl  inuenitilr.  Arabia... 
prope  Abileos  ingens  habet  auri  pelagus;  ideo  a Propheta  recitatura  eft.  ‘Tsahiurei 
de  auro  K^rabts. . Aracan,  ficuti,&  Pegu  funt  regiones  omnium  rerum , (3c  pra’fcrtim 
auriopulcntiffimiE.  In  Armdnia  aurfi  effoditur.  Arimafpus  amnis  Afia:  arenis  aureis 
abundat,  cuius  Lucanus  meminit . Afturia  quoq;  non  caret  auro,  cum  ibi  crefeat  fru- 
tcxafper,  & rori  marino  fimilis  nomine  Vlex,  aurum  continens;  tabulis  enim  ab  aqua  • 

in  mare  profluenti  defenditur,  vt  exffccetur,  nam  tunc  ad  mentem  V inettij  in  fpccu-  fru.. 

lo  naturali,  vritur,& ex  loto  cinere  aurum  educitur.  Demum  Auguftana  caftra.^,  texfualis. 
qu»  hodie,  ex  Ortelio,  Gaftanium  appellantur,  in  Norico  locus  eft  auri  fodinis  cele- 
berrimus. 

Bacchi  montem  in  Thracia  auri  nobilitate  infignem  Orteliiis  commendat.  Apud 
Badiros  cftflimius  nomine  Theodorus  aurum  vehens.  Aurum  Bellis  accolarum.^ 

Diuus 


w 


I^oci  na- 
tdles  ituri 
wchoStes 


loctt 
niifar'it  a 
C.  inchna-^ 
tiif» 


Trimapar 
fe  relit!»Ci 

HdL  Citp, 


lik  4.  hf[i. 


45  Vljfsis- Alcirouandi 

DiuusPaulhuisccIebrat.  Bcncirotappa , cxGcograpIiiavniuerfali,  eftregnum^  E 
auro  abuncians . In  Beiiaco  Jacu  ramtiua inncniiintur;  ideoqicarpioncsibi  vcrfantes 
auro  nutrii  i afleucrant.  Apud  Bohcmos  multa  lunt  auri  metaJ]a,nam  arenx ramentis 
aureis  pcnniftf  PIcfif,  & alijs  locis  ad  Albim  lauantur:  immd,  tefte  Aenea  Syluio,  in 
eiufdctn regionis  Luimicioriiio grana  auri  magnitudine  ciceris  funt  reperta, qpe  nul- 
la coc1ione,&  praparatione  ind iguerunt . His  addit  Dubrauius  m Gilouenfibus  Bo- 
hemia  montibus,  oliin  de  filice  auullam  fuifle  auri  maflam  pondo  duodecim,  qua  ad 
Regem  Vincislaum  delata  fuit.  Bononia  Italia  venis  auri  non  caret,  vt  in  primo  ca., 
pite  adnotauimus,  quoniam  Dominicus  Albanus  Caufidicus  vir  acri,  & lingulari  in- 
genio clarus  venas  auri  purillimi  inuenit , & teporibus  Gregorij  Decimitertij  Ponti, 
ficis  Maximi  in  hoc  Bononienfi  territorio  inuentus  fuit  pyrites  aureis  pundfis  adeo 
fplendidismicans,  vthunclapidemaurinoneffe  participem  minime  dubitandum^ 
clfet:  quamobremclarilfimum  virum  Vlyllcm  AIdrouandumconfuluerunt,  vtde_a. 
hac  auri  vena  fuam  pro  ferret  fententiam,  qui  re  accurate  confiderata,  ex  quantitate 
huius  lapidis  lucrum  fore  maximualleuerauit.  Sed  quoniam  in  his  regionibus  opera-F 
,rij  non  funt  veluti  in  Germania  periti,&  opus  hoc  eft  arduu,  & difficile  propter  opes, 
quibus  indiget,  & quas  priuati  homines  non  polTunt  fuppeditarej  quapropter  ab  hoc 
opere  inexbaufto  recelferunt.  InBofnamonselt  niger  nuncupatus,  vhi,  referente  ■< 
Botero,  Turearum  Imperator  infinitas  auri , &argenti  mineras  poifidet . Item  Bor- 
neus  infula  auri  non  eft  indiga.  Brandeburgenles  Populi  auri  diuitias  habent  perin- 
fignes.Britannia  colles  auro  fertiles  Strabo  celebrabat;  propterea  Ammonius  ad  rem 
canebat. 

i^urtferof^-,  alto  quos  territat  ynda  Britannos , 

Bremia  noftra  aitate  auri  eft  ditiflima . Apud  Brutios  in  Monte  -Macella  n uncupato 
effoditur  terra  minutiffimis  auri  atomis  radians  bitumen,  iftfulphurrcdolens,quK  ad 
Dotftilfimum  VlyffcmAldrouandumRoma  a Domino  Henrico  Vander  Germano 
iniffa  fuit,  ex  qua  maximo  fumptu , & labore  aurum  purillimum  viginti  duorum  cera- 
tiorum  extrahitur.  Butua  regio  in  Africa  ingentem  auri  farraginem  producit:  im- 
mo  iuxta  has  arenas  locus  eft  defertus  Buro  nominatus , qui  auro  habet  fuppadium_jG 
folurrua. 

Callaicum  aurum  Martialis  funjmppere  extollit , & Ortelius  Cambalam  Armenia 
maiorislocum  auri  feracem.  Cambaia  auriditiffima  in  Cofmographia  vniuerfali 
legitur.  In  Canad.e  montibus  vcnaJ,.auri  funt  Peruanis minime  inferiores.  Caniclu 
Prouincia , & Cappadocia  autonoji carent . Caria  Prouincia,  & Carmania  fuos  ha- 
bent fluuios  aurum  deterentes.  Prope  Cathay  regnum  montes  Semanthini  funt,  ho- 
dieT^y/p/^rfiiuncupati^quos  Cornelius  luda  tis  in  Tabula  Alia  mineris  aureis  affluen- 
tes celebrat.  Celu  infula,  ad  mentem  loannis  Boteri,  auri  eft  copiofilfima,  & Ccpha- 
laregnum,necnonChianainfulaeiminimecedunt.  Chauilab,  in faera Genefi,  quj 
apud  Septuaginta  interpretes,  & vulgatam  editionem  Euiiat  dicitur,  terram  elTc_j 
in  India  optimi  auri  feracem  Veteres  tradiderunt . E Cilica  aurum  Menander  lau- 
dibus profequitur:  quocirca  apud  Terentium  hofpes  ille  Cilix  aureos  montes  polli- 
cetur. In  Cirm,  referente  Aluarolefuita,  minere  auri  ediifto  Regis  non  aperiuntuf; 
nihilominus  in  alueis  fluminum  tanta  auri  quatitas  colligitur,  vt  Incola  Crj ffo  opu-  H 
lentiores  euadant.  In  Cocimbo,  & Onaiua’  multa  auri  vena»  elfc  perhibentur:  hac  de 
re  multi  fabulati  funt,ibi  multos  thefauros  ab  Indis  fuifle  occultatos.  Colchorum  re- 
gio aurea  difta  eft  ob  vellus  aureum  verfibus  Poetarum  tantopere  celebratum , fed  a 
veritate  non  eft  alienum  Torrentes  ad  radicem  Caucafi  montis  aurum  deportare_j, 
quod  pellibus  lana  refertis  excipitur.  Colderanachi  fluuius  aliter  Ederanuncupa- 
tus  ami  ramenta  apud  Francos  deponit . Collao  regioni  aurum  non  dceft , quoniam 
interiores  templorum  parietes laminisaureis  teguntur.  Colophonium  aurum  Ari- 
ftophanes  celebrauit.  Cuba  infula  auri  copia  redundat,  fed  quia  caret  operariis,  ra- 
ro, tefte  IofcphoAcofta,hocaurumin  Hifpaniamdefertur.  Currus  Deorum inons 
eft  in  Libya  interiori,  qui,  Ortelio  referente , auri  lodinasregis  Luficania:  in  finu  fo- 
uet.  Curbethlocuseftin  Germania, vbi  copia  auri  lauatur,  & pr.-eparatur.  De- 
nique in  Cypro  penes  montem  Crucis  effoditur  terra,  qu;e  praeparata  foetum  au- 
reum edit. 


Da- 


I 


Mufa^i  Metallici  Lib.I. 


47 


A 


B 


Dabuci  prope  Nilum  auri  mineris  gloriatur.  Dacip  regio  extrema,  quam  Nuperi 
vocant  Tranfyluaniam  propter  ingentes  auri,&  argenti  opes  ab  Ortelio  laudibus  ex- 
tollitur. Dalmatia  regio  Illyrica,  in  qua , principatu  Neronis,  aurifodin*  fuerunt 
apertK , ob  affluentiam  auri  exultabat , quia  quinquaginta  auri  libras  in  dies  effun- 
debat. ExDamataregno  apud  Abilfmos  magna  auri  portio  ad  regionem  Pretoia- 
nis  quotidie  defertur,  rt  Sanutusin  Geographia  teftificatur , cum  ibi  melius  purge- 
tur, & perficiatur . DatumThracia’vrbemaurifodinisl'uperbientem  Ortelius  me- 
morat. Imiuo  idem  aiuSorDebis  Arabiae  populis  copiam  auri  allignat.  Tandcm__» 
Demonefum  infulam  laudat  Calepinus,  in  qua  cyanus  lapis,  cliryfocolla,&  aurum—» 
inuenitur. 

Gefneruspromulgat  Engebergi  hodie  aurum  effodi , cuius  lapis,  feu  vena,  vt  plu- 
rimum ochram  habet  annexam.  In  Eridano,fcu  Pado  ramenta  auri  interdum  vilun- 
tunpropterca  Virgiliusipfum  auratum  cognominat.  Refert  loannes  Boterus  aliquot 
auri  venas  in  Etruria,  & potiffimiim  Cerauiciy  inueniri.  Eculam  regionem  Ortum 
fpeifantem,  Hebraice  Zaab  nuncupatam  auro  puriffimo  fe  iaiftantem  Calepinus 
exhibet 

Fczvrbseft  regia,  & celebris  ab  auro  ibi  reperto  denominata,  quod  incolarunr_j 
lingua  nominari  Cornelius  ludyiis  in  tabula  Afries  monet.  Florida  opulentam 
auri,  & argenti  fupclktftilem  oftentat.  Demum  flumina  aurifera  quatitor  tantum 
Claudianus  enumerat,  nempe  Sangarium,  Gallum,  Marfyam,&  Mcandrum:  cum  ta- 
men noftra  fententia  amnes  hac  praerogatiua  infignes  , fint  fere  innumeri . Prateipui 
tamen  in  India  Occidentali  funt  laches,  lunna,  Attribuniiis,Naibas,  Duroba,  & Bo- 
ragua : In  India  Orientali  Ganges,  in  Hifpania  Tagus ; Silius  tamen  Italicus , pr«tcr 
Tagum,  Duiium,&  Cordubam  recenfet . His  Nuperi  Minium,  & Iberum  vlterioris 
Hifpanif  addunt.  In  Gallia  Tarrus  fecundum  Aufonium,  & Edera  fecundum Mun- 
llerum  in  Geographia , in  Thracia  Hebrus,  in  Germania  Rhenus,  & Danubius,  in-» 
Lydia  Pailolus, in  Galla;cia  Sil,  in  Italia  Ticinus,  & Padus  aurum  ducunt. 

Gallia  regio  cft,  cui  non  defueruntauri  vena,  quia  montes  Narbonenfes  iuxt'.i_j 
partem  Pyreneo  finitimam  tanquam  auro  affluentes  Strabo  commendabat . Gall*- 
ciam  auri  mirteras  poffidere  indicium  eft , quonia  in  ripis  fluuij  Sil  aurum  inuenitur. 
In  Glafco  Scotia  venas  auri,  & carulci  infignes  efle  loannes  Boterus  retulit . Item  in 
libro  nauigationis  Hollandorum  in  Indiam  legimus  agrum  Goalapidofumeflc,  & 
Cccum,  rubroque  colore  refertum,  quocirca  Halchemifta  exotici  aurum  effodere—# 
tentarunt , fed  Prorexfemper  vetuit,  ne  fama  tantarum  opum  Accolas  ad  expugnan- 
dam Vrbem  inuitaret. 

Hircaniam  magnis  glebis  auri  micantibus  gloriari  fcribitMarccllinus.  Hifpanio- 
lam  infulam  auri  ditiflimam  effe  colligimus  ex  Cofitiographia  vniucrfaliinamq;  dum 
Hifpani Regem  infule  fugientem  perfequerentUr,  quoniam  nonnullos  Hifpanosibi 
a Columbo  reliffos  necauerat,in  montem  arena  aurea  fparfum,&  in  fluuium  ramenta 
auri  vehenteminciderunt.  Item  Hoden  regio  venis  auri  tumida  fuperbit. 

lapan  infula , ex  Paulo  Veneto  , inter  alias  infulas  auri  feraciflima  eft.  Cofmogra- 
phia  vniuerfalis  Iberiam,  & lauam  maiorem  iufulam  auro  ditiflimam  conftituit . Icar 
mons  eft  ScythiiE,quem  a generatione  auri  aureum  nuncupant.Indiam  auri  feracem 
non  folum Plinius, fed  inter  Nuperos  lofephus  Acofta  retulerunt;  hunc  Sophocles 
indicum  aurum  tanquam  pr*ftantiflimum  extollebat  ;&  inter  recentiores  Toftatus 
feriptis  mandauit  Indiam  totam,  fed  prscipue  infulas  Chryfen,  & Argyram  auro  re- 
dundare, quibus  in  locis  montes  auri  effe  ferunturdiac  de  caufa  nonnulli  obferuantes 
frequentiam  fofforum  auri  indici,  illos  utipMnxat,  nempe  formicas  appell,arunt,&  ob 
afliduitatem,  & velocitatem  in  hoc  opere  alas  habere  rctulerunnhinc  faiftuseftfabu- 
lselocus,a  formicis  alatis  aurum  in  India  erui,&  cuftodiri.  Apud  ciuitatem  loumai  ex 
parte  quarta  primi  climatis  tres  funt  montes  ab  Oriente  Occidentem  verfus,8e  horum 
medium  vocant  aureum , quia  mineras  auri  compledtatur . Ifabella  infula  auri  frag- 
men ta  exhibet,  qu»  imbribus  a montium  cacuminibus  deferuntur . Hchia  eft  infula—» 
fertiliflima  , vbi  minerf  auri  vna  cum  mineris  Sulphuris  anno  fexagefimo  quinto  poft 
millcfimum  , & quadringetefimuma  BartholomeoPcrdico  Genuenfiinuentsfuerut. 
Similiter  Italia  mineras  auri  nutrit,  vt  in  primo  capite  huius  libri  recitatum  eft , led 

hodie 


tK 

locis  incho 
antibus 


Georg, 


TluMlna 

aurtfera 

qati. 


Lota  «ufi 


Lit.ll. 


littera  T. 
Lih.^Jtifl. 

Ind.caf,/^ 


Jnd.cutf.i^. 
ittertt  L. 

fer.  ca.6^. 
litter.JMi 


T^iul.  I. 
Orkterr. 

liiUritit. 


littera  O. 


litt&4  T. 


4g  Vlyfsis  Aidrouandi 

hodie  ibi  non  colligitur,  nifi  illud  modiaim,  quod  inter  arenas  Tidnv&Abdii;e  re-H 
peritur.  luliana  tandem  Regio  Sicilite  venas  auri,  argenti , & ferri,  fed  inopes  h.ibet. 

Lufitaniam antiquitus  fuiffe auro  abundantem  lolephus  Acofta prodidit . Libya 
etiam  commendatur  propter  fluuium  Plutonis  auriferum . In  Lydia  aurum  ita  cop  io, 
fuminuenitur,vt  in prouerbium abierit.  LYDIAJ  ARENA  dc^ re  valde  pretiofa,& 
auro  ornata:  quapropter  Statius  Papinius  huc  alludenscanebat. 

Viue  Jidtdx.  gitftt,  lydo  ditior  auro. 

Denique  apud  Lygios,  qui  Boheraisfiint  proximi , riui  venis  auriferis  pleni  obfer- 
iiantur . 

Macedoni»  aurarias  venas  Solinus  aflignauit . Malabar  regnum  aurifodinis  eftre- 
fertum.Mandiuga  eft  Prouinciaauri  feraxiideoq;  fecundum  Boterum  a mercatoribus 
Arabibus  frequentata.  Marilfa  fliuiius  olim  Hebrus  nuncupatus,  vt  annotauit  Bello, 
nius , aurum  cum  arenis  ducit : Quamobrem  Accolat  hui  us  non  ignari , vt  ipfe  refert, 
allate  quando  fluminis  alueus  eft  exiguus,  magnos  arena:  aceruos  cumulant,  vt  com- 
modiori tempore  grana  auri  abluendo  arenas  feparent . Infui»  SahdlteMartli»  auri  F 
opes  abunde  fuppetunt.  Matucca  Regio  ImpcrijBcnomotappa  montibus  eft  vallata, 
in  quibus  aurum  generatur.  Mcnamcambi  populi  auro  affluentes  , & dua’  ali»  infulj 
nomen  auri  habentes  a Botero  memorantur . Meroe  Nili  infula  colitur  a Palloribus,& 
ab  Agricolis,  qui  auri  metalla  poflident.  In  territorio  Meflin»Sicilif  miner»  funt  au- 
ri, fed  inopes . Mindanao  Terra  quadam  ininfula  Mauri  venarum  auri  ferax  efli^jj 
dicitur.  Mina  prope  Meleghetam  pocus  eft  ab  auro  ibi  generato  ita  nominatus : hac 
de  re  Liuius  Sanutus  in  Geographia  retulit  .ad  auri  tutelam  ibi  adificatu  fuiffe  oppi- 
dum, quod  Minacognominatur.  At  Cornelius  Iud»us  in  tabula  Afric»  fcriplit  hunc 
locum  Minam  fuiffe  indigitatum,  quali  mineram,  lic  ab  Hifpanis  didlam  propterauru 
quod  inde  eftbditur;  h»c  enim  auri  vena  annofalutis  feptuagclimo  primo  poli  mil- 
lefimum,  & quadringentefimum  aperta  fuit.^  Moeambeque  iiifula  ad  finem  Mclindf 
lita,  vt  recitat  loannes  Hugo',  auro  puriffima  fcatet.  In  MoIuccarUm  infularum  arena 
aurum  colligitur , cuius  tres  maffas  orbiculares  Georgio  Saxonu  Duci  Carolus  Quin- 
tus dono  miffit.  Monoemugi, iuxta mentem Boteri, multas  auri  venas  in  confinioQ 
primi  lacus  polfidet.Demum  Mulubamba  regio  multas  aurifodinarum  opesoftentat. 

InNicaragna  raons  cH, ^Majfaia  nuncupatus, qui, e duabus  cauernis  flammas 
adeo  limpidas  eruffat,  vt  multi  a materia  aurea  illas  prodire  crediderint:  quocirca_j 
ad  hauriendum  inde  aurum  nonnulli  ahenum  long»  caten»  appenfum  in  motis  hia- 
tus dimiferunt , fed , vt  feribit  Botcrus , vas  cum  portione  caten»  fufum  eft . In  Nor- 
mandia  noftra  »tate  aurum  reperitur.  Noricum  eft  locus  auri,vt  feribit  Polybius,vbi 
partimpurum,&  partim  excoquendum  inuenitur. 

Onaiue,  & Cocimbo  aurimetallis[  abundant,vt  fuperius  manifellauimus.  Ophir» 
regioni  opes  auri  affatimfuppetunt;  hinc  nonnulli  eam  vocant  auream  Cherfone- 
fum ; Ortelius  tamen  hanc  infulam,  vel  peninfulam  auream  cognominat . At  Ormuz 
infulam  Teuetus  feribit  propter  auri  abundantiam  a Lufitanisjhoc  nomine  fuiffc_a 
infignitam_j. 

PaiSoli  amnis  arena  aurea  in  fortunatum  finum  defertur:  quamobrem  a Tibullo 
tanquam  fluuius  aurifer  celebratur.Panama  Regio  ad  aurum  congerendum  certatim  H 
omnes  inuitat,quoniam  panamium  aurum  hodie  in  Europa  tanquam prKftantillimu 
probatur . Pannonia  citerior  mineris  auri  argentofifcatet,quia  colorem  argenti  pr» 
fe  ferat,  cuius  vena  modo  in  pyrite  ferri,  modo  in  faxo  proprio  inuenitur . Paradifus 
Mahometi  eft  quidam  locus  apud  Geographos,  in  quo  auri  qu»dam  minera  reperi- 
tur. Pari^regioni  tanquam  aurifodinarum  diuiti  hominesinfidiantur  fedlncol» 
interrogati,  vbi  aurum  dclitefcat,digito  indicant  proximos  montes,ad  quos  ob  mul- 
titudinem Feraru,  & Canibales  anthropophagos  difficilis  eft  acceffus.  Pegu  re^rnum 
eft  totius  Indi?  maioris  ccleberrimu,  cuius  Dominus  vocatur  Rex  alborum  Elepha- 
torum,  & ingenti  auri  copia  pollet.  Perfidem  auri  fuiffe  feracem  ex  hiftorijs  colleei- 
mus,qu»  narrant,  direpta  illa  regionc,tantam  auri  quantitatem  a Rege  fiiiffe  inuen- 
tam,vt  mulorum  triginta  millia  vix  illam  conuehcret.Pcruana  Renio.^nr»  c»teris  to- 
tius  terrarum  orbis  regionibus,  vtBoterus  refert,  auro  eft  .opulenta ; propterea  Hi- 
fpani  ibi  verfantes  ob  copiam  auri,  & inopiam  ferri,  arma  tam  in  perniciem  , quam 

in 


MufeuVfetallici  Lib.l. 


4P 


ex 

*uro  Fd~ 
hricttit. 


A in  tutelam  cx  auro  folido  fabricata,  fibi  compararunt : immo  in  locis  aliquibus  pe. 
ruanis,  igne  ex  ftercorepccudum  accenfo  aurum  funditur.  Pha?nicum  arua  Siiius  de- 
fcribitaurifera . Pieria  mons  eft,quem  olim  coluit  Orpheus,  Pangeus  tunc  nomina- 
tus, hodie,Bellonio  referente,  Malacca,  & Caftagna  vocitatur;  prope  hunc  montem 
auri,  & argenti  metalla  aperta  funt , qua:  in  magno  pretio  habentur . Pithecuff  infu- 
J*iuxta  Campaniam  metalla  auraria  Strabo  aflignauit.  Pseonia;  agri  poft  diutur- 
nos imbres  aurum  effundunt.PoIonia  auri  fodinis  non  caret  .Potofi  eft  regio  Perua- 
na,i  n qua  die  vigefima  prima  Aprilis , anno  falutis  quadragefimo  quinto  poft  mil- 
■ lefimum,  & quingcntefimum  multa:  aurifodinte  rcclufe  funt . Deniq;  Boterus  Punam 
infulam  auri  ditiffimam  conftituit. 

Quito  Prouincia  iuxta  mentem  Boteri  auri  mineras habet. 

Sabeos  Arabia’ populos  auri  ditillimospradicat  Plinius.  Sacer  mons,  ex  Ortelio,  j, 

eft  in  Hifpania , vbi  aurum  beneficio  fuJgurisdetegitur.  SaxOmA  Principes  auri  me- 
talla ditarunt  Saxoferrati  fiuuius  quidamMaurena  nominaturcorruptavoceqiiafi 
JB  Aurena  ob  aurum  cius  arenis  permixtum.PropeSchJota  oppidum  effoditur  purum_» 
aurum,cuius  grana  quandoq;ad  magnitudinem nucisauelJamacccdunt.De  Scotite 
regno  Heffor  Boethius  feribit  aurifodinas  regnante  lacobo  quarto  fuiffe  apertas; 
ptKtcrquamquod  ibi  eft  mons  cognominatus,  quafi aureus, nam  aurum  ibi 

delitefcerc  arbitrantur.Sclebi  infui*  ab  Anthropophagishabitatf  funt  auri  opulen- 
tia infignes.Siciliam  mineris  auri  pisgnanteraprouunciatFacdlus  in  hiftoria  regio- 
nis; proptercaquod  pecudes  in  monte  .Mntlama  difto  pafcentes,  & viue , & mortua; 
dentes  auri  coloris  habeant.  Syderocapfa  pagus,atteftante  Bellonio , auri  mctalJis  ... 
fcatet;  qua  de  re  Antiquis,  ob  auri  copiam  , chryfites  dicebatur , & huius  pagi  opes  ^ 
Turearum  Imperatori  maximo  funt  emolumento.  Siphnorum  infula,  vt  recitat  Pau- 
fanias,apriprouentu  erat  abundans,  cuius  decima  pars  Apollini  offcrebatur,fed  po- 
fteaquam  huius  religionis  fuerunt  obliti, auri  fodina:  alluicma.  is  prorfus  funt  aboli- 
taf.Sophala  eft  regnum,cuiusmult  Prouinci*  auri  funt  feraccs,hinc  multi  conieda-. 
runt  hanc  cfle  rcgioncm,ex  qua  Salomon,&  ca’teri  Reges  Habrei  tantam  auri  quan- 
G titatem  coegerunt;  nam  in  facris  BiblijsfcribiturOphir,  & Septuaginta  Interpretes  othtr 
legunt  Sapheiram,  qus  vox  Sophaleadmodumaffiniseffe  videtur  .Dcmiim in  Sypi- 
ride  apud  Carabala  auri  metalla  effodiuntur. 

T einefamvrbem  in  agro  Biutio  ab  Aufonijs  conditam  olim  aurifodinis  infignem 
Calepinusconftituit.Terra  Tumanama  in  quodam  monte  grana  auri,inftar  lenticu- 
la producit. In  Thracia, apud  Strymonem  fiuuium Metallici  eLydiapulfiaurum_j 
foderunt, & ibi  aurum  prope  montem  Pang*uminucntum  apud  Dionem  in  magno 
fuit  prdio.  Ticinus  amnis , vtfupcriusretulimus,in  citeriore  Gal!ia,qui  agrum  No- 
uarienfem  ab  Infubribusfeparat,auriramenta  ducit,  qu*  ab  afliduisoperarijs  hodie 
colliguntur.  Tolofa  Galli*  ciuitas  olim  auro  redundauit,quam  cum  t^Gcpio  Con- 
ful  diripuiffet , quifquis  ex  illa  direptione , tefte  Gellio,  aurum  attigit, mifcreperijt! 
hinc  ortum  eft  illud  adagium  in  calamitofbs.  hntereTolof*»um.  Hodie  licet 

auro  careat,ei  tamen  opulenta  dobfrin*fupellex  auro  pretiofior  non  deeft,cum  viros 
nutriat  acerrimo  labore  ad  litterarii  ftudiaincumbcntes,qui  in  primis  litterarij  thea- 
D tri  fubfeiijs  collocari  promerentur;  vnde  prodijt  ad  nos  Nellanus  Glacan  Tirconal- 
JienfisHibernus  Regis  Chriftianifs.in  illa  Vniuer  fitate  Tolofana  Confilianus,&pro- 
feffor  Medicus  .litterarum  omnium  eminentilllma  cognitione  nobilis,  qui  hodie  in_^ 

Eminenti  Archigymnafij  Bononienfis  Cathedra  Medicam  facultatem  lumma 
laude  profitetur.  Topira  Prouincia  apud  Indos  tantam  auri  habetopulcntiam.vt 
vafa,  qu*apudnosfuntfigulina,ibiaufcafabre  fiant:  immo  Prancifens  Vafquez 
apud  Ramufium  fcripfit  tegulas  domorutn  illius  regionis  partim  aureas , partim  arge- 
teas  effe . Tranfyliiania  tandem  auri  effe  feracem  Cofmographiavniuerfalis  euulgat. 

Vngaria  Boterus  commendat  tanquam  vi  auri  affluentem,  prsterquamqudd  ha- 
bet  multos  amnes  auri  grana  ducentes. 

Zafala  infula  multis  ornatur  montibus  auro  refertis,  quodpoftea,  vt  habetur  in—# 
Cofmographia  vniuerfali  partim  in  Perfiam , partim  in  alias  regiones  nauibus  onu- 
ftis  deportatur.  Zcbut  infula,  Hifpanorumope,  venas  auri  reclufit . Zcilan  infula_j, 
quam  nonnulli  Tapi  obana  vocant,  aurifera  eft.  Ad  fine  Zun*  incolas  auri  pifcatores 

E Fran- 


I 


50  Vljfsis  Aldrouandi 

Francifcus  Lopez  appellat,  quoniam , in  abundantia  imbrium , retia  in  flumine  ten-  E 
dunt,  & auri  grana  pcrfciaifllmi  colligunt. 

DENOMINATA. 

AM  cuiuaisliquidoconftarcopinamurres  quanto  fuerint  nobiliores,  &pra?~ 
ftantiores , tanto  piuresab  illis  denominari;  aurum  enim  cum  inter  metalla  pri- 
mas teneat, fuumnomen  aureum  aliquibus  animantibus,  vegetabilibus,  lapidi- 
bus, &multis  alijs  rebus  communicauit,  de  quibus  iigillatim  in  hac  rubrica  fermo  ha- 
bendus eft.Primo  ab  animantibus  nobilioribus  inchoantes  pronunciamus  cum  Baro- 
'Nomina  nio  Auream  fuifle  nomen  proprium  virginis,  & martyris  Cordubenfis.Chryfanthius 
yiroTum  fuitPhilofophiisMagi^  peritiflimus,Chryiippus  Apollinis  filius, & ChryiaorNe- 
aierea.  ptuni  .Item  Chryfaforius  vir  Romanus; alioquin  xpuiritap  enfem  aurum  geftantem— » 

fignificat.  Cryfis,vt  notat Rhodiginus,fuitSacerdos  apud  Argos. Chryfaphius  Eunu- 
chus, quifKuitin Orthodoxos. Item Cryfogonusquida modulator, tefte Rhodigino,  F 
aatia.c.6.  qui  vocem  tam  adaquate  cum  remigum  manibus  coiungebat,  vt  iucundamaudienti- 
ii.  p.lefi.  bus  redderet  harmonia.Saturnus  vocatus  fuit  aureus  fortailis,  quia  feculo  aureo  do- 
ttntiq.c.ia  minabatur.V'enus  etiam  aurea  ab  interprete  Homeri  fuit  cognoininata,fortc  propter 
pulchritudinem;  cura  ratione  prjftantiat  metalli,  quicquid  pulchrum,  &pr«ftaos  eft 
dicatur  aureum;quamuis  aliqui  crediderint  Venerem  ab  Hefiodo  vocatam  fuiiTe  ^ 
auream,  quoniam  auro  delenietur,  iuxtahac  carmina. 

pulchre , cjKod fitVenus  aured,  lufit 
Et  peream,  fi  quid  reffius  ejfepotefi. 

,JV uiie  auro  folo  quia  conciliantur  amores. 

Nefeimus  an  hac, vel  alia  caufa  motus  Baptifta  Pius  Cupidinem  aureum  appcllaue- 
rit,forta81sa  capitccapillis  aureis  decorato;  cii  multa?  fint  in  homine  partes,  qux  ab 
auro  denominantur.  In  primis  caput  dicitur  auricomum, & capilli  vocantur  aureoli, 
Capilliau  quoniam  auri  colorem  Einulentur;  iuxtaillud  carmen. 

i.^ureoliyt  luduntperlaff  ea  colla  capilli,  Q 

Hinc3;pwo*o^Mc,  nempe  auricomus  vocatur,  qui  coma  aurea  caput  habet  ornatum: 
hac  de  re  Chryfocomus  fuit  Apollinis  epitheton.  Cicero  quoq;  barbam  auream  in. 
digitauit,qu«auro  allimilatur.  exponitur  aureum  vultum  habens,&,vtno- 

i/Aj.  de  fsntentia,  de  homine  ifteritia  laborante  dici  potcft,quam  affeftionem  Me. 

dici  ab  aureo  colore  Auraginem  vocitant, &tandem;^puir;osapud  Hefychiumpuero- 
S^eor.  pudendum  dicitur.  Pra;terea  multi  viri  ab  auro  fuerunt  cognominati:  Chryfo- 

Barba  au.  cognomen  fuit  Diui  loannis  Antiocheni  feriptoris  Ecclcfiaftici , qui  ob 

l>ea.  cloquetiKfuauitate  hoc  cognomen  fibi  vindicauiqcu  hoc  vocabulo  os  aureum  figni- 
ficetur.'3;pviraffars5  vocatur,qui  aureum  clypeumgeftanquaproterChryfafpides  fimi- 
li  clypeo  muniti  milites  vocati  fuerunt.  dicitur  aureis  inftrudus  fagit- 

tis;ideoq;epitheto  Apollini  conucniens  efleferebaturficutijpoffowiciiAo;  habens  cal- 
ceos aureos  apud  Homerfierat  epitheton  Iunonis.j;pwros-6ipaiioc  nucupatur  vir  corona 
aurea  redimitus, & ;>pvirsAa*TdA(o{  aurum  geftans  annulum.  j;paffe(tu‘A*g  Euripidi  dici- 
tur, qui  aurum  cuftodit,  & aireruat?Mo';rpoas{  auri  amans  Id^pueot  auro  abundans , & H 

tlalche  auro  carens.  Halchemifl;uab  aliquibusTOcantur  nimirum s 

producendum,aurumconfumant.  D.  Paulinus  Nola*  Epi- 
fortsnome.  fo flores  auri  ad  Danubium  aurilegulos  appellauit.  Cryfoplytas  cognominat 

Budeus  illos  artifices,  qui  in  officinis  ai-enas  Iauando,aurumicparant.  Alioquin  auri- 
Iex,vel  laber  .aur.arius  Gracis  vel  }^pvaypy6(  nominatur , nu- 

imilarius,  qui  aurum  alio  metallo  permutat. 

Infuper  nondefunt  Beftia?,  quarum  ali»  nomen  , ali®  cognomen  ab  auro  deduxe- 
fl  -A* 'ftotelem  eft  qu®damauis  vocata  ;vpi.ff6Mbpo5,quafi  auream  habensrai- 

i-/  .8  ij  ■ tram.Aurata  eft  pifeis  ab  aureis  fupercilijs  ita  cognominata,quaGr.TciChryfophrin 

a/iim.c.3.  indigitarunt.yvffoAjTo;  eft  animas  aureis  inteiftus  fquamis,&  ;^pvff.  Ao?)a<  apud  Hefy- 
chiumfunt  quidam  Dracones  aurea  crifta  gerentes. Chryfalis  nomen  eft  infedii  apud 
li.  5 hifl.  Ariftotelem,  quod  Theodorus  Gaza  Aureola  vel.  Aureliam  vertit ; Eruca?  fpccies  effc 
ani,  f.  i?i  i'2fccns,qu®  rupto  cui  includebatutcortice,  papilio  euaditChry- 

mc- 


Mufei  Metallici  Lib,  f.  51 

A Mdanthion  habetur  in  comedia  Ariftophanis,cui  titulus  cft  Spliecesdntetprcs  autem 

narratefle  paruuluin  animal  aurei  coloris  atmulans  fimilitudinem  canthari ; ficq;  for-  abau- 
taflis  erit  ille  Scarabeus  coloris  aurei,  qui  ab  Hefychio  j^fiyraxaltSapat  appellatur.P.rK-  denomi 
ter  hate,  multa  ab  animalibus  prodeuntia  dicuntur  aurea , vt  aS,i  , nempe  lutea, 

vel  vitelli  ouorum,cum  auri  colorem  referant:  limilicer  mei  aliquando  aureuma  Poe-1 
tis, propter  colorem,  fuit  nuncupatum. 

Sin  ad  vegetabilia  mentem  conuertamus,  multas  obferuabimus  plantas,fruii:us,  & 
ligna,qu.«  vel  propter  colorem  floris,vel  fcminiSjvel  etiam  ab  elfe<5lu  aurea  denomU  • • ' 
nantur.  In  primis  apud  Botanicos  habetur  Eliochryfum,  i^io;(:Pv«{etiadicitur  apud  ^ 

Theocritum,  quia  flores  aurei  coloris  proferat,  Theodorus  Gaza  Aureliam  vertit. 
Chryfanthemum,  cuius  multtEmonftranturfpecies,ob  luteum  colorem  in  flore  reful-  . 

gentem,  ita  nominatur,  hanc  etiam  obeaufara  Linariaapud  Tabernemontanum  di-"^^ 
citur aurea,  & Virga  aurea  apud  Villanouanum propter  figuram  planta, decolorem 
florisjitemSaxifragiarotimdi  folia  aurea  Lichenis  facie  apud  Lobcllium . Herba  au- 
3B  rea  Narbonenfium  apud  Petrum  Pennam  vulgo  italico  TPore^i  flore  aurei  coloris,  & 

Chryfca  fortea  Grateis  cognominatur.  Chryfopolis  inter  antiquas Diofeoridis  no- 
menclaturas Parthenium  defignat,  cuius  floris  difeus  aureus  a circumdantibus  albis 
folijs  exornatur.  Chryfocome , aliter  Chryfitis,  nomen  eft  multis  conucniens  plan- 
tis, qua:  comantes  auri  fulgore  corymbos  proferunt.  Gramen  aureum  apud  Dale- 
champium  illud  eft,  quod  paniculam  pendulam  ,&  auream  producit . Prsterea  funt 
qusdam  planta-,  quarum  pars  tantummodo  floris  colore  aureo  decoratur,  vt  li- 
]ijs.  Scrofis  contingit,  in  quibus  filamenta  aurea  confpiciuntur:  ideo  canebat  qui- 
dam de  lilijs. 

•^uredij',  fCcrp^>'i)S  radiari  »t  Itlia  campis. 

Nifiaucftor  de  lilijs  croceo  colore  tindtis  verba  fecerit  :aIioquin  hsc  aurea  filamenta 
jnrofis  apparcntjSc  propterca  auricoma  dicuntur,quamuis  proprie  Rofa  aureavoce- 
tur  illa,  quam  Summus  Pontifex  Reginis  donandam  confecrat:  quocirca  Turfeliusin 
hiftoria  Laurctana habet  hx’C  vtPoz.Greg;orius XIIT.r-tpam auream LauratansVirgi-  l‘tb.6.cap, 
C ti  tanquam  J^ginaCaklilumjtji^Mltrtalium  mtfit.  A femine  quoq;aureo  multa:  plan- 
tae  nomenclaturam fumpfcrunt,  vtChryfofper  non  herba,qux notiori  nomine Sem- 
peruiuum  maius  appellatur, cum  femen  coloris  aurei  proferat.  Alioquin  Chryfotha- 
les  eft  aliaScmperuiui  fpecies,quK  florem  aureum  fpargit.  Item  Chryfogonumapud 
Diofeoridem  eft  planta  cum  flore  Verbafei  coronari],  qua:  ab  au  eo  fe:ninis  colore  x.’i.^.capi 
nomen  accepit. At  Chryfippea  apud  Plinfum  non  ab  auro,  fed  a Chryfippo  inuento- 
re  fuit  denominata,hanc multi  Botanici  Scropluilariaeffc  arbitrantur.  Ab  erfeitu  no- 
null»  plantx  aureum  nomen  funt  adeptK,vtChryfoIachanum,quafi  olus  aureum:  eft 
enim  quxdam  Atriplicis fpecies, cui  ob excellentes  ,&  prsftantes  vires Dodoneus 
Jioc  nomen  inditum  fuifle  fatetur.  Plutarchus  qu:rq;  meminit  cuiufdam  planta:  no- 
mincChryfopola:,quanon  aliter  ac  Lydio  lapide  aurum  examinaturinamq;foliaau-  . 
ro  contaifta  fi  inaurentur,  aurum  puru,  & genuinum,  fin  fccus  vitiofum,  & improbum 
indicant.  Deniqj  apud  Botanicos  herba  inaurans  poteft  vocari  Liguftrum,  cum  AI- 
pinusvir eruditus hancabAegyptijs  ffftwiflc nominari, &Alcannam  Auiccnn®  ,&  ■'**^*‘*^*^- 
O Serapionis  elfc  voluerit, immb  addit  puluerem  ex  huius  plant.n  folijs  parari,  quem 
Aegyptij  -^rchenda  nuncupant,  quo  mulieres  illius  regionis  manus,.  & pedes,  orna- 
tus gratia , colore  aureo  tingunt:  cum  hic  puluis  fimplici  permixtus  aqua:, colore  n_j 
aureu  ei  conciliet:  fimiliter  .i  Mauris  radicibus  Alcann»  capillos  inaurari  Auicennas 
teftabatur.Demum  nonnulli  etia  fruitus  colorem  auri,  & nomen  fortiti  lunt.  Chryfo-  LtL.  8.  de 
balanus  eft  quedam  gladis  fpecies  coloris  aurei  apud  Galenum.Chryfocarpos  voca-  eamp.med 
tur  planta  fruiiium  aureum  producensipropterea  PliniusChryfocarpon  quamda  He-  fec.loc. 
der»  fpeciem  acinos  aurei  coloris  proferentem  indigitauir.  Mala  qufdam  ex  genere 
Cydoniorum  chryfomela  ab  aureo  colore  nuncupantur,  quoniam  Columella  trescy-  Lil-  5-  dc 
donioruin  fpecies , nempe  ftruthia, inuftea,&  chryfomela  conftituit,  quamuis  Virgi-  <^g>’!c ,ca, 
lius  horum  malorum  genus  arbori  fylueftri  attribuat,  dum  inquit.  i®- 

^uod potui  puero (yluelJri  ex  arbore  leffa 
^.aturea  mala  decem  mijiy  cras  altera  mittam. 

Non  defunt  tamen,  qui  Mala  etiam  Armeniaca  propter  colorem,  aurea  vocitent. 

„ E z Chry- 


52  Vlyfsis  Aldrouandi 

Chryfoxlloti;  referente  Rhodigino , Jn  gr*cis  commentarijs  c(t  lignum  flaw  coloris,  E 
quo  hnx,  & capilli  olim  inficiebantur. 

Hoc  in  loco  curiofis  rerum  naturalium  Difquifitoribus  confpiciendam  proponi- 
mus aliam  Cryfomali  fpeciem,quam  Au^ores  non  memorarunt,  quoniam  Natura^ 
ludens  illam  in  faxo  effigiauit,  qua:  ratione  figura: , & coloris  apprime  Malum  Cydo. 
nium  aurei  coloris  a:muiatur  , 8c  propterea  Cydonites,  fcu  potius  Cryfomelites  ap- 
pellari poterit.  In  eadem  tabella  Ledlor  confpicabitur  Cucurbitam  a natura  paritet 
'ii.  i8  Jcli.  in  lapide  elaboratam  eiufdan  cum  fuperiori  coloris  j quocirca  merito  Chryfocolo» 
iili.f4.lo  cynthites  nominabitur. 

CHRYSOMELITES. 


xVlufei  Metallici  Lib  I.  5-3 

A l.mi  accedendum  cft  ad  nonnullos  Iapides^  quos  ab  auro  Audores  denoininarunt. 

LC£;itur  apud  Plinium  Ctyibphis  gemma,  fcd  apud  GdnefiMif  rct'iius  feribitur  xpo- 
oopaib,  qiiafi  gemma  fpleiidens  inftarauri : eil  etiam  llvtcini  ,'feu  eledri  epithetorum 
apud Dionyfium Afrum.  Sapphirus  regia  Epiphanio  nominatur:  immd 

idem  Audor  CryfcJithon  , &ChrylophiIon  appellari  tradit,  quia  fit  gemma  pundis 
aureis  interftinda:quarc  hoc  etiam  nomine  gaudere  deberet  Corallachatcs,  cimuj 
inftar  huius  fapphiri  guttis  aureis  a Plinio  diftingiiatur. Sequuntur  ali*  gemm*,quj 
ab  auro  nomen  habent.Plinius  duas  Topatij  fpccies  conftituit, quarum  alteram  Praf- 
'foidem,  alteram  Cryfopteron  fi.milem  Chryfoprafio  appcllauit;  Irarum  altera  ad 
fulgorem  auri;  altera  ad  pallidiorem  colorem  inclinat;&  quamuis  Chryfopteros  au- 
reas habens  alas  exponaturjriihilominus  apud  PliniiunTopatiJ  Ipecics  deligna tiir.  An 
IrtChryfolampis  Topatius  die  pallidi,  & nodii  ignei  coloris  , clt  diligenter  eonfide- 
randuiHj  Ctim  alijs  aiidoribus  Chrylolampis  gemma  Aethiopi* , inftar  auri  refulges, 
eiTe  perhibcatur.Amplius  qiiedam  gemma  eft  in  colore  ad  :uirum  vergens,  quj'  Gr*- 

B cis  Chryfolithos  dicitur,  cuius  nonnullas  pccicsaffignatPliriius:  nam  quf  melleo,  & 
aureo  colore  corufeant,  mcllichrylos  appellat,  & qua?  candida  v.cna  cxornantur,leu- 
cochryfos  nominat.  Chryfopilon  Liidoiiictis  Dulcis  memorat , & Berylli  fpccieni_j 
efTcftatuit.Piinius  vcrd,cumde  Beryllis  cgiflet,ftatim  addit  his  proximos  effe  Cryfo- 
beryllos  ;qiiifuntpalIidlores,&  auri  colorem  pra?fcferiint.Chryfopagion, fecundum 
mentem  Alberti^dcfcrtur  cx  Aethiopia,fed  eft  gemnianobis  ignota ,nifi  corrupto  vo- 
cabulo Chrylopation  intelligcre  voluerit.  Eft  etiam  Chrylanthcrinus,  exfenten- 
tia  Ludouici  Dulcis,  gemma  fragilis,  qu*  puerorum  collo  alligata,  dentitione  abfq; 
dolore  lunat. 

Agemis  ad  cjteroslapides  ab  auro  nomen  habentes  fi  conuertatur  lcrmo,iiiucnic- 
musGiKCOs  vocantcslapidcmLydium,feu coticulam chryfitida,  quo  lapide  tan- 
quam  trutina  aurum  exploratur.  Chryfites  etiam  aliquibus  eft  lapis  armatura  aurei 
coloris  obdui5i:us,&  a Plinio  commendatur  fitnilis  Oftre*  Attica?,fed  Gefnerus  reciius 
legit  ochre,  nam  h»c  Attica  probatur;  & auro  alfimilatur.  Duplex  gcr.uspyritumin_j 

G Cypro  inueniri  referunt,  quorum  alterum  argentei,  alterum  tft  aurei  coloris,  quod 
Chryfopyrites  nominatur.  Ammochryfos,ex  1 ententia  Plinij,  eft  gcmma,in  qua  au- 
rum arenis  permixtum  apparet,  led  reiiera  Ammochryfos,  fcu  cliry  famiuos,  vtroque 
enim  modo  pronunciari  poteft,  eft  lapis  ammonires , qui  f acile  in  arenas  aurei  colo- 
ris foluitur,qufpoftea  in  litteris  manuferipti;  cxficcandis  adhibctur;hisenim  nomi- 
nibus, vt  plurimum  talis  arena  fignificatur;  quandoquidem  arena  illa  amnium  auri- 
ferorum cum  granis  auri  permixta  a xi.'viriu(  appellatur  . Itaq;  ]apidi.s  arenarij 
hoc  in  loco  multas  icones  cxhibtmus,quipoftniodum  ratione  figur*,&  ratione  ma- 
teri* difcriminantur,&  abauro  propter  eoiorem  arenarum  denominantur  . Huius 
igitur  lapidis  vna  monftratur  fpecies , qua:  Ammonis  cornu  dicitur , proptereaquod 
cum  Bacchus,  ex  fententia  .Seruij  in  V irgilium , vmi  cum  exercitu  Indiam  peteret , in 
arenis  Libysfitirtimulatus,  louis auxilium  implorauit-,df  illiso  vifus  Aries  illum  ad 
fontem  duxit,ybi  in  monumentum  tanti  beneficij,  fiinulacrum  louis  cum  capite  arie- 
tino fabricatum  eft,  & lupiter  Ammon  ab  arena  cognominatus, cum  iwuoc  arenanuj 

D fignificet.  Quamobremrerum  naturalium  Obieruatores  lapides  ex  arenaa  natur;i_j 
confidos  in  modum  arietini  cornu,cornu  Ammonis  indigitarnnt . Hi  autem  lapides 
ficuti,  & alij  alterius  generis  aliquando  materia  qu-adam  armantur,qua?  interdum  ad 
colorem  ferreum,  aliquando  ad  colorem  plumbeum, vel  aureum  vergit.  V idimus  ge- 
nus oftrci  petrificati  cum  armatura  coloris  aurei,ciikis  iconem  damus.  Cyteri  lapides 
hic  delineari  funtxhryfammonites  varijs  figuris  inter  fe  diftindi,  quemadmoduin_j 
ftudiofus  Ledor  poterit  contemplari. 


h tfr.ca.  I o 


h'Jc.caj',%. 

Gemmii 
ait  auro 
denomina 

li.ZJ.c.g. 


l-dfpidei  . 
/^‘  <*u 

ro  di&i. 


j.hiji. 

Haf.ca,  1 1 


neid. 


E 3 Chry- 


fhef»jaks 


t^Tctulli. 

ta^ 


Magna  admirationt  tenemur , quoniam  csleftia  corpora  j & etiam  elem  enta  ab 
auro  nomen  fiimere  non  dedignantur.  Sol  a Pcntano  aureus  fu  it  appellatus,  for- 
taffis  quia  Oriens  auroram,  nimirum  horam  auream  pariat.  Luna  ab  aureo  curru 
ab  aurea  colo;(;pucr«Aa'*atb5  apud  Pindarum  tiominatur.  Aftra  quoq; 
a colore  fplendido  quem  diffundunt, aurea  a Poetis  nuncupantur.Itcm  elementa  au-  ^ 
reo  nomine  gaudere  dicuntur.  Primo  dum  aerem,fole  oriente,  aureum  dicimus.Re- 
fertur  ab  Agathocle  apud  Perfas  fuiffe  aquam  cognomento  auream,quam  Rex  tan- 
tummodo,&i;iius  natu  maior  potabant, CKterisvcro  ex  illa  bibere,  fuiffe  capitale. 
At  aqua  chryfulca  traditura  Budeo  effc  illa , in  qua  res  inaurat?  ita  lauantur,  vt  ni- 
hil auri  depereat.  Pariter  quadam  aqua  thermales aurea liint  appellata,  quales  Vi- 
terbienfes,  quoniam  lingulari  aliqua  dote,&  prarrogatiua  lint  refcrta?,&  in  omnibus 
affeffibusvtilesinueniamurih*  licet  aureum  colorem  ab  imo  alnei  repra  lentent; 
nihilominus  non  funtaurifcrai,  cum  abaere,&  lulphure  limilem  colorem  adipilcan- 
iLir.  Sunt  quidem  alite  thermales  aquai,  vt  Fabaricnres,qua?  merito  auree  nuncupa- 
ri poffunt;  cinn  fuccum  aureum  a natura  nondum  concretum  recipiant.  Inter  eleme- 
ta  Terra  ab  auri  nomine  non  eft  immunis;  quoniam  Chryfitis , nempe' aureola  dici- 
tur illa  tcrra,itiqua  ramenta  aurireperiuntur,&;).p,;oa*»;,c  auream  terram  habens. 

Quid  plura  ? ab  auro  multa  metallica  denominari  comperimhs : quandoquidem 
. Chry- 


V 


Mufei  Metallici  Lib.L 


57 


Chryforaa  Gr«cis  eft  aurum  elabora tum,-5sJ'o';i;P!jijii?  aurum  ponofinv  auru- 

Ium,  ideftmodicum  auri.  Elearum  dicitur  ;(;pt'ircj!<5Poi' apud  Diofcorid^cm  ,&apud 
Alios  Chrjdekarum  vocatur;  quoniam  colorem  auri  gerat.  Chrylbcolla  exponitur 
gluten  auri,  quo  aurifices  in  auro  agglutinando  vtuntur:  eft  enim  miftura  ex  auro, 
argento,  &a>rc  compofita.qu®  citius  quana  aurum  funditur.Itcm  Chryfocolla  apud 
Atheneum  eft  quoddam  edulij  genus  ex  femine  lini,  & meile  compoiitum  ,fortaflw 
ita  vocatum,  quoniam  aureum  colorem  referat . Auripigmentum  eft  coloris  genus, 
quod  Fidiores  ad  aureum  colorem  fimulandnm  feliciter  adhibent.Circa  aurichalcu 
fuit  opinio  Fefti  hoc  ex  colore  auri,&  atre  nomen  traxiire,ciim  tamen  fit  es  auri  colo-  v , 

lem  f mulans,  & etiam  fi  re  uera  color  auri  ab  hoc  metallo  reprf  fentetur ; attameru» 

GrKcis  opt/'3;«A*£if  feribitur.  Item  nonnulla  inftrumciita  ab  auro  nomen  habuerunt, 
vt  Chryfendeta  apud  Martialem  Lances  auro  lit9,Auramcntum  apud  Plinium  eft 
jnftrumcntum,  quod  vel  ad  effodiendum-, vel  ad  purgandum  aurum  idoneum  effe 
videtur,  & apud  Grxeos  Tp(4f;(;P;<ffoceftlimaaurumatterens,&;;;pu>/ro5  dicitur  au- 

B reus,  fimiliter  nummus  aureus  exponitur. 

Infupcrnonnull®  Vrbes, aliqua  loca  ,&varL'e  regiones  ab  auro  denominantur.  Loca 
Primum,  apud  Lcxicographos  Geographite,  Aureatum  eft  Vrbs  Germani»  fubAr- 
chiepifeopo  Moguntino,Chryfopoliseft  Vrbs  Maccdoni»,&  alia  eiufdcm  nominis  rs  nomina 
jn  Celefyria.Paritcrapud  Plinium  Chryfopohseft  oppidum  Bithyni»  prope  Chal-  ta, 
cedonemita  cognominatum  non  ab  auro,  fed  quoniam  ibi  tributum  colligebatur,. 

Chryfe  fuit  oppidum  Phrygij  minoris, & Chryfoceras  fuburbium  Byzatij, vbi  om- 
nes Chrifti  fideles  habitant.  In  Corfica , vt  legitur  in  Cofmographia  vniuerfali , eft 
campus  cognomento  aureus,  non  quia  producat  aurum,  fed  quoniam  fit  oranium_j 
rerum  fertiliffimus:  hac  de  re  pluuia  aurea  interdum  vocatur  illa,quf  Jaruis  magnam 
affert  vtilitatem.Mosaureus  in  regno  Scoti»  ab  Heciore  Boethio  ponitur.Boccacius 
feribens  de  mari,  penes  Promontorium  Thamnia  nuncupatum.  Infulam  didla  Chry- 
fcam effe diuulgauit, quia folum  habeat  aureum . Deinde  Chryfas  eft  fluuius  Sici- 
li* ,&  Chryforrhoas  amnis  Syri*  per  Damafeum  fluens , Chryfius  flumen  Dati» 

C per  Tranfyluaniam  tranfiens ; Item  eiufdem  nominis  alter  eft  in  Hifpania  Tarraco- 
nenfi.  Apud  Atlantem  montem  fluit  aqua,  ex  Liuio  Sanuto,qu*riuusaurinomina-  In 
tur.  Fons  eft  inindia,  qui  aureus  dicitur; cum  indeaurum  exhauriatur.Similiter  co- 
gnominari  poffet  fons  aureus  ille  in  Charinenfi  agro  Hifpani*  fitus,qui,tefte  Plinio, 
omnes  pifces  ibi  verfantes  coloris  aurei  oftendit;  cum  tamen  extra  illam  aquam  c*-  .io3. 

teris  minime  fintdifrimiles.Nonnullaquoq;»dificia aurea  ob  excellentiam  funtnu- 
cupata . Memorat  Baronius  inter  alias  Ecclefias , quas  Conftaiitinus  Imperator  in 
Oriente  extruxit,Bafilicam  Antiochenam  excelluilfc  ; propterea  illam  Dominicum 
aureum  vocarunt,  cui  accefl!it,obvafaexaurofabrefafta,effufa  Imperatoris  mu- 
nificentia.Ex  eodem  Auiftore  quoddam  Aure»  petr*  monafterliim  in  finibus  Ponti,  ;Eccler. 

& Paphlagoni*  erat  fitum , & eodem  referente , Aurea  porta  erat  Conftantinopoli 
officina  auraria  Gr*cis;tP‘®''*  vocatur,  & illa, in  qua  aurum  lauatur, 

ea,  in  qua  aurum  funditur,  quafi  Aurifuforium,  & aurifodi-  ^ 

na,  vnde  0^0' 'auri  foffor  appellatur. 

j)  Poftremd  multa  alia  funt,qu*  nomen  ab  auro  defumunt,qu*partim  aliquam—» 
cum  auro,  & partim  nullam  cum  eo  affinitatem  habent-Prima  facie  Inauratores  fe  fe 
offerunt,  qui  inaurant,  nempe  auro  aliquid  tegunt:  hinc  Gr»cis ;tpu'oaff/fauratura— » 
dicitur,  ;j;pu<ro/Sa*ic  aureo  colore  tinftus , j.pKJocfaliTafloc  auro  variegatus , 
inftar  auri  fulgens,  Chryfopaftus  auro  afpcrfus . Latini  vocant  auratum , quod  eft 
auro  teiftum,  aurofum , quod  in  fe  aurum  continet , aureum  ex  auro  confedium  ,&  - - t 

aurarium,qiiod  ad  aurum  fpeftat:  hinc  aurefccre  apud  'Varronem  dicitur,quodau-  ^ 7?*  ’ 
s;o  firaile  cuadit.  Chryfopsia  eft  auri  confedfio,  quamobrem  in  libris  Chymiftarum 
finen^  operis  Chryfop*iam,&  Argyropafiam elfe  legimus.  At  Chryfargyrum,  nem-  * 

pe  Aurargentu,  iuxta  fententiam  Baronij,erat  tributum  a Conftantino  negodatori- 
bus  impofitu,quod  fummam  auri,&  argenti  pendebat.  Eft  etiam  apud  Aftronomos 

II  tTir>«-n  c »-»11 J «r»'\/~o  Mii*  mvi  irt'»  Iiinovto  in  (“ric  niirmtj  r\t  itn 


tocl». 


5 8 VI  jlsis  Aldrouandi 

tode,&DemoclideImpijsIudjcibusvcrbafacicnsfcripfit,quod  ipfi  interdum  fcTc  E 
mutuo  ad  meflem  aureaminuitabant:  fic  enim  Curiam,&  Tribunal  vocitabant.Qua; 
cum  auro  nullam  habent  affinitatem , funt  v.  g.  eloquentia , quam  Nicephorus  lac 
nominauit,  item  pax  aurea,  qua  forte  diifta  eft  a valorc , cum  auro  fit  aqui. 
rea  cur  di  pa«nda.  Ad  finem  atas&feculadida  lunt  aurea,  &potilfimhm  regnante  Saturno, 
non  quia  tunc  etiam  aurum  regnaret  ,fed  quoniam  illa  atas  efiet  inftar  auri  pura, 
quamobrem  Ouidius  de  illa  fic  canit. 

taurea  prirMaJdta  atar^  yifidice  huIU 

l.mef.  Sponte fua  fme  lege fidem,  reftumq-,  colebat. 

Qua  de  caufa,iuxta  aliquorum  mentem,aurea  fecula  deflerunt  efle, quoniam  auri  di- 
Jcitio  hac  tempeftate  regnat,  & profeiftd  auri  feculum  rediturum  affirmant,dum  c6- 
temptus  auri  ad  nosreucrtatur . Non  videtur  tamen  rationi  confonum  primam  ata- 
tem  vocandam  eife  auream  ob  excellentiam  fimplicitatis , & bonitatis,;quandoqui- 
dem  tunc  temporis  multa  omnis  generis  crimina  fuere  commilfa:potius  dicendu  ni_j 
efle  exiftimamus  auream  statem,ab  auri  proprietate  fuifle  nuncupandamjnam  ficu-  E 
ti  aurum  inter  cftera  metalla  diutiiis  durat,  ita  prima  gentes  diuturniorem  vitam 
Zn  Epiji  protrahebant:  nifi  velimus  cum  Seneca  aflerereaureu  illud  vocatum  fuilTefeculum, 
quando  meliori  dignitates  dabantur.  Aliqui  in  toto  huroan?  vita  curfu  tres  aureas 
States  conftituunt,  nimirum  iuuentam,  virilitatem,  & fenium,cum  infantia,&  decre- 
pitas nullum  voluptatis  argumentum  prsfeferaut. 

EPITHETA. 

CV  M aurum  inter  metalla  dignis  celebrandum  encomijsPocts  iudicaueririt, 
illud  etiam  varijs  epithetis  cumularunt:  quandoquidem  a loco  natali  Ly- 
dum, Gallacium,  & Dalmaticum;  a colore  flauum,  & fuluum,  a nitore,  & pu, 
•■itatecorufeans, fulgens, micans, nitidum,clarum,  rutilum,  fulgurans,radians,fpe- 
Bpifheta  ciofum,  terfum,  & obryzum  appellarunt.  Quamobrem  Grscis  quoq;  '*poffd(  iplriftot  G 
ateffeZlu  dicitur,  quia  in  maximo  honore  habeatur.  Hefiodo  f *»/rc'z  refuIgens,Aiat)>ii  pelluci- 
dus fulgens,  *«7apor  purus,  & purificatus . Ab  effedu Latini  aurum 

cscum,  exitiale,  & fatale  dixerunt.  Grscis  quoq;in  eodem  fenfu  «psffdt  voWtur 
dijzni  domans,  & Mt5.afffl!»iiimagnisviribuspol]ens,&apudPindaru 

" «ra^iaffljpwjcum  fuis  illecebris  mentem  humanam  domet.  A dignitate,  prsftantia, 

& opulentia  di  ues,  prctiofum,iIluftre,  nobile,&  regale  nuncupatur . Grscis  quoque 
«pti»o/i^nlo«opulentusdicitur.A  modo  generationis,^  prsparationis,latini  fufiie,- 
lolidum,  monetale,  & canalitiumindigitarunt,  quoniam  per  canales  venarum  per 
faxa  difeurrentium  quodammodo  vagari  videatur.  Tandem  ;tpuod5apud 

Grscos  eft  illud  aurum,  quod  tandiu  excoquitur,  donec  obryzum  euadat. 

ADAGIA. 

H 

NONNVLLA  funt  prouerbia,  qus  ab  auro,  nonnulla  qu.t  a rebus  aureis  de- 
fumuntur.  Primum  igitur  ab  auro  inchoantes  dicimus.  ex  Jtercore 

colligendum.  Cum  nulla  res  fit  tanta  prauitate  imbuta,quin  aliq  ua  ex  parte 
Prodelfepoflit : propterea  Plinius  aliquando  diiftitabat  nullum  librum  clTe  tam  inu- 
Ziiurum  <iuin  exilio  aliquid  boni  hauriendum  fit.  Pariter  Virgilius  ex  ftercore  Ennij 

igne  pro-  fe  aurum  collegilfc  retulit.  <.^urum  igne  probatum.  De  re  abfoluta,  & perfe- 

iatum.  ' ‘^^“'"“%®'^*'‘'’&®PPf™econuenit  illi,  cuius  fides  in  rebus  aduerfise.xplorata  eft; 

- & Theognis  Poeta  mentem  redlam  ad  aurum  comparabat , cuius  verfus  fic  latine 

ionant. 

Omnibut  in  rebut  me  comperies  'telut  aurum 
Turum , dulce,  rubent,  indice  cum  atteritur. 

Huic  affine  eft  aliud  adagium.._^*'r»»?  coticula  cognofcitur.QuoA  de  rebus  perfpi- 
cuis , & perfeiftis  effertur;  iuxta  vulgatum  alTertura , experientia  eft  rerum  magiftra. 

agiurum 


Mufd  Metallici.  Lib.I.  59 

A t^urii !gne perjidtm’.\i&i.xxa in  illos,  qui  a:quo  animo  cu(fta  adiierfa ferentes  in  di- 
uina  gratia  perfeuerant;idcirc6  D.Paulus  aliquando  virtutem  auro  comparans  feri- 
pfit,qudd  virtus  in  infirmitate  tanquam  aurum  in  igne  perficitur.  Huic  non  dilfimi- 
le  cft  illud.  ,^urum  Colophonium.  Apud  vulgum  italicum  fic  profertur.  Oro  di  l>enti- 
ejunttro  cdrat!.  Et  dicitur  de  re  perfcc‘f illima,  quoniam  apud  Colophonios,  teft? 
"Herodoto , aurum  perfedlilfimura , & fpesSatiffimun}  erat.  Diuulgatur  quoque__j 
hoc  prouerbium  de  homine  moribus  incorruptis  pratdito , vel  de  viro  acri  ingenio 
infignito.  Huic  oppofitum  eft  illud.  ,.^urum  futxrMum.  Quod  dehommecallido,& 
minime  fincero  profertur,  qui  aliud  in  ore  aliud  fub  pecSore  gerit.-lumptum  eft  ada- 
giu  a nummis  aureis  adulteratis,quoru  pars  extima  aurea,intima  vero  lerea  cdfpici- 
tur.Ab  hoc  no  valde  recedit  illud  Italicu.T utto  (judlo  che  lucenon  doro.Quod  latin^ 
Soxax-Omne  refulgens  non  ejt  aurum.Yliemm  eft  admodu  conforme  fententiai  Arifto- 
telis,  quando  dixit.Non  omne,quod  apparet,  veru  eftj^ro  auro  aurichalcum  'nendi. 

Hoc  fpcdlat  ad  illos,  qui  aliquid  fiiftitium  pro  genuino  vendentes  vanilfimo 
B commento  fucum  facere  nituntur,  -.^uro  habet pippit&-umfdlum . Attinet  ad  homi- 
nes ditiflSmos , cui  tanta  vis  auri  fuppetit,vt  illud  veluti  pedibus  premant, 
f alium.  Hoc  profertur  ab  Italis  de  illo  , quod  non  poteft  confumi,cum  aurum  etiam 
in  mille  frtifta  dilfeilum  ad  priftinam  formam,  & pondus  facile  redigatur,  .^urolo. 
quente  nihilyaletquuuis  oratio.  Sic  enim  indicamus,quando  resnummis,&  muneri- 
bus agitur,  difcrtilfirai  Oratoris  eloquentiam  nihil  pollcre,iuxta  illud  carmen. 
lUturum  dum  loquitur,  T ullius  ipfe  tacet. 

Diuulgatur  quoqjdc  homine,qui  fatalibus  malis  afficiatur, hoc  adagium.e.^«;<»ta 
habetTolofanum.  Cuius  originem  narrat  Aulus  Gellius;nimirum  cum  Tolofam  Gal- 
li* vrbemQ,  Cepio  Conful  diripiiilfet , & aurum  etiam  ex  templis  abftuliffet,  quif- 
quis  illud  aurum  attigit  infflicem  vita;  finem  eft  alfecutus. 

lara  accedamus  ad  illa  prouerbia,  qu*  fes  aureas  refpiciunt.  Ouis  aureo  'tellere. 
dicitur  de  homine  veftium  luxui  indulgente,  fed  indo>fto,quandoquidem  Diogents 
fimilem  virum  appellare  folebat  epuo-ci/Kii  Asi!,  newpe  ouem  aure  a.  Tons  aureus  inimi- 
cis parandus.  hoc  monemur  viam  hoftibus  muniendam,  qua  fugiant . c^urcamedio- 
C critas . Hocpronunciaturadinfinuandum  cumftis,  quam  fit  bonum  omnia  extrema 
\'rvi.tt.‘^ureis litteris feribere , hoc  promulgatur,  quando  collatu  in  nos  beneficium 
gratijs,  & laudibus  volumus  cumulare,  & beneficium,  vt  aiunf,  clauo  trabali  figere. 
Clautsauredomnem  ianuampatefacit.  De  hoclegcndus  eft  Horatius  , vbi  de  Danae 
in  turri  incliifa  verba  facit , cuius  oftium  auro  fuit  reclufum,  de  hoc  canit  Ouidius 
hunc  in  modum. 

lupiter  admonitus  nihil effe potentius  auro 
Corrupta pretium  'rirginis  ipfe  fuit. 

Solet  pronunciari  aliud  adagium  de  re  incongrua,&  indecenti,  crfnnulus  aureus\in 
naribus  tuis . Ortum  eft  prouerbium  ab  antiqua  confuetudine,  quando  annulumJi 
*reum  naribus  Suum  inferebant,  ne  roftrifolfionearuis  nocerent,  .tureos  montes 
polliceri . Effertur  in  illos,  qui  pollicitis  tantum  diuites  maria  , & montes  fpondent. 
cAure^  compedes.  Spedtat  ad  iIlos,&potilfimum  ad  aulIcos,quilibenter  in  feruitute 
D verfantur.  ^Aureo pifeari hamo . Hociadiari  pofletin  Halchemiftas,  & aliosetiam, 
qiiimediocris  commodi  defiderio  alledli  , magnumpericulum  incurrunt,  & maxi- 
mam rerum  iadturam  {^(i  '\\x'a.t.iAureisllgombus  terramf odere.  Hoc  videtur  pertine- 
re ad  illos,qiii  eruditione  pollentes  in  rebus  vanis,  & inutilibus  acre  ingenium  exer- 
cent . cAurea  arcispermutare  . Dicitur  de  inaiquali  permutatione,  quando  aliquis 
pro  vilibus  pretiofa,  & pro  exiguis  grandia  exhibet.  ..Aurea  coronis.  Euftathius  feri- 
bit  hoc  adagium  de  bono  rerum  fine  elfe  proferendum  . lAureo  laqueo  lepus  leonem 
trahit. Hoc  adagio  fignificarc  volunt  nullum  negotium  effe  tam  arduum, quin  etiam 
ab  Imperitis  perfici , & nullam  nationem  effe  tam  feram,quin  etiam  a timidis  fupe- 
rari  poffit,  dummodo  prsfto  fitaurum;  iiixta  illud  Horati;. 

...Aurum per  medios  ire  fatellites, 

Etperrumpere  amatfaxapotentius 
Iliu fulmineo. 

cAureusin  Olympiajlato.  Gracrhoc prouerbium  iadlfjbant  in  illos , quiob  aliquod 

egre- 


Ep'f.2.ad 

Corinth. 


taph. 


Lib.-^.noe. 

attie.ca.q 


Lib.I,  ode 
16. 


Lib.q,.  ode 
16. 


C4p.ll. 


C4p.g. 
H6.  1.  de 
ri. 

^eic.  27. 
Lih.  t.'Pp~ 
d4gop;X'.%. 

Ia 

th.c^p.^. 


Cdp.^%. 

Threa.e.^ 


Cap.^. 

Cap.2-}. 

Cap.zj. 


C4p-Z7. 

Li  .Z.re^. 


5o  VlyfsisAldrouandi 

egregium  facinus  magnum  prf  mium  promerebant;quandoquidem  Grarci  viris  firai-  E 
Jibus  ftatuam  in  Olympia  dccernebanr.  Huc  refpexit  Virgilius  canens. 

Si  f Mura p-regeat  fnppleuerit,  aureus  ejlo. 

Pariter  luuenalis  ad  hoc  alludens  canebat. 

Tracipui/unto,  fit^\  illis  aurea  harta. 

Deniq;  vt  finem  huic  Rubric»  imponamus,  hoc  etiam  pradliSis  addimus , ^urifi. 
eem  te  futurum  credebas.  Pronpneiatur  in  illum , cuius  fpes  de  lucrofo  negotio  con- 
cepta in  vanum  infomnium  degenerat.Tradunt  hoc  inde  ortum  efle  prouerbiura_j, 
quoniam  inualtiit  fama  apud  V^ulgumAthenienfem  in  monte  Hymeto  copiofa  au- 
n fragmenta  conlpici,fed  a formicis  pugnacibus  diligenter  cuftodiri:itaq;  nonnulli 
creduli/umptis  armis,illas  expugnaturi  exierunt, qui  cum,re  infei5ia,&  labore  incaf- 
fumfumpto,  reuerterentur,  aciuibus  poftea  illudebantur. 

MYSTICA,  ET  ALLEGORICA.  , 

SI  varietas  rerum  myftica  animos  legentium  recreare  folet',  illa  potiflimJinil]#, 
quK  ab  auro  dimanat,  maiori  nos,  &dek(!iatione,&  vtilitate  afficiet:  cum  hjc 
diuino  afflatu  in  facris  Biblijs  fueritexarata.  Ab  auro  igitur  mundana  quidem 
ptofperitas  fignificari  poterit,  cum  legantur  apud  lob  hac  verba . Si  putaul  aurum 
.Nihilominus  omnes  fententia  Iaera  rum  litterarum  auri  nomine  defi- 
gnari  pofluntsideoq;  per  aurum  templi,  fenfus  diuini  in  facris  Paginis  comprehenfi, 
lunt  intelligendi,  quia  aurum micantiffimum  diuinorum  notitiam  demonftrat  j cum 
chriftianf  veritatisaflertores,  aurinomine,diuinorumcognitionemintelligant.Sed 
aurumTyri  apudZachariam  Diuus  Hieronymus  fapientiam  Philofophornm  vanam 
exponit.  AtRubertus  Abbas  verbum  Dei,  auri  nomine  fignificauit:  quandoquidem 
cum  aurum  naturaliter  in  tcnuilfimas  braAeas  extenfum  minime  fragatur.  Sic  natu- 
ra diuinavfquequaq;  totaeft  diffufa,  & per  totum  protenfa  . Ca’terumiuxta  mente 
Clementis  4lExadrini  auro  Chriftus  Dominus  ab  otiini  interitu  alicuusmonfiraturig 
nifi  velimus  intelligerf  diuinitatem  in  eo,  cuius  caput  aurum  optimum  nuncupatur, 
vel  regiam  ilHus  poteftatem,cum  aurum  in  prf  fepio  fueri^oblatum,quod  regni  fym- 
bolum  elfc  peihibetur;&proptcrea  denotatur  etiam  iudioiumfuturu  per  Chriftum 
regem,  vt  Sandfus  Hieronymus  alTeuerat . Quamuis Diuus  Gregorius  in  M^theum 
nobis  infinuet,  auro  a Magis  Chrifto  infanti  oblato , fapientiam  demonftrari , iuxta 
illud,thefajjf  us  defiderabilis  requiefeit  in  ore  fapientis » Sin  aurum  cum  myrrha,  & 
thure  CJ® fto  oblatum  confideretur,  tunc  mul  ti  Chriftum  moriturum , fed  ineprru- 
ptibik!|{&  immortalem  fote  intclligunt.  Veriim  ab  auro  obryzo  Angeli  claritatc_# 
iuftitis  fulgentes  denotantur,  cura  nullo  vnquam  culpf  contagio  fuerint  inquinati, 

& viciffim  lamfti  viri  in  hoc  orbe  terrarum  verfantes  auri  quidem,  fed  non  obryzi 
nomen  promeruerunt.  Alioquin,  aurum  non  a?quari  fapientia; , vt  legitur  apud  lob, 
comprehendendum  cft  nullum  SaniSum  quacumq;  claritate  iufignem  elfc  Chrifto 
Domino  Kquiparandum.  Infuper  per  aurumin  ludfa  obfcuratum,  vtfacra  docet 
pagina,  Lauretus  fidei fpkndorem  in  lud^aprorfusamifllim  nobis  infinuat.  Sin  au-H 
ripr^rogatiuieYonfiderentur, illas  charitati  competere  obkruabimus,  quc-eprocul- 
dubio  cf  teris  virtutibus  antecellit,  neq;  vllo  modo  corrumpitur,  kd  in  «runinarum 
pelago  vcrrans,inttarauri,purjor,  & perfccftior  redditur;  idcirco  aurum  ignitum 
in  Apocalypfi,  fymbolu  martyaij  efle  poteft.  Aurum  templi  a^ud  Mattheum laudes 
Dei,  & preces  in  templo  fufas  reipiccre  poteft  . Aurum  are.-^nfeodo  demonftrarc 
poteft  immaculatam  Maria  Vifginitatem,necnon  omnia  regia  in  Chrifto,qua  tam 
exjrarfe  datatis,  quam  ex  parte  humanitati?  confiderantur.  De  auro^rabia,  quod 
kanur  m Pfalmo  Icptuagefimo  primo  dicendum  eft  ad  mctemD.  Hieronymi,qu6d 
purita  tem  nfentis  fignificet : nifi  velimus  intelligcre  martyres , & illos  omnes.  Vi  in 
hac  frumnarurti  valle  affliflanturj&quafi  aurum  igne  purific.itur,  vcl  fapientes  Etha 
nicos,qui  ad  fidem  Chrifti  confugerunt:namq;  auro,quod  tknitob  Aquilone  meri- 
to a flinulan  poflunt,vtD.Hicronymus  in  lob  annotauit.  Aurum  Tharfis  in  facra  pa- 
gina memoratum,  Lauretus  ad  fyllogifmos  Hareticorum  coi^torfos  comparabat. 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 


6i 


Haftciuis  de  auro,  iam  ad  res  aureas  myftice  confiderandas  defcendamus,  ViroJ 
illam  auream, qua’ regibus  iii  rymbolum  poteftatis offerri  foIct,Cliriftusnon  habidt 
quoniam  apud  ipfum  aurum  minime  erat  prctiolum;  praercuamquod  inulto  melior 
cft  virga  ferrea  inflexibilis  ad  mundum  iufte  regendum, cumDanicl  omnia  ferro  do- 
mari referat . AtireusveftitusapiidPfalmographum,  fpkndida dogmata, &fcnfus  pr/ 
fpiriuiales  offendit, veiuti  aurcfi  fimbria;  diuinorumfenfuum  claritates  c mente  nfi- 
quam  deficientes  fignificanr. Aureus  vitulus  in  Exodo  non  folum  Idolatrif,fed  etiam 
mundana; , & inanis  fapientie  nota  fuit : quemadmodum,  & aurea:  ftatuf  Ethnicoru  Cap.2o. 
dogma  hgreticum  vana,  &fucata  eloquentia  refulgens  defignant . Manna  in  vrn;i_, 
aurea  carnem  Redemptoris  noftri  dulcedinis,  & perpetua  diuinitatis  non  expertem 
denotabat,&  ad  immortalitatem  demonftranda  vrna  aurea  erat. Addamus  huic  Rii- 
ferieg  tanquam  coronidem  ilJud  myfticum  cnigma  fabulofo  fermonc  ab  Homero  re- 
citatuniidum  auream  catenam  e ca:lo  fufpenfam  omnes  Dij,Dea:q;Ioiierenitentc__a  L.8.//U 
in  terram  trahere  non  potuerunt,  cum  tamen  fohis  lupirer  Dijs  reluaantibus,  ad 
B Crli  cardines  illam  religare  potuerit . Hac  auri  do&ina  cffciftus  dc  caufis  fubluna- 

ribusmanifcftarunt,qua:fuas  a Deo  recipiunt  vires  per  fydercosinflhxus,  quos  mo- 

trices  Cadorum  intdligcntiafllis  impertiuntur. 


EX  auri  natura  carptim  multa  funtdefumenda,  qua  ad  vita,  & morum  elegan- 
tiam attinere  poffunt.bic  prius  infigendum  cft  animo,  aurum  collocaduin  effe 
interdias  res,quas  medici  non  naturales  appellantiEtenim  h?  abomnibusre- 
<Se  adhibita  valetudinem  confirmant,  & viciflim  male  adhibita  difpcndiiuii  bona 
valetudinis  procurant.  Pariter  aurum  probe  adhibitum  non  folum  ad  vita  humana 
fubfidia,  fed  etiam  ad  fanitatis  tutelam  mirandum  in  modum  confert ; hinc  quidam 
gracus  Comicus  aurum  fanguinem  hominis,  & quidam  lurifcofultus  alteram  horni-  ^ 

V nis animam  indigitauit.  Sin  praue  adhibeatur, malorum maximemalum,&  dux om-  hommam 
nium  fcekrum  effe  perhibetur.  Itaq;  prima  facie  vires  bonitatis  auri  explorabimus, 

& in  hoclenfu  lulianus  fententias  Platonis  auro,  & fali  comparabat,  quoniam  fal  in  2- 
condimentis,  & aurum  tanquam  vifu  iucundilfimum  expetitur . Quare  homo  in  hoc 
terrarum  orbe  iuxta  dodrinam  moralem  non  poteft  poffidere  rem  vii  tute  nobiliore, 

& pretiofiorem , & fip  non  eft  mirum , fi  virtus  in  facris  litteris  auro  comparetur . Si-  , - 

militer  inter  alias  virtutes  Fides  auro  confertur;  Sapietlaquoqjinftar  auri  homines 

pratdaros,  & iiluftres  reddit  de  hac  legitur  apud  Danielein.  Ecce  Reptas 

Unei.tjO’ etusaccniffi/unt aaro . Si  contemplemur  aurum  quatenus  in  medici. 

nahabet]ocum,obferuabimusintrinfecus,&cxtrinfecusadhiberi,nammedicame- 

tis  internis  permixtum,  cardiacum  euadit  phannacuin;cum  cordis,  & animi  a-gritu- 
tudines  tollat.  Nos  in  priefentia  viros  iuftos , & charitate  imbutos  aurum  appellare 
poterimus,qui  aliorum  crimina  exterminare  nitutur;  peccata  enim  nigritudines  ani- 
ma; effe  feruntur,  &charitas  inftarauri  caitera  metalla  relpicientis  inter  alias  virtu- 
D tescftefficacior.  Extrinfecus  autem  aurum  a Chirurgis  commcndatiirloco  ferri  ad 
inuftionem  alicui  membro  imprimendam , quoniam  viceris  firtorem  arceat , quado 
igitur  vftio  corredionis  in  homine  criminofoeritexcrccnda,aurum  candens,neinpc 
viriuftiti®  & charitatis  plenus  hanc  inuftionem  imprimere  debet,  vt  malus  infamia 
odor  arceatur,  cu  in  Corredore,veIIudicc  honcftas,bonitas,&deiiiq;  omnes  virtu- 
tes refulgere  debeantrvnde  optima  caufa  Plairaographus  feribebat.  Compiet  »k  Iu~ 
increpabit  we;  oleum  autempeccatoris  non  impinp^et  caput  meum,  ad  rem  fpe- 
dathocdiftichon. 


ALIA. 


Re  vera  vir  iiiftiis  clarum  ex  auro  ftemina  promereriirjcum  omnes  auri  pr.Trogatiu* 
in  ilio  refulgeant.  Primhm  fi  aurum  ab  aura,  nimirum  a fplcndore  denoininatur;vir 
iuftusinhocaimulatur  a'iirum,duin  coram  omiiibus  obfpccie  honeftatis  rutilet.  Au- 
rum dum  malko  percutitur,  non  rumpitur,  neq;  ftridorem  edit ; imind  facile  iu  te- 


T uncpcenrura,rp>  tunc  fc  exempla  parantur 
Cumlurlex^  alios  tj/uod monet:,  ipfe facit. 


Vir  iuftus 


auro  com... 

parandus. 


F 


nuilfi- 


CortKth, 

cap.6. 


jTamil.  20 


"Primo 

'Jitachah, 


lyian  ety- 
cum. 

Le&.i. 

riuni. 


V)‘<uus-.^n 
tomus  Yrfo 
auro  fugit 


(52  Vlyfsis  Aldrouandi 

miiffimas  laminas  dilatatur : fimili  ratione  virinftus  dummalko  diuini  flagelli  ,,eti-  E 
tur,  non  rumpitur  inconftantia,  ncq;  detrahendo  vllum  fonum  c^t,  fed  cliantate,& 
interno  gaudio  dilatatur:  iuxta  afiertum  h<p6^o\\.CornoJ,rumdaatatumejt.  Habet 
etiam  verus  Chrifti  fidelis  carteras  auri  conditiones : etenim  fiaurum  lolidum  cit  ,& 
in  igne  collocatum  nihil  exhalat,  ita  vir  patiens  in  fidei  perfetierantia  lohdus,  & l,r- 
mns  cft,  & in  rerumnarnm  igne  collocatus,  toleranter  tanquam  aurum lelirtit. 

Satius  efle  opinamur  a lodinis  auri  inchoare,  &vlq;  ad  opus  ex  auro  elaboratum 
defccderc,  vt  moralis  de  illo  dodlrina  perficiatur.Ciincflis  maniteftarmm  efle  come- 
damus folTores  in  aurifodinis  verfantes  nunquam  inde  dilcedere,  nifi  copiam  rame, 
torum  am-i  collegerintipari  ratione  veri  Chri^i  fideles  nullo  modo  ab  operibus  bo- 
nis recedere  debent, quoniam  in  hac  aurifodina  virtutum,  aurum  diuinum  inueni- 
ent.  Rurlus  aurum  inquirentes  non  fuperficiem  terra:  tantummodo  fodiutit,fed  inti- 
mos eiufdem  finus  perfcrutatiir,  quamuis  poft  diuturnos  labores  vix  pauca  auri  gra^ 
na  coraperiant.Diuiis  Chryfoftomus  id  mineris  fpiritualibus  aptat,  in  quibus  mino- 
rem laborem  ,&  maiorem  prouentum  collocat ; nam  dum  ad  ima  fcripturartim  de-  f 
fcendunt, vim breuibus  verbis  latcnteminiieftigant.  Poftea  vitiatum  aurum igne_j 
examinantes,  illius  adulteratam  fubftantiam  detegunt : fimiliter  opera  humana  igne 
confeientia:  diligenter  examinata,  vitia,  qum  habuerint,  oftendunt.  Detedo  auri  vi- 
tio opifices  ab  alieno  metallo  aurum  fegregantes,  illud  purum,&  fyiiceruiTi  reddunt: 
quemadmodum  charitas  veri  fidelis  Chrilli  pura,  & nulla  proprij  commodi,autvti- 
litatis  labe  inquinata  efle  debent,  & non  praftare  quod  aflerit  Poeta. 

ulgus  amicitiasytilitate  prolaf . 

Quandoautemaurumdiligenter fuerit  purificatum  fuper  omnia  alia  metalla  rutila- 
bit, & a radijsfolaribuspercuffum  in  proximos  parietes  fparget  fulgorem  . Sic  Beata 
Maria  feniper  Virgo  tanquam  aurtim  puriflimura  omnium  virtutum  fplendore  fum- 
moperecorufcauit;  quoniam  fola  Dei  filium  in  finum  recipere  promerita  eft,&  lux 
fu»  grati»,  & virtutis  per  omnes  mundi  partes  cft  dilFufa.Habcmus  enim  in  facris  Iit. 
teris.  PefulCitTolin  dyfeos  aureos^  Ct  refplenJ erunt  montes  ab  eis.  Cly  pei  aurei  piirifli- 
maB.MariiefemperVirginis  vifcerarcpraifentant, in  quibus  Solluftitia:  ChriftusG 
carnem  afiftimendo  refulfit,&  in  montes,  nimirum  in  v iros  iuftos,  & perfedtoslux  im. 
menlafii»  grati»  redundaiiit.  Nequea  fimilitudinfe  rutilantis  auri  eiccmofyna  rece- 
ditjcum  h?c  micantibus radijs ad  c»Ium vfq; feratur,  &hac prarogatiua  eleemofy- 
na  ab  homine  fano  facfa  gatidetinamqjelecmolyna  infirmi  non  aurea,fed  »rea  voca- 
tur, & Habreorum  fapientes  ex  proprio  vocabulo  aurum  fignificante  collegerunt,fic 
enimfonat.  if  ceftquidatftnusisffort’.’.  Deinde  ex  auro  colledto,&fufo  torques, 
annuli, & alia  ornamenta  ope  artificis  fabt  icantur : fimiliter  expofitores  facr»  pagi- 
na ex  illa  elicit»!  varia  ornamenta,qu»  ad  decore  anima  valde.conferunt.  Immqex 
auro  puriflimo  fpeculum  etiam  concinnant , fed  hoc  IpeCulum  cft  Chriftus  Redem- 
ptornofter,  quod  omnes  confpicari  debent , & iuxta  mentem  Martin!  Dcrlij,omne 
quod  nobis  abeo  repr»fent3tur,feruandumeft.  Aliquando  etiam  Opifices  auream 
laminam  cum  lamina  argenti  coniungunt,fed  diligenter  cauent,nc  inter  illas  aliquid 
pulueris  cadat,  quia  tunc  copulari  minime  pollet.  Dicamus  aurum  efle  Deum  ,&  ar- 
gentum efle  animam:  fi  hac  duo  in  prafentiacharitate,&  gratia, & impoftorum  glo-H 
ria  copulari  debent  3 diligenter  cauendum  eft  apuiuere  criininum,  qui  hanc  coniun- 
dtionem  Dei,  & anima  impedire  poteft. 

Ex  altera  parte  ponderandum  eft,  quatenus  aurum  nobis  pliuimum  detrimenti, 
magnam  perniciem  eft  allaturum  , & tunc  aurum  tanquam  magnu  incendium  vitan- 
dum eft:  etenim  ad  rem  quidam  dicebat. 

nefeis  auro  multa  fuLef  e mala  ^ 

Quamobrcml  indatusatiru  rutilans  cft  admiratus, cum  dlu,tanqtiam  ignis  noi51u,Iu- 
ccat,&  ipfumlugiendu  eft  opinatus:  immdad  ftabilicndam  hanc  fententiam  accedit 
Suiius,  qui  narrat  Diuum  Antonium  in  Eremo,  vifa  auri  mafta,  ftatim  rapido  curfii, 
quali  a magno  incendio  in  montem  aufugilTe.  Alioquin  aurum  allimilaturAgarico, 
quod  fupra  li  nguam  pofiuim  prima  facie  dulcedinem  oftentat,deinceps  in  giiftu  re- 
linquit amarorem,  & maiorem  illi  communicat,  cui  plus  amatur:  propterea  Nouari- 
nus  aliquando  canebat.' 


Mufei  Metallici  Lib.l. 

A %^uyum  cum  Jl^/yrha  donatum  dicitur,  t>-4urum 


6j 


T^onat  am4torem  max/W4  amaritie^ 

Qiioniain  quando  nimio  pliis  diligitur,  Deus  poftponitur,non  immerito  igitur  Pfal- 
mo^t3.yda\xs ^iXorMncidMM.SioiuUcra gentium t^rgentum,0’ aurum.Q^i  aurum_j 
amat,  Deum  non  amat,  cum  Deus  aiirum  abominetur;  & quamuis  olim  Sacerdos , vt 
habetur  in  facrisl3ib]ijs,veftimenta  aurea  indueretur  i nihilominus  quando  femej 
in  anno  Saciuarium  intra  velum  coram propitiatorio,quo  tegebatur  arca,  ingredie- 
batur, tunc  depolitis  veftibus  aureis,  lineas  fanflitud  inis  nomine  decoratus  indue- 
bat. Quocirca  Chriftus  apud  Mattheum  diuulgabat  hxc  verba*.  Nolite f nfsidereau- 
-rum,ne^icr£-e»tum in^onisyejhh.  Et  Diuus  Chryfoftomusallignatcaufam,quonia 
homines  auri  amore  allediiquandoq;  in  bcllUas,&DKnioncs  tranfmutanturiprctcr- 
quainquod  idem  Audior  alibi  protulit  hiec  verba.d'/  rafiit  animum  auri fulgor,fcten~ 
dume(l,0’  terram.jty’  cinerem fuifjeprius^iy  m doejfe.  Debemus  igitur  nonnullos 
Scythia; populos  imitari,  qui  putantes  rionnifi  grauemfe  accepturos  effe  ab  auroca- 
JB  lamitatem,  illius  vfum  damnarunt,  vt  fe  ab  auaritia publica  vindicarent.Pariter  Se- 
linus memorat  Babytace  oppidum  Perfidis,  cuius  Incola;  aurum  ita  odio  habent , vt 
illud  inuentum  in  intimos  terra;  fpccus  proijciant , ne  eius  vfu  polluti  auaritia  a-qui- 
tatem  corrumpant . Qiiamobrem  non  iniuria  ha;  gentes  populo  inchoantis  Ecclefia; 
erunt  alfimilandi,  qui  graiie  exitium  ab  auro  dimanans  contemplatus,  paupertatem 
elegit.  Illi  igitur,qui  loco  crucis  auro  onuftrCliriftum  fequi  credunt  a Diuo  Hicio- 
xiymo  irridentur,  quoniam  Chriftus  non  dixit,  qui  vult  venire  poft  me  tollat  aurum, 
^ed  dixit  tollat  crucem  luam,  & fequatur  me  . Difeamus  ab  Ethnicis  aurum  afper- 
nari.  Crates  Thebanus  aurum  in  mai'edemerfir,neab  illo  demergeretur,  Ariftippus 
in  locisdefcrtis  auro  fe  exoncrauit , Plato  fuis  legibus  aurum  tanquam  materianu 
inuidiofam  a ciuitate  cxegitscum  animos  mortalium  ad  factilegia  perpetranda  inci- 
tare polfet.  Prsterquamquod  aurum  exitio  fuitSicheo,  & Amphiarao,  &pKme 
Cr*ifo,  & Mid« . V nde  tnultireligiofi  aurum  tangere  nifi  in  facris  noluerunt. 

1 


M I R A C V L A. 


MVLTA  deauro  fupra  vim  natura;  ab  Omnipotenti  Deo  patrata  hoc  in  lo- 
co recenlcre  debercmusjnihilominus  breuitati  lludentes  nonnulla  faltem 
infigniora  tagemus.  Gregorius  Tiironenfis  magnopere  demiratur  Bonifa- 
cium  Epifeopum  Florentinum  verum  paupertatis  cultorem : hic  cum  nepotis  fui  au- 
rum pauperibus  erogalfet , ille  fa;pius  Epifeopum  obiurgabat,fe  infeio, aurum  fuilfc 
confumptum  : tandem  Epifeopus  radionepotis  affeilusad  Bafilicam  Beata;  Maria: 
femper  V^irginis  profectus  vefteextcnfa  ,orauit,  vtecielo  tanthm  auri  defccnderct, 
quo  furentis  nepotis  infaniam  mitigaret.  Mox  delapfi  funt  in  veftimenta  tot  aurei 
nummi,  quot  nepos  fibi  ablatos  effe  conquerebatur  . Tyberius  quoq;  Secundus  Im- 
perator Chriftiana  pietate  imbutus,  tantam  auri  copiam  pauperibus  diftribuebat, 
vt  ab  Augufla  identidem  corriperetur . Verum  contigit,  referente  Paulo  Diacono, 
D vt  Imperator  per  palatinam  fpacians  aulam , crucem  marmoream  male  locata  m_j 
obferuaret  ,quam  in  locum  honeftiorem  deferendam  iullit,  fed  operari;,  illa  ablata, 
fecundam,  & poli  fecundam  tertiam  inuenerunt,  & tuncrecliifus  cftlocus,inquo  ta- 
tum  auri  occultabatur,vt  fupra  mille  centenaria  aftimareturjDiuo  Benedifto  aurum . 
maximopere  afpernanti  accidit,vt  d quodam  homine  a’re  alieno  granato  rogaretur, 
ytilli  in  tanta  calamitatefuppetiasferret;tuncSaniilus  iullit  tantu  auri  e calo  delabi, 
quantumad  fatisfaciendumrogantis  creditoribus  fufficeret.  ExMctaphrallequid 
fimile  patratum  a Diuo  loanne  Audiores  referunt,  dum  quidam  are  alieno  granatus 
Sandli  auxilium  imploraret;  tunc  Sanetus,vtilli  opti  tularetUr,  iullit  Itipulam  in  pro- 
ximo loco  iacentem  apprehedi;  & fadio  crucis  ligno,  illam  in  purum  aurum  comnui- 
tauit,quo  debitor  obonere  alieni  atris  fubleuaretur.  Epifeopus  Tufeus  Donatus  mL 
fertus  hominis, qui  in  iudicium  ducebatiir,vt  aurum  conditum  reuelaret;  cum  tamen 
locus  thefauriilli  elfet  ignotus  (erat  enimfepulta,qua’  aurum  condiderat)  petije  Eu- 
phrofinx  turaultim,nani  rale  erat  defundis  nomen,&  Chrifti  nomine  prius  imiocato, 

E 3 adiurat 


II  j. 

teuit.ccjr, 

16. 

iuEpdl.itd 
Corinth. 
Trimo  ad 
T imoth.  6. 
ffomil.  1 7. 

Epifl.  I.  ad 
tfeliod. 


Id.i.cap.g 


t>/1arii  mi 
riKuloJii. 


Stipula  in 
aarum^ 


Jier. 


Lii-  l%Je 
fultil. 


Litpts 
reas  tri~- 
g-lnta  Ii— 
irdr^um. 


"Z^kari  aui 
dit/tsquid 
frejlet. 


tiaram 
name  cre 
ditum. 


tibr.  1. 
Joma, 


VlyfsisAIdrouandi 

adimat  eadauer,vt  auri  occultati  locum  indicaret,  quod  refpondit  aurum  fubdo-  H 
mus  aditu  latibulari . Similiter  Spiredon  Epifeopus  Cyprms  filia-  lam  mortUK  adies 
fepulcrum,  ipfam  de  auro  abfcondito  interrogauit , qus  furgens  locum  aun  recon, 
diti  manileftauit.Nullus  enim  eft  thefa urus, quem  Deo  famulantes  non  lint  penetra- 
■turiicum  tamen  aurum  maxime  odio  habuerit. 

HISTORICA. 

PETRVS  Martyr  quanda  arborem  auri  venas  habftem  in  Hifpaniola  inuctam 

fuiffefcribit,qu:earadiceperapertas,&molles  fcatebras , ramos  ad  fupe. 
riorem  montis  partem  diffundebat , donec  c^Ii  auram  affequeretur . Harc  yi- 
detur  fimilis  illi  hiftoriK,quam  narrat  Alexander  Ncapolitanus,nim.irum  in  citerio- 
ri Germania  intra  Danubium  vites  crcuiire,quK  capreolos  cum  folijs  aureis  produ- 
cebant, qu*  poftmodum  Regibus, &fummis  Principibus  donabantur,  & caufanuj  p 
aflignat  aurifodinis, quibus  inhairentes  vitium  radices, mirabili  natur»  inftituto, 
aut fyderum decreto,  vim  auream  trahentes  germinibus  communicabant.  Hanc 
poftea  hiftoriam  dodillimus poeta  Virgilius  fabulis inuoluiflfe  videtur , dum  virgul- 
tum aureum  in  Cumano  luco  creuiffe  finxit, nili  forte  alludere voluiflet  advenas 
auri,&  aliorum mctallorum,quf  per  terra-  vifcera  dilfcminata?  diuaricatos  arborum 
ramos  aimulari  videntur . Praterea  non  poffuraus  non  demirari  hiftoriam  a Carda- 
no  recitatam,nempe  in  cacumine  arcis  Marochi  tria  efle  aurea  poma  pondere  libra- 
rum quinquaginta  fupra  mille,  & trecentas  ,qux  multi  Principes  neceffitate  com» 
pulli  dum  auferre  tentarent,  aduerfisfemper  cafibus  impediti  fuerunt.  Item  ex  Geo- 
graphia Arabica  verla  a Ludouico  Rugerio,in  parte  fecunda  primi  climatis,eft  gens 
occidentis,  qu»  pro  comperto  habet,  quod  in  Palatio  RegisGanal  ad  ripam  Nili, 
eft  Iapis  aureus  triginta  libras  pendens,  quem  Deus  Omnipotes  fine  fufione,line  mal- 
leo , & alia  epe  artificis creauit.  IdcoqucRex  inter  alios.<Ethiopi»Reges  hoc  la- 
pide fummopere  gloriatur.  V G 

Rom»  antiquitus  fuit  ftatua  cuprea  hac  inferiptione  notata  KALENDIS  MAII 
ORIENTE  SOLE  MIHI  CAPVT  ERIT  AVREVM.  Sed  poft  multos  difeur- 
fus,&  fpecuIationes,tandcm  quidam  acri  ingenio  pr»ditus  prima  die  Maij  obferua- 
uit locum ,quem  vmbra  capitis  ftatu*  in  ortu  folis  petebat, 6c  aperta  terra,thefauruin 
inuenit.Pariter  Gulielmus  narrat  olim  Romf  in  campo  Martio  *neam  fuifte  ftatuam 
digitum  protendentem  cum  hac  inferiptione.  HIC  PERCVTE  . Idcirco  Plebe- 
cula in  dies  ftatuam  pcrcutiebat,quia  intus  aurum  delitefcere  credebat,  fcd  tandem 
nonnulli  in  metidicobferuarunt  locum,  ad  quem  digiti  vmbra  dirigebatur,  & fafla 
fcrobe,auri  copiam  inuenerunt.  Non  deeflent  hiftoria-  de  auro  recitanda?,  fed  vnam, 
autalteram  addemus,  & poftea  huic  rubric»  finem  in;ponemus . Aquilius  Dux  Ro- 
manus a Mitridate  captus  fuit,  & quia  in  illam  Pruuinciam  fola  auri  cupiditate  fe_j 
contuliffe  cognoueratjin  os  illius  fufum  aurum  infundi  iuflit , vt  auri  auiditas  exple- 
retur; quod  non  effet  expertus, fi abfque  auariti»  crimine  fuiflet  inuentus.  Auro 
vendidit  Romanum  Imperium  Co.  Curio,&  Rex  lugurtha  auro  vendibile  prsdixit.H 
Denique  Cciebaroris populis  aurum, ob  puritatem, & alias  prarogatiuas  huius 
metalli,  nufnen  quoddam  eft  creditum;  ideoque  nonnifi  expiati  illud  quarunt; 
imm6acongreiru,potu,cibo,&  omni  oLledamento  abftinent,vt  religiose  illud 
legant. 

SOMNIA. 

QVANDO  oculis  alicuius  obrepferit  fomnus,  Scaurum  confpicari  fibi  vifus 
fit,  ex  mente  Cardani,  metum  propter  auri  pretium  expeiftare  debet,  nec 
non  infidias,&  difficultates  propter  metalli  pondus.  His  addit  ineftcj» 
maftitiam , Se  honorem , qua?  omnia  ab  auro  per  quietem  vifo  fit^nificari 
poftunt.  Immo per  fomnumauri  fabrum  efle , inde  Cardanus  maleficium^arguen- 

duin 


Mufei  Mebllici  Lib.-I.  5^ 

A<lum  eflemoaictj  cum  hic  artifex  venena  pcrtrad-et,  dum  in  auro  purificando  arge- 
tumviuum fubJimatum adhibent; deinde  cx  implicationibus  torquium, & moni- 
!ium aureorum obpr»ftantiam metalli prsfagicnda  eft  tra(5tatio  negotiorum,  qua,- 
ad  viros  natalium  claritudine  confpicuos  actineat.Sed  res  huius  generis  contempla- 
ri , nil  aliud  eft , nifi  totum  tempus  m illiteratis  fabulis  terere . Habemus  quideiru^ 
pro  comperto  ab  inuentione  annuli  aurei  per  qiiietem,pontificiam  dignitatem pi  f- 
fagirijCum  Petrus  de  Natalibus  verba  faciens  de  Diuo  Lanfranco  Confefforefic  Li.6.ca.s^f 
fcripferit.  Huic  eum  nuntiatum  fuiiret,qu6d  Anfelmus  monachus  eius  difcipulus  in 
lefto  per  quietem,  annulum  aureum  reperiflet , Epifeopumomni  exparte  integerri- 
mum cum  futurum  prsdixit,  &euentuspra-fagio  refpondit,  cumnon  multo  poft  in 
exercendis  paftoralibus  munijs,  animarum  f3lutem,&  gregis  inftruftionem  diligen- 
tifiimeobferuaueric. 


£ 


S I M V L A C R A. 


STATVAM  Apollinis  fceptro aureo , iuxta  fententiam  Homeri,  Antiquitas 
exornabat, quoniam  hoc  pretiofum  metallum  Apollini , nerapei  Soli  facratuin 
elfe  credebat.Ouiditis  quoq;  ratione  dominij, aurum conuenirc  Soli  exiftimas, 
cius  currum  cum  temone,  & axe  aureo  defcripCt.  Nifi  velimus  aflerere  ope  Solis  cii- 
<5la  arua  rerum  quarumcumq;  fertilia  reddi,quamobrem  nonnulli  aurum  pro  ind  icio 
vbertatis  alfignabant,  & Pindarus,ad  denotandam  Rhodi  fertilitatem,ibi  auro  pluil- 
fe  finxit.  Pariter  Ripa,  in  delineandis  multis  fimulacris , auro  vfus  eft.  Etenim  ftatua' 
Herculis  cum  tribus  pomis  aureis, ad  demonftrandam  virtutem  heroicam,  figurauit; 
nam  tribus  illis  pomis  aureis,  tres  virtutes  hcroicj,  nimirum  moderatio,  irag  tempe- 
rantia auariti.'e,&  contemptus  diuitiarum  oftenduntur.  Item,  inrepra;lentanda_j 
Ratione,  exhibet  iuuenem  auro  coronatam;Ktm  veluti  aurum  inter  metalla  eft  lingu- 
lare, ita  eiufdem  conditionis  eft  Ratio  inter  potentias  anima’,  quKfuamfedem  irt-a 
<C  eminentiori  corporis  parte  collocauit.  Immd,ad  exprimendum  Academif  Simula- 
crum, vtitur  etiam  icone  mulieris  auro  coronata ; quandoquidem  aurum  in  hoefi- 
mulacro  fignificatopus  ab  Academico  cuulgandum, diligenter  prius  in  mente 
jponderandum,  & perficiendum  elfe , quemadmodum  aurum  prius  informare  purifi- 
catur, &perficitur,antequaminafpeiftura  publicum  producatur  . Apud  eundeai_j 
Auftorem  icon  luftiti*  auro  coronatur , & vellitur , cum  luftitia  inftar  auri  pura , & 
incorruptibilis  elfe  debeat . Icon  vero  fubmilfi  animi  eft  figura  mulieris  coronam_j 
auram  dextro  pede  calcantis  ;fic  enim  rerum  pretiofarum  contemptio  dem.onftra- 
tur.  Pro  Genero  litate,  mulier  auro  coronata  pingitur : Siquidem  veluti  aurum  puru 
nobile,&  refulgens  eft,  ita  vir  generofus  his  conditionibus  gaudere  debet,  cum  Icri- 
pferk  Philofophus  illud  elfe  gencrofum,quod  a natura  fua  non  degenerat.  Item_j, 
ad  patefaciendam  Magnanimitatem,autftore  Ripa,  mulierveftibusaureisinduta,& 
corona  aurea  imperiali  redimita  dcfcribituneteniin  aurum,  ad  pariendosnobiles,& 
potentes  animi  liberalis,  & magnanimi  effeiftus,  materia  idonea  elfe  dicitur ; cum_a 
D aurum  olim  nobilitatis, &potentia;Infigncfuerit,quoniamPhKnices, pro  indicio 
potentif,fuorum  Deorum  Sacculos  auro  plenosferentium  limulacra  exhibebant. Si- 
militer Antiquitas  aurum  tanquam  ftemma  nobilitatis  reputabat , dum  aurea  moni- 
lia collo  puerorum  nobilium  , & diuitum liilpendebat , vt  ab  alijs  diferiminarentur. 
Pariter  huc  refpicientes  forfan  Haibrei  diuites,fuas  primitias  in  caniftris  auro  vela- 
tisofterebant,  cum  cieteri  caniltris  limplicibus  vterentur. 

Infuper  pro  fimulacro  dclciftationis.  Ripa  monftrat  iuuenem  torque  aurea  dcco. 
ratum, propter immenfumoblccftamentum , quod,  vifo auro  cunili  homines perci- 
piunt.Pariter  ad  fimulacrum  La-titite  fingendum,  delineat  mulierem  cum  patera  au- 
rea in  manusnam  ficuti  aurum,ad  Medicorum  mentem, fpiritus  vitales  roborare  dici- 
tur, eodem  modo  aurum  Dtitiam  producere  valebit  .Ad  demonftranduinexercitiu, 
figurauit  Iuuenem  manu  dextra  circulum  aureum  tenentcnuquoniamlimiJis  circulus 
ratione  figurcT,&  ratione  materia’,  argumenta  perfeiftionis  cfle  potell:  circulus  enim 
eft  figura  perfefliluma principio,  & fine  carens , cum  praterca  aurum  inter  c*ter;i_j 

I’  3 inc- 


I.  Ili  ad, 
tam. 


Virtutet 

herotcit 

qiti:. 


Ico»  lujli- 
quale. 


Lil,2,.^l3e 

tor. 


’-elaru>n 

nobilitatis 

pgsfum. 


Circnlut 

aureus 

denotet. 


^5  Vljfsis  Aidrouandi 

metalla  fummam  perfeftionem  alfcquatur . Poftremo,  in  manifeftanda  Auaritia_j,  £ 
monftrat  iconem  mulieris  aurea,  & longa  catena  cincla:,  cuius  maior  pars  per  terra 
trahitur:  ita  enim  nobis  infinuat  hominem  lucris,  & opibus  inhiantem,  auro  abuti,  & 
hoc  non  aliunde  pendere  putamus,  nifi  quia 

femet  auartttd,  miferaqi  CHftdiHefeBus. 

VSVS  IN  CIBIS. 

MVLTI  non  elTe  negandum  arbitrantur  aurum  cum  cibari  js  non  permifee- 
ri,  quandoquidem  in  inftru>fta  epularum  magnificentia , multa  edulia  ,& 
bellaria  auro  velata  collocantur . Animaduertendilm  tamen  eft , quod 
aurum  etiarofi  cum  cibis  fit  permixtum,  tamen  propter  materite  foliditatem,  & calo- 
ris humani  imbecillitatem  nutrire  minime  poteft.Id  autem  exemplo  itinerantiun-uj 
liquido  conflare  opinamur,qui  ob  timorem  pra’donum  aliquando  nummos  aureos  F 
complicatos  more  catapotiorum  ingurgitarimc,nihilominus  illos  ex  fa-cibus  ponde- 
re minime  diminutos  collegerunt.Similiter  in  obfidione  Hierololymirana,ir.ulti  au- 
rum in  ventrem  dimiferunt,  nec  tamen  inde  nutriti  funt;quoniam,teftclofepho  Ha:- 
hreo,  ab  Arabibus,  &Aflyrijs,vnanodi:e,duo  millia  ludaorum  cadauera  aperta  sut, 
colore Mtt  laurei  nummi  in  eorum  ventriculis  tanquam  in  arca  inraili  feruabanmr.  Ex  altera 
uononfu-  aliqua  animalia  auro  nutriri  pofle  multi  pronunclantjquoniam  Accola;  Bena- 
feratur.  gj,;  perfuadent  illos  pilees , quos  Carpiones  vocant,  c puro  auro  alimentum 

fumere . Pariter  Accola:  lacus  Paladron  in  Sabaudia  pifces  ibi  auro  luftentari  arbi- 
trantur. Immo  Laudenles  referunt  in  Mediolanenfe  territorio  pifccm  T emulaxwxa- 
cupatum  auri  paftu  pinguefieri. Denique  in  foropifeatorio  Lugduni  pifces  venales 
ff  pe  exponuntur,  quos  non  alium  cibum,  nifi  aurum  giiftareafleuetant . Hoc  autem 
a veritate  alienum  efleexiflimamus;  primo,  quoniam  Bellonius  vir  eruditus  ,&  re- 
rum naturalium  diligentilfimus  obferuator,ta<fta  horum  pifeium  anatome,alijs  cibis, 
prfter  aurum,  vefei  confpicatus  eft ; fecundo  propter  rationes  in  primo  capitc_.sG 
huius  libri  allatas,  quibus  nullum  animal  metallis  nutriri  pofle  demonftrauimus. 

VSVS  IN  MEDICINA. 


|r^  LINIVS  interaliosAuiSoresaurum  putat  dignis  celebrandum  encomijs,quo- 
1"^  niam  in  medicina  plurimis  viribus  polleat.Paritcr  loanes  Daniel  Mylius  prj- 
Vtki.Ba,  a.  rogatiuas  auri  omni  laude  cumulatilfimas  cotemplatiis  in  compofitiones  pra. 

/i/,  d^m.  ftantilfimorum  medicamentorum  aurum  merito  ingredi  iudicauit; &prjccipue  cum 
affeCfus  cordis  facile  tollat;namq;fua  frigiditate  prauas  exhalationes  a corde  arcet, 

& ficcitate  earum  putredini  refiftit:  quapropter  Principes  aurea  pocula  tanquam  in 
his  aftedlionibus  prsftantilfima  procurant.  Hodie  igitur  Medici  ex  laminis , folijs, 

. virgis,  &puluere  auri  non  modicam  poauxilijs  defumunt  frugem.  Plinius  in  primis 
r '''*"*■*  laminam  auream  infantibus  fufpendit,  ne  maleficia  illis  noceant:  hac  lamina  in  ore  H 
^«snta  anhelitus  graucolentiamtollit,&  oris  gratiam  conciliat;coquitiir  etiam  cum 
.U  ‘ cdulijs  .vgrotantium,vt  putredinemarceat.ItcmlaminE  auri’candcfadfE  in  vino  plu- 
ries extinguuntur,  vt  fplenetici , & obAruSi  illud  bibentes  prorfiis  liberentur ; immd 
hoc  vinum,vagantepeftilcntia,taquara  optimum  Leuinus  Lemnius  commendatdl- 
lud  etiam  cum  modico  tartari  permixtum  ad  mendas  faciei  emendandas  iummope- 
re  probat.  Langius  auream  laminam  febricitantium  lingua:  imponit , vt  cruciatus 
fitis  mitigetur.  EamdemLamin.rm  Mizaldus  renibus  applicat,  vt  dolores  nephri- 
ticifedentur.  Eadem  ex  Arnaldo  Villanouano  fupra  cerebrum geftata  ilkidrobo. 
je  neten-  ,at,& regioni  cordis  appofita  letitiam  auget.  Alexius  Pedemontanus lamina  auri 
candente  pilos  diligenter  perurit,  ne  impofterumrenafeantur. 

Praterea  aurum  cum  fit  metallum  perfecftiflimum  in  tenuiffimas  extenditur  bra- 
«fteas , quas  Vulgus  folia  auri  appellat : etenim  ha-c  folia  cum  cateris  mixta  medica- 
mentis facilius  ad  partes  humani  corporis  fe  fe  infinuare  valent, hac  de  caufa  h*c  in- 


gre- 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 

A gfcdiiunur  Elcfluai iiim  degemis, Confcitionem  istificantem Galeni (nifi (>erpcram 
Galeno  adfcribatiir)  Auream  alcxandrinam  Nicolai  IWyrepfici , ConfeiSioiiem_j 
Alchermes,  Diamargaritoiiem  , & multa  alia  pralidia  cardiaca , qua>  breuitatis  ftu- 
d io, omittuntur.  Pratcrquamqudd  medicamenta  ,qua;  in  bolo  a Medicis  praAcri- 
buFitur,vt  plurimum  folijsaiiri  inuoluuiitur.Infuperluccuslimonum,in  quo  per  fpa- 
tiumdieinaturalisinfufa  fuerint  folia  puri  auri  cum  modico  vini  albi,  &pulueris 
Angelica,  exMizaldo,pcftilcnti  morbo  medetur.  Denique  folia  auri  impolita  vlcc- 
ri  carnem  linemorfu  exedere  dicuntur;  idcirco  ab  auro  fiftulas,  & hamorrhoides  fa- 
nari multi  Auiftores  perhibent. 

Cauterium  virga  auri  candente  iniiftum  laudant  Chirurgi,  vel  quia  faniemnon 
producat,  vel  quia  velocius  fanetur:  fed  fatiusdlalTerere  meliorem  elTeab  auro  in- 
uftionem  ob  metallicam  ficcitatem  , vel  quia  aurum  cum  fitperfe<ftiffimum,&  nihil 
ab  igne  patiatur,  contumacem  cfcharam  non  producat. 

Araplilisfcobs  auri  in  medicina  ad  multas  afFcc'lioncsconducit:prim6,iuxtamen- 
B te  DiolcoridlSjinedctur  illi;qui  ab  argento  viuo  vel  intrinlccus  fumpto,vel  extrinfe- 
cus applicato  IkIIis  fuerit: praicipit  enim Diofeorides  dciiorandam  dfe auri  limatu- 
ram, quia  totum  bydrargyrum  illi  adh.a:refcens  perfeceffum  educitur.  Renodeus  ad 
tollendospiiellarumfadoscolores,  loco  calybis,  auri  limatura  vtitur,&  vn.i  cum 
alijs  ad  id  idoneis  medicamentis  eledluariumcomponit.Pariter  Matthiolus  in  cora- 
mentarijsad  Diofc9ridem,pro  roboranda  oculorum  acie, fcobem  auri  extollit, dum- 
modo porphyritico  lapide  ita  lauigetur,  donec  tadliim  fere elfugiat,<?t  hoc  auri  pol- 
len oculis  immittit. Hinc  lorte  mulieres  clinica:  edodlae  oculos  infantium  variolis  la- 
iorantium,auto  admoto,  fa?pe  foucnt,vt  roborati  variolaru  noxam  minime  fentiant. 
Item  auri  puluis  alopecias  fanar,  dum  e.xcrementa  fub  cute  latentia,  vi  metalli  pede- 
tentim  exficcantur.  Hic  puluis  in  elciftuarijs  mixtus  elephantiafiin  arcet, nec  fton  fca- 
biei,  & lepra  plurimum  prodefc:  hac  de  re  Ofiander  Theologus  auream  catena  in_i» 
collo  grftauit,  ne  lepra  vexaretur.  Sunt  etiam,  qui  ex  puluerc  auri  exhibito  melan- 
cholicos vtilitatem  immenfam  elfe  percepturos  opinantur,  qui  poftea  a Brafauolo  in 
C fuofimplicium  examine  irridentur,  dum  inquit;  fatiiis  elfe  illos  peluibus  auro  plenis 
exhilarare.  Demum  ex  auri  leobe,  vt  aliqui  atteftantur,vnguentum  parabatur, quod 
Magorum  fuafu,  gratiam  illis  comparabat,  qui  Eliochrylo  herba  coronabantur:  fed 
nos  hodie  non  auri  inuii(aione,fed  largitione  gratiam  conciliandam  elTe  affirmamus; 
pratterquamquod  putamus  huiufmodi  vnguentum  elfe  potius  aptum  ad  auferendas 
noxas  ab  argento  viuo  humano  corpori  infli>Sas. 

Chymiatri  quoq;  fuis  auri  pr*parationibus  incredibilem medicin»  vtilitatem fe 
allaturos  elfe  exiftimant.  Parant  igitur  aurum  potabile,  & ex  auro  calcem , crocum, 
fal , fulphur , tinCluram , oleum , vitriolum , florem , & deniq;  aurum  vitf  extrahunt, 
quas prf parationes  apud  Libauium,&  alios  Halchemieprofcirorcsvnufquil'q;!ege- 
rc  poterit.Infupcr  ad  vfus  medicos  aurum  etiam  vola  tile  per  fumum  Saturni, vel  ope 
hydrargyri  coficiimt.Timftura  auri  vocatur  a Chymicis  elTentia  Solis  per  vini  fpiri- 
tum  exu  adta.  Aurum  potabile  appellant,  cum  id  vna  cum  alijs  fpiritibus , & liquori- 
bus in  potionem  reloluitur,propterea  ad  hoc  peragendum  opus,parantoleum  vi- 
D triolifolutiuumauri.  Oleum  auri  elicum  ex  fola  auri  fubftantia  per  fe  fit  oleum  pu- 
rum.Extollunt  poftea  hxc  medicaminum  genera  ad  elcphantiafim  ad  Phagcdenica, 
& caneerofa  vlcera,  ad  lepram,  ad  corroborandum , ad  vitales  recreandos  fpiri tus, 
& deniq;  ad  omnis  gbneris  a:gritudines  exterminandas , immo  & ad  iuuentutem  re- 
nouandam;  nihilominus  illi  Authores  Chymici  omnes  perierunt,  cum  tamen  vnam 
ittuentutem  vix  tranfigerint. 


S cois  auri 

tn  medtci 
Z/^.2.  de 

map,med. 


taurum  . 
potabile^ 

<L^urum 


Oku  Aurh 


vsvs 


StdtUif  ex 
itueofolido 


hth.^i.de 

Virg. 


ti.S.c.ir- 


li.ig.mtt. 

l€Ji,  crf.j. 

^phdmf 

dureus. 


Ltgni  yifii 

laeyciHt 

attigendi 

ms. 

Ui.t2.de 

j4nt,Iad, 

'dp.il. 


hii.tiPti- 
rahp.c.  3. 

liOCO  cit. 


'Templortt 

Ofnameta 
anticjua. 
In  Exod. 
cap.  18. 

c<fp:^.Cd 

enp.i^. 

t.y3ltaeia 
ex  aura  fi- 
lida. 


Vlyfsis  AIdrouandi 

VSVS  IN  TEMPLIS, 

& Sacrificijs. 

RISCIS  temporibus  aurum  ad  varia  opera  non  fuit  in  vfu;  iirfmo  rai  iflimus 
in  Gra’cia  f uit  auri  vfus,  cum  folis  in  templis  auru  confpici  folitum  efifet:  qua- 
propter tanta  huius  metalli  facili  raritas  fuit  apud  Philippum  Regem  , vt  ma- 
gnum reputaret, fi  aurea  phiala,  & etiam  parua  potiretur.  ,In  templis  poftea  Ethni^ 
ci  multa  ex  auro  fabricata,  & potilllmum  Hamas  collocarunt.  Gorgias  Leontinus 
Delphis  in  templo  primus  ftatuamex  aurofolido  fibi  locauit.  Aefculapij  ftatu®  ex 
auro  cum  barba  aurea  meminit  Cartarius  in  libro  de  fimulacris  Deorum . Corinthi 
erat  ftatua  louis  Olympici  aurea  a Cypfelo  Tyranno  pofita. Clemens  etiamAlcxa- 
drinusferibit  de  ftatualouis  aurea  quindecim  cubitorum,  & aureo  amic3:ute(a:a_j.  E 
Huius  meminit  D.  Ambrofius , dum  ait . Tiamp,  is  cum  yenijjet  in  templum  , loms 
amiBum  aureum,qua  tegebatur ^imulacrum^detrahi iufsit^  dicens  aureum  hyeme  frh 
gidum,  ettate  onerofum  effe.  Denique  multa  alia  ex  auro  fimulacra  in  templis  ethni. 
eorum  confpiciebantunquaraobrem  legimus  apud  Simeonem  Metaphraftem,  quead 
aurum  ex  confraeSis  Idolis  collecSum  pauperibus  diftribuebatur.Haomanes  quoque 
gentis  Scenitarum  Tribunus, tefte  Euagrio,ftatim  atq;  Baptifmi  Sacramento  fuit  re- 
natus ftatuam  Veneris  auream  liquefieri,  & pauperibus  erogari  iulfit.  Prsterfta- 
tuas,  in  templis  Ethnicorum  nonnulla  etiam  aurea  obfefuabantur . Refert  Plinius, 
olim  Raphanum  adeo  cjEteris  cibis  fuifle  pratlatum,  vt  Raphanus  ex  auro  in  templo 
Apollinis  Delphici  dicaretur,  vbi  & Tripodes  aurea  feruabantur  .Item  Thebis  iru» 
templo  Ifmeni  Apollinis  erat  clypeus  aureus,cufpis  aurea,  nec  no  haftile  cum  cufpi- 
dibus  aureis. Columna  aurea  in  Aegyptio  Herculis  templo  erant,&  Lychnus  aureus 
Athenis  in  arce  Minerua,  quem  Callimachus  fabrefecit.  De  Sacrificijs  habemus, 
quc3d  Incola  Tunia regionis  Solem,  & Lunam  venerantur  ,illifq; terram  offerunt, G 
manibus  prius  nonnulla  voluentes  fuffumigia  ex  herbis  parata , quibus  aurum  admi- 
fcent-Lignum  quoq;  vifcum  quercinum  a Pifeis  in  tato  honore,&  pretio  fuit  habitu, 
vtjin  illo  colligendo, aurum  adhiberctunquandoquidem  a Sacerdote  veftimentis  al- 
bis induto  falce  aurea  pra'cidebatur,&fago  albo  recipiebatur. 

Apud  Ha:breos  templum  Salomonis  auro  erat  micantilfimum,&prscipue  cum  il- 
la trabs  aurea  tanti  ponderis  illud  redderet  illuftriffimum.  Craffus  tamen,  referente 
Iofepho,aduerfus  Parthos  militiam  ducens,  ludea  peruenit,  8c  omnia  exercitu  per- 
ferutatus,  res  aureas  templi,quas  Pompeius  non  tetigerat,  abftulit,&  potilfimunu,» 
trabem  illam  auream  verfatilem  ponderis  trecentarum  minarum,  quod  pondus  hoc 
feculojad  feptuaginta  quinqj  aureorum  millia  extenderetur.  Deinde  a fumma  tem- 
plo altitudine  ad  pauimentum  vfqiparietcs  laminis  aureis  erant  obte(ai..Vt  locus  il- 
le, qui  Sanda  Sandorum  dicebatur , vt  habetur  in  Sacris  Paginis,  fexcenta  auri  ta- 
lenta in  laminis,  & clauis  aureis  habebat.  Pariter , eodem  lofepho  tefte,  templum- 
Herodianum  templo  Salomonis  fuit  magnificentius  jnamq;  partem  interiorem  im- 
menfa  auri  copia  exornabat,  & exteriorem  faciem  aure?  lamin.-Eita  corufeantes  de- 
corabunt, vtintuentium  oculos  hebetarent,  & templi  portam  munibant  columna: 
argentcf  cum  capitulis  aureis  vite  aurea  circumdante,cum  racemis  flaturam  huma- 
nam ?quantibus  pondo  mille  talentorum  aureorum.Prgterea  narrat  R.  Beniamin  in 
fuo  Itinerario, PfaJmorum  verfusin  columnis  Synagog®  litteris  aureis  fuiffe  exaia- 
tos.Infuperin  pont  ficali  Aronis  ornamento  Superhumerale  erat  aurcum,&  ex  Fim- 
bria tunicf  talaris  aurea  tintinnabula  pendebant;quandoquidemin  diuinis  Sacrifi- 
cijs vfus  auri  commendabatur,vt  habemus  in  Apocalypfi,vbi  candelabra  aurea, An- 
geli zonis  aureis  cincFi,&  viginti  illi  Seniores  phialas  aureas  odoramentis  plenas  re- 
flantes iccenfentur.  ' ® 

Refpublicaquoq;Chriftiana  auro  fua  templa  venuftar, 'dum  altaria  ex  folido  au- 
ro conftruit,  qualia  Rome,&  Conftantinopoli  vila  luerunt.  Francifeus  Aluarez  pu- 
blicat altare  ex  auro  folidum  in  RegnoGoane  Ditione  Pretoianis  ab  Helena  Aethio- 
pi? 


H 


Mufaei  Metallici  Lib.I.  5p 

A piic  regina  fiiifTc  ereAum.  Tabula  aurea  pedibus  duobus  longior,  vho  altior,  & digU 
to  craffiorLunebiirsiin  templo  Diiii  MichadisArchange!iconfpicitur:quamobrem 
iufta  de  caula  poterit  hoc  carmen  recitari. 

‘T emphtm^oant  itur^,r.idiatq-,  alearibus  liurum. 

Referunt  etiam  Hiftorici  fuiHe  in  templo  Moguntino  crucem  ex  folidoconfla- 
tam  auro  ponderis  mille , & ducentarum  marcharum,  cum  hoc  verlu  fubfcripto. 
fexcentas  habet  h^c  crux  aurea  1'bras. 

Immo  malleus  campanarum  aliquando  fuit  aureus , vt  recitat  Anaftafius  in  Leo-  Malleus 
ne  quarto,  dum  inquit . Fecit  etiam  ibi  campande , iy pofui t campanatn  eam  malleo  Campana- 
Tanta  erat  pietas  apud  Chriftians  fidei  cultores  in  cuftodiendis  Euangeliorfi  aureus 
Iibris,vt  illos  auro,  & gemmis  decorarent.Namq;  exGregorio  Turonenfi  Childebei- 
tusRex  in  Thefauro  fuo  habuit  viginti  Euangeliorum  exemplaria  puro  auro , & gc- 
mis ornata. Clericos  etiam  zonis  aureis olimfuilfevfos  conftatapud  Metaphraftem  ■Trfte.c.io. 
jn  Vita  SanCfiTarafij  Archiepifeopi,  quoniam  vir  Saniius  imperauit  illis, qui  erant 
B relati  innumerum  Clericorum, vt  zonis  aureis  depolitis,  cingulis  ex  pilis  caprarum 
contextis  vterentur.  Demum  apud  Chrifti  cultores,  aurei  calices  maximi  pretij  in_j 
templis  feruantur,  quos  Sacerdotes  in  immolanda  Deo  ca^lefti  hoftia  adhibent . Ba- 
ronius  memorat  calicem  aureum  pbnderislibrarum  triginta  , cum  patena  librarum  Eccl.anni 
vigintiofto ,iulfuGregorij  Vudecimi  fabrefaiium.  Calix  ctiamaureus  maximus,  chr-Jli 
& celeberrimus  eft  Marfeburgi  donum  Hcnrici  Imperatoris.  Hac  etiam  a’tatr_j, 
in  quotidiano  Milfa;  Sacrificio  calicibus  aureis, & argenteis  vtuntur,quemadmodum  Calices 

in  Concilio  Remenfi  ftatutura  fuit . Idedq;  interrogatus  aliquando  Bonifacius  Epi-  aurei. 
fcopus, &Martyr  ,numliceret  Sacerdotibus,  in diuina  Re  facicnda,calicibus ligneis  cap.6. 
vti,  refponditjVt  habetur  in  Concilio  Triburenfi,  aureos  quondam  Sacerdotes  ca-  Canon.\^. 
licibus  ligneis  fuilfe  vfos,  fed  hodie  Sacerdotes  lignei  calicibus  aureis  vtuntur. 

VSVS  IN  MONETIS. 


c 

SV  N T duo  metalla  aurum,  & argentum , qua;  pro  monetis  cudendis  fuerunt  v- 
furpata,quonia,  tcfte  Alberto,  Ipecifica  virtute  adiunand*  hominis  tempera- 
tur» potiuntur;  dum  vifum,  & facultatem  vitalem  m.iranduni  in  modum  robo- 
rant . Pr»tcrquamquod  harc  metalla  ceteris  nobilitate,  & proflantia  antecellunt  ,& 
perdiuturnos  annos  durant.  Referttamen  Ortclius  non  in  omni  Regione  monetas 
cx  auro  conflari , quoniam  in  toto  Pretoianis  regno  aurum  purum,  & minime  lignatu  ^urUybi 
pro  moneta  penditur.  Cotcra  quoad  monetas  cx  auro  fabricatas  attinent  in  primo 
capite  huius  libri  legenda  funt.  tur~ 

VSVS  IN  PICTVRA. 


EX  auro  Pieiores  non  vulgarem  percipiunt  vtilitatem;  primo  quia,  deficiente  . - ' 

Coruleotranlmarino,  laminas  aureas  fupra  ollam  aceto  plenam  fufpendunt, 
nam  tunc  aurum  cyaneum  colore  amixniflimum  fpargit,  quod  pr»diblo  liben- 
^ilfime  pr£cferunt:hxiiusmeminit  Augurellushis  verfibus.  . 

lintea  cyaneo  eonrp'<rans  arma  cohri, 

Cum  fioret  mira  in  morem  rubiginis  aurum 
S ufpenfum  fupra  os  olla  candentis  aceti. 

Deinde  Vtuntur  etiam  auro  foluto,  dum  limaturam  auri  triduo  mergunt  in  fuccoi 
folijsluniperi  exprciro;etenim,hoc  temporis  fpacio,aurum  inftaraquofoluitur,quo 
in  fuKftantia aurum  omulatur  Hacmiftura  Pidtoresad  figuras,&Iitteras  aure.isdeli- 
neandas  adhibere  polfunt.  Antiquitui  etiam  littsro  aure»  erant  in  vfn,qiiia  diuina 
Lexlitterisaureis  erat  notata,  vt  Ariftous  docet  in  Hiftoria  deSptuaginta  interpre-  Littera. 
tibus,  d um  in  qui  t.  iA poftijuam  cum  muneribus,  zpp pellhus , in  ciuibus  diuina  Lex  au-  aure  te  qua 
reis  littens  habraico/ermone  conferipta  erat.'  A\e%ms  Pedemontanus  in  pingendo,  & modo  feri- 
fcribendo,aurum  hoc  modo  concinnat.  Folia  auri  guttis  mcIJis  terendo permifeet , & bantur. 


J70  Vlyfsis  Aldrouandi 

mifturaminofleo  vafculoferuat,  ciqj oblata  pingendij  vel  fcribendi  occafionc^j  g 
aquam  gummatam  addit,  Oeniqi  libros  auro  obducunt  3 dum  fumi  tur  poi  tio  boli , ^ 
facchari  candidi  modicum^  qu^ecum  albumine  oui  mikcntur ; deinde  liber  fub  prae- 
lo aqua  otiorum  linitur,  qua  exficcata,  pra?dit5tamiftura  obdiicitui,  hac  item  ficcatu^j 
diligenter  fricatur  3 aqua  communi  humcdlatur3&  folia  auri  fupcrpolita  dente  le. 
uigantiir. 


VSVSINVESTIBVS. 

Non  eft  in  dubium  reuocanduin  Prifeos  vcftium  luxui  inciuIfilTti  quonIani_d, 
auiSorc  Plinio,  aurum  in  tenuiflima  fila  ducebant,  quod  flamini  circunda- 
tum,  vel  etiam  fine  flamine  texebant,  & ex  hac  tela  veftes  fueban  t,  quas’atta. 
licas  Latini,  & Itali  l>ejle  di  broc<tto  d’oro,  appellitant.  Et  quamuls  aurum  hoc  cu  nO 
V eflisat-  habeat  commune,  nihilominus  aurum  femper  in  tenuiores  brafteas,  & fub-  F 

ialicaqui  extenditur.  Itaq; ad  manifeftandam  veftitim  fuperbiam , vnam  tantum  hi- 

floriam  recitabimus.  Roma’ anno  falutisquadragefimo  quarto  pofl  millcfimum,& 
quingentcfilmim,dum  fundameta  Bafilicf  Sanifli  Petri  iacerent,eflbfa  efl  capfa  mar- 
morea,in  qua  Maria  vxor  Honorij  Imperatoris  fuit  condita;  cuius  corpus , exceptis 
dentibus,  & nonnullis  offibus,  erat  ablumptum;  nihiieminus  veftis;,  & pal]ium,quibus 
cadauer  inuoluebatur,  intaifta  erant,  & tanto  auro  onufta,  vt  inde  triginta  fex  auri  li- 
br«  extrada  fuerint . 

VSV  S IN  OPERIBVS, 

qua:  in  officina  auraria  parantur. 

AR  T E S fi  ratione  fubiedii  nobilitatem,  & praftantiam  adipifeuntur , procul-  G 
dubio  aurificina  dum  verfatiir  circa  aurum  nobiIilfimurn,&  prEftantiffiraum 
metallum  maximopere  nobilitatur,  iuxta  hoc  diftichon. 

Certem  fi  reddunt  pretium,  res,  munertt  claram, 

<^'s  nulla  eji  clari  clarior  auiificis. 

Ex  auro  Igitur  fabricantur  inaures,  quas  nontantum  gratia  ornamenti  Antiquitas 
Inflq-ne  auribus fufpendebat,veruetiamtanquamInfignenobilitatis,quemn»remApuIcius 

Nolilita.  memorauit.  Alij  afleucrant  hxc  aurifi  Infignia  tanquam  amuleta  aduerfus  falcinatio- 
rh  t^Hti.  nes  a Prifeis  geftata  fuiffe.  Nifi  velimus  pr®dii5Hs  addere,'inauribus  aureis,  olim  ami- 
quorum  eorum  natales  dies  celebrari , cuius  confuctudinis  meminit  Plautus  his  verbis.  Nott 
quale.  memmifii  inaurem  auream  ad  te  afferri  natali  die.Ylcmdc  {tctAiX.  aurfi  in  vlumannu- 

j Iu  Epidi~  loru  cu  annuli  ferrei  in  fignu  vinculi  a Prometheo  inftituti  fucrint,fed  poftea  fuccef- 
co.  ferunt  aurei  pro  fymbolo  bellica;  virtutis  apud  Romanos;vel,  vt  notat  Plinius,in  ora- 

I>.  5 -^.naf.  tiam  dignitatis,quia  aurei  annuli  publice  dabantur  illis, qui  ad  exteras  Nationes  Le- 
Jdili.  ca.2.  gati  erant  ituri , quos  in  publico  tantum  ferebant , cum  domi  ferreis  annulis  vteren-H 
tainn.fcr-  tur.  Verum  traiflu  temporis, abolita  hac  conftietudine,  omnes  fere  Romani  annulis 
rei.  aureis  digitos  exornabant,quamobrem  narrat  Eutropius  tres  modios  annulorum  auc 
Iil.  3.  de  reorum  ab  Annibale  Carthaginem  fuilfe  miflbs,quos  e digitis  equitum  Romanorum, 
GeJl.J^m.  Senatorum,  & Militum  detraxerat. 

Amplius  exauro  v.aria  formantur  vafa,  & primum  pocula,  nara  his  interPhilof  o- 
phos  Arccfilas  vtebatur.  Item  crateras  fex  aureas  mifit  Gyges  Delphos,  qua’  triginta 
talenta  pendebant.  Immd patina, &pelues  ex  auro  in  ingenti  epularum  apparatu 
Lik'^.  funt  adhibita.  Legimus  apud  Sabelicum  anno  falutis  nonagefimo  poflfcptingemcfi- 

mum,  imperante  Carolo  Magno , Duce  gentis,  Ingonem  nomine;prouinciaJibus  fum- 

ptuofumconuiuium  praparalfe,  & agreflibus  ad  confpcbium  fuum  intromilfis  in  vafis 

V aforum  aureis.  Nobilibus  vero, &Dyn.aflis  procul  in  fi(ftilibiis  miniftrari  iulfiffe  &dehocin- 

mureorum  terroptum  refpondiflb,non  tara  mundos  effe,  qui  Vrbes,  &palatia  colunt,  quam  qui 
m mendis  humiJes  calas  habitant.  ^ i 


Mufei  Metallici  Lib.I. 


71 


Lii.e.c.t. 


A Prstcr  hsCjVrnas  ad  cineres  cadaucriim  condendas  ex  auro  conftmftas  fuiffecon. 

flat;  nam  oflii  Traiani  Imperatoris  in  vrna  aurea  fupra  columnam cochlidem  fcruari 
tradit  Eutropius.  Pariter  in  vrna  aurea  Rex  Antigonus  olTa  Pyrrhi  irtcIufitj&Rex  A.e- 
gypti  fili*  cadauer  in  Vaccam  auream  coniecit.  Hodie  in  Pcgu,vt  recitat  Balbus,  in 
iuo  Itinerario,  ampliflima  ex  auro  vafa  formatur,  in  quibus  Elephantis  albis  in  Regis 
aula  nutritis  alimenta  prxbcntur.  Tandem  ollas  aureas  ad  recipienda  alui  excremen- 
ta habuerunt  Heliogabalus, & Bafla,  quem  pofte a Martialis  iliufit.Diuitum  quoq;  lu- 
xus cd  deueiiit,vt  lucernas  aureas  fabricare  fint  aufi;id  colligimus  exDiuo  Ambrofio 
in  Hexamerone,  quando  inquit.^eif  forte  doles,  quid  nullum  tibi  aureorum  lychnorum 
lumenrefulgeat.  Sceptra  Regum  efle,&fuifle aurea  non  cftin  dubium rcuocandum: 
canit  enim  Ouidiiis  hiinc  in  modum. 

i^riureacurdextrstfceptra  dedere  tus. 

Pariter  coron*,& diademata  Regum  ex  hoc  metallo  pc.^ftantilliinoconcinanturf 
etenim  corona  cft  flmplex  circulus  aureus,  quo  Reges  in  minoribus  folemnitatibiis 
jg  caput  redimunt.  Diadema  vero  eftquafi  duplex  corona,  quia  priori  circulo  aureo 

alter  circulus  aureus,  & gemmis  tcclusadditur;&quamuis  Imperator  triplici  corona  ‘*'® 

decoretur;  vna  tantum  eft  aurea, qua  a Summo  Pontifice  redimitur:quandoquidcm  V®  '. 
ferreamab  Archiepifeopo  CoIonienfl,&  argenteam  ab  Archiepiicopo  Mediola- 
nenfirccipit.Itcm  Prifeornm  luxus  haudquaquam  cft  occult.Idus,cum  Homerus  feri-  ■ 
pferit  aurum  crinibus  aliquando  fuiffe  complicatum , nec  magna  admiration  :■ 
teneri  debemus , quoniam  Galienus  Imperator  aurea  fcobe  capillos  afperfit,  quem  Scobisau- 
poftea  nonnulli  imitati  eodem  auri  puluilculo  purpuream  comam  cxornarunt,vtcy-  res  '>>fus. 
fariem Caltoris,& Pollucis  anr.ukrentur,  quam  Lucianus  auream  illisafligna-uit. 
Heliogabalus,  qui  aflidiio  luxui  feruiebat , limatura  & ipfe  aurea  porticum  ftrauit. 

Verum  AfleiRatores  Antiochi  Regis  Syrifciauos  aureos  crepidis  fubiecerunt.  Im- 
mdin  Antiochi  Soteris  exercitu  tanta  fuit  auri  copia,  vt  Milites  gregarij  ex  auro  ca- 
ligas fibi  compararent . Prardi>Ifis  addit  Tertulianus  aureis  vinculis,  & catenis  reos  - , 

olimfuifle  vindos,  vte61ocupIetiores,qiid  nocentiores  elfent:  proptcrca  compedes  ^ 

C aureas  fabricauit  etiam  Antiquitas , quibus  Darium,  Cyrum,  Agrippam,  & Baiaze- 

them  impeditos  fuifle  compernnus.Quid  plura?  retibus  aureis  pifcatus  cft  Nero,  na-  "•^‘^^•7* 
ucm  auream  fieri  curauit  Cleopatra,  currum  aureuma  quatuor  Regibus  captiuis 
tradtim  Sefoltris  Aegyptius  habuit.  Aurea  ledicaRex  Indig  vehebatur. Orodes  Par- 
thus  in  ledis  aureis  cubabat.  Midas  Rex  Phrygia;  fellas  aureas  poffidcbat.Immo  An- 
tiquitas ftrigilibus  ex  auro  fabrefactis  vtebaturs  huius  confuetudinis  meminit  Mat- 
thiolus  in  Commentari js  ad  Diolcoridem,quahdo  inquit, quod  fcriii  in  balneis  non 
folum  corpus  ablutbantjfed  etiam  ftrigilibus  ablucbant,quasalij  exauro,a!ijcx.ilia 
materia  fibi  comparabant.  Olim  etiam  in  Aponi  fonte  talos  aureos  vifos  fuiffe  Sue- 
tonius narrat, quos,  temporis  tradu,  turum  auaritia  eripuit.  Amplius  fimulacra  ani- 
malium, & plantarum  Antiqui  ex  auro  formarunt,  & equos  rebus  aureis  exornarut: 
quadoquidem  Aquilam  auream  in  vertibulo  templi  Hierofolymitaot  Herodes  rta- 
tuit,pariter  Aquilam  auream  Clearcbus  Tyrannus  fibi  proferri  iutJit  ,&XerfesPia- 
tano  aurea  deledatusert . Tandeta  aurea  tra?na  equis  aptarunt,  quem  morem  apud 
D Diuum  Chryfortomiim  damnatum  cife  competimus.  Calcaria  etiam  ailrea  fabricata 
fuifle  legimus  in  Adis  Sand»  Edendrudis  Virgin is.nam  Hericusimperator  cogno 
mento  Pias  morbo  graui  oppreflus,  cum  huius  Virginis  intcrceifionc,  optata;  lanit.i-  , 
tis  effedum  fuiflet  confeciitus , non  foium  reliquias  huius  Sand.^  in  annnlo  geftauit, 
fed  etiam  duo  calcaria  aurea  tumulo  eiufdcm  obtulit.Dcniq;  Poppea  Neronis  loleis  So/es  au. 
ex  auro  fadis  pedes  quadrupedum  nobiliorum  induit.  res  equo. 

tum. 

VSVS  IN  ARMIS. 


J^auis  au 
rea, 

i/.i.r.ji. 


TTomtl.  1 1 
lib.ad  Co~ 


CV  M diuerfaarmorum  genera , nimirum  tam  in  tutelam , qnam  in  perniciem 
fabrefiant,  hcECcuiufciimq;  generis  ex  auro  Antiquitas  fibicomparauitaiam- 
que,  vtfuperius  recitatum  fuit,  clypeus,  cufpis,&  haftiIeha’C  omnia  ex  auro 
Thebis inTeploApoJlinisIfmeniappenfafueruntmunera,  quibus  Crgflus  Amphia. 


laum 


K^uruffj 
fuhntHa- 
tum  ^md 
pf» 


72'  Vlyfsis  Aldrouandi 

raum  donauit, lorica  aurea  nonnullos  fuiflfe  vfos  Capitolinus  in  Maximino  iuniore  C 
tradidit, vbi  etiam  hanc  fuifle  Ptokmcorum  confuetudincm  pronuciauit:  proptcrca 
vnum  cPtolomcis aurea  lorica  indutum  in  Nilo  peri  jfle  referunt.  Perfa:  gladios aiu 

reos,ca(lides,&thoraceshabuerunt.Thccasgladiornmfuifle  aureas  prodidit  Diiius 

Ambrofius  de  Elia,  & ieiunio , vbi  de  militibus  verba  faciens  fic  ait . tureis  thees 
inclfidftnt cultTosJuos , Virgilius  t^uot^uc  armorum  cx  auro  paratorummcwiinitiic 
canens. 

^nreusex  humeris fonat  afcus^  aurea  yatt 
Cafsida, 

Prgterea  in  bello  multa  alk  ornamenti  gratia  fuerunt  cx  auro  conflrii^a , vt  fibulic 
tribunitiiE  ex  auro  geftabantur . Similiter  multa  Inlignia  exauro  coriifcabant : Si- 
quidem Perfe  , au(5lore  Cilio  Rhodigino  j,  in^priina  acic  Gallum  aureum  pro- 
ferebant* 


VSVS  IN  7ARIIS. 


Narrant  illi,  qniin  Catoptricis  operam  confumunt,  cx  auro  preftantiifi. 
mafpecula  parari  pofle:  nam  Miramus  in  prima  parte  fpeculatis  docet  va- 
rios modos, quibus  fpecula  ex  auro  conflari  poflint.-fiquidem  quam  hac  iu-j 
re  operam  locant, nemo  vt  credimus,  perioluere  poteft.  PrKterea  cx  auro  puliiis  py- 
rius  paratur,quem  Chymici,&  potiflimum  Libauius  aurum  fulminatum  nuncupant. 
Refert  enim  Kircherus  Icfuita  vir  eruditus  in  fuo  opere  de  facultate  magnetica , cx 
auro  pulucrem  pyriu  hac  ratione  parari.  Aurum  in  calcem  redigitur  aqua  forti,  fale 
ammoniacoj&oleotartariprxcipitati . Etenim  hsccalx  ftatimatqifcntit  odorem 
ignis  fpontefua  in  flammam  abit,&  li  fuerit  aliquo  inclufainftrumento,ihgcnti  ftre- 
f Itu,  & fragore  egreditur.  Immd  exigua  portio  huius  pulucris  magno  fonitu,  & in  tc- 
}a  efficacia  omnes  vires  pulueris  pyrij  vulgaris  longe  fuperat  . Vcrumhicpuluisa 
puluere  nitrato  alio  effeiftu  diferepat : fiquidem  vulgaris  accenfus  fuperna  petit,  at  G 
exauro  paratus  ad  infernadcfcendit,  & li  accendatur  fupra  laminam  non'‘iifccBdit, 
led  lamina  perforata  inferiorem  locu  ra  petit,quem  effciftum  hic  vir  pereruditus  pro- 
prijs  oculis  obferualTe  tcllificatur. 


ARGENTO. 
Cap.  III. 


voca: 


O C iam  abijt  inora  vulgi,  argentum  intermetalla  fecundum  perfe- 
(ftionis  locum  occupare,  & auri  vires  quadantcnusa;muJari:pra’tcr-  H 
quamquod  circumfertur  hac  Halchemyftanim  fententia,talemgra- 
dum  apud  aurum  efle  argento  allignandum,  qualis  Luna  apud  So- 
Icm  attribuitur , cum  autem,  refpicicndo ad  fplendorem.  Luna  poft 
Solem  in  fecuda  fede  collocetur;affimi]itcr  optima  de  caufa  taJislo- 
cus  argento  eft  tribuendus:  quamobrem  ratio  ordinis  pro  argento  hoc  caput  expo- 
flulabit.  Cundtisprorfusobuium  efle  opinamur,  argentum  ab  aquiuocatione  noli-j 
'Jjih  de  i ‘^um  interdum  abfolute  fumptum  pro  metallo , interdum  pro  argento 

'ienafra  aliquando  pro  argento  lignato  vfurpetur'.  Seneca  languinem  hominiira_j 

pecuniam  appellauit,  & Ariftophanes  apud  Stobamm  in  eodem  fenfu argentum  ho- 
minum fanguinemelfe  pronunciauit.  Pariter  Horatius  alloquens  Crilpum  Sallu- 
tik  i.  biftoriographum,  pro  pecunia , argentum  abditura  in  thefauris  nihil  valere_j 
taem.ode  dixit,  innuens  diuitiarum  fplendorem  nullum  efle,  nili  fuerit  in  honefto  vfu  his, 
verfibus. 


NuL 


75 


Mufa^i  Metallici  LibJ. 

A.  Nullas  egento  color  rji  auarh 

t^ibdHus  rerrK',  'mtmice  l ttmns 

Crif]:eS4lli'p,'>'^’- temperato 

Splendeat  yfu. 

Pariter  apud  Gra  cosapjoPM  iignificct  quidem  metallu,  fcd  .rquiiiocatirnem  effuge- 
re non  potcft  ; quandoquidem  hoc  vocabulum  apud  Xenophontem  minimos  ex  quo- 
cumci;  metallo  conflatos  dcfignat;  quemadmodum  Galli,  noftra  state, argenti  nomi- 
ne, pecuniam  cuiiifamiq;  generis  intclligunt : id  etiam  ex  faens  litteris  facile  colligi. 
tur,cum  apud  Ifaiam  pecunia,argenti  voce, indicetur,  cum  inquit.--^i'/^;.^> genfo  re- 
dimimini. Prarterca  Latini  eodem  argenti  vocabulo  ,vt  habetur  apud  Ciceronem, 
argenteam  fupclkailem  fignificant : ,imind,  & argentum  nienfariim  apparatuin_^, 
quod  argentum  efcariutn  nuncupari  debertt,  fimplici  nomine  argenti, defignariint, 
quemadmodum  Virgilius  his  verfibus  exponit. 

E Ingens  a gentum  menfis,  c c-lataq-,  in  auro 

F ortia  faSlapatrum. 

Tandem  Halchemis  Trofeffores,  argenti  vocabulo,  falem  album  argentei  fere  colo- 
ris cognominant  ; namq;  prima  metallorum  materiam  in  venis  metallicis  delitefcen- 
tem  falis  quamdam  fpccicm  effe  aPeuerant:  proptcrca , referente  Ir-anne  Bracefeho, 
naturam  imitati,  metallum  in  falem  albiffimuunranfmutare  nituntur,  quem  poften_j 
argentum  indigitant.At  loannes  Gallandus  argentrin  popuii  apud  Cbymiftas  falem 
amarum  interpretatur.  Dcniq;  Argentum  eft  caflcllumjcjuod  Pado  flumini  immine:. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

Non  ineonimferie  arsentiim cc\llocandiim effe  putamus, qus  nominum— s 
multitudine  redundant  jiirmo  neq;  ad  ea  fpcdfat  vocabula  , cenaa  remotis 
vocibus  etymoiogiam  defuinptum : qnandcqirdcm  Latinorum  nonnulli  ar- 
gentum  dixeiunt,ciiafi  ardens  gentem,  cum  iliius  ddiderio  g';es  fere  omnes  confla- 
grare ferantur.NihiJominus  Lttius  efle  opinamur  ab  emporio  Grecorum  huius  vocis 
ctymum  nobiseffe  comparandum  letciiim  iliis  argentum  opyapoe  dicitur, 

quamvoceiii  Etymologus  deriuat  a-r,u  in  afjii  cumargentuu.  candorem  cKccllentif- 
finmin  prafeterar  ,&  apj  c;  r.dicus  exponitur  C,h)mici  argentunive eant  Lunam. 
Hebreis dicitur  Chefeph.  Gallis  Argcnt.  Italis.  Argento. Germanis  SylLer.  Hifpanis 
Ia  Piatu— 5. 

NATVRA.  ET  PROPRIETATES. 

Mater  i a M argenti  ex  fubftantiafulphi!ris,&  argenti  vini  dimanare  Al- 
bcrtiis  Magnus, & M}  Iius  pronunciarunt.  Brafauolus  tamen  argentum  fta- 
^ tuiteffe  aigoiitum  vilium  condenfatuin  fulphur  virtute  compreehendens; 

cum  exfrequeti  pertractatione  argenti,odor  iulphuris  perientiatur  . Sed  in  argento, 
& auro  fulphur  diuerfa  ratione  latibulari  alleiiciatjqiiandoquidcm  auro  lulphurin 
adiu  ,&  argento  fulphur  in  potentia  a (lignar.  Veri  autem  Philofophi , & diligentes 
rerum  naturalium  fcriitatores  argentum  ex  fuL flantia  magis aquea,  quam  ignen— , 
prodire  affirmanti  ide6q;iJJud  in  temperatura  frigida,  & hiunida  conftituunt , quic- 
quid  aiij  de  temperamento  frisido  ,&licco  argenti  dixerint : immd  Albertus  ,&ip- 
fe  argentum  frigidum,  &Iiccum  non  fine  alit]iia  humiditate  contemplatur. 

C^uoad  alias  affefliones,  confidcranclum  cft  argentum  traflabile,&  fonorumiaiui- 
biis  enim  non  initicundum  tinnitum  communicat,  & fi  purum  fit,  hominis  halitu  'i— , 
recipit,  & nubem  protinin  difeutit.  Csterirm  fi  comparetur  ad  aurum , profcflo  mi- 
nus perfectum  eft:  quocirca  Chymici  dicere  folenc;  veluti  fc  habet  Luna  ad  Sole  n— >, 
Itale  habet  argentum  ad  aurum,  fed  Luna  eft  minoris  luminis,  ita  & argentum  mino- 
ris prctij,&  ponderis  effe  debet.  Similiter  fi  meditemurvrriufqi  metalli  proprieta- 
tes, maximum  inter  vtrumqidifcrimen  inueniemus . Primitus  in  eruendo  a fodinis 

G argen- 


Cap.’^o.. 

Lib.  6.  in 
Ver. 

neid.  , 


In  h.de  li- 
gno Vitt. 


£'■.4.  uri- 
ner. cap.  s. 
L.  2 . Ba^. 
Cdjm, 

T e^pey'4m 
mentum 


argento,  non  ita  purum,  vt  aurum  colligitur,  fed  terrs,  & fordibus  adeo  permixtum^  j 


Vlyfsis  Aldrouandi 


vt  ilJius  purificatio  immeniumJaborem  cxpoftulet.  Infuper  argentum  purificatum 


malleo  quidem  dilatatur,  fed  minus  quam  aurum,  cum  maiorem  duritiam , & craffi, 
Z^r^rHtU  nancifcatur.  Deinde  auro,  Sc  plumbo  eft  leuius ; fiquidem  liquetadtum  illis  in- 
fuperm,-  (uperna  tat,  diuturno  igne  diminuitur,  & in  locis  humidis  abditum  corriun- 

tat  a»^o,  piturjquibus  alTedionibus  aurum  minime  vexari  in  fuperiori  capite  manifeftauimiis. 
(y  pldio.  Itaque  Authoresnondcbentmagna  admiratione  teneri,  quando  argentum  , cmn  fit 
candidilfimum  lineas  nigras  corporibus  imprimat , quod  nen  aliunde , nifi  ab  impu. 
j rirate  metalli  dimanare  merito  exiftimamus.  Quare  Plinius  femper  pracipuam  gra. 

53-  pra>  citeris  metallis, auro  tribuebat-  non  ratione  coloris,  quia  hunc  in  argento 
clariorem,  diei  magis  fimilcm;  ideoq;  fignis  militaribus  magis  conuenientetn  tanqua 


lon<yius  refulgentem  commendabat.  Tandem  argentum  a natura  hcc  h„bet  infitum, 
vt  a familiaritate  fulphuris,  ftanni,&  ferri  abhorreat:  veluticiintfta  animantia, &po- 
tilfimum  Canis , tcfte  Plinio , odorem  ab  argentarijs  exeuntem  mirum  in  modum_« 


ARGENTVM  ignem  non  expertum  meru,&cmni  exparte  verum  appellatur, 
vt  diferiminetur  ab  illo  nato  in  monte  Tmolo,quod  Pfeudargyrum  Amfto- 
res  vocitant,fed  poftea  quale  fit  non  explicant.Dubitandum  eft  hoc  elTe  il- 
lud argetum  fterile,  quod  Antiquitas  theatricum  nominr  bat;  cum  in  laminas  exten. 
fumin  theatris  fufpenderetur,&  Latinis  dici  Charifius  referebat.  Veru  in  pre- 
fentia  de  vero  a.'gento,6t  non  de  falfo  veiba  facimus,  de  quo  multi  ambigunt,an  ve- 
na propriam  habeat,  vel  petitis  cum  citeris metall is  comunem  mineram  participet; 
cu  plerumq;  argetum  alijs  permixtum  inueniatur.  Non  debemtisinficiari  multa  me- 
talla in  fodinis  permixta  repetiri;  verumtamen  credendum  etiam  eft  argentum  pro- 
pria vena  potiri:quandoquidem  omnis  materia,qui  in  metallum  conuertitur,in  fuaG 
fpecie  pura  efle  poteft.  Propterea  aliud  argetum  in  profundiori  terri  gremio  venam 
pclfidet, aliud  vetoinluperficie  tem,quivena,fecundum  Plinium,crudaria  appel- 


VfMeru  latur.Itaq;  diferimina  argenti  in  fua  vena  confiderata  poflinr  deftimi,vel  a materia, 
d4rut,  cui  permiicetur,  vel  a colore,  vel  a figura,vel  deniq;  a regione,  in  qqa  vena;  argenta- 


rii reperiuntur. 

Ratione  primi,  aduertendum  eft  in  Germania  repertos  efle  lapides, qui  per  totam 
fui  fubftantiam  argentum  habet  dileminacum,  interdum  inueniuntur,  qui  venas  ar- 
genti per  materiam  lapideam  extenfas  demon  ftrant.Deinde  argentarii  etiam  vene 
per  vifcera  terreni  fpargiintur  ,&  txhis  co]]e.ftum  metallum  purius  eft,  quam  illud, 
quod  in  petrisdclitefcit.  Demum, vtnotatGelnerns,  inueniturquoq,  in  quodam_j 
German  ii  loco  nuncupato  (qui  vox  montem liberu  fignificat ) argentum, 

quod  molleeft,  pauciiq;  abundat  excrementis. 

Hic  damus  primo  loco  iconem  laxi  ex  agro  Piccntino,inquo  mtnera  argenti, non- 
nifi  ex  lapidis  contritione  apparet.Saxum  eft  coloris  leucophii,  cuius  medium  mar-  H 
ga  lapidea  occupat , & portio  faxi  margam  ambientis  eft  coloris  albicantis . In  hac 
eadem  tabella  ledforconfpicabiturfaxum  ex  multis  fcrupulis  fimul  copulatis  a na- 
tura ccnflatum,qucd  ex  eodem  loco  fuit  delatum.  Neqjdehoc  ingens  admiratio 
aliquos  inuaderedtbet; quandoquidem  CardanusSt  ipfe  argentum  riideincry. 
flallo  genitum  obletuauittctenim  natura  tanti  rerum  varietati  argentum  admilccre 
voluit,  vt  in  illo  extrahendo,  & perficiendo  ,multiiugis  curis  ,atq;  vi.mlijs  humanus 


abominantur . 


F 


I 


I 


furum  na 
ttuum  ra^ 


animus  angeretur.  Nihilominusmonftramus  etiam  hic  figuram  argenti  puri  natiui, 
fed  hcc  taro  inueniri opinamuriimmo  in  eadem  tabella  pingitur  lapis  apprime  pmu- 
lans  Belzcinum,  qui  maculis  alternis  inftar  argetitefplendentibus  eft  refertus , cum 
quibufdam  alijs  nigricantibus,  & aliqua  ex  parte  caftanei  coloris. 


Sa. 


76 


Vljfsis  AIdrouands 


Argentum  parum  na- 
(iuum. 


Lapis  Belzoino  fimilis. 


e 


j 


Sin  contemplemur  colorem  argenti  rudis,  & mineralis,  homo  non  poteft  imaginari  Q 
tantam  colorum  varjetatem,quf  in  venis  argentarijs  obferuatur,cum  natura  in  ope. 
ribus  fuis  femper  mirabilis  appareat.  Itaqj  Metallarij  Germani  varia  argenti  gene, 
ra  quoad  colorem  funt  meditati.  Primum  eft  argentum  rubrum  c»ruIeo  colore  con. 
fperfum,quod  aliquando  ad  colorem  iecoris  vergit.Secundum  eft  plumbi  coloris,  & 
quandoq;  refert  Galenam,in  hoc  autem  ab  ipfa  difcrepat,quoniam  Galena  friabilis 
cft,&  hoc  argenti  genus  conteri  minime  poteft,imm6  detibus  compreflum  dilatatur, 
quod  Galena;  haudquaquamcotingit.  Tertium  genus  eft  nigrum, & in  illa  nigredi- 
ne interdum  argentum  plumbei  coloris  refulget , quia  fcintillas  argenti  rubri , & 
quandoq;  candidi  repra;fentat : hoc  autem  quo  magis  illis  abundatfcintillis , tanto 
maiorem  argenti  copiam  in  excoftione  reddit. 

Chartum  genus  ad  purpureum  tendit  colorem , & hoc  vbertate  argenti  fcatet , & 
copiofum  in  fodinis  montis  Turcici  iuuenitur : immo  aliquando  colore  lureo,  & vi- 
ridi minera  eft  referta , rariores  colores  in  hac  argenti  vena  funt  iecoris , hxc  olim 
Fribergi,  & nunc  Mariebergi  effoditur.  |j 

Quintum  genus  cinerei  eft  coloris,  & faxum  rufo  colore  eft  afperfum  ; minera  ta- 
men cinerea  maxime  /ubdura  argenti  feracior  eft.Hac  duo  poftrema  genera  Plinio, 

& Veteribus  tantum  cognita  fuiffe  arbitramur  ';  namPIinius  loquens  de  hac  minera, 
terram  aliam  effe  rufam , aliam  cineream  teftificatur ; cum  exter*  fpecies  fupcriiis 
enarrat*,  nullibi  apud  Prifeos  memorat*  inueniantiir. 

Hoc  m loco  reprxfentatur  figura  Argenti  rubri  rudis,quo  flamm*  admDto,exha- 
latio  rubicunda  euanefcit,  & purum  argentum  rcfiilget,quod  a loacllino  Camerario 
fuit  communicatum  Clariffimo  viro  Vlyffi  Aldrouando.  In  eodem  tabella  apparet 
icon  argenti  trichitis,de  quo  paulo  inferius  fermonem  habebimus.  Pariter  hic  exhl- 
bemusiconem  argenti  cxrulei  ab  eodem  Camerario  dono  dati,cuius  purificatio  c6- 
fiftit  in  auferenda  exhalatione  cxrulea  quam  in  locis  fubtcrrancis  contraxerat. 


Ar- 


Mufd  Metallici  Lib  i. 


A 


Argentum  Tiichites 
{luecapiilard 


Argeotumrade 

rubram. 


77 


B 


Argentum  rude  cxruleuttif 


MalTx  argenti  magnitudine  orob 


Ratione  figuriE , argentum  varijs  formis  proditum  in  fodinis  fepe  inuenitur,  nam 
interdum  faxis  adnafeitur,  &oculi  figura  extuberat ; iflimo  quandoque  tanquam_rf  p, 
bradiea  lapidi  adhartetifepius  VIIS  fpeckmreprarfentat : aliquando  figuram  virgu- 
larum,  vel  aliarum  rerum  prs  fe  fert . Eft  etiam  repertum  grana  milij  referens  i ru^  mineris'^ 
terra  aquofa , quod  eft  valde  impurum,&  diuturna  prsparationc  indiget.  lofephns 
Acofta  in  hiftoria  Indis  narrat  fevidifte  argetum  naturale  inftarpruinsdenfatutti, 

&aliud  veluti  in frufta  difleiftum,quod  figtira  tuberum  terrs exprimebat, & propte- 
rea  ab  Indis  Papas  argenti  vocanjtyquod  cft,rarjffimum.Dcnique  flexuni,6xpanfum, 

D & inftar  ramorum  arboris  diuaricatum,teflelatmn, furbinatum, acuminatum, tri- 
bus, quatuor,vel  pluribus  angulis  conflans  argentum  a Metallarijsfspeffpius  in  fo- 
dinis obferiiatur. 

Hic  delineatur  argentum  purum  extra  pyritem  metallorum  matricem  a natura_j 
genitum  communicatum  a clariffimo  viro  loachimo  Camerario  rerum  naturalium 
perquifftore  diligentiflimo.  Vocatur  hoc  argentum  trichites,  nempe  capillare,  quo- 
•Iliam  inftar  multorum  pilorum  fimul  conglobatorum  a natura  fuerit  procreatiim.Pi-  frichaef. 
gura  huius  argenti  refert  formam  illius  macri  fucci,qui  alumen  trichites  cognomina- 
tur, cum  & ipfum  ex  multis  capillamentis  integratum  efle  videatur.Simile  argentum 
■ aliquoties  Gefnerus  in  lapide  plumbario,  quafi  in  cauernis  repofitum,  eft  confpica- 
rus  :quapropterinfuo  Foifilium  libro  iconem  argenti  fruticantis  ceu  pilos  crifpos, 

& cincinnos  exprimentis  exhibet.  Eamdcm  iconem  Studiofis  reruranaturalium  hoc  ’ 
in  loco  dare  confpiciendamncm  piguit. 

Ar- 


O 3 


78 


E 


£enti  in~ 
Jtar  tahu-- 
/<e  'tn  miae 
ris, 

Lri.  6.  dc 
^S\/Tetall, 


V ari ar  ii 
^J>A'»era~ 
riifpecies. 


» 

JMtnera 

ar^geKti 


Vlyfsis  Aldrouandi 

- Argenti  Frutex  pilos  crilpos,' 
6c  cincinnos  referens. 


Argentum  eft  etiam  aliquando  ita  folidum  in  vena  , vt  de  illa  maga»,  8c  parua:  maf- 
fx  decutiantur:  tale  repertum  eft  in  Germania,  cuius  figura  menfam  amulabatur , & 
Dux  Saxonis  tali  mafla  argenti  pro  menfa  l’e  vlum  fuiffe  gloriatus  eft.  S 

InMufso  Calceolarijviri  in  rebus  naturalibus  peritiffimi  mults  argenti  minera 
ex  varijs  regionibus  delat.-e  vifuntur.  Prima  eft  minera  argenti  ex  valle  loacliimica, 
eftq;  lapis  fciflilis  fatis  ponderofus  colore  ad  Ipadlceum  vergente,  granis  argenteis 
.afperfus.  Secunda  eft  minera  Annebergica , nimirum  lapis  iii  colore  fpadiceo  fatis 
lucidus  multu  argenti  continens:  hanc  forte  intellexit  Cardanus,quandc  dixit  hanc 
mineram  adeo  facibus  carere,vt  in  purificatione  dccimamtantum  fui  ponderis^par- 
tem  amittat.  Tertia  argenti  minera  eft  Suecica,qu*  in  colore  nigro  aliquam  viridi- 
tatem monftrat;  immo  ss  innatum  comprshendit.  Qparta  eft  minera  argenti  Bohe- 
mica  KS,  & aurum  continens,  quod  ex  coloribus  facile  ro^nifeftatur . Quinto  obfer- 
uatur  argentum  folfilc  Annebergicum,  cuius  mics  in  terra  flaiia  refulgere  vifuntur, 
quare  nonnulli  argentum  efle  flauum  exiftimant.  Demiimapud  Calceolarium  con- 
fpiciuntur  argenti  granula  coloris  flauefcentis  iuxta  adamantem  pyramidali  forma, 
in  pioprijs  venis  formata,  que  ex  pyrite  aurei  eoioris  nafcuntur. 

INVENIENDI,  ET  PRrEPARANDl" 

ratio. 

JA  M cundiis mctflllirijs  mmiifcftErjum  cusfit  urgentum  iii  terreno  cincrcOj& 
obfciiro  generari , jbicjinueniri , vbi  pyritcsmuJti  confpiciuntur:  immd  veluti 
pyi  ites  aureo  coJorc  afpcrfi  venas  aiirea-s,  ita  pyrites  albicantes  minutis  macu- 
lati granis  venas  argenteas  indicare  folent : propterca  locus,  vbi  pyrites  candidior, 
larioTj  & minurior  obferuabitur,  maiorem  Ipcm  venarum  argenti  prarbebit.  Inuetiu 
igitur,&  aperta  argenti  vcria,fol]brestandiuin  eruendo  arsjento-Drofequuntur, do- 
nec aluminis  mmcrainucnmntiquandoquidcin,  reperto  hoc  fucco  concreto  macfO, 
ven;E  argenti  nnem  piaditunr.  His  igitur  intcIledUs,  ad  argentum  eftbifHtn  piirifica- 

dmn 


Mu fei  Metallici  Lib.L  79 

A dum  accedendum  eH,  quod  nonnifi  cuai  nigro  plumbo',  aut  cum  vena  plumbi  Gale- 
na cognominata  excoquitur, que  vr  plurimum  iuxta  plumbi  fodinas  inucnitur.Intcr- 
dummetallarij, ex  Cadmia  bitu:ninola,Wmite.ignis,argentumcliciunt,qiiia  pau- 
cam illius  quantitatem  in  fc  contineat.  Aliquando  Minium, cuius  vomica  elt  argen- 
tum vilium,  a metallarijs  in  argentum  excoqui  Plinius  tcftificatur.  Verum  quando 
, argentum  auro,  vcl  Mti  fuerit  permixtum,  multa  pro  feparatione  metalli  magifteria 
adhibentur,qu«Gcorgius  Agricola  diligenti  examine  profequitur.  Pratterea non-  . , 

nulli  ex  Hydrargyro  purum  argentum  extrahere  profitentur, &artificia  in  hocope-  ' 
rcadhiberid3Vticcheriusproponic,qin;  nam  ad  rem  faciat,  experientia  doccre  po-  • 

tcft.  Hoc  quide  pro  comperto  habemus,  quod  Picus  Mirandulanus  narrat,  niminim  Li6.io.4e 
fuis  temporibus  accidilTe,vt  argentum  viuiimcum  plerifq;  alijs  rebus  pro  equi  medi- /ecwrAc. 
cina  permixtum  in  purum  argentum  fuerit  tranfmutatiim.  Li6.  z.4e 

Pofteaqtiam  argentum  ingenti  labor  umdiiScultatc  fuerit  excofium,&  elaboratu, 
caret  illo  albore, qui  in  argento  defideratur;  quocirca  artifices  tartarumcum  i'ale_j) 

B communi  in  aqua  rnifeent  ad  ignem  , in  qua  argentum  nonnihil  feriicfaciunt,  dein- 
de illud  extrahunt  candidilllmum.  Infupetfuntnonnulli,  qui  albitudinem  argenti 
colore  flauo  inficere  nituntur, vt  hac  coloris  prarogatiua  aurum  annulari  polfit.  Alij 
vero  laboribus  aninjimi,&  corpus  fatigant,  vt  argentum  in  aurum  transforment;  fed 
de  his  operationibus  varij  mpdi  legendi  luntapud  loannem  Baptiftam  Portam , vbi 
detranlmutationc  metallica  verba  facit.  Poftrcmd  argentum  tiihiriam  auro  indu  - 
.cicur  ; primus  operandi  modus  eft , quando  fupra  tenuem  argenti  braCf  cam  alia  auri 
limiliter tenuis  ponitur,  & nialko  gercutitintur,  donec  firmiffime  cohatrefeant ; fe-. 

. eunda  ratio  eft, quando  fupra  craffam  argenti  bradieam  denarius  .aureus  collocatur, 
atq;  malleo  ktiffime  extenduntur  .-tertia  ratio  eft,  quando  opera  ex  argento  fait;Lj 
.ope  argenti  vj,iii,  aurO  perfunduntur; &ha.’C  de  modis  elaborandi,  & pra:-parandi  fi- 
tis fuperq; diefa  funt.  .h,  . 


C L O CJ  S. 

QV I folerti  indagine  argenti  fedes  inueftigant , vt  inde  ad  fiia  commoda  il- 
lud trahant, pofTentacccderc ad  plumbum , ad  pyritcm,ad  qiiaidam mar- 
mora, & pracipue  ad  lapidem  Islcbanum,  in  quibus  omnibus  aliquado  ar- 
• gentura  latibulatur.  Verum  fatiuscrit  argentum  in  fodinis  rimari, in  qui. 
businterdum  purum  abfq;v!lo  fornacum  opificio  inuenitur , quod  Plinio  ignotum 
fuiircarbitfamur,cumfcriptismandaueritargeinum  non  nili  in  puteis  repetiti, cares 
ijlis fcintillis  ,qUE  in  auriminera  rcfulgerelolcmt.  Nihilominus  in  Argentanis  bra. 
dfcK  tenuiflima;  huius  metalli  faxaampledi£tes,&corrufcanrcs  aduerfusopinionem 
Plinijvifuntur , Itaq;ad  hoc  metallum  procreandum  montes  potilfimum  idonei  dfe 
feruntur:  quapropter  in  Cofmographia  vniiierfali  legimus, quod  motes  Hilpaniam 
a Gallia  diuidentes  Pyrinci  nuncupati,  vel  quia  ignetulmineo  fepe  petantur,  vel 
quia  antiquitus  paftorcsibi  fyluas  incenderint , vehementia  ignis  guttas  quafiper- 
D colati  argenti  ftlllarunnquare  Phanicif  mercatorcs,hoc  intcllcfto,  alijs  mercibus  il- 
Juc  accedentes  inde  magna  argenti  copiam  fibi  compararunt.  Prieterea  Plinius  me-  ^t;fg 
morat  fluuiosGangem,  &Cop.ht)n  Indiiim  .alluentes,  & argentum  deferentcs.PoetE  ^ 
Eridanum,  Peneum , Erymanthum  ,&  Acheloum,  tanquam  amnes  argentiferos  fuis 
carminibus  celebrant;  verumtamen  in  fluuijs  argentum  rariflime  inuenitur.  Nos  in_j 
praifent ia  legentium  commoditati  inferuientes  loca  peculiaria  argenti  natalia, iuxta 
feriem  alphabcticam,recenfebimus.  Primum  in  Albcrtania  magnus  puri  argenri  che- 
faurus  extrahitur , & iuxta  Cofmographiam  vniucrfalcm,  Alfatia  Argentum,  Plum- 
bum,&  JS.%  producit,quoniamfingulisannis,ex  iilius  montibusrtibicundis.quingen- 
tf  cum  fsx  millibus  marcha’ argenti  eruuntur.  A!yba>  regioni  non  procul  a Myfia  ar- 
gentifodinas Homerusactribuie.  Alyzones populos  iuxta IPharnaceara  infu1an-i_.» 
argenti, deferri  diuites  Strabo  coftituit.Per  Americani  flumen  decurrit  ab  Hilpanis 
TUta  non)inatum,fortaflis  propter  latitudinem,  vtl  potius  ob  argentifodinas,  qua;  Tiata 
irt  vicinia  apert»  j[unt,  quas  Incolar  r/.*!;.*  ftio  idioniate  nuncupant.  AnaphefteTri-y»/'. 

bus 


na" 

talia 

gtnti  in-~ 
choantta 
tt  Iit.  S, 


Uttefa  C. 

1H.3. 


lit*er*T>. 


Itttera  E. 


lifterd  Tf. 

Li.^.  ttyi. 

Ifid.ca^.  5 
liftei-it  T. 


h'tterd  L. 


li.  z.tfill. 

^tner. 


§Q  V lyfsis  Aldiouandi 

b!!s  Attica-,ad  mentem  Strabonis,argcnti  minctas  poflider.  Angok  non  folum  argcn.  £ 
to, ftd  etiam  alijs metallis  abundat.  Argentarium  Hetruri*  montem  Claudius Tolo- 
meus  in  luis  Epiftolis  argenti  feracem  prodicat.  Arofa  fcatet  argento , cuius  mincra 
eft  adeo  diues,  vt  quindecim  afgcnti  librat  excola-  vnam  auri  reddant . Apud  Argy, 
ram  argeti  fodina  eft,quat  noftris  etiam  temporibus  eft  confpicua.  Argyras,  & Chry, 
fas  Indos  populos  argenti, & auri  Plinius  feraces  pronunciatjquod  etiam  vtriufqivo, 

cabuli  etymologia  docet. 

Bamba  regio  montem  habet  argentarijs  celebre  m,qui  ad  regnum  Angola"  attinet. 
Bohemia  cum  Mylnia  de  fertilitate  argenti  ccrtat.In  territorio  Bduedere  nuncupa» 
aroentan»  apertat  funt.  Bofna  penes  Danubium,  ex  Boteri  relatione , Regio  eft  mon- 
tikis  referta,  vbi  copia  argenti  colligitur . In  Britannia  noftris  temporibus  Scoti  ar- 
gentum fodiunt  ad  Glafcham  catnobiuro,&  Veruicum  oppidum,  quod  fitum  eft  iux- 
ta  fluuium Tinnam,  cognominant. 

In  Calabria  eft  mons  argenti  lapideus.  Cange regnum  argentanis  fcatet, Vt  ex  epi- 
ftolislefuitaru  de  rebus  laponiscoIligitur.Caphras  populos  argenti  fodinis  affluen.  j; 
tes  loannes  Petrus  in  Hiftoria  Indic  commendat. Carnea  non  caret  argento.  In  Car- 
patho monte  argentum  rude  rubrum  effoditur,  cx  quo  plcrumq;  aurum' extrahitur. 

In  Catalonia  eft  mons  Cannarum  nuncupatus  , in  cuius  confinio!  argetarite  vifuntur. 
Apud  Celiafelos  argentum  eruitur. Celieferdi  in  Saxoaia  Metallarij  circa  argentum 
operantur.Chinammargharitarum  & argenti ditiflimam faciunt.  Cbitriacum habet 
argentifodinas  apud  Heduos  populos.  In  Corbiani  territorio  magna’  Greciie Lean- 
der in  fua  Hiftoria  mineras  argenti  conftituit , (cd  maiorem  copiam  in  eodem  terri- 
torio penes  Bombucum  elfe  dicit.  Cottebergi  in  Bohemia  argentum  habetur . Deni- 
que in  Cutna  argenti  copia  eft. 

Damaflij  metalla  argenti  circa  Ionium  pelagus  in  Illyride  Ortelius  refert  Strabo- 
nem collocaffe.In  regno  Daugala  verfus  Nilum  in  loco  Coriora  cognominato  minery 
funt  argenti,  fed  ob  imperitiam  non  eftodiuntur.  InDottnau  non  procul  a Bafilca_j 
argentum  extrahitur.  , 

Prouinciam  EjhemdJiu-dm  nuncupatam  nimirum  ViSonica foannes  Botenisar- Q 
geti  fertilem  e(Tediuulga%In  Hetruria,  & potillimum  Sentuicic  nonnulla?  argenti  ve- 
na- producuntur.  Euphalia  montem  argenti  ditiffimumMunftertis  magnificat. 

Germania’  nulla  eft  regio  comparanda , qua?  argenti  magis  ferax  fit;  cum  plurimis 
in  locis  argentaria?  rcclufa  fint:  quamobrem  in  Cof  mographia  vniuerfali  ha?c  regio 
mirandum  in  modum  celebratur. 

Heluetif  montibus  aliquas  argenti  venas  loannes  Boterus  affignativeluti  Coftno- 
graphia  vniucrfalisin  Hircinia  lylua  nonnullas  argenti  mineras  coilocat.Argcntum 
multis  quidem  in  Prouincijs  effoditur,  fed  Hifpaniacopiofum,  &puicherriiniun_j, 
vbi  operariorum  multa  millia, referente  Botero,circa  argentanas  verfantur.  NoU:lj 
tamen  Hifpania,  vt  recitat  lofephus  Acofta,  magnam  argenti  farraginem  carterisrc. 
gionibus  cumulat. 

lapan  infu!am,quam  Paulus  Venetus  Zi.apangu  indigitat, opibus  argenti  diuitem 
facit.  In  Illyride  prope  Ionium  pelagus  argenti  metalla  conftituit  Oftefius.  India  ar- 
gento affluit,  fed  ibi  non  tot  argenti  miner»,  quot  apud  BaCfios  cdnfpiciun  ur'.  At  H- 
Indif  occidentalis  non  folum  montes  afperi,  & colles  defcrti,fed  etiam  Joca  caiiipe- 
ftria  argentum  natiuum  producunt.Ioachimica  vaJlis  argenti  non  cftindigens.In_.i 
Ifpruch  ex  minera  Plaipcr  copia  argenti  eruitur,immd  & Itali»  alique  argenti  ven» 
fuppetunt,de  quibus  in  primo  capite  fennonem  habuimus 

Sanfti  Laurentij  infulam  vna  cum  alia  parua  infula  argenti  diuitij;  perinfignem 
Liuius  Sanutus  in  fua  Geographia  memorat.  Laiirion  locus  in  montanis 'Attiesfpe.. 
dfans  mare  argenti  fodinis  nobilitatur.  Leberara  vallem  venis  argenti  refertam  Ger- 
mani commendant.  Leonis  mons  prope  Spolctum  non  caret  argenti  venis : quan- 
doquidem Antonius  Gigas  in  rebus  naturalibus  pcritiflimus  fragmentum  huius  ini- 
nera?  dodtiflfimo  Vlyffi  Aldrouando  mifit.In  Longobuco  argentari»  vifuntur.Demum 
in  Lucaia  infula  opraientas  argenti  mineras  Tenetus  extollit. 

Mafol?  montem  opibus  ampliffimis  venarum  Mercurij,  Ochr»,&  Argenti  auftum 
AUcftores  prjdicanr . In  Mansfcldia  Jacu  iaxa  e fodinis  eruta  confpiciuntur,  in  qui- 
bus 


iVfufei  Metallici  Lib.L 


;i 


yii,  - 

■ih,  -2i 

mc}\ 
LiieeraO. 

-^^4»-.  cap^ 

I, 

TPlatit 


A bu5  pifcium , ranarum , & aliorum  reptilium  forma;  diligenter  a rfatura  effigiat»  co-  tkferu 
gnofcuntur,  vt  fcribit  Ortelius  in  Mansfeldia  ; faxa  igitur  illa  liint  fiffilia,  cuproquc 
pr»gnantia,&  virtute  ignis  argentum  etiam  reddunt.  Mcxicana  regio  tantis  argenti 
facultatibus  pollet,  vt,loco  ferri,  teftclofepho  Acofta,  foleis  argentei sequorum_j 
pedes  muniant.  Milo  infufe  Ortelius  in  theatro  Orbis  argenti  mincrasaflignat . Mi- 
fenam  habiiifle  ingens  argenti  pelagus , inde  colligere  polTumus , quoniam,  auiftorc 
Agricola,  ante  trecentos  annos , folae.argenti  miner»  Henrico  Principi , qui  primus 
adMifcnam  fe.contulit,  tanta  huius  metalli  copiam  funt  largit» , quanta  fufficerec 
empfuro  Bohemia;  regnum : quamobrem  Princeps  ille  arborem  grandem  ex  argento  ^ 
conflari  iuflit,  & prope  Horthufam  Turingi»  oppidum  ftatuit.  Morpio  mons  cil  me- 
tallifcr,  iu  quem  natura  argenteas  venas  ampliter  congeifit ; vnde  Rex  Lufitanorum,  ' 

aperta  illa  minera,  opibits  amplilfimis  ani5lus  eft,  fi  veritatem  Tcuetus  cft  aflccutus. 

Apud  Hormann.os  Munftcrus  argenti  venas  effe  promulg.u.  Oeniponti  coniitatus 
multis  alijs  regionibus  ob  mincras argfiti  antecellit^Olibam  territorio  argentaii»  non 
B ddunt.Oringin  ciuitatem  deferibit  Liuius  Sanutus  in  finibus  Melclfum,  vbi  argenta-  ' 
riarconfpiciuntur.  .... 

Pakftmaolim  opibus  argenti,  fed  aliunde  delati  ad  luxuria  vfqjfuit  plena;  nam, 
regnante  Salomone , v't  habetur  in  facris  paginis , ranta  copia  argenti , qnama  lapi- 
dum Hierofolymis  fuit.Plata  duitas  anno,  trigefimo  oJiauo  poft  millefimum,  Ik  quin- 
gentefimum  sdificata,  vt  Lopcz,&  Aco  fta  referunt,  d copia  venarum  argenti  fuit  de, 
nominata; fiquidem  vocabulo  T/ae,t  argentum  indicatur.Item  in  Pa.mpalc>tic  discefi, 
ex  fententia  Munftcri , argentum  effodiunt . Peruana  Prouincia  ob  diuitias  auri , & 
argenti  iam  popularem  auram  captauit.  Polonix  redditus  regios  ex  fale  & argento 
efleloannesBoterus  promulgat.  Pomerania  ob  mincras  argenti  fuperbir.  Ex  Potofi  ” ' 
monte  Peruan*  regionis  quotannis  tantam  argenti  eliciunt  copiam,  quf  ad  qui.ndc, 
cies  centena  millia  afeendit.  In  Quito  mons  altus  eft,  ex  quo  argentum  ita  purum  ex- 
trahitur, quod  exigua  purificatione  indiget.  V '■ 

In  SamnorumgetefPauliis  Venetus  legit  Saunorum)rcgem  Colchorum  plurimum 
C argenti  cruiffe  Plinius  pronunciauit.Sardjnix famam  obmineras  argeei loanncs  Bo- 
terusditmlgat.  Saxoni.»  metalla  argentea , cum  finteopiofa  , auris  popularibus  im-  3- 
pelluntur.  Scandiam  regionem  falubrem,&  argenti  fodinis  abundantem  Botcrus  fi-  LkeeraS. 
gnificar.  In  Schauutz  Tirolisoppido  magna  argenti  vbertas  quotannis  habetur , vt 
Ortelius  in  Theatro  Orbis  feriptis  raandauit.Iu  territorio  Scffc  funt  minerxauri, 
argenti, necnon  inSemana  fylua,qu»  hodie  ex  Turingis  nomen  accepit.Sctas  Indi» 
populos  argento  abundantes  coftituit  Plinius.  Ex  Siderocapfa’ fodinis  auftoreBcl-  r;/ 

Ionio,  ingens  auri,  & argenti  fumma  Turearum  Imperatori  accedit . Sicili»  non  de- 
funt  yen»  argenti . quamuis,  tette  Botcro, non  eruantur.  Propb  Stagyram  Ariftotclis 

patriam, qu»noftristemporibus.;V'/>.?/V'Cognoininatur,argentat)aobferu.itur.  lii  / 

Stiria,  ex  Botero,  miner»  argenti  funt  diuites.  Stcrcingi  oppidum  habet  montes  ve- 
nam argentiproducentes,  vtGeorgiusFabriciusteftificatur  in  Itinerario  Chemni- 
ccnfe,  dum  inquit. 

^Jtis^tieroiir^entiriuosmnTOnttbastirts 
'y  Ji^^ikiHu^»tosfquosniincSfcyun£icttell(iS 

S aaciacis  fim/les  qremid  4e  thtafefamitt. 

Demum  inSuctia  exIocoJV'^z./  ^/a.? cognominato  argentum  effoditur. Apud  Tar- 
tafi»  vrbem  multas  argenti  fodinas  Ortelius  collocat.  Tabor  Bohemi»  ciuitas,  iuxta 
Cofmographiam  vniuerfalem,ditiffimas  argenti  fodinas  polfidet.Thafftim  vr  bc 
Herodotus  argeti  venis  illuftrem  luiffe  lcripfit.Thracia  habuit  argentanasin  P.U]gco 
monte,  quas  Philippus  MacedonumRexoccupauit.  Deniq;  Tranfiiu  .mia  rerum  om- 
nium feracilfima  maxime  vero  auri,  & argenti  ferax  cft.  In  Trepani  dixcefi  minertL-, 
eft  argenti  celebris;  vnde  locus  ille  Argentea  cognominatur. 

Valenti»  regnum  mons quidam  nobilitat,  cum  mincram  argenti  feracem  habeat. 
Territorium  Veftrors  Boterus  exaltat;aun  inde  optimum  argentum  extrahatur. Vn- 
gai  iam  Ortelius  in  f heatro  orbis  fummis  laudibus  cumulat,  cum  argentum,  aurum, 

& cuprum  carteris  regionibus  impertiatur,  quibus  mctalli.s  femper  redundat..  In  teri 
ritorio  Zcfalonis  prope  montem  cft  argenti  vena , qu[  ab  hodierno  vulgo  Argentea 


.Oh~ 


lis  patriit 


Litte»* 

T. 


Ltttett 


/ 


pU  f ^uts» 
hucani  >- 

lis. 

hil\  5*  de 

-#■• , 
Elecchrx 

ttrgft4ri» 

que. 


fpides^  qut 

dtcit. 


ThiUrgy~ 
rtagd  fif. 


g2  Vlyrsis  Aldrouandi 

nominatur,  Tcd  non  recluditur.  Poftremd  Zcilan  habet  infulam  nomine,  qu®  E 

argenti  copia  gloriatur. 

denominata. 

Ab  argento  non  folum  aliqu.i  virorum  nomina,  & cognomina  fuerunt  dcliim- 
pta,  verum  etiam  ab  ipfo  plantat,  lapides,  loca,  fluuij,  montes , & multa  alia 
dcnominantur,de  quibus  in  hac  Rubrica  figillatim  agemus.  Primum  Argy. 
rippus  fuit  nomen  proprium  adoIcfcetis,cuius  Plautus  in  Alinaria  meminit,  quarvox 
eouum  argenteum  lignificat.  Argentaria  Polla  fuit  Lucani  poeta  conm.x,&  Poetria, 
quia  moiruo  marito  opus  Pharlaliat  emendauit . Argentinus , & Adciilanus  Dij  ab 

Antiquitatcdiai  fuerunt,  quia,  ex  Budeo,  locupletandorum  hominum  potcftatem 

habere  credebantur.  Pra'terea  Cupido  ob  candorem,a  Poetis  vocatus  fuit  argenteus, 

& Elecebra  argentaria  a Prifcis,tefte'Fcfto,  vocat*  fuerunt  Meretrices  ab  e. iciendo  f 

argento,  locus  eft  apud  Plautum,  vbi  nuncillecebr*  argentaria  leguntur . Tethis 
apud  Homerum  apj-upo'»sfa  dicitur,  pariter  Venusapud  Pindarum,  quia  argenteos 
pedes  niiTiirumformofoSj&candidos habuerint ;& apud  Atheneum  afyvpoatK  ar- 
genteos pedes  habens  appellatur:  quocirca  Fontanus  ob  l*uorem  ,&  candorem  ar- 
gento fimilem  aliquando  ceruicem,  interdum  collum, &quandoq; omnia  humani 
corporis  membra  argentea  nuncupauit,  dum  cecinit. 

Hudahantliqmdts  argentea  memhrafuh 

Argyrafpides  vocati  fuerunt  argentea  fciita  ferentes,  veluti  Chryfafpides  abaureis 
clypeis  quidam  fuerunt  denominati . Argyrognomones  funtpecunif  permutatores, 
quos  latini  Campfores  indigitant . Argyrit*  apud  Budeum  fimt  quidam  Agones  ab 
argenteo  pr*raio  ita  denominati.  Pr*terea  Argentarius  dicitut.qui  aliquid  argento 
perfundit,  aliter  TcAor  argentarius  apud  Varronem  appellatur . Alioquin  Argenta- 
rius vocatur  etiam  ille,  qui  argentum  exercet,  feu  apud  quem  pecunia  dcponitur.^Sin 
nomen  hoc  adieciiuumeuadit,tuncfignificatomne  illud, quod  attinet  ad  argentum.G 
Infuper  apjupM^t  vocatur,  qui  pecunia  redundat,  & ipu^apjupjc  argenti  cupidus,  & 
auams;  hinc  oritur  Philargyria  argenti  auiditas.  apjopo;).»  o«,  qui  fundjt  argentum, & 


Tiarctffat 
totus  al- 
bus. 

d4rgen- 

tina. 

t^rgeta- 

riafetrea 

qut. 

Tolygonu 

argented. 


Veriim  ad  vegetabilia  fi  nofmet  conuertamus , inter  h*c  ab  argento  nonnulla ccw 
gnominari  comperiemus.  Plinius  aliquando  florem  argenteum  nominauit,  quoniam 
ob  candidum  colorisl*uorcm,argentum  *muletiir.  Narciffus  ille  totus  albus  habens 
fenos,  feptcnos,&  interdum  denos  flores  cauli  infidentes , qui  priori  loco  apud  Clu, 
fium  deferibitur,  ab  Italis  propter  eamdem  rationem  T aretta  d' argento  nuncupatur. 
Planta  illa,  qu*  ab  eximijs  vitutibus  Potenti II*  nomem  inucnit , ab  aliquibus  Bota- 
nicis Argcntina  ab  argenteo  foliorum  fplendore  nominatur.  Alchimill* altera fpe- 
cies  Camerarij  in  Epitome  Matthioli,  qu*  Pentaphyllo  alpinum  petreum  minimum 
a Lobelio  vocatur.  Argentaria  petreain  Horto  Geineri  dicitur;  quoniam  auerfcj  H 
pars  foliorum  quemdam  fplendorem  argenteum  referat.  Item  in  Horto  Camerarij 
memoratur  Scabiofa  graminea  folio  argenteo,  quoniam  h*c  planta  fohjs  oblongis, 
gramineis, & valde  albicantibus  fitinfignita.Damiun  in  Adufcrfarijs  deferibitur  quf- 
dam  planta  nomine  Polygoni  montani  niuei  fericei,  qu*  a Bauhino  in  Phytopinacc 
Polygonum  minus  argenteum  a foliolis  exiguo  vellere  lericeo , & argenteo  candore 
lucentibus  nuncupatur. 

Amplius  admirari  debemus, quod  Fluuij, Vrbes, Oppida,  Montes,Suburbia,&alia 
quadam  loca  peculiaria  ab  argento  nomen  habeant.  Primum  a’p>opop'pu'9iis  argenti- 
fluus  exponitur  ,& de  amne  argentum  vehente pronunciatur, qualis forfan  eftflu- 
uius  Galli*  Narbonenfis  Argenteus  dictus.Item  iuxta  Paraguay  flume  argenti  appel- 
latum,vel  ab  argenteis  arenis, aut  ab  argen  o aqu*  candore,  vt  Argyrondas  Aetoli® 
amnis.  Immo  in  Tartefio  Hifpani*  agro  fontes  argenteos  elfe  Stefichonis  tradidit. 
DeVrbibus,  habemus  Argentoratum  vrbem  Germani*  fuperioris  infignem , quaffi 

Itali 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 


83 


Altali  Argcntinam  vocitant.  At  ArgcntanimieftVrbs Brutiorum  in  Calabria  ,<5c  Ar- 
gyrina  vrbs  fuit  Apulif,  Arg)tj)ana  a Polybio  nuncupata.  Argyruntumolim  Plinio  «‘t  'vrls. 
fuitoppidum,  nunc  pagus  Illyrici  in  Liburnia.  Argentomagu;n,vel  Argentomachum 
eft  oppidum  Gallia  Celtica  in  Hormania.  Argenteolu  oppidum  e^i  HifpaniaTar- 
raconenfisin  finibus  Alturum.  Argentuaria  ,vd  Argentaria  oppidum  eft  Germania 
fuperioris  ad  fkJlum  flumen. Argyra  quoq;  caput  oppidorum  infula  Taprobana  ex 
argento  nomen  traxit.  Efl  etiam  Caftellum  in  noftris  regionibus  nomine  Argentum, 
quod  Pado  iminet.  Bkantij  funt  duo  fuburbia,  quorum  alterum  ab  auro  Chryfopo- 
lis , alterum  ab  argento  Argyropolis  nominatur . Mons  argenteus  eft  in  Hifpani;i_j 
Tarraconenfia  nonnullis  Argentarius  didus  ; Argentarius  etiam  vocatur  mons  Tu- 
fcia  in  ora  auftrali,  cuius  paulo  ante  meminimus.  Immo  in  territorio  Bononienlt  ^r\enti 
mons  eft  nomine,  villa  IlluftriffimorumPaIeotorum,qui  ab  argento  nomen 

inuenifte  credidit  dodillimus  Vlyfles  Aldrouandus,  cum  ibi  pyrites  varios , necnon 
fpcciem  quamdam  minijfoflilis  obferuauerit , qu»  omnia  monte  hunc  metalliferum 
E elTe  indicant.  Csterum  Argentana,vel  Argentaria, & Argentifodina,  eft  locus  vnde 
argentum  extrahitur . Alio  quin  Argentaria  eft  etiam  menfa , vel  officina , in  qtiaar- 
gentum,  aut  cuditur,  aut  prteparatur ; cum  Argyrotheca , vel  Argentarium  ligni  licet 
armarium, in  quo  v.ifa  argentea  conleruantur.Amplius  metallica  nonntilla,vel  qua;- 
dam  ex  his  conflata  a nomine  argenti  non  abhorrent, vt  Hydrargyrum,  quod  argen- 
tum aqueum  denotat,  Pfeudargyrum,  quod  argentum  adulterinum  indicat.  Argen-  T/rudar- 
tum  textile  vulgo  7* moneta  candida,  fen  argentea  eft,  qu*  c.x  argento  gyru(j(tid 
faifa  lignatur . Spodium  argenteum,  alio  nomine  Laureotis , eft  genus  cineris  in  pu-  /i/, 
rificandis  metallis  genitum,  quod  excrementum  tenue  excoiSionis  argenti  appellari  Spodium 
poteft.Hisadditurterra  argyritis, ex  qua  argentum  elFjditur.Itcma’o>ui'iTij  a'genteii 

nempearena  argentei  coloris  ita  Diofeoridi  cognominata  . Talcem  ftellam  terr*  iputd, 
nuncupatum , quia  inftar  ftellff  1'plendote  argenteorefulgcat,  VeterumAigyroda-  Lit.  5. 
mantem  elTe  nonnulli  exi  ftimarunt.  c-tp.  loi. 

Quemadmodum  a forma,  alimilitudine  ,&a  figura  ,limiliter  etiam  a colore  no- 
C mina  rebus  imponuntur.quamobrem  non  eft  mirandum  li  plurimi  lapides  ab  argento 
denominentur.Primitbs  intergenera  magnetum  nonnulli  argenteum  collocant, quia 
trahendi  argenti  facultatem  pollideat , velutide  magnete  aureo  Pantaibe  nominato 
fupCiius  relatum  fuit.Quifnam  proprie  Iit  hicmagncs,cuiulue  formre,vel  coloris  non  argeteus. 
eft  author , qui  indicet,  nec  qui  le  cum  vidilfe  memoret.  Argyi  ites  eft  lapis  coloris 
argentei  obfcuri  Stigmatibus  aureis  inlignitus.  Item  Argyrodamas  eft  lapis  pelluci- 
dus inter  gemmas  numcratus,qui  partim  abargento,partim  ab  adamante  nomen  tra- 
xit Calius  Rho  Jiginus  argenteos quoldam  lapides recenict,  in  quibus  rei, &.1CCU-  Lib.  12. 
fatotes  c.mliftcbant.Monftratur  etiam  qu.rda  gleba,  vel  lapis  ex  arenis  quibuldam 
fplendore argenteo  radiantibus  conftans,  ideoq;  Argyrammos,  vel  Ammoargyros  fup.ig, 
nuncupandus  eft,  vel  potius  mica  fterilis  nominandus,  quia  rerum  metallicarum  im, 
peritos  decipere  poffic : quapropter  Germani  hunc  lapidem  proprio  idromate  Ar-  _ 

gentum  felium  indigitant , vel  quonia  inftar  oculi  felium  noftu  radiet,  vel  quoniam 
hacvocequid  inutile  lignilicare  velint:  quandoquidem  ex  hoc  lapide  argentea  illa 
JDarena  nullius  valorisparatur,  qu.v  in  liccandis  tantum  feripturis  vfurpatur . His  ad- 
datur  Lithargyriuin  alio  nomine fpuma  argenti,  vel  etiam  argyritis  vocatum;  cum 
aliquando  colorem  argenti  monftrct.aut  quoniam  in  excoquendo  argento  tanquam 
excrementum  feparctui.  In  numero  horum  denominatorum  Hermolaus  Barbarus,in 
fcholijs  ad  Diofeoridem, lapidem  felenitemrecefet;idedq;  illum  Argyrolithura  no- 
minat,  cum  inftar  argenti  refulgeat;  hic  lapis  a vulgo  italico3r,#/c^  cognominatur.  lithos. 

Pofteaquamin  Argyrolithum  incidimus,  a ratione  alienum  non  efle  iudicabimus 
hoc  in  loco  delineatos  dare  nonnullos  lapides  argyrolithi  nomine  decorandos  ;,cum 
aliquem  argenti  fplendorem  rcprKfentct.Primd  confpicitur  Argyrolithoscymatilis, 
cuius  vnds  argentei  funt  fplendoris.  Deinde  figuratur  lapis  ad  fihcumgcner.a  redu- 
cendus,colore  nigricante,  cum  fafcijs  argenteum  leuorem  exprimentibus;  quare  me- 
rito argyromclanos  lapis  poteritappellari . Et  in  eadem  tabella  apparet  So.-j^Tos, 
nempMapis  ex  lapidibus  ftratus , eft  Lithoftrotos  lauore  argenteo  micanszctenim 
quemadmodum  ars  ex  lapillis  diuerforum  coJoru  lithoftr  ota  componit  varias  .-emu- 

lantia 


Mufei  Metallici  Lib.I. 

Tertio  loco  confpicitur  Japis  lineis  coloris  argentei  decoratuSj  idedqi  iuxta  'dCj' 
caula  ^>^o(  cft  nuncupandus. 

Argyrogrammodej  Iapis. 


Qparto  loco  monftratur  faxum  corticof  um.  cuiift  cortex,  ob  l#uorem,  armaturain 
argenti  aemulari  videtur:  quapropter  Argyroplites  dicitur. 


H 


Mufei  Metallici  Lib.lJ  %j 

Sexto  loco  figuratur  concha  lapidea  argentea,  qu*  conchitei  argyrodes , vel  po-' 
riiis  Arsyroconchites  vocatur  referens  figuram  conchse  Margaritifera. 

Argyroconchites. 


X 


Septimo  loco  pingitur  pedlen  lapideus  argentei  coloris  vtraq;  parte  concauus 
qui  ArgyrOiftenites  dicetur,  quia  apud  Gtxcos  xnk  peilinem,  & kiswo»  peiftiincu- 
lum  fignificat.In  eadem  tabella  confpicitur  altera  fpecies  pediinislapidefcentis  eiuf- 
dem  coloris,  nimirum  albi  refulgentis, cura  tefta  fuperiore,&  inferiore  aliquo  raodo 
crainente,  & cum  vtraqj  aure  , vna  altera  minore ; hinc  argyroiftenitis  altera  fpecies 
nominabitur. 


Ar: 


H a 


SB 


yiyfsisAldrouandi 


Argytodenites  alia." 


f 


G 


Poflremo  damus  tabellam , in  qua  variKconch*  iapidea;  coloris  argentei  deli- 
neantur. Priraafacie  apparet.Purpura  lapidefcens  maculis  argenteis  afperfa.  num.j. 
Conchites  cortice  externo  coloris  argentei obfcuri.Rurfus numero  i.&  2.  Conchs 
fefliles  argeiite.tlapidefcentes. 

Tandem  inulta  queq;  funt  Ireccnfenda , qua  ab  argento  nomen  accipiunt ; quan- 
doquidem color  dicitur  argenteus,  quia  fuo  candore  amulctur  argentum,  itefplen- 
dor  argenteus  ob  candorem  argento  fimilcm.Quapropter  Latini  quicquid  lauore,  Sc 
...  candore  eftconfpicuum,  argenteum  vocitare  lolent.  Pariter  apud  Poetas  liliafunt 
ar.  Ennium  argenteus  anfer,  in  Capitolio  Rom®volitauit.Luiiiamar- 

ge»fe<t,  ggnteam  lulianus  in  Epiftolis  nominauit,  &fani5ius  Zeno  in  ferinone  de  Refurredio- 
Epitt.  ig.  ^ argenteum  Luna’  globum  appellauit:  ptoptereahuc  relpicknsBaptiila  Mantua- 

nus canebat. 

lyitq',  fopafi feros  niueis  ar gentea  irgis 
Puna  yehit  radios. 

Aqua  fimiliter  diiSa  fuit  argentea , quoniam  limpida  fit  inftar  argenti . Actas  louis 
Zkeids  ar  argentea  virorum  heroicorum  ab  Hefiodo  fuit  celebrata. Catteriim  Argcntangina_j, 
gentea,  vel  Argyranche  eft  nimia  argenti  auditas,de  qua  in  Adagijs  verba  fccimusieft  etiam 
quredam  vnguenti,  vel  linimenti  fpecies  ,^rgentata  difta , qua  ad  dealbandam  fa- 
ciem adhibetur,&ab  Alcxio  Pedemontano  defcribitur.Alioquin  argenteum  voca- 
. ; turjquodeftargentotcdum,  & argenteum,  quod  ex  argento  conftat,&argentoluni) 

K^rgyrer-  argentu  eft  immixtum.  Argyrom.ata  dicuntur  vafaargetea,&*p>C(j(5  apud  Athe- 

fnatd  qua  {.ft  phialia  argentea,&  hicc  de  denominatis  diftalufficiant. 


MufeiMccallici  Lib.I. 


Purpiuitcs  cuni 
ffiacalis  argenteis. 


CoQckiees  drgesh 
choris  oblcari 


l 


Cdhdm  argeifte; 
fp^tos  l^ptdwB 


H 5 


ginU  qu£. 


VlyfsisAIdrouandi' 

epitheta. 

‘ N affignandis  rerum  Epithetis,  Aiithores,&  potidimum  Poet®  qualitates,  affe- 
(5Iioues,  & prterogatiiias  cuiufcumq;rei  ponderare  lolent,  vt  inde  cogruenri^j 

rebus  epitheta  eliciant.  Argentum  enim  quoad  colorem,  fplendorcm,  materia, 

& puritatem  canfideratum,vaTiam  epitheta  tum  apndGrscos,  tum  apud  Latinos 
promeruit.  Latini  igitur  MetaJJi  relpieicntes  materiam, argentum  folidum,&  lentum 
nuncuparunt.Grtecis  vero  nempe  argentum  innumerum,&  immen- 

fumob  copiam  dicitur.Ratioue  coloris  Gr«cis  ap>o;tf-'&r  ab  infigni  aJbore,Latinisal- 
bu  vocitatur.  Aliquando  tamem  nuncupatu  fuit  ]iuens,quoniam  talem  colorem  ante 
perfediam  purgationem  reprarfentarefoleat;  quapropter  Calaber  &ipfe  in  hoclen- 
lu  sfpji/po»  «spoerm  appellabat,  cum jnspoos  caliginofus  exponatur.  Ratione  fplendo- 
ris, Latini  nominarunt  argentum  clarum,  & nitidum:  hac  eadem  ratione  Gracis  p 
nimirum  fulgens,  &corufcans,necnon  etiam  dicitur  ob  infigncin_j 

illius  puritatem : hinc  Latini  purum,  & aliquando  puftulatum  indigitarunt ; cum  fs- 
piiis  excoiifum  punifimum  euadat:  quamobrem  Suetonius  fcripfit  Neronem  exegiffe 
argentum  puftulatum , & aurum  obryaum . Qiiamuis  alij  per  argentum  puftulatum, 
intelligant argentum  faftum,  & cslatum,quodmanui  tangenti  alpredinem  celatura- 
tanquam  pufttilas  offerat. 

A D A G 1 

CV  N C T I S exploratum  effe  conieftamus  ab  illis  rebus  f*pe  prouerbia  di* 
manare,quar  in  hominum  ore  habentur  frequentius.  Ab  his  autem  argentum 
non  excluditut,  quapropter  t^rgenfan£;mampati  eft  prouerbium,  quod  in_j 
illosiaffari  poteft,qui  accepto  argento,  vel  alio  munere,  angina  fe  laborare  fingunt, G 
neverbum  vllum  de  negotio  proferannnatum  videtur  prouerbium  ex  hiftoria  ab  Au- 
lo Gellio  recitata  in  Nodlibus  Atticis;  etenim  Demofthencs  cumaduerlus  Legatos 
Milefiorum,  qui  auxilij  petendi  gratia  , Athenas  le  contulerant , acriter  in  concione 
dixiffetjinfiftendo  quominus  poftulata  impetrarent, caufa  in  diem  pofterumreieffa. 
Legati  Demofthenem  adeuntes  copia  argenti,  ne  contra  fe  ipfos  diceret,redemerfit. 
Poftridiecum  resdenuo  foret  agenda, Demofthenes , collo  fafcijs circumuoluto  in 
concionem  prodijt,  fimulans  fe  angina  laborare ,illiq;  hunc  affeffum  effe  impedinie- 
to,quomin  usiuxta  cofuetudinem  dicere  poffet.  Verum  qniipiam  ex  populo,  re  clam 
intclkdia,  furgens  dixit  ipfum  non  angina, fed  argentangina  laborare , quofiiam ar- 
gentum a Legatis  acceperat . Huc  fpeifat  aliud . -Argenteis  hajlrs pugnare . Qiiando 
fcilicet  negotium  non  aliarationc , nifilargitionibiis , & muneribus  perfici  poteft. 
Huius  originem  deriuant  ab  oraculo  quodam  Apollinis  Pythij,  quod  Philippo  Regi 
confulenri  qua  ratione  vidioriamin  bellis  confequi  poffet, refpond  it  hfic  in  modum. 
K^rgenteirfugnatehs.  Volebatenim  infinuarcKegi,vtlargitionibiis,&muneribus  H 
aliquos  ad  proditionem  folicitaret, atque  hac  ratione  vifforiam  cfle  potiturum, cum 
argente?  haftmfintilla-,  qutepercunffahoftiiim  caftra  tranfennt.  Ab  hoc  nonmultu 
recedit  aliud.  .Argentum  aceept^imperiumyenditlu  Profertur  in  illos,  qui  acceptis 
beneficijs,&  muneribus  libertatem  amittunt:quandoquidem  a piid  Terentium  indu- 
citur pauper  quidam  vxorem  bene  dotat.am  d ucens , ciii  poftea  imperare  non  pote- 
tzt.. Argentea  fames.  Adagium  eft,quod  effertur  de  inftrudfanon  epuj.rum,fed  ar- 
gentearum lancium  magnificctia<  in  illis  enim  coraeffationibus,inquibusplus  appa- 
ratus, quam  cibi,  & plus  fplendoris,  quam  obfonioru  confpiciuir,  conuium  argentea 
fame  c5uitiari  dicuntur.  Ecfunsagento  Hrc«»7/ci7a.r.Spc(ftat  ad  hominem  diiiitem, 
fed  indodium;quare  non  multum  recedit  ab  illo.Rex  illeteratus  eft  afinus  coronatus. 
Huius  generis  aliud  eircufertur.  Bos  m quadra  argentea.  Hoc  iadlari  poteft  in  illum, 
qui  egregium  aliquod  facinus  pollicetur , & tamen  non  nifi  fallaci  verborum  ganni- 
tu pollet,  cum  fit  tantummodo  ad  voluptates,  non  autem  ad  negocia  peragendae 

ido- 


Muuci  N/iCtalHci  Lib.  I,  pi 

A i JonEus.  yomere  ar<tre.  Prouerbium  hoc  legitur  apud  C*]iu  Rhodiginum, 

quod  dimilgaudum  cft,vt  ipfc  rclcrt,dc  opere  inutiliiCu  hoc  metalli  genus  agrorum 
cultui  minime  aptum  t^e.mA^^Mm.i^rgenre&mmatzubium  hahere.  Scribit  Gcfncrus 
hoc  adagium  a Germanis  de  artibus  proferri , qua;  artificem  quemlibet  peritum  ale- 
re, &iuftentarepoffiuit,  DcniqiFo«fe,c«!r^<"«ef7perhibenturefrej;otentes,  quando 
loquuntur, quoniam  iibimetip&  contradici  non  permittunt. 

MYSTICA. 

Admirabilem  myfticorumdoA:rinarapro  quodam  numine  obferuaudam 
effe  cenferaus:  quandoquidem  ex  voce  argenti  non  iniucunda  viri  eruditi 
eliciunt.  Primitus  per  argentum  commixtum, in  facris  Paginis  memoratum, 
boflanaturalia  criminibus  inquinata  Lauretusinterpretatur,&  per  argentum  eleitu,  Cap.io. 

B in  Prouerbijs  notatum,  labia  itifti  Beda  exponit.  Illud  vero  argentum  in  faecis  filio- 
rum lacob  occultatum,  ad  mentem  Laureti , Hebreos  operibus  legis  confidentes 
iignificat.  At  argentum, quod,apud  Daniel  em,peaus  fiinulacri  Nabuedonnfor  inte-  Genef. 

grabats  veritatem  lignificaffe  perhibetur.  Per  argentum , quo  tabernaculum  Dei  in 
Exodo  ornabatur, Origenes  confeffiouem  fidei,&  puritatem  confeientia;  manifeftat.  ^'<^•3  J- 
Ab  argento  memorato  in  Pfalmo  quarto  fupra  centefinmm,iitter.a  legis  & Prophete 
defignantur;  quandoquidem  vcluti  argentum  aWq;  frequenti  vfu  obfcurumeuadit; 
pariter  littera  legis  & Propheta;, ante  Chriftu  natum,  vcluti  in  tenebris  verfabuntur, 
fed  ex  mente  Laureti,  poft  aduentum  Domini,  eorum  dodfrina  adeo  peffpicua , & 
iJIuftriscuafit,  vt  omnibus  innotuerit.  Quando  autem  legitur  in  Ecclefiaftico.  caf.-j. 
modoymbraptpfntiit^ficymbra  argenti . Diuus  Hieronymus  exponit  confidentiam 
fiue  fapientia:,  fiue  argenti,  quam  bomines  amplediuntur,  tandiii  durare,  donec  vm- 
bradiei  euanefeat.  Idcofatiuseffet,  vt  Chriftianx  fidei  cultores  coinburefcntur 
ficuti  argentum,  vt  habetur  apud  Zachariam  ; quandoquidem  Lauretus  hocmyftice  IJ. 
C.  interpretans feribit  Chrifti  fideles  in  cerumnarum  incendio  purgari,  fefaluari.  Idem 

Author  explicat  etiam  quid  fit  argentum diiiidere  apud  lob, nimirum  inquit  ilio  in  ^7’ 
loco  intelligendum  efle  virum  iuftiim,  qui  veritatem  a faifis  Hc-ereticorum  aflertis 
fegregat. 

Pierumq;  in  facris  paginis, argenti  nomine, ob  puritatem  & candorem  fr.etaiIi,eIo-  j 
quia,  & verba  Dei  defignantur;  etenim  Pfalinographus  canebat..F/')yairf  Daminigla- 
quia  eaj}a argentum  igne  examinatum . Abbas  etiam  loachiniis  in  Apocaiypfi , ar- 
gento ,cioquentiam  in  emoiiimcntum  Eccle  (i*  redundantem  pronuiiciat.  Item  Di-  Lib.  i8. 
uus  Gregorius,  argento, Cgnificat  feriptoresdiuini  cloqilij,  quorum afferta  , pr*ca-  moral. 
teris  luce  virtutum  corufcant.Iuimd  idem  Diuus  Gregorius,per  argentum  multiplica-  Cap.  26. 
tum  apud  Ofeam,doquia  veritatis  luce  referta  nobis  fuppeditaridemonftrat.  Ncq;  Cap.  2. 
hoc  recedit  a fenili  L)iui  Hieronymi,  qui, per  argentum  in  Genefi,  Eloquentes  vi  ver-  Cap.  24. 
borum , nec  non  ipfum  fermonem  offendit . Inimo  alio  in  loco  Genefis , vbi  legitur.  Cap.  13. 

. Argentum  candidum  , nitidum,  Sefonorum , quo  Abraham  redundabat , Diuus  Au- 
D giiftintis  explicat  verbum  Dei,  quo  Abraham  refertus  erat  ;&  ad  ftabilieiidam  hanc  Lib.if.de 
fententiii.accedit  Argenti  vbertas  temporibus  Salomonis,  cuius  facra  Pagina  memi-  ciuit.Dei 
nit,  qua,  ex  fentcntiaLauretijPrcconiimEuaiigelij  copia  verbum  Dei  per  Eccleliam  cap,  y. 
diiiulgantiumfignificatur.  Aliter  exponit  Diuus  Hieronymus  argentum defiderabite  Lib.^.reg. 
apud  Ofeain,  nimirum  eloquium  H.urctici  artificiofum,  quo  ipfe  fua  dogmata  cora-  cap.  10. 
ponit: propterea  Argentarius  apud  Ifaiam,  eodem  Diuo  Hieronymo  interprete,  de-  Cap.  9. 
notat  Harreticum,  qui  ad  perfiiadendoscsteris  fuos  errores,  eloquentem  fermonem  Cap.  40. 
concinnat,  in  quo  poftea  nihil  nifi  fucatum  eft. 

Item  habetur  apud  Amos,qudd  vendiderintproargetoiuftum.HfCverbarayilice 
expofita,Dcum redemptorem  argento fiiilTe  venditum  infinuaut,& hac rauone ar- 
gentum proiienit  a dimenfione  Ghedula  loco  mifericordise  Dei ; quoniam, argento, 

Dei  mifericordia,  vcluti  auro  Dei  iuftitia  in  facris  litteris  fignificaiur;  cum  aurunu..» 
a dimenfione  Gehurah , nimirum  ab  Aquilone , iuxta  a-fferttim  lob , proueniat ; cum 
Gcburali  fit  dimcafio  aquilonaris,  per  quam  Deus  reos  punit ; na»  ex  hac  parte_j 

«»uU 


92  Vlyfsis  Aldrouandi 

oinuis  terror  dimanat.  Argentum  vero  Tribunal  Meridionale  re-Tpicit  , ex  qiio  P 
immenfa  Dei  pietas  dementia  fluit . Hinc  patet,  cur  argentum  in  facris  pagi. 
Bis  fa;pc;:  auro  preferauir  . luftus  igitur  apud  Amos  iuftum  alios  iuftificantcni^ 
defignat,  qui  eft'Deus  homo  Chriftus  viuificans,  & redimens,  &obfingularcm,j 

pietatem,  & mifericordiam  venditus  eft  5 quia  voluit,  & huc  refpexit  Amos  , quan- 
do dixit  . Super  iribus  fcelertbus  Ifrael , fuper  tjaaiuor  no»  conueumn  eum 
Lococit.  pro  eo,/iubd  '•eenel-ibrtfro  arcento  iuJtum.Vo&C9.quimm  vcRditionem  Chrifti  incidi. 

mus,notandtim  eft,  quod  per  triginta  argeteos  pro  mcrccdc  appen&s apud  Zacha- 
Cap.  1 1.  riam,  iuxta  fententiam  Diifl  Hieronymi , triginta  argentei  venditionis  Chrifti  %ni, 
ficantur.Hiic  ctiamfpedant  viginti argentei, quibusin  Gencfilofephfiiit  venditiis; 
Cifp.o,  2.  licet  in  venditione  Chrifti  trigiivta  fuerint : fic  enim  Glolfa  ordinariain  Genefito  ex- 
ponit . Alioquin  argentei  decem,  & ftateres  feptem  pro  agro  apud  leremiam  , expo- 
nente Lyfano,  conflliorum  perfedionem  fcptilormi  diuini  Spiritus  gratia  munitam, 
pro  agro  difciplioK  CKlcftis  indicant.  At  argenteis  qiiiBdccim,  quibus  Hofeadulte, 
C<ip.Z-  j-ani  conduxit, ‘vt  habetur  apud  Ofeam,Lyrano  interprete,cxitus populi  de  Aegypto  p 

_ j,  tnanifeftatur,  qui  luna  quinta  decima,  fitie  die  primi  menfis  contigit.  Deniq;  per  ar, 

" genteos  mille  pro  fnidu  vinem  in  Canticis , iuxta  Diui  Hieranymi  cxpofitioncm_j, 
omnia  bona  temporalia  pro  Chrifto  tradita  delignantur. 

MORALIA. 

IV  X T A qualitates,  &pra;rogatiiias  argenti  dodirina  moralis  tradi  folct.  Pri. 
miim  ratione  puritatis,  feribebat  Theophilatus,  quemadmodum  argentum  Soli 
obkdiumradiosmic.antcs  in  cumdem  reflediit;  pariter  & nos  facro  Baptifmatis 
fontepurgati , &fpiritus Ipiendore  illullraci  fulgorem qumidamlpiritualem  ex ad- 
, ucrfo  efFundimos,&eamdemim.agincm  a ipiritus gloria  in  gloriam,  &claritatem_j 

tMoyjes  trasferimus:  quandoquidem  Moyfes  Dei  fplcndore  infpedfo , in  eius  gioriE 

paciisqua  jc^nsformatus , quoniam ipfe fpiendorem  glorim  participauit,  ipfius  G 

enim  facies  refulgebat,  cum  noftri  figuram  rcprmfcntarct . Hinc  argetuum  puritatis 
fymbolum  efle  intelligimus : hac  etiam  de  caufa  Orpheus , referente  Cmiio,  cecinit 
leff  ' S^^^urnum  generi  argenteo  imperafle , quoniam  homines  primmuam  degentes  vitam 
. ■ argenteos  appcllauir.  Si  confid eretar  argenti  lonu.s,  eft  fiiauis,  & magnus  compara- 

2'  tione  ad  tinnitumauri, quod  parum  fonat,&  tamen  aunun  argento  prmponitur.  Illi 
^ igitur  pcccantes,qiii  corriguntur, nec  tamen  clamant, neq;  detrahunt,  tanquam  aura 

f^pocrita  argento  funt  pratfcrendi.Piteterca  argentum  fuaiiem e-mittit  fonum, & cum  fit  albif. 
ttfsmdtla-  fimum  lineas  nigras  corporibus  imprimit.  Hypocrita  ab  his  aifcdionibus  argenti  no 
turns-gen  reccdit,quandoqliidcmluauem  fimulata;  eloquenti®  fonum  edit,  & licet  fit  albi  co- 
fO,  loris,  nempe  honeftiafpedfiis,  nihilominus  nigras  lineas,  fcilicct  praua  operafun- 

Cap.j:  dit  ;cum,  iuxta  mentem  Matthei,  arbor  mala  bonos  fmftiis  producere  nequeat. 

Si  contemplemur  argentum  in  igne  pofitum,liquefcit  quidem/ed  ab  illo  ablatum 
folidum,  & albiflimum  redditur ; vir  iuftus  his  conditionibus  gaudet,  quoniam  cef- 
1'ante  calamitatum  flamma  ,conftantia  confirmatur  &albedincmcaftitatis  acquirit.  B 
Rubet  etiam  argentum  in  fornace,  & liquefeit,  fed  poftea  extradium,  & fufum  ffige- 
7»Eccle~  fcit,&durefcit:  rubent  etiam  nonnulli  ob  charitatem,&  ob  mifericordiam  liqudfiut, 
fialt.ca.  2.  dum  jn  fomacc  ®rumnarum  morantur ; inde  tanxii  exeuntes  frigore  impietatis  cor- 
T^eccetes  ripiuntur , & duritia  obftinationis  vexantur : quare  illis  afliduiis  caianjitatum  ignis 
ftmt-  bono  epbt ; cum  in  facris  litteris  legatur . Qiidd  igne  aurum , & argentum  probatur. 
lespmt  ar-  Rurfus  peccantes  argento  in  igne  pofito  aflimiiantiu';  fiquidem  lu  in  flamma  cupidi- 
gento.  tatis,  & profperitatis  iiqiiefciinpfed  poftmoidum  ad  frigus pamitenti®  dufti  confta- 
tia  firmantur,  & caftitate  albefeunt. 

Amplius  argentum  fub  terra  pofitum  rubigiiiem  contrahit,fed  arena  confricatum 
candorem  priftinuta  recuperat;  fimiiiter  Chrifti  cultor  aliquando  criminum  rubigi- 
ne  infcftatur,fed  ftatimatq;  arena  pfnitenti®  infpergitur,ciaritatem  perfedtionis,  & 
honeftatis  induit.  Dicendum  etiam  eft, quod  viri  prudentes  terrena  interdum  medi- 
tantes  rubigine  alicuiurCupiditatis  inficiuntur, ied  hi,inftar  argenti,  falc  confricati, 

nimi- 


Mufei  Metallici  Lib.L 


P3 


^ nimirum  contemplatione  fapknti#,qUEfaporem*.ternorumbononim  nobis  reprf- 

fentatjtunc  priftinum  cofeientif  alborem  adipifcuntur.Praterea  nonnulla  funt^quie 
melius  in  argento,quain in  alia  materia  fuam  virtutem  confcruantV.G.Iafpis  in  an-  _ 

nulo argenteo  inclufus , & balfamum  in  vafculo  argenteo  confitum : dicamus  igitur 
ab  lafpide  Iaeram  paginam  , & ab  argento  virum  iuftum  rcpr<-efcntari : etenim  faevs;  ^ 
littera  vifioncniintelledliuam  roborantes  maioris funt  valoris,  quoad  humana.-n.-s 
vtilitatem,  quando  in  viro  iufto , & perfeilo  conferuantur.  Vel  dicendum  eft,  quod 
Chriftianc  pietatis  cultor  tanquam  argentum,famp  hoiieftatc  conferuare  debet jcum 
odorbalfami  fuauitatem  boni  exempli  refpiciat,  Demitm  Euangelij  Pr*co  quoad 
omnes  conditiones  argento  eft  aflimilandustnamq;  fi  argentum  eft  purum,  clarum, 
durum,  fonorufflj&liquabile;  pari  ratione  Euangelij  Prtreones  quoad  confeiendam 
puritate  gaudere  debent;  iuxta  illud  Malachite./ei^f^/r'  co?tfians,(j>’  emundans  ar^en-  j. 

?»w.Quandoquidem  hi  ex  verbis  facrarpaginsmulta  documenta  Chrifti  cultoribus 
falutaria conflant, deinde  conftantia , & perfcuerantiadiiri,  & firmi  cuadent:  dari 
g fapientia  diuini  eloquij,&  dodirina  fonori  erunt;  iuxta  illud  Prouerbiorum.t-<Jye«- 
tum ele&umlm^-aa  1ufit.T3.ndtm  raifericordia  liquabiles  efle debent.  Poftremd ari- 
gentum  fignatum  viro  fcelefto  fimile  cenfetur , qui  cum  probis  verfans  illos  feducit, 
atq;corrumpit : propterea  argentum  in  hoc  fcnfu  a Lycurgo  fuit  vfurpatum,  qui , te-  l~t 

fte  luftino,  ciucs  fuos  delitijs  corruptos  cum  ad  temperantiam  traducere,  & virtutis 

ftudiofos  reddere  vellet,  auri,  & argenti  vfumveluti  omnium  fcelerum  materiam  a 
Republica  Spartanorum  fuftulit. 


QVI  in  diuino  verfantur  famulatu  veluti  aurum,  ita  & argentum  ex  quactmq 
re3diuinoyerbo,conficcrepoflunt.  Etenim  loannes Patriarcha  Alexan  bi- 
nus  cognomento  Eleemolynarius,  cum  naues  eius  frumento  onuft*  in  Bri- 
tanniam  forte  fuiflent  a tcnipeftate  propulfe,  vbi  habitantes  caritate  an- 
non*  plurimum  laborabant, Stanno  frumentum  fuit  permutatum ; fed  mirum  tunc 
accidit.  Omne  id  ftannum,  vt  in  eraolumentiun  loannis  cederet , cuius  pietate  fuerat 
fames  Britannia  gentis  fublcuata,  in  purilfimum  argentu  diuino  munere  conuerfum 
eft.  Leontius  Epifeopus  in  Vita  ipfius  Eleemofynarij.  Elac  habet . /Eia  huius  generi» 
apud  Surium  fupra  vim  natura  de  argento  patrata  miracula  legenda  funt. 


VBLICA  confuetudinc  receptum  erat  apud  Ethnicos,  pro  aliqua  re  obtinen- 
da, vouere,  & tabellas  pidtas  rem  ipfam,  cuius  compotes fadii  fuiflent , repra- 


gento  \Ai.i3  tApiniitiiits  iujiuiuura  iuui,,.aurtiiL . raujus  mons  mciimuc  enam  v..jccru  ' 

D in  Verrem.  Alijcitantes  Dionem  referunt  non  confueuiflfe  hacfimulacra  ex  terra  fi-  . 
d:ili  formare, ne  Numen  iniuria  afficeretur , fed  arcas,  & argenteas  Dijs  fuiflfe  gratas 
dixerunt, quoniam  tabella  femel  dicata  perpetuo  in  Templis  manerent.  Nonne 
«tiam  Beta  argentea  fuit  in  templo  Apollinis  Delphici?  Ripa,  ad  figurandam  ata-  Betaar^c 
tem  argenteam,  fimulacrum  iuuenis argenteis  veftibus  induta  exhibet;  veluti  fimtila-  teaybi. 
erum  aetatis  aurea  babku  aureo  ornatum  effigiabatur.fimiliter  in  exprimenda  icone 
Vfuiamulierem  annofam  multa  vafa  argentea  ftringentem  pingit  Romani  antiqui, 
tus  in  fummitate  haftarum  fimulacra  argentea  Aquilarum  geftabant , qua  vnguibus  ^t}uth 
fulmina  aurea  ftringebant,  & Plinius  feriptis  mandauit , ftudio  hac  fimulacra  potius  utgentex. 
ex  argento , quam  ex  alio  metallo  fuilTe  conftrudfa,quoniam  argentum prs  alijs  mc-  33* 

tallis  & diei  fit  fimile,  & clarius  refulgeat. 


/ 


S I 


m 


ysvs 


oleum  lu~> 
ns, 

Saltyi."£e 


Iu 

de  pnuf, 
monet,  r. 
4- 

£aj3.<-.4. 


lu  Genef. 
2J. 


yijfsis  Aldrouandi 

VSVS  IN  MEDICINA. 

IN  vfii  medico  argentum  non  vulgarem  habere  commoditatem  perhibetur. 
Quandoquidem  Medici  dogmatici  illius  fcobe , & tenuilfimis  brafteis  vtuntur; 
cum  hoc  metallum  tremori,  & palpitationi  corctis  opituletur, cerebrum  roboret, 
putridam  in  vlceribus  carnem  blande  exedat , & tandem  in  Mania,  & alijs  affeiftibus 
melancholicis  multum  adiumcnti  afferrat.  Quamobrem  cum  inter  cardiaca  pharma- 
ca  numeretur,ingreditur  Elediuarium  de  gemmis, Lstificatis  Galeno  adfcriptu, Au- 
ream Alexandrinam,  & omnia  fere  antidota , quibus  aurum  etiam  permifcetur.  Im- 
mo  argentum  refrigerando,  & iiccado  fcabiei , & prurigini  medetur,  fi  cum  oleo  tar- 
tari  mixtum,'.vt  notat  Mylius,  adhibeatur.  Item  alij  limaturam  argenti  cum  hydrar- 
gyro  permifccnt,  & hanc  medicinam  in  fanandis  htemorrhoidibus  mirum  in  modum 
extollunt.  Deniqjfolijs  argenti,  deficiente  auro,  medicamenta  in  boloprafcript;Uj  p 
inuoluuntur. 

Chymiatri  argetum  potabile  parant,dcinde  calcem,  crocum,quintam  efifentiara, 
oleum,  & fale,  quas  omnes  prsparationes  apud  Libauium,  & alios  Halchemia;  pro- 
felforcs  legere  licet.  Oleum  argenti,fiue  Lime  in  morbis  cerebri  magno  vfui  futurum 
prmdicantipropterea  in  fananda  epilepfia  huius  tres,vel  quatuor  guttas  cum  aquij 
florum  Betonica?,  Salui*,  &MelilI*  patienti  propinant.  Salem  quoq;  non  folumin 
pr*dii5la  affeiSione,  fcd  etiam  in  alijs  morbis  capitis  minime  infrugiferum  diuulgat; 
cu  omnes  cerebri  humiditatesfuperfluas  abfumere  dicatur.  Immd  ex  huiufmodifa- 
le  fumpto  a granis  quatuor  ad  grana  quinq;  cum  femidrachma  olei  Iuniperi,hydro- 
pe laborantem  ampl jflimum frudfum cife  confecuturum  pollicentur, & tandem  fto« 
macholabefadfato  plurimum  prodeffe  afleuerant.  Ad  finem,inPharmacop*is mor- 
taria argentea  cum  piftillis  pariter  .argenteis,  ad  gemmas  conterendas  pro  confe- 
«aione  hyacinthina  feruari  debent , ne  a puluere  lapidis  porphyrit  ici  alteretur , qui 
ob  contadium  angulorum  durilfimarum  gemmarum  produci  pofifetjneq;  aliud  metal-  g 
Ium  ad  hoc  peragendum  opus  idoneum  effc  videtur,  quoniam  colorem , & qualitate 
gemmarum  inquinare, & altdrare  potefti  cum  autem  in  mortario  argenteo  pr*para- 
t*  fuerint,  hoc  incommodum  a gemmis  proculdubio  arcetur. 

VSVS  IN  MONETIS. 

OL I M in  Lufitania,  loco  pecunif,  argento  non  fignato  vtebantur ; namq;  ex 
virgulis  argenteis  tantum  abfeindebant , quantum  rei  permutand*  pretio 
.-equari  poSet . Ceterum  hoc  non  recedit  a dodirina  Plinij,  qui  de  ponde- 
raudispecunijsapud  Romanos,  fcriptumreliquit,qudd  ante  Pyrrhum  regemdeui- 

dtum,popiilus  Romanus  argetum  lignatum  non  habebat,  fed  appendebatur,*  quod 

hoc  fit  veritati  confsnum,inde  patet,  quoniam  hodie  etiam  libella  dicitur.  Item.j 
Nicolaus  Orefmius  diuulgaiiit,  cum  primum  cspilfent  homines  mercari , in  moneta  H 
nullam  iconem  cxprellamfuifle,fcd  portio  argenti,vei*rispro  potu,vclciboad  po- 
dusdaba  ur. 

Ex  argento  autem  fignato  immenfam  vtilitatem  perceperunt  Romani  fub  Fa- 
bio Confule,quinq;  annis  ante  primum  bellum  Punicum,fi  veritatem  Plinius  attigit, 

& nota  argenti  fuerunt  big*,  & quadrig*,  hinc  nummi  bigati , & quadrigati  appel- 
lati luerunt,  & quoniam  nummus  argeteus  pro  decem  libris  srispcrmutabatur,ideo 
denarius  fuit  nuncupatus . Veriimtamen  argentum  pro  moneta  fuit  ex  vfuante_j 
Abrahamum,  & pectini*  fycli  vocabantur,  namq;  Abraham  illis  eft  vfus,vt  fepulcru 
vxons  m Ditione  Canaham  emeret,  vt  in  facris  Biblijs  legitur . Quocirca  nummum 
argenteum  aureo  fuiffe priorem  cognofeimus.  Denarius  igitur  argenteus  eft  valoris 
drachme  attic*,qu*  noftris  temporibus polfet  nominari 't>»GiuUod’a^£ento.  Pr?te- 
reaconfueuerunt  libram  argenti  in  fexaginta  argenteos  diuidere,  veluti  inftitutio  ' 
Imperatoris  declarati  ita  vtiqiiinque  argentei  vnciam  argenti  complerent 


His 


Mufei  Metallici  Lib.  I.  95' 


A His  ita  cxpofitis,magna  agitatur  controuerfia  inter  Aitthores, cie  argenteis  dena- 


rijs, quibus  Chriftus  Redemptor  nofter  fuit  venditus . Cornelius  lamfenius  arbitra-  f 

tur  nullum  diferimen  cadere  inter  illos  argenteos,  & fyclos  in  facris  paginis  memo- 
ratos  i namque  fi  illi  triginta  argentei  funt  illius  gencris,cuius  hodie  Rom»,  & Pari- 
iijsferuati  vifuntur,  quorum  altera  pars  hominis  faciem , |altera  vero  flofculuni_j 
exhibet  5 colligit  lamfenius  iilos  triginta  argenteos  square  fummam  florenorum_» 
argenteorum  feptem  , & lemis , quia  finguli  eorum  didrachmi  ponderis  effe  viden- 
tur, cum  in  facris  litteris  argenteus  didrachrautn  nominetur.  Alij  aliam  circa  hos 
argenteos  referunt  opinionem,  quas  omnes  apud  Baronium  in  Annalibus  Ecclefia- 
Ricis  licet  legere_j  . _ _ _ Chrjh^^. 

Prxtcrea  huius  metalli  opera  procudendis  monetis  non  diferepat  ab  auro,  nifiin 
hoc,  quod  aurum  in  virgas,  & argentum  iu  laminas  trahitur , qua;  poftea  ad  formam 
raonet»  carduntur,;&  aqua  falis,  tartari,&  aluminis  dealbantur.  Sed  aduertendu  cft, 
quod  tracRu  temporis  tanta  creuit  hominum  aiiantia,vt  ad  augendam  huius  metalli 
£ malTam  portio ftisaddita  fuerit:  quamuis  nonnulli  alTeucrent  hanc  mifturam  elfc_j 
admitrcndam(legam  vocant) ad  maiorem  argenti  folidiratem,  & firmitudinem.  Hfc 
eatcnuseft  admittenda,  ejuatenus  a Principibus  permittitur,  vt  in  primo  capite  hu- 
iuslibriexplicauinms.  Itaq;  velutiauro  portio  argenti,  quam  pariter  Opifices  ic- 
vocant,  fic  argento  portio  atris  permifeetur  ;&  quemadmodum  aurum  argento 
mixtum  a vera  perfefiione  recedit,  pari  ratione  *sargento  additum  argenti  perfe- 
(Rionem  diminuit,  & quantitas  metalli  augetur.  V.  G.  fi  quantitati  argenti  partium 
duodecim  vna  aris  addatur,  tunc  argentum  effe  vndecimlegaruni  pronunciandum 
eft.  Itemfidua  partesaris  ad  decem  argenti,  & quattuor  ad  oRo  accedant,  tunc 
quantitas  argenti  femper  erit  nominanda.  Hanc  autem  mifturam,  feu  legam  pro  %■<<>;»«. 
regionis confuetudine , inquamoneta  cuditur,  variam  effe  affeueramus.  Athac 
raiftura  vfq;  ad  medietatem  procederepoteft,  namque  fi  illam  excederet,  argentum 
fuum  candorem  amitteret. 


QVONIAM  PidoreSj&Miniculatorescyancocoloretranfmarinofapilfime- 
vtuntur,  interdum,  illo  deficiente  , varijs  artificijs  fimilem  colorem_.» 
libi  comparare  conantur ; ideoque  ad  argentum  confugientes , illud  i n_« 
laminasdticunt,quas  cum  fale  ammPniaco  trito  in  vafe  ffgulino  claudunt, 
quod  fub  fimo  pcrfpatium  quadraginta  dierum  fepeltunt,  & inde  argentum  arugi- 
nc  Cfrule.a  infedum  extrahunt . Alij  C.aruleo  vulgare  olficinarura  cum  acri  aceto 
diffolutolaminasargentiillinunt,  eafquefupra  ollam  lotio  plenam  ad  cineresca- 
lentes  reponunt,  & inde,  tefteMizaldo,  Caruleumtranfmarinum  optimum  eliciunt. 
Miniculatoresin  figurandis  litteris  argenteis,  multifariam  argento  vtuntur,  fcd  po_  •^>>£-eee« 
tilfimnm  illud  cum  hydrargyro,  & aceto  acerrimo  fupra  lapide  porphiritico  dili-  htters 
genter  lauigant,  idque  exiiceatum,  data  feribendi  occafione,  cum  aqua  gummat:i_j  guom»do 
D diffoluunt.  Alij  abfque  argento  litteras  argenteas  formare  profitentur,  dum  {\\.  figuretur. 
munt  ftanni  optimi  vnciam , argenti  viui  vncias duas,  omniaq; cum  aqua  gummata 
ficcant.  Sin  cuprum  dealbare  velint,  tunc  fumunt  oleum  Luna:  arte  chymica  para- 
tum, quod  etiam  AlbumLun.-r,  referente  Alberto,  dicitur, quemadmodum  quod 
extrahitur  ab  auro , Rubrum  Solis  vocatar.  Hodie  portio  argenti  aqua  fortidif- 
foluitur,  addito  tanto  falis ammoniaci,  Srtartari,  vt  fiat  craffamentum,quar  materia  ^er.ap.i. 
in  trochifeos  formatur,  &exficcatur,  quibus  cum  modica  faliua  fupra  cuprum  frica- 

tis,  color  albiffimusilli  communicatur,  dummodo  ab  acribus  fuccis  defendatur. 


C 


vsvs 


E 


VlyfsisAIdrouandi 


V S V S IN  BELLO. 


Moyses  prsccpit  tubas  prsliares  exargentp,ob  metalli  tinnitum, 

conflandas,  quarum  clangore  milites  ad  belltfni  promptiotes  redderetur, 
&maiorhoftibus  terror  incuteretur.  Quidam  milites  Alexandri  magni 


qui  halue  clypeis  argenteis  muniebantur;  idc6q;Argyrafpides  nominati  fuerunt.  Clypeunu 


didit . Item , ex  Varrone , iberi populi  fcuta  argento  c.rlata  habuerunt . Immd  Par- 
thorum arma  tam  in  perniciem,  quam  in  tutelam  ex  argento  formata  fu  erunt . Car. 
thaginenfes,  deficiente  ferro,  &xre,  aureis,  & argenteis  armis  vfi  funt.  Demimi^j 
Maximinus  lunior,  argenteam  loricam,  & enfes  argenteos  adhibuit . Hodie  in  orbe 
nouo,  ob  argenti  vbertatem,  bombardas  bellicas  ex  argeto  folidiflimo  conflannpro. 
pterca  Indi,  referente  Maiolo,  huius  generis  tormetum  maximum  ex  argento  fabre-  p 
fadfum  nomine  Columbam  ad  Carolum  Imperatorem  miferunt . Equos  tandem  ar. 
gento  ornatos  Diuus  Bafilius  in  Homilia  ad  diuites  memorat  huisc  in  modunuj, 
Tff-pttfant  equos  ad pyofe^iaiiem,  ip’  cingula,  0‘  frxnt,0>  collaria,  omnia  arcente* 


EX  argento  folido  eadem  fiunt  opera,  qus  cx  auro  formantur  ,fed  multo  plura, 
quoniam , iuxta  nonnullorum  fententiam , argentum  Iit  copiolius , neq;  vt  au- 
rum occultetur.  In  primis  dilatatur,  &veluti  aurum  texitur,  namque  in  fila  at- 
tenuatum argentum  netum  vocatur.  Propterea  circa  opera  argenti  vari  j Artifices, 
nempeTextores,  Phrygiones , Bractearij , Calatores,  Statuarij,  & Fabri  argentati; 
verfantur,  qui  olira  in  fuis  operibus  ex  argento  fabricatis,  monente  Seneca, pro- G 
pria  nomina  infculpebant  • De  ftatuarijs,  cundiis  patet,  ab  ipfis  Ctefari  Auguftofla- 
tuas  argenteas  fuilTc  calatas.Item  magnus  fuit  vfus,vt  nuc  etiam  cft,  vaforum  arg£n- 

. teorum  inEcclefia, quod  inde  elicimus,  quia  lucerna?  erant  argenteat,vt  in  Adis  Pro- 

pyf.165.  confularibus  apud  D.  Auguftinum  legitur.  Amplius  apud  Anaftafium  in  Vita  S.lu. 

"T”  nocentij  hac  habentur,  obtulit  adornatum  Baptifiers/  Ceruumargenteu fundentem 
■etei  ybi.  aquam peaPantem  libras  ^iigintiquinque.  Et  in  Vita  S.  Hilarij.  Fecit  ceruos  ayqenteos 
tresfundentes  aquampenfantes [ingulis  libras  trtginta . Ex  hoc  metallo  omne  vafo- 
rum genus,  nimirum  pocula,  patina , pelues , vrn® , crateres , & fimilia  ab  opificibus 
feruantur.  Quamobrem  Alycttes  Lydorum  Rex,  vt  refert  Herodotus , cum  ex  morbo 
conualuiflet,  Delphis  grandem  argenteum  craterem  donauit.  Crelfiis  quoq;  vigente 
•Perfarum  belIo,hKC  donaria  fieri  iuffit,nempe  argenteum  craterem  fexcentarum  am- 

phorarumcapacem,  quatuor  dolia  argentea,  vasmanaIe,^aquiminarios.  Helic^a- 

balusmenfas,  capfas,&ledosexargcnto,&  Claudius  Qafarellcdum  argenteum  ha- 
buit: Icdicam  pedibus  argenteis  Xerfi  fuilfe  feribit  Harpocration.  Sellam  .argenteam  iJ 
a Tcribazio  Harmenio  pofelfam  Xenophon  cclebrat.Neq;  mentem  noftram  occupa- 
re  debet  admiratio,fi  Plinius  aliquando  fcripfcrit  eo  luxum  deuenifle,vt  carrucas  ar- 


rint. 


quoq;BarchiniAfdrubalisargeteura  pondo  centum  triginta  odo  fuilfe  Liuiustra- 


gentocKlarent.  Prfterquamqudd  Chriftophorus  Acofta  in  libro  Aromatum  diuul- 


Mufei  Metallici  Lib.I. 


97 


£ 


tyr.  rvcro  nutriebat  mulas,  quarum  pedes  foleis  argenteis  armabat.  Immdquidam 
virgas  cauearum  ex  argento  fieri  inbcbat.  ludai  opu  enti  cultellos,  qui  in  circiimci- 
fione  adhibentur,  argento  mclufos  leniant . Amplius  Hebrei  folent  infculpere  in  la- 
mina argentea  nomen  Sabati,  quam  poftca legis  volumini  appendunt.  Quid  plura? 
Etmfcus  ciuis  Romanus  Thermas  ex  argento  pofledit,  de  quibus  litcanit  Statius 
in  Syluis . 

argenta f4ilixprof>ellitur'l>nda 

i^rgento^-^  cadit. 

Sed  hoc  alicui  mirum  non  videatur;  quandoquidem,  apud  Tc  ftofagcs,molK  confla- 
f.-E  ex  argento  fuerunt  inuentK.Poftremd  notandum  efl:  materiam  argenteam  efleap 
tillimain  ad  compofitionem  fpeculorura,  veluti  Plinius,  Vitruuins,&  Cardanus refe- 
rtint.  Primus  autem,  qui  fpccula  ex  argento  fabrefecit,a’tats  Pompei  Magni,  Pra- 
xiteles fuit.  Hkc  autem  fpecula  optima  elfe  feruntur,  quando  auro  terminantur. 

DE  rE  R E.  Cap.  IV. 

.(E  Q V 1 V O C A. 


T hermt 
atgentex. 


ARLANDVS,  iuxta  fententiamProfeflbrum  Halchemite,  ats  argen- 
ti fratrem  elfe  pronunciaiiit,idedq;  fi  in  prarcedenti  capite  de  argen- 
to fermo  eft  babitiis,iulRa  de  caufa  hoc  in  loco  pris  hiftoria  erit  exa- 
minanda,dummodo,  ex  more, primum  ambiguitatem  vocabuli  pon- 
deremus: quandoquidem,Kris  nomine,  non  metallum  tantum  intel- 
ligitur,fcd- interdum  ftatuaffinea,vt  iegiturapud  Horatium . Ali- 
quando a-spro  roftris  nauium  ( fiebant  enim  ex  are)  nccnonpro  tuba  Virgilio  plu- 
ribus ifi  locis  vfurpatur,  quando  canit. 

C t^"re('l&i^tv!o2^)cieteVfra.(:,mitrten2ef,  accendere  cantu. 

jEsapud  Ouidiumpro  galealegitur,  quando  ipfa  depolita,  faciem  nudatam  expri- 
mere volens  loquitur  hunc  in  modum. 

Cum  'tero  factem  dempta  nudauerat  are, 

Immd  quemadmodum  apud  Virgilium  jre  exprimetur  tuba,ita  apud  Martialerqtin- 
tinnabuliim  src  fignificatur,  quo  a Gymnafio  Jauaturi  ad  Thermas  reuocabuntur : ita 
enim  canit  in  Apophoretis. 

Jfdde  pilam  fanat  ss  thermarum  )ludere  pergis  ^ 
infuperas  pro  pecunia  vfurpatur: propterea  apud  Vlpianum habemus, quod sris 
appellatione,  nummi  etiam  aurei  ,& argentei  intclliguntur,  quoniam  pecunia  tere 
ciidi  capta  efl  ,&  inde  pofteafaiSum  ell:,vtcuiufcucnq; metalli  pecunia, aris  nomi- 
ne, denotaretur:  quamobreln  in  hoc  fenfu  fic  loquitur  Marccilinus  in  Chronico. 
xMartianus  t^ugujius  futs ftatuit  decretis,  'et  cfui  Confules  fieri  cupietane,  nihil  aris  in 
papulumfpargeret^fed  jlatutampecuniam  ad  reparandum  V^Hs  a^uaduUum  impen~ 
Pariter  nummorum  folutio  apud  Columellam  aris  enumeratio-dicitur.  Im- 
D md  as  vetullum  pro  moneta  veteri  in  faftis  Ouidianisiegitur. 

Curej',iuuent  nt^lras ara  'eetujla manus. 

Hinc  as  militare  apud  Gellium  pro  IHpendio  militum  fumitur,&  voce  arisalieni  de- 
bitum fignificatur.Tandem  Aes  Hermetisapud  Chymifl:asSolem,ncmpe  aurum  indi- 
cat. Item  as  inDivSionarioParacelfinonlemper  denotat  Cuprum,fed  quandoq;  au- 
rum, vel  argentum  purum  abfq;  permixtione  alterius  materia  in  vifceribiis  terra  ge- 
nitum, cuius  modica  quantitas olim  in  Galiiea  fuit obfernata, cum  noftris  tempori- 
bus id  rarilfime  contingat . Pariterin  litteris gracis  hac  vox  as  exprimens  ab 

aquiuocationenon  eft  immunis, quoniam  no nfolum  metallum,  de  quo  in  prafentia 
agituigfcd  etiam  quicquid  ex  are  conflatum  eft,  veluti  vafa  &arma  defignat.  Immd 
S-aa*»’,  pro  qualibet  pecunia  Graci  accipiunt:  quamobrem  apud  ipfos  pecunia  indi-r 
gus  vocatur,  & in  hoc  fenfu  iegurttur  hac  carmina  apud  Lucilium. 


Ial.t^.Car. 
Lth.  i.  ryt 
6.  ^enei. 
das. 

Lii.Z.me- 

tam. 


7 it.  de 
T/eri.Jig», 


Lih. 


^ere  in., 
telhgitur 
aurum. 


E'pua’ 


I 


hih.  2. 
Eprgr. 


Lih.  1 6- 


'Z^eris 
gr^a  no- 
mina. 


\yttS  Ve- 
neri fact(a 
fum. 


Cap.  37. 

.-^es  fra» 
ter^^rge- 

ti. 

Ltb.  34. 
cap.g. 


Vlyfsis  A Idrouandi 

E'p^8^6Ta»oy'« iToj-fiaio  vaveo^oh  ii  ^ 

Mn^iTi  ■srertWffljSs/S  7o;^(i»ra'f<'op. 

Idcft.  , , ,,  ■re 

iTermodafi  hoc  dogma  ejl,  qatfifuis  mifer  hidigei  are,  tdegpecunta, 

Thilofophi  ajjnmat  pallia  diues  erit. 

Similiter  Chalcos  apud  Plutarchum,  in  Vita  Catonis  fcniorrs^ummum  preum  figni^ 
ficare  vidcturjcum  traditum  fita  viris  eruditis  Obulum  Atticum  compkfti  chalcos 
oeSonos,  &fecuudiim  Plinium, denos;  nam  quadrans  bjnif  Chalcis  conflabat,  vnde 
dichalcus  fuit  appellatus. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

VARRO  etymologiam  aris  paucis  perftringens  ab  Affe  dedudlam  ofle  voluit,' 
quoniam  As  libram  lignificat,&  Aes  ante  lignatam  monetam  appedebatur.  p 
Ifidorus  tamen  a’ris  originem , veluti  & auri  a fplendore  aeris  deriuat.  Nos 
autem  ®sab  auro  efle  denominatam  alTeueramus,quali  dixerimus,aurum  es, propter 
maximam  limilitudinem , & couuenientiam , quam  ks  cum  auro  habet : nili  velimus 
hoc  etymumab  nempe  terra  deriuare;  cum  olim  ame  terra  finderetur . jRs  a Bar. 
baris  ,authore  Ctfalpino , Cuprum  appellatur;  cum  cyprium  ms  Palladius  Cuprum 
nuncupauerit.Scd  fatius  erit, fi  dixerimus  ps  a Romanis  Cuprum  fuifle  vocatum, pro- 
pter nobiliores  huius  metalli  venas  , qua  in  Cypro  inueniebantur  :fic  enim  Alberto, 
Valefio,&  Mylio,  Cuprum,  quali  Cyprium  nominatur,  quoniam  in.illa  infula  lauda, 
tilfimum  effoderetur. 

In  Grf eorum  libris  £s  nuncupatur  item  deriuant autem  Graci 

hanevoeem  wa'pa  1«  quoniam  hoc  metalli  genus  magna  for. 

titudine  polleat.  Ni  hilominus  loajines  Grammaticus  in  Commentarijs  ad  Hefiodii, 
hanc  vocem,  nempe ;j;aAitdt  a gente  Chalybu  infleiflit,itaut  ars  vocetur  chalcos, quali 
chalybosjfiquidem  ab  his  populis  primum  in  icythia  inuentum  fuifle  ferrum  pei  hi-  q 
betur,quod  ipfi  poftea  nomine(Chalcon)  indigitarunt,  cum  ante  vlum  ferri  non  dif- 
finiili  voce  tes  appellaretur : quapropter  hoc  nomen  etiam,  Euftathio  tefte,  ferro  im- 
pofucrunt.  Vnde  quando  apud  Homerum  y^uoixar  legimus,  Expofirores,  iiixta  vete- 
rem confuetudinem,  non  arreum  ,fed  ferreum  interpretantur.  Chymifla’ hoc  metal- 
lum Venerem  cognominant , vel  quia  fit  eiufdem  coloris  cum  ftella  Venere  appella- 
ta, vel  quia  huic  planettearsfacratmn  efle  exiftiment.  Alij,  ratione  coloris,  auruiru 
f raulantis,  ps  Aurichalcum  nuncuparunt,  cum  tamen  & fubflantia,&  colore  ab  Auri- 
chalco diferepet.  Itali  »s  vocant  Rame,  quali  Aeramen . Germanis  dicitur  Ertz,& 
Cupfcr.  Gallis  Arain,  Ctiiure,Leton.  Hifpanis  Cobre. 

NATVRA,  ET  PROPRIETATES. 

OMNES  affe(flioncs,&  dotes  huius  metalli  brciiibus  compfchcndunt  Dio- q 
fcorides,  Galenusf,  Plinius,  Ifidorus,  Albertus,  Porta,  Myiius,  Vallefius,& 
Agricola:  dum  hoc  quidem  exfulphure  rubro  ,&  argento  viuo  non  piorfus 
immundo  in  terra;  vtcro  conflatum  conflituunt.  Alijconfiderant  hoc metaiiumin 
montium  lapidibus  genitum  ex  fubflantia  elementari  terrea  pauc^humiditati per. 
mifta ; idcirco  xs  in  comparatione  ad  cattera metalla,  firmifiimum,  & lolidillimuuu 
predicant : cum  lob  Ctlos  quali  ex  ere  fufo  folidillimos  pronunciauerit.  In  genera- 
tione pris,  fubflantia  eft  aliquantulum  adufta , vnde  robur  metalli  dimanarcafleue- 
rant:  quare  Philofophi  pris  temperaturam  calidam  , & ficcam  efle  diuulgant;  eius  ta- 
men ficcitas  ficcitate  ferri  minor  elTe  creditur.  Deinde  rubet  quidem  ps  ,fcd  pcftea 
eamdem  cum  argento  duritiam,  & liquefaflionem  participat:  hinc  Halchemia’  Pro- 
feflores  xs  tanquam  argenti  fratrem  promulgant. 

Sin  meditemur  aris  fufionem;  hoc  Natura  illi  consenuit,  referente  Plinio  vt  in- 
gruente ir.agno  frigore,  melius , & citius  fundatur , fed  vehemens  flammarfi  examen 
i r.cn 


Mufei  Metallici  Lib.I. 


99 


^ non' tolerat,  nam  totum  ccmLuritur:  vnde  coUigcdum  cft  multum  exhalationis  com- 
buftibilisei  inefle;  praterquamqudd,  in  comparatione  ad  cftcra metalla, cdorcm_j 
fulphureum,  & fetidum  fpargit . Deinde  fi  lapillus,  vcl  lutum,  vel  lignum,  vel  carbo 
madidus,  tefte  Agricola,  in  adhuc  fultim  in  catino  inciderit,  tunc  catinus  fremens  u de 
inftar  tonitru,  omne  as  contentum  cuomit,  &rquicquid  tetigerit,  lardit,&  incendit, 

Si  coniicrtatur  fermo  ad  ss  faflum  j notandum  erit , quod  ara  fepius  deterla  citius, 
quam  negleiia  rubiginem  contrahunt,  & ab  hac  labe  immunia,  ex  Plinio,  pice  liqui- 
da feruantur . Verum  oleo  linita , vel  fale,  & aceto  madefaiffa  illico  aruginc  vexan- 
tur, quamuis  ab  hac  poftea  non  confumamur,  Quaraobrem  opera  anea.Tternitatem 
fere  alfequi  traduntur.  Immo  ks  in  fpcciem  argeti  facile  tingitur,  vt  in  Rubrica  Pra-  iafpe. 
parationis  exponetur.  Tandem  rerum  naturalium  tnquifitores  illam  aquam  elfe  op- 
timam  retulerunt,  qua:  in  vafc.i:neo  diu  contenta  illud  no  maculauct it : item  aquam  ttttgitur. 
in  vafis  aireis  leruatam  notabili  incremento  attolli  obferuarunt , quando  nubes  ia_a 
pluuiam  denfantur;  idque  inde  nafei  coniedfarimt,  quoniam  Venus  mari,  & .-Eri  do- 


PR I M A facie  ss  natiuum,&  fadlitium  fe  fe  offert  ponderandum.  Natiuum  vo- 
catur, quod  tale  ex  propria  vena  eruitur,  fadlitium  vero,  quod  violentia  ignis 
ex  lapidibus  a:re  prEgnantibus,  Cadmia,&  terra  Krofa  extrahitur.  Aes  natiuu 
latione  fubftantif  confidcratum,magnam  varietatem  induit:  namque  interdum  cum 
alijs  metallis  mixtum  inuenitur,  aliquando  ei  plumbum  candidum,  aliquado  aurum, 

& quandoq;  argentum  ineft.  Natiuum  tamen  etiam  purum  in  metalliferis  montibus  ^et  dat). 
generatur,  quod  minimo  indiget  labore,  vt  ad  humanum  v(um  trahatur . Neqj  hoc  uam  quam 
nos  magna  debet  admiratione  afficere,  quandoquidem  fi  naturas  vis  eoperuenit,  vt  le, 
aurum,  & argentum  puriffimum  in  fubterraneis  locis  gencrauerit , quemadmodum  in 
^ antecedenti  capite  txpoluimusjpariter  in  metallis  minus  perfectis  idem  pneftare  .« 
poterit:  vcluti  in  fodinis  agri  Volaterrani  obferuauimus,  qua  iulTu,&  fumptibus  Ma- 
gni Cofmi  Hetruria  Ducis  aperta  fuerunt.  Iinmd  aliquando  as  purum, & figuratum, 

&abfq;  figura  repertum  eft,  ficuti  leflor  in  hac  icone  contemplari  poterit:  vbi  ap- 
parent grana  eum  multis  angulis  variarum  figurarum  hoc  modo  a natura  formata 
in  quibus  quadam  parua  pundta,velutifcintillaaureamicantcsconfpiciuntiir:qua- 
propter  hoc  as  natiuum  figura  pangonia  a nobis  fuit  appellatum. 


& interdum  ad  colorem  purpureum,  plumbeum, & nigrum  vergit.  Quandoc;  in  venis 
repetitur  fui  coloris , inftar  braftearum , adharens  lapidi  duro  coloris  fpadkei , vel 
inuenitur  in  fluoribus  purpureis,  m lapide  duro  candido,  necnon  in  lapide  feiffid 
Mansfeldio  luum  habens  colorem  :lich  in  hoc  lapide  interdum  flaui  coloris  obler- 
tietur.  Itera  as  natiuum  rubrum  ab  omnibus  metallis  liberum  apudMansfddienles 


B rninetuti 


I 


natiuum  figurae  pangoni.^. 


1 


D 


Ratione  coloris,as  maxime  variat,  rubet  enim,  viret,  flauefclt, candicat,  aurefeit. 


I a 


erui- 


l'l  l/of- 

f'l- 


100  Vlyfsis  A Idrouandi 

eruitur.  Immo  Tui  coloris  cft  xs  fuaccnfe  in  Alpibus  RheiiciSjquod  portionem  auri  g 
participare  folet.  ^Es  etiam  tcflile  rubrum  nonnihil  argenti  continens  ex  illa  parte 
montis  Carpathi  effoditur,  qUam  Ccpufiam,  tefte  Agricola,  nominant.  Oblcruantur 
quoqiquidam  lapilli  duriffimi  in  nigredine  rubentes  in  fiffi.i  lapide inelufi,  renibus 
animantium  limiles,  qui  colore  Metallarios  decipiunt , nain  cum  oculis  diuites  teris 
appareant,  igne  poftmodum  exploratr,  nihil  metalli  tundunt . JEs  pariter  violacei 
coloris,  & plcrtimqi,  carrulei  lapidi  fifliliadha; ret  e folet.  Hrc  exhibemus  delinearam 
«ris  mineram,  quar  in  fodinis  ferri  Iluenfibus  fuit  reperta,  coloris  eft  cki  ulei  admix. 
to cobre ferrugineo, cumfcintiUis  atris  radiantibus,  vnde *tis  prKgnans  appatcfc 


Muiera. 


%M.ineta 

ttrjjc  tH 

£;ro  Tla^ 


neret  c'^h^ 
r'fs  mttltU 


Tft ciSrer  &P°nderofi, quaficx arenis con-paAi, qucrumlutis 

& cuanX  n / ‘quibus  virtute  ignis  interdum  as, 

alk  oarsIanM  ^Uam partem, quatad  mineraatis  fpcdtabat,nam 

al  a pars  lapidis  erat  fubftantia  nigr*,  quia  mineram  ferri  prat  fe  ferebat  • ouando. 

X?,  o®*'  ® plerumque, ferrum  annexum  habere  folet.  Hic  dubitM. 

l1  m amulaTuf  f fit,  q uod  luo  colore  hepar  anima- 

Immd  vxnl  aiea  f ''I  repertum  fepi  colorem  nigrum  imitatur. 

dinisGermanb’ V ^ cui  portio plumbei  ineft,  qualis  in  Fo. 

c colore  eft r y'  pbmbagine, pkrumq, multipli- 

decoratum  ’ ^ Zonis  autei , crocei,  flaui , viridis , & uerulei  coloris  fit 

namlanmkSeTk  ’ ^ «aminandi: 

quamms  vioknna  iga.s «s  exprimatur  ab  ilb  lapide , quem  Cadmiam  fo (filem 

vocant, 


Mufei  Metallici  Lib.l.  loi 

A vocant,  in  mentibus , & riuis  Cypri  a Galeno  obferuatam ; nihilominus  lapides  sra- 
rij  a natura  plerumq;  figurati  cotifpiciuntur.  Etenim  alij  naraos  arborum  prs  fe  fe- 
runt ,alijfignis  aureis  delineari  formas  pifciumdiftinflasrepr.tfentant.  Sunt  autem 
hi  Iapides  khthyomorphi  circa  Islebiu  frequentes.  Immd  ha?c  venalslebiana  quan- 
doq; gallinaceo,  quandoq;falamandra;,vel  lerpenti  alfimilatur. Quapropter  Mufte- 
riisfcriptismandauitinMansfcldiaregionemetallifera  faxaqusdam  filfilia effodi  Vfn/iitrU 
fquamispifeium  Kteis  referta,  areq;  pra:gnantia,cuius  generis  alia  vix  in  toto  terra-  idehiana 
Tum  orbeinueniuntur.  Verumdcbemusadmiraripulchrum  natura: ludentis  in  his  quAh\ 
lapidibus  fpeftaculu,  dum  in  his  variorum  animatium  icones  adeo  accurate  effigiat, 
vt  penicillo  delineat»  efle  videantur.  Islebia  eft  oppidum  Comitum  Mansfelden- 
fium  in  Saxonia,  vbi  talis  lapis  inftar  laminse  durus,  & ^rc  abundans,  formam  pileis 
kabens  areis  fquamis  confpicuam,  qualis  in  prafenti  icone  demonftratur. 

g Lapis  Islsbianus  Ichthyomorphos,  Spinos  forte 

Theophrafti. 


Hic  lapis  aliquibus  Spinos  Theophrafti  cenfeturjcum  tamen  hic  in  metallis  Thra- 
eiK  repertus  non  fit  valde  grauis,  cum  lapides  metalliferi  infigni  graukate  no  careat 
Georgius  Agricola  in  Saxo  Islcbiano  effigiem  Lucij , Perc»,  Palleris  marini,  & fimi- 
lium  animantium  obfefuaiTe  fatetur. 


Tertio  loto  collocatur  icon  lapidis  cum  fifura  Harengi ; ideo  Harengites  nuncu- 
pabitur. ^arto  loco  in  lapide  figura  Encrafycholi  apparet.Quinto  loco  in  lapide_* 
pars  Anguill*c6fpicitur,&  quoniam  Anguilla  Grjcis  nominatur  i hacicoa 

inferibitur  lapis  Enchtliomorphos. 


i©2  VlyfsK  AIdrouandi 

Secundo  loco  datur  figura  lapidis  pifcem  exprimetis;  propterea  Ichtliy  omorphos 
alter  appellabitur. 

Lapis  Ichtyomorphos  alterj 


Haren- 


Mufiei  Metallici  Lib.I.  105 


Harengites. 


Encraficholi  figura  in  lapide. 


VIjfsisAidrouandi 
Lapis  Encheliomorphos. 


Tyiitum  Infuperpneterhos  figuratos  lapides  in  prsdi(fta  regione  varia  pyritfi  genera  in. 

'l/arU^r-  ueniuntur , quorum  alia  folum  ss,  alia  argentum  j &ks continent,  alia  taridcmfunc 
uera.  fterilia,  quje  igne  etiam  ftimulata  niJ  prorlus  metalli  effundunt. 

Amplius  xs  a loco  difcriminatur:  qua  de  re  dicitur  as  Cyprium,Corinthium,De. 
liacum, jEgineticum,Cordubtnfe, Campanum,  Temefeum,  & Dodonaum.  Antiqui, 
quiflima  teris  gloria  Deliaco  fuitaffignata,  proxima  laus  Cyprio,leu  ,vtalij volunt, 
,,  ■ j.r  jEginetico  ab  jEginaGracif  Infula, vbi as  minimcproducitur,ledofficinarutBtcin, 

„ . , peratura  nobilitata.  Campanum  a Campania  ItaliteProuincia  denominatur,  vcluti 

Cordubcnfe a Corduba Hifpania;  Vtbe  celeberrima. Temeieumob antiquitatenu 
■ fummopere  commcndatur,ficuti  Dodoneum  propter  pateras,  tripodes  & ?afa  area, 
qute  in  templo  Apollinis  fdruabantur.  His  addimus  Salluftianum  in  alpinotradu 
Centroni  repertum  ,&Liuianum  in  Gallia  inuentum,  vmimqii  Domipiscognomi-jj 
natum.  Imrao  as  quandoq;  Corybantii»m,&  Saturnium  fuit  nuncupatum;  cum  illud 
Phryges, & miniftri  vocati  Corybantes  in  facris  Cybeles,&  hoc  Itali  in  facris  Satur- 
ni adhibuerint.  Reftat  tes  Corynthium  memorandum,  quod  in  illius  vtbis  incendit 
ex  varijs  metallis  confluxit ; quemadmodum  in  primo  capite  huius  Jibri  explicaui- 
mus.Hic  exhibemus  ars  Corynthium,  in  quo  conlpiciuntur  biga,&cqui  ad  curfuitu 
difpofitijCUm  icone  FamE,&  fimulacro  Vidoris  coronam  habentis,vbi  eftetii  Cu. 
pido  palmaramumgeftans,  penes  quem  Charitatis  fimulacrum  iacet. 

Huius  xiis  Corynthij  fit  frequens  mentio  apud  Antiquos  Audiores  ob  metalli  ptf- 
ftantiani,  cumex  illo  varia,  & pulchra  ornamenta  fierent. 

Si  ratione  redditus , diferimen  teris  ponderetur ; aliquando  lapidi  fiffili  ss  ita  co- 
piofum  natura  impertitur,  vt  centenarius libras  quadraginta  aris  contineat . Mine* 
ra  Keptnica  in  Mifnia  plumbeum  refert  colorem , & quibufdam  venis  flaiiis  referta 
eff,  ex  cuius  libris  centum,ope  fornacis,  dute  teris  librte  fupraviginti  extrahuntur. 

Mi- 


'A 


B 


Mufd  Metallici  Likl. 
^ Corynch  figuratum . 


Mmfal  iaceVurffcnfi?  ''enicaiircKcft  decnrataJaricIin^CcJfllliafliiTiilatur/bcc  pro  , 

Ci  ntuna  .ibris,  igiviti  ^U’»  rccid  t.  Tai  dem  mir era  Ancbci  gica  - oue  lubrubci coJofis  red^ 
cft,lexdtcim  libras  fi  is  reftiuiit  dumcenrim  huius  lib;e  in  fornace  collocantur.  d^tus. 

C Demum  quoad  opus.  a'iudeft  es  perfefle elaboratum  quod  Mylius  perpera  n_j 
v<catO  ichtlcum  aliud  i mperte-tfe  pri’paratuni,& Cupruim  minat : cum  tamen 
oiichikum  hodie- ex  lapide  calamin  ,ri  ,& ere  confletur : veluti  lingulis  aris  vncijs,  ^ 

addito  Icnorum  (crupulorum  auri  pondere  fs  pyropum  relultat,  cui  color  igneus  no-  J‘~’ ry"^ 
tnen  itnpofuit,  quoniam  hac  miftura,  ex  Plinio,  flammasimitatur.  Atps  regale  mz-f’* 
tali  icor  uni  nuncupatur,  qut  d in  fornacibus  ab  t nmibus  vitijs,  cV  immunditijs  expur- 
gatum facile  malleo  dilatatur;  cus,  ad  mcnrcm  P;inij,a:s  caldarium  opponitur , quia  j -j,  , 
malleo  percuflumfrangumrciun  tantummodo  ad  Lcbetis,&  Abcnj  toriuam  recipien- 
d,an  ii;  idoneum.  Denique  ps  theatricum,  vel  coronarium  'd  c(  gnominatur,quod  in 
laminas  diiatatum,&  tdie  Tauri  timaum,  veteribus  Latinis  Lucar  didium  fpc-ciem_j 
anriprf  le  ferebat,  & olim  in  coronis  Hiftrionum,  vtlcribit  Plinius,  nec  non  in  thea- 
tris adhibebatur , Multi  perperam  opinantur  h ic  elfe  i iius  Ipccici,  quy  hedie,  orna-  t>- 

tnenti  graria  , in  templis  Italicis  iulpenditur  ,cum  tamen  hoc  non  II.  a-s  teile  timSum, 
fed  potius  orichalcu  in  laminas  exteniuincflc  cxiftiniamus.  Chyir.ici  qur.q;Uia  Avi  is 
O dilcrimina  allignant , videlicet  Cnprnin  naturale, herminium,  & chymicum.  Hermi- 
nium nigrum  eife,&  ab  Halch  mia  arcendum  prommeiat.  Chymicum  vero  cftiJlud, 
quod  fiagulari  artificio  ex  a lia  materiti,  quam  cx  venametahica  preparatur. 

lERiS  recrementa. 

IN  primo  capite  huius libriomnia  rnetaI!ormn recrementa fuerunr  examinata.^, 
inter  qua’ Iquamam,  icoriam,  & florem  ciis  cnumerauimusiarugineiu  ramen— • 
propter  du.is  rationes  non  memorauimus.  Prima  eft,  quoniam  a-rug.o  , & ferru- 
go inter  luccrsconcretosrecen’encur  , de  quibus  tertio  libro  huiusTomi  agendum 
crir.  .Secunda  cft,  quia  in  hoc  capite  nonnihil  de  ea  differendum  erat.  Itaq;  es  inte- 
Ifatur  vitio,  quod  Krugincni  vocant, & potifliniuir.  fi  a contadlu  rerum  acrium  lada- 
tur.  Hac  igitur siugo, qua  vuJgo  V'iiide,  jris  nuncupatur,  dDiolcoridc  duplex, ni- 
mii um 


^erttgo 

faHitiii 

triplex. 


cnp.  1 2. 


Signo  rfe- 
ifum  mo~ 
Jlrantia. 


lil.  8-  >td 

lyilmitns. 

In  grait. 
deVenen, 


je(5  Vlyfsis  Aldrouandi 

mirumiiatiua,&faaitiaconftituitur.  Natiua  in  metallis  Cypri adhfrens  Iapidibus  £ 
nonnihil  eris  participantibus  inuenitur,quf  pauca  efie  folet:  optima  tamen  a fodinis 
{rarijscruitur;quoniamDiofooridcs  aliam  fpcciem  a fpecu  manantem  vitiofam  ef- 
ie monuit.  At  ei  uginem  faiftitiam  triplicem  efle  perhit>ent. Prima  vocatur  rafiliSjCum 
ex  metallo  fupra  fuccos  acres  fufpenio,  & virorem  contrahente  abradatur , qua 
multifariam  fieri  Diofeorides  docuit ; nam  quandoq;  Opifices  laminis  , & vinaceis 
acefeentibus,  quandoq;  fcobe  vtun  ur.  Hodie  limaturam  cum  tartaro,  iale^Sc  aceto 
mifcent,&  jruginem,  feu  Viride  pris  preparant,quod  infedforibus  lanarum, & pan- 
norum  vendunt.  Secunda  arugo  fadfitia  vocatur fcolecia,  nempe  vermicfoaris,c;uo. 
niam  ad  inftar  vermium  c6crefcat,&  i uxta  modum  alfignatum  a Diol'coride,&  a Pli- 
nio pif  paratur . Huius  etiam  generis  foflilem  in  lapide  f rario  Plinius  fe  obferuafic 
tcftificatur.Tcrtia  f rugo  fatSiitia  cft  Aurifabrorum  vocata  Santerna, & Arabice  Tin- 
car  jVel  Borax,  & nil  aliud  eft,  nili  chryfocolla  faiaitia,qua  hodie  Aurifices  vtuntur, 
quf  fit  quidem  ex  nitro,  fed  nihil  habet  jruginis.  Alrugoin  Gallia  laminis  fiieis,& 
vinaceis  acefeentibus  paratur,nam  hf  lamiuf  poft  multorum  dierum  fpat.ium  inViri.  p 
de  pris  vertuntur.  At  in  Hifpania  fulphurc,&  vitriolo  ps  in  calcem  reducitur,  quf  ab 
opificibus  Fwrrod/  Spagna  appellatur  ,& in  multis  medicamentis  externis  locum 
habet.  Sed  de  his  plura  fuo  loco  dicentur. 

rERlS  VENENVM,  ET  MEDELA. 

AVTHORES  non  prolctarij  naturam  mris  calidam  & ficcam  vfq;  ad  tertium 
excenlun,  nec  non  valde  noxiam  humana?  temperaturp  conftituunt.  Pariter 
ex  eorumdem  fententia.  Scoria,  Squama,&  drrugo  huius  metalli  humanam 
valetudinem  fummopere  offendunt.  Immd  es  cumficcitatem  &caliditatem  in_j 
principio  quarti  gradus  nancifeatur,  proculdubio  venenata  qualitate  magis  redun- 
dat,  & ad  llabiliendam  hanc  fententiam.Cefalpinus  citat  Arabes,  & precipue  Sera- 
pionem,qui  referut  vas  jneumpifeibus  fixis  adhuc  calenbus  fuperpolitura,  eos  adeo  Q 
inficere,vt, inftar  veneni,lethales  euadant.Qiiapropter  fi  pr.vdidlorum  aliqua  portio 
in  cibis,data  opera,vel incaute aftumatur,  velliquor,  qui  diii  in  vafisa?neis,velman. 
ferit,  vel  fuerit  decorius,  hauriatur;  proculdubio  varia  fymptomata  patientem  affli- 
(ftantia  refultabunt . Primo  dolor  ftomachi , & ventris  emerget , patiens  vomitu,  & 
fluxu  alui  infeftabitur,  inteftina  vlceribus  vexabuntur,  & interdum  difficultas  anhe- 
litus patienti  maximo  erit  incommodo.  V erum  es  vftura  fi  cum  alimentis,  vel  in  me- 
dicamentis aflumptumfuerit,tunc  fymptomata  grauiora,&fEuioraeuadunt.  Cau- 
fa  doloris  ventriculi , & inteftinorum  a vellicatione,  & rofione,  ob  infignem  aris  fic- 
citatem  ,&caIiditatem,necnon  venenatam  qualitatemdimanat;hinc  vomitus, & 
alui  fluxus  emergunt . Atdifficultas  anhelitus  inde  oriri  creditur,  quoniam fubftan- 
tia  pulmonum  a venenata  a?ris  ficcitate  Conftringitur. 

Itaq;  medicus  cum  valetudinem  ab  hoc  metalli  genere  offenfam  obferuauerit, pri- 
mo medicamentis,nempe  aqua  tepida,oleo,&  butyro  vomitionem  procuiare  debet, 
vt  materia  venenata  adhuc  in  ftomacho  contenta  per  partes  fuperiores  educatur; 
poftmodu  clyfteres  funt  prsfcribendi,vt  noxia  materia  in  inteftinis  delitefces  per  fe- 
cefsum  deturbetur.  Rhafis  in  hoc  cafu  commendat  illa  prafidia,  qua?  ad  expugnanda 
venenum  arfenici lublimati  conferunt,  quod  medels  genus  ab  Auicenna  mmimO 
improbatur. Conciliator  in  fimili  cafufuccum  mentE,  vel  fuccum  Acori  laudat,cuius 
drachmas  duas  cum  vino  exhibet , vel  drachmam  terif  figillate  pariter  cum  vino  al- 
bo propinat  : irnmo  ex  coralio  rubro  pr®parato , & in  potu  fumpto  non  vulgarem-^ 
vtilitatem  efle  percepturum  patientem  teftificatur. 


AEris 


i 

\ 


iViufei  Metallici  Lib.I. 

MKIS  INVENIENDI,  PRilP ARANDI; 

& raifcendi  ratio. 


PLINIVSpaucuIIs  verbis  compkxuscft  quicquid  ad  inuentionem  «ris  attine- 
re videtur:  fiquidem primum  in  Cypro  inuentum fuiife diuulgau!t,figna  vero 
loci  venarum  aris  non  tetigit.  Loca  xrispragnantia,  propter  metalli  impuri- 
tatem, vari  js  coloribus  refulgere  Iblent'.  Verhm  KrUgo,chryfocolla,  & pyritesaroli 
fi  inueniaturscertiflimumvenaararia  ibioccultataindiciumdlcpoflunt.  His  addi- 
tur lignum  euidentius,  nempe  fraiftura  lapidum , qui  magis  a materia  area  ;quam_j 
ab  alia  exhalatione  metallica  finduntur ; propterea  quod  Kris  fubftantia  eft  adufta, 
& nimia  huius  materi»  caliditas  portionem  lapidum  humidiorem  abfumens,  illos 
B necelTarid  fiililcs  reddit:  quamuis,vt  dicemus  fuo  loco,  id  etiam  a fubftantia  hydrar- 
gyri  prouenire  pollit.  Infuper  Plinius  cu  alijs  Antiquis,  ex  lapide  terofo  folum  xs  c6- 
ftabat,neqi  aliud  metallum  ex  huiufmodi lapide  excoqui  polfe  pronunciauit:  cum_j 
tamen  hodie  non  xs  folum,  fed  interdum  etiam  argentum  ex  fimili  materia  lapidea 
extrahatur.  Verum  quidem  eft  quod  huiufmodi  lapides  vcluti  etiam  pyrites  quan- 
doq; line  metallo  inucniuntur.Pratterea  Antiqui, & Recentiores  varia  excogitarunt 
artificia,  vt  .-eris  vena?  excoqueretur,  vel  vtss.ib  argento  fegregaretur,  quorum  om- 
nium rationem  in  fuo  opere  metallico  Georgius  Agricola  complexus  eft.Amplius  ex 
alia  etiam  materia,  quam  ex  pr»diiftis  venis,  & lapidibus  xroCis  .ts  parari  folet:  feri- 
bit  enim  Porta  in  Smolinicio  oppido  Carpathi  montis  Pannonif  effe  puteum,ex  quo 
aqua  in  tres  canales  haufta  elfunditur,&  ferrum  illis  impolitum  in  »s  vertitur,&  ten- 
uia frufta  in  lutum  abeunt  , quod  poftea  ignibus  excoiSumin  »s  purillimum  tranfit. 
Alij  aqua  vitribli  foffilis  ferrum  dilfolutum  perfundunt  ,vt  in  rubiginem  connerta- 
tur,  ex  qua  poftea  miro  artificio  xs  faiftitant.  At  examen  »ris  impuri,  fcilicet  quan, 
C tum  puri,  & perfeiii,  vel  quantam  argenti  portionem  contineat  apud  Andream  Li- 
bauium  legatur. 

iEs  diligenter  purgatum,&  ab  alijs  metallis  feparatum  Opifices  multifariam  co- 
lorare nituntur.  Namqj  interdum  illi  fufo  cadmiara  addunt,&  xs  colorem  aureuin_j 
induit.  Aliquando  Magnetidem,  feuTalcum,&tuncfpeciem  argenti  reprsfentat: 
quandoquidem  exTalco  candido  chymicis  organis  oleum  extrahitur,  quod  ina?re 
dealbando  eft  prsftantillimum . Alij  pratterea  apud  Portam  leguntur  modi,  quibus 
ex  are  argentum  mentiri  polfumus.  Nonnulli  mciamorphofim  .aris  in  argentum  afte- 
qui  conantur , dum  f quas  portiones  Auripigmenti , & Halinitri  in  vafe  vitreo  fupra 
carbones  comminuunt,  & huius  pulueris  femunciam  lingulis  libris  aris  fufi  addunt 
milcendo  , donec  in  veram  argenti  formam  tranfmutetur . 

Sin  mifturam  refpiciamus,  hac  duplicis  generis  elTe  folet : vel  cnira  xs  cum  alijs 
metallis,  vel  cum  alijs  follilibus  pcrmifcctur . De  vitima  miftura  paulo  ante  egimus, 
quado  cum  magnetide  colorem  argenteum,  & cum  lapide  calaminariG?e/<rw/w.rnu- 
cupato  colorem  aureu  acquirebat,  nam  hoc  poftremo  modo  praeparatum , Aurichal- 
D cum  appellatur.  Itaq;  xs  antequam  cum  alijs  metallis  fundatur , eius  fufio  tarda , vel 
celer  eft  ponderanda;  cum  Mizaldus , ad  accelerandam  »ris  fufionem , vngulas  equi 
interfundendum  permifceat.Qucmadinodum  igitur  catcrametallafuamhabent  mi- 
fturam, quam  Opifices vocant:  pariter  a?s  ab  hac  non  eft  alienum,  non  rt  atris 
inalfa  augeatur,  vcluti  de  auro,  & argento  relatum  fuit;  fed  vt  ab  illo  qua?dam  vifei- 
ditas auferatur, quatimpedit, quo  minus-  reftead  varia  opera  fundatur.  Milcctur 
ergo  cum  S'tano,&  Aurichalco;  propria  tamen,&  optima  miftura  vel  i^.?perfedimi 
Stannum  efle  traditur,  vt  opera  fine  malleo  parentur,  nam  operibus  malleo  ,&  dila- 
tatione egentibus,  xs  purifliiaum , &perfedtumcifc  debet, quoniam  ats  miftum  mal- 
leo frangitur.Harc  miftura, pro  varietate  opermn,varia  effe  debet,  nam  aliam  ftatn», 
aiiambombard»,  aliam  Campan»,  aliam  demum  mortaria  j&lcbettsexpoftulant. 
Quandoquidem  centum  libra?  sris,  cum  duodecim  ftanni  pro  tormentis  bellicis  ma- 
ioribus mecallunl  coirciunt.  Sed  centuffl  libra?  xns  cum  viginti  ftanni,  metaliiun  pro 

Cam- 


LafUxro~ 

/us 


Lih.  ij.de 
re  med. 

L.  y. 


«at.cdp.e^. 


JMlIlura 

ria. 


Joca  na^ 
tali  a 
ris^ 


Salce  oppt 
ijum  czir 

fic  di&^. 


cAesLfuia 


t^es  J\Ja- 
r tanti 
Corduhe- 
ne  yhK 
I 'h.e^.hifi- 
Ir.di  c^.  3. 


Vlyfsis  Aldrouandi 

Canipanisconftimunt.  Hac  mifturaabopificihasaliquandometallum, aliquando  £ 
Lro^dm  appellatur,iuxta  maiorem,  vel  minorem  ftanni  quantitatem,  quam  recipit. 
Nonnulli  pro  minori  impendio  Aui  ichalcum,  vel  Plumbum  arn  adfflifcent,&  llmili, 
ter  jivo  varijs  operibus  conflare  nituntur. 

L O C V S. 

s procludubio  in  proprijs  venis, aliquando  in  argentarijs, fed copiofiusia 
mineris  plumbi  reperitur  ; ideoq; Metallarij  Fribergenfes  fepius  obferna. 
jLjLj  runt.  Nos  in  prffifentia,  ex  more,  loca  peculiaria, & natalia  xris  iuxta  ordi- 
nem alphabetifum  enumerabimus.  Amyclas  Politianus  vocat  a-rifonas , quoniam^ 
olim*re  claruerint.  Anglia,  & r^.ngola  non  folum  are,  fed  ctiain  alijs  metallisabun. 
dant:  Arabia  deferta  ad  vicum  inter  Perram,  & Zoaram  jaris , metalla  funt.  In  Au. 
ftria  funt  a-ris  metalla  omnium  praftantiflima  , cura  vix  alibi  as  fimile  reperiatur,  vt  F 
Orteliusin  Theatro  orbis  narrauit.In  Bohemia  Cuperburgum,&  Corteburgum  ara. 
rijs^fcatent,&in  Britannia  as  Scoti  fodiunt. 

InCamania  as  effoditur, & apud  Carthaginefesin  mote  Smaragdidle  aserueba. 
tur.In  Carpathi  montis  parte,  quam  Cepufiara  vocant,lunt  tria  aris  metalla,  Golmi. 
tium,  Rofatula , & Smolinitium , vbi  etiam  atramentum  futorium  paratur  . Catinus 
mons  a-ris  minera  abundat, quar  ex  libris  centBm,a>ris  fexaginta  reftituit.  Apud  Ccl- 
lenfcs  thermas  funt  Kris  vena;,  quoniam  ili*  a qu*,  ex  Cofmographia  vniucrfali,  na. 
turam  srisfapiunt.  In  Centronum  alpino  traiTu  as  illtid  fuit  inuentum,quod  a Ro- 
«lanis  Salluftianfi  vocabatur.  In  C hattis  fodina  aris  veteres,  & nou*  funt.  Chalcitis 
infula  Afia  e regione  Cbaiecdonis  vibis  Bithyni*  lita  , aris  metalla  habuit.  Item 
Chalc*oppidum,quod  exarifodinis  nomen  inuenit.Apud  lacum  Cotinas  Ortelius 
*rarias,&  argentarias  collocat.  Cuperburgum  in  radicibus  Suditorum  montiunij 
*risrainer*  eft  ferax.  Cyprus,  quam  veteres  Latini  Atrofam  nuncuparunt,laitdatif- 
fima  *ris  metalla  habuit.  , G 

Foroiulian* regionis  montes *re  abundant.  In  Euboe* campo  Lilanto,'quifupra 
Chalcidem,  ex  fententia  Strabonis,  e ft  fitus,  admii  abile  *ris,  & ferri  metallum  com- 
mune reperitur,  quodnulquam  alibi  inucniri memori*  eft  proditum. 

Galli*  non  deluerunt  *ris  miner*,ex  quibus  delatum  fuit  illud, quod  Romani  Li- 
uianum  appellarunt.  Germania femper  fuit  ,& adhuc  eft  a’ris  ditiilima ; qiiindoqui- 
dem  in  Gennaniafuperiori  habitantes  traclum  Obrincanu  ad  Herfteinum  ,aseruiit. 
Item  Germani  incoi*  vallis  Armeniis,  tratftus  Sitteni  in  Sedunis,  *s  hc  die  eliodiunt, 
pr'*terquamqu6d  in  Gerrr;ania  etiam  repertum  fuit  *s  illud,  quod  temporibus  Pli- 
nij deferebatur. In  Gofelaria regione  Germani*,ad mentem  Alberti,*scumquibuf- 
dam lapidibus  miftuminuenitur , qui  pyritem  aurei  coloris  *mu]antDr . Gothia, & 
Suetia  fodinis  huius  metalli  lcatent,&  Operari j,  referente  Botero,  circa  illas  verfan- 
tes  decimam  arris  partem  Regi  tribuunt. 

Inter  Helueti*  montes, vt  loanncs  Boterus  anriotauit,  miner*  *ris  ditiflim*  lati- 
bulantur. Hilpania  *rcis  fodinis  probe  fuit  ditata,  vnde  effoflum  fuit  illud  *s,qiiO[i[{ 
Romani  Marianum, '&  Cordubcnfe nominarunt.  Hundeftruck,  vt  legiturin  Cofrao- 
graphiavniueiiali, Regio  eft,ad  quam,eruendi*ris  gratia,certatimab  omnibus itur. 

Indi*  Occidentali  lofephus  Acofta  diuitias*risperinfigntsattribuit,  quod  Inco- 
I*  pro  varijs  tantum  inftrumentis concinnandis  erucbant,tum  ferrumtuncapudip- 
fosnoneffet  cxvfu.lslebia  Regio Mansfeldenfiumdiuitiaruffl  *ris  nobiiitatceftck- 
ra,  cum  Biaiori  copia  lapidum  *rolorum,  quam  frudluumfcatear.  Apud  Italos  iiu 
agro  Bergomatium,  & in  Campania  funt  aris  metallajimmdin  Communi  Bombiante 
territorio  Bononi*DcmJnicUs  Albanus  Caulidius,&  vir  omnigena  eruditione  da- 
rus  vena's*ris  obfcruauit.  Curantem  in  Italia  huiufmodivcn*  non  effodiantnr; mul- 
ti caufam  Incolis  aflignant,  quia  finr,  vtGrsci  loquuntur,  Micropfychi , vel  quia  ca- 
reant  illis  facultatibus,  qu*  in  foffionc  metaJioritm  defiderantur.Libcria  vallis  apud 
Selcftadiu  opibus  huius  metalli  ampliflimis  eft  audia , quod  facile  funditor,fed  mal- 
leo dilatari  haudquaquam  poteft. 


Mafl. 


Mufei  Metallici  Lib.  f.  lop 

A Maiisfeldia  in  coparatione  ad  alias  regiones  eft  huius  metalli  opibus  ad  luxuriam  Mtnsfel 
plena, vtfupcrius in Islebiarecitatum fuit.' Apud  Maflagetes  a;s copiofum effoditur.  dU  ^-re 
Materam  vrbem  Lucania  multi  cognominatam  volunt,  quafi  Matrem  a;ris,  licet  alij  Ratct 
fcripferintdiilamquafi  Matrem  terr«,  cum  amplum  territorium  pollideat.  His  addi- 
tur Mauritania  ajrisabundediues.  In  Meliboei  montis  parte  ad  Saxoniam  fpefian- 
te,?ris  metalla  non  defunt.  In  Meroe  infula  fua  araria,  ex  Botero,  Aithiopes  habue- 
runt. In  Mifnia  ad  Snebergumfris  fodina  confpicitLir.  Monoemugi  habet  raineras 
ffris,  vtBotcrusretulit.  Immo  in  Morauia'  finibusa;spuriflimum  eruitur.  InNoruc- 
gia,poft  Bergiim  oppidum,  vetus  eft  regio  Telcmarchia  dicfta,  in  cuius  montibus  duo  re/eW- 
eris  metalla  dclitefcunt.  In  Obriano  traftu  ad  Herfteinum  effoditur  vena  ?ris  nil  ar-  chU 
genti  poffidens;  cum  tame  alibi  omnis  fere  minera  huius  metalli  aliquam  argenti  por-  yl,, 
tionem  contineat. 

Paleftinj  montes,  vt  Ortclius  refert,qui  ad  Arabiam  fpei3:ant,magnam  jris  vber- 
tatem  fundunt.  In  Phrygia  prope  Cifthenem  vrbem  jraria  olim  fuerunt,  vnde  Delos 
B Phryx  forte  ortum  duxit,  quem  Theophraftus  eris  conflandi  rationem  monftrairc_,, 
opraatur ; quamuisfecimdiim  OrteIium,Poeoni»  gentes  primum  a;ra  elabora uerint, 

& ferrum  purgauerint.Poionie  regno  Ortelius,in  Theatro  orbis, aris  fodinas  affignat.  teol:”^us  ' 
qua;  in  montibus  ab  Incolis  Tatriab  cognominatis  aperta;  fiint . Pariter,  iuxta  mentS  , 

Ortelij,  Praflias  palus  eftThraci£c,in  cuius  confinijsyena  aris  generantur.  Demum_aj'.^^^^^ 
Ager  Puteolanus  alumine,  ferro,  & a;tc  mirandum  in  modum  affluit. 

In  Salaforum  aipibus  olim  vena;  aris  creuerunt.Pencs  Sinopem  vrbem  antiquifllnia  %rallh 

Milcfiorum  coloniam, a;ris copia inuenitur.  SueufquosDale'  arios Agricola  cogiw- 
minat, in  Cuperdala,nimirum  in  valle  a;ris, circa  foifuram  huius  metalli  deludant. His  fo, 

additurSHmatra,quKingentemauri,argenti,5cKrisfarraginemproducit.  ^ ' 

Temefam  Statius,&  alij  Authores  tanquam  freis  venis  tecundam  celebrarunt. Sed 
Strabo  duas  Temefas  alteram  Cypri, alteram  Brutiorum  in  Italia  conftituit,hanc  po- 
ftremamab  Aufonijs  conditam, & fodinis a;ris  nobilitatam  Calepinus  memorat.  In 
, Troade  ad  Aftyram  vicum  aris  metalla  non  defunt . In  md  in  Tirolcnfi  comita  tu,  vt 
- Cofmographia  vniuerfalisdocet,OpificesafIiduis  laboribuscircavenasa;risverfan- 
tur.  Vngariaquoq;a;ris  noneftindiga.Poftrem6recitat  Boteruspluresminerasa;ris 
in  agro  Volaterrano  quam  fruftus  elfe. 

DENOMINATA, 

& Cognominata . 

GVM  multa  diuerfi  generis  memoratu  digna  ab  *rc  denominentur ; primum  i 
rebus  animatis  inchoabimus . ,EfcuIanum  Deum  ab  a;re  cognominatum  Ve- 
teres inuenernnt,&  tanquam  patrem  Dei  Argentini,  & pecuniarum  largito- 
rem coluerunt.-hincD.Auguftinus  admiratur,  cur  Antiquitas  Deum  etiam  Aurinum 
non  conftituerit,  quem  Argentini  filium,  &iEfculani  nepotem  vocarent.Dionyfius 
) Rhetor,  & Poeta  cura  Athenienfibns  perfuafiffet,  vt  nummis  a;reis  vterenttir,  audiore  ^ 

Catlio  Rhodigino,  ab  illis  nimirum  a;neus  fuit  cognominatus.Pariter  Didy- 

mus  Grammaticus  oilJtffTtpoc  fuitappelIatus,quafi,ob  indefeffum  ftudiu,a;rea  inte-  , 
ftina  habuerit.  Chalcantem  vatem  a Poeta  tantopere  celebratum  ab  a;reo,  vel  pur- 
purco  colore  nuncupatum  fuiffe  multi  affeuerati  cum  Euftathius  chalcem  purpuram 
interpretetur.  A colore  pilorum  quidam  cognomentu  /Enobarbi  acceperunt,vt  Fri- 
^ricusprimus  Imperator;{aa*oWj.!ar  didfus.quafiCTeamhaberetbarbam.  Irem  . , 

Domitius  eiufdem  fuit  cognominis , proptereaqudd  cum  Caftori,  & Polluci  vidioria  / ^'‘de 
ei  nunciantibus  minimecrederet,  barba  ab  illis  permulfa,exf'ufca  in  flauam  fuit  con- 

ueifa,  & ab  aneo  colore  dlnoharbusfuitappellatus,  quod  cognomenpoftea  famili*  ^ 
Domitiorumfuit.  At  jErufcator  vocatur  ille,qui  malis  artibus  pecunias  colligitiideo 
a-rufeare,  quafi  Veteres  dixerunt,  hinc  inde  fallacijs  pecuniam  cumulare_a. 

Jirarij  apud  Antiquos  vocabantur  milites  ftipendia  facientes.  Item  dirarij,qui  mo- 
netam ex  *re  cudebant.  Immo  srarij  Praitores  apud  Tacitum,quipublicum  ^rariu 

K tra- 


t^erarif 

fttin  yhi 
Ho  fuerint. 


.^ere 

eognomen 


"pUntit,  al 
tulere  de- 
immin^t*. 


V,y.  37- 
c*p.%. 

lapidei  ah 
K^ere  de- 
nominati. 

eap.ti. 

Lapides 
tpaci  ah 
lylere  dt- 

m. 


no  Vljfsis  AIdrouandi 

tranabant.  His  addantur  srarij  fabri,  Chalcoty  pi,  vel  Chakiirgi  a Gra:cjs  nomina.  E 
ri^qui  Opera  jpreai 


n,quiopcra i..ca  fabricant,quos  Sybarit?,vt  recitat  Ath?neus,m  luam c uitatem re. 
ciDi  noluerunt , ne  foinnus  perturbaretur ; imino  ob  eamdein  caufam  gallos  etiam  m 
cL.  te  ali  non  nermifer  ut.  Apud  Grgcos  exponitur  f reo  thorace  vtcns, 


& quijneumpeaus  habet, metaphoricS  tamen  apud  Theocritum  foi, 

tis,&  animo  inuido  dicitur.  yo.}.i.a<s7, k.  jreumgeftans  clypeum,  nec  non  bellicofiis 

. /■>  • -1*.. Ar  rj*-rtA«J  'l.i»  TlS-fiC  H IGIMlf 


vocatur. 


r eft,qui  ?reis  litterarum  notis  feribit,  & 7T!iA';;|.»;\»<j{  dicitur  ere, 


nimirum  pecunia  abundans  Apud  Sophodehi  yaMo0oit( 


fonus,&  Tibicen, & qui  ftatuas,  vel  aha  opera  ex  ?re  , 

Amplius  nonnull?  beftig  ab  hoc  metallo  nomen  lumpferunt.Apud  Anltoteleiiu, 
leeitui  Chalcis  auis,  qu^  ab  erco  colore  nomen  inuenit.  Similiter  apud  eumdem  cft 
pileis  Chalcis  quem  Theodorus  Gaya  Uricam  vertit;  licet  ^rica  apud  Metallarios 
erumnemfianificet.  Pariter  Chalcis  Scoliafti  Nicandri eft  Serpentis  genus, cuius 
ter  “us  lineis  quibufdam  ?reis  diftinguitur . Plinius  hoc  animal  in  lacertarum  genere 
colTocat  nec  forfitan  line  ratione, quoniam  nos  idalacerta  chakidicaminime  difere-  j 
pare  exiftimamus,  cum  multi  Audores  hanc,ob  exiguos  pedcs,ferpentem  efic  opina- 
tur tripes  dicitur  sreos  pedes  habens, vel  potius  jre  munitos:  quamobrem  Ceruus, 
Equus,&  Taurus,  amipedes  a Poetis  forte  ob  fortitudinem  nuncupati  fuerunt.  yzMi. 
voSu  etiam  didi  funt  Boues  aEetp,  item  & furi.-E,  necnon  Ipedrum  ;l]ud,quod  Empu- 


fam  vocant,  quoniam  pedes  asneos  habuerint.  ^ 

Nonnulla  vegetabilia  lereo  nomine  gaudere  videtur.  Namq;;ta  Aaeiot  apud  fheo- 
phraftum,  & Plinium  a Theodoro  Gaza  veititur  Airaria , eftq;  planta  iuxta  eorunu 
mentem  fpinofa,fed  ratio  nomenclature ab  illis  nunredditur.Cffar  Odonus  inTheo. 


phraftum  huius  planta:  defcriptionemnofttKpimpinell.-e  fpinofai  conuenire  arbitra- 
tus eft , rationem  tamen  etymi  non  aflignauit . Nonnulli  igitur  piant*  etymologiam 


ab effeduderiuarunt, quoniam  foiijs huius  piant*  vafaamea detergerentur, velvt 
alij  voluerunt, quoniam"  folia  funt  srei  coIoris,nempe  obfcure  virentis,&  hoc  poftre. 
mum  etymum  Aiuftori  hiftoria:  generalis  plantarum  magis  arridet , qui  plantam  hoc 
nomine  delineat  producerem  folia  iiuxta  fupernam  partem  obfcure  virentia , qualis  ^ 
color  in  *re  conlpicitur.  Ludouicus  Anguillara  feriptis  mandaiiit  ad  Chalcei  natu- 
ram referendam  elle  illam  plantam  , qu*  in  Peloponnefo , ex  Zacyntho  nunc  appcl- 
latur  Chalcomaieft  enimlignofa,  humilis,  rubens,  & aculeata.  Aera  apud  Diolco- 
ridein  eft  illa  planta,  qii*  a Latinis  vocatur  Lolium,  & peftis  tritici,  qu*  cum  a'tc  ni- 
hil habet  commune : quandoquidem  graice  feribitur  a.pct,  hinc  farina  arrinea,idcft 
loliacea,  qu*  non  ab  are,  fed  ab  ^ra  nempe  Lolio  denominatur. 

Deinde  multi  lapides  tam  pellucidi,  quam  opaci  ab  *re  nomen  defumere  viden- 
tur: quadoquidem  fecundum  Plinium  Chalcolmaragdus  gemma  eft  vciiis  arcis  tur- 
bida, qu*  in  Cypro  inueiiitur.  Similiter  apud  eumdem  Chalcophonos  lapis  eft  ni- 
ger pellucidus, qiii  illifus,fris  tinnitum  edit:  quamuis,fecundum  alios,lit  faxuin  fiflile 
rubicundum  in  alpibus  natum,  quod  mutua  laminarum  collifione  argutu  aris  fonum 
reddat:  alioquin  habens  jream  vocem,  &q.a^*oqar»ic  f reo  colore  Iplea- 

dens  exponitur.  Item  fpecies  quadam  adamantis  cypria,  que  ad  colorem  eris  vergit, 
Chalcodamas  appellari  polfct.  Chalcedonius  apud  Veteres  gemma  ab  jre  denomi-q 
nata  efle  videtur;  fed  in  Apocalypfi*aA»f  Jor  duodecim  gemmis  annumeratur,  &D. 
Hieronymus  Chalcedonimn  vertit.  Gefnerus  tamen  putat  grecam  vocem  elle  corru- 
ptam; quandoquidem  legi  deberet  *ap;i;ii.fowo«,nimirC  Carchedonias  gemma, &fpe- 
cies  carbunculi,  ita  ditfta  a Carchedone,  fcilicet  a Carthagine , cum  oliin  a mercato- 
ribus Carthaginenfibus  hategemma  Romam  afferreretur.  Aliter  Chalcedonius  lapis 
hodie  vulgo  di&isad  Onychem  referendus  eft,  vtfuo  loco  explicabitur. 

Inter  lapides  opacos  recenfetur  Chalcolithos,nempelapis  *rofus  in  Aegypto  re- 
pertus exigu*  moiis,fed  *rei  coloris,Othonna  vocatus,&  ad  genus  pyritum  relcrcn- 
dus.Chalcitis  vero  lapis  eft  quidam  rubicundus,  ex  quo  vtpliirimuinajs  excoquitur: 
hinc  pyrites  srofi,  & faxa  srola  dicuntur,  qu*  multu  *ris  in  le  continent.  Aliquan- 
do inuenitur  lapis  cortice  *rei  coloris  armatus,  qui  merito  ch.alcoplites  erit  appella- 
dus,veluti  lapis  argcntco,vel  aureo  cortice  tetftus,  Argyroplitcs,&  Chryfoplites  vo- 
cabatur. Hic  damus  primo  loco  delineatu  pyrite  *rofum  figura  oenophori,vcl  pcicc. 

yErclus 


Mufd  Metallici  Lib.  Ij 
iErofus  pjritcs  figura  oenophori,  vel  percae. 


III 


B 


Secundo  loco  delineatur  lapis  Cgnis  quibufdam  atreis  diftindus,  qui  non  line  ra- 
tione Chalcoftidos  efletdicendus/ed  libenter  nominatur  Allantites  'sxufi  to  oMm 
»05,  nepe  a forma  farciminis,  immd  ratione  vtriufq;  Chalcallantites  vocari  deberet. 

Prjeterea  funt  nonnulla  metallica, quE  ab  a’re  denominantur.  Apud  Hippocratem 
legitur>)!  nimirum  terra  akaria, qusnil  aliud, nili  lapidem  chalcitideni_» 

D paulo  ante  memoratum  fignificat , quemadmodum  Galenus  in  commeiitarijs  teftifi- 
catur.  Item  ParEtonium  eft  genus  coloris,  quod  a loco  natali  quodam  Aegypti  no- 
men inueniffe  perhibetur,  hoc  fpiima  aris  ab  aliquibus  nuncupatur . Imtnd  illunr_» 
concretum  luccum  metallicum , quem  Nuperi  ab  aliqua  vitri  viridis  limilitudinc  a 
Vitriolum  vocant , & Celfus  atramentum  futorium , & gcrmanicum , vulgus  aquam 
cupri,  Grfci  Chalcanthu  indigitant,  quali  humorem  ab  are  cfflorefcentem  dixerint. 
Nihilominus  «’'0oc  apud  iplos  differunt, cum  hoc  poftremum  vo- 

cabulum florem  Eris  tantummodo  indicet,  dc  quo  llipra  verba  fecimus.  Orichalcum 
eft  metallum  aurei  coloris,  ita  nuncupatum,  quia  in  montibus  generetur,  de  quo  in.-» 
fequenti  capite  fermo  habebitur.  jErugo  eft  recrementum,  quod  ab  .ure  in  locis  hu- 
midis  locato  dimanat , & iJs  a Diofeoride  dicitur.  Chalcolibanum  in  facris  paginis 
videtus  vocabulum  ex  Ere,  & thure  compoCtum,  forte  erit  es  montis  Libani.  Suidas 
hoc effe  genus Elcftri  auro  pretiofius  affeucrat . Tandem  fubEratE  llatUE  vocantur 
quE  intus  EncE,  foris  autem  auro  teiftE  confpiciuntiir. 

K a 


Lafisdei 

tipa^iaL 

dtfii. 


Allan- 


yijfsisAIdrouandi 
Allantites  lapis,  feu  Chalcallantites. 


lam  accedendum  eft  ad  Vrbes,  Loca,  & Fluuia,  necnon  ad  multa  alia , qus  ab  hoc 
metallo  nomen  inuenerunt.  Primitus  mult»  Vrbes  Chalcides  fuerunt  nuncupata?.» 
Vna  vetus  in  Euboea , vulgo  Nfgroponte,  vbi  eft  Chalcitis  infula . Altera  Corynthi." 
Tertia  AetolijB.Quarta  Syria;, quam  ad  aliquorum  mentem  Monicus  Arabs  condidit. 
Qiiinta Scythis,  de  qua  Homerus fcripfit,  vnde  Lydus  Scytha  dimanauit,  qui  fufio- 
rr  L 7 ^imperaturam  sris  docuilTe  traditur.  Alioquin  Chalcedon  eft  vrbs  Bithynis 

‘uxtaBofphorum  Thracium.  Chalcetorium  eft  oppidum  Crets,  & Chalce  oppidum 
Libys;  Polybius  vero  id  non  concedit,  fed  Chalceam 
• omemas  ararias  efle  arbitratur.  Aerofam,  ob  copiam  metalli.  Antiquitas  Cyprunu* 
cognominauit.  At  Chalcis  eft  fluuius,  qui  ab  sre  nomen  inucnit.  Porta  quadam  Ro- 
ma eft  Aelculana  difta,  quam  & Raudefculanam  nominant . Immo  apud  Euripidem 
areas  portas  habens  exponitur.  Item  o'd'0'5  eft  via  per  Orarias 

ad  inferos,  vt  Apollodorus  fcripfit,  fortaifis  propter  ingentem  puteorum  profundita- 
tem, quibus  p effoditur.  eft  «rifodina,& locus,  in  quo  as  elaboratur, & 

officina  sraria,  & ctipraria  etiam  nominatur.  Aerarium  eft  locus,  in  quo  publica  pe. 


durata 

qualtet, 

L.loJeff. 
anttq\  c.  3. 

t^nno 
Chrtjii 
225.  ■ 


%Murus 
cur  dica-^ 
tur  ahe» 


Mufxi  Metallici  Lib.  I.  113 

A cunia  afleruatur  ita  cognominatum,  quoniam  prima  moneta  fuit  »rea.  Aerarium_(, 
autem  nomen  adicdiuum  indicat  illud  omne,  quod  ad  ss , vel  ad  a;rarium  pertinet. 

Tandem  prardia  adterata  apud  luris  Coufultos  dicuntur  arftnnata , quoniam  adiera- 
rc  eft  xre  a:ftimare_j . 

Aira  apud  Antiquos  vocabatur  illa  numeri  nota  in  monetis  a;rcis  fignata,  cx  aua 
pretium  pecunia  colligebatur.  Itcm,ex  Calio  Rhodigino,  Aftrologi  vocabat  Aeram 
aliquod  infigne  tempus,  a quo  fupputationes  incipiebant . Pariter  Barnniiis  /Eram 
peculiarem  computandorum  annorum  ratione  apud  Hifpanos  elTelcriplit.Sed  yErea 
apud  Callimachum  pro  pila , vel  globo  a;reo  accipitur.  Hinc  ad  alia  multa  ab  a-re  de- 
nominata tranfeundum  eft . Primo  Chalcea  fuit  titulus  fabui*  a Menandro  exarat». 

Item  Chalcea  erant  fefta  qua’dam  aliter  vocata  Athcnca,qua?  ab  operarijs,&  potiili- 
inum  a Fabris  celebrabantur.  Hinc  multi  conieftarunt,vt  refert  Euftatiiius,Athenicn- 
fessrariam  fabricam  primos  exercuiffe.  Aerofum  vocatur,  quod  arre  abundat. Aera- 
tum quod»rc  eft  coopertum:  idem  eft  quod  apud  Gracos  Izrij-aAxs»  in  fuperficie._j 
j a:ratum.Aereura,&  aerificium,quod  eft  ex»refacT:um,idem  eft,quod  Grscis  ;);aAzioi'. 

A udiores  tamen  .-Ereummetaphoriceappellantquicquid  firmum  forte, & quafiinui- 
dlum  eft : quandoqu  idem  apud  Horatium  legitur  murus  ahenus , & turris  ob  fortitu- 
dinem ahena.  Pariter  nonnulli  dentes  Chalceatos,  quali  robuftos,  & fortes  nomina- 
runt. Immo  sreum  vinculum  pro  perpetuo  nonnulli  vfurparunt , rationem  inde  col- 
ligentes, quoniam  hoc  metalli  genus  absrugine  non  abfumatur.  ji-nAaeist  nempe_j 
chalceum  apud  Gracos  varias  folet  habere  fignificationes,fed  harc  vox  poti ftirati  de-, 
notat  quodeumq;  vas  ex  .rre  formatum, propterea  Bononienfes  vafa  »rca  ad  haurid- 
dam  aquam  apta  Chakedfd  vocant,  quoniam  ;^3iA*05  eft  ars,  & ejap  aqua.  Pariter  Ae- 
num eft  genus  vafis,  cacabum,  vel  caldarium  fignificans,&  quando  diphtongus  inter- 
politaalpirationcdiuiditur,timcprofertur,&lcribiturahenum:  fiquidein  acneurm^, 
&ahenuinidcm,quod  »rcu  efle  perhibetur.  Chalcothecas  Antiqui  poculorum arreo- 
rum  repofitoria  indigitabant.  Demum  stas  arrea , vel  ieculum  arreum  pro  tertia  illa 
«tate  a Poetis  fumitur,qu»fuccellit  argente».  Hanc  Ouidiusquadoqj  sratam  appel- 
C lauit.  Poftremo  exchalciare  eft  verbunj  a formatum,  nam  «re  lpoliare,&  num- 
mos auferre  fignificat. 

EPITHETA. 

VXTA  noftram  confuetudinem  non  eft  antiquanda  epithetorum  »ris  memoria: 
quandoquidem  Poetar  .1  loco  natali  .ts  Cyprium,  Corynthium,&  Temefeum  di- 
xerunt, item  Deliacum,cum  in  Delo  prima  fuerit  arris  nobilitas:  namq;  Deorum, 
atq;  hominum  iimulacra  ex  illo  fiebant.  Myron  enim  ftatuarius  ille  celeberrimus  «re 
Deliaco  femper  vfus  eft.  Neq;  omittendum  eft  Aegineticum, quod  Polycletus  Myro- 
nis «mulus,  referente  Plinio,  in  formandis  ftatuis  femper  adhibuit.  Aes  ratione  fub- 
ftantiar  confideratum,  rigidum,  folidum,  & graue  diftum  eft:  hac  de  re  apud  Oppia- 
num  o*A»pls  legitur.  Qiioad  colorem,  Homerus  ;>aA«6i'  «poSpo»,  nempe  rubi- 
cundum cognominauit,  & alibi  ab  eodem  authore  nimirum  vinci  coio- 

D ris  dicitur.  Quando  vero  Poetar  iplendorcm  mctaIlicontcmpIantur,tunciJludco- 
rulcans,iplendidum,micans,  & decorum  indigitant : quamuis  decorum  ars  pro  ori- 
chalco a Virgilio  fuerit  vfurpatum, quemadmodum  Scriiius  eft  interpretatus.  Iru-j 
hoc  fenfu  ab  Homero  ;);eA*d{  cf<aoj-«s,  & *Ke/pe>,  fcilicct  pellucidus,  & fpledciis  qetid.  ‘ 
cognominatur ; immo  a’p>cipoA<»c  argenteos  vortices  habens . Si  varia  rcfpiciantur 
opera,  qua:  ab  «re  formantur;  Latini  in  primis  ars  cauum,  & concauum  propter  tubas 
nominant.  Ab  Homero  vocatur  <rus,’tf'aiAioj  terribi  Iis,  & Orpheus  ^aAicdr, 

nempe  inuifum  nunciipauit,  forte  obarma,  qua  olim  in  perniciem  hominum  cx  hoc 
metallo  fabricabantur  . Item  arborum  cxcifor,  quoniam  ex  arre  cuneum  ad 

arbores  findendas  parabant.  Ratione  vfus  confideratum  «s,  Saturnium  Poeta:  dixe- 
runt,cum  id  in  Saturni  facrificijsitali  adhibuerint, pariter  Corybantium  a facris  Cy- 
beles,  qu»  multo  «ris  ftrepitu  in  Ida  mcnre  a ininiftris  Corybantibus  peragebantur.  Sdrurni» 
Deniq;  propter  fonum  a metallo  percuifo  diman.mtc  Poet«  paffim  «s  ftridens , rau- 
cum,  crepitant,  fonorum,  argutum,  & canorum  cognominarunt. 

K.  3 


tia  inter 
t^enum, 
& t^he- 
num. 


Statue  ex 
qua  nia-t 
teria  Jje^ 
rent. 


de- 

corum 


PRO- 


trahat. 


C»r  Ymdis 


Color\irt~ 
dis  ex  5’«o 

Jitt. 


PROBLEMATA. 

E RV  M naturalium  inqiiilitores  non  confumendi  ocij  gratia , fcd  ad  veri, 
tatem  inueftigandam  folent  indagare  caiifam , propter  quam  a;s  detcrfum, 
& nudum  citius,  qmim  auro  tcdlum  ffrugincm  contrahat.MuIti  refpondcnt 
hoc  inde  oriri  poffe,  quoniam  metallum  perferum  vim  conferuandi  a corruptione 
imperfcdtum  potiatur . Vel  potius  rccundiim  alios  alTercndum,  eft  a:ruginema  con. 
taiSu  acris  humidioris  refultare,qiiapropter,  interpolito  auro,  haic  corruptio  ab  a’re 
arcetur:  hinc  colligenda  eft  ratio,  propter  quam  vaia  .rnea  alfidue  detcrfa  citiiis,quS 
neoledla  ab  srugine  infeftentur;  cum  inimunditia,fcu  lordes  acrem  humidiorem  im. 
pcdiat,  quominus  in  a:s  fuam  adiionem  exercere  poflir.  Secundo  nonnulli  inquirunt 
caufam,  p:  opter  quam  vas  tureum  ad  ignem  aqua  ferucnti  plenum  fundu  non  habeat 
•ita  calidum, quin  digitis  impune  tangi  poffit . Aliqui  Philofophite  cultores, iuxta_j  • 
dodlrinam  Ariftotelis,  de  terra  frigida  tempore  a?ftiuo,&  de  teiTa  calida  tempore^ 
hyemali , refpondcnt  in  vafis  arreis  aqua  feruenti  plenis  naturam  pellere  totam  aqus 
.frigiditatem  aduerfus  ingentes  flammarum  impetus,  qui  citca  fundum  vafis  maxime 
operantur:  idedq;  frigiditas  ibi  collcdfajnifi  prorfus  calorem  a fundo  arceat , efficit 
tamen,vt  fundum  vafis  impune  tangatur . Aut , iuxta  aliorum  mentem , allererdum 
erit,  quod  vis  caloris  circa  fundum  agens  ita  ars  attenuat,  & emollit,vt  facile  in  con* 
tentum,  tanquam  in  oppefitum,  relicfo.continente , operetur.  Hoc  exemplum  habe- 
mus euidens  in  frixorio  vafe  ex  papyro  confcdfo  oleo  pleno , & fiipra  prunas  polito; 
namq;  ignis  primum  oleo,  charta  intadfa,  fuam  virtutem  communicat.  Quarrunt  alij 
vndearismrugo  virorem  concipiat.  Viri  in  bonis  difciplinis  celebrati  refpondcnt 
mrugines  elTe  metallorum  corruptiones;  cum  autem  omnis  corruptio  generationi  op- 
ponatur, necelfe  erit,  vt  metalla  corruptionem  induentia  in  quafdam  metallicas  na- 
turas degenerent,  & htc  funt  arugines,  qua:  a prima:  m.ixtionis  coloribus,  ex  elemen- 
tis concinnata;  minime  diferepant.  Itaque,  in  arris  corruptione  cius  fubftantiaiumi-G 
nofa  minuitur,  qucB  aliqua  ex  parte  aureum  colorem  referebat ; hic  mixtus  cum  ni- 
gredine in  reliquo  a:re  corrupto  relidente, virorem  repr*fentat ; cum  ex  nigro,  & lia- 
uo  fimul  mixtis  cglor  viridis  conftituatur, 

AD  A G 1 A. 


do»  u m 
quid. 


VM  hoc  metallum  antiqua:  fama;  celebritate  fitconfpicuum,  multifariam  c5- 
fideratum  varijs  etiam  prouerbijsoccafioncm  prpbuit.Namq;  nobis  illud  re- 
fonansmeditantibus,fefe  offert  hoc  a.da.gium.-^es  Ty^donaum.Qaod  proferri 
folet  in  illum,  qui  inaniter  obftrepens  verbis  potius,  quam  ratione  caufam  agit.Tra- 
r-  dunt  ortum  prouerbium  a duabus  columnis  fublimibus  in  Dodona  collocatiSjquarunt 

altera  peluimaineamfuftentabac,  altera  fimulacrum  pueri  manu  flagellum  attollen- 
tis; ventus  autem  quoties  vehementius  flabat,  fcutica  pelirim  feriente , magnus  inde  H 
tinnitus  ad  multum  etiam  temporis  fpatium  refonans  cxibat.Si  refpiciamus  ad  forti- 
tudinem metalli,  incidemus  in  prouerbiu  ab  Hpratio  recitatum.  circa pelheshii. 

iere.\d  iadtatur  in  illum,  ejuj  propter  audaciam  nihil  non  tcntat,6c  aggreditur.  Pari- 
ter ab  Horatio  in  Epiftolis  aliud  profertur.  Murus  ahenus.  quod  pro  certo,&  immu- 
Cof,6‘  ‘‘"^bili  animi  decreto  vfurpari  folet.  Immo  inhocfenfu  apud  iob  legitur.  Caro  meam 
ejtavea.  Hoc  effertur  ad  offendendum  ferream  fortitudinem  in  homine  non  reperiri. 
Ccctcrum  as  confideratuna,quatenus  pccunif  inferuit,a  piouerbijs  minime  eft  alienii: 
quandoquidem  apud  Horatium  in  Epiftolis  hoc  habemus.  ^idd>Jie»t  aralupinis. 
Ad  illuni  fpeiftare  videtur,  qui  rerum  vilium , & pretiofarum  dilcrimen  ignorat.  Na- 
tum inde  prouerbium  opinamur,  quoniam  Antiqui  Hiftriones  in  Comf  dijs  pro  pe- 
cunia.lupinos  numerare  folebant:  quocirca  canebat  Horatius: 

Nec  tamen  ignorat  quid  di  fient  ara  lupinis. 

Pariter  in  hac  fignificatione  dicfmxt.NuUiusarUdodor.  de  illo, qui  dcefrinam  inful- 

fam 


S|..f  ■ 


Mufei  Metallici  Lib.I.  115 

A iam  profitetur,  & inanibus  qu*ftiunculis  alios  perturbat . At  Victw  pr^Ji^re. 
pronunciatur  de  illo,  qui  pecunijs abundat,  hem  Tv  nojlro  xre  effe.  fpeiflat  ad  illum, 
quem  nobis obftridiuni  officijs  lignificamus.  Hoc  adagio  in  epiftolis  familiaribus 
Cicero  vfus  eft.  Demum  apud  Bononienfesfokthoc  circumferri.  redolere,  yd 

4e<fiipere,  Hoc  effertur,  quando  f es  aliqua  venalis,  &potiflimum  efculenta  caro  pre- 
tio venditur:  fic  enim  pecunia,  & mala  aris  qualitas  refpicitur,  cum  Efculenta , qua; 
diu  in  vafiSEreismanferint,  venenatam  qualitatem  contrahant,  vt  fufiiis  fuo  loco 
fuit  explicatura_j ., 

MYSTICA,  ET  ALLEGORICA. 

Ne  ficco  pede  pratereamus  myftica , quE  ab  Eris  natura  defumi  pofTunt ; pri- 
mo meditantes  varias  illius  affeftiones,  dicemus,  ES,qua  parte  fpeciem  auri 
_ reprEfentat,  inuiolabilem  Angelorum Ipledorem  indicare;  quemadmodum 

Diuus  Dionyfius  eft  teftificatus.  At  Diuus  Gregorius  exponens  myfticum  fenfum  il- 
lius Eris,  quod  afpe^iu  auri  apud  Ezechielem  refulgebat,  per  hoc  nobis  infi;iuabat 
HErefes  veritatem  fimulantes,  a qUa  maxime  diftant.  Per  es  candens  apud  Ezechie- 
lem , Diuus  Hieronymus  fplendorem  Diuins  lucis , vel  ex  defiderio  CEleftium, ardo- 
rem prEdicarionis  interpretatur.  Veriim  Diuus  Gregorius  in  Ezechielem,  hoc  can- 
denti Ere,  diuinum  in  Euangelio  fnlgorem,eiufq;  Pra;conc  diuino  amore  flagrantem 
defignat.  Per  es  corruptum  apud  Hieremiam,  Lauretus  exponit  homines, qui  a fple- 
didis  virtutum  ornamentis  recedunt.  At,  Ere,  quod  difficulter  a rubigine  confumi- 
tur,  Diuus  Gregorius  angelicas  virtutes  exprimit  ;quE,  diffipatis  lliperbientibus  an- 
gelis , diuino  amori  tenaciter  adhEferunt . Item  Diuus  Hieronymus  in  Ifaiam  , per 
duritiam  Eris,  homines  in  omnium  colluuione  vitiorum  inuolutos offendit.  Infuper 
legitur  apud  lob.  'Poriitudo  laptdum,fortttado  rne4,nee  caro  nrea  ie»ea eJl.Xymxxs  Gre- 
gorius, per  hsc  verba,  hominum  corda  infenfibilifi  intelligit,  qui  diuini  mallei  i(ftym 
C recipientes,  nulla  tamen  difciplinE  percuffione  mollefcunt. 

PrEterea  es  in  facrislitteris  fimpliciter  confideratum  myflicis  fenfibus  non  caret. 
Etenim  ES,  quod  aufiertura  meretrice,  vt  habetur  apud  Ezechielem  , ex  mente  Diui 
Hieronymi  fignificat  gratiarum  dona  a numine  fuperno  aniinEcollata,  quEpoflmo- 
du  ab  illa  peccante  flatim  auferuntur.  Ais,  quod  in  Exodo  in  obfcquium  tabernaculi 
offerebatur,iuxta  fententiam  Origenis,  fortitudinem,&paticntiam  dcmoffratrquem- 
admodum  quod  erat  in  altari,  indicat  pcrkuerantia<m,vt  Lauretus  annotare  videtur. 
Quando  autem  alibi  in  facris  Paginis  legitur  Aes,quod  erat  in  templo.  Id,  iuxta  mul- 
torum opinionem,nobisprEdicationem  infinuat.Dcindeolla  ex  Ere,  quE  apud  Eze- 
chielem erat  liquefacienda  ,Diuo  Hieronymo  exprimente,Hierufalem  euertendara 
prEnunciabat.Xadem  quando  Plalmographus  dixit.  CoMriuitporta.<  areas,  ey  ye&es 
ferreos  confregit.  Diuus  Chryfoftomus  pro  myflica  huius  loci  expolitione  prEponde- 
rans,  quod  rigidu , & inflexibile  eft,  nomine  Eris,  & ferri  fignificari ; tandem  prodidit 
a Chriftosneas  mortis  portas  fuilie  confradfas,  quas  ex  Ere  fabricatas  Pfalmogra- 
Dphtis  retulit,vt  immitem,&  inexorabilem  mortis  neceffitatem  manifcftaret.  Arnobius 
in  expolitione  huius  Pfami,  portas  a’reas,  prauas  efle  confuetudines  tradidit,quE  nos 
ita  claudunt,  vt  etiam.arbitrium  noftrE  voluntatis  includere  conentur , cum  tamen  id 
nequaquam  fieri  poflit . His  tanquam  coronidem  addamus  fententiam  Platonis  in_.« 
volumine  de  Republica  recitatam ; vbi  docuit  viros  omnes  e terra  primordium  duxif- 
fe,  & Deum  in  ipfo  ortu  quibufdam  aurum,  alijs  argentum,  & nonnullis  es  , & ferrum 
infudiffc  ; quapropter,  hac  perutili  allcgoria,nobis  infinuarc  volebat,  primos  efle  do- 
minaturos, fecundos  cuftodiam  fubituros,  tertios  artilices,quibus  es,&  poftremos  ef- 
fe fututos  agricolas,  quibus  ferrum  infufum  fuerat. 


>iuU‘tUS 

quU\ 


lefi,  tOe-» 
rarch, 
Lth,  ^2. 
KeMoral^  c, 
\6. 

22. 

TfomiL  y. 
in  JExqd, 
Lrd.feg. 
cap.7. 
Cstp.  24. 
Tfal.  106, 


tComil,  in 
Tarafc.to. 

6. 


MI- 


,i6  Vlyfsis  Aldrouandi 

M I R A C V L A; 

VIRI  inte^^ritate  vit®  (ingulari,  & admiranda  fan^Iitudine  commendati , in 
rebus  aneisdiflipadis,  lupra  vim  natura  mirabilia  patrarunt.Mctaphraftes 
moriimentis  raandauit  tunediuinumiumen  in  are  compingendo  eluxiffc; 
ouandoDiuus  ProcopiusinPaneadc  Apollinis  templum  ingwRus  triginta  ex  are 
Trocop.  ftatuas  contriuit,  atqj  hoc  miraculo  binas  mihtum  cohortes  ad  Chnfti  lidem  , & cul- 
tum conuertit.  Veriim  non  oratione  tantiim , fed  folo  crucis  Cgno,  immo  fimplici  otis 
Sanaorum  virorum  flatn  defirueTia  funt  xra  in  ftatuas  formata,  qu*  nulla  ferrei  mal- 
lei nercuffionc  confringi  potuerunt.  Plurima  ad  hoc  ftabiliendum  exempla  recitan- 
da elfentifed  vnum  inftar  omnium  erit  illud  Sanai  Palicis  Martyris,qui  cum  templa 
ingrederetur,  vbiplurimxproftabant  ftatu*  ,cafquedemorediuina  virtute  demo- 
liens, tandem  ad  «reum  Serapidis  fimulacrum  adduaus  , quod  a Dynaftis  venerari  ^ 
jubebatur,  vnica  fufflationc  illud  deiecit. 

MORALIA. 

DO  CTR I N A,quai  humanis  mentibus  virtutem  inferit,vitiaq;  prorfusex- 
tinguit,&  eliminat,  minime praitermittenda  eft.Qiiamobre  ex  omnibusaris 
proprietatibus  diligenter  ponderatis  multa  ad  chriftianos  mores  attinen- 
tia  hauriuntur.Ita  in  primis  hoc  metall  u ex  duris  lapidibus  eft  excoaum,  rubrum,f  o- 
5*«^*  O"  norum,&  duaile,  ex  quo  poftea  tubte  potiflimum fabricantur.  Multi  homines, quo- 
^cre.  jd  narratas  proprietates,  xii  affirnilantur : namq;  duri  funt , antequam  panitentiam 

ample(ftantur,fed  in  igne  maroris  collocati  naturam  aneam  induunc,  dumcharitate 
rubicundi , Scobedientia  dudfiles  euadunt ; immo  fatfti  pracones  Euangclij  fubetmt 
_ „ tubarum  munus,  quibus  criminofi  ad  ftatum  gratia  rcuocantur : iuxta  illud  lob.  q 

Caf,zS‘  ptsjolutusculore  /a*r>fv/tr»e.diSjquoad  fonu,  in  dodtrina  morali  habet  locumiqua- 
doquidem  fi  pefculTumillicdfonum  reddit : fic  homines  perfedli  as  imitantur,  dum, 
permittente  Deo,  marore  calamitatum  confc^li  ftatimrefonant  dolentes  nonpofle 
tantam  Dei  in  nos  benignitatem  ex  aquo  reponere ; namq;  ad  rem  lob  exclamabat. 
Cap.z.  Si  bona frfcepimus  de  manu  7>ei,  mala  autem  quare  no» fultineamus,  Similiter  ob  tin- 

Capoi^>  nitum  eloquentia  ari  aflimilatur.  De  hac  apud  Hieremiaicgitur.Ciw-TOfa^rrfif^AffM^ 
quafi  tilta  aris  fonabit.  Prim  itus  a Propheta  cor  noniinatur,  quoniam  in  iocutioncj 
meditatio,  & deliberatio  cordis  pracedere  debet:  deinde  tibia  aris  memoratur, qua 
ad  harmoniam,  proportionem,  & mediocritatem  quamdam  foni  pertinet . Sin  con- 
templemur huius  metalli  fufionem;  as,  quod  facile  funditur,  maJlco  frangitur,  &vi- 
ciflim  quod  diutiiis  flamma  refiftit , maJieo  etiam  obfequitur:  pari  ratione,  qui  adeo 
molles  ,&  imbecilli  funt , vt  in  flammis  tentamentorum  locati  facili  dekftationcli- 
quefcimt,  tales  malleo  calamitatum  non  reluclantur , immo  inccnfiantia  diiiliunt. 
At  vice  verfa,qui  tentamentorum  ignem  afpernatur,hi  malleo  arumnarum  pcrculli, 
non  diflbluutur.  Item  as  antequam  malleo  ad  varias  vafomm  formas  ducatur,  priiis 
in  igne  excoquitur,  vt  ab  omni  excremento  depuretur. AfTimiliter  homo,vt  poffit  p« 
viam  iuftitia  a Deo  duci , prius  igne  dileiftionis  excoquendus  eft  ; iuxta  illud  Ilak- 
Excoxi  te,fed non  qua^i  ar^entum,de£ite incamino paupertatis.  jEs  CX  Metallico- 
£•1^.48.  rum  obfematione,  melius,  & citius  tepore  frigido,  quam  calido  funditur:  fimili  mo- 
do dicendum  eft  dc  homine , qui  melius,  & citius  tempore  frigido  calamitatum,  in- 
cendio diledionis  liquefeit,  quam  tempore  calido  profperitatum.  Hoc  in  probe  di- 
tatis, & bene  nummatis  manifeftum  eft,  qui  per  ampliffimumpelagus  diuitiarumna- 
iiigaotes,  vix  emendationis  fignum  pra;bere  poflunt. 

Ca;terum  fi  noftra  ad  Eruginem  aris  conuertatur  oratio  ,fciendum  erit,  ES  ,uili 
Criminoft  ftanno  perfundatur,ariigine  infeftari.Idem  dicendum  erit  dc  hominibus  praua  con- 
'cui  afsi-  fuetudinc  vtentibus,  qui  venenatam  criminum  Eruginem  contrahunt,  nili  a panno 
milentur.  albo,  nimirum  a viris  caftis  defendantur . Amplius  vafa  a-rea  abfqj  ftanno  fetidiiin 

odorem, 


Mufei  Metallici  Lib.L 

A odorem,  & prauum  faporein  cibis  communicant:  ita  homines  inhonefta,&  pernitiofa 
Jibidinc  detenti  catteris maliira fame  odorem  impcrtiuntur;idcirc6  ftannoaibo  cafti- 
monia;  muniri  debent.  Infiiper  aliqui,  ab  arcenda  a valis  a:neis  rubigine,  interdu  m .. 
oleo,  & interdum  arena  vtuntur : fic  anima  rubigincm  peccatorum  facillime  contra- 
hit,nili  oleo  eleemofyiiKff  pe  liniatur,  & arena  poenitcnti.-B  identidem  perfricctur. 

Item  mixtio  sris  cum  alijs  metallis  confiderata  non  eft  ab  hac  morali  dotifrina  expio- 
tlcnda:  etenim  a;s,  iuxta  varia  mixtionem,  modo  album,  modo  rubrum,  modo  fuluum 
euadit:  pari  modo  homines  cum  viris  iuftis,  &perfcd:is  verfantes,  albi  caftirate,fului 
honeftate,  & rubri  charitate  fiunt.  V el  etiam  dicendum  eft  a?s  in  triplici  dilcrimine_j 
efle  conftitutum ; cum  aliud  fit  album  ad  modum  argenti, aliud  fuluum  ad  in  ftar  auri, 

& aliud  in  laminas  attenuatum,  detimSum,  qiioHiftrioncs  vtcbantur.Hanc  triplicem 
aris  difierentiam  eloquentia  annulatiir.Prima  ell  eloquentia  Praconu  Euangelij,qua; 
ad  purificationem,  & dealbationem  animarum  fpeAat.  Secunda  eft  eloquentia  Rhe- 
torum,& Caufidicorum,quKvtplurimuraliicrum,&aurumrefpicit.  Tertiacftelo-  aaor- 
g quentiaComicorumjCjuaitantummodddeledtationemfpeaatoribusaffcrt.  Poftrc-  tufkxfit. 
md,  quoad  vfum,  Medici  referunt,  are  vfto  vlcera  purgari,  & carnem  fuperfluam  fa- 
cile tolli : panitentla  huic  ari  aifimilanda  eft , quoniam  per  confelfionem  purgat,  & 
carnis  inquinamenta  deftruit. 

SIMVLACRA,  ETSTATViE. 


VT  fumraitim  exprimamus,  qua  ad  ftatuas,&  fimulacra  ex  a?re  conflata  atti- 
nent, fciendum  eft  harc  Deorum,  hominum,  &beftiarum  fuifle.  Primum  igi- 
turareumfimuIacrumRoma;  ftatutumfuilfe  Cereri  Plinius  recenfuit.  louis 
poftea  ex  src  ftatuas  pene  innumeras  fuiffe  Ausiores  diuulgant.Paufanias  in  Peribo- 
lo louem  aneum  ftatuit,  & alterum  louem  ancum  Spartha  omnium  antiquiflimum. 
Suidasquoq;  recitationem  ex  »re  formatu  ab  Antiquitate  in  ararijs  fuifle  locatum, 
C quia  opes,  & facultates  ab  ipfo  viuentibus  diftribui  polfe  opinabatur . Immdin  A.ftis 
Sandii  Gordiani  habemus,  quod  Sandia  Marina  Diuo  lanuario  Presbytero  in  cubicu- 
lum introdufto,  fimulacrum  louis  ameum oftendit,  quod  Sandtus, fuccenfo  igne,  con- 
flauit,&  in  cloacam  proiecit.  Amplius  Sami  in  templo  lunonis,  Bathilli  ftatua  a*nea_j 
fuit,  cuius  luuenalis  in  Satyris  meminit.  Hinc  tranfeuntes  ad  hominum  ftatuas,pi  imd 
incidemus  in  ftatuam  aneam  Alexandri  Magni  a Lyfippo  infigni  ftatuario  fabrica- 
tam, quam  poftea,  tefte  Plinio,  Nero  Princepsinaurariiulfit.  Statua  area  Socratis, 
necnon  Art)'damantis Athc nis fuerunt ; vbi  quoq; ftatua anea Narmodij,& AriftoI 
gitonis  conlpiciebantur,qui  a tyrannide  ciues  vindicare  conati  funt.  Item  Cafar  Au- 
guftus,referente  Suetonio, Antonio  Mufa  Medico  celeberrimo,  ftatuam  aneam  iuxta 
lignum  Aifcuhpijlocauit.  In  Tenaro  videbatur  ftatua  anea  Arionis,  .Methymnei  vna 
cum  Delphino,  qui  illum  fupra  tergus  fufeipienspermare  vexit.  Hodie  in  Capitolio 
Hercules  yneus  cum  claua,  & pomis, Marcus  Aurelius  equo  infidens,&aliaanea  fta- 
tua in  templo  Sandla  Maria  Rotunda  confpiciuntur.  Deinde  ftatuas  exarc,  quas 
D Graci,  & Romani  plurimis  pofuerunt,  Plinius  omnes  diligenter  memorat.Praterea  in 
Mida  Rhctia  pago  e regione  Oenipontis  anea  ftatua  antiqua,  & recentes Ducum_tf 
Auftriacorumiunt  plurima,  quapartim  eorum  flaturam  puerilcm,partim  virilem  re- 
prafent.-mt.Tandcm  ftatua  exarc  Corinthio Venetijs  in  templo  Diui Marci viluntur. 

A Ita  tuis  humanis  adfimulacra  brutorum  finofteranimusdiiigatur.-prima  facie 
fefe  offerent  Boiiesanej,  quas  Scholiaftes  Pindari  in  Atabycio  Rhodi  Promontorio 
fuiffe  diuulgat.  Vt  omittantur  anea  bucula  Myromis , ameaLeana  Athenis  vifi_.s, 
ancus  equus  Domitiani , & .anetis  Taurus  Phalaridis,  ad  cuius  formam  Diocletianus 
Imperator  infcnfiflimus  ChriftianorumhoftisBouem  fneumfabricauit , in  quo  , fuc- 
cenfis  flammis, Chrifti  cultores  ad  necem  vlq;  cruciabantur.  In  Heraclea  Elidis  Pelo- 
ponnefi  Prouincia , fuit  anea  equa  , vtrefert  Cardanus,  tanto  artificio  elaborata,  vt 
equi  tandiii  illi  inhircconarentur,donecfuftibus  inde  abigeretur,  ciim  inter  tot  alias 
ftatuas  liancfoJam  vexarent.  Item  feribit  Geruafius , referente  Berchorio , olim  Nea- 
poli imilcam  .aneam  luiffe  fabrefaiftam,qua  integra  quandiit  manfit,nulla  mufea  ciui- 


Iwts  /l- 
mulacra 
'»aria. 


r^lcxSdri 

liatuit. 


Sfdtut^ 
in  C4 
fttolio. 


cra  Irato- 
rum xned- 

Lii.ii.de 

fubtil. 


ratem 


jjg  VlyfsisAldrouandi 

tatcm  insfediebatur.  Pcnlq; in  facnVBibiijs  habemus  a:neum  illuni,  fc^  myfticu  fa-.  E 

rcntem  a Movle  conflatum,  cuius  afpedu  populus  a ftrpentibus  lalus  fanabatur. 

^ Serpent  ^ pj-aitermittendafunt  varia  Idola  , qus  a diuerfis  Nationibus  ex  airc  hfla  fue- 

i»eet  ybi.  p,.jji,itus  eundos  in  admirationem  traxit  colollus  Solis  Rhodi  locatus,  qucn-u, 

CharesLyfippidifcipuluslabrcfecitiCuiusaltitudoeratfeptuaginta  cubitorum, & 

dieiti  qualibet  alia  ftatua  maiores  erant.  Hoc  fimulacrum,  vt  annotauit  Plinius  fex, 
to  anno  poft  quinquagefimum  terrf  motu  proftratum  eft.  Pariter  ab  Indis  vana  Idola, 
ou£E  Cernmos  vocant , ex  arre  formantur  . Hic  iconem  Idoli  Indici  exhibemus,  quod 
fisuram  Serpentis  inultis  amplexibus  aimulatur  ,& eius  pars  fuperiorita  lata  eft,  vt 
qLfi  teftudinem  referat,capu  t quodamm.odo  criftis  in  /ignitum  apparet,&  dus  linea: 
Idelet  ex  ^ capite  ad  caudam  vfq;  producuntur,  vt  numero  i.  exprimitur.  Alium  Ccmmum,feu 
aliud Idolum Indicum  exaire  fidum  oculis  legentium  repraifentamus, quod  exprimit 
' figuram  nuda;  mulieris, manibus  ftipra  caput  locatis,cruribus,pedibufq; coniundis,vt 
numero  3. cernitur.Similiter  apud  Indos idolatras  quandoq;  viluntur  Cemmi  exarc, 
qui  figuram  alati  pueri  fedentis  referunt,  qui  nili  ab  ip/is  pro_ Cupidine  conflati  fmt, , 
forte  indi  diuino  quodam  fpiritu  afflati  Angelum  exprimerejvolueruiit,vt  in  icone  j,  ' 
apparet.  Tandem  fub  numero  4.  Idolum  inltar  Sirenis  conlpicitur. 

INDICA  IDOLA  aENEA  VARIA. 


S 

'i  Idolil  sneu 
figura  fccpea* 
ds. 


a Idolum  pac- 
ti alati. 


3 Idolum  tna^ 
liebre. 


4 Idolum  in^ 
fiac  Sirenis. 


H 


Mufei  Metallici  Lib.I. 


119 


AHoilic  in  Thauringiaa  familia  nobili Dutgerodia  Idolum qitoddam  a.’ncutii ferua- 
tw',  inucntum  in  fimdametis  Arcis  Rothenbergia’,qu.-E  nunc  dcferta  iacenHoc  cft  fta_ 
tura  pueri,  cum  manu  d extra  auri  dextra,  & finiftra  genu  finiftro  appofita.  IdoIuni_a 
intus  eft  vacuum , ied  ii  aqua  repleatur,  & igne  circumdetur , aquam  ingenti  fonitu  in 
circumflantes  euomit.Cum  igitur  fimulacra  Ethnicorum  ex  materia  anea,  vtplurimu 
fabricata  liiit,  inquirenda  eft  ratio,cur  Plalmographus  Icripferit.  Simulacri  gentium  T/aU  j i j. 
argentum aurum.  Diuus  Auguftinus relpondet  Idola  plerumq; aniea  , necnon li- 
gnea, & etiam  iiiflilia  olim  fuiflcjfed  preciofim  eorum  materiam  fpiritus  diuinus 
memorare  voluit,  nam  quando  quifq;  quod  illi  gratius, & clarius  eftjafpcrnatus  fue- 
rit, multo  facilius  a veneratione  viliorum  fe  auertit. 


B "W  N multis  affe<flibus,  quibus  humanum  corpus  affliiflatur,’a’s  tamquam  prafentifr 
g iiraum  remedium  adhiberi  potefl.  Hocq;  in  medicina  vtiliflimum  dfc  inde  colli- 
gimus,quoniam  are  vulnerati  citius,quam  ferro  laucijcurantur,&quamuis  aquar 
thermales  Erugiiie  infeifta;  vomitionem  prOiiocent , nihilominus  ori , glandulis , vure, 

& oculis  non  mediocri  funt  adiumcnto:hinc  Diofeoridesad  ocularia  mcdicamenta_, 
va!a  amca  adhibet.  Qiiocirca  iure  optimo  fcriplit  Macrobius  Operarios  in  fodinis  Eris 
verfantes  oculorum  valetudine  iemper  pollt'te,&  alios  oculis  laborantes  ad  jrariaac- 
cedentes  priftinarafanitatem  adipifei  :hacdecaufa  in  pharmacopEis  as  crematum, 
flos,  arugo,&fquama  aris  feruantur,  cum,  ad  mentem  Diofeoridis,  cxficcandi,(Se  ad- 
ftringendi  virtute  potiantur.  Flos  aris,  ex  eodem  Auftore,  non  folumadflringit,fed 
carnem  vlceribusfupercrefccntem  reprimit,  & claritati  oculorum  confert.'  Squama_j 
aris  in  Cypro  optima  habetur,  qua  p.-triter  ophthalmicis  medicaminibus  mixta , flu- 
xionem  oculorum cohibeq&afperitatem  palpebrarum  abfumit. Aerugo  guflui  acrem 
qualitatem  communicat,  & ex  Galeno  digerentem  facultatem  participat;  ideoq;  cum 
^ cera  &oleo  permixta  ad  cicatricem  vlcera  perducit.  Hodie  in  ofScinispro  flore  aris,  r 
arugo  adhibetur,  caius  vires  a lodocio  celebrantut  his  verfibus. 


Demum  as  vflum  vocatur  a Barbaris  Calcecumenon , quod  aliter  Chalcos  cccaurae- 
nosdici  deberet,  iuxtafentcntiam  Diofeoridis,  vehementer  adflringit,exficcat,&  vl- 
cera facile  perfanat:  ideo  varia  medicamina  extrinfeca  ingreditur . Aes  crematum  in 
emplaftro  apoftolico  Nicolai  Alexandrini  collocatur . Aerugo  ingreditur  emplaftru 
diuinum  Nicolai  Pr?pofiti,vnguentum  Apofloloriim  Auicennf,&  vnguentum  Aegy- 
■ ptiacum  Mefue , qua  omnia  medicamenta  non  fine  aliqua  mordicatione  fummopere 
detergunt,  cum  acrem  qualitatem  participent;nihilorainus  curationibus  putridi  vice- 
ris non  mediocriter  conducunt.Halchemiyprofeflbrcs  vario  artificio,  aris  feu  Vene- 
D fis,vt  ipfiloquuntur,puluerera,calcem, crocum,  quintam  eflentiam,tini3:uram,oleura, 
vitriolum , & florem  parant , quorum  omnium  praparationes  apud  Andream  Liba- 
uium  legenda  funt. 


IMft  Vrbem  conditam  a Seruio  Rege  fs  cum  gemino  lani  capite,&  puppi  nauis  figna- 
tum  fuifle  multi  pronunciant:  cum  tamen  lanus,  vt  alij  voluerunt,  primus  gemino  ca-  tum. 


t^iringit,  tenuat,  lacrymas  ciet,  ylcera  fanaf. 


Expugnat  callos,  duritiemcf,  loci 
Exficcat for  des  auris,fed  naribus  intus, 

\ Quando  fupercrefeit  inde premenda  caro. 


V 


IRI  multiformi  fupellediilc  eruditionis  inflrufli,&  in  leftione  multum  exer- 
citati primam  monetam  are  fabricatam  fuifle  diuulgant,  & potilfimum,cum 
ad  rem  Oiiidius  cecinerit  hunc  in  modum. 

^^era  dabant  olim,  melius  nunc  omen  in  auro  e[l. 


V ttaq',  cone  ef sit prifea  moneta  noux. 


pite 


Lih. 

lell.  ciuil. 


Cnmen 

Stellima- 

tus. 


120  V ly  fsis  A IdroLiandi 

pitc  alteram  partem  ni»nmljalterain  vero  puppi  nauis  fignauerit,  vt  Saturno  gratiam  £ 
referret,  qui  naui  ex  Aegypto  in  Italiam  vcdus  cundiis  agriculturiE  rationem  moiu 
ftrauit,  cuius  hiftoria:  Ouidius  in  faftis  fic  meininit. 

hoHit  Toflerhaspuppim  {ipKttuit  i»  tre, 

Tfo/fithdduentamteftificataT^ei. 

Olim  etiam  Britanni  nummis  Meisvfosfuiflelulius  Catfarin  Commentari js  tcfti£, 

catur . In  laua  nummus  xreus  valde  craffiis  cuditur,  in  cuius  medio  quadratum  fora- 
men eil  confpicuura.  Hodie  antequam  a;re*  cudantur  moneta: , modicum  argenti  fu. 
fo  Kri  permifeetur,  non  vt  maffa  illius  augeatur  ,fed  ratione  argenti ; cum  ex  illo  tam 
parum  monetm  cudi  non  poflint , vt  valori  vnius  denari j mquiparentur , nam  monea 
ob  exiguitatem  tradfari  non  polfent : idcirco  fingulm  mris  libra:  tantam  argenti  quan- 
titatem recipiunt,  qum  numifmatibus  cudendis,  detradia  expenfa , mquiualeat ; quod 
opificibus  a Principe,  &RcpubliciseftpermilIum  . Sicuti  vice  verfa,  quando  aliqui 
nummis  fiiba:ratis  vtuntur,  crimine  Stellionatus  notantur,vt  Saxones,qui  ex  Infubri- 
bus  ad  fedes  antiquas  reuerfi  Belgis  talia  numifmata  dederunt , V eriun  in  toto  Pre.  p 

Monctaru  m varia  genera. 


I Moneta  Dia- 
boli» 


'9  Moneta  in 
Agro  neapo- 
litano  efFot 
fa. 


6 


H 


toiaBIs 


Mufei  Metallici  Lib.I.  nj 

A toianis  regno  a;rea  moneta  non  eft  ex  vfu , eiufque  loco^vt  Ortdms  in  Theatro  Orbis 
annotat,  a;s  purum  & infei2um  appenditur. 

Non  debemus  in  prafentia  omittere  monetam  Sanfl®  Helena?  ex  optimo  Cyprio 
tere  fabricatam,cumpofteritatis  memoriam  promereatur.H*c  enim  fuit  illa  inteo-er- 
rima  Imperatrix,  qus in  Paleftina,  ad  iniicniendam  Chrifti  Redemptoris  noftri  cru- 
cem, omnesfuos  cenatus  deftinauit.  Itaqjcudi  iuflit  nummum *reum,guius  pars  fu- 
perior  eft  rudis  atmulans  caput  claui  Cvprij,  altera  pars  eft  concaua , & imagine.n  . 
tant:eRegina?cxpreflkmgerit,vt  icon  lub  numero  j.demonftrat.Hac  igitur moneta_j 
merito  exprimi  capitt  daui  voluit,  vt  monumentum  clauorum , quibus  Chriftus  cruci 
fuit  affixus,  in  pofteritatis  mente  nunquam  confcenefceret.Pofteaquam  egimus  de_a 
monetis  arte  paratis, non  eritarationealienum  parumper  rimari, ana  Natura  ali- 
quod monctf  genus  formari  poftinquandoquidem  in  locis  fubterrancis  prope  Senas, 
nempe  duodecimo  ab  Vrbe  lapide , in  loco  dido  effodiuntur  nummi  fere 

nnumeri  figuram obuli noftri fimulantes,in  vtraqj parte  quibufdam  tuberculis aipe- 
B iri,qui  ab  exhalatione  f rofa  proculdubid formatur.Hos  nfimos  moneta  Diaboli  Ple- 
beculaappdlat',  vdquiafintadmodu  nigri,  vel  quia  in  finutera?  fintinuenti,itautin 
Inferno  culi  credantur.  Horum  nummorum  icon  fub  numero  i .confpicitur.Has  Dia- 
boli monetas  apud  Senenfes  repertas  amulatur  nummus  in  Agro  neapolitano  effof- 
fus,  & amgine  intedusj  vnde  cius  naturam  aneam  efle  colligendum  eft.  In  hoc  num- 
mo nulla  exprdfa  apparet  figura,  fed  obferuantur  parua  qusdam  tubercula,cum  exi- 
guis appendicibus,  vtin  icone  i.  exprimitur. 

VSVS  IN  BELLO,  ET  IN  ARMIS. 


C 


S in  pralio,  & armis  non  parhm  habere  momenti  inde  nouimus,  quoniamLI 
in  primis  tub»  cuiufciunq ; genens  ex  iplb conflantur ; itaiit  qiiandoq;  hoc 

metallum  pro  tuba  a Poetis  vfurpetur,  iuxta  illud  Alciati. 

clangore  alios  uris  in  arma  cies.: 


Pariter  Titus  Liuius  narrat  ss  interdu,  ratione  foni,  i Campanis  in  pugna  fuifle  adhi. 
bitum,dum  fcripfit,qudd  imbellis  Campanorum  multitudo  in  muris  dilpofita,  tantum 
teris  crepitu  clamorem  edidit,  vt  praJiantium  animos  auerteret.  Prteterea  conflat  An- 
tiquorum feriptis  Grscos,  Perfas,Poenos,Hifpanos,&etiamRomanosfub  Scpuio 
Tullo  armis  Kiieis  tam  in  tutelam , quam  in  perniciem  paratis  vfos  fuiffe . Paufanias 
tcftis  eft  non  ex  ferro  olim,  fed  ex  a’rc  arma  fuiffe  conftruda , fuamq;  ftabilit  fenten- 
tiam  audoritate  Homeri  deferibentisbipennemteneam  Pifandri , & fadttas.  Immd 
hafta  Achillis a?re  praimunita,  & in  templo  MineriiK  Iocata,cnfis  totus  Ereus  Memno- 
nisapud  Nicomedenfes  in  templo  ^fculapij  idem  teftificantunpropterea  in  Graco- 
rum  Jibris;i;«A«(ij-opt<cts-n  non  folum  armis  «reis  munitus,  fed  etiam  apud  Homemm 
homo  fimpliciter  armatus , quemadmodum  apud  Euripidem  :.oA*bo®/i)5  exponitur. 

ImmdCombeAfopi  filia  fuit  prima,  qua- armaturam  teneam  inuenifte  traditur;  ideoqj 

Chalcis  fuit  cognominata,  a qua  deinde  Chalcidi  vrbi  nomen  fuit  impofitum . Itaqj 
a?s  prius  ferro  vfum  inuenilfe  fignificat  Hefiodushoc  verfii.  ^ 

Aaj  cfs  otoc  tozi  a/slnpog 

Ideft. 


t^siere  labor  aiunt necdum ferrum  erat  m^rum. 

Deniq;  omnia  armorum  genera  ex  sere  fabricata  apud  Virgilium  legimus;  vbi  ex  Ere 
galcE,  thoraces,  loricE,  enfes, fccurcs,  pelta:,  clypei,  tuba, cornua , & naues  roffrata, 
& Kre munita  memorantur : qua  de  rc  a Grscis  Chalceares  nuncupat?  fuerunt . Non 
eft  igitnradmiratione  dignum,  fia  Poetis  paffim  nominentur  caffis,&  claffisa:rea,c!y- 
peus,  & enfis  ?neus,galca,  & lorica  arata,  haftile  ancum,  cohors  arofa , pelta  , Sagit- 
ta , & fecuris  f rata,  & demum  thorax  ancus,&  telum  ahenum,  Fuit  etiam  ?neum  iltud 
pedoris  monimentum  a Vulcano  fabricatum , in  cuius  medio  Gorgonis  caput  cofpi- 
ciebamr.  In  fana  fclopos  areos  habent,  vt  ex  Diario  Nauigationis  in  lanam  colligi- 
tur. Apud  Gothos  tormentum  maius  bellicum  ex  are,  triangulare  vifum  eft.  Immo  ad 
ftabilicndumalfertorumfermonem  alfeuerantius  dicimus  in  Hercimijs  dfoflbs  efle 

L tho- 


lib,isj..de 

c, 

12. 


Mummiit 
Tiiaboli.  , 


i^rma  0- 
lim  area. 


Imteator 

armatura 

area. 


Sclopt 
nei  'ebi. 


122  Vljfsis  Aldrouandi 

thoraces  & gladios  .'eneos,  eo  poti/limum  in  campo , vbi  Lotharius  EIe<Sor  Sponi*  g 
cum  Henrico  quinto  Imperatore  prajiiatus  eft.Paj  iter  culti  i5frams£B,&  calcaria  lenca 
in  Lufatia  inferiore  eruuntur,  & pracipue  Bechlin-i  in  Thunngia  regionemam  Hen- 
ricnsquartusImpcratorBcchlingum  expugnauit,  propter  Dodonem  Thuringis,  & 
Mifni®  Marchionem,qui  illuc  confugerat:  quapropter  armis  sneis  Saxonespugnaf. 
fe  vcrifimile  videtur. 

VSVS  IN  PICTVRA. 

HO  DI  ER  NI  piiSores  non  tabulis  ligneis  vt  Antiquiores,fed  areis  pletuqjad 
pingendum  vtuntur,&  tunc  hac  tabula  varijs  figuris  delineata  Cuprum  pi- 
atum nuncupatur.  V erum  non  folum  as  politum,  & terfum  huic  arti , fed  et- 
iam colores  ex  hoc  metallo  parati  famulantur.  Ideo  Caruleum  commune,  & etiam_j 
Color  viridis,quos  roiniarij  qucq;picTorcs  adhibent,  varijs  artificijs  ab  are  extrahfi-  F 
tur.  Pro  Caruleo  comm.uni  concinnando,recipiuntur  falis  communis  vnciatres,aru. 
einis,fcuV iridis  aris  vncia  fex  cum  aqua  tartari  locantur  in  phyala  vitrea  diligenter 
daufa  fub latamine  ocio  dierum  fpatio,  nam,rcfercnte  Mizaldo , arugo  in  optimum 
eohrViri-  Caruleum  conuertitur.  Sin  procreandus  fit  color  viridis  ad  uainiandum,velfcribcii. 
dh  cjus.  dum  idoneus ; recipiatur  lithargyrium,  flos  aris,  & argentum  viuum;  hac  enim cutn 
modojiat.  vrina  infantis  diligenter  trita  colorem  viridem  pulcherrimum,*  fmaragdononabll- 
milem  dabunt.  Aliter  flos  aris  ponatur  in  aceto  acerrimo,  donec  liquefeat,  & colatus 
fuperlapidepbrphyritc  teratur  cum  aqua  communi,  addita  pauca  mellis  portione, 
& inde  color  viridis  refultabit.  Item,ad  litterasvirides  delincandas,MizaIdus  fummit 
fuccum  foliorum  Ruta,cui  florem iTris,&  parum  Croci  addit,&  aqua  gummata  per- 
mifeetad  opus  peragendum.  OmilTa  aris  fquama,  qua  vitro  timfturam  communicat, 
accedemus  ad  alfignandum  modum,quo  littera’  feripta  fint  inuifibiles,&  pofl  aliquot 
litteftyt  temporis  fpatium  vifibiles  ,& virides  appareant.  Sumitur  ergo  fuccus  limonum,vcl 
Itirdei  aurantiorum , quo  littera fupra  cuprutn politum  exarantur  ; nam,  tranfado  vigintig 
itppareSt.  dierum,  fpatio,litteraviridcsleguntitr.Hucrcfercndfi  videtur  opus  Calatoris,quc(J 
^ " ' fcalpendo  in  lamina  aris,  quafi  delineando  fingit;  id  aliquando  fine  ferro  peragitur; 

dum  fumitur  vncia  dimddia  fublimati , vncia  vitrioli , media  aluminis  rupei  ,& tan- 
tumdemViridisaris,quaomni3  in  pulueremredafta,in  quantitate fufEcienti  fuccili- 
nionum,  vel  aceti  acerrimi  aliquantifper  ferueantin  olla  fiiftili  vitro  oblita:  deinde 
lamina  anea  cooperiatur  vernice  communi  cum  medico  cer;  liqudadia,fupra  quam 
graphio  delineatis  litteris,  vel  figuris,  & fado  cera  circa  laminam  margine , tunc  la- 
mina pradiSfa  millura  tegitur, nam  fpatio  fefquihora lamina  area  adeo  excauatur, 
vt  faftam  ferro  calaturam  reprafentet. 

VSVS  IN  TEMPLIS. 

S VMM  IS  affenfionibus  AuiSores 'probant  templa  anea  olim  fiuflca’dificata:q 
namq;  Mineruafimile  templum  habuit  inter  Tenarium  Promontorium,*  vrbe 
Lacedamonioriim , cuius  Liuius  meminit,idq;;jaZi)[io/)6oi'  fuit cognoininatuui. 
Templa  Roma  fuit  ^Edicula  anea  Concordia  facrata,&aneumfacellum  lani,  quodProco- 
rt«e*  ybi,  piusmemorauit. PariterfcripfitPaufanias  thalamum  areum  in fubterraneis  locisab 
Acrifio  fuilTc  conftrudtum,  vt  filia  ibi  cautius  cuftodiretur.Item  templum  Delphicum 
ex  are  fuit  fabrefaclum,  fi  Graci  veritatem  funt  alTccu ti.Praterea  multis  in  locis  ades 
factas , & turres  laminis  areis  elTe  tedias  non  eft  in  dubium  reuocandum.  Olim  etiam 
Roma  forum  erat  aneum  nuncupatum  ,quiafub  tedfo  aneo  erat  tutum.  Infuper  funt 
Torti,  e-  alia  templa  ex  congerie  lapidum  conftrudta,fed  portas  habcntancas.Omiifisinpia- 
'fes')>hi.  fentia  ancis  centum  Babylonis  portis  tantopere  celebratis,  memorabimus  nouas  te- 
‘ " pii  Diui  Petri  in  Vaticano,*  quatuor  antiquas,  quarum  prima  in  templo  S.  Mari* 

Rotunda  confpicitur , quaolim  fuit  Pantheon , alia  in  templo  Diui  Hadriani , quod 
antea  Saturno  dicatum  erat,  tertia  in  aedibus  Sacris  Sandloium  Cofm®,&  Damiani, 

qua 


Mufei  Metallici  Lib.  1. 


m 


A qui' Cafiorij&  Polluci  ab  Ethnicis  iam  fuerant  confecrata?,  quarta  vifiturin  templo 
Diu®  Agnctis  extra  Viminalem  via  Nmncntana,qu®  ex  Bacchi  templo  proximo  illuc 
delata  fuit.Aquifgrani  hodie  in  Bafilica  cx  ®re  ioJido  valu®  confpiciuntar,quas  Ca-  columfiti, 
rolus  Magnus  fieri  ciirauit.  Nunc  confultb  omittentes  ineas  Herculis  columnas  oclfo 
cubitos  altas,  qui  Gadibus  erant, accedemus  ad  illas,  qui  ornamenti  gratia  in 
piis, erigebantur. Iu  templo  Sanfti  loaunis  Lateranenfisquatuorcoiumrninci  ftria-  , 
t®  funt,  teira famSa  replet®  foraminibus perui® , vt  terra  pioruar  manibus  contangH 
poffit . Olimin  Capitolio,  & in  templis  decreta  tabulis  ®reis  defignabantur , vtlofc- 
phus  retulit.ltem  in  ®re  fcalpt®  f uerunt  leges  duodecim  tabularum,quas  Pomponius  c. 

luris  Coniultus  eburneas  fuiffc  perperam  exiftimauit : etenim  harum  a’nearri  Plinius,  j 
& Vipianus  meminerunt . Ab  antiquitate  iegem  ®.rc  incilam  feruari  Cicero  expref-  i.  aj tai 
lit,dum  in  Catilinam  inuchens  a’ra  legum  JiqucfaAa  pronimciauit.Imrab  in  Oratione  ^ } 

pro  balbo  f®dtis  columna  aneaincifum  feruari  affeucrauit.  Solebant  etiam  Veteres /4,4 
quadratas  columnas  ex  ®rc  formatas  ejigere,  in  quibusfccJeftcrum  hominum  crinii- 
B na  vnacum  proprijs  nominibus  fcalpebant,vt  eorum  infamia  ad  pofteritatem  vfquc  columnh 
penetraret.  Infiiper  ftattif,&  fcpulcra ad  tepia  attinere  videntur.Proftrabat  in  Panea-  oi,„ 

de  quidam  cx®re  ftatua  Cbrifti  pulcherrima , in  cuius  bafi  herba  anonyma  creue-  incifa. 
rat,  qua  sgritudines  cuiufciimq;  generis  curabantur; hanc  fc  vidifie  Eufebius  C®!a-  ttbq.cap. 
rienfisretulit.  Aerea  fepulcra  duorum  Pontificum , nempe  Martini  fjtiinti  in  monte 
Ciiio,  & Sixti  Quarti  in  Vaticano  confpiciuntur.  Regum  Anglicorum  aliqu,anitonu- 
mcntafunt®nea,fedomniumlplcndidifliinumHenricifeptimicommendatur.  Tn 
templis  quoq;  candelabra,  & organa  feruantur.  Candelabra  antiqua  ex  ®rc  funt  Ro- 
m®  in  templo  Diu®  Agnctis  illuc  ex  templo  Bacchi  translata , in  quorum  bafibus  funt 
aues  humana  facie,  capita  arietum,  & pueri  vuas  colligentes , omniaq;  diligenter  c®- 
lata  obferuantur.  Organorum  etiam  fiftui®  cx  ®re  interdum  conflantur ; immo  iii_  o-p-anax^ 
eodem  organo  quydam  ?nec,qiiedam  lignce,&  alij  cx  plumbo  cadido  fafl?  fimul  co- 
pulantiir,&  tunc  in  tali  organo  cornua,  tibiy,  tympana,  tuby,&  alia  inftrumentaj 
mirabili  concentuum  vaiietate  audiuntur,  quod  Gaudentius  Meruia  Medionali  in_j 
^ Fano  Ambrofiano  fe  andiuiffe  teftificattir.  Infupcr  apud  Romanos,vtfcribit  Scruius, 
flamen  Dialis  ereis  cultris  tondebatur;  cum  ys  religioni  .lacrum  crederetur. 

Reliquum eft,vt de  Campanisad  templa  attinentibusnonnulladicamirsicum mul- 
ti in  hac  fint  fententia,  Veteribus  Campanasfuiffe  incognitas: nihilominus yris  fono. 
vtebantur,quo  impendentis  alicuius  periculi  indicium  dabatur . Huc  fpediare  vide- 
tur illud  Datij  Papinij,  quando cccinir: 

proculauxilttintia  Pentes  . h.6fTheb^ 

crepatif, 

Nifi  vocabulo  fris  campanas  ex  cre  conflatas  intelligerc  voluerit.  Antiquis  non  Cam- 
pane, fed  tintinnabula  d icebantur,propterea  fiipcr  teiftum  templi  Salomonis  quadra-  , ^ 

ginta  tintinnabula,  ad  mentem  Eufebij,  fuifle  perhibeatur,  quorum  fono  auesperter- 
refadle abigebantur.Immo  temporibus  Porfene  Etrufeorum, Regis paflim  tintinnabu- 
la  exvfu  fuiflefepulcrum  illius  teftificattir,  vbi  piurimade  catenulis  pendentia  Pii- 
nilis  memorauit.  Cf teriiin  vfus  Caxnpananun  in  Afia  ante  Bafilium  Imperatorem  non  ^ - 

D adeo  fuit  cognitus;  quoniam  Vrfus  VcnetortiiTi  Dux  diiodetimmagnas  cxcrecam- 
panas  antea  Giycis  incognitas  ad  cu,annofalutisfeptuagefimo  poft  odiingeicfiimim, 
dono  mifit , vt  Bergomas  inhiftoria  Nicolai  Primi  Pontificis  recitaiiit.  Hic  .-iutem 
animaduertcndnm  eft  Campanam  non  ita  eflenominandam,quiacx«recapanocon-  ^ ^ 
flata  fit,  fed  quoniam  Paulinus  Nole  vrbis  Campanig  Epifeopusinfua  Ectlefiapri-  ’’ 
mus  Gampanelvfuminuenifle  ,&ad  pia  munia  tranftuiiffe  proditur,  vt  cius  fono  re- 
motis  in  locis  habitantes  ad  preces  diuinas,  & conciones  comiocari  poflent.  Atq,hinc  * 

fortafle  tenuit  confuctudo  , vt  vocabulis  Nol  , & Campane,  tintinnabula  ab  hac  No- 
la  Campaiiipappellarentiir.Itcin  iiiRegno  Pegii  anno  Domini  quinquagefimo  quar-  *^*”*^~ 
to  poft  raiJlefimiirn , & quingentcfimuni , ex  Ferdinando  Mandez  lefuita , enca  cam- 
pana  ad  palmos  fupta  quadraginta  quinq;  patens , & diametro  fcpccndecim  reperta 
fuit.  Scdlaquoq;qiiid  lita  multis  ^noratiir  ; cum  fit  campanc  genus  mediocrispon- 
deris,  & quantitatis,fiqiiidc  in  Adiis  Sandii  pyrminij  Epilcopi  hqcha.hencm.7li^>f>d- 
d^mpeMdeb(tt't>asfu(ile  mediocris pond eris:  'imlpa.ris ijoc'^Jiisfc ellam mmineitr‘}^'>d mi- 
rxfimorltMis dulcedine  andte:>tiumfenfas efficiebat.'.  , K 1 VSVS 


124 


Vlyfsis  A Idrouandi 
VSVS  IN  VASIS, 

&alijsinftrumentis. 

Opera  multo  plura  cxKre  , quia  vilioris  fitpretij  ,quamex  aigcnto  fabri, 
cantur  olim  fiebant  pocula . pelues,  luccrn» , candelabra  , tripodes , abaci, 
labra , & alia  vafa  multorum  generum , qua  m domidlijs,  in  coquina , & m 
balneis  adhibebantur.  Vafa  autem  ex  sre,  potilfimbm  corynthio  in  tanto  pretio 
buerunthabita,vtfype argenti, nonnunquam auri  .Tftun, itionem  excederent.His  Q- 
far  Aimuftus  adeo  eft  dcledatus,  vt  teftantc  Tranquillo, Corynthiacus  tuent  appd. 
latusihac  de  caufa  retulit  Plinius, quod  velut  Antiqui  argento  aurum  confund^ant, 
vt  inde  Elecftrum refultare t,  ita  argento,  & auro  a;s  addebant,  vt  vafa  corynthiaca.j 
tantopere  celebrata  formarent.  Ideo  non  eft  mirandum  , fi  lofephus  de  Anuquitate 
ludaica  feriptis  mandauerit  aliquod  Ksauro  melius  fuitfe  ; quandoquidem  inter  ma-  p 
nubias  Dauidis  a’S  huius  generis  inuentum  eft,  ex  quo  Salomon  vas  in  templo  fabre, 
fieri  curauit,  quod  Mare  magnum  appellabatur.  Fuit  ex  a;re  ampliifimus.ille  crater 
md^nam  tfjginta  amphorarum  capax,  quo  Lacedaimonij  Cr*flum donarunt . Vafa  illa, qm 
<]utd  f»e-  Ciceroni  authepfe  dicuntur,  in  quibus  vel  carnes  frigid*  recalefiebant , vel  in  cis 
cruda:  facilius  elixabantur,cx  a:re  conftruiSa  fuifle  multi  opinantur . CTnamobrem., 
^athepfs  vafadomeftica  omnis  generis  fuifle  amca,& nunc  etiam  multis  in  locis  eflccunais 
Vdfa  5'»«  arbitramur  efle  expio ratiflimum.  In  omnituisiEgyptiorum  habitationibus  tria  vafo- 
dam.  aneorum  genera,  fcilicet  Cyathus,  Phyala,  & /Ethanion  feruabantur.  Pariter  in 

hypocauftistria  ex  sre  fuerunt  vafa,  primum  Caldarium,  fecundum  Tepidarium  , & 
tertium  Frigidarium  dicebatur,  qua:  tali  ordine  erani  difpofita , vt  ex  Tepidario  inj 
jladrif  Caldarium,  quantum  aquiEcalid»  exijflet,  tantum  de  Frigidario  in  Tepidariunu 
influeret,  quam  confuetudinem  Martialis  memorauit.  jEnea  etiam  fuerunt  labriij, 
Lil.  5.  E.-  quibus  fontium  aquE  excipiebantur.  Ahenum  erat  vas  ex  Ere  conflatum , in  quo  Ve- 
pgr.66.  teres  aquam  proportione  calefaciebant,  vas  ampliffimum,  in  quotindiura  purpur*  g 
parabatur.Hodie  opifices  ad  fublimandam  ardentem  aquara,vas  freum  inftar  cucur- 
bitE;  capacitas  vulgaris  dolij  fabricant  cu  pileo  pariter  Eneo,  & nafo  flexuofa  amba- 
ge  quindecim,  vel  viginti  pedu,  quipoftea  vafe  ligneo  aqua  frigida  pleno  excipitur. 

Non  defunt  alia  fere  innumera  inftrumcnta,  quE  ex  Ere  formantur.  Scripfit  Ifido- 
rus,qu6d  veteres  ante  ferrum  inuentum,Ei  e terram  fcindebantivndefortallis  diftum 
eft  arare,  quafi  arare,  quocirca  ad  rem  cecinit  Hdiodus  hunc  in  modum. 
t^ere  Idhorahaat  nondum  nofeentia ferrum 
Secula, 

Vmeri.  Vomere  etiam  sneoTufei  in defignandis,& condendis  Vrbibusvfifuntivduti  Car- 
reusylr.  minius  monimentis  mandauit . Similiter  Indi  Ei  ca  habent  inftrumcnta  ad  agricultu- 
LiLii.de  ram  attinentia  ; immo  ad  tripudiandum,  laminam  Eris  rotundam  adhibent,  quEfe- 
Italia.  cundiim  varium  digitorum  motum  varios  quoq;  edit  fonos . Flami  ad  inefeandos  pi- 

fces  ex  Ere  fiebant,  de  quibus  Ouidius  fic  canebat. 

^ui /emeleit  lafui  fallaci pfeis  ab  hamo,  fl 

Omnibus  ynca  cibis  ara  fubeffe putat. 

ifamiarei  Gnomon  horologij  verticalis  vmbrE  indagator  Eneus  cfle  debet;  quoniam  ex  ali:Lj 
materia  paratus  iniuriE  ventorum,aeris,&imbrium  cxpofitus  corruptione  facile  ve- 
xaretur. Acus  ex  Ere  olim  formabantur;  propterea  Ouidius  in  faftis  acum  ahenam-J 
Trstfepea-  vocauit.  Pi  Efepe  Mardonij  fuitEueum.  Solus  Encis  calceorum  vius  eft  Empedocles, 
tieumybi,  vt  Laertius feriptum  reliquit. Vegetius  dauosEncospro  nauibus configendis  ferreis 
.^es  hie-  anteponendos  iudicauit:  quoniam  ferrei, tradlu  temporis,  rubigine  ablumuntur  ;cir 
roglyphi-  arreifuaErugine  veftiti  in  fluiftibus  perennent ; qua  de  caufa  es  pro  hieroglyphico 
cd  perpe-  perpetuitatis  vfurpatur:  immo  aliquod  in  longum  tempus  durans  Ere  perennius  effe 
tuitatis.  pronunciamus.  Hiuc  nonnulli,  inquit  Cardanus, ad  carnem  diutius  feruandam,Ereu 
Caroapu-  ciauum  ipfi  infigunt,  nam  vis  fulphuris  illam  ficcando,a  putredine  vindicat.Similiter 
tredine  quando  plantE  vermibus  laborant,  eodem  Cardano  auftore , dano  Eneo  purganda: 
defeditur  funt,  nam  Eris  amarore  plantE  a vermibus  defenduntur.  LucernE  3 & ipfarum  fpirs 
i^ere.  cx  hoc  metallo  conflabantur,  iuxta  illud.  Ten- 


Mufei  Metallici  Lib.  L 


12^ 


A - pendentes  hychm  fplrh  rctinextur  ahenis. 

Tubi  aquas  fontium  deferetes,  exmateria  »rea  ad  perennitatem  aliquando  forman 
tur,  cum  iatius  iit  illos  ex  materia  plumbea  parare;  quandoquidem  aquat  per  cncas  fi 
ftulas  fluentes  ®ruginem  lambunt,  & haufta;  inteftinis  non  mediocrem  noxam  afferre 
poffunt.  Serra  amea  fine  dentibus  Gcmmafij  cura  piiluere  fmiri  lapidis,&  aqua  in  fe 
candis  lapidibus  durifllmisvtunturjnamqipuhiisKri  adhairens  lapidem  fricat  fcd 
non  femper  idempuluis  lili  adha-ret,fed  Ungulis  momentis  nouus  ferraiab  aqua  fup 

peditatiir.  Amplius  gladij  erant  airei,  fi  Feftus  veritatem  failus  eft,  &potiifimumilli 
quibus  in  facrificijs  Sacerdotes  vtebantur.Infuperaniuili  ex  varia  huius  metalli  fpe  ’ 

cie  conflati  funt.  Annulus  exaire  corynthio  cum  effigie  louis,  & lunonis  vifuseft  An 
nulus  ex  aire  cypno  inuen  us  eft  in  Lucio  pifce , qui^anno  falutis  fexagefimo  Icpnmo 
poftmiilefimum,  & ducentefimum  captus  eft  in  ftagno  circa  Haillum  imperialem^ 

Suetiis  vrbem . Hic  anniiJus  in  branchijs  fub  cute  erat  cum  hac  infcriptionc. 
fum  ille  pifcis  huic  ftagno  omnium  primus  impofitus  per  manus  Friderici’ Secundi 
Mu^idi  Recftonsific  enim  ex  Gr*co  loannes  Dalburgus  Vuormatienfis  Epifeopus  tra- 
ItuJit. Cymbala  ex  sicfabrenebant^quibus  Corybantes  Cereris  Sacerdotesin  Sacris 
faciendis  vtebantur.  SimiJiter  a?rea  cymbaJa  die  Parafeeues  Jigneis  inftriimentis^^^^"^^^ 
pullabantur;  id  in  fuo  Cronico  Flauius  Liuius  fignificauit,  quando  ha?c  verba  protu 
ht.  Gothiperimpe,numgraff^Htuf.,  ya/  Cofla,itm->poht^msconft>eu-dine, 

cepeyunr,0‘  tnter  al,asfe>-iafexta  maiorh  heidomadyi  erea  pal^tre  liene  i < in 

Ihumentis . Denique  Antiquitas  ex  aire  globos  ameos  iuxtainternam  partem  inanes' 

Aeolipilasyocatosfacicbantcum  foramineanguftiffimo,pcrquod  aqua  infunde- 

batur : etenim  his  igni  admotis,  cum  aqua  feruere  csperit , mox  inde  flatus  euidens  , 
cum  magno  ftrcpitu  profiJibat.  Sydera  etiam  atrea  permagni  ponderis,  iuxta  Miner-  <c- 

u«fimulacriim,erat  Athenis,quafuam  fortitudine Athlet*explorabant;niilhis  enim 
ad  luiftam  introducebatur,  nifi  hanc  fphairam  eleuare  potuiffet.  ■Si^’  P°de- 


Sef-ra 
tantu>\ 
Olddtf  (€- 


VSVS  IN  VARIIS. 


ANtiquitas  in  Eclipfi  Lunari  ais  adhibebat , quoniam  eius  fonitu  Lunaidcfi- 
cientis  lumen  reuocari  poffe  credebat . Immo  atris  tinnitum  aduerfus  vene- 
hciaplurimum  valere  opinabatur.Item  in  funeribus  ?s  habere  locum  trade- 
batur;  cum  as  pollutionum  expiatorium  vocaretur : ideoque  in  purificationibus  viii- 
iierfishabuit locum,  vt  Apollodorus  inlibro  de  Dfjs  fcriptum  reliquit,  infuper  in^ 
excantationibus  hoc  metallumVctercs  adhibebant:  nam  Sophocles  in  illa  Tragcdia, 
CUI  titulus  eft  RhiMtomi , delcribit  Medeam  herbas  falcibiVs  areis fecantem  & fuc- 
cuBiab  ilhsexpreffum  m cados  ancos  infundentem : quare  Virgilius  huc  rcfpiciens 
cecinit.  ° ^ 

T^lcihus  etd  lunam  <^uaruntur  ahfnU 

^ulentes  herha. 

D Sm  profequamur  alios  aris  vfus,  notandum  eft,  quod  nonnulli  elychnia  in  atramen- 
to lepia,&  aris  arugme  infiiccata  in  lucernis  ahenis  accendinit,ciibiailo  claufo  & ce- 

teiislurainibusamotis,ytarcumftantespartimarei,&parrim  Aethiopes  videantur. 
Qpandoq;  ramenta  ans  inaqua  valenti  diffoIuuntur,vt  in  illa  ferrum  madefaffum 

colorem  aneum  acquirat.  G uten  pro  auro  conloiidando , aut  potius  argento , quod 
Opifices  wc.3.mSaIdaturadyerxp  duas  argenti  vncias,&  vnam  aris  recipit.  Aes  pre- 
btt  materiam  foliohs,  qua  fubfternuntur  gemmis  in  annulo,  qua  multifariam  cx^e 
concinnantunveluti  apud  Portam  legere  licct.Poftca  gemmarum  fereomnium  adul- 

y primis  Smaragdi, s fimulatur  tenuiffi.no  pulua- 
rc  aris  cremati  adiedo  crocifern  dimidiato  pondere.  Item  pfeiidotopacius  polline 
aris  vfti  unnabari,  & chryallo  cum  quadruplo  ftanni  combufti  perficitur . Qui  cs^a- 
neam  gemmam  lapphir,  fpeciem  aquam  marinam  vulgo  diffam  colorare  v^it,  pV' 

Tandem  ad  fingendum  chrifolitum,un- 

tillum£tusvuioadditur_jVtaliquaHtirper  vireat. 

I-  3 De- 


ha^ 

hutt  locii 
‘tn  expia-- 
tionilusJ 


Fa^yu  V 
oohrem  «-• 
rjs  acqui- 
rat» 

J^£‘.nat2, 

ii^-^dulte- 

riagema- 

rum,» 


125 


VlyfsisAldrouandi 


Cdp.l^. 


Dcniqifpcculaolim  non  fine  are  conflabantur:  propterea  legitur  in  Exotio.  Feck 
IMum  dneum  cam  id  fi  fud  defpecutts  mulierum,  e/ud  exculdbdnt  m olito  tdiet  nacuh. 
Vbi  Cornelius  a lapide  affcuerantius  dicit  labrum  illud  lauatorium  proprie  cx  fpe- 

culis  aneis  fabricatum  fuiffc . Hodie  in  his  fpeculis  concinnandis  fumuntur  tres  par. 
Steculd  tes  aris,  & vna  ftanni,&ad  maiorem  fpcculo  conciliandam  claritatem, decma  ofia- 
^ere  ua  pars  Antimonij  additur,  & ab  alijs  vigcfima  quarta  pars  argenti  puri  permifcetun 
namq,  exhac  miftura  fpecula  nobiliflima  conflantur.  Pradiifis  tanquam  coronidem 
addamus,  as  in  puteis  eflbdiendis  non  efle  fpernendu , quoniam  fignum  vicina  aqui 

LAeJiHfi.  polliceri potcft.Sumiturergoancapeluisoleo  perlita, &inuerfafuper  fundum  putei 

diddii  pu.  collocatur,  deinde  fummafolTura  arundinibus  operiatur  i poftera  die,  fi  ab  fi  cfudor 

teis  ddhk-  ftiHauerit,  foflfores  proximam  effe  aquam  pr.afagient. 


Orichalci 

Hattuum 

yhi. 


1 5.0- 


t^es  Co- 
fanum 
tjuid, 
^/.4. 


de  O R 1 c h a 

Cap.  V. 


L C O. 


iEQVIVOCA,  SYNONIMA.  ETYMVM. 

,T  a nobis  faceflat  omnis  fufpitio  aiTentationis,libere fatemur  Orichal- 
cum inter  metalla  effe  recenfendiim  ,non  folum  quia  Plinius , Scali- 
ger,& multi  alij  retulerint  natiufi  in  venis  fuisreperiri  ,fed  quoniam 
ficutiin  Hafdopago  lapis inftar  Luna  adolefccntis  curuatusinueni- 
tur  coloris  aurei  armatura  indutus,  & mediocriter  durus, qui  ali- 
quando ferrei  coloris  confpicitur;  & quando  in  terra  aluminofa,& 
atram.entofa  ftabulatur,  femper  aureo  colore  Iplcndet  jquandoquidem  virtute  alu. 
minis,&  atramenti  ferrum  in  Aurichalcum  «ranfmutaturiita  afferendum  erit, Orichal- 
cum in  vifceribus  terra  generari  ,&  abfq  i vllo  artificio  a natura  etiam  tingi  poffcj.G 
Itaque  ambiguitatem  nominis  contemplantes  nullam  in  latinis  libris  inucnimus.nili 
dicamus  Orichalcum  familia  cuiufdam  nobilis  Ferrarienfis  fuiffe  cognomentum, cx 
qua  prodijtMedicus  ille  Orichalcus  celeberrimus,  qui  noftris  temporibus  floruir.At 
in  gracis  litteris  aquiuocatione  non  caret  ifiquidem  hac  vox  adieffiiie 

etiamfumitur,  & tunc  indicat  id  omne, quod  ex  Orichalco  confeifum  eft:  namqtie_j 
apud  Suidam  niA»  legitur. 

Quoad  Synonima,&  Etymum,Ifidorus  hoc  metallum  nominat  Aurichalcum,&  di- 
dium  efle  opinatur,  quia  fplendorem  auri,  & duritiam  .-Erispolfideatiimmo  hanevo. 
cem  cx  vocabulolatino,  & graco  compofitam  effe  prodidit.  CfliusRhodiginusmo. 
nimentis  mandauit  fe  in  nonnullis  fragmetis  legiffe  Aurichalcum  cnunciatumfuille 
veluti  diflionem  ex  auro, Scare  integratam;  cui  fauerc  videtur  Feftus  dicens  ex  au- 
ro, Sc  are  Aurichalcum  componi,  quafi  aureum  as  dixeris.  Hos  viros  eruditos  in  ve- 
ritate verfari  concedendum  effet,nifi  quantitas  prima  fyllaba  huius  vocabuli  eorum 
fententia  refragaretur,  qua  vbiq;  correpta  legitur.  Statius  fic  canit. 

Emicat  effip-ief,& fpdr/a  Orichalca  renident. 

Satius  igitur  erit  feqiii  Gracorum  fententiam , quibus  communiter  dici. 

tur,licet  etiam  Icribatur  & as  montanum  exponitur:  quamuisScholialles 

Hefiodi. as  candidum  in  montibus  nafcens  fit  interpretatus.  Deriuant  igitur  hociio- 
men  Graci»  ®otk  opsoc,  quafi  fitdpdoc;^»^»!?  nempe  as  montanum.  Apol- 

loni) tamen  interpres  Orichalcum  ab  Orio  quodam  inuentore  cognominatum  fuilfc 
cxiftimauit.Galiis  dicitur  Cuiure,  Laiton.GermanisMeffa,  Odermofch.  Hifpaiiis 
Laton  morifeo.  Aliquibus  Italis  vocatur  J^ame  alchimiato.V tamen  apud 
nos  nominatur  Ottone.  Ottonium  vulgo  Otthen  Vrbs  eft  regni  Danici,  nempe  Dani- 
marcha;  Item  Ortonia  eft  infula  maris  BaJtici  pariter  in  regno  Dania  fita,vbi  fortaf- 
fis  primo  hoc  metalli  genus  repertum,vel  lingulari  artificio  ibi  fabricatum  fuerit.Nifi 
velimus  dicere  Ottone,  quafilattone,  cum  hoc  metallum  ad  multa  opera  roalkodi- 


H 


latetur. 


NA- 


A 


127 


Mufd  Metallici  Lib.  1. 

NATVRA,  ET  DlFFERENTliT. 

HOCmetaJIuiniibi  a natura  coinparauit,vt,  ratione  coIoris,ad  aurum  accede- 
ret: quocirca  miiiti  Orichalcum  materiam  quamdam  cfTe  mctailicam  refe- 
runt,qu»oJim tere pretiofior habebatur;  quamuis Ctdius Rhodiginus feri-  Lib.  ig.c. 
pferit  Orichakum  atreum  mctailum, nimirum  chalcoma  videri:  nihiiominus  in  com-  9. 
paratione  ad  »s,natura  hoc  illi  ingenerauit,vt  maiorem  duritiam  poifideret;  iuxta  il- 
lud carmen. 

Intexto  fqualore  duro,  duroq-,  orichdlco. 

Beringutiusa  multorum  fententia  recedens  orichalcum  proprijs  carere  venis  arbi-  , , 
fratus  Plinium reprKhendit,qui  inter  metalla  aliquando  Orichalcum  connumerans,  ’ ' 
locum  eius  natalem  non  aflignaueritjrurfufq;  addit  Orichalci  venam  hodie  quoq;  cl- 
B fodipolTe,  fiolim  inuencafuiffct:immo  magis,atqi magis  fuam  ftabiliens  fcntentiam 
diuulgauit,qu6d  quemadmodum  chalybsad  l'errum,ita  Orichalcum  ad  j;s  reducitur. 
Verumtamen  nos,in  explodenda  hac  o pinione , affirmare  polTumus  noftris  tempori- 
bus Aurichakunoneffodi,non  quia  in  proprijs  venis  non  latibuletur, fed  quiaablq;  cur  Od- 
ingenti  laboru  difficultate, & paucis  Operariorum  expenfis  f'a ditium  paratur,  quibus  chakum 
natiuum  non  effoderetur.  Et  quamuis  Ariftoteles,  referentibus  Cardano,  (Sc  alijs  vi-  hodie  ?ion 
ris  dodisinlibro  Secrctorum,icripferit  Orichalcu  naturale  nufquam  effodi:attamen  effodia- 
huiufmodi  Ariftotelis  librum  tanquam  iHfpcdum  refellimus  : cum  ibi  multa  alia  tan-  tur. 
to  viro  minime  digna  legantur.  Itaqnneditanteshuius  metalli  differentias,  illud  in 
naturale,  & artificiale  diftribuemus.  Natiuum  vocamus  ex  proprijs  mineris  erutum, 
quod  Plinius  ob  infignem  bonitatem fummopere  commendauit.  Id  poftea  dcfijt , vt 
idem  Plinius  teftiiicatur,  forte  quoniam  facilior  huius  habendi  ratio  reperta  fuerit. 

Alia  etiam  fpecies  Orichalci  naturalis  habetur,audore  Scaligero,  in  funduribus  in- 

ter  Mexicum,&  Darienem,  quod  nulla  flammarum  violentia  fundi  poteft.  Orichalcu 

Artificiale  autem  multifariam  paratur.  Ifidorus  exa:re,&  medicaminibus,  necnon 

violentia  flammarum  Orichalcum  colore  aureo  refulgens  fieri  affeuerauit . Alij  feri- 
bunt  circa  Andira  quemdam  produci  lapidem,  qui  crematus  in  ferrum  tranfmutatur, 
deinde  cum  terra  quadam  in  fornace  excodusPfeudargyrum  effundit;  poftmodum 
harc  terra  cum  are  excepta  mixturam  quamdam  Orichalcum  nuncupatam  prabet. 
Aurichalcum  ad  mentem  Cardani  ex  auro  puro, lapide  calaminari,  feu  magnefia,  ar-  Orichalcu 
gento,&a;re  cyprio  conflatur,  ex  quo  vafa  pracipui  vfus  ope  artis  refultant,  qua  in-  artificia- 
cuftodita  non  diu  fuum  decorem  feruant,  cum  arugine  facile  maculentur . Cum  igi-  le. 
turterra  illa,qua  Cadmia  dicitur,facile  ari  copuletur;  hodie  Orichalcum  ex  are , & 

Cadmia  virtute  ignea  emergit,  & non  foliun  as,  quod  erat  rubicundum  , colorem 
fiauum  acquirit, 'duriufq;euadit;fed  etiam  maffa  metalli  magno  opificum  emolumen- 
to augetur. 

B praeparandi  ratio,  et  locvs. 

MVLTI  viri,  & rei  metallica  profeffores  vulgare  as  in  laminas  dila  tant, qua- 
rum dimidiam  libram  fumunt,  vnciara  tutiacum  allio,  ficubus,  meile,  & 
niulccrda,qua  omnia  fimul  fundentes  in  Orichalcum  vertunt.  Verum  alios 
modos  & faciliores  habemus  apud  Agricolam  in  volumine,  vbi  de  Foffilibus  verb;i_-5  kib.g. 
facit.Hodie,Mediolani,as  in  Orichalcum  tingitur  hunc  in  modum.  Sumitur  illa  qua- 
litas aris  dilatati, & in  frufta  diffedii,  cuius  vas  fufariu  fit  capax,  quod  tamen  ad  fum_ 
mam  vfq;  partem  non  impletur,vt  ei  addatur  terra  quadam  mineralis  ponderofa  fla- 
ui  coloris,  vulgo  fbrtaffispropter  colorem  Gialamina  nuncupata,  quibus  fuperpofito 
yitripuluere,  tota  mafla  funditur,  & as  olim  coloris  rubri  aureum  colorem  acquirit: 
immd,quod  Opificibus  bono  eft,  terra  illa  adeo  huic  metallo  copulatur,  vt  maffa_j  Color  ar- 
mirandum  in  modum  augeatur.  Alij  tandem  profitentur  Aurichalco  colorem  argen-  ^eteur  m 
teum  communicare,  inter  quos  recenfetur  Faloppius,  qui  partes  squales  argenti  viui  Orichalco. 

fubli- 


Vljfsis  Aldrouandi 


fublimati,  & falis  ammoniacl  in  aceto  feruefacit,in  quopoftea  Orichaku  calefadum  E 

ad  locum  natalem  fermo  dirigatur.  Apud  Orcades  infuJaSj&  Betoricas,  vel  iu, 
xta  Ortelij  mentem,  Hebrides,  Orichalcum  plurimum  inueniri referunt.  In  Indiana. 
fci  Orichalcum  fcripfit  Diodorus,  idem  in  Cofmographia  prodidit  Strabo,a  quo  po. 
Ilea  Stephanus  idem  eft  mutuatus.  Verum  quidem  ell,qudd  in  infula  Sanfta;  Marth® 
magna  Orichalci  copia  inuenitur;illudq;lucco  cuiufdam  herb^  adeo  frequenter  ter. 
Vf  On-  £.unt,vt  colorem  prorfus  aureum  adipifeatur : immo  quanto  maiorem  huius  fucci 
rrh^kum  copiam  in  perfricado  orichalco  adhibent,itaauro  fimile  redditur,vt  non  paucos  Hi- 
ppgnysjbjnitio  illuc  accedentes  deceperit,  quoniam  hoc  Orichalcum  verum  aurum 
^uro.  effe  crediderut  Dcniq;  Scaliger  tradit  in  V unduribus,qui  tradius  eft  inter  Mexicum, 
Exercit.  &Darienem  Orichalci  fodinas  reperiri,  quod  nulla  ignis  violentia,  aeq;  vilis  Hifpa, 


CV  M ex  rebus  naturalibus  morum  honeftamenta  colligantur;  non  erit  ab  re  in 
prafentia  Orichalci  affeftiones  meditari,  ex  quibus  non  minus  quam  exalijs 
cultioru  prsftantiam  morum  hauriemus.  In  primis  Orichalcum  fpeciem  auri, 
fednon  valorem  repr*fentat,  qui  color  cito  euanefeit ; quandoquidem  vafa  ex  hoc 
metallo  nouc  fabricata,  cum  aurea  videantur,pauld  poft  srugine  fa;data,aureum  co- 
lorem amittentia,  originalem  materiam  prcefeferuntiimmo  materia  in  pradiiftis  vafis 
dii'rferuata;ingratumfaporem,&infuaucm odorem  concipiunt.  Tales efle  feruntur 
Hypocrit» , qui  obftinati  duritiam  Orichalci  reimilantur , dum  in  mente  crimina  ge- 
runt,&  extrinfecus  auri  fulgoremoftendunt.Quocirca  Ditius  Chryfoftomus  adiierfus 
hochominumgenusraeritdinuehens  dicebat.  Tfypocrita  aut  appare, ijuod  es,auteJlo 
quod  appares.  Veruntame  hic  fimulat*  honeftatis  fpledor  inftar  coloris  Orichalci  ci, 
td  euanefeit:  quare  Seneca  adreinfcribebat.  <^od[tmulatufn,<(y  fidum  eji,  dmtur. 
num  ejje  nonpotefi . Tandem  llmulata  hominum  verba , & opera  fapiunt  naturam  eo- 
rum, quK  in  vafis  ex  Orichalco  fabricatis  cpntinentur , dum  malum  infami»  odorem, 
& ingratum  prauitatis  faporem  pr»bent.  Item  vafis  ex  Orichalco  recens  faiftis  affimi- 
lanturilli,qui  in  iuuentuteverfantes  aureum  honeftatis,  & virtutum  fulgorem  fer- 
uanr,  poftea  paulatim  ab  hac  morum  integritate  recedentes , tandem  mrugine  crimi- 
numinquifiatiilluftrem  honeftatis  pulchritudinem  perdunt.  Vafa  quoq;de  Orichal- 
co,qu j in  facris  Biblijs  fabricafle  Hiram  perhibetur,pofllint  nobis  infinuare  illos  ho- 
mines, quos  in  fitfta  religione  pudor  nutrit:  quandoquidem  Hiram  exponiturciuitas 
difcedens,  indicatq;  ftatum  Ecclefi»  a catleftibus  ad  mundana  declinantis,  cuius  va- 
la  Orichalcum  redolebunt,dum  religiofi  fimulationem  profitebuntur;&  quoniam  va. 
fa  ex|hoc  metallo  materiam  contentam,ei  pelfimum  faporem,&  odorem  comunicado 
corrumpunt , ad  hypocrifim proculdubio  attinebunt , qu»  & ipfa  interiores  affeftus 
corrumpit : idcirco  in  facris  litteris  ad  rem  legitur.  Pedes  eius,  ideft  affeiftus,  fiiuiles 
funt  Orichalco,  cum  fint  fidli,  & fimulati.  Prsterea  funt  viri  adeo  fimulationem  men- 
tientes , vt  cum  fint  Orichalcum  , genuinum  aurum  efle  creduntur  ;&  viciflim  non- 
nulli funt  inftar  auri  immenfo  morum  fplcndoreobferuandi,&  tanquam  Orichal- 


cap.espj.  Deniq;  Orichalcum  diligenter  confideratum  inftar  atrisfo- 

nat,  & ad  inftar  auri  radiat;  hac  de  caufa  multi  Euangelij  Pr»cones  huic  funt  fimiles: 
namq;  canora  diuini  verbi  eloquentia  fonant , & clara  morum , & virtutum  fuauita- 
te  rutilant. 


88.  norum  artibus  haflenns liquefieri  potuit.  Poftrcmo  noftris  temporibus  Orichalcum 

faflitium  multis  in  regionibas  tingitur,  nimirum  in  Belgio,  Colonia?,  Parifijs,  in  Ita. 
lia,  & potiflunura  Mediolani,  vbipoftmodiim  exilio  varia  opera  in  dies  parantur.  p 


j f n — ^ r — ^ 5 wrjuiiix- 

Eclejialt.  cum,  nempe  hypocrit»  efle  feruntur  :propterea  in  facris  paginis  legitur . Colleg'4i 


VSVS 


MufiEi  Metallici  Lib.I. 

V SV  S IN  VARIIS. 


PRIMITVS  cx  Orichalco  parari  poffunt  omnia  illa  opera,  qua  ex  are  fabre- 
fieri poflc  in  capite  fu  periori  recitauimus;  ha:cfuntcadeIabra,pelues,lucernE, 
fiphones,  cyrabala,&  fimilia.Veriim  ex  Orichalco  potiffimum  fiunttnbc,&  co. 
doiies,  vuJgdSoAtag‘1^',  quamuis  nonnulli  Graci  Codonas  partem  latiorem  tubarum 
interpretentur.  In  vna,  & eadem  Officina  Mediolani  multi  circa  hoc  metallum  ope- 
rari] verfantur,  quorum  alij  Orichalcum  dilatant  in  laminas  tenues,  quas  Vulgus 
Oz-a/eZ/ocognominatiAli]  laminas  crafllores  extendunt  pro  aciculis,quibuslic;ula’ ar- 
mantunAli  j Orichalcum  pro  cochkarijs,  furculis,  anniilis  ad  fuendum,fibulis,tintin- 
nabuiis,&alijshuiusgenerisopeiibusfundunt.  Amplius  cx  illo  vafa  cuiufcuinq; ge-  ,/ 
neris  fabricantur.  Vnde  Ardoyniis  cuppam,  feu  fcyphum  ex  Orichalco  commendat 
B ad  indicandum  in  mcnfa  venenum  ; quandoquidem  appropinquante  veneno  huiuf- 
modi  vas  proprium  colorem  in  diuerfos  colores  tranfmiitat.  Ex  Orichalco  ab  Ethni-  ’ 
cis  fabricabatur  inftrumentum  vngula  nominatum,  quo  Martyres  dilaniabantur,  & 
limile  ex  hac  materia  conflatum  Rom.e  in  Mufa?o  Fr.Alphorrfi  Gioni  doftiffimus 
Vlyffes  AIdrouandus  fc  vidiffe  retulit . Vngula  vocabatur,  quoniam  inftar  vnguium 
eiret;adunca,ciiiusfortefifmentioinIIymno  Sanifti  Vincenti]  hunc  inmodu-TU 
hae  mihi  Tiei ' 

.Mauui  cruentas  increpans, 

^^ubdfixa  non  profundius 
Intraret  artus  Vnuula. 

Vngula  plerumqjetat  inftrumentum  prifconim  tortorum,  quo  veritatem,  & fidem 
areisextorquebantj&vtplurimumnumcro plurali  vnguLr,  & fidicula  dicebantur,  pidiculs!. 
Immo  communis  fere  opinio  Auiftoru  fuit  has  vngulas,vcl  fidiculas  ex  duobus  lignis  quid  Cmt. 
aduncis,  & compaiftis  integrari . Harum  meminit  Ifidorusin  capite  de  peenis  in  legi- 
bus conftitutis.  Ad  finem  Orichalcum  in  tingendis  etiam  oflibus  locum  inuenit,  dum 
Vuecheriusiubetfummi  acetum  acerrimum.  Viride  aris,&  limaturam-Orichalci,tri-  hb-  8.</e 
tifqjterendis  fierimifturam,  in  quaoffa  pcrfpatium  dierum  quindecim  macerata  co-  Secr. 
lorem  viridem  adipifeuntur.  ‘ ■ 

DE  F E R R ’’0.  Gap.  VI. 

./E  Q V 1 V O C A. 

V M apud  Au(3:orcs  hoc  vocabulum  (ferrum ) extra  omnem  ambigui- 
tatis notam  fitum  non  fit,  in  hac  prima  huius  capitis  facie  illius  arqui- 
uocationem  examinabimus.  Ferrum  enim  pro  gladio  fa?pe  vfurpatur: 
id  prsftitit  Cicero  in  Tufculanis,  quando  dixit.c  'um  inferuorumfer- 
tum,i(^ „,aMus  'incid’IJet.  Deinde  ferro,  nimirum  enfc  quifpiam  fau- 

ciatus  effe  perhibetur,  & in  hoc  fignificatu  cecinit  Ouidius  hunc  in_a 
modum_j.  ^ 

•^tdidiuuat  extinblos  ferrum  dimittere  in  artus, 
i>n  habet  in  nobis  iam  nouapia^a  Jocum, 

Immo  ferrum  quandoq;  compedes  ferreas fignificat,&  in  hoc  fenfu  locutus  eft  Cice- 
ro, quando  dixit.  Cum  in  ferrum,  atq-.  Vincula  conie&i  e/e«f.Tibullus  pro  vomere  fer-  ■'* 

runi  nominauit  canens  hunc  in  modum.  Verrem, 

Et  teneram  ferro foUicitauit  humum. 

erro  quoque  omne  ferramentorum  genus  defignatur , quo  Chirurgi  vari]s  morbis 
uccun  erelolent , & in  hac  fighificatione  verba  fecit  Ouidius  hunc  in  modum. 

_ ali/, ferrum  patiuntur  CCiunem. 

quatdam  inter  Canarias  infula , quK  ferrum  nominatur , cuius  Incol*  non  alia,...  Ferrum 

vtun- 


'Lik  3. 


Cha’jii.< 

yox 

ipiimca. 

Ferrum 

Cdnde7is 

quid jit. 


li.  16.0. 

n^. 


Chdlyhs 

Jluuius. 


jKtdrn  'un- 
ie iidtui. 


c. 

8. 


fenrr  odor 
qualis. 


lyj  Vlyfsis  Aldroaandi 

vtantur  aaua,nifi  illa,  miKCx  quadam  arbore  ir.ftar  fudoris  fluit , vt  Au tbor miner;); '£ 
nmndi  tradidit . Ferro deniq;  viuo  magnetem  fignificari multi  autumant.  Pariter  in 
litteris  gra’t  is  vocabulum  2lci»poe,  quo  FcrrCr  denotatur,  ajquiuocatione  laborat, quo, 
niam  non  folum  metallmn,  de  quo  in  praitntia  agitur,  fed  etiam  quodeumq;  infiru. 
mentum  cx  ferro  paratum  hac  vocc  fignificatur,quocirca  pro  gladio,  pro  thorace^ 
feneo,  & aiio  annorum  genere  apud  Hefiodum , &alios  Authoresgraicos  ftrninij 
Droniinciatimi  inuenicmiis.  Poftremd  cum  Authores  ad  fignificandum  ferrum, fspe 
chalybis  nomine  vrantur,  animaduertendum  elf,quod  chalybs  fitiuium  etiam  F,ifpa, 
nia;  indicat, cuius  tinCtura  ferrum  pia'ftantiffimum redditur.  Apud  HalchemiaPro, 
fellores lapis  Philofophoriun  interdum  vocabulo  ferri  intclligitur,&  Anaxagoras 
ferrum  candens  folem  indigitauit:  nam  vcluti  Sol  rerum  gerendarum  caufa  elle,  tra. 
ditiir;  pari  ratione  ferrum  candefactum  ad  formam  cuiiifcunq;rei  induendam  difpo, 
fitum  effe  perhibetur. 

SYNONIMA.  EORVMQVE  ETYMVM.' 


FE  R R V M nonnulli  nimcupatum  exiftimant  a ferendoicum  nemo  fit, qui  ob  ma- 
gnam huiusmetalli  neceffitatem , vel  vtilitatem  illud  fecum  non  ferat:  aut  ex 
ariorum fententia , quoniam  ad  agros  colendosfmpe  feratur : idcirco  Ifidorus 
ferrum  appellat,  quoniam  farra,  nempe  femina  frugum  in  agris  condat . Nihilomi. 
nus,  ante  huius  metalli  inuentionem,  idem  in  agris  tere  praftabatur:  propterea  fatiiis 
clfetcum  alijs  ferrum  a feriendo,  nempe  percutiendo  deriiiare;  cufn  cietera  metalla^ 
ferri  duritie  domata  melius  attenuentur, &dilatcntur . Niim  vero  ferrum  a feriendo, 
nimirum  fauciando  originem  ducere  poffit,  multi  hsfitant ; quandoquidem  ex 
quoq;  arma  in  perniciem  olim  fabrefiebant:  potiusa  feritate  hoc  nomen  deduftum 
Girecsiftiinamus,iuxta  illnddiftichon. 

fuit  exferroprimus,qm  potuit enfes, 

^udmferus^t^^rete  ferreus  ille futt,  Q 

Apud  AuiSoreslatinos,&  potiffimum  apud  Poetas,  ferrum,noininc  chaly’bisfepeiii- 
dicauir:  quamuis  chalybs,  proprie  loquendo,  ferrum  optime  purificatungegregiqim- 
butum  temperatura  fignificare  debeat ; cum  chalybs  a Fluuio  Ghalybe,in  quo  pempe- 
rabatur, talem  nomenclaturam  acquifiuerit.  Stomome  Gr.uci  chalybem  vocant: nam 
veluti  tofii  os  denotati  ita  acies^  ferramentorum  ex  chalybe  fadfa  oris  ricem  gerere 
videtur.  Alioquin  ferrum  GraiciS  dicitur  didiipm,  fortafiis  quafi  oiifiTiipot  a dnpi(  pugna, 
& a ffi/i  fiimil,  quoniam  ferrum  geftantes  fecum  pugnam  ferant,  vel  quia  ferro  armati 
ad  pugnandum  idoneosfereddant . Nifi  velimus  hanc  voccmacfffK»  nimirum  cado 
deriuare, cum  ferro  varijs  modis ciedatur.  In  grmeis  literis  fflApoc,  vt  plurimum  eft  ge- 
neris inafculini,  reperitur  tamen  fteminini  generis  apud  Nicandrum  in  Theriacis;iKi- 
md  eadem  vox  in  genere  neutro  apud  Scholiailem  Homeri  profertur . Aliter  d/an  u’ 
pro  ferro  ia  feriptis  Thucididislcgitur.Apud  Eufthatium  opm  fcrrufignificatiqu.un- 
uis  hac  voce  Mars  proprie  inteJligatur:  Chymici  quqqi  ferru  Martem  appellant, cum 
ferri  vfus  in  bellis  fit  frcqiicntillimus,  quibus  Martem  prielle  allcucranf.  Tandem-j  H 
nomine  metalli  ignobilis  quidam  ferrum  fignificant,  Hebrfis  dicitur  Bar2cl,GalliS 
fer,  fertement,  feraille,  Italis  ferro,  Hifpanis  Hierro,  Germanis  Eyfen. 


NATVRA,  ET  PR OPRIETATES. 


^ VAMVIS  Plinius  naturam,  & affeiSiones  huius  metalli  multis  verbis  expli- 
cauerit,  nos  tamen  id  totum  mira  verborum  parfimonia  perftringcmus.  Fer- 


O': 

rnmenima  natura  impuritatem  fibi  comparauit,  qu»  pendet  a materia  exu- 
fta  copulata  exiguo  humori  aqueo,  cum  terra:  exhalatione  non  bene  per- 
mixto rpropterea  in  igne , prarcateris  metallis  fumum  fa;tidifllmum  Ipargit : hac  dc  re 
metallum  vile , & ignobile  vocatur ; idq;  cx  colore  illius  liuido  arguendum  efie  iudi- 
camus.  Hinc  optimis  rationibus  motus  Albertus  ferrum  ex  mixtione  argenti,  viui  im- 

puri, 


Mufd  Metallici  Lib.  I.'  131 

A piii  i,  pariter , ex  fulphurc  iiniiumdOj  & tcrreflri  refultarc  prodidit.  Non  eft  igitur 
admiratione  dignumdi  ferrum  ferro  pcrcuiriimfcintiiletjcumid  exfiilphure prodire 
quiiq;  tiouerit.  Habet  pr^tcreaterrum  aliam  matetiam  congenitamjqutE  nullo  modo 
comburi  poteft  retcnimobferiiantur  in  fornacibus, in  quibus  ferrum  in  malfas  com- 
ponitur, vapores  quidam  a materia  ferrea  exhalantes,  qui  in  lanuginem  parietibus, 

& tedlis  officina; adhanentem  conuertunturtcui  natura  tantam  vimpr®fcripfit,vt  ma-y^ 


Lanugo 


Lib. 


gna  ignis  vehementia  confumi  nequeat . His  ita  conftitutis , nonnulli  ponderantes 
ferri  temperaturam,  illud  in  caliditate , & ficcitate  conftituunt,&  ab  hac  fentcntia_j 
non  recedunt  Affrologi,  qui  ferrum  fiib  dominio  Martis  planette  calidi,&  licci  collo- 
cant. Pratterquamqudd  experientia  calidum  ferri  temperamentum  declarat  i dum  ab 
jplb  firperflua;  ventriculi humiditates  abfumiintur , & obftruftiones  contumaces  re- 
ferantur. Ex  altera  parte  Galenus  ferrum  ad  frigiditatem , &ficcitatem  reducere  vi- 
detur, dum  illud  fubftantite  lapide»  comparat,  qu»ob  frigiditate  & ficcitate  ftabilis 
eft.  Hanc  poftea  fententiam  multi  Aiiriores  in  medicina  non  prolctarij fecuti  funtma 
B Conciliatorferrum  frigidum  pronunciat,Iacobus  cie  Partibus  incommentarijs  ad  ^ 
Auicena,  ferrum  frigidum,  & ficcum  declarauit,  Manardtis  aquam  chalybeatam , fri-  "'^55* 
gidam , & ficcam  elfc  ftabilitiit ; itnmd  multi  alij  hanc  opinionem  vno  ore  confirmare 
videntur.  Quapropter  ad  conclliahdostantosviros,quide  temperaturahuius  metalli 
varie  fcripferunt, afferendum  eft,iuxta  dominium  primarum  qualitatum , ferrum  re- 
frigerare, &ficcare,  & quoniam  nonnulla?  portiones  fulphurc»  ab  illo  poifidcnturj 
ideo  ijsflomachus  roboratur, excrementa inillo contenta  abfumuntur,  & vafaob- 
flrudfa  mirandum  in  modum  aperiuntur. 

Cum  igitur  hoc  metallum  ex  fubftantia  terrcftriccraffa , &combufta  confiet,  igni 
vehementer  refiftit,&  tandem  mollefcit,&nonnifi  vehementi  flammarum  incendio 
funditur.  Quamuis  autem  natura  tantam  huic  metallo  congenucrit  duritiam,  nihilo- 
minus eadem  natura  aquam  produxit,  qua:  ferrum  abfq;  difficultate  crodit,qualis  eft 
putealis  in  Cepufio  Smolinitij,&  eiufde  conditionis  eft  Styx  fluuius  circa  Theflalica 
Tempe,  fiquidemhuiufmodiaqua  in  vafis  ferreis  diu  continerinequit,  quin  ipfis 
C fis  effluat.  Immo  maiori  admiratione  dignum  eft,  quod  animantes  huic  metallo  fint 
detrimento;  narrat  enimTheophraftusin  Syaroinfula,expulfisincolis,  ferrum  a mu- 
ribus erofumfuifrc,&nonnulli,rcferente  Mizaldo,pronunciarunt,apud  Chalybas, 
mures  in  Ferrarijs  officinis  magnam  iadfuram  feciffe.  Hinc  colligendum  eft  duritiam 
huius  metalli  non  efie  adeo  notatu  dignam,  quin  manibus  ferrum  contoqueri  poffit. 

Vidimus  aliquos  mira  facilitate  clauum  ferreum  confringentesjfumebant  enim  duas 
fafeias  longitudinis  trium  vlnarum  partim  ex  crafliori,&  partim  ex  fubtiliori  filo  c 


ferreum 

manibui 


textas,  quibus  ita  ferrum  inuolucbant,vt  pars  fubtilior  clauum  amp]eAeretur,&  tunc 
fimplici  manuum  contorfione  clauum  in  duaspartesdiuidebant.  Denuo  ferrum  alias 
affediiones patitur, primdeandens malleo  percuffum  fcintillas  emittit,  qu®  Nonio 
ftridiurK  vocantur,&  in  excodfione  recrementum,  nempe  fcoriam, ve!  loppam  reddit, 
qu»  a Metallarijs,  & a Fabris  ferrarijs  proijcitur.  H»c  autem  eft  illa  materia,  ex  qua  jvraterltt 
Chyraici  lapidem  Philofophorum  conflare  affeuerant.  Poftremo  rubiginem  patitur,  lapiSs 
a qua,traclu  temporis,prorfus  abfumitur:  iuxta  illud  carmen.  philoro- 

> Ferru^orodir ferrum, ligtiamcj-,  teredo.  phici 

Veriim  quando  a fanguine humano  inquinatur,  c»Ierius,authore  Plinio  ,rubigina- 
tur , & hoc  vitium  a ferro , ad  mentem  Plinij , arcetur  gypfo , cerufa , & pice  liquida. 
Pariteromne  ferramentorum  genus  rubiginem  non  fcntit,dum  medulla  ceruina,  pin- 
guedine Fclis,vel  cerufa  cum  rofacco  mixta  perlinitur.Stannumquoq;  ferro fuperin- 
•fufum  effedum,  & aflfedlum  rubiginofum  impedit,fcd  cum  ferro  permixtum , ex  fen-  * 
tentia  Alberti,  illud  ffangibile,  & minime  dmftile  reddit. 


SYM. 


Vlyfsis  Aldrouandi 

SYMPATHIA,  ET  ANTIPATHIA.’ 


iwi;'.  med. 


Terram 
Struthoca 
melo  gra- 
tam. 


Uh.  1 . ie 
fat.  ma- 

gnrt. 

Cimices 
ferri  amt. 
ts. 

TlSt a fer- 


ret. 


^ • 4.  ^JiT- 

rai.c.  17. 


Ab  animantium,  herbarum , & lapidum  natura  Ferrum  minimb  diffidere  com. 
perimus.In  primis  human*  natura;  neutiquam  aducrfatur  ;cum  ferrum  iiij 
vulneribus  occultatum,  citra  patientis  incommodum,  diu  delituerit:  etenim 

narrat  ZacutusLufitanus  Mulieri  cuidam  profundum  vulnus  per  vertice  capitis  acu. 

to  cultello  infliaurafuilTe,  qua  fomnolenta  pluribus  diebus  quieuit , & tandem  ,ob- 
dudia  cicatrice,minime  de  adtione  auimali  conquefta  iterum  domeftica  negotia  obi, 
uitifcd  cum,tranfaao  ofto  annorum fpatio, maligna  febre  opprefla  dccelfcrit,  cu. 
rioli  Chirurgi , aperto  cranio , inter  duram  meningem , & cranium,  mediam  partem 
caltelli,quo  olimfuerat  vulnerata, rubiginofam  inucnerunt.  Inter  bruta  animantia, 
nullum  eft,quod  tantopere  ferro  delettetur,quam  Sruthiocamclus : Hec  enim  beftia, 
obiedo  clauo,cultro,vel  clauejferrea , illicd  fit  obuia,  & non  ftcus  ac  canis,vifo  panis  F 
frufto  , ferrum  appohcnfum  auidedeglutir'.  Cum  igitur  ha’cbellua  naturali  quodam 
appetitu  ad  ferrum  feratur.cogitandum  effiet,num  ha;c  Sympathia  ab  aliqua  corporis 
Struthij  parte  magnetica  dimanaret . Amplius  cuAi  cornu  Rhinocerotis  ferru  cenue- 
nire  quidam  Lufitani  infallibili  experimento  ie  comperiffe  referunt;  dum  gladium  ex 
vtraq;  parte  raanubrijlupra  extremitates  vnguiu  indicis  vtriusq  ;manus  ad  perpen- 
diculum librantjVt  vnus  affiftentiura  vas  ex  cornu  Rh  inocerotis  paulatim  circumagat, 
& tunc  gladius  quafi  ab  eodem  raptus  ad  motu  vafis  circumagi  Ipeftatur.  Circa  hanc 
veritatem  Kircherus  lefuita  merito  hmfitat,  cum  id  tum  ab  aere  moto,  tu  a liberatione 
«ladij  proucnirepoffit.  Hoc  quidem  a veritate  non  cft  alienum,nimiru  Cimices  ferri 
odore  fummopere  dcledfari,nam  ferrum  loco  infixura,  in  quo  nidulantur,  paulo  poft 
omnes  tjuafi concordes  illud  ampleflutur.  Pneterea  no  dclunt  Vegetabilia, qup  arai. 
citiam  ferri  diligunt,  & hac  de  caufa  fuper  mineras  ferri  fepiffime  crefcun  t . luter  has 
plantas  Ifatis  potiffimum  fylueftris,&  Erythrodanum  recenfeutnr,  quoniam  quad.iin 
qualitate  ferrea  inCgni t® , non  folum  magneti  conferuando  conferunt , verum  quoq;  q 
in  cineres  redad*&  fornacibus  vitrarijsindit®,  fediraentum  quodda  ferrugineum  in 
fundo  catini  relinquut.Viciffim  funt  ali®  plant®,quf  naturp  ferref  penitus  aduerlan- 
tur,idq;de  ocymo  Gaudentius  Merula  prcnunciauir.nariter  Ferrum  Mercurio, Auro, 
& Argento  nullo  amiciti®  vinculo  coniungitrrrxum  illis  uifficillime  copuletur;&pro- 
pterea  catinis  ferreis  officin®  monctari®  quidquam  pradidlorum  metallorum  adhar- 
iiffe  opifices  nunquam  obferuarunt. 


Csterum  Magneti  tenaci  quodam  amiciti®  glutine  ferrum  ita  copulatur,  vt  a 


'iM^clas 
'^'t^nofee- 
ferrum 
parum  ah 


Scalpri 

'natura 

magneti- 


indiffolubili,  vbicumq; fuerint,  femper  fe  fe amplcifiantur : immd ferrum  candefadir 
quando  vix  ab  accenfis  carbonibus  diftitTguitur,admoto  magnete,copuia  etiam  ami- 
citi® dignofcitunfiquidem  ferrum  ope  flammarum  magis, atq;  magis  perficitur,ideo- 
que  illius  propenfio  ad  magnetem  nulla  ignis  vehementia  tollitur.  Magnetis  autem 
virtus  incendio  deftruitur,dum,  illius  fubftantia  in  calcem  degenerante , proprieta- 
tes euanefcunt.Quamobrem  multi,  cognita  hac  ferri,  & magnetis  fympathia , ferrum 
impurum  a puro,magnete  adinoto,difcriminarc  profitentur:nam  habitis  duobus  fer-  H 
ri  Icilicet  puri,  & impuri  fruftis®quali  pondere  libratis,illud  fruftum  pr®ftantius,& 
purius iudicant,  quod  tenacius  magneti  adhsrefcit.  Item  ferrea  fcobs  cumulo  .arena: 
permixta  eadem  ratione  feparatur,dum  admoto  magneti ,rclidf  is  arenrsf  cito  obiiiam 
venit,  vt  vix  exprimi  poffit  quanto  amore  fefe  inuicem  profequantur . Hoc  artificio 
Metallarij  vtuntur , dum  fordes  ferreas  ab  argento  , cupro , & alijsmetallisfcgrcgare 
volunt.  Rurfus  nulla  locorum  & temporis  intercapedine , ferri , & magnetis  amicitia 
diuelli  poteft,  cum  obferuatum  fit, ferramenta  illa  longiora , quibus  parietes  fepiun- 
tur,  & fornices  conftringunnir,  traflu  temporis, magncticam  qualitatem  abfq;ciufde 
lapidis  contaiftu  contrahere,  & ab  ®dificijs  exemp  a,  & magncticeiibratafefc  ad  po- 
los perfeffe  difponere.  Pi®di<ftis  addamus  tanquam  coronidem  obfertiationcm  opi- 
ficum in  fcalptis  fadlam,qu®  ad  quoduis  cslancium  e chalybe  tempera  ta,  & cote  acu- 
minata , continuo  vfu,  adeo  magneti affimilancur,  vt  limaturam  ferri, more  magnetis, 
ad  fe  trahant.  ° 


FER- 


Mufei  Metallici  Lib.I.  ijj 

FERRI  VENENVM,  ET  MEDELA. 

MVLTI  formidine  nonmediocri  capiuntur,  quando  ferrum  a magnete  reci- 
pi obfeniant : quandoquidem  ferrum  tunc  quodam  veneni  genere  infici, & 
in  iJJodiutius  retineri  opinantur.  Veriimfatius  eifet,fi  confiderailentfer- 
ruginem  venenata  qualitate  non  carere , quatnon  fecusac  venenum  in  Macedonia_, 

natum,ferru  exurit, atq;  confumit:qua propter  fungu  natum  in  loco.vbi  clauus  ferreus 

rubiginofus  occultetur  veneni  pafentanei  ,&  exitialis  vicem  obire  obleruauimus. 
Nihilominusfquama  etiam,fcoria,&  ipfnm  ferrum  a praua,  & maligna  qualitate  non 
recedunt,  & licet  ferrugo  quamdam  medicaminum  compolhionem  mgrediatur;atta-  Termino 
meninmaiufcula  portione  fumpta  veneni  naturam  induit,  & fruia  lymptomata  pro-  Venenata 
creat,quat  a Medico  perfpicaci  funt  diligenter  ponderanda,  vt,  cognita  ar->ritudini.s, 

B & veneni  qualitate, prsfentaneisauxiJijs  patienti  pra-ftoelfe  poffit.  Quando  igitur 
notabilis  ferri  quantitas, aut  fcoriai,  vel  ferruginis  in  medicaminibus,vel  cibis  in>rur- 
gitata  fuerit, dolor  ventris,  ficcitasoris,totius corporis  inflammatio, necnon  cepha- 
lalgia infurgunt, qua?  fympremata  patientem  mirandu  in  modum  vexare  folent.Nam 
dolor  ventris  ab  erofione  a metallo  fadfadimanat, &oris  ficcitas  ab  humiditatibus 
confumptis  pendet,  & inflammatio  a portionibus  metalli  calidioribus  refultatihinc 
vaporescaput  petentescephalalgiamproducunt. 

Curatio  huius  veneni  a vomipione  inchoanda  eft , vt  materia  adhuc  in  ventriculo 
delitefccns  per  partes fuperiores educatur: deinde  clyfteribus  agendumeff,vtreli- 
quif  venefici  metalli  in  imeftinis  ftabulantes  per  infernas  partes  facilem  ex  ini  m .. 
inuenirepoffint.  Poftmodum, prsmiflis  vniuerfalibus  prarfidijs,ad  Bezaartica  huius 
veneni  accedendum  eft,  inter  qu.e  Rhafls,in  capite  de  Calaniita,cxiouampottionem 
Magnetis  in  pukiercm  redadli  ad  tollendos  eftcdfus  a limatura  ferri  produ^os  collo- 
'cat.  IdemAuthoralibi,quibusferrugonocuit, lac, vel  butyrum  bibendum  pra?bet,do. 

Cnee  fymptomatafedentur.  Conciliator,  in  auferendis effetSibusafeoria  ferri  genera- 
tis, iura  pinguia  prafcribit,&  clyfteresex  decoiftionepedum  hsdorum  paratos  inij- 

cit,& tandem  drachmam  pulueris  Magnetis  in  aliquo  liquore  propinat.  Alijveio 
aquam  tantummodo , in  quaMagnes  maduei it,  in  hoc  caiu  mirandum  in  modum 
magnificant . 

differenti  lE. 

NONNVLLI  fuinmatim  ferri  diferimina  exprelTuri  , ferrum  m natiuum,& 
excoiSum  difttibuunt.  Natiuum  appellant,  quod  in  fcdinisreperitur,  &ex- 
i • • quod  in  officinis  ferrarijs,  violentia  ignis  ex  minei  a refnltat.Alij  fo- 

erti  indagine  huius  metalli  differentias  vcftigantes,ferrum  autefii  di,aiit  colligi,aut 
excoqui,  autlauariaffeuerant:  ouandoquidem  effoditur  Lauenftcini , &alijs  Mife. 

HK  ocis,  colligitur  in  agris  paffim  in  Norico,  & Palatinam, excoquitur  vtrumqjquod 
0 ‘Uni,&colltr5iumeft,&tandemlauatur,cuiusmafIa’,&ramentaab  aquis  eruun- 
tur. ouius  quoque  varias  ferri  differentias  paucis  tantum  verbis  notauit.  Veriim 
ros in  prilentia  ferrum, ratione  coloris , ratione  lubftantia:  , ratione  figura, &ra-  ,, 
tione  variarpr^parationis, diferiminare  decreuimus.  Quoad  primum, ferrea  ven;Lj  ,, 
rneerdurn colori  hepatis,  aliquando  pyriri,  raro  galen.n,  rarius  plumbo  cinereo  fimi- 
is  inuenitur,qu*poftrema  in  mote  Capha  duobus  milliaribusab  Vuifentala  diftan- 
te  e oditur.  Alia  vena  ferri  proprij  coloris  magneti  rubro  permixta  ex  fodinis  Bohe-  Cohr  ferri 
mia’ eruitur. Quondam  ex  Saxonia  delata  fuit  ferri  minera,qua’  cx  vna  parce  pauo-  'nanus. 

BIS,  & ex  altera  columba  colore  referebat.  Metallarij  venam  ferri  luteam,  vcI  nigram 
nu  i^raconijs  celebrat, & vicilfim  mineram  minutis  fcintillis,  vel  bradeis  refulgen- 
tem, &Miani  habentem  Rubrica  portionem  admixtam  ccmmcndarcnoncelTant. 

C^oad  Iccundum,  ferrum  in  fua  lubftantia  purum  rariffime  inucnitur,quamuis  ab 
uthoribus  nullibi  memotetur  ireperitur  tamen  luxta  venam  Magnetis  purum , quod 

M Mctal- 


Vlvfiis 


Terram 
ames  qua 
Ic. 


^yafuor 
ferri  fie- 
Cies, 


j V ivi.Mj  AiQiOUtintii 

Metallariis  diiics  nuncupatur.  Raro  etiam  :n  arenis  fliniioriim  obferuaturjS:  purita-  g 
tccarcfidcirco  Albertus  ferrum  in  terra  auuola  repertum  multis  excrementis  Itate, 
re  - ctulit  Itaq;  feni  fubftantia  in  eodem  metallo  dilcnmcn  conftituit ; dum  alia  cft 
tenaxA  optima,  alia  fragilis,  & irrofa , alia  mollis,  & plumbo  pioxima  . Hinc  ab  Au, 
thoribus  minera;  ferri  qultuor  fpccies  alTignatur . Prima  eft  clara, ponderofa.^erra;  & 
faxorum  expers, qua;  nullum  aliorum  metallorum  odorem  ipargitjlecunda  habet  gra. 
na  minuta,  qua;  limplici  taiflti  in  pulucrem  vertuntur , & liKC  a bonitate  parumper  re, 
cedit;  tertia  granis  nigris,&  craflloribus  eft  relerta,qaa;  a Mctallarijs  nihil  eftimatur, 
cum  a;ris,  vel  alterius  metalli  odorem  fpiretiquarta  pariter  granis  nigris  conllat,  que 


poftea,iuxta  qualitatem  lapidis, cuiadhirret, vel  commendatur,  vel  improbatur. 

,riml,-vfortiturdifcrimcn:fcriprit enim, quod  veluti  pyri. 


Apud  Encclliuminera  ferri  dupIcxL  _ _ r-,  ^ 

tes  in  frasilcm,  & denfum  d iftribuituripai  iter  lapis  ferri  fub  fe  lapidem  vi  caloris  du- 
ratum, & alium  fragilem, & quafi  terram  rubigine  I.a;lam  nondum  virtute  caloris  in  la. 


j/aenfu 

quahs, 

^ylUdema 

^uid. 

Lih,i..de 

m4t.med. 

taf.-j. 


pidein  denfatam  comprahcndinvtraq;  tamen  minera  tanquam  ferri  piaignans  ab  En, 

''lantia  minera;  iluenfis ferri  ditiffimaellc  perhibe,  1 


cellio  fummopei-e  extollitur . Subftantia  minerie  Ilucnlis ferri  ditilbma  ellc  perbibe.  F 
tur  ;cum  cius  centum  iibra;,fexaginta  optimi , & puri  ferri  reddant  ,quod  alijs  ferri 
mineris  raro  contingit . In  partibus  Orientis  repericur  genus  ferri, quod  vulgo  Alide, 
ma  vocatur,  & huius  fubftantia  tanquam  Cuprum  facile  funditur,  necnon  cslatu. 
riseft  idonea,&,inftar  ferri  aliarum  regionum, neutiquam  duci, & dilatari  poteft, 
Non  dilcrepabit,  forte  htec  ferri  fpecies  ab  illa,  quam  Renodetis  memorauit  ,cxqua 
lebetes  conflantur:  quapropter  narrat  nonnullos  efle  Lutetia;, qui  ollarum  ferrearum 
fragmenta  quterentes emunt , vtad  fornaces  denuo  liquanda  conuchant.  Aliquando 
etiam  ferrum  fuam  mutat  fubftantiam,  dum  in  Magnetem  conuertitur,  & hoc  e.xpe, 
rientia  conftat,nam  Aiiminifupra  turrim  templi  S.Ioannis  erat  Crux  a baculo  ferreo 
ponderis  centum  librarum  fuftcntata,quod  tracfu  temporis  adeo  naturam  Magnetis 
eft  adeptum,  vt, illius  inftar,fertum  traheret:  hinc  magna  admiratione  multi  tenentur, 
qua  ratione  ferrum,  quod  eft  metallum,in  Magnetem,  qui  eft  lapis,tranlmutari  pof- 
lic;  Animaduertendumeft  id  d maxima  familiaritate,  & lympathia  ferri,  & magnetis 
dimanare;  cum  Aiiftotele.s in  habentibus fymbolum  facilem  tranfitum  femper  adrai-G 
ferit.Hoc  in  loco  damus  imaginem  frufti  ferrei  in  Magnetem  tranfmutati , quod  cla- 
rifljtno  viro  Vlyffi  Aldrouando  lulius  Csfar  Moderatus  diligens  rerum  naturaliunu 
inquifitor  communicauit:  erat  hoc  fruftum  ferri  colore  nigro,  & ferrugineo,  crufta_) 
exteriori  quodammodo  albicante. 


Ferrum  in  Magnetem  conuenum. 


MiTfd  Med Ilici  Lib  I. 


1.tL\  5', 

er/>.6y. 


Ijcnifim  al ij j?onc!crantes  fiibftantiam  fen i hanc  diftinaionem aflignarunt , nimi- 
rum ferri  duo  efTe  generas  vmim,  quod  generis'  nomen  retinet,  aliud, quod  chalybs 
nuncupatur:  proptefCa  Gaudentius  Merula,  ex  nonnullorum  fententia  i chalybe 
natiuum,&  faditium  ede  repulit,  &,  ad  id  confirmandum,  poiTumusaddere'i,qu6d  ex 
Hiftoriographisintelleximusjnempetnineram  chalybis  in  Canada,necnon  in  mon- 
tibus ciuitatis  Crerman  inueniri:  quod  fi  in  veritate  verfatur, chalybs  ab  artificio  non 
penderet.  Catterum,  pcrmincras  chalybis, mmeras  ferri  purioris  in  comparatione  ad 
alias,  ab  Hiftoriographis  intellebias  fuidc  exiftimamus. 

Si  confiderentur  varia’  venarum  huius  metaili  figura; notandum  eft,qudd  interdii 
quadam  cauitas  in  tninera  obferuatur,  qua  aliquando  ochra  repleta  eft , qualis  p o- 
peThfcopam  flamen  iuxtaFrancobereumoppidum  eruitur, aliquando  creta  cauita- 
tem  mincra replet,  qualis  Saxenfeida  eflfoditur;&  interdum  cauitas  illa  minera  quid 
pici  fimilc  atnpicaitur.  Infuper  minera  ferri  in  nonnullis  locis,  inftar  virgularum  tur- 
gct,in  alijs  figuram  cerebri,  vel  racemi  vua  luperficie  moddnitida , modo  alpcra_j 
B modo  colorata,  reprafentat.  Obleruatur  etiaq,' gkba  ponderofa  materia  ferrea  re. 

dundans,excuiustctabafi,qu*terrafi,bnigra<eft,foJiiunultipJicia  indiuerfas  par- 
tesfDarfa,nonfincoculorum  admiratione,  ita  peibeIlepulJulant,vtaquouispcuito 
artifice  ad  viuum  regiius  exprimi  nequirent,  veiuti  in  hac  icone  apparet.  Aliquando 
cx  Stiria  alfertur  flos  ferri  candidiffimus,  & leuis,  cum  ratnuJis  corailo  fimilibus,  & in- 
terdum filo lubtilioribus. In Lufatia,quod effoditur, noiia  incrementa acquii it,duin 
terra,  & arborum  trunci  materiam  metallo  fuppeditant:  primitiis  enim  liquori  ciii. 
damallimilantur,  deinde  paulatim  manifeflam  feiri  duritiem  adipifeuntur.  Hic  da- 
mus iconem  lapidisiuxta  feni  roiBtrasinuenti,qui  cum  ferruginei  efletcoloris  intiar 
Aehatis  apparebat. 

Fluores  ex  Minera  Ferri. 


Tas^ 


iA  5 


l 


^yIyfsisAIdrouandi 


i;apisFerfugmeicolorisinftarA.chatis 

iex  mineris  FerriJ 


Tandem  quoniam  plurimum  laboris  in  prafparand®  ferro  infutoitur,  & chaiybsa 
ferro  nonnifi  accidentali  difcrimine  fcgregatur,  quia  chalybs  eft  ferrum  diligenter;^ 
purificatum)  quod  fubtilioribusjSc  aqueis  partibus  euanefcentibus  durius  euaditira- 
tione  huius  praparationis,  & etiam  temperaturat)  qus  in  diuerfis  regionibus  exerce- 
tur, varia  quoq;  ferri  difcrimina  fefe  offerunt  enumeranda:  nam  gloria  ferri  rede 
tetnperati  multa  loca  fuiffc  nobilitata  perhibentur.Hinc  aliud  l«rrum  alio  cll  trada- 
Tei-um  vt  Pirnenfe  Lufatiojaliud  alio  prarflant  ius;  cum  aliter  fit  elaboratum,  quociin 

yario  mo~  fruticandis  armis  adhibetur,  & aliter,  quod  ad  inftrumenta  agricultnrte  trahitur; 
de  e labe-  quandoquidem  ferru  no  confumitur,  quod  in  Corcyro  infula  arand*tcrrs  famula- 
'fdtttm.  tu^quamuis  ffpiffime  in  hoc  obeudo  munere  adhibcatur,&lick  multi  id  natura  ter- 

reni  attribuantmihilominus  id  ctia  a perfei5ia,&  optima  ferri  temperatura  proucnire 
poteft.  Propter  ea  ratione  huius  teperationis  in  diuerfis  locis  vario  modo  praparata 
Cardanus  varia  fcrri,feu  chalybis  genera  nobililfima  coft ituit,vekiriAzambina,Azi- 
mina,  Carmanina,&  Damafcena  ita  a Regionibus  nuncupata,  qu»  lingua  noftra  ver- 
nacula fic  nominantur  • Ferrnm  Azi  mineum  forte  erit  tethiopicuin , quia  elaboretur, 

vel 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 


137 


7 

Irf7, 


A vefprsparcturiti  Azimina regione  fecundum  Piinium  arenofa , eritq;  fortaffis  illud 

quod  mercatores  Damafci  a;quo  auri  pondere  cimmt,  & in  magno  pretio  apud  Tur-’  Cultellus 
cas  habetur  , cum  ex  iJio  paretur  cultellus  manubrio  ex  lapidecoralJinadiao  mu-  pnetteu- 
nitus,  quo  in  circiimcifone  puerorum  vtuntur.  Aduertendum  cft,qu6d  Damafci  fer-  cifiene. 
rum  non  nafeitur , fed  ferrum , vel  chalybs  ab  illo  loco  laudem , & gloriam  libi  com- 
parat, cum  ibi  diligcntiflimcelaboretur,&  tempercturiidq;  non  aliunde  nili  ab  aouis 
illius  regionis  proucnire  poteft.  Pariter , ex  Cailio  Rhodigino , ratione  temperatio- 
nis , ferrum  Laconicum , Chalybdiciun , Sinopicum , & Lydium  commendatur : ete- 
nim Laconica  temperatura, Sinopica, &Chalybdica  IfrucSuris  potillimu  conoruebat, 
laconica  limis,  terebris,  & charetSeribus  etiam  conueniebat,  Lydia  limaspraillantes, 
gladios,  & nouacUlas  exhibebar, 

FERRI  PR^PARANDI. 

® & temperandi  ratio. 

N‘AR'RAT  Plinius, quod  in  Cappadocia  homines  non  multis  laboribus  fe  exer- 

cent  3 vt  copiam  ferri  habeantiquandoquidcm  certo  flumine  terram  perfun-  ‘ 

dunt,& exilia  terra  ferrum  producitur  tanquama  fornacibuspiodirct.  Si- 

militer  habitantes  fupra  Amarcanum  Hibernia' vtbem,haftam lignea  in  ftagno  quo- 
dam defigunt , & poft  aliquot  menfes , pars  hafta  luto  inuoluta  m optimum  ferrum 
degenerauit,pars  in  aqua.merfa  Coseuadit,&  qua  fupra  aquam  remanfit  propriam 
ligninaturamferuatific  de  infulis  Britannicis  MaginusretulitiParitcrcirca  Andira  ~ 
lapis  inuenitur,  qui  fimplicicombuftione  in  ferrum  vertitur.  Ariftotcles  mlcm  ferri 
pfaparation£maflignat,diccns  vehementi  virtute  ignis  ferrum  more  aliorummetal-  i 
lorum  fundi,  & multam  fcoriara  feparari,  ficq;  ferrum  purius, & durius  rcddi,&  rcite-  ' S' 

rata  operatione,  ferrum  in  chalybem  conuerti.  Ca’terum  antequam  vena  ferri  exeo-  ^ 

^ quatur, diligenter  eft  examinanda, num  ferri  diues,  velinops  elTepolfit.  Itaqjfumi- 
tur  minera  ferfi  alicuius  noti  ponderis , qua:  in  minutillimum  redada  puiuercin  fupra  ' 
paginam  collocctui : polito  fubtus  Magnetis  frulfo,quod  dum  paulatiin  monetur, ‘^ra- 

nalcrri  Magnetis  motum  fedantia  a terra  feparantur,  & hac  facili  ratione  quantitas  ,>  r ■ 

letri  in  vena  contenta  cognofeitur.  Hodie  in  Germania  bifariam  ferrum  prarparann, 
primo  ex  quibufdam  lapidibus  elicitur,  fecundo  ex  terra  rubra  ferrugine  quali  la-fa’ 
excoquitur;  quod  opus  in  Silefia  potillimum  peragitur.  Praterea  fimt  etiam  nonnul- 
li  in  Germania,  qui  ex  Magnete  optimum  ferrum  eliciunt.  Animaduertendum  tamen  • 
eft,  quod  varijs  laboribus Ic exercent  ilii,  qui pracipua: bonitatis  ferrum  excoquunt, 
dnierfis  laboribus coi-piis  fatiganf.qui  circa  venamferri  difficnlm-  fnfli.’,.,  Lil.  9.  de 


f metalh 


- V 1 L M ' 1 V 1 i UU 1 C AGUU  UUUCj 

diuerlis  Jabotibuscoi-pHs  fatigant, qui  circa  venamferri  difficulter  fufilem,&  srofam 
vellantur,  qui  modi  apud  Agricolam iegend i funr. 

Sm  ad  temperaturas  ferri  animum  conuertamus,  ferrum  rccodiim,  & a Icoria  dili- 
genter fepai  atum , duritiam  non  vul-garem  adipilcitur . Artifices  tamen  in  Officinis 
colorem  candentis  ferri  primo  obfcruant,deinde  liquorem  iu.xta  intentionem  cligut, 

D vtfcmimin  illo  cxtiiidum  duritiem , vel  mollitiem  nanclfcatur.  Q.uando  igitur  vio- 
lentia ignis  ferrum  vitimam  candoris  notam  acquifiucrit,  vocant  argentum , & tunc 
illud  non  cxtinguuiit,quoniam  confumeretur ; at  fi  croceo  colore,  vel  rubro  tincratur, 
lerruin  rofcum,  vcl  aureum  dicitur,  & tuae  liquoribus  merfum  durius  efficitur. Hodie 
,m  Officinis  quadruplex  ferri  tineftura  obleniatur,  prima  colore  cftalbo,qu.r  nimis  ^adtu^ 
dura  eft,  fecunda  flaua,  qua  offa  & Iapides  feinduntur,  tertia  ex  purpurco,&  carulco  plex  tem-, 
mixta  ad  fecanda ligna  idonea,  quarta  eft  nigra  j quj-  nimium  moJlis  effe  perhibetur,  peretum 
Ex  altera  parte  ponderandi  iimt  liquores , in  quibus  ferrum  candcfadluin , pro  varia  fern. 
temperatione  ,extinguenduin  eft;  Multa  flumina  ad  ferri  temperaturam  apta  cele- 
brantur: hac  dc  catifa  ferrum  in  Norico  feriptis  Veterum  fuit  commendatum  - huius 
.conditionis  funt  Bibiis , T.iraffius,  Salo,  a luftino  Chalybs,  & ab  alijs  iberus:  viidc-^ 
Ibcneloric,.e  pro  forti  Timis  apud  Horatium  Icgimcur.De  Salone  Flu  uio  Martialis  fic 
cecm  it.  tenui, fed  inquieto, 

timorum  Salotemperutor  ambit. 

M 3 Pari- 


lib. 

Epi^r. 


Temperi- 
dam  fer,: 
rum  qua- 
les. 

Ltb.  I 2. 
t^eneid. 


ties  ferri 
quomodo 
fiaf. 


8 'Enfium 
tempera- 
tura. 


Lih.  13. 
'.^iag.nat 


lima  te- 
peratur. 


iTami  pi- 
rcatorq, 
yt  tempe^ 
randi. 


Cbdra&e. 
res  in  fer- 
ro quomo- 
dofiant, 
Exereit. 
106. 


|,g  Vlyfsis  Aldrouandi 

Pariter  in  Italia  amnis  Comum  praeterfluens,  & Lambrus  Mediolanum  hac  eadem  £ 

Nec nifi  duratum Lamhrothoracayoleiam. 

Virgilius  quoque  de  gladio  Turni  in  Mygio  amne  optime  temperato  verba  facicm 

cecinit  hunc  in  modum. 

Enf>s,  quem  lOauno  ipnipotens  'Deus  ipPeparestt 

pece>  at,  Stypia  candentem  tinxerat  ynda. 

Cum  iaitur  in  ferro  interdum  mollities,  & aliquando  durities  defideretur,  erunt  aC 
unandi  modi,  quibus  vtrumqi  facile  aifequi  poflimus.  Glaucus  ille  Samius  , qiu  fer- 
ruminandi artificiu  adinuenit,  referente  Suida, ferrum,  quod  molle  eife  voluit, oleo, 

& quod  durum  aqua  tinxit.Nonnulli  ad  communicandam  ferro  duritiem, plumbum 
in  cauitate  ferri  collocantes  totum  candefaciunt,  donec  plumbum  in  fumum  abeat, & 

hoc  onus  toties  repetunt,  donec  ferrum  inftarceraimollefcat.  Praterea  ferrum  fe. 
pius  candefaffum  ,&  perfc  refrigeratum  mirandum  in  modum  tenerefeit : id  expe- 
nentia  docet  in  filis  ferreis,  qus  ignita,  & per  fc  refrigerata,  mollia, & dudfiliaeua-  F 
dunt . Alij  in  fucco  malmr,  aut  fabarum  candens  ferrum  extinaum  inde  molle  extra- 
hunt.Alij  ferrum  oleo  amygdalarum  amararum  liniunt, illiidq;  cera  cum  Alia  fetida, 

& modico  falis  a'kali  mixta  cooperiunt,  & totum  niu:o,&  luto  ex  fimo  equino  inuol- 
uunt , & in  igne  carbonum  per  nodlem  relinquunt,  indeq;  ferrum  tratfabile,&  molle 

tabent.  ... 

Prtitteren.  ferrum  diligenter  elaboriitiim  molJiuSj  & dunus  5 iiixt^  operantis  inten*. 
tiqnem,temperari  potcfticum  aliam  temperaturam  en fes, aliam  Iimp,alia  arma  in  tu- 
telam parata  expoftulent . Albcrtus  tradidit  ferrum  acrius  fieri  temperatura  fucci 
raphani , & aqu* lumbricorum  tcrreftrium,  quod  experimento  refpondere  negauit 
Porta.Erifes  igitur  tali  indigent  temperatione, vt  ueruofa  exilitate  fint  pra-diti,ne_j, 
dum  pundiim  feriunt,  rumpatunfimiliter  acutam  aciem  pofcunt,vt  cpfim  feriendo  fc- 
cent : quapropter  oleo,  & butyro  enfis  corpus  te  mperatpr,  acies  vero  acribus  extin- 
guitur,vtin  cipdendo  robur  acquirat;& hoc  opus,  monente  Porta,  yel  canalibus  li- 
gneis, vel  laneis  pannis  madidis  opifices  afleqiiuntur. Scalprum  verd,ex  eodem  Por-G 
ta,  pro  ferro  incidendo,  in  vftrina  rubefiat , & quando  in  ipfo  rubicundus  rofe  color 
apparuerit, in  aqua  extinguatur,  deinde  fecundus  color  fuluus  expciaetur  , & denud 
in  a qua  mergatur.  Item  ad  fcalpenda  marmora,  ferrum  ex  optimo  chalybe  paratiim, 
&i<»nitu,apparente  rofeo,vel  rubeo  colore, aqua  madefiat,raox  remotum,  apparente 
colore  aureo,rurfus  aqua  mergatur.  Lima  ita  dura  temperanda  eft,vt  aliud  ferru  c6- 
modelimare  poflitifumatur  ergo  fuligo  fummitatu  cornu,  vel  vngularum  Bouis,  por- 
tio  vitri  triti,&  falis  comunis,  & omnia  aceto  mifeeatundeinde  hac  mifturaliraaim. 
buta,igne  candefacienda  efl,  poftmodum  in  aceto  , vel  vrlna  ,vel  aqua  frigida  illicd 
extinguenda  eff.Hamus  pifcatorius  fimili  indiget  temperatione,  vt  piicliim  morfibus 
minime  fleiTatur.Viciffim ferrum  pro  phlebotomia  molem  temperaturam  exigit,  ne 
in  operatione  aut  fleiftatur,aut  rumpatur.  Item  falces  herbaria;,  quia  tenues  funt 
fortem  temperaturam  non  requirunt. 

Poftqua  ex  ferro  purgato, & diligenter  temperato  varia  inflriimenta,vcd  arma  fue- 
rint fabricata  ,nonnullis  iconibus,  aut  charaderibiis  infignirilblentiidcircd  ad  hocq 
peragendum  opus,  pyrites  aurei  coloris  in  puluerem  redaftus  per  diem  naturale  ui_) 
in  aceto  infunditur  ,&  vafe  igni  admoto,  vt  ferueat,  aliud  acetum  fupperaddi- 
tur,  quo  exficcato,  materia  vitreis  organis  diftillatur  in  liquorem , quo  icones,  vel  lif- 
' terse  in  quouis ferreo  inftrumento  defignantur , c]U3:  prima  facie  nigra;  apparebunt, 

• fed  ficcatK,  & panno  lineo  fricatse  aurea’  confpicientur.  Multi  occafione  extinclionis 
■ ferriinvarijs liquoribus, & eius  temperatura,ferrurti,&natura,&  artificio  in  cupruia 
mutari  pofle  arbitrantur.-fed  aduertendiim  efl, quod  ferrum  a natura  non  ita  excoqui- 
tur, Vtseseuadat;  quemadmodum  Scaligerin  fiiis  Exercitationibus  optime  probauit: 
praterea  ferrum  merfum  in  aquis  vitriolatis  t u naturalibiis,tum  ex  arte  paratis  dillol- 
uitur,  & quoniam  huiufmodi  aqus  vitriolum  participantes , as  etiam , fiuc  cuprunu 
continent;  ideo,  materia  ferri  ibluta,  in  fundo  harum  aquarum  cuprum  reperitur, 
quod  ex  ferro  non  generatur,  fed  potius  beneficio  ferri  prKcipitatur.Chymici  ad  fol- 
uendum  ferrum,  vtunturaqua  valenti  rubea  ,qus  ex  quadrante  vitrioli  albi , cxfep- 

' tem 


Mufei  Metallici  Lib.  I.  rjp 

A tcmvncijs  vitrioIivngarici,trkiite  falis,  &lemtincia  aluminis  conflat.  VerumPan- 

dulphusAnglus,qiiide  Fciiilibusfcripfit,  ferrummelle  rcfliniSum  melius  liquefieri 
retulit.  Deniq;  ferrum  »ri,  & ftanno  permifeetur,  fcd  agreftius,  & fragilius  redditur. 
Qui  plura  artificia  deliderat,  quibus ferrfi  purgetur, a rubiginc  defendatur,  in  chaly- 
bem mutetur,  mollius,  & durius  reddatur,  cirlctur,  nec  non  auro , & argento  tegatur 
petat  Vuecherium,  qui  horum  arcanorum  longam  feriem  recitauit. 


L O C V S. 


t-il.  1 o.de 
fier. 


^ ^ VNT  multi,  qui  moleflo  animo  tollerant  opinionem  reicrentium  in  nubibus 
ferrum  generari  ex  vaporibus , non  aliter  atq;  in  gremio  tense  ab  exhalationi- 
C.-/  bus  concrefcit,addimtqiCx  Auicenna,huiufmodi  ferrum nan  fundi  pofle,fed  to- 
tum in  fumum,  & cineres  conuerti.  Omiflis  autem  his  fententijs,qu*  nullo  modo  pro- 
B bari  poflunt,  fatemur  ferrum  vbiq;  fere  locorum,  & potiflimum  in  regione  montofa^ 
procreari.  ltaqi,de  morc,loca peculiaria  huic  metallo  deflinata,  iuxta feriem  alpha- 
beticam,  rccenlebimus.  Primum  in  Africir  quodam  Ioco,monte nuncupato,vt 
recit.at  LiuiusSanutus,funtminer;rfetri,  ex  quofrufta  femilibralia  parant,  quibus 
IucoIejIoco  monet», vtuntur.  In  AIfatia,vt  legitur  in  Cofmographia  vniuerfali,mons 
eft,  ex  quo  lingulis  annis,  tanta  ferri  quantitas  eruitur , qu»  ad  fiimmam  viginti  mil-  Fefi-i 
lia  florenorum  alcendit.  Aquitania  , ex  Botero,  mineris  perfecfli  ferri  redundat, quod  ^uantitts 
poftea  in  Comitatu  Foix  optime  temperatur.In  Aaima  regio  eft  Viazambina  didf  ;i_j  ybi. 
optimi  chalybis  fcraciflima,  vt  Andreas  Baccius  in  volumine  de  Thermis  Icriptunu 
reliquit. 

B.iuari»  multa  loca  venis  ferri  turgent,  fcd  potiflimhm , tefte  Ortelio  , Nortgoio-.» 
Bauari»,fiuePalatinatus  ,vbi mons  eft  Fiditelbcrg  nominatus,vnde  Nortgolenfes 
quot  annis  eruentes  ferrum, magnam  vim  pecimi*.  coiligunt.  Item  Liuius  Sanutusin 
fua  Geographia,  Bcnebefene  regioni  terr»  belgonenlis  venas  ferri  aflignat,  quod  po- 
C ftea  totiprouinci»  diftribuitur.  Bergomenfis  eiuitatis  territorium  ferri  priegnans 
Leander  in  Hiftorijs  coiiftituit.  Iuxta  Biuincum  amnem  Miner»  ferri  funt  affluentes. 

Omnes  Britanni»  colles  ferro  abundant.  In  Brixi»  duitatis  Galli»  cilalpin»  territo, 
rio  tanta  ferri  quantitas  effoditur  ,& excoquitur,  vt  multis  .ilijsciuitatibus,  maximo 

Brixianorum  eniolumento,fuppeditctur:Etenim  pollet  h»c  ciuitas  tantis  lingularum  / 
rcrumopibus,  vt  a quodam  Poeta  fic  looiiens  introducatur.  ‘‘tudes. 

Vis  perrum,  ^es,  yis  Vellera.,  -Mafsica^P ruges. 

.Me pete,gallinst  lac  dabo  lafa  Samos, 

Calabria  Mineris  ferri  probe  eft  ditata.  Calatri  territorium  Mineris  ferri  gaudet.  In 
Chattis  Valdunga  ferrario  lapide  abundat  iimmdoppidum  Siga , & Saucrlandis_ 

Coloniam  aggripinam  verfus,  opibus  huius  metalli  Icatet.Canada  venas  habet  ferri. 

In  Cantabri»  maritima  parte  mons  altiilimusconfpicitur,  qui  totus  ex  materia  fer- 
rea conflat.  Demum  iu  Cypro  locus  eft , vbi  ven»  ferri  eruuntur.  Damafci  ferrum  n5 
oritur,fed  aliunde  delatum  ibi  perficitur.  In  Euboc»carnpo  Lilando  metallum  com- 
D mune »ris,&  ferri  fuit.De  regno  Fez  fcripCt  Liuius Samitus, in  Geographia,ibi  mon- 
tem  Beniheffcn  cognominatum  confpici , ex  quo  non  folum  ferrum  eruitur , fcd  ctia 
ibi  elaboratur,  & in  frufta , ad  iaftar  folearum  equi , formatur,  qu»  loco  monet» 
adhibentur,  cum  Incol»,  aut  parum,  aut  nihil  argenti  habeant : immo  ex  ferro  annuli 
fabrefiunt,  quibus  femin»,  & digitos,  & aures  exornant.  Foroiuiiansregionismine- 
ris  ferri  montes  minime  carent. 

Gallis  populis  Petrocorijs,& Cabis  Biturigibus  ampl»  funt  olficin»,  in  quibus 
ferrum  excoquitur, &pr»paratur.  Germani»  multa  loca  ferri  mineras  habent  vberri- 
mas , & potiflimum  penes  Bafileam  vna  eft , qu»  per  longam  annorum  feriem  effodi- 
tur, & adhuc  inanis  non  repetitur , Ptolemeus  addit  prope  Lunam  fyliiam  in  Ger- 
mania magna, ferri  metallum  inueniri.  Giuipufeofa  regio  eft  montofa,  & vbiqueiia 
ferri  ferax, vt  nulibi  terrarum  maior  ferri  vbertas,&pr»ftantia  reperiatur:  propterea 
biiicomnc  genus  ferramentorum  vtenfilium  in  viduas  regiones  magna  inrnlarnm 
vtilitatc  aiportatur . Gothia,  cuius  vocabulum  bonam  terram  fignificat,  mineris  ferri 

re- 


Titi, 

Geogrttfh. 

llua  I»- 
fuU. 


calidior 

ybi. 

T errum 
ybi  rena~ 
fcatur. 


Serit  ht- 
nuarinm 
ex  ligno. 


hii.ll. 


Vlyfsis  AIdrouandi 


14Q 

referente  Botcro,  non  caret.  Gothini,  inxta  fenrentiam  Taciti/unt  Gcrmannc  popnii  E 
ferrum  eftbdicntes:  Ortclius  tamen  feribit  hos  effe  populos,  qu.  hod.e  Vuenbergum 
Eohemia:  incolunt.  Hannonia  regio  venarum  ferri  affluit  copia  Hilpaiiia  citeiior,& 
omnis  regio  a Pyreneo,  teftantc  Plinio,  opibus  ferri,  multis  alijs  locis  antecellit.  - ^ 

In  Ida’  promOTtorijs  Idai  fratres , cognomento  Dadiyli . feiiumiPiucniffe  &fabn 
ferrarii  fuifle  perhibentur.  Inter  hac  ferri  loca  primatum  procuidubio  occupat  Ilua 
vulgo  Elia  infula  Tyrrheni  maris,  cui  Cofmus  Magnus  Hetruria  Dux  anno  faage. 
fimo  primo  poft  millcfimum , & quingentefimura , iiiflitutione  Equitum  Sandi  ite- 
phani  plurimum  fplcndoris  addidit  c quadam  ferri  fodina , ex  qua  fernim  femel  eru- 
tum poft  annos  viginti  quinqircnafcitur , vt  Agricola , &Maginus  teftificantur  I„ 
hac  cr^o  infulajCrGoione  VoiarcrrariuTijterrum  in  hunc  vfqjdiem  effoditur^quodnifi 
vchamrin  Continentem,  in  mafTas  redigi  nequaquam  poteft.  Immo  venis  huiusm^^ 

talli  h^c  infula  eft  adeo  locupletata, vt  non  foliim  HetruriiE  & locis  proximis,!  ed  etu 
am  duabus  Italia’  partibus^  necnon  Sicilia , & Corfica  copiam  ferri  luppeditet:  qui- 
obrem  non  immerito  Virgiliusilhirn  cekbrauit  fic  canens.  p 

lllaafdtnhexatifihchalyhKmgenerofaweTallU. 

Indiam  habere  fontem  alias  retulimus,  cx  quo  fidiilibus  prius  aurum, & aeinceps  hau- 
riebatur ferrum,  ex  quo  enfem  fabrefaflum  & a Rege  fibi  donatura  habuiffe  prodidit 
Ctefias,  quo  in  terra  defixo,  grandines, nebulas,  & turbines  arceri  tneraoraiiit.  De- 
mum Italia  opulenta  ferri  fuppeledtile  gloriatur:  idcirco  hic  vili  pretio  venditur. 

In  Leodienfi  Difcefi  tradfu  Belgico  optimum  ferrum  eflfodiunt,illudq;  carbonibus 
lapideis,  &bituminofis  fundunt:  quamobrem  Incol»  prouerbio  dicunt  fc  ignem  igne 
calidiorem, & ferrum  ferro  durius  poffidere.  In  Lygijsad  Sagam  oppidum,  ferobibus 
follis  ad  altitudinem  bipedaneam  in  pratis,  ferrum  imieniunt:nam  cum  haic  doca  fint 
aquofa,  ferobes  altas  facere  miaimeexpedit:  immd  hoc  ferrum  noti  fecus  ac  ferrum 
Iluenfe  poft  decennium  in  ijldein  lecis  renatum  reperitur. 

MarchiaTaruifana  & ipfa  ferri  Opes  oftentat.  InMarocchi  regno  ciuitaseft  ferri 
ferax,  vbi  fabri  magnam  folearum  equoriim  quantitatem  fabrcfaciunt . In  Melita  in- 
fula ferri  metallum  fuit  antiquiffimum  . Melibocusmons  duodecimo  lapidea  Nor-g 
thufa  diftans  ferri  copia  eft  tumidus;  vnde  eruitur  lapis  ferrarius  fere  exeftis,  necnon 
vena  ferraria  Miriij  vens  non  di.flimilis,  &ex  ambobus  mira  facilitate  ferrum  exco- 
quitur. Meroe  ferri  mineris  fiiperbit . In  Mifena  excellens  ferrum  paratur  non  longe 
a vico,  qua  in  vallem  Diuiloachimi  itur.  At  in  infula  Mori,  ob  defciftum  ferri, oftreo- 
rumtsftisad  fabricandas  naues  vtuntur.  Pariter  Moluccy  populi  hoc  metallo  carent; 
propterca  illuc  ab  auaris  mercatoribus  def  ertur.Penes  Montem  altum  duitatem  Ca- 
labriy  narrat  Leander  in  Hiftorijs  fe  obferualfe  ianuarum  feras  ex  ligno  eleganter  ta- 
brefaflas;ideoque  magna  correptum  fuiffe  adminitiorle,cum  ibi  vena:  ferri  deli- 
tefcaiit. 

Namur prouinciaefl valde montofa,& fodinis  optimi  ferri  abundans,  vt  Geor- 
gius  Braun  in  Theatro  vrbiumrecitauit.  Nifa  Sicilite  ferri  venis  probe  eft  ditata.  In 
Norico  habetur’ ferrum  verfibus  Poetarum  tantopere  celebratum : nam  dc  illo  cane- 
bat Ouidius  hunc  in  modum. 

T>eerior(yt  ferro,  quod  Noricurexcociitit  ignis.  H 

Neropesgens  eft  Poeonite,  quSjC.x  fcntentiaOrtelij,  Ksolim  daborauit,  & primo  fer- 
rum purgaiiit.  Deniq;  in  Noruegia  inter  Sacnadalam,  & Ofteidalam  ferri  diuitia’  in- 
lieniuntur.  In  orbe  nouo  fcriplit  Boteriis  magnam  ccroe  vber-tntcm  fuiflc,fcd  candelas 
cereas  fabricare  ignorabant,  paritervenis  ferri  redundaffejfcd  ob  ignorantiam  illas 
non  eruebant. 

Paldlina  montes  Arabiam  fpediantes  ferro  ftint  ditiores.  Parracnfi  territorio , ve- 
Iuti,&  Placentino  minera:  ferri  non  defuat , qiuc  cum  fint  illis  incognita: , non  eruun- 
tur. Pedemontana  regio  opibus  ferri  eft  pracellens . In  Pegit  Coimin  eft  Emporium 
celebre,  vbi,  ad  mentem  Boteri,  optimi  ferri  fit  mercatura.  In  Piceni,  & Vmbris  fini-, 
bus,  veluti  & in  agro  oppidi  Saxoferrati  fodina  ferri  confpiciuntur.  Pifcaria  cuni_j 
CKteris  metallis  icateat,  incola  tantummodo  ferrum  effodiunt.  Polonia:  pluribus in 
locis  ferri  minera  eruuntur.  In  Ponto  iuxta  Thermodontem  flumen  funt  populi  Cha- 
ly  beSjAJizones  Homero  didij4dnceps,ad  mentem  Strabonis, Chaldji  cognominati, 

qui 


Mufei  Metallici  Lib.I.  141 

A quifernlmnudlfodere  feruntur,  quos  etiam  Virgiliusmemorauit.  Populoniam  in  chMii: 
Hetruria  hoc  metallo  redundantem  Liuius  lingulari  pr^conio  profequitur : namque  „ui 

Populonicnks  cum, vigente  bello  Africano,  pro  fuis  facultatibus,alij  aliud  Romanis"^  ^ ^ 

pollicerentur, quod  contribuere  commode poffent,  fe  ferrum  daturos  fl^omiferunt. 

In  Principatu  prouincia  venas  ferri  excauant,quas  poftea  in  Tripalda  elaborant.Pre- 
tetjoia  Regio,vt  in  Cofmographia  vniuerfali  habetur,  multarum  minerarum,  fed  po- 
tiffimum  ferri  eft  ditillima.  Demiim  Puteolanus  ager,  ob  mineras  ferri,  fe  iaftare  non 
definit. 

^chlakenuerda  oppidu  eft,vbi  lapides  ferrarij  nigri,&  veluti  fuligine  obfiti  eruun. 
tur:  nam  incendij  naturalis  veftigium  pr*fe  fcrunt.Scotite  ferri  miner»  abunde  fup- 
petunt.  In  Scythia  officioteferri  nobiles  Chalybum  fuille  perhibentur,  Semana  fylua 
ferri  metallis  optime  eft  ditata.  Stiria  luculentas  ferri  facultates  polfidct.  Suedorum 
ferrum  multi  pradicant,  quoniam  cateris  ferri  mineris  praftare  fibi  perfuadent.  De- 
iniiminSuditorummontiumpIuribuslocis  ferri  fodina  eruuntur.  Taprobana  infula 
B non  alio  metaIlo,nifi  ferro  gaudet.  Valentia  regnum  diuitias  ferri  habet  perinfignes, 
fed  Agri  Veronenfis  admodum  fteriles. 

DENOMINATA, 

& Cognominata. 

f’'  T H I C I Cupidinem  colentes,  & fuis  votis  minime  faucntem  obferuantes, 

Hon  folum  ingratitudinis  nota  illum  fignabant,  verum  quoqjferreum  appella- 
J bant . Tres  Parca , nimirum  Atropos,  Clotho , & Lachefis  omnes,  & fingu  ia  a 
Poetis  ferrea  nominantur;  immd  & Mors  dicta  eft  ferrea,  quia  fuperari  minime  pof- 
fit:quemadinodum,&  Pluto  Rex  ferreus  Orci  fuit  nuncupatus;cum  Deus  ferrugineus 
Ethnicis  Vulcanus  diceretur.  Ferratos  milites,  ex  Calio  Rhodigiuo  , appellabant, 

C quialfiduo  ferri  tegumento  erant  muniti,  iftibus  inferendis  inepti,&  accipiendis  im- 
pcnctrabiles.Plautus  genus  ferratile  feruos  quofdam  in  Muftellaria  vocitat,qui  com- 
pedibus impediti  ferritribaces  ab  illo  dicuntur,  dum  annularis  cruribus  alfidue  fer- 
rum atterunt.  Verficuli  Plauti  funt  hi. 

Cis  hercle paucas  tempejiutes  T raiuo 
t^  t^ebis  ruri  nusnerumgevas ferratile. 

Faber  Ferrarius  Grj cis  vocatur  uiAipspj  ; na  m<f>ipoVpffl»  homo  crudelis,&  quafi  men- 
tis ferrea  apud  Euripidem  exponitur.  A ferro  cognomentu  habuit  Ludoiiicus  Char- 
tus PrinceDsTuringia,qui  femper  armatus  incedebat.  Item  a brachijs  armatis  fami- 
lia nobilifliina  Ferrobracchioru  apud  Italos  cognomen  inuenit.  Illuftrilfima  familia 
Buccaferreorum  Bononienfis  non  eft  filentio  inuoIuenda,quoniam  ex  illa  Viri  fplen- 
didis  virtutum  ornamentis  decorati  prodierunt,  nimirum  Ludouicus  Sideroftomos, 
qui  difficiles  DialedHca nodos , & Philofophia  anigmata  mira  facilitate  foiuta  mo- 
nimemis  mandauit,& Hieronymus Buccaferreus  in  difciplina luris, & nofcendis, 

D exponedifq;  legibus  fcientia  fuit  illuftri,a  quo  hodie  Francifeus  Maria  filius  vtriufq; 
luris  profeifor  clariffimus  minim.e  degenerat , vt  apud  lacobum  Philippum  Tomafi- 
num  Aimonia  Epifeopum  in  Jibro  viroru  illurtrium  videre  licet . S/A(po5api»s  ferrum 
edens  exponitur,&  apud  Sophoclem  Cotis  epitheton  effe  dicitur;cumpotiiis  hoc  epi- 
theton Struthiocamelo  effet  aptandum,  qui  proiciftum  ferrum  luide  deglutit. 

Hinc  ad  varias  plantas  trafeundum  eft,  qua  nomen  a ferro  inuenifle  feruntur.  Cir- 
ca foifata  pullulat  quadam  herba,  obfiJiqua  figuram,  Ferrum  equinum  diiSa,vel,  vc 
multi  volunt,  ab  effeftu  denominata,  quoniam  equi  plantam  hanc  virentem  diu  cal- 
cantes foleis  ferreis  e^tuantur.  Scrofularia , feu  Striimaria  apud  Matthiolum  planta 
eft,  qua  ftrumis  medetur, Ferraria  tamen  alijs  Atithoribus  dicitur,  quoniam  ferrugi- 
neum colorem  pra  fe  ferat.  Verbena  quoq;  a Botanicis  Ferraria,  ob  duritiam  indigi- 
tarur . Item  Sideritis  planta  eft  a ferro  cognominata ; cum  Gracis  ferrum  fit  mSuDit; 
diciturq;  Sidcritis,qiiafi  ferruminatrix,  quia  vulneribus  ferro  faftis  non  mediocrem 
vtiliutem  afferat.  Crefeit  in  nouo  orbe  herba, cui  nomen  eft  Cabuia,feu  Henequen, 

cx  qua 


■Jlfors  f et 
rea  cur 
din^a, 
fLib.  IO. 
lec.  antiq. 
cap.ii. 


Succafer.. 

redru  ft, 

milia  Bo- 
no». 


Strtema- 
ria  herba, 
Sidetitis 
y»de  ' di- 
Ita. 

Cabttia 

herba. 


142 


Vljrsis  Aldrouands 


ex  qua  Intli  /ilum  fubrnfiim  conficiunt,  quo, admixta  arena, ouodlibet  ferrum  fecant,  £ 
t 'I-  VH'  non  aliter atq; lima  5 quam  vulgus  furdam  appellat.  Hoc  filo  captiui  in  Hilpaniola 
'7  7 • frequenter  viuntur, dum,  compedibusfecatis,fugafibiconfuIunt.  Si  veritatem  Fer- 

mutori  s.  OuitfdusaiTccutus eft : quamobrem  h.rc  planta  Ferrifcca  eirctnommanda:  hoq 

Ttlum  re.  filo  ferrum  quidem  fecatur , fed  vfu  atteritur ; ideoq; nouum  filum  attrito  toties  fub. 
cans  fer  ftituiuir , donec  opuspei  heiatur.  Nalcitur  in  laua  maiore  arbor,  quxScaligero  Me. 

ra>fi  " trofidera,autpotiusMcfofideradicitur,quoniamciusmedullaferrca,&cxiIisabinia 

radicead  cacumen  vfqj  arboris  porredta  fit : qua  de  caufa,  qui  fruftum  huius  arboris 
gefiat,  armatum  fe  elle  arbitratur.  Rmlus  Indi  habent  aliam  arborem , cuius  fubftan. 
tia,  inftar  ferri,  dura,&denfa  eft:  propterea  hate  arbor  ibi^Palus ferreus  vocitatur.Ex 
materia  huius  arboris  an c horas  fabricatas  Balbus  in  portu  Cocchi,ad  magnas  fintks. 
das  naues,  non  fine  ingenti  admiratione  obferuauit. 

Non  defunt  Metallica,  qua;  a nomine  ferri  non  abhorrent.  In  primis  Sideritis  vo. 
Sidentis  ex  qua  ferrum,  vel  effoditur,  vel  excoquitur.  Alioquin  terram  colore 

terr£  no-  duritia  fimilem,lapidemagis fragilem ,& ferro  minus  ponderofam  Gefnerus  F 
Argiliam  ferream  nuncupauit . Ferrugo  eft  ferri  riibigo,  detorto  a rubore  vocabulo, 
vel  quafi  fit  Rodigo,  quia  ferrum  erodar.  Aliquando  ferruginis  color  ex  fufeo,  & ru- 
fo mixtusad  c*ruleum  tendere  videtur;  hincortus  eft  ferrugineus  color,  quiin  Hya. 
cinthis,&  Violisfatopere  a Poetis  celebratur:  fune  etiam, qui  colorem  Caftanearfer-^ 

' }{uh‘go  rugineum  nominent.  Aliter  Rubigo  eft  locus  Latij  prope  Romam,  non  a rubigine  fer- 
>3x  xqui-  ri, fed  a rubigine  campos  vexante cognominatus;fiquidem  ibi  preces  ad  arcendam  ab 


Agris  rubiginem  fundebantur.  Ferretum  Hifpani.enon  eft  materia  ferrea, Icdcesco. 
buftum,  quod  ferri  colorem  acquirit;  propterea  vulgo  Ferreto  dt  d icitur.Scd 


ferretmnt  apud  nos  i^fw^oparuam  ,&  minutum  ferrum  figuificat.  Aliquod  armorum  genus, 
Tffpmut  quod  totumexferro  conftat,LiuiusSolifcrreu;Tiindigitauit.  Ferreum  eft,  quod  ex 


net;  hinc  Faber  ferrarius.  Fodina  ferraria, Oificina  ferraria, Aqua  ferraria, in  qua  fa- 
bri ferrum  candens  excinguunt.  Demhm  Ferramenta  funtex ferro  fabbainUrtrnenta. 


ex  Plutarcho  conftat,qui  ab  Indis  Adamatem  vocari  Sideritidem,monimentis  man- 
dauit . Plinius  quoq;multasAdamatislpeciesconfticuit,  led  vnam  ferrei  ipjendoris 

i ft  nnnrnntinir.  AIir»niiin  Arin  m ti  c nVv  A r t r I t-z-nf 


eodem  Sideritidis  nomine  infigniatur, diligenter  cauendum  cft,ne  confundantur.Ell 
Znfl.de  quadam  marmoris  fpecies  ferrei  eoioris,  qiis  PJinio  Bafaltes  nominatur  a voce  a- 
nat.fofsil.  Sefal,  qua  ferrum  fignificat,  quoniam  non  folum  colore,  fe  d etiamduritie 

‘ ferrum  imitatur;  ideoq;  hic  bipisabAgricolaSideritcs  nuncupatur.  Coticula  aliqui- 
Stderifh  bus  dicitur  Sideritis,  cum, colore,  & facie,  feirum  referat.  Pyrites  apud  Hermolaum 
momen  «-  Barbarum  Sideritidis  nrmen  inuenit.Orpheus  inter  Japides  Serpcmummorfibusrc- 
^muoeU,  fiftentes  collocat  Oftritem,  fed  Gefnerus  legit  Oritem,iinmo  Sideritem  etiam  vocari 


putat,  quem  lapidem  lubafperum,nigricantem,denfum,  % lolidum  conftituit.  Infu- 
perapud  Plinium  nomen  lapidis  elTccrdditur.  Item  lapides  quidam  in 

Creta  idaidadtylididii,  coloris  funt  ferrei,  & figura  pollicem  humatum  exprimunt. 
Asbeftos  ferrei  coloris  iii  Arcad  i»  montibus,  ad  mentem  Plinij,  nafei  traditur.  Pari- 
ter lapis  ferreus  in  Berecintho  Phrygis  monte , nomine  Machera  , repetitur,  vt  Plu- 
tarchus  in  libro  de  fluuijsnarrat,  quem  fi  quis,  tempore  facrificicrum  Cybeles, inue- 
net  it , furorem  facile  incurrit.  Obleruatur  etiam  in  rerum  natura  quidam  lapis  trunci 
alicuius  arboris  fpeciem  exprimens,  &duntia  ferrum  smulans ; ideoq;  Stclechitcs 
appellatur:  quandoquidem  Grscis'  eft  tranetis,  & trunci  formam 

gerens.  Hoc  ia  loco  tria  frufta  huius  lapidis  delineata  exhibentur. 


fttid.  ferro  integratur,  ferratum, quod  eft  ferro  induiium,  ferrarium,  quod  ad  ferrum  atti- 


gemmas,&  lapides  ficonuertatur oratio.  Primitiis  oiderites  gemma  apud  Sui- 
K ferro  Jani  a ferro  nomen  inucnifle  videtur,  fed  hanc  gemmam  eamdem  efte  cum  Adamate  G 


Stc. 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 
Stelechitis  ferrei  tria  fragmenta . 


B 


Secundo  locoi  apjparebit  icon  Stelechitis  ex  Minera  Ferri. 

^tek  c hites  ex  Minera  Ferri.' 


VI  jfsis  Aldrouandi 


I 


j 

Pritcrea  Iapides  etiam  ferrei  iili  dicuntur,  qui  fuperficie  ferrea  funt  decorati : nam  £ 
veiuti  inter ammonios  lapides funt  quidam , vt fuperius  oftenfum  fuit , qui  armatu- 
ram  q uamdam  coloris  aurei  induunt:  pariter  lunt  alij  non  folum  figura  arietini  cor- 
nu fed  etiam  varia  pnediti  forma,qui  naturaliter  tunica  ferrea  veftiuntur;  talis  aute 

]ap’iscuiufcumq;fitfigur*apudGrKCos.5r<M7«eaancupaturivoce  grsca 

arma  fienificat:  quandoq  uidem  fuperficies  huius  lapidis,  lu  ftar  ferri  politi,niterc^ 
videtur  • Producuntur  etiam  alij  lapides  a natura  *rofam  fuperficiem  habentes , ve- 
iuti in  capite  antecedenti  fuit  enucleatummihilominus  hi  ne  tantillum  quidem  aris, 

aut  ferri  participant ; cum  nulla  ignis  violentia  aliquid  prKdidforum  metallorum  cx 
illis  excoquatur:  indicant  quidem  rudimentum  natura  producere  metalla  difeen- 
tis  Hic  damus  primam  tabellam , in  qua  Aramonites  duplex  ferrei  coloris  confpici. 
tur;  ideo  Siderammonites,&  Hoplites  etiam  dici  poterit.Gefnerus  quoq;  inlibro  df 
liguris  lapidum  meminit  cochlea  fufei  coloris , & fuperficie  ferro  fimili  a Kentmano 
libi  milfe, qum  & Hoplites,  ipfo  monente, nuncupanda  eft.Hiec  autem cru- 

llafplciidida  tenuis,  fetreiq;  coloris  in  multis  lapidibus  xmulantibus  «haniaSjftrom.  f 


Prima  Tabella. 


Mufd  Metallici  Lib.I. 

A bos,  fungos,  & fimilia  fepiiljme  obfcruantur.  Hic  oflenditur  feqimda  Tabella,  in  qua 
delineat»  fune  Conch?  vatiarum  figurarum,&  pociflitniim  form»  caftane»,qu»  a co- 
lore ferrat?  appellantur  ; in  eadem  Tabella  conlpiciunturlapilliafcllorum  pifclum. 
Oceani,  de  quibus poftea  fuo  loco  verba  fient.In  tertia  Tabella  apparet  chama  lapi- 


Secunda  Tabella. 


Lapilli  Alellomnt 
pifeium  oceanijdc 
quibus  fuo  loco  age* 
tur. 


Conchae  Sideroides, 
feu  Ferratf  figura  ca- 
ftane^e. 


^ Cochlea  Slderoidcs. 


dea  coloris  ferrei, quf  Sideroides  eritappellanda.ln  quarta  apparet  chamiresSide- 
roides.In  quinta  datur  kon  referens  Turbinitem  Sidcroidem.In  fexta  tres  figtir»  la- 
pidum iunt  dcfignat»jpriffla  refert  Fungum  lapideum  Sideroidem,&  quoniam  Fun- 
gus  Grscis  dicitur  ui  *»:  ,St  <r<  J'»pos  eft  ferrum;  propterea  hic  Iapis  poterit  vocari  Si- 
•L'  deromycetis.  Altera  figura  imitatur  lapidem  Bezaar  coloris  ferrei ; ideoq;  Siderobe- 
zarites  nuncupabitur.Tertia  icon  oftentat  nucem  tunica  duriflima,infl:ar  ferri , colo- 
ris ferruginei,  & quoniam  xapin  nux  exponitur , Siderocarites  app  ellari  poterit. 

Tertia  Tabella. . 

chama  lapidea 
Sideroides. 


N 


Quar- 


Mu&i  Metallici  Lib.L 


147 


■*  r/ 

A Rem  kccre  legentibus  vehementer  gratam  exiftimamus,  fiJoca  variaaferrodeno 
minata  rcccnleamiis.  Eft  igitur  in  Germania  oppidum  Eiftertada  a ferro  coonomina" 
tum.  Saxo  ferratum  apud  ItaJosin  Piceni,  & Vmbri.t;  finibus  oppidum  cft,  quod  a fer' 

IO  partem  nominis  traxit.  Inter  Canarias  infulas  vna  cft , qu«  ferri  infula  nominatur' 

Mons  ferreus  cft  in  Cantabria,  qu.T:  Regio  eft  montofa  Baccho  inimica,  fed  Marti  & - . 

Vulcano  valde  amica:  quare  non  immerito  officina  Vulcani  appellaturrhic  enim  mos  /- 

totus exmateria ferrea compofituseffevidetur.intcrprajcipuasitaliatvrbcs Ferraria-  * 

ciuitas  Aemilte .ad Padum  reccnfetur.Ferraria  quoqjeft  Hifpaniffi  Promontorium  in 
litorali  ora  Regni  Valentini  fitum.  Item  Ferraria  cft  Promontorium  Sardini.r,  quod 
vulgo C^oferrari  nominatur . Tandem  Ferraria , tefte  Ortelio , eft  pagus  Galli.-c  in  fi 
nibus  Senonum.  Porta  ferrea,  fcu  Portte  ferrex,&  Port.1;  Caucafi»  vrbs  cft  Albania?  in 
Afiaad  Cafpiummare,  quoniam  Hac  in  Scytas  fiat  tranfitus.  Ferrata  olim  Rom*  erat 
nome  carccris  teterrimus, cuius  Baronius  in  Annalibus  m.eminit.Hodie  Carcer,  ob  fc- 
neftrasfen-ocalatratas,ferrcus  appellatur.  Tandem  locus,  vbi  ferrumcandefit  &ela- 
B boratur,Fucina  dicitur,  quafi  Ferricina,nimirum  ferri  officina.Cum  Chalybs  pro  fer-  7'^*- 
r<>4  Authoribusj&potillimum  Poetis  fepilfime  vfurpctur,non  erit  ab  re  denomina- 
ta a Chalybe  memorare . Primo  Chalybes funt  Populi  Cappadoci.-e.  ChaJybon  eft 

Vrbs  Syria?  vidgo  ^leppo  inter  vrbes  Imperij  Turcici  primaria,itinere  decem  dierum 

a Damafeo  diftans.  Chalybs  fiuuius  eft  Hifpani.-e  ferro  temperando  aptiifimus 
pauldanteexplicatumfuit.  Item  Chalybs  eft  amnis  Cappadocia’ ex  monte  Tauro  in 

Mare  Eiuxinum  fluens.  Ad  finem  nonnulla  funt  a ferro  denominata,  qutecumipfo  nul- 
lam habent  cognationem  ; vt  Hyerris  interdum  vocitatur  ferrea,  non  propter  ferrum 
led  ob  inclementiam,  & afperitatem  aeris . Seculum  etiam  ferreum  nuncupatur : nam 
veiutiviri  honeftis  moribus  confpicui  aureo  fcculo  nomen  dederunt;  viciffim  a mori- 
bus  contaminatis,  & ferreis  noftrumfeculum  fuit  denominatum.  lulianus  in  oratio-  Orai.  7. 

mbus  ad  rem  fic  loqukut.T^e/alfem  oculi  mfiri  t/tmdiuer^isfemiiftiusfecahjla^itut 
/celeribus inquiuentur.  Hinc  ferrea  hominum  pracordia,  fortem  vit*  ferrcL!& 
ionuiuni  ferreum  proJetho  apud  Poetas  legimus. 

epitheta. 

Ne  filentij  nube  ferri  epitheta  obtegantur,  aflerendum  eft , quod  latini  Autho- 
res,  confiderata  ferri  fubftantia,  illud  durum,  folidum,  validum,  & forte  an- 
. Hac  eadem  ratione  Gra-cis  aVei.^«7ojdurus,*p:iTef.i£va]i- 

dus,  8t-ff9ir«;robuftus,&  s.7upr;  indomitus  dicitur.  Sin  confiderentur  qualitates  , dum 
jnrectumcft,ngidum,afpcrum,&rubiginofum,necnon,proptcrpondus,grauccoeno- 

minatur.  At  dum  elaboratur , ftridens , & poftquam  politum  eft,radians  nuncupatur, 
nnn  Homerum  nominatur,  nempe  multum  elaboratus, nec-  Ep;thet4 

ar  flagrans,  & fplcndens.  Quatenus  autem  ferrum  pr*paratur  in  arma  ad  per-  fr^ca 

niciem,  apud  Latinos  multa  fortitur  epitheta:  vocatur  enim  acutum,  mordax,noccns  ^ 

) I triRe , infeftum  , vulnificum, languineum,  cruentum  mortiferum  ,& 

a €’bimiliKrapudGra?cosff:Apo«inhacfignificationc  fumptus dicitur  6ntlTi(,isu 
«§15  acutus,  if<«7«p  incifor,  a’^o<7Kppercuftbr,9’Ao£f;  perniciofus,&  tandem  apud  Oppia- 
omnia  domans  exponitur. 

ADAGIA. 

PRO  virili  parte  in  prefentia  conabimur  omnia  illa  prouerbia  exarare,  qua?  a na- 
tura ferri  de.ftimuntur:n'am  quadam  ferri  fortitudinem  refpiciunt;  vcluti  quan- 
quandoquidem  ferrea , & aliena  vocantur , qu£  in 
me , & loiidira  te  confiftunt,  ideo  Virgilius  quandoq;  ad  rem  cecinit. 

Xou  uiibifi  centum  lin^use fmt,  oraq-,  centum 
Ferrea  yox. 

Homerus  quoq;  ia  Illiade  de  animo  forti  verba  faciens , mentem  ferreamin  pedio- 

N 2 re 


Vlyfsis  AIdrouandi 

rc  claufam  memorault.  Hinc  aliud  oritur  prouerbium.  Pro^  g 

ne,  qui  ingenti  laborum  mole  minimb  opprimitur . Huic  non  dif&n  le  eft  illud,  c <■/%„ 
inerro.  c|od  couuenit  illi, qui  praiter  mod  uin  fuis  fidit  viribus.  Celmis^^^^^  vnus 

auU  ex  Idxis  Dadylis , qui  ferrum  folidiflimum  indefeffus  cudere  fdebat . Verum  oportet 

• •rf'.  _ \J..’ canrumtf^r,  Ouod  ia<5taiur  Jii  illos,  qin  viriQ 


meminiVe  ak«ius  adagij.  Ferrum  etiam  conFumitur.  Quod 

robore  fifi,  omnia  pollicentur ; cum  tamen  leuem  ob  caufam  labefaiSentui,  & diffiptn, 

tuniuxta  illud  Ouidij.' 

Ferreus  afsiduo  confumitur  auHulus  ')>ju^ 

Interit  afsidua^iomer  aduncus  humo.  _ 

Recitatur  a Platone  aliud  prouerbium  huius  metalli  fortitudinem  rdpiciens,ninii. 
rum:  MtnU  ferrea  non  terrea.  Qtio  fignificare  conabatur  tutamentum  ciuitatisiioniri 
mamibus  confiftere,  fed  in  hominibus  armatis,  qui  muros  inexpugnabiles  reddere  pol- 
funt.Aro«/»»r«kr/fW<eA4riw«i»ii/o/»w/5'?->'e»w.Hoc  proferendum  eft  de  illo, qm  ver. 
bis  alium  fe  ipfopotentiorem,  & fortiorem  laceilit.  Sin  ferrum  confideretur  quatenus 
illius  prsparatio  igne  iiidigetitunc  folet  dici.  Ferrum  candens  el}f>ercutrcndum:j\e>i  F 
r enunciatur  de  opportuna  occafione,qu*fempcr  arripienda  cft,&  non  dimittendiu. 

Occajio  y^^:^^^^.jj,gy.f^f^referrnmfrlftdum . Elferturjqtiandolaborincafsum  laborccumu. 
ido  . r TT in  liKplln  c niiem  frri- 


ejuando  Hunc  tuum  ferrum  efiini^ne.  Hoc  adagio  vfus  eftSeneca  in  libello  j quem  feti. 

fumenda.  Claudii  Imperatoris;  & fpeilare  vi' 

^ ...  .. j.r n- 


putae  iiiuicc  ...lauu.j  .o,  uc  e videtur  ad  illum, cuius  negotium  lamj 

^tto.Fmx.Touo ferramentayno  igne  calefacere. Vior\\a\CA0.im  hoc  adagium,  quotielcuq; 
vnicobenefitio,  duobus  viris  latisfaccrc  poffumus.i='f^»«,d^/.r^w'»‘<-  Hocprouer- 
bium  a Cicerone  fiepilTime  memoratur  ,&  de  bello  exitiali  profertur  ,vbires  armis, & 
incendio  agitur.  Ferrum  yirum  attrahit.  Hoc  dicitur  de  armis  vifis , quK  humananuj 
animum  ad  bellum  accendere  folent.Id  grateo  Hemillichio  hunc  in  modii  lignificatur. 

ih%n  Si 

Ifaiet  oculos ferreos.'E^  prouerbium  in  illum  prolatum,  qui  detentus  in  carcere,pcr, 
feneftras  ferro  calatratas  homines  per  viam  tranfeuntes  confpicatur.  Ferrum  Natare 
Oculi  fetr  .Hocfpedlat  ad  illum,  qui  negotium  molitur , quod  natur»  reludlatur,  & peragi 
rei  qLlet  nequaquam  potell.  ^ 


MYSTICA. 


A 


PVD  Hebrp os  ferrum  fapientiam  fignificatiquandoquidem  veluti  ex  ferro  pe- 

r I*  r.  O r.t  ......  ..i 


fuli,& fer» fabricantur, quibus,res pretiofiores  domi  cuftodiunturiita  vim 
tibusfapienti»cumulatiffimi  arcana  eiufdem  »nigmatibus  inuoluere debent; 


Ml  caufam  multi  Palladem  fapientiar  Deam  apud  Grpeos  armatam  fingi  opina. 

* tur.Lignum  vero.quod  Elilcus  in  illaaqua  collocauit,inqua  ferrum  erat  immerfuiH; 


curar.. 


crucem  Chrifti pn^fagibatj-V ferrum  duritiam criminoforum  in  immmenfo omniuf 


ufcc. 


Cap  28  pelago  merlam  denotabat. At  ferru  de  terra  tolli,quemadmodu  apud  lob  legitun 

F'  ’ mon...,.,  I .inimmn  humanum  a rebus  mundanisadcEleftia 


poteft,  ad  mentem  Laureti,fignificare  animum  1 
Trpu.  27.  dirigendtim.Pariter  habetur  in  facris  Paginis,fcrrum  ferro  acui.Id  poteft  indicare 
charitatem  alia  charitate  augendam  effe,vel  exponente  Beda,amicu  amico  elTe  mutuo 
opitulaturum,  non  modo  in  lcientijs,&virtutibusacquirendis  ,verumquoq;  incom- 
iDeuter  cognitione  veritatis.Quando  autem  legitur  in  Sacris  Biblijs.  Sduxiyosdefir- 

nace ferrea  .Aegypti , Anguftia,  & dolor  exponitur , vt  Goufchclius  iii  Elocutionibus 

4‘  Sacr»  feriptur»  interpretatus  eft . Deniq;  ferreas  fuilfc  tibias  ftatu»  Nabuedonoforis, 

quemadmodum  Icriptumcft  apud  Danielem;  Monarchiam  Romanorum  maiorem  ce- 
teris futuram , propter  ferri  qualitates , multi  affeuerant , de  quibus  Marcus  Antonius 
Louifiniis  in  Efdram  verba  fecit. 


Cap.ii. 


MO- 


A 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 

MORALIA. 


I4P 


rum  aua~ 
lis. 


adamas 
tSd  F er fd 
cur 
Itit. 

iFomiljSfQ. 


QVI  racemos  moralis  vindemia?  fnaui*fimos  decerpunt,  ferro  luftitiara  affimilat; 
cum  ferrum  maiorem  nobis  vtilitatem,quam  aurum  aiferatrquandoquidcm-j 
abfqjfcrro  Rcfpublica  tutenon  agitur, non  acquiritur,&  fecure  non  feruatur. 

Itera  artes  fineferro  fuismunijs  fungi  non  valent : pariter  luftitia  hanc  fimilitudinem 
fortitur,cumibi  rerum  non  appareat  perfe<ftio,vbi  luftitia  non  adminiftratur.AmpIius 
lingua  Oblocutorum  ferro  aflimilatur,  cuius  fra;na  nifi  cohibeantur,  ipfts  telis  nocen- 
tior  eft  diuulgandatadrem  harcfcripfitSantftus  Valerianus. /i e/?,  ecuto- 

libet potefi ferre  armat /ts ferro  acies,  iufiruffas  rebus  bellicis  lepiones,  ejuis  autemju- 

Hineret  labiorum  tela  iffixafe&oribus Vt  autem  paucis  ad  dodrinam  moralem  Ferri  . . 
duritiam  perftringamus,aduertendum  eft,ferrum  cum  fit  durum,  maxime  cum  Adama-  ^ 

B te  conuenire:  quocirca  Adamas  malleo  rcfiftens.  Diabolus  nemini  paret  ns  exponitur; 

Ferrum  aUtem  frigidum,&  durum  hominem  peccante  indicat,qui  cum  Adamante,  ni- 
mirum cum  Diabolo  maximam  fym  pathiam  habere  videtur  ;cum  ambo  ad  nocendum 
hominibus  fummOpere  conueniant;iuxta  illud  Phlmognpbi.Couueueruuti»  ynum  ad~ 
Kerfus'Dominum.  Aliquando  ferrum  candcfadumolco  temperandum  eft,nc  aqua  fri- 
gida extindum  duriffimum  euadat:  ferro  in  prarfentia  hom.o, oleo  pietas,  & aqua  mun- 
dana profpcritas  defignantur:  quandoquidem  homo  pietate  imbutus , mollis  fit,  & bc. 
nignus,  fed  in  aqua  mundana: profperitatis  merfus  tantam  acquiritduritiam , vt  mal- 
leo diuino  facile  reludetur.  Quare  in  emollienda  hac  cordis  duritia,  Diuus  Chryfofto- 
mus  verbum  diuinum adhibendum  efle  tradit,  quod  ,inftar  ferri  ,feu  vomeris , terram 
duram,  atq;denfara  findit  Itaa,ferrum,licetmore  aliorum  inctallorum,de  terra  oria- 
tur :nih  ilominus  duriffimum  eft,  &non  ita  lacileliquefcit.  Tyranni,  & Peccantes  huic 
metallo  funtfimiles;namquamuisdecarneterreaoriginemducant,  attamen  prauis 
confuetudinibus  tenaciter  adherentes,  crudelem  in  modum  obftinati,  & duri , milht_* 

C penitentia , vel  mifericordia  excitari  & emolliri  polfunt,etiamfi malleo vcrborum_j 
Preconis  Euangclij  percutiantur , &in  igne  calamitatum  a Deo  excoquantur. Hi  pro- 
culdubio  a Daniele  fignificabantur ; quando  vidit  beftia  m quartam  dentes,  & vngues  Cap.  7. 
ferreos  habentem,  fiquidem  hi  quoq;  dentes,  nempe  verba , &vngucs  nempe  inenbra 
ferrea,  ideft  dura,&  immania  habere  feruntur:  id  circo  Ifaias  ad  rem  dicebat.^Wa  ^uta 
durus  es  tu,  & neruus  ferreus  ceruix  tua.  4 J- 

Cum  igitur  ferrum  quamttimuis  fit  durum  alio  ferro  acuatur:  pari  ratione  quando, 
aliquis  negligentia  durefcit,&  impietate  frigefeiptunc  alio  ferro, nimirum  aliqua^ 
calamitate  acuendus, & ftimulandus  eft,  vtad  virtutes  acquirendas  difponatunhabe- 
mus  enim  in  facris  Paginis, quod  ferrum  ferro  acuitur . Cum  autem  ferrum  confidere-  ' 

tur  quatenus  igne  pr*paratur,&  elaboratur,  tunc  etiam  morum  integritati  famulari 
poteft:  nam  ferrum,  operante  igne,  rubrum,  & molle  redditur,  &,ipfo  ceflante,ferrum 
vt  prius  nigrefeit,  Sedurefeit.  Qui  copia  facultatum  pollet  tale  ferrum  amulatur:  fi- 
quidem in  igne  argritudinum  verfans  pietate  mollefcere , & charitate  rubefccre  folet, 

D fed  priftinte  reftitutus  fanitati,  pariter  ad  priftinam  duritiem , & prauita tem  reuerti- 
tur.  Riirfus  ferrum  candefaflum,  cito  corrumpitur,  nifi  malleis  percuflumdurefcat,& 
denfeturrfic Peccans concupifccntia ,& prauis aftedibusacccnfus, cito  confenfu,&; 
operationibus  corrumpitur,  nifi  malleis  arumnarum  percuffus  ad  duritiam  bonitatis,  _ 

& virtutum  reducatur.  Caterum  notandum  eft,  quod  ferrum  candens,nifi  prius  albe- 
fcat , haiidquaquam  pcrcuri  debet : ita  homo  furore  rubens,  tunc  malleo  corregionis 
non  eft  percutiendus,  fed  expeflandum  eft,  donec  albefeat,  nimirum  donec  ab  ingen- 
ti irarum  incendio  remoneatur.  Quamuis  autem  ferrum  diutiiis  in  igne  moretur,  & ibi 
candefiat,  nullas  tamen  afteiliones,  nempe,  nec  frigiditatem,  neque  nigredinem  igni 
impertitur:  ita  hom.o  Iccleftus,  & omnium  coluuione  vitiorum  contaminatus  inter  fla- 
mas  virorum  iuftorum  verfans  illis  nullam  criminum  labem  communicare  poteft.  De- 
nuo  fenum  candens  in  labfe,  aut  vino  extiniftum  liquorem  medico  vfui  idoneum  red- 
dit; fic  vir  charitate  fcruenslac  iacra’  docirina,& vinum  diuina  elocutionis  ad  fanan- 
dos anima;  noftra  affeflus  medica'mentofum  reddit.  Demitm  ferrum  dum  candefeit, 

N 3 pro- 


Teccans 


Scelejlus 
Ferro  c^~ 
det!  Smi- 
lis, 


150 


VJjfsis  Aldrouandi 


L^cus  tCi‘ 
h'trni£. 


propriam  formam  exultjignifqifimilitudincm  induit;  hoc  de  Beatis  poteft  pronimcia^  g 
ri,quidiuina fulgentes  claritate, talem  Dei  liniilirudiuem  induunt,  vt  proculdubid 
Deitormes  efficiantur.  Ad  finem,  ferrum  politum, fi  aceto,  & alumine  imbuatur,  iuxta 
aliquorum  lententiam,  teri  fimillimum  eiiadit;  fic  ille , qui  ducem  fequitur  ad  omne^ 
fcelus  impudentiam , rubigine  criminum  oblitus , deinde  acri  pamitentia  purgatus, 
aceto , nempa  memoria  mortis,  nccnonalumine,ideftfapientialiniatur,  ^cri,niminnj| 
viro  iufto  afiimilabitur  In  Hibernia  , vt  fuperiiisluit  recitatum , lacus  eft , in  quo  ba- 
culi ad  fundum  vfqifixi  pars  limum  tangens  in  ferrum  vertitur,&  portio  tat5fa  ab  aqm 
fit  lapidea,  cum  pars  lupra  aquam  eminens  a forma  propria  non  recedat:  idem  accidit 
lacui  huius  mundante  molis , in  quo  fi  baculus , nempe  anima  figatur  > dum  limum  re- 
rum mundanarum  tangit,  ferrea  euadir,  in  aquis  dei  ftiarum  verfans,  fit  lapidea,  & 
cutn  ab  his  duobus  remota  fuerit,  prifiinum  puritatis  candorem  non  amittit. 


M I R A C V L A, 


F 


C^f.  13. 


Vis  me~ 
talloram 


turin  di- 

utna, 

CMoq.i^ 


ferrum 

liqu’dum 

yiiftf. 


Circa  ferrum  muIti  viri  Saniffi  varia  ediderunt  miracuia  : namqus,  Deo  illis 
propitius  afpirante,  neq;  acies  huius  metalli  lardit,  neq;  vincuJa  ex  eodem  pa, 
rata  conftringere  queunt  propterca,  in  Acfis  Apoftolorum , catena; Diui Pe. 
tri  fponte  cecidifle  feruntur;  immo  Cuftodi<T  ianua  ferreis  occlufa  munimentis  fponte 
referata  Apoftoio  tranfeunticcflli::  quandoquidem  vis  metallorum  diffoluitur, vt  in. 
nocentiiE  virorum  Saudiorum  famuletur.  Aliquando  ferrum  lua  natu  a ponderofum, 
fupra  vim  natur* , aquis  fupernataife  vifum  eft;  etenim  Elifeusfecurim  in  flumen  de. 
lapfam  3 folo  iuflu  , Deo  votis  illius  annuente,  ad  fupcrficicm  aquK  redire  compulit. 
Idem  miraculum  in  Sublacenfi  lacu  Mani  um  Diui  Benedidfi  dilcipulum  patralTe  Ma- 
ioius  retulit.  Item, ex  MetaphraftejHomeiitarum  Rex  ad  fretuiUjquod  duorum  ftadio. 
rum  latitudine  inter  Aethiopas,  & Homeritas  patebat, catenam  pr*grandem  ferream 
in  vtrumq;  litus  duxerat,  vt  hoc  munitus  praifidio  militibus  Chriftianis  aduerlusfea 
luftiiio  Imperatore  miliis  aditum  praeluderet  ;fed  , fauente  diuino  Numine,  catena- 
rum repagulo  fludiuum  vehementia, & magno  ventorum  impetu  fohito,&  difrupto,ho-  ^ 
Ilis  exterminatus,  & profligatus  eft.  Aliud  miraculum  de  ferro  liientio  noneftiniio- 
luendum, quod  ncmini,poft  hominum  memoriam, nili  Diuo  Antonino  Florentino  Ar- 
chiepifeopo  contigit,  qui  Fornaces  in  Apennino  vifitaturus,  e quibus  ferrum , vcluti 
quoddam  liquidum  fluebat,  multis  aflbeia tus  viris  illuc  fe  contulithnterea  Faber  tan. 
tum  virum  cum  comitibus  fihi  fore  incommodo  putans  ingenti  permotus  ira  Deimi,& 
Sanifios  conuitio  infeftari  cspit;  tuneq;  ferrum,  quod  ab  igne  veluti  aqua  fluere  Iole- 
bat,illicdconcreuit,  & nulla  flimmirum  vchcmeiitia,intcgra;noiftis  fpatio,Iiqiiefieri 
potuit:  Faber  autem  refipifeens  Sanftum  adiuit  Archiepifcopum,.St:femetipfum  facies 
reunijfupplicem  abeo  veniam  petiuit,  & ftatim,cunftis  admirantibus,priftina  vis  fer. 
ro  reddita  eft,  &,de  more,liquidum  ex  fornace  exire  cspit . Immd,  nifi  tsdio  legenti, 
busnos  effe  arbitraremur,  infinita  huius  seneris  aliacifent  receufenda. 


PRODIGIA. 


H 


Vii.i.cit.  MBER  ferreus  olimviuentibusmaxim*  fuit  ad mirationi:nam, referente  Plinio,  iti 
jg.  I Lui^imis  ferro  pluit , antequam  M.  Craftus  a Parthis  fuiflet  interemptus.  Pariter 
A-  maffam  ferream  recremeto  fimilem  ex  aere  decidifle  in  fyluasNeuhoxianas  pro- 
pe Grimam  nonnulli  Authores  affirmant,  & hanc  maffam  adeo  graiiem  fuifle  narrant, 
vtin  nuJIiim  locum  humeris  deferri,  neq;  curru, propter  locainuia,  vehi  potuerit.  Hoc 
prodigium  contigit  ante  bellum  Saxonicum , quod  inter  Duces  agnatos  geftum  fuit. 
Riirfusanno  poft  millefimum,  & quingetefimum  trigefimo  nono, in  quodam  Pago  Fri- 
genftull  nuncupato  Ditione  EpifcopiEyftetenfis  , quidam  loci  accola  cum  varijsdo- 
nydorts  loribus  vexaretur,  tandem  inter  cutem,  & carnem  clauum  ferreum  iuft*  ma  gnirudinh 
inq;entis  inde  exeuntem  manu  dcprshendit,  donec  ,aduentante  Chirurgo , tandem  a corpore 
caufa.  penitus  fuerit  extraftus  ;fed , perfcucrantibusheuis  in  ventre  cruciatibus,  patiens  ta- 

ti 


Mafxi  Metallici  Lib.L 

A tjdolom  impa^cns  fafluj,  arrepto  cultro,  fibimetmanus  intulit.  Poft  obitum  aperto 
a Chirurgia  cadauere,  cultelli  d.uerligeneria  iu{t.v  magnitudinis  in  ventriculo  defun! 
& inuenti  funt.quoruin  vnus  rubigme  erat  velatus,  capulo  nigro, alterius  manubrium 
deciderat,  tertius  capulo  omnino  ferreoi  his  additum  erat  ferrum  longitudine  exten- 

Ferramenta  Prodigiofa. 


fum  formp  quadrat?, cuius  tamen  extremitas  in  duas  partes  aliqua  ratione  acuebatur 
pmereainem.dern  ventriculo duKali^Iamin®  ferre^confpiciebanturjqiiorum  om- 
nium icones  hic  ad  viuu  expreflas  exhibemus.  Amplius  aiino,poft  millefi mum,&  quin- 
gentelimum,quadragelimo  fexto,antc  bellum  illud  Germanicum,  quod  Carolus  Quin- 
tus Imperator aduerfus  Ducem  Saxoni» , & fimul  confpirantesgeiTic , natus  eft  infans 
in  quodam  Francorum  pago, cum  cultro  in  ventre,  cuius  cufpis  fupra  abdomen  emine- 
oati  quemadmodum  Marcus  Frytfcius  monimentis  mandauit. 


1$2 


Vlyfsis  Aldrouandi 


P R O B L E M A T a: 


ie 

mixer.c.Z. 


fragor 
extivffio- 
ms  ferri. 


Esercit, 

iy9- 


ferrSfua 
duritia 
quid frOm 
Het. 


Exerelt. 

102- 


\Magftes 
in  .M-ae' 

fis  ferri. 


EX  variis  ferri  a ffeaionibus  varia  etiam  dimanant  problemata  primo  qusri 
fokt^cur  ferrum  candens  in  aqua  illkd  extinaum  duritiam  in%nem  acquirat. 
Relpodet  prudenter  Albertus  Magnus  id  a calore  prbuenirc  aqu*  frigiditatem 
fugicte ; quapropter  calor  intimis  ferri  partibus  occultatus  humidum  materiale  con- 
fumit , & hac  ratione  maiorem  ferro  duritiam  conciliat.  Deinde  qumntur  cur  ferrum 
candefaiftum  modico  aqu*  confperfum  & malleo  pcrciiffum  , multos  crepitus  emit- 
tat. Refpondendum  eft  id  ex  antiperiftafi,  ob  aquam  admotam , oriri , tum  ex  iug'.u 
ienis  intimas  ferri  partes  petentis,  & aeris  ad  extimas  ferri  partes  exeuntis:  aer  enim 
ille , vi  ignis , impulfus , inftar  tormenti  bellici , fonitum  fundit:  immp  talis  fimgorex 
ferro  in  aqua  frigida  extindto  dimanat , qualis  in  nubibus  ab  exitu  ignea?  exhalatio, 
nis  obferuatur.  Prmterea  folent  nonnulli  in  quirere  caufam , propter  quam  riibigo  f 
fimplici  vndtioneolei  a ferro  fegregetur.  Aliqui  Philofophirefpondent  ida  qualita. 
te  olei  ,&rubiginis  oririscumrubigo  magnam  ficcitatemj,&  oleum  maximam  humidi. 
tatem  participet : ideoqi  ferrugo  ratione  contrarietatis  expugnatur . Aut  dicendum 
erit  oleum  ex  duabus  partibus,  nimirum  lubtilitate,  & tenacitate  conflare,  cum  ex  2c. 
re,  & aqua  compofitum  e(fe  videatur:  etenim  in  aqua  locatum  afeendit  vt  aer, & itu 
aere  defeendit  vt  aqua:  quamobrcm,rarione  tenuitatis, inter  rubiginem,&  ferrum  pe. 
netrans,&,ratione  tenacitatis,diu  ibi  detentum,ita  operatur,vt  riibigo  a ferro  fepare- 
tur.  Ad  rem  quoq;  nonnulli  iniiefligant,  cur  ferrum  oleo,  vel  alia  pinguedine  perun- 
(Sum  ferrugine  nequaquam  vexetur. Huic  qumfito  Scaliger  fatisfacere  conatur:  inquit 
enim hmc duo, fcilicet oleum,  & pinguedinem  humori  aqueo,&  aereo  valde opponij 
ideoq;  impediunt  quominus  ferrum  ab  his  contangatur,  rubiginetur,&  corrumpatur. 
Amplius  inquiruntalij , cur  ferrum  a pyrite,  vel  filice  ignem  facile  excutiat  icumta. 
men  in  reliquis  metallis  idem  non  contingat.  Vt  qumflioni  fatisfiat,  refpondendunu 
eft,  ferrum  fua  duritia  hoc  molliri,  cumlimilis  in  reliqua  metallorum  familia  noniii-G 
ueniatur.  Prmterquamquod  pyritesalio  pyrite  adius  fcintillat , nam  motu  excitatus 
calor  materiam  fulphureampyritibus  adhtrrentem  inflammat.  Immo  ferrum  alio  fer- 
ro vehementer  perculfum  fcintillas  edit ; cum  & ipfum  portionem  fulphure»  materi® 
participet. 

Alij  rerum  naturalium  obferuatoresfympathiam  ferri,  & magnetis  meditantes,pe. 
tunt  rationem,  propter  quam  ferrum  a magnete  attrahatur.  Verum  Scaliger  inquit, 
potius  qusrendura  effeinon  cur  ferrum  a magnete  alliciatur,  fed  potius  curferrunu 
fpontead  magnetem  currat,  &rcfpondet  id  ferro  contingere , quoniam  omne  appe- 
tens pro  fua  perfectione  femper  aliquid  defideratjveluti  membra  in  gratiam  corpo- 
re» nutritionis  alimentum  attrahunt;  & ficuti  elementa  extra  naturalem  locum  politi 
ad  illum  fponte  fugere  nituntur,  vt  ibi  naturaliter  confernentur,  & quoniam  Magnes 
non  eget  pabulo  f erri,  ergo  ferrum  non  attrahet,  fed  potius  ipfum  ad  Magnetem,  tan- 
quam  ad  matricem  fuam  feretur , cuius  abditis  primordijs  perficitur:  vnde  Metalbrij 
in  mineris  ferri  Magnetem  fepiflime  inueniri  fatentur.  Tandem  tanquam  coronldemH 
addemus  hoc  problema  a viris  dodiis  propofitum,  fcilicet  ,cur  ferrum  ferro  confrica- 
tum, flante  Borea  ,fonum  Aridulum,  & vento  oppoCto  fpirante,  talem  fonum  nequa- 
quam edat . Refponfio  e A,  quod  Abilusab  aere  celerrime  m.oto  prodit , celerrime  au- 
tem mouetur,  quando  purior  eA,fed  purilAmusa  Borea,&non  ab  AuAro  venit, quo- 
niam hic  femper  cralfior,&  mollior  efi:  huius  Agnum  inde  colligatur,  quia  ferrum  adi- 
pe linitum,  vel  a^ua  humefadium  pradidu.m  Ionum  effundere  nequit. 


SIMV- 


A 


Mufd  Metallici  Lib.I.  ijj 

S I M V L A C R A. 

Nar  R A T Plinius  a Dinocrate  egregio  opifice  Condaue  exmagnetica  mate- 
teria  olim  conftruiftum , & ia  medio  ftataain  ferream  locatam  fuifle , qu®  fu- 
fpenfa  in  aere  ablq;  retinaculo  conlpiciebatur , vt  hoc  miraculi  loco  habere- 
tur. Pariter  Alexandri®, vt  prodic  DiuusAuguftinus,fimulacrum  ex  Ferro  integratumj' 
in  templo  Serapidis  fufpenfum  vifebatur  ; quoniam  artifices  magnetem  in  templi  la- 
quearibus pofuerant.  Simulacra  vero,  in  quibus  ferrum  obferuatiir, multa  proponun- 
tur a Ripa. Primitus,  ad  figurandam  ®tatem  ferream,  mulierem  armatam  cum  veftibus 
ferrei  coloris  pingit:  quandoquidem  in  hac  ®tate  viri  doli  pr®ftigijs  referti  ora  cete- 
rorum hominum,  captione,  & impoftura  verborum,  in  dies  fublinii econantur.  Rurfus 
ex  eodem  Authore  habemus , pro  fimulacro  Tyrannidis,  mulierem  armatam,&  ftem- 
5 mate  ferreo  redimitam : hac  enim  corona  tyrannorum  fieuitia  indicatur.Item  alibi,in 
delineanda  Seueritatis  icone,  hominem  feueri  afpedtus,  manu  dextra , virgam  ferrea 
llringentemfigurauit,qu®  virga  afperitatem  flagelli  fignificat.  quocirca  Diuus Pau- 
lus ad  Colofenfes  fcribens,ab  illis  petebat,num  corredionem  placidorum  verborum, 
an  potius  virg®  ferre®  defiderarent.  Immd,  apud  eumdem  Authorem,  virga  ferrea  in 
manuaHnofemulierisvcftimentohebraico  indut®  obferuatur  , qua  icone,  lex  vetus 
reprsfentatur : etenim , illa  virga , dominium  legis  in  mortales  oftenditur ; cum  in  fa- 
ctis litteris  legatur.  J^ej^es  eos  iHVir^afetrea.  Ex  ferro  autem,  vel  ®re  Deorum  fiinula- 
cra  non  fuifle  conflrudfa  fcripfit  Plato,quoniam  materiam,  ex  qua  bellica  inftrumenta 
refultant.  Deorum  fimulacris , qui  funt  pacis  authores,  nullo  modo  Veteres  idoneam 
clfeiudicarunt.  Hisaddamus,qu6d  inter  delicias  artificum  NorimbergenfiumRcgio- 
montaniin  Mathematicis  eruditorum  cft  Mufea  ferrea  ,qu®  ex  artificis  manu  veluti 
egrefla  conuiuas  circumuolitabat , & tandem  veluti  defellk  in  Domini  manum  reuer- 
tebatur. 


14. 

Lil-.  2 ' , de 
ciuit.  Dei 
cap.e. 


Tyranni^ 
dis  ftmu- 
luceam 
qaslle, 

Le£-is  V- 
terts  IcoH 
tjaalis. 


ferrea. 


H 


VSVS  IN  MEDICINA. 

O C metallum  multum  adiumenti  medicin®  afferre  inde  coIligimus,quoniam 
nonfolumin  medicamentis  internis, fed  etiamin  externis  adhibeatur;  & 


quamuis  Plinius  fcripferit  ferro  bis,  vel  ter  circumferiptum  circulum  inlan-  Z/Ajq.cA 
tibus,&  adultis  aduerfus  noxia  medicamina  prodeffcj&clauos  ferreose  fcpulchro  15. 
erutos,  & in  Jimine  prsfixos  contra  nodlurnas  Lymphationes  valere , & pungi  Icuiter 
a mucrone,  quo  fuerit  homo  fauciatus , fubitd  dolores  laterum , & pedtoris  auferri:  ni- 
hilominushis  tanquamfuperftitione aliqua  non  carentibus  omiflis,ad  fetia  medica- 
menta accedemus.  Ferriimin  primis  purgandi  facultate  pollet,  fcd  infubffantiafum-  , 

ptumfuamnon  poteft  exercere  operationem,  cum  a calore  naturali  minime  diffolui  . 
queat  . Hanc  autem  virtutem  in  ferro  cognofcimus,quoniam  vino  cum  limatura  ferri, 

Dfpatio  quindecim  dierum  infoIato,flrenua  euacuatio  celebratur  ; idq;nonnifiaferro 
prouenire  poteft,  cum  vinum  per  fefumptum  nullam  cuacuationem  moliatur,  nam_-> 
ferrum  in  hoc  liquore  maceratum  tale  redditur,  vta  calore  natiuo  liquari  &tcnuari 
poflit.  Pr®terca  ferrum  ficcandi  &attenuad  i facultate  potitur;  quod  in  aouistherma- 
libus  ferratis  obferuamus,  qu®  ftomachum  roborant,lienis,&  renum  affei5tihus,fed  po- 
tifllmum  vefic®  vlceribus  mcdentui:  quamobremin  Tufeia  huiufmcdi  therm®  abeffe- 
dtu  Veficari® appellantur . Hincmedicididiceruntaquasfcrratasartepr®parare:fi-  yeficaria 
quidem  aqua,in  qua  ferrum  candens  cxtindfuni  f'uerit,in  h®morrhagia  f®Iiciter  adhi-  qua, 
bent  ;hoco.;fecifle,  in  dyfentericis,  lienofis,  & ftomacho  imbecillibus  magnopere  in- 
nabit. Vinum  vero  ferri  in  affcdiuhypocondriaco  commendat  Scraphio.  AtSauo- 
narola  in  attto  ferrato  ,&  calenti  pannos  madefaiftos , & regioni  lienis  obftrudii  ap. 
plicatos  mirandum  in  modum  probat.  Puluis  auterri  ferri,  feu  cajybis  ad  pondus  dimi-  , , 
di®  drachms  cumfaccharorofaceo  fumptus  prauorum  humorum  putredinem  arcet, 
ventriculum, ficcando fuperfluas humiditatesj roborat, obftrudiiones  vifcerumrefe- 

rat. 


ferri  pul 
nis  !ti 
quid. 


finffara 

Ferri. 

Feeforis 
pedum  re- 
medium. 
Lib.  <^.de 
mitt.med. 
cap.i^Z. 
Ltb.g.  de 
fimp.med. 
fuc. 

SalFerri. 


Chdlyhis 

Trftpar. 


Tindtur* 

chalybis. 

MxtraliSi 

chalybis. 

Spuma 

^halybis. 


Crocas 

u^rsis. 


154  Vly/sis  Aldrouandi 

ratjCEchcxlcUTi  curata  5c  affciflus  hypocondriac^  pailionis  iibeiat.  Paratur  autem puL  £ 
uis  huc  in  modujlimatura  chalybis  optime  iota  in  vafc  fidiili  coljocatiUjCiitn  tata  qui - 
titate aceti  albi^qusfcobi  mifceiida?llitficiat,&  vafe  probe  obthurato,perfpatiumtri, 
gintadicrum,hac  materia  ibi  quiefeat,  faiSa  tamen  finguHsocao  diebus  agitatione, & 
addito  aceti  modico,  fi  opus  fuerit , deinde  fcobs  in  calcem  redada  fupra  tabula «lj 
extenfa  exficcetur,  & poftea  ope  mortarij  enei,& cribri  formam  tenuiflimi  polJinis  ac- 
quirat. Aliquando,  huius  pulueris  loco,  paratur  medicamentum  liquidum  hac  ratio. 
ne:fumiturlimaturachalybisacc  ooptimHota  cum  portione cariophy]lorum,&fm. 
gulis  libris  huius  mifturatfeptemvini  generofi  adduntur  ;idquef»pius  mifccndo  foli 
«ftiuo  exponitur,  donec  fcobs  fere  tota  in  liquorem  abeat,  & huius  liquoris  cochlear 
cum  duobus  aquxcicoretB,  vel  fumaria:  exhibetur,  quoniam  fupcriiis  recitatos  pariet 
cffciSius. 

Infuperfquama,fcoria,5i:  rubigo  ferri  in  hac  Rubrica  locum  habere  videntur,  dum 
fquama  maiori  vi  ficcandi  fit  prxdita,  quam  ferrumiquamobrem  adhibetur  in  calceis 
eorum , qui  pedes  odore  graues  habent.  Scoria  autem  ferri , qux  vulgo  fpuma  ferri  ^ 
vocatur : & ab  alijs  perperam  ferrugo  , fc  fe  habet  ad  ferrum  , veluti  xris  fcoria  ad  as 
relata;  namq;  eafdem  metalli  vires,fed  imbecilliores participat;queraadmodum  Dio- 
feoridesoptime  obferuauit.  Demum  rubigo  ferri,  ex  audoritate  Galeni,  ficcat,  atque 
aftringit,  quoniam  Galenus  eamdem  virtutem  xrugi.ii , atq;  ferrugini  alfignauit. 

Chymici,  cx  ferro, vel  chalybe  fubtililfimam  fubftantiam  extrabunt,qua  fuum  Cro^ 
cumMaftis  componunt,  vndepoftea  oleum  mirabili  artificio  Querectanus  elicit  ad 
Diarrheam,  Lienteriam,  Dyfenteriam, Fluxum  hepaticum , 3c  ad  Hemorrhagias , tam  i 
internas,quam  externas  praftatilfirau.Infuper  exferro  Salem  medicum  eliciunt,  quo, 
inroborado  ftomacho,  & labefadatis  vifccribus  vtfitur:  deinde  ipfum  cfi  ccra  extrin- 
fecus  applicatum,  in  fanando  Apoftemate,&  Anthrace  peftilenti , magnificant . De-  | 
miiin  Chymici  parant  ferrum  potabile, puluerem,calcem,quinta  eifentia,  & tinduram  ! 
martis,  quorum  omnium  prxparationcs  apud  Libauium  leguntur.  Hoc  in  loco  libet,  i 
tantummodo  enarrare  medicamenta  cx  Chalybe  , qu*  Paulus  Aldrouandus  phar-  ! 
macopaius  Bononiefis  in  nulla  Halchanuixadione  non  perfedus  fabricat.  Prxparat  ^ 
autem  chalybem  hunc  in  modum.  Libram  limatura:  chalybis  cum  dimidia  dedi  ful- 
phuris  violendix  ignis  committit,&,di(fipata  fulphuris  materiannalfam  in  aceto  acer- 
rimo,extinguitj  & hoc  labore  quater  iterato,  aqua  communi  lauat,ficcatamq;  & fupra  ; 
porphyriticum  marmor  diligenter  Ixuigatam  in  telludinc  ficdili  ad  ignem  iubificat,& 
aceto  afpergit,  totiefq;hanc  induftriam  iterat,  donec  materia  rubicundum  coloreni-j 
adepta  fuerit.Polfmocium  librali  fingulo  ponderi  libras  tres  aceti,  aut  vini  Cretici af- 
fundens,in  vafe  circulatorio  aChymicis.nuncupato,iiifolat,vel  ad  balneum  maris  col- 
locat , deinde  liquorem  tindum. , inclinato  vafe,feparat,  &nouo  extrahente  liquore 
aflfufo,  eadem  procedit  induftria,  donecliquor  amplius  non  coloretur,  ficq;  Tindu- 
ram chalybis  perfediifimam  habet.Infuper  Tindurs,  in  vafe  Chymicorum  roftrato 
ad  cineres, humiditatem  confumit,  vtin  fundo  vafis  remaneat  Extradum,quodfpe- 
ciem  mellis  repra-fentat.  Rurfus  exTindura  frequeti  agitata  motu,copiofam  fpumara 
colligit,  eamq;  lento  igne  exficcat : etenim  hac  aut  Spuma,  aut  Magifterium  Chalybis 
nuncupatur.Demum  maflam  chalybis,ratione  paulo  ante  exarata,praparajam,  in  te-*^ 
ftudine  fparfam,igneReuerberij, croceo  tingit  colore,vt  Crocum  Martis  adftringen- 
temfibi  comparet;cumdemac]ua  Agrimonij,  vel  Intybi  ablutum,  & aquis,  gaufape  ad 
figuram'  lingua  formato , elicitis , ficcatmn  fpiritu  vini  phlegmatis  carente  humedat, 
quo  inflammato,  & confumpto,  denud  exficcatum , in  teftudine  ferrea  fparfum  fpiri- 
tu fulphuris  Campana  fabricato  irrorat,  & poflea  exficcatum  pro  Croco  Martis  ape- 
rientead medicos  vfusferuat, quoniam  varijs  afledionibus  non  vulgariter  prodefle 
perhibetur.Poftremo  ferrum  in  omnibus  fere  operationibus  chirurgicas  adhibetunhoc 
enim  vomica , & tumores  aperiuntur , vena  cuiufcumque  partis  pun<Juntur , offa  cor- 
rupta abraduntur,  dentes  putridi  cuelluntur,carofuperflua  viceris  aufcrtur,&  quan- 
doq;  membfa  integra  abfcindimtur. 


A 


Mufd  N^ietallici  Lib.  I. 

VSVS  IN  SVPPLlCilS. 


155 


VINCVLA  ferrea,  & torques  ex  ferro  conftnia:a?,qiiibi!9  Rei  ligabantur, 

authore  Fefto,vocabat’Ur:vnde  nomen  liodierni  Carnificis  apud  nos  deriua- 
uit.Ferreum  etiam  vinculum  appellabant  Ncruum, quo  pedes  reorum  impe- 
diebantur,&hoceodemceruices  etiam  rinciri, referente  Cdio,  Plautus  tradidit. 
Item  Anchoram  ferream  fubncifierc  ccruicibus  eorum  folebant, quos  feucniis  caflit^a- 
; re  volebant,  &integrum  diem  fpediatoribtis  reum  ludibrio  elfe  cogebant.  Innun?ei'i 
quoq,  Martyres  f^ui/iima  perpelli  funt  mallcoru  ferreorunr  luppiicia, quorum  n?axil- 
J^iuflii  Tyrannorum  percutiebautur:habentiir  enim  in  Adfis  Sandti  Euplij  lia»c  verba. 

■ Calmtianushisyerbisaccenrus^tartif ferreis  mallei^  eiusm^xillas-^  orisyerherrrri.  Cia- 
■ uis  etiam  ferreis  in  martyrio  Diuorum  Ethnici  vfi  iunt , vt  veros  Chriftiana:  fidei  eul- 
wresm.aximis  cruciatibus  afficerent  : etenim  cl  iu-  is  Diuorum  plantis  pedum  fipcntes 
- illosad  curfum  adigebant:fic  eni;n  legitur  in  Affis  San.Si  Georgij  martyris.  Tn^l^snth 
f edis  Ferreos  infigit  clauos,  ty  cogit  athletam  currere,  multo  fitnguine  fiiiie&umfolum 
•■afpegentem.  Vt  pra-tereamusaJios , qui  fimiiem  carnificinam  libcntiffime  fubcuntes 
aditum  fibi  ftruxerunt  in  Csium,  Confultd  omittimus  Sedem  ferream  Agatoclis  Ty, 
ranni  ad  necandoshomines  ex  hiftorijs  notam,neciion  gladium, &fecurim,quibusca 
putampiitatiir,&prsciditur. 

VSVS  IN  BELLO. 


TO, 

lc&-,etnt7q 


ferretis  iu 

rin» 

rei 

ctafa  *n<tr 


^ N primohuiuslibri capite  ,iuxta  multorum  mentem , recitatumfuit  ferro  aurum 
g effe  nocentius;  nunc  autem  aliud  alferrum  memoria;  mandandum  cft,  nempe  fer- 
».  rum  inter  bella  effe  gratius;&  quamuis  in  ff  dere,quod  Porfcna,expullis  Regibus 
^opulo  R-omano  dedit , nominarim  comprehenfum  inucniatur,  ne  ferro  nili  in  agri- 
mltura  quis  vterctur  : nihilominus  ex  hoc  metallo  in  dies  fabricantur  pugiones,  ^la- 
lij , hafte,  fccures,fagitt.e,  clypei,  thoraces,  fariffa; compedes,  ochrea; , caffides \ fra- 
nea;,  & fiftula;, quibus  pyrio  puluere  giobi  plumbei  in  holtes  exploduntur , & tandem 
.lia  arma , tam  in  perniciem , quam  in  tutelam , qua;  a peritiffimis  rei  militaris  adhi- 
icntur.  Meminimus  in  HiftorijslegilTe,  quod  in  nonnullis  locis  cnfemex  ferro  parant 
leinde  illum  vagina  etiam  ferrea  tegunt. Ex  optimo  ferro,  vel  chalybe  parantur  Tur- 
aru  inachery,quas  Vulgus  Simitaras  voc.at,&  h»  damafchinatiVjnimiru  vtrinq;  CcTtu- 
ea;  ab  ipfis dcluieranturiidcirco  Fabri  gladiarij  falem  amoniacum  cum  yruoinearis  in 

ceto  macerant,  &,fpatio  diei  natutalis  hanc  mifturam  fecundum  cnfislonCTitudinem 
aulatim  defiucre  permittunt, qu*  infignem gladio  venuftateinconciliat. I^aritcrex 
;rro  fabrefiebat  Aries  tatopere  a Poetiscelebratus  quo  Prifci,ad  cocutienda  ma;nia 
tehantur.Globi  immani  pondere,  qui  bombard*  vi  exploduntur, ex  ferro  conflantur’ 

Lu.amobrem  Plmms  multiplicem  ferri  in  bello  vfum  magnoper^  demiratur , cum  noii 
iJiim  cwnmus , fcd  etiam  eminus , nempe  per  fagittas , & fclopos  miflbe  adhibeatur, 
erum  hodie  Plinius  graui  teneretur  admiratione , litormeiica  bellica  maiora  vide- 
;t  , quibus  non  l®lum  mirnia  ,fed  etiam  montes,Sc  ingentia  faxa  ruunt,  quid  plur.i  ? 
abes  ferrata;  in  arce  Acrifij  fuerunt,  &oiim  turres  , ratione  bellorum  non  calce  illi- 
cbantutjfed  ferro  veftiebantur,  non  foluin  vt  propter  pondus,  flabiliores  eflent 

etiam  ne  hoflili  incendio  conflagrarent.  Id  ex  Iofephodidicimus,quandofcripfit!  Lik  0.  de 

^’’’'^tttes^nguUs pedum ^utnsfuaginta altascum llruxiffet ^ferroynd-a-,  eas  texit  bello  Iu- 
■rn^rj  a ^ '#*'^t?''f»DV5r?-s^*^/A/p.,.Turresqiioq;ferreasvigentibusbellis!  daico. 

cpbantis  imponi  folitas  obferuatum  fuit.  Eutropius  etiam  Probrum  Impei  acorem 
arce  ferrata  interfecfumfuilfe  monimentis  mandauir. 


VSVS 


ij5  VlyfsisAIdrouandi 

VSVS  IN  INSTRVMENTIS 

vfualibus. 

PR  I V M in  Officinis  Ferrarijs  in  bacilla  rotunda, vel  quadrata, vel  etiam  in 
biilas  ferrum  reducitur , ex  quibus  poftea  omnis  generis  opera , & inftrumenta 
fabricantur.  Netiir  quoq;  & tenuatur  in  fila , quibus  Opifices  in  varijs  vtuntur. 

CVLTER  LAPIDEVS  INDICVS. 


Mufei  Metallici  Lib.  I. 


U7 


A Acus  ad  fuenduraidonea  exhoc  metallo  paratur:  quamobrem  Americani  olim  Hifpa, 
nos  acu  vcftimenta  fuentes  admirabantur,  &,  pro  fimplici  acu , multum  auri  repende- 
bant.  Acus  etiam  nautica  materiam  ex  ferro  fumit,quE  per  longillima  arquoris  itinera  "" 
Naucleros  regit.  Hodie  omnia  inftrumenta  ad  Agricultura  fpediantia  ex  ferro  fabre- 
fiunt,vt  Vomer, Buris,  Dentale, Ligo,  Sarculum, Bidens, Tridens,Cylindrus,  & Har- 
pax : cum  tamen  apud  Samogitas,  \ t refert  Alexander  Guagninus  in  deferiptiene  Lil 
tuaniE,terra  ligno  prolcindaturjidcirco  araturi  plura  ligna,quibus  vomeris  loco  vtu- 
tur,fecum  deferre  folcnt,vt,vno  fradio,aliud,atqialiudin  promptu  habeatur.  Item  ex 
ferro  fiunt  Claui,  Cardines,  Cancelli, Claues,  Scalpra,  Forcipes,Hami,Forfices,An-  f’’” 
chor», Tripodes,Mallei,Incudes,  Cunei,Falces, Runcin»,  Raftra, Furca:,  Vcrua’;Fu- 

fcin£,Labra,Serrc  ad  claudendum ,&SerrEadfecandum,Patella-, Cochlearia,  Li«u- 

]*,&  CuItri,quos,  ob  frequetem ncccffitat,vnufquifq;fecum  geftare  folet.Scd  in  The- 
niiftiana  Indi?  Prouincia,cu  ferro, & chalybe  careant,ex  lapidibus  Smrragdini  & ob- 
fcuri  coloris  ( lapidis  athiopici  fpeciem  nonulli  vocant)  Cultellos  parant  'cum  manu- 

1 brijs  elegatilfimis,  quoru  du»  icones  ante  legentium  oculos  hic  fcprafentantur.Prima 

icon  Cultrum  latiorem  cum  manubrio  ligneo  diligentiffime  cadato  oftendit.  Secunda 
icon  monftrat  Cultellum  longiorem,  & auguftiorera,  cum  manubrio  ex  lapide  renali 
fabncato.Tertioloco  exhibetur  figura  Securis  lapidej  in  Sacrificijsindorum  vfitat:e 
quam  Antonius  Gigas  rerum  naturalium  diligensperquifitor  clariffimo  Vlyffi  Aldro- 
liandodonodebit.  ^ 


Pr®terea  ferrum  habet  multos  alios  vfus , qui  filentij  nube  non  fimt  inuolucndi- 
[uandoquidcm  fo  e*  equorum  funt  ferrea:  quamuis  apud  Sinas  non  Cnt  in  vfu',cum 
lla  loca faxorum duritie fintimmunia.  Aliquando  exferro  formantur  vafi,  vuGo 
ructbuU  nuncupata,  quia  figuram  crucis  referant;  qua:  ab  Aurifice , in  fundendo  au- 
3,&  argento,adhibentur;  terrea  enim  topuis  franguntur:  verum  quidem  eft,  qu6d,li- 
st  ferrea  fint,  luto  ex  cinere  parato  intrinfecus , & extrinfecus  armari  debent , vt  isni 
iciliusrc/iftanr. 

Campana: ex anc,&ftanno  conflantur,mallcus  tamen  ferreus  eft,quicampan.T lin- 

ua  appellatur,  luxta  a:nigma  huius  tenoris. 


Culter  Lapideus  alter. 


Os  snthifefnper  hiaftSy  Cit  hn^ua 


V ox  cjl  nulla  j fiJ^prodita  yeylcriLus. 


o Vir-. 


l^nnali  Virgo  de  collo  fufpenram  geftabat.  Immd  ferrimi  in  tanta  aftimatione  olim  apud  Ro- 
ferrei  o,  manos  fuit  habitum,  vt  ad  veiniftatem  foli  Viri  natalium  claritudine  confpicui  an- 

hf»  nulos  ferreos  geftat  e poffent.  Idcirco  narrat  Plinius  fuis  temporibus  hanc  etiam  apud 

JaigHfftr.  Romanos  viguilfeconfuetndinem,vt  in  Matrimonijs  contrahendis, loco  Arrli»,annu- 

- , ’ , Ius 


yijrsis  AIdrouandi 

Securis  Lapidea  in  facrificijs  Indorum  vfitata 


Mufei  Metallici  Lib.I. 

A Ius  ferreus  daretur;  hinc ftabilitis  nuptijs , jllico  fponfusannulum  ex  ferro  elesante 
fabricatum  ad  fponfam  mittebat . Poftremo  Joco  recenlcnd*funt  Port®  ferretr 
hodie  in  Aedibus  D.PaiiJi  Roms  vifuntur.Sed  olim  fuifle  fimiles  in  lericho  ciuitate^^ 
multi  affirmant:  nam  in  facris  litteris,  vbi  noftra  leiftio  hahet.McU  aute>n  occla/a  erat 
atf,  munita.  Chaldaeus  apud  Mafium  vertit.  Erat  autem  leneho  occlu/a foribusferreis 
obferettayetlibHS  irneis  ante filhi  Ifrael,  ’ 


A 


vsvs  IN  varus. 

Liqy  A ND  O nummos  ex  ferro  fuifle  conflatos  meminit  Ariftoteles 


in  oe- 


Lib.T,] 


I.ib.  I o, 

le^.antsq. 


— . . . - . ii  jii  ue 

conomicis.  Bizantiorum  nummus  fuit  ferreus;immd  & Spartae  ex  hoc  vili  me . 

j cudebatur, cuius  pondus  erat  magnum,  & pretium  fere  nullum- 

idcirco  abijt  in  prouerbium.  Nummus  Spartanorum  de  re  multi  ponderis  & pauci  va- 

Joris,quemadmodumC®liusRhodiginu?diuuIgauit.ReferuntetiamHiftori»  quod 

in  toto  Regno  Prctolanis  vfus  a?ris  non  eft  monetalis,  fed  eius  loco  *s purum  & Me 
aura  penditur,  veluti  in  antecedentibus  fuit  declaratum : hiec  autem  confuetudo  non 

foJum  viguit  m illo  Regno,fed  in  tota  fere  Africam  penetrauit,  vbi  ferrum  alicubi  for  

ma  globuli  vicem  nummi  praiftat . Hodie  ex  ferro  nulla  fabricatur  moneta  :fed  ex  illo 
fiunt  typi,  quibus  monet*  fignantur. 

Prsterea  ex  ferro  elicitur  nigra  illa  Tinffura , qua  Infediores  coriarii  in  dies  vrun 
tur,  etenim  ferramenta  rubigine  quaficonfumpta  in  vino,  per  multos  dies,  infundunt 
& inde  T imSuram  nigram  habent. Alij  fumunt  vnciam  limatur*  ferri, duas  vncias  <^al  ’ 

larum  contufarum,  delibras  fex  aceti  albi,  omniaq;fimuI  mixta  feriiefaciunt  adeon”  ' 

fumptioncmmedietatisideindehuncIiquorem,ad  imprimenda  figna , litteras  &ico 
nes  in  pannis  laneis,  telis  lineis,  &veftimentis  adhibent.  ’ 

; Infuperad  varia  congIutinanda,fcrrura  concurrit.  Lithotomi  ex  calce,  puluerej  , 

marmoris,  limatura  ferri,  feu  potius  fquama , glutine  taurino , fandaracha  & vrina,^  , f Z''® 
componut  gluten  ad  fraftos  lapides  copulandos.  Pariter  ad  lithoftrota  paraturlutum 

excalce,ouicandido,fcobeferri,&marinisvmbilicis,quemadmodum  Cardanus  r i j 

prodidit . Item  comiffime  fornacumfolidanturmiftura  exgypfo,  limatura,  vel  fcoria  ^ / J’ 
ferri, puluere laterum,  & vrina  concinnata.  Jubtil. 

Alij,netonitrua,&fulpraperuertancvinum,admcnteVuecheri;,ferrilamiiiam  Lsb  s Je 
cum  fale,  aut  filicibus,  doliorum  operculis  imponunt.  Ad  conficienda  nfilothra  mu  r ^ 

lieresTurcicpRufma in  tenuiffimiim  puluerem redigunt,cui admifeent  dimidiam’ par- 

tem  calcis  viu.*,&  cum  aqua  in  vafe  fidiiJi  macerant.  Rufma  autem  eft  quid  fimiJe  re-  Hurma 

cremento  fern,fed  leuius,  nigrum  tamen  ,&  aduftum,  quod  in  fodina  ferraria  colli- 

gitur  Multi,infimulandis gemmis,  ferro  vtuntur;  namq;  AnfelmusBoetius  narratfe  L i Ve 

nouiireaiTiicum,qui,cafu,exlcobeferriinquibufdaaquismaceratalapiJIosAdama-  lapsd  ' 

tibusfimilesproducebat.Ali;,  vt  mentirentur  Topatium, quadrantem  vnciaicroci  fer  ' 

ri  adhibuerunt.  Cardanus  docet  modum  cognofcend  i vinum  meile  adulteratu,  dum 
fuprafemiracandefadiumpaucas  vinigutcasinfpergitjnamvinorefolutojmelibi  re-  J.  de 
fiderefolct.  Specula  quemadmodum  ex  alijsmetallisparabantur,fimiliter  ex  chalv- 
beelcgantiffima  fieri  poffe  Sardus  tradidit.  Poftremd  ferrum,  apud  AntiquitateiiLV,  Lib.  2.  de 

alium  habebat  vfum:  nam  feruis,  poftquam  veram  amplexi  erant  religionem,in  arbo-  -^«ssen.rer. 

ribus,fomibus,&lapidibus  mrare  interdiaum  fuit;  fed  de  criminibus  fufpeftos  Sa 
cerdotibus, ferro,  vel  vomere,  examinandos  offerebant:  quainmobrem  apud  Fran- 
cos feculo  poft  Chnftum  natum oriauo,  innocentiam  fuam  teftaturi,  ferrum  candens 
manibus  apprchcndebant,quo  nili  J*debantiir,id  erat  innocenti*  teftimonium  fin  fe 
cus fontes ludicabantur.  Immo  PaChimerius narrat  ie  adhuc  adolefcentcm  obfc’ruaffe 
quemdam,  maflam  ferri  candefaiSam  manibus,citra  noxam , fuftuliflb  atq;  innocen 
tiam  fuam  hoc  miraculo  cumiiis  manifeftaffc.  ^ 


o 2 


DE 


i5o 


yijfsisAIdrouandi 

de  PLVMBO.  Cap.vil. 
iE  Q V I V O C A. 


E 


V M difquirend*Kquiuocationjs,in  prima  facie 'cuiufcumq; capitis, 


nos  labor  agitare  debeat,  prarter  vulgatam  huius  vocis(Plumbi}figni. 
ficationem,qux  indicat  metallum,  de  quo  in  prtefentia  veiba  fumus 
fadiuri ; apud  Plinium  obferuauimus  Plumbum  efle  quamdam  oculo, 
rum  segritudinem;  cuius  verba  funt  \\^NafcHur'»ulgo^olybdemfL 
eli  "Plumhayo  etiam  in  aruo,  fdio  lapathi yraff a radice^  hifpida  hac  cm. 


*■'*  vnde  conietSamus  ex  adhibito  huic  affeflui  piafidio, hoc  vitium  oculi  elfe  illud, quod  F 
Grarcis  Hypofphagma,feu  Hypopyon,&  AuieeniiK  Tarfati  dicitur, Latini  Sugillatio, 
nem  vocant . Tunc  autem  accidit  hic  affeflus,  quando,proptcriaum,  vel  percuffio. 
nem,  fractis,  vel  contufis  vaCs,  extima  pars  cutis  fub  oculo  liuorem,  vel  plumbeum co. 
lorem  acquirit;  qui  pofteafucco  Thapfi»,vel  Raphani  ,veluti  & Plumbaginis,ad 
mentem  Plinij,difcutitur.  Plumbum  quoq;  appellant  Fabri  murarij  perpendiculum, 
quo,  in  adibus  ftruendis,vtuntur:  conflat  enim  ex  portione  plumbi  funiculo  appen. 
"Plumbum  laddcirco  nos  vocamus  illud, /if«o<F/iow^o,quod  ad  perpendiculum  conftrudtumdl. 
injh-ume- 


SYNONIMA,  ET  ETYMYM. 


IA  M indagare  noftra  intereft  nomina,  quibus  hoc  metallum  inCgnitur.Latini  nu. 
cupant  plumbum,  quafipilumbum, quoniam  ex.hoc  metallo,pilis  olimfadlis,ma. 
ris  altitudo  fuerit  explorata . Antiquiores  Metallici, propter  magnam  cognatio.G 
nem,  quam  habet  cum  Stanno,  plumbum  Stannum  nigrum,  & viciflim  Stannum, plura, 
bum  album  indigitarunt.  Immo  ab  opere , & ab  effediu,  plumbum  ceterorum  metallo, 
rum  Regem  cognominarfitmam  veluti  Rex  omni  conatu  fubicdium  fibi  populum  cor. 
re  Sienibus  enTendat,  vt  a cunflis  vitijs  purgatum  reddat ; fimili ter  plumbum,pro  de- 
coratiene,  & purificatione  aliorum  roetallorum,idem  praftat , dum  in  fornace  lique. 
fadlum,ca;terorum  fordcsabflergens,confumitur.Grfcis  plumbum  vocatur 
fedfcribitm  etiam  M(!/o;^!rticpero, tefleEuflathio  , qu»  (criptura  in  deriuatis obfer. 
liatur  ab  Audloribus.  Forfitan  ita  appellatur,  quafi  MoAoVuoJo  ;cum  inqui- 

namentum exponatur,  & ■•■du  crodoiquandoquidem  plumbum  inquinamenta  aliorum 
metallorum abftergit,&  erodit.  Halchemi*Profcfl'ores  hoc  nigrum  Plumbum  Satur. 


Tk  ^ E finuofis  verborum  anfradlibus  legentes  fufpenfos  teneamus,  breuibus,  indi- 
camus  plumbum  elfe  rem  metallicam  cundtis  manifeftam,fed  illud,qiiod  noi 
■t  * ita  omnibus  patet,  eft,  quod  plumbi  non  vna  tantiini  eft  natura , neque  vnius 
tantum  generis:  fiquidem  Antiqui  aliquot  plumbi  genera,  no  tamen  omnia  noiicnint: 

Idb  ca  Pfilci  igitur  plumbum, atteftantc 

g Plinio,  induo  genere  diftinxerunt, nempe  in  nigium,&  album.  Plumbum  album  Grc- 

^ ■ ci3tefleHomtro,Calfiteronindigitarunt,dequofuolocoverbafient.  Plumbunu 

autem  nigrum  eft  nofli  um  commune,  ita  nuncupatum , quia  nigrore  manus  tangen- 
tium inficiar.  At  plun  bum  album  Veterum  eft  noftrum  Stannum,  cum  Stannum  Pri- 
^.Can  on.  fcorum  a noflro,toto  C arlo,  diferepet.  Propterea  Stannum  erit  duplex,alterum  Anti- 
Cap.  I j.  quorum,  & alterum  noftrum,  quod  apud  iplos  plumbum  album  dicebatur.  Auicennas 


manducata  fi  oculus  fubtnde  limatur,  Tlumbum  , ejuod  eji penus  Vit^,  ex  oculo  tollitur, 

. »t  -1  • . 1 . • or_ n...: j .'..v  .,^.-.,1:  a.tra  :u.,  J j 


Saturnus 

Chimicor' 

rum. 


num  nominant  Arabibus, & potiflimum  Auicenna;  dicitur  Rafas,Ha:breis  Flophercth, 
Italis  Piombo,  Gallis  Plotnb,  Germanis  Bley,  Hilpanis  Plomo. 


DIFFERENTI 


H 


duas 


MufeiMetaliici  Lib.  I.  i5i 

A duas  fpecies  plumbi  nigri  rncmoratjnobis  tamen  vna  tantum  cft  cognita, nifi,  per  alte- 
ram, Stibium  intdligcre  voluerit . Plinius  quoq;  trium  plumbi  nigri  fpecierinn  me- 
minit, fcd  hffi  potius,  ratione  loci  natalis,  ab  inuicem  difcrcparc  videntur  ; vcluti  ho- 
die plumbi  nigri generafuntIoueranum,Caprarienfe,&0)eaftrenfe.  Nuperi  Autho- 

rcs,  & potiflimum  Cardanus  fpcciebtis  enumeratis  quartam, nempe  plumbum  cinereu 
addunt,in  Germania  vocatum  Bifemutumjquod  inter  nigrum,  cSt  album  medium  quo- 
dammodo locum  occupat  jiuxta  vnlgatum  carmen. 

Candidius  ni^ro,fedplumbo  nigrius  albo. 

Hoc  interdum  inftarargenti  radiat  ideoq.erit  apud  Plinium  fortallls  piumbum  ar- 
gentariumpyriti,&cadmiar-adnatum.  Repetitur aliquando'adha?rens  lapidi  cum_j 
argento  puro,  quod,  nonnifi  violentia  ignis  feparari  poteft.  Quoad  figuram,  (imilt_a 
eft  Antimonio,  colore  tamen  prgftantius,  ex  hoc  vafa  diuerfi  generis  fabricantur, 
g qu»,  propter  colorem,  argentea  efle  videntur;  nihilominus  vafis  cx  plumbo  candi- 
do paratisminus  grauia  obferuantur . Faloppiiis  refert  hoc  plumbi  genus  abaliqiii-  Characte~ 
bus  Marchafitam librariorum  appellari  3 quia  milf uram  Charadcrutnpro  Typogra-  rum  mi~ 
phis  ingrediatur;  nos  tamen  a Mecallarijs  intelleximus , quod  miftura:  Characlcrum,  [tura. 
aut  Antimonium,aut  lapidem  plumbarium  addunt,vt  talis  miftura  maiorem  duritiam 
acquirat.  Itaq;  plumbum  nigrum , vel  vt  fadtitium , nempe  ex  Iapidibus  cxtrad:Lim_j, 
quod  ab  aliquibus  Stimmi  Anglicum  nuncupatur,  vei  vtnatiuumconfideratur,& 
hoc  poftrcmum  fui  coloris  quandoq;  in  maftas  coaiftum  effoditur, vel  illius  ma(Tul.E  r.a- 
diant,  vel  tcnuiffima:  braffea?  faxa,lapides,&  marmora  ampleauntur:  hoc poftea  dili- 

genter,quoadfubftantiam,examinatum,veleritduium,&folidumvt  Polonicum,veI 

vtnoftrate,quod  minorem  duritiem  poffidet. 

(^oad  colorem,venK  plumbi  variant;ctenim  aliquando  vena  eritfui  coloris.Apud  Color  v. 

Vbios  vena  plumbi  nigrialba  cum  Fluoribus  candidis,nec  pellucidis  inucnitur.Inter-  narum 

dumfimilis  Fluoribus  aibis,&:  pellucidis  eruitur, cuius  centenarium  libras  fcxagint;i_,  pLmb,'i,a 
Z plumbi  nigri  reddit.  Quandoq;  minera  ad  rubedinem  tendit,  vt  Sultzbuchiaiimmo  ad  r>ius. 

cxruleum  colorem  accedit  vtFriljergica,  cui  adnatam  ochram  nonnulli  obferuarunt.  ' 

Item  vena  plumbi  nigri  cum  ochra  in  Polonia  etiam  reperitur.Cum  ochra  luteo  colo- 
re fit  referta,  non  erit  ab  re,  ad  hoc  genus  referre  iiiam  plumbi  nigri  venam , qu.-e  ar- 
matura coloris  aurei  munita  in  fodinis  metallicis  inuenitur.Pariter  habetur  cx  Popu- 
lonia plumbi  minera  flaua,qua?  vulgo  ATmera  dipiombo  b/onda  nucup3,tuv.}icsc  aper- 
ta colorem  internum  aureum  repr*fentat,&,inftar  Orichalci,  radiar.  Nigra  quoque 
vena  in  Populonia  valde  lucida,  denfa,  & grauis  obleniatur,  quie  paucis  excrementis 
fcatet.  Amplius  plumbum  viride  adnafeitur  plombagini , quod  florem  plumbi  effe_j 
affeuerant.  Annis  eIapfis,confpicati  fumus  coloris  nigerrimi , & mica ntis lapillos , ex  FlosTium 
quibus  plumbum  conflatur,  quorum  interior  fiibftantia  colorem  Minijfofliliscum^,  bi  qualis. 
aliquotmacuhsnigHcantibus,a;mulabatur.Neq;animusinfigniadmiratione  detine- 
ri,debet  quandoquidem  mineram  quoq;Granarorum  cum  plumbo  habuimus. Idcirco 
prima  facie  reprafentamus  iconeplurium  differentiarum  lapillorum, ex  quibus  plum- 
) bum  elicitur.Secundo  loco  mineram  Granatorum  cum  plumbo  confpiciendam  Leifto- 
ribus  exhibemus.  Animaduertendum  tamen  cft,qudd  in  venis  plumbarijsduo  lapides 
valde  fimiles  inueniuntur,  quorum  alter  nihil  plumbi  continet, alter  vero  copia  plum- 
biredundat.  Hi  a Metallicis  primo  afpe<5iu  facile  diftinguuntur;pr2terquamqudd  Lapisple., 
ignisopeiapis  plumbo  praignansliqiiatur, alter  vero  cum  multis  flatibus  fit  refeflus  heusfieri 
ab  igne  refiliens,  & crepitans  nihil  humoris  plumbei  fundit.  /,V  ^„al,2 

NATVRA,  ET  PROPRIETATES. 

CV  M naturam,  ScalTedHones  plumbi  Plinius, Diofcoridesjifidorus,  Galenus, 

AlbertuS3BrafauoIus,Mylius,&  Porta  diligetifllme  examinauerint;pauca  hoc 
in  Joco,  & carptim  delibabimus,  confultd  omittentes  quod  plumbum  venitu 
fit  ex  Argento  viuo  craflb,  & lutulento , necnon  ex  modico  fulphiirc  iinpuro,vt  voluit 
AJfaertus,  & pariter  quod  pardm  ex  fua  vena  prodeat,  &partim  cum  alijs  metalJoru 
venis  permixtum  fit.Ad  huius  metalli  tu  primas,  tu  fecundas  qualitates  examinandas 

O 3 acce- 


i52  VlyfsisAldrouandi 

Pua:  dificrentia  lapillorum,  ex  quibus  plumbum  Elicitur. 


Vcaa  plaaibi 
candidi  mixta 
lapillis  nigris. 


Granatorum  Minera  cum  plumbo. 


Mincra  alia.' 


Mufd  Metallici  Lib.  I. 


I6j 


Solet  ctl. 


A accedemus.QuoadpriinasaficiSioneSjGalemishuicmetallofacuItatemrcfrigeratem 
&humeiaantemaflignauit.Diofcorides  vim  adftringcntem  huius  metalli  pra:dicauit;  fimp.meJ. 

cum  tamen  refrigeratia,  &hume(aantiaomniadftriiaionc  careantdmmo  addit  pium.  fac. 
bum  potiri  facultate  cohibendi  augmentum  carnis  vlcerum , cum  tamen  vis  erodendi 
plubo  defitjnifi  voluerit  Diolcorides  pondus  metalli  hoc  munere  fungi  pofle.Vt  igitur 
omnis  tollatur  difficultas, notadueft,plumbuex  pluribus  partibus  terreis,quamaqueis 
conflare:  itaut  ex  centenis  partibus  hocmixtumconftituentibus  nonaginta  fint  terre*, 

& minima  pars  fit  ignis,  qui  poflea  facile,S£  illicd  eu  ancfcit:  non  tamen , ob  hanc  cau- 
fa m,  pl umbum  refrigerat,  a tq ; ficcat , cum  partes  ill*  terras  carteris  adeo  fin  t permixt* 
vt  diilblui  minimequeant.  Immo  fi  partes  plumbi  terre*,  qu*  funt  plures,  quam  i u_« 
alio  quouis  metallo,  auro  excepto , feparati  poflent , plumbum  efieiius frigidos , atq; 
ficcos  ederet.  Itaq;  plumbum  agit  ratione  cuiufdam  partis  tenuis,  & aerear,  qu*  facile 
g a calore  alteratur:  hinc  colligendum  eft,  plumbum  non  agere  qualitate  terrea  domi-  flum 
nante,  fed  ratione  illius  portionis  aere*,  & tenuis  humefacit,atq;refrigerat.Alioquin  lit/nrefri. 
plumbum, ratione  fu*natur*,'atq;fubftanti*tanquamfrigidum,&ficcumcommen-  /ere/, 
datur.  V erum  hoc  plumbum  in  conaparatione  ad  alias  fpecies,plus  humoris,  & plum- 
bum album  plus  ficcitatis  participat. 

Sin  conuertamus  animum  ad  fecutidasqualitates,plumbumcandidum,  Ieue,ni<»ru 

ponderofum,&  cinereum  inter  vtrumq;  medium  inueniemus  :propterea  remgrauem 
confiderantes,  illam,  inftar  plumbi , ponderofam  pronunciamus . Hanc  naturale m_.* 
plumbi  proprietatem  doiftus  Philetas  Poeta  Cous  foleis  plumbeis  calceos  geftabat 
munitos,ne  propter  corporis  exilitatem  a vento  euerteretur.Horatius  quoqjhanc  plu-  pi„„L 
bi  qualitatem  perpendens.  Auftrum  aliquando  plumbeum  appelIauit,forta(lis  ab  ef-  ^ 
feiftu,  quoniam,  fpirante  Auftro , humana  corpora  grauiora  reddantur , dum  ab  hu- 
iufmodi  vento  liquat*  humiditates  per  vniuetfum  corpus  difleminantur.  Exaltera.* 
parte  aliqui  non  ceffant  admirari  grauitatem  plumbi  concreti , & lenitatem  eiufdem 
C iiquefaifli:etenim  fufum,argento  fupernatatjhic  autem  effeiSus  pendet  a natura,&  fub- 
ftantia  plumbi,qu*in  catino  re<idicurlcuis:dum  facile  in  fumum  euanefcit,&  interim 
argentum  ab  igne  minime  confumptum  in  fundo  catini  refidet.  Infuper  Plinius , circa 
grauitatem  plumbi,  notat,  quod  eius  maffa  in  aqua  mergitur , fed  dilatata  in  laminas  7* 

fluitat.  Item,pIumbo  liquefado , &fupra  chartam  fufo,illamnon  aduri, fed  a pondere 
tantum  lacerari  diuulgauit.  Pr*terea  pltimbumnigrumhabet  hoca  natura  ingeni- 
tum, vt  facillime  fundatur;  nam, antequam  accendatur,liquefcit:  quocirca  multi  funt 
huius  opinionis,fi  globus  plumbeus  fclopo  emiffus  vehementiam  motus  perlongum.* 
aliquod  fpatium  continuaret,  futurum  elfe,  vt  is  liquefieret,  cum  tanto  calori  refiftere 
nequireti&  quamuis  vas  plumbeum  aqua  plenum  igne  vehementi  non  fundatur,id  ab 
aqua  impediente  prouenire  dicendu  cft;fiquide,  illa  ablata,  flarim  liquefcit;veluti  in- 
ie.fto  calculo  in  illam  aquam,fubito  vas  plumbeum  perforatur.Qudd  autem  diii  plum- 
bum igni  nonreIu(ftetur,obfcruant  Metallici,  qui  per  longum  temporis  fpatium  illud  ft* 
inimagno  catino  continent,  quia  tunc  partim  euanefeit  ,partim  in  Lithargyriura,  & /''‘"/«e»/ 
DMolybdenam  conuertiturihinenon  debent  admirari,quiinineram  plumbi  aliquando 
in  lithargyrium  tranfmutatam  confpicatifunt.  Dcniq;plumbumnigrumeftmolle,& 
facile  malleo  dilatatur,  durius  efl  candidum,&  dui  iflimum  efl  cinereum.Rurfus  plum- 
bum candidum  eft  tenax,  nigrum  fragile,  cinereum  fragilius. 

Quoad  fonum,  odorem,  & colorem,  notandum  eft,  quod  plumbum  candidum  ftri* 
det,  cinereum  aliquem  fonum  edit,  nigrum  fono  prorfus  caret;  idcirco  mutum  appel- 
latur,at  dum  in  fornacibus  funditur,grauem,&  pcftifei  um  odorem  fpargit.  Plumbum  ojorplum 
candidum  antequam  poliatur,  aliquantulum  corufeat,  cinereum  minus,nigrum  mini,  hi  analis, 
mevnde  colligendum  eft,  fubftantiam  plumbi  nigri  elfe  valdeimpuram,namcolor  il- 
liusliuidus  cum  modico  fplendore  id  demonftrat,deindemagisquam  c*tera  metalla 
manus  tangentis  nigredine  inficit. Tandem  plumbum  elle  talis  natur*  multi  referunt, 
vt  pluuiamprafagiat,  quando  vafa  plumbea  liquore  plcna,&aeri  expolita , iiixta ex- 
timas partes,guttasc6cipiunt.Poftremd  fcripfit  Ariftoteles  plumbum  Indum  hac  gau-  jfe/f.  >-4/- 
dere  proprietate,  vtliquefaiftum;&  in  aquam  frigidam  proieflum  paulo poftexiliat.  mirab. 

Hoc  autem,  fi  verum  eft,inde  poteft  proucnire,quia  plumbum  illius  loci  non  tamgra- 
ue,  fed  aliquanto  rarius  generetiir;ideoq;  ob  hanc  raritatem  ex  frigida  refilit  & noiu* 
mergitur.  MORA- 


V as  piam 
bum  aqua 


'Plumhum 
tmicum 
staturs.  hu 


Spum* 

piumbt 

qux, 

Cemjpt 


Ceruffit, 

eeymum. 

CeruJJit 

d’ff'eren~ 

tix, 

t^lhum 

jCifp4nii 

quid. 


Lih.^.c, 

10^. 


Cerujpt, 

'HeHtnum, 


yiyfsisAIdrouandi 

SYMPATHIA'. 

VELVTI  plumbum  nigrum  amore  ita  indiflbiubili  cum  albo  coniungitur  ,vt 
fine  ipfo  agglutinari  nequeat; pariter human»  carnli  hoc  metallum  adeo 
gratum eft , vt  illi  diutius  abfq;  noxa  libenter  adhsreat . Nouimus  multos, 
nui  iau  fcloporum  vulnerati , cum  globulis  plumbeis  in  carne , diuturnam , & incolu. 
men  vitam  duxerunt.  Ad  rem  narrat  Senertusin  Paralipomenis,  quemdam  Genuen. 
femiclu  tormeti  manuarij  in  f'ronte,cum  infigni  fraiSura  cranij,vulnusaccepifle,&Ge. 
nu»  curatum , globulumq;  plumbeum  inuentum  non  fuifleideinde,  vulnere  agglutina. 
tOjperfpatiumfemeftrisincolumenvixilTe.  At  cum  tandem  morbo  acuto  correptus 
obijflet,  cranium  apertum  eft,  & tunc  globulus  plumbeus  eregione  verticis,  inter  cra. 
nium,  & duram  matrem,  ad  latus  reiftie  futurx , membrana  tamen  plane  illafa , reper. 
tus  eft . t 

plvmbi  recrementa. 


QV  A M V I S in  primo  capite  huius  libri  de  retrimentis  metallorum  fermo  fue. 
rit  habitus:  attamen  in  hoc  etiam  capite  de  recrementis  huius  metalli  necef- 
fatio  differendum  cft.Itaq;  dum  plumbum  adhuc  calens  aqua  frigida  perfun. 
ditur,  fcoriam  quamdam  exuit,  qua:  proprie  recrementum,  & vulgo  fpum  a_, 
plumbi  appellatur.  Hoc  autem  retrimentum  a plumbo  bifariam  refultat:  primo, quan. 
do  vena  plumbi  excoquitur, &h»c  vere  fcoria  dicitur.Secundd,quando  plumbum  pu- 
rum ad  aliquod  opus  liquefit,  & tunc  fpuma  ab  hac  fufione  exiens  non  fcoria, fed  plu- 
bura  vftum  nuncupatur.  Prieterea  veluti  ferrum  ferruginem,&  a:s  *ruginem;  ita  plum- 
bum quamdam  Plumbaginem  eruftat;  quamalij  Certiffam, 'alij  florem  plumbi, Auice- 
nas  cinerem  plumbi,  & tandem  alij,ad  mentem  Galeni,Pfimythion  n ominant.  EtenimG 
Ceruffa  GrKcis  dicitur , forte quafi  4“«AtO|U/ATor  , ideft  arena_, 

Minij;  cum  ex  hac  adufta  Minium , feu  Sandyx  refultet , vel  a detergo  , quia  Cc- 
ruffa  vim  fucandi,&  detergendi  poffideat. Vocatur  autem  Ceruffa,  quia,antequam  de- 
albetur , fit  fimilis  materiK,ex  qua  cera  paratur,  qua;  Gr»cis  li;  nominatur,  & vul- 
go Si4cc4,rjua(i  BUnca , propter  infignem  albedinem , quam  in  exficcatione  adipifei- 
tur.  Ceterum  Ceruffa  eft  duplex,  altera  eft  arte  fadta,  & quafi  plumbum  putridum,^al- 
tera  fub  forma  faxi  effoditur,  & Ceruffa  metalli  cognominatur.  Rurfus  artificialis  cll 
duplex,  cum  duplex  fit  plumbum,  ex  quo  dimanat.  Chymici  Ceruffam  artificialiter  ex 
ftanno  paratam.AlbumHifpanicumnuncupant,cuvn  Ceruffa  prreftantiorex  Hifpania 
deferatur, & hacpotilfimum  vtutur  mulieres  ad  fucos,  & hac  imbutas, ceruffats dicun- 
tur: propterea,nomine  ceruffa, fucus  fapiflime  intelligi  folet.  Altera  Ceruffa  artificia. 
lisfitexplumboriigrOj&hacapudMedicoscftexvfu.  Vitruuius  feriptum  reliquit, 
quod  Rhodij,  in  comparanda  Ceruffa,  implent  dolia fannentis  aceto  alperfis,&  fu- 
perpolitis  plumbeis  maffis , vafa  diligenter  obthurant,  nequidquam  fpirare  poflim;  H 
dcindepoft  aliquot  tempus,  referatis  vafis , Ceruffam  ex  plumbea  malla  deradunt. 
Alijvafa  plumbea  aceto  plena  optime  claudunt,  & poftfpatium  triginta  dierum,  re- 
clufo  vafe,  cerufam  colligunt.  Harc  olim  pratftantilfima  Rhodi  ,■  & Corinthi , & Lace- 
demone,  & proxima  Puteolis,  ad  mentem  Diolcoridis,  parabatur. 

PLVMBI  VENENVM,  ET  MEDELA. 

NO  N folum  limatura  plumbi  humano  ftomacho  grauis  cflj,  verhm  qiioq;  ceruf- 
fa valetudinem  ad  necem  vfqiOifcnditjquoniam  illius  portiones  non  dige- 
runturjfed  in  fundo  vetriciili  ftabiiJantes  humanam  temperaturam  diflbluunti 
Ceruffa  enim  occli  dedo  meatus  fpirituunijinflar  lithargyrij^necat  quapropter  Plinius 
non  immerito  venenum  plumbi  veneno  Jithargyrij  comparabat.  Hinc  coIJjgcdum 

aquas 


Mufei  Metallici  Lib.  I.  i5^ 

A aquas  _cer  tubos  plumbeos  tranfeuntes,vd  in  vafis  plumbeis  pcrno(5tantcs,veI  or<janis 
plumbeis  diftillatas  aliqua  veneni  fufpitionenon  carere.  Item  quod  Cetu  (Ta  humano 
temperamento  officiat , inde  cognofeitur , quia  mulieres  candorem  faciei  Ceruflii  fibi 
comparantes, fa’torem  oris, & nigredinem  dentium  incurrunt , cum  portio  fanguinis, 
qu®  partes  faciei  nutrire  debebat,  fuco  impedita  ad  gingiuas  fluat,&  ibi  tamquam  fu- 
perflua  corrumpaturjvndc  fator  oris,  corruptio  gingiuatum,&  nigredo  dentium  pro- 
uenit;  etenim  nigredo  putredinis  nota  elfe  perhibetur. 

Antequam  pra;/idia  hoc  venenum  expugnantia  pr®fcribantur,necdTe  eft  propo- 
nere figna,  quibus  vtnenum  plumbi  innotefeit.  Itaq;  linguabibentis  limaturam  plum- 
bi grauatur,vrina  fupprimitur,  fluxus  alui  exoritur  fumma  grauitas  ventriculi,  & in-  V- 

tcftinormn  pcrfentitur,color  patientis  plumbeus  euadit,  anhelitus  conftringitur,&  m- 
terdum  paffio iliaca fubfequitur.  Tandem  figna  veneni  Cerufl®  alUmilantur  fympto- 
B matibus,quK  a potione  Gypli  d imanant:  immd  in  hoc  cafu  maior  albedo  lingii®  appa- 
ret. Dolor  igitur  ftoinachi  primum  affligit,quoniam,venenoimpedita  cocodiione,hu- 
inidum  alimentale  corrumpitur;  hinc  flatus  multi  gencranrur,fingultus  oriuntur , gut- 
tur exficcatur,&cerebrum,ob  vapores  afeendentes,  quodammodo  delirium  incurrere 
videtur:  propterea  Nicander  in  Alexipharinacis  ha:c  figna  explanat  his  verfibus  in  la- 
tinuiji  translatis. 

ifnc  Jmtarpumir  Hatr’»  multum  aflrmgente  Yi£ore 
tenet  os,  fuleanti  fngore ficcn 
Gingtux  arefcuut,  cr\Jfante(i\pelle  trahuntur: 
t^fpera  lingua  fcalret,flaccxprote  futturaglandet 
tneficiunf,  nullam^',  cient  e fauce  fahuam'. 

Et ,^raue  turhata  eiuerifur  ratione  cerelrum 
Vanacf,  'relmediaphantafinata  luce  liideri. 

Huic  morbo  facile  mederi  poterimus  primo  pharmacis  vomitum  prouocantibus,  & 

C medicamentis  foluentibus Deinde  prffcribunturMyrrha,vel  Abfynthium,  vel  Hyffo- 
pus,  vel  Semina  Apij.vcl  Piper  cum  vino.  Piiniusfecundus  huic  affediui  occurrit  oleo; 
cum  fit  huius  fententip,  omnia  venena  3 &prcfcrtimPfimithij,  nimirum  Ceruff®  oleo 
hebetari.  Auicennas,  in  hoc  cafu  cly  fieres,  & vomitiones  commendat,  deinde  probat  de  oleo. 
omnia  illa  remedia , qii®  virus  lithargyrijprcfligarepolfunt.  Conciliator  medicamen  4-  Canon' 
vomitum  cocitans  ex  decoiftione  feminum  Rapf,&  A tripi  icis,  necnon  dyfteres  exiu-  Fen.6.c.Je 
recauIiumparatosIaudat.RhafiSjfideiediione  alui  opus  fuerit,  odio  grana  diagridij  ceruffa. 
cum  aqua  mellis  propinat ; poftea  Ladfe , Malua  ,&  Sefamo  huic  veneno  praftoeft.  l-lio-Con 
Quamobrem  lodociusin  Enchiridio  Simplicium  verba  faciens  de  Cerufla  fic  canit,  tin.cap.i. 
Sumpta  yenenofa  tamen  hac  cor  rufducat  aura 
C opia  ,cui  la&isfuhuenit  hauita  malo. 

Item  Nicander  in  Alexipharmacis , aduerfiis  Cerufiai  virus , propofita  medicamenta, 
nempe  Lac,  MaJuam , & Sefamum  his  verfibus  magnificat. 

Et  dfienta premens  tenera  celerylefa  hacca 
D Etngue  natante  dallslac  cum  cute  trijlthus  agris, 

moWficafefeca,  CPteregerm/na  -^alua, 

Expreffumf,  homini  potandum p orrlge fu  ccum, 

T ufa  etiam  mixto  fic prahe  Sefama  hino. 

PLVMBI  PRiEPARANDI  RATIO. 

Metallarii  aliquando,ex  terra  ochr®  fimili, plumbum  excoquunt  pr«ci- 
pue  limen®  ad  fyluam  Bacenam, interdum  ex  fpuma  argenti , & molybdena 
ilJud  eliciunt,  quandoq;  ex  propria  vena,  aut  exiapide  plumbario  ferace  .« 
id  extrahunt . Mod  us  autem  tiindend®,&  terend®  plumbi  ven®,antcquam  in  fornace 
collocetur, apud GeorgiumAgricoiamkgenduscft  Praterea plumbum praparatur,  li.gjere 
& in  pulucrem  multifariam  reducitur:  primitus  virga  corylli  lecenteintra  plumbum  metall. 
liquefadtum  locata,  namq;vi  caloris  c virga  plunibtim  mouente  humiditas  eiicitur,vi- 
ciflimq;  viiga proprio  fpojiatabumide, plumbi humiditatem attrahit jtuncq; pium-  Corjlliyif. 

buiu 


Di.  I o.tle 
Jecit. 

Li.%. 

Lii. 

2. 


eplumlit~ 
fif  htpi- 
desyhi. 


■jramtmitt 


Ih  lih.  mi- 
riti. 


Teru  ahtl 
dittpliem- 
ho. 


JVIoljJJt.. 
t!i  auid 

fit. 


i55  Vlyfsis  A Idrouandi 

bum  cxficca«ur,&  in  plilucrem  redigitur.Alitcr  idem  in  puluercm reducitur, dura  eib,  g 
quefa^io  argentum  viuum  additur,  quo  euanefcente,puluisplumbi  in  catino  remanet. 
Halthemi.T  Proteflbres  pJumbum  in  aurum  pratparare , & in  ftannum  conuertere  pro. 
fitentur,  qu*  operationes  apud  Vuecherium  leguntur . Has  cafdem  operati^qnes  An. 
drtas  Libauius  in  luo  opere  de  Hakhemia  explicare  conatur.Alij  ex  plubo  ajrgcntuin 
viuum  elicere , illudq;  ponderoiius reddere  nituntur , veluti  apud  Portam  in  Magia^ 
naturali  vnufquifq;  videre  poteft. 

L O C.  V S. 

ANDALVSIA,&  Anglia  multis  fodinisredundant,  quarum  prima  copiolis 
plumbi  venis,  altera  vero  plumbi  3 &ftanni  opibus  pollet.  Americana  regio  f 
verfus  Oram  occidentalem  maris  Sur,vt  in  tabula  America;  Cornelius  ludaus 
cbfcruatjPronincias  habet  celeberrimas,in  quibus  ingens  continetur  lacus  , cu  aliqui, 
bus  infulis 3" illorum  lingua  cognominatis,  ideft  Infulisplubi;  proptercaqiidd 
opibus  ampliflimis  plumbi  auda;  funt.  In  Britannia  fere  in  terreni  fuperficie  plumbum 
colligitur.  Pefularu  Mons  in  Hetruria  florenti»  duitati  imminens  lapides  habet  pllim. 
barios, qui  jbreiiitemporisfpatio,  11  excidantur, nouis  incrementis,  tefte  Boccacio, 
inftaurantur.  Pariter  Foroiulian»  regionis  montes  plfibi  venis  funt  ditati.  Deinde  Fri- 
bergi  diuitij  huius  metalli  funt  perinfignes,cum,anno  quinquagefimo  piimo  poft  mil. 
lefimfi,  & quingetelimum,maira  plumbi  nigri  fex  pondo  a fodinis  extrada  fuerit.In  fu- 
perficie telluris  Galliti»  materia  coloris  nigri  nafeitur  arenofa,  qq» pondere  tantum, 
modo  plumbum  elfe  depr»henditur.Apud  Gofelariam  in  monte Rameli  plumbi  nigri 
fodina?  confpiciuntur.  Demimi  Gothia  opibus  plumbi  pratcellit.  Hannoni»  Regio  in 
Flandria  mineris  plumbi  diues  celebratur . Item  Helueti»  montibus  a liquas  plumbi 
venas  Boterus  aflignauit.  Item  Plinius  Hifpatii»,  & Galli»  fimiles  mineras  tribuit,qu*G 
cum  ibi  fint  profundiores,  Metallarijlaborum  vehementi  mole  prerpuntur.  Regionem 
Hundeftruck  plumbi  feracem  Cofmographia  vniuerfalis  conftituit,'vbi,paucis  impen- 
lis,  quantitas  huius  metalli  purificatur.  Ilua  infula  pr»ftat  mineris  ferri,fimiliter  plum- 
bi 3 & ftanni  luculentas  habet  facultates.  India  Orientalis  neq;  »s, neq;  plumbum  pof. 
fidet, fi  veritatem  Hiftoriographi  fatentunquicquid  dixerit  Ariftoteles  de  plumbo  In- 
dico liquato  ab  aqua  refiliente , cum  ill»  liber  Ariftotelis  fit  fufipedus . Per  Lulitante 
tradus  fubterraneos  mult»  plumbi  ven»  dilfeminantur.  Lymburgum , vt  recitat  Geot- 
giusBraunin  Theatro  Vrbium , fodinis  plumbi, deferri  pr»fl:at. Namur,  ex  Botero 
mineris  plumbi  fcatet.  In  Petrafancta , Hetrurisloco , plumbi , & argenti  eft  mincta. 
Peruan»  infui»  quantitate  plumbi  funt  ditillim» . In  Polonia,  quinto  lapide  a Craco- 
uia,ven»  plumbi  funt  feraciflim».  Populonia  probe  ditata  eft  minera  plumbinigri, 
qu»  lucida,  denfa,  & grauis  eft,  paucifq;  excrementis  redundat,vbi  etiam  obferuatur 
alia  plumbi  minera  flaua,  quam  paulo  antein  Rubrica  differentiarum  memorauimus. 
Sardini»qu»dam  plumbi,  6e  ftanni  miner»  non  defunt.  Deniqj  Scotia  quantitatis  H 
plumbi  non  eft  indiga. 

DENOMINATA. 

OV I circa  materiam  plumbi  multis  laboribus  fe  exercet.  Plumbarius  appella- 
tur. Plumbofum  vero  dicitur,  quod  plurimu  plumbi  admixtum,  8e  Plumbeum 
quod cx plumbo confcdumeft;proptereaGr»cis  MqAo/SAc  globus, vel  pila, 
vel  lamina  plumbea  vocatur . Item  M apud  Diofeoridem  plmiiba- 

ccus,vel  naturam  plumbi  referens  exponitur.  Similiter  MoAi/SJao-,?  plumbatura*eft,n?- 
pe  ferruminatio  plumbo  fadaihinc  dicimus  Applumbate, ideft  plumbo  liquefado,quS 
difiunda  funt,  coniungere,&  Replumbare,  quod  plumbo  agglutinatum  eft,  diffoluere. 
Verum  his  nullius  fere  momenti  ommiilis,  ad  metallica , ad  herbas , lapides , & varia 
loca  accedem_us,qux  a Plumbo  denominata  feruntur.  Primitus  tertia  lithargyrij  fpe- 
cies  viliffima  in  primo  cap.  huius  libri  memorata , a Plinio  Molybditis  cognominatur, 

quia 


Muki  Metallici  Lib,  (. 


Jt)7 


1 quiaaliquam  plumbi  naturam  fipiat.  Plumbago  aHquibusdicitura^rugo  plitmb'':  atta- 
men Plumbago  proprie  cft  niateria  nuncupata  Galena , qua>,  poft  fufionem  plumbi,  in 
fiindo  fornacis  remanet.  Hac,  iuxta  nicntctn  MatthioJi  in  coinmentarij-i  ad  Diolcori- 
dem , eft  puriffimum  plumbuin,  quod  ignis  violentia  ipccicm  cinctis  indiiit.Catrerinn, 
ad  maiorem  huius  mctallic.^  materia'  intdlCtHim notandum  cll,qufxl  Plumbago  leu 
A-tolybdena  relpondet  Cadmi.va-ris;  nam  veluti  Cadmia  paratur,  dum  vena  a'ifs  iii_j 
fornace  liquatur,  & pars  lenuior  euolans,&_  parietibus  a dhaicus  cft  Cadmia,  que- 
madmodum jn  primo  capite  enucleatum  fuitrparitcrPlumbago  nafdtur,dum  hqua- 
toin  fornacibus  plumbo,  materia  tenuis  parietibus  adha-ret.  Itaqjficuti  Cadmia  du- 
plex efle  dicebatur,  nimirum  altcranaruralis,  qua- eftbdibbatuf,  & altera  aitificialis 
qu*  in  fornacibus  atris  nafcebatur,aflSmiliter  Plumbaginis  altera  in  fornacibus  plumbi 
oritur,  altera  vero  naturalis  eruitur.  Verum , apud  Plinium,  Plumbago  triplex  confti- 
tuitur:  prima  fpecies  cft  Galena  vocata,  qn*  argentum, & plumbum  participat,  fecun- 
da cft  Plumbago, feu  Molybditna  artificiaiis  tum  Plinij, tum,  Diofeoridis, tertia  eftfub- 
ft-antia  quadam  follilis lapidoiai,  qua;  Plumbago  vei  Molybdena  naturalis  vocanir,ef- 

fodjturqi  ad  5ebaftiam,  & Corycum,  vt  Diolcoridcs  monimentis  mandauit. 

ItemPlumbago.fcH  Molybdana  .apud  Plinium  cft  herba , cuius  defcriptio',  ex  men-' 
tc  Falloppij, quadrare  videtur  ilii  planta; , qua  Biftorta  a Botanicis  nuncupatur  Alii 
voluerunt.  Plumbaginem  Plinij  effe  Perfteariam  maculofam, propter  notas  illas  nlnm- 
beico!oris,quainfohjscohfpiduntur.  Sedaduertendumeft,  quod  Plinius  huic  her- 
ba;nomenPlumbaginisnonacolore,fedab.cfre(ftuaflignauit,  fcilicct  quia  Plumbo 
oculorum  morbo  medetur:  quaprdpternec  eti.im  veritatem  aftecuti  funr,  qui  Dentil- 
lariam  RondeIetijcumP]iimb.agine,feu Molybdena  Plinij coincidere  voluerunt,  hac 
tantum  moti  ratione,quoniam  planta  ha:c  in  manu  detenta  vola;  liuore/cu  plumbeum 
colorem  communicet.  ' ^ 

Ad  kpides  fi  nofmetconuertamus,  primo  incidemus  in  lapidem  plumbarium  , mo- 
lybdoidcm  etiam  nuncupatum,  qui  a vena  quadam  plumbaria  eruitur ; huius  Diolco- 
lides,  poft  plumbum,  meminit , illumq;  a vena  plumbi  diferepantem  conftituit  quam 
venam  molybditim  appellauit.  Itaq;  aflerendum  erit  cum  Ccfalpino  molybdoidcm_ 
effe  quemdam  lapidem  in  nigro  refulgentem,  colore  plumbeo , & tadiu  adeo  lubrico 
vtperuncftns  effe  videatur.  Hunc  Pidiores  indigitant  lapidem  Flandria;,quia  illinc  af- 
feratur, & illo  ad  figuras  defignandasvtuntur.  Hunc  pariter  in  Germania  reperiri  i'k 

Bifemutum  vocari  affirmant,qucin  cum  Stibio  fufum,ad  formandds  characfter^-s  adhi 
bent.  Huius lapidisaliud  genus cruftofum,&  inftar carbonis, nigrum  iuuenitur  quo 
fimiliter  Picftores  vtuntur.Ad  noftras  peruenernnt  manus  duo  lapides  cru ftofi. feu  po- 
tius efcharam  .-Emulantescum  aliquo  liuore  plumbi , quorum  icones  damus  Primus 

vocabitur  Efcharitesnigermoiybdoides,  fecundus  dicetur  Efcharitcsjcum  aliquo  ru- 
bore mojybdoides  alter.Deinde  damus  figuram  lapidis  truncum  arbbreum  cruftofum 
iimulantis,cu  puneftis  plumbei  coloris,qua  de  caufa  SteJechites  Efcbaroides,&  moJvb- 
doidesapcliabitur.  ' ’ 


/..5.0.58. 

'Plufnba* 

JMoJylde- 

Cadmia 

duplex. 


h'th,  25^, 

'Plumba^ 
go  berba. 


Lapis  pIh“ 

barius 

qualis^ 


tum  quid 
fir. 


Efcharites  Moljbdoides. 


Efcha- 


VlyfsisAldrouandi 
EfcharitesMolybdoidcs  alter. 


Subfequitur  ddineatus  lapiscliatnam  lineis  plumbeis  diftinftam  imitans, qui  Clia. 
inites  molybdoides  dicetur.  Aliquando  natura  in  lapideis  chamis, &pe.^inibuslu- 
dens,  figuras  pulcherrimas  producit  squandoquidem  genuit  in  montibus  Cteniteui, 


cuius 


Mufci  Metallici  Lib.I.  i^p 

A cuius  hic  figuram  damus  fine  ftrijs,  & tamen  formam  peftinis  referebat , cum  auribus , & 
lineis  quibufdam  plumbei  coloris : pars  fuperior  magis  concaua , quam  inferior  appare- 

batjparsfuperiorfubnumeror.&inferiorfubnumeroz.confpicitur.  , 

Chamites  Moly  bdoidej. 


Cccnitcs  Molybdoides  pronus,  & lupinus. 


Potent  Igitur  cognominari  hic  lapis  Chamites , /eu  Ctenites  molybdoides.  Ludifica- 
tio naturse  in  faxis  obferuata  eft  , dum  in  montibus  inuentus  eft  lapis  exprimens  illud  ge- 
nus conche  ,quod  Pinnam  vocant  obfcuri , & plumbei  coloris,  propterea  exprimitur  in_ 
nac  tabella  hOc  nomine.  Pinnites  moly  bdoidesj  & in  eadem  tabella  delineatur  lapis  pla- 
nus ex  vna  parte  oualis  fubniger,&  ad  colorem  plumbi  vergens.  Poftremd  delineatur 
rapis  iiuoris  plumbei , in  quo  natura  nos  ludifians , triticum  effigiauit : quapropter  hic  la- 
pis Triticites  molybdoides  erit  appellandus.  1 r r 


p 


Pin- 


Kiufasi  Metallici  Lib.I. 


lyi 


A Inter  loca  a plumbo  denominata  recenfetiir  plumbaria  officina, in  qua  plumbum  fun- 
ditur, & elaboratur . Item  Plumbaria  eftparua  infula  HifpanteTarraconenfis 

Ora  Orientali  ad  Ferrariam  Promontorium . Ortelius  memorat : infulas  Moiybodes 
SardiniE  adiacentes,  quarum  altera  vocatur  Plumbea,  altera  Hieracum;  Ortelius  ta- 

> raen  nomen  Molybodis  ad  infulam  tantum  Plumbeam  merito  referendum  ede  arbi- 

tratur.  Gefncrus  fcri  plit  reperiri  in  Germania  Thermas  nomine  plumbeas , quarum_j  InCuU 
aqute  plumbi  naturam  participant . Item  Falloppiusmonimentis  mandauitin  as;ro  'P^^obido- 

Vicentino  effie  aquam  plumbeam,  qus  ex  fodina  plumbi  erumpens,  & venam  plumbi  des'oii. 

lambens  e iufdem  qualitates  acquirit . Demum  pallor  ob  liuorcm  a Poetis  plumbeus 
fuit  nuncupatus,  pariterq;  color  plmhbeiis  de  illis  effertur , quorum  virtus  mnoritur : 
quamuispronuncictur  etiam  de  iJlis,qui  nigro  Ictero  laborant.-propterca  apud  Athe- 
neum  vocatur,qui  afpeffu  plumbeus  effe  videtur.  Poftremd  metapho- 

rice vocantur  Ir£plumbea;,qua?cumlintgrauiffima;,altasradiccscgcrunt.  Immd 

apud  Horatium  plumbeus  cognominatur  Aufter,  propter  rationes,  quas  in  Rubrica  r ' 

B differentiarum  affignauimus:  cecinit  enim  Horatius.  /erw. 

Nec  mtlla  me  ambitia  (>erdit,  nec plwnbeus  Aufter. 

EPITHETA. 

SILENTIO  pr^tcrirepoffemus plumbi  epitheta, qua- cum  pauca  lint,  partim  ad 
nigrum,parcim  ad  album  plumbum  pertinenr.Nihiiominusbreuibus  ab  hisnod 
met  expediemus . Etenim  Latini  ponderantesillius  fubftantiam  denfam  gru' 
uem,&minimHefifl:cntem,  plumbum  folidum,graue,&  flexile  cognominarim  ^ratio- 
ne coloris,liuens,&fufcum  dixerunt.  Quoniam  verq,cumad  varia  opera  deftinatiir 
facile liquefeit,  liquidum , liquens  indigitarunt . Dcniq;  quia  ex  ipfo  globi  pro  tori 
mentis  bellicis  fabricantur,vulnificum  appellare  decreuerunt.  In  libris  graicis  epiche- 
ta  ad  plumbum  album  tantummodo  attinentia  legirausiquandoquidem  i *»o‘5  exponil  ^pbheU 
C tur  indutu  pulcher  .attamen  apudDiofeoridem  plumbum  album,  nempe  Caffiteros'^''''''^''- 
itttoj  dicitur,  nam  ibi  hoc  nomen  pro  molli,  & delicato  vfurpatur.  Item  apud  Home- 
rum in  Illiade  Caffiteros  HoTsuxTot.ideft nuper  fabricatus  vocatur,  immo, & jasiroc, 
fplcndens.Tandem  wtmf  Sog,  fcilicet  omni  exparte  coCtus,vel  perfeffe  coiftus  Hdfiol 
do  Caffiteros  appellatur, 

ADAGIA. 

VI L IT  A S,  & imbecillitas  huius  metalli  multis  prouerbijs  anfam  pr.-ebuerut: 
fiquidem  Tlu>nbeisfugiowbusdim'!care  dicuntur,  qui  inutiliterprailiantur. 

Pariter  Tlumheo_gladio  iu£-ulare  eft  proiierbium,quod  de  leni,  & futili  ar^u 
mento  pronunciatur : hoc  adagio  frpe  vfus  eft  Cicero  feribens  ad  Atticum,  & alfbi, 
quoddam  argumetum  inane,&  nullius  valoris, pugionem  plumbeum  appellauit.  Itein 
apud  Terenti  tim  Tfomoplumleus  ignauus , & nullius  ingenij  dicitur . Nam pl limbum 
eft  mdicium  hebetudinis,  quia  cum  velociffima  debeat  effe  mentis  agitatio,  ouando 
D ad  fpcculationem,&  ad  operationem  erit  tarda,  plumbea  vocabitur;  quamobrem  huc 
refpiciens  Cicero  in  Tufculanis  feribebat.  .Vt/i  fnne inThyjicisplnmbei  fum^s , To- 
Win oppolitLim  hgnificant  Tr.*/A?wie«apud  Plautum,  nam  pro  grauibus fumuntur,  & 
fpeffare  videnturad  illos,  quiingentes,  & lubitos  irarum  motus  concipiunt . Pnete- 

rca  TlumbeusgUdiusin  eburnea  'raftna  profertur  de  re  admodum  abfurda . Nonnulli 

tradunthoc adagium  dimanaffe  ab  apophthegmateDiogenis Cynici, quialiquando 

obferuans  adolefcentem  venufta  decoratum  forma,fermone  obfcamum  proferentem 

dixiti  is  ex  eburnea  vagina  plumbeum  educit  gladium.  Huic  opponitur  illud.  Gemma  Tlumbedt 
dnnulo plumbeo tnclupa,  quod  de  re  etiam  incongrua  pronunciatur,  eftq;  admodunuj  irCdiu, 
conforme  illi  ,quod  in  capitefecundo  recitatum  fuit,  nimirum , ^nnulu,  aureus m qualis 
narePutlla.  His  additur  aliud.  Nummus  plumbeus  re  inutili  diuulgatur-  Num’,ru. 

quapropter  Plautus  in  Muftellaria  ad  re  dixit.  TacejPs faber,  qui  cudere  files  nummos  pl{l.ie^^ 

P a pium. 


In  ifiere- 


TlumlU 
in  igne 
cor^umi- 
tur. 
Caf.6. 


"Pauperes 

afst- 

mtlantur. 


Virperfe- 
fius  cui 
fwiilis. 


172  Vlyfsis  AIdrouandi 

//«rw^fWjidcftqui  nihil  boni  operaris.Hoc  noneftdiirifni]eiII!.frf>-W/^»»jw^;,jj  ^ 
fpcdat  ad  iilosjpui  fiib  blando  vultu  animum  virulentum  occultant.  Narrat. n.Dion, 
Antonium  Caracallam  nummos  adulterinos,  fcilicet  ex  plnmbo  argentato, 
inaurato  in  vfu  habuilTe,  & luis  Senatoribus  dediflc.  Deniqj  ex  grauitate  metalli  ortii 
eft  aliud  zdagium.T/um6eopei/e  incedere,  quo  Veteres  nobis  infinuabant,  in  ncgocijs 
difficilibus  peragendis,  pedetentim,  & paulatim  incedendum  efle. 

MYSTICA,  ET  MORALIA. 

INlQVITAS,feu  hominum  malignitas,  iuxtavifionemZachari»  Prophets,fu. 
per  talentum  plumbi  fedet:  ideoq;  nefarius  Pharaonis  exercitus , quippequiini. 
quitatibus  femper  adha’(ir,tanquam  plumbum  in  aquis  fubmerfus  eft.Diuus  Hic. 
ronymus  feriptis  mandauit  plumbum  no  effie  metallum  prorfus  contemnendum  ,quo. 
niam eloquio Samaorum Prophetarum, (ScDoaorum  comparatur: etenim  hoc  alijsf 
metallis  permixtum,  pro  eorum  purificatione,  paulatim  confumitur,  & euanefeit;  pa- 
riter omne  eloquium  do  Trinarum , & fermo  Prophetarum  perit  in  illis , qui  illud  au- 
dire contemnunt.  Carterhm  fi  cumS.i?  plumbi  conditiones  pondercntur,ilIasvarif  nio. 
rum  honeftati  inferuire  comperiemus.  Primitus  vena  huius  metalli  nigra  eft,&calcu- 
lofa,qus  purgata  in  fornace  in  plumbi  fubftantiam  coniiertitur:  id  aliquando  accidit 
multis  hominibus,  qui  in  vittr  primordio  multis  flagitijs  funt  nigri, & varijs  criminum 
calculis  refertijfed  in  fornace  calamitatum  pofiti,fiunt  plumbum,  nempe  viri  iuffitia 
infignes,&  pietate  molles.  Item  plumbum  licet  fufeo,  & nigro  colore  fit  refertum:  at- 
tamen  in  igne  locatum  rubefeit,  deinde,  calore  ceffante , plumbo  frigefeenti  prillina 
nigredo  reftituitur : fic  multi  homines  in  hac  mundana  mole  verfanwtr , qui  nigrore 
criminum  tindii,  fi  in  flammis  arumnarum  collocentur , illico  charitate , & dileTionc 
rubelcunt,  at,celTante  moleftiarum  incendio, priftinam  nequitia:  nigredinem  induut 
Verum  plumbum  non  folumin  igne  rubelcit,fed  etiam,violcntia  ignis  perfeuerante, 
peniths  confumitur:  idcirco  dicamus, in  hac  morali  dodtrina,  plumbum  efle  homineniG 
peccantem,quiin  igne  correTionislocatus,ftatim  claritate  refertus  rubefeit, at,fi diu 
acris  corredfioniim  flamma  perdurauerit,peccans  ftimulis  defperationis  agitatus  ta- 
quam  plumbum  deftruitur:  quare  ad  rem  Hieremias  hac  verba  protulit 
jlauit.  Conflator  , in  igne  con/umftum  eUplumlun?.  Immo  plumbum  eft  metallum  craf- 
fum,  obfcurum,ponderofum,&fa?dum,quoniam  manus  pertradiantium  maculat.Pec- 
cans  has  omnes  fortitur  conditiones;  eft  enim  crafliis,dum  faftu  intumefeit,  ignoran- 
tia obfcurus , pigritia  grauis,  & inhonefta,  & pernitiofa  libidine  fadus ; quare proxi- 
mos  inquinat,  & eos  potiffinmm  quibufeum  affidueverfatur . Deniq;  plumbum,  licet 
inter  alia  metalla  vilitatem  quamdam  prafeferat, nihilominus  ad  varies  vlusidoneu 
commendatur.Hanc  vilitatem  plumbi  an  ulantur  pauperes,  quiquamqua  intcralios 
viles  reputentur,  tamen  ad  vfum  Reipublica  valde  vtilcs  efle  feruntur . Sin  plumbum 
c6fiderctur,quatenusvfui  medico  famulatur, moru  quoq; integritati  occafionemprtf- 
bebit:  nam  puluis  plumbeus  tumores  deprimere,  fluxus  fangniniscohibere,&  morbos 
oculorum  fanare  perhibetur:  ideoq;  imaginari  debemus  plumbo  carnem,  & eius  pul-H 
uere  memoriam  rnortisreprafentari;  fic  enim  hoc  puluere  tumores  fuperbia  depri- 
muntur,fluxus  fanguinis  efiaminats  molliciei  coercetur,  morbufq;  oculorum  imiidii 
penitus  aboletur.  Deniq;  plumbum  frigidum,  &humidum,  ponderofum,&  vtilemul- 
tis  medicina  vfibiis  traditur.  Huic  merito  affimilatur  Vir  perfedlus , qui  caftitate fri- 
gidus, pietate  humidus,  animi demiflSone  grauis,&  perfediionc  dodfrinx  Cbrifti  mu- 
nitus ad  medicinam  animarum  valde  vtiliseuadit.  Ad  finem  3 cum  nomine  plumbi, 
peccantes  fignificentur,&  plumbum  in  India  minime  inueniri  Hiftoriographi  refe. 
rant,necefle  erit  aflerere  in  India , nimirum  in  Ctli  Regia,  plumbum, nempe  homi- 
nem lethali  confeientite  vulnere  affedtum  locum  non  habere. 


PRO- 


problemata; 


VARII  huius  metalli  effedius  amplam, & prfdaram  occaiionem  varias.qiicre- 
di  caufas  nohisprfbucrunt.Itaq;  plumbum  dum  virtute  fornacis  in  cinerem 
redigitur,  cuicumq ; centenario  oifto,aut  decem  pondo  adduntur,vt  Metal- 
larij  teftificantur:  immo  eumdem  effeftum  fortiuntur  lateres  in  fornace  cofii , quia, 
poft  coitionem,  grauiores  euadunt,  cum  tamen, abfumpta  eorum  humiditate,  maio! 
rem  kuitatem  acquirere  deberent.  Quocirca  huius  effeduscaufam  inueftiganti  re. 
fpondendumeft,quod  dum  lateres  coquuntur,  fuligo  ignis  iilis  adhatrens  deperdit* 
humidnatis fubffantiam  reftaurat ,confequetcrqj  eorum  pondus  auget . Pariter  adu— 
flo  plumbo  idem  contingit ; nam  flamma  fornacis,  quam  vocant  reuerberi; , fupra  ci- 
, neres  refleaitur  ibiq;  luam  fuliginem  deponit, atq;  hac  ratione  plumbi  pondus  auge- 
. B tur,&  huius  effeaus  fignum  inde  colligere  oportet,  quoniam  fi  cinis  ille  fundatur,  in 
plumbum  quidem  conuertitur  paucum  , &reiiquum  in  retrimentum  tranfit.  Et  quam- 
; uis  cattera  metalla  in  eadem  fornace  flamm*  reflexum  recipiant , eorum  tamen  pon- 
' dus  minime  augetur,  quoniam  fuligo  illis  haudquaquamadhatret.  Deinde  qusritur, 

' cur  plumbum  in  loco  humido  locatum  augeatur,  cum  id  monftret  experientia,  dum  .! 
Imbrices  plumbei,  quibus  *des  magnific*  teguntur , poft  muitorum  annoru  fpatium, 
grauiores  inueniantur  tanto  exceffu , vtob  nimiam  grauitatem  permutari  debeant  [ 
Hac  veritatem  oftendit  etiam  Galenus  exemplo  ftatuarum,  qu*  plumbo  ferruminan- 
tur; in  illo  enim  plumbo  ,traiftu  temporis , quadam  veiuti  verruca  crefeunt,  quanil 
aliud, nifipartesplumbiauSacife  poffunt.  Refpondentnonnuili  hoc  metallum  au- 

i gerfquia  rarum  e ft,continctq;  partes  aereas,quapaulatim  in  fubftantiam  plumbeam 

tranfmutantur;  hac  de  re  eius  moles,  & pondus  augetur.  Lamina  igitur  plumbea  tur- 
res , vel  templa  tegentes  pondo  centum , poft  aliquod  temporis  fpatium,  ad  dece 
libras  fupra  centum  acccduut.Viri  in  PhiJofophica  paieftraexerciratilfimi  docentla- 
C minas  plumbeas  Sole,  & frigore  ita  corrumpi  ,&veluti  exanimari,  vterufla  fupcrfi-, 
cialis  in  plumbum  veiuti  mortuum  degeneret:  idcirco  lamina  illa  filiquefiant,  non. 
nifi  duas  plumbi  partes  fundent,  cum  reliquum  in  excrementa  tranfeat!  Hinc  vera_, 
problematis  cauia  refultat,  fi  dicamuslaminas  illas,  ratione  frigoris,  & Solis,  ob  cor- 
ruptionem , in  cineraceam  materiam  abire ; vnde  qualitas  terrea  plumbi  tunc  maois, 
qtiam  antea  viget,  & metallum  magis  ponderofuracuadit.  Rurfum  quaritur  curlamL 
na  plumbi  fupra  vaporem'  aceti  coJiocata  albefeat,  & in  ceruffitm  conuertatur.  Re- 
fpondetAlbertus  idprouenire  ab  acrimonia  vaporis  calidi  aceti  in  fubftantiam_j 
plumbi  penetrantis  &argentum  viuum  ibicondenfacum  abluentis, cogentifq;  iiiud 
ad  fuperficiem  lamina pJmnbea , inftargranoriim  milij,  afeendere . Iterum  quaritur 
cur  altera  parte  Ipeculi  plumbo  lita,  fimuJacra  facile  reprafententur,  &,  abfq  ; iiJo,  fi- 
mulacra  minime  reddantur.  Huc  fortalfis  cuenit,quoniam  ex  vitro  tanquam  ex  re  lu-' 
eida  , & ex  plumbo  tanquam  ex  re  opaca  , altero  quodammodo  albo,  & altero  nigro 
quoddam  gignatur  idoneum  nigrum,  in  quo  rei  imago  prafencis  facilefeructur.  De- 
D niqiinueftigant  nonnulli  caufam,proptcr  quam  vafa  pJumbea  aqua  plena,  & fupra,., 
flammas  collocata  non  liquefeant.  Refponfio  eft virtutem  ignispervafa  tranfire,&- 
fuam  adlionem  in  liquorem  contentum  exercere.  Hinc  coiligcmda  eft  ratio , cur  char- 
ta fupra  candcllam  accenfam  pofita  non  accedatur , dimraquam  vd  oleum  contineat. 


Thimht 
podus  aum 
gemr , 


ImlricH 


Vih.  de 


Speculi 


S 1 M V L A C R A. 


D fignificandam  .Aulicorum  cohortem, Ripa  pinxit  iuuenem  veftimcntis  vi- 


A,  ^ — o ’ — — - — . — , ...j.—  V tuj  111  ciicis  Vi- 

ridibus indutam  cum  calceis  plumbeis , vt  Aulicis  infinuarct  quod  quando,  -V-V 
alicuius  caufa,  aliquid  operantur,graues,  nec  facile  cuiuslibet  veibis mobi-  ZJreT* 

lesefte  debeant.  Idem  Au(ftor,vt  Legem  veterem  exprimeret,  dclineauitmulierem_» 

veftibus  habraicis  ornatam  finiftra  manu  tabuias  Legis  veteris  tenentem , & , penes 

P 3 ■ . , dex- 


Tafte  j. 
IcoH. 


Vlyfsis  Aldrouandi 


*74  ^ 

dextram,  habentem  pilam  plumbeam,  cimi  hoc  Diiiio.  PONDVS  GRAVE.  Qiiando.  t 
quidem  praecepta  legis  veteris  grauia  ,&  feucra  erant,  cum  illa  lex  timorem,  & (tue, 
ram  luftitiam  rcfpiceret:  propeerea  huc  refpexit  Pfalmographus, quando  dixit. 
',hhHu>n7),>m<n«.<.  PariterRipa,  vtoftcncleretrauiitatem,  figuramt  mulierem  cum 
mairaplubeafupracaput;naq;vcluti  p!umbu,obgrauitatcm,femper  deorlum  tendit, 
ita  Fatuus  nunquam  ad  luperna  mentem  cleuat ; quocirca  huic  mento  competit  illud 
adagium.  Tlumbexm  i«genwm . Demum  , in  Pertinacia  dcmonftranda,  idem  Authot 
mulierem  nim is  velatam  veftimentis  cum  talo  plumbeo  fupra  caput  effigianitietenisn 
plumbumquid  difficile  mobile  defignat,  pratcrquamqudd  ignorantia,  plumbo,indi. 
«tiir,  qua;  pertinacia;  mater,  & nutrix  elie  perhibetur.  His  addatur  limulacrumRapi 
plumbei,  quod  Plinius  in  templo  Apollinis  Delphici  iuihe  memorat. 

VSVS  IN  MEDICINA. 


oleum  ad 

litmor- 

rhotdes. 


T>'tff'ereH~ 
tta  flum- 

tiyjiiyO’ 

hti. 

Lib.^.cap, 

50. 

Tlumli 

adurendi 

medus. 


tami/ut 
plumbi 
ad  quid. 
l,.\.curat. 


Nafus 

plumbeus. 


EPONITVR  plumbum  inter  illa  metalla,  qu.r  varijsmorbis,  & pr®cipue 
extrinfecis  plurimum  conferunt . In  primis , ad  varios  vfiis  medicos,  inot. 
tarium,  & pifHllu  ex  plumbo  paratur,led  potilfimuin  in  illo  rofaccum  oleum 
tamdiiiagitatur,donec  aliquam  fpiffitudinem  acquirat, poftmodum  fpitio  quinqjdie. 
ruminfolatur,quod  medicamentum  hannorroidibus  non  pauc.am  aiiert  vtilitatenij 
& ambuftis  fsliciter  medetur.Immo  Medici  curant  vafa  ex  piumbo  formari, inquibus 
varia  elei3uaria,&  pinguedines  optime  feruantur.  Prxterea  plumbum  in  Pharmaco, 
polijs  varie  pr.Tparatunlauaturenim,  crematur,  -ieius  etiam  fcoria  non  abijcitiir. 
Itaq ; plumbum  lotum , & combuftum  eumdem  fortitur  colorem ; quare  Pharmacopei 
emptores  decipere  poifiint,  nifi  igne,  & experientia  diftingiiatur : namq;  fi  fupra  lami- 
nam ferream  cadentem  portio  plumbi  vfti  pon  atur  (dummodo  optime  fit  combiiftum) 
non  eliquabitur,  Scliqueicens  ruborem  acquire:  ;fin  fuerit  lotum  illicd  liquefiet, & 
comglobabitur.Eft  autem  aduertcndum,qii6d  plumbum  crematum  maiori  virtute fic. 
candij&refrigerandi  potitur,quoniam.aduftione omnis  humiditas  eirinefcit.  Modus (; 
autem  adurendi  plumbum  multiplex  eft,  fed  duo  tantum  iunt  in  vlu.  Vnus  cft,qui  pri- 
mo loco  a Diofeoride  aflignatur , & fit  cum  fulphurc;  alter  modus  in  medicina  non  ha- 
bet  locum, cnm  illo  Figuli  tantum  vtantur,vtcruftam  illam  vitream  vafis  impertiantur, 
&hoc  plumbum  vftum  Figulorum  rubri  eft  coloris.  Hoc  etiam  aliqui  Chirurgi  vtutur, 
vt  vitent  plumbum  primo  modo  combuftum , quia  mixtionem  fulphurisabominantur. 

Scoria  plumbi, & praicipue  illa,qiix  ad  luteum  colorem  tendit, maiorem  vfum,qoam 
plumbum  vftum  in  medicina  habet,  fiquidcin  maiori  facultate  ad  ftringendi,&  ficcan- 
di  pollet:  etenim  conftat  ex  parte  tcrreftriori  lapidis,  lauatur  autem,  vt  pra’cipiiDio- 
fcorides,antcquammcdicaniecisadinifceatur:  nam  in  Dylcnteri;i,  &Tcncfmoadfuf- 
fitus adhibita  infignemfolct  habere  pra’rogatiuam.Qua propter  aqua; thcrmales plum- 
beam venam  lambentes,  in  fugandis  militis  extrinfecis  morbis,  fune  pr-cflantilliraii 
emn  in  potu  nullo  modo  exhiberi  debeant . Immo  lamina  plumbi  varijs  affediionibus 
multum  adiumenti  afferunt.  In  primis  paratur  iamina  plumbea  latitudinis  duorum  di- 
gitorum, qux  fupra  regionem  renum  gcftata,  auctore  Oribafio  , inuoluntariurnfemi-d 
nis  fluxumcohibet,con(equenterq;  noCturnam  pollutionem  arcet.  Vcriim  huius  laini- 
nf  vfus  multis  videtur  fulpectus,fi  diufupra  renes  feratur,  quoniam,ob  nimia  illaruin 
partium  refrigerationem , impendet  periculum , ne  lotium  fupprimatur.  Rurfus  talis 
lamina  ganglijs  alligata,  tumorem  difeutit.  Chirurgi  laminas  plumbeas  in  profundis 
vlceribus  adhibent,  dum  ex  illis  fiftulas,&  turundas  fabricant.  Item  quando  nafiinu 
amputatum  reftaurant,folent,  cum  ex  brachio  a ppofita  eft  caro  in  locum  deficientis 
rafi,fupcrponerc carni  illinafumex  lamina  plumbea  formatum,  vt  comprimendo, 
nafi  figuram  carni  imprimat.  Cerufla  etiam,  qus  flos  plumbi  nominatur,  multas  ad  res 
inmedicinaconducit:refrigeratcnim,&ficcat,tefte  Auicenna,  in  fecundo  cxccffn 
Sandyx  vero  ex  adufta  prodiens  ccrulia  ficcat  quidem , fed  non  refrigerat ; fin  ablua- 
tur ficcandi,  & refrigerandi  virtutem  acquirit.  Itaq;  Laborantes  vlceribus , ex  vfii  cc- 
ruflTa:ampIiflimum  frinftum  femperfuiitcoufecuturi.  De  hac  quoojlodocius  in  Enchi- 
ridio Simplicium  fic  cecinit. 

Vl 


Mufd  Metallici  Lib.I.  ip-j 

A Vlttrt’ tri-MYn  reprimit, Citrnfm^\rerolu'tt, 

Rt  ficcata  tepit  '\>ulnera  cruda  ruit, 

Wc6,  in  cica  trkibus  dealbandis^  ccruffa  cft  (ncdicamentum  commodum , & falutare,  ^^^rruffa 

dum  carnemcicatricisdealbansjfiuscoloremreliquacutifimilemfeddit.  ’ '»ires. 

Chymkiplumbummcalcern  redigunt, &,inlanandisvlceribustanquam  medica- 
mentum non  li-cruendum  pra-dicant. Similiter, ex  Saturno , nimirum  ex  plumbo  fa- 
lem  eliciunt,  & huius  grana  qua  tuor  cum  fpiritu  vini,  ad  cohibendas  pollutiones  no- 
fturnas,  propinant:  deinde  hunc  medicamentis  externis  permifeent,' & potillimum  in 
agritudinibus  oculorum  commendant.  Item  ex  eodem  Saturno  non  folum  extrahunt 
Calcem,  fed  etiam  Liquorem,  quintam  Edentiam,01eu, Florem, & Crocum,quorum 
omnium  praparationes  apud  Andream  Libauium  diligentiflime  exarantur . His  ad-  ca^ 

damus  tanquam  coronidem , quod  dolores  capitis  acuti  plumbo  liquato  Scutellteli-  pitisyttol 
gnea  capiti  fuperpofita;,&aqua  fetniplen*  intufo  tolluntur,idq;  fieri  polTe  multi  cre-  lietur. 
dunt,  quoniam  vapores,  quibus cerebri  menynges  punguntur  , plumbo  coagulantur, 
fi  &veluti  fpiritu  quodam  laturnino  figuntur. 

VSVS  IN  SVPPLICIIS. 


INTER  inftrumenta,quibusab  antiquisToitoribus  Rei  cruciabantur.  Ligna, 
Vngues,  Lora,&  Plumbum  recenlentur.lmmd  plumbo  liquido  fatpiflime,  in  pu- 
niendis Sontibus,  Veteres  luflitiEiniuiftri  vtebaniur. Huius  cruciamenti  memi- 
nit Horatius  fic  canens. 

V ncus  aleji,  liqurdumue plumbum. 

Fornacem  plenam  plumbo,  refina,  &pice  tanquam  nouum  cruciatu  Diocletianus  Im- 
perator ad  inuenit.  Hac  ruit  tortus  Sandius  Vitus,  quemadmodum  in  illius  Vita  legi- 
tur, qui, iuffu  Valeriani Prarfidentis Diocletiani, in fimili fornace locatusinea,  tan- 
C quam  in  aqua  fluminis,  fupra  vim  natura,  illafus  natabat.  Pariter  plumbum  liquefa- 
«Sum  aliquando  in  os  SaniSorum  Martyrum  infufum  fuit,immo  & in  aures  vt  in  Adiis 
Sandii  Moniati  militis  habetur , his  verbis.  Tyranuu.t  ait  eruens  plumbum  auribus 

eiusinfssndite,  uehocem  T)ei fui  maleficia  docentis  admittere pofsit,  Quandoq;  in  nu- 
dum tergus  feruens  plumbum  Tortor  infundebat : propterea  in  Aciis  Sandiorum_j 
Thyrfi&  fociorum  hac  \cgntVtr.F eruens  adhucplumbum  in  medtum  esus terpus  efi^un- 
dunt  \plumbum  Wrb  infuperlicie  tantum , ZF’  leuiter  id  attingebat  , nthsl  omnino  eum 
offendens-.  Similiter  eo  deuenit Tyrannorum  feueritas  erga  Chrifti  cultores,  vt  pedes 
martyrum  excauatis  lapidibus  plumbo  liquefadio  infererent:id  legimus  in  Adiis  San- 
dli  Ben  igni , his  verbis : Iniejuifsimus  Imperator  in  carcerem  eum  tncludi  pracepit , 
grande faxum , idem  -,pe: foratum  adduci,at^-,illi pedes  eius  plumbo  liquefa&o  inferi. 
Immane  quoq;  fuit  illud  lupplicium  ,quo  Martyres  cruciabantur,  dum  in  lebete  plQ- 
bi  liquefadii  pleno  mergebantur:  hoc  lupplicium  in  Adiis  Sadlorum  Acyndini,&  So- 
Ciorum  exaratur.  In  alijsfupplicijsplumbo  denfato  Veteres  vtebanturjquandopor- 
D tjones  plumbi  collo,  manibus  ,&  pedibus  alligabant,  deinde  in  mare  patientem  mer- 
gebant. Amplius  Scriptores  ecclefiaftici  meminerunt  flagelli  ex  funiculis  parati,  cum 
pilisplurnbeis,  quo  multi  m.artyres  ca:fifuerunt.  Olim  etiam  Romat  Debitores  fimili 
flagello  verberabantur,  & hic  flagellandimodus  ad  tempora  vfq;  Conflamini  Impe- 
ratoris penetrauit,  qui,  cumeflet  Chriftiana  pietatis  Cultor,  hanc  parnamprorfusan- 
tiquauit,  quemadmodum  Baronius  in  Annalibus  ecclefiafticis  retulit. 

VSVS  IN  BELLO. 


TlumlU 
auribut  in 
fufum. 


Flagelln 

cum  pilis 
plumbeis» 

xa4nno 

Chrifii^^. 


ANTI^^VITAS  in  pr^lijs  vtebatur nonnullis glandibus,cju;Enil  aliud  erantjiiifi 
plumbum  in  Egurain  glandis  fbrmatum.Has  glandes  Prifei  loro  alligabantj& 
proijciendo  in  hoftes,  eas ilJico ad  fe  trahebant  fumma  hoftium  pernkie.Alij 
rcferunt>c]ubd  in  Bello  huiuimpdiglandes  cum  fundis  adhibebamur.  Hoc  in  loco  rc- 

prx- 


175 


Vljfsis  Aldrouandi 


prsfentantur  icones  duarum  glandium  ex  plumbo  ,quK  figuram  balani  prorfus  ,-cniii,  E 
fantur  nam  in  medio  funt  tumida,  & amba  longitudinis  duorum  digitorum , cum  di. 
midio’  & in  medio  latitudinis  feiedigiti pollicis, quibuldam  charadleribus  fignat.t, 
qui  forte  nomen  Ducis  cohortis,  vel  Prafedi  Belli  indicabant , vt  in  tabella  apparet. 
Ex  plumbo  paratur  etiam  Plumbata, vulgo  Tiomb<troU,<\\x^  nil  aliud  ell  nifi pila  pium. 


lis  in  particulari  venatu  has  animantes  aggrediuntur  currentes,  & pro  ijciendo  funes, 
VenMh  fummitate  funt  plumbi  portiones  annexa:,  currentium  animalium  pedes 

T^icu^fiet~.  implicant,atq;  hac.  ratione  coercent.  Hodie  globi  b6bardarij,feu  tormenta rij  ex  pium* 

“ bo  parantur,  & pqtifiimum  pro  tormentis  manu.arijsi  namq;  pro  bellicis  tormentis  ma-  ^ 
ioribuSj  ex  ferro  fabrefieri  folenr. 


CER  VSSA  in  fifbili  nono  combufta  colorem  rubrum  acquirit , &,  ad  mentenu 
Diolcoridis , Sandyx  euaditj  & talis  color  apud  Plinium  cafu,  nimirum  incen- 
dio Pyrr*  inuentus  eft,  quo  poftmodum  Nicias pidior  primus  vfus  eft.  Hac, Ii 
cum lequa portione  Rubric* aduratur, vtnonnulli alfirmant,  Minium  prKbet,quo(l 
poftea  a Minio  Antiquorum  valde  diferepat, quod,  noftra  arate,  Ginnabrium  dicitur. 
Eft  igitur  Sandyx  fpecies  quadam  Minij  artificialis:  immd  huius  cerulfa  vfta  meminit 
Cerulpt  etiam  Galenus.  Animaduertendum  tamen  eft,  quod  hac  cerufla  adiifta  Actio  & P-w- 
yfla  quid  lo  Seticum  dicitur,  Vitruuio  Sandaracha  : quocirca  apud  hunc  Authorem  duplex  erit 


Glandes  plumbea  Antiquorum. 


I 


e 


bea  longo  funiculo  annexa.  Huius  inftrumenr!  fnrrafli  mpminif 
comprenenaunt,  vt  ex  nns  lapidem  iiezaar  extrahant:  quandoquidem  nonnuJJi  ex  iL 


VSVS  IN  COLORIBVS. 


Mufd  Metallici  Lib.  I.  i^7 

A Sandaracha,vnafoffiIis,&  eft  Arfenicum  rubrum , altera  arti/icialis,  qus  Sandyx- 
Diofcoridis,  & GaJeni  appellatur.  Propterea  afferendum  eft  Sandycem  Dioftoridis 
& Galeni, Ceruffanifaiftam rubram  per aduftionem  apud  Aetium,&  Paulum  Sanda- 
racham  fa^itiam  apud  Vitruuium , & Sadaracham  adulterinam  apud  Plinium  vnum 
& idemeffc  pigmenti  genus,  dequo  Virgiliiis  in  Buccolicis  fic  cecinit. 

Sponte fua  Sandyx pafcentesyejliet  Eelo^,  j, 

Ochraquoquccftgenuspigmentilutei,&eftduplex,alteranaturaIis,qu*in  fo-  « A 

dina  plumbi  inuenitur,  altera  ex  plumbo  vfto  arte  paratur, qua’  pidoribus  magis  pro- 
batur,&vtraqucaduftionerubd'cit.  Praterea  Ccruffa  inter  pigmenta  alium  habet 
locum,  dum  albiflimum  colorem  prabet : hac  quoque  duplexaffignatur,  naturalis  ex  c ruff 
fodiniseruta,& artificialis  ex  corrupto  plumbonata.  InfuperPiftores,  vt  nonnulli  dupl 
affeuerant,ad  imagines  defignandas,ftylo  ex  materia  plumbea  parato  vtuntur.  Ho- 
die  huiufmodi  ftylus  ex  lapide  plumbario  fabricatur,vt  in  Rubrica  Denominatorum 
annotauimus.  'Aliqui  ad  fignandas  chartas  modicq  plumbi  acuminati  vtuntur, idq; 

B Tiomhino  nominant.  Reprafentamus  hic  iconem  ftyli  ex  cuiiffdam  plumbi  genere  fa- 
fti  in  mucronem  derafi,&manubrio  ligneo  inferti.  Putat  tamen  Gefnerus  effe  genus 
plumbi  faftitij,  quod  apud  aliquos  StimmiAnglicum  appellatur.  In  eadem  tabella 
conlpicitur  feries  globorum  inftar  corona  precaria,  qui  partim  ex  Chalcedonio 
partimex  Succino  formati  funt,  de  quibus  fuoloco  verba  fient.  ’ 

Scjlusplumbeus  manubrio  ligneo  infertus 
ad  defignandum, 


7^  i litertt 
JeleSrnr. 


fuctirum 
mos  anti~ 
^uus, 
tib.  34. 

Vth.  9. 

x^^g.nn, 

cap.i%. 


Tileus 

plumbeus 


T^erticilli 

na/cutur. 


i^g  VlyfsisAIdrouandi 

Ad  litteras  deIer.das'Ceruffa  obalbedinem  vfurpatur.  Cardanus  igitur  prscipit  £ 
Ceruffarn  cum  ladle  ficus  tempore  a?ftiuo  efifc  permifeendam,  in  paftillos  redigendam, 
& in  vmbra  ficcandam,qua’  operatio  quater  repetenda  eft.Quando  igitur  delendarum 
litterarum  fefe  olfert  occafio,  ha?Icuiterfunt  humedianda’,  &hoc  puluere  infpergen, 
dat,deinde,  poft  horas  duodecim,  tenui  linteo  fricanda:.  Demum,  ad  colotes  pro  fi. 
iSilibus,  figuli  plumbum  mola  trufatili  in  pollinera  redadtumpro  colore  flauo  adhi, 
bent:fcoria  tamen  plumbila-pevtuntur,quia  minori  pretio  venditur,  & hac  illis  non 
fcoria,  fed  nominatur , qua:  ex  Germania  potillimum  defertur. 


VSVS  IN  FVCIS. 


OL  IM  Veteres  vfos  fuifle  Cerufla  ad  fucos, &cofmeticam  mulierum, vtean. 
didiffima:  viderentur,  colligere  licet  ex  Galeni  libris  de  facultatibus  fimpli. 
cium  medicamentorum,  capite  de  fuco,  qui  Gra:cis  «uxoc  dicitur.  Sed  ani-  F 
maduertendum  efl  hanc  vocem  gratam,  o' , quado  in  cafu  obliquo  format*i/'*e£(, 
fignificare  plantam,  feu  quamdam  Alga=  fpeciein,qua  antiquitiis  lana;  rubro  colore  in- 
Sciebantur,  & eadem  mulieres  faciei  ruborem  conciliabant.  Qiiando  autem  hac  vox 
in  primo  cafu  obliquo  inflediitur  fiixt,  tunc  metallicum  fignificat  medicamentum, de 
quo  Galenus  in  libro,  & loco  citato , & in  capite  de  ceru  ifa  verba  fecit . Id  autem  nil 
aliud  eft,nifi ccrulTa  praparata , qua  mulieres  fucofa:  redduntur , vt  hac,  & .alijsqui. 
bufdam pigmentis  vitia  corporis  tegantur:  ideo  ad  rem  canebat  Ouidius: 
caritttem germanis i^ett herbis^ 

Et  melior  Tiero  queritur  arte  color. 

Animaduerfionem  circa  vocem  gracam  reso;  propofuitFalloppius  in  libro  deMc- 
tallis,  & Folfilibus;  nos  autem  apud  Authores  illam  confundi  obferuauimus . Vtciimq; 
fit  hunc  fucandi  morem  fuifle  .apud  mulieres  antiquilfimum  confiat  in  feriptis  Plauti, 
& Martialis,  qui  mulieres  fucatas  fcepe nominant ; his  accedit  authoritas  Plinij,  qui 
Ccruflam  ad  candorem  foeminarum  adhibitam  meniorauit.  Itaque  Cerufla  Stanni, G 
& plumbi  ad  mangonium  faciei  trahitur, quoniam  argentum  fublimatum  in  fucis  mu- 
lierum tantopere  commendatum  grauiflimo  dentibus,  & gingiuis  cftnocumento.Hec 
autem  Ceruffa,  pro  decoratione  faciei,  multifariam  prteparatur , cuius  prteparationes 
apud  Portam  in  Cofmetica  mulierum  leguntur. 

VSVS  IN  VARIIS. 


Ex  mifiura  plumbi  albi,  St  nigri  varia  rcfultant  opera,  quoniam  ex  mixtione  ci- 
nerei, & albi  opera  difficulter  formantur . Ha:c  igitur  funtvarij  genei  is,  nimi- 
rum Lances,  Patina:,  Salina,  Orbes,  Malluuia,  Organa,&  Candelabra,nccnon 
varia  alia  vtenfilia  fabricantur.  Chymici  ad  fublimandas  aquas  organis  fidiilibus 
cum  pileo  plumbeo  vtuntur,  vt  maiorem  aquarum  copiam  eliciant.  Statua:  ex  plum- 
bo veluti  ex  alijs  metallis  non  fuerunt  conftrudiE;  nihilominus  c.x  alijs  conflata  me-H 
tallis,  vt  firms,  & immota- manerent,  terra,  & plumbo  replet*  fuerunt.  Aliqua  retia 
ad  coercendos  pifces,  appendicibus  plumbeis  muniuntur , vt  citius  in  aquis  mergan- 
tur. Itera  horologia  machinalia  rotis  funt  confiruda , qua:  ponderibus  plerumque 
plumbeis  mouentur:  ideo  quidam  Nuperus  de  his  fic  cecinit. 

N olajilet,fiatque  hora  ,graur  (y  traho pondera plumbo, 

I’  rota  nexa  > otis , tinuulaque  era  fonant. 

^piis  tentat  lento  fs/gient)a  tempora  nodo 
S i dant  celerespluml  ea  Ttincla  pedes. 

Mulieres  etiam  nentes,  vt  facilius  fufum  vertant,  verticillis  plcrumqjplumbeisvtun- 
tur;  quandoquidem  fufus  tali  pondere  grauis  redditus  facilius  voluitur.  Verum  na- 
tura in  operibus  luis  cft  mirabilis, quoniam  in  Agro  Placentino  inueniuntur  lapilli  al- 
bi, & rubicundi  coloris,  in  medio  perforati  figuram  verticillorum  smulantes.  Imrad 
Mulieres  ibi  habitantes  hos  lapillos  tanquam  verticullosfufis  aptant.  Incol*  Regio- 
nis 


Mufei Metallici  Lib.L  ip-p 

A niSjilJos  vocant  lapides  ferpentumjaffcuerantesexfpuma&fenetaa  anguium  concre- 
fcere  3 dum  verno  tempore  fenetfiam  exuentes  foramen  illud  relinquunt.  Confideran- 
dum eft  potius , an  huiufmodi  verticillus  foffilis  fitoiium  anguinum  Plini;,  vel  quid  ei 
congener , cum,  & ipfe  referat  fuum  anguinum  ouum  ex  fpuma  ferpentum  emer<»ere . Hic 
exhibetur.  Icon  verticilli  fo/lllis  fub  numero  3.  qui  ab  Excellentiffimo  AntonTo  Angu-  Otmrran- 
fciolaPhilofopno,&MedicoPlacentinoad  Clarillimum  Virum  Vlyflem  Aldrouandum 
miflus  fuit:  nam  fub  numero  i.&  2.  confpiciunturalij  lapilli  diuerfarum  figurarum  adeo-  pUrn}. 
lorem  plumbeum  Vergentes. 

Verticillus  Fofsilis fub  numero 3. 


I 


^ vulgo  Piemhino  ell  plumbum  a filo  dependens,  quod  afummo 

^dificio  deorfum  dcmilfum  redtitudinem , vel  obliquitatem  oftendit . Prxterca  plum- 
bum liquefadlum  in  multis  operibus  ferruminandis  adhibetur.  Item  Opifices,  ad  for- 
des  auri,  argenti,  & gemmarum  abfiergendas , plumbo  liquefadio  vtuntur;nam  fufis 
cum  plumbo  catteris  metallis , id  cum  diil  igni  refiftere  nequeat , paulatim  euanefeens 
fimul  aliorum  metallorum  immunditias  aufert.  Hicautempurgandorum  metallorum--»  Cupdl.tj 
modus  ab  Aurificibus  CnfdU  appellatur.  Gemm*  quoq; fordidiores , & veluti  obea?-  qmd  fit. 
cat®  in  plumbo  liqqefadto  immerfa;,  fplendidiores  redduntur.  Hinc  colligendum  eft  “ 
aliquam  vim  attrahentem  in  plumbo  latibulari.  Sedmagis  admirari  debemus  illos,  qui 
plumbum  liqucfiidfuip  manibus  fucco  Mercurialis , & Portulaca;  madefaflis  pertradfa- 
re  profitentur.  Amplius,  ad  fimulandas  gfmmas, aliqua  metalla, & pr^cipue  plum- 
bum concurrunt  . Alexiiis  Pedemontanus  recipit  plumbi  .a  figulis  pra?parati  vncias 
tres, mini;  vncias  totidem  ,& addita  chriftalli  calcinati  vncia,  omnia  fornaci  vitrarix 

com- 


Ctms  f'ti- 
hi  ad  (jutd. 


Z,.  1 5, 


charta 
flttmhe.-Lj 
ad  quid. 


Tuhtplum- 
hei  ad  lo^ 


Nummi 
fluhei  vhi. 


1^0  Vijlsis  Aldrouandi 

comnurritj  vt  inde  paftapro  gemmis  fadiitijs  pulcherrinia  icftiltet.^Riirfus  fichriftallocal,  g 
cinato  ri  ipjum  piiimbi  addatur  y &fpatio  diei  naturalis  in  fornace  moretur  Topatium^ 
proculdubio  producet . Multi  in  marmore  fingendo  fumiint  gyp/um,  puluerem  alionm, 
lapidum  5&,adpondus  augendum  5 plumbi  cineres  addunt.  Scobs  etiam  tenuiffima,, 
plumbij  ad  mentem  Mizaldi  y in  plumbeo  vafe  diligenter  lubat^a  cum  modico  olei 
Spica,  in  ferro,  & chalybe  adhibetur,  vtalabe  ferruginis  defendatur.  Demum  ex  fenten^ 
tia  Cardani,  fumo  plumbi  argentum  viuum  cogitur.  ^ 

Poftremd  lamins  plumbi  ad  multos  vfus  tralruntur.  Primitus  his  templa  .turres,  4 
palatia  teguntur.  Ad  arcendas  imagines  nedurnas , ex  C^lio  Rhodigino,  huiufmodila. 
mina:  renibus  fuperponuntur . Item  truncus  Mali  arboris , iuxta  fcntcntiam  Mizaldi, la- 
mina plumbea  ciraimdatur ; vt  prolem  numerofam  proferat . Veteres  Symphoniaci , te. 
Ite  Ifidoro,  pedori  laminas  plumbeas  imponebant,  vt  melius , & facilius  modulate  cane- 
rent : quamobrem  , referente  Suetonio , Nero  Imperator  fupinus  vocis  conferuanda,& 
augend.-E  caufa,  chartam  plumbeam  pedorefuftinuit,  epiumbeis  etiam  laminis,  feu.  Sue. 
tonio  feribente,  ex  chartis  pluinbeis  codices  olim  fados  fuifle  conflat . Quandoquidem^  p 
Neapoli,  in  quibufdam  fepulchris,  tales  vifos  luiffe  pro  comperto  habemus,  & fimiles  vir 
nobilis  Hadrianus  Gulielmus  totius  antiquitatis  diligensinueftigatornobis  oftendit. 
Item  lamina;  plumbi  infcriptcE , loco  charta;,  ad  brachia  tranantium  flumina  alligantur, 
quia  chart*  feriptre  feri  non  pofTunt.abfq;  corruptione  chart*,  & litterarum  abolitione^, 
Falloppius  ex  laminis  plumbi  fale  communi  interpofito  in  vafe  vitreo , fub  tetra , fpatio 
nouem  dierum , collocato , argentum  viuum  colligit . Charta  feripta  globo  plumbeo 
quandoqi  inferitur,qui  poftea  pyrio  puluere per  tormentum  manuarium  ad  homines 
remotos  mittitur , vt , quid  agendum  fit , fignificetur , quoniam  globus  plumbeus  in  by- 
drargyro  locatus  paulo  poft  papyro  intada , foluitur . Ex  laminis  plumbi  fiunt  tubi , vd 
fiftula:,  per  quas  aqua  .a  locis  remotis  ad  vrbes,  & varia  loca  ducitur . Vnde  Statius  dej 
aqua  Martia  fic  cecinit. 

mdMitrimfcurrtns Jlttmin»  fhimho. 

Verum huiufmodi  aquK, propter  fordes  plumbi, funt  vitand^j  quandoquidem  pota- 
ta varias  aficdiones  in  humanis  corporibus  generare;  folent . Similiter  cubi  plumbei  G 
longitudinis  ad  multa  milliariafub  terra  fepeliri  polTunt , vt  quicquid  ex  vna  partc_j 
tubi  quis  loquitur  ad  aliam  extremitatem  tubi  remotiffimam  deferatur . Idqi  fieri  faci- 
le poteft , quoniam  vox  incorrupta  minime  diuulfa,&dilfipata  per  longiflimum  inter, 
uallum  integra  fertur.  Ad  finem,  ex  lamina  plumbi,  quibufdam  in  locis,  moneta  for- 
matur , lauf  confpicitur  nummus  plumbeus  in  medio  perforatus , & affertur  ex  Chinaj, 
vbi  cuditur , quemadmodum  in  Diario  nautico  itineris  Batauoru  n legitur.  In  Malacci-i 
vifuntur  nummi  parui  ex  plumbo , qui  in  altera  parte  fpbxrx  imaginem , in  altera  veto 
crucem  Lufitania;  impreffam  gerunt . Aliqui  in  hanc  venerunt  fententiam , quod  mo- 
neta plumbea  fabricari ,&  admitti  pofTct  jcura  in  pecunia, nec  materia, nec  bonitas, 
fiue  qualitatis,  fiue  ponderis , fed  tantum  aftimatio  publice  impolita  confideretur.  Hic 
autem  opinio  prorfus  irrationalis , & ridicula  videtur ; fiquidem  hac  ratione  pecuniu 
etiam  ex  papyro  formari  pofTct  j quod  non  folumprofedd  iocofum,&  rifu  dignumca- 
toniano  foret,  fed  etiam  monet*  originem , experientiam , & fenfum  communem  euerte- 
ret , t]uoniam  moneta  primd_  fubieitum  idonep  materi*  , qu*  fit  folida , & conuenientis  ^ 
valoris  expoftulat . 


DE- 


Mufii  Metallici  Lib.I.  ,g, 

DE  STANNO.  Cap.  VJlf. 
SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

VM  ftannum  non  folum plumbo  fitfubfimile , fcd  cum  eo  quoo-  mavi  ’ 
mam  natur* conuenientiam  habeat, non  abfre  in  hac  hiftoria  hunc  lo 

cumpromeretur.  Itaq; Stannum  d Stagnando  nomen fumere  videtur- 
nam  cum  Stagnantes  vocentur  aqu*  ,qu*  deloco  non  mouentunpa-’ 
r.ter  Stannum  metalla  mixta  & adulterata , ignis  virtute , ab  inuifem 

^ Stagnare  ^acit.  Aliter  Stannum  deriuarej 

poffiimusaStimmi,cuivaldeaffimilatur.EftautemStimmi,quodStibium&AnnW 
B niumvocatur.Hac  autem  nempe  Stibium,&  ftannum  ad  varia  onera  facile  ^ . 

permifeentur  ImmdhocmetallumapudDiofcoridemnoniuucnta 

cum  Snbio  illud  comprehenderit,  quod  autem  ex  Stibio  conflatur,  & candore  &frf 
gi  Itate  ab  operibus  Stanni  diferepare  non  videtur.  Latini  hoc  metallum  appellant 
Plumbum  candidum , vt  multi  volunt , ad  differentiam  plumbi  nigri , quod  nlLbun^ 

Cmpliciternommatur.Aut,fecundi,malios,nuucupatumeftplumbumalbum  noTI 

quod  natura  /ir  tale,  fed  quia  poft  excoCiionem,  fingularem  candorem  acquirat  Gr^r 
CIS  dicitur  Attice  xatra^ripira;  Stanneus,vel  ex  Stanno 

confcffus,&*«™T<,ioM  ftanno  aliquid  mducojvnde  etiam,  ex  fententia  Plinii  deno* 
miiiat*ftmt decem  inluls Caffiterides  exaduerfo  Celtiberi*  ,inquibus  nlumburn  ^ c . 
album  effoditur.  Halchemi*  Profe  llores  hoc  metallum  dicunt  louL,  ficut  plumba 

^ natvra,  et  proprietates. 

De  natura  ,&  affediionibus  Stanni  Plinius , AJbertus  Magnus,  Mylius,  Po  rta 
lfidorus,&  Agricola  tam  diligenter  fcripferunt , vt  deliramenta  loqui  vi- 

‘<‘^"««,;q“>de.llopertracfarecupiunt.Verumtamenadnoftrumopusper. 

fic.endum  nonnulla  neceffario  aflignanda  effe  videntur.Itaq;  Stannum  cum  Stibio  & 
plumbo  tam conuenientemlortitur  naturam,  vt  Diofeorides,  eorumdem nomine ,’il.. 

Itid  comprehenderit.Putant  etiam  aliqui,  ita  ex  argento  viuo,&  fulphuregenerarlvt 
lulphur  in  huius  productione  ab  argento  viuo  fuperetur.Ided  naturaliter  hydrargyro 
copulatur,  quia , ratione  Principiorum,  ad  metalla  perfeita  magis  accedat . C*teriim 
hoc  fibi  a natura  comparauit , vtalia  metalla  frangibilia  reddat ; idq;  prouenire  arbi. 

trantur  rerum  naturalium  Perquifitoresabaquofamcnalli  materia  praue  concoCl-a^, 
q“®t«efubflanti*argentiviuiaflimilatur.rtemStannumnaturalitercumpIumboin 
L»  hoc  conuemt,quia  neutrum  illorum  fonumreddit,&huiiis  effectus  caufa  eft  mollities 

Stannum  tamen,  lecundiim  Albertum , plumbo  magis  eft  fonorum , pr*terquamqudd 
li  dentibus  comprimatur , quemdam  edit  ftridorem  , inftar  aqu*  gelu  concret*.  Eft 

etiam  ftannmn  aridum, & eius  ariditas  cxfonocolligitur,  quem  *ri  permixtumcom- 

municat:  quandoquidem  tinnitus  non  in  corpore  molli , fed  in  duro , & rigido  termi- 

_ Prsterea  ftannum  in  aquisdiu  permanens  putrefeit;  quapropter  tubi  plumbei  qui 
jn  locis fubterraneis  diu  morari  debent,non  Stanno , fed  plumbo  folidantur; cum  plu 
humiub  terra  diu  perduret.  Pariter  Stannum  cum  difficulter  rubiginem  contrahat 
vala  ex  hoc  metallo  fabricata  poft  aurea,  Stargentea  c*teris  pr*feruntur.  Vnde  in_j 

hoc  etiam  conuenit  cum  plumbo,  dum  nullam  rubiginem,  fed  potius  fqualore quem- 

dam,  & forditiem,  inftar  ceruff*,candidam  concipiat,  quam  noftri  Pharmacopsi  AI- 
cum  Hifpani*,vel  Bi^cca  t^leffandrina  nuncupant.  Hanc  mulieres  libentius,  qua  ;n_» 
ceruffara  ex  plumbo  in  fucis  adhibent;  qn«  $ comburatur  in  cinerem  candidum  Verri- 
os tur. 


Vlyfsis  Aldrouandi 


182  - V 

tur  dui  denuo  in  Stannum  conflari  vix  poteft;  tranfmutatur  tamen  in  fi^ftantiam  vi-  B 
eam  colore  candido  refertam, qua  fidilia  liniuntur , vt  m fornace  coda  criifta  alba 
vitrea  obducantur.  Cum  igitur  Stannum,  & plumbum  naturalem  conuenientiam  ha. 
beant  Metallarij ita  fimul  bscduo  pern-fccnt,  vt  admodum  difficulter  miftiira  co. 
Pnofcatur  Veru  quide  eft  quod  ex  miftura  vtriufqscorpus magis  dilatan  poteft, quo. 
Lm  Dlumbum fuahumiditate  extenllonem Stanno  communicat,&  Stanum fua  ttnui- 
Ul.^.de  LpLffium  tenuius  reddit  iquamobremAriftoteles  tenuitatem  huius  nietallipcr- 

C?»  pendens,  hsc  verba  protulitifi  ftanni  exigua  quantitas airi  addatur,.ta  ipfum  colorat, 
corrup.  paffio  fine  materia  efie  videatur.  Lich  autem  Stannum  plumbo  fit  tenuius,  non  ta. 
fex.go.  men  ipfo  eft  grauius,  quoniam  eius  ariditas  tantam  materne  condenfationem  non  pa- 
l:.  ..  „..-;„T-inmhih7imiditateobferuatur.Vena  igitur  ftanni,ob  nimiam  ficc 


men  ipfo  eft  grauius,  quoniam  eius  anaitas  taiu,.... 

titur  qme  in  plumbi  humiditate obferuatur.Vena  igitur  ftanni,ob  nimiam  ficcitatem, 
difficulter  funditur ; Quapropter  plumbo  mollificante  indiget ; id  affirmant,  qui  Ilan- 
racUiir  num  ex  Anglia  deferunt.  Immo  qui  vafa  ex  ftannolfabricaiit , ei  portionem  plumbi 
plumht)fu  aHdunt  vtfacilius  fundaturjSc  extendatur.  Demum  injcolore  fubftantia  ftan- 
M num  plumbo  albius  & purius  eft;  quoniam,  tefte[Alberto,  parum  habet  fulphuris,F 

ciufq;  argentum  fplendidius,  quam  argentum  plumbi  perhibetur. 

DIFFERENTI  lE. 


ffp.i. 


LBERTVS  Magnus  ftannumdiftinxitindurius, vel ficcius, quod afotnr 
ab  Angi  ia,  & in  mollius,  quod  in  Germania  nafcitur.  Apud  Andream  Liba- 
uium  legitur,qu6d  plumbum  candidum  Celticum  citius  plumbo  nigro  liqiie- 
fcit;  quare  multi  exiftimant  hoc  eifc  Bifemutum , nempe  plumbum  cinereum;  idque 
natiuum,  fed  tamen  nondum  maturum;  dummodo  hodie  apud  Celtas  fimilc  metallum 
eruatur.  Aliud  genus  Stanni  argento  fimile  exfquamis  quadratis  compofittun,  ad  in- 
ftar  pyritis , ex  Germania  noftris  temporibus  afportatur , fed  adeo  fragile , vt  vitrum 
potius  eifc  videatur;  quapropter  nonnuli  i id  Marchafitam  argenteam  nuncupant, & 
fitaar£en  exfircibus  argenti  viui  haberi  narrant,  & Stanno  Anglico  peimifcent,  vtliquelafiuniG 
fea,  facilius  fluat . In  Hiftoria  relationis  Cina',Pater  Aluarus  lefu  ita  memorans  diuitias 

Tarte  i.  Cdnenfes,  recenfet  Stannum,  & aliam  metalli  fpeciem  Stanno  fimillimam,  fed  firrnio. 

rem, quam  Cinenie  lingua indigitant.  Vt  igitur  reflius  differenti® Stan- 
nipatefiant,  dicendum  eft  Stannum  e ffe  duplex,  aliud  Veterum, & aliud  Noftrate. 
Primum  quoque  erat  duplex,  vniim  naturale  nobis  ignotum  , &aliud  artificialoi 
&,  ad  maiorem  horum  intellcdiiim,  animaduertendumeft,  quod  Antiqui  folebam 
venam  plumbi  argentea;  ven»  permixtam  in  fornace  liquare,  & liquor  primo  egre- 
diensabipfis  Stannum  vocabatur : quare  apud  ipfos  Stannum  erat  plumbum  ciinu 
aliqua  argenti  portione  permixtum,  deinde  adaudto  fornacis  igne , purum exibatar. 
Gale»*  gentum  ,&quod  infundo  catini  remanebat,  ad  mentem  Plini  j.  Galena  nempe  Plura- 
qualis,  bago  vocabatur;  ex  qua  riirfus  in  fornace  locata  plumbum  purum  egrediebatur. 

Sin  vertamus  animum  ad  venas  Stanni,  notandum  eft,in  aurarijs  metallis  inueniti, 
qu»  Metallarijs  Elutia  vocantur , & aqua  immiffa  calculos  nigros  grani  tatis  auri  .ib- 

lucnte,hi  poftea  in  album  plumbum, Plinio  authore,conflantur  .Quandoquidem ob. 

feruatur  aliquando  vena  plumbi  candidi  lapillis  nigris  permixta , nccnon  cuidaiiu 
materiei  lapidofa; micis  lucentibus  radianti . Interdum  Stannum  purumnonmodo 
in  lapidibus  nigris,  verum  quoque  flauis,  & candidis  etiam  pellucidis  inuenituu 
Immo  Georgius  Fabritius  mineram  plumbi  candidi  limilem  Antimonio  quandoqico- 
fpicatus  eft.Stannum  non  purum  fatpelapidi  candidifflmo , ini  perfis  fluoribus  coloris 
argentei,adh®ret,  qui  lapis  & duritie  filicis  ,&frib  ilis  etiam  inuenitur,  &hicpoftre- 
mus  multo  eft  feracior.  Quandoq;  purum  in  mineris  inuenitur  quatuor , quinque , vd 
fex  angulis  refertum,vel  depreffionesfauisfimiles  vel  eminentias, inftar  botri  vua, bi- 
bet. In  multis  fodinis  lapides  plumbi  candidi  adeo  duri  procreantur , vtnifi  igne  do- 
mari, & exfeindi  poffint : propterca  ingentes  montis  maife  perticis  magno  fofforunu 
Spuma  pcfRuloff^‘^utfi’ntur.  In  prted  ictis  mineris  lapilli  nigri , fed  ftcriles  ,&  adulterini  ob- 
lupi  quid  icfuantur;  item  cinerei,&  flaui,  quos  Germani  lingua  vernacula  fpumamlupieogno- 
Cf  ^ minant,  qui  dum  excoquuntur  a bonitate  plumbi  candidi  valde  recedunt.  In  valic-i 
' ■ loachi- 


X.'ude  rei. 
met.ra,  5. 


Mufei Metallici  Lib. I. 

A loaehimica  plumbum  candidum  piiriffimum  effoditur . Item  ramenta  huius  metaJIi  iu 
riuis  colliguntur,  dum  lapilli  In.ius  generis  minuti  crocei,  purpurei , virides , & nip,-; 
per  flumina  deferuntur.  Amplius  nigri  mediocres  in  inetallico  lunt  marmore' & vcuai 
huius  metalli  cum  cadmia  metallica  copulata' fape  etiam  obleniantur. 

PRiEPARANDI  ratio. 


De  varijs  excoquedarum  ftanni  venarum  modis  Georgius  Agricola  proiixum 

feimoncmhabuit.Verumpoftcaquamexcoffumcft,rurfus  liquato febum, 
aut  ceram, aut  mei  addunt,  donec  h.:e  res  addita:  comburantur,deindc  metal- 
lum in  aquam  effunditur,  & ficcatum  acribus  lauatur  aquis,  donec  argenteum  cando- 
rem adip  ilea  tui  • Nonnulli  Opifices  ftanno  modicam  plumbi  ni^ri  portionem  perm  i— 
fcent,  vel  vt  illud  adulterent,  vel  forfan  vt  melius  ex  illo  varia  opera  fabricari  poffmt* 

^ quoniam  ftanniim  pei  fc  minus  traffabile  obferuatur.  Alij  portionem  plumbi  -cinerei 
in  gratiam  fplendoris&  kiiitariscum  ftanno  fundunt.  Sunt  qui  quartam  Orichalci 
partem  plumbo  candido  addunt,  & ex  bis  fiinul  fufis  talia  formant  vafa , vt  argento 
limilia effe  videantur.  Quoniam  verd  ftannum , dum  fleffitur , ftridorem  qucmdam_, 
edit,  illius preparatio  expoftulat,  vt,  ad  mentem  PornT, hac  ratione  tollatiir,(i  fepties  r,  • 

invrina  pueri,  & totidem  in  olcoaucllanarum  extinguatur.  Pratcrca  funt  qui  poft 
primam  ftanni  excoffionem,  illud  in  nobilius  metallum , veluti  in  argentum  tranfmn, 
tarecoaantur,fedh«operationesapud  Portam  legantur.Oeraumfuntquidam  Chy- 
mici,  qui  fpirmim  ex  ftanno  elicere , & furditatem  ei  adimere  profitentur,  de  quibus 
operationibusj&prteparationibus  Vuecherius verba  fecit. 

l.th.  1 0.  dr 

L O C V S. 


Cy  NTER  regiones  loci  natalisStanniprimdrecenfetur  Aethiopia, dcAidcberoum 

I in  Mifniaplumbi  candidi  fertile.  Immd  copiofum  hodie  ex  infuJa  Am^elica^^dc 
A fertur.  Anglia  etiam  eft  Stanni  feracifllma,  f ed  ibi  locus  cft  nuncupa- 

tus, vbi  ftannum  tam  perlceftum  nakitur,  vt,  ex  fentciuia  Boteri.puriffiraum  ar<^cntum 
xmuletur.  in  Bauaria  Stannum  habet  locum  natalem  penes  faftigium  montis  Horto- 
pix  .Vitra  Britanniam  in  infula  Mitterim  nuncupata  candidum  plumbum  prouenit 
vt  in  Calcpino  legitur.  Infulspoftea  Cafliterides  opibus  Stanni  luntditatx,  vnde_j 
proprium  nomen  inucncrunt.  Inter  CinxopuJentias  Stannum  rcccnfetur,  quod  ibi 
eruitur, vt  in  Hiftoria  CinxAiuarus  Iduita  mcmorauit.riandrix nonnulla  loca  opti 
mam  ftanni mineram prxbent.  Flaccheualdi , anno  quadragefimo  nono  poft  fefqui- 
m.llcfimum.maffa  duorum  librarum  plumbi  candidi  puriffimi  effofla  cft,  qux  formam 
echmi  tcrrcftris  reprxientabat,  vt  Georgius  Fabritiiis  in  libro  de  metallicis  affcucra- 
uit . Hinc  patet  faJliim  effe  iilorum  opinionem , qui  primum  metalium  ab  cxcocfionc 
plumbi  nigri  dimanans, Staunutn  effe  voluerunt.  Ad  fiimmitatem  montis  Fidelbero-i, 
) Stannum  iriuenitur,&  montes  Foroiulianx  regionis  eodem  abundant.  Hodie  iiilj 
Gailijs  , & in  (juibufdam  Germanix  partibus  abundantiffmacft  Stanni  vena,  fed 
moliior,  quim  in  Anglia  obferuatur . In  GaJIxtia-  arenofa  tcJlure,coIorifque  nigri, 
quxponderetantiimcognofcitur,  ftannum  inucnirursidcoq;  Me tailarij  arcuas  iJlas 
Jaiiant,  & quod  in  fundo  fubfidetjOpe  fornacisjin  Stannum  conuertunt.  Graiipcfij  vn 
habetur  in  Cofmographia  vniuerlali,  magna  Stanni  quantitas  effoditur.  In  Promon- 
torio, quod  olim  Helena  dicebatur, nunc  vero  Cornubia , Stanni  vena  repcriuir,  vt 
Stephanus  Aqueus  in  Plinium  obferuaiiit.  Hifpanix  populi  Anabrfin  extremis  fini- 
bus Lufitanix,  ab  Artabro  vicino  Promontorio  dcnomin;ui,vt notat  CaJcpinus,f.i. 
cultatibiis  Stanni  affluunt.  In  valie  Diui  loachirai  vena  Stanni  pura  , & impura  effo- 
ditur. Apud  Lufitanos  Stannum  gignitur  Perx  non  Stamiiim  tantum,  fed  multa  etiam 
copia  CaUem  materia  Stanno  fimillima,  veluti  etiam  in  Gunfalan  eiufdem  traffus lo- 
co , ad  Circium ,4>roducitur . Boterus  Regioni  Siam  ftanni  mineram  montibus  S'a- 
matr.x  aflignat; Denique  Vifabar,  ex  Ortelio , locus  eft,vnde  quantitas  ftanni  alio  de- 
fertur.  ^ MO 


Vlyfsis  Aldrouandi 

t: 


MORALIA. 


J^focrlta 
cui  afst~ 
'wiktur. 


Vir  iufius 
cui  fimi  Iit, 
Cttf,  4. 


Temferi- 

tia,iViei- 

Jhueutia 

^uid  frxr- 


SI  natura, &affe<ftiones  flanni in  doLirina  morali  ponderentur,puichcrrirea fcitu 
digna  obferuabimtiir.Nam  fubftantia  ftamii,iuxta  opinionem  multorum,pful- 
phur  e,  & argento  viuo  conflare  perbibetur  ; deinde  ftannea  hac  materia,  in- 
ftar  arpcnti,  albcicit,  cumpoftcaab  argenti  valore  admodum  recedat . Huius  condi, 
tioniseft  Hypocrita,  qui  ex  fulphure  luxuriat,  & argento  viuo  manis  gloria-  conflat: 
quare  canderem boneftatis  pra  fe  fert,  itautargcnttun,ntn:pe  vir  iiiftus  eflcvitleatur; 
& tamen  viri  iufli  conditionibus , & valore  proi  1 us  caret.  K iirfum  veluti  flannumpet 
fe  ceniideratum,  non  folum  pulchrum,  led  etiam  vtile  ai^-pai  ct , & compraratum ad  ar- 
oentum , tanquam  vile  contemnituti  pariter  illa  omnia  ianetinioii ia:  merita , qua  iiij 
prafenti  optima, &vtilia  ftint , in  comparatione  tamen  ad  menta  diuina:  contempla- 
tionis vilelcere  videntur.  Item  ii  ftanno  argentum  vitium  milceatur , ftatim  albifli- 
mum  redditur,  fed  paulo  pofl  nigredinem  incurrit . Multi  iunt  naturam  flanni  £mn- 
lantes,  quibus  fiviiium  correifrionis  argentum  addatur , illico  emendatienis  albotcm 
concipiunt,  ied  poftea  non  perfeiieiant,  dum  nouam  vitiorum  nigredinem  indmint. 
Amplius  quibus  ftanntun  admifcettir , a combiiflione  fenianttir : pari  ratione  Vitiu- 
flus  cft  inftar  flanni,  dum  illos  quibtilcura  verfatur,  vcrbis,&  exemplis  ab  ignccrimi. 
num  tutatur.  Diuus  Hieronymus  in  Zachariam  exponens  ilia  \:c.\\>'i..VidebuntLtpiim 
(lanneum.  Hunc  lapidem  Chrifttini  Dominum  interpratattir,  dum  inquit,  quodlicuti 
ftaninim  alia  metalla  ab  igne  defendit  (as  enim , & ferrum  natura  duriflimurn  abfque 
flanno  cremantur)  fic  omnis  Angelorum,  & hominum  fortitudo  abfqs  Saluatoris  epe 
fragilis,  & imbecilla  iudicatur.  Deinde  veluti  flannum  metalla  fimul  mixta,  virtuto 
ignis,  ab  inuicem  difgrcgat.  Ita  Dominus  verus  probator  metalla  bonorum  openimi 
metallis  vitiorum  diifociat.  Hancctiam  flanni  conditionem  Principes,  & Dynadic 
imitari  deberent,  &,  quos  in  potcftaie  habent,  ab  inuicem  feparare,quando  rixarimi, 
& criminum  glutine  copulantur.  Aliquando  flannum  alijs  metallis  pennixtmTifua  ni- 
mia ficcitate  illa  frangit,  dum  impedit , ne  malleo  dilatari  poffint  .Id  praiftat  Tempe- 
rantia, & Abftinentia  continuata,  qua:  ad  inftar  flanni  fuperbiam  ,&  omnia  corporis 
delcdfameiita  fragit:  ideo  Ecclefia  optimo  iure  in  quodam  hymno  czmx..C amis  tersit 
/u/serhampotus cdiq-, parcitas .TanAemmodicii  flanni  portione  multa  fimul  iiinguii- 
tur,&  folidantur,&  potilfimum  quando  illi  aliquod  virdiiiofum  additur.  Viri  pertedi 
aliquando  funt  inftar  ftanni,dtim  homines  odio  agrefti  ab  inuicem  diffidentes  ad  pri- 
ftinam concordiam  reuocan:,&pra’cipuc quando  aliqua  vnftio, nimirum  gratia  di- 
uini  Spiritus  additur. 


F 


G 


PROBLEM.ATA. 

PRIMO  quatri  folet,  cur  flannum  fcmel  fufum  cito  putredinem  concipiat, pluif- 
bum  verdftib  dio  morans,  &fub  terra  locatu  potius  augeatur  qiuim  ptitrefcat. 
Id  contingere  alTciieraniiis, quoniam  flannum eft  male  permixtum, id coq;  ab 
igne  debilieatum  tiloco  fu^generationis  remonetur ; propterca  citius  alijs  metallis 
corrumpitur. At plumbu  cu  craf%  admodum  fit  fubftantia:,&  multiiin  terreflris  humo- 
ris poffideat, facile  humores  craflos  ad  fe  trahit,  quos  in  luamiubftantianiconticrte- 
re , & hoc  modo  incrementum  lumere  videtur;  aut  potius  dicendum  cft  ,vt  fuperius 
cxpofuimtis,  quddaucftio  plumbi  ab  eitifdem  putredine  dependet.  Secundo  quatitur 
«ufa,  propterquam,  in  obliniendis  ftanno  vafis  teneis , rclirta  adhibeatur ; cum  abfq> 
J(efwacur  illius  ope  flannum  fupravafa  dilatari  nequeat.  Refpondendtim  cft  ftanno  magnanu 
aJhilea-  terra:  pornonem  inclTc;  ideoq;ficca:,  & dura:  cft  conditionis , hac  de  i c maxima  dilH- 
tur  cum  cultatc  dilatatur  ;idq;  intricatura  ftridorc  ,qucm  in  flexione  emittit ; quando  autem 
Jlauuo,  tiumrefina  liqua  cur,  mollius  3 & tenuius  redditur,  ficq;  melius  extenditur  ,&  vafis  te- 

nacius adharret. 


vsvs 


Mu&i  Metallici  Lib.I.'  igj 

VSVS  IN  MEDICINA; 

SERAPIOhuic  metallo  virtutem  liccandi , & refrigerandi  affignat , deindc_a 
illud  in  tcnuiilimunipulueremredaaum  remedio  iflui  fcorpionis  efle  afleiie- 
rat.  Item  Ceruflkm  ftann  i Arabes  fricant  fupra  vulnus  a marino  f corpione  infli- 
«Sum,  & hoc  modo  Patienti  non  mediocrem  vtilitatem  afferunt.  Immo  ftannum  vlce- 
ribus  antiquis,  &fcrpcntibus  maximo  efle  adminiculo  multi  teftificantur,diim  lioc 
medicamine , breui  temporis fpatio  , ad  cicatricem  reducuntur  . Halchemi»  Profcf. 
fores falem  louis , nempe  ftanni  conficiunt,  quemin  Morbo  comitiali , in  McJancho-  /f®''* 

lia,&ycrtiginenooinfrugiferumpra;dicant.RurfusinCatarrhiscaputaffligentibus, 

& per  oculos  exeuntibus  exficcandis,  remedium  falutare,&  commodum  efle  affirmant. 
Prarterquamquod  huiufmodifale  ad  grana  fex  exhibito  memoriam  mirum  in  modum 
2 roborari  autumant. 

VSRS  IN  PICTVR  A. 

Est  quadam fpeciesfului coloris,  qua:Purpurina  a Pifloribus nuncupatur.  Co- 

flat, referente  Cardano,ex plumbi  albi  &argenti  viui  aquis  portionibus,  rurfus  Iik  $.  de 
falis  ammoniaci  ,& fulphuris  partibus  aqualibus,  fed  priorum  fextantes,aut  faitil. 
quadrantes  fint.  Plumbum  igitur  album  in  tenuiffima  folia  dilatatur  ,&  in  vafe  vitreo 
hydrargyro  permifcetur,&,  quod  remanet  in  fundo  vafis,Purpurina  appellatur. Hac  Turpriri^ 
non  foium  Pi<aores,fed  etiam  Sculptores  adhibet,dum  ftatuas  ex  gypfo  formatas,m,e-  »■* 
tallicas  fingunt  nam  colore  viridi  tin(ate&Purpurina  infperfo,  ex  metallo  conflat*  f'*- 
efle  videntur.  Rurfum  fit  qusdam  compofitio  ex  *qua  ftanni,  & hydrargyri  portione, 

^ iuxtaritum  Aurifabrorum,  deinde  aqua  gummata  foluitur  , inftar  pigmenti , quo  lit- 
1 ter*,  fi  feripta;  fuerint,  legentibus  argente*  videbuntur. 

VSVS  IN  VARIIS. 

CV  M ftannmh  lono  careat , illa  , qua;  acu^^/oo.ant , temperare  poteft ; idcirco  ■'>  ' 
Opifices,in conflandis  campauis,  *r,iflarinum  admifeent.  Deinde,  pro  varij.s 
operibus,  hoc  metallum  plumbo  additur-s&  miftura  requalis  portionis  vtriufqs 
plumbi  ftannum  argentarium  cognominatur, & quar  duas  partes  nigri,&  vnafn  albi  re- 

cipit,ft.annum'teitiariura.indigitatur,&hocfiftulKfoIidantur:proptereaviflg6  S^aL  ' 
datuf/t  dicitur;  ierro.enim-ignitohuius.a]iqiia  portio  rapitur,qua  illico  ad  eius  taiSum 
liquata,  illiniunturajra,  St  rirn*  eJauduntur;  hinc  vulgus  illud.  vcrbumJ/rf^^^.^rederi-  St^^Mare 
liauit.  Tandem  tfafa  .ftanno  illiniuntur  hfinc  in  modumiyas  *nqum  fupra  carbones  ac-  ynde  di- 
ccnfosin  Vftrina  ponitur,  ilJudq;pu]nere picis gra:'cs  infpcrg,itur,'deindeftanniim_j  ffum. 

' fuperpofitumpaulatim  liquefccns  .ftupa  fupra  vas  fricatur,& optime,  atq; tenaciter 
adhsret.  Id  autem  fit,  quoniam  ftannum  gratum faporem  rebus, efc.ulentis:cqnciliat,  ■ • ■ 

& virus  sruginiscoropefeit.  Hodie  ex  hoc  metallo  patina:  efcari*parantur,qu*paR 

fim  domibus  adhibentur,has  vulgus  appftiJat.  Pra;terea  fiftula:organorum,&  r '■ 

charafIeies,prD  Chalcographis, fabricantur,  durnnmdo  qf.oiftaua  pars  piumbi  nigris 

&tantnmdem  Mar.chafit*antimoiiiifadd.atur.  Qui poiiuiHfgemmas, rota  fla, unca  vtu-  ' ' ' 

tur,margine  eminenti, ne  aqua  cum  piiluereSmirisi,veJ  adamantis  fupra  eadem  afper- 
fa  effundi  poflSt.Ad  fingendum  Opalum fcribit.Porta  calcem  ftanni  efle  adhibendam, 
qii*,ciiib.vitro.chriftailino  fufa,illud  it.aobnubi:Iat,vt genuinum  Opalum  repr<efenta-  i^dulterl- 
re  videatur.  Exfoiijs  ftanni  fiut  quadrat*  tabella:,  qii*, iiixta  adamantes, palarannu- 
lorum  includuntur,  vt  eorum  color  melius  appareat. 

. bradfeis  flanucis  partem  alteram  fpcculi  vitrei  pJani,&  ad*quati  coope- 

riunt , vt  vifio  terminetur , & imago  impreffa  confpiciatur,deinde  fupra  has  braiffeas 

T>iuumargentumpedcJeporinofricant,vt  tote  argentea:  videantur  .Item  varijAiiifto- 

0-3-  res. 


,g5  Vljfsis  AIdrouandi,, 


CcHtmr.-x, 


locabant,  vt  ibi  pifces  congregarentur.  Alij,  ad  fugandos  Lupos,  in  lamina  ftanni 


Lupum  pedibus  ligatis, afccndente  fecunda  Sagittanj facie  figurabant.  Verumhis 
Mxercit.  idem  accidilfe  dubitamus , quod  cuidam  Mago  Scaliger  contigiffe  refert,  qm  lamina 

[46.  ' cattiterinam,  nempe  ftanneam  cum quibufdam  figuris  ad  arcendas  mufcasconflauit;  J 

namq;  Scaligero , & multis  alijs  non  fine  rifu  fpediantibus , ad  laminam  pro  feneftra 
pofitam,  mulca  aduolans  illicoaluumfuaniexonerauit. 


qusdam  inter  illa  diucrfi  genetis,  propter  natura’ , & virium  fimilitudinemjidqueia 
hiftoria  Stibij  praftitit , quoniam  vires  polTidcrfe  dicatur  fimiles  , & etiam  validiores 
illis  medicaminibus,  qua  ex  plumbo  parantur.  Quapropter  ordinis  ratio  cxpoftularc 
videtur,  vt  inprarfentia  de  Stibio  agatur.  Quamuis  alij  velint  Antimoniumtanquam 
metallum  hoc  in  loco  clfe  collocandum,  tiim  quia,  inftar  metalli,  liquefcat,tuinetiam 


quia  careris  facile  permifccatur , & eorum  liquefaiftioncm  adiuuet ; fed  errant , quo- 
niam Stibium, Iapis  metallum,velniftallum Iapis nuncupatur.Idcircd|Falloppius hac 
lapis  «»id  nixus  ratione  reprehendit  illos , qui  Stibium  efle  metallum  exfftimarunt,  nam  hoc  re- 


ducit  ad  illud  genus  Foifilium,  qu*  naturam  lapidis , & metalli  fapiunt : quandoqui- 
dem quatenus  friatur,naturamlapidis,&qiiatenusliquefit,natur&m metalli  refert. 
Nihilominus  in  pnefenti  capite  Antimonium  inter  metalla,  non  quoad  formam,  fed 
quoad  materiam recenfemusjidemque de  hydrargyro fentiendum  effe opinamur, de 
quo  in  fequenti  capite  verba  fient.  Hadfenus  de  ordine ; iam  ad  vocabuli  ambiguita- jj 
tem  accedemus.  Apud  Hermolaum  Barbarum,  in  Corollario  ad  Diofeoridem , habe- 
tur Stimini  cognomento  Regis  Alexandri,  fed  compofitio  medicamenti  ad  oculos  clfe 
perhibetur . Alibi  vero  ab  eodem  authore  memoratur  planca  Hippophaes,  ita  dida, 
quoniam  naturre  equorum  fit  accommodata , haneq;  ad  mentem  Galeni , Stybon  ,& 


t.ay./eA?.  StybionnuCupat.  Item  legitur  apud  Calium  Rhodiginu, quod  Stibas  CyprijsBunus 
antiq.caf.  dicitur ; quamquam  in  montibus  condit»  vrbes  Buni  appellentur,  quoniam, hac  voce, 
2 apud  Gr»cos  collis  fignificatur,  imrrto  & Ara  cefpitibiisfurredfa ; nec  immerito,  qui* 

apud  Ariftophanem yi/Sdc  eft  tumulusex  herbis  colledlisdenfatus,&  calcatus,  idem 
quod  apud  Latinos  ftratura.  Alioquin  n/S  i»  eft  via  apud  Suidam  d verbo  calco, 

cum  via  ab  omnibus  calcetur. 


p Diofeorides  feriptis  mandauit  Stibium  vlterioricodlione  inpiumbu 


AGNI  noftra  intereft  de  Stibio  pofl  plumbum  verba  facerejquonum 


tranfmutari;  quamuis  fic  intelligeiidus  fit  Diofeorides;  non  quod  An- 
timonium  in  plumbum  degeneret,  fed  quod,  inftar  plumbi , liquefiat, 
Erit  potius  aflerendum  Diofeoridem  folcre  aliquando  interponere  o 


r 


SY- 


Mufei Metallici  Lib.  I. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

AP  V DLatinos  varijs nominibus  Antimonium  infigniturjquandoquidem  En- 
cellius  Alabaftrurafortaffis  a fpicndore  ftiiffc cognominatum  retulit,  ex  quo 
poftea  vnguentum  paratur  longe  diuerfum  ab  iUo,quo,in  Sacro  Codice_j,  Jemetfl 
Chriftus vnftus eflb prehibetur.  Apud Matthiolum, & Brafauolum Larbafon etianx_.  cap^’' 
nuncupatur , quia  copiofum inueniatur ; cum , hac  vocc , quid  copiofum  fignificetur. 

Immo  vocatum  etiam  fuiffe  Cakedonium  nonnulli  memorant,  quia  olim  in  Bithynia 
adCalcedonem  elfoderetur.Alexander  Afuchtenfcripfit  Antimotiuraefle  metallum 
imperfectum,  & in  Philofophia  Saturnum  nuncupari ; idq;  non  line  ratione  didium  ef-  I»  lil>-  de 
le  exiftimamus,  quoniam  naturam  plumbeam  referat.  Plinius  Stibium  indigitauit  la-  fccret. 
pidemfpumK  candentis,  dum  nitore,  & candore  fpnmam  argenti  smulatur.Renodeus  •intimo. 
B hoc  vocauitIdolumChymiftarum,&vnicumEmpyricorumcatharticum.  Deniqid 
Latinis  paflim  vocatur  Stibium,  &Stibi  nomine  a Gr.Tcis  detorto , quibus  Stimmi  di-  d^ 

citur;  ita  enim  apud  Diofcoridem,&  Galenum  legitur,  &gcncratim  apud  Authores 
gra’cos To  &etiamif  apud  Ionem  Tragicum , tclle Polluce, & Euftathio; 
quam  vocem  Tigyptiorum  propriam  elfe  Ariftophanes  Grammaticus  apud  Euftathiu  * 
teftificatunhinc  ortum  eft  verbum  r/ufiicToua;,  Stibio  fuper  cilia  fuco,  aut,  Stibio  ,ad 
pigmenta  ocuIorum,vtor:  quapropter  apud  Hcfichium  tSit  nem. 

pe  oculorum  pigmenta  leguntur.  Item  apud  nonnullos  Gracorum  didium  fuit 

Gyn£ecion,quoniara  a mulieribus  ad  conciliandum  cilijs  colorem  olim  adhiberc- 

tu:hacderealijsi)«^i«7dj'pa?ai’  quali  oculos  pingens  nominatur.Item  ®Aa7e;oVS«AMo», 

quoniam  huiufmodi  fuco  oculi  dilatari  videantur.  Nobis  tamen  magis  arridet  opinio  ^rxea^n 
Falloppij  circa  etymologiam  huius  vocabuli,  dum  fcripfit  oculos  fluxione , & inflam-  ttmoni/. 
matione  laborantes  recludi  minime  poffe , fedope  Antimonij , hac  affedione  liberati 
aperiuntur;  quamobrem  hoc  nomen  ( Platyophthahnon)  calliblepharis  ad.mixtuirL.* 

'fortitur.  Apud  Hippocratem  vocatur  Teipa’^ofor , quia,  vt  multi  volunt , in  paftil- 
los  formte  quadrat» , inftar  telferarum , formaretur ; licet  interpres  non  vertat  Sti- 
bium, fedcruftas  quafdam  quadratas  in  metallo  Stibij  ,FaIIoppius  tamen,  hoc  no- 
mine, StibiuTn  noftrura  ab  Hippocrate  intelledium  fuilfe  arbitratur . Ali;  autem  opi- 
nantur Tetragonum  didium , quoniam  in  fodinis  forma  quadrata  hepiflime  inucnia- 
tur,&  hoc  elfe  illud  medicamenti  genus , quo  Hippocrates  ad  purgandum  caput  vte- 
batur,  quorum  fententi»  adhsrere non  polTumus ; cum  , h»c  virtus  Stibij  cathartica, 
a Diofeoride,  Gileno,&  exteris  grscis,  latinis,&  arabibus  Medicis  non  fuerit  memo- 
rata, &tamenalias  antimonij  qualitates  reccnfuerunt,pr»terquamquod  hoc  pharma- 
cu  catharticu  adeo  in  purgationibus  eft  validu,&  vehemes,  vt  Hippocrate  haudqua- 
quam  dignum  elfe  videatur,qui  aliquando  monimentis  mandauit  Patientes  tut6,cito, 

& iucunde  medicinis catharticis  elfe  curandos ; & tamen  Antimonium  i n expellendis 

humoribus  noxijs,neq;  tutum,neq;  fuaue,  neq;  benignum  eft  medicamentum,  quocir- 
ca Tetragonon  Hippocratis  fuit  potius  aliquod  aliud  fimplex,  vel  compofitum  me- 
) dicamentumformKquadrangularis,facultatetrahcndia  capiteprxditum,notuni_a  Tetra^o. 
quidemHippocrati, &15ua;xtati, nobis  vero prorlus ignotum.  Georgius  Fabritius  in  non  ffippa 
Hiftoria  metallica  fatetur  fe  ignorare  rationem , propter  qua  hoc  Minerale  Pharma-  etaeis  " 
copexis,  & Chy  miliis  Antimonium  vocctur.Falloppius  tamen  hoc  vocabulum  ab  Ara-  quid. 
iibus  detortum  putat,  quibus  dicitur  Aitmad,& Atimad , vnde  Halchemix  ProfelTo-  ^ 
res  Atimadium,&  poftea  corruptis  vocibus  Antimonium  deduxerut.  Gallis  Antimoi- 
ne, Italis  Antimonio,Hifpanis  Eklchol,  Germanis , apud  quos  frequens  nafeitur 
SpyllglalT  nuncupatur. 


i!  '■  I 

;i‘i  ..  i • 


DE- 


iS8  VlyfsisAldrouandi 

DESCRIPTIO,  ET  DIFFERENTI,®. 


ANTIMONIVM  prima  facie  lapidem  plumbarium  repr^fentat,  fed  magis 
«ft  friabile,  fiflile,magifq;  manus  tmgit.BrafauoIus  in  Examine  Simplicium 
StibiumapIumbodifcreparcfcripfit,quia  teratur, &non  fundatur,  quod 
falfumclfemonftrauitMatthiolus;  quandoquidem  experientia  comprobatura  eftSti- 
biiim  iuni  admotum, inftarplumbi,liquefccrc.Thomas  Eraftus  declarauit  Stibium^ 
medicamentum  effe  naturam  vitri  Kinulansicum  fragilitas  illius  &fplendor  id  demo, 
firent . Propterea  Plinius  huc  refpiciens.  Stibium  tanquam lapidem  fpumKcanden. 

- ./  j tisdefcripfit:  quamobremvna  cum  lacobo  Greuino  alfeuerantius  dicamus  Antimo- 
tib.  2.  de  jy^aj-cbefitam, nempe Pyritem,vel  lapidem pliimbariuntj 

Venea.  c.  adinftar  fpuma:  argenti,  rutilet,&  ad  naturam  plumbea  proxime  accedat. 

‘ Itaq,  fi  confidcrctur  Stibium  foflile , eft  horridum , fcabrofum , arenofum , & minus  f 

pondcrofum.Alioquin,lecundhra  alios,  eft  metalli  genus  Galen*  fimile , minufqjta. 
dians.  At  in  llua  infula  maris  Tyrrheni  friabile,  & ferro  polito  fimile  inueniturummd 
ibidem  rotundis  cruftis  anguli  figuram  exprimentibus  conglobatu  efibditur.Aliquaii. 
StthiHyLr  do  Roma?  in  Circo  Flaminio  molle,nigrum,  & cruftaceum  fuit  inuentum.Item  dodif. 
iauentii.  fimus  Vlyfles  Aldrouandus  olim  Roma?  verfans,  temporibus  Gregorij  Decimi  Tertij 
Pontificis  Maximi,  inMufao  Michaelis  Mercati  Philofophi,  6;  Mcdiciclariflimi,An. 
'intimo-  tiiuonium  plumofum  obferuauit.Deniq;  Stibium  folfile,iuxta  varias  Rcgiones,in  qui- 
niifmpltt-  jjyj  generatur,  varijs  etiam  rebus  copulatur;  namq;Stibium  Bohemicum  in  filice cin- 
mtefum,  dido  inuenitur , Pannonicum  auro,  & plumbo  nigro  adhsret,  Suacianum  in  Alpibus, 
pyriti  iungitur,  necnon  mica,  qu*  plumbi  cinerei  ferax  eft.  Prope  Fribergum  in  Mi- 
ihia  cum  Schifto  lapide  nafeitur.  Item  Stibium  Stolbergicum  obferuatur,in  quo  fluo- 
res candidi  hexagoni,&  pellucidi  reperiuntur.  Cum  igitur  varijs, & diuerfis  rebus  An- 
timonium  permixtum  a natura  producatur,  non  erit  admiratione  digruim  fi  idem  cura 
fluore  albicante,  & diaphano ,jiecnon alio'1'ucco  viridi, Sdapideo  genitum  fuerit (} 
obftruaturo;quodad  noftrasperuenicns  manus  in  hactabelia  delineari  curauimus, i» 
qua  etiam  Stelcchites  Stibij  facie  confpicitur. 


Mufei  Metallici  Lib.I. 


189 


A Noftra  State  Antimoniu  fofflcnon  venditurjVtteftator  AgricoIa'ifed  tantummodo 
excoaum,  quod  fpcciem  plumbi  cinerei  reprsfentat . Ad  nos  etiam  ex  Gemrania  fn_ 

fum,&in  maflas  conglobatum  afFertur,qiiopoftca  multi  Artifices  vtuntur.DeniqiAn- 

timonium,  quoad  colorem,  & fexum,  ab  Authoribus  varium  proponitur  ( Sexus  enim 
in  metallis,  & in  plantis  ratione  maioris,  vel  minoris  virtutis  confideratur)  itaq;  tatio- 
ne  coloris , Stibium  triplex  ccnftituitur,  kilicet  nigrum,  quo  Opifices  in  auro  repur- 
gando vtuntur,  album,  vel  plumbeum, quod  alij  Magnefiam,  alij Regulum  Aminionij 
vocitant,  Sctandcm  luteum,  veJSubcroceum , quod  plcrumqjin  medicina  adhibc- 
tur;  quamuis  exnigro  flos  etiam  croceus  eliciatur.  Ratione  fcxus , Antimoninm  mas, 
eft  horridius,Rabrofius,minusruti]ans,&minusponderofumifemina  autem  facile_J 
friatur, fifllirisdchifcit,&  magis  radiat;  quapropter  a Chymifris  magnopere  com- 
mendatur. 


nio. 


B 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


ALCFIEMI^  Profeflbres  naturam .Stibij duram, terreflrem  fragilem  ex 
fulphure,  Arfenico  turbido,  necnon  ex  Hydrargyro  fatis  terreo  conflarem 
proponunt;  ideoq;  non  admirantur , fi fatidum  halitum  fpargat . Pratcrea_j, 
nullam  habet  manifcftam  qualitatem,  qua’  gufluicommimicetur.Falloppius  tamen,in 
illo,  quafdam  partes  fulphureas,  & acres cbIcruauit.Diofcorides  ei  virtutem  refrit^e- 
randi  allignat  ,fed  in  quo  gradu,  non  explicat.  Galenus  quoq;  facultatem  dcficcan- 
tem  illi  attnbuinvndc  poftea  Auerroes  circa  frigidam,&  ficcam  Stibij  naturam  a pra- 
diiSis  Authoribus  minime  diflentit,  fed  de  gradu  intenfionis  ,non  conueniunt,  cum  il- 
lislatitudograduaiisfitinccrta.  Caterum  lacobusGreuinus, diligenter  confiderata 
Stibij  temperatura,  non  folum  terreum,  & ficcum,  fed  etiam  frigidnm,  & aqiKam  vfq; 
ad  tertium  gradum  pradicat.  ^ 

Deinde  Stibium  affedium  efle  praua  qualitate  vna cum  Greuino  ftatuendum  eft. 

C Pfimo,quia  tanta  eft  aflinitas,6c:  fimiJitudo  Antimonijeu  plumbo,vt  nonnulli  id  quar- 
tam fpcciem  piumbiefie  tonftituetint3ficq;tanquampIumbumintcrpbarmacavene- 
fica  erit  collocandum:  quandoquidem , in  capite  de  plumbo  , medela  eiufdem  veneni 
affignatafuic.  Infuper  veneficum efte  indicamus, quia  ingrediens  humanum  corpus 
vim  infert  natura:,  more  veneni.  Tandem  fi  argentum  vinum,  ad  mentem  Diofeori- 
dis,  inter  venena  recenfetur,  eritneceflario  flabifiendum  venenata  quai  itate  Antimo- 
niiimnon  carere;  etenim  Stibium  hydrargyri  eft  particeps,  vtAuthores,& expc^-icri- 
tia  docent . ^ 


Lib,  ^.de 
f<tc. 

Lib.  2.  de 
V e ne  n.c  a, 
yltim  t».  ■ 


Tlumbi 

i^uartaffe 


L O C V S. 


\ 

IN  venis  ferri,  & in  fodinis  argentarljs  aliqu.ando  Stibium  inuentum  fuilfe  multi 
Authores  prodiderunt, fed  quibus  in  locis,nunc  eft  declarandum. In  primis  Afri- 
- ‘^^''trecitatCorneliusIudeus,miiierisAuri,Salis,Argenti,  Picis,&Antimonij  - , 
rcdundatjvbialiquando  infodinis plumbi  repetitur . Antiquitiis  in  Bithynia  prope  '\c  • 
vrbem  Chalcedonem  copiofum,&  prKftantilllmu  effodiebatur,  & inde  ad  alias  regio- 
nes  deferebatur.  Hodie  in  Germania,  Norico,  potiffimum  Phnx,  oppido  Bohemia:  ^ 

erui  tur,vtGeorgi  LIS  Agricula  teftificatur.Item,  iuxta  fententiam  Boteri,  <T.fA^w,eft  Io- 
cus in  Deferto  Numidi*,  penes  Atlantem  montem,  vbi  minera  plumbi,  & Antimonij 
repeiitur;  ideoq;  hsc  duo  tantum  metaJJa  inde  eruta  ad  Fez  deferuntur, cum  nil  aliud 
mi  oriatur . In  Pago  quodam , mille  pafTuuni  fpatio  diftante,  a Fribergo, iuxta  venam 
Schifti  Iapidis, Antimonium  nafeitur.  Immd  Fidielbergi in  venis proprijs, eiufdem 
quantitas , ex  Agricola , cum  argento  adeo  permixta  inuenitiir , vt  nonnifi , violentia 
Ignis, fegregari  poflIt.AmpIius,IsfeIda-in  Hircinijs,vena  Stibij  proprisgcneratur.No- 
ftra *tate copiofum  in  Senefi agro,&  prjcipue in  Comitatu  SantSf  Flor?  prope Selue- 
nam,&Maflam  oppida  effoditur.  Eft  etiam  duitas  Calabria:,  vulgo  Tanerna  di&i, 

Latinis  Trifchenej  in  cuius  terncoriomincra  eft  Antiuionij^quic  Iapidem  coloris  pJum- 

i»ei 


lih.g.  i e 
mctdl. 


Stiltum 
Vertitur 
in  flitbii. 


'StiUum 
hJ  tculos. 


190  Vlyfsis  Aldrouandi 

bei  refcft . Hsc  autem  in  mollitie  fimilis  eft  venis  Stibij , qna;  Jii  Britannia  nalcuntur,  t 
Vcnetijsquoqjcopiofumhabaur/cd  ex  Germania  allatum, vbi  fodin*  Stibio  fcatcn. 
tesfuntplurim». 

PRrEPARANDI  RATIO. 

Ad  metallicam  Stibij  prsparationenijAgricoIam  habemus  facillimum,  qui  ve. 
nam  Antimonij  in  catino  fundit,  vbi , adinftar  Bifemuti , Stibium  deponit; 
quod  opus  etiam  perdefccnfum,  catino  pertufo , in  ollam  fubieflam  peragi 
poteft.  Item  Stibium , veluti  & argentum  viuum  in  ollis  excoquitur , quemadmodum 
idem  Agricola  docuit,vbi  etiam  rationem  adhibendi  Antimonij,  in  feparandoargen. 
tum  ab  auro,  exponit.  Regulum  verd  Antimonij  cum  nitro,  fale  petra,  & limatura  fet. 
ri,  per  fufionem,  eliciunt , & fufum  in  catinum  coniformera  transfundunt  , vbi, inflat 
forma  ftella,  vel  globi,  vel  coni  ftatim  fubfidet.  F 

Nonnulli  Chymici  fummunt  Stibium,  vel  potius  Regulum  Stibij,  & fapiusexco. 
quendo  cremant,  & hac  ratione  Stibium  vertere  in  plumbum  profitentur.  Hocetiam 
a Diofeoride  notatum  fuit,  quando  dixit,Stibiuin  fi  paulo  magis  excoquatur  in  pium, 
bum  comeabit:  quamuis  poftea  multi  voluerint  memem  Diofeoridis  hanc  fuiffe,qudd 
Stibium  vlteriori  codHonc  non  in  plumbum  tranlmutctur,  kd  more  plumbi  fundatur. 
Hoc  autem  fuperius  fuit  enucleatum. 

MYSTICA,  ET  MORALIA. 

HABEMVS  infacro  Cpdice,qiiod  lercmias  de  Stibio  hac  verba  aliquando 
protulit . Cum  yejitero  te  coccim , cum  oiKara fueris  monili eo  , (ypineris 
S titio  oculos  tuosfruftra  componens,  contempferunt  te  a^matores  tui,anmm 
tuam austrent.  Hocinloco  Propheta, Diuo  Hieronymo  exponente  ,fub  formamulie-  G 
ris  adultera,  verba  hunc  in  modum  explicare  videtur.  Hac  enim  mulier  cum  offendit 
Deum,&quafi  virum  fuiim  Creatorem  relinquit,  fruftra  ornamenta  requirit,  eriiail- 
lamDamones  amatores  fui  contempferunt,  qui  non  ftupri  immundiciam  ,fed  aiiiira 
fua  quarunt  interitum.  Hoc  idem  myftice  inteliigendum  efic  admonet  Diuus  Hiero- 
nymus, aduerfus  illos, qui  coniugales  affedtus,  & vera  fidei  pudicitiam  aniiferuntmam 
quando  inquit  Propheta  •fiteycjiiens  cocciao\Ae.lk  fidem  fanguinis  Chrifti  afiunipfe- 
ris  i fi  monili  aureo  ornata  fueris ; n imirum  habueris  fenfus  med  itationis , & intclligen. 
tia  fpirituaIis;C^/>.r»xem  oculos  tuos  */^ro,ncnipe  ftuducris  nofce  Myftcria,&  Arcani 
Dei;  quandoquide  Deus  non  recipit  ornameta,  qu  bus  antea  A materibus  tu  placiiifli. 

Caterum  in  morali  dodiiina  quid  de  Stibio  fentiendum  fir,paucis  cxponerr,ns.Etc- 
nimvena  Stibij  dura,  & firma  inftar  lapidis,  in  fodina  a Met.illarijs  reperitur , &po- 
fiea  in  partibus  intimis  metallum  l.at!bLilatur , quoniam  Stibium , dum  funditur, illicd 
quid  metallicum  effundit,  quod  vulgus  Regulum  Antimonij  vocitat . Taliseffe  debet 
iuftus  Princeps,  & Vir  perferus,  qui  conflantia  in  primis  folidus  eft,  & firmus, dcindcH 
in  intimis  cordis  penetralibus  metallum  grati®  & virtutum  compledii  cur. 

VSVS  IN  MEDICINA. 

MV  LT  OS  ad  affedfusAntimonium  condiicere,in  progreffu  huius  hiftorfe, 
ccmperiemus.Primitus  Antiqui  Stibium  medicamentis  tantummodo  exter- 
nis permifeebant.  Nam  cu  virtute  plumbo  vfto  fimile  poffideat , in  fanandis 
viceribus  ex  bcc  non  modicam  frugem  demetebant,  ^tate  Diofeoridis,  Stibium  vfui 
medico  minime  famulabatur,  nifi  prius  fimo  bubulo  inuolutum,  & inter  carbonescon- 
creroatum , & deinde  muliebri  ladie  extin.5ium  fuerit.  Veriim , ad  mentem  Plinij,  lau- 
do inuolutum  accendebatur, &,confumpto  larido, pariter  laffe  muliebri  mergeba- 
tur. Ingraco  Diofeoridis  codice  s-iap  legitur, qua  decaufa  modus  adurendi  Stibija 

Pii- 


Mufxi  Metallici  Lib.  I. 


ipr 


de 

de 


nas, 

Irk  6,  de 
end, 

Lib,  4.  de 
met,fned% 


A PiiniopropofituseritDiofcoridis  . Rudliiis  tamen  non  rcap.fed  s-««Ieeendumcfle 
aflenerut.quK  vox  farinam pinfitam  fignificat,  qiia/i Stibium  ad  corabuftioncin  pafta 
fit  iniioluendum  :nihiiorainusvterq;concreinandi  Stibij modus eft  commendandus 
Hodie  ex  Antimonio  paratur okum  in  vkeribus  malignis  praftamidimum . Okuni_J 

tamcnexAntimonioeftdupkx,aItcrumparatura  Chymiftis,quo  metalla  aureo  co- 

lore  tingere  profitentur^ alterum  eft,  quod,  ratione  ruboris, Stibij  fanguis  nominatur 

cuius defcriptioncm  VuedKrius,FaI]oppius,&  Cardanus  affignarunt, quod, in  aufe- 
renda vkerum  malignitate,  cteteris non  cedit  medicamentis.  Idcrn  Cardanus  iiVlibro 
de  rEthere , fiue  de  V itali  aqua,  docet  medicamen  i£ther  nuncupatum  ad  omnia  ex- 
terna  vkera  valde  commod um,  & falutare : nomine  autem  ^theris,hic  Author  in  illo 
libro  quamdam  vitalem  aquam  artificiose  paratam  in  omni  genere  morbi  commeda--^- y 
tiffimam  intelligit.  Pratterea  Antiqui  Antimonium  tanquamdcficcans , & aftt  indens 
collyrijs  addebant.  Ideo  Galenns  agens  de  regimine  laniratis;inqnit:ocuIis  roirur 
adijcietui,  ficollyt  ium  ficcum  adhibeatur,  quod  ex  frigido  lapide  componitur,  dum- 

j modo  palpebrisfpecillo  inducatur, ne  interior  membrana  htdatur,fic  enim  quotidie 

mulicres  faciunt,  quando  Stibio  oculis  gratiam  conciliant. Quamobrem  manifefte  co 
gnofeimus  Prifcos,cum  naturam  Stibij  optime  perfpedlam  imn  haberent,  in  pur^ran- 
dis corporibus, illud  nunquam adhibuifle,fed  tantummodo  extrinfecis  medicamen- 
tisaddidilk.Diofcorides  tamen  agens  de  Elaterio,Stibium  tanquam  pharmacum  cx."' 
tharticum  cognouific  videtur,  dum  inquit,  ^^iodfif  eri^frrnadetelfiof^ciend.iellju- 
plum  Salis  a/dere  op'>rtet,  CP'  Sril^  qaanfum  colore  fuo  infidae.  ’ 

Itaq;  facultas  purgandi  in  Stibio  latens,  luperiori  f?culo,authore  Theophrafto  Pa- 
racelfo,  emcifit:  ejuare  comperta  Stibij  facultate  cathartica, Nuperi  Medici  lic  ratio- 
cinatifunnveluti  in  magM  mundo  aurum  d nullo  alio  melius, quam  ab  Antimonio  pu- 
rificatur; pariter,  & in  minori  mundo , fcilicetin  homine  idem  prsftare  poterit,  & re- 
diius,  quam  aliud  pharmacum  exipoticum  humores  noxios  extra  venas  trudere ! Qiia- 
propter  Paracellus monimentis  mandauit , quod  vcluti  Antimoniu  auro  metall^um 

Principi  iLiramopcreconfen,  dum  illud  optimepurificat,  & caicera  metalla  vitiat, & 

C corrumpitifimiliter  homini  animantium  regi  in  purgationibus  falutare  cenfendum  eft.  *f->'^’’dca 
Quamuis  hoc  Paracelfi  argumentum  ex  fimJli  analogia  petitum  a multis  irrideatur , cu 
inter  Antimonium,  & corpus  humanum  nulla  prorius  fit  natura:  cognatio,  qualis  iiuer 
auruni,& Stibium  intercedit, nihilominus  experientia  docet  hoc  medicamento  non 
folum  deiediione,fed  etiam  vomitione  humanum  corpus  mirandum  in  modum  expur 
gari  poffe.  loanncsdeRupeiciframitabilia  de  Antimonio  pradicans  nullum  pharI 
macumpoflehoc  praftantius  inueniriteftificatur.Bouius  patritius  Veronen fis  & me- 
dicus clarilfimus  in  fuo  Fulmine  aduerfus medicos  puoaticios  edito  , innumeris  nixus 
experimentis,  vfu  Antimonijgrauiftimis Kgritudinibus fuccurrcrc .profitetur , quia_j 
non  folurn  mo.re  Antiquorum  vkeribus  putridis  medetur , veriim  quoq;  in  Febribus 
chronicis,  inAfthmate,  in  Melancholia,  in  Alui  torminibus, & multisalijs  morbis  „uihus  ' 
deploratis  minime  nyrugiferum  efle  perhibetur  Vnde  iodociusin  Enchiridio  Simpli- 
cjum  prarrogatiuas  Annmonij  magnificabat  his  verfibus.  • ^ 

Cye/ienfenipt  aaoeonfafwt  rn  ")flceee  caenem 
fe^it  yzehtera  feaa  cute . 

^^od tamen  mambus  m '*fcetur  arte^  * 

T)  'tuum pytsclar a s munere  donat  opes, 

Nam  nocuos  fac^ly purgat  molimine /uccos; 

Vnd f fibi  F e&ris^  i^Jihmaq\  robur  halent, 

VndeF uror  mentis tumidi.  quoq-,Torminayentris^ 

EtmFttahihlus  corpora  plena  malts. 

Multi  igitur,  inter  quos  recenfetur  Matihiolus,  in  praeparando  hoc  medicamento,  fu- 
munt  duas  libras  Antimonij  minutillime  triti  in  patella  non  vitreata  ad  lentum  ignem 
catenus  Ipa tiila  ferrea  agitant,  donec  materia  conglobari  incipiat,quam  rurftis  tritam 
eodem  modo  agitant,  & hanc  operationem  toties  repetunt,  donec  materia  fu  ra  car- 
bones Iparla  nullum  fumum  cmittat,qua;  poftea  in  criicibulo  cum  fale  ammoniaco  ex-  ^tie>’o. 
cocta  iupra  marmor  fula  m lapillos  hyacinthini  coloris  pellucidos  tranfmutatiir.Itaq;  niam  h-a. 

Stibium  hoc  modo  pratparatum  hyacinthinum  appelJant,&  a granis  tribus  vfqiadfcx  d^ldna 

cum  quale. 


Vis 


D 


lik  2.  de 
V ene». 


Sal  aKii- 
mon^. 


Butyrum 

nif- 


Operatio- 
«es  chymi 
c&  Cassii 
t^ldrsud 
di  circa 
intimo- 
nium. 


Plores 

•^ntimo- 


»p. 

TtH&ura 

t^neimo- 


rtumi^n-- 


Oleii 


igi  Vly/sis  Aldrouandj 

ci;m  rrodico  vini  optimi,  vd  cum  rofarum  conferua,  in  pr^diflis  aifedlibuSjprafcri,  J 
bunt,  quod  ingreffum  coipus  humanum,  Patientem  vomitione , & deiedione  tnirjn, 
dum  in  modum  exagitat.Vnde  lacobus  Greuinus,  fumptis  aliquando  tribus  huius  An, 
limonij  granis,  cum  modico  conlerue  rofarum,  poft  hora;  fpatium  tam  vehementi  vo, 
m itu  correptus  cft,  vt  quoties  vomebat,  toties  moriendum  elTe  exiftimaret jnam  ofiies 
cuomuit,  & toties  aluus  refpondit,  & tantam  virium  imbecillitatem  incurrit,vtlpatio 
odiduivixillas  reficere  potuerit.  Libauius  vero  Stibio  vna  cum  aiqua  portione  nitri 
in  calcem,  vi  fornacis  vitraria  redado,  aquam  ardentem  ad  tres  digitos  affundit,di. 
gerit,  & aquam  catharticamdeftillat.  Alij  ex  aquis  portionibus  Antiraonij  Scamo. 
nij,  & Tartari  puluerem  purgantem  componunt,  quem  in  morbis  deploratis  tanquam 
priftantiflimum  magnificat.  In  libro  Haliographia;,fal  ex  Antimonio  viribus  fali  au. 
ri;equanduselicitur,qui  fanguincra purificare.  Lepram  curare,PodagrE conferre, & 
Morbum  Grdiicumpondere  granorum  quatuor,  cum  drachma  aqu«  ex  ligno  guaiaco 
deflillatte  expugnare  traditur . Prteter  oleum  Stihij,  & Antimonium  hyacinthinumj 
Chymici  c alcem, liquorem.  Quintam  Eirenti.5,Flores,Tin-ciuram,&:  deniq;  Antimoniii  p 
diaphoreticum  pra;parant,qus  omnes  prarparationes  in  volumine  Libauij,recimntur. 
His  additur  Butyru  Antimonij,quod  non  omni  quaq;probatur,quia  non  lolu  exfnb, 
ftatia  AntimoniaIi,fed etia  Mercuriali  conftat;quandoquidem,dum  fabricatur, vtplu- 
rimu  no  totus  Mercurius  fublimatus  in  vas  recipiens  deftillat,& butyro  mifcetur,cuil. 
lius  portio  in  poris  Antimonij  relinquatur,  & alia  portio  inRetortalub  forma  viua  re. 
periatur. Qiiandoq;  Antimonium  abaliquibus  toties pra’paratur,donec facultate ca- 
tharticam  amittat,&  in  puluerem  candidilfimum  abeat, quia  tunc  a propria  degene- 
raris natura  maximam  r.oborandi  virtutem  adipilcitur : firoptcrea  huiufmodipuluis 
in  ftomachos  labefadato  cum  faccharo  rofaceo  ad  multos  dies  exhibitus  pracipuam 
Patienti  aflert  vtilitatcm. 

Caeterum  fi  qua;  de  viribus,  &pr*parationibus  Antimonij  ab  Authoribus  paffimj 
mcmorirelunt  tradita ,rccenfere  vellemus, proculdubio  hoc  opus  in  immenfum  excre. 
fceret.  Solummodo  magis  curiofa,  & ijs  profutura  enumerabimus,qui  in  diesniedid. 
namfaditant.  Medicam.ina  igiturex  Antimonio  elicita,  qu»  Paulus  AldrouandusG 
Fharmacopaus  BononienCs  vir  non  vulgariter  eruditus;&  in  omni  chymicarum  ope- 
rationum  genere  confpicuus  fabricat,  hic  exarare  operK  pretium  effe  duximus.  Pri. 
mittis  fuinit  libram  Antimonij  crudi  in  puluerem  redadi,  vnciam  chryftallorum  falis 
communis  decrepitati,  libi  am  femiffem  aceti  delHllati,omnia  diligenter  mixta  in  Te- 
ftudine  fidili  lento , & aperto  igne,fpathula  femper  agitando , ne  conglobetur,iiuj 
calcem  redigit,  in  hoc  opere  tamdiu  profequitur,dontc  corpus  illud  phyfice  apertum 
fuerit;  deinde  refrigeratum  aqua  ardenti  lauat , & exficcatum  in  crucibulo  fundit, & 
fufum fenfim  fupra  politum  marmor  proijcit.  R iiifus  recipit  praididi  Antimonij  prs- 
parati  dimidiatam  libram , arena;  marina;  tantudem,  falis  ammoniaci  drachmas  duas, 
& ex  omnibus  in  vale  collocatis  ad  ignem  fublimationis  Flores  rubicundo,  extrahit. 
Iterum  VI  habeat  Tinduram,  Floribus  prxdidis  acetum  defiillatum  tres  digitos  fupe- 
reminens  affundit,  ficq; in  Matracio  ca-co  ad  balneum  maria'  calidum, fpatio  horarum 
quadraginta,  digerit;  opufq;  toties  repetit,  donec  inde  aliqua  Tindura  exeat.  Dein- 
de ab  omni  Tindura, organoroilrato,  humiditatem  elicit,  vt  in  fundo  Magifteriunu  H 
ficcum habeat.  Huic poftea affundit fpiritum  vini redificatum,& denuo deftillat,& 
quod  in  fundo  vafis  remanferit,  Magifteriura  Antimonij  appellat,  quod  cardiacis,an- 
tevfuiTijedulcat.  Deniq;cuilibetlibra  Magiflerij  non  edulcari  cum  tantumdemlat- 
charicandidi  vnciam  Aluminis  fciffilisin  fpeciera  calcis  redadi  permifcct,& Retorta 
luto  munita  Oleum  Antimonij rubicundilfimum  in  afledibus  fuperius  enarratis  pra.’- 
ftantillimum  concinnat. 


til.\.Cla. 
ms  repix 
cap.  I o. 


Cum  igitur  hoc  medicamen  terribilem  in  modii  humana  corpora  perturbet ; Theo- 
logi difpiitant;nii  .Medici  tuto,in  foro  conicienn.T,huiufmodi  pharmacum  pnrfcribere 

poffint; ideo Sayriis examinans  opinionem,quam,in  pharmacis praifcribendis, Medici 
fcqui  debeant; Tandem  refpondet  in  tanta  prafid iorum  farragine,pr*tertnilfis ambi- 
guis, & incertis,  femper  faciliora , & falubriora  medicamenta  effe  eligenda.  Quoniam 
vero  affedus  interdum  funt  contumaces,  & facilioribus  remedijs  reludantur , Medici 
interdum  ad  ambigua  etiam  prpfidia,veluti  ad  Iaeram  anchoram  confugere  coguntur. 

Dein- 


Mu fxi  Metallici  Lib.  I. 


confieni^ 

at. 


A Deinde  (juoniam  Antin-,onium , fua  vioJcntia  cathartica,  paucis  prodeiTe,  & plurimis 
obefie  videtm-,  vt,  longa  ccrtomm  exemplorum  ferie , Eraftus , Mercurialis  & Grc 
iiinusoftcndimtiidcircoaffignare  quadam  pra-cepta,  in  fumendo hoc  medicamento 
valde  necebaria^oper^  pretium  c/Tc  iudicaiiimusi  quotum  aJia  Patientem  alia  medi 
camcntiim  reipiciiinr.  ’■ 

Qi!oacIPatientcm,notandumcftprimo  Antimoniiim  non  omnibus  indiferimin-' 
tim  effe  prf ici-ibendum ; quoniam  non  conuenit  pueris , mulieribus  vtero  -merentibus 

hominibus  cfta-mmatis,  & angufti  thoracis , neq;  ijs,  qni  ad  vomendum  funt difficiles’ 

neque, ilhs,  qui  deliquium  animi  incurrere 'folent.  Deinde  Patiens  aliis  communi’ 

busmedicamentispriusdiligenKreft  expurgandus,  vt  apertis  vijs , Antimoniiim  ci 

tuis,  & facilius  operetur.  Viciffim  improbandi  fiint  illlmedici,  quiabfquepranii-L^  ' ' 

praiparatione  ad  Antimoniiim  pra^feribendum  accedunt . Morbi  Patientis  finu  con- 
fidcrandi,  quandoquidem  hoc  medicamentum  pracipiic  datur  in  Febribus  chronicis 

Mdanchoba  hypocondriaca,  contumacibus  obftru<aionibus,&aIijs  huius  generis  aD  ® v 

B fecibus  longis,  qui  cx  Pituita,  & Melancholia  pcndcnt;immdin  iliis  potifeum,  qui 
fuamicdeminvcntriculo,intcihnis,mefcnterio,&  primis  venis  habent.  Patiens  au-  / 
tem  otiando , fada  fiipcrna , & inferna  cuacuatioiic,  miram  virium  iaduram  incurrit, 
priiifidijs  roborannbus  intrini^ecis,&  extrinfecis  indigetiquapropterprudens  medicus  ' 

Epithemata  cardiaca  regioni  cordis  applicare,  & confciaioncm  .Alchermes,  vel  Hva- 
cinthinamcum  vino  maluatico  propinare  debct.Qtioad  prarcepta  Antimoniiim  refpV 
cientia,  in  primis  notandum  cfl  quod  diligerer  pra-parari  debet,  vt  malefica  cius  qiia- 

iitascaftigetur,&iIlapra’paratioeft  adhibenda,  quam  diuturna  experientia  compro- 

baiicrit.  Poftremddofis  Antimonijfuperiusaffignata  erit  varianda , pro  varia  medi- 
camenti praparatione,&  pro  diucrfitate  virium  Paticiitis,Temperatura:aEtatis-,Mor- 
bi,& Anni  temporis:  nam  quando  malitia  medicamenti  vehementer refrabta  erit  tuc 

dofi.s  erit  augenda,&  quando  Patiens  erit  viriu  imbecillium, temperatura:  biliofaiita- 

tispucrilis  ,& morbus  non  erit  inueteratus,;Sc  anni  tempus  erit  Kftiuum,tunc  bocme- 
djcpncntum  in  minori  doli  erit  exhibendum.  5in  vice  verfa  totum  fuerit  oppofitum  in 

'“maiufcula  quantitate  eritprtefcribcndmn.  ’ 

VSVS  IN  DECORATIONE. 

NTI^  ISSIMA  fuifle artis cofmetica? primordia, dc  quibus 'nihil  certi 
apud  Scriptores  inuenitur , Stibium  hoc  in  loco  patefaciet . Nam  fui.ffie  con- 
. mulieres  Hebreorum  Stibio  pingendi  oculos,  facti  Codi- 

ccs  tcftiiicaiitut:  quandoquidem  in  libris  Regum  ha:cIeguiitur.7e^.r^c/yfto«j:,>a„,,/o, 
/»osSrd,o,& or»^u,tc^putf^um . Infuper  apud  Ezechielem ba-c  habemus. Ecce ye- 
Ke^unt qudus te cncumlmilti  Stiih ocalos tuos.Am^lws  apud  Icremia  Pro- 
phctain,ha’C  verba  iegmuis  . CumpinxerhStihxo  oculos  taotJrrSr*  componens  tyc 
]mmo  Diuus  Hicronymusad  Furiam  feribens,  ad  rem  hac  hi-hti.  Non  haUit  cnfpan. 

5 Orbes  Snhh  A^%-W.Temporibus  ctiamGa- 
lem.Diofcoridis,&PlmijMubcresAntimonio  fupercilia  fucabant,  vt  ftipcrlusad 
metem  Galeni  explicatum  fmt,  fcd  prafertim  mulieres  Hifpana,qiiibus  nullL  in  mol. 
liticm,  o:  prodigum  luxum  magis  procliues  effe  perhibentur.  Qiiamobrcm  docFiffimiis 
Mercurialis  agens  de  compofitione  medicametorum  fcripfit  Maiores noftros  ad  pur- 
ganda  corpora  Antimonio  non  fuiffe  vfos,  fed  tantiim  ad  oculos  ornandos , & ad  fu 
pcrcilia  denigranda.  ’ 


cap.g. 
Cap^  25. 
tVy>.4. 


iCfpanet 
mulieres 
quales. 
Lib.  2.  de 
cdp.  med. 


VSVS  IN  Varus. 

^ ^ ’ &potiffimum  Campanarum  artifices  aliquid  Stibij  me- 
tallis fuEsfemper  addunt,vt  Campanas  magis  fonorasreddant.Idcmquoq; 
liet-  rt  ex  Stanno  fabricant,  vtfono  argenteas  imitentur.  II- 

Jiptiam  Opifices,  qui  ,pro  tormentis  maioribus  bellicis,  globos  ex  ferro  formant,Sti. 

R bium 


ig^  Vlyfsis  Aldrouandi 

bium  materi*  ferre»  pcrmifccnt,  vt  citius,  & facilius  fundatur;  Alioquin  ferrum  non  £ 
liquefieret.  Gcmmarij,  & ipfi Stibio  vtuntur, dum , Authore  Anfelmo  Boetio , ope_^ 
likiJe  ^ ^ aquaniercuriali  ex  Stibio  deftillata  natiuas  maculas,  & nubes , vel  alios  co. 
genm.  adamantem  fardames,  auferunt:  fic  enim  adamantem  adeo  nitidum, & puninu 

• • t . I — 7~^r»in j?m  ^’v  A n Mmrin m.nrinrmllJ  *v 


lores  adamantem  fardames, , _ . -f- 

reddunt,  vtvalore  purum  natu  longe  iuperet.  Demum  ex  AntimontQ/nonnulliargcn. 
tum  viuum  eliciunt,  quo  fupra  »5  fricato, illud  optime  dealbant,quod  opus  argentum 

viuumlofliJe,  & metallicum  prarilare  minime  poteft. 


DE  argento  vivo. 

Cap.  X. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM.  , 


O N N V L L I Ai  gentum  viuum  vel  inter  excrementa,  vel  inter  vene. 
na  collocarunt;  proptercaquod  non  gaudeat  illis  proprietatibus, qui 
natura;  sxri  metalli  competere  folciuicum  fit  aftu  liquidum, neq;mal- 
ko,morc  aliorum  metalloru,  rcfifterc  polfit-Gebcr  igitur,  StalijCliy. 
mici  non  metallum,  fed  potius  carterorum  metallorum  materiam,!! 
principium  e(fe  voluerunt. Alij  pariter  non  metallum, fed  metallicum, 
& fofiile  appellarunt.  Nos  in  pratfentia  id  carteris  metallis  addimus , quoniam ,morc 
Stibij,  non  quoad  formam,  fed  quoad  materiam  nomen  metalli  promereatur.  Ideoad 
fynonima  examinanda  accedimus.  Ifidorus  hoc  nuncupauit  Argentum  viuum,  quiaj 
exfcindat,feu  exedat,  more  viui  animantis, materias,  in  quibus  collocatur.  Satius cll 
fet  dicere  appellatum  fuilTe  Argentum  viuum  a motu,  dum  viua  vocamus  illa  ,quifc 
InCyae-  nioucnt.  Propterca  apud  Angelum  Bargeum,  Argentum  vagum  dicitur.  Augurcllus 
quoq;  Argentum  aufugiens  nominauit  fic  canens.  G 

InnAtda  fllere^cce. 

Et  paulo  inferius  idem  a motu  vocat  argentum  tremulum  dum  inquit, 
i.l.  >y~  , )ifityiHumfulphur,tremultimq,Tepones 

Argentum , 

Bxereit  Scaliger  aurum  regem  metallorum,&  argentum  viuum  corumdem  tyrannum  nomini- 
gg  ’ uit.Rcnodeusid  taquamnaturmmoftrumindicauit,  quia  nullis  natur* Icgibustenei- 
' " tur.Dcniq;Falloppius  natura"  miracuiuindigitauit.  In  Officinis  Aigcntum  viuurali- 

quidu  vocatur  crudum, extiniitu  ver6,&  indar  facchati  concretum  , argentu  fublima- 
tum  dicitur.Gracis,  & prafertim  Diofeoridi  cognominatur  cipapjopo  quali argetum 


Vth.  33.C. 

4- 


aqueumietenim  CJar apud  Gracos  aqua,&  apyvfot  argentum  cxponitur;cum  colorem 
argenti,&  mobilitate  aqua  referat.Hinc  apud  Ariftotekm,&  Alexandrum  Aphrodi- 
feum  legitur  »p>ipo!  q»t<7e(,nempc  argentum  fufum, quoniam  id  mere  aqua  diffluat, ii 
faciem  argenti  fufi  reprafentet.  Plinius  vero  inter  Hydrargyrum , & Argentum  viui 
aliquod  diferimen  collocat;  dum  argentum  viuum  natiuum,&foirile,ae  hydrargyrum  H 
ex  minio  fadlitium  cfTc  exiftimat;  fed  ipfum  falli  opinamur , quia  hydrargyrum  apud 
Gracos  idem, quod  argentum  viuum  apud  Latinos  fignificat.  Pratcrquainquodbac 
duo  nomina  apud  Authorcspaffim  confunduntur,  dum  hydrargyrum  pro  atgen» 
viuo,&viciflim  argentum  viuum  pro  bydrargyro  vfurpatur. 

Halchcmia  Proftiforesvarijs  nominibus  argentum  viuum  dccorarunt.Primitusil- 


Sfermit  coenominant  fncrmametallorum,&  lapidem, quem  Philofophi  vcncranuiriqno- 
1 f --Mida  inftar, 


niamhoctanqiiam  lapidis  philolopbici  materiam  conftituunr,  quo , 

■*  ’ contadfa  omnia  corpora  illico  in  aurum,  & argentum  permutari  fibi  perfuadent.  De- 


inde Aquam  vita,  Lac  virginis,  Serpentem  lemetipfum  grauidantem , Vrinam  bu- 
?f-nmm  . vH  Genintn  fuuitilium . & demum  Parrom  nmniiim  mirabiliuinvo- 


midam, Senium  , vel  Ceruum  fugitiuum,  & demum  Patrem  omnium  mirabilium v( 
citant.  His  addamus,  quod  C hymici  varijs  rationibus  flimulati  id  etiam  Mcrcuriura 
cognominant. Prim.6  quoniam  ficuf  i Mercurius  a Poetis  fingitur  alatus;ita  Argentiim 
viuum  alas  inducte  videtur,dum  in  ignepofitum  cofeftim  auolat.  Secundo  quemad- 
modum 


Mufd  Metallici  Lib.I. 


JPS 


A modum  Mercurius  aiienum  apfjetens  furti  inucntor  fuiiTe  traditur:  pariter  Argentum 
viuum  extera  refpiiens  mctaila , foium  aurum  furari  videtur . Faiioppius  tamen  tali 
nouiinc  iniigniri  pfonmJgatjCitiia  Mcrcuriusgrxca  it  de  prxd  i tus  iin  certe  veritatis  ti5 
fuit  fludioius:  pari  ratione  ab  Hydrargyro  mendacia  dimanant,  dum  Chymiftas  de-' 
cipicndopolitcettir,  quod  Natura  nullo  modo  pati,  nec  attingere  poteft ; prster-  «//r  Cj^~ 
quamquod  jn  Chymiftarum  manibus  fumum,&  non  aurum  relinquit.  Hic  notandum 
cft,  quod  Chymici  argentum  vtuum  commune  vocant  Mercurium  vulgi,  ad  differen-  walis. 
tiam  Mcrcunj,  quem  ipfiin  generatione  lapidis  philofophici  deliderant.Denique^j, 

Aiabibus  dicitur  Zaibai,  vel  Zaibat.  Italis  argento  viuo  & Mercurio,  nomine  a Chy- 

miftis  detorto.  Gallis  Vifargcnt.Hifpanis  EI  aaogue.  Germanis  QuecKfylber. 

DIFFERENTIAE. 

I 

B ^ CRIPTIS  reliquit  Galenus  hydrargyrum  tantummodo  arte  paratum  reperi-  lil-.gJe 
^ ri,  cum natiuum,&foinie  minime nouerit;  quam fcnrentiam  fuse  Matbiolus 

commentarijs ad  Diofcoridcin  refutatiit,  nam manifefte  hoc  e.vpcrientia:  rcpii-  fac, 

\ gnatifxpe  enim  Argentum  viuum  tale  confpicitur,  quale  expropria  fodina  elicitur. 

‘ Diofeoridesin  hoc  fuit  veritatis  perquam  Studiofus , quando  tres  Argenti  viui  diffe- 
rentias afligiiaiiit,  quarum  prima  cx  cinnabari  vel  Minio  arte  extraiftampradicat  ( eft 
' enim  Cinnabari  Diofeoridis,  & Minium  natiuum  aliorum  vnum , dc  idem  foflile ) bxc 

■ fpeciesfccundiim  Viu  uium  ex  Anthrace  lapide  eliciebatur.  Secundam  fpeciem  in  fo- 

■ dinis  argentarijs  Diofeorides  conftituit,  qua  nos  caremus.  Tertiam  in  venis  proprijs 

= inueuiri  tradit,  &hxc  hodie  ex  fodinis  Getmanix  ad  nos  affertur.  Vitruiiius  qua  tuor 
‘ huius  genera,  duo  natiui,&duofa(aicij  enumerat  Pariter  Brafauolus  in  fuo  limpli-  ■ 

’ cimnEx*minequatuor  exhibet  differentias,  primam, qiixex  propria  vena  tanquam 
fons  cx  fcatebra  dimanat, qux  fpecies  hodie  in  frequenti  eft  efuifecundam,  qux  inter 
; metalla  reperiturjtertiam , qtix  ex  Minio  educitur;  quartam , qux,  .ad  mentem  Vitru- 
C uij,  ex  marmore  eliciebatur,  vel  potius,  vt  noftra  fert  opinio,qux  inter  m.armoraoric- 
batur.  Verbm  ex  his  quatuor  generibus.  Primum  nempe  natiuum  commendat.  Cxte- 
riimalij  authores  opulentius  rem pertradantes,  multo  plura  Argenti  viui  crencta  rc- 
cenfent.  Primo  commendant,  quod  naturaliter  ptifgattim  in  fua  mincra  repetitur , fc. 

• eundum, quod  ex  partibus  lapideis  minerx  fua- artificio  paratur,  tertium,  quod  ex 

■ Minio,  & Cinnabari  elicitur  iuxta  modum,  quem  Diofeoridesin  textu  docuit  ,qrar- 
: tum,  quod  prius  aliquo  modo  fuit  fublimatuin , & poftea  ad  fuam  effentiam , & natu- 
; ramredijtiquintu  quod  in  venis  aliorum  metallorum  colligitur;fextum,quod  quidem 

ex  Minio  educitur, fed  poftmodu  cum  fuerit  ficcatum.ad  Minij  formam  rcucrtiturietc- 

i nimMinium,&lapisfchiftoshuiusmetalliparenseffepeiliibctur.QiK)cii'caGeoroius 

: Fabritiusin  vena  Schifti  Atgentu  viuum fcobferuaflc  fatctur.Hisfpccicbusaddanius/'li!^ 
Argentum  viuum  fumblimatum, Argentum  viuum  pr.Tcipitatum  ,&  Argentum  viuum 
arte  cbymica  conciettim.Chymici Mercurium fublimatum,Mctcurium  prxcipiitatum, 

: &Mercurium  philofophicum  nuncupant. 

D Ratione  coloris,  aliqua  varietas  in  Argento  vitio  obfcruatur.In  primis  aliud  cft  mi- 
nus album  cum  tantillum  fordis  contineat , quod  Argenti  candorem  deturpare  folet. 

Immo  minera  illius  varie  a natura  coloratur.Riibct  illa,qux  Gra-cis  d icitur  «Jprb- 

pter  limilitudincm,  quam  habet  cum  carbonibus.  Aliquando  cft  coloris  hepatici,  vc- 
lutiilla,  quxobfcruatur  in  Hydra  monte  Goriti.r.Intcrdum  nigricat, qux  rara  effetra-  Tyiffcren- 

ditiir . Minera  Suaecnfis  eft  lapis  durus  ponderofus  coloris  plumbei,  non  fine  aliquo  ratro- 

Candore,  qui  minutim  traiftusnihil  argenti  viui  effundit, fed  tantiim,opc  fornacuni_9,  «e  coloris. 
Argentum  viuuin  genuini  coloris prxbet.  Annis  elapfis  in  Quito  prouincia,rcfcrcntc 
Botcfo, minera  Argenti  viui  coloris  lutei  inuenta  eft,qux  vi  ignis  odorem  fulphiireuin 
fpargebat.Prxdiiliisdifferenri  js  Chymfei  alias  fpecies  addiint,qiiasfortaflis  ipfiima-  -. 
ginantiir,  vnam  vocant  fd  Draconis,  quam  ex  Argento  & Stanno  elicere  profitentur; 


'tsijuul. 
'DifensSa- 


alteram,  nominant  Difeum  SoliSjquara exauro  fe extrahere affeuerant.  Sed i 
cum  Falloppiorcm profedd  iocolam,  & rifu  dignam  effeexiftimamus,ctquamais  ipfi 
lale  Argentum  viuum oftendaat;tiihiloaiinus  ex prxditftis  materijs  confciSum  effe ne.  ‘ 

R ii  rao 


LK/^.Me- 
teor.ca.  8. 


frigidum 
& humk- 
dum 
herto. 


ig6  VlyrsisAldrouandi 

mo  eft.qui  iui^Liranduni  diccrct . Amplius  Chymici  aliud  Hydiargyrum  vulgi  ^ aliud  E 
Hydrargyrum  philofophorumefTe  attcftanrurj&hocdiuiiuim  mdigitaiU.  Has  diL 
fcrcntias  alijsexaniinflndas  confulto relinquimus,  quoniam  huiiifinodi  genus  homi, 
num  audaci  illecebraj&vaniiTuno  commento  mentes  legentium  decipere  nititur. 

NATVRA,  ET  PROPRIETATES. 

y DR  AR  GYR  V M hoc  fibi  a natura  comparauit,vt  omnibus  metallisli. 
benter  pcrmifcentiin  licet  sri , & ferro  difficulter  adheereat,  quoniam  !ik 
duo  magis  terrcftria  lint . Hmc  Albertus  Magnus  & omnes  alij  Chymici  in 
hanc  venerunt  fententiam,  quod  Argentum  viuum  fit  materia  proxima  generati  ^is 
mctalloruiTiiideoq;  illud  Panfpermeam  metallicam  cognominatunt^quam  ad  primot- 
dia  cunftorum  metallorum  concurrere  afleuerainius  dicunt. Falloppms  tamen  ab  ip. 
fis  diffentit,  quoniam  Argentum  viuum,  etiamfilibenter  metallis  haireat,  nihilomi-  f 
nfis  eorum  elTe  m.ateriamnoneftaflerendtim;  quandoquidem,  quiE  cum  aliquo  ami. 
citias  gerunt  ,&  ad  iliud  luapte  natura  feruntur,  illius  materiam  effe  non  eft  dicen- 
dum, cft  enim  a veritate  valde  alienum,  quia  ferrum  non  eft  materia  Magnetis,  neqi 
palea  ^Succim^^c  tamen  hmc  vinculo  ainicicim  libenter  copulatur. His  addamus, quod 
Chymici  Argentum  viuum  ex  humido  aqueo  conftare  tcftantur,  & propterea  id  ran- 
quam  materiam  metallorum  prmd icant,  quod,  nullo  contradicente , confirmare  non 
poffunt  fiquidem,  ad  mentem  Ariftotelis,  huraidum  aqueum  fubftantiam  Argenti  vi. 
uinonconftituit:  etenim  ipfe  in  Mctcorologicis  docet  humiditatera  HydrargytidTc 
aeream,  quapropter  ftatim  atq;  calefit  in  auram  euanelcit.  Id  autem  conftantibus  ex 
aquea  meteria  non  contingeret , & hmc  eft  ratio  potiffima , propterquam  Hydrargy. 
rum  eft  incongelabile. 

Inliipcr  Natura  illi  tales  proprietates  prmfcripfit  ,vt  nunquam  madefaciat,  fepe 
refrigeret,fa:pccaIefaciat,aIiquando  calidas  aftediiones  producat,&  frigidas iniet- 
dum  tollat.  Modica  quantitate  identidem  necet , & vicifliin  magna  quantitate non.G 
nunquam  prodcflefolet.SmpH  corporis  fuperficie  ad  centrum  ducit,  dum  nocuos 
humores  per  fccelTuin  trudit.  Interdum  oppofitos  cifcdtusparit . Propriam  foimatn 
facile  perdit , deinde  ipfam  facillime  recuperat  ■ Qiiandoq;  medicinis  internis  mix- 
tum fummo  cft  Patienti  emolumento,  at  extrinfecis  additum  farpe  laipius  Patientes 
iadit.  Quamobremnon  eft  mirandum , ficirca  Hydrargyri  qualitatestotfiiitfemcti- 
tia-, quot  funt  aniliores,  qui  de  ilio  verba  fecerunt.  Qiiod  autem  hoc  fit  verum, atque 
indiibitauimiAibcrtus  in  primis  frigidum, & humidiim  in  fecundo  gradu conftituit. 
Matthiolus  quoq;cifummam  frigiditatem  , & humiditatein  a ffignat,  quoniam, hac 
excellenti  humiditate, omnes  humores  in  ventriculo  ,&  partibus  annexis  contentos 
ad  potredinem  compellat . Chiinift.E  illius  frigiditatem , & bumiditatem  in  quarto 
gradu  collocant:  deinde,  iuxta  chymicain  dofttinam, illud  liquidum  in  tertio, album 
vcrd,&  tenebrolum  in  fecundo  cxcelfu  piedicant.  Hoc  eft  quidem  exploratu  qtioad 
primas  qualitates  jficcum  potius  quam  humidum  ,3c  calidum  potius  quam  frigidum 
videri;  pioptcrca  ex  duplici  fubftantia,  nimirum  frigida , & humida,  necnon  calida, K 
&ficca,&potiffimumfuIphurca  conftare  alTerendum  eft.  Cum  igitur  virtutibus  con- 
trarijs  quodammodo  proditum  ellc  videatur;  iure  optimo  poterimus  canere  hunc  in 
modnin. 

f rigida  ci/m  cahdi^^  funt  mi(}a  hument’ a fecit. 

Quapropter  nonnulli  fuerunt  huius  opinionis  Argentum  viuum , quamdiu  eftfu.t 
natura’,frigcfacere,nec  multum  a natui  a plumbi  difterre;  iinmd  eodem  in  magna  do- 
fi  luinpto  calorem  natiiium  extiiigui,&  in  modica  qnatitate,  a calore  tMtiuo  in  aftum 
deduci . Itaque  valenter  calefacere,  putrefacere  , & inteftina  corrodere  atteftantur, 
Prsterquamqudd,  vt  veritatem  fateamur , multa  medicamenta , experientia  tcfte_A 
cx  Argento  viuo fabticatacaliditatem,  & ficcitatem  quarti  gradus pra:  le  ferunt. 
Quamuis  autem,  virtute  Hydrargyri , multa?  humiditates  per  os  quandoque  educan- 
tutihincmanifcfta  Argenti  villi frigiditas,  &humiditas  non  cft  infere  nda;fed  potius 
hunc  cfteftum  apioprictate  occulta  humanam deftuente  naturam  prouenke  creden- 


MufenMetallici  Lib.  I. 


IP7 


'•'y  / 

A dumeftjquandoquidcm  Argentum viuumfpirituspr^cipui  diffipat, quibus  exter  C^P«t 
m.nat.,vnuItiE  affe^ones  oriuntur,  primumque  caput Iteditur ; cum  fpiritus  animales  py^c-p«i 

facdius,  quam  vitales,  &naturaies  corruptionem  incurrant.  Immdcum  lentam,  & UdiLrhy 

craffam  pttmtam , lunnorefqt  virulentos  educat , numero  purgantium  medicamento- 
rumentadfcnbendum,qua:proculdubio  calidiffima  effe traduntur . Item  calidum 
Argentum  viuum  iud.camus , tum  quia  tft  tenuium  partium , dumlinitum  fupracor- 
pusvique  ad  offa  penetrat , tum  etiam  quia  in  igne  pofitum  ftatim  in  vaporem  refo- 
luitur.  At  illa  qua-funt  huius  conditionis, referentibus  AriftoteIe&  Galeno  inffenem ' 
caliditatein  participant . Vnde  FaJJoppius optima  de  Caufa  ipfum  calidum  in  Ltio 
gradu  incjpiente  ^ & liccum  in  £ne ciiifdem  gradus  pronunciauiti  idque  eifedtu  com- 
probatur,  nam,  pr®  alijs  medicamentis,  omne  genus  Icabiei  delet  • quocirca  ab  Ara 
bibus  in  Pfora  maligna  felici  cum  fucceffu  adhibetur;  etenim  icabies  ad  genus  vlce- 
rum  reducitur , qua  ficcantibuspctiffimum  pharmacis  fanantur . Verhm  in  maiorem 
afferti  confirmationem  addamus,  quod  vulgus  pafllm  Argento  viuo,ad  necandos  cu- 
B liffcumque generis  ptd.cuios, teJicitcrvtitur , namque fadfa  Argenti  viui  iimaione. 

paulo  poli  huiufmodi  animalia  rubicunda,  &quafi  ab  igne  combuftaapparenti&ta- 

■ hs  effcdius  nonmfi  ab  i.igenti  caJiduate,&  ficcitate  prodire  poteft.Itaq;  nonnulli  Hv- 

drargyri  liquida, & fenfib.li  qualitate  decepti  humidum  iudicarunt,non  animaduer- 

Kntes  cunila  metallica  na  tur®  human®  applicata  effe  ficca , quemadmodum  alias  ex 

Galeno  txianifeftammus. 

Qpoad  fecundas  qualitates.Hydrargyrum  plus  aeris,  quam  aqu®  continere  vide- 
tur, ocnonniliper  artem  thymicam  concrefeit.  Deinde  in  amicitiam  auri  abunde  in- 
cidit, qUia  liluislo!  des  mirardi.m  m medurn  abftergit  j iilique  adc6  adhsrct  vt  auri 
fubftamiam  cito  penetret,  ilJudque fragiliusoui  cortice  redciatiDropterea  annuli  au-  I^drar- 
■rei  dealhantiir , figellantcs  per  loca  tranfierint,  in  quibus  Hydrargyrum  elaboratur;  gyrine». 

quod.ibipliiriescontigiffcCardanusuarrat.Cundlaigiturmetalia  Hydrargyrofti-  'f'*  q»‘tU- 

pernatant,vno  excepto  amo,  quod  Argento  viuo  impolitum  llatim  ab  eoabfoibetiir.  tueres. 

■Hocq;  inde  credimus  prodire,  quia  Hydrargyrum  auro,  quam  aliis  metallis  fit  pro.  LikjJe 

, ximius:  pondere  enim,  & tenuitate  auro,  folo  autem  colore,  argento  al!imilatur;qna-y»^«^» 
Uispolleaab  vtnfq;diltcrat,cuin  fluat, & igni admotum  confellim  euanefcat.Dein. 
de  quoad  catera  metalla,  facildgeneribusplumbi , difficulter  argento  , difficilius  ®ri 
&dilficllhmeferroadh®ret.Ampliusnatiiraillimaximam  tenuitatem  commimica- 
uit:  propterca  cum , aci  mentem  Arillotelis,  pl  us  aeris  contineat,  facile  in  fumura_, 
abit:  at  li  diligenter  velo  cooperiatur,  denuo  fumus  in  argentum  viuum  dcnfaturiful- 
phurevcro,leruata  tamensqualitatis  proportione,  ne 'fit  fugacifllmum  retinetur. 

^amobrem  nemo  admirari  debet  fi  dum  Argentum  viuum  fublimatur,  nihil  in  fun- 
do  valis  remaneat;  etenim  hoc,  ob  lubflantiam  terream  optime  attenuatam,&  humi- 
dovucido  permixtam,  illo  accidit.  Itaq;  obferuamiis,  cum  fit  tenuiifiinum , non  mo- 
do per  corium  mflar  fudori s,  tranfi.  e , fcd  etiam  per  nares  illud  pertradlantiiim  vfq; 
ad  meningas  cerebri  penetrare ; hinc  huiufmodi  opifices  tremore, & refolutione  ner-  ggri  f«l,. 
uormn  (®pe  corripiuntur.  Hanc  Hydrargyri  tenuitatem  fuiffe  putamus  rationem  po- 

ti  propter  quam  inualuit  opinio  apud  Priicos,  qiidd  non  poflic  in  quocumque  rtui^tma. 

va  isgcnerecontineriietenim  venenum  rerum  omnium  effe  pronunciarunt,quiacut>. 

a crcvalaexcindat.  Scriplit enim  D.ofcorides  Hydrargyrum  nonnili  in  vafisvi- 
treis, plumbeis, llanneis,& argenteis fernari.  Nuperi  tamen  adiicrfusDiofcoridis  ' 
opinionem  totum oppofitumobferuant  cummateria  Hydrargyri  in  alijs  etiam  vafis  r J 

contineatur,  dummodo  iion  lint  adeo  rara,  vel  aliquo  foramine  exiguo  referta, vt  fo- 
ras  penetrare  polfit . Multi  Pharmacop®i  nollr® statis  illud  in  vellcis,  vel  etiam  Iilj 

valis  aliquiuusligneis  confcruant:  at  li  foramen  aliquod  ferSinfenfibile  inueniat,to- 
tum  egreditur,  non  quia  vafaerodat,led  quoniam  fit  ita  tenue  ,vt  exiguas  etiam  ri- 
masinueniat.  “ 

Infi.um  etiam  hoc  habet  a natura , vt  fufum  in  minutiffimas ; Jc  infiaitas  particulas 
diflipenir, nullaque  illarum  amittatuijquoniam  paulatim  in  priflinam  vnionemcon- 
grediuntunh.ac  decaufa  Chymillisstcrni Subflantia,&»ternus Liquor  nQcapatiir.  ^tern*s 
D^iq;  ope  Argenti  viui,  metalla  a fe  inulcera  fcparantur,&rurfus  illa  iungere  Iblet,  lic/wr 
vt  TecAores  aurarij  quotidiana  experientia  comprobant : nam  Hydrargyrum  ell  in_.  chym  'co- 

R 3 caufa  r/*». 


ip8  Vlyfsis  Aldrouandi 

caufa  vc  aurum  alijs  mctaliisadhsreat,&  paulo  poft  veluti  fuo  munere  funSuineua.  £ 
nefcit.Num  vero  natura  hanc  proprietatem  Argento  viuo  ingenaerit,vt  magneti  ita 
aduerfetur,  vt  limplici  tatSu , vim  attrahendi  ferri  ab  ipfa  m perpetuum  adimat , pe. 
riclitari  oportet,  cum  fimplici  narrationi  aflentiri  non  dcbeamus.Qui  plura  de  natu- 
ra &alFei£fionibus.Hydrargyri  Icire  ddiderat,  Diofcoridem,Galcnum,  Ifidorunrj, 
Plinium , Albertum  Magnum  ,Mylium , Brafauolum, Portam,  C»fium,& alios  Au. 
<aores  huius  generis  adeat.  Dc  veneficio  autem  Argenti  viui  in  propria  Rubrica  ver- 
ba  fient. 

L O C V S. 

PA  V CIS  dc  locis  Hydrargyrinoftram  proferemus  fententiam.  Aliqui  volunt 
illa  loca  argento  viuo  redundare  , quibus  Planeta  Mercurius  tantum  bonum 
influit . R eperitur  tamen  altis  in  montibus , fed  potiflimum  in  lapide  calcario  F 
fimili,  vel  potius  in  rimis  cuiuidam  faxi  rubicundi  co-oris, interdum  in  fornacibus ar. 
gentarijs,gutt2ruminftar,teUtisadhiErcns  confpicitur.  Plinius  tamen feriptum teli. 
lil,  JJ.c.  qyityotnicam argenti  viuicopiofam  in  argentarijs  fodinis  inueuiri.Falloppiusnien. 
4'  dacijPiinium  arguit , cum  nulla  argenti  vomica  in  fodinis  mctailorum  vnqiiararc. 

perta  fucrit.Quandoque  in  ftercore  vetuftiflinio  cloacarum, necnon  in  limo  puteorum 
repetitur . Cefalpinus  quoque  retulit  fe  Pifis inter  faxa  Argentum  viuiim  fuiffecon. 
fpicatum,  dum  vetera  qua  dam  fundamenta  ad  folidum  foderentur.  Deniq;  in  omni, 
bus  lccisproducitur,in  quibus  materia  ad  inducendam  fimilem  formam  rededifpo. 
fita  inuenitur.  lam  ad  regiones,  in  quibus  nafeitur,  enumerandas  accedemus. 

In  Almaden  cft  vena  Argenti  viui  ita  diues,vt  toti  Hifpania?,&  OrL  i nouo  feiuiat. 
Hcc  quodammodo  duplex fcatebra  conftituitur,  quarum  alteram  vilioris  pretijtan- 
quam  de  terra  erumpentem  pronunciant ; alteram  verda  lapide  emergentem,  ptc. 
tiofiorem  ,&  virginem  appellant  • Apud  Beraunnm  lupra  Pragam  bohend*  Mttro. 
polim  Argentum  viuum  repetitur.  Pariter  in  Bchcmia,vt  rdtitMiinfleius , Sclom.fi 
bacum  Argento  viuo  affluit.  Itemnoua  Argenti  viui  metalla  in  Britannia  fumSco. 
tis.  In  China  eruitur,  necnon  in  Comitatu  Archidiicis  Auffria.  Forauiliana;  regionis 
montes  ilio  abundant.  Similiter  iuxta  Jocum  Kiinigcfttin  apud  Francos  colligiiur.In 
Germania  apud  Lindesberg  multa  Argenti  viui  metalla  obleruantur.Gofelarii  Hy- 
drargyrum  minus  digeftum  repetitur.  Olim  Romani  tanti  fecerunt  hoc  metallum, vt 
frufts  mineratfigillis  munita  ex  Hifpania  Romam  deferri  curarent,  ne  in  proprio 
natali  Solo  elaboraretur . In  Hydra  monte  prope  Goritiam  lapis  ponderolus , inftat 
gyri  plumbi,adrubedinemtendensgeneratur,guttas  Hydrargyri  micantes  prat  fe  ferens, 
mam  de-  <jui  interdum  a Metallarijspercuflusriuulos  argenti  viui  tundit.  Maiob-e  mons  nutrit 
data.  Mercuri)  venas.  Item  Nicaftri  territorium  non  modo  hydrargyrtim , fed  multas  quo. 

que  marmorum  fpecies  producit  In  Peruana  regione  copia  argenti  viui  gignitur.Sed 
olim  Barbaris  fuit  ignotum, & nullius  vfus,  quia , loco  illius, ad  purificanda  mctall», 
quodam  viliori  metallo  vtebantur,  quod  natiirarn  plumbi  argento  mixti  amulabatur. 
Immo  in  eadem  Peruana  regione  iuxta  montem  Guancautlca  nuncupatum,  necnon  K 
propeciuitatemeiufdcm  nominis  lofephus  Acofta  infinitas  Hydrargyri  fodinasab 
^/14.  hyi.  Indis  faiftas  rccenfet,vt  terram  rubram  ad  tingendam  faciem  eruerent  nec  tamen  ipfii 
indt.  caj>.  neque  etiam  Hifpani  ibi  verfantes  diuitias  harum  fodinarum  cognoucrunt,  donec 
*!•  quidam Liifitanus anno fexagefimo feptimo  poli  ferquimilllcfiinum, hoc  metallum 
rubrum  Indis  vocatum, lapidem  Minij  maximam  copiam  Hydrargyri  fiindcn. 
tem,fa<3o  prius  peiiculo , effe  dixerit.  loannes  Boterus  in  liac  regione  mineram Ar- 
genti viui  ditifliinam  , anno  feptimo  poft  milkfimufn  ,& fexcentefimum  inuentara 
prodicat . Item  Boterus Qipito  Prouinciaimineram  Hydrargyri  lutei coloi is aflignat. 
In  territorio  Soriani  hoc  mctalium  nafeitur.  In  Suacenfe  regione  fiint  lapides  coloris 
plumbi  Argentum  viuum  fundentes . Demum  apud  Trcftanum  in  Rufeia , Sc  in  Vue- 
llrich,  nimirum  Auftrafia  Germania'  Argenti  viui  nouamctalla  fodiuntur. 


IN- 


&Prsparandi  ratio. 


Me  T A L L A R 1 1 ad  venas  argenti  vini  indagandas  bifariam  incedunt.  Pri- 
mo Joca  viridibus  Iierbis,&  arboribus  confita  obferuant, quoniam  Hydrar- 
gyri  frigiditate  pJant»  recreari  perhibentur : cum  Hydrargyrum  non  in- 
ftaraliorQtoflilium  ficca  euaporationemfpargat.  Deinde  menfibus  Aprilis  , &Maij, 
ierena  aurora  per  montes  vagantur, &ftatim  atq;  vapores  inftar  nebul*  non  altius 
afcendentesjfed  quali  tem  hairentesconfpicantur , tunc  ibi  ledem  Argenti  viui  effc 
affirmant:  quandoquidem  argentum  viuum  grauiflimum,  & tenuiifimunr  elfc  declara- 
uimus.Itaq;  opifices  coJJefta  mineram,  veficis  prius  ori  applicatis , ad  arcendam  mei 

B taJJimalignitatem, molunt, &invafefi(ailiexcoquunt,aliovafe  inftar campanaifu- 

perpofito,,  vt  Mercuriiisad  campanam  afcendens,pef  roftrum  in  vas  recipiens  tran- 
Jeat.  Rurfus  alis  excoquendi  Hydrargyri  varis  rationes  apud  Agricolam  legantur. 

Item  ex  Minio  in  conchula  ferrea  collocato , patina  SaUi  fuperpofita , & carbonibus 
circundantibuSjArgentum  viuum  ftilJat.  Immo  ex  chalcanto  Hydrargyrum  quoqjex- 
trahitur,&  rationem  huius  operationis  Caneparius  alfignauit;  Num  vero, ad  mentein 
Vitruuij  jBrafauolo  referente , ex  marmore  etiam  eliciatur,  periculum  elfet  facien- 
dumjpotius  iutcr  marmora  aliquam  Hydrargyri  venam  a natura  gigni  alferendum..» 
clTct.  Nifi  velimus  cum  Chymiftis  confirmare  argentum  viuum  ex  omnibus  mixtis 
non  fccus  ac  Jalem,&fulphur  extrahi  polfe.  ’ 

Poftmodum  ex  argento  vitio  fublimatum,  & Prscipitatum  multifariam  paratur. 

Nonnulliexlibraargentiviiii,&tanturademfaIiscommunis,nccnon  chajeanthi  iti 
Sublimatorio  vitreo  ignem  per  gradnsaugedo,  fpatio  horarum  quatuordecim  Mer 

cunumfubhmatumparant.MuJtsalisprsparationesapudPortamlegontur.Pra-rea 

i- rea  vt  fiat  Prscipitatum,  cum  aqua  acuta  coquitur,  donec  incinerem  redicatur 
qui  ficcatus  ad  ignem,  colorem  rubicundum  acquirit . Infuper  Chymici  argentumj 
viuum  rebus  adftringentibus  denfare,&in  verum  argentum  tranfmutare  nituntur 
Sed  difficile  eft  rem  adeo  tenuem  inucnire,qus  toti  huicfubftatis  permifeeatur  Sunt 
qui  fulphure,&  fumo  metallorum  illud  cogi  referant.  Cardanus  tamen  tumo  potiffi- 
mum  plumbi  hoc  metallum  denlkri  affeuerat . Item  hei  bs  fupra  mineras  hydrargyri 
creicentesMercurium  coagulare  dicuntur.  At  coagulatio  argenti  viui  multifariiuL. 
fafta  apud  Portam  legatur.  Amplius  mults  alis  prsparationes  huius  metalli  ab  Ve-  / . 
cheriofigillatim recitantur.  Csterum  eft  aduertendum,quatuorreqiiiri,vthydrargy-  V 

rum  naturam  veri  argenti  induat.  Primd,vt  firmetur,  deinde  vtignibusrefiftat.tcrtid  UL  lo  dc 
vt  leuiiis  cuadat  poftrcmd  vt  craffiorem  lubftatiam  adipifeatur.  Sed  vt  in  aurum  ver-  fecr  ‘ 
tatur,  neceife  eft,  vt  tingatur, firmetur,  & ignem  toJeret.An  vero  Chymifts  aliquo  ar-  ’ 

tificio  id  confequi  poffint  non  facile  adduci  poffuraus,  vt  credamus,  & fi  quandoque 
_cafu  argentum,  vel  aurum  ex  Hydrargyro  refultauerit,  Bon  tamen  veram  auri  &ar- 
D genti  materiam  efie  aliquis  crediderit. 

hydrargyri  VENENVM, 

& Medela. 

SI  crudo  Argento  viuo  valetudo  offenditur,  multo  magis  in  fublimatum  reda. 

(Sum  noxium  erit,  quia  tunc  pcftiferam  qualitatem  nancifeitur.  Sunt  qui  opi- 
_ nentur  illud  per  acciddnsolBccre,dum  in  ftomaco  diumoratur,veI  ffalicuipar- 

ti  principi  addatur,  nimirum  fi  aurem  ingrcdiaturitunc  enim  ratione  ccrebri,Apoplc- 
xis,& Epilepfis  periculum  impendet:  quandoquidem  folforcsargentiviuCquamuis  . 
robuftsfinttcmpcfatur.s,rar6qnartumlaborisannumattingunt,cumtremoremom- 
nmm  partium  incurrant.Proptereaadni(3netAgricula,incxcodiione  Hydrargyri, ter, 

gain 


i 

j 

'I 

i 

a 

I 


X 

i 

i 

\ 

i 


200  VlyfsisAldrouandi 

ga  in  ventos  efTe  vertenda , qui  fumum  metaJli  peftiferiun  in  partem  contrariastj  j 
peJJant.  Infuper  fumptum  non  folum  animales  facultates  primo  laedit  j verum  quoqj 
extrinfecus  adhibitum  idem  pra:ftat:  fiquidem  lue  gallica  laborantes  hociniutifli 
morbis  cerebri,  & neruorum  corripiuntur,  maxima  pituit®  fluxio  exckatur,&  tremo, 
res  immedicabiles  generantur . His  igitur  de  caulis  Diofeorides  huic^metallo  vimne- 
candiiure  optimo  attribuebat.  Galenusquoqjlicet  interdum  dixerit  fcnuIlumHy, 
Ltb.g.de  drargyri  periculum  fecilfe;  attamen  alibi  Hydrargyrum  in  catalogo  venenatorunu 
fmif.med.  collocauit.Immo  Arabes,vt Auicennas,Serapio,Halyabas,&Rhafisargentumviuutn 
inter  venena  recenfucrunt. 

Lib.  j.dc  Itaq;  Hydrargyrum  in  humano  corpore,  iuxta  mentem  Diofeoridis,  producit  illi 
Jimfnntcd,  fymptomata , qu® potantem  lithargyrium afflidlare folcntrgrauitasenim  in  ftoma. 
fac.  ca.  19.  cho,&  tormina  in  inteftinis  fubfultant,deinde  vrina  fupprimitur, corpus  tumefcit,& 
pl  uhibeus  color  Patientem  deturpat.Immd  quando  hac  materia  Hydrargyri  cito  ex. 
tra  corpus  non  truditur.  Patiens  Apoplexiam,vel  Paralylim,  vel  Epilcpliam  incurrit. 
Symptoma-  Patiens  fumum  Hydrargyri , vel  vnduram  pallus  fuerit , tunc  prsdidiis  fympto.  { 
/4  Hydrar-  jnatibus  fator  oris,&  tremor  partium  copulatur.  At,  poft  deuoratum  Sublimatum, ac. 
fd’  cidentia  fortiora  contingunt.  In  primis  enim , vt  aniraaduertit  Matthiolus , afperitjs 

lingu®,  eiufde  tumor,  difficultas  anhelitus, itnmenfa  litis,  & animi  deliquiu  accedunt. 
t 'b  ca  Diofeoridesigitur  illis,  qui  hauferunt  Argeutum  viuum , prmmiffis  chyfteribus,& 

' vemitionibus,laccopiofumprfbet,deindeprad'cribit illa medicameta,quas venenum 

lithatgyrij  fuperare  polfunt ; nempe  femen  Hormini , Apij , florem  Liguftri , Abfyn. 
thium,Hyflbpum,  & Myrrham,  Sunt  qui  oleum  amygdalarum  dulcium  commendant 
Alij  ramenta  auri  in  vino  propinant.  Oribalius  Apium  combuftum  & tritum  in  potu 
Lib.  t.de  extollit.  Eminentilllmus  Cardinalis  Ponzettus  in  luoTraiSatu  de  Venenis,vinucum 
radice  Acori  probat.  Arabes,  & potiffimum  Auicennas  fimum  columbarii  fylucllrinin 
alicui  liquor  i permilcet.  Neqjerit  inutile  Patienti  annulum,  vel  nummum  aureum  in 
ore  volutare,cui  materia  Hydrargyri  adhsreat . Quando  autem  viuum  Argentomin 
aurem  Japfum  fuerit,  tunc , excitatis  llcrnutamentis,  extruditur,  vel  paruus  auri  glo- 
bus inditur,  vt  totum  Argentum  viuum  ad  globulum  aureum,  tanquam  ad  magnetemj 
recurrat.  Quando  Argentum  fublimatuminteftina,veIftomachum  Islerit,  tunc  Con- 
ciliator incedit  clyfteribus  ex  adipe  anatis,  & butyro  paratis , deinde  vomitum  pro- 
uocat,  antequam  venenum  ad  partes  inferiores  defeendat.  Verum  quando  Hydrar. 
gyrum,  propter  vndiionem , vfqjad  olTa  penetrauerit,  Hollerius  parat  oleum  fulphu- 
ris  hunc  in  modum:  fulphur  in  aqua  ardenti  ferrcfacic,  & lentorem  fupernatantenu 
colligit  quo  Patientem  felici  cum  fuccellu  inungit. 


HISTORICA. 

RELATVM  ell  in  hiftorijs,  quodam  in  caluaria  mulieris,qu®  iam, biennio, in- 
genti dolore  capitis  perierat.  Argentum  viuum  pondere  duarum  vnciarum 
inuentum  fuilTc,  namq;  id  fenCni  in  cerebro  colligcbatur,dum  mulier  quoti-g 
die  in  fucis  eodem  vtebatur.  Etenim  ea  ell  vis  Argenti  viui,  vt  in  tenuillimum  habita 
facile  tranfeat:  hac  de  re  non  ell  admirandum, fi,referente  Lcuino  Lemniojquandoqi 
tlydrargy-  incifa  eorum  vena,quifemel  atqiiterum,propterluemGallica,hoc  inunifti fuerunt, 
rumtniu-  aliquot  drachmas  Hydrargyri  emanalTcconfpedlumfit.  Notaetiamellhilloriacu- 
tis.  iufdam  Antonij  Galli, qui  plures  hydrargyro  inuniSus,  neq;  copiofo  fputo,  neqj  fluo- 
re alui  correptus  ell,fed  tantum  per  vrinam  Hydrargyrum  minxit.  Tradunt  etianu 
qusdahiflori®  nonnullas  mulieres, vt  maritorum  ritxlathaliter  officerent, Argentum 
yiuumeisdegiutiendum  dedilTe,fed  cum  fitponderofum,ilIicd  per  aluumabfqidh 
incommodo  fluxilTe  Mulier  quoq;  illa  apud  Aufonium  poculo  venenato  Argentum 
viuum  addidit,vt  quampriirru  vita-  mariti  diem  extremum  clauderetjnihilominus  Hy- 
drargyrum fuit  in  caufafalutis  Viri,dumponderc  fuo  defeendens  alium  liquoremj 
venenatum  per  ventiemad  exitum  duxit,  ne,  in  corpore  lethali  fuo  munere  fungi 
polTet.  Sic  igitur  canit  Aufonius. 


201 


Mufei  Metallici  Lib.  L 

A 7" oxua  Zelotypo  dedit  vxor  marito, 

Nec  fatis  ad  itiortem  credidit  effe  datum^ 

Mifiuit  '^rgcTfti  lethaiia  potedera-viut,  . 

Cogeret  celerem  vts  gemwata  'aecem, 

Ec  pauJoinferius  addit, 

Protmus  vt  vacuos  alui  peti  er  e recejpis 
Lubrica  de;-^cits  cjua  via  nota  cibis , 

Nouimus  &nos  quemdam , qui  in  pharmacopolio  putans  fyrupum  acetofum  fimpli. 
cem  bibere,  Argentum  vinum  incaute  haufit , attamen  paulo  poit  totum  per  inferiora 
expulit-Fracaflorius  etiam  teftatur  quafdam mulieres adperdendum  fa;tum, lingulas 

libram  Argenti  viui  haufilTe,  nec  tamen  votorum  compotes  extitilTe,  quia  ftatim^Hy. 
drargyro peraluum  eduilo, fstus minime cxcluli fuerunt.Periucundum 'quoqjlceitur 

monumentum  in  hiltorijs  Africa,  vc  notauit  Cardanus,  quod  Mauri,  cognita  FJydrar-  Ltb^  y,  dt 
gyri  frigiditatc,vrgcnte  aiftu  requiem  qua;rcntes,vas  lapideum  Hydrargyro  implcnti.A^*^ 

B & corio  fuperpofito  incubant,  rt  aliquantilper  refrigerentur. 

ADAGIA. 

IO  annes  Zetzes  quandoq; admonens  Pnrfulcs  fui  temporis,  ne  animum-j 
plus  nimio  inflexum  ad  auaritiam  haberent,  hliiufinodi  vetliculmn  grarcuin  pu- 
blicauit.  ' 

Tcf/sapjtinti  iiir;  *Afa-7.7«P5t  tb  iflu. 

Ideft. 

Hydrargyro fmt  furaciores fure. 

Hinc  profertur  proucrl;ium,quod  iaftari  poteft  in  illum,  qu,i  res  alienas  nimis  auide 
^ippetkyicqidickuvHydrargyrofuracicr.Oiiamiim  autemhuius  adagij ex quadamhy- 
drargyrij proprietate  prodijlTe  recitant.  Quandoquidem  velwi fures  opibusfemper 
; inhiantes , inexplebili  cupiditate  aiiri laborant:  pariter  Argentum  viuum  omnia  mc-  biurum 
talia  Ignobiliora  Ebi  innatantia  rcfpuit , fle folum  aurum  abforbct,&  ampleaimr.  ‘th  hydrar- 
■ '-Argentum ■vsMumbakrefdpyihus.Snlgive:  eft  prouerbium  quod  pnrcipue  ad  pireros  gyro  ahfor- 
\ vimdiores  Ipeiftat,  qui  vllo  in  loco  conEftere  nequeunt,  ^..rirgcntnmziuum  ficum  di  fr~  betiir. 

; re.  Hoc  pronunciatur  in  illos,  qui  manibus  nunqtram  quiefeunt,  imm6  gdliculantes 
, & comites  femper  vexare  ncnceirant.  ’ 

moralia. 

VA  R I Ai  Hydrargyri  alFefliones  non  modicam  habend.T  ratiocinationis  oc- 
cafioncmdoiftrina;  morali  dederunt.  Etenim  fi  Argentum  viuum  tanquam 
album  fplendens,  & ficcum  confideretur : talis  debet  elTe  perfeclio  viri  iufti 
qui  caftitate  aibdeit,  profperitate  fnlget , & pamitentia  ficcus  apparet . Deinde  Ar- 
Dgentum  viuum,  iuxta  opinionem  multorum,vna  cum  fulphure  cstcrorum  metallorum 

materia,  &pnncipmmdrc  perhibetur  :fimilittr,ob  candorem  puritatis.  Innocentia? 

lymbolumcfle dicitur,  qu^  pocuJdubio  t.anqiiam  origo  omnium bonorum,ncmpe_,j 
gratiaium& virtutum  praidicatur.  Praitcrca  Hydrargyrumdifficultcraiicuipermi- 
fcetur  rei,  nifi prius  faliua,& cinere  etiam  addito  extinguatur.  Vir  faftuofus,&  arro- 
gans huius  condicionis  efle  videtur,  quinulli  confuetudini  miicctur,  nifi  prius  faliua  <■  , r 

videlicet  reprehenfion  e,  neciion  cinere,  nimirum  memoria  mortis  extinguatur : pro-  ^ v 
pterca  ad  rem  famSa  recitat.  ^C.c\tCx^.Ue  nent0 qmd cinis es,<fi in  cincremreuerteris.  Vel  “ . 
poffumus  etiam  fic  ratiocinari,  multos  in  hoc  terrarum  orbe  yerfari,  qui  nulli  perfeiflo 
homini  nec  etiam  Deo  dopulari  poliunt , nifi  prius  in  pelago  calamitatum  extinguan- 
tur.  Vel  dicamus  nunquam  rebus  mundanis,  &pra?cipue  diuitijs  aliquem  refle  per- 
miiceri  pofle,  nifi  prius  crimina  extimfta  fuerint . Item  Hydrargyriim  folum  non  coa- 
platur , fed  tantum  quando  fulphuri,  & plumbo  comifcctur.  Ita  limt  multi,  qui  dum 
loliv  luuat criminibus  non  dcnlantur,  led  verfantesinconfueeudine  eorum,  qui  la- 
piunt 


Vlyfsis  Aldrouandi 


HyfocrkA 
cui  ufsttni- 
lutitr. 


Hydrurgy- 
rum  quarii 
•virtutum 
fit Jymholtt. 


20i  ^ 

piunt  naturam  fulphtiris ; hi  enim  fiint  qui  fa-dam  amplcdlcntes  libidinem , indignis  E 
modis  animam.&  corpus  poiJuunt.His  fimiles  dicuntur  naturam  plumbeam  rcdolen, 
tes,  cui  pertinacia  funt  ponderofi,  & prauaconfuetudine  indurati , dumpraui  tena- 
ces effe  non  dcfinunt,  immd  ficut  Argentum  viiium  aliquando  in  vetuftigimis  cloacis 
inuenitur:  fic  criminofiis  tandem  in  cloaca  mfcrorumreperitur.Amplius  fi  hocmetal. 
Ium  ore  fumptum , vel  auri  immiffum  interficere  traditur  : idem  praua  Hareticorum 

dodlrina  pra-ftat,  quoniam  audientem  culpa  in  prarfentia  ,&pamain  futurum  peri- 
mit. Inluper  Hydrargyrum  donec  ab  igne  remotum  eft,  pulchrum,refulgens,&mun, 
dum  apparet , fic  multi  funt,  qui  ab  igne  tentamentorum  remoti , m ftatu  gratia;  mo. 
rantes,  pulchritudine  hone  fiatis  corufcantifed  tentamenti  flamma  ftimulati  conftan. 
tia  minime  rcloflantes,  confcnfu  in  crimina  cuanefeunt,  & inde  mali  exempli  fumus 
dimanat . Vel  dicamus  Hypocritam  Argenti  viui  nomen  promereri , qui  in  Ej-umna. 
riim  incendio  locatus,fiatim.in  crimina  infinita  exhalat,  vnd  e fumus  infamis  prodit, 
cuius  exemplo  alijoffcnduutur. Tandem  nullum  metallum  abfq;  Hydrargyro  inaura- 
ri  potefi,  ncction  melius  in  vafe  vitreo  conferuatur : pariter  homo,  vtperfcdiahonc-  ^ 
flate  inauretur.  Argento  viuo  gratiir  charitatis,  caftitatis,  & honefiatis  indiget;  qua- 
rum virtutum  Hydrargyrum  efichymbolum  perhibetur,  quE  melius  in  vafe  vitreo  co- 
feruantur,  nempe  in  illo  homine,qui  fe  fragilem,&  animo  dimiffumeffe  reputat,  quo- 
niam Deus  Optimus  Maximus  huiufmodi  virum  a criminibus  tutatur,  & diuinabene- 
fitia  in  illo  confcruatietenim  Ditius  Bernardus  ad  rem  fcribcbat-Af^^»'*  ejffrmitmufd 
Deum  infirmitatem  frofrtam  cogitare. 

PROBLEMATA. 


CV  R I O S I indagare  folent,  cur  Argentum  viuiim  pondere,  colore,  & frigidi, 
rate  fit  mctallisftnilliinimi,  cura  pofie.a , infiar  aliorum  metallorum , ignem 
non  toleret  fedfenfira  in  fumum  abeat . Refpondetur  id  ciienire , quoniauu» 
eiusfubflantia  ex  materia  plumbea,  &lalfilagineaquea componi  videtur:  liquidcmj^ 
haic duo, tradlu  temporis, in  Argentiim,viuum  degenerare  perhibcntur.Hocmanifelle 
obferuatur  in  vetuftiffimisVenctiarura fundamentis, in  quibus  quadrata  marmora 
ferramentis  applumbata  confpiciuntur : harcenim  fifodianturin  illis  plumbum  in-j 
Argentum  viuuifi  follitum  apparct;quia  glutinofa  plumbi  fubfiantia,  longo  amionim 
fpatio,  ab  acuta  vi  falisfoluitur.  Quapropter  Hydrargyrum  grauitatem , & fplendo- 
rem  a plumbo,  fubtilitatem  vero  afale  fibi  comparat:  idcoq;  igni  nonrcfifiit;cumad 
primam  caloris  prafentiam,  infiar  roris,in  vaporem  tranfeat.  De  inde  aliqui  ftudioli 
inquirunt, cur  argento  viuo  alicui  rei  pingui  permixto , humanis  cruribus  inunilis, 
•L/dltiones  fpatio  oifto,  vel  noucm dierum, gingiiias  Patientis  fcindat  ,&  fputa  glutinofa, &co- 
tergenti  pjofa  prouocet.  Refpondendumefi,  quoniam,  ope  c.rloris  humani,  non  tam  facile  in 
i'im  in  cor-  vaporem  foluitur,  veJuti  virtute  ignis  vaporabatihinc  longum  temporis  interualluin 
fore  huma-  expoftulat,  antequam  exitumpergingiuas,  & os  inueniat,&pr*cipuecuHi  in  itinere 
obuiam  pituitam  copiofam  fecum  ducanDcmiimquaritur  cum  Argento  viu»  aurum 
prscipue , inter  alia  metalla , frangatur . Refponfio  eft,quoniam  foium  aurum  expers  (j 
efi  pinguedinis  craffioris : iJlius  enim  huraidum  efl  tenuifCmum.Cuin  igitur  omni;i-> 
pinguia  denfentur  ,&  tenuia  congelentur;  hinc  fit  quod  frigus  Argenti  viui  penetras 
humidiim  auri  illud  congelet,  & fic  aurum  admodum  fragile  reddatur. 

V5VS  IN  MEDICINA. 


GA  L E N V S fatetur  fe  Argenti  viui  tam  in  medicamentis  internis,  quam  in 
externis  nullum  habuilfe  experimentum  . Nihilominus  recentiores  Medici, 
& pracipue  Arabes fcripferunt  non  defuiffe , qui , medicina  gratia,  Argen- 
tum viuumbiberint,nullum  inde  reportantes  nocumentum;quoniam  ratione  ponde- 
ris facile  ad  partes  inferiores  labatur,  dummodo  Patientes  deambulent.Paulus  etiam 
tih."].  Aegineta  retulit  hydrargyrum  concrematum,  & in  aliquo  liquore  quifeufdam  alijs 

fpe- 


Mufasi  Metallici  Lib.  I.  20j 

A ipcdcbiis  pemiixtum  Colicis  Iliacis  propinatum  fui/Te.BrafaupIus  in  Examinc^j 

liinplicium  narrat  fcpuciis  verminatione  ad  defperationcm  laborantibus  Argentum 
vitium prarbui/Te ,& illicd  fanitati fiiilTe reftitutos.  Hoc  experimentum  aMatthiolo 
confirmatur,  & quantitas  debet  e, Te  duomm  granorum  milij , qua?  m hoc  cafu , citr;i_, 
vllam  molt  fliam,  mirum  in  modum  operatur^  Immo  addit  idem  Marthiolus  mulieres 
Goritienles,in  difficili  fotura , ad  Argentum  vimim  confugere,  cuius  fumpto  ferupu-  ^■'^•5- 
!o , ftatim  paritura  facilis  redditur . Amplius  varijsa.ffedfionibus , doloribus,  fcabici, 
prurigini,&podagra;  mederi  perhibetur.  Dehoclodocius  in  Enchiridio  fimpliciura 
iic  canit.  ”‘<ido  fel- 

Dijfoluit, penetrat,  cenfimit,  mundat,  (§•  ane  natur. 

Extin^lum,  vano  memlra  dolore  lexat, 

Vngito.fic  poteris fiahie , tir prurigine  corpus 

Soluere,  vel podagra  termina  cunUa  tua. 

Mulieres  noftne  artatis , cognita  hydrargyri  aduerfus  pediculos  facultate,  illud  falitia, 

£ vel  axungia  fuilla  extinguunt,  &po(lea  caput  pulionum  linunt,  ficq;  pediculos,  & 
lendes  enecant:  nam  hydrargyrum  cum  fit  tenax-,  nonnifi  alia  re  tenaci,  nimirum  fali- 
iia  cohibetur.  Item,  in  exterminandis  latis  pediculis,  quos  Vulgus  Piatolas  vocat  ,Fal- 
Joppius modicum  Hydrargyri  cum  pulpa  pomi  dulcis  coai  diligentermifcct , & Pa- 
tientem verfpcrilinit,vtfequenti  die  animalia  perempta  obferuentur.  Bayrus,  in  pa- 
rando hoc  vnguento,  recipit  drachmas  tres  Argenti  viui  hominis  ieiuni  faliuacxtin- 
c'li , dimidiam  vnciam  puiueris  ftaphifagri» , vncias  tres  olei  communis , & cum  fuffi- 
cienti  quantitate  cerEvnguentum  conficit. 

Olim  in  lue  gallica  expugnanda, Sublimatum  minime  infrugiferum  inuenerunr, 
fed  Nuperi , cius  loco , Argentum  viuum  i cceperunt.  Proptcrca  pilula:  ex  illo  paran- 
tur,  quarum  oeferiptio  apud  Rondeletium  legitur . Animaduertendum autem  eftex  in  Hh  de 
Hydrargyrovngtientum pro fcabie gallica prarftantiffimumconfici,dummodoconfti-  morh  \al- 
tutioni  Patientis,  a;tati,^  temporibus  quadret  i quia  funt  nonnulli  Iatralipta:  vitan-  luo. 
di,  qui  nulla  habita  prardidtorum  confiderationc,  & nulla  purgatione  praruia , hoc  vn- 
C guentumadhibent,plurefq;  interficiunt,  quam  fanent.  Nihilominus,  vt  annotauit  Eu- 
fiachius Rudius,  fi rcdieadminifiretur , nemo  perire  potuerit  j cum  talis  vndHo  etiam 
in pufionilrusfoliciter adhibeatur.  Meminit ideniRudius  pueri  filijUluTridimi  Prin-  hy- 
cipis  Dorfo,  qui  ab  vberibus  nutricis  vna  cum  ladle  atfeiSionem  gallicam  combiberat,  drargyri  in 
& bis  perumSus  Hydrargyro,  curatus  eft.  Itaq;  iuxta  fententiam  huiuS  doviiffimi  viri,  ftterts. 
ynguentum  Hydrargyri  para  tur  hunc  in  modum.  Sumuntur  tres  vnefo  axungfofuilfo, 
lelquiuncia  Hydrargyri, oleimafticini  tantumdem,vncia  puiueris  mafticis,&  dra-  lntlib.de 
chma  dimidia  croci,  & omnia  curn  pulpa  duorum  pomorum  dulcium  coiSorum  fccun..  tntttnb. 
dum  artem  in  formam  vnguenti  red  iguntur.  Quantitas  huius  erit  pondus  duorum  feru- 
pulorum  in  adultis  pro  vnica  vice,  in  pufionibus  vero  erit  lentis  magnitudo.  Alij  ex  Ar-  Dofit  vn- 
gento  viuo  cum  fulphurc  Cinnabrium  parant,quo  in  fuffumigijs  ad  exterminandura_.  gttM. 
aflciTumg.allicum  vtuntur.  Omnia  ex  Hydrargyro  medicamenta  caput  petunt  ,idemq; 
praltantaqua:  thermales  venis  Argenti  viui  imbuta::  etenim  humoribus  caput  replent, 
quoslecum  deferut,  hirurfusdeorfum  lapfi  gingiuas  corrumpunt,& omnes  artus  labe- 
J ta  ant.  peniqiindelendacquorumfcabic,exVuccherio,recipiunturvncia:durar-  r,i  j 
genti  viui,  vncia  Helleboii  albi, fefquiuncia  olcilaurinijquaomnia  mixta  vnguentum  ' ^ 

Pratcreainpharmacopolijs,exAirgcnto  viuo,&faIc  ammoniaco  conficitur  illud 
medicamentum,  quod  Argentum  fublimatuni  vocatur;  & quia  in  hac  pra’paratione 
Aigentum  viuum  in  fublimcm  locum  attollitur,  & inftarcandidillimi  falis  concrcfcit; 

I eoq;  tale  nomen  inuenit,necnon  calorem  &licc ita tem  quarti  gradus  aequirit,c;uifl:i- 
cumq;  medicamentum  cuadit.  Aliquando  miffcturcum  aquaacri , qua’  vulgo  dicitur  Sublimati 
Acjuaaa partire,  Si  inde  rcfultat  Pracipitatiim,  ita  lumcupatiim,  quoniam  in  excoctione  etymum. 
non  afeendit,  fed  quod  amodo  pracipitatur,  & in  fundo  vafis  remanet.  Alter  huius  me- 
dicamenti praparandi  modus  a loanne  de  Vigo  recitatur:  hoc  medicamentum  ab  alijs  Snaapiuti 
Angcliciis  Puluisappcilatur,  quia , in  expugnanda  lue  vcnerca,  infignem  habeat  pra’-  ‘‘ynum. 
rogatmam.  Quandoquidem  in  hoc  cafu  a nonnullis  per  os  ad  quinq;  grana  piadcribi- 
tur  ipraterquam  qlidd  gallicis  vkeribus fanandis  futnraopcrc  conducit,  itemex  Pra- 

cipi- 


204  VlyfsisAldrouandi 

cipitato,  & Triapharmaco  vnguentum  componitur,  quod  cum  tenui  ccrco  in  colluni^  j 
vcficK  impofitum  carunculas  in  meatu  vrinario  ortas  reprimit,  & ceniumit, 

Poftremo  Chymici  falem  ex  Mercurio  eliciunt , cuius  duo  grana  in  cochleari  pleno 
aquali^^nisuaiaci  ad  curationem  Luis  gallica?,  fcabiei,&lepr*  prKlci  ibunt.  Amplius 
ex aqufs portionibus  argentiviui, &fublimati  chryftalium  Mercurij parant, &totits 
hanc  materiam  fublimant,  donec  aurum  ab  hoc  chry  ftallo  tadium  non  tingatur . Hoc 
medicamentum  in  vlceribus  pudendi  fanandismirandum  in  modum  pradicant.Dein . 
de  tria  huius  Chryflalli  grana  in  affedii  gallico,in  febre  quartana,  & alijs  morbis 
Turonum  chronicis  commendant.  Pariter  ex  Mercurio  quinquies  exaltato  Turpctuin  minerale 
Mineritlc  fabricant,  quod  in  varijs  affe bibionibus  magnificant.  Demum  deferiptio  Mercurij  dul. 

^ ^ Mercurij  corredbi  in  Armamentario  chymico  legenda  eft,  qiim  medicamentain 
Hydrope,  in  Lepra,  in  Pefte,  in  Podagra,  in  PJeuritidc,  in  meritia,  & Vlceribus  mali, 
gnis  eximia  facultate  potiri  arbitrantur. 

VSVS  IN  FVeiS,  ET  LVDICRIS.  i 

MV  L T jE  mulieres,  vt  ab  oi  e honeftiffims , & vcnuftifllmie  videantur,  Argcn. 

to  viuOjvelArgento  fubiimato  vtuntur.  Sumunt  enim,  vt  recitat  Carda, 
nus,  vncias  duas  fiicci  iimonum , aqua?  rolaccm  tantumdem , drachmas  duas 
Argenti  fublimati,  & Cerufa’  tantumdem,  omniaq;  in  modum  vngucnticoncinnam.Id 
Male  ex  autem  praftant  mulieres  maximo  vita  difpendio , namq;  breui  temporis  traifu,  corni, 
fucis  pre^  ptionem  gingiuarum,  fatorem  oris, caliginem  oculorii,  & pJeriimq; morbum attonituia 
deimtia.  incurrunt.Praterea  Circumforanei, ad  ludicra  Argentum  viuumfapevfurpant.  Primi- 
tus  annuium  concauum  Hydraegyro  implent, qui  poftinodum  calefadbus  ftatimfaltarc 
videtunhocq;  inde  prouenit,quoniara  Aigentu  viuu  calore  ftimulatu  in  fpiritus  verti- 
tur, qui  exitum  quarentes  illum  annuli  motum  efficiunt:  cumtamen  Idiota  id  artema. 
gica  fieri  exiftiment . Alijparuas  ftatuas  Hydrargyro  replerunt,  vt  igne  falientes  ad. 
moto,  viua  videantur.  Item  fi  hoc  metallum  proijciaturinterpifa  apud  ignem  inollisg 
feruentia,  ftatiraomnia  pifa  extra  ollas falirereferunt.Pariternuxviuo  fulphiire,fale 
petra,  & Argento  viuo  plena,  & diligenter  claufa  fi  conijciatiir  in  furnum  inter  panes, 
nuce  concalefafta, ita  falire panis  dicitur,  vt  maximam  Ipediantibus  admirationem 
afferat.  At  Hydrargyrum  in  calamo  cera  concIufum,vt  maleficiafoluantur,Alexius  Pc- 
Jbares  vt  Jemontanusfi,],  puluinari,vel  in  oftij  limine  collocat. Ad  perdendas  arbores,aliqui, ex 
exHcentur.  pa]ioppjo^fa,5jum  vfq;  ad  medullam  arboris  foramen  Argento  viuo  implent,  & cera, 
vel  creta  obturant.  Immd  ne  littera?  comburi  poffint,  fumuncur, ad  mentem  Mizaldi, al- 
bumina ouorum  cum  aceto  acerrimo, & Argento  vino:  ha?c  enim  miftura  charta  linitur, 
& ad  vfum  priedidium  exficcatnr. 

VSVS  IN  VARIIS. 

NONNVLLI  Argeatum  viuum  cum  oximellefcillino  ita  agitant,vtquodamm5-  b 
do  in  cinerem  vertatur,  deindelotumaceto,&  purificatum  ad  mula  vtileelle 
pra’dicant.  In  Mexico,&  Peruuia  totum  Argcntum,ope  Hydrargyri,  prapara- 

Z./A4.  de  tur, quemadmodum  Kircherus  lefuita  retulit.Ideo non  eft  mirandum  filofephus  .to- 
HiJL  Ind.  fta  fcripferit  magnam  Hydrargyri  quantitatem  fupra  Mulos,  StVemcces  fingulisan- 
cap.i.  nis  ad  Potofi  deferri ; cum  ibi  ad  purificanda  metalla  quotidie  adhibeatur.  Arapli“* 
virtute  Hydrargyri  metalla  inaurantur:  namq;  Opifices  Argentum  viuum  cum  Auro 
mifcentj&veluti  farinam  ex  aqua  fubadtam  formant,  quam  poftcafupra  vafaexten- 
Vafa  ejuo-  dunt,  mox  eadem  igni  adm.ouentes,vt  Argentum  viuum  in  fumum  cuanefcat,&  Aurum 
modo  inan  vafis  adhsrensrcmaucat,quod  nulla  ratione  feparari  poteft,nifialia  compofitio  adhi- 
renutr.  beatur,  quam  Aurifices  aquam  fortem,  nempe  aerem  appellant.  Aliter  etiam  Auruou 

a rebus  inauratis  detrahunt ; vas  Argento  viuo  plenum  calefaciunt,  in  quo  fragmenta 
veftium,  vel  vafa  auro  redta  mergunt,  quia  ftatim  aurum  ab  Argento  viuo  abforbetur, 
idq;  corio  exprimitur  , vtin  eius  fundo  Auriiin  remaneat.  Sunt  qui  profitentur  Caru- 


Mufei  Metallici  Lib.I.  205 

A kmn  cx  Hydrargyro  eliccrc , dum  fiimunt  partem  vnam  dhalcanthi  rufaificati , oartcs 
di;  as  Ailphuris  vmi,  & part«  tres  Hydrargyri,  omniaq;  in  vafe  vitreo/patio  diet  um_, 

quadragmta,fub  fimo  fcpeliunt,&  inde  materiam  caaruJeam  pulcherrimam  cxtrabnnT 

Jem  Purpurma  coloris fpecies  ex  ftano,fulphsre,& Argento  viuo conficitu  ‘qua  Opi- 
fices colorem,  quem  vocant  Statuis  conciliant.  Pigmentum  illud  metalli 

cura , quo  httenc  aure*  finguntur , vnciam Argenti  viui  recipit , cuiu  perfciSa  defcri 
ptio  apud  Caneparmm  habetur.  Deniq;  qui  Clepfammidia  parua,  nempe  Horologia' 
arenaria  vitrea  fabricant.  Argento  viuo  vtunturieft  enim  puluis  ille  Horologioru  ft L 
numope  Hydrargyri  diffolutum;  namq;  ftatimatq;  Argentum  viuum  ftanno  pcrmifcel 
tur,  diiroJuitur,&attenuatur,cui  attenuato  quafdam  aquas  addunt,  vt  puluis  ilJeab 
argento  VIUO  leparetur.  ^ 


Pupruri>)£ 
comtoptia. 
I»  lib.  de 
<~Atram, 


Finis  Libri  Primi . 


zc6 


VLYSSIS  ALDROVANDI 

PATRICII  BONONIENSIS 
M VS^I  METALLICI  ' 
Lib.  II. 


DE 


aSi. 

TERRA  IN  GENERE. 
Cap.  I. 

^ Q V I V O C A. 


T immenfo  hiftoriarimi  agmini  cedamus,  qua:  non  importuni 
etiam  adduci  polient;  euint tantummodo  breuiter  pctcurrendi 
rationes,quibus  dudli  in  prarfentia  de  Terris  verba  facimus. Pti> 
ma  facie  de  metallis  fuit  pertraflatum , quoniam  ha-c  inpropiijs 
obferuata  fodinis  terram  proculdubio  xmulantur.-deinde  cum 
adtum  fit  de  metallis  tanquam  vulgo  magis  cog  iitis;poftmodum 
Terra  fefe  offerebat  confideranda;ex  illa  enim  metalla  refultant. 
Hac  fentetia  eleganter  explicatur  hoc  Monofticho  Trochaicho, 
y erra  /? metaUorum  igrie  ,ffl  tur,  iwru  m reddttur.  H 

Prattereacum  de  illis  Terris  potiflimum  diflerendum  fit , qiu’  medicis  vfibus  famulan- 
tur, h»  vel  in  metallorum  venis  inueniuntur,  vel  metallorum  natura  potiuntur ; qua- 
propter cognita  prius  metallorum  natura  , de  Terris  hoc  in  loco  (crmonem  habere  tlc- 
creuimus:  dummodo  prius  de  Terra  gencratim  nonnihil  dixerimus.  Eft  autem  ambi- 
'tern  vt  guum  Terra:  vocabulum,  dum  aliquando  pro  tota  hac  inferiori,  & dementari  Regione 
dcmu.ui.  vfurpatur,&  interdum  pro fimplici Terra, inexplicabili  opificio  m centro  Mundi  fo 
circumambientis  acris  inani  fpatio  nullo  nixa  fundamento  ,fcd  fua  tantum  flabili» 
mole  fumitur.  Hinc  Ouidius  ad  rem  canebat, 

T em  fiU  Jimilts  nuUo  fulcimine  mxn 
Aere  fihteCio  tam  grme pendet  onus, 

infuper  Terra  ab  alijs  accipitur  quatenus  partim  ab  aquis  alluitur,  5r  partim  ab  homi- 
nibus colitur.  Verumapud  Philofophos  Terra  dicitur  quartum  elementum  fimplieilli- 
mum,  & puriffimum,  quod  Galenus  ,&  alij  Authores  tanquam  corpus  extreme ficciim, 

ftigi* 


Mufei  Metallici  Lib.  0.  207 

A ir/gidum,  duriflimum,  grauifljmmn , albuin,  & forte  etiam  infipidtim  pratdicant . Hoc  Tern  iium 
genus Terrs  licet  reiicra  detur , nemo  vnqiiam  illud  confpicari  potuit,  cum  in  intimis  inuift. 
Terr*  vifccnbus  latibuletur,  & de  hac  Terra  in  pr®fentia  non  fumus  locuturi,  fed  tan 
tummodo  de  illa,  qui  paffim  vt  terra  cognofeitur , & appellatur ; etenim  h*c  folum  eft 
nuncupada  Terra,  cum  illius  Terra’  limpliciflimi  natura  participe t,de  qua  omnes  Phi- 
lofophi  dilleruerunt.  Alioquin  apud  Platonem,  nomine  Tcrri,  cumSa  fub  Cilo  con 

tenta  intclliguntur.  Abaiijs  pro  Ceeli  pumfto  Terra  accipitur  ,& ab  aliis  pro  modico'  n » r , 
Tcrri,exquo  aliquid  componitur.  Aliter,  Terri  vocabulo,  Prouincia,  v'clRe<^io  vel 
Patria  indicatur;  immd  interdum  breue  fpatium  in  aliqua  regione  dcli<rnatur  • q'’uamo 
bremTcrra  dicitur fedes  ,&  habitatio  hominum,  quorumcaufa  mundusfuit  creatus. 

Eft deniqiTerraipfumSolum.nempeillaTerrifiiperficies, quia  CumSis  calcatur'  r^-rrt  v. 
vel  IU  qua  homines  ahquid  agunt,  aut  patiuntur.  Sunt  qui  velint,  voce  Terri,in  nu-  a dJtl- 

mero  lingulari  vfurpata  quartum  tatummodo  elementum  denotari , & in  numero  mul 

titudinis.  Regiones  lignificari,  hic  autem  differentia  apud  Authoresnon  femperob- 
B feruatuncumTerrafrequcntiflimeproqualibetRegione  legatur.  Pariter  apud  Tena  Me- 

Gricosiquiuocationem  fortitur;  namq,  hoc  vocabulum  Terram  ab  omnibus  calca- 
tam;necnon  Regionem,  & Patriam  demonftrat. 


SYNONIMA.  ET  ETYMVM. 

1^1  ON  immeritd Terra  variam  nomidum farraginem  fortiri  promeruit, cum  re. 

I rum  omnium  mater  pridicctur.  In  primis  Terra  appellatur, tefte  Varrone,quia 

pedibus  teratur;  quapropter  ab  Antiquis  per  fimpkxR.fcribekatur.  Humusc^ 
Humusvocatur  quoniam  humore  Maris  humeftetur  . Tellus  dicitur,  quia frudlus  ab  dic.mr. 
el  procreati  tollantur.  Aridam  nonnulli  vocant  terram,  vel  tanquam  liceam,  vel  tan- 
quanr  araturi  idoneam  cognofeant.  Ops  nominatur , cum  mortalibus  opem  variis  ali, 
mentis  afferat.  Vefta  Prifeis  fuit  nuncupata,  cunij  fingulis  annis,nouis  herbis  veftiatur,  ops  diBa 
C vel  potius  quoniam  hominibus  veftimentapribeat.  Item  Solum  fuit  appellata,  cura_  ejltcm. 
lemper  folaribus  radijs  Iit  expolita.  Fuerunt  nonnulli,  qui  Terram  vterum  mundi  indi- 
gitarunt,  quandoquidem  in  illa  omnia  generantur.  Idcirco  optimo  iure  cum  aliis  pof- 
fumus  Terram  Horreum  Cereris,  Apothecam  Bacchi,  & Cellarium  Viti  cognomina- 
re.  Legitur  apud  Gricos  item  >»  fed  hic  fecunda  vox  ab  Authoribus  in  profa  vt 

plurimum  vfurpatur.Rurfus  ip > Terram  quoq; lignificat.  Apud  Hibreos  Adhamah  ter- 
ra elt:  vnde  homo  de  Terra  formatus  Adam  fuit  nuncupatus.  Dicitur  etiam  Erets  no- 
mine gcneralillimo,&  hoc  vocabulum  pro  hominibus  in  Terra  verfantibus  quadoq;  fu- 
mitur.  Demum  Terra  Abyirus,Aqua,&  Puluis  in  Sacro  Codice  Synonima  effe  ferCtur. 

I a is  vocatur  Terra,HifpanisTicrra,Gallls  Terre,  Germanis  Das  ErdtrichOder  Erd. 

natvra,  et  affectiones. 

E)  ^‘O.ANNES  Damafeenus  Terram  vnum  ex  quatuor  elementis  frigidam, &lic- 
M cam , graucm , & immobilem  a fummo  rerum  omnium  Opifice,  prima  die , cx  non 
• •^cdeducfamconftituit.  At  Galenus  aliter  Terram  meditansfcripfit  hunc 

mmodum : Terra  ficca  cum  fit  abfq;  humore  non  cohiret  fed  inftar  pulucris  difluit 
humore  auteip  madefaffa  in  lutum  glutinatur.  Hic  igitur  eft  Terra , qui  calcatur,  & 
hac  ratione  ab  arena  ,& lapide  dilcrepat . Ex  altera  parte  fi  naturam  terri  pondere- 
wus, Illam  matrem  dici  comperieraus  propter  eximia  merita  in  humanam  naturam  col- 
Ouidismum*^^™"^  omnium  parentem,  cuius  Offa  lapides  effe  traduntur  liuxta  illud 

^-^agnaparensTerra cfi, Upidejq; in  corpore  Terra 
OJpt  reor  d:ci. 

Priterea  non  folum  omnium  parens, fed  etiam  commune  fcpulchrumpoteritappellari, 

quod  eleganter  Lucretius  multis  verfibus  exprelfit.  Nos  autemin  prifcntiahoc  carmi- 
ne iambico  contenti  erimus. 


L!.2,C.io, 

Lih.  p.  dc 
fmp.  med. 


Lih.  1. 1 
um. 


S 2 


Sliiod- 


2o8 


Vlyfsis  Aldrouandi 


S^odcumq;  T erra  procreat,  dein  deuor  at. 

:ra  tern-a^cx  fententia  Ariftotdis,veluti  fa:mina,cum  in  fe  concipiat,&genc- 


retjiol  autem',  tanqiianin)ai  111  

Lt.i.dege-  •j-j.jjjjgnjjjijs  fc.rjptis  mandauic,  omnium  in  Mundo gemteiriira  patreme(Tt_j 


jter.  anint.  ^ . quo  omnis  agendi  virtus  dimanat , matrem  vero  effe  Terram  pronunciauit, 

of/.io.  DeindeTerra  eftfphKrica , quemadmodum  Lun*  defcftibtis  manifcftatur,  qui  noa 
eodem,  ied  diuerfo  tempore  Orientalibus,  & Occidentalibus  apparent.  Iteiiu., 
in  Centro  tanquam  in  proprio  loco  mariet,&  c]uiefcit,liccr  fecundum  aliquam  partem 
Li.A..dcCx  moueatiir . Ideo  Ariftotcles  dicebat, Terra  fubtraila,  aquam  in  illius  locumingtedi, 
lo  & Miido  confequenterque  aerem  in  locumaqua; ; non  igitur  perperamloquuntui,qui  Terram 
in  aqua,  aquamin  acre  , aerem  in  tethere,  & lErher  in  C*lo  conftituunt . Amplim 
eft  immobilis , cum  diflet  a circumferentia  in  loco  frigido  fita,  &hanc  elTe  caufauui 
JnCom.ad  efficientem  immobilitatis, &grauitatistcrr.u  Albcrtus  Magnus  credidit,  quemadnio' 
Lib.  2.  de  dumeaufamfinalem,non  participare  mobilitatem  primr  caufar  declarati  Sicqii^ 
edo.  Ioni , propter  locum , propter  motum , &pi  optcrperfpicuitatcm  aduerfatur.  p 

infuper  Terra  fimpkx,  depura  naturaliter  illa  nuncupabirur,  qua?  nullum  odorem 
neque  faporem  pra?  fc  feret  i quandoquidem  odores,  dr  fapores,  iuxta  nicnteiiuj 
Ariftotelis,  ex  mixtione  dimanant,  qiumuisfint  nonnulli,  qui  propriam  Terra  odo- 
Terraodor  ynguentorum  fuauitatcm  pradicent,  &fimilemfLiauitaterntuncexTerr,u 

qualis.  penetrare  volunt , quando , poli  diuturnam  liccitatera, imber  deciderit.  Ter. 

ra  quidem  apud  nos  mixta  obfeniatur,  nihilominus  combufta  , & diligenter  lotu 
fuapte  natura  alienas  deponit  qualitates,  dead  fuam  fimplicitatem  facile  reucrtitui; 
tunc  enim  maxime  licca  eft,  fcd  propter  imbres  multa  liumidiratc  potitur.  Hinc  Ari- 
Lib.e  Me-  rilloteles enumerans  afteiaiones rerum fimilarium  fcripfit  Terram  effe,  quahiiraido 
teorZcr.p.Z.  irrigata  mollefcit.  Quate  colligendum  eft  talem  effe  Tena?  naturam  , vt  hiimidit!.. 

' tc  afperfa  mollcfcat . Hanc  fententdsm  ftabiliuit  Galenus  dicens,  Terram  eflcji 
Li.q.de fm  qu.v  humido  fubadla  in  lutum  reducitur : lutum  autem  nil  .aliud  tfle  fertur , nifi  terrt. 
pl.med.fac.  mollis  reddita . Et  quamuis  multa  alia  , vt  fpongia?,  flupa,  &fimilia  luimiditattj 
cap.deter-  afperfa  mollia  reddantur;  attamen  nullo  modo  , inftar  Tcrtf , difsoliumtiir.  Succi)(; 


quoque  coHcreti  humiditate  infuccati  liquantur,  nihilominus  in  hoc  a Terra  dilcrc- 
pant,  quod  Terra  primum  mollefcit,  antequam liquefeat,  cum  Succi  concreti imme. 
diate  liquefiant. 

Diofeorides ponderans  primas  Terr*  qu.alitates,  ei  prfcipuam  refrigerandi,  & 
meatus  occludendi  virtutem  afiignauit  . Omnis  enim  Terra,  quoniam  corpus lic- 
cum  naturaliter  pofsidet,  virtute  ficcandi  potitur,  quK  verd  aftringit,  frigoris  par- 


ticeps effe  traditur , ideoquerefrigerare  dicitur:  immd  quomagis  aftringet,  edma- 
^ gis  refrigerabit.  At  illa  Terra,  qaia?  deguftata  acrimoniamlingiu-E  communicat,  ta- 

,^aiaes  participat  , confequenterque  calefaciet,  & quanto  acrior  fuc- 

erraqua,  jy,ajoiem  calorem  dcmonftrabit.  Iniicnietur  eriam  mediocris,qua?prr- 

didIumeffeiTum  mediocriter  pncftabit.  Item  Terra  obferuabiturtam  pauca  acredi- 
ne praidita,  vt  vix  fenfu  percipi  polfit,  confequenterque  p.arum  calefaciet,  cuau 
tamen  abftergere  queat . Sed  Terra,  quE  guftata,  pinguedine,  quafi  quodanij 
glutine  linguam  afficit,  & tamen  neque  aftringcns , ncqjacriseft,  potentiam  illi ne”- B 
di,  & modice  refrigerandi  obtinet.  Has  igitur  conditiones  quicumq;  diligenter  obfer- 
uaucrint,  & manibus  quamlibet fimplicem  terra  pcrtradaucrint  facile  illius  vires cM- 
minare,  & explorare  poterunt. 


Mufd  Metallici  Lib,  II. 

generatio. 


20p 


V A M VIS  a Mundi  primordio  Summus  rerum  omnium  Opifex cumfta  ele- 
ir.cnta,confequcnterqjTerram  puram,&iimpIiciHimam  creaucrir,  nihilomi- 
nus Terra, de  qua  in  prafentia  fermo  habetur, cum  puritate,  & iimplicitace_,. 
careat,  continuam  generationem  fentit,  quam  diligenterinueftigare  debe- 

mus.GeorgiusAgricoIaicriptumrdiquitTcrramexlapidccalcario,intcrduracxIapi- 

dc  arcuario,  & quandoque  ex  Terreno  gcnerari,dummodo,per  Terrenum, maifa  Terrx 
ab  omnihuscoijfpectu  intelligatur.  Ha:c  autem  generatio,  iuxta  mentem  A gricoitu,  ce- 
lebratur, dum  aqua pJuuia  lambens pradiiftosiajrides ad  aliquem  locum  rnnrannm 
perucnit,  vbi  facileftagnat,  fed,  loco  exficcato , Terra  ex  hoc,  vel  illo  lapide  relultans 
ibi  reliAa  obferuatur.  Hanc  Agricol.f  opinionem  non  omnino  veram  affirmamusjpro- 
^ ptereaquod  Terra  in  a,tiilimis  montibus  ,vt optime  notat  Falloppius , generata  illuc 
aliunde  non  trahitur.Inluper  in  fibris  montium,  &faxorum  materia  terrea. &ar<jillofa 
repcritur,quKproculdubio  ibi  producitur;  fententia  enim  fuit  AriftotclisTcrr^am  ab 
exhalatione  fubterranea  prodire,cum  talis  fumus,ratione  cuiufdam  vaporis  aquci,c6- 
crefccnsmodoin  hac, modo  in  illa  parte  Terram  procreet.  Haic  fententia  videtur  de- 
fumpta  .1  Platone  in  Timeo,  vbi  contemplatur  Terram  a calore  exagitari,  ficc!;Tci  ra_, 
tenuior  fafla  exhalationem  dele  mittit,qu.'eafccndens  vapori  aqueo  mixta  iir  Terram 
glutinatur, & hac  ratione  Terra?  generatio  in  montibus  confcruatiir.Quamobrem  du- 
plex Terra?  generatio  manifeftatur.  altera  iuxta  mentem  Philofophorum , altera  pro. 
ceditcxmixtisperpuircdinem,in  fimum,  confcquenterqnc  in  Terra  conuerfis, aut  pe- 
det ex  Iapidibus  Solis  calore  concoctis,  & imbre  folutis,ficq;  montes  lapidei  paulatim 
ffiitu,  & pluuijs  in  Terram  foluuntiir. 

Cum  hactenus  de  vniueifali  Terra?  generatione  fermo  fit  habitus , iam  explicandus 
erit  modus,  quo  variKTcrrarumfpeciesdiuerfisqualitatibusinterle  difcrepaiitcs  -i 

‘-gnantur:qiiandoqii,demaIi.-efuntcandida?,aiiarubrff,&ficdeinceDsvariocolorere- 
fertir,  a]ia?funtpmgues,aliai  macr»,ali.r  ignirefillunt, alia?  incendiis  cedunt,  alia?  den- 

te,rara’,  dulces,  acres,& amara’,&  tandem  ali.a?  varijs  qualitatibus  inter  fe  diftii;<ft.-E  ob- 
leruantur.  ItaqjharumTcrra  varietatum  generatio  breuiterex  Theoprafto  colliocrdi 
eft.  Prima  caufa  pendet  ex  materia,  nempe  ab  exhalatione  calida,  & ficca , qua?  vapori 
aqueo  copulatur,  vt  paulo  ante  luit  explicatum.  Hnic  a dditur  caufa  efficiens  exhala- 
tionis, deinde  cofideranda  funt  media,  per  qua?  exhalatio  tranfir ; fiqnidem  eadem  io 
ca  iemper  non  penetrat.  Item  ratio  mixtioniseft  perpendenda,  qua’  ab  exhalatione  & 
vapore  conglutinante  nafcitur.  His  addamus  tanquam  coronidem  caiifam  varietatis 
Terra,cfficiens  Terra,aim  hoc  efficiens  duplexconftituatnr,  alterum , quod  a Terra^, 
exhalationem  ehcit,  alterum,  quodabexhalationceleiiata Terram  generat.  Exemplo 

, manifeftari  potell , nam  in  Terra  vifccribus  piiriffima , & fiinnliciffima  Terra 

&inilIiusfupcrficicTerraminiispura  conftituitur:  vtiaq; colore  c.xagitata  exhaPuio’ 

nem  emittit,  quatranfiens  per  caiiernas Terra,  varias Terr.r  fpccies producit . Primi’ 
.tus  exfunio  clcuato  a Terra  purra  gignitur  Terra  candida , &ex  fumo  cicuato  aTerra 
impuriori  fpccies  Terra  impuriores  emergunt . Inimd  fi  caler  fubtcrrancnshas  Terras 
exagitans  a lulphurc  vel  a bitumine  foncatur,tunc  terra  minus  pura,  & nigrior  rcfiilta- 
bjt.  Praterea  aftringens  Terra  generatur,  fi  madefafia  fit  antequam  calor  illam  miil- 
tuconcoquat,ycl  fi  Terra  aliquem  fuccumaftriiigentcm,vt  aIuminofuin,combibaf  vc- 
Juti  Terra  euadit  acida,  quando  acido  fucco  imbuitur.  At  humor  dimaiunsabaqua  in 
aalccdincm,  & qui  ab  acre  in  pinguedinem  tranlit : vcriiin  fi  pra  dicfa  Terra  in  fnbtcr- 

raneis]ociscaIoricopiiIentnr,dcpofitadukedinc,falfcdincmadipifcuntur  <3fvlterius 
«virtute  alicuius  mcendijmagisalterentnr,infigncm  amarorem  acquirunt.  Hemini., 

Terra  ex  rebus  crcmabilibus  orta,  veluti  ex  faxo  calcario , gliuinofa,  vt  omnes  Creta, 
rum  ipecies,  euadimt , ex  rebus  autem  non  crcmabilibus  genita,  minus  coiuTi  cntcs  & 
arcnola  fiunt.  Poftremo  ex  animalium  Scplatarimi  putredine  pingues  Terra  refult  int 


//.■  hh.  de 
Ortu  fiib- 
tn. 


Pior,  f 


Tcrr digerie 

Vditio  dii- 

plex. 


In  l.dc  liiP. 


i^fjUicns 
duplex  qii.-t 
ic. 


T i rrtt  can- 
dldx  g€fi€- 


'Terrx  pix- 
giiis  gexe- 

r.itio. 


210 


Vlyfsis  AIdrouaudi 

differenti  iE, 


No  N pimibus  compleremur,  quK  breuibiis  exponere  poflumus . laprimis  ra. 
tionemixtionis,Terr3critcretora,&argillo('ai  ratione  fruriis,fterilis,vdftu, 
gif'era,rationc operis, latericia,  & figtiiina  dicetur.  Si  meditemur colores, Ter, 
ram  in  afbam  , luteam,  nigram,  rubram,  purpuream,  viridem, carruleam , cineream  ,& 
Fufeam  diftribuemns.  Sapor  Terrarum  illas  in  dulces,  vel  jringues,  vel  acres, vel aiirin, 
gentesdiuidit.  Odorem  quoqj  multee  ferrarumfpecies  diu  manibus  pcitrarat^fpar, 
Tcrr^  ft'i-  guiif;  quamuis  vt  plurimum  h.T  fintcompo{ita?,fed  fragrantes  lunt rara',iartentes  aucem 
gmfitcsy&  frequentes  inueniuntur.  Inter  odoratas  rcccnfenda  eft  Terra  fragrans  in  Malacca  In. 
fjitentes,  dix  portu  inuenta,ex  qua  nonnulla  vafa  formantur.  Viceuerfa  Amicbcrgi  eft  quadam 
fodina  Terra  fletente referta , cuius  tetroodore  multi  Metallarij  exanimes  conciderut, 
Deniq;  figura  aliquando  Terris  differentiam  affignat,cum  qu.xdam  fpecies  Territa-  ( 
biilis  fimiJes  obferuentur 

Li  ^-fofsil  Agricola  prima  facie  Terra  in  fimplicem,&  compofitam  diftribuebat,  & per  fimpli. 

' cem  non  a exteris  elementis  feparatam,  fed  cuiiifcumque  rei  foffitis  expertem  intclli. 
gebat.  Terras  autem  fimplices  in  j^ingues,  macras,  & mediocres,  in  raras,  lpiffas,&nie. 
diocrcSjin  molles, duras,&  mediocres,  nec  non  in  afpcras,icues,&  mediocres  diuide. 
bat.  Cxtcrum  Terram  compofitam  alicuius  rei  foifilis  participem  effc  pronunciabai; 
'^erracom-  qux  poftea  triplex  vel  metallica,  vcI  lapidofa , vcl  luccofa  cfle  perhibetur . Terra  uic. 
fofita  tri-  tallica varia  efle  poteft,  iuxta  metallum, cui copuIaturjideoqiTerra  auraria, alia  argt- 
pkx.  taria,  alia  xraria,  plumbaria , & ferraria  nuncupatur . Rurlus  Terra  lapidofa  diuerfa 
effe poteft iuxta  varietatem  lapidum  ,quoscompledlitur:quapropter  Terrarum  alii 
lapidofa?,  fa.xofx,  arenofa?,  marmorea?,  & gemmis  referta?  vocabuntur.DcniqiTcrrij 
fuccofa  nominabitur,  qusfuccum  aliquem  concretum  corapJcdfetur:  Siquidem  a Sale 
falfa,a  Nitro  nitrofa,ab  Alumine  alumino  a,d  Sulphure,  fulphurea,&  fic  deinceps  aBi. 
tumine  bituminofa  cognominabitur.  C 

t^haTer-  Poft  tot,&  tam  varias  Terrarum  differentias  ab  Authoribiis  piiffim  recitatas  nos  om- 
renidmjio  miffa  PhilofophorOmdofirina,  vt  Vulgarium  intelligentia?  famulemur, hanc  diuilioiic 
comuneamp!edfemur,Terrarum  fpcciies  ad  duopotiifimu  genera  reuocaces , neniptail 
humanum  vfum , nec  non  ad  Regiones  , a quibus  varix  Terra*  nomen  , & originem  ior- 
tiuntur.  Cxterumcum  ha?  in  humano,  vfu  prxeipue  fintneceffaria’ , de  Tenis  Agrico- 
larum, Figulorum,  Fullonum, PicTorum, & Medicorum  agemusi&  quamuis  mula* Ter- 
ra? medicx  aliquibus  alijs  artificibus  famulentur:  cum  tamen  vfus  Medici  fint  piares, de 
his  fuf  , & figillatim  vei  ba  fient. 

T E R R rE  AFFINIA. 

R E N -A , Sabulum,  Saburra,  & Glarea  funt  quaedam,  qux  vel  propinquiuto, 
vcl  affinitate  Terra*  coniundlacffe  videntur  sideoq;  poft  Tcrrxditfereiitia.sia  li 
bac  hiftoria  aliquem  locu  promerere  videntur. Arena  nuncupata  eft  abadl'E 
rendo, vel  potius  abaridiratejcumarcnaniaximcficca  probetur, & qux  humorem alfii- 
fum  cito  conbibat ; quapropter  arena  bibula*  a Poetis  merito  nuncupantur ; quamobre 
Hydropis  Medici  ab  hoc  cftedlu  edodii,  in  iananda  hydrope,  arenas  adiiibent,dum  Patientem in 
remedium,  arenarum  accruo  icpeliunt. Romani  quoqdn  area  Amphitheatri  copiolam  arcniilpif 
gcbant,  vbi  venatio  rcrarum,&  ludi  gladia  tori  j cclcbrabantur,tortcvt  Rixantes  abft|l 
corporis  noxa  caderent,  vel  potius,  vt  arena?  bibula  fparfum  fanguincmcitd  Io:  factent 


A' 


Artnd  cur 
in  /.mfhi- 
ihea.  ro. 


ne  ferale  fpetftacultim  oculos  fpedantium  Ixdcret . Ab  hac  arena  ortum  eft  illiid  ntl** 
giiim.  Ine.Hrcnmi  dejeendere.  Hoc  fpcdfatad  illos,qui  certamen  inire  folenc.  Immo  Mn* 
nutius  in  Adagijs  A\yM.e.Hrendccdtre.  Hoc  prouerbium  profertur  de  illis,  qui  .ipugotej 
reccdunt.Dcir.de  arena  diuerfa  eft  iuxtalocum,quandoqiiidtni  alia  Foflititii,alia  rl“' 
uialis,&  alia  Mar ina nuncupatur.  Ratione fubftantia*,a! ia  eft  crafla,alia  tenuis,  aliiJ 
mediocris  .Praterquamquod  coloris  cuiulcumqigcnetis  eft  capax.Figura  arena?  e(ia“ 

finii- 


Mufici  Mecali/d  Lib.II.  21 1 

A /iiTiiljtLuiinem  lentis  i fcci  bocdequacumqjarenanoneftpronunciandumjfed  tantum  Arei^difsgti 

de  illa,  quxMu  maiori  parte  Afnetereperitur.  Interdum  arena  alicuius  rei  follllis  eft  raquaLh, 
particeps, /icqiaurca,  vitraria,  nirrola,  & fk  deinceps  nominatur  , Demum  varios  for- 
ti tu  r vius,  dum  in  fabricis,  in  fediione  marmorum,(Sc  in  horoJogijs  arenari js  adhibetur. 

Huic  cofultd  addere  poiTumus  fabulum,&  faburram, cum  quamdam  arcnrefpecicmeirc 

Scaliger  ftabiliucf  it.  Sabulum  autem  cra  Hius  arena , & Saburra  Sabulone  craflior  con- 
iIituitur.yariasfortiturSabuladilFcrcntias,nam  aliudalbu, aliud  nigrum,  aliud  rubru, 

& aliquadopingui  Terra’  permixtum  inuenitur.  Originemab  arenanon  habet dilcre- 
pantem  i quandoquidem  arena,  iuxta  eruditorum  virorum  fententiam  , ortum  ducit 
ab  arenario  laxo,yilu,yei  gelu, vel  aquarum  impetu  comminuto. Ceterum  nafeitur  etia 
arena  ex  lapide  vitrario, ex  Marga  Japidea,cxfaxo  calca  rio,&  ex  oinnihus  fere  lapidi- 
bus, &faxiSjinimo  interdum  ex  bitumine  terreno  in  Iapidem  durum  iam  tranfiTUiraco, 

& tiuKrduixat  illud  arenae  genus, quod  carbunculum  cognominant,  veluti  Agricola  o- 
ptiiiiG  annotaurt.Polircmoprardidiis  copulanda  eftglarea,que  fragmenta  lapidis  mar- 
B inoiis  ^Illicis,  tophi, & faxi  refert : h^cenim  iuxta  mentem  Agricolce,  ijfdem  modis,  Ltl,’y.ci€ 
quibus  fabulum, & arena,  oritur.  natfojstL 

PARTVS  T£RR,E  REMOTIORES. 


CV  M Tcn-a  omnium  parens  paulo  ante  fuerit  cognominata  neccirarioqii.rda 
Mixta  imperle.51a,vt  Meteora  originem  ab  illa  trahunt ; cum  tamen  nullam  cu 
Terra  cognationem,vd affinitatem  habere  videantur:  quandoquide  abomni- 
bus  Philofophis  Acr  cundoi  u --Tiapar  perpetua  fedcs,&  officina coftitiiitur:nihilomi- 
nusj  quia  hfc  Mifta  impcrtc<51a  luo  pondere  in  terrd  dilabuntur,velin  Tuperficic  terra- 
coiliguinur,vcl  potius, quonia ab  vteroTcrra: fua  primordia ducunt,inter partus  Tcr- 
r.t  remotiores  coJlocada  cffeccluimus.Etcnim  exhalationes, & vapores  partimexTcr- 
r;eftiperficie,partim  ex  penitioribus  partibus  eleuantur, deinde  in  fuprema,  vel  media, 
«-vel  infima  aeris  regione  forma  Mixtoruimperfefiorum  recipiunt, dequibus  Philofo- 
phus  figillatiro  in  libris  Mcteorologicis  verbafccit . Veriimnon  memorauit  Agaricum 
aereu  noftris  temporibus  obfcruatum,quo  in  Perfia,&  Arabia  pluit, & forma  Agarici  in 
fecunda  Aeris  Regione  induit  (vtnoftra  fert  opinio)  Icue  eft  colore  leucopha-o,fa- 
poreialfo,fubftantiaquafiknca:immdinftarAiriianrhiin  filamenta  ducitur, & in_a 
OdOntalgiaa  caufa  frigida  pendente  falici  cum  fucceffu adhibetur  Diuus  Hieronymus 
inEpiftobs  fcnptum  reliquit, anno  AVG.  M.  C.XlX.Valentiniano,&  Valente  Impn. 
Attrebati  m Gallia  Belgica,Manna  lanea  huic  fortallis  Agarico  non  abfimili  pluilTcJ,, 
eaq;  cum  fiibcilis  foret,  & lanificio  apta,Incolas  plurimum  ditatos  fuilfe . H,ec  Manna 
hodie  Attrebati  m Aede  D.  Virginis  tanquamresfacraadhucferaatur.  Item  L.  Paulo, 

*r  Cols.hina  pluitdica  caftellum  CarifanuiTijiuxta  quodjtranfavto  anno, 

r.  Annius  Milo  fu  it  wmkaus.  Deinde  Ceraunium  lapidem , Ombriam , vel  Notiam, 
vel  Bromiam  in  media  aerisregionc  generari  ,&  in  terram  cadere  multi  referunt;  fed 
dehisin  poftrcmo librohuiusoperisagemus. 

Adfimiles  Terra:  panus  Alcyonium,  & Adarcion  referri  debent , cum  partimab 
exhalationibus,  &vapoiibus,partimexlimo  Terra: concrelcant.  Itaqsconcrctioqua;- 
dam  icperitur  circa  frutices  Maris, &aliquando  in  locis  paluftribus  falfis  iuxtaarun- 
dines,  & herbas,  qua:  fpuma  maris  a Multis  nuncupatur,  quoniam  ex  fpuma  crafcdlen- 
tcnalc!  videatur.  Nupcrifpumammaris  vocantomne  Alcyouij  genus , cum  tamen  hoc 
nomen  Diofeoridesquintoaantum  Alcyonijgcneriaffignct.-etenim  Halofachne,  nimi- 
rum liiuma  Maris  patrio  nomine  in  Propontide  mmcupatur,  quoniam  eft  gluma, 
hinc  piima  Maris, cum  in  Mari  tanquam  gluma  innatet.PliniusAIcyonium_. 

Cx  nidis  Alcyonium  airium  generari  fcripfit:eftcnim  aAxcAauis  ita  nominata  arapi'  /o 
fraa/x^oio.apariendoin  mari;  hinc  litipa/ dicuntur  illi  quatuordecim  fereni 

dies,  tepore  brumali, quibus  hiiifmodiaues  nidificando  fa-tificant : vnde  poftea  Alcyo- 
nium eft  denominatum , quia  exfordibustcnuiffimis,cx quibus  pradicta  aiiis  nidum 
componit , con  ftruif  um  effe  videatur.  Caterum , vt  noftra  fert  opinio , Alcyon ium  eric 
vocandum,  quoniam  fupra  id  congcftiim  Alcyones  aues  nidificent.  Vccumq;fit  Diofeo- 

rides 


Agdriaim 

Acrcum 

quid. 


l.wca  qud. 


Alcyoniti^ 


i/.33.r.S. 


2U 


Vlyfsis  AIdrouandi 


rides  quinq;  Alcyoni  genera  proponit,quamuis  Plmuis  quatuor  tatum  cognouent,Pri.  t 
W nuim  eft  fpongiofa  facie  & tetr i odoris , fecundum  eft  fpongiofum , & Algam  redolet, 
fftciesqnx.  gfl.  forma-  vermicularis,  & colore  purpureum , quartum  lams  fuccidis  affiniila, 

tur,quintum  eft  figura  fungi  afperum,  & parte  interna  quodammodo  fiftulofum.  Duo 
primagenerain  Smegmatibus  faminarumaduerfus  lentigines, & maculas  faciet  Dio. 
korides  commendat  ,&  poftremum  genus  ad  dentes  dealbandos  pradicat . Hic  pri- 
mo loco  damus  iconem  fecunda  fpeciei  AlcyonijDiofcondis  fub  numero  i. 


Alcyoni;  fecunda  fpecies  Diofc. 


Deindeduas  alias  Alcyoni;  fcabri  fpecies  repra»s2tamus.Prima  poteft  vocari  Alcyo- 
nium fcabrum  , & afperum  inftar  limte,  nam  fua  afperitate  pellem  fquatipa:  pifeisex. 
primere  videtur.  Superior  pars  eft  figur»  bifida,  & in  parte  infci  lori  fud  radicula  ter- 
r*  innatum  videtur:  fubftantia  partis  intern»  apparet  quidem  moilis,non  tamen fpon- 
giofa,neq;  foraminibus  referta,  & odorem  minime  ingratum  fpargit . Deinde  Alcyo.*J 


nijfcabri  alteram fpeciem  damus  delinearam. 


Alcyonium  afperum  inftar  lim^. 


1 


t-t  i 


V'r' ;U  > 5 


Alcyo- 


Mu&i  Metallici  Lib.II. 


Alcyonij  afjjeri 
altera  fpecics. 


*•  ,,y 


l J ^ 4a  u J 'h.4  i'^ ' 


j’'  V. , ^ 


f'^'iV'  *'‘- 
1^  Ov*  '■ 


Vn.  - 


213 


AdarcIon,'feu  Adarces,  vt  monet  Diofcorides,  qui,  ,, 
in  locis  paluftribu^Cann  ^"'“AdaicesquaficbncrctafaJfflago 

Salfilago  concre- 


\ 


.,4  Vlyfsis  AIdrouandi 

Eft  Adarcion  facie  Alcyonijmolliorisjtaut  Alcyonum  lacu  (Ire  nucupari  poffet.Gj.  E 
IcnusAdarcion,feuAdarcon  vocari  fcribiG&acerrimura.necnoncalidiflimumclTc^ 
medicamentum  foris  tantum  vtilealijs  commixtum, qua?  eius  violentiam  frangere  po(. 
Admes  fint.  Lepr*,  Lentigini,  & alijs  cutaneis  vitijs  med  etur.  luxta  mentem  PImij , Adarcioa 
4,mhusmor  dicitur  etiam  Adarcha,  & Grarcis,ipfo  referente,nominatur  plamochnos.quafica. 
ht$  mcdt^.  lami  lanugoiquia  eft  rafio,  item  lanugo,  hinc  lanugo  Arundinum, cum 

tur. 


lami  iituugujLjuia  wiL  lauvj  jtwui  - - j i • o • 

nafcatuf  adherens  Arundinibus  tenuibus , e fpuma  aquar  dulcjs,  & mann^quandoad 
inuicera  permifeentur.  Si  vocabulum,  Adarces,  a Gr*cis  deducatur,  forte  ab  hac  voce 
fleT*|i*)ieoriginem  trahet, quee  vox  obfcuritatem  exponit,cum  Adarces  fit  quadamcon» 
creta  falfilago  in  locis  opacis,  &obfcuris  inuenta.  Plinius  alibi  tradid  it  Adarchamiiu 
Italia  cfle  paluftrem  lanuginem  in  cortice  tantum  fubipfacoma  nafcentem.  Obferui. 
turauteminpr^diiaislocisquidam  vcluti  frutex  pennis auium  fimilis, quem  Vulgus 
Penntmt-  pg^nam  marinam  vocat,  huiiis  cauliculo  fub  coma  mollis  lanugo  adhsret  ,inftarfcri. 
rina  ^uid  in  parte  inferna  a cruftategitur.ItaqiCalamochnas  erit  pradifta  lanugo, crulta 

vero  erit  Adarcha.Hoc  inloco  exhibemus  tabella  tribus  figuris  delineatam,  inqiiafub  F 
numero  i.  Adarces  pericalamites  confpicitur,  fubnumero  2.  apparet  Adarcion  fimile 
alumini fciilili.  Dcniqjfub  numera 3.  proponitur  Adarci;  figura,  qua:  penam  mati, 
fiam  reprafentat.  i 


I Adarces  Pcrica- 
lamites. 


2 Adarcio  finaile 
Alamini  feif 
fili. 


j Fcnna  Marina. 


12: 


A 


215 


Mufd  Metallici  Lib,  II. 
DENOMINATA. 

VT  in  famulatu  ftudioforum  maxime  voluntarij  limus , illa  in  prsfcnti  enume- 
rabimus Pra?cipua,  qux  aTcrradenominantur.  Primitiis  Territorium  le  fe 
ofiert  conCderandum, quod, Frontino  tefte,  indicat quicquid, arcendi  hoftis 
caufa  conllruiSum  eft.  Alioquin  pro  Territorio  Vniuerlitas  agrorum  iuxta  lines  cuius- 
cumqjciuitatis  inteiligitur.  Deinde  Terreum,  &Tcrreftre  vocatur  quodcumqjex  Ter- 
ra refuitat.  Terrenum  vero  fignificat  quicquid  in  Terra  natum  eft,  quod  in  Terra  viuit 
&id  omne, quod  coinmune  aliquid  cum  Terra  habet . Sed  Terrenum  lubftantiue  ac- 
ceptum Terram  cultui  aptam  delignat.Terrigena  ex  Terra  genitus  exponitur,  & Terri. 
cola , qui  Terram  habitat , & pro  epitheto  hominuma  Poetis  vfurpauir.DeniqjTerre- 
motus  eft  Terne  concullro,qu^  ab  exhalationibus  in  vterd  Terne  genitis  proccdit,dum 
■ £ exitum  quiritant. 

Terrellaeft  parua  Terra, qufGrf  cis  M/xroSanominatur.Item  Terrella,ex  aliquorum  7-  /; 

fententia,  vocatur  Magne  s,  in  formam  fphKricam redaiSus , quia  Terram  ainulari  vi . 
deatur,nam,prster  polosiMundi polis refpondentes,,®quatorem,Paralcllos.Meridia- 
num;  & Orizontem  proprium  lortitur.  Terraneola , authore  Sipontino, -eft  auis  Alau- 
da limilis,  in  capite  tamen  apicem,inftar  Alaud?,non  gcftat,& talem  a Terra  denomi-  TerranelU 
nationem  eft  adepta , quonia  m non  in  arboribus,  Sed  in  terra  lemper  niduletur.  eji  Auu, 

epitheta. 

Magna  non  debet  nos  inuadere  admiratio,  li  Authores,  & potidimum^ 

PoetK  omnibus  Epithetorum  aceruis  Terram  cumulare  nitantur  quando- 
quidem varijs  modis  confiderata,diuerfa  quoque  epitheta  promeretur.  In 
C primis luperficiemTerr* contemplati, illam  Herbidam, Gramineam,  Viridem,& Flo- 
ridam cognominarunt.  Pariter  Gracis  in  hoc  fenfu  s»  flaAtp»  ,nimirum  virens,  5t  floras 
fuit  nuncupata.  Item  Terra- forma , &fubftantia  diligenter  confiderata,  ea  diifta eft 
Solida,  Rotunda,  Globofa,  Sinuofa,  Pumicofa,  Habitabilis, Rudis,  Necnon  Gr^cis 

circa  quam  multum labor.atur; pariter  ®.Wp»Immanis,M(3,«;n,  Magna,  & r ■ l 

Ingens,  & BkSmpbtti,  habens  fundamentum  profundum.  Similiter  .'pivepa  Montohuj,  ^ 

& i Rotunda.  Sinmeditcmur  Terram  vt communem  omnium  parentem 

alimenta  in  gratiam  animalium  producenrem,non  polfumusiiili  illam  cum  Poetis,Gra- 
uidam,  Feracem,  Fertilem,  Frugiferam,  Multi  param.  Benignam,  & Altricem  appella- 
re: propterea  Nazianzeno  BpTai»,  nempe  Mater  mortalium  non  immerito  co- 

gnominatur,&  Ali;s>ti7r(iA.SopK»  & ®a»*iu"r«ip«,quia  multis  pabulum  prarbeat,&  om- 
nia pariat.  Amplius  cum  res  pretiofas  etiam  producat,  Diiies  , Opulenta , Metallifera, 

& tandem  Omnipotens  fuit  vocitata.  Poftremd,  quoad  primas,  & fecundas  qualitates 
Poeta:  Terram  ficcam,  Vdam , Odoriferam,  Lutoiam,  Lutulentam,  Glutinofam,  Tena- 
D cem, Pinguem,  Argillofam,Arenofam,&  Crctolam  indigitarunt.Itemapud  Homerum 
i Ax.tt,  nempe  Terra  nigra,  necnon  cnprA»  fcilicet  Dura , & Afpera  legitur. 

ADAGIA. 

IAM  in  prouerbijs  inquirendis  a Terra  defumptis  non  modicus  labor  nos  agita- 
re debet,  cum  hxc  vtilitatemnon  vulgarem  afferre  poflinr.  Itaq;rrrr.ec««.r.°  ER 
prouerbium,  quod  de  homine  vehementer  inutili  dicitur, qui  nil  aliud  pr.rftat, 
nili  quod  fuo  pondereTerram  grauat.  Hoc  adagium  Homerus  varijs  in  locis  lilia! 
dosmemorauit.  Tua.m  tjfiusrerramcdcd.  Hoc  profertur, quando  iubemusalicui  vt 
fuolocofecontineat,  quoniam  cum  parum  illi  fidamus,  nolumus  illum  in  domefti. 
cam  confuetudinem  recipere  Alienam  calcare  Terram,  dicuntur  illi,  qui  ad  aliena_, 
ftudia,vel  negotia  feconuertuntiverbi  gratia  cumfint  luris  pepiti  de  rebus  medicis 


21 5 Vlyfsis  Aldroiiandi 

difputarc  volunt.  Terramvi^^ere  hoc  prommdatut  adagium,  quando  molefti  alicuius, 
^ ncgotij  finis  impendet : hoc  enim  prouei  bio  a Nauigantibus  fumpto  (^Curtius  vfus 
Item  Diogenes  aliquando  prolixum  volumen  recitans,  cum  ed  pcriienifict,vtli. 
bri  finem  videret  ftatim  cxclamau  it  id  e fi:  Terram  video . l^errxjilws,  Hocfpc. 

(fiatadilium,quiobfi:tiro  ,&ignotogcncrecfiprognatusjCum  Terra  coninnmis  om. 

Cirurrs  parens  efle  fieratur : quocirca  Poeta:  Gigantes  Terra  filios  efle  finxerunt , pro- 

a'!r  Terrx  ptereaquod  eorum  origo  eflet incognita.  TerramfroTerra  hociaftatur  in  hotnincnij 
-ilrf  dia-r,-  exukm,&  lidibus  incertis  vagantem:  Siquidem  Cicero  hoc  vfus  eft  in  Epifiolisad  At- 
f.,~  ticum,qiiando  d\'a\x.H,cc,6'‘ alta/im  nonfejjkm^ititcjue  yh  irpo  5-iiC  cogtto.Vbi  Author  ligni- 
Lii  14  ficarc  conatur  k de  fugiendo  cogkate.Tiri'.eio/'/^.Hoc  effertur  de  immenfis  bonis, quj. 
^ fi  dixerimus:illa’  habet  Terra:  bona, nimirum  quicquidTerra  rerum  omnium  pares  pro. 
ducit.  Terra  amat  imhrcmSpcSt3.\.  ad  illos, qui  bona  fibimet  commoda, & perutilia dcli. 
derant. Terra  enim  frigida  cum  fit,  & ficca  imbrem  appetit,  qui,'iuxta!ccum,  aqiiodc. 
fccndit,calidus,&  huniidus  nuncupari  poicfi.TfrMrwrf///;?.?  hoc  pronunciatur  de  rebus 
Ten.tlntc  vilibus,  & nullius  valoris,quoniam  faxa  intefiina  Terra:  effe  feruntur:  pariter  homines  p 
Jtinaqux.  jnutileslapidcsappellantur.Hoc  non  videtur  ab  fira  ile  illi.  Tf//»m/x'K//7r/>«W»j.Plaa. 

tus  inPfeudolo  viaseR  3.d2glo.e^vtTerra,aiamari.ldciikmp{ic  pro  quacumq; ratione, 
Item  Cicero  feribens  ad  Atticum  hpc  verba  protulit.  aut  Terra  aut  Otiari  prefiqua 

Ttb.j.  quiajhijit  nefao . Voluit  enim  infinuare  hanc  fententiaimqua  ratione  potero  illum 

profequiJTcrraw/,»/ dicitur  de  re  admodum  abfui  da.  Huic  fimile  cft  illud. 
atherem  conjccndet  proferturad  fignificandam  negotij  difficultatem,  quod  nequaquam 
peragi  potefi. 

S O xM  N 1 A. 


Lth.  I.  de 
Stmn. 


S 


OMNIAVIT  aliquando  vanus  ille  foninionim  coniedorCardanus,  Terra  pet 
quietem  vifa  aliquid  pra:fagiri.  Propterca  per  Terram  vifcera  intclligit,cumex 
illis  alimentum  trahatur  ,necnon  Matrem,&Patriam : quandoquidem  TtrrijG 
non  folum  omnium  Mater,  fed  etiam  Patria  communis  nominatur.  Ideo  fiqiiis  in  otio 
fomni  verfans  Terram  alloqui  fibi  videatur, longam  fibi  vitam  polliceri  poteftjprpter- 
terquara  quod  hocfomnium  immenfasopes  promittit  ;cum  cTcrra  omnes  facultates 
eruantiir.Eifodiuntur  quidem  ex  Terrae  vifceribus  nuiltie  opes , fed  in  vrilitatemfoni- 
niantis  nunquam  redundafie  vidimus. 

infuper  additCardanus,fiquis  fomnooppre filis  Terram  temere  obrcruauerit,  eum 
infelicitate,  atq;  timore  efle  afficiendum.Pariter  Ternemiigitiun  calamitatis  indicium 
eflevoluit.  Sed  quis  erittamftolidus,  qui  nciciat  hoc  etiam  vigilantibus  efle  detri. 
mento  : Siquidem  hiiiufmodi  tremor; & mugitus  ab  exhalationibus  inTcrra:  vteroge- 
terra  tre-  nitis exitum  quatentibus  oritur:  vnde  interdum  fiunt  Terra:  hiatus  qui  homines, & 
moriscatt.  beftias ablbrbent  Immo  Authorex  ingentifpccu  perdiuifionem  Terra  fadto  ,&pcr 


fi- 


fomnium  vifo,  non  folum  mortem  potentis  viri , & an  imalium  pcftilentiam  ,fed  etiam 
regionis  perniciem  prarfagit.  His  addit  aliud  nugamentum , nempe  fi  Terra  fomnianti 
bene  olere  videatur,  tunc  fomnians  nobilem  dele  famam  pci' hominum  ora  fpargiin-b 
telligct.  His  igitur  rationibus  moti  non  poflumus  nifi  hunc  Aauhorcm  affidiiumj 
Congerronem  pradicare,diim  bonam  temporis  partem  in  nugis  collocat. 


MYSTICA. 


T>ei 

qui 


N'  IHIL  cftnobismagisin votis, quam vtresmyftic*intelligantur.  Code.xfa- 
cer  in  Genefi  h^c  habet  verba.  Jntrmapio  creauit  Deus  Caluni  (^Terram: 
loco,  exponente  loachimo,  Terra  fignificat  ilJam  partem  hominum, qui  in  pri- 
mordio SeculijDeo  poftpofito  , carnem  fcqiiebantur,  ideoq;  didi funtfilij hominum, 
ad  differentiam  eorum , qui  filij  Dei  vocabantur,  Immo , eodem  loachimo  interprete, 
per  Terra' creationem  cum  Cado,  Angelica,  & Humana  natura  denotatur.Rurfus  qua- 
do  legitur  in  GcncG,Terraes,dri>iTcrra>x  tunc,  per  Terram,homo  criminofusintel- 

Ii' 


Iviufej  iVfecallici  Lih.  IL 


217 

A l.gcndus  cft.  Item,  in  coJem  capite,  Terra,  quam  cometiit  Scrpens,ad  mentem  Laure 

ti,crim]tia,&cunoiitarcmde%nar.  Similiter  in  eodem  capite, &fubfequenti:Terra  in 

qiia  laborandum  efi,  denotat  ventatcin,  qutr  non  adeo  facile  inucnitur  Amplius  in_j 
eodem  Sacro  Codice,  T erra,  cuius  meduija  erat  a fiJijs  lacob  deuoranda , cx  fententia 
Laureti, mmear  Legis  Jitterara, qua  iiicduilam  fpiritualis intcJJigenti®  continet  De 
nuo,  m facris  Bibiijs, Terra  promiffionis  mcmoratur.fed,per  hanc,  Bcda  EcdefiLii_» 

militantem, &mumpliantcmimelligit.  Imnio Terra  fluens iac,& mei oftenditcomii 

tionem  rerum  diuinarum , qua  Propheta: , & Viri  fapicnres  imbuti  funt . Alibi  Icmtiir 
Terra  hoftilis  confumens  Iiidaos.  Hac,  iuxta  expolitionem  Laureti,  dcmonftrat  Eiian 
gelium,  quo  ludaonim  errores  confunduntur . In  eodem  textu  habetur  Terra  ane-Lj 
quam  Lauretus  Jegem  interpretatur, qu*  ludaisanea  eft  reddita,  cum  illam  non  intcL 
kxcnnt.  Ca-tcrum  Terram,  quam  dat  Mofes  trans  Iordanem,  Origenes  exponit  Ici^cm 
Patribus  antiquis  datam,  & viciffim  Terra , quam  dat  lofue  citra  Iordanem  Acscai^ 
euangelicam,  & perfeiflam  beatitudinera  a Cbrifto  Dom  ino  aflignatam  ddienat  Ite 

B rumm  SacrispagmislegimusTerram  fnpranihilumappendii&  Diuus  Gregoriiis  in- 

te  hgit  Ecclefiam  fiipra  gentes  fundari,  quaiolim  nihilum  appellabantur.  Ibidem  apud 
lob,  lerraablq;homme,-Diuo  Hieronymo  exponente,  Ethnicos  abfq;  Prophetisde 
monftrabat.  At  paulo  inferius,  per  Terram  flilfuginis,  Lauretus  ludaam  a Deo  dcreli 
interpretatus  cft. 

Verum  Pfalmographus,  & ipfc  varijs  in  locis  Terram  memorauir.Itaq;  per  Terram 
cx  qua  Veritas  orta  eft.  Edentia  diuina  lignificatur.  Item  Veritas  de  Terra  t^errainans’ 
vtahbi  in  pfalrnis  habetur,  exponitur  alia  Pfalmographi  doflrina  in  pfalmo  fexagefi 
mo quarto  recitata , vBi legitur , quod  Terra  dabit  frudum  luum : fic  enim  inteJligitiir 
Ciiriltus,  qiii  dc  piinflima  V irgme  carnem  erat  alTumpturus . Alibi  legitur  Terra  defl- 
derabilisi&  hanc  Terram  Glofla  intcrlineariscalcftcm  gloriam  interpretatur.  Poftre- 
mo  habetur  lapialrais.  Sicut  craflitudo  Terra  erupta  eft  fupra  Terra : his  verbis  Diuns 
Auguftiuus  tumorem  fuperbia  declarat.  Praterea  in  facris  aliorum  Prophetarum  Co- 
dicibus Terra  pallim legitur.  Apud  Ifaiara  habcipus:  mTcrramrefpicere.  Et  Glofla  ordi 
C nana  hommem  auxilio  carentem  exponit.  Apud  cumdem  habemus : InTerrame^conte- 
. Multi  interpretantur  Datmones,  qui  a viris  luftis,  & fandisconculcan- 
tur.  humo  in  eodem  Codice  legitur.  AperUturrerra,  & germmet  Sdmtorem.  Hxcad  me- 
tem Georgij  Veneti, fignificat  Deum  omnipotentem, tamquam  primam  caufam,ex  qua 
munia  producuntur  Amplius  apud  Ic  ingreflis  contaminata  indicat 

Dei  Ecckfiam  amahs  Chrifti  cultoribus  pollutani.du  praiiis  exemplis, & culpatis  mo- 
ribus exteros  oftendunt.C^ando  autem  idem  Propheta  fcripfit  Terram  in  foJitudincra 
pofitam.-tunc  Synagogadefolata,&dcftrnda  intcliigi  poteft.  Apud  cumdem loachi- 
mus  per  rerram  Aquilonis , Mundum  omni  fcelerum  genere  inquinatum  interpreta- 
tur, & per  Terram  promiffam,  Eccleflam,  vel  xternam  J^atriam  promulgat.  Narrat  et- 
iam lercmias  quandoq;  huperante  Domino  in  xdes  figuli  opus  fuper  rotam  formantis 
defcuidiffe^iii,  vafe  diflipato  quod  e terra  fingebat,  aliud  ftatim  fibi  magis  congruu 
formauit.  Hoc  diiigeuter  obfermato.  Propheta  audiuit  Dominum  hunc  in  modum  lo. 
qucnmminunquidficuti  figulus  ifte,  non  potero  vobis  facere  domus  Ifracl?  Ecce^ 

D licut  Terra  in  manu  figuli,  (ic  vosin  manu  Domini;  quoniam  figiilns,cum  luti  potcfta- 
tem  habeat,  cx  eadem  Terrx  mafla  aliud  vas  in  honorem,  aliud  in  contumeliam  fin<^e- 
lepoteft.  Rurfusidem  leremias  in  flibfequenti  capite,  per  Terram  figuli, labia  Jagun- 
cii  a,  interitum  ludxorum  expofuit.  quapropter  hxc  Prophetarum  Myftcria  nii  aliud 
nobis,  rufi  timorem  Domini  infinuant,quem  Pfalmographus  cfle  initium  Sapientix  re- 
tulit. Demum  legi  tur  in  Sacris  Paginis  luper  latitudine  Terrx  ambulirc,  & Diuns  Hie- 
ronymus exptimit  amplam,  & latam  viam,  qux  homines  omnium  colluuione  crimi- 
num contaminatos  ad  oca  inferna  ducit . Itera  habetur  apud  Ofeam , Terram  abun- 
dare fimulacris  iuxta  vbertatem  fuam.Dluus  Hieronymus  exponit  Hxreticos,qniacu. 
men  mgenij  ab  omnipotenti  Deo  recipientes  Idola  fibi  fabricarunt. 


Cap.iy. 

Genef.c.Sf  5 
F.xod.ia,^. 

Len.c.  26. 

Jofiec.ij. 

Iob.c.26. 


Citp.2,%. 
Ioh.ca.  i>9. 


Pjltlm.  flq.. 
P film.  S6. 

Pfd.  loj. 
Pjd.  140. 


Cap.^. 

CapA^. 

Cdp.  2. 

C^p.lS- 


Cap.i^. 


Pfil.  1 1 o. 
Abite ^ at  A, 


CapA 


T 


Mo. 


2i8 


Vlyfsis  Aldrouandi 

MORALI  A 

Doctrina  monilis  circa  Terram  vcrfans,  primo  illam  tanquamdcmentj 
potcft  meditari:  ideo  in  hoc  feniu  Terra  eftfundamentumomniumgrauiun,, 
omniaq; pratcr  illam,  monentur , & ctindia  ad  illam  peruementia  quiefcunt. 
Deus  Optimus  Maximus  nobis  Terra  effe  videtur , cum  omnium  rerum  fundamentum, 
& Ori<^o  fit ; omniaque  prtctcr  ipfum , naturaliter  motum,  & mutabilitatem  fortiamun 
iuxta  illud  Malachi*. Quocirca  Viri  perfeai,&  virtutibus gra, 
ues  ad  Deum  aftcdumouentur,&  cum  illo  tantiim  quielcunt.  Rurlus  Terram  medio 
Csli  fixa,  & immobilis  manet,  necnon  frigida,  & ficca,&  ab  affiduis  fludibus  maris  fla- 
eellata  Ecclefia  Terram  xmulatur,  dum  in  medio  Cadi  ob  virtutem  contemplationis, 
quiefeit,  ibi  firmitate  fidei  Habilis  manet,  frigida  ob  caftitatera, &ficcaobpcenitcntii 
aufteritatem,  necnon  abafliduis  calamitatum  fludtbusafflidatur.  Terra  cum  fit  inii,  p 
mum  elementum,&  in  medio  omnium  fica  a Sapientibus  fcabellum,[&  Mundi  centrum 
appcllatur.Cum  igitur  in  Terra  veftigium  Dei  impreffum  appareat,Beata  femper  Vir- 
go in  hoc  fenfu  Terra  poterit  nuncupari,quia  fuit  fcabellum,  in  quo  Deus  Pater  vefti- 
gium  impreflit , dum  filium  nobis  eft  largitus,  qui  imaginem  ,&  fapientiam  Dei  Patris 

Cm.66.  reptKfentat:  iuxta  illud  Ifaia?.  rcrrtlMiumfedummeomrn^icitmmirnis,  Deinde  veluti 

^ Terra  eundorum  Mater  effe  traditur:  ita  Beata  femper  Virgo  Peccantium  mater  nomi- 

x^^tm\ttm\vc^6^(:th^tV£mXis'&^xvi2.'^A\^s.C^tarUomnibHS  omHidftBit  efl,&  ineiiPccuHrvt- 
«um,  luftmgrMam,  & Angelus  Latttiaminuemt.  Aut  potius  dicamus  Beatam  femper  Vir. 
ginem,inftar  Terr»,in  medio  femper  verfiiri,dum  inter  Dcum,&  hominem  manctiiuxta 
illud  Ezechielis.  Ijhtefl Hierufikm,inmedio genti/m  fafiaeum  . Aut  etiam aflercndumell 
Mariam  femper  Virginem  tanquam  virtutem  in  medio  dic , cura  virtus  in  medio  fem- 
per confiflere  perhibeatur . Rurfum  Terra  eft  corpus  fumme  diftans  a Casio,  immobile, 
opacum,  & obfcurum : huius  conditionis  eft  homo  crirainofus,  qui  a Cslo , nimiruiaj 
Vecains  a ob  Omnipotenti  Deo  maxime  diftat:dicebat  enim  Ilaias . j iniqmtaresvefir^  dmt/erumtn.(^ 
Dee  dtflat.  terves,  & Deum  vejlrum . Prteterquamquod  Peccans  pigritia  immobilis , ignorantiiu, 
& ftoliditate  obfcurus, impietate  frigidus,&  deniqspriuatione  humoris  gratic  ficcus  ef. 
fe  dicitur.  Iterum  Terra  abomnibus  calcata, vilis  quoad  partem  extimam  apparet, cura 
tamen  partes  intim.-e  multa  pretiofa,  nimirum  metalla,&  gemmas  occultet, qua;  ibi  vir- 
tute Solis  producuntur. Viri  pij,&  animi  demiflione  perfedi  partem  exteriorem  cundHs 
tanquam  vilem oftendunt, cum  penitiores  confeientia:  partes  pretiofam  gratia: virtn. 
tem  compledantur,qua:  a vero  Sole  Chrifto  procedit.Viceuerfa  Terra  iuxta  fuperficie 
confiderata  frigida  eft, cum  tamen  interna:  partes  incendijs  conflagrent  i idq;  in  multis 
Terrs  locis  ignem  erudantibus  manifeftatur : pariter  multi  funt  homines,  qui , quoad 
faciem  exteriorem, benignitatc,&  animi  demiflione 'perfedi  videntunnihilominus  par- 
tes cordis  intiniE  ardore  auaritiE,&odij  comburuntur: iuxta  illud  Ecclefiaftici.fif' 
nequiter  fe  himiliM.S\  diligentcrTerram  meditemur-,iUara  aliquibus  in  locis  cminetciu, 
& inalijs  depreftam  comperiemus,  cum  hoc  tamen  diferimine,  vt  deprclTa  fit  calidior, 
&fa:cundior,cum  maiorin  conuallibus,  quam  in  montibus  raciiorum  Solis  aggregatioH 
fiat. Multi  homines  funt  huius  coditionis:  fiquidem.alij  profperitatibus,&  dignitatibus 
attolluntur, & alijKrumnis,  & calamitatibus  deprimuntur, led  hifuntcmterischaritate 
calidiores,  & bonis  operibus  facundiores,  quoniam  maiorem  radiorum  diuinc  gratia 
copiam  participant.  Item  cum  Terra  a Ca:lo  valde  diftarc  videatur ; attamen  Cdiiu' 
occulte  in  illam  infiuens,eft  in  caafa  generationis  eofum,  qua  ibi  producuntuiific  Deus 
OmntaDei  Homo  Terta  aflimilari  potcft,nam  Deus  occulta  prouidentia  in  hominemtet- 

frouiditU  influit, & efteaufa  omnium,  qua  pro  falute  anima  ibi  producuntur, iuxta  aliertii 

Diui  Hieronymi.Oz®»^  Detprouidentii:!tgt'.ntur.’ra.ndttm  elcmetum  Terra  ad  iingularem 
Chriftianorum  morum  integritate  ab  Omnipoteti  imperfede  conditu  cfle  perhibetun 
ne  fcilicct  contemplantes  omnia  ex  Terra  oriri,  &orta  ad  eam  rcuerti,diuinis  honori- 

In ferm.  de 
ieiun^ 

m 


bus  eam  cumuiarentrquamobrem  Diuus  Chryioftomus  id  diligenter  ponderat  his  ver- 
bis. perfechmtoteratfrodacerejicuti  Culum  Jed propter  te,  & propter  falutem  tuitm  MU 

/e  at, nam,  & corpora  nojlra  ex  ipja  funt,  dr  ex  ipfa  etiam  conorum  nutrimenta,  & ex  ipfa  jasp  0 


Mufei  Metallici  Lib.  II.  219 

A ipj.'-  nolim  hoiitnlio  cfi,  dr  foll  mortem  in  ipfim  rurfus  redimus:  ne  ferte  igitur  ex  his  omsiUus, 
/j!Lt  ex  eo  'videris  e ozjetjut  he>nfcijs,l:<hrico  cogitotione  in  htjpietatem  deloffns  ipfisn  ejje  vitom pu. 
teres,  cjr  vituper ores  ut herc!ii;proptercr,  imperfeclani  esns,ot/j:  ineompofitam produxit,  vt  tu  in- 

tclhgens,  quid indtgct  etiam  ipja  ope  re,  cr  hcnejltio  Conditoris , tuitum , i'e»erationemq;  dminam 
Creatori ommumrcfircs  Deo. 

Haifkniis  de  Terra, quatenus  eft  cIcmcntum,confiderata.IamfcrcofFcrtpondcrada, 
quatenus  cultui  peridonea  traditui  :Sic  enim  moribus  etiam  inculpatis  famulari  potclt. 
ItaqiTcrra  velati  in  medio  Maris  fita,frigida’,&  ficcx  temperatura’, aratris  fcinditur,vt 
fa-cimditatem  acquirat . Homo  pa’nitentia  dufiusm  medio  maris  contritionis  merftis 
effc  videtur, dum  frigidus, & pa-nitentLr  aufteritate  ficcus diciturjideoqj  rcilf is  opera- 
tionibus  excultus, acquifita  gratia, fruftibus, nimirum  meritis  facundatur.Etcnim  Ter- 
ra, iaxta  diuerlam  culturam  varie  fc  fc  habetinam  quanto  plus  foditur, & colitur,tanto 
magis  ad  recipiendos  Ca-lorum  influxus  difponitnr,  & friiiftu'  copiofiores  generat : vi- 
ciflini  fi  relinquatur  inculta,  influxus  carleftcsminiiiie  recipit,  eSc  tandem  inta:cunda  rc- 
manetiSimiliter  anima  noftra, quando  pa’nitentia,&  a’rumnis  exercetur  ad  lumen  diui- 

mr  gratlir  recipiendum  idonea  redditur,  & frudlus  copiofiores  fundit:  iuxta  illud  Pro- 

uerbiorum.  ,Slpi operatur-T irram  fitani,fiturabitnr panibus.  Quando  autem  anima  noftro_,., 
pa:nitentiapnftpofita,&  fpretisatrumnis  in  dies  otiatur,  tunc  illi  diuins  gratia- lumen 
non  communicatur,confcquentcrqi  fruTtibus  bonorum  operum  priuatur . Terra  inter- 
dum ita  globofa,&  compaifta  cft,  vt  femina  haudquaquam  recipere  poflitmihilominus 
frai5ia,&  comminuta  non  foliim  femina  facile  ampledtitur,  Icd  ctiil  copiofiores  fruefus 


gignit.Tcrra’  huius  generis  diuitijs  comparantur,qua?  in  Icrin  i;s  cumulata-  femina  vir- 


llcmotssfji 
tcfstia.  elu~u 
ch(s  ctir 
milis. 


, liapidofac 

rit, nulla  humcaationcroris,vel  imbricum  mollitunVir  probus  optima  Tcrraalfimila 

tur,qui  ftatimatq; rore  diuinafeientia  afpcrgitur,&  imbre  pradicationis  humedtatur, 
illico  conti  itione  mollefcit,&  bonis  operationibus  ffcundatur.  Sin  fuerit  homo  crimi- 
^ nibuslapidofus,hicobftinationeduratHsmillam  mollitiem  acquiret.  Tandem  Terro-^ 

brumali  ttmporc,niiieoperitur,geluconfl:ringitur,nccnon  floribus, &frucTibus  fpolia- 

tur,  fcd  redeunte  Veris  Sole,  depeiditum  virorem,&  decorem  adipifeitur.  Sut  aliqui 
homines,  qui , hyemali  impietatis  tempore , obftinationc  conftringuntur,  quapropter 
frudlibus,  & floribus  gratiarum,&  virtutumpritianturjficq;  decore  perfedtionis,  oratia 
& honeftatisnudati  niue  tantum  mundana  profperitatis  exornantur.  Veriim  fi  Ver  cu  Chrllhis 
Chnfto  Sole  grat  larum  ad  cos  reuertatur,tunc  virorem  honeftatis,flores  diuinarii  co.  verus  Sol. 
gitationum,  & fructus  reCfarum  operationum  recuperant. 

lamad  ponderandas  varias  Terra  fpecies  accedamus  ,&  Terram  figillatam  Terra 
mcdic.afpccicm  mcditcmtir,  qua  cohibendi  fanguinisvndequaquc  manentis  faculta- 
tem poflidet . Hmufmodi  Terra  nobis  memoriam  mortis  reprafentat,  qua  vlrtiitead- 
ltringentepotitiir,diim  monumento  mortis  fanguis  voluptatum  coerccturiad  rem  enim 
criptiim  cft  in  facro  Codice . aHemoreJli, quemammors no» tardabit.  Eft  alia  Terra fne-  Eccl  c io 

cies  Argilla  nuncupata,  glutinofa,&  tenax  hac  ad  imprcflioncs,&fi-illa  recipiend  a ' 

va  dc  Idonea  cft,. mmo  virtute  ignis  in  lapidem  vertitmrhacTerra  fp^ecie  ho.no  per^ 
to  Ju.ui  Vlues  fignifieatur,in  quo  voluptatum  tenacitas  viget,ideoq;  is  ad  recipiendam 
i^ffionem  eft  valde  idoneus,&  Ldem  cLinL 


1 quo  voluptatum  tenacitas  viget,ideoq;  is  ad  recipiendam 

calcfiflncd„..r--  ■ I tandem  criminum  iiKcdioco- 

calcfaCfus  durcfcit  m lapide:quamobrem  de  hiiiufmodi  Peccantibus  apud  lobleeitur 


Cap.i^l. 


T 


2 


HI- 


Vlyfsis  Aldrouaadi 

historica. 


N Rc'’ionc  Cyzicena  cam  elTc  Tcrrx  naturam  fcribit  Plinius,  vt  excifa,  & in  mare 
I rroie^a  paulo poft  in  lapidem  conuertatur.  Hoc  idem  circa  Caffandramaccide. 
J.  rc  multi  tradunt.  Immo  in  Fonte  Cnidio  aquam  dulcem  fundente,  fpano  ofiime- 
llri  Terra  lapidefcit.  Circa  Aulidem  qmycumq; Terra-  portio,  qua  man  alluitur  ,io^ 
faxum  tranfmutatur.  Litusetiam  Paleftina,  ^gypti,  referente  Agricola, eodem  mo. 
do  durefeit  Quamobrem  id  Terra  genus  a luminoitim,  atramento  futoiio  mfetfiim,  ^ 
Pulm,  Fu.  bituminofum  cfTe  oportet.  Huiu.s  etiam  conditionis  videtur eire  puluis  puteoknK 
mUnus  quandoquidem  ab  aquamaris  contaCtus  in  Japidem  verntur.Parafiuum  eft  emrtasPe. 
audis.  ninfuka  Turearum,  eurus  Terra,  ex  Plinij  lententia,  reterente  Ortedio,  cundia  vu  nere. 

Fanare  perhibetur.  Demiim  n-arrat  Adrieomius  in  Theatro  1 erra  Sancta  , Aceldem»_, 
fuifle  fisruli  aerum  ad  partem  auftralem  montis  Sion  ficum,  qui, ludaorum  confilio,tri-p 
u eima  argenteis,  quibus  ludas  Chriffum  veud  idit.  in  fcpulruram  Peregrinorum  vendi- 

quem  Imperatrix  Helena  quatuor  mutis  io.:2itudimsfcptuagmta,&latitudi- 

qutdp:  qui’  'iiaginta  pedum  includi  iuffit  i vbi  Chriltianorum  cadauera  conduntur.  Eft 

autem  huius  Terra  virtus  mirabilis, qua  omnem  fidem  fupcraK  videtur;  fiquidcmhoc 
iu  loco  corpora  defuudborum.fpatio  horarum  viginti  quatuor-, i n pulucrem rediguntur; 
quam  virtutem  hac  Terra  iu  aliam  etiam  regione  delata  nequaepuam  amittit;quoniani, 
iufTu  Helena  Imperatricis;  tantmn  huius  Terra  Romam  aduedttim  clt,t]uantumduccn. 
ta,&feptuaginta  naues  capere  pctuerunt,qua  iuxta  illum  locum  montis  Vaticani cxo. 
nerata  lunt,  quem  Incola  Campum  Sandium  vocitant.  Hac  autem  Ter  i a, licet  Calura 
mutauerft,eamdera  tamen  vim  retinere  quotidi  in-a  docet  experientia ; cum  Romanos 
refpuens  fola  Peregrinorum  cadauera  admittat, quorum  ouwcm  errrnis  fubftantijmj, 
Offibus  tantiim  ralidlis  fpatio  dici  naturalis,  abfumit. 

SIMVLACRA,  ET  HlEROGLYPHlCA.' 


PRISCI,  pro  Terra  limulacro , Cybelem  Satur  ni  vxorem  in  curr  u a Leonibus 
tradfo  pinxerunt. Alij  autcm,pro  Hicroglyphico  Terra,caput  Papaucris deline- 
runt,  quoniam  globo  fuin  fit  in  (far  Terra,  & infiniti  ieinina  varijs  interftitijsdi- 
ftindfa  contineat,  qua  Femina  varias  Terra  nationes  repi-aFentant,&  quoniam  in  funi- 
initate  capitis  papauerei  nonnulla  depreffiones,  & eminentia  viFuntur,  ha  niotites,& 
conualleslignificare  traduntur.  Dcniq;  caput  papaiiereum  nonnifi  concuflumcdit  fo- 
nitum;.Cc Terra  aratro  concufFa,&  agitata  copioFura  Frudfumr-eddir.  A^gyptij,fiswl 
Tauri , ad  indicandam  Terram  vtebantur , cum  hoc  animal  ad  agriculturam  valdclit 
idoneum.  Id  etiam  Sacr.a  Pagina  teftantur , dum  Boues  pingues  in  Fomnisoblatilofe- 

..  1 : I F?»  J fi  fi ) i fo  ft'1-n  ticM-r n r-Kn  n r f DiJ  . VT  iinfC  OCuIoS 


Par.^.rcc.  pho  Fert  ilitatem,&  macilenti  fterilitater-n  portendebant.  Demum  Ripa  ,vt  ante  oculos 
ftiidioforum  icone  Te  r.a  repi  aFcntaret,dclincauit  Matronam  Fedcntem  iuxta  mciutrau 
Manilij,  qui  de  Terra  fic  canit. 

yitima  fuh[edit  eruto pondereTellus. 

Hac  Matrona  corolla  Fruifibus,floribus,  & frondibus  contexta  redimitur  ,her-baceo 
induitur veftiroento, dextra  globum, &finiftra manu  Cornucopia  tenet,  imind  j>cncS 
hoc  liinulacrum  Leones,  & alia  animantes  terreftres  vifuntur. 


L.i.Adro. 


- - - 


PRO- 


221 


A 


Mufei  Metallici  Lib.  II. 

prodigia. 


IV  LI V s Obfequcns,qin  relatione  Prociigionmi  immortalitatem  apud  Pofteros 
fibi  co!tip.arauit,  narrat  Terrfi  tremorem  circa  acies  Romanorum,*  Piccntium_j 
tam  .ain  dimicaturas  bis  obferuatum  fuiffe,anno  ab  Vrbe  condita  odlua-refimo 
quinto  poftquadnngentcfimum,&ante  Chriftiaduentumfexage/imofeptimo  funra 
ducentefimum.Hic autem  Terra:  tremor  atrociffimam ciadem  praTagiuerunt-  fiquidem 
Picentesferead  vnum  trucidati,*  Romanorum  perpauci  Vietores  fuerunt  Item  an 
noabVrbecondttaquadringentefimo  qninquagefirao  octauo  idem  Aiithor  TerraJ 
pIuifferefert,qua?pcftemItahiEvniuerfalempra:dixit.  Ex  eodem  Authore  poflumus  „ v- 

etiam  colligere  plumam  terream , & etiam  fanguincam  e Catio  defeendiffe  in  tcmnlo 

Mineruattrcs  mulieres  fulmine  fuilTe  afflatas,  ftatuam  aeream  longo  tempore  aquam 
B exore  pio/udifiCj&aliarnuJta  huius  genens  accidi/Teanno  ab  Vrbecodita  poftquin- 
gentciiiiHiin  oduageilmo  o.5lauOj  & ance  Chriftum  natum  cete/imo  fexagefimo  quarto. 


D£  TERRA  IN  SPECIE, 

; Et  primum  de  Terra  Agricolarum,  & potifsimum 
de  Marga.  Cap.  H. 

: SYNONIMA,  ET  ETYMYM. 


.6. 


ARGA  ad  mentem  Gerneri  germanicie  originis  efle  traditur:  Mare 
aiim  nomine  gentili  medulla  vocatunvnde  Margiuna  Regio  ad  Mare 
1®  comparauit.  Eft  autem  Marga  Terra  pineuis  * 

“Y^r°*^‘=“"'?a"^osap^ffimaiideoqacnon  eftmiru.fiPlinmshanc 

Tcrtf  adipem  appellaucnt.Immd  h*c  inter  faxa  aliquando  tara 

^ "i^ma  tepentur,  vt  alicuius  animantis  medullam  referat  Quamobrem 

non  tmmentolaxa  magna-  matris , n imirum  Terra  ollli , & Marga  medulirfaxonim  . 
nuncupatur.  Hmc Germani  idem  fignificantes  Steinomargam  cognominant.  Animad- 
uertendum  autem  eft  Margam  non  inter  vnum,  & alterum  laxum  oriri,  led  in  fibris  & ..  ■ 
comm.ffuns  fitxornm  prodnci.  Immo  qnantd  fuerit  mollior  ,tantd  pinguior  pro  Jvh  Tr 
aratisfacundandts,  & quantd  fuerit  durior,  c6  plures  annos  durat, antequam  tota  (o 
natunN.fi.cl.musaffercteMa.-gam  elTe deriuandam  .Vi  ri  ,cuut  h,c potiffiS 
alba  tnucmatur , quamiiis  vanjsltt  coloris , vcfuo  loco  explicabitur . Aut  quia  ■.yo; 

Differ  E NTiiE. 


SI  pnftnafaciemeditcmurAgricolarumTcrras,ha.autpingucs  erunt,  &rane,aut 

pingues,*  fpiflE,  aut  pingues,*  mediocres . Aut  erunt  Macra:  ,&rara:  vel  ma- 
eres ■ ^ & mediocres.  Aut  Terra:  mediocrcs,*rara:,vel  medio- 

liilr  ««ffique  difterentiam  obferuabuntur,  & hac  ratione  nouem  differenti»  re- 

cm  aut  acres,  aut  aftringcntes.  Itg  ma- 

'''^^acrcdmem,vel adftriaionem  participabunt.-hinc ali»  differentia:  jv 

manabuBt-Veru  .naffignandishuiur.nodi  TerrarumdifFetcnt,js,confugeteoportetad  T"”  ^ 

.ls''dX'"r  n ''  Georgicorfi hasonu 

nesd,f}eretiasdi!igcntcrexan.inauit.PrimitusvariasTerra:AgricolarnmdifferentiaSi 
latione  temperamenti  enumerat,  dum  canit.  ° 

L;.2.  Geor. 

I 3 Kec 


T err.tr  am 


222 


Vlyfsis  Aldrouandi 

Ncc  vero  terrx  ferre  omnes  omnU  fojfunt,  j 

f luminihus fklices,  crit/sifii; p/tladibus‘^lni 

Nafcunttir,flerilesfaxoJis  montibus  Ornt. 

Idem  Author  paulo  inferius  memorans  Terras  macras^  pingues,  raras,  & denfas,falfjs, 

& amaras,  humidas,  graues,  & leues. 

DiffaUs primum  Terr.z,  colle fq;  mdigm, 

Tenuis  vhi  i^rgill.-i,  & dtmofis  calculus  amis. 

Deinde. 

i^t  quapinguis  humus,  dulctq',vltgine  Ut  a. 

Et  paulo  inferius. 

Ni^raf.rc  frprejfo  finouts  fuh  vomere  terra. 

Rurfus  de  Terra  fpifla,'&  rara  fic  cecinit. 

Rara  dt,  an fnpra  morem Ji  dcnfa  requir  as 
(^.Altera  frumemis  ',  quoniam  fauet  altera  Baccho, 

Denfa  magis  Cereri  rarifsima  qu.tq;  Ly.eo.)  t 

Demum  inferius  de  falfa,  & amara  Terra  fcripfit  hunc  in  modum. 

Salfa  autem  T elbis,  & qua  perhibetur  amara 
frugibus  infelix-. 

Plinius, in  recenfendis  Marg  " differentijs,fcriptis  mandauit  Grscos  nonprstcnjK 
illas  Terras,  qusin  aruis  pinguefaciendis  a dhibentur,&  memorafle  inter  margas  albas 
vnam  fpcciem  Leiicargillam, nimirum  Argillam  candidam, qua  in  Terra humida,& 
frigida  Agri  Megarici  vtuntur,nec  non  Cretam  argentatiam,&  Glifchomar^aieftenira 
Li.i-j.c.q.  glutinolus,  cum  hac  Marga  valde  fit  glutinofa.  Alioquin  multas  alias  Margas 

fpcciesaffignat,nempc,  pra’ter  albam,  rufam,columbinam,  argillaceam,  tophaceam,  & 
arenofam  . Tophaceam  albam  tactu  afperam,  fed  fertilem  praidicat;  huic  proximam 
rufam,  Capnomargam  diiTam  commendat, qua  intermixtum  habet  lapidem  Tetratmi- 
mitte  ,&  arenofe . HancSrephanus  AqucusinPIininm  fumum  Marg»  interpretatur. 
Differunt  etiam  Marga; ratione  loci , quandoquidem  alia  in  proprijs  venis  inucniun- 
tur,  quarum  pofteaalia:  funtdura;  inftar  lapidis,  qu»,  iuxtafententiam  Agricote,fre-5 
quenter  aRufticis  adhibentur,  quoniam  madefaflcc  in  quemdam  veluti  fuccum  vertu- 
tur.Noshoc  in  loco  Margas  in  lapidibus  obferuatas,iconibus  exprimemus, cum nonul. 
lifint  lapides,  in  quibus  Marga  clari ffimeconfpiciatur . Habent  enim  tales  lapides  ve- 
Maroa  tn  luti  vetrem  diuerfa  materia  repletura  Prima  facie  exhibetur  figura  lapidiscoralloidis 
laixs.  nuncupari,  ob  fimilitudincm,quam  cum  Coralio  gerit ; coloris  eft  fubrubri  tuberculis 
qiiibufdam  infignitus,&cauitatem  Marga  dura,&  fplcndida  habet  repletam,  quara- 
tione  fplendoris, lapidem  belenitem  mmulatur. 

Non  folum  in  multis  fitxis,  fed  etiam  in  Silicibus  Marga  interdum  obferuatiir:  nam 
in  multis  Silicum  figuri,s,quas  hic  exhibem,us,fed  potilfimum  in  Silice  fub  nurapoa.id 
clare  poterimus  confpicari.Hic  Silex  corticem  habet  tenuem, cuius  pars  interior  Mar- 
gam folidam  compledfitur.  Tertiam  d.amus  tabellam  varijs  Silicum  figuris infignitam, 
Vtefcriptio  quarum  prima  eft  form*  irigon.e,&  Margam  nigr-im  comprehendit.In  hac  eadem  ter- 
fiicisMar-  tia  tabclia  fubnunicro  y.dcliiicati  limt  Hirundinum  lapilli,qui  admoti  oculis  cxtnhut  ^ 
gam  conti  feftucas,  de  quibus  poftea  fuo  loco  fermo  habebitur. 

"nen.is.  v Piuncr  enumeratas  Marga’ differentias, notadum  eft  in  altiflimis  montibus  Heluetif 
Ditionis  Bernenfium,  & Liicerncnfiumjfubftantiamquamdamfungolam  oriric.indo- 
re  niueo, friabilem, leiiiffimam,& fornicibus  fpclcorum  adhaTentem,  qua  fungum  pt- 
Ltc  Lunt  treLim,vcl  Agai  icum  laxatile  im.itatur, Incole  lingua  vernacula  Monmiich,nimimmlac 
Lunaindigitanr.Quidam  Morochthum  Veterum  effe  pronuncianmt.NosMargaifrii- 
’ Bilis  genus  efieexiftimaimis,  quonia  in  aquis  lidilloluatur,  ladfeum  colorem  producit' 
Similem  Margam  craffiorem  tamen  ,&  duriorem  pradiota  R.  P.  Eiiangelifta  Quatta- 
mius  Eugubinus  in  monte  Maiella  fe  inucniffc  fateturilcem  Balme  eft  Ipecics terre pu- 
tris,&  ad  pinguefaciendos  campos  idoneadianc  quoq;  Marga  fpeciem  effe  opinamur. 
Apud  Indos  etiam  repetitur  genus  Terra  candida,  referente  Ibanne  Eufebio leiuitai 
quod  ibi  lapis  Golfipij  nuncupatur,  & febrientibus  in  aliquo  liquore  faliciter  propi- 
na tur, fed  cum  in  cauitatibus  faxoi  um  generetur,id  quoq;ad  genus  marga  referendum 
effe  arbitramur. 


V 


Mufxi  Metallici  Lib,  II.  225 

Aliae  Silicum  Differentias  cum  Marga,  fcd  in  prima 
differentia  Marga  nigra  continetur. 


LO. 


216 


Vlyfsis  Aldrouandi 

L O C V S,  E T V S V S.  ' 

Metallarii  f®  pius  inuenlimt  hanc  terram  in  venis, &commilTurisfaxotu 

vocantes  Stcinomargam , & hanc  apud  Agricolas  rarum  habere  vIumpcN 
bibent, cum nonnifiinlapidicinisrcperiatur.  Quoad  vniuerfakm  locuiiu 
natalem  huius  terree,  notandum  efthanc  reperiri  in  nonnullis  Gallif  locis  ,qurpcc 
campos  fparfa  pinguefcunc  arua . Pariter  haec  in  aliquibus  Saxoniee  locis  iuxta  fluiai, 
na  fimilisalabaftrici  obleniatur.  Item  in  Turingis,  & iuxta  Hirciniam  Syluam  repeti. 

tur.  Pracipuus  huius  Terra:  vfus  verfatur  in  aruisfecundandis,quandoquide  per  agros 
fparia  non  ftatim  maceratur,  neqj  illicd  in  pulucrem  foluitur,  fed  per  aliquod  tempo- 
risipatium  aeri  expolita,  & matutino  rore,  & diuturnis  pluuijs  ,&  hybernogdu  lique, 
fada  tandem  Telluri  permifcctur,  & vicem  l.Ttaminis  fubit , ficq;  ad  vbertatem  frugum 
ir.36.f7.  veluti condimentum euadit.  Olim,tefte  Plinio,  vfus  Margy  in  Britania, Gallia, &Gr,r. 

cia  viguit.  Hodie foli  Saxoncs,in  Magna  Germania,Marga  vtuntunCKtcr»autemRcj' 
giones  fimo  abundant,  propterea  Margam  non  perquirunt.  Pariter  arua  Campania;  iu 
Italiaadcdlunt  pinguia, vt  Margam minimedeliderent.  Illam  fpeciem  Margx,qtia 
lac  Luna’  nominabatur.  Chirurgi,  Gefnero  teftc , in  liccandis  vlceribus  fummopere_j 
probant  :immo  huius  drachmam  in  aliquo  liquore  ad  lac  augendum  nutricibus  propi. 
nant.  Similiter  addit  Gefnerusfc  audiuilTe  a virododo,  & fide  digno  huiufmodi Mar- 
gam in  coercenda  harmorrhagia  cateris  medicamentis  non  cedere. 


DE  TERRA  FIGLINA,  ET  ARGILLA. 

Cap.  III. 

SYNONIMA,  iEQVlVOCA,  ETYMVMo 


Aequimat. 


E- 

thymuni. 


ICT  OR  ES , & Pialia;  T erras  tenaces, in  quamcumq;  partem  diiSiles  ,& 
quK  cxliccats  non  dehilcant,  communi  nomine , iuxta  fenteiitiam  Pli- 
ni j,  Argilias  cognoir.inant.Apud  Gra;cos  xtfafik  yi!  Terra  figlina  expo- 
nitur, qua;  vox  apud  Platonem  Cretam  quoq;fignificat:  nec  mirandim 
ell,  quandoquidem  etiam  Itali  Terram  huius  generis  Cretam  nomi- 
nant , quamuis  perperam , quoniam  Plinius  Cret-am  ab  Argilia  diffin- 
xit. Hoc  nomen  gracum  nonnulli  deriuant  ab  Ipa  fcilicet  Terra, vt  quali 

dicatur.  Sed  aduertendumeft,  quod  xspafio;  ell  vox  xqu  iuoca,  fiquidem  interdum te- 
guIam,quandoq;  vas  figlinum,  nccnon  omne  inllrumentu  m menfarium  tam  aurcunui 
quam  argenteum  fignificat.  Pariter  hanc  Terram  vn  citant  Argillam  ,&funt,qui  hoc  vo- 
cabulum vnico  L.  fcribant,ncc  immerito,  quia  hoc  cura  gra-ca  origine  conuenire  vide- 
tur: etenim  Gra’cis  antiquioribus  apjMoe  Icribitur.  Vius  tamen  oppofitura  obtinuit >H 
cum  apud  Nuperos  Lexicographos  feribatur  ap>iP  Aoe,  quali  albulus , nam  i'pyo<  album 
defignat.  Fuit  enim  vt  plurimum  ha:c  Terra  olim  alba,  & pura  illa , qua’ figlino  opificio 
famulabatiirjhodic  tamen  hacvarioi  um  colorum  moftrariir . Ifidorus  fuit  huius  opi- 
nionis hocvocabulum(ArgiIla)dcdudlum  fiiifle  abArgis,apud  quosprimhin  figlina VJ- 
fa  fidla  fuerint . A varijs  Artificibus  tam  fidlilia , quam  lateres  formantibus  hac  Terra 
nuncupatur  Mahha.f  rliu,quia  mollita,&  Maltha Prifeorum  airimilctur,quscxccra, 
& piceliquida  ad  tabulas  cerandas  componebatur.  Hsc  «®d  tIi  /ta^Sax  iu  nimiiuma 
mollitie  uonicndelumplit.  Alioquin  Maltha  erat  qiiardam  materia  aducrfiis  omnem 
annoiuminiuriam  cx calce viua,&adipe fuillo fubada.  Immd  aliquid  hacmateria 
inducere.  Malthare  Prifei  dicebant.  Italis  vocatur  Terra  Creta,  itera  Malta,  Gallis  Ar- 


gilie, Germanis  DuhIiCjHifpanis  ArzilJa. 


NA- 


A 


Mufej  Metallici  Lib.  II.  2 

NATVRA,  EI  PROPRIETATES. 


Argilla,  luxta  Galenl  fentennam,Terra  cft  aliqua  ex  parte  candida, friabilis, 

& pinguitudinis  expers  j quod  de  omni  Argilla  non  eft  inte]ligendum,fed  de 
illa  tantu, quam  crxippat  Grarci  cognominant.Aliter  Argilla  conflat  aqueo  hu- 
tnido  mediocri, &craflb;propterea  parum  durefeit,  habetq; nonnihil  humidi  pinguis: 
eft  enim  mollis,  vifcofa,tenax,&  naturaliter  hac  proprietate  gaudet,  vt  quamlibet  figu<- 
ram  facilcrecipiat.  Hinc  Horatius  ad  rem  de  hac  canebar. 

ArgilU  qnidids  imitabitur  'vda.  2 .Efifl. 

Namq;  ficuti  Terra'  Agricolarum  debebat  cfle pinguis,  &foluta  jitaTerra  figulorum 
pinguis,  fpifla,  & mediocris  effe  debet,  non  dura,vti  erat  Marga.Immo  deficiente  terra 
ipifla , mediocres  raris  funt  vtiliores.  C uando  igitur  Terra  ha?c  figlina  erit  pinguis,  & 

B fpifla  ad  illa  opera, & vafa  reddetur  idonea,qua:  violehtire  ignis  refiftere  debent.  Vicif- 
fim  quando  Terta  figularis  erit  pinguis  ,& rara,  vafa  ex  hac  fiifla  liquorem  combibent, 
vel  exfudabunt.  Quapropter  nonnulli  Artifices,  ad  euitandum  hoc  incommodum , hu- 
iufmodi  argillis  arenas  permifcent,fed  pauco  emolumento,quandoquide  fiiftilia  ex  his 
parata,  & in  fornacibus  cocfta  priftinam  raritatem  recuperant,  & liquorem  pariter  ex- 
fudant.  Argilia  veto  ad  lateres  formandos  apta  naturaliter  pinguis,&  rara  efle  debet, 
quia  facile  coharet  in  operibus  minime  eft  ponderofa.ItaqjCardanusquinq;  proprie- 
tates  opeitn»  ArgilL-c  aflignabat;  primum  vt  eflet  leuiflima , vt  liquorem  neq,  combibe- 
rct,neq;exludaret,deindenef3cilefrangeretur,&ignirefifteret:namquando  figlina  , * 

Terra  his  conditionibus  gaudebit,  infignia  vafaex  illa  formari  poterunt . Quamobrem  ^ -j 

propter  Argillam  his  praerogaciuis  dotatam, varire  R egionesnobilitat*  fuerunt,in  qui- 
bus fimilis  Terra  nafeitur.  Quapropter  vafa,  quK  olim  fiebant  Sagunti  in  Hifpania  lau- 
dabantur. In  Italia  qu*  Polentiar,  Afts,  Aretij,  Mutin»,  Surenti,  Cumis,  Rhegij , & fic 
^deinceps  in  alijs  huiufmodi  locis  fidla  probabantur. 

DENOMINATA. 

IN  his  hiftorijs  confuetura  cft  Denominata , & Cognominata  recenfere : propterea 
ab  hac  voce  xipatiot  deducitur  »8  vel  xuauiit;  figulusr  nam  *6p®i«sriiveft  of- 
ficina figuli,  & »8p«:ae»7/*icad  figulum  pertinens.  Item  «sp.MSos  fifti- 

lis,  vel  figulinus  dicitur,  & mpa, «10»  vas  figulinum.  At  *sp«i«i!  indicat  tegulam:  hoc  ta- 
men voca  buluin  apud  Athenarum  eft  .-Equiuocum.Quandoquidem,  & teftam,&  dolium  Aequiuota- 
fignificar.  Amplias  apj/^isoAt  eft  argillofus,  vel  argillaceus  j nam  argillaceum  eft,quod  tio. 
ex  Argilla  conflat,  aut  quod  inftar  Argillstft  tenax,  atq;  vifeofum.  Dcniq;  argillofum 
vocatur,  quod  Argilla  abundat. 

0 DIFFERENTI  iE. 


CONSIDERANTES  Argillarum  differentias  ratione  qualitatis,  primo  in- 
cidemusin  coloremrided  Plinius  huc  refpiciens  variam  effe  argillam  feriptum  Li.ij.c.j, 
reliquit.  Pariter  Agricola, quoad  colorem,  varia  Argillarum  genera  con. 
ftituit.  Itaq;  Argillarum  alia  cft  candida,  qutefarpein  fodinis  metallorum  reperitur, 
Lcucargillam  Plinij  nonnulli  nominant , fed  h.rc  inter  fpecies  Marga:  fuit  numerata. 

Alia  eft  Argilla  alba,  Eislebana  di(fta,in  quamicE  argente»  radiant.  Alia  pariter 
cft  Argilla  candida,  led  macra,&  friabilis,  Grscis  S*lpp«  nuncupata,  vt  annotauit  Sui- 
das,  ex  hac  Argilla  Thefeus  aduerfus  Minotaurum  bellaturus  fidia  in  itinere  Mineruara 
fecum  detulit:  hinc  menfi,  quo  idfadium  eft,  o-a/poipopiairot  nomen  ipipofitum  fuit:  a-apd 
»0  pepiit  it  atira  7ct  Siaea'  Erat  autem  auipapuplot  vltimus  Athenienfium  menfis,vt  fcripfit 
Demofthenes,&  decimus  apud  ipfum  effe  videtur,  vtanimaduerterit  Vlpianus.  Nos 
corruptum  Codicem  effe  exiftimamusaiuandoquidem  Suidas  idem  feribens.  SaSutdJat, 

nempe 


Tiijftrcn- 
irx  raiioiie 
cclcris. 


Sigillari/i 

i^rgtlla 

qux. 


V^fA  denf.i 
qttif. 


ArgilUBo- 
mnienjis 
quA . 

TaJc  ornum 
quod. 


VenenAtA 
fotionis  re- 
medium. 


228  Vljisis  Aldrouandi 

nempe  duodecimum  iegit.  Haflcniis  de  Argillis,  quK  quainuis  a candore  nomen  ijnj.  £ 
ncrint:  nihilominus  varij  etiam  coloris  oblernantur.  Alite  fu  nt  nigra: , alite  Intete, 
magnam  tenacitatem  participant,  alia:  punicem,  virides  purpurea:,ca:rulea:  ,&cinctei, 
ex  quibus  omnibus  pigmenta  parari  poilunc,  & vafa  fingi , dummodo  Argilla:  diligcn. 
icr  elaborate  fucrintJtem  Argilla  odorifera  inucnitur  in  Regno  Bengalagex  qua  fifti. 
lia  egregia  forma  ntur.Immo  eruitur  e monte  IVtaiclIa  in  Aprucijs  terra  fimiiliina Argil- 
la: ciijcrea’,qna'  bituminiSj&fulphiiris odorem  fpargit. 

Prater  colorem,  -3c  odorem  Argillarum,  ab  carundem  loco  natali,  &fubftantia, alite 
cmctgimt  differentia-ifiquidem  nonnulla:  fpecies  tenuius,  alia:  vero  miniis  dticipof. 
fnnt.  Ideo  nobilitate  pra’ftant,qua>  tenuius  ducuntur.  Proptercaolim  Romteoften. 
debanttirduo  fidilia  in  templo  confecrata  propter  tenuitatem  Argilia:,  certamine^ 
duorum  fisulorum  , vter  eorum  tenuiorem  Argiliam  duxilfct.  Quamobrem  Colu, 
mella  huiiiTmodi  delicatam  Argiilam  figillariam  appellatiit , cum  imaginibus , &figil. 
Jis  fit  aptiffima,&  Hippocrates  7 ■ r xspc£A(«)'’i' , <«/  indigitaiiit.  Crailiotis 

autemlubftantiarcftiliaAigilla  cinerea  dura  , qua  typi  tormentorum  bellicorum  ma. , 
iorum  , nempe  bombardarum  formantur . Item  Parifijscft  Jliiiiius  iena  mimipatus^ 
ambiens  partiam  infulam,qUa:  in  littore  habet  terram  huitiiinodi  typis  valde  idoneam, 
quxctiain  fi  fit  huraida,meralla  liqticfada  recipit,  ad  differentiam  aliarum  liiiiiis  ge. 
neris  terrarum  ,qtia:nifi  fuerint  cxficcatx , metalla  liquida nen  admittunt.  In  Valde 
burgia  Germani*  nobile  genus  Argillx  nafeitur,  quod  dcnlx,  pinguis,  & renacifc 
cft  iubftanti*;idcoq;vafa  ex  hoc  formata  neq;  ignibus  Ixdnntur.neq;  forbent,neqiEs. 
fudant  liquorem : his  aqua  fortis  Antiierpiatn  atq;  Venerias  defertur.  Viceverfain 
Gifeiana  Regione  Terra  cinerea  & rariflimx  fubftantia:  innenitiir,  ex  qua  fafta  vafa,  & 
vinum,  & alium  liquorem  exfudant.  Item  Pitan*  vrbs  Aco!idis,&  Maffia  oppidum  Hi. 
fpanif  vlterioris  non  procul  a Tartefo  producunt  Argiilam  adeo  rara’,&  ptimicofadtib- 
ftanti* , vt  lateres  cx  iila  formati  aqua:  fupernatent . Ab  hac  diucrfa  eft  Argilla  dukis 
Columella’,  quam  ad  tegulas  5c  lateres  aptiffimam  commendat. 

Hincconfideraiidum  clt,  quod  ratione  Regionum,Arg-ilJa  in  qualitate  &Aibftanw 
variant.  Argilla Bononienfis cinerea,  cxcoda  albedinem  acquirit, & ignem difficiiltefg 
tolerat,  ex  hac  patinaj^Sc  vrcei  formantur. Alia  cft  Argilla  fublutea  Bononienfis, cx  qui 
ollaparata’ignirdiftunt . Argilla  Faticntina  cftniuei  coloris, propterea cxillafiagun- 
tur  vafa,qu*Balearica  nimirum  Maiolica  imitantur.  Eft  etiam  alia  terra  alba  Argillf 
fimilis,  quam  Plinius Tafconitiin  vocat,  exhac  catini  pro  fundendis  metallis  paramur. 
Hodie  Terra  alba  Tofeonio  fimilis  e monte  Carolo  prope  Pilas  effoditur,  qux  Terram 
Valentie,&Trcgnanda:a:mulatur;cx  hac  apud  Pifanos  finguntur  vafa,  qua;  vitrum  fu- 
fumin  fornacibus  cotinent,iieque  oroittiteda  eft  Terra  cinerea  Norimbergenfis,cxqni 
vafa  ad  Orichalcum  fundendum  formantur.  Pariter  Argilla  Ipfen fis  ve heincntiit  ignis 
reludlattir,  plumbei  cft  coloris,&  mantis  contredfantcs  liuido  colore  inficit.Exhactct- 
ra  finguntur vaia  trigona  , qna:cnm  quodammodo  figuram  crucis  aiinulentur  abAiiri- 
ficibuscrucibula  nuncupantur,  iuxta  formam  hic  dclineatam.  Eft-  autem  Ips  Pannonis 
fiiperiorisoppidum.quod  nonnulli  Vsbiu  Ptolemei  efle  opinautur.Itaqjex  hac  regione 
ad  nosraittunturhuiulinodivara,Crucioli  Italis  didta,  Gallis  CroletGra:cisj;o»w, fi- 
ne ;i.:.  aror  diciturfci!icetvascxArgiliaftiforium,inquo  metalla  liquantur.  HcfichiusH 
exponit  typos  in  quos  liquefadiirai  inctalliim  transfunditur  vt  varias  figuras 
recipiat. 

Apud  Abyffinos  Argilla  nigra  repetitur,  ex  qua  magnas  patinas  conficiunt.  Arctij 
eft  Argilla  fabuli  modo  afpcria,cx  qua  va.  fonnatum,&  in  igne  pofituni  inflat  vitri  lic 
diitnr  quare  Opifices  coguntur  cum  hac  Argilla  aliam  permifeere.  In  Africa , & Hifpa- 
niaex  Argilla  cruda  parietes  coiiftrimnt,  qui  ventorum, imbrium,  & ignis  iniuriainfu- 
ftinentes  diutiffime  incorrupti  durant.  In  Lulitania  Argilia  eftrubra,cx  qua  vafa  qui- 
dam pietiofa  aduerfus  venena fonnanttir , fed  Iia:c  ex  hac  terra  colata  fiunt , nam  ex 
eadem  non  colata  vafa  viliora  finguntur . Hsc  terra , fen  vafa  cx  eadem,lingua:  tadu 
adcdlunt  glutinofa,  vt  eidem  pcnfilia  lutreant;  in  hisliqiior  infufns,  vrgenteaftu,  mi- 
rum in  modum  refrigerat : pr*terqttamqudd  venenata  potio  in  hiiiufmodi  vafi.sium- 
ptanequaqiiam  Isdcrc  potell , quoniam  vis  veneni  occulta  Argilla;  qualitate  obtun- 
ditur. Nonnulli  puluerem  tefta:  horum  vaforum  in  dcntificijs  adhibent, & mulieres 

rus 


A’  Theatro 
TcrrA  San- 
fU 


forcelUni^ 

'ivafisEty- 

7/mm, 


-jTedar 

ejuid. 

r.2. 


Excrc.  5?  2. 


Lil\  2. 

'I  om,jjTn^ 
mg. 


^vima  Far- 
ti y:h:t.Ctm 


2p  Vlyfsis  Aldrouandi 

pra-onantes  horum  vaforum  fragmenta  edunt.  Ex  hac  Argilla  colata  habemus  vafa^,  j 

quoi  um  iconc.s  hic  damus 

Ab  hoc  Argillarum  genc-re  non  eft  fcgrcgada  Terra  Campi  Damafccni,  vbi  primuu 
hcminem  Adamum  creatum  fuifle  cundii  Orientales  ci  edunt.  H.ac  Terra  ad  aliquem 
ruborem  vergit;  mollifque  eft,  & flexibilis  inftar  cer* . Ex  hac  Chrifti  cultores  in  illis 
Regionibus  verfantes  globulos  precarios  formant , vt  coronas  pariter  precarias cocin. 
nant,  quas  poftea  Hierufalem  deferunt,  vt  Peregrinis  vendant.  Immd  Mercatores Sa- 
raceni,&  Turcici  camdem  Terram, tefle  Adricomio,  in  Aegyptum,  Aethiopiam  afpot. 
tantes  caro  pretio  illam  vendunt,  nam  talem  virtutem  de  illa  lalso  pra'dicant,vteain 
ge flantibus  nulla  incommoda  contingere  polTint . Praterea  alij  ad  varias  fuperflitio. 
nes  illam  vfurpant.  Aegyptij  tamen  iilam  tanquam  rem  fuaniflimam  libenter  edunt, 

Poftremd  non  eft  filentio  inuoluenda  illa  Terra;  figularis  fpecies,  quam  V.uIgusPor. 
cellanam  appellat.  Ha-c  tali  nomine  forte  eft  infignita  , quoniam  vaia  ex  hac  formata, 
tanquam  Achates, fint  translucida:fiquidcm  h.fc  gemma  a nonnullis  Porcellanaappd. 
laturiaut  fortaflls  quoniam  aliqui  ai  bitrati  funt  vaia  Porcellanica  non  ex  aliqua  Argii,  f 
Lufpecie,  fed  ex  corticibus  illorum  Maris  Conchilionim  parari , qua;  Vulgus  Porcelle, 
tasindigitat.  Quoniam  vero  circa  materiam  horum  valorum  multi  Authores  hafitant 
opers  pretium  elfe  duximus  varias  receufere  opiniones,vt  poftmodu  clariorem,&  eiii- 
dentioremamplcdfamur.  lam nota  eft  vaforum  Myrrhinorum,  velMurrhinorum  me. 
moria,  fed  Fcftus-hoc  vocabulo  illud  genus  potionis  intcllexit,quod  Gracis  ^juppiinvo- 
catur,&  Ncdfar  Prifeoru  fuifle  perhibetur. Plinius  autem,  hoc  vocabulo,  vafa  quadam 
pretiofa  indicauit,  &odore  commendata  ab  Oriente  deferri  promulgauit:  hac  cnimu 
vafa,  nomenclatura  docente,  aliquem  Myrrh®  odorem  fpargebant.  Cardanus,pradi. 
(ftis  omnibus  diligenter  ponderatis , tadem  in  hanc  venit  fententiam  vafa  noftraatatis 
Porcellanica  ab  Indis  miffa  nulla  ratione  a myrrhinis  Antiquorum  vafis  difcrepare,vbi 
ex  Conchiliorum  corticibus  parari  dicuntur,cui  Scaliget  affentitur.Praterea  hancfeii- 
tentiam  Tabula  Afia;  ftabilire  videtur,  in  qua  legimus  vafa  Porcellanica  non  ex  Argii, 
la  illarum  Regionum  formari,  fed  Incola;  materiam  artificialem  parant,  fumenteste. 
ftas Limacum  marinarum , 6c putamina  ouorum, quibus  inpuluerem  redadlis  luccumG 
nobis  ignotum  addunt , & maflam  ub  terra  ad  centum  annos  condentes , Pofteris  tlie- 
fautiloco  relinquunt, ex  qua  poftmodum  effofla  huiufmodi  nobilia  vafa  finguntur.Alij 
exfucco  quodam  fub  terra  denfato , &ex  Oriente  delato  fimilia  vafa  formari crediiBt. 

Caterum  omillis  vanis  opinionibus , & Nupei  is  adliyrentes  Argillam  effe  horunu 
vaforum  materiam  a fleremus.  Primitusferibit  Anfelmus  Boetius  Murthina  Antiquori 
vafa  ab  his  toto  Cslo  difcreparc.  Quandoquidem  illa  ex  Oniche  , & Sardoniche  con- 
flare voluit.  R amufius  materiam  Porceilauotum  vaforum  Terram  foftilem  ad  Solem, & 
ventum  f patio  multorum  annoruinduratain, deinde  pidiameffe  fcriplic : fiquideraia 
Mazdaga  duitate  Cauz  Regni  Fez  funt  multi  figuli,  qui  ex  Argilla  vafa  porcellanica 
fingunt,  & venalia  exponunt.  Ha;c  enim  Terra  dura  eft, ideo  mola  tunditur,&incifter- 
nis  maceratur ; deinde  fubtilior  colligitur , nam  cx maffa  crafliori  vafa  minus  pretiofa 
fiunt;  vafa  enim  formata  pinguntur,  & aibufculis  exornantur,  & in  fornacibus  coSiu 
apparent  iuxea  foi  mam , qua:  in  hac  icone  delineatur ; & quoniam  ex  fubtilioriArgilla 
vaia  finguntur,  qua’ chriftalli  perfpicuitatem  luperantiideo  hac,  periculo  capitis  cau. 
tum  eft,  ne  extra  .Regnum  deferantur,  quoniam  Principibus  tantummodo,  & Dyna-H 
ftis  deftinantur.  Huiufnioni  vafa  transluccnt  folijs,  atq;  imaginibus  commendata, oul- 
lumq;  purpura  veftigiiimrefcrunt,  qua  omnia  nobis  infinuant  hac  a Myrrhinis  vafc 
V eteium  diffidere. 

Veris , & genuinis  poredhna  vafis  has  dotes  affignat  Scaliger,  primum  vticoiies in 
vafis  cxpicfialuci  obieifa  magis  appareant, deinde  vt  iufculis  in  huiufmodi  vafe poli- 
tis tantum  vafis  cak  liat, quantum  a prjdiiftis  tangitur, necnon  hcc  vafa  a veneno  conta- 
dta  frangamur,  iSe  cx  horum  fruftisignis  excuciatur.R.P.AluarusIcfuita,quiperRegnii 
Chincnlc  diu  vagatus  eft,&  adhuc  verfatur  inter  viuos,  retulit  in  Kiamfi  Prouincia  Ci- 
na  vafa  Porcellanica  in  vna  tantum  villa  fabricari , cum  tamen  horum  maxima  copia 
& toti  Regno,  &vniuerio  Oibidiftribuatur.  Hac  autem  vafa  ibi  tantummodo  fabri- 
cantur, cum  tamui  Aigilla  hac  ibi  non  eruatur,  fed  aliunde  afportetiir,propteraqnam 
illius  loci,  qua  politiam,  5:  pcrlpicuitatcm  vafis  conciliat.  Immd , iplo  referente,  hac 


A 


Mufei  Metallici  Lib.  IL 
Vas  Porcellanicum. 


yafa  ad  in  (lar  noftrorum  ab  Artificibus  laborantur,  & finguntur,  eoioremq;  CMuleutn 
libs  impertiuntur  Anii, quo  abundant,  aliapuniceo  colore  decorantur,  & qu»  Re»! 
oflerunt  luteo  tantum  colore  pinguntur.  Hac  vafa  in  noftrisRegionibusdeficientc  taH 
Argilla,  & aqua  memorata,  fabricari  non  poflunt : nihilominus  Magnus  Hetruri®  Dux 
sterme  memori®  Francifcus  huiufmodi  vafa  Chinenfibus  non  inferiora  fieri  curauit. 
Hodie  Artifices  huiufmodi  vafa  Maiolicisimitantur:  fut  enim  vafa  Maiolica  in  Maio- 
rica  infula  yna  Balearium,  tcfte  Scaligero,  primum  formata . Noftris  temporibus  hac 
^la  Maiolica  Fauenti®  ad  imitationem  Maioric®  elegantiflima  finguntur  Gargias  ab 
Horto  monimentis  mandauit  tale  apud  Indos  inueniri  genus  lafpidis  viridatis  coloris, 
D vt  vala  ex  hoc  conftrufla,  ex  Smaragdo  parata  efle  videaiitur,ha:cqiPorcellanica  nun- 
cupariprofiunciauit. 


Li.  i.Hi/l. 
Aromit, 


VSVS  IN  VASIS. 


CVM  primum  figlina  ars  inuenta  fuerit,  exilia  fifiile  formatum  eft,  quod  Telia 
fuit  nuncupatum,  quafiTolIa,cumad  vfum  hiiiulinodi  vas  nonnifi  in  fon<lci- 
bus  cpifttitB  trahatur.  Hax  autem  fiiftilia in  menfis  fummopere  commendantur 
& quamuis  ille  Poeta  de  Agathocle  cecinerit,  qui  ea  de  caufa  vafis  argenteis  fidliliaj 
pratulerit,  quoniam  ex  figulis  genitoribus  natus  fuerit : nihilominus  olim  multi  Princi- 
pes cum  ingentem  argenteorum  vaforum  apparatum  in  menfis  habuerint,  tamen  ob  fa- 
poris  integritatem  vti  confueuerunt  fiiftilibus  : quibus  noftr®®tatisplures  Principes 
ailentiuntur , dum , poli  habitis  ad  comraeflationes  argenteis , fiflilia  ex  Regionibus 

V a remo- 


T)/!t)es  in 
quih:is  vt- 
fisfM  Gra- 
tiores, 
ollaria 

quid, 

Ereltum 

qmdjh. 


232  - / 

rrmotis obferculofum munditiam  fibi  comparant.  Gratiores  enim funt  palato  j 

nes  ou«  in  ollis  fidilibus,  quam  quK  in  vafis  alterius  materiei  coqtiuntur.C^apropter 

m multis Reeionibushuiufmodivafa  fabrefiunt. Apud  Ortelmm  Clytropoliaeftlocus 

iXlde  diftans  aTelepho  oppido,  vbi  ex  optima  Argilla  oll*  venales  tantum  mod6 
f ibricantui  • hac  de  caufa  Latini  hunc  locum  Ollariam  cognominarunt . Plinius  quoq; 
vfL  fi.-^ilium  his  verbis  commendauit.  Maior  pars  hominum  terrenis  vtitur  vafis.Sa. 
mk  vafa  etiamnum  in  efculentis  laudantur, & ob  hanc  caufam  retinet  nobilitatem  Are- 
m in  Ttalia-  ouamuis  fint,  qui  non  Aretium  ,fed  Eredium  legant.  Eft  autem  Ercaum 
Ikus Sabinoru^ad  Tyberim  decem  & odfo  millia  palTuuni  ab  Vrbe diftans,figImisolia 

celeLs;hodiei^.««it.W.nuncupaturC)uoniamautemoperahuiusgene^^^ 

funt  niir  ifica,  non  piguit  exhibere  iconem  Aretini  vafis  antiquiffimi  coloris  mfupetfi. 
tit  Iti,  iconem  Fama  buccinam  inflantis  delinearam  habentis. 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Vas  Aretinum  cum  Icone  Fam^. 


t 


H 


Yfum  fidlilium  fuifle  antiquiflimum  inde  colligimus,  quonidfub  Terra antiquiHioii 
& pulcherrima  fidlilia  inueniuntur.  In  Saxonia,  Thuringia,  & Lufatia  fodiendo  terram 
plura  fiefilia  eruunt,  quibus  pleruq;  collum  eft  anguftom,&  venter  tumidus.  Horu  quf.< 

dam  anfatn  vnicam  habent,  quadam  binas,  alia  ternas , & nonnulla  operculis  teguntur. 

_ _ . 


Mufei  Metallici  Lib.  II.  2jj 

. Hiiiufinodi£(5liJia  intni  Ten-am  effe  nata  Incola  firma  opinione  fibi  perfuatlent.Geor- 
^ gius  AgricoJaidaffcneranterncgatj&addithac  fieiijiafuiffe  Vrnas,in  quibus  Veteres 
Germani  cineres  cor,porum  combuftornm  condebant, & hoc  effe  veritati  confonum  c5- 
firmat,cum  vafa  operadum  habucrint,&quandoq;  cineres,  carbones,&annuIoscon. 
tineant.  Hoc  autem  faciJeGcorgio  AgricoJa:  concederetur,  nifi  liquido  conflaret  mul- 
tis in  locis  illarum  Regionum  fubTcrra  vafcula  adeo  exigua,&fine  operculo  reperiri" 
vt  ridiculum  fit  affirmare  in  huiufmodi  vafis  cadauerum  cineres  conditos  ftiiffe.An  ve- 
ro a natura  figlinam  artem  imitante  hac  vafa  iiib  terra  formata  fint,anvero  arte  ali- 
quando ita  elaborata,  ambigui  haicmus,  nec  quicquam  certi  pronunciare  audemus, 
«^adoquidem  in  maiori  etiam  Po]onia,'propeSremum  oppidum  olla;,amphor»,cacal  yi^r  fij,- 

bi,  & aliarum  figurarum  vafa  fieflilia  intra  terram  generari  feruntur,  qu*  quando  effo- 

diuntur,funtmoJlia,fediBaeremproducta,moreCora]Ii,  durefeunt.  MartinusCro- 

merus  in  fua  Polonia,  vnum,  & alterum  vas  huius  generis  fe  vidiffe  tradit,  quod  tunc  a “ 

Terra  erutum,  nondum  fatis  bene  erat  conformatum. 

Olla  fictilis  ex  Lufatia. 


Hic  damus  effigiem  olte  ex  Lufatia  Germania;  Prouincia  ex  terra  eruta  vnicaman- 
'am  habentis.  Ex  Argilla  admodum  leui  vafa  qua;dam  parua  fingebantur,  gnnnim 
/fus  apud  digyptios  erat  ad  colligedas  lachrymas  in  funeralibusiquapropter  huiufmo- 
ii  vafculum  lacbrymatoriu  appeilabatur.Fifiiles  etiam  erant  vrnte,  in  quibus  Cadaue. 
iimcombuflorum  cineres  claudebantur,  quarum  vna  antiquilfima  adhuc  in  publico 
dufico  conferuatur  ex  ruderibus  Romanis  eruta,  AfflTs^.in  lapideam  fubflantiam  longo 
unorudccurfu  durata  pulcherrimis  imaginibus  coloris  fubflaui  exornata.  Vafa  quoq; 
iolentia;  ignis  diu  reluiftantia  ex  varijs  Argillarum fpeciebus  fingimtut,quasAugurel- 
Js  indomitas  vocat  his  verfibus. 

Eji  genus  mdomitji,  mirum,  telluris,  Hyberas 
,§udm  Fofrr  vitreas  I talum  tranfinittit  ad  artes. 

Hac  etenim  Argilla  ficHsVitrarius  ollis 
Vitra  liijuat  feruens,  sademq;  liquentia  totas 
Nolles,  atq;  dies  longo  de  fur  at  in  igne. 

Hanc  igitur primum  creta  cornfone  tenaci, 

Sjta  Figulus  currente  rota [urgentia profert 
Vafcula , de  his  pergit  gr stat  tndnccre formas. 

y '3  Dc- 


toriu  Vas. 


yafi  ad fu- 
fiomm  ex 
qua  mate- 
ria. 


Vlyfsis  Aldrouandi 

Deinde  vari*  funt  huius  generis  Argilla?  iiixtaRegio:ies,  quemadmcdum  inamcce.  j 
denti  Rubrica  annotauimiis;  fed  interdum  ha?c  vala  a d fufionem  idonea  ex  quadam^ 
Terra  parantur; qua?  faiSa  cum  fint,  in  puliiercm  red iguntur , & rurlus  ad  iufionem  *tis 
in  vafa  formantur.  Quando  autem  Artifices  pradidfis  Argillis  carent,  ad  artificiuiiu 
confugiunt,  & ex  cineribus  cornibus  combuftis  vitro  tenuiffime  trico  maffam  com- 
ponunt,  vel  cuilibet  Argilk  vitrum  permifecnt,  & ex  his  vafa  ad  fufionem  inetallotum 
peridonea  fingunt. 


VSVS  IN  LVCERNIS. 


QVAMVIS  aliqua  Prifcorum  lucern»  ex  a?re,  vel  alio  metallo  conflats  fuetinti 
Verumtamen  plerumqcex  terra  figulina  concinnabantur, &forte  ex  hac  mate- 
riaconftabat  illa  lucerna, quam  mulierapud  Lucam  inParabola  Euangelici 
..  adjiibuit;nam  D.Auguftinus  id  videtur  aflimarc,  dum  exponens  Pfalmunuit 
trigefimum  oftauum  fupra  centefimum, inquit.  .Smdfaeitmuherfapiens  accendit  iucemm, 


Lucerna  antiqua  fidtilis  dim  yxos. 


Mufa;i  Metallici  Lib.  U.  2^5 

\luarna  ditluto cft.  Ite m CJcmens  Alcxliidrinus  huc  lefuiciens  fiflilcs fuifle  lucernas  pro- 
bat,diini  aflerit:  iicq;  lumen  lucern*  miniftrabit,  qu*  fit  figuli  opus,  no  Aurificis.  Erant 
igitur  iiiccrna;  ex  Argilla,in  fornace  codat, cinerei  plerumq;  coIoris,aut  rubri, aut  flaui. 
Ali» erant  figurat»,  varijfque  lineamentis  decorat»,  ali»fculpt»,  ali»  prorlus  rudes. 
Lucerna  autem  fitnplcxvnico  contenta  ellychnio  vocabatur  Monornyx0s,Diinyxos,  fi 
duo  Ellychnia  ferebat,  Trimyxos,  fi  tria,  & Polymyxos,  fi  plura  habuerit ; fiquideui_j 

(*<J'*iGr»cis  nares  exponuntur,  & canaliculi,  quibus  ellychnia  inferuntur.  De  lucerna 

pliires  myxos  habente  Martialis  fic  cecinit. 

lllujlrem  citm  tota  meis  coKuiuia  flammis 
T otejl  geram  myxos,  'una  lucerna  vocor. 

Verum  quoniam  ad  noftras  perucnit  manus  Lucerna  antiqua  fidilis,  Dimyxos,non 
piguit  illam  delineatam  reprefentare,  in  cuius  medio  efUcon  Angelialisexpanfis,Zo- 
nai'uprapec‘iusdecuflata,dextra  ramum  lauri, vel  ole»  porrigit,  finiftra  circulum  velu- 
ti  coronam  geftat.  Lucerna  etiam  illa,  qu»  apud  H»br»os  in  honorem  fabathi  acccn- 
debatur,  erat  dimyxos,  & aliquando  plura  Ellychnia  habebat. 

, In  cauerna  quadam  Cret»,qu»  Vulgo  crypta  louis  nuncupatur, multa  fidilium_a 
fragmenta  inueniuntur,&  potilfimitmlucernsdiucrfariim  figurarum  eleganter  edat». 
Vna  autem  inter  alias  redolet  antiquitatem,  cuius  operculum  delincatum  exhibemus, 
quod  e quodam  puteo  fuit  erutumi  cui  mulieris  velo  ornat» , & Arieti  infidentis  ima- 
go impreffa  eft . Erat  olim  apud  Eleos  in  templo  Veneris  fimulacrum  eiufdem  Arieti 
infidens  Scop»(vt  ait  Paufanias) opus, eiq;  cognomen  erat  quandoquidem 

publicus  exponitut,  quod  Arietis  procacitati  conuenire  videtur:  eft  cnini,-» 
Aries  animal  in  Venerem  valde  procliuc:etenim  qui  Corinthiinter  priores  Lfen?  pe- 
des eratdciincatus libidinem, nempe  ■aa.tSnuia.t  eiusproftibuli  indicabat.Pariterhoc 
inlocoiconem  alterius  lucernf  antique  confpiciendam  legentibus  reprefentamus,quf 
jHfculptam  habet  effigiem  Apollinis  arcum  manu  tenentis. 

Lucerna  antiqua  operculum  cum  Veneris  infidentis 
Arieti  fimulacro. 


2. 

cap.  ^ . 


Lucer^A 
VHYldi  tUX- 
ta  cayiali-^ 
culos. 
dil.Icf.Cj.1 


Lib.  10. 
LMag.  n/it. 


Loco  cit* 


235  Vljfsis  Aldrouandi 

Lucerna  antiqua  fidtilis  habens  infculptam  effigiem 
Apollinis  arcummanu  tenentis. 


. G 

Itaq;  Antiquitas  huiuftnodi lucernas  tam  diligenter  fidaSj& eleganter  cslatasin 
fepulchris  pkmmq;  collocabant . Legimus  in  qiiibiifdam  hiftorijs,  quod  temporibus 
Henrici  Secundi  Imperatoris,  Roma? fuit  inuentum  cadauer  Pallantis  gigantis,quod 
fpatio  mille  annorum  fub  terra  iacebat,hoc  epitaphio  decoratu.  HIC  lACET  PAL- 
LAS FILIVS  EVANDRI,QVEM  LANCEA  TVRNI  MILITIS  INTERFECIT. 
Et  iuxta  caput  fepulchri  inuenta  cft  Lucerna  ardens,  qua?  nulla  aqua,  vel  vento  extin- 
guebatur,ledfubtus  perforata  illicd,aere  ingrediente,  lumen  amilFit.  luxtaoppiduin 
Atcfte,  referente  Porta,in  Agro  Patauino,olim  reperta  eft  vrna  fiiSilis,  in  qua  lucerna 
ardebat,  fcd  imprudentia  operariorum  extindia  cft.  Nos  autem  intelleximus  in  Terri- 
torio Patauino  oliin  inuentamfnifle  Vrnam  hoc  hexaftico  decoratam. 
pluto/n  fiicrtmi  niumis  ne  nttingitefares, 

Ignotum  eji  vobis  hoc,  quod  in  Vmu  latet; 

Namq;  dtmentagram  cUitfit  dtgc/la  labore 

Va'i fub  hoc  modico  cyAaximus  Olibius,  ^ 

Adft fsatndo  cujlcs  tibi  copia  cornu. 

Ne pretium  tanti  deperdat  laticis. 

V ei  fi  fub  hac  Vnia  alia  minor  occultabatur  hac  inferiptione  infiguita.  MAXIMVS 
MAXIMO  PLVTONI  HOC  SACRVM  FECIT.  In  hac  exigua  vrna  radians  Lucet- 
na  claudebatur  puriHimo  quodam  liquore  rcplcta,cuius  virtute  perlongum  annorum 
Ipatium  acccnfa  pcrnianfit.  Immd  noftra  cerate.  Porta  authore,  in  Ncfide infula, anno 
quinquagefimo  fupta  quingentefimum,  cuiufdamRomani  marmoreu  fepulchium  Wit 
repertum, quo  reclufo  , vila  cft  phiala,  qus  flagrantem  Iucernaniconiinebat,fcdlra- 
(5ia  phiala,  lumen  flatimeuanuit . Memorat  etiam  dodlifllmiis  Vlyftes  Aldrouandusle 
adhuc  puerum  vidifte  Bononia;  in  vEdibus  Diui  Laurentij  prope  templum  Sanfti  lobi, 
fepulchro  quodam  apci  to,luccrnamfplcndentem,qua:  ftat  im,ob  acris  ambientis  mo- 
tum, extiudia  eft.  Pumbant  igitur  Prifci,ficuti  cineres  in  fcpulchriscondebantur,iti 
animata  delundii  ibi  quidccrc,&  ne  tenebra:  illi  tadio  clierit,  maximo  ftudio  labora- 


MufdMetalliciLib.il.  237 

A_bant  talem  ibi  excitare  Iucem,quaanim£eperpetu6fruerentur:ideoqiprffdii3:aslucer- 
'nasfiailesadhibebantjquarumpJurimEnomen  defunftigeftabant^vtinhac  iconc_j 
licet  confpicari. 


Lucerna  antiqua  vario  frondium  complexu  orna- 
ta, & nomine  Defuncti  fignata. 


fi 


G 


LCAEXAE 


Harum  lucernarum  vfiis  ad  ritus  etiam  cultoru  Cbrifti  penetrauit.  HocR.  P.  Ciot- 
tumin.  Conuent.  Sanifti  Francifci  in  fua  Perufinahi(loriaanimaduertit:moneteniin  Li.-j.primtt 
le  dono  accepiffe  a fratre  fuo  lucerna  fepukhralem, cuius  fundum  littera  P.  erat  figna- 
nim;  liquidem  hac  nota  lucerna;  Ethnicorum  a lucernis  Chriftianorum  diftinguuntur- 
Hac  autem  arbitraria  nota,  iuxta  aliquorum  mentem,  vt  ipfe  refert,Chriftiim,vel  pro 
ri  o indicat.  Item  addit  Roma  hanc  inualuifle  confuetudinem,vt  Lucernte  hac  no- 
ta caietesinfepulchris  inuentK,huiurmodi  fepulchrum  Ethnicorum  fuifle  fignificcnt, 
rant  autem  huiulmodi  Lucernsfepulchralcs.quoad  magnitudinem  varia, nimiru 
magna,  partis,  med  iocres,&minimje. Exiguam  vidimus  longitudinis  duorum  digito- 
rum latitudin  is  pollicaris,  colore  cinereo  cum  duobus  foraminibus  rotundis,in  _ ■ , 

Jucernsin  parte oppofita  foramini  ellychinij habebat  manubrium,  vt  facile  manibus  X* 
apprehendi  poflet,&  cum  hsc  effet  tam  parua,in  tumulo  alicuius  infantis  conditauL- 
lujlie  deprehendimus. 


Lucern» 
intn 


rcTrciea  Veteres  lunienharum  lucernarum  perpetuo  durare  affirmabaHtjquod/i 
efiet  verum  necne,  ambigui  fumus . Afferit  quidem  Beniamin  in  fuo  Itinerario  lampa- 
emad  Ezechmiis  fepulchrum  perpetuo  arfilfe . Csterum  filux  aliarum  lucernarum 
uerit  sterna,  inquirendum  eft,quifnan.  fuerit  talis  liquor,  qui  perpetuum  fomitem 

ucernis  luppcditaiierit.  Scribunt  nonnulli  Authores,  qui  chymicis  ftudijsoperara  na- 

uarunt,hunc  liquorem  efrequamdam  crleftem  aqua  chymicis  organis  fubiimatam, 
quam  Demeemus, & MercuriusTrimegillus  fcyticum  laticem  indigitarunt,&  elly- 
chnia ex  Amiantho  parata  fuiffe  perhibent : cum  fimilis  materia  ignibus intadia  ma- 
neat, vel  propter  fubftantis  proprietatem , vel  quia  eius  hiimid um  fubftantificum  ab 

igne 


2^8  VlyfsisAHrouandi 

ienc  fiiperari  nequeat.  Sed  de  his  opportnnioriloco  difreremus . Paufanlas  in  Atticis  5 
Lvccrntu  lucernas  ainca’  Athenis  in  a-dibiis  MinerutE  ardentis , in  qaamoleum infufum 

yy  iionnifi  tranfaflo  annuo  fpatio  abfumebatiir , cum  tamen  diu , noibuque arderst;&  ij 
contigiile  Paufanias.  refert  j quoniam  funiculus  e lino  Carpafio  confedius  lucerna: 

, / o ineflet,  quodlinum  haudquaquam  flammisconfumitur.  Meminitetiam  DiuusAugu. 

^ ^ ftinus  Fani  Veneris  (Regionem  non  nominat)  vbi  iucerna  fub  dio  ita  ardebat  ,vtniiL 

Cm.D.n.b  ^ tcmpcftas  illam  extingueret ; vndf  ficuti  Amianthus  Iapis, ita&il. 

Ia  aa°,i’;^s  nominata  fuit.  Aut  igitur,  inquit  Diuus  Augiiftinus,  in  illa  lucerna^ 
mechanicum  aliquid  ex  lapide  asbefto  Arsmolita  eft,  vtarte  Magica  faaumeft,vt 
homines  illi  in  templo  ludificati  admirarentur:  aut  D.Emon  quifpiam  fub  nomine^ 

Veneris  tanta  fe  efficacia  pnetentauit , vt  hoc  prodigium  ibi  hominibus  appareret. Hi- 
Ipanus  ille,  qui  hos  DiuiAuguftini  libros  commcntarijsilluftrauit,  narrat  fevidifftj 
multa  ex  Amiantho  ellychnia  Lutetia;  Pariliorum,  & huiufmodi  lapidem  flammis  inni. 
fum  effe.  Hoc  autem  non  affert  admirationem,  quoniam  multi  Veterum  id  monimen. 
tis  mandarunt , & noftra  etiam  Ktas  idem  confpicata  eft , fed  de  hoc  Amiantho  fuo  io-  F 
co  dicetur. 

VSVS  IN  VARiIS. 

ST  AT  VAS,  & Idola  oiim  Antiquitas  ex  Argilia  etiam  fabricauit.  Seruaturiiu 
publico  Mufa:o  Idoium  formam  Ifidis  referens,  quod  ex  Argilla  liaum,&  info^• 

..  uace  codueuidenter  apparet.  Et  SandusEpiphanius  adiierfusHKrefesmcmi. 

nitcuiufdam  Tharra, qui arre  figulari  ftatuas  fingere  ca’pit,&  huiufmodi  ftudiumiuj 

i/  7.056.  vigefimara  generationem  duraffe  memorat. Plinius  fcripfi:  figlinam  artem  inuentamj 
Z.35.012.  ftiiflea  Chocebo  Athenienfi,& alibi  alferuit  Diburadem  Sicyonium  fuiffe  primum, qd 
Corinthi  fingendarum  ex  Argilia  ftatuarum  artem  exercuerit . Sunt  qui  traduntraulto 
anteBatriadasCorinthopuIfos,aRha’to,&Theodorohanc  artem  in  Samo  repertam 
<^rtis  fi-  fyifle . iteiT,  ftiuulgat  Ortelius  quofdam  populos  Cani  cognominatos  apud  Clemen-" 
giin&inue-  Alexandrinum  memorari , qui  figlina:  artis  inuentores  fuiffe  perhibentur.  Poli- 
tores.  modum,  tradu  temporis,  hxc  ars  tantam  famam  aufpicata  eft,  vf  nulla  figna , &fiatiis 
„ fine  Argilla  pararentur.  Hinc  colligit  Plinius  hanc  artem  facultate  fundendi  ittisprio- 
:Exod.c,i  I.  fuiffe . Ca:terum  Ciefar  Bulengerus, referente  Cirfio,  altius  originem  Plaftkes,& 
Statuaria  repetit.  Nam  in  facris  Biblijs  huiufmod  i artes  d Deo  hominibus  tradita;  fue- 
runt, quando  Arca  Ff  deris  extruebatur;  vbi  primi  Plafta,&  StatuarijBcfe]ee],&Oliali 
fuiffe  feruntur.  Praterqiiamqudd  Deus  Optimus  Maximus  Protoplaftes  dicitur, cum 
ex  Terra  primum  hominem  Adamumformauerit. 

Hodie  ex  hac  terra  formantur  lateres,  qui  in  fornacibus  codi  adificijs  famulantur. 
Immdvt  intelleximus  lateres  variorum  colorum  in  aliquibus  locis,fortcexvarijsAr- 
gillafpeciebus  parantur  i ex  quorum  varietate  nobiliifima  paiiimenta  refultant,qus 
& Litho-  Geoftrota  appellari  poffunt;  quemadmodum  ex  varietate  lapidum  naturalium  Ifruflu- 
Ctrouqux.  r®  fiunt,  qu«  lithoftrota, vulgo  Mufaica  nuncupantur. Auguft«,&  Norimbergi,  ex haCjj 
Terra  ramentis  ligni  abietipi  permixta  lateres  finguntur,  qui  in  fornace  codi  ,&  fcolf 
combufta,pumlcofi  f'oraminulenti,&Ieues  remanent, ex  quibus  Camini, &inteftini  pa- 
L.t.Arch.  rietesconftruuntur.  At  qui  carent  materia  lapidum, &laterum,  LeoneBaptlftarcfere- 
te,  ex  cratibus,  & Argilla  muros  erigunt . HalchcmicT  profeffores  ,ad  fabricandumfi- 
pientite  lutum,  Argilia,  puluere  laterum,  ftercore  equino,  Icobe  ferri,  & tomento  vtuit- 
tiir.  Alij  Argillam,  fimum  Afini,  tomentum,  & farinam  albumine  ouorum  excipiut.Alij 
LuttmSit-  addunt  Argilla;  fimum  equinum,  pulueremvitri,&  aquam  falfam.Alijfumunt  Argilla® 
peritia  cx  cinerem  offium,  feobern  ferri,  falem  vulgarem,  puluerem  laterum , ceruffam,  & calce®) 
cjuibus  co-  ^ fi'®  addita  niurialutum  fapicntlK  formant.  In  Ilua  infula  Terra  huius  generis  inue- 
^ nitur  ad  rubeum  colorem  tendens,  qu.a;  in  aqua  refrigeranda  adhibetur.  Deniq;  ArgiU* 

ab  vfu  medico  non  eft  fegreganda,  quoniamin  tolledis  Vibicibus  commendatur  jptO" 
pter  facultatem  att!-ahendi,qua  potitur. 


DE 


Mufei  Metallici  Lib.  II. 

DE  TERRA.  SAMIA. 
Gap.  I V. 

E T Y M V M. 


i D Argillarum  genus  Terram  Samiam  merito  referendam  eife  Infer 


IUS 


patebit:  quandoquidem  ex  hac  fiebant  vafa  multorum  fcriptis  nobili- 
tata,qu*  ad  fercula, & vina  fundenda  in  facrificijsolim  adhibebantur: 
hacdecaufa  hunc  Jocum  paft  Argillam  promcruit,&ebma°is  alijsefl: 
prafcrcnda,propterinffgnes dotes,  &pr£rogatiuas,quas  Diofcorides, 

&Galenus  ei  attribuunt,  hjomen  habet  a natali  Joco,  nimirum  a Samo 
Aeg.ri  maris  Infu!i,qua;  cum  eflet  Thraci»  proxima,  inde  Samothracia  nuncupata  eft. 
Qiiamuis  autem  plures  Terr»  fpecies  fint  in  hac  Infula:nihiiominus  h»c,de  qua  abimus, 
anconomaftice  Samia  nominaiur.  Hodie  h»c  Infula  incuJta,fyJiiilq;  liorrida  iacet:pro- 
pterea  Pyratis  aptiffimum  eft  refugium , cum  iliis  ad  fabricandas  naues,  copiofam , & 
cicluam  materiam  prabeatjnec  alia  de  caufa  Ariftoteli  cognominatam  fuiffelj 

putamus , nifi propter  quercuum,  & confimiJium  arborum  copiam,  & vaJlitatem. 


LOCVS,  ET  NATVRA. 


SI  Jocum  pecuJiarem  huiusTerr», &eiufdem  Joci  quaJitatemin  Samo  perquira- 
mus, confugiendum  eftad  TheophraJlum,qui  feriptum  reliquit  Fodinam  huius 

TerrsinSamo  clfc  ita  deprcJIam,vtfofror  per  iJJamreiftus  vagari  nequeat  ,fed 

Q l'upinus,vel  ad  Jatus  in  ea  verfari  cogitur:  fiquidem  vena  Samia?  bipedali  aJtitudinc_a, 

& latitudine  mulib  maiori  extenditur . Ha?c  Terra  fibi  a Natura  has  compatauit  condii 
tionesaDiofeoride,  & GaJeno  recitatas:  nimirum  vt  fi:candida,moJJis,rara,Jeuis,pin- 
guis,&  fria  biJis,  deinde  guftanti  faporem  dulcem  in  principio  communicet,  & admota 
lingua:  vehementer  adhairct:  etenim  multum  aerea:  fubftaiitia:  participat,  qu»  lenitate 
fi  impertittinvndc  Galenus  Terram  Samiam  ad  Lemniam  comparatam, nugis  aeream 

elfcproniinciauit.  Difeorides  vero  facultatem  refrigerandi,&aftringcndicTaffionauit.  : 

Deinde,  iuxtafentcntiam  Diofeoridis,  Natura  aliam  conditione  huic  Terra: inoenuit 
nempe  vt  pltriimq;. inflat  Aetitis,qucmdamlapidem  in  proprio  vtero  claudat,  qui  lal  t ■ 
pis  Samius  appcilatuf.Hunc  autem  ijfdcm  pollere  viribus,  quibus  Terra  Samia  Autho- 
res  diutilgant.Hoc  lapide  Aurifices  antiqui,  ad  conciliandum  nitorem  aiiro,&  argento  T"" 
vtebanuir.  Hodie  huius  loco,  Aurifices  nofirates  Terram  Alanam  adhibent,  quam  Tri- 
pdain,  vel  ad  mentem  Plinij,  Exhebenum  Zoroaftis  cognominant. 

" DENOMINATA. 

JVNO  Samia  fuit  denominata  non  a Terra  Samia, fed  ab  Infula  Samo,  in quara_j 

aducCla,  & loui  nupta  Juit,  vt  Poet»  teflificantur . Pytagoras  etiam  ab  hoc  natali 
- loco  Samias  fuit  cognominatus . In  hac  etiaminfula,  tempoi  ibus  Num»  Pompilii 
nata  eft  Sybilla  vocata  Samia,  tefte  Eufebio  ,qua;poJIinodum  vaticino  afflata  fpiritu 
regnante  lofia  in  Ifrael,  Deum  vnura  pra:dicauit,&de  Cbrifto  Redemptore  multa  pre^ 
dota,  led  de  his  haoflenus.  Nunc  accedamus  ad  illa,  qua:  a Terra  Samia  denominantur 
Antiquitas  hac  ad  dctcrgenda,poIicnda,&  acuenda  lpicula,&  alia  arma  vtebatunhinc 
Samiare  pro  acuere  diiftiim  fuit : qua  propter  ferramenta  Samiata  dicebantur,  qu»  hac 

tei  rupoJita,dctcrfa,&  in  aciem  direifta  confpicicbautur.  Samiarij  nominabatur  illi  ho- 

inmes,qui  autem  hanc  cxercebant,&  Samiator  in  veteri  Lcxico  inoiiT/ti  expoiiitur.Tur- 
nebus  vir  docliflimus  in  fragmento  Jegis  periietuft»  SaraiariosappelJat  illos, qui  .Samia  ' 

Ter- 


240  Vlyfsis  Aldrouandi 

Terra  enfes,  & anna  Pi\Ttonianoi  um3&  Satellitum  Imperatoris  ad  nitorem  fricabant, 
aciem  exafperabant. 


D 1 F F 


E R E N T I iE. 


Lih. 

17- 


Er  a NTapud  Antiquos dusTcrra:Samia;fpccies,quarumaItcra ColIyrion,altc 
ra-  Aftcr  nominabatur.  Plinius  vero  Syropicon,  & Aftera  duo  Samia:  genera con 
flicuir.  Veriim  Drkchampius  in  Codice  manufcnpto  non  Syropicon  fed  Coli; 
rion  Ictrit.Quare  non  Tyropicon  legi  poflet?Qnafi  dixci  imus  afpectu  cafei  recenter  coa 
dii;  cumDiofeorides,  Plinius  Samiam  lcuem,reccntem,&  albam  probent,  qua  hisco, 
ditionibus  gaudens  faciem  cafei  recentis  rcprmlentat . Primum  Samia;  genus  noraenl 
medicamentiseft  fortitum, quoniam  Collyrijs  mifccri  foleret, vel  quia, ob  mollitienu 
ad  inffar  Collyrij  facilefoluererur : fiquidem  hmc  fpecies  exteris  pra:ftantior,leuis,5: 
pino-iiis  cfTet,  & lingux  admota  ftatim  in  fiiccum  abiret.  Aftcr  vero  fecunda  Samiifpc.  j 
cies  a prima,  nimirum  a Collyrio  di ftinguicur,  quoniam  cruftacea,&,  cotis  inftar,  dcn. 
lii  fit,  immd  globofior,  vt  notat  Plinius.  Hxc  fecunda  fpccies  nomen  Aftri  fibi  compari. 
uit,quia,fiaiti  terra  Lemnia  ico.neCaprx,  ita  hxc  icone  ftellxfignaretur;  aut  potilis 
quoniam nonnuliis micis  tanquam  ftellis radiaret.  Alij  tradimt,quod  in  fodinis Samijs 
vena  huius  Xerrx  longe  porrigitur , illamqs  faxa  vtrimep  ampledluntur , & dilcriiiieiij 
alia,atq;alia  ad  quartam  vfq; extrahitur,  & vltima  After  nuncupatur. 


Colljrion 

quid. 


fit. 


Non  defunt  Authores,  inter  quos  numeratur  Brafauolus , qui  Aftcrcm  Sami uiii cum 
Talco  contienire  opinantur;  hxc  autem  opinio  optimis  rationibus  a Matthiolo  e.xplodi- 
tur,cum  Talcus  careat  illis  conditionbits,qux  in  Aftere  Samio  obferuantur.  PriiiioTal- 
cusinftar glutinis  lingua:  non  adhxrct,  attritu  eft contumax,  non  cruftofus , fedfqif- 
mofus , & perfpiaius  inftar  vitri,  deinde  nonnifi  magno  labore  , & diuturno  igne  cora, 
buri  pote ft ; cum  After  Samius  faci  Ic  cremetur . Prxterquamquod  puluis  Talci , iiillir 
Gypfi,  ftrangulat;  idq;  After  Samius  nequaquam  prxftat. 

Inter  recitatas  terrx  Samia:  differentias  nonnulli  reponunt  i]lamTerramIIuenfcin,G 
qux,  nomine  Terra?  Samix,  circumfertur,  quia  fi;  candidi  coloris,  valde  grauis,&dcu- 
fa,linguxadhxrcns,  & admodum  frigida , fed  aliquando  ferrugineis  maculis  {uperli. 
cietenusrefertaobfeniatur.  Prxterci  hisdifferentijs  nonnulli  addunt  Terram  ex  inlii- 
la  Melitenfi delatam,  qtiam  Circumforanei  Gratiam  Diui  Pauli  appellant , nec  pritct 
rationem,  cum  hxc  gaudere  videatur  illis  prxrogatiiiis,qax  TerrxSamix  conaeiiiuiit; 
nihilominus  hanc  inter  Cretas  inferius  memorabimus. 


VSVS  IN  VARliS. 


12. 


Lih.  6.  de 
^c[. 


fN  Samo  infiala  ex  hac  Terra , tanquam  ex  nobili , & excellenti  Argills  fpecie  vafa 
perpulchra,  & in  hoc  genere  pretiofa  fiebant,  nS  folu  ad  fercula, fed  etiam  ad  vina 
Authorum  mpnimentis fummopere  celebrata.  In  primis  Plinius fcriplit  Saraiu 
etiam  vafa  in  efculentis  laudari  ,&  ad  fundenda  vina  Veteribus  fuiflein  viu  ,teftistH  ^ 
Tibullus  hoc  verfu. 

Et  tibi  Ixta  tmhimt  Samis  ccnuitiia  tejlx. 

EtPamphilius  Poeta  in  eodem fenfu  fic  cecinit. 

Eton pudeat  Samio  teCAir.pica fundere  vafe. 

Neqttantum  in  priuatis  coinmelfitionibus,  fed  etiam  in  Deorum  facrificijs 
vafa  fui ftc  adhibita  Plautus  diuulgat. 

Genio  fio  ubi  quando  facrifeat,  ^ 

Ad  rem  diuinam,  quibus  ifl  opus  famijs  vafis  utitur. 

Tullius  quoque,  citapte  Nonio,  Pontificum  iSympinia,  & Samias  Capedines  inter  vafa 
facta  rcccnfuit ; Siquidem  Romani  3 inualefeente  luxu,  non  nuirrhynis , &chrift»lliDi*! 
fed  potilfimum  fidliiibus,  & Samijs,ex  inftituto  Numg  prolibabat.  Hocvaforu  Samwro 
genus, ob  teauitatem  ,erat  admodu  fragile,quod  a Plauto  declaratu  fuit  his  verbi.s.f" 
tu,utcorfrmgi  vas  citi)  Samiumjblct.^iikis  vaforunj  Samiorum  fruftis  vfus,feu  potitis  abu- 

to 


MufiEi  Metallici  Lib.  il. 


241 


^ftis  non  defui t:nam  Sacerdotes  matris  Deorum, nempe  Cybeles,  qui  Galli  vocabanttr, 
Samia  tell:a,non  lolum  didymos,fcd  etiam  caudam  faiacem  amputabant;  quemadmo- 


cumfebumiproicciflet,  lub  Pinu  arrepta  teftula , quam  Agdeftis  inftigator  amentia; 
gcftabat,virilia  libi  pratfecuiflc.Paritcrextat  apud  Lucilium  citante  Honio,lcpidu  car-  ^ g 
Hiem  de  viro,qui  vt  cruciaret  vxorem,in  quam  ingentes  irarum  motus  conceperat, ridi- 
culo,& ftulto  vltionis  genere  caudam  totam  libi  pra;fecuit.  Verba  funt  ha;c. 

Et  teji.im (nmit Simiam, Jihiq',  iilicotelo 
Pracidi  t caulem  tcfhfqfona  amputat  ambo. 

Item,  Marco  Cadio  circa  Turios  vifto, lingua  in  contumeliam  tella  Samia  fuit  pra;- 
cifa, quod  exemplum pofteaM. Antonius  Triumuir  in  proferipto  Cicerone fecutus  eft.  , , 
Pr^terca  vtebantur  Antiqui  terra  Samia  in  poliendis,  & acuendis  armis,  vtfuperius  in  iitpo- 
Rubrica  Denominatorum  explicatum  luit.  Scriplit  Volaterranus  Terram  Samiam  colo- 
ribus  etiam  inferuire,  cui  Theophraftus  refragatur  dicens;  licet  terra  hsc  lic  pulchra^, 
pinc’uis,denfa,  & lcuis,non  vfurpatur  tamen  a Pidloribus,  quoniam  ipfi  terram  raiam,a- 
fpcram,& macram  piitura? magis  idoneam  pr.-edicant. 

Poftrcmoha?c  Terra  tantopere  ab  Authoribus  celebratur,  quoniam  medicis  viribus 
non  careat:  etenim  Diofeorides,  & Galenus , quia  virtute  refiigcrandi,  & allringcndi 
polleat,  illam  in  Ccliacis,Profluuiovtcri,  Ha:morrhagijs,  Dyfenteria,  ^ in  Tumoribus  yfusintae 
mammarum,  & tellium  pra-feribunt . Demum  fudores  immod  icos  inaqua  coliibei  e_,s,  didna- 
& venenatis  Serpentum  mollibus reliftere  perhibetur. Cfterum  ambiget  aliquis  circa_,s 
fpecies  terraSamis , quamara  in  medicina  potiorem  vfum  habeat , an  Collyrion  , an_j 
After,  quoniam  Galenus  Afterera,&  Diofeorides  Collyrion  commendauit.  Vtraq;  ta- 
men fpecies  a medic-amentis  non  eft  arcenda;fed  diferimen  inter  hos  Authoies  forlitan 
ortumeft,  ad  mentem  Agricola;,  ciim  plures  in  Samo  Terrarum  differenti®  reperian- 


CR  E T vocabulum  non  folum  indicat  Terram , de  qua  inpra;fentia  afturi  fu- 
mus,fedetiainInfulamMarisMediterranciolimccntumvrbibusnoBilitatam,  ■ 

& celebratam . Ab  hac  forte  infula  Terra  h?c  nomen  deduxit,  licet  Sipontino 
dift.i  feratur  a crefccndo,  quoniam  macerata  intumefeat,  vel  quia  fodina  euacuat;i_> 
dcniid  ibi  crefeat.  Potius  credendum  eft  hanc  Terram  nuncupatam  fuilTc  a Creta  Infu-  ■ 
la,  qua>  hoc  candida’  Terr®  genere  abundat ; & nolltf  lententia  Galenus , & Aetius  fa- 
uent,qui  illam  Terram,  qua  nobis  Creta  dicitur,  rp» /<.;»»  jnvpatronymi  t«a  Creta  In- 
fula .appellarunt.  Ideo  nuperum  Candia  nomen  non  alia  forfitan  ratione  huic  Infula  Creta  In- 
fuit  inditum , quam  a candore , quem  procul  nauigantium  oculis  Solum  Creta  offert. 

Plinius  enim  alborum  in  Creta  montium  meminit . Pariter  Britannia  Albion  olira  ab 
albicantibus  procul  cretaceis  collibus  cognominata  fuit.  Hodie  vocamus  Cretam  Ter- 
ram, non  modo  in pradifta Infula  uatam,  fed  alibi  etiam  effofsam,  huic  tamen  fubftan- 
6ia,5£  colore  limilem : Qturauis  hoc  nomen  ad  alias  etiam  Cretas  colore  multum  diffi- 
inilcs  translatum  fit:  fiquidem  Creta  variorum  colorum  monftrantur,  vt  inferius  mani-. 
fellabitur.  Plinius  aliquando  Cretam  metallum  nuueupauit , fed  id  praftitit  vt  opina- 
n.ur,vd  jiro  fodina  huius  Terra, vel  generi»»r  fumpto  metalli  nomine  pro  omni  re  fof- 


dum  meminit  Plinius,  & Martialis  cecinit  hunc  in  modum. 


bfc, [fi  eji  quare  Samia  tthi  menti: Li  tffia. 


II. 


Traxeriintautcm  ad  hunc  vfum  tertam  Samiam , quia  eius' vulnus  innoxium  foret,  & 
acies  ad  profcindendum,ob  fui  tcmiiratem,  & duritiem,  celerior  efiet . Ifti  boni  viri  id 
fecerunt  imitatione  Atys,  quem  Arnobius  narrat  furiarum  plenum  ,&  perbacchatum. 


^tur,  nam  facile  alia  Terra  Samia  ad  manus  Diofeoridis,  &alia  ad  manus  Galeni- 
peruenit. 


^QVIVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM. 


X 


Vlyfsis  Aldrouandi 


fili.fic  Herodotus  metallum  falis, &Diodoriis  Siculus  Alumen  metallum  celebre  e!ie_j  c 
feripiit  ; quem  imitatus  Strabo  in  lipareis  Infulismetallum  aluminis  effodi  retulit,  & 
Vitruius  Melinum  Metallum  vocauic. 

Quando  autem  Creta  foluta  fuerit  fecundum  aliquos,  mutat  nomen , & diciturMal, 
X.j  5.0.42  tha,fed  aduertendum  cft,qudd  Plinius,  nomine  maltha;,  duo  intelligit,  niuii;unimi!tu. 

ram  ex  calce  recenti,  & fu  illo  adipe  inttgiatam,deinde  flagrantem  limum:  etenim  ipfe 
Z/.2.0I4.  retulitin  Samofata  Vtbe  ftagnum  cflc  limum  flagrantem  producens, quem  Vulgat 


Maltham  cognominat.  Quamebrem  cxdidfisPlinij  duplex  Maltha, fcilicetnatiua,8£ 
fadiitia  coli igitur.  Agricola  quoq;  duplicem  multhamconfiituit,  alteram  fcribitclfe^ 


t 1 ‘derut.  pinguem,  & craffum  limum  Bituminis  fpeciem,  alteram  fadtitiam  in  duo  genera  Vete, 
ribus  etiam  cognitam  difti  ibuit.Metallarij  luum  habent  genus  Malthf, quo  rimas  citi- 
^ ' Mnltha  notuui  obflruunt,  ne  metalla  in  illis liquefada  dilabantur.  Lapicida  queq;  Maltha  no 
auid  & carent,  quam  lithocollam  vocant.  Sed  de  his  adtum  cll  in  capite  de  Argilla,  qua&ip. 
quof.  pkx.  loluta  cum  fuerit  V iilgo  Maltha  nominatur . Terra  hac  Italia;  vocatur  Cicta, Gallis 
^ ‘ Creye,Getmanistvaciden,  Hifpanisla  Creda. 


L.j.  Achi-  ■*  STDORVS  obferuauit  hoc  Terra  genus  in  Creta  Infula  maxime  excellere.  Vkru. 


M IcnttT.tiam  Agricola:,  in  Thedalia,  Lycia,  Sardinia,Vmbrianafcitur.Habet  etiam 
Colles  Crette  Gallia,  Britannia,  &M  una  Maris  Balthici  Infula  . Praterea  effoditur  ct. 
iam  in  Brabantia,vbi  Ruftici  hac  in  aqua  diffoluta  parietes  domortimdealbam.Hodie 
in  particularibus  quibusdam  Germanim  locis  tale  genus  Terra:  obfcruatur,vtPuldi  in 
1 libochis.  Hildesbermi  in  Saxonibiis  muenitur  candida  Crcta,&Tophofimilis,&al- 
tcra  cinerea  fiuiilis  eft  Cadansin  Bohemis,  fednon  refert  cuius  fit  coloris,  dummodo 
habeat  vim  abftcrgendi,&  pannos  purgandi. 

Quoad  denominata, Cretula  eftnomen  diminutiiium  a Creta . At  fecundum  PliiiiSG 
Cretula  inter  colores  rccenfetur:  an  eadem  fit  cum  Creta  dodii  viri  iudicent.  Cretace- 
um vocatur,  quod  ex  Creta  eft  compotitum : aliter  planta  cretacea  nominabitur  qiisin 
Solo  ctetolo  creucrit.Cretofum  eft,  quod  Creta  eft  plenum,  & cretatum, quod  eft  Cre. 
ta  infperfmn:  vnde  cretati  pedes  dicebantur  Creta  dealbati, quales  erant  pedes  Seruo- 
rum,  qui  venales  tranfmare  aduebtbantur. 


CR  ETAR  VM  qusdam  pingues,  qui’dam mediocres,  qumdam  acres.  Pinguiscft 
Britannica,  qua  campos lattificarc  folent.  Creta: glutinofc,  & optima  vetuftif- 
fimus  Heron  meminit.  Creta  pingui  latum  agrorum  prouentum  augeri  liasc 
vciba  Palladij  K utilij  offendunt:  fpifia,  cretofa,  & humida  Terra  bene  Par,  & Tritioim 
murir.  Creta  argentaria  dicitur  illa  ,qua  vafa  argentea  exterguntur:  hac  etiam  vtun-H 
tur  Btigaad  conciliandum  nitorem  vafis  ex  plumbo  candido  formatis,  quod  plumbuni 
Vulgus  perperam  ftanum  Anglicura  nuncupat.  Vitruiiius  memorat  quamdam  CretJO' 
annularem , quam  ita  forte  cognominat,  quia  in  ipla  figillum  annulare  iraprimeretur. 
Vocatur  etiam  Galeno  Gypfum  Sutorium  quibufdam  propter  vfimu 

ad  dealbandacaiceamenta:  quare  Tullius  aliquando  crepidas  cretatas  vocitauit.  Hoc 
genus  Creta;  eft  macrum,  candidum  ficcumjacre*  fubftantire;  idcoq;  rarum , & leno 
Pictoribus  admodu  vtilc:  An  hoc  fit  Cretula  Plini  j inter  colores  numerata  Studioliili" 
ligenter  meditentur. 

Inmrbasfpecics  rccenfetur  Creta Mauritana  leucophati  coloris  Fefla  Mauritania: 
Tingitanc  nobili  vrbe  allata . Hac  illitis  regionis  Incola’  hominum  cadaucralauant,  Ii' 


Terra  Itet  abflergi  flolidecredunt:Quamobremhanc  Cretam  Dei  Terram  intiiS’' 

tant.  Item  ex  eadem  Regione  Creta  Mauritana  alia  colore  referta  nigricante  ad  ferru- 
gineum tendente  affcnur,qi!a  Incole  loco  faponis  vtuntur.Has  duas  CretsfpceicsHr- 


ta.cnf.j. 


uius  ramenoptimumhuiusTerra  genus  Zingin*  reperiri  affeniit.  Verum  iuxtiLi 


ratitcs 


Mufei  Metallici  Lib.  II. 


245 


jltaiitesIrapefatusPIiarmacopfusNeapoIitanus  doai/Timo  Vlyffi  Aldrouando  com- 
mimicauit.  Pradi>2is  addatur  fpcciebiis  Creta  Syriaca , quam  Terram  laciis , vcl  lac 
Vir»iniscognominantjBethJehemi  cSpeai  Cibterraneo  eruta  traditur,in  quem  Beata 
femper  Virgo  cum  infantelefu,infidias  Herodis  fugiens  feccfliileperhibetur.Hsc  Cre- 
tainotbcmformarifoletjcuiusalteraparseffigie  Domini  refurgentis , altera  imagine 
Crucifixi  lignatur,  vt  in  icone  repi  tefentata  cernitur. 


Creta  Sjriaca  in  orbiculum  formata  effigie  Refur- 


Hisorbiculis  itinerantes  in  Terram  Sandiam,  pietatis  ergo,  a Monachis  illarum  te- 
Jionum  donantur.Huius  autem  Creta:  tantillo  cum  vino,vel  alio  1 iquore  fumpto,lac  in 
«ummis  mulierum  augeri  referunt,  quam  virtutem  huic  TerrmcoIIatam  volunt  a gutta 
liffisepeiSore  Virginisdeftillata  : hac  dere  hanc  Cretam  Lac  Virginis  indigitarunt. 
COrbicuios quoque, feu  Trochifeos  eTerra  Sepulchro  Domini  adh^rete  formari,&  toti 
Icnamm  Orbidiftribui  noftrum  non  eft  iiiftitutumjteftem  habemusGregoriumTuro- 
MfeiuantiqunmAuthorem,  qui  in  Hiftoria  de  gloria  Martyrum  fcriplit  hunc  in  mo.  j 
™>^roincxmonumcnto  ,inquoDomimcumiacmtcorpus,rmrnvirttis,i]iiod  fifinsTcrrana^ 

Inu  amilare  rudtante  refletur,  ^ ex  inde  iterum  ithUtit , atjua  conffergitur,  de  qua  ‘Tortuta , par- 
n>^efirmimt!!r,^per  diuerjas  Mmdt partes  tranfmittuntur , de  quthui  plernmq;  Infirmifamta- 
>i’>^nrmnt,tllHd eji trihudiale  (opxiA  Iit  hoc  non  intelligimus,  nili  forte  legendum  Iit  tri- 

fefifsime-accejlus Serpentum-vitam . Diuus  Auguftinus  meminit  Hefperij  viri  ^ / 

nibunitij,quiTerram  SaiiiSam  Hierolblymis  aliatam  in  cubiculo fufpenderat  ad  D»_  J 
®<M£sfugados,quibus  domus  infeftabatur.Eft  alia  Creta  Syriaca  Hicrofolymisa  Mo- 
tcCaluari®  eruta  candida, friabilis,  & Terra:  Melitcnfi  limiliima. His  addatur  Creta_»  r<^-8. 
Mcica rubra,  pinguis,  lingutealiquanrtalum  adh£rens,lineafq;  rubeas  ducens,  qua_j 
cUoppius  in  verminatione  fatliciter  vtebatur. 

rater  hanc  Cretam  rubram , inuenitur  Creta  viridis  dura,!ingum  parum  adhsrens, 

? hifuperficie  albore  Theodotium  Vitruuio  dicitur,  a quodam  viro  nomine 
Mooto, in  cuius Fundohoc  Ciet* genusprimo  inuentum  eft;  interhas  multa’  ali»  Theodo 
®®'Ctantur,qu»  a natali  loco  nomen  habent,  de  quibus  figillatim  inferius  agetur.  auid pt 


gentis  Domini  fignata. 


B 


V S V s. 


Solebant  Amlqui  vlllori  Creta  vti,  adducendas  lineas  albas,  &ad  aliquic 
I fl  judicandum:  quemadmodum  nos  hodie  Gypfiim  in  rebus  fimilibus  adhi- 


Solebant  Amlqui  vlllori  Creta  vti,  adducendas  lineas  albas,  &ad  aliquid 
I d iudicandum:  quemadmodum  nos  hodie  Gypfiim  in  rebus  fimilibus  adhi- 


• i'rMn  1 fy»  fu  t*  /»r>  imt-i  o 


• i'rMn  1 fy»  fu  t*  /»r>  imt-i  o 


inhocloco  omnes  Interpretes  cretatos  exponunt:  cum  htee  Creta  albe- 


X s 


dine 


Lii.J, 


Lih.j. 

Tiiit.inFc 

ncL 


Vftis  in  Ji- 
gtllis. 

Creta  in_ 
jUr  AmyL 

l>th. 

11' 


Z?.3  $.c.6. 


Vtgmeltim 
Apiarium , 
Annu- 
lare» 


2^4  Vlyf.sis  AMrouandi 

dincgypfumKttuiIctur.  Tibullus  in  c,*.dcmfcnfu dixit.  j 

B arbara;,  yfiatcsfirrecatsjtapedes. 

Immd  Pifei  hoc  terra:  genere  nuika  alia  lignare  folebant.Habemus  apud  Horati tnn 
quem  Picrij\'atcslatinum  falutain  Pindarum,  hoc  carmen. 

Crcjfd  ne  carent  fulchra  dies  nota. 

CrelTam  notam  dicit  Poeta  pro  ligno  Creta, fen  cretica  T«i a notato.Scimus  quidem 
a nonnullis  huius  loci  Icdlionem  vaHari,  & pro  CrelIa,Thrclia  legi, quoniam  hoc  pibli. 

caconfuetudinc  Thracis  populis  fuilTc  receptum  apud  Plinium  legerant.  Nosamttn 

cum  viris  eruditis  in  textu  Horatij  nihil  mutancUimcUe  ceniemus,  & tantidem  apud 
Horatium  valere  Crellam  notam,  quanti  apud  Catullum  candida  nota  in  hoc  vcifu 
ad  Lesbiam. 

O lucem  dignam  candidiore  nat  a. 

Qiiandoquideinlegiinus  apud  Plinium,  SPiutarchumfoIemnem  fuilTeconfuctudi. 

nevn  a Thracibus  primo  de  fluxam,  cos  dies,  quibus  fortuna  eis  benigna  luiUeq&iucun- 
damduxilTent  vitam, candido  notare  lapillo,  & quando  fortuna  aduerfa  fuerit, nigro , 
notabant.  Pythagoras  enim, quod  candidum  ad  boni,  & quod  nigrum  ad  mali  naturam 

referebat.  . 

Habebat  infuper  Creta  alios  vfiis  apud  Veteresmamq;  illa  m operibus  figlinis, & i,, 
terdum  in  aruis  pinguelaciendls  vtebantur , quod  etiam  Bi  itaniii  facere  conlueucrut, 
In  obfit^nandisetiam  literis  tiini  publicis, tum  pnTiacis  eam  adhibebant,  cuius  rei  nobis 
teftis  inter  copilurcs  aiios  Herodotus  in  Euterpe,  vbi  apud  Aegyptiosi  boiicsfaciificiji 
deftinatos  Creta:  figilloimpidlb  a Sacerdote fignari  folere  tradit , & bouehuiufmodi 
fioillo  carentem  immolanti  poma  morte  fu  ille  lancitain.  Amplius  Piilci  Creta,  no  fecus 
ac  noftr.a:  mulieres  amylo  ad  candore, loliditatcm,&  niioi  em  togis, caligis, crcpidis,fa. 
lcijs,&  mappis  comparandum  vtcbatur.Tefles  lunt  T uilius,  Mai  tialis,  & Septimius;  id 
etiaackrilfimo  viro  Mercuriali  inVarijs  Icftionibiis  annotatu  fuit.Cfterura,quod im- 
iori admiratione  dignum  eft,  alimentis  olim  Cretam, candoris  conciliadi  gratia, per- 
mifeebant.  Huius  rei  nobis  Author  cft  Plinius,  qui  Capanos  Alica:  fapud  hos  Populos 
hac laudatilTiina  parabatur)Greta  cadoris,  & teneritatis  coparanda  gratia,  addidifcc 
refert. Verba  Plinij, quoniam  ad  noftrum  inftitutu  fpediant  hic  rccc-nlere  placuit.jyfa 
miram  diBu , admiJUtarCrcta  , qua  tranfittn  corfus  (Alica  intclligit,  de  qua  illi  dll«lilo)(; 
colcremq;  & teneritatem  affert.  Umenitur  hac  mter  Futeolos,&  Neapoum  tu  Colle  Leiieogaoifff 
lato  . Extatq-,  D.  Augujli,  quo  annua  •vicena  millia  'Neapolitanis pro  eo  enumerari  iujsit  'e  fifcofm 
Colcmam  deducens  C.tpuam,adiecitq-,  catifam  offerendi,  quoniam  negaffent  Campani  Alicam  cujitt 
fmeeon.ctdlc.  Plinius  hoc  in  loco  metallum  pro  fodina  Creta  vfurpauit- 

Habet  etiam  Creta  hunc  vfum  in  fodiend  is  puteis , vt  aquarum  Iit  terminus.  Siqui- 
dem, Creta  inucnta,aquaruminueftigatoribus  omnem  fpemaqua:  adimit, nec  amplius 
fodiendum  cfle  puteum  indicat.  Id  ante  Plinium  a Platone  in  Politicis  aniiotatumob- 
leniauit  Penus  Vidioriusin  Varijs.NoluitautS  Plato  licere  alicu  fiiE  Rcipublica:,  cu- 
ius Ideam  fingit, iumere  aquam  eputco  vicini,  nifi piius  ipfe  aquam iedulo  inproprijs 
aedibus  conquifiuiffet,  fcilicct  donec  ad  Cretam  peruentum  elTet  ;tunc  enim, illa  noiu 
inuenta, liberi  poffc  vti  propinquf  domus  puteo  afieruit.  Cretam  vero  aqua;  terminum 
effe  cfidlis perferutatoribus  aquarum  eft  manifeftum:  nam  cum  ba:c  T erra fclida,& du-H 
ra  fit,  eam  aqua  penetrare  non  poteft.  Supcrfuiv;  adhuc  Creta  alij  vfus , iedpotiores 
rccenferenon  pigcbit.Pliniusduoscolorcs  vililfimos,  nempe  pigmentum  Apianum, & 
Annulare  memorat.  Apianum  erat  viride,  & ex  Creta  viridi  parabatur,  Annulare  erat 
cadidum  ita  nuncupatum,  quia  ex  Creta  alba  admixtis  gemmis  vitreis  ex  annulis  Vul- 
gi fieret.  Item  ex  Creta  argentaria  fucco  purpura  imbuta,  Prifei  Purpuriffum  coloris 

genus  concinnabant,  quo  ScPidlorcs  vtebantur,  & mulieres  genarum  colorem  fibi  con- 
ciliabant. Tandem  Creta  a medicamentis  non  eft  arcenda, immd  inter  Alexipharmaci 
reponenda ; cum,  in  Creta  Infula, nihil  malcficuin,  pr.TterPhaiangium, gigni conften 
hinc  mirum  non  cft  ,fiTerrx’  Cretica  beneficio,  hac  inlula  tot  htibariimialutarium  Iit 
ferax.  Praterea, cum,ad  mentem  Galeni,facultatem  extergendi  abfq; morlUj&kuitttt 
aftringendi  habeat:  hac  dccaufahanc  terram acidamMartiali  vocatam  fuille  credi- 
mus hoc  verlu. 


aut  acida  latet  oblita  Creta. 


iJcir- 


Metallici  Lib.  II,  24? 

A Idcirco  eius  in  Medicina  vfuscritad  iJIa  omnia , ad  qu®  alia  fine  morfu  cxter^enth  ' 
valercpoirmit.  Apud  Belgas  pucns  verminatione  laborantibus  in  laftc  vtilite^i-offcln 

auduiimus.  unuu 

DE  CRETA  CIMOLIA.  Cap.VI. 
SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

D Cretarum  genus  Cimoliam  efie  referendam  non  eft  in  dubium  ceuo. 
candiun:  Mm  effecYus  Cretse,  & etiam  valentiores  prsftet.  H®c  nomen 
muenit  a Cimolo  vna  Cycladum  infula , ex  qua  optima  aduchebatur 
Hanc  infulam  Pto  emeus  Cimolinjulius  Obfequens  Cimolia  appella- 
uit.  I Inijus  vero  olira  Echmufam  nuncupatam  fuilTe  fcripfit.  Licet  Ifi 
dorus no  Cimoliam, fed  Cim®am  Itali®iniukm  perperam  nuncupet. 

Hsc  mlula  copia  Cret®  redundabat:  vndeOuidius  canebat.  ^ 

Hmc  humilem  Myconem,  creto fuq-,  rura  Cimoli. 

Itaqiomncs  Authores  non  proletarij  terram  hanc  Cimoliam  vocant , & Gr®cis  dicitur 
7»  . Ahjs  vocata  fuit  Saponaria , quia  loco  faponis  olim  adhiberetur  Aimd 
Agricolam  Ciinolia  appellatur  Smediisob  facultatem  abftergendi,  qua  potitur'  Gale 
nus,&ErotianusOnomaftes,r^a,*TT»  apud  Hippocratem  tiv,  JftcoL,  exponunt' 
quamiiisomim  Hippocratis  exemplaria  t»,  habeant,  & lulius  Pollux  »,! 

Cephilidoro  fffiKKpJa.  vitiosepro  cfAnKlpt^a  dici  kribit.  H^ec  aurem  Terra  voca 
ta  fuicGnTciso-wwxTpiC^k  quoniam  extergere  fignificat.  At  VidiusFJoI 

rentiDUS  vocabulo  sun7piJ'o(  a pud  Hippocratem,  vel  Terram  Chiam,  vel  SelinufiainJ 
nullo aiithore prodit.  Apud Theophraftum  7rf^o\tp,(  >»fcribitur,addenotandam  Ci-  Lih.%.de^ 

fi°nificT^'^'"’‘^“''°  Pannorum  macul®  extergebantur  .-etenim  iauarc,^  Cuu/lfUnt. 

“ ■ 

descriptio,  et  natvra. 

IMOLIA  prscipub,  juxta  fententiam  AgricoI®  , deferibitur  Terra  modice  pin- 

guis,  rara,  mollis,  nihilarenofmncontmensA  in  candido  ad  purpureum  colo- 
rem nonnihil  vergens . H®c  tacTii  frigida  fcntittir,  & in  pingtiipartiin  aftnYfio- 
nem  parum  aliquam  acredinem  participat.Dcinde  virtus  ficcandi,ato;rcfn>crandi  illi 
maior  meft,  quam  vel  Perr®  Chi®,  vel  Selinufi®;  cum  tamen  aftringcndi  finemorfu,& 
extergendi  infigni  facultate  polleant.  Quocirca  Fullonibus,  in  pannis  emundandis,non 
mediocrem  pr*betvfuin.  C®tcrumTheophraftus  hanc  Terram  pinguem  nominauit, 

Jed  plantis  alendis  mutilem,  cum  plus  iuffoexficcarepolfit. 

D i F F E R E N T I 7^. 

E fpeciebus  Cimoli®  fi  petamus  Diofeoridem  , duas  tantiim  huius  Terr®  L ^ c 
inuen.emus  differentias,  quarum  altera  cft  candida , altera  ad  purpureum  '7^' 

mchnat,ocvtramq;taiaufrigidampronunciat.  Pliniusauteiii Cimoli®  fne 

cies  Sardam,  Vmbricam , &Saxum  conftituit,  fed  poftea  quid,  per  Saxum,  intcllicren 

dumfit,nondecIarat;fortafIishuiufmodiTerr®lpeciesduritiemlapideam  p.articlna 

bit  Ab  his  fpeciebus  no  eft  arcenda  qti®da  Creta  in  ThelLilia,  & in  Lycia  nafeSs  circi 
Bubonem  oppidum,  necnon  alia  Terra  hiticfimilis  Saponaria  nuncupitacoloris  cine 
i ci  manus  tangentium  quodam  veluti  vnguinc  inficiens,  qu®  ex  quodam  monte  effo 

diturnonproculaRipaoppido  Ditionis Tridentin®, qua  Incol®,  in  expurgandis  mn 
nis,  loco. Saponis,  ytuntur.Abhac  non  multiimdifcrepat  alia  in  agro  Viccwino  enita 

pi ope  Schium  oppidum,  qu®  no  lolum  in  cluendis  veftium  maculis  eft  pr®ftantilfi-Ti  i 

fed  etiaraatcnaprsbet  figulis  ad  quadam  vafa,qu£proculdubio  Faucnt^ina  ®mulamk’ 

^ 3 Pr®- 


c 


241^ 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Prxterea  Puteolis  alia  inuenitur,qiiE  lulphur,&  auri  pigmentum  redolet.  Item  pmeola.  | 
na  quadam  alia  obferuatur  coloris  cinerei, qua  Tutiam  officinarum  imitatur.  Viclimn 
ferritCyp.  aliquando  Cypri.am  Terram, quam  Ciinoli.-E  Ipeciem  effie  mdicauimus.  Hxc  erat  colo- 
rc  riibro,albo,  & luteo  rd-erta,fubftantialeui,  rara.  &laporc  aftnngente,feptcmtnil- 
liapaflimmaNicofiaregia  Cypri  vrbeeffoffii.  Famaguft»  terram  banc in fornatibut 
comburunt,  & crematm  pulMcrem  fupra  aquam  frigidam  inlpergunt,qui  flatini  rubea 
redditur, qua  Infcifores  pannos  ad  colorem  nigcrrinuim  reducunt.  Huic  aliacllcoiu 
cener  maculis  albis  fublutcis,  & rubeis  infignita , & lingu.a'  tenaciter  adhxrcqqiianu. 
fn  vino  potam  adueiTus  hydrargyrum  1'ublimatum  medicinam  praftaniilfiniaiiu 
pra’dicant. 


PR I M IT  V S Creta, & potiffimum  Cimolia  dummodo  pinguis  fit,  -Scacrirnouiain  p 
poffideat,eft  in  vfu  ad  abftergendum  febum , oleum,  & alia  huius  generis  vngui, 
na,  qua’  veftibusadhaferuntrQuamuis  alij  fola  Creta  non  contenti, lixiuium ad- 
dant. Ille  autem  qui  id  genus  artis  excreet,  fullo  appellatur,  quafi  fouendoluo  j cunui 


Tulloms  Creta,  & calida  aqua  pannos  foueat,lauct,& maculas  ab  illis  abftergat.  Fulloniam ar- 
etymtm . primum  exercuit  Nitias  Megarenfis , fi  veritatem  Plinius  cft  aliccutus ; nam  Cretis 
inuentisveftimenta  curare  detergere  ctepit  . Itaq;  Cimolia  in  vcftibuspretiofiscolorcs 
Li.y.c.^i,.  quodam  nitore  exhilarat  . Grsci  autem , loco  Cimolia',  Gy^otymphatico 


vtebantur:  fed  aduertendum  cft,qu6d  quando  veftis  erat  varij  coloris,Cimolia,vcl  Vtn- 
brica  Creta  vtebantur,  & quando  vcftimentum  erat  candidum,  loco  Cimolia,  vel  Via- 


brica  Sardam  adhibebant , vt  Plinius  optime  annotauit . Deniq,  ciunmagnamvimal- 
X.j  5.017.  fpgj.geudi  participet , non  eft  mirandum,  fi  fordes  etiam  a vafis  ftanneis,  & argenteis  au- 


ferat . Immo  Ifidorus  talem  virtutem  tuefie  Cimolia  abftergentem  afleruit,vt  geraniis 
quoq;  nitorem  conciliet . Demum  inter  illa  Smegmata , qua  Balneator  loturis  olira  ex- 
hibere foiebat,  Cimoliam  fuiffe  numeratam  his  verfibus  Ariftophanis  liquido  conflat,  G 


Imperant  commixta  cinert 
Falfmitriq-, pulueri,. 

Et  Ctmoliit  E erra. 

Ab  vfu  medico  Cimolia  non  eft  remouendasquoniaDiofcorides,  Galenus,  & Plinius 
lummopere  illam  commendant,  & vires  Chia  ,&  Selinufia  valentiores  ci  attribuunt.In 
primis  Diofcoridesvtramq;  Cimoliam  aceto  diflblutam  ad  Parotides  difeutiendaspro- 
bat.Item  Ambuftis  illam  applicat,cum  prcftulas  generari  prohibeat.Plinius  vero  Cirao- 
lif  addit  nitrum,  & acetum,  vt  tumores  pedum  diflipentur,  deinde  illam  cypria:  cerf  mi-H 
fcet,  vt  tumores  teftium  difsoluat,  Cimoliam  quoq;  illinit,  vtfudorem  immodicum co- 


Xt.aS.c.e.  hibeat.  Idem  Plinius  non  folum  Cimoliam,  fed  etiam  omnes  Creta;  fpecies  in  Podagri 


miram  habere  pr^rogatiuam  diuulgauit,  exemplo  Fullonum,  qui  affidue  verfantes  in-J 
Cretis,  podagra  nunquam  corripiuntur . Hccc  Terra , referente  Galeno , defluuium  ca- 


L.i.dechp.  pillorum  cx  Cleopatra  in  libro  de  Ornatu,  curat.  Tandem  vlccra  illa  capitis  tollit, quit 
med.  fec,  Achores  medicis  appellantur. 


S V S. 


In  Banis, 


. — « fttizpoi: 

0 (3x^aViU^ ^ 0 'TtiffQt 

•7raiis§Q  UTpaii  xovUc, 
x,(t)  yti'i  idcfl. 


CligCHCS^aruus 

Pejsiwus  balneator  ( mimum)  quotquot 


DE 


A 


Mufa^i  Metallici  Lib.ll. 


247 


DE  TERRA  CHIA. 
Gap.  VII. 

i?iQVIVOCA,  SYNONIMA, 

6c  Etymum. 


N capite  antecedenti  Crct»  Chite,  & Selinu/Ie  rspius meminimus  ; vn- 
de  ratio  ordinis  cxpoftulat,  vt  hoc  in  loco  de  Chia  verba  faciamus.Ani- 
niaduertendiim  tamen  eft , quod  vocabulum  (Chia)  pra?tcr  Terram , de 


Ex  altera  parte  Chia  eft  CrartK  fpeciesa  Chia  Infula  Maris  Aegei  denominata,  qua? 

Infula  tantopere  ab  Authoribus  celebratur,  non  folum  cb  fublime,&  cxcelfum  Apollinis 
tempium,fcd  etiam  ob  Homeri  tumulum.  Hodie  hac  Infula  non  propter  Chiam  terram,  ■xnl.  26. 
fcd propter  Maflichenlachrymam, quam  Lentifcusp]anta,gummimodo,fudat,commcn,  Cejmog. 
datur,  vnde  ad  nos  defertur,cum  ibi  planta  Lentifci  falititcrcrefcat.Hsc  Infula,autho- 
raMagino,  in  mari  Icario  circa  minorem  Afiam  eft  fita,  olim  Chios,  & Pityufa,  hodit_i> 
rt«id'*«cognominatur.Huic  infultenomenfuitimpolitum  aniueo  farminarum cando- 
re: enim  nix  Gracis  exponitur. 

Terra  hac  ab  Indigenis  hodie  patria  voce  yf/o  nominatur,  ex  qua  pa  atur  vnguetum, 

C quo  mulieres  faciem  Icuigant  ,&  erugant.  Nonnulli  hanc  Terram  vocant  edulem,  quo- 
niam agrauidis  illarum  regionum  mulierculis  in  cibum  expetatur.  Apud  Arabes  voca- 
tur Tinbaladalmaftichi,  quali  dixeris  Terram  Regionis  Maftiches.  Terra  quoq;  capillo- 
rum nuncupatur,  vt  Auicennas  tradit,  cum  apud  Aegyptios,  Arabas,  & Syros,  in  deter-  Regio  Mit- 


fcriplit.Idem  Author  Chia?  fodinam  in  multis  Phrygie  locis,&  potilllmum  apud 
Lampfacum  fuilfe  afleriiir. 

Tres  huuis  Cretiefpcciesobrcruauimus;  prima  eft  Chia  candida  ad  vafa  figlina  de- 
D albanda  per  vtilis,  cui  fimi  Iis  eftilla  qua?  in  agro  Vicentino  eruitur:  hac  de  caufa  Vioretto 
ai  St/ccogno-.niiiatu'.  Secunda  eft  Terra  Chia  cand  id  illima,  pinguis,  ad  iiiftar  Amyli,  iu 
puluerem  redadla , qua?  inter  venas  ferri  inuenitur.  Tertiam  Chiam  habuimus  ex  Infula 
Chio,  qua’  erat  candida,  piuguis,  mollis,  & modice  adhxrcns  lingue. 


DIOSCORIDES  huic  Terre  eamdem  cum  Samia  virtutem  a (lignat:Siquidcm_j 
faciem  extendit,  & erugat,  fplendidum  colorem  ci  conciliat,  totum  corpus  co- 
mcndat,&in  balneisjmftar  Nitrijdetcrgit  Hinc  colligimus  nitrofam  quamdam  Lib.g.  de 
qualitatem  participare,  quam  etiam  Galenusoptimcnouit,  dum  de  hac  Terra  fermoue  fim.  med. 
habuit.  AuiCennas,-St  alij  Arabes  tradunt  Chiam  ab  omni  memoria,  ad  detergcndum_j,yi:t. 
in  vfu  fuilfe  apud  Arabes,  Aegyptios,  & Syros;cumq;huiufmodi  vfus  elfet  apud  ipfos  ita 


qua  hic  agimus,  fignificat  etiam  fpeciem  ficus,  quK  grato  quodam  fapo- 
re  palatum  pungit,viniq;  veteris, &falisIaporcmrcI'ert:  huius  M.irtialis 
meminit  hunc  in  modum. 


Infanti  melimela  dato , fatuafq;  mari  fias 


L.’j.Efigr. 


Hammihi,  quanouit  pungere,  Chi  a placet. 


gendis,&  decorandis  capillis,  Terra:  Chia  adhibenda  confuetudoinuaiucrir.  JUchisqun. 


DESCRIPTIO.  ET  DIFFERENTlrE. 


RETA  hac  candida  confpiciturad  colorem  cinereum  vergens,  qualis  eft  i!la«» 
quam  Diofeorides  pro  optima  eligi,  & Terra  Samif  admodum  fimiiem  eire__.s 


V 


248  Vljfsis  Aldrouandi 

frequens,  nullus  erat  Propola,  qui  camin  taberna  non  haberet:  etenimTetrahKma.. 
cerata  vnguinis  confiftentiam  acquirit,  quo  poftniociuin  mulieres  balneum  ingreffur*' 
^fpons  eorims,  vniucrfum,  faciem, atq;  etiam  capillos  diligenter  inungunt,  non  autem fapone 
aml  Lm.  vtuntur,  quiaextrcmicapilliinflauum  colorem  puluere  Alchana  tinguntur  namqsfi 
‘ ' capillos  fapone  detergerent,  cum  hic,  ob  lalis,  olei,  & calcis comixtionem,  acrimonia 

participet,  capilli  optatum  colarem  non  iecipcrcnt;immd  infefli  in  atrum,  vel  rubrum 
coi  01  em  verterentur.  Plinc  fit  vt  etiam  ftemina’  rullica:  Afiatica:  molles  fint,  & candida, 
cum  hac  Terra  faipius  vtantur. 

D£  CRETA  SELIN  VSIA. 

Cap.  Vlil. 

^QVIVOCA,  ET  ETYMvM.  f 


OC  pro  comperto  habent  AuthorcsSelinufiam, Cimoliam, Chiam, Mc- 

liam  , ik  Creticam  terras  fuifle  Antiquitati  notilfimas,&in  frequenti 
vfu.  Verum  ab  iliis, qui  nos  pra'ce(Tcrunt,  ita  fuerunt  ncgleiftK,vt  nulla 
earum  ad  nos  amplius  afferatur.  Quare  noeft  mirandum  fi  Matthiolus 
circa  harum  hiftoiiam  parum  verfetur , fcd  nudo  tantum  Diofeoridis 
ttxtu  contentus  fit.Nihilominus,  vt  noftrarfcric  hiftoria:  continueinu!, 
nonulla  etiam  verba  de  hacTerra  faciemus.  Itaq;  Creta  Selinufia  nomen  inucnitaSe. 
linun te  oppido  Sicili»,  vbi  copiofa  eruebat ar,quemadmodum  Agricola,&  alij  Autlio- 
res  referunt.  Nos  autem  animaduertimus  hoc  nomen  (Selinufia)  squiuocationcj 
Lib  a.  Di-  quandoquidem  apud  Atheneum  legitur  npaW/iir,  nimirumSc- 

molo  linufia  Brafic»fpecies,itanun«upataafoliorum  crifpitudine  ,qua  h»c  planta  Apium 
^ ' (ffsAifo»  Graci  dicunt)  »mulatur,vnde  & «reAiroe/Tiis  etiam  cognominata  fuit. 


DESCRIPTIO,  ET  VSVS. 


Indicu  colo 
fis  genus. 

Li.'^  ^»ca.6 

Lib,  5.  cap, 

132. 

Lib 

(knp.tned, 

fic. 


HM  C Creta,  iuxtaPlinij  fententiam,  quando  fuerit  optima,  candida  efl:,  ma- 
xime ipkndens,  friabilis,  & in  aliquo  humore,  vel  liquore  pofita  ificd  muta- 
tur in  luccum,  &fi  modico  coloris  cmrulci  Inficiatur, ftatim Indicum  coloris 
fpeciem  imitatur.  Huius  duas  fpecies  confpicati fumus,  quarum  altera  ent  Creta can. 
dida,  inftar  Nitri fplendens, altera  vero  in  candore, & (plcndore  priori  erat  fi’iiilis,fcd 
lingu»  admota  ei  pariimadhairebat.  Huiiifmodi  Creta  olim  ad  dealbandos  parietes 
Vtebantur,quemaclmodum  nollra  .»tate  calx  candidilfima  adhibetur . Praterea Anti- 
quitas, in  adulterando  Indico,  Selinufiain  Cretam  vfurpabat : quandoquidem  Indidi 
naturale  apud  Prilcos  erat  rarum, cuius  loco  Indicum  arte  facium  fuccdlit,&  huiusad- 
huc  duplex  genus  parabatur,  alterum  ex  ftcrcore  columbino,  & Creta  SeJinufit  fiebat, 
hocq;  improbabatur,  & ab  altero,  igne,  &odore,  tefte  Plinio,  diftinguebatur.  Etenim 
Indicum  fadiitium  ab  ipfis  expetitum  igni  admotum  fumum  purpureum  fpargebat,& 
odorem  aqu»  falfar  fpirabat. 

Si  vires  medicas  Seiinufie  meditemur , notandum  cft  pollere  eadem  virtute  medica, 
qu»Terra’Chi»ineft:quemadmodumDiofcorides, &Galenus  annotarunt;  ciiaduer- 
lus  venena  tantam  vim  poffideat,  quanta  ab  Authoribus  medicis  Terra;  Lemnia  attri- 
buitur; itaut  ipfi  merito  comparari  poffit.  . 


DE 


rWUa 


Mufa^i  Metallici  Lib.IL 


24P 


DE  CRETA  ERETRIA. 

Cap.  IX. 

ETYMVM,  DESCRIPTIO, 

& Differentia. 


?ps- 


D Cretarum  genus  hxc  quoq;  referenda  eft , qu*  Eretria  terra  ,rw 
iai{.  spt7  <'■<«  GrKCe  nominata  eft  nimirum  ab  Eretria , qu* 

& Melanis  dicitur, Euboea:  lufuia:  prope  Chalcidem  oppido  Joco  olim 
huius  Terrg  nataiijvnde  ad  aliasiegioncsdeferebatur.  Quoniam  autc 
hodie  copiofa  Eretria  ad  nos  non  affertur,  nonnulli  eius  vfum  iam  de- 
fijifepronunciarunt.Terra  hsc  defcribiturmodiccpinguis,ii'o'o-/io-,i)tv 
pc  bonum  fpiransodorem,&  huius  rei  teftis  eft  Gaienus,qui inter  illa,  qua- medicinas 
reddunt  odoratas,  Terram  Eretriam  i ecenfuit. 

Diofeorides  enumerans  huius  Terra  differentias  Eretriam  in  albam,&  cinerea  di- 
uifit, quoniam  illa  pidiores,&  hac  Medici  vtebantur.Mollitie  probabatur,&qua  fuper 
fs  attrita  violaceum  colore  reddebat. Hec  bonitatis  nota  a Plin  io  fuit  recitata,&  a Me 
dicis  probata;  quoniam  ha-c  fpccies  candida:  Eretria:  pra:fcrtur.Galenus  terram  Ere-  Lib.i.d  ^ 
triam  dixit  ede  rubicundam,  & ei  vires  valdeaftringentes,  & Terra  Samia  clScaciores  fimf.  med. 
aflignauit . Ex  altera  parte  idem  Galenus  alibi  hanc  camdem  terram  non  admodum  a-  /ac. 
ftringentem  clfe prodidit:  propterea  ille  Galeni  locus  lulpeduseae  videtur . Vidimus 
aliquando  Terram  Eretria:  cinerca:valdefimilem, duram, ficcam,  & friabilem.  Item,  Ltb.g.d-^ 
iuxta  mentem  Agricols,obfcruatacft  Terra  pinguis  in  modico  cfrulco  cinerea, & viri- 
Cbus  Eretria: non  diflimilis,  rcpcriebaturha:c  Hanobertein  Japidicina  laxi  caltis , qus/a'^* 
attrita  sramentis,  eorumdem  colorem  referebat. 


V S V s 


Eretria  candida, authore  Plinio , Fidioribus  magis , qnam  Medicis  exvfii 
fuit; propterea  idem  Pliniu  duos  infignes  PidloresNicomachum ,& Paralium 
memorauit,  qui  huiufmodi  terra fapius  vtebantur.  Pictores  noftra:a:tatis,  huius 
loco,Ceniflam  adhibeic  credimus.Itcm  Galenus, ex  fententia  Archigenis, Eretriam  ad 
capillos  denigrandos  valere  diuuigauit.Quoad  virtutem  medicam,vishuic  terra’ ineft 
refrigeradi  ,cmolIicndi,&  extergendi  valenter  line  morfu,&  potiffimiim  quando  hac 
Terra  elota  fucrit:quarc  vulncribus,&  doloribus  capitis  a caufa  calida  ortis  vtiliter  ad 
monetur.  Non  erit  igitur  mirum,  fi  in  Taurorum  Pen  infula  in  ciuitate  Parifano,virtu- 
Dtecuiufdam  Terra  torta Ifis  Eretria  Diofeoridisomnia  vul  era  fanentur. 

Quinimd  ad  deprehendenda  empyemata  adhibetur;  quemadmod ii  Hippocrates,& 

Plinius  ttflificati  lunt . Hippocrates  enim  hac  verba  feripta  reliquit.  Ifi  Hrctrtade terr-t  Lih.i.  de 
Uijmda,  -vaLd.t  &tcjiidimmigiti),  ehqithor, icens  circumcirca  integito  quo  loco  pimien^  morh, 

ficcatum  fuerit,  ibi  ofortet  fccarc,  aut  vrere,  tanquam  proxinee  ad  fefturrs  tranfiicrfttrn,  c attendo  ta- 
nte» ne  hoc  ipfum  ludatur.  Sm  ipfkrn  Terram  E re  triadem  illimo  , (f/imiliterveluti  in  linteo  con- 
fiderato,  Muki [imulillinunt,  nequuprimiim hac  T crraillita  fuerint,  ficcentur.  Plinius  aliqtian-  Vifficult. 
tifper  a recitatis  Hippocratis  verbisdifentire  videtur  de  Terra  Eretria  loquens  hunc 
in  modum. Fitl/s , cr  deprxhcndenda  pur.'t,fubrjje  emm  ea  intelligilur,  fi  ex  nquailiit  i no»  art^ 

/ca/.  Hic  non  fatis  miramur  dodliffimum  virum  IacobumDa]echampium,qui  m Anno- 
tationibusad  Plinium  pro  voce  (pura)  obfcura  legi  mauult,  locutuinq;  fuiffe  Plinium 
tradit  non  de  fuppuratione  pcdiorisdeprahcndcnda.ledde  illa,  qua, olle  vulnerato 
in  calualatibulatur.Nos  tamen Icdiionem  vulgatam  libenter  admittimus,&  afieueran- 

tJus  dicimus,  non  aliam fiiilTe  Plini; mentem,  quam allignare rationem, quapedloris 

em- 


t.y.Arc.r. 


lnl.de  lap. 


Pttr£tOK!U 
an  fftim  ■_/ 

xAtins. 


T errs  varij 
(olons. 


250  Vlyfsis  Aldrouandi . 

empyema  deprehendi  po/Tet.  In  hoc  quidem  ab  Hippocrate  diHentit,qu6d  hic 
cancium^  veJ  vrendum  precipitj  vbi  Terra  Eretria  iJJita  primiUm  (iccari  ceperit:  ille  yg, 
ro  fi  Eretria  ex  aqua  illitajion  arefeat.  Huic  liti  Nos  non  immifeemus,  fed  loca  Awho. 
rum  tetigifie  luiftciat* 


DE 


TERRIS  PlCTORVM, 

primum  de  Partetonio.  Cap-  X. 


SYNONIMA,  ETYMVM. 


E N E fe  re  s habebit,  fi  hoc  in  loco  Pidioram  Terras  recenfeamus  jcuni 
iti  earum  plurima:  Crete  naturamparticipent,  de  qua  paulo  fuperius  egi-  [ 
mus.  Quare  Parattoniumob  colorem  candidum  piifturis  inftruireom- 
nes  Authores  tradunt.  Hoc  autem  nomen  fortitumeft,  tefte  Vitruuioi 
^ portu  Aegypti  verius  Cyrenaicam  regionem  .Plinius  alleruithocno. 
men  habuilTe  ab  Aegypto , fed  Volaterranus  ex ciuitate  Aegypti  eiuf. 
dem  nominis,  vndeolim  hoc  genus  coloris  arferebatur  . Sunt  qui  Para’tonium  appel. 
lent  Cretam  litoralem , nec  pratter  rationem,  cum  fubftantia  diferepare  non  videatur 
a Creta, & in  litorc  Maris  colligatur.  Deniq;  Theophraftus  hocgenuspignicntiPhala- 
ridem  terram  vocitare  videtur. 


LOCVS,  DESCRIPTIO, 

& Generatio. 

G 

HOC  coloris  genus,  quod  Par^tonium  Authoribus  nominatur,  non  folunu 
Cyrenis,fed  etiam  in  Creta  infula  erui,feu  colligi  perhibetur.  Hoc,iuxtafcn- 
tentiam  Plinij,fpuma  Maris  cum  limo  folidata  elfc  dicitur;  quaproptermi- 
nuttB  conchE  in  illo  inueniuntur.  lacobus  aurem  Dalechampius  naturam  fpuniE  mari, 
ns  ficcilTunam , & aridilfimarameritd  conftituit , quibus  qualitatibus  Parartoniumca- 
rere  debet,cum  tenacilfiinum,  & pingui  (fimum  fit  tquamobrem  dodlrins  Dalechampij 
alfentiri  debemus,  qui  fcripfit,Para:toniuraeire  Cretam  litoralem  candidilfiitutn|lu- 
tinolam,  & pinguem,  quE  non  pote  11  effodi,  atq;  colligi  abfq;  limo,  & fpuma  Maris, in 
qua  minutsconchE  interdum  occultat®  obferuantur.  Hec  autem  fuit  potiffima  ratio, 
qu®  mouit  Pliniu  ad  fcnbendum , ParEtonium  effe  fpumam  maris  folidata.  Et  quam- 
uis  Terra’  piff  uris  famulantes  macra, vel  mediocres  effe  debeant:  nihilominus  imertot 
terras  folum  Paratonium  pinguilfimum  eft. 

Itaq;  generatur  hoc  Terra  genus  ex  faxis  pinguibus  rcfoItitis,qualiafuntcalcai'iaj. 
Hoc  autem  fit,  quando  aqua  prardidlos  lapides  lambit,  & abradit,fccumq;  matetiaauH 
per  CECOs  meatus  in  mare  ducit. 


DIFFERENTIAE,  ET  VSVS. 


TERR  jE  Pifforum  inter  fe  potilfimum  ratione  coloris  difcriminantur,quiaj 
tales  ab  ipfis  expetuntur:  etenim  aliE  funt  cand  id®,  vt  ParEtonium,dc  quo  in 
ptElentia  agimus,  necnon  Mclia,&  Eretria,  ali®  funt  nibr®,  vt  vari®  rubrica- 
rum fpecies,  quidam  lute®,  vt  Ochra,  qua-dam  ruf®,  <Sc  fimiles  Sandarach®,  quales  in 
fodinis  metallorum  inueniuntur,  ali®  funt  virides,  vt  Creta  viridis,  ali®  nigr®,  vtPni- 
gitis,&  Ampelitis,  ali®  demum  diuerfis  al  i js  coloribus  funt  refert®,  de  quibusligilla- 
timinferiiisagendtimeric.Itaq;quoad  variosTemcolores,  mirumfpeffaculum  iiro 
Pcruaais  Prouincijs  effe  Hiftorici  produnt : fiquidem  eminus  afpicientibus  Territoriii 

Perua- 


Mufei  Metallici  Lib.II.  251 

Par^tonijdusE  differenti*. 


Turben  cum  Par^tonio  iuxta  partem  concauam, 
conuexam  delineatum* 


252 


Vlyfsis  Aldrouancli 


Pcriianum  tam  varijs  coloribus  refertum  fefe  offert , vt  tot  panni  diucrforum  colorum  £ 
SoliexpofitiefTe  videantur.  Immd  Terra  nigra  Peruana  in  at]iia  diffoluta  optimi  atra- 
menti vicem  fubit ; cura  va  ia’  regiones  variarum  etiam  Terrarum , & colorum  fpecies 
producant.In  Territor  io  Meffai  aitEniincupato  repetitur  vena  cuuiidam  Terra, cx  qua 
Gthus  CB-  eliciunt  colorem , quem  Latini  Giluuro  appellant.  Affertur  ex^  Anglia  genus  cuiufdam 
i f Terra , quod  Vulgus  Brum  d ivghikerru  cognominat,  quo  Piaores  colorem  caflane* 

° ' fimiiem  iraitantur . Harc  Terra  Eretria;  fimilis,  fed  multo  obfcurior  obferuatur.Vocant 

autem  buiuimodi  colorem  /,V/r>r4'r»,qura  fre  color  quodammodo  obfcuru.s,  & lubkrfcus, 
&lubfufei  Bruni  appellari  folent . Hoc  in  loco  in  gratiam  ftudioforitm  duas  Para-tonij 
differentias  c.xhibemus  dclincatas.  Irnmo  quoniam  ad  noftras  peruenit  manus  Turbi- 
natum Conchylium, cui  Parxtoniurn  adharrens  tenacite-r concreuit, illud  iuxta partem 
‘ concauamn&cor.ucxam  delineari  curauimusrvtStudiofi  rerum  naturalium  in  hac  tabd. 

laccnlpicart  poterunt. 


PiaoresvfumParftonijfuumfeceruntjnam  Medici  tanquam  inutile  rcliqueruntril. 
li  tamen  luum  in  Medicina  vfum  negare  non  debemus  ; quamuis  bacTenusfrt  incegni.  p 


tus.  Scripfit  Plinius  Roma’  Creta  Cimolia  coifta  ,& fpiffata  Paratonium adulterari, 


&rnfuper  addit,  quod  Paratonium  atramento  interdum  afpergitur , ne  illius  candor 
Chryiccollapaliorcm  alferat.Pradidlis  Terr  is  non  folum  Pidfores,fed  etiam  Fabri  Ma. 
teriarijvtuntur,&pracipue  Rubrica  fabrili,  Creta  nigra  viridi,&  alterius  coloris, prp. 
ter  Terras  candidas,  cura  harum  linea  fupraligna  duita  male  appareant. 


linum  nuncuparunt.  Hicaduertendum  cft,vocabu]um  (Melinum) aquiuocationelabo. 
rare,  cum  non  foium  fignificet illam  coloris fpcciem, de  qua  in prafentia  agimus, fcd 
etiam  oleum,  quod  ex  floribus  malorum  olim  apud  Plinium  parabatur.Itaq;  hac  Terra 
nomen  a Melo  Infula  vna  Cycladum  acquifiuit,nCm  quddinMelo  tantum  effodere- 
tur, cum  in  Samo  quoq;  Infula  inueniatur,  fed  ita  nuncupata  eft,  quoniam  hac  Terra 
in  Melo  optima  erueretur,  vel  etiam  quia  ibi  copiofa  reperiretur,  vt  Vitruuiusteftifi-H 
catus  eft. 

Color  huius  Terra, ex  mente  Plinij,  Ifidorij& Agricola, albus effe traditur. At 
fecundum  Diofeoridem  cinereus  eft,  & Eretriam  Terram  imitatur.  Volaterranus 
autem  Meliam  colore  Melino  refertam  ,&  Eritriadi  fimiiem  conftituit . Hac  Ternu, 
authore  Diofeoride,  tadiu  afpera  eft,  digitilq;  confricata  ftridorcra  pumici  fimilenu 
reddit,  & al  iquam  aluminis  naturam  participat. 


DE  TERRA 
XI. 


nusaquiuocanoncra  patitur  jquanooquiciem  metia  apua  iiotanicos 
W flgnificat  illam  arborem,  qua  Latini  Fraxinum  indigitant.  Ininidapud 


ELIA  in  primis  licet  fit  Terra  Piiftoribtis  tantum  familiaris;  nihiloiui. 
nusaquiuocationem patitur; quandoquidem  MeJia  apud Botanicos 


Me/ia  ar- 
bor. 


SHecateum  Melia  oppidum  Cari*  effe  perhibe  tur.Mclia  igitur Terraj 
triplex  fortitiir  nomen;primd  apud  Theophraftum  Melina  dicitur, de- 
inde Diofeoridi  Melia  cognoininatur.Plinius  vero  Ifidorus,&  alijMe. 


DIP* 


Mufei  Metallici  Lib.II. 
DIFFERENTIA. 


253 


Diversa,  quMd  eoiorem,  in  hac  Terra  differentia  ebferuantur-quando- 
quidemMdia  Plinijeft  alba,  Diofeoridis  tinerea,&  ilJa  VoJaterrani,ad  Me- 
linum inclinat.  Id  fortallis  contingere poteft, quoniam  ex  varijs  locis  olim 
effoderetur.  Nonnulli  ad  Terram  Meliam  reducunt  Cretam  Me!itcnfeni,qua:ta(2u  eft 
afpera,  colore  alba  ad  cinereum  inclinante , & adftridiionis  eft  particeps , qu*  a loco 
natali,  nimirum  ab  Infula  Melite(MaItara  hodie  vocant)  nomen  accepit  Ibi  non  paflim 
eruitur, fedcfpecu  quodam,  ad  quem  Diuus  Paulus  naufragium  paflusdiucrtilfe  tra- 
ditur, Aiunt  autem  hanc  Terram  ab  eo  tempore,  Diui  Pauli  munere,aduerfus  Serpentu  f 
morfus,&  venenatos  animalium  idus  certum  alexipharmacum  euafille:  qua  de  caufa^ 

Vul^d  Srat/aaiJ-r/rPaD/ocognominatur. 

J Sunt  tamen,  qui  huius  TcrrWvirtutem,  inftar  aliarum  Terrarum,  a Natura  recepilTe 

a^euerant.quicquid  fit  hocliquidd  conllatTerramhancnon  iniutia  interpiafidii^ 

Alexiteria  effe numerandam  : quapropter  non  defunt viri  grauilfimi,  velutiGabrieI 
Falloppius,  &Bartholomeus  Maranta,  qui  Antidotis  regijs  hanc  Terram,  loco  figilli 
Lemni),  tuto  mifcendara  efle  alTcuerant.Repcritur  etiam  hoc  Terrsgenusin  alijs  huius 
Infuklocis, fedlonge  inferior  eft  illa,  quatapratdiftofpecu  eruitur.  Solent  Nauderi 
fspiushac  Terra  nauesfaburrare,eamq;  cum  portum  attigerint, pro  vera, ?tgenuin;L^ 
inditcnfiTerradolo  malo  venundare.Huius  Terra;  genuine  adhuc  dutemoftmntur  dif- 
ferentis, quarum  altera  eft  naturalis,  ex  pr*di(fto  Ipecu  effofra , altera  eft  aqua;  mace- 
rata,*: lota  croceum  fere  coltfrem  induittetenim  hsc  diligenter  elaborata, & inpaftil- 
ios  redada,  ad  penetrandum  in  penitiores  corporis  partes  idonea  redditur. 

V s v,s. 

c .■■-■h 

MELIA  Piiftoribusad  diuturniorem  colorum  firmitudinem  inferuire  tradi- 
tur; quoniam  ad  colores,  & pigmenta  huiufmodi  Terram  reduci  omn«  ,Au. 
thores  confentiunt.  Plinius  tamen  diuulgauit , propter  nimiam  pinguitudi- 
nem,hanc  TerramaPidotibusnonadmitti.ScdTheophraftus,  ScAgricolapoffeMc-  -v. 

liamPidoribusfamulariatfirmantscumhocpigmentigenusmacrumdTeferatur.Qna- 
read  conciliandos  inter  fe  hos  Authores,  Meliam  induplicem  diferiminare  debemus, 
nimirum  in  pinguem,  & macram,  itauthsc  poftrema  in  piduris  admittatur.  MelUdum 

Terra  Melia  viribus  medicis  non  caret : quandoquidem  eamdem  cum  alumine  vir- 

tutem,  fed  ignauiorera  poffidet:  propterea  Vitiligines  ,&  Lepras  delet;  dummodo, ad 

hocmuausobeundum,optima  eligatur.  Talis  auteip  erit  recens,  mollis,  non  lapidofa, 
friabilis,  & qum  contadiu  alicuius  humoris  facile  foluatur. 

Qjtoad  vires  medicas  Terrm  Melitenfis  , hsc  potitur  facultate  frigida  cum  ficcitate, 

& aliqua  tenacitate : quapropter  lingus  admota  vehementer  adhsret.  Sunt  nonnulli, 

Dqui  illam  viribus  Lemni*,  &Samismquent,vtfuperius  fuit  annotatum:  Quandoqui- 
tiemin  venis  putredinem  coercet, in  febribus  pcftilentibus,  pondere  drachm*  in  li- 
quore conuenienti  exhibita  multis  fuit  faluti.  Deinde  h*morrhagi*  occurrit,  morfi- 
bus  Serpentum , & canis  rabidi  medetur , necnon  pueris  verminatione  oppreffis  pr*. 

«0  eft. 


'Sjruaj.Tur 


sil  ^tiid 

•vecabuli. 


'Atticu  p- 
chrti  opti- 
mi. 

t •j.Arehi- 
'Uc.  cap.  7. 


Cchn  fiu- 
uy  nomen. 


Vlyfsis  AIdrouandi 

D E O C H R A. 

Cap.  XII. 

SYNONIMA,  ETYMVM. 

VM  hycTerra  PidIuranonmodicamfrugemaEfcrat,IibentiflImHoc 

caputilli  deftinauimus.  Ha?cGra:cis  vocatur ,quia  pallidocolo. 
re  fit  referta:  «xposenim  pallidus  exponitur.IdeoqidumGtfci  Mpxdi. 
eunt,  Latini  Terram  luteam  vertunt:  quamuis  fiepiflimyumptoaGra. 
cis  vocabulo,  Ochram  etiam  hanc  Terram  vocitent.  H®c  Terra  Vitw. 

uio,&Plinio  Sil  quoque  appellatur  vocabulo,  vt  opinamur,aPoenis  F 

petito : qua  propter  Aufonius  in  Monofy  liabis  quscrit,  vtriun  htec  vox  ( Sil)  fit  pcregii 
ni  nominis,aut  Latij.  Sil  autem  apud  Plinium  cum  Ochra  conuenire  inde  colligimus, 
quia  Plinius  Sil  pigmentum  de  genere  limi  conftituit,  & in  metallis  auri , &argenti  in- 
laeniri  retulit,  optinium  Sil  elTcArticum  voluit.  Cum  autem  has  conditiones  Ochra 
Dioicorides  allignaueritihoc  vnumj&  idem  Pigmentum  cfleatteftabimur.Italis dicitur 
Tena  Gialla,  Gallis  Ochre,  Hiipanis  Color  de  Almagra  quemada. 

NATVRA.  ET  LOCVS. 

OCHR  A lutea,  &fubpallida  conftituitur,abalijsaurcicoloris.Thcophral!us 
fcripfitpmulari  colorem  Auripigmenti; quapropter  illius  loco  nonnulli  Pido. 
res  Ochra  vtuntur.  Demum  Cardahus  colorem  Ochrarflammeumeffevoluit 
Ochra  genuina  ad  metem  Diofcoridis,leuiflima  omnino  lutea,  non  lapidofa,friabiliSifi 
& natione  Attica  efle  debet.  Rurfus  aci  imonia  quadam  eft  referta,itaut  guftum  coM- 
neatiquod  prarftarcfolent  alia’tcrra’,quas  immodicus  calor  fubterraneus  adeo cxiicca. 
uit,vtpoftmcdumaduftsefle  videantur.  Praterea  lubftatniam  metallicam  participat, 
& priBiertim  plubeam,  quia  femper  in  fodinis  plumbi  reperiatur:quare  ex  fumoplncn- 
bi  luam  originem  trahere  videtur. 

Atticam  Achaias  Regionem  coftituit  Diofeorides  locum  natale  Ochrs;idcircdidcni 
Author,V  itruuius,  & alij  Ochram  Atticam  certeris  fpeciebus  proferebat.  Delatio  Och- 
rce  cx  illis  Regionibus,  Vitruuij  temporibus , celTiuit , vt  ipfe  tcftatur , dum  Athcnkn* 
fes  non  amplius  habebant  fodinas  Argenti , cuius  eruendi  occafione  , Ochram  quoq; 
inueniebant.  Hodie, Agricola  tefte , foditur  Ochra  in  illa  parte  Vngati.r  ,qu®  olinu 
Dacia  nominabatur,  in  Norico, in  Rhetia,&  in  metallis  ai  gentarijs  Gct maniaePariter, 
nofltis  tettiporibus,  authorc  Matthiolo,non  procul  aTridento  Ochra  optima  habetur, 
fimilitcr  in  Agro  Veroiieufi,  & in  montibus  Vicentinis.  Ad  flumen  Albim  reperitur,& 
plerumq,ad  flumen  Ochra Bumluigam alluens : qua  dere  Ochra  aSaxonibus  nuncu-H 
patur.  Item  in  R egione  proxima  Orano  eruitur  Ochra  coloris  lutei  faturati,  friabilis, & 
Icuisnon  lecus  ac  eflet  in  lapide  prophyrite  Icuigata , qua;  Artic*  tantopere  a Diofeo- 
ride  commendate  nequaquam  cedit.  Nafeitur  inter  cruftas  lapideas, quarum  alia;  fnnt 
ferruginea’, ali*  marmore*.  Alia  nafeitur  lapidibus  adhsrens,  qualis  Francobetgiha- 
betur.  Alia  lapidem  plumbarium  ampleifitur,  qualis  eft  Frimbergenfis. 

DIFFERENTI  iE. 

OCHR  A in  duplici  difcrirnitie  conftituitur;  cum  alia  natiua,  alia  faftitia  habea- 
tur. Primitus  natiua  in  fodinis  colligitur,6f  ratione  loci,  Dacica,  Vngaricaj, 
Attica, Germanica , Vicentina  ,& Veronenfis  dicitur.  Huius  poftreniaduo 
wonftrantur  genera , alterum  coropadliim  eft  ex  truftis  compledlentibus  lapides  ferri, 


Mufei Metallici  Lib.  ff.  2?^ 

.A/iq;ferruginCumcolorcmofl:endit;  alterum  genus  eftcruftofum/eci  vbiq;  croccum_^ 
vnumq;tatnen  eft  friabile.  ’ 

Huius  Ochr*natiuK  adhuc,  quoad  fiibftantiam,quatuorc;ifFcrcntix  obferuintur 
Prima  eft  lapidofa  in  fodinis,  & circaripas  fluuiorum  inuenta  jfecunda  cft  nuluis  &' 
tcrraaridaiapidibusadha:rcns,qua;vnacumlapidibus  ad  a’dificia  LaiicJdia; effodi- 
tur; tertia  eft  terra  flrnplex  ad  i ipas;  quarta,  vei  eft  limofa,  & tcnax,vcJ  marmoro fa  inJi 
ibdinisinuenta.  ^uinimoalia  refultat  fpecies,  quando  Ochra  calore  Solis  aduftaiit.,  Ochr- c-U 
Rubricam  tranfit-  Noiiimus  quemdam,qui  monftrabat  Ochram,  cuius  altera  pars  Och-  re  sdil  r 
ram,  altera  Rubricam  reprtrfentabat.  ^ J r ' 

Ochra  faeftitia  duplex  oftenditur,  altera  erat  Veterum,  qualis  a Plinio  defcribitur,& 

exRubrica  fiebat  Hodie  faiaitiara  Germania  tranfmittit  copiofam,qua-  valdeccabr 
eft,  decolorem  a fumo  recipit,  dum  plumbum  liquatur,  hacq;  Pidores  vtuntur . Altera  ^'3 
pariter  facftitia  ex  plumbo  vfto,&  macerato  in  Germania  etiam  paratur.  Hic  notada  eft 
difficultas  in  feriptis  Plinij, quando  alferuit  Ochram  faciitia  eft  Rubrica  vfta  in  ollis  no- 
8 uisluto circumlitis rcfultarciquandoquidem  hoc affertufententip  Diorcoridis,&  expe- 
rientiftcpugnatjCumRubricaaduftione  non  tranfeatjn  Ochram,immd  totum  eftoppo- 
lituiTi,dum  Pieftores  crcmantOchram,  vt  colorem  Rubrica?  habeant,  quem  poftea  Rojfodi 

gii//»fr»?Mr«vocitant.CHiaproptcr  putamus  textum  Plinij citatum  effe  corruptum:  nam 

quandodixit  Ochram  exRubric.t  fieri, legendum  eft  Ochram  cremate  in  Rubricam  tra-  Rubrkaex 
lire,vtquotidi  jna  docet  cxperientia.Ratio  autem  erroris  fuit, quia  Pliniusomnia  fete  Ochraana- 

cxDiofcoride,&!Theophraftoaccepit,quiRubiicaexOchracrcmata  fieri  retulerunt.  /„ 

^pud  Indos  quoq;  vt  prodit  loannts  Eiifcbius  Icfuita,Ttrr£c  pallentis  genus  teperi-  l 'i  6 H,/f 
niffortaflisOchra?,quoPiaoreshitcumcoIoreraimitantur.  Immohuiufmodi colore  nat  cr 
mulieres  faciem  fucant,  & viri  ad  bellum  ituri,  & in  hcftes  impetum  fadiurivniucrfum  ' 
corpus  inficere  confueuerunt , qiionian,  hoc  colote  deturpati  hoftibus  terrori  efte  fibi 

■ perfuadent.  Item  ad  OchrEgcnus,vtnoftra  fert  opinio, reducenda  eft  terra Tripoleaad 

: lutefi  colorem  vergens, ficca  eft, & lingua?  adh.Trens',  & in  poliendo  auro,&  Orichalco 
' vffiatiffiina.  Nomen  illi  inditum  eft  a loco  vnde  dcfertiir,nimirum  Tripoli  Afric®  vrbe.  Trifolea 
CNafcitur,&  in  .Saxonia  crebris  in  locis, & potiflimiim  Htldisheirmiu  Terra’ genus,quod  ‘*y- 

i colote  , & fubftantia  Ti  ipolea?  eft  proximum.  Sunt  .aliqui , qui  hanc  Tripole.am  ad  Me- 
: liamicduci  volunt , fed  quam  vere,  incertum  eft  j quoniam  iMclia  Diolcoridis  cinere» 

: Eietriadieftfimilis,  & aluminofam  naturam  poftidet  ,taftii  eft  a fpcra,& digitis  frica, 

1 u,inftar  pumicis  derafi, crepitat , qua?  conditiones  in  terra  Tripolea  defiderantur. 

Qiicciica  hacad  Oditam  potiusfpetaat,  vtlupcrius  annotauimus:nam  color  id  fua- 
dcpdeindemacra  eft,  &linguam  taCfu  ficcat.  Eiiifdem conditionis  eft  terra  Alana  a <^lani-i 
Ktgione  eiufdem  nominis  cognominata,  qutc  hodie  Valachia  dicitur.Hax  tadu  eft  af-  ■xerra- 

■ pera  coloris  cincrci,  & pallidi,  & magna  extergendi  facultate  potitur:  idcirco  vafis  ar- 
genteis iplendorera  conciliat. 

V S V s. 

^ F T Pidoribns  potiftimum  famulatur , dum  loco  auripigmenti  illam_» 

I I adhibent:  nam  in  colore  ab  eo  pai  um  diferepat,  & pracipue quando  colorem 
^ mdinimi  non  fplendentem  exprimere  volunt.  Veium  in  hoc  vfii  Ochra  faeSi- 
da  vfurpatur.qua’  hodie  cx  Germania  affertur.  At  fi  Ochra  foflilis,  & natiua  in  piduris 
interdumadhibeatur,  hac  proculdubid  Dacica, & Vngarica  erit. 

Quoad  vius  medicos  , Aelius  ex  Ochra  medicamentum  componit , quod  ad  collifa, 

& Vibices  multum  valet.Qiioniam  vc  d hac  Terra  guftata  lingiie  acrimoniam  commu- 
nicat,ei  vis  cicdendi,&  difftpandi  alfignatur,  & quia  habet  in  fe  fubftantiam  meralli-  Ochrt.vfis 
tam,  cxtrinfecis  tantum  medicamentis  permifeetur:  ideo  tumores  difcutit,carnem  vul-  «"xduus. 
termr.  fupctcrefccntcm  reprimit,  vlcennn  cauitates  replet,  & ai  ticulorum  tophos  com- 
n imiit: quapropter  Galenus,  & ipfe  Ochram  reponit  inter  illamcdicamcntajquiFto- 
rhaccas,&callofasconfiftentiasincidunt.  Medici  nuperi  Odiranon  vtuntur,  vcl  ob 
''tgligtntiam,  vel  quia,  illius  loco,  medicamina  pratftantiora  habeant.  Poftremd circa  **'^'** 

Othramnosgrauis  premit  difficultas  ex  textu  Thecphrafti,& Diofeotidis  orta.  Si-  T^c.oi/.io. 

y 2 qui- 


nkj.Ar' 
rlnt,caf  7* 
Com^$.  t» 
fcc.  ?rogn* 
Hijf. 


Cadmittdu 

fled. 


Z.34-f.io. 


Lib.-^^caf, 

10. 


2^5  Vlj/sis  Aldrouandi 

qr.idcmThcophraflus  cieOchra  naturali  ,& in  fodinis  ararijs  nafcentc  loqucns  dicc.j 

bat  hanc  efTc eoioris  iutci,dctcrgcrediccare,&cauftica  vim  poffiderc:  hate  cadcaDio. 
feoride  deferibitur,  & probatur  iJia,  qua;  ab  Attica  deterebatur,  & in  hoc  Diofcoridcs 
decipi  videtur,  cum  Ochra  in  Attica,  virtute  cauftica  carcat : ciiin  fcripfcrit  Vitruuius 
Terram  in  A ttica  fodi  folcre , ve  argentum  eruerent,  & Ochram  non  defpiciendam  in- 
Licnicbant.  Pariter  Galenus  timilcm  Ochram  non  exurere  retulit.  (^lamobrem  Diofeo. 
rides  tunc  decepru.s  videtur , quando  ab  Attica  Regione  non  atraria , vtipfc  credebat, 
fed  argentaria  Ochra  vi  cauitica  carens  alportabattu. 

de  c a D M I a. 

Cap.  XHl. 

l 

O ST  OchramTerra  Cadmia  fucceditcon(ideranda,qua;cumfiiblutei 
fit  coloris, a nonnullis,  loco  Ochr»,adhibcri  perhibetur.  Hoc  caputerit 
tumultuarium , cum  in  primo  libro  a nobis  de  Cadmia  fornacum  agen. 
tibus  multa  de  ipfi  exarata  fuerint.  Eft  igitur  Terra  Cadmia , quanu 
Vulgus  a colore  Gialamina  vocat, & Peftus  ex  hac  adiedia  fri  Oridial. 
cu  fieri  diuulgauit.Duplex  autem  eftCadmif  genus,vnum,quod  in  for- 
nacibus tnetalloru  oritur,de  quo  in  primo  libro  verba  fecimus , altenim  eft  naturale, & 
fblfilc,  quod  adhuc  eftduplcx,alrerueft  metalli  particcps,alteru  vero  expers,  & de  hac 
poftrema  Cadmia  ferino  habeturjqux  in  Agro  Infubrum,  Bergomatium,  Senenfimn,{i 
in  Germania  Belgica  inter  Coloniam  Agrippinatem,6f  nobile  oppidum,quod  ab  aquis 
nomen  duxit,  alijsfq;  Germani®  Magn®  locis  effoditur.  Falloppius  in  materia  medica 
diligentillimus  hanc  effe  Cadmiam  Cypriam  Galeni  aducrlus  Georgium  Agricolam 
afferuit;  qui  voluit  Cadmiam  Metallicam,  quam  pro  lapide  ceris  Plinius  inemoranit, 
effe  illam  Cadmiam  Cypri  a Galeno  tatopetecelebtatam.  Sed  in  hoc  AuthoremknCj 
valde  errare  fcripfit  Falloppiu-s;cum  Cadmia  foffilis  Galeni  effet  mitis, & nulia  vi  cau- 
ftica  referta : fed  lapisatrolus , & Cadmia  metallica  Agricol®  non  modo  cauftica, ftil 
etiam  venenata  efte  perhibetur.  Eft  autem  duplex  h®c  Cadmia  foffilis,  vnadura, qui 
aliquis  non  iniuriacumGalenolapidem  vocare  poterit,  ed  quod  aqua  non  ita  facile 
mollefcatjfublutei , vt  plurimum  eft  color  is:  ideo  Ochra  quibufdam  exiftimata,hic 
quandoq;  etiam  alba  inuenitur. 

Ad  affeffus  oculorum  vtiliffima  eft,  ad  illas  omnes  affeffiones  , quibus  Cadmia  fcr- 
nacum  lota  tuto  occurrit.Neqjdiffcntit  a Galeno  Plinius,vt  voluit  Matthiolus,  quando 
dixit:  namtj;Upts,  ex  que  cttifl.ttur  usCadmiavocaturfft furis  ncccfjiirius  mediema  imttitissapA- 
doquidem  Plinius  de  Cadmia  foffili  metallica, Galenus  vero  defofftli  Cadmia  metalli 
experte  locutus  eft , qu®  cumdem  cum  Cadmia  fornacum  in  medicina  vfum  habeto 
traditur. Huius  Pliniumeminifle opinamur, vbi  de  ®re  Mariano,  feu  Co.dubenfefet- 
inonem  habet,  dum  inquit.  Hoca LiuianoCadmiam-r^ixime /irhet,  & Orichalcum  bmitetu 
tmiutur.  Fortalfis  Marianum  ®s  erit  illud , quod  Nuperi  perperam  Orichalcum  appd-H 
lanttcum  verum iamdiu  Plinij  ®tate,  *ff®ta  tellure,defierit,  quod  & eodem  Plinijlo» 
conflat.  Verifimile  autem  illi  ari,  quod  colere , & bonitate  Ortehalcum  verum  quam proximi  M' 
taretur  nomen  etiam  relidum. 


DE 


Mu/ii  Metallici  Lib.II.  2j7 

DE  R V B R 1 C a; 

Cap  XlV. 

£QVIVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM. 


I vox  (Rubnca  ) non  fdum  defignat  terram , qua  in  prafenti  capite 
ponderanda  nobis  fe fe offert,  cum  &ipfapiifturainfcriuat,fed  etiam 

miniata  luris  capita  indicat.EtenimMosVeteribuseratjLeeura  epi^ra- 

phas,  & capita,  vt  ilicum  maieftatem  augerent,  colore  rubro,  nimirum 
Mnopide,  Mimo,  & Cinnabari  notare.  Quapropter  Rubrica  apud  luris 
. • n C°^U“Osn^a)'udeftquam  Neqjidfoiumfaaura 

ell,  vt  maieftatem  legibus  afferrent,  verum  etiam  vt  terrorem  Violatoribus  Legum  in- 
cuterent. Miniaceus  enim  color  quid  fanguineum,  & cruentum  minatur,  & huc  refpe- 
xillc  videtur  Prudentius,  quando  cecinit. 


" Tticant  cur  condita  fit  Lex 

Bis  fex  intabtdis^  aut  cur  Ruhricaminetur^ 

Poftmodum  in  hoc  fenfu  Rubrica  translata  eft  ad  Titulos  aliarum  matericrum , qtt®  in 
quibuluis  libris  tractantur.  ^ 

Itaq;  Terra  h*c  propter  concodu  a calore  fubterraneo  humorcm,rubea  eft,fangui- 
Mi,&  hepatici  colons,vnde  nomen  Rubric*  adepta  eft.Immd  teftaiur  Falloppius  hanc 
Terram  Catlfo  Mimum  nuncupari  propter  coloris  fimilitudinemjalioquin  a Minio  val- 
de difcrepat,vt  fuo  loco.oftendetur.  Synopica  diCia  eft  d Synope  Cappadocite  vrbe_j, 
vnde  ohm  aduehebatur  j & licet  etiam  in  Lemno,  Africa , & Infulis  Balearibus  eruere- 
tur: nihilominus  Diofeorides  eam  hoc  nomine  infigniuit  ,quia  expraidiCiis  locis  pri-« 
Cmum  co]lefta,mox  purgata,  & in  Synopem  vrbem  delata , & lota  venalis  exponebatur- 
hac  de  caufa  Cslfus  illam  Minium  Synopicumindigitauit.  Pariter  Grscis  vocatur 
nempC  terra  rubei  eoioris.  Hxc  vox  in  grscis  litteris  eft  lequiiioca , q uoniam_, 

Mmium, necndn Rubiginem fcgetumfignificat.Vtrum  dicatur^iXTot,  qnafi  ^hu-hoc 

enim  vocabulum  fignificat  filum:  fiquidem  hac  terra  aqua  diffoluta  fabri  Lignarii  filum 
inluccat,  vt  fupra  ligna  varias  lineas  d ucant : hinc  Rubrica  fabrilis  nominata  eft  forte 
Apud  Plautum  legitur  Rubriccta,  quod  nomen  non  eft  Rubrica  diminutiuum,fed  erat 
genus  fuci, quo  mulieres  rubore  faciei  conciliabant.  Arabibus  dicitur  Magra  fcu  Mo- 
gJr,GallisTerreRouge,ItalisTerraRofra,GermanisRubrich,HifpanisBano  Bermeio 


L.2.coxtra 

Symach. 


Miltos 

quidjit. 


NATVRA,  ET  LOCVS. 

D 

AP  y D Diofeoridem  Rubrica  Synopica  probatur  defa,  ponderofa  colore  ieco- 
ris,  fibimet  tota  concolor,  qua;  ratione  faporis  fit  dulcis,pinguis,&  aftrinoens. 
Galenus  illam  Rubricam  in  Lemno  Infula  nafcentcm  primo  commendat, dein- 
de quamcumq;  in  alijs  etiam  Regionibus  ortam , dummodo  fit  rubicundilllma,  fpifta 
grauis,  concolor  , & lapillis  carcat.  Aliquando  Rubrica  Ochra;  annexa  inucnitur,qu!E 
naturaliter  Fofforibus  eft  nocua,  quoniam  illos  fuffocarc  poteft.  Anirnaduerrendiim  . 

etiam  eft, quod  ficontingataliquando,vtriuiaquarumpcrvenas  Rubrica;tranfeun-  „ > ■ 

ys  a terra  erumpant,  fanguineum  colorem  pra;feferunt.  Reperitur  omnis  Rubrica  vel 
in  metallorum  fodinis,  vel  in  proprijs  venis,  qua-  faxis  adh;erent.  quoad  loca,  ex  qui- 
busolim,&  hodie  huiufmodi  Terra  habetur,  notandum  eft,  quod  Rubrica  optima  ex 
quibufdam  Cappadocia  fpecubus  extrahebatur, vnde poftea  Synopem  vrbem affere- 

batur.Locos  quoq;  natalis  huius  Terr?  erat  Lenus  maris AEgei  infula,  deinde  lEgyptus' 
«Africa,  necnon  Infula  Baleares.  Nunc  in  metallis  Magna  Germani.a  inuenitur,& 
falloppius  addit  Rubricam  noftra  atatis  ex  fodinis  ferrariis  Agri  Brixienfis  &Ilua 
inlula  deferri.  ^ 

X 3 


DIF. 


258 


Ciimhil 

quidjit. 

Tom.i. 


Rubrica  ad 
medicinas. 


2.3  ^.ca.6. 


Syricus  eo- 
ior qualis. 


Satyr.  j. 

L.  ^.lliad. 

Safien,  ca. 

13- 

Lih.de  Ar- 
bor, ea,  ly. 


Vlyfsis  Aldrouandi 

DIFFEREN  TIi£. 

QVOAD  nataJeslocos  varia: recenfentur  Rubricf  fpecies : quandoquidemin 
Aidebergo  Rubrica  metallica  arenofa  cft.In  Ferrarijs  Ambergi  Rubrica  inftar 
Hamatitis  dura  eft, &fplendorcm  ferri  prafefert.  Circa  LeumbingumPa- 
guni  R ubrica  Fabrilis,  mollis,  & pura  effoditur,  fed  Aquifgrani  Rubrica  con- 
tinens  Cadmiam  foffilem obferuatur.In  Colmographia  vniuerfali legitur  qiidd Syno. 
pis  eft  ciftitas  Gallogi-KcR-r,  vbi  Rubrica  nobilior , & praftantior  illa  colligitur , qui  in 
Iberianafcitur.  Hodie  ex  Pontica  Regione  Rubrica  afportatur,qiia:  primo  afpeftuge. 
nuinaeflenon  videtur:  nihilominus  quia  redundatiIlisconditionibus,qua;a  Diofeo. 
ride,  & Galeno  huicTcrr;eaflignantur,propterea  facile  admittitur.In  Mediaquoq;col. 
linitur  Terra  qua:dam  rubra  , & minuta  propria  lingua  CamhtlnmcnfM,  qua: fricata 
fupra  cutim,  illico  illam  penetrat.  Rubra  etiam  Terra  reperitur  in  Hebron,quam,ccm.  F 
miflb  fratricido,ex  fanguine  Abel  Ruborem  traxifle  ferunt:  hac  terra  Saracenni  ad  no- 
nulla  veneficia  vtuntur.  Toftatusquoqsin  Hebronefle  agrum  terra  rubrarefertiimic 
tulit,  quam IncoI»  non  iblumeffolfam  edunt, fed  etiam  per^Egyptum  eam  defeten. 
tes  pro  fpecie  aromatica  caro  pretio  vendunt. 

Ratione  coloris  ha’C  Terra  diftinguiturjcum  quatdam  Rubrica  vnicolor,  & quadam 
variegata  inueniatur.  Rubrica  rufavaldepinguispencsThermas  Caroli  Quinti  erui- 
tur.  Quinimo  verlicolor,nempe  candidi,  flai:i,cinerei,&punicci  coloris  in  eodem  loco 
obferuatur.  Amplius  Rubrica  gradibus  colorum  diftinguitur . Plinius  enim  huius  Tcr- 
rxtres  differentias  conftituit,  nimirum  rubram,  minus  rubram,  & inter  has  mediam_j, 
qua; omnibus  pra:fertur : hac  de  caufa  Theophraftus  hanc  poftremam  ot >%(>*«».  nempe 
fua  bonitate  contentam  appellauit.Cwteriim  hanc  diuifionem  multi  AuthoresSynopi- 
di  aptant,  Georgius  tamen  Agricola  hanc  diftindiionem  cuicumq;  Rubrica:  fpecieico- 
tingere  cxiftimauit.Quoad  vTum,iuxta  metem  multorum  Authorum,diffcrentiffiRubii- 
CK  vari®  eflepofliint:  quandoquidem  alia  eft  Rubrica,  qua  Medici  adhibent  ihaccniniC 
eft  Terra  Lemnia  rubra;  alia  eft,  qua  Fullones  vtuntur,  & demum  alia , in  qua  diflbliita 
Tabrilignarij  filum  intingunt. Agricola  tamen  putatomnesRubrica’ fpcciespiftiirisin- 
feruire.  Foftreino  animaduertendum  eft,  aliam  Rubricam  efTenatiuam,&  aliam  fadi- 
ciam.  Prima  vel  eft  mollis,  vel  dura,  vclfpifla,  vel  pinguis,  vel  media.  At  fadiciaillaj 
eft,  qu®  ex  Ochra  cremata  refultat,  vtin  Capite  de  Ochra  explicauimus. 

V S V s. 

PRIMITVS  Rubricanonfolumperfepifturis  famulatur,  fed  etiamalioscolorci 
fadiitios  ingreditur.  Scribit  enim  Plinius  Syricum  inter  colores  viliores  recenfc" 
ri,&  ex  Sandyce,  & Rubrica  parari,  & addit  Phamicium  etiam  nominari;  cum 
in  Syria  Phmniccs  id  pigmenti  genus  olimcompofuerint.  Agricola  quoq;  Syricum  co- 
lorem exparipondere  Rubricf,  & Sandycis  confici  afleruit.  Ad  forraanclos  Numifma-fi 
tum,vel  metallorum  typos  mifturam  quamdam  excinere  vitium  , fimo  equino , puluc- 
re  laterum,  & Rubrica  componunt,  qua;  igni  vehementer  relucta  tur  ,&  quafuis  metal- 
lorum formas  facile  recipit.  Hac  etiam  Terra  fabrilignarij  vtuntur  ad  opus  fuum  diri- 
gendum,&bene  coaptandum,  ne  vllainsqualitas  in  opere  ligneo  aparcat . Hiicrcfpe- 
xit  Perfius  quando  cecinit: 

ILon  fecus  ac Ji  oculo  Rubricam  dirigat  vno. 

Antiquitas  in  pingendis  nauibus  hac  terra  vfa  eft , vt  Herodotus  in  Thalia  author 
eft.  Veteri  j inquit,  inftituton.aues  omnes  erant  Rubrica  delibut®.  Troianorumetian' 
temporibus  Rubrica  in  honore  erat,teftc  Homero,  qui  pariter  naucs  ab  hac  terra  com- 
mendat. Qiiinimo  antiquiffimus  fuitRubric®  vfus  ;cum  in  Sacro  Codice , Idola  pw 
Dijs  habita  Rubrica  perlinirentur, vt  hoc  colore  rubicundo  maieftatis  honor  illis  auge- 
retur, & hac  fortalfis  ratione  moti  lurifconfulti  titulos  Legum  Rubrica  notarunt. 
Rubrica  quoq;  ad  agriculturam  fpeCtate  poteft:  quandoquidem  Columella  fetip™ 

arbu- 


Mufd  Metallici  Lib.II.  259 

A aibufculasomnes^priufquam  transferantur.  Rubrica  notare  conucnit,vt  cum  feruntur 
eiufticm  Coeli  partes  afpiciant,  quas  etiam  in  Seminario  confpexcrant . Atdiiieentes 

noftrx  statis  agricola  do^irinam  CoIumdiaferuantes,RubricaJoco,arborescera_, 

rubra  notant,  antequam  tranfplantentur. Quoad  vires  medicas,  notandum  eft,  ex  Dio- 
fcoridc  Rubricam  poflidere  virtutem  exficcandi,  detergendi,  & adftringendi/propte' 
ica  cmplaftris  vulnerarijs  permifeetur,  & fumpta  in  ouo  forbili,  necnon  dyfteribusinl 
iefla  aluum  cohibere  dicitur!,  Hippocrates  in  libro  de  Viceribus,hanc  terram  libenter 
adhibet  ad  ®i>pl*aaraoptimumenimeft3dambuftaprafidiu.  Amplius  vitio  iecoris  la- 
borantibus feliciter  prefcribTtur,&poti(limumquado  excrementa  lotur*  carnis  fimii 

lia  rcdduntur:namq;a  lignatura  hoc  vifcusRubrica  roborari  poflecoloreiufdem  indi.  r > 

cat:  cum  raultoties  coloribus  virtutes  medicamentorum  oftendantur ; quemadmodimi  , 
inRubricajHsmatite, Sarda, &limilibus  manifelleapparet,qu»co!orcrubrocum_* 
lintinfignita,  coercendi fanguinis,  & vulneribus  medeudi  facultatem  habent. 

' DE  TERRA  PNIGITE. 

Cap.  XV. 

ETYMVM,  ET  NATVRA.’ 

aEC  Terra  Pnigitis  a Pnigeo  Libya?  Marsotidis  vico  nomen  accepit, 
quemadmodum  Agricola  ,&alij  Authores  atteftantur;  cum  ex  hoc 
prseipuo  loco  olim  afportaretur. Ali; malunt  deriuare huius  vocabuli 
etymologiam  a verbo  grsco  ■ni^ya,  lufibco,  cum  hanc  terram  deglutie- 

ti^periculum  luftocationisimmineat:  quapropter  apud  GrscosTdj.;?» 
7»appellatur,quallterra  fuffocins.  Hanc  igiturterram,  quamDiofeo- 

C rides  Pnigitim  nominat,  Plinius,inuerfo  elementorum  ordine,  Pignitim  nuncupauit. 

Huic  terra?  Diofeorides  colorem  Eretriadi  cinerea?  limilem  affignat , quem  pofterL. 

Secutus  Plinius  colorem  Eretri*  limillimum  conftituic . Galenus  vero , & Paulus  Aegi- 

neta,&alijAuthoresnonproletari;coloremhuiuSitQrr*nigrum,&AtBpeliti  limilem 

faciunt  Deferibitur  harc  terra  a Georgio  Agricola  pinguis,  lpiira,mollis,partim  allrin- 
gens, &partim acris,  cumdiuerfispartibuslitintcgrata;ideoq;alfep.artesfunt  aerere 
quscalefaciunt,ahfe  qua?  refrigerant,  hinc  manus  tangentiu  refrigerare  videtur.  Cum 
autem  litpinguis,eft  etiam  glutinofa,  itaut  lingua?  admota  valde  adha?reat. 

DIF  FERENTI  rE. 

Terra  admodumlimilisPnlgitielfoditur  Aquifgranl,quodellnobilc  Gal- 
lis Belgic»  oppidum , Cretam  nigram  vocant,  qua  fabri  tigniarij,  Rubric* 
fabrilis  loco,vtuntur  ad  lineas  nigro  colore  protrahendas.Hanc  forte  imitabi- 
tur alia  Creta  nigra  minimis  Pyritum  micis  radians,  guftum  falis,  & Chalcanthi  pra?- 
bens,qusfupra  Saluediam  Thuringis  vrbem  nafeitur:  hanc  ad  denigrandossdilicio- 
rum  trabes  adhibent.  In  Germania  quidam  lapis  nigerfriabilis  repetitur,  quo  pueri 
attramentum  componunt,  & Terra  Pnigitis  calore  indurata  videtur  limillima.  Pnigitis 
ex  quibufdaui  Aprucij  montibus  habetur,  qus  iu  Mufeo  Calceolarij  Veronenlis  Phar- 
macopfi  feruatur.  Nos  habemus  terram  nigram  Pnigiti  aliquo  modo  fimilem,  qus  in- 
terdum argenteis  micis  abundat , & aliquando  eft  fterilis , qus  terra  nigra  fimpliciter  i 

appellatur. Qupdametiamterrapurpureaeftapudnos,  qusPnigitisconditionesha- 
bere  videtur, Vulgo  appellatur.HacBibliopofead  tingendos  libros  colore  .« 

amethiftinoobfcuro  vtuntur.  In  Regionibus  nous  Hifpanis,  vt  recitat  loannesEufe- 

bius  Iduita, eruitur  terra,  qua  Piftores  colorem  nigrum  imitantur.  niu.ca.  3 e. 


DE 


Volueces, 
fj-Conuol- 
uoli  qui. 


Lii.q.d'-j 
mat.  med. 
eap.q^. 
l.th.g.d^ 
Jimf.  med. 

f£l 


260 


yijfsisAldrouandi 

de  terris  compositis. 

& pctiCsimum  de  A mpelice. 

Cap.  XVI. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM: 


NTEQVAM  ad  terras  medicas  fertnoHem  conuertamus,  occafio  terre 
Ampelitis  cxpoftulat,vtde  Terris  compofitis  nonnulla  dicamus.Itaqut 
Terras  compofitas  vocamus , quae  fucci  alicuius  concreti , feu  pinguis, 
(eu  macri  quidpiam  admixtum  habent . H*  autem  omnes  inueniuntnt  F 
in  locis, in  quibus  vel  iiicci  concreti  effodiuntur,vel  aquK  pradiftis  in. 
feiS®labuntur.IllKautem  Terra,  qu?  metallorum  portiones coinpk. 
auntur,Pyriw  Gracis,&  Marchtfita  Bai  baris  cognominantur,de  quibus  fuo  loco  Vet. 
bafient.Itaq;Ampelitis  inter  has  Terras  recenfetur,  qutecumnigra  fit,&  pictoribus 
inferuiat,noniniuria  hunc  locum  promeretur.  Dicitut  Ampelitis(  enim  apud 

Gracos  Vitis  eft)  quia  Vitibus  circumlita  vermes  oculos  vitium  rodentes , quos  Graci 
vocant,  odore  i'uo  interimat.  Hermolaus  Barbarus  huiufmodi  vermes  Voluoces, 
& Conuoluulos cognominat.  Eft  enim  Erue*  genus  in/eftiffimum , qndd  VulgusBru. 
chum  vocat.  Fuerunt  tamen  alij,  qui  voluerunt  hanc  Terram  nominari  Ampelitenij, 
quia  in  hac  Vites  felicius  prouenirent.  Vocatur  quoque  Pharmacitis  quafimedicame- 
tofa,  vel  quia  morbis  vitium  medeatur,  vel  quia  medicamentis  permilceatur,  aut  deni, 
que,  Quia  od  orem  medicatum  fpargat.  De  hac  Diofeorides,  & G.ilenus  fufum  fermonc  t 
habuerunt.Hanc  Georgius  Agricola  improprie  Terram,  led  potius  Bitumen  tcrremim 
nigrum  vocari  pofieexiftimat.Theophraftus  ytdiic,  nimirum  Caibonestec 

renos  appellauit.  Quidam  Grsci  Lithanthraces  ad  imitationem  germanic*  nomenda. 
turf  indigitarunt ; quandoquidem  in  Germania  Steinocolen, nempe  lapidei  carbo, 
nes  nominantur.  De  hac  Terra  multo  plura  in  Capite  de  Bitumine  in  mediumaSet. 
rentur  . 


DIFFERENTIiE. 


quidfit. 


forcelana 

quid. 


Te R R A R V M compofitarum multteapud Authores enumerantur differentif, 
veriim  in  prffcntiainfignioresrecenfebimus,&poftremd  defpcciebus  Arape- 
litis  verba  fient  PrimoobferuabirausTerram  atramentofam  nigramfuccoli. 
quido  atramenti  futori  j inferam . Poft  hanc  alia  eft.pariter  atramen  tofa,  colore  exci, 
nereo  purpurafeente  in  Ilua  infula  circa  Pyritem  efofum  inuenta . His  additur  Ochra 
Chalcanthi  particeps,  alia  Chalcantho,  & Mel/ntherfe  connata,  Item  Ochra  cum  Ia- H 
pide  fi  ofo , Ochra  colore  pallido , & fapore  axido  , cui  fortaflis  Myfi  commixtura  efl. 
Zaphera  eft  Terr*  nietallic*  genus ponderofum,  cinereum  ,&  friabile, quo  vitrum, & 
vaia  vitrea  colore  carruleo  tinguntur.  Huius  nomen  a fapphiro  dcdudium  videtur, cui 
color  caruleus  ihcft.  Compolita  etiam  Terra  eft  Viterbienfis  fulphurea,  qua?igni.id- 
mota  atdet.  Ab  hac  non  multum  diferepat  Terra  Puteolana,reu  puluis  Puteolanus  vul- 
go Pozzolana . Hpc  in  collibus  Puteolanis;  quemadmodum , & in  Regionibus  Baianis 
circa  Vefuuium  montem  colligitur.Sidonius  Apollinaris  Dicarcheiam  arenam  nuncu- 
pauithoc  verfu. 

N amq-,  Dicarcheia  translatus puluis  arena. 

Etenim  Dicarcheia,  fiue  Dicfarcheia,ad  mentem  Fefti,  ciuitas  Puteolana  oliffl vo- 
cabatur, quia  iuftiffime  regeretur.  Hic  puluis  generatur  in  fuperficie  montium, dunu 
lulpburea,  aluminola,  & bituminofa  incendia  flammas,  & vapores  per  interueniaeiu- 
(ftant:  fic  tiiim  Tertam  lupcrnam  esliccant,  & fuo  vapido  fumo  inficiunt;  vnde  contin- 
gi'! 


Mufei  Metallici  Lib.  II. 


261 


j„j.5pugnabiiis€uadit,aiiri  neq;  fluCtuSjUcq;  vis  aqiUT  huiufaocUinoiemdigolucre  ^ 
OUcat.Puteolano  puiueiiaiTiaiilauir  Terra  qugdam  in  agro  Romano  cffo/ra,qu£iabu- 
liloco  caici  commixta  agglutinandis  in  axiificio  Japidibus  materia  firapti(fima,’qLi;uj 
Romani  in  fabricis  vmntur:  fiquidcm,tradtu  temporis,  inftar  puteoJani  pulaeris,in  la- 
pideam fubftantiam  degenerat  iquamobrem hanc  Porcdlanam  Vulgo  vocant,  corru- 
pto a Pozzoiana  nomine,cui  eadem  natura  incft.A  terris  compoiitis  noneft  atcendiim 
illud  metallica:  terrigenus,  quod  Rufma  nuncupatur,  quod  excremento  ferri  eftfimi-  Rufmi^ 
le,non  tamen  atque  pondcrolum,colorefHlcu,&  terram leuiteradiiftamiinulatur.Hoc  quUfit, 
Rufnuintenuiilimumpolliuem  redatSumcum  dimidia partecalcisviui,&futficicnti 
quatitate  aqua:  in  ma  flam  rcdigunt,qua  partes  pilis  tecias  balneum  ingrefluri  illinunt, 
vtbrcuillimo  temporis  fpatio omnis  pilornm  fylua  decidat,dum  tamen  aqua  t£pida_j 
' jj  partes  abluanturt  licque  cutis,  & lenis  ,&  ablq.tvlio  pilorum  vcftigio  nitida  remanet. 

Hoc  pfilothrum  in  Gracia,  Alia  minori , Syria,  Arabia,  Aegypto,  reliquilque  Turcaru 
Imperatoris  Prouincijs  non  lolumapud  Ditiores  ,fed  etiam  apud  hc  mines  proletarios  Rp,othrHm 
infrequentiflimo  eft  vlu . Beiloniusfcribitfodinam  huius  Terra:  in  Aiu  minori  ab  Im- 
: peratoreTufcarii  X VIII. M.  aureorum  locariringensfanc  eft  veeftigal  ex  re  tam  vili,& 

: abieda.  Idem  BclIoni«s  a mulieribus  tanciimid  adhiberi  diuulgat,  cum  viri  huiufmodi 
rem  tanquam  eo  fexu  indignam  afperncntur.  Sunt  tamen,  qui  promilcui  vius effe  ,& 
avinsnequaquamnegligiaircucrant:vcllereautcmpiIosadornatum ,&  mundiciam 
^ corporis  Antiquitas  conlueuit,  idq;  voHellis,  dropace,  pfilothro,  vifco,&  refina  molie-' 

' ktunquinimd  pumicisetiaad  hocpraftanducrat  vfus,vtOuidiushocverfufatetur. 

AVe  tua.  mordaci  famice  crura  teras, 

I'  luuenalisquoq;  huc  refpicicns  cecinit. 

auritHsCtUminftpnmice  Inmhnm. 

Pmerquamquod  apud  Antiquitatem  erant;mulieresvftrices,&  vftricul*  cognomi- 
' Ciiata,qux  erumpentem  genarum  lanuginem,  aut  aliarum  partium  adurebant  jiminoab 
hoceodemofficiodepilatricesctiam  vocabantur.  _ ^ 

Inter  compolitas  terras  non  infimuTi  occupat  locum  terra  bituminofa,&  pra:cipue 
celpcsbituminoius  in  Belgio  foflus,quem  patrio  nomine  Turf  appellant.  In  multis 
■ Selgij  Prouincijs  Geldria,  Brabantia,  Hollandia,  & Fnfia,  in  Germania  etiam,  vt  iii_a 
montanis  Mifnir  locis,  id  terr»  bituminofe  genus  effoditur ; quod  Sole  excodium  igni 
pabulfi  minime  contemnendum  pra-bet : lic  enim  prouida  Natura  populis  illis  prolpe- 
sit, &forfitan  melius,  quam  nonnullis  Scytharum  populis, qui  lignis  egentes,  offibus 
ignem  alere  feruntur. 

Quamuis  autem  in  illis  Regionibus  aliqu»  fylpa:  ca-du«  inueniantur,  nihilominus 
, copia  arborum  ca:no  obrutorum  a Aid  uum  ignem  alere  minimeporefttquapropteref- 
foliliscelpes  lignorum  vicem  explet,  licqicoquendis  cibis, &foiiend  is  corporibus  eft 
; aptillimus.  Hoc  autem  non  eft  Nuperorum  inuentum , fed  etiam  Plinij  a:uo , huiufmodi  Cefies  fof 
gemibus  fuit  cognitum.  Locus  Plinij  eft,  vbi  de  Cauchis  Frifia’ Populis  loquitur.  Caf.  (intius. 

D tmq-,  mamhus  lutum  •vemo  mugis,  quum  Hole fia  antes,  T erruiibos,  & rtgrntta  Septe  umor, e •vijce.  i g.  e . j , 

«/(Mmw/.Huiufmodi  Terra  eft  luculentum  ignis  pabiiIum,ob  copiam  admixti  bitumi- 
nis, id  odor  granis  acccnfa  Terra:  indicat,quem  odorem  Incola  afperfo  falc  corrigunt. 

Eft  autem  ita  facilis  ad  concipiendum  ignem  hac  Terra,  vt  quandoqiin  Brabantia  in- 
tegra lugeraconflagrauerint. 

Huius  Terra,  feu  cefpitis  plura  genera  colore,  lenitate , & pondere  diferepantia  re- 
cenfcium  . In  primis  lummopere  probatur,  quod  ponderofum  eft  ,& duritiam  quam- 
dam laterum  coiftilium  imitatur,&  in  aquis  raerfum  inter  catera  genera  fubfidct,  tar- 
deq;  igiicmconcipit,ledconceptunidiutiftimcferuat.  Secundum  bonitatis  gradutn_j 
obtintt  illud  genus,  quod  aliquantii  per  eft  grane,  mediocriter  denlum,  fegmentis  vir- 
gultorum intermeantibus,  & paluflribus  cannis  intercifum.  Omnium  vero  deterrimum  Cc/pimm-j 
eft,quod  rarum,  inane,  & fungolum,quod  accenfum  odorem  Mephitis  terra  cxhalat,&  generu  va. 
nitrofa  quadam  fuligine  oculos  Circumflantium  mordicat.  HocpoftrcmumvfuiCi-  ria. 
uiuni  non  expetitur, Icd  tantummodo  cortinis  Cereuihanorum  inftamandis,&  coquen- 


dis inferuit. 


Eft 


262 


Vl}4is  Aidrouandi 


Eft  aliud  in  Campania  Brabantif  huiusTerrK,  vcI  Cerpitis  genus  minime bjtumino, , 
fQ,cftq;nilaliud,quam  gleba  ex  marcidis.putridi/qjIigniscoaaa.C^iadoquidcconftat, 
ante  multos  annorum  decurfus  ,abinundationc  quadxim  enmmi  lyluas  integras  huius 
Regionis  lubmerfasfuiffe,  quarum  arbores  paulatim  putrefadi2  CEUO,&  imbribus  talem 

putredinemconccpcrunt, vtindegenus quoddam  tcrnefrongioi*  refultauent  Fi 

igitur  huiufmodi  Terra  emarcidispumdilqdigniscoadtalub  terra  iupuhciefcpulta^. 
crallitudine  odio  cubitorum,  Sracutiflimisligonibiiscxcidicurad  formam  Latetiste- 

tragoni,pcdalilongitudine,&  palmari  paulo pluslatitudine.Tcrraexcirammeias per- 
flatiles erigitur^vt  Vento, Sokqificcetur,qiif  tandem  ficcata  pondere  Icuiffimumquod. 

' Terrs  autem,  feu  Cefpitis  bitumino  ii  conficiendi  ratio, de  quo  in  prtefentia  ncbiseft 

fermo,  talis  eft.  Apud  Belgas  loca  quampJurimalunthumilia,&  ad  iaum  pedis  tremu- 

la,  quibus  Terra  atra  iubeft,  & quodam  biuiniinofo  conflans  camo.  Hac  cffolla  inio, 
luiio,  & Augufto  meniibus  accurate  agitata , & fubadia  per  arcam  quadrangulamlpat- 
gitur,  & craflitudine  palmari  extenditur,  moxvbi  paululum  confliterit , intalcolispa-  ^ 
fiter  palmares  fcinditur,  & ficcior  reddita  in  metas  attollitur,  vt  diligeter  Sole,&  Ven. 

tisarcfcat,quod  ad  fummum  quatuormenfium  fpatio  contingir.  ^ 

Biturainofa  illa  Terra  non  eft  pratermittenda  leucophai  coloris , odore  , & fapore 
Naphthae  monte  Gibio  agri  Mutinenfis,  vbi  Naphthie  fcatnrigo  eft  perennis.  Hac  In- 
colf  ad  maturandos  abfcefliis,  & inueteratas  iundlurarum  duricies  emolliendas  felici, 
tervtuntur.  Modo  redeamusadTerram  Ainpelitcm  bituminis  non  expertem,  quavt 
plurimum  nigri  eft  coloris . Re  peritur  quidem  alia  ad  colorem  album , & cinereutnin. 
clinans,  fed  apud  Diofeoridem,  & Matthiolum  vitiofa  appellatur. 


Cefpitis  eo- 
fidendi  ra- 

M, 


NATVRA,  ET  V S V S. 


Carbones 


^ui. 

Lsb.^.d’-^ 

Comp.med. 

gen. 


MPELITIS  in  Seleucia  Syriatnafeitur, vtDiofcoridesvoluit,&interter. 
ras  bituminofas  merito  connumeratur ; cum  propter  qualitatem  fucci  iratiti-g 
ti  odorem  medicatum  fpargit.  Plinius  hanc  Terram  bitumini  limillimam fa- 
cit: namq;  oleo  perniixta,more  omnium  bituminum,facile  accenditur,  necnon  igni  ad- 
mota  illico  liquefeit.  Prxterea , iuxta  fententiam  Diofeoridis , & Galeni  ,nigcranitj 
eft,&longos  Picem  caibonesamulatur: hinc  Georgius  Agricola  glebas  huius Terrt 
carbones  terrenos  nucupari  pofle-  diuiilgauit.Vim  ficcandi,&digerendi  pollidet, quem- 
admodum verba  Galeni  indicant:  quapropter  malignis  vJceribiis  medetur. 

Nafeitur  equidem  in  Seleucia,  vtfuperius  annotatum  fuit.-  hodie  tamen  ex  Vmbriaj 
Italte  Regione  inter  Apenninum , & mare  Adriaticum , fub  nomine  Terra  nigra, affer- 
tur, &a  Piftoribusadhibetur.  Valet  etiam  ad  honcftandas  palpebras.  Olim  Coloniad 
mentem  Diofeoridis,  vites, tempore  germinationis,  hac  terra  linibant,antequam gem- 
mas proferrent  ilic  enim  vermes  in  iliis  nafcentes  necabant . Medici  hanc  terram  iaj 
emolliendo,  & difeutiendo  adhibent;  propterea  multis  medicamentis  permifeetur. 


DE  TERRIS  MEDICINALIBVS,' 
& primum  de  Lemnia.  Gap.  XVll. 

iEQVlVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM. 


L ,V  AM  VI S Terra;  fuperiusmemorata',&examinatj  medicis  viribus 

non  careant,quemadmodum  enucleatu  fuitinihilominusTerra:  Lem- 
nia, & Armenia,  antomaft  ice  medicinales  appellari  poftunt  -cuiiim 
quotidianis  medicinis  frequentifiTimum  locum  habeant.  Imniolicct 
de  Terris  compolitis  paulo  anteadlum  fuerit,  & ha;  inter  fimplik* 
Terras  recenicantur;attamen  id  failum  fuifle  roaniieftum  eft  ob  Am- 

pdi- 


Mufei  Metallici  Lib.ll. 


h tem  Terram  ad  Pidores  attinentem,  qua:  in  numero  compofitarura  collocatur.lam 

’ ad  Lemniam  terrarum  medicinalium  prarftantiflimam  ponderandam  accedemus , qu® 
a Patria,  nimirum  a Lemno  Infula  Maris  Aegei  proprium  nomen  inucnjt . Hodie  ha-c 
Infula  Stalamine  cognominatur : ironiam  autem  iapius  hac  Terra  aliquo  figillo  im- 
preffa venundatur, aPharmacopaisTerrafigillatanominatur.  Graci  a-jDctj,//»  x',yut 
appellarunt,  quoniama'70;,  nimirum  Capra  lignaretur  cffigieGalcntis  facro  Diana 
ligillo  lignatam  dixit,  eo  quod  Capra  iJli  Dea  facra  foret.  Sphragis  etiam  a multis  ap- 
pellatur,cum  Graci  nppo>«^ii»fignare  interpretentiir.Cateriimcftanimaduertcndum, 
qupdvocabuIum(Sphragis)aquiuucationelaborat:Iiquidem,exPiinijfcntentia,fphra. 

giseft  gemma  viridis  minime  diaphana  taii  nomine  infignita,  quoniam  oprime  fignet. 
Plinius  Terram  iigillatam,&  Rubricam  Lemniam  eiufdem  Terra  Synonima  eilc  protu- 
lit: Lconicenus tamen  huic  fenrentia  non  adharet,cum  in  Lemno  Infula  Rubrica  feor- 
fum  nafeatur  abilla  Terra,  qua-  pofttnodumligilio  ornatur.  Verum  Plinius  aliqua  cx- 

cnfatione  dignus  elTe  videtur, diim.Calenus  etiam  Lemniam  Terram  Rubricam  indi^i- 

j ttuerit.Milton  quoqihac  Terra, ratione  rubri  coIoris,ncminatur;idcircd  multi  Autho- 
res  illam  ad  genus  Rubric.-e  reduxerunt.  Quare  Sphragis  MiJton  , Lemnia,  RubriciUo., 
Lemnia,  Sigillum  Lemnium  , Terra  figilJata  funt  nomina  , quibus  ha:c  Terra  ab  Au- 
thoribus  infignitur.  At,  iuxta  mentem  Auicenna?,  Lutum  diuintim  vocatur, aut  propter 
iiifignes  prsrogatiuas,  & vires,  quas  in  vfu  medico  exerceat,  aut  quia  mulier  quadam 
Diuina  nomine  Bartamifc  hanc  Terram  inuenerit . Arabicis  chara dieribus  aliquando 
cftiignatahunc  in  modum  nempe  Terra  figillara,quo  norainc  Arabibus, 

&Turcis  efl:  cognita: Quandoque  etiam  ab  Arabibus  feriptoribus  didla  cft  Thin  Albo- 
herah!,  feilicet  Terra  Maris,  feu  marina,  quoniam  e Lemno  Maris  Aegei  Infula  ad  ilios 
deferri  foleret,in  quo  fenfu  Terram  quoq;  grarcam  dixerunt.  Quinimo  a facultate  Al- 
bezaard  cognominata  fuit,  quali  quid  aAs^isaxot  indicarent,  cum  venenis  mirandum 
inmcdum  relidat. 


StaUmme 

InJuU^ 


Sphragis 

uoca. 


Lutum  di‘ 
uinam  quu 
lis. 


Terragr^^ 
ca  qua. 


^ DESCRIPTIO,  ET  LOCVS. 


HR  C Terra  aliquantulum  habet tcnacitatis,&ob  pinguitiidincm,Iubricitatis, 
liiigute  adhmt  guftu  non  mordaci, & Ii  aqua  foluatur,  cerx  mollitiem  adipl- 
feitur.  Color  illi,  vt  Rubrica:,  ineft,  eo  tamen  diferimine , vt  hax  tangentium 
manus  non  contaminet.Huiufmodi  eoior  cft  Terra’  proprius  non  autem  a fanguinc  hir- 
cino illi  communicatus,  fic  enim  Galenus  retulit,  qui  Lcmniim  infulam,  in  gratiam  hu- 
ius Terra,  vifitauin&qtiamuis  hodie  aliqua  Terra  Lemnia  candiccr,&  aliarofco  colo- 
re rubcatjid  fortaffis  accidere  poteft  (fi  tamen  vera  huc  afi'crtur)quoniam  in  profundft 
fcdiatur,&hacdecaula  calore  Solis  hac  Tena  minusaduratur.Quapropter  huiufmo- 
di  Terra  alio  colore  referta,  neq;  detcrior,neq;  vitioLi  eft  iiidicanda.Errant  igitur,qui 
folo  Colore  adulterinam  Terram  deprehendere  volunt. 

Locus  natalis  huius  Tcrra,iuxtafentcntiam  Galeni, Diofeoridis,  Plinij,  &aliorum 
, Authorumeft  Infula  Lemnos  Maris  Aegei  c Regione  ThraciyfoIaTerraru  ferax,  &ob 
DTerrampotiflimum  Lemniam,  celcbcrrima.Duaautefiintvrbesin  hac  Infula  infignio- 
res,  nimirum  Myrrhina,  qu|:  Occidentem, & Hephaftia, qua  Orientem  fpc<ftat,in  huius 
poftrematerriterio  confpicitur  collis,  vnde  talis  Terra  eruitur . Hinc  orta  cft  illa  Poe- 
tarum fabula,fcilicet  Vulcanum  Ioiiis,&  lunonis  filiunqqui  cum  cflet  admodum  defor- 
mis,a patre  iu  Lemnum  Infulam  pra-cipitatum  foifle,&  tunc  huiufmodi  Infulam  Vulca- 
no facratam  fuilfe.  Galenus  quoqjhuius  fabula  memor  Vulcanum  ab  hac  vrbe  Hephe-  „ , 
ftia,vbi  eft  collis  Terra  Lemnia  ferax,  Hcpheftium  cognominatu  fuilfe  prodit:  Quin- 
imo  addit  fabulam  ab  hoc  colle  Originem.'duxifie,qui  colore  fuliiocftprfditns,  &emi- 
nus  totus  coinbuftus  intuentibus apparet  Hoc  ftabilire  videtur  BclIonius,qui  hiiiufmo.  ^ r r 
di  loca  vifitauinnarratcnimCalohiros  nempe  Sacerdotes  huius  Infula fexta  die  Au»u 
fticonuenire,  quo  tempore  hac  Terra  afpecu  erui  folet,  qui  a quodam  faccllo  egrelfi 
rcfta  ad  collem  fe  conferunc,vbi  Terra  apparet  arida,  cii  nulle  prorfus  arbores  ibi  cre- 
/cant.Gradus  ad  afeendendum  funt  lapidei , vt  facjlior  fit  afcenfus  ad  locum,  ex  quo 
terta  ligilianda  effoditur, &fccusfiniftram  partem  Jocus  Terram  continens  confpici- 
tur 


26'4 


Vlyfsi.s  Aldrouandi 


nir  foramine  obliquo,  & obturatOjquod  nififexta  die  Augufti  recluditur;  idq;ncnlip,{[ 
magno  apparatu, & tcrcnionijs  celebratur. 


GA  LE  N VS  Terra'  Lemnia  tres  differentias  recenfct,  quarum  prima  diccba. 
tur  facra,  quoniam  a Sacerdote  figillo  Capra, feu  Diana  notabatur,^  lucta, 
quam  pra’ftantior  commendabatur.  Secunda  vocabatur  Rubrica  ad  vfusFa 
brorum.  Tertia  erat  pradit^i  facultate  abftergendi  Fullonibus  ad  purgandos  pannos 
peridonea. Quamobrem  Galenus,  &alij  Authores  hanc  tertiam  fpecicin  in  extergendo, 
Joco  faponis,probabant.  Prima  fpecies  iam  memorata  hodie,  vtnoftra  fert  opinio, ad 
nosnonaffertur,lcd  alia  charafteribus  turcicis  inJionita,qiia;  vera  Lemnia  noneft,(eii 
pro  illa  bolus  armenus  Orientalis  vfurpatur,  qui  nonrubct,fed  inftar  Ochrs  pallclck, 
Hanc  opinionem  non  folumMatthiolus,fed  etiam  Brafauolus,&  Falloppius  fequnn.p 
tur; cura noftra  artate  ex  Lemnoalihil  amplius  deteratur : loca  enim  illa  prorfus defer, 
ta,  & dcftitutafunt;  hinc  viri  doifti  colligunt  falfum  effe  bolum  orientalem  Oifidniruni 
cfle  veram,&genuinam  Terram  Lemniam, licet  cafdem  fere  vires  participet, neq;et. 
iam  veram  Lemnia  effe  illam  , qu.-E  figillo  Imperatoris  Turearum  in  OUicinisferuatnr. 


Lib.  I.  Oh^  Bellonius  tamen  feriptismandauitantiquidiraum  huius  Terr»  figillum , referentibus 
jer.(i,2i.  Grscis,&  Tureis,  quatuor  tantum  charafferes  continere,  quorum  qui  latera  occupant 


hamis  aflirailantur,  alij  vero  medij  valdefunt  intricati,  & notam  vnciae  medicinalis  rc. 
prsfentantiin  medio  autem  figilli  inter  cbaradieres  quatuor  pundia  conlpiciuntur.Ter. 
ra  autem  huiulmodi  figillonotata  adeo  pinguis  eft,vtcxfebo  conflata  effe  videatur; 
eius  color  in  rubore  inclinans  adoblcurmn  pallefcit,  Aliud  eft  huius  Terrigenus  iiLi 
minores  rotulas  formatum,  cuius  tres  tantum  funt  charaderes,  grandiores  tamen, &fe. 
ptem  pundis  diffindi . Hoc  genus  priore  magis  rubefeit,  guffu  nonnihil  aliquantifpet 
arenofum,  minus  pingue,  & bonitate  priori  minime  cedi. . Tertium  genus  exiguorum 
eft  paffillorum  cum  n^otis  differentibus,  quia  figuram  vnci  Hamo  pifeatorio  fimiliste  6 
ferunt.  In  colore  qiioq;  a cateris  differt  ;cumin  illo  color  albus  rubro  permixtusmacu. 
lisconfperfus  appareat.  Quartum  genus  reliquis  dilutius  rubet, in  quo  figilla  etiam  dif- 
ferentia obferuantur.  Prater  hac,  alia  duo  genera  tum  forma , tum  charaderibus  di. 
ferepantia  idem  Authormanifeffauit.  Alterum  eff  bolo  Armenodiffoluto  adulteratum, 
duas  notas  admodum  obliquas  exprimens.  Alterum  in  trochifeos  rudes,  & impolitos 
eft  formatum  cateris rotundiores  nucis  iuglandismagnitudine,globis  fere  limilcs,prj- 
ter  illam  partem, qua  figillQ  admittit.  Amplius  alia  Terra  figillata  Ipeciem  admodum 


nU  rar  ->  rem  prafefercbat,  eiufq; color  faturatius  rube(cebat,& figillo  plurium  notaram  erat 
pectes,  infignita.  Hinc  colligendum  eft  omnia!  erra  figillata  genera,  einrdem  non  efe  colo. 


ris,  cum  alia  candida,  alia  rubicunda, & alia  ex  vtroq;  eoiore  mixta  confpiciantur. 


1 


I 


Tterntem  raram,  duobus  in  locis  Conftantinopoli  Bellonius  obleruauit,  qua  aromaticum  lapo- 


T«. 


Mufasi Metallici  Lib  II.  2^7 

^ Hoc  ih  loco  exhibemus  duas  tabelJas  rcprffcntantes  Terrs/igiJJatK  varias  icones 
in  qiwi  um  prima  decem,  & feptcm  figurf  con  ipiciuntur,  in  altera  vero  duodecim,quo; 
o.miiesad  nouem  fupra  viginti  afcendunt.  Cum  igitur  tot,  & tam  varia?  fint  Terra?  figil. 
late imprcffiones,BelIoniusaIiquando  cuidam  Ture?  perito  lingua? arabic*  omnes mol 
ftrauit,’  vt  varietatis  charaaerum  caufa  m docerer.  At  ille, omnibus  perJetais,  rcfponl 
dit  iingulos  paftillosduas  tantum  dictiones  arabicas  continere  nimirum  Thin  lucb- 
qu£  Terra  figillatam  indicant  , & varietatem  charadterum  inde  prodire  a/Teruit 
quia  Turea?  eamdem  rem  exprimere  volentes , varie  fuos  charadicres  mifccre  polTunt! 
Alijauterohanc  varietatem  referunt  addiuerfos  Magnates  varios  figillos  habentes' 
qui  huic  muneri,  ideft  T err»  figillandf  pratfucrunt.  Antequam  nofter  fermo  alio  d iri- 
gatur,  nolumus lilentio  inuoluere  Terram  ligillatam  Lcgniccnfem  , qua? in  rotundos 
formatur  paftillos  altitudinis  vncialis , quemadmodum  in  hac  icone  Ledlor  poterit 
confpicari. 


Caufa  varie 
tatis  chara- 
Slcrum, 


B Terra  figillata  Legnicenfis  altitudinis  vncialis. 


Terra  figillanda,  & figillata  in  Blofio  Gallia?  oppido  etiam  elfoditur , qua  pratroga- 
tiuasvera?  Lcmoia?  pollider:  quemadmodum GeorgiusBrauninTheatro  Virbium_* 
diuulgauit.  H.rc  Terra  cum  in  Agro  Blolienfis  oppidi  eruta  fuerit,  & inuenta  ab  eru- 
dito viro,  rerumqinaruraliumdiJigcnti  inquilitore  Francifeo  Guerino,  non  immerito  a 
loco  natali  Blofiaca,  &ab  inuentorc  Giierinenfis  appellabitur. 

Ad  ciairemTerra?  Lenia?  refereda  ell  qusda  gleba  ex  albo,8erufo  colore  mixta, cuius  i/«  nbJe^ 
Hercules  Saxonia  meminit:  hanc  ex  Armenia,  & Samia  terra  conftare , & aduerfus  fe-  Vofa.c.^g. 
brespertilentesvirtutem  Lemni.j?  exercere  prodidit . Pariter  terra  qu.vdam  in  luteo 
colore  obfcura,  annis  elapfis  ab  Hifpania  ad  pellem  exterminandam  delata  fuit,  qu£c 
Lemnia?  facultatespoffidere  dicebatur,  & eftbdi  penes  Marfiam  Hifpani_^  ciuitatem-» 
intelleximus.Non  multum  ab  hac  recedit  Pedemont  ina  terra  luteo  colore  referta , in- 
tuSpartimcandida,& partimrubra,linguE,  adha?rens,  qua?  in  vino,  vel  alia  portione 
Iiquoris,vcl  aquecardiacf  pota  veneniremediu  efl  elficaxicx  Mondeui  inTaurinis  op- 
pido habetur,  montem  regalem  quidam  latinc  vocant. Hanc  virtutibus  imitatur  Bolus 
Dlluenfis  lii  colore  candida , & gypfo  futorum  fimilis.  Hic  fimilitcr  alterius  generis  mon- 
llraturjriempe  coloris aibi  , maculis  ferrugineis  inlignita;  item  aliafublutea  aliqua.-, 
exparte  lineis  albis  pra?dita.  Annis prmteritis in  Agro  Bononienfi a Colono  Terra.-, 
qusdain  pinguis,  tenaxi&  ceram  fere  remulans  effolTa  fuit , qua?  lucem»  admota  nullu 
liquorem  fudit;  hinc  binmiinofam  nonclTe  conitaauimiis;  item  lingu»  vehementur 
adh$rebat:  idcirco  Lcmnis-coirgenerem , &eiufdcm  vii  rutibuspolkreiudicaiiimus, 

Neq;  mirandum  cft  in  AgroBononienfihiiiufmodi Terram  fiiiflc repertam, cum  alijs 
etiam  foililibus  Icatcat.  Deniq;  p,r»^cr  Lemniam,qua?  aduerfus  vanena  commendatur, 
habetur Galata,  Culpea,  Balearica, & Ebufiana,qii» omnes Terri’aRcgionibus,in_^ 
quibus  nafciintur,funt  cognominat» ; & Plinius  has  omnes  tanquam  terras  medicina" 
les  publicauit,  dum  his  fcrpentcsnecari,&fcorpiones  perimi  prodidit. 


Y * 


ELE- 


2(58 


Vl^r^is  Aldrouandi 

ELECTIO. 

N eligenda  Terra  figiliata,qux  magna  antidota  ingreditur,  Medicusvigilans,5( 
i ocuktiis  efle  debet,  ne  Terra  vitiata  pro  genuina  (Lippeditctiir:quandoquidenu. 
^ circa  hanc  Terram  varie  Airthornm  opiniones  circumferuntur*  DiofcorideSjfi; 
Lib.gJ-^  Gaienus  Terram  e Lemno  Infula  eligebant  ,quK  redacta  in  paftillos, ex  Diofeoridei 
fmif.  med.  Capra, & ex  Galeno  figno  Dianpnotabatur.Immo  Galenus,  ob  varietatem  ligillo. 

_/rfc.  j'um,anccps,verita ten»  indagaturus  in  Lemn  um  InfuLim  itinerari  non  recufauit,vbi  ob- 

feruauitfacerdotem,qua:ferramcolligebat,&  mvrbem  translatam purgabat,&cxil. 
Ia  formatos  trochifcos  ligillo  Dianai  exornabat. Haic  erat  ita  rubicundi  coloris,  vtnon* 
nulli  Rubricam  Lemniam  vocaucrint,  fed  improprie, cum  hoc  nomenfpedlet ad  illam 
Rubricam,  qua  fabri  materiari]  vtuntur.  Ceterum  quoniam  hfc  Terrahodieadnos 
nonniliadulterata  affertur,  PharmacopKi  Terram  ligillatam  Magni  Hetruris  Ducis  f 
tuto  eligere  poffunt,  cuius  trochifei  ex  Bolo  Armena  orientali  finguntur. Quamuisau- 
tem  huius  etiam  Terra  fpecies  varioe  ollendantur,  nimirum  rubra , lutea,  Scalbaiui. 
hilominus  rubra  perfedtior  effe  perhibetur,deinde  lutea, cum  hec  ex  vera  Bolo  integre, 
tur , his  a utein  deficientibus  fuccedit  alba , quee  Terra  licet  colore  AntiquorumTertis 
non  refpondeant; attamen  exmincra  Prifeis  incognita  prodire  poliuntinamq; periculo 
faffo,  illis  bonitate, & praftantia  non  cedunt.  Infuper  Bartholom^us  Maranta , in  fuo 
Simplicium  Examine,circa  Terram  Lemniam  valde  hefiratiquapropter  illam  amagnis 
TerrdM  “"itidotis  arcet,  cuius  loco  Terram  Mditenfem  probat , cui  tantam  vim  aduerfustoxi- 
caDiuus  Paulus  impetrauitiQpinimo,  hac  deficiente,  Bolum  Armenam  admittit, noa 
itenjis.  jj]j,„qujexMatera  a '"ertur,  fed  legitimam,  qii?  morbis  peftilentibusfacileoccurrit, 
quaGalenusin  Gap. deTcrra  Samia  memorauitihuic  enim  omnes  prerogatiuf,dccon. 
ditiones Tcrrc-eLcmniceaGalenoallignantur:  p.>-£tcrquamqu6d  odorc,&faporcm ha- 
bet aromaticum,  &raanus  tangentium  minime  inficit.  Item  Matthiolo  in  Commenta, 
rijsad  Diofcoridem  Terra  charadleribus  Turcicis  lignata  non  arridet,  quoniam  miHu-G 
ram  ex  pluribus  Terris  compadam  effe  arbitratur 

PRiEP  ARANDI  RATIO. 

GALENVS  oculatus teflis retulit, quod  Sacerdosquardam  egreffain collcnu 
Terree  Lemni®  feracem,  nullis  animalibus  madia  tis,  fed  tantiiin  quadam  Tri. 
tici,  & Hordei  quantitate  in  Terram  pioicdfa,  alijfq;  iuxta  morem  Patri»,cc. 
fimp.  mcd.  refjjonijs  peractis,  plauftrumTerra  illa  facraoneiabat,  quam  cum  in  vtbem  dtixiffct, 
aqua  macerabat,  & Terra  in  lutum  redadia,  & exficcata/upernatante  a qua, lutum pin- 
gue exficcabat  donec  confiftentiammeliis,  aut  cerat  acquifiuifTctj&huiufmodi  luto  in 
paruas  particulas  difinbuto  figillum  Dian®  imprimebatidenuo  particulas  ficcabat,do. 
nec,  omni  humiditate  confumpta,in  vlum  medicum  trahi  poffent.  Lutum  autem  quod 
in  fundo  fublidebat  tanquam  arenofum , &■  inutile  rcijciebatur.  d 

Hodie  h-TC  Terra,  vt  nonnullis  placet , ligillo  Turcico  munita  ad  nos  defertur , quo- 
niam Turearum  Imperator, arce  in  illo  loco  eredia.  Principes, & Legatos hacTerra do- 
nare folet.Primusautera,  vtreferunt,  quinoftro.TUo  hanc  Terram  in  Italiam  deferri 
curauit,fuitPharmacop®us  Venetus  ad  Infigne  Campan®,qui  proprijs  expenfis homi- 
nes in  Lemnum  inifit. 

V S V s. 

FLORENTINVS  In  Geopon!cis,ad  liberandas  arbores  verraibusvexatas,Terrara 
Lemniam  figillatam  commendat:  illam  enim  cum  origano  tcrit,&  omnibus  aqui 
fubaiftis  radices  arborum  illinit.  HscTerra,  ex  Medicotul’ententia,prolluuiuiu 
fanguinis  ex  vtero  compefcit,prauis  vkeribus  medetur,  morfum  rabidi  canis  curat, fe- 
bris 


Mufei  Metallici  Lib.IT.  20Q 

A bnspcftilcntis  malignitatem  reprimit.  Immd  hodie  nonnulli  Medici  in  alij?  etiam  fe- 
bribusillam  adhibent.  Quapropternon  debemus  mirari,  fi  talis  Terra  infignes  antido- 
tos, nempe Theriacam,&  Mitridatieam  compofitioneingrediatur.Amplius  vlcera  pul- 
inoBisfaoatj&fluxumventriscoercet.  Mirabiles  igitur  figiJlats  Terra;  vires  extollit 
lodocius  his  verfibus.  Enchi- 

LemmAfulmoms conglutinat njlccrf-tetr i,  (impt. 

Et  ventris  fluxum  fingutms  e fi  premit, 
flil  melius  pejlem,  feu  T oxica fim  repellit. 

Sumito  cum  tenui  munera  tantam  ro, 

Non  efl  igitur  mirandum  fi  Diofeorides,  & Galenus  hanc  aduerfiis  illorum  animalium 
iduscelebrauerintjqua;  virus  eiaculantur.  Infuper  loannes  Boterus  animaduertit, 
quod  cxhoc  Terra  tanquam  ex  Argilla  ad  potandum  varietas  vaforum  formatur,quf, 
vt  diutius  durent , in  Fornacibus, more  fiailium, coquuntur.  In  his  igitur  vafis  potiones 
pro  febricitantibus  feruata;  frigidiores  redduntur:  pra:terquamqu6d  virtutem  alexi-  Vasex  ter- 
I teriam  habere  feruntur.  Quidam  Medicus  annis  elapfis  vaspretiofumex,hacTerra_j  ta  Lemnio. 
conflatumFlorentiEoftendebat,quod  poftea  fecum  in  Patriam  detulit. 

Halchemia;  ProfclTores  ex  Terra  figillatafalcm  extrahere  nituntur,  dum  fuper  illam 
ab  arenis  purgatam  Ipiritumterebenthinsfundunt,  nam,  fadiafpatio  bimcftris  dige- 
ftione,fpiritus  optimam  fubftantiamTerrte  elicit:dcindc  chymicis  organis  falem  fubli- 
inat,qui  omni  veneno  relmSatur,  pefti  aduerfatur,&  fabres  male  morigeratas  fuperat. 

DE  TERRA  ARMENIA. 

Cap.  XVllI. 

/EQv^IVOCA,  SYNONIMA,  ETYVIVM. 

OLVS,  feu  Terra  Armenia  hoc  nomen  fortita  eft,  quoniam  exRegio- 
ne Armenia;  finitima  Cappadocia: Romam  primhm; allata  fuerit,  va- 
gate temporibus  Galeni  teterrima  peftilcntia  i quod  nomen  poftea  ad 
alias  etiam  Terras, pofteriorifeculoj  huic  & facultate, & forma  externa 
fimiles  dedudfum  fuit.  Natura  enim  nulli  nouerca , tiim  apud  nos , tiun 
apud  alias  gentes  extra  regionem  .Armenia,  complures  Terras  viribus 
Araieni»  nequaquam  inferiores  produxit.  Hincfadtum  eft,  vt  boli  Armeni  appellatio 
terris  etiam  extra  Armen  iam  genitis  attributa  fuerit  i quod  reliquis  terrarum  generi- 
buscontigiffe  videmus.  Grxcis  jSdiAoe  opjusw»  & Latinis  Gleba  Armenia  dicitur.  Itaq; 
ad  euitandam  a;quiuocationem,  notandum  eft,  quod  ha-c  vox  (Bolus)  fimpliciter  pro- 
lata fignificat  illam  Rubrica  fpecicra,  qua  Inaurat6t=eSj.veJ-Piftores  luis  operibusau-  cMa,  cf 
tum  inducunt.  Bolus  ver6,penultimacorrepta,fVuftumcuiufcumq;reidefigiiat.At  (S<3-  jiolusqmd, 
Gracis,  & Gleba  Latinis  Terram  pinguem,  & in  pulucrem  folubilem  indicat . Qua- 
D re,  fecundum  Columellam,  omnis  gleba  refrjngitur,&  in  pulucrem  foluitur:  hinc  opti- 
mo iure  Ifidorus  Terram  ligatam  g!ebam,.&  folutam  puluerem  appellabat.  Bolus  ali- 
quando pro  Fundo  ab  Authoribus  fumitunqiiapropter  apud  Syndium  otalfiM 
pro  paterno,  & auico  agro  legimus . Imtfidhoc  vocabulummetaphoricefumptumcu- 
lufcumq;  rei  maflam  Cgnificat.  Item  Sol  elegati  transl.itione  /3»Aoc  abEuripi- 

dedicitur.  Nosautem  hoc  in  loco,  nomine  Boii,  fruftum,vel  glebam  Terrp  ex  Armenia 
allatam  iiitelligiraus.  Falluntur,  qui  hanc  Teri  am  lapidem  Armenum  indigitant.-fiqui-  LapisArme 
dem  Terra  facile  in  aqua  foluitur,  lapis  autem  nequaquam:  deinde  Terra  hrec  eftpal-  nusqu.ths. 
Iidicoloris,cum lapis  Armenusad  colorem  cxruleura  inclinet. Multi  Authores Terram 
hanc,  propter  formam.  Lutum  Armeniacum  cognominarunt:  quandoquidemex  hac  Lutum  Ar- 
tanqua/n  ex  luto  Boli,  nimirum  Globuli,  iuxta  Galeni  fententiam,  in  medio  preffi  fin-  meniacum. 
giintur.Auicuinas  autem  lutum  rubrum  ad  cinereum  inclinans  Terram  hanc  nuncupa-  Ltb.g.di^ 
oit:fortaflis hic  Author  aliam  Terram  intellexit: fiquidemha:c,tefte Galeno, colore  l‘>'np.  m:d. 
pallido  eft  referta.Hinc  colligimus  hodiernam  Armeniam  nuncupata  efle  potius  Lem- 

Z 3 niam, 


L.^defub- 

til. 


Soli  varif 


270 


Vlyfsis  Aldrouandi 


niam,  tum  quia  pfop^  Armeniam  non  eruitur,  tum  quia,  cx  GaIcno,Icgitima  Annenia^ 
pallorem  pra^fe  ferat.  Ha^c  autem  pallida  non  cft  deinde  lapis  Armenus  inftarcaL 
.cis,  vellapidis  co<iti  facile  teritur  j nam  Bolus,  cum  ficvniluofus , inpulueremteri 
nequeat. 


LOCVS,  NATVRA, 

& Adulteratio. 


RMENI.'^  Terra, authoreAetio,  eruitur  in  mftnte  Baganafa  Armen is. Carda- 


AI 

nus  tamen  a communi  opinione  recedes  negat  exRegione  Armcni®  vehi,ad- 


ditq;  illam  potius  Samiam,  quam  Armeniam  Terram  elle.  Nos  aliquandov 
dimusTcrra  Armeniam  ex  loco  natali  allatam  pallido  colore  refertam, ficcamq;  indat 
calcis: propterea  Bolum  ArmenamG.ileni  elTe  credidimus:  fecundum  alios  denfior, & p 
grauior  eft  Aftere  Samio,  & inftar  calcis  facillime  foluitur , & in  ore  velud  butyrunaj 
iiquefeit. 

Cum  autem  huius  TerrKoIim  frequens  effet  vftis,Impoftores  illam  adulterare  didi- 
cerunt: quapropter  Matthiolus,  & Brafauolus  diligentes  rerum  naturalium  inquilito- 
res  adulterationem  huius  TerrE  ponderant,  dum  inquiunt  Mercatores,  lucricaufi,es 
duabus  Terris  vnam  coponerejquandoquidcm  Terram  Lemniam  Conftantinopolim 
deferri  curant,  &pro  Armenia  vendunt  ftiadenteseamdem,  ex  Armenia  illuc afporta. 
ri; quam  vero  pro  Lemniaexhibent,vt  colore  ab  altcradiftinguatur, cuidam  albsTer- 
: ibidem  nafcenti  permifeent:  hinc  contingit, vt  minus, quam  finccra  rufefcat,&hanc, 


loco  legitima:  Terra  figillata,  ab  illis  etiam  figillo  munita,  miniftrant.Carcrii  ncuiiu 
hac  fraus  a pluribus  ficdeprehefa,  reliiSa  vulgaribus  Medicis  Terra,  quafignataadut- 
hebatur,  quando  Terra  Lemnia  opus  eft,  Bolum  Armenam  falso  vocatam  fuppeditant, 
Hincintelligimus  ex  eadem  Terra  Lemnia  duo  adulteria  Seri , vn  im  Terra  Arnienij, 
alterum  Terra figillata,  hoc  tamen  dilcrimine , vc  Terra  illa  figillo  munit  i non  (it vera  G 
Terra  Lemnia, neqiTerrafigillata  gen urna, & Terra,  qua  Vulgo  Bolus,  ved  Glcbi  Ar- 
menia dicitur  non  fit  legitima,  fed  naturam  illius  figillatavaduerfus  venena  prafeferat. 


DIFFERENTIAE. 


CARDANVS  Terram  .Armeniam  in  natiuaitij&artiffcialeiTi  difcrimi.mt . Arti- 
ficialem componit  exficcato  luto  rubeo  .Apulia, viribus  Terra  .Armenia  noiu 
diftimili, addito  aceto  aceniino,& fexta  partcolei  communis,  totum  in  lor- 
mam  pultisredigit,  & loco  humidoad  multos  annos  fcpel it.  Id  autc  Cardani  foinnium 
eflfeScaligeriure  optimo  arbitratur.  Terra  vero  Armenia  natiua  Gleba  cft  inuentaittj 
parte  illa  Armenia,  qua  Cappadocia  eft  contermina , quemadmodum  fuperius  luit 
annotatum, & ad  colorem  Ochra  inclinat.Hodie  apud  nos  eftadmodiimrara,  namque 
apud  Pharmacopaos  adhibetur  ad  colorem  lUibrica  accedit , & ex  Hifp.inia,autcs^ 
Normania  aduehitur.  At  Bolus  Armentis  naturalis  flauus  ,&  albus  ex  Hung.iri.i  habe- 
tur,cuius  beneficio  FciTiim  in  Cupruintranfmutari  perhibetur. 

Quoniam  autem  Boli  hoc  in  loco  fit  mentio,non  erit  .i  ratione  alienum  omnes  Bolos 
alexipharmacos  fimul  collatosrccenlere , dc  omnes  pracipuasfpecies,  quas  aliqiimtlo 
obferuauimus  enumerare. Quandoquidem, licet  in  diuerfis  Regionibus  huitihiiod: gle- 
ba effodiantur;  nihilominus  omnes  facultate  aduerfusvcnena^potiuntur.Primitusvifi 
eft  Bolus,  feu  Gleba  Acherontina  lutea,  pinguis,  & taff  u adeo  glutinofa,  vt  lingua: pe- 
filishareatjapud  Acherontu,fiuc  Achcrontiam( Apulia  vrbs  eft, quam  hodie Matwam 
vocam)eruitur,&  Medici  illius  duitatis  in  febribus  peftilentibus  Boli  oriemalis  loco 
vtutur;  quare  ob  infignes  dotes  iam  figillari  capta  eft.Ibidem  eft  alia  Gleba  rubra  Bolo 
Orientali,  qua  pro  legitima  Terra  Armenia  in  Pharmacopolijs  proftat,colore,&lub- 
ftantiaadeo  fimilis,  vtluperioribtis  annis  Impoftor quidam  Mateia  Ventiiis  allaMia 
pro  Bolo  Orientali  Mercatoribus  vendiderit,  quipoftmodumper  vniuerfani  Italbi" 

tnagiw 


iVIufei  Meuilici  Lib.  11, 


271 


A„,3gno  qusftiieamdcm  Glebam  diffeminarunt.  Quinimd  hodie  in  Regno  Neapolita* 
nocautunicft  Edido  Regio , ne  quis  Pharmacopams  alia , quam  hac , loco  Orientali'’!  rotinaqiisi. 
Boli  vtatiir.  AtBartholomaus  Maranta  magni  vir  nominis,  & maioris  dodlrin*dc  il- 
Jius  foculta tibiis  in  Antidotis  phirimiim  d ubitat , cum  cx  forma  fuperficiali  de  interna 
quidpiam  iudicari  polle  negat.  Bolus  autem,  fiue  Gleba  Armena,quoad  colorem, fecu- 
diim  Galenum  eft  paliida,  qnamuis  varietas  colorum  in  illa  hodie  oftendatur. 

Pradiais  copulanda  eft  Gleba,  -vel  Bolus  Bxtica  colore  obfcuro  luteo , lingu®  per-  doliis  Bxti- 
tinaciter  adharens , qua  Chirurgi  Genuenfes , vagante  peftc  , anno  feptuagcfimo  no*  «. 
nopoftfcfqaimiliefimum,fa:Iicifimoeuentuvfifunt,&  propterillius  vim  maximeex- 
(iccantem  vlccribusdepafcentibusmird  fucceflli  applicarunt.  H.rc  Gleba,  nomine  Bo* 
li  Armenaifidto,  Genuam  allata  fuit  Eruitur  in  Hifpania  Bstica  prope  Mai  fiam  Regni 
Metropolim,  quam  Carolus  Clufius  tum  Botanica?  facultatis , tum  omnis  elcgantioris 
litteratura;  periti IfiransMurginPtolemeij&Plinijefle  afleucrat.Hanc  fequitur  Bolus, 
vel  Gleba  Bohemicacolorcrofeo,  lubftantia  admodum  pingui,  fapore  ,&  colore  ero* 
j ci,quain  febribus exathematiunfimptomate  opprelfispra-ftantilfima  pra;dicatiir.  H.rc 
aominc  Terra;  Lemnis,  aut  Boli  Armena;  ex  Bohemia  milia  fu.it,  Succcd  it  Bolus  Bude* 
fccinerei  coloris  linguae  modice  adhaerens,  & Lemniam  imitatur.  Buda’ , qus  Regia_j 
eftHungaritrciuitas  effoditur.  His  addimus  Bolum  Cafinen.rcmJgucoph.Tl  cciloi  isiin- 
guf  tenaciflimeadhKrentem.Eiuitiir  Cafiui  nobili  Latij  oppido.,in  cuius  luderibus  ho- 
die Monafteriu  CafinenfcantiqniirimumaDiuoBcntdiCtocxuUi.Ttim  IpciTatur.  Item 
vila  eft  Bolus  Cypria,Hungaiica  lutea  in  Ha:maptoe,&  Ha-moihagia  laudatiffima.Ite  Cj- 
Hungarica  alia  cafu  apud  Arcem  To  aiinuentamamcum  Mctallarij  montem  Arci  im-  pna, 
minentem  , aptis  cuniculis , perfoderent, pirgue  quidpiam  fiipcrnedcftillareobrer- 
uarunt,  quod  eolledlum,&  acri  aperto  expolitum  in  fubftantiam  Bolo  Orientali  fimi- 
leinfc  conuertit.  Non  eft  omittenda  Bo'us  Mecboacana  lutea  Orientalis  viribus 
praftans,nccnon  Bolus  Meldulcnfis(  Mcldula  jEmiJia;  Regionis  Italis  eft  Munici- 
pium nonignebik  ) colore  ferrugineo,  grauis .pinguis,  Armeniis  loco  vrgante  pe- 
lle li  Municipibus  vlurpata  fuit.  Iicm  Bolusoricmai/s  colore amcthiftino(  Pauonaz- 
G 20  Vulgo  vocant)  natura;  eft  exficcantis,&  vna  cum  Bolo  Orientali, quam  Glebam  Ar- 
menatn  f.ils6  nominant,  aftertur..'iimilitcr  Bolus  Ot  icntalis  colore  roleo,  & colore  Mi* 
nij.  Bolus  Pedemontana,  & Bolus  Romana  lutea,  qiitr  linguic  .idharct.  A mplius  cbfer- 
uata  fuit  Terra  folfilis  ex  collibus  BeattEVi'-ginis  Montis  Vefuliin  colore  Rhabaibai  il 
zinulans,  in  qua  mixti  colores  violaceus  ,.flamis,&  albus  confpiciuntui:  b.rc  febribus 
malignis,  & venenis  aduerfatur.  Bezaar  fortalfis  folfile  Antiquorum  appellati  poterir. 

Bolusquoq;  luliacenfis  vi  bczaitica  eft  pradita,cxcolorclutco,ad  aJbcdincmacccdit; 

Sldiana  Terra  habet  facultates  Armeni.r,  nam  ibi  eft  amnis , cuius  alucus  hac  TcrrL» 
eft  refertus,  & quon  iam  per  ciuitatem  Strigoniam  fluit;ided  Terra  h®c  .Strigonia  figil- 
lata  init  appellata. Gleba  ha;c  Slefiana  taflu  eft  lubtica,&  in  colore  Bolum  Theophra- 
lli  imitatur.In  Bolos  quoque  formatur  Terra  Iluana  figillo  Mngni  Ducis  munita,  & fu-  Terra  ilua 
perius  fuit  notatum,  qua;  febres  ex  venenata  qualitate  pendentes  exterminat,  c&curn  na  (igilU- 
liicco  limonumin  verminatione  puerorum  vtili ter  adhibetur . Huius  autem  varia  fpe-  tm\ 
cies,  ratione  coloris , in  Iliia  Infula  obferuantur . Alia  eft  coloris  albi  tendentis  ad  ci- 
) nereum,  ita  niollis , vt  tangentium  manus  vngere  videatur : quapropter  hanc  loco  S.i-. 
ponis  adhibent.lbideetiaimicnitur  Terra  Samio  lapidis  fimdis.ideoqucnonTcrrajled 
potius confiftentia  qugdam  lapidea  nominari  poteft,  &ob  innatam  pinguedinem,  liu- 
guaoblatavehementeradharet.Nonnulli  Calamitam  albam  vocant,  & in  rebusama- 
torijs,  non  fine  magna  Deioftenfa,  vtuntur:  quandoquidem  credunt,  quod  ficuti  Ma- 
gnes vulgo  C alamita  attrahit  ferrum,  ha;c  fimiliter  carnem  allicere  poffit.  Hoc  tamen 
inter  nugamenta  ridicula  tecenfendum  eft. 


BolusOrie- 

talis. 


C 


VSVS  IN  MEDICINA. 

VM  hxcTerra  in  medico  vfu  vt  plurimum  adhibeatur.  Primitus  contra  mor- 
bos venenatos  valere  traditur:  quapropter  per  vniuerfam  Germaniam  m.aximi 
eft  nominis,  & in  fummo  cultu  habita,  cum  Patientibus  febre  malemorigerata 


Dif^culhts 
arcu  Arme 
«iam. 


Uiflorit-i 
Stiby  ve- 


272  Vlyfsis  Aidrouandi 

correptis  foliciffimo  euentu  adhibeatur.  Etenim  fummopere  ficcat,atq;  refrigerat; t 
quod  Terra: iiinpJiciifimte proprium  efTc  liquido  conftatjqueiu.^dmoduminTerraSa. 
mia , & Temnia  obferuatur,qux  omnes  frigidx  clTe  perhibentur.  Proptcreainpefteil. 
]a  fimili memoraLTa Tbucic:de ^ Qua- Romar  5 Galeni  temporibus, i^uiebatjhancTer- 
ram  vniciim  ftiilTe  prxEdium Galenus  iphe  teftatur.  Immo  idem  Aiithor  eatudetn  inj 
Indyfenteria, alijfq;  alui  profluuijs,  in  eruptione  fanguinis,  in  vlceribus pulmonis, & 
in  fiftulis  fcdis  mirum  in  modum  magniHcauit  j namq;  cum  egregie  liccet,  omnis  gene, 
ris  deftiJlationes  fupprimere  potefl; 

Cum  igitur  hac  Terra  non  folum  tanquam  medicamentum  curans , fed  etiam  tau- 
quam  pramuniens  vi  peftiferx  reJiuifeturjfunt  nonnulli , qui  huius  Terrx  virtute  qua. 
litati  emplafticxj&allringenti  acceptam  referunt,  nimirum  qua  meatus  conftringun. 
tutj  ne  eorundem  laxitas  ingruens  venenum  recipiat  3 & ne  in  cor  reifa  meare  poilit, 
Hkc  autem  opinio  locum  habere  poflet.fiTerra  hac  tantummodo  tanquam  prifidium 
prxmuniens  adhibeatur; fed  cum  conftet  Patientibus  quoq; affumpto  veneno, propi. 
narh  fententia  hac  parhm  tuta  videtur:  quandoquidem  huiufmodi  medicamentum^,  p 
fumpto  prius  veneno,  fua  vi  aftringcnte  coardiaret  os  ventriculi,  & impediret,  quomi. 
niisper  vomitum  reijci  poflet;&  tunc  citius  ad  cof  accederet.  Totum  autem  oppofituin 
nos  docet  Galenus,  qui  fide  oculata  prodit  venenunf  pra  fumptum  vomitu  femperreij. 
cijhaufto  medicamento,quod  Terram  Lemniam  recipiat . Id  autem  quoddeTemG 
Lemnia  tradit,  idemdeTerra  Armenia  intelligcre debemus . Praterquamquod peri- 
culum luffocationis  ab  aliqua  qualitate  maligna  prodiens  medicamine  huiusTcrrt 
tollitur.Huius  rei  exemplum  habemus  a Cl.irillimo  Iouberto,qui  narrat  hiftori.tm  qua- 
tuor  hominum  a fe  curatorum,  qui  dum  Stibio  chatartico  incaute  prxparando  incutn. 
betent,  aura  Stibijvenenata  penefuflfocati  funt,moxduobus  fcrupulisGlebs  Arme- 
niiEjegitimrc  fingulis  illorum  exhibitis,  libera  fadfa  ell  refpiratio,&  ftrangulatus, 
quo  maxime  premebantur , omnino  fublatus  eft.  Quamebrem  non  erit 
dicendum  id  a vi  cmplaftica,  & aftringente  medicamenti 
prouenire,fedpotius  a tota,  vt  aiunt, fubftantiaj 

qua  huiufmodi  opus  peragitur:  cum  5 

terra, & argillacea  medica- 
menti qualitas  id  pra;- 
ftare  minime 
queat. 


H 


yLVSSIS 


A 


VLYSSIS  ALDROVANDI 


PATRlTll  BONONIENSIS 
' MVSJEl  METALLICI 

LIBER  TERTIVS, 

'%ir 

DE  SVCCIS  CONCRETIS 
in  Genere.  Cap.  I. 

^ ORDINIS  RATIO,  ET  DESCRIPTIO. 


XPLICATA  Terrarum  natura,&fa<fta eorum, qure eu i!Ia_, 
finguntur  enumeratione,ord inis  ratio  expoftulat,vtfuccos  con- 
cretos profequamur,  qui  a varijs  Terris  luam  originem  ducunt. 
Eft  autem  luccus  concretus  proprie  didius  corpus  fodile  ,qu'id 
vel  calordenfauit  ,vel  frigu  coegit  ,&  in  humore  aliquo  poliiu 
facile  foluituriproptereaneq;  lapidis  nomine,  neqj  metalli,fuc- 
cus  concretus  erit  appellandus;  nam  licet  lapides  ,&  metalla  ex 
fuccis  integrentur , ita  tamen  compadfa  fune,  vt  aut  nunquam. 


aut  admodum  difficulter  diflbluatnur. 

’ GENERATIO,  ET  DIFFERENTIAE. 

QVADRIFARIAM  fuccusconcrediusgeneratur:  primo  dum  calor  rem  ficcam 
ImmifcethumidKjdeinde  mixtionem  coquit,  aut  quando  aqii»  terram  lam- 
bentes aliquantulum  cralTatefficiuntutiaut  quando  humor  concluius  materia 
— ' metallicam  corrodit.  Nam  quando  materia  eft  *raria,inde  i efultat  fuccus 
concretus  Chryfocolla  cognominatus . Si  aqua  lambatPyritem  arofum  „ & friabilem, 
fiKcuseuadit  acerbus,  vndepoftea  atramentum  futorium,  vel  alumen  liquidum  emer- 
git. Aut  denique  fucci  liquidi  virtute  caloris  a Terra  erumpunt , & fi  ingens  fuerit  vis 
caloris, fuccus  e Terta  manat  copiofus,  veluti  Pix  ex  Piceis  crematis  difluit : fin'  autem 
virtus  ignea  non  fuerit  vehemens,  fuccus  paulatim , inftar  refina  Laricis,  Abietis,  & fi- 
inilium  arborum,  dcftillabit.  Itaq;  ex  his  omnibus  humoribus,  vel  calore  denfatis , vel 

fri- 


Chryfocol- 
li  Atrame- 
tum 
um^ 


274  Vlyfsis  AIdrouandi 

frioore  coaiSisfucciconcrctiita  cognominati  oriuntur:  nam  quilalfuseftinSalemg 
dcnfatur,  qui  amarus  in  Nitrum,  qui  acerbus,  & calidus,  alter  in  Alumen,  alter  in_j 
Atramentum  futorium  coniiertitur*  Hoc  autem  oidine  naturam  opciari  inde  matiife, 

ftum  eftj  quoniam  artis  experientia  id  demonftrat,qu»  exaqualalfaad  fpiffitudineji 

Arsit Attiric  denfata  Salem,  ex  aluminofa  Alumen,ex ea, quE  Atramento  lutorio  infcfti eft,Atra. 
jtfKuU.  mentum  futorium  concoquit.  _ ^ 

' Jdi  autem  funt  fucci  medicinales,  qui  vel  funt  conci  eu,  veluti  qut  lupcims  fuerunt 

memorati,  vel  funt  liquidi.  Succum  liquidum  vocamus  materiam  compofitam  in  vi. 
fceribusTerrs,  qu®  materia  licet  fitliquida,  non  poteft  tamen  aqua  nuncupari  ratio, 
ne  mixtionis,  veluti  eft  Alumen  liquidum,  quoniam  eft  materia  liquida  adlu,  & mix, 
ta.  Huius  conditionis  eft  Naphtha  leuPetroleum,veI  fuccus  lapideus,  qui  eftveliiti 
lapis  eliquatus,  & cum  refrigeratur,  concrefeit.  Deinde  fuccus  concretus  duplicem 
„ habet  intelledlums  vel  enim  eft  materia  facile  liquabilis  ab  humido , & hic  eft  fuccus 
‘ concretus  propriS  didlus.  Succusautemconcretusimpropriediclus  vocatur  cfuicquid 

cretus  tm-  j^^niido  concretum  nunquam,  aut  difficulter,  nili  longo  temporis  traflu,  in  humo-  f 

propno  t-  ^g^jjipoluitur,  veluti  eft  omne  genus  lapidum:  nihilorninusapudVulgumfuccicon- 
^ creti  lapidei  appellantur,  quos  ex  aquis  in  dieslapidefcere  obferuamus;  hoc  tamen 

dArimine,vtalijexfedimentoaqua;  refultent:  quemadmodum  Leiftor poteft con- 
fpicati  in  hac  figura  fucci  concreti  C aftelli  feptem  aquarum  Rom®. 

Succus  concretus  Caftelli  Teptem 
* aquarum  Romze. 


f 


Sunt  enim  Romat  feptem  Caftra  nuncupata  fub  monte  Efquilino  prope  templum  Dioi  H 
Petri  ad  vincula,  vbi  exaqu®  fedimento  concrefeit  huiufmodi  lapis  multis  tuberculis 
refertus  adinlfar  f®cis  vini  ^Vulgus  vocat  Tartarum)  qu®  circa  partem  doliorum  in- 
ternam concrefcerc  folet.  Ad  huius  imitationem , alias  fucci  concreti  lapidei  fpecies 
mo^ramusj  quales  funt  tres  in  hac  Tabella  delineate.  . 


Succi 


■wp"5HrTar 


Mufaei  Metallici  Lib.IlI; 


275 

Succi  concreti  lapidei  varis  fpecies. 


Item 


2^5  Vlyfsis  Aldrouandi 

Item  exfedimento  aquf  in  tubulo  plumbeo  Fontis Bononienfis  talis rcfultatfuccasco. 
cretuSj  qualis  ante  oculo&boc  in  loco  ponitur  figuratus. 

Succus  concretus  in  tubulo  plunnbeo  fontis 
Bononienfis. 


Succi mn»  r lapidis  arenarij  ff  pifiime  obferuauimus  ex  aquis  per  fodinastri- 

' con  rett  ‘-°'’“^tum  arenarium  circa  Antra,  &Cauernas,  ex  quibus  lapides 

‘ arenarij  eruuntur  oriri, qui  non  folura  figuram  Stiru-e  lapide»  fecundiim  longitudine® 

"^^5  » adipiTcitur , fed  etiam  aliquando  iuxta  latitudinem  aqua  deftillat  ,&  fuccum  concre- 
tum tanquam  laminis,  corticibus,  & membranis  integratum  producit.  Hiceiiiin  orit® 
a frigiditate  aqua:  tanquam  caufa  eilkiete,  & a materia  arenofa  inaqua  cxiftente,i®‘ 
ta  formam,  qu»  in  hac  tabella  exhibetur. 


Succus 


Mufei  Metallici  Lib.  III. 
Succus  concretus  arenarius  lapideus. 


277 


Erat  autem  huiufmodi  fuccus  concretus  coloris  cinerei  obfcuri ; deinde  poflumus  ^ 
‘onijcercjab  aquis  erodentibus  in  hanc  formam  fuiffe  rcdaaum.Pret.erea  ex  aquis  ftii- 

lantibusfucco1apideoimbutisconcrcfcitfuccus,velpotiusTophus,velftiriaiuxtafor-  ' 

itiam  in  hacTabella  ddineatam. 


Aa 


Suc- 


2/8 


VlyfsisAIdrouandi 
Succus  concretus  ex  aquis  ftillantibus. 


Huic  addimus  Stirkra  lapideam  Topho  congenerem  in  hac  Tabella  effigiatam)  vh 
etiam  confpicitur  fuccus  in  lapidem  concretus  cum  palea. 

Inter  fuccos  concretos  lapideos  recenfcndum  eft  Stalagma  Tyburtinuni)  quoilaffi- 
milatur  Anifis  Sacharo  albiffimocoopertis,  quod  opus  Seplafiarij  peragere folent, hu- 
ius iconem  ob  oculos  ponimus.  Namq,Gr£Eci  dicunt  ftillare.-ideoqucapua 

Plinium Stalagmum  vocatur puriflimum  Chalcanthi  genus,  quoniam  fierethyberno 
tempore  guttis,  vel  Stirijsin  Scrobes  decidentibus  . Antiqui  etiam  Stalagmum  voct' 
runt^enus  Inauris  figuram  guttteimitantisj  quam  ?aAaj.fioV  Grjci nominant, 


Mufei  Metallici  Lib.  III. 


27P 


Stiria  lapidea  Topho 
congener  nu.  t.&  e. 


Sucens  concretus  la- 
pideus cum  palea 
num.3. 


J 


Aa  a 


Sta- 


28o  yijfsis  Aldroiiandi 

Stalagma  Tjburtinum: 


Amplius  fucci  concreti  improprie  didli  nominanturetiam  illi,  qui  ex  liquore  Maris 
falfo  refultant  Siquidem  fpuma  Maris  cum  tenuifllmis  fordibus  permixta  AlcyoniuBi 
& Adarcion  producit,de  quibus  in  lecundo  libro  verba  fecimus.  Quando  aiueiicj 
huiufmodi  materia  ex  Maris  fpuma,  & fordibus  concrefCens  fubrotundam  forroanu 
TUamari.  acquifiuerit , hanc  pilam  marinam  appellare  folemus . Carteriim  aliquando  obfcrw- 
vaquidjit.  urmus  huiufmodi, materiam  in  mari  concrefcentcm,  & vermiculo  tum  fpeciera  induen- 
tem i Quapropter  fuccus  concretus  marinus  fcolecias  nobis  fuit  nuncupatus. 


Succus 


2^2  • Vljfsis  Aldrouandi 

Succus  concretus  Marinus  fcolecias  alter. 


XvMVaA 


,-1'^  ^ 5>>?''>sv 


Infuper  addere  voluimus  aliam  tabdlam,iii’qui  delineatur  Adarclum  verum  moUe 
Diofeoudis  iubnumero  5.  cum  ex  matcrijsprtedidlis  inmareconcrefcat:  imnidints' 
dem  tabcliadelincatur  fuccus  concretus  candidus  ftalagmites  lub  numero  i.Ibidcnu 

quoqifub  numero  i & 2.  conlpicitur  lapisfpongiteSiliquidemha:c  onmiaexfordi!>''* 

marinis  concrefeere  perhibentlir. 


MufsiMeuIIici  Lib.IIL'  283 

— • -- 

Succus  concretus  candidus  ftalagmites* 

t--  V-*  ' i,  ' f. I ^ 


I 


•Hitt.ca.iZ- 


Succi 

cnqui. 

Succi  fi»~ 
gues  qui. 


CordUum^ 

qude. 


bi.t^Met, 


Ctirdliam 
cur  diiiu. 


2^4  Vlyfsis  AIdrouandi 

Quid  fiinile  pr^diiS^isfuccis  concrctiS)&  prj fertini  mollibus  eruitur  in  Lneu  Mexica,  fi 
no,  vt  refert  loanncs  Eufebius  Icfuita.  Nam  quidpiamlimofum  in  nonnuIlisMexkani 
lacus  ahieis  fummas  petit  aquas,  idque  veritur  , & palis  coaggeratur : Indi  excoautn, 
& aliquantifper  infolatum  in  placentas  formant,  rurfufq;  hei  bis  virentibus  fuperpoli. 
rUmSoli  exponunt,  donec  perfedfcarefcat;  deinde  tanquamcafeus  ad  vniusanni  vftini 
reponitur.  Eftur  vbi  opus  eft  cura  Maizo  torrefadio, & vulgaribuslndorum placentis. 
Sapore  eft  cafei;  vnde  apud  Hifpanos  nomen  inuenit,  fed  minus  grato,  & ca?ni  quodj' 
odore.  Color  adhuc  recenti  cyaneus,  aut  viridis  ineft,  fed  inueterati  color  adnigtuai 
inclinat:  improbi  eft,  & rufticani  cibi : Demum  in  aquis  marinis  fuccus  etiam  lapideos 
latibulatur , ex  quo  Coralium  ftib  vudis  concrefeit,  & alitur;  & hsc  de  fuccis  concretis 
improprie  nominatis  didia  fiifEciaiit. 

Sinaddifferentias  fuccorura  concretorum  proprie  nuncupatorum  accedamus,  hos 

partim macros,  partim  pingues  comperiemus.  Inter  macros,  Sal,  Nitrum, AlumcUj 
Chalcanthum,  Chalcitis, Mify,  Sory,Melantheria,  Chryfocolla,CKrulcum  Armeniii’ 
Aerugo,  & Ferrugo  recenfentur.  Verum  ad  fuccos  pingues  Auripigmentum, Sandara-  F 
cha,  Sulphur,Bitumen,confcquenter  Naphtha,  Piiralphaitum,Mumia,&  Camphora, 
&Succinumreducuntur;  de  quibus  omnibus  figillatim  differendum  erit;  dumuiodo 
prius  de  Coralio , quod  interfuccos  concretos  improprie  didlos  connumeratum  luit, 
nonnulla  in  medium  afferamus. 

DE  CORALIO. 

Cap.  11. 

SYNONIMA,  EORVMQ.  ETYMVM. 

O R A L I V M cum  fuccis  concretis  maximam  exercere  cognationem® 
inde  colligimus,  dum  aliquando  illud  vidimus  adhuc  imperfeflum, 
&rude fitcco concreto .albefccnte circumdatum , cui fpecies quadam 
Alcyonijfpongiofa, decolore  ferrugineo  inlignitaadhaerebat.  Immd 
in  publico  Mufaeo  Chama  Marina  colore  interno  albicante , & exter- 
no cinereo  adhuc  feritatur,  in  cuius  dorfo  fuccus  coralinus  concreuit, 
Quapropter  magna  no  debemus  premi  admiratione, fi  Coralium  ab  alijs  inter  frutices 
marjnas.ab  alijs  inter  lapidcs,&demu  ab  alijsinter  bitumina  rccenfeatur.  Huncigitnt 
locum  in  hac  Hiftoria  promeruit , cum  viam  adfuccos  concretos  proprie  diflosnobis 
fternat,  inter  quos  Bitumina  connumerantur. 

Pr.-etcreacum  infequenti libro  delapidibus  verba  fint  facienda , Coraliumlocum 
medium  occupabit,  quod  neq;  frute.x,ncq;  lapis  effe  perhibetur, fed  lapidis  quodam- 
modo naturam  induit.Itaq;  Coralium,  aut  Coralium, fiue  Corallus,fecundiimMarbo. 
deum  Gallum,  appellatur.  Deberet  autem  hoc  nomen  viiicoL.  feribi  contra  com- " 
munem  abufum;namlemper  apud  probatilfimos  Poetas  hoc  vocabulum, ante  permiti- 
ma  correpta,  inuenitur.  Huius  exemplum prabet  Ouidius hoc  verfu. 

ijuoqne  Corat/^  s eadem  natura  remanftt. 

Aliquando  tamen  AufoniuS,  metri  caufa,  in  Mofela,  L.  geminauit , quando  cecinit. 

Cum  virides  Algus,  dr  ruhru  Coralha  midat 

Aeflus. 

Idem  prscftitit  Claudianus  in  Nuptijs  Honoi  ij,  & Maria  hoc  verfu- 

iMergit fi  fubito , vdlitq-,  Ctr-illia  Cletho. 

Infuper  Corallusapud  Marbodeum , & Coralium  apud  Sidonium  in  Epithakinin 
Rutecij  legitur. 

LdSiei punit  m firntirntur  colU  Coralio. 

^ Apud  Lexicographosgracos  habetur  aopaAa/or  fiucxsp/A/oraVowxBpac  velquali 

xupu  dMloi  ,nempctonfura,&  pralcaionc  captum,nec  aliter  Theophraftus,quama 

fecando  Curalium  vocauit.QuaraobrEm  aliquibus  LatinisCuralitini!®^ 


Mufasi Metallici  Lib  IH.  285 

Ceralium  fuit  cognominatum.  Cur  non  poter  it  vocari  Coralium,  qtiaficor  alat  ?ctim 
Auicenas  inter  cardiaca  medicamenta  ilJtid  rc.cenfeat,  qiif  cordi  luminam  hilaritatem 
afferunt.  Aliqui,  tefte  Diofeoride,  Coraliu  ii  A/floefintfposindigicarunt,  cnm  illius  figu- 
ra lapideam  arborem  rcpr»lentet.Ampliiis  Coralium,  tefte  Plinio, Gorgonia  vocawr, 
cum  ab  aquis  cxtradlum  durie iem  lapideam  protinus  induar,  quemadmodum  illicua- 
feruntlapides,  qui  Gorgonas  cxafperarunt.  Piiniiis  quoq;  Coralium  aliquando  Pyri- 
tcnicognominauit;  cum  ignis  illi  plurimum  infic . Sed  aduertendum  cft  Coraiiui’n_j 
neq;  Pyritem,  neq;  aliquam  eius  fpeciem  efle;  Plinius  enim  Pyritem  vocitat  omnem  la- 
pidem,ex  quo  ignis  excutitur.Deniq;  Antipathes  eft  nomen  CoraIijnigri,quod  aducr-  Antip.ithes 
fusmultos  affectus  medicamen  amuletum  elTe  perhibetur : cum  apud  Gra-cos  a.?;  t « qmdjlt. 
contrariam  habens  a ffedlionem  exponatur,  aut  iilud, quod  oppolita  affettione  praditu 
clljConlequenterqucvim  relidendi  pollidet:  viide  oritur  Antipathia,  qua;  repugnan- 
tiam fignificanCoraliu  Arabibus  vocatur  Bafad  Mergen,Beft,liue  Morgian, Gallis  Du 
Coral,  Italis  Coralio,  Germanis  Corall,  Hifpanis  EI  Coral. 

DESCRIPTIO,  ET  GENERATIO. 

DIOSCORIDES  Coralium  plantam  marinam  conftituit,qu£  fnb  vndismariti- 
misfuam  mollitiem  naturalem  pollidet, ab  aquis  autem  eduCia  iapldeamfub- 
ftantiamadipifeitur.  Idem  exponit  Ouidius  his  vcifibus:  ' '5- 

Sic  & Coriduim,  quo  primum  contipit  auras  metam. 

Tempore , dure fett,  pioWs  fuit  herba  Jitb  iitdis. 

Quapropter  Dio Icoridcs  Coralium  ferro  comparauit,quod  candcfadlum,  & in  aqua 
nierlum  iiidiirauir:  pariter  Coralium  in  Acre  temperatur, & dtircfcit:  Quinimd  'uh 
jquishscplanta  viridis  effe  dicitur,  led  in  Aere  , quali  quod  illam  pudeat  proprium 
ainiliffe  locum,  rubefeit.  Plinius  huic  marino  frutici  baccas  candidas  lubaqua  pariter 
molks  aflignauit,  qum  vna  cum  frutice  ad  aerem'  edudim  indurantur,  & rubefiunt . Hmc 
iautemPlinij  deferiptio multis  non  arridet ; cum  nullmbaccm  in  Coraiio  obieruentur: 
nihilominus  in  prmientia  Plinius  reprehendendus  elTcnon  videtur:  fiquidem  Lobe.' 
lius aliquando  delcriplit,  & Coralij  plantam  cum  baccisdclineauit,qua’bacca?  potius 
tubercula  circa  ramos  Coralijs  efle  videntur.  Itera  Marbodeus  Gallus  in  libro  de  Gem- 
mis Coralium  hunc  in  modum  deferibir. 

Cor  alius  l bis  eji,  dumviuit  in  dcqmrervtmen 
Retibus  auulfiss,  •velcdfut  acumine  ferri,  ■ , 

Aere  contaciusjh  durior,  (jr  Upidefeit-, 

Sjdcp,  color  viridis  fuerat  medo puniems  fit. 

Et  velut  arbuta  ramufeulus  ejje  videtur-, 

Circa  fimpedem  vix  longio-'  inneniendus . 

Hinc  colligendum  cft  a Poetis  Coralium  ratione  coloris  punic»iim  nominari , & ab 
alijs  fragile, &iiquidum  dici,  cum  ex  lucco  concrelcatlapideiccnte.  Poftmodum, quo- 
ad fruticis  altitudinem,Maxbodeus  veritatem  non  eft  aflccutus:qiiandoquidcmGefne- 
luSj&AnfdmusBoetiusoculatiteftcsplantaui  Coralijad proceritatem  humanam  .. 
afcendentemobleruarunt. 

Qu^uad  generationem ,& originem  Coralij, Primitus  fabulofa, deinde feria  recita- 
bimus.  Ouidius  Canendo  narrat,  cum  Perfeus  caput  Mcdula;  abfeiflum  circa  litus  in_» 
arenam  fubftratisvirgis,&fn]ijsdepofuiflet,  virgas  iilasa  capite  contadlas  indutu ifle. 

Hoc  autem  Nympha;  Pelagi  animaduertentes,  virgas  in  lapides  mutatas  perMare^ 

Iparferunt , qu*  quodammodo  Coraliorum  femina,  & propagines  luci  une;  de  quibus 
lapidefcentibus  virgis  Poeta  verba  faciens  canit  hunc  in  modum. 

N unc  quoq-,  C oraiijs  eadem  natura  rema-nfit 
Duritiem  taBo  capiant  vt  ah  aere  quodq-, 

V imen  m aquor  c er  at,  fi  at fuper  aquor  a faxum. 

Haftenus  nugas  alTeruimus,  nunc  feria  loquamur  oportet . Planta  Coralij  in  fundo 
Maris  lignofa  eft  conftituenda,  qua;  naturam  Coralij  tunc  induit,  quando  fuccus  lapi-  Generatio 
dcfccns  totum  lignofaplanta  corpus fubit,  illudque  adeo  alterat , vt  in  propriam  con-  veraCora- 

ucr-  lif. 


2^6  Vlyrsis  Aldrouandi 

ucrtatnatnram, cum huiufmodifuccus coagulatur.  Quapropter  non  cft  verifimil*  , 
hanc  plantam  fub  aquis  mollem, & ediiflam  diircfcerejquoniam  narrat  Anfelmus  Bot, 
licusvirfide  dignus  feconfpicatiim  fuifle  apud  Antiquarium  Imperatoris  Coralia^^' 
quorum  nonnulli  furculi  adhuc  erant  lignei.  Hinc  colligendum  eft  nullam  huius  gcnt’ 
ris  plantam  haberi  po  fle  cum  aliquibus  ligneis  furculis,  ii  tota  extra  aquam  lapidcfo! 
rct.  Qiiamobrem  nota  dum  eft  idem  Coralio  contingere,  quod  arbufculis  in  alijsjquij 
lapidefcentibiis  natis  acciditmamq;  fuccus  lapideus  tota  illam  arbufcul?  partem, qua,,  i 
penetrat  in  lapideam  fubftantiam  tranfmutat.  SimilesarbufculK  partim lignei 
partim  lapide*  in  Mufeo  publico  vifuntur.Vnum  fupereft  confiderandura,  an  Coralii 
arbufculaexfuccolapideocrefcat,  &poftea  ab  eodem  (ucco  alteretur.  Primdhnc 
Coralijfiuticem  inftar  Coralin*,  Alg*,&  aliarum  plantarum  in  Mari  crefcentiumlinc 

r , fucco  lapideo  non  augeri  exiftimamus.Pr*terea  dicendum  eft  huiufmodiatbufculii 

non lapidefcere,  priufquam  emoriantur, &, iuxta  fentcntiam  Anfelmi  Boetij,CMi. 
Martsqua-  natur* motu,  vel  quando  fuccus  lapidefcens  in  arbnfculas ni. 

0 ap  e-  vehementeragit:  namque  penetrans  intimiores  partes  illas  facile  tranfmutat, 

enecat. 

NATVRA.  ET  LOCVS. 

MVLTI  Authores  in  hanc  venerunt  fententiam  Coralium  participare  natu, 
ram  gemmarnmrCardanus  tamen  Coralium  non  efle  gemmam  affcueramins 
dixit.  Eft  huius  natur*,  fi  veritatem  Diofcorides,&  Plinius  aflequutirar,vl 
inaereindurefeat.  Hoc  autem  fi  in  veritate  verfatur , quod  non  credimus,  indeprO' 
cedit,  quoniam  Aer  illius  humiditatem  ficcat,&  frigus  partes  cogit.  Refrigeratura»' 
temabaereetiamsftiuo, quia parsaeris intimas Coralij  partes  penetrans  frigidij 
lib.  j.  taf,  euadit:  cun<aisenim  conftat  acrem  diflipatum  refrigerari.  Auicennas  contemplans  na- 
1 a y.  turam  Corali  j,illud  frigidum  in  primo,  & ficcum  in  fecundo  gradu  conftituit : propte. 

rea  inter  medicamenta  cordialia  illud  recenfet,  cum  vapores  putridos  exficcarcpoli,  ® 
qui  interdum  ad  cor  peruenietes  naturalem  illius  calorem  derftuere  poflunt.Etquan. 
do  Coralium  fufpenfumad  dolorem  ftomachi  ab  Authoribus  commodatur,  hunceffe- 
dfum  a primis  qualitatibus  minime  pendere  exiftimandum  eft  ; cum  frigiditas, &licd- 
^ tas  calori  naturali  opponatur  iquamobrem  fimilisefleftus  ab  alia  qualitate  occultu 
ycordy  cjun  emerget.  Itaq;  Coralio  hanc  proprietatem  Natura  ingenuit , vt  fanguinem  purificet, 
Kut».  partes  prycipuasroboret,&  hominem  hilarem  reddat;  imnio  has  affeftionesmagisin. 

tenfas  habebit  illud  Coralium,  quod  maiori  rubedine  erit  infignitum.  At  vice  verfij 
Coralium  nigrum,  vel  fubnigrum  hominem  MelScholicum  reddere  perhibetur.Quan- 
do  autem  Coralium  elaboratum,  % perpolituma  viris  geftatur,  hoc  fibi  a natura  com.  I 
parauit,  vt  exuberandus  rubefcat,quam  fi  gcftetur  a f*minis:quandoquidem  muliebri 
cofuetudinein  quemdam  pallorem  clangiiefcit,&  colore  natiuo  fere  deftituitiir.  Hoc 
autem  inde  oriri  creditur,  quoniam  femin*  tanto  calore,  quam  viri  non  fintpiaditif, 
aut  quia  non  tam  puri  vapores  a corpore  mulierum,  quam  a corpore  virorum  iii  Cora, 
lium  exhalent,  a quibas  Coralium  vehementer  afficitur  : etenim  manifeftum  eft  Cora-H  i 
ronlium  lium  rubrum  pallefccre,  & varijs  contaminari  maculis,  quando  ab  homine  aifeftu  la-  I 
jBa;*  thali  correpto  geftatur;  Quapropter  futuros  morbos,  mutatione  coloris,  dcmonftra.  | 
culetur,  refolet. 

Quoad  locum  natalem,  feribit  Diofcorides,plurimum  Coralium  circa  Syracufasad 
Promontorium  Pachiniim  reperiri.  Item  generatur  in  Mari  rubro,  fed  nigrius;fimilit« 
in  Mari  Perfico , vbi  /-««  cognominatur . In  Gallico  fimi  pr*ftantilfimura  circa  St*cba- 
das  Infulas,  necnon  in  Mari  Siculo  circa  Heliam,&  Drepanum,  ad  mentem  Plinijcrc- 
...  , vero  Aeolias  pro  Heliam  emendat.  Quinimo  ante  Neapolim  Campe* 

^ eiiatmaxime  rubens,  & molle  eruitur.  Itaque  dicendum  erit  Coralium  crefeerein  Mefi 

CHS  nmiis.  rubro  , Perfico,  Gallico,  Siculo,  Tyrrheno,  Liguftico,  & Africo;  quemadmoduraDio. 
fcorideSyPliniuSj  Matthiolus5Brarauoius5&  MyJiusaftriuinr,  Hodie  in  Mari 
mum  Tyrrheno,  & Siculo  copia  Corali;  colligitur;  cum  tamen  Plinius  de  iliius  inopi» 
blim  conquereretur.  Retibus  etiam  apud  Sardiniam, & Corficam  Coralium  expifean- 

tur, 


Mufcsi Metallici  Lib.HL  2H7 

1 tur,qiioc!  deinde  apud  Genucnfes  expurgatur.  In  ijfdem  locis  candidum  quoqjinue- 
nitur,  non  tamen  eompadlum , neq;  tam ponderofum , vt rubens , fed  leuius , & inftar 
ipongisrarumapparet.  Deniqj  Coralium  nigrum  genuinum  in  GalitiaHifpania;  inue- 
niri  traditGefnerus.Spurium  vero  SaualU  nuncupatum  e Barbariajvel  Africa  mittitur. 


DIFFERENTIA. 

PRISCI  Authores  duo  tantum  Coralij  genera , 'quoad  colorem,  propofuerunt; 
nempe  rubrum  & nigrum,  quod  Antipathes  nuncupatur.  Candidi  autem  neq; 
Diofcorides,neq;Plinius  meminerunt:  Nifi  ex  aliquorum  interpretatione,  vcli- 
iTuiSailercre, Coralium  album  tunc  fuilTe  a Diofeoride  indicatum,  quando  pallidu  m 
tanquam  vitiofum  improbauit . At  nuperi  Authores  varias  Coralij  d iiierentias,ratio- 
necoloris,conftituerunt,  nempe  rubrum,  album,  nigrumjviridcjfubflauum,  cinereum, 

B fufciim,  &alio  mixto  colore  infignitum.Amplius  in  vna,&  eadem  Coralijarbiifcula^, 
immo  in  vno,  & eodem  planta  ramulo  varietatem  colorum  obferualTe  tcftatur  Brala- 
iiolus.  Hoc  etiam  cum  animaduertiffet  Cardanus , tandem  pronunciauit:  hanc  Cora- 
liorum varietate,nec  a:tate,nec  fpecie  differre:  cum  huiufmodi  Coralij  frutices  quem- 
admodum reliqui  lapides  vapore  Maris  tingantur.  Infuper  in  fingiilis  priorum  coloru  Corttlma 
differenti js  alie  multa?  obferuantur:  cum  aliqua  Coralij  planta  fit,qua?  exterius  albicet,  varietas 
& interius  rubeat.  Itemvna,&  eadem  Coralijaibufctila  varij  eftcoloris:vidimusenim 
aliquas  nondum  exadic  in  lapidem  mutatas,  & omnes,  vel  fufco,vel  viridi,  vel  alio  co- 
lore erant  iufedi-f:  ramufculi  folu,in  quibus  vix  aliquid  ligneum  apparebat,  rubefeere 
incipiebant;  quemadmodum  pomis  contingit,  in  quibus  color  pofti  cmus,qui  eft  ruber, 
maturitatem  indicat.  Aliquando  fragmentum  Coralij  doiftiffimo  Vlyfsi  Aldrouando 
communicatum  fuit , quocl  erat  bicolor ; nam  pars  in  terra  Maris  delitefcens  fubalbi 
erat  coloris  ad  cinereum  tendentis,  &pars  Coralij  fuperior  intense  rubefeebat:  quare 
Coralium  Ery  throJeucon  iure  optimo  poterat  appellari. 

G 

CORALIVM  ERYTHROLEVeoN. 


HIC 


lU 


Vlyftis  AIdrouandi 


cundius  mas,  & dilutius  firnina  cognominetur.  Hic  exhibemus  iconem  maris  Cotaljj, 


ejuocirca  poterimus  affcrcre duplex effe  Coralium, aliud  maturum, aliud  immatu- 
rum, maturum,quod  perfedie  tubefeit;  immaturum,quod  varijs  coloribus  cft  refemiffl. 


Coralium  album  verum  a rubro  non  lubftantia,  fed  colore  tantiim  difcrepat;qiiaiMi! 
Coralium  fint,  qui  album  non  reperiri  exiftiment . Coralium  album , quod  in  Pharmacopolijs 
album feruatur  exiguus  furculus,  tanqua  Stclcchitcs  ellc  videtur, meatibus  vbiq;  cauis (cum 
duarum.  legitimum  fortaflis  folidum  fit)  ramis  paruis,  breuibtis  veluti  mutilis . Denique  Cora- 
liu  nigrum  vocatum  Antipathes  obferuatur  figura  arborea , & rubro  magis  ramota 
Simile  Matthiolus  Neapoli  fe  conlpicatumfiiiffeaffirmat,  quod,  ratione  coloris,  Ebc- 
num  referebat.  . , 


fiftulofum,afperum,  politum,  &lapidofunl.  Qiiandoq;  ex  Mari  erutum  fuit  Coraliui», 
inftar  lim*  afperum,  minutis,  & paruis  tuberculis,quafi  pundtis  refertumi itaut  tangen- 


Coralium  tjafperjtas  qua?damfefe  efferret,  coloris  Crat  fiauefcentis  valde  diluti  ,&  ad 
ajferum.  jjemn  inclinantis.  Hoc  Coralium  confpicitur  in  tabella  fub  numero  4.  Incadeiu  tabe 
la  fub  numero  i.  delineatur  Coralium  rude  in  materia  lapidea  natum  , fub  numero). 
Coralium  rubrum  emaculatum,  & fub  numero  3.  Coralium  rubrum,  & candidum. 


Coralium  faturatiorc  colore  rubrum. 


v‘ 


lii  1 C i'  i' 

Qaoad  materiam.  Coralium  multiplex  efle  perhibetur,  netripe  durum, ir.olle/olidu, 


Cora* 


Mufasi  Metallici  Lib.III. . 
Coraliorum  quatuor  differentia».  ' 


Pmerca  Coralium  album , quoad  fubftantiam , leuius  eft,&  eburfoflile  smidatur. 
Q,uandoquidem  Ebur  intra  terram  diu  conditum  tandem  Japidelcit.  Coralium  vero 
nigrura  rarius  inuenitur,&  Ebeno  foffili  aflimilatur.  Sunt  tamen  nonnulli,  qiiihoc  Co- 
genus  Ebenum  genuinum  efle  opinantur,  fed  in  magno  errore  verfantur,cum_j 
Ebenus  lignum  fit  ante  paucos  annos  ab  Hollandisdelatum  ifiquidem  in  Infula  qua- 
liamdeferta  inter  lauam  minorem,  & Infulam  Sandii  Laurentij  arbores  Ebeni  Syluas 
Wnftituunt.Itaq;vt  eundis  manifeftum  fit  locum  natalem  Coralijnigri  elfe  etiam  alijs 
Ipctiebus  Coraliorum  communem.  Hicrepratfentamus  Coralium  nigrum  feorfim  effi- 
giatum, quod  nominatur  Antipathes, vbi  etiam  confpicitur  figura  Coralij  rubri  cuni_rf 
Antipathe.  Hinc  colligendum  eft  has  ambas  Coralij  fpecies  ex  eodem  maris  loco  ori- 
ginem trahere. 


Bb 


Co- 


) VlyfsisAldrouandi 

Coralium  rubrum 
cum  Antipathe. 


'AntipatHel 


Hadlenus  de  Coralio  legitimo,  8i  genuino  didlum  fit,iam  ad  Pfeudocoralla  accede 
mus  qu»  adhuc  duplicem  differentiam  fortiuntur : alia  enim  funtnaturalia,aliafa* 
tia.  Primitus  dc  natiuis,  poftmodum  de  faditijs  differemus.  Pfeudocoralium  rubrunu 
..  olim  obferuauimus,  quod  Alcyonium  referebat,  folidius  tamen  erat,  & tot  veluticsls- 

"•*  mis  infignitum,  vt  in  figura  apparet. 

Pfeu- 


Mufasi  Metallici  Lib.  III. 
Pfeudocoralium  rubrum  calamitcs. 


Pieudocoralium  album  habet  inirqualitates  tuberofaSjCrHilaexternaambientcal, 
ftd  pars  interna  tota  fimgofa,&  friabilis  cft.  Alia  Pfetidocoralij  albi  Ipecics  ab  Hif. 
panis /'«/«cognominata  in  Catalania  iiiuenitur  ab  illis,  qui  Coralia  rubra  expilcantur: 
hancinlitus  proicdfampr.vtercuntcs  colligunt,  & vili  pretio,  pro  legitimo, & genuino 
Coralio  albo,  vendunt.  Huiufmodi  Coralum  caret  cortice,  in  fundo  Maris  crcfcit,  non 
autem  faxis  adh*rct,  more  aliorum  Coralidnmi . Hic  damus  iconem  Pfeudocoralij  al- 
ti, quod  Genucnfes  dentes  Anus  cognominare  lbIent.Pra'tcrea  exhibemus  aliam  Pleu- 
docoralij  albi  effigiem,  quE  potius  luncum  petreum  maiorem  colore  cinereo  valde  ra- 
tum reptEfentat. 


Dentes  a- 
nus  apud 
Cenuenfes. 


Bb  2 


Pfeu- 


'>^i 


Saifalid 
quid fit. 


Cordhno 
ad  vermes. 

Ceatur.  I. 


Coralta  fa- 
ctitia va- 
ria. 


Coditioues 
vtriufq-,  Co 
rdtj. 


Color  Cora 
lijvt  rejli- 
tiiatur. 


294  Viyfsis  Aidrouandi 

Gcfncrus  in  ilbro  de  lapidibus  ddineauit  Pfcudocoralium  nigrum , cuius  pavsip.t;.  [ 
rior  lignea, &extcriorcoinea  ,liuc  lapidea  erat,  hoc  a quodam  Rhopopola  -icccpiff. 
fcriplit,  qui  dixit  huiuimodiPfeudocoraliuin  nomine  Baibaria,(iucAtrijj 

deferri.  Ad  fpccies  Pleudocoralijreduci  pocclf  planta,  qu^  in  litor c Baiano  inucntipj 
ab  IncohsT •rma  nominatur:  hanc  ipcciera  multi  GofaJium  impei  feciium,  & .ib  Arido, 
tcle  Adarcem , fiue  Antoliden  cognoir.inari  exiffimaut  Immo  inter  has  diffcrtntias 
multi  rcccnfent  materiam  gypfcani  Coralloidem , & Coralinatn,  ad  vermes  necandos 
tantopere  celebratam. 

larafuccedunt  ponderanda  Coralia  fadiitia,  qua  pluribus  artificijs  coiiciniiintiir,  * 
Mizaldus  cornua  Hirci  inpuluercm  rcdaifta  acti  lixiuio  ex  cineribus  faxini  parato Ipi. 
tio  dierum  quindecim  infundit, deinde  cxtradfumpuluercm  Cinnabariin  aquafoliito  I 
permifeet,  & lento  igne fpiffamentum  in  quaiuis  foima.9  fingendum  expedat.  Alij 
fruticem  Pyri  filueftris  vix  pedem  altum,  &cx  vetufta  ai  horis  radice  natum  colligunt, 
&ramos,  inftar  Coraliorum, inflexos  mundant,  iliofque  oblinunt  einplailro  calido, 
quod  ex  Cinnabari,  Colophonia,  & Cera  alba  paratur,  poftea  igne  carbcnii  ita  hanc  ( 
materiam  lenigant,  vt  Coralium  gcnuinpm  nonnifi  a peritis  diguofcendimi  referat. 
Alij  ex  fragmentis  Coralior  m in  pulucrem  tenuiflimiimrcdadfis,  oiii  albumine, & cin- 
nabari mifturam  com  ponunt,  vt  inde  quaslibet  Coraliorum  forma;  fingantur,  que  rur- 
fu.souialbumincobducuntur,  vtfplendefcant.  Iqannes  Baptiiia  Porta  Coralium iiu  j 
tcnuiflfimuni  pulucrem  redigit',  & in  tepido  ialis  AI  ali  lixiuio  manibus  noua  adi;cta 
aqua  lauat.  rurfufq;  aqua  fimplici  abluit; deinde  ledimeiuo  colorem  Cinnabaris, Mi. 
nij, Harmatitis,  Boii  Armcni, Sanguinis  Draconis,  Rubricae,  Santali , Braiilij,  & Ery- 
throd.tni,  addito  limonum  fucco  diligenter  purgato,  pcimilcct,&  in  fimo  condit  do- 
nec pului,s  in  Colorem  rnbicimdiffimu  foluatur;miftura  manibu.s  adipe  prius  illitis  per- 
tradfat,  & in  formas  vanas  illam  fingit,  Soli  exponit,  & oleo  perungit , vt  kiiigetnr,S:  , 
inftar  veri,  & genuini  Coralij  durelcar.  | 

ELECTIO,  ET  PR/EPARANDl  c 

Ratio. 

QVANDO  Coralium  fimplidter  nominatur,  femper rubrum  intelligendumelt 
idque  ramo  Ium,  & rubicundi (fimum  a Diofeonde  commendatur.  Item  quod 
facile  teratur, fcu  frangatur.  &odorem  Alg.T  (pirettimmo  non  fitlapidofiini, 
neq;  tadln  aipcrum.,neq;concauum  Pariter  Coralium  album  ad  medicamen- 
ta expetitum  debet  e(Te  candidum,  ramofum,  den(um,grauc , non  inane,  non  perfora- 
tum: quandoquidem  virtus  Imius  Coralijvacui,  &lpongioficuanuit.ItaqiCoraliij 
tam  rubra,  quam  alba  iu  Pharmacopolijs  praeparantur  buuc  in  modum . Diligenter  te- 
runtur mortario,&  piftillo  ex  Porphyrite  paratis,  tam  diu  affufa  rofarumaqua,  donK 
in  tenuiffimum pulucrem  redadfafuerint;  &doncc  puluis  inore  pofitus  fub  deiitibns 
nullum  ftridorem  edat:  poftmodum  limus,  aqua  cftufa,  in  offas  formatur,  qua 
in  vafis  vitreis  ad  varios  vfus  feruannir.  " 

Ad  praparationem  Coralioriimfpeiftare  videtur  illud  artificium,quo  Coralia psUi* 
diora  amiffum  colorem  1 ecupera  nt . Nonnulli  hac  vtuntur  arte.  Coralia  pallidior:u, 
in  fterquilinio  ita  fiifpcndunt , ne  ftercus  attingant,  & poft  multos  dies  illa  pulcliem- 
ma  extrahunt. Alij  Coralia  feminibus  Sinapi obruunt,5e  pane  madcfadolauantj&lue 
ratione  priftinumcolorem  illisreftituunt . Aliqui  pulucrem  nucum  luglandiufflvcie- 
rum,ad.dita  falisnitridi  achma  procurant,b3cq;miftura  Coralium  ita  fricant, vtnau- 
fum  colorem  facilcrccipiat-  Multi  in  veteri  Puerorum  vrraa,  ablato  tamen  fcdiincnto, 
per  quatriduum  Coralia  mergunt,  deinde  illaficcaca  panno  rubicundo  tergunt,  do 
nec  clegantifsime  rubefcant.Hodie  mulieres  Coralia  pallidiroa  fola  panis  mica  jdo'- 
bita  pulcherrima  reddunt. 


Mufei  Metallici  LibJil. 

DENOMINATA. 


2pS 


AP  V D Plinium  Coraliuse’’  Phrygia-  fluuiiis , qui  Sangarius  alio  nomine  dici- 
tur. Coralli  vero  1'unt  populi  immanitate  inlignc*s,de  quibus  vcrba/ecit  Oui- 
dius  hunc  in  modum. 

//.«c  c///  recilcm , fi mis  mfi  fci'ipta  Corallis. 

Hic  autem  a Coralijs,  de  quibus  in  praifcntia  agimus  denominari  non  arbitramur. 
Conflat  quidem  CtiraJlinam  Botanicis  nominari  plantam  marinangquf  line  radice  .. 
fasisadhsret ; heee  enim  ad  mentem  Matthioli , mufeus  marinus  Veterum  elle  perhi- 
betur, &Cora!lina  vocatur,  quoniam  Coralijs, vt  mufeus  arboribusadhatreat.  Trem  .. 
Corallina  Pauli  Aeginet*,  fecundum  nounullos,  Anagallismasappellatur,  cum  cius 
flos Coralij  rubicundum  colortnr  imitetur.  Pariter  Corallina;  apud  Thebphraftum.-.* 
g cognominantur  qua:dam  arbufcula;,  qua:  in  Mari  adh.-crcntes  fax  sinueniimtiir, quarum 
lubftantia  Coralium  imitari  vidctur.Similiter  ClufiuSfiofinullas  plan tas  marinas  deli- 
neat: quas,  ob  fi', nilitudinem,  quam  cum  Coralijs  gerunt,,Coralloides  in  digitau  it.  Am- 
plius Dentaria  herba  cfta  forma  radicis  ita  nominata,  qii.TCx  pluribus  fquammis 
quafitot  dentibus  componitur;  ha:c  a multis  Botanicis  Coralloides  appcllattir,f’ortalfis 
quoniam  figuram  albi  Coralij  imitetur. 

Non  defunt  gemma;  a Coralijsdcnominata.Quandoqiiidcm  apud  Plinium  Corallis 
gemma  cft  Minio  admodum  fimilis,  quam  in  India,  & Syene  inucniii  prodidit.Itcm_j 
Gorallach  tes gemma  cft  Coralio  fimilliraa,  & guttis  aureis  diftiuift.i , qua  lubftantiam 
Achatis,  &'  Coralij  refert.  Poftremd  multa  funt,qu.e  a rubore  Coi  alij  Condia  cogno- 
minatmjidcoq;  hoc  vocabulum  labiorum  epitheton  apud  Poetas  elle  pci  bibetur. Hinc 
soMAaifa , fiue  Coralium  imitor,  vcl,  fecundum  Diofcoridem,inft.ar Co- 

rslij  rubefeo. 


Lih.  6,ca, 1 

Li-i^.dc  Vo 
to. 


Corallifiae 

tymiim. 


Li.6.H.\or, 


GemmjLA 
Coralys  dC 
(ht. 


s 


MORALIA. 

VMMIS  rationibus  in  dodlrina  morali  .Authores  Coralium  meditantur , cum  ex 
illius  proprietatibus,  & facultatibus  multa  documenta  percipi  polfint. Coralium 
igitur  in  Mari  rubro  natum  qUanidiu  fub  aquis  mora  tunnollc  eft,  Icd  rctibusab 
vndacdudtum Iapis prctiolus  euadit.  Homo  in  inarirubno  voluptatum  verlans  Cora- 
lium merito  cognominari  poteft  .'fiquidem  mundanis  piofpcritac'bus  mollefcit,  fed 
quando  retibus  pradicationisab  v ndisdeJitiarum  ad  litus.p.Tnitcnti*  trahitur,  tunc 
iapis  pretiofus,  ratione  virtutum,  euadit , dum  charit-atcriibelcit,  & conflantia  dure- 
feit,  &perfeuerat.Rurlus  Coralio  in  Mari  rubro  verfanti  purgatio  criminum  aifiinila- 
tur, qutein amaterc  contritionis,  &ruborc  confeffionis confiflit.  Praterquamquod 
Peccantes  naturam  Coralij  tunc  imitantur , quando  lubaqua  patnitcnti.r,  & aerumna- 
rum morantes,  molles,  & ad  omnes  refias  operationes  idonei,  & flexibiles  fiuntiquan- 
Dflo  autem  ab  huiulmodi  aquis  educuntur,  illicd  rubedine  peccati  inficiuntur . Pariter 
alijin cgeftatis  vnda  natantes mollitie , nimirum  benignitate  redundant : iuxtailhiJ 
f‘^oueihioiumJ'ir iimiger,.- mfiriairsi/l.Scd  qurrndoab  liuiufmodiaqua  emcrgunt,aua-  Caj>  ig. 
ritu,  vel  obftinatione  diirefctint,  & voluptatum  rubore  tinguntur.  Id  in  facultatum—.» 
copia  pollentibus manifeflatur,  quiafiediualiqtiocorrcpti,&timorcmortis opprdfi, 

'nilnifi  rectum  operantur;  Icd  ab  aquis  calamitatum , & .a-gritudinum  cducii  magis  la- 
pidei, quam  antea  efficiuntur:  iuxta  affertum  Icrcmi».  l uditraucrnm fintih. luam  fipr .o 

(ttram,  & noluermit reuertt’l$^\xt{\i%  Corilium  in  fundo  Maris  delitefcens,quia  molle j, 

eft, nullius  emolumenti  effe  perhibetur, fed  auras  attingens,  quia  lapidefcit,  ad  multa 
idoiiaini  ,&  perutile  redditur.  Huic  igitur  Coralio  vir  ille  poterit  alfimilari , qui  dum 
'siiaiiirin  Patria,  nullius  valoris  in  peragendis  negotijs  elfc  videtur,fcd  poflcaquam 
multarum  gentium  mores  meditatus  ad  Patriam  rcucrtitiir,tunc  ad  negotia  magis  ido- 
ncusredditur.  Hinc  Camillus  Camillius  accepit  argumentum  Phrenoichematisloan-  Phrenefehe 
nis  paptifta;  Leonij,  quando  effi  giauit  Coralium  fupra  aquas  Maris  hoc  Didio  infigni-  maCoralij 
\ '■  tum. 


Cap.^. 


2pO 


VlyLsi.s  Aldmiandi 


tiim,  VT  FFIMVM  CONTIGIT  AVR/5;  HccnimadMmitcilliuMuiusc-iatPhf. 
tio/chcmaoptitvc  alii, fit  Taiulcm  fi  Coralij  virtus  confidtietur  hoc  domi  forifqi,/ 
gcfiatuni  tcmpdiatcs,&  tulir.inaaicet, fluxum fanguiniscohibet,  &aduerfusd-t®, 
'duerfus  niaca  ( liantajmata  valere  dicitur. Coralium  in  hac  nioralidodiina  memoriam fangiii- 
"u  tuUtes.  n is Chnftircpra lentare  poteft, qua:  in  mente  humana  ihiqui  geftata aduerfusviL 
‘ riim  tcn>peftates,&  fulmina  aterna’  damnationis  pramuniens  medicamentumcuadit; 

Qiiinimd  diabolica  tentamenta  diifipat , & fluxum  languinei  luxus  coercet. 


ALENVS  in  libris  fimplicium  medicamentorum  Coralij  non  meminit, fed 

H .ilik;  iCTpns  flp  mefliLamcntisIocalibus  multa  delcribit  tiharm.Tfn 


liiim  tenuis  eft  lubftantia»:  ptopterea  membra  confir  nare , & ipiritus  rccicare  dicitur, 
vnde  cor  & cerebrum  roborantur,  tc  mens  hilaris  redditur.  Oemum,  iuxta  Rcgionenij 


In  lihrode  yentriculi  fufpcnfum  praua^  afiedtione  liberatur : quare  Maibcdeus  de  hac  veritaitj 
Gemmis,  canit . 

Colla  f tfperfim-pellii  di  ventre  doloyem. 

Coralium,  fecundum  Matthiolum,  A alios  nuperos  Authores,comitialimorbointrin. 
fectis,  & cxtrinfecus  adhibitum  occunit  merfium  abundantiam  fuppriniipdciucsconi. 
motos  firmat,  gingiuas  defquamatas  emendat,  & omnia  oris  vlcera  fanat.  Puluisqiiot]; 
, Coralij  pota  Dyfentericos  iuuat,&  feminis  profluuium  re|'rimiL:  quinimo  Mizaldiisij 


. teflificatur . Mediet  Aiabes  experientia  comprobarunt  virtutem  Coialij,iiuxpa. 

tu  prxmu- ^ gnandis  venenis,  multum  ad  iuinenti  Patientibus  afferre:  ouapropternon  eft  mirandum 
mens  n&  , nud  Indos,  veinti  V Iliones  anud  nos  nliirinii  fiant . Hac  eadem  ntinneir.0. 


prKfcribunt.Clanlfi.nus  boreftus  drachmas  duas  Coralij  exhibet  ijs,qui  veneno  vitrio- 
II  infbftantur : cum  omnia  huius  veneni  lymptomata  compclcerc  poflit . MyliusCora. 
lium  cum  cernuino  cornu,  & aqua  pluu  ia  mixtum  V ermina  tioni  medetur  Deindtidt» 
cor.tuium  cauis  dentibus  inferie,  vt  ablq;  dolore  eucTlantur.Eft  etiam  manifeftuimicn. 
titionem  puerorum  iuuari,fi  Coraliu  rubiumgingiui.s  ftepius  mordere  coiientunnannil 
hoc  frequenti  motu  gingiua  ita  tcnellmeuaduntfvt  dentes  ablq;  dolore  erumpere  pof. 
fiat.  Deniq;  Mizaldus  Coralium  rubrum  de  collo  fulpendit , vt  hamonhagiamnarium 
ftatim  fupprimat. 

Amplius  HaPhemia: Profeflores  ex  CoralijsTindturam  , Oleum,  Sal, Magiftcrii®; 
Extra(ftum,&  alia  huius  generis  eliciunt, qu.t  in  pradidiisalfeciibusiaroenumeratisfr 
liciflimo  cuentu  adhibent.  Coralia  autem  in  fucco  Liinonu  m,  Berberis,  Ribes,vd Ace- 
ti.. deftilI.sto  foluunt,&Sal  ex  Coraliorum  fcEcibus,poft  primam  deftillationcm  habent. 


lib  1 dc^  miradisvirtbusinfign  talummopere  abAuthoribuscelebratur.  Etenim AnfelmusBoe- 
Isiiid'  cap  tius  ,narratfead  deiperationem  febre  peftilenti  laborantem  fexguttis huiusTinflnt* 
cumcochicaridcccdtionis  violarum  haullis, extemplo ,& quafi  Jupra  vim  natiitatlibe' 
ttrciurie  fuidee.  Ha’C  enim  Tindiuracadefli  quadam  vi  corpus  humanum  ad  renipcvicnire- 

Coralti  vir-  digin&  propter  quamdam  analogiam,  quam  cum  fpiritibusgcrit , illos  adcordocilatj 
^ & roborat,  vt  f icilc  agritudines  fuperare  poflint.Itera  ad  tollendum  morbum  CoiniM' 

Icm  etiam  inucteratum.  paucis  hebdomadis  fiimpta  commenda  tur,&pra:fertini<]W!'‘ 
do curalpintu  V itrioli prapai ata fuerit.  Deinde  Goaorrha:am virorum  diuturnao’  d- 


VSVS  IN 


„ fia  vnquara  corripiatur ; tdq;  Camillus  Leon  ardus  Pifaurenfis  frequenter  fc  csperaiin 


Quamuis  fint  nonnuiii , qui  liquorem  cxCoraiijs , in  albumine  otii  indurato  collocati! 
promptius  dicere  profiicantLir.  Caitcilim  inter  alia  Cora, ioi  uni  opificia, Tinaiiriaii- 


Mufei  Metallici  Lib.  111. 


A natj&niinofi  peikulojquam  puluis  Coraliorum  prsparatusprsftat.Apud  Chymiftas 
‘ prater  TinauramjMagifleriuiri,Extraaum,  Quintam  e/Tcntiam,  Oleu,  & Sal  Coralio- 
rum parantur, quorum  omnium  prsparationcs  tum  apud  Libauium,tiim  apud  Mylium 
legi  poliunt . Hxc  enim  prafidiachymica  in  affediionibus  fuperius  enumeratis ftdici 
eiientu  adhiberi  poffunt. 


VSVS  IN  VARIIS. 


PR  jE  T E R vfus  medicos,  multas  ad  res  Coralium  conducere  nouimus.Primitus 
/cribitR Ullius  puluerc  Coralij  aquas  amaras  in  dulces  trafmutari . Deinde  Mi- 
zaldus,  ex  relatione  cuiufdam  Hifpani,puluerc  Coralij  in  aqua  foluto  plantas, 

&arbores  refperfas  mirandum  in  modum  recreari,  & faicundari  diuulgauit . Amplius  Coraltmn 
Antiqui  Coralio  tempeft3tes,ronitrua,&  marinos  eIIus  arceri  credebat;  Quinimd  Co- 
j ralium  contiifum  per  ariia  fpargebant,  & arboribus  alligabant , nccnon  loui,  Phos- 
boqiliicrabant.  De  hisomnibus  Coralij  virtutibus  Matbodeus  Gallus  eleganter  ceci- 
nit hunc  in  modum. 


Illius , "vt  dixit  Zeroalhs,  mirafotejlus, 

Etjlcut ferihit  ^Metrodorus  maximus  anthor 
Eulmina  Typhonas,  t!mpeflatefij\  repellit 
A rate,  •vel  teffo,  vcl  agro  ejuocumq-,geratur. 

Aut  in  Vinctis  afperfus,  dr  inter  clinas, 
f^ut  k Ruricolis  cum  femine  iaclus  in  agros 
Grandinis  auertit  calamis  contraria  tela 
eJMultiplicansfruSlus,  vtfertilitate  redundent. 

Infuper virtus  CoraIijgeftantiumanimosJ*tificarcdicitur:vnde  Antiquitatis  Arii- 
; fpices  geftationem  Coralij  religiofam  clTc  pradicabant,  quoniam  periculaarceret , & 
humanam  mentem  exhilararet.  Quapropter  multi  aduerfiis  falcinationes,  & incanta- 
menta valere  prodiderunt : Quamobrem  Marbodeus  Gallus  huc  rcfpiciens  fic  cecinit. 

Vmhras  damonicas , ejr  T hejfala  tnonjlra  repellit 
Introitus  proflat /aciles,jinejq ; fecundos, 

Authorhocinloco, permonftraThelTalica,  veneficia,  &incantamenta  intellexit,  Lih-6.ntet. 
que  olim  in  ThelTalia,  propter  Medeam  lafonis  vxorem,  floruerunt.  R-ec  omnia  Oui- 
dius  in  Tranfmutationibus  diligenter  exarauit.  SoJinus  quoq;  hiftoriam  Coraliorum 
profequens,  citat  Metrodorum,  & Zoroaftrem , facultatcniq;  Coralij  aduerfus  fulmi- 
na, &Typhonas  magnificat  . Poftremo  ad  venuftatem,  & ornamenta  Coralium  non 
fiiitprftcrmilTum:  quandoquidem  GaJIi,  ex authoritatePJinij, gladios,  fcuta , &ga- 
leas  CoraJijs  exornabant  . Alij  furculos  Coraliorum  infantibus  alligabant, quia_» 
eorum  tutelam  habere  credebantur . Immd  Prifeorum  Matrona;,  & Pueli»  Coralia.^. 


Ex  hoc  finguntur  geflamina  commoda  multis, 
Sjttppc falutaris  geflantthus  ipfe  probatur. 


ad  conciliandam  gratiam  geftabant,  quia  talem  virtute  illi  inefle  opinabantur,  quam- 
0obfcmqui  res terreftrcs  fuisplanetis  afljgnant,  veluti  Soli  Styracem, & Maftichen_« 
'acrarunt,  ita  Veneri  tanquam  De»  venuilatis,  & grati»  Cora  lium  tanquam  dicatum 
obtulerunt.  Talis  geftandorum  Coraliorum  confiietudo  ad  noftra  vfque  iempora_j 
penetrauit,dum  monilia,  & coron»  precari»  ex  Coralijs  parantur,  & aduerfus  pfauas 
affe<Sionc$  geftantur. 


t 


Vlyfsis  Aidrouandi 

DE  SALE.  Cap.  III. 
Q V 1 V O C A. 


Li.lj.c.l, 


Lih.’^,  Sym 

fof. 

1». 


ti-l-Eleg. 


Sales  Myfli 
ei  qui. 


Sales  nigri 
qui. 


V M de  fucds  concretis  proprie  d idis  fermo  nunc  fit  habendusjiatiiis 
effe  iudicauimus  a fale  exordiri;  cmn  omnium  fuccoiutn  concretotiim 
fit pr*ftantiffimus:  haede  caufa  multi  Authores, & potiflimum Home, 
rus  ialtem  diuinum  indigitamnt:  fed  quoniam  hxc  vox  ambigua eftjj 
multa  fignificare  videtur ; Qtiaproptcr  .Tquiuocatio  prius  examinanda 

cfi.  Iwq;  Sal, apud  Plinium, in gemmisvitiumfignificat. Item hocvo. 

cabulo  Mare  defignatur,vel  quia  falfum  fit,  vd  quia  ex  illius  aquis  Sal  ad  condimen- 
tum ciborum  eliciatur.  Quinimd,  pro  Mari,  Sale  in  c.ifu  reClo  nauraliter  apud  Prifdj.  j 
num  infleditur.  Similiter  hoc  vocabulum  (Sale)  apud  Chymiftas  pulchrum  exponit, vt 
loannes  Garlandus  intcrpretatur.Neq;  hoc  a ratione  alienum  effe  videturi  Quadoc|nL 
dem,  nomj  ne  Salis,  Venu  fias,  & Gratia  tanquam  condimentum  pulchritudinis  ollcn. 
ditur:  vnde  Plutarchus  aliquando  dixit;  fadiumeft  vt  Gratiarum  nomen  Sali  aliquaa. 
do  a quibufdam  imponeretur:  hac  de  caufa  pulchritudinem  mulieris  non  otiofam,«i 
inuenuftam,  fed  gratiofam  , &ad  promouendum  fallam  nimcupai  unt.  InfupcrSalpto 
Sapientia  vfurpatur,&in  hoc  fignificatu,  mafculino  tantilm  genere  declinatur, vtltgi. 
mus  apud  Terentium . f/?.  Donatiisin  expolitione  huius  loci 

animaduertit,SaIe  neutraliter  prolato,  condimentum,fed  in  mafculino  genere  proni, 
tiato  , Sapientiam  defignari.  Interdum  pro  Vrbanitate,  loco,  & Didio  ad  deleclatio. 
nem  ridiculo  accipitur,  & tunc  tam  in  numero  fingulari , quam  in  numero  multitudinis 
mafculino  genere  effertur:  in  hoc  fenfu  locutus  cft  Catullus  in  Quintiam. 

Non  cH  m toto  corpore  mica  Salis, 

Qiiafi  vellet  infinuare  nihil  argutum;  nihil  venuftum,  & nihil  facetum  in  illacoiilide-G 
rari  pofse.  Pariter  apud  Ciceronem,  ad  Quintum  Fratrem,Salesdicendi,&facetia:k. 
guntur,necnon  apud  Propertium  in  hoc  verfu. 

hibrorumo',tuos docle  CMenandre  Sales. 

Hinc  colligere  debemus,per  Sales,  non  folum  intelligendos  effe  illos,  qui  oculis ob. 
jjciuntur,fed  etiam  eos,  qui  per  aures  admittuntur. Horum  duplex  genus  affignatapal. 
rerum  genus  eft  purum,  pulchrum,  & ferium,  quod  homines  in  admirationem  rapit; al- 
terum infimutn,iocofum,&  ridiculum  appellatur.  A priori  genere  taquam  ex  vberrimo 
fonte  Salesfacri,ThcoIogici,  Myftici,&  Philofophici  fcaturiunt,  ex pdftaiori genere 
SalesMimici,Scurriles,  Comici,  Satyrici,  Aulici,  &fimiles  prodeunt.  Itaq;  inter  Saks 
ferios  principem  locum  occupant,  qui  ex  factis  Biblijs  depromuntur;  a quibus  D.Pau- 
lusminimcabhorruit,quoni.im  fua  feripta  altiffirais replens  myfterijsab  huiulmodifa. 
libus  aliena  effe  noiuit,dum  fcribetis.-id  Corynthios  dixit  hxc  vcrba:Sermovefterfeffl- 
per  per  gratiam  fit  Saleconditns.Ex  altera  parte  Sales  Mimici  turpes, & atyriciian- 
quam  nigri  damnantur,quoniam  ad  nil  aliud,  nifi  ad  denigrandam  caiufcumq;famiiii  p 
tcfpiciunt.  Huc  alJufit  Flaccus,  quando  cecinit  hunc  in  modum. 

Carmine  ttigauaes,  hu  deleci-atitr  I ambis  t 

ille  Bioneis  fern^onibus^  Sale  nigre. 

Sermones  enimBjonis  poeta: fatyrica  mordacitate,  nempe  Sale  nigro  erant refettii 
quibus  omnes  Poetas  ita  infediahattir , vtncc  etiam  Homero  pepcrcerir.  AbomnibuS 


prtedidiis  ille  Sal  penitus  tiifcrepat:  dc  quo  in  pia-lentia  lumusafturi:  quemadmodum 
etiam  toto  C®lo  differt  a Sale  Indo,  qui  primum  a Paulo  ,&  poftmodum  ab  Auiceonj 


Sal  Indus 
qualis. 


^uccharum  nuncupatur,  dum  feribit  effe  mannam  cadentem  fupra  rem,  quam  vocant 
Alhoforfimikm  Sali;  idedq;  propter  hanc  fitnilitudinem  SaccharumSal  Indus  nomi- 
natur,& fumiiiis  laudibus  ab  Auicenna  extollitur  ad  lingua:  fcabriticra,duni  inore  bu- 
infmodi  Sal  detineatur,  qui  in  coJore  Salem,  fc  in  dulcedine  mcl  aniulatur. 


SL 


E 


Mulae]  Metallici  Lib.IIL 
SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


2PP 


SAL  ita  infleflitur  in  vtroquc  numero,  vt  in  numero  multitudinis  ad  genus  tattiin 
mafculinum  referatur,&  in  lingulari  neutrum  etiam  genus  admittat.Sale  quoque 
in  cafu  redo  profertur  apud  Prifcianum,  vt  fnpcrius  fuit  annotatum,  fed  tunc 
Mate, hoc  vocabulo,  fignificari  credimus,quoniam  citat  Ennium  vocantem  cterukum 
Sale.Quoad  etymologiam,fcripfit  Ifidorus  Sal  cognominatum  fuiireaSaIiendo,cum  in 
ignem  proiedfum,inde  facillimefaliat,aut  exiliat.Deinde  putatcognoininatum etiam 
fuiffe  a Salo,  nimirum  a Mare:  cum  Sal  exaqua  Sali,nerape  Maris  conficiatur.  Tandem 
Salema  Sole  nominatum  fuiile  opinatur,  cum  fpuma  Maris  in  littore  vd  fcopulis  reli- 
da,  & calore  Solis  concoda  in  Salem  conuertatur.  Ca:terfunSal,  vtnoftrafert  opinio, 
permetathefim,  etymologiam  inucnit.  Quandoquidem  Sal  a multis  viris  dodis  inter 
lillat  ditiones  collocatur,  qu«,tranfpofitislittcris,aliuml'onum  edunt.  Itaq;  Grccis  Sal 
vocatur  aA-j  ideoqjS.  tranipofito  Sal  euadit  .Hpc  igitur  vox  grteca  «As  in  mafculino 
genere  prolata  Salem  fignificat ; nam  in  iaminino  genere  pronunciata  Marfidefignat.  Salis. 
AlioquinapudSuidam  «Aar  ra’ generis  neutri  pro  Sale  vfurpatur.  Denique  a Lucre- 
tio inligni  Poeta  Sal  Panacea  vocatur  a , deduda  etymologia,  ob  multas 

virtutespro, 'remedio,  & tutela  corporis  animantium, quas  Salpoffidere  diciturSal  vo- 
catur Hebrpis  Melach,  Arabibus  Makk,  Italis  Sale, Gallis Du  Sal, Germanis Saltz Hi- 
fpanis  Sal. 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


SI  diligenter  naturam  Salis  contemplemur,  illum  effe  fpeciem  terra:  combuftte 
comperiemus,  quoniam  frigido,  & humidoliquatur,deindecalido,&ficco  con- 
crefcitj  fed  quando  calor  adurens  menfur*  modum  excedit,  tunc  vapor  ille  non 
Sal,  fed  veluti  cinis  euadit,  ex  quo  poftea  aqu®  faporem  amariffimum  fibi  comparant: 
nam  res  adufta,  humore  feparato  ,fitamariflima.  Videtur  autem  Sal  naturalem  cum_.» 
igne  inimicitiam  exercere,quoniam  ex  terra,&  aqua  refultans,  calore  extrinfeco  acce- 
dente, durior  euadit,  &dilfolutioni  magis  reludatur:  ideoq;pofteaquam  calor  igneus 
illius  humiditatem  confumpfit,  ad  partes  terreas  conuerfus,totis  viribus,illasdiifipare 
conatur.  Alioquin  Sal  naturaliter  penetrat,aftringit,  abftergit,dilfipat,  reprimit,&ex- 
tcnuat.Dcindetantocalorercfertuseft, vtcrudainventriculocontentadigerat.Hoc  - , , - 

autem  inde  colligimus,  quoniam  cum  Stomachus  carnes  tantum  codas  perficiat , pi- 
fccs  tamen  crudos  fed  falitos  ,&  pariter  carnes  crudas  , &Sak  imbutas  facile  conco-^^*’*^*™' 
quit,  & digerit:  quapropter  non  infulse  poterimus  canere. 


tttttat. 


Igneus  eji  Sali  vigor,  e^r  calcjiis  origo. 

Nam  cibus  crudus,  & ftomacho  infuctus  Sale  confperfus  adeo  purgatur, vt  quodam- 
modo concoquatur,  & guftui  fiat  familiaris. 

1 Hinc  cuncfis  liquido  confiat  Salem  ab  aquis  nafcentem  naturam  igneam  participa- 
re; cum  omnia  corpora  corrodat,viuadeftruat,&  mortua  conferuet:  Quocirca  optimis 
rationibus  Sal  viuentium  mors,  demortuorum  vita  nuncupari  poterit.  Quamobrera.,* 

Phitarchus  quandoq;  in  hpc  verba  prorupit : (Quemadmodum  anima  noftra  rerum_j  Lik^.Sym- 
diuinillinianon  finit  defluere  molem  animalis,  led  eam  continet:  ita  natura  Salis  opus  {of. 
anima: aimiilatur,  dum  cadauera  conftringit,&  ad  conferuationem  cohibet. 

Pr«crea  Sal  quamdam  vim  generationis  polfidere  creditur , cum  vigoreml  femina- 
lem  expergefaciat : propterea  funt  aliqui , qui  mulieres  folo  lindu  falis  grauidas  fieri 
pofle  exiftiment.  Hax  igitur  erit  potiifima  ratio , propter  quam  Prifei  Venerem  prolis 
Deam  effe  conftitucrint;  cum  htec  ex  Sale,  feu  Salo  nata  effe  perhibeatur,  ideoque  a_j  prolis 
Dracis  «Aijjetiijquafi  ex  Mari  genita,fuerit  cognominata.  (Quid  plura?  eximia,&pluf-  ^ 

quam  aurea  lalis  natura  & vis  prtedicatur  ,qu»  cum  Principibus  notilfima  fit, id  ope-  ^ *• 
rataeftjvt  Vedigalia,& Tributa  Salis,pr2ceteris,loge  illis  chariora  fint.(Quinim6,pro- 
PKt  fummum  Salis  ccnfum,quo  Sal  auro  fere  aqualis  euadit,  funt, qui  opinentur.Om- 

nes 


Regalix 

qua. 


LihnitMe- 

teor.iaf.q. 


Modus  sL}fi.- 
tutior  Salts 
frufar. 


Lih.-^  l.c.q. 


Quercus, 
& Corylus 
*d  quid. 


^Ikdli 

qmdfit. 

i^Ilmnen 

Catmum 

quid. 


3C0  V 1 jfiis  A Idrou  ancli 

nes  in  vriuerrumfaIinas,non  minus  quam  auri,  argenti,  Staiiorummctallornnifo^;  [ 
nasaci  Reges  lure  j'uuncre,aiijs  vero  ex  priuilegio conceffasfuifleiproptcreaSalcni^ 
inter  iura  regia,  qua’  lurifperiti  vocant  Regalias,  annumerandum  cffecenfent.  1% 
Reges,  JiberalitateSaJis,  gratia  popularis  concilianda,&  fidei  etiam  retinendi ocej. 
fionem  haurire  poliunt:  nam  cum  primiim  populi  ab  eadem  gratia , & fide  dtcdletk 
fiibjia  Salis  lubliradtionegrauius  ad  iugumrcdirelolent.  Hoc  manifeftatLimfuittcu, 
poribus  Pauli  Tertij  Pontificis  Maximi  in  quibufdam  pertinacilfimis  Etruriipopj|jj 
ad  Ditionem  Pontificiam  attinentibus  ob  recufatiim  Salis  nouum  Tributu, quibus «m 
Sal  triennio  interdiceretur,protinus  omnes  fupplices, nulla  conditione, vel  paiJlointct' 

polito,  Summo  Pentifici  morigerarunt. 

GENERATIO,  EI'  PRrEPARANDl 

Ratio.  ' 

CV  M Philofophus  feriptum  reliquerit  terra  itixta  maiorem  , vel  minorem  aii. 
flionem  varias faporum,  & colorum  formas  recipere;  iam  raanifcftarinra  ciii- 
fit,  ex  omnibus  cineribus,  & corporibus  combtiftis,  aqu.t  ablutione, fubftMtii 
fapidam  extrahi  polle,  qu£  in  quodam  ignis  veftigiq  couliftit:  ideoque  cinere  loto, eo. 
que  remanente  infipido,  aqua  in  falem  denfatur.  Hoc  idem  exhalationi  contingerej 
putandum  tft:cura  enimftibftantia  fit  tetrea  ad  ignis  naturam  accedens,  fiabaquij 
aprahtndatur,  vel  in  imbre,  velin  vifceribus  terrar,  pars  illius  ignea  falfam  reddet 
aquam;  Reliquum  vero  in  terram  mutabitui:  hinc  vera  falfedinis  generatio  elucefdt, 
Itaq;  Sal  generatur  ex  aqua,  qti®  vel  naturaliter  falla  eft,  vel  humano  artificio  falfj 
reddita.  Aqua  autem  naturalirer  falfa,vel  in  falinis  ab  ardore  Solis,  vel  in  cortinis, aut 
vafiscalore  igneo  fpilfua  in  falem  vertitur.  Pariter  qu.-e  humana  ope  falfedinem ell 
adepta,  igne  fimiliter  denfata  in  Salem  mutatur.  Verum  multis  in  locis  vfitatiormodusC 
eft  aqu®  Marina  in  Salinam  infundenda,  vel  deriuanda.  .Mirandum  autem  eft  ,qnod 
aqua  etiam  puteales,  & fontana  in  falinasingeftafuerunt,  vt  Plinius  de  Babylone ,2t 
Cappadocia  monimentismandauit.Hoc  quidemcertum,  & cundiis  manifeftum  effo 
debct,qu6d  omncsaquafalfa  etiam lacuftres  in  Regionibus  calidisad  Salinas dudl 
& ardore  Solis  ficcata  in  Salem  concrefeere  polfunt.  Dalechampins  in  Plinium  diuol' 
gauit  MonfpeiTuii  ex  fola  Maris  aqua  Salem  produci , & cadente  imbrccitius  fpiffiri 
Pariter  in  Creta  Sal  exriuis marinis  in  Salinas  fluentibus  generatur. In  Aegypto  autcin 
Sai  ex  Mare  in  Solum  fluente  producitur.  In  Africa  circa  Vticam,  tefte  Plinia, litimnt 
aceruosSalisad  modum  Collium, qui  ad  radios  Solarcs,&  Lunares  itadurefcuqvtdt. 
iuceps  nullo  humore  liquefiet  i pofliint. 

Ais  igitur  cum  Naturam  imitetur,  multa  Salis  fadiitij  genera  producit.  Antiquitas 
olim  id  praeltitit  ardentibus  lignis  in  aquam  falfam  infufis,  quod,  ex  mente PiinijjiitJ 
Gallia,  Germania , & quadam  Hiipanie  parte  Populi  prceftare  coniueucruiiuproptc- 
rea,  ad  hoc  opus,  Qpercus,&  Corylus  laudabantur.  Praiterea,  ex  fententia  AriftoKlis,ii 
quidam  in  Vmbricis  locus  eft  tales  Calamos,  & Itincos  producens,  quorum  cinis iiu 
aqua  dccoquitur,qu;n poftmodum  refrigerata  Salis  copiam  reddit.Ncq;  hoc  nosiiu 
admirationem  trahere  debet:  quandoquidem,  referente  Botero,  in  Tiinia  regione  no- 
u*  Granat*,  Sal  ex, ramis  Palmsficcis,  & vrina  paratur  . In  toto  fere  Valcntino  Regno 
ad  oram  maritimam  copiofa  crefeit  herba , quam  nonnulli  perperam  Anthyllidn  Diu' 
Icoudis  elfe  putant,  huiuiqiie  du.-efpecieseiTe  traduntur  , quarum  altera  Valentinis 
Sojd  Bord.i , altera  multo  praftautior  BariU  cognominatur,  vtraque  fapore  falfo  cuiiu 
quadam  ad  ftridtione  referta  efl.  Hanc  folent  Pa  flores,  vrgente  inopia  Salis,  infolarc, 
&ltccatam,  Sc  in ptiiiicrem  redadfam  pro  Sale  adhibere.Huius  herb* cinerem  Arabes 
Kali,&  Salem  ex  hoc  cinere  refultantcm  Salem  Al«ali  & cinerem  induratum  Aiiimcn 
catinum indigitMt,  Vitrarij fodam appellant. PriEparatio  Salis  Ah;ali,cx  loannc.» 
Baunino,  fittolfacxcauata,  lignifq;  per  tranfuerfum locatis, quibus  accruus  heib* 
Kali  imponitur,  &fubtus  accenfo  igne,  liquor  herbE  in  foueara  deftiJiat , qui  poto»- 

dum 


iapit-ieiBpliiJofcphicum  concinnent,  varijs  modis  SaJem  praeparare  ni  tnnrn  reprimit  iis 
Salem  communem  mundant,  deinde  Salem  Gemmae,  Salem  Alkali , Salem  Ammonia- 
cum,&  alias  Salis  fpedes  vari  js  artificijspra’patant,quxpraparationes  apud  Gcbrimi 
legi  poflunt. 


Prima  facie  Sal  in  duplicem,  nempe  in  natiuum,  & faftitium  diftribui  poteft. 
Natiuiis,  vel  in  terra,  vel  extra  terram  reperitur . Qui  in  terra  eft , aut  in  monti- 
bus caeditur , aut  in  campis  foditur,  vcl  ab  arenis  eorundem  extrahitur.  Sal  ve- 
ro genitus  extra  terram , in  fontibus  , in  fluuijs,  in  Mari , & in  lactibus  latibulatur . In- 
tcrnatiuosfolfiles,  qui  catduntur.  Sal  Gemmeus  primiim  locum  occupare  perhibetur, 
qniainftar  cryftalli  radiet:  propterea  in  Officinis  Sal  Gema: nuncupatur  .Hic  in  ignem 
I coniefius,  more  aliorum  Salium,  non  crepitat,  fed  inftar  ferri  ignclcir.  Talis  cx  fodinis 


fcinduimir;  vbi  ctia concha; S.alis innata: Sali  folTiIi obferuantur . Hiiiufmodi  Saigem- ‘ 
meus  arte  quoq;  paratur,  quod  artificium  Diodorus  in  libro  de  Salibus  defcripfit . Hic 
damus  iconem  Salis  foffilis  forma  qiiadrata,&  lineatx,craffitie  digiti  fere  auricularis, 

■ colore  in  cinereo  albicante;  cum  IniiufmodiSal  non  adeo  fit  diapbanus,vt  Sal  Poloni- 
cus,&Sarmaticus,  intetisetameneft  fa!ax,&tcmporchumido  imininente.  Acris  muta- 
tionem oftendit.  H*c  i^guraeft  in  tabella  fub  numero  5.  nam  fub  numero  i.monftra- 
tiir  Sal  GemniE foffilis  Sarmaticus  figura  vafis,&  fub  numero  2. Salis  ftirip  confpiciun- 
tiir.  HsclHria  Salis  ex  Folonia  fuit  milfa, qua:  ad  Stillicidia  concrefcit,&  ex  illius  co- 
diira  Sal  albiffimus  conficitur. 

Huius  conditionis  Sal  Indus  efle  perhibetur,  quem  Mefue  in  compofitione  Pilularu 
delapide  lazuli  repofuit:  & errant,  qui,  nomine  Salis  Indi , apud  Mefuem,  Saccharum 
C intelliguntiQuoniam  illi  Populi  luum  Salem  ex  Monte  Oromeno  eruunt;  quo  deficien- 
te, Sal  gemmeus  111  i congener  fubftituitur.  At  i uter  Sales  foffiles,  prarter  Gemmeu  tn_j, 
multe aliir fpecies, quoad  varietatemcoloris, inueniuntur.  Sal  foffiiisflauicoloris  ali- 
: quando  repertus  eft,  qui  fruftum  mali  Cydonij  imitabatur.  Pariter  Sai  foffilis  xmulus  colores Sx- 
Aramoniaci  vifus  eft,  cuius  altera  pars  rubedinem,_&  altera  albcdinemrcpisfentabat.  Usvar^. 
Habetur  etiam  Sal  foffilis  niger  aliquibus  vocatur  Carbo  Salis.  Vtrum  verbhuiufmo- 

■ di  Carbones  ex  incendijsreliiltauerint,  qua  interdum  in  fodiniscontingcrcfolent;  an 
potius  fint  Carbones  fuccis  falfis  permixti;  diligenter  ponderandum  eft.  Infupcr  fi  co- 
lores Salis  adhuc  confiderentur,  incidemus  in  Salem  ibdomefim,  nonfoffiIem,fedex 

lacu  Afphaltite  ludeq  delatum,qui  in  colore  nigro  rufefcit,&  guftus  amarus  eft,&  Na-  Sd  Nxph- 
phthicus  etiam  appellatur,  defuinpto  a Naphtha  fpccie  Bituminis  nomine,ciiius  odo-  thktis. 
rem  fpargit.  Vidimus  quoque  ex  Polonia  miflum  Salem  foffilem  duritie  alabaftHna,  & 
colore  rubefeente,  quem  exmontibus  erutum  referebant.Huius  icon  exprimitur  nomi- 
ne Salis  foffilis  rubri  in  tabellafub numero  i.  Ibidem  quoque  fub  numero  2.  effigiatur 
D SalOmphacinus  ex  Polonia  pariter  miiTus,  qui  non  iniuria  hoc  nomine  donatur;  cum 
laporem  Omphacinum  referat,  & coloris  eft  fubalbidi. 


D 


T I 


Calabria:  eruitur,  cui  congener  eft  Sal  foffilis  cx  Alpibus  Oeniponticis.  Similis  in  Po- 
lonia coloris  cinerei,  & nigri  reperitur:  ibi  enim  maffx  Salis  crefcunr,qua;  ferris  poftea 


Sd  fofsile 
/icatur. 


Mufasi  MeuIIici  Lib.III. 


303 


D Amplius  in  fodinis  Polonia;  inter  Sales  tophi  aliquantulum  diaphani,&  colore  ah 
bicantes aliquando  inueniuntur,  qui  figuram  Stclechitisamulantur:  quapropter Stc- 
lechites  Salis  nominantur:  quemadmodum  in  hac  tabella  poterit  confpicari  Ledtor.  In 
ijfdem fodinis  interdum obietuatiir  lapis amulans  Stelechitem,quemSalicid*  Cornu  stdechites 
Salis,  forfitan  a figura,  indigitant . Hic  lapis  femper  particul»  Salis  adha:ret,  & diuifus 
lineas iubciliilTiinas  a cetitro  ad  circumferentiam  produdfasoftenditiquarc  infinitis  ra- 
dijs refertus  elle  videtur,  & Aftroiti  lapidi  aflimilatur , quemadmodum  icon  in  tabella 
exprimit . In  eadem  tabella  ad  calcem  delineata  funt  qua:dam  femina  nomine  Matta- 
lorafluuij Gangis olimdodiflimo  Vlyffi  AJdrouando  miffafunthsc  planta:femina_j 
nafcentis  in  Gange  fliinio  granis  Tritici  duplo  maiora , colore  fubflauo,fubftantia  fc- 
Klapidea,  idcoq;  inter  lithofpeimata  merito  numerari  polfunt. 


Cc  3 


Mufd  Metallici  Lib.  11!.  305 

^ Vt  redeamus,  vndcdigrefli  fumus,  a Sale  foffli  non  valde  recedit  Sal  Ammoniacus, 
quemDiofcoridesSalfuginem  effe  in  arenis  Liby»  concreram,  & Alumini  fcillili  fimi- 
]emconftituit,Hic  Sal  glebis  oblongis, & venis  in  longitud  inem  porrectis  circa  traflura 
CyreniacumprtEcipueinUenitLir.  Nomen  autem  fortituseft  ab  .uenis,  fub  quibus  lati- 
bulatur, vel  ab  Ammonia  regione  Liby*,vbi  luppiter  Ammon  colebatur  . Cceterum 
Sal  ille  Ammoniacus, qui  hodie  in  officinis  Medicoru  venalis  fcrintur  non  cft  nitiuus, 
fed  artificio  quodam  elaboratus,  quiex  regionibus  Syria’,  & ex  Germania  formatus  in 
glebas fplendefccntcs,  ^ obfcuritate  quadam  velatas  defertur.  Hoc  Chy  mici  ad  fub- 
limandum  argentum  viuum,  & ad  folutionem  metallorum  vtuntUr. 

Poft Salem  tbffiicm.  Sal  marinus,  vel ^quoreus durior,  &nigrior  monftratur,  qualis 
penes  Ceruiam  Romandiols  ciuitatem  paratur.  Item  Sal  excoftus  habetur  ex  Salinis, 
qu*inSaxoniaHalcnfcs, &Luneburgic«  appellatur.  Aduertendum  cft,  quod  mic* 
Salis funt  grana  in  Sale  marino  grandiora,quai  in  Sale  cxcofto  talia  non  obferuantur. 

Poft  Salem,  Diofeorides  Muriam  ,&  floreSalis  recenfet.  Muriam  duplicem  confti- 
tait, nimirum  naturalem,  vnde  nofter  S.il  communis  el icitur, & fabiitiam,  qua;  ex  aqua 
jplimia,&modico  Salis  conficitur.  Verum  dosSalis  in  fodinis  colore  candidiffimiis  ad 
(iinilitudiiiem  lanuginis  canefeentis  efflorefeit.  Poteft  ctia  flos  falis  appellari  ilia  Salis 
afpergo,  qax  veluti  pruina  in  campis,  & pratis  apparet, qua  riiii  Salfi  prarterlabuntur, 
vtin  Thuringia  obferuatur.  Gefnerus  in  libro  delapidibus  memorat  quamdam  Salis 
fp!imam,qumfpcciem  pumicis  tepraifcntat.  Haneque  m patinis  ferreis  aquafalfafe. 
ruefeente  generari  pronunciat.  Proptcrea  hoc  in  loco  non  folum  hancdclineatam  in^ 
tabella  exprimimus , fed  etiam  alias  ex  Burgundia  allatas.  Ir,  medio  autem  tabclls  Sal 
gemms figura  Tali  confpicitur.  Ad  calcem  tabelbr  habetur  icon  Sapphiri  Orientalis 
manubrio  plumbeo  inclufi,  quo  Chyrurgi  in  Germania,  Gefneroauthore,  faeuos  car- 
bunculos demulcere  folent. 

V aria^  fpums  Salis  diffcrentifE. 


AmmoKia- 
cus  Sd  arti 
fetalis^ 


Mica.  Sdts 


Salis  flos 
qnotHplex» 


pc  3 


Si» 


3;_(S  Vi^r^is  AlcirouanJi 

Sin  ad  Saks  fadiciosfemionem  conuertamus,  ommiflb  Sale  Kali,  ku  Sods^dequo  J 
fupeiaus  cgiiT.uSjad  SaJcs  aliorum  Simplicium  cnumciandos  delcciidcinusjfjuoruniprj, 
mas  Sal  Abfyntliij  occupare  videtur,  cum  in  Medicina  tantopere  commendetur . Dc' 
inde letquittir  Sal  luniperi,  Itttpera toriar,  Ononidis,  Cymini,  Limonum, Tartari, Saxi, 
ftagiit.  Ligni  Guaiaci,  Nuets  Myn£ycar,CoraJiotum,Succini,Cranij  humani,vcl alio, 
riim  offitim  humani  corporis, & Sal  theriacalis  Galeni, quorum  omnium  prsparationes 
joannes  Baptifta  Porta  diligenter  profequitur . Deniq;,ad  mentem  Chymillaruui,(x 
Cokothare,  nimirum  ex  capite  mortuo , ideft  face  poft  deftillationem  infundovafis  I 
relkta,  ablutione  aqua-.  Sal  elicitur,  quem  Terram  magicamappellant.  AlioquitiSil  I 
Terra  ma-  apud  eofdetn  Chymiftas  Vitrioltim  nominatur.  Item  « Ar  doAjafliot  jp^,) 

gica  quid  ^ p.  quadam  fpccies  Salis  ex  multis  Lpcciebus  compolita.  Demum  SalSacerdo. 

tak  quid  fit  apud  Diodorum  in  libro  de  SaJibuskgatur.Sal  vitri  eft  illud  liquidunij, 
quod|in  cocTione  vitri  feparatur,&  frigore gclalcitinftarJapidiSjColore  albo,fapottj 
admodum  acri,  quo  pro  fapone  aliquiadhibent. 

E L E C T 1 O.  ■ 

JNTER  Sales  fi  qiisratur,  qui  bonitatis  arcem  teneat:  nonnulli  Atithores  mari, 
norum  Salium  maxime  Cyprium  commcndant.AJij  inter  JactiftresTaientiiiDpri. 
mas aflignant, quia  fuauilfiinus,&candidilfiinus  fit,nccnon  Phrygio, qui Tattiu! 
appellatur;  cum  ambo  medicamenta  ophthalmica  ingred  iantttr ; quoniam  Sal  Bctictis, 
iuxtafententiamPJinij, oculis  tantummodo  Boirrn  medetur.  Qui  affertur  ex  Cappado. 
Sd  ^tti-  ciacuti  candorem  conciliai-e  d icitur.  Deniq;  Sal  Atticus,  & Euboicus,  exmcntcMiitij, 
CUS&  Eu.  minorem  habet  amarorem,  & carnibus  feritandis  aptioreffe  perhibetut.  Itaq,  Stipa- 
hoicHs.  feiaiflimus  omnium  Medicorum  confilio  eligendus  cft,  qui  fit  candidus,  pellucidus, 
denfus , odorus,  minime  arenofus,  a-qiralis , & qui  cum  quadarn  fuauitate  tenrperatartr 
acrimoniam  pra;feferac,necnon  ob  perfpiciriratcrn, veram  cryftallum  referat, qualis  cft, 
qui  inter  Sales  fofliles  Gemmeus  appeJlatur.ficq;  Salium  fofltlis  erit  praftantillintus,& 
foffilium  montanus  exccllcnti.Timus,cum  inhoc  pcrfeiftr  Salis  proprietates  dLtcefcant 
Etenim  Sal  foflilis  quo  ficcioreft,&  durior,  minus  fragilis, & magis  aftringens,cdadC 
Salis  f>fst.  falituram  aptior,  & vtilior  euadit.Wamq;ficcior  cum  fit,  eo  maiorem  falfetiinera  parti- 
hslaudes.  ^ lingua  admotus mordet,cxdtat,ficcat, aftrirjgit, corrodit,  detergit, atq;  vrit, 

Quapropter  Salpraftantiffimus  enumeratas  conditiones,  &praerogatiuaspoindero 
debet. 

L O C V S. 

SA  L prEfertim  foflilis  fuos  natales  habet  fubtfrfaneos,  & plerumque  penes  ttre- 
talla;  ideo  diligentes  teritm  naturalium  iiru.ej}igacores,  non  longe  avena  Salis, 
metallorum  venas  inueniriobferuarunt.  Quitiitrto^ri  vno,& eodem  metallo  varia 
Salium  genera  repetiti  retulerunt.  Veriitrr,vt  regionesS|Jlium  feraces  nobis  innotefeat 
feries  alphabetica, in  illis cnumcrandi.s,  nobis  tauebir.  Pritr.itm  Aegyptij,  fiveritatern 
ir.3 1.C.7.  Plinius  fatetur.  Florem  Salis  in  quibuldam  fontibus  natantem  inucnerunt.  In  Aeilrio-I* 
pia  fuperiori  penes  Regnum  AbyiIinoritm,S.aI  ex  montibus  figura  tcflellarura  tarditat: 
Quinimd  Infula  Aulilo  eittfdcm  Aethiopia’  Salinas  habet  publicas,nec  prater  hanc,r£' 
gio  Aethiopica  notticfimikm;  cum  ex  illa  Sal  ad  omnes  regiones  .Aethiopia  defer- 
tur . Afrka  multis  Infulis  cft  locupletata , qua  in  locis  hirmiJibus  cum  fint  fita , aquas 
Inruh  Salis  recipiunt, qua  poftea  in  Salem  paulatirn  eoncrefcunt : immb  inter  has 

'Tiff"  infulas,  vnaeft,anthoreBotero,  qua  a copia  Salis,nomen  Infula  Salis  fortitaeft.Au- 
moniam  Regionem  Salis  diuitempradicant,  &Herodotusin  Melpomene,poft  Am- 
monios,  collem  Salis  collocat.  In  Arabia  non  foJum  funt  Saks  Odorati , verittn  etiam 
ibi  cft  oppidum  Carris  cognominatum, cuius  gentes  domos  maflis  Salium  conftrute 
& aqua  ferruminatas  habitant, & Calepinus  Gerram  Arabia  faJicis  oppidum  colliiui'. 
vbi  turres  molibus  Salium  quadratis  credia  cofpiciuntur.ArayaSalinis  tanta  visinef- 

fedi- 


MufeiMerallici  Lib.IlI. 


307 


6 ie  dicitur,  vt, fi  dcccmnauigia  Sale  onerentur,  quatriduo  tranfaflo,  totidem  impleri 

ibidem  poifiiit.In  Aragonia.’ regno  funt  montes,  & lapides  Salis  ita  duri,  vtinftrumen 

to  etiam  ferreo  difliciilterca;dantur;imni6  admirabilis  eft  illa  Rcgio,quoniam,fa£ta_j 
fouea,illicd  cadente  plnuia,Sak  repletur. 

Apud  BaiftrosduovaftilacuspIurimoSale redundant  : item  illuc  duoamncsOch- 
fus,&Iaxartesfluunr,qui  exappofitis  montibus  ramenta  Salis  ducunt".  Amplius  Salis 
visingens  in  fiuuio  Boriftenc  concrefeir.  Burgundia  habet  vrbem  Vifuntiu  nuncupata, 
in  cuius  agro  duo  fontes  fcaturiunt,  quorum  alter  aquam  dulcem  fundit,  ex  altero  au- . 
temSalem  denfant  candore  pralfancifsimum,  qui  Incolis  maximo  eft  vediigaii. 

In  Calabria  penes  Sibereaam  Vulgoto/o  Sal  copiofus  eruitur.  Cappado- 

cia, authore  Strabone, opibus  Salis  loifilis e/l  audia:  Prope  Carcaffonera , vuJgd 
yfoc«f.  tefteDalechampio  in  PJinium,eft  lacus  Salem  producens.  Per  Cariam,  vbieft 
Neptuni  templum,  plures  falfi  amnes  labimtur  ad  'Calpias  portas . Ca?faraugufta  Cel- 
tiberorum, nunc  Aragonum  Metropolis , inter  alia  pra-cipua,  habet  montem  Salis  tcr- 
j lio  ab  vrbe lapide  fitnm,cxqno  ftaruto  quotannis  die  (quod  regia  dignum  eft  magnifi- 
centia) cuique  ciui  quantitatem  Salis necclTariam  afportare licet. Corofeni  terra  eft  in 
Oriente,  vnde Serapio,  referente  Ortelio,  Sa!  Ammoniactim, & Be^aar  deferri pronu- 
ciat.Cuba  Infula  habet  montem  Salis  Mari  proximum , qui  montem  Salis  Cypri  fupe- 
rat.  Curidia  Infula  Maris  Adriaticidiuitias  .Salis  habet  opulentas,  qnibusRefpublica 
Veneta  multum  ditatur  . In  Ciizco  lofephus  Acofta  fontem  cbieruauit,  de  quo 
fcaturiens  aqua  in  Salem  albilfimum  denfatur.  Cypro  loanncsBotcrusaffignac  laenm, 
(]Ui  diebus  atftiuis,  & natura  Soli,  & virtute  Solis,  Sale  candidiffino  repletur.  Tandem 
CyrenaicK regionis  populi  Salelapideominimecarent. 

In  Dacia  loannes  Boterus  mineram  Saiis  iolidam  inftar  marmoris,  & coloris  viola- 
. ceiobferuauit,  qui  minutifsi  me  tritus  uJbedi.icm  acquirit. 

Apud  Garamantes  funt  montes  Salis  & Germania;  multas  Salis  mincras  Cofmogra- 
phia  vniuerfalis  attribuit:  ibi  quoque  funt  multi  fontes  aquam  fallam  fundentes,  quos 
Incokvocabulo  a Grarcis  detorto  (quibus  dAc  ialexprimitur.)Hal,'rs  nominant  »tHal.t 
GHermundurorum,quK  eft  ad  Salamfluuium,Hala  Sucuia;,&  HalaRhctia;  prima-,  quo: 
eft  ad  Oenum. 

Hala  eft  ciiiitas  Saxonia;,  vbi  Sal  conficitur,  & Salina'  halenfes  vocantur:  namqjfal- 
fos  fontes  e vicinis  montibus  per  canales  lupra  vrbem  dndios  in  Ahcna  ampli/iima  de- 
riuant,  &,excitatis  folle  ingentibus  flammis,aciuain  brciii  tcmpoiisfpatio  incandidif- 
fimum  Salem  exficcant.  Prster  aquas  marinas,  multi  Innt  in  Hiipania  putei,  quorura_» 
aqua  in  Salem  concrcfcmit:  Pra»terquarpqudd  Egelafta  oppidum  eft  citerioris  Hifpa- 
nia  Salis natiui  fodinis  nobilitatuna,  & Sal  Hifpalcnfis  apud  PJinium  aduerfus  fuffu- 
fiones  commendatur.  Scribit  quoqjFraiitiicus  Hci nandus  apud  nouam  Hifpaniatn_j 
omnia  illa  Salis  genera  reperiri,  qua;  in  reliquis  Regionibus  proucniunr. 

Illyria  Sale  fcatet,  & apud  Indos  eft  mons  nomine  Oromenus,  authore  Boccacio  de 
montibus,  qui  Salisadedeft  ferax,  vt  Rex  ex  illo  maius,  quam  ex  aurifodina,  veffiga 
lis  emolumentum  reportet.  Ibi  quoq;  eft  qua-dam  regio  longitudinis,  & latitudinis  icx 
millia  pafTuuni,qua;  Indis  Carchi  ,ics  vocatur:  hate  tota  Sale  candido  afpcrfa  intuenti- 
H biis  apparet,  qui  tam  a;ftiud,  quam  brumaii  tempore  non  corrumpitur:qua  de  re  Salem 
foliilcmeffe  exi (limamus.  Infula  cognomento  Bona  habet  fontem,  cuius  aqua  fa)fci_» 
iftiuis  diebusin  Salem  degenerat.  Infula  Ormus  Occani  Meridionalis  in  faucibus  Ma- 
ris Perfici  fita , tota  tanqiiam  ampliffimus  Saiis  campus  apparet.  In  Italia  apud  Came- 
rinum Sal  faxeus  adeo  pellucidus  inucnitur,  vt  inftar  fpeculi  imagines  reddat. 

Liby®  quatdam  pars  ampliffimis  Salis  foflis  minime  foiidi  referweft,  qui  pofteaSoIi 
expofitusita  durcfcitjVt  lapidi  Pario  fimiliseuadat.  Lucania?  montes  prope  oppidum 
Altimontisjfoifili  Sale  funt  ditati,ex  quo  laminte  fabrefiunt,  qua?  caiefadla?  & abdomini 
applicat*  affciSui  colico  medentur. 

Maferephot  aqua?,  funt  Salina?  iuxta  Mare  Magnum,  vbi  squore  inturoefcente  vnda 
inalucosquofdam  fluit,  qu*  femore  Solis  in  Salem  concrefeit;  ad  has  vfqj  aquas  Fiiij 
Ifracl,Duce  lofuc,  Cananeos  perfecuti  funt.  Media  habet  lacum,  qui,  authore  Stnabo- 
nc,  ex  aqua  dulci  Salem  generat.  Item  fons  in  vico  Monfpefliili  vicino  a Dalechampio 
m Plinium  memoratur,  qiiem  \acohsBiilerne  vocitantjhic  calidis  aquis  fcatet,  &falera 

pro- 


VluuuS.i- 
Ic  ducentes- 


Siberen 
•vhi Jit, 


Mons  Salis 
in  Cuba. 

Lib.^.hiJ. 

lnd.ee,  1 7 


Halenjis 

fomes. 


Lr.Jl.c.  9- 

Oromenus 
mons  vbi. 


Lib.i. 


3o8  Vlyfsis  Aldrouandi 

producit.  Mofcouia  Salem  nKta]Iicumoptimumj&puriflimumpoffidet,qmin(lj,tj. 
pidum  cffiditut.  _ ^ 

Penes  Nilum  vbi  arua non  coluntur , teftc  Botcro,  aqua  in  lacus  recepta  inalbif,. 
mum  Salem  vertitur.  Nortuegia  Sale  nigro  referta  eft,qui  ferreis  ollis  coquitur. Corne, 
lius  ludius  in  Tabula  Africi, multas  Salis  mineras  marmorimon  abfimiksNumiditaf 
Sa.v.iit^ge-  fignat,  cuius  quantitatem  ad  alias  Regiones,  ope  Camelorum, deferunt  .,  Petrus  Hif. 
ttaSalis  panus inOrbe  nouo  laxa  Salis  ingentia inftarfcopulorum circa litoraSandHMicliaelis 
vbi.  comperta  fuifle  prodit. 

In  Papaya  Regione  , exaqua  congelata  Sal  fit  candidum,  inefRcaxtamen,&pta. 

' uum.  In  Phrvgia  SaJ generatur,  qui  Diofeoridi,  & Plinio  Tattius appellatur, &inaf. 
feflibus  oculorum  perutilis commedatur  Placentinum  territorium  fcatet  fontiksfal. 
fis,  ex  quorum  liquore  Sal  optimus  excoqui  poteft.  In  Ponto  XimenemRcgioncmfo. 
dinas  Salis foflilis habentem  Calepinus  pridicat.Polonia  mineris  S.alis,& argenti ej 
probe  ditata , ex  quibus  tributa  Regia  extrahuntur : quininio  loannes  Boterus  Salinas 
optimas  in  territorio  Cracouis,  anno  quinquagefiroo  Iccundo  pofi  mi]kfimum,&(lii. 
Hitlneti For  centefiinum,  compertas fuilfe  tradit,  quarum  lalem  partim  mineralem,  & partitnfafli.. 
reffomm  ciumconftituit.  Porreilianum  balneum  in  Territorio  Bononienfi Sal  habet, alumeiu, 
qude.  Scfulphur. 

Romandiola  in  loco  Cert/w  nuncupato  tantam  SalisfadHcijquantitatetnfabricat.vt 
alijs  etiam  Regionibus  diflribuat.  Salimi  locus  eft  Thulcii,  vbi, referente  Orteiio,». 
pia  Salis  fabricatur . Sardinia  Salis  opibus  ad  luxuriam  vfq;  eft  plena . Saxonia  Salinis 
vberrimis  ab  Otheno  primo inuentis cit  relcrta  . Penes  Ennani,&  Nicoli.iniciuitatei 
Sicilii  motites  Salis  fertiles  confpiciuntur,  qui  feri  amentis  caditur  libidcmquoqili. 
cus  clf  Cocanicus  appellatus  Salem  producens:  item  in  littore  Melfani  txaquismari. 
Sdodoris  nisSal  elicitur, qui  ad  Solem  ficcatus,  odorem  violaceu  fpirat:  ibi  pariter  in  aruisAgri- 
1'toUcei.  gentinis,  monente  Plinio,  minera  eft  Salis  a natura  Salium  valde  di/crepans  scumiiu 
ignedifloluatur,&  in  aqua  gelafcat: 

Tarentini  ingentem  Salis farragi.iem  cumulant,  quera  Plinius  omnium  fiiauilTimiilil 
& priftantillimuni  commendat. In  Tirolcnfi  comitatu  eft  Halz  oppidutti,vbiplurinii)in 
Saliscoquitur.  Similiter  in  Taican  Regno  lunt  montes  Salis  ad  meridiem  Ipedantes 
c quibus  Sal  malleis  ferreis  decutitur.  'I  huringia  riuisfalfis  irigaturfupra  montem  Ki-C 
fhunfianum.  Item  Sal  in  Tombruz  Prouineia  facile  in  lapidem  cogitur, 

Apud  Valtfianos  populos, anno  quadragefimo  quarto  poft  Ielquimilkl5mum,vtlc« 
giturin  C ofmographia  vniuerfali,fons  Salis  ditilfimus  intientus  eft.VifuntiumeftVn. 
garii  Regif  (vulgo  Salinele)  vbi  fons  diuitias  aque  falli  polIidet,ex  qua  SalalbiliimW 
in  dies  conficitur.Aquam  falfam  habet  Volateranus  ager,qua  in  Salem  candidifliitiuffl 
KdquxSitl  excoquitur  : Quandoquidem  aquifalfinonfolum  in  Mari  ab  exhalatione  aduftjgc- 
fr  'vbr.  nerantur,fed  etiam  fontes  falfi  reperiuntur,  vt  prinominati,necnon  aquaTetutij  iiij 
agro  Luccnfi,  aqua  Balneoli  Montis  Catini,  PorresSana  noftra,&  alii  multi,  quas  om- 
nes in  prifentia  receniere  non  eft  opus.In  Zackibero  lacu  Salis  ingens  vis  colligitur, f«l 
quoniam  eft  pope  Otzarkon  Tartarorum  Caflriun,  laepe  Dudiores  Salis  vnacumpta' 
ftris  a Tartaris  intercipiuntur. 

EPITHETA.  ’ 

SAL  alocojvndeplerumqueoriginem  trahit,  iquoreum  , ab  afperitate  rigens, 
quia  in  aqua  facile  foluatur,  fufilcjquia  arenis  carcat,purum,&  a colore  albidum 
Poetinuncuparunt.Gncoruniquidam Salem  appellarunt  Gracit 
eft  gratia)  vel  quia  hominibus  in  condimentis  fit  gratus,  vel  quia  vefccntibusgratiam, 
& venuftatem  conciliet . Nifi  velimus  aflerere  hoc  epitheto  fuifle  infignitum,autbwt 
Plutarcho,  equia  Venerisacerfit  ftimulusjnamque  *«’p«  etiam  Veteribus  fuit  vocatum 
obfequium,  quod  fitnina  Maripriftare  Solet , Infiiper  Homerus  Salem  diuinuui,  ^ 
Sal  cur  di-  Plato  amicum  Dei  indigitarunt  cum  nulla  Sacrificia,  tefte  Plinio  , ablquc  niolaial» 
«imis  di’  cdebrarentur:.dcindequiarcsSaleconfperfifeieperpetuieuadunti&  inhocfofc 
cfus,  Plll- 


Mufxi  Metallici  Lib  HI. 


3op 


APJutarchus  fulmen  ab  Antiquisdjuinumfuiffenimcupanmprodldit,quoniamcorpora  Ltk^-^ym- 
illiiis  afflatu  tafta  diutius  incorrupta  durent:imm6  commendat  epitheton,  quod  Sali  ab  pof.qu.^. 

Homero  fuit  impofitumtcumSal  humano  generi  tanquam  lux,  & aqua  fitneceffarius.  lo. 

Pri’terquamqu6d  Sal  carnibus  infperfus,  illas  a corruptione  vindicans,nonnihiIdi- 
uinitatis  participare  videtur;  cum  res  incorrupta:  quamdam  immortalitatis  notanu 
referant.  Denique ;i;o>d'p8«  Gra:ci  dc  Sale  dicunt,  qui  cralfior  lir,  & veluti  Chon- 
dritis  vocetur, 

DENOMINATA. 

^ ALSVM  exponitur,  quod  SalisfaporCmprsbct.  Quintilianus  tamen  vocauit 
Salfum,quodinconfuctudineproridiculo  vfurpatur.Salfamcntum  eft,quodSa- 

Cy  iead  vfum  diuturmimconditur;  hinc .Salfaraentarius,  &Salarius  deducitur, qui 
Silfamentaprspa  rati  aut  vendit.  Salitura,  & Salfura  cumdemfenfumcum  fallamento 
B /ortiuntiir.  Salfedo  eft  fapor  Salis,  & fallicudo  quidam  humor  faporem  Salis  referens: 

Sallilago,vel  Salfugo.apud  Plinium,  liquorem  quemdam  Salis  indicat , Salire  cum_j 
iiinplici  L.  etiam  prolatum  /ignificat  Sale  condire:  Salarium  ad icdiiue  fumptum  voca- 

tur, quod  fpedfat  ad  Salem.  Salarium  autem  fubftantitic  acceptum  eft  merces.quarn  r / 

Operarius  promeruit,  itanuncupata,  quia  illi,  tanquam  homini  Sal,  fit  ncccffari  i_,. 

Deinde Salararius  apud  Vlpianum eft  ille , cui  Salarium  perfoluitur  Demiim  Salitor 
vocatur,  qui  Salis  tributum  colligit.  Infuper  Halchemia  eft  vocabulum  gr*cum_.j 
aSalededudium:  exponitur  cnimfufio  Salis : namque  arti  Chymica:operam  nauan-  i i 
tesprimd  Salem  fundere  conantur.  Salimola  apud' Platinam  eft,  qua;  vulgo 
&LatinisMurianominatur  . Salgama  Prilci  dixerunt  quodeumque  condimnenm  .!  sahamaad 
advlumvidlus  in  vafis  feruatum:  propterca  Columella  vafa  ad  hocopusab  Orificio  ad  //>  * 

fundumEqualia  laudabat  , vt,  exemptis  ad  vfum  Saigamis,quicquid  fupererat  atqua- 
Ii  pondere  deprimeretur  , vt  iure  femperfubmerfum  diu  feruari  poftet : hinc  poftea_j 
Salgamarij  fuerunt  denominati , qui  Salgama  condiebant,  v el  vendebant.  Amplius 
menfEolim lauta:,  &fplendida:  vocabantur  Saliares,  auta  Sale,  aut,  fecundum_, 

Calios,a  Salijs  Sacerdotibus  Martis,  qui  Sacris  quibufdam  faltationibiis  praterant, 
quivtcontinuatistripudijsSacraiilapervrbem  elficere  poftent,  lautifli.nis  commef- 
fationibus  vtebantur.  Nos  autem  fi  vim  vtriufquc  vocis  ad  voluptarium  epulandi 
hominum  finem  , & vfum  referamus,  nec  ipfiSalij  fine  Sale,  neque,  fine  vlla  volupta- 
te,quslautis  menfis  per  Salem  inerat.  Sacra  ilia  ceJebrare  potuilfent. 

Salfolamherbammulti  Botanici  vocant  Kalim,  quiaex  illaSal  exprimatur.  Sed  c /r/  / * 
prteter  hanc,  aliam  non  inuenimus,  nifi  multa  loca  a Sale  cognominata  . Salina 
erat  locus  Hetruria:  ad  Cecinam  ftuuium,  vbi  Sal  parabatur , Salina:  eft  vrbs  Burgun- 
dia;  in  Sequanis  ampliffima , qu;B  a copia  Salis  ibi  parata  denominatur.  Salintequoq; 
iaxonis,  vocantur  Hala  vrbs  Saxoni»,  vt  in  Itinerario  legitur. 

T andem  ad  Saxomas peruenimus  v/ij;  S 

Similiter  Halas  vrbs  Achaia?  i Sale  ibidem  reperto  cognominata  fuit.  Salaria.^ 


eli  vrbs  Hilpani»  Tarraconenfis  gemina  , Item  Salaria  via  & Porta  Rom»  in  Sabinos 
Dducens  ita  nominata,  autbore  Fefto,quia  Sabini  per  illam  Salem  ab  Vrbe  .acceptu  m . 

deferrent;  hinc  Salarius  pons  fuit  vbcatus,  qui  fupra  Aniene  ftuuium  quarto  ab  Vrbe 
bpideinviaSalariavifitur,  qua  in  Sabinos  itur.  Amplius  in  Veronenfi  agro  Salina- 
rumvicus  eft,  vbi  olimSal  folfilis  fuit.  Alioquin  Saiinaeftlocus,in  quo  Sal,vel  effodi- 
tur, vel  exaquis  marinis  arte  paratur.  Denique  Salinum  eft  vas;  in  quo  Sai  ad  vfum_» 
«enfa  feruatur. 


Salaria  vU 


«tir» 


ADA- 


310 


Vlyfiis  Aluiouaiidi 

A D a G 1 A. 


Li. 


VLLA  pcdlorisnoftnfinusvoluptate  oppleretur , nifihanc  bifloriani pto. 
uerbijs  a Sale  fumptisornai  emus.In  primis  confideratus  Sal  quatenus  res  vti. 
Iis  & condimentis  neceflaria  multis  a dagijs  occafioncm  prsbuit.Dicitureniiii 
Salemhilvttltus,  Mocprouerbij  titulo  circumfertur:cum  manifeftumfithumanocorpo. 
.j.Apho.  ri nihil cfle  vtilius  Sale, & Soie. .We,  ©• hocprodcrbio  ftabilire  poffunius  fentcn. 
tiam  Hippocratis  in  Aphorifmis;  quando  Icripfit  cxtremismorbis  extrema ptiMj 
conuenire:  namque  hi  duo  fucci  acerrimi  omnium  rerum  domitores  cfle  perhibentur. 
Sicut!  Sd carm.Hoc  de  re  admodum  congrua  pronuciatur;cum  Sal  facile  impediat, quo 
lavnascztaes  f\xtrtS.2Lnt.  Sale,  6' i»enfiin>ic pr.eterc.tr.  hoc  iymbolumindicatconfuetudi. 
hem  amicorum  non  eflenegligendamrcumolim  mutuis  couuiuijs  amici  conciliarentut, 
'Sala  huma  Nunijuid foteH  injulfum  abJap,Sale  cai  ^ Hoc  iadiatur  in  illos,  qui  debitos  Sales  ab  hanu.[ 
naconfuetu  na  confuetudine  arcent,  v'elijs  magifquam  oporteat  vtuntur,  neq;  norunt  auream  me- 
dirus.  diocritatemferuare,  quic  rerum  omnium  condimentum  clTe  u^iitm.Sala apfoKm,'})- 


thagoras  hocfymbolo  fignificabat,quod  ficuti  Sal  obfoniorum  optimum  inmefafciu. 


per  cft  apponendurajita,  in  omni  negotio,  iuftitia,  Sc.rquitas  femper  eft  adhibendu 
Omrw.sW/jr.iyierrncque  prodeft,  neqjofficit.  Hocadagium  apud  Italicum  Vulgus  Iit 
^toktmv.OuofiKz,aS.',le,Konfinebcn,nemale  Hoc  Vulgi  Didfu  videtur,  quod  tantum va. 
Jet  quantum  verba  fonantmibiiominus  poterit  etiam  pronunciari  de  viro  optimisani. 
midotibus  imbuto,  quas  poftea  exercere  nequeat  .Qjiodppit nutrit  . Vt  aliquid  inptt- 
fedlum  nutrimentum  abeat,  fapidum,  & laifum  eflfe  debet,  vt  ftomacho  gratificari pof- 
fioxta  ali.  noxia  qiixdam  interdum  pro  faiubnbus  modo  lapiant  .Hippocrate  anna!, 

conceduntur.  ^ 

modofaput  Pr®tcrcafuntaliaprouerbiaaSaledefumpta  qua;  humanum  animum  relpicero 
grata  videntur.  Primum  hcc  eft  vulgatiffimum  . Nemtmfidis , wf/ann quoprius mdiamSt&i- 
pmfJeris.Hocfxovittbmm  cft  antiquifliinum,cumAriftoteles  in  Moralibus  illiusraeni.C 
Lih.io.Mo  nerit,  & denotat  ingenium  hominis  non  polle , nili  longo  conuidiu  ,&  diuturna conk 
r alium.  tudine  cognofei.  SaLm  nc  alijsforngiu , lioma  ,utvcrfatus no» fueris,  Woc.  ipedlat  ad  animi 

fanationem:  quandoquidem  per  Salem  prudentiam  alteram  fapientig  partem , & pet 
Romam,  prarcipuum  Prudentia;  locum,  & quali  feminarium  denotant.  Sdfitidetlh  m 
ineji.  Hoc  profertur  de  homine  ftupido,  & ftolido , veJ  de  homine , quem  tanquamfa. 
pientia;,&  leporis  expertem  taxare  volumus..v  /«■  defricare . 'Hoc  attinere  videtur  ad  illos 
• quorum  animus  eft  expergcfaciendusinamcaiiillationummorfu  tauouamSalcacride- 

lidcs,&fopiti  animi  excitantur:  quemadmodum  Apopletici,  fadla  fiftioneSaliscirca 
plantaspedum,  quandoque  reuiuifcunt.V//Kj^/£a>.r/c»-.  Diuulgatur  de  illo,  qui,  muta» 
praujB  vita;  inftituto,ad  bonam  ixwgemxcuenkut Sale peruncius admuabitui 
ab  Ariftophane  memoratum  pertinere  videtur  ad  illos,  qui  vel  artate , vel  vino  deli 
rant; Ortumque  dicuntproucrbium  alaborantibus  temulentia,  qui  fimili  vnguinelini-B 
ti  liberabantur.. Hoc  eft  lymbolicum  prouerbium.,  quod  dcmnnftratadre- 
fcipifcendum,  gratia,  & diuinatione  opus  elTc : liquidcmcum  oiim  diuina  refponfaab 
Arufpiciblis  redderentur.  Sai,  & Faba  apponi  folebat.  Salem,  (f  oleumcmere.iimixsit- 
i.i.Retho.  minit  Ariftoteles,&  fignificat  remedia  oppolita  interdum  elTc  adhibendatnamSalmot- 
dicat,&oIeum  mulcet,  quoniam  Sapientes  acrimoniam  admonitionis,  vcl  correflio 
nis, blandis  verbis  permifeere  lolent.  Lupus  no»  curat  Salem.  Hoc  diuuigatur  dc  illis, qoi 
Sermones  ab  amicis  ctia  prolatos  aduerfus  fe  contumeliose  dicios  elfe  opinatutj&iUw 
abfq;  vllo  circumfpediiouis  Sale  tanquam  Lupi  deuorant. 

Denique  recenienda  lunt  aiia  proueibia,qnjpatlimoniam  refpiciunt..?^<;^‘«/»?‘'’ 
demdediri:..Hoc  iactaturin  hominem  parcillimum,&fordidum,qui  ne  micam  quidt® 
Salislargitur,quam  olim  omnibus  Holpitibus  largiter  impertiebantur,  sdemlwfff.-^' 
Diogenisre  promulgandum  cft  dc  illis,  qui  fumptibus  parcunt,  &tenuitervidiitant;n.iniqM 
jfponfum.  Sal  olim  obfoniorum  Ioco,tenuioribus  fortun.-e  hominibus  erat . Quocirca  Diogeu^* 
interdum  a Cratero  diuite  in  u ita  tus,  vtfuo  hofpitio,  & liberalitatc  fruerctur , rclpon- 
ditfe  malle  Athenis  Salem  lingere,  quam  apud  illum  inftaurata  epularum  magnifi^®’ 


tia 


Mui^i Metallici  Lib.IH.  311 

A tia  \ii\,S4leemptumma>iapum.Vromnd3.mc  hoc  adagium  dc  homine  vili , qiimiiam 
olim  negotiatores  iu  Mediterranea  Salem  importantes  mancipia  a Barbaris  reporta- 
bant;  quinimo  mos  erat  antiquus  apud  Thraces  mancipia  Sale  commutare.  Satabit  tUuc 
vndevemt.  Hoc  diuulgandum  cft  in  illos,  qui  parta  tueri  nequeunt,  aut  in  illos,quonmi 
tnaleparta  male  dilabuntur;  quocirca  ad  rem  canebat  Ouidius. 

Iton  habet  emntits  Jordidaprada  honos. 

Hoc prouerbiiim  a quo.dam negotiatore  Originem  duxiffe  traditur,  qui  nauem  Sale 
o)).u!Im  vehebat,  fcd, nautis  dormientibus,  & aqua  in  fentinam  paulatim  fluente  , Sal 
lobitum  eft, Senanis  lubmerfa  ••  Quare  Sal  quod  ex  aqua  marina  habuit  ortum,  in  illam 

quoque  tt  anfmutatum  eft. 

MYSTICA,  ET  SYMBOLICA. 

VM  in  Hero  Codice  fieri  facrificiaabrquc  Sale  prohibitum  fit, inde  colligenda 

cfllacrasOperationcs  nonnifi  diuini  Numinis  fauore  fultas  cfle  peragendas: 

J alioquin  omnis  humana  operatio  inanis  ef&  perhibetur.  Theologi  Sal  pro  Do- 
drinaEuangelica  accipiunt.  Siquidem  in  lactis  Paginis  legitur . ,Szi<^^tudohuderts  fam.  ‘-t- 

iitj  Sde  cmdtes , mt  auferes  Sal faderts  Dei  tui  mSairifidotuo,  int»»ra  obUiione  ojferes  Sal, 

Quaf  affererc  voluerit  Legislator,  quodeumque  docueris , & in  quacumq;  virtute  ver- 
lains  fueris,  Dmarinani  apoftolicam  imitari  debes ; cum, Domini  tcftimonio , .'\poftoli 
nomen  Salis  terr»  promeruerint;  ideoqivcluti  omnis  cibus  ad  nutrimentum  aptus  Sale 
conditur:  pari  ratione  omnis  fermo  ad  innandum  idoneus  apoftoliese  Sapientia’  condi- 
mento indiget. Qiiarr.ohrem  in  Jctftionc Euangelica  Sal  terra  Sapientia  exponitur,  qua 
pra:cordia  noftra  condiuntur,ne  popularibus  erroribus  implicari  poflint.Immb  Sal  bo-  Cap.g, 
imm,vt legitur  apud  Marcum,  & apud  Lucam,  Laureto  exponente, Doctrinam  Sacram  Cap.i^. 
lignifcat.  Caterum  Saldelacrificio  aui’erre,vt  in  Sacris  Paginis  habetur,  iuxta  men- 
tem Laureti  in  iylua  Allegoriarum,  niJ  aliud  defignatjnifiigriaua,  & indilcreta ratione  Leuit.ca.t. 
offerre_j. 

C Sal  apud  Pythagoreos  moderamen  adiionumfignificat:  hinc  multi  colligunt  expia, 
nationem  huius  fymboli.  NequeSal,Kccjue  nateratmeantiiimpublieam,  Item,Saic,myftica 
amicitia  coniundlio  defignatur,  non  foliim  quia  corpora  Sale  afperfa  folidiora  fiant, 
fed  etiam  quia  ficufi  Sal  exaqua  falfa  refultans  in  vnum  corpus  coit:pariteramiciiipj 
vnum  animum  coalefcere  debent.  Pratterquamqupd  amici  mutui  degtillatis  ingenio- 
rum aionimentiSjob  incredibilem  morum  comitatem, maiori  necdfitudinc  in  dies  con- 
lltingumur.Deinde  lulius  lacoboniusin  Epiftolaad  Eminentilfimum  Donatum  Ca- 
CumCardina]era,Synibo]icam  Pythagora;  fententiam  dc  apponendo  Saie,  pruden. 
tiam  in  omni  vita  excolendamelfe  intcrpra;tatur.Poltreniia  Nequitia  quoq;,SaJis  nomi- 
ne,in  Myftifpferifuintclligendacft;  cum  Sal,fua  virtute  acri, animantes  in  Jihidinem_j 
procliucsreddcrcpoffit. 

MORALIA. 

Ad  puritatem  morum  nonnulJafpedlant,qu*  a Saijs  proprietatibus  dimanant. 

Primitiis  quoad  generatioBem,expoluimus  Salem  ex  aquis  marinis,ope  Solis, 
circa  litota  ficcatis  produci,  & interdum  ex  aqua  falfa  puteorum, igneo  calore, 
concrcfccre.M^rCjin  hac  Morali  Dodlrin3,Mundum  ob  terumnarum  fludbus , fignificare 
pocefl;  puteo  denotatur  caro, qua;,inPrQuerbijs,puteus  profunduselfc  dicitur:  horum  cap.-,  2. 
aquilunt  Peccantes,  qui  a puteis  vitiorum  eduftj,  diuini  Soiis  feruore  ,aut  calamita- 
tum calore,  hyniofg  criminum  confumpto,in  Salem, nempe  in  viros  iufto5,&  perfedios, 
impcrfediosconuertUfitur,  de  quibus  in  Codice  Euangelico  Mattheus  fic  loquitur. 
VtstJiisSalterra  aljquando  Sal  fub  arenis, &intcrdum  in  montibus  tanquam  piuruslapis  Sdterra 
mwnitur , qui  poiimodtim  malleis  ad  vfym  confringitur. Arcn^  funt  diuiti»,&  montes  quidiutur 
“■guitatum  eminenti*,  in  quibus  Sa],nempe  viriuftus  , & perfedfus  quandoque  verfa- 
tur, qui, licet  prima  facie,durusobllinatione  videatur:nihiIominusfi  diuino  malieoco- 

fringa- 


t 

3i2  Viyfsis  Aldrouandi 

fringatur,  njmirum  interiori  ,&  exteriori  a?rumnarum  flagello  ,SaI  fitpetfcaiUmj,. 
cum  deinceps  dodrinis,  & exemplis  prxeeptor  aliorum  cuadat. 

Sales,  quoad  coJorem,&faporcm,  varij  confli  tuuntur;  cum  alius  albus,  alius  rutff 
alius  rufus,  & alius  ita  fpkndes  inucniatur,  vt  lucidum  vitrum  atmuletur.  Paritet  viti’ 
tanquara  tot  Sales,  varij  in  gradu  perfedtionis , & bonitatis  obferuantur:  quandoqui! 
dem  alijcharitatc  rubent,  alij  poenitentia  rufefeunt,  alij  tandem  caftitatcalbefcunqj; 
honeftatc refulgent . SimiliterSalin  lapore  variat:  liquidem alicubi eftfuauis,  alit, 
falfus,&amariis:  vnde  quanto  amarior  fuerit,  tanto  maioris  caliditatis  erit  particeps, 
FemtentU  Sa|i  affimilatur  poenitentia,  qux  in  aliquibus  viris  Ictiis,  & mitis  eft , in  aliqd 

cuinfsimi-  [,usjnfuauis,& amarior: Sed  quanto  amariorem  auis  guftabit poenitentiam, tanto 
ktiir.  -maioremcalorisdiuini  copia  participabit.  Si  necelficas  Salis  confideretuninde etiam 

dodrina  moralis  dimanabit;  Quandoquidem  conditis  Sale  cibis  fapor  deleflabilis 
conciliatur;  cum  abfque  Sale  omnis  cibus  infipidiis,  & infuauis  remaneat.  Per  Salem 
hoc  in  loco  diferetionem  interpretari pofsumus , quoniam  hacomnescibi,nempeom. 
nesnoftraeoperationes  moderantur,  & condiuntur,  vt  debitum  faporcm,&  odorenu  F 
acquirant:  etenim  abfque  Sale  diferetionis,  &prudeutia:,  omnis  cibus, nimirum  aflns 
quamuis  per  fe  probus , & redus,  infipidus  tamen , & inutilis  apparet . Denud  Salcj 
appetitus  excitatur,  & pecudes  ad  partum,  & ad  potum  prouocantur . Sai  huius gent. 
'Dimna  Do  ris  eft  diuinar  Dodrina:  fuccus,  quem  dum  pecudes,  fcilicet  auditores  in  pradicaiioit 
iirirm  cui  oblatum  recipiunt,  tunc  eorum  appetitus  Kternorum  excitatur,  nccnon  cibus  refeflio. 
fimUis.  nis  csleftis,  & potus  gratia’,  & pietatis  dclldcratur. 

Demum  Sal  exuftus  maiorem  liccandi  facultatem  adipifeitur : ideoque  carni  putti. 
dat  infperfus,  illam  corrodit,  & quia  vfq;  ad  intimas  partes  penetrat,  diligenter eamj 
purificat:  huius  conditionis  eft  Princeps  perfedus,qiiidum  igne  charitatis,&  (lamnis 
terumnarum  eft  exuftus,  tunc  maiorem  vim  perfedionis  acquirit,  & tunc  piitridatn,J[ 
fatdam  voluptatum  carnem,  quE  indignis  modis  corpus , & animum  fubditorum  pol. 
luit,  auferre  conatur ; nam  corrediones,  'quafi  rofiones  adhibens,  fEtentemlibiditis 
faniem  abftergit. 

AVGVRIA,  ET  SOMNiA. 


H 


Semm  z-> 


JE  C duo,  fcilicet  fomnia,  & auguria,  pari  gradu  in  fabulari  hiftoria  verfati 
exiftiraamus.  Etenim  Antiquitas  malum  conuidoribus  facere  omen  pronun- 
ciabat,quando  Sal  in  menfa  euertebatur,  vei'diflipabatur ; quia  conuiuarum 
amicitia  non  diii  efle  duratura  pi-sfagiret:  aut  quia  Sal  in  prima  lingua  a confcraaiiiio 
denominaretur, aut  quia  Sal  amicitiam,&fEdus  denotet, dum  ex  aquis  concrcfcensin 
vnum  corpus  coeat.  Author  etiam  eft  Plutarchus  in  CralTo,  Salem , & lentem  ingraen. 
tium  malorum  fuiffe  prEfagium:  cum  hxc  duo  a Romanis  lugubria  fuerint  credita, dum 
hsc  mortuis  apponere  conlueuerint.  Augurijs  Somnia  affinia  effe  credimus;  cumaffi- 
bo  illiteratE  fabulE  efle  videantur.  Itaq;  fpecie  Salis  inter  quietem  vila,  iiixta  opinio- 
nem Cardani, prudentia, fapientia,  diuturnitas,  & defenfio  defignantur,&vicilliinj 
a.i-Somn.  iv^agno  Salis  accruo  dolor,  & moeror  indicatur.  Quin  imo  fomnum  capienti  Sal  obla-B 
tus  periculofam  mercaturam  deinouftrarc  fertur,  quoniam  Sal  fponte  liquefcat;velu- 
ti quando  in  quiete  S.al  domi  liquefeere  videtur , reddituum  diminutioneni  expeto- 
dam  prsfagit.  At  Sale  perEdcs,vel  per  vrbem  fparfo,vrbem,  vel  domum  dcfolandam 
Cardanus  iomniat.  Sale  vero  inter  quietem  in  ignem  proiedo  , ingenium  in  re  ardua 

adhibendum  fignificat:  namq;  fi  ftrepitumedat,inde  tumultus  reiultabit;fin  ardeatjCo; 

natus,  & cogitationes  eiianefceut. 

Furari  Salem,  occultam  Sapientiam  difeendam  efle  demonftrat,vt  nugamenta  nu- 
gamentis addantur. Copiam  autem  Salis  deuorare,  eft  re  vtili,  & proba  abuti;&SaJ™ 
in  puteum  proijcere,eftinfulfam  operationem  moliri,  depura  vitiare.  Verum  (i  quih» 
quiete  confpiciat  Salem  aba-dibus  auferri,  eft  omnia  abfq;confilioprEftare.  Quan- 
do autem  fomnians  meditatur  aues  Salem  edentes , eft  optimum  confilium  afpernart 
quandoquidem  aues  Sale  necantur.  Salem  edere  poft  potum , vel  potare  poft  Sata 
contraria  operationes  monftrantur.  Cibosfalfos  ita  in  Somnis  contemplari,  vtdes"’ 

liari 


i^ucs  Sa- 
le ntea  tur. 


Mulli  Metallici  Lib.  III. 


3!j 


A flari  nequeant,  rerum  iiicunthriimfpcm  in  resiniucundas,&infa;Iicc.sdegencrar.!^ 
fignificat.  Sal  in/inidiis  amentiam  pra-ditit,  &ciurmius  Salis  per  quietem  imientus,  eft 
c.Ttiiifapientum  homitnmi,  fed  malignorum  occurrere.  Irnmd  cum  per  Salem  amicitia 
oflendatur,  voluit  Cardanus  amicum  prudentem, fcd  iracundum  fignificari ; itant  qui 
Salem fomnianseniat,huiufmodi amicum  bGiicficijsfibicomperct.  Denique  radices 
plantarum  Saleinfpergcre,  eft,  ad  mentem  Congerronis,  ob  hereditatem.  Propinquis 
ad  necem  vfqueinfidiari . Hinc  vnufquilqicolligerepoteft,  quod  Cardanus  alioquiii 
vir  infignis, ob_lirailia  nugamenta,  in  adlimatione  hominum  vileteit. 

Historica. 


OSTPOSITIS  fabulis, ad  feria  accedendum  eil:.  Ferdinandus  Aragonum,&Hi_ 
fpaniarum  Rex,  propter  eius  infignem  piet.atem,&  religionem  cognomento  Ca- 
tlioiicus, cum,  Medicorum confflio,  pifeibus  perpetuo abftineret^'dcoque quo- 
tidie carnibus  vefceretiir:  has  tamen  diebus,  quibus  ex  religione  efus  carnium  interdi- 
fluseft,  nullo  Sale  confperfas  ad  menlam  ferri  iubebat,modefte innuens fe  carnes  illas 
ablque  Sale  edere , quia  cum  male  faperent , appetitum  ,&>  guftum  illfs  diebus  a volu- 
ptate arcerent.  Catlai  Cardus  huius  nominis  Quintus , potcntillimum  exercitum  ab 
Hifpania  in  Africam  ducens,  vt  Timetum  vrbem  a miculentillimo  ChriftianI nominis 
iiofte  Ariadeno  Mythileneo  occupatam  eriperet.  Cum  primum , debellatis  hoftiura_* 
prelidijsjvrbein  obfefliirus  accederet,  Ca-lariani  milites  ardore  Solis,  infeftillimo  pul- 
iierc,&  maxime  penuria  aquaigiauius,  & ardentifis  fitirc  ceperunt. 

At  Cafar,  hoc  animaduerfo.  Salem  omnibus  diftribuere  , &fingula  cuiquegrana-j 

Salislinguafuppoiiere  iullitjquod  milites  ptaftitcrunt,  & hac  ratione, diem  integrum, 
non  folum  fitim,  & famem  rcj-relferunt,  verum  quoque  multo  alacrihs  in  hortes  erupe- 

runt.Deniq;  Herodotus  in  Erato  feriptum reliquit,  prope  Sufas,dccem  rtadijs, puteum 
iiiueniri,qui  trifarias  rerum  fpecicscontinebat,nimirum  SaJem,bitumen,&  oleum, qua: 

■omnia,  inftr umento  Ciconia  nuncupato,  hauriebantur. 

M 1 R A C V L A. 

VI  Deo  Omnipotenti rite  famulantur, falfos,  & amaros  fontes  in  dulces,  & 
gratas  aqu.asfupra  vim  natura:  tranfmutareportlmt.  Id  prarrtititEIifcusirLj  . 
Hierico,vtinSacrisBibIijs]egitiir,quiopeSalis,  perniciofas  aqiiasin  falu- 
brcs.&pratdufces  conuertit.  Peihibetur  etiamde  Sandto  Portiano,  vtGre- 
gurius  Turonenfis  in  cius  vita  recitat,  qui  magnis  artibus,  feruente  Cado,  & vifceribus 
srcfcentibus,  poft  longa  ieiunia , Salem  mandere  conlueucrat : propterca  cum  magna 
Sulis  acrimonia  intei  nus  ardor,  & rttis  augeatur  i nihilominus  fupra  vdm  natur.e  partes 
ititerna  huius  viri  fanerti  refrigerabantur, & ingens  fitis  fedabatur.Item  ex  Surio, Salc  a rom.^.mt 
p Diuo Bonifatio  Moguntino  confecrato  , cum  Monafterium  Bifchfschein fortuito  con-  fe Sept. 
flagraret  incendio,  in  globos  flammarum  proieifto,  rtatim  diuina  virtute, incendium_j 
iMonaftcrijrepicrtum  eft.  Solebat  etiam  Diuiis  Bernardus  Salem  confecrarc,  quo  ani- 
malia varijs  morbis  afferta,  fcd  potiilimum  peftc  infefta  fupra  vim  natura? fanabat. 

Interea  non  eft  pra:termittenda  mirabilis  vxoris  Loth  in  ftatuam  Salis  tranfmiitatio, 
quam  lofephus  fe  fuis  adhuc  temporibus  confpicatum  fuifte  fatetunquinimo  hadlenus 
manet,  fi  BrochardOjBrendebachio,  SaIigniaco,&alijs  oculatis  teftibuscredendum_» 
cfti  qui  hanc  inter  Engaldi,  &Mare  mortuum  fitam  cfte  referunt , quam  multi  dicunt  Statim  S.t- 
vlque  ad  diem  Refurredtionis  vniuctfalis,  &Iudicij  finalis  efte  duraturam.  De  hac  igi-  /w  -vk. 
tur  circumfertur  hoc  anigma. 

Cndaucr  ntc  h^het  fiitim  Jtpulcrttiny 
Sepnlcrukfi  nec  hnhet  fuKm  cadatiert^ 

Scp/ilcrii.mt/ihnen,  cadauer  intus, 

Mirabi  lis  ha?cftatii*  Salis  hiftoriaverfibusa  multis  fuit  memorata.  Diuus  tamen-j  - - 
Q'p*  ianus,  qiii  non  folum  Theologus,  fed  etiam  poeta  fuit  infignis,hanc  admirandam 


Dd 


trin. 


314  YljfsisAIdrouandi 

tranfiTiiitiitioncm  slijs  iiiir^bilibus  aiTocistam  bis  carminibiiscXtUsuit. 
'Namq;  comes  comux  heu  me?  mid}  tum  quog;  legis 
Fxmimt  non  f at  iens  diuim  ad  murmura  Culi 
Audaces  oculos  ne  quidquamfela  ret orjit , 

Flec  habitura  loqut  quodvtdcrit  ,&(tmulUlk 

Infragilem  mutata  Salemjletit  iffafepulcruiny 
Iffaq-,  imago fibiformamjlne  corforefiruans. 

Durat  adhuc,  etenim  nudajitettone Jith  athram 
Nec  fluu^s  dilaffajitu,  nec  dirutaventis, 

^uin  etiam  fiquis  mutilauerit  Aduenaformam, 

Protinus  ex  fe  fe  fuggedu  vulnera  comflet. 


V SV  S IN  SACRIS 
Ethnicorum. 


i 


1 


POSTEA  qJVA  M Antiquitas  vfuiTij&  efum  glandium  reliquit,  & hordeum  pto 
alimento  recepit;  tunc  hordeum  Sale  conlperfumarisDcorumimponerecspit 
fic  enim  Prifci  Dijs  magnopere  le  deuindios  efie  fatebantur,  quia , relidis glaii' 
dium  cibis,  ad  mitiotem  vidtum  perueniffent.  Plinius  quoq;  monimentismandaiiit,in 
f.^i.c.q.  Salis  fuifreauthoritatem,qiioniamnullafacrificiaabfqae 

mola  falfa  celebrabantur:  huc  allufit  Ouidius,  quando  cecinit. 

Inde  vocor  Panus,  cui  cum  cercale  facerdos 
Imfenit  libum, f.irraq-,  mifta  Sale, 
c^nte  Deos  homini  quod  conciliare  valeret, 

* Tar  erat,  & j>uri  lucida  mica  Salis. 

Aegyptij  quoque  abicrificijs  Salem  non  arcebant,  fcd  quoniam  marino  non  vte- 
bantur.-cum  a Mare  valde  abhorrerent,Salem  pro  facrificijs  a fonte  Ammonio  petebat,  j 
& ciftulis  ex  palma  contextis  inde  dcferebant;quia  illum  purum  elfe  exiftin.abantiCBin 
In  facris  ex  fonte,  & non  a Mari  proueniret.  Infacris  etiam  marin*  Veneris,pugillus  Salisadhi- 
Veneris  v-  bebatur:  illis  enim  porrigebatur,  qui  ad  hsc  facra  intrabant , quia  voluptatem  genera- 
fus  Salts.  tionis  denotabat:  vicilTun,  ab  ijfdem.  Dea:  nummus  offerrebatur,qui  erat  indiciuinniii- 
nerum,  qua;  Amatores  Amafijs  impertiuntur,  vt  Clemens  Alexandrinus  in  Adhorta> 
toria  ad  gentes  retulit.  Poterat  etiam  Sal,  in  facris  Veneris,  connubijardiiffimuni  vin- 
culum fignificare:  cum  olim  apud  nonnullos  Orientis  popuIos,hpc  confuetudoreligio- 
fiffimeferuatafuifle  tradatur;  vt  Sal,  in  adu  connubiali,  marito,  & vxori,dcguftandlii  ^ 
daretur,  nonfolum  vt  ambos  ad  mutuum  amorem  perpetua  animorum  copulaleruan- 
dum  adhortaretur,  veriim  etiam  vt  ex  inhonefto  diuortio  ijfdem  terrorem  incuteret. 
Nam,  Salis  fuauitate,  vinculum  amicitis  defignatur,  & viceuerfa  Sal  fua  acrimonii-i 
prauis,  & perfidis  atrocilfimas  vindicts  poenas  atinunciac. 

VSVS  IN  SACRIS  H^BREORVM,  " 

6cChrifticolarum. 


PROPHANA  non funt inquirenda  teftimonia,  vbidiuina^  fuppetunt:  quan- 
doquidem in  facrisliticris  de  facra  Salis  natura  harc  habentur,  .^icqiiiii oUi‘ 
ris  jacrificij  Sale  condies,  nec  au/ires  Sal fsderis  Deitiii de facrificio  tuo: in  omni  eUiU0 
Pariter  apud  Ezech  idem  leguntur  hsc  verba.  Offeres  fitulumde  armcnliii”- 
f„,)Oiflatum,  & Arietem  de  grege  immaculatum  ,cr  efferes  eos  m confpePiu  Domini  ,& 
Sacerdotes ftif  er  cos  Salem, dr  offerent  cos  holocaujlum  Domino.Populo  igitur  Ifraditico  typu® 
Chriftians  gentis  ferenti  prsmonftratum  eft,  vt,  dum  humana  diuinis  reconciliantur, 
myfterium  diuina:  comparata; gratiae  perpetuo  Salis federefancireturrproptcrcaquod 

omnia  facrificia  diuinitiis inftituta  ed potiffimum  tendunt,vt  diuinam nobis imiainc''' 

tem 


Mufei  iVictaliici  Lib.  lil. 


31? 


I.  C(?-* 


A sciii  iram  mitigent.  Deinde  qiikqiiid  dominico  Altari  offcrrcndiim  apponebatur.di- 
iiino praecepto,  S.ilc  condiebatur,  vt  bicra  facientes  intclliges  et,  per  candorem  Salis' 
puritatem  mentis  eiTe  habituros,&,  per  Salis  acrimonia,confcicntiam  ftimuliscSmif! 
iomm  criminum  cifc  vellicandam,  vt  poftea  animo  demiflb  ad  litandum  accederent' 

Caterum  alibi  in  facris  paginis  hoc  legitur.  D,.vtt  Dommus  .-idA.tron:  ontnes primitias  si-  Itb.Ntimer. 
Bnarp,  rjnas  offerent  fihj  IfracL  Demmo,  ttbt  dedi,  &filijs,  & fili  ab  m tuis  ture  perpetuo  : pach.m  cap.  1 8 . 

SrJiseftfempiicrriam coram I>o?nmo,iihi,6'  dli/s tuis.  Curautem  paflu  iniiiolabile,  &fem- 
ptr duraturum,  diiiliim  fuerit  paiSum  Salis,  multi multasafllgnant rationes.  Lyranus 
inquit:  cum  prscipiflet  Dominus  in  omni  oblatione  Salem  efle  adhibendum,  id  per-  18. 
pcniaicgc  fanciuit;proptcrcapataa  Salis  femper  duratura  efle  dicuntur.  Veldicen- 

dum  eft , quod  prifeis!  illis  temporibus,  padiuin  aliquod  inituri , Salem  deguftabant, 
ilgnificantes  qu.Tcmnq;  dixerint,  vel  fecerint , effe  feruaturos|, non  aliter , atqjft  Sale’ 
efentcodita.ctim  Sal  hac  prarogatiua  fit  rcfcrtus,vtcorruptioniobnoxia,incorrupta 
feruet.  Hinc  colligendum  eft  Salem,  ob  hanc  innatam  alfedtionem , efle  idoneum  per- 
B petiiitatis fymbolum , & hac  ratione  paftum  SalisYorfan  pacium  ftabiie,  & firmu m_j 
nuncupatur.  Plura  de  vfu  Salis  in  facris  fcripfit  Philo  in  libro  de  Vidiimis. 

lamad  vfus  facros  Salis  apud  Chrifticolas  accedere  oportet;  nainqjinrioftra  reli- 
gione Sal  tales  fecit  progrefltis,  vt  ab  illo  ipfa  inchoctur;propterea  ipfiiis  eft.  vcluti  Ja- 
nitor, &cuftos;  quandoqiiidemfacro  fonte  luftrandis  Sal apponitur,  vtconftatimj 

Concilio  tertio  Carthaginenfi,  in  Catcchifmo  Pij  Quinti : immo  ad  hunc  Salem  forte  Canon,  y, 
alliifit  Diuus  Augliftinus,quando  de  fe  puero  fic  m<\mr..Signabir  iampigno  Critas  eius,  & 
tmiiehar cnis Sale  iaminde.xb  vtero  matris  mea , Apponitur  ergo  Sal  facro  fonte  luftradis 
&anatiua  impietate  expurgandis;quoniara  Sal  fapientiam  pr*  feferat,qua  ab  igno-'^''^''^''^’* 
rantia  peflimo  animi  efleaii  liberamur : eft  enim  quadam  mentis  faniras  fapienthuj, 
quemadmodum  infipientia  atgritudo : quocirca  fapicntilfime prpfcriptum  eft,'vt  My- 
ftagogusjvel  Parochus,  dum  Chrifto  nomen  damus.  Salem  in  os  inferat  inquiens.  Ac- 
iifc  Salem  Saptentia,perquem  habeas  propitium  tibilefimChnJlum  Saltiatorem  nojlrum.  quali 
dicere  velit;  cunaorum  aaorum  parens  eft  ignorantia;  fit  enim,  vtabilla  facile  in  er- 
C rorem , ab  errore  in  culpam , & a culpa  in  odium  diuinum  incurramus ; quamobrem  a 
Deo,  qui  eft  lumma  fapientia,&  bonitasnon  folum  recedimus, verum  quoq;  maiorem 
illius  iram , & offenfam  incurrimus.  Si  ergo  Chriftum  tibi  veJis  habere  propitium,  ait 
ille,  tum  gratia, tum  fapientia  imbui  necelfarium  eft,  vt,  per  hanc,  Deum  intel]ig.as,& 
iiuelligendo  diligas,  vt,  antiqua  ira  fedata,  in  Dei  amicitiam  recipiaris,  idedq;  hunc 
Salem  facium  accipe , in  quo  eft  guftus  d iuinai  fapientia; , quam  fi  optime  guftaueris, 
iierinonpoteft,quindiuina  etiam  gratia  perfundaris.  Alioquin  Catechifmus,vbi  de 
CcremonijsBaptifmi  agit,  docet  hoc  Salemyfticcfignificari  b.aptizandum  fidei  do-  MylHcaSa- 
firina,&donograti.'Ec6fccuturume/re,vt  peccatorum  putredine  liberetur,  faporem  Ut  figntfi- 
bonoriim  operum  percipiat,  & diuiuct  Sapientia;  pabulo  deledletur.  Plura  de  Salc^j  (‘'■tio, 
baptifmali  apud  Bcllarminum  videndafunt. 

Infiiper  aqua  luftralis  vulgo  benedidiaabfq;  Sale  non  facratur:  fiquidemvctufto 
Romana  Ecclefia;  inftituto,  nimirum  decreto  Alexandri  Pontificis  Maximi  huius  no- 
minis primi  edito, qui  poft  Diuum  Petrum  fextus  Ecclefiam  Dei  rexit,  commonemur, 

D vttcmpla,  &domicilia,vbiDa;iTiones  nobis  occurrunt,  SaJe,&aqua  ad  cos  fugandos 
afpergamus;cum  iliis,  aqua,  impuritatem,  & Sale,  ignorantia  exprobremus,  qui  cum 
meminenti  gloria:  gradu  verfarentiir,  neq;fc,ncq;  fua  bona  noucrunt,fed  infolentif- 
fima  eorum  audacia  fadlu  eft,abaltilfimis  fiimma  dignitatis  gradibus  deieifti  fuerinr. 

Verba  autem  Alexandri  Pontificis,  qua  in  fua  epiftoJa  prima  leguntur,  quoniam  ad 
uoftrum  inftitutum  pertinent , hoc  in  loco  exarare  non  piguit . Aquam  Sale  conJperfanLj 
populis  benedicimus,  vt  ea  cunBi  afpcrji  fanclificentur,  quod  omnibus  Sacerdotibus  faciendum 
mandamus : namji cinisvituU  apperfus populum  fanciijicahat,  atq',  mundabaf,quam'o  magis 
apta  Sale  ajperfa,  diuinifq', precibus (aerata populum finSlificat,  atq\  mundat  f 


Dd  2 


vsvs 


3i5 


Lecm  Salis 
in  mtnfa. 


Salisvism 

atis. 


VlyfsisAldrouandi 

VSVS  IN  SVPPLICllS.  ‘ 

LE  G IM  V S apud  vipianmn , quod  Prifci  Reos  olim  ad  mcta.IIa  damnabant, 
quemadiuodurn  in  pninio  Jibro  cxpiicauiniustfed  faininaa  in  miniftciiummetQ], 
licorum,  vel  in  perpetuum,  vel  ad  tempus  damnari  folebant.  Eodem  modo,  in, 
quit  VipianuSjEemin,^  &in  Salinas  rdegabantur,&  quidem  in  perpetuum,  qualifen,.,  j 
panarum  conftituerentur.  Pariter  oJim  Tyranni  nominis  Chriftiani  holles  iiiituliH.  | 
mi,ad  cruciatus  Martyrum,quadoqiSaJcm  adhibere  folebant:  ctenimiegimus  in  Aciis 
Sandii  Tharaci,&  Sociorum  hxc  verba.  Maximus  PraTcs  dixit:  afferte  acetum  cum  Sa- 
le,&  in  nares  illius  fundite. 

VSVS  IN  CIBIS.  , 

HO  C fpedlat  ad  dignitatem  Salis,  vt  fit  condimentum  iucundiffinnim,&  alio, 
rum  etiam  condimentorum  condimentum:hinc  fadiiim  eft,tefte  Pliitarcho,vt 
Gratiarum  nomen  Salibus  imponereturjquapropter  Plautini  Saks  apud  Ho-  j 
ratifiin  Arte  poetica  leguntur.Itaq; Veteres  confueucrunt  omnium  primum  meolisSa-  j 
linum  apponere,quoniam  Sali  quamdam  religionem  inefle  putabant;  vndcGraciiew! 
«A2cdixerunt.Quinim6,fimplici  Salis  appofitione,  menfam  cofccrari  credebant: hinc  ; 
aliquando  Arnobius  fcripfit:facras  facite  menfas  Salinorum  appofitu. Verum  quidem  ! 
cft,  quod  omnium  efculentorum  Sal  primas  inmenla  occupare  debet;  etenim  tanta  dl 
Saliscumguftufarniliaritas,vtnonmagis  fine  Sale  menfa,qudm  fine  iucunditatcfi.  \ 
licitas  vitK  conflare  polTit:  idcircdSal  primus  menfa:  apponitur,&  vltimusa  raeiifarc. 
mouetur,  vt  epulas  paulatim illatas  continuo  fapore  fuo,  quafifpkndore  perfundit. 
Hinc  colligimus  proprium,  dcptc-Ecipuum  Salis  locum  cfle  medium  menfs,  fiue  hic  or- 
biculata,fiue  quadrata  fuerit.  Nonnulli  tamen  fuerunt,qui  Salem  menfa  primo appo-G 
nendum,  fed  primum  etiam  reponendum  eiredixerunt,vtc6flat  in  HcxaUichodclaii-  !| 
dibus  Salis  decantato, quod  hic  recenfere  c ft  neceirarium,cmu,qua’  hadlenus  de  accl- 
lentia  Salis  in  mcofis  didla  funt,  ftabilire  videatur. 

Sal  primum  poni  dehet,pnmumq;  reponi,  j 

Non  bene  rnenfa  tiht ponitur  ahfq;  Sale. 

Exornat  Regum  menfas  Sal  ceetcrauinccns 

Condimenta  cibos  Salfmt  ejfe  bonos.  I 

Salem  cum  pane  Antiqui  efirabant;  propterea,  Varrone  authorc.  Sal  tunc  temporis 
pulmentari)  vice  adhibebatur.  Hinc  Pythagoras  Saiem  pracipue  in  menfaponcnduin 
e/Tefanxitiquem  morem  a pofterioribus  diligenter  feruatum  efle  conflat:  vndead  rem 
Horatius  in  Odis  fic  cecinit. 

Viuitur paruo  bene,  cni paternum  j 

Splendet  in  rnenfa  tenui  Salinum,  ' i 

Noftra  etiam  Ktate,vt intelleximus,  in  Confinijs  Lituania,  &Pomcranfead  Aqui-H 
Ionem  funt  milites(qiios  vuigd  Coflacos  vocant)in  prafidijs  ad  tuendos  fines  ab  acur-  I 
fionibus  hoftiuni , & quarto  quoq;  menfe  in  fyluis  collocantur,  qui  non  frumentum,  vcl  ^ 
alium comeatum  fecum  ferunt,  pra’tcrquam  facculum  Salis,&vtriculum  aceti, quibiis  , 
Feras,  quas  arcui,  & fagittis  necant,  condire  pofluit : fic  enim  abunde  fuftentantiir,&  ■ 
horu  corpora  huiufmodi  alimeto  firmiora  euadunt;  quare  Sal  quotidiano  viituicom-  ■ 
roodiflimum,&  reliquorum  ciborum  c.iputcffe  conflat : vndein  prouerbijconfuetudi- 
nera  venit , vnum  Salis  condimentum  omnibus  aromatum  condituris  prxftare  i quan- 
doquidem in  cibis  faftidium  arcet,  na ufeam  prohibet,  & edendi  auiditateinc.\citat. 
Hinc  Aufonius  inter  verfus  monolyllabis  terminatos  fic  lufit. 

Nec nofirosreticeho  cibos,  quos prifeus  habit  mos 
Irritamentum  quibus  additur  aequoreum  Sal^ 

Scholaigitur  Salernitana,interpretc  Arnoldo  Villanouaiio,<iuilta  commodarecem 
fer,  quee  a Sak  in  rnenfa  polito  dimanant.  Primo  reludlari  veneno  dicitur,  quonia  Sal 

vclic- 


Mulsei  Metallici  Lib.il I. 


A vehementer  iiccat  ^ Sc  afbiiigit  j ideo  non  folLim  humores  e corpore  educendos  liquat , ind- 
dir,  tenuat,  piuxpr,  atqi  liceat , verum  quoque  pores,  j:cr  quos  veneni  vis  ad  partes  corporis 

• ^=.,...4-  yi  r.,-,  e. J ^ ^ 


interiores  penetrat,  denf:u'e,&aftiinga-econatm';  hac  Jscaiifa  veneni  penetrationem  inter- 
cipit. Pnrtcrca  cibos  condit,  & fapidiures  reddit.  Canit  igitur  fchola  Salernitana  hunc  in_j 
jiiocluni-j . 

Fas  condimemipropofii  debet  edemi 


Aegyptij  Sacerdotes  falem  cibis  non  pcnnilecbant,  vt  Alexander  ab  Alexandro  tcftatur,  uh  6 Gea 
&fortaifis  quoniam  falem  Veneris  ftimulumclfe  oblcniariint  ,fed  maiori  admiratione  di-  L 
giiiim  eft , quod  conuiuijs  Magorum  Sal  non  apponitur , ve  Derliiis  animadiicrrit , & huius 
luperftitionis  caiifam  efle  putat  hic  Author,qiionia;n  Dxmon  myftcrijs  diuinis  contraria  in-  Tom.i.ni. 
itituat;  naniq;  in  veteri  Tcftamento  omnis  \daima,  & oblatio  Sale  afjrergebatur,  & hodic_j  auif:  lij. 
Sil  in  Baptilrao,  & aqua  liiftrali  adbibetur. 

Prsterca  Sal  infinitis  edulijs,  & alimentis  pennifcettir.  Primitus  carnes  animalium  ,&  pi- 
li fciuni  ,vt  diutiiis  incorrupta’  icnieiuur.  Sale  afpcrgmmir  deinde  illis  ad  ignem  in  olla  pofi- 
tis  ad  primum  fertiorem  Sal  debet  immiitiinam  tunc  carnes  multo  fuatiiores  cuadunt,  qii.im 
vbi  feruor  Salem  antecellit:  quandoquidem  calor  carnes  praoccupans  fua  liccitate  obftmit,* 
aftringit,  vt  poftea,  adiienicntc  Sale,  non  ita  peruia , nec  ad  condituram  ita  faciles  reddiiu- 
tiir.Infupcrcafctis,  butyrum,  multi  fructus,  ve  Capp.ires.  Oliua,  & fimiles  ad  diiiturnu  ii-j 
tempus  Sale  confcriiantur;  dum  illorum  fuperflua  hiimiditas  Sale  abuimitur , & quod  rcli- 
(]uum  eft  fubftantia  folidx,  aliriblionc  contrahitur,  atq;  ita  ;i  putredine  defenditur. 

Ncqjfolum  efculcntis,  fed  etiam  potulentis  Salem  pcrmifecrcconfneiicrunt:  etenim  vino  Sal  vino 

Salem  addebant , vt  cius  grauem  odoi  em  auferrent , neq j impendebat  periculum , vt  in  ace-  pamifcc- 
tum  verteretur.  Praterea  vina  turbida  Sali  permixta  iliico  clarcfcunr,quoniam  Sal  fua  graui-  tur 
tate  partes  vini  terreftriores  fecum  ad  fundum  valis  ducit,  & hac  ratione  vinum  citius  pur, 
gatiir  ,&  CIUS  afperitas  mitigatur . Qiuimobrem  vina  Sale,  vel  marina  aqua  condita,  minus 
inebriare  dicuntur,  nifi  forte  Sal  in  vini  cyatho  propinetur,  quia  tunc  litim  auget,  & fubitam 
inducit  ebrietatem.  At  quando  Sal  aiciuno  fLimitur,vini  potentiam  extinguit,  & ebrietatem 
e arcet.  Tandem  Figuli  mafram,cx  qua  vahi  fingunt  ad  refriger  anda  potulenta.  Sale  congruo 
afpergere,  & ftatim  fiibigcrc  debent , quia  Sal  Argillam  aftringit , & maflam  ad  vafoniai_j 
confertiationem  melius  conglutinat : deinde  liquores  in  huiufmodi  vafis  contenti , ope  illius 
Salis , cito  frigefeunt . Hanc  Salis  vim,  in  refrigerando.  Mediterranei  nouenmt,  qui  in  locis 
ampcftribus  verfantes,  aftiiiis  diebus,  nullis  fpirantibiis  auris,  fiti,  & calore  opprefft  puteos 
fecos  cftbdiiint,  in  quibus  vafa,  ad  rcfrigcrandajpoctilenta  collccant,qiia;  vt  Ingidiora  ciia- 
dant,  falem  potiffimum  foifilcm  in  fundo  puteorum  fiibfternunt. 


uu  incaicma  prKftanrior,  quam  ilia , cui  Sal  permifeetur.  Item  gingitiis  humore  vexatis,  nec 
non  Icabritie  ilingua:  opitulatur. Archigenes  quoqj,  referente  Galciio,cxtrinfccum  fomentum  cofnj>  med. 
ex  ale  torrcfadioiuodontalgia  adhibet.  Riirfus  facicifuggillationibus  Sal  non  vulgariter  ftc.toc.c.g. 
prodelt;  immo  & nitorem  vultui  conciliat, vt  Ouidius  de  medicamine  fiicici  verba  faciens  ce- 


Sal virus  refugat,  recfe  injipidumqyfjporat. 
Non  fapit  e [ea  probi',  ejiix  datur  ehftr,fde 


VSi^S  IN  MEDICINA. 

V L r AS  ad  res  Sal  in  medicina  conducit:  nam  cum  calefaciat,  ficcet,  extenuet. 


Dd  3 


Jren- 


3iS  Vjyisis  Aldrouandi 

Jrcnlrjq-,  rofi  qui!t:tum  Ti:.'inns  i nal,rchc/:d.it 

Cuntqi  amincKinco  ir.itfaiU  thiir.i  Sale,  ‘ 

Hordea  q:icm  faciu/it  iliis  infande  cremorem. 

Aequent  expenf.s  curti  Seli  thura  rufas. 

Keqlie  hoc  admirari  deb;\r,iis,t)iioniam  nuiiti  Authores  prodidcri.mt,panccimi,Va 
Ic  frequenter  manfo,  rofemii  eoiorem  genis  conciliari . Sin  cicfccndamusaci  partesV 
fra  caput  afFci5iaSjCompericmLis  Salem  ex  radle,acetOj&  oleo  Angina-  vtiljtcr  illiniti'» 
Salis  gemet  multos  iindiu  Salis  tuifim  antiquam  iedare , dummodo  Sal  gemmeus  ad  hunc  vliim  tri' 
hatur.  Deinde agritudinibiis  ftomachi  magno  vfuicfl:  futurus  ^ quoniam  acriinonid 
fua  exiliores  meatus  referans  ita  operatur,  vt  alimentum  facilius,  & melius  toti  corpo 
ri  diftribuatur ; quare  Apollonius  Herophili  difcipulus  homines  graciles  cibis liiKii 
ginoiis,  non  autem  dulcibuSj&glutinofisaJebat.  Pra-terquamquod  Salflatusattcnuat 
ventrem  mollit,  corporis  fuperflnitatcsediicit,&  facultatem  expultricem  fui olfcij  ad' 
monet.  Htiiufmodi  autem  operationes  in  aquis  thermalibus  fallis  manifcfl-antiir,ciia 
multorum  dierum  intercapedine  haufta?  pituitam  pellunt,  aquam  interentem  cxficcat  f 
obefa  corpora  extenuant,  frigidum  ventriculum  calefaciunt,  & omnia  inteftina  robo- 
rant.  Item  Patientcsleucophlematiam  Sale , &oleo  inunguntur.  Quidam  Hydropici 
Sale  decumbentes radijsfolaribusfc  exponunt:  Oportetaiitem  Salis altitudincaVnon 
minorem  effe  tribus  palmis,  ne  illius  caiiditas  facile  diffletur.  Sal  Tormina, & Colicain 
fanat  cly  fletibus  inieftus,  & faeculis  etiam  impofitus,  & applicatus.  Qtiidam  facciiluni 
Sale  vfto  implent,  & regioni  ftomachi  calidum  aptant, vt  nanfeam,&  vomitum  fcdeiu,  I 
SaladN.au  Item  Sal  in  vino  hauftus  omnium  lumbricorum  genera  exterminare  dicitur.Tandcmin  ' 
feam.  morbis  pedum  no  vulgarem  habet  preerogatiuam:  quandoquidem  Sal  cum  farina,  aiel. 

k,  & oleo  tritus  in  Podagra  remedium  commodum  e fl,  & falijtare:  quininid  antequam 
dolores  artritici  vrgeant,Sal  cum  oleo  minutiflim»tritus,&  fupra  articulos fricatusinc-  i 
dicamen  pr.-emuniens  euadit  prarflantiiTimum.  PedesquoqjSalc  fricati  a clauis,&pcr- 
Salin  mor-  nionibus  Jibcrantur.Amplius  in  cutaneis  affectionibus  Sal  plurimum  commoditatis  af. 
hisPedum.  fert,  dum  pruritum  fedat,  & fcabiem  tollit . Vulgus  Salem  cum  tela  araiiearumleiiioti  ' 
vulneri  imponit,  cum  fanguinis  fluxum  cohibeat,  & putredinem  arceat.  Deinde  pcfti-c  i 
feris  anthracibus  imponitur,  necnon  ad  facros  igiies,&  vlccra  ferpentia  cum  acetoad- 
hibetur:  quapropter,  vagante  peftilcntia,  cibos  falfos  conuenire  multi  opinantur.Qui- 
dam  feruores  febrium,  authorc  PIinio,vngiiine  Salis, & olei  mitigarunt.Itcm  Prifei  tc. 
mukntos  Sale,  & oleo  linibant,  id  que  aduerfus  ebrietatem  remedium  pnecJarililmuin 
indicabant.  Ad  finem  Sal  iuuarc  fler  ili  tat  em  dicitur ; uam  mulieres  obefie  ,&  pingues, 
quatvt  plurimum  fune  fleriks  3 Salis  moderato  iucondiinentis  vfu  fpeundae  euaduur 
lodocius  in  Enchiridio  Simplicium  conatur  virtutes  Salis  exarare  his  verfibus. 

V indicat  hutmntesftda putredine  carnes. 

Ad  flatus  ajoritrisft  cataplafmapotens. 

Illitus  angtrtam  curat  cum  meile,  aceto, 

Ajfri cl u geli dus  tunc  quoq-,  ccjjat  hydrops, 

Obltlcit  tyro  flmtlt  ratione  veneno-, 

T iim  jkeros  ignes,  vleera  fina  regit. 

Halchemia:  profeffores  conficiunt  oleum  Salis,Iiquorem  Salis,  Salem  vitrio]i,quiii-H  , 
tam  effentiam,  & florem  Salis,ncmpe  Salem  fubliinatum,qiia:  oinncs  operationes  apud 
Libauiu,  &MyIiumlcgi  po fiunt. Item  Sapphirgm  redigunt  in  Salem, quem  putant  lon- 
Operationes  §^™^iorcspofiiderc  vires,  quam  c*tera  liuius  generis  medicamenta.  Sapphirum  enim 
ChymicxSa  ‘‘'^^^'-^■tireducunc,  & fpiritu  vini  macerant , atque  deftillant;  quod  remanet  in  fundo. 
lis.  calcem  reducunt, & toties  deftillant, donec  in  vino  liquefcat,&  tandem 

in  coquendo  Salproucniat,qui  inlocohumidolocatusabitinimagifierium,  &inli- 
quorem  foluitur  :namq;  ad  afledlioncs  cordis,  ad  peftem,  &ad  venena  fummopero 
commendant. 

Reliquum  eft,vt  de  alijsfalibus  fadficijs  verba  fiant, qui  ex  triplici  familia  platarirai) 
fciliccrj,animalium,&  foffilium  elici  poffuir : communes  tamen  in  prsfentia,  & vfltatio- 
lehrisquar  rcsi  ecefebimus.  Primum  paratur  Sal  Abfynthij,qui  in  aftediibus  ftorBachi,&infel>t''  . 
tanxreme.  bus laudatur, Sal  baccatum lunipcri,  qui pcfti aduerfatur,SaIfucciniin  cpiJcpiiaexi- 
dium.  mius.  Sal  deoflibus  humanis,  quem  in  eliminanda  febre  quartana  adhibent , sainSal 

hU'  ,t; 


Ia;i  Metallici  Lib.lff, 


AhuiDMi  av.iiij  it)  affeaibus  tantum  capitiSj&  pofitrimum  in  morbo  comitiali  a Medicis 
vAirpawr.  Sal  Coraliorum  in  affeftibiis  cx  fangtiine  putrido  ortis  locum  habet.  Sal 
Ononidisin  Neph  ritide  magnificatur . Denique  Sal  theriacalis  Galeni  ita  nuncupatus 
non  quia  thcriacam  ingrcdiatur,icd  cuiia  eiufdcai  viribus  poileatjin  expugnandis  ve- 
nenis, in  rcicraudisobluuclionibus, in  morbo  regio,  in  Spleneticis,in  Hydropicis,  ia  « 
Colicis,  & alijs  infinitis  morbis  infiguem  habet  prarogatiuam. 


VSVS  APV^D  agricolas, 
& Pallores. 


A G R I G O L /E  Salis  naturam  optime  norunt ; quoniam  Solo  falliiginqfo  talis 
infita  eft  vis  pinguis,  vt  OIc.t,  fingulis annis  in  his  locis  crcfccntcs  , dummodo 
.A  calcftispluuia  faucat , luo  frulhi  exuberant;  quam  olei  vbertatein  Sali  attri- 
B buenJain  cfl’e  cenfcmus;&  cuideutilllmo  experimento  populi  Illicitani  obferuant:  nam 
quandovberiorenifruiftumex  aliqua  Olea, ve! ex  vniucrfo  oliucto  percipere  dcfidc- 
rant,  tertiam  modioli  Salis  partem  cuiulcumq;  olce  radici  addunt,  atqnc  ialfa  aqu  i^,» 
irrigant , qua  feniper  abundate  folcot,  agro  deinde  diligenter  occato, & pluuiali  aqua 
identidem  afpcrfo,  tunc  duplicatos  inde  iruilus  percipiunt.  Hoc  experimentum  in_j 
Palmis  etiam  procreandis  obferuafun  fiquidcm  Plinius  dc  Palmis  verba  faciens  ita— < ,, 
fetibit-  Diximus f/ilft/m  ttb his ftliiK  ; crgo’vLi noneft t<tle,Sidcm afpcrgunt nonnidiabus,  ’ •IS'C'4 

jtifstdo  longius.  Pariter  Goluefius  ad  rem  narrat  - in  Horto  cuiufda  Oppidani  Palmam  ^ ^ 
amc.i  tcnilifrmiam,  intercapedine  quinqucnnij,a  iVii  Ru  ceffafre, atqiferc  penitus exa-  ' 

ruifc  fcd  eam  mox  excauatam , inicffis  tribus  Salis  modiolis , & pollea  irrigatam  pri- 
ftinaifanitatifuiffereftitiitam.  Quin  imo  frumenti  etiam  incredibi)is,&nufqua  alibi  c6- 
fpefta  fertilitas  ijfdtin  Illiciran  is  propter  Sale  proucnit.  Apulia  qiioq;  Prouincia,  qu.a! 
imritima  ell,&  falfuginofo  gaudet  Solo  tanquam  vberrima  commendatur  , & alendis 
pecoribus  omnium  Italia?  regionum  longe  fertiliilima.  Prarterea  vites  fi  lacrymofae  fint, 

C aqua  falfa  radicibus  aifufa,  illicd  fanantur.  Item  Raphanus,  Beta,  Riit.a,  & Cunila, Pli- 
nio teftc, falfis  aquis  delcdlantur. 

Aiithores,  qui  de  re  ruftica  agunt,  multiplice  Salis  vfmn  ad  pecudes,  armenta,  & iu- 
nienta  memorant:  quandoquidem  Paftores  Salem  pecudibus  interdum  prarbent,  vt  ab 
illis faftidiuin  pabuli  auferant,namq;hiiiufmodi  animantes  co  faporead  cibu,&  potura 
maxime  follicitantunpra-terquamquodiac  inde  largius  emergit,  &cafeus  gullui  gta-  tib. 
tior  cuadit.  Id  V irgilius  elegantilfime  cxprdfit  his  verfibus.  Gearg^ 

At  cuHioiis  amor  Cytijurn,  lotofq;f/cquc«tes 

Ufs  m.-ittu,  folfafif;  firet  frsfcpibusherhas\  '' 

Hinc  & amantflmsios  magis,  & magis  vbcra  tendunt 
Et  filts occultum  refirunt  inlach fiforem. 

infuper  iiiraiara  pinguedinem,  quam  pecori  noxiam  cifc  paftores  cognofciint.  Sale 
abfimictc,  & difeutere  nituntur;Qucmadmodum  Plutarchus  aliquando  dedarauit.Sal 
quoq;  oues  ad  Venerem  ftiinuiarcfolet : quapropter  ante  congreflum  illis  piEbendum 
^clle  Ari  lloteiesconfulit.  Amplius, qui  Canibus  alendis  operam  nauant,  quado  illos  ad  Lih  j,.  ^ 

coitum ignauiorescbfcruanc,  Salem  eorum  cibis  pcrmilccnt,  vt  languentem  corumli- 
bidiiiem  fuftentent.  Salfedinienim  vim  ineflb  proiificam  experientia  docet,  quia  na- 
ues  Salem  vehentes  incredibilem  murium  copiam  producunt,  falfuginc  mures  ad  con- 
greflum  ftimulame.  Hinc  colligit  Plutarchus  rationem,  propter  quam  Poeta’  Venerem 
cx  Mari  ortam  finxerint,  nimirum,vt,hoc  inuolucro,vim  Salis  prolifica  effe  exprimeret; 
idcoq;  Deos  etiam  marinos  licundos,&  multorum  liberorum  parentes  conftituerunt. 

Imnid,  vt  veritatem  fateamur,  nullum  animal  marino  larcundius  inucnitur. 


VSVS 


3;o  Vlj/sJs  AIdrouandi 

VSVS  IN  VARIIS.  ' 

A PVD  OrientalcsgciitesinProiiiiicia  Canidii,  qu*  magno  Cameli  futieg, 
/~\  Sale  conflantur  : etenim  Salem  in  lcl,;t5 

e 3^  coquunt, deimleeiusmafliiiiiinforraasorbiculares  cogunt,  quasexltccatjs 

J.,cneu,ex  pj-Q  „-jonetiseSpouunt.  Antiquitas  quoque  vtebatur  Sale,  inextirpandaTyrannon® 
1‘k!.  memoria, dum  Ediifto  pubJico,domibiis  eorum  folo  equatis,totam  illam  aream  Salijj 
l'pargebant,qualiquodTyrannis-ftcrilitatem  Salis  nunquam  renafeentis  impiaati 
vellent.  .Solebant  etiam  .Antiqui  vti  Sale  ad  corpora  roboranda ; nec  prster  ratioiicai' 
quandoquidem  id  in  pilcatoribusinaquafalfa  verfantibus  obferuamLiSicum  corno.' 
ra  illorum  cornea  cfle  videantur.  Hac  fortallis  ratione  Galenus  motus  infantes  nuper 
natos  aqua  faifa  lanari  prarcepit,  non  Iblura  vr  cutis  detei  gcretur,fcd  etiam  vt  deniiot 
reddita  iniurijs  .ieris  melius  rclilleret , C.stcrum  hic  mos  fuit  Galeno  antiquior , vtes  ( 
facris  Paginis  intelleximus : nam  EzechieI  Propheta  translatione  fumpta  a veteri  Hi. 
breoru  confiietudiriedclaliendisinfantibLisreccnsnatis,h.i;cvcrba  prodidit. 

MajO"  in  dic  mus  1 ni,  >.  en  eji  pr.ccifiis  vinhcliais  tuus,  & ai]nn  non  cs  lota,& in fdme,nec  Sali  fi. 
lita,nec  imioluui  fmnis.VxMcx  ctia  Ibiebant  in  feruadis  cadaueribus  incorruptis, illi  aro. 
rnatibiispretiofiscodire,fed  hyc  line  Sale  nihil  operabatunquocircadigyptij  Deludo- 

^ rucorpora,exeptis  cerebro, &inteftinis,fa]ibant, deinde  Myrrha, CalIia,&-aIijsrebiiso- 

nat.  doratis  replcbantihinc  Chrylippus,  apud  Cicerone  Salis,&  animp  limilitudinecomen- 
Jjecim.  Multi, hac  Salis  natura  diligenter  conliderata,  oleum  ex  Salctommuni  paratum 

Cenex  Sa-  perpetuo  duraturum  exiftimarunt , &hoc  efle  fomitem  dixerunt , quo  lucerna;  fepul. 
le  communi  chrales  alebatur,  quoniam  Sai  comunis  inolcum  proiedlum  ita  operatur,vtduplcara- 
pliusoleummiucernaaidcat, quod  verum  eileaflfirmamusj  hinc  tamen  non  ell  colli.  ' 
gendum  nlcum  ex  Sale  deftiJlatum  in  lucernis  perpetuo  ar.lurum  , quoniam  oleum  ejt 
Sale  delliliatum  non  magis  ardet  quam  lapis. 

Quidam  in  vellibuscmaculadisvtuntur Sale, dumfuraunt  partes arquales Salis com  G 
munis,  &faponisnigri,quibus  permixtis  macula; liniuntur,  qua;, ad  mentemAlexijPe- 
demontani,exliccata;  primum  lixiuio,  deinde  aqua  tepida  lauantur.  ItemcxSalcj 

l.Z.defecr.  communi , & fucco  limonum  vnguen  paratur,  quo,  iuxta  fententiam  Vuccherij,  manus 
illit*,&exliccata;, deinde  optime  Iota; elegantiffime  dealbantur.  Falioppiiis litteras 
hoc  modo  facile  delet.  Recipit  vncias  duas  Salis  communis , & tantumdem  Salis  gem- 
ma;, & Aluminis  rupei , & vncias  quartior  Salis  ammoniaci , ex  his  omnibus  iuxta prat- 
cepta  artis  dcilillat  aquam, qua  iittert^  humeblata;  cuanefeunt.  Alia  huius  generis  agita 
li.  i.dejiiT,  ex  d iuei  lis  fpeciebiis  Saiisdeiliiiata  a Cane pario  delcribitur.  Acetum  quoq j arte  para- 
tur Sale  impoiito,  vd  aiia  re  acri,&  potilEmiim  Siliquailro.  Deniq;  folus  Sal  indomita 
Acetum  ar-  tormentorum  bellicorum  ruina;  rciiiierc  poteft;  quandoquidem  Plinius  monimentis 
tc  fianatur.  mandauit  Salem  cum  nitro , & luJphurc  coelum  in  lapidem  conuerti,  quem  Lithogta- 
phiita  durefccrc aiiiimant ,vtatx  iJio munita  nullo ptorfustormentorumgcnerecou- 
quallari  poflit. 

Tandem  multi  Artifices  in  varijs  operibus  Sale  vtuntur.ChymiciconficietesaqiianiH 
fepa  rationis  mc-tailortimjjilcrumqt  fpccies  Salis  adhibent. Qiii  potabile  auruin  parant, 
referunt  omnem  vim  dillolu-end  i , & auri  conuertendi  in  aquam , conlifterc  in  Salo- 
Aurum  vt  Metallarij,  vt  venas  metallorum  citiiis  excoquant,  ad  Salem  confugiunt,qui  cum  faci- 
purCcltur  metallorum  etiam  liquationem  adiuuat.  Aurum,  vt  purificetur,  Salis 

■>  • grummo  pondere  tnpifc  i torretur,  deinde  SaJe  communi,  & Sale  ammoniaco  politur. 

Quidam  Aurifices  Sale  communi.  Sale  allaii,  & Sale  gemm* , pro  chryfocoila,  vtiitiir. 
Sunt  qui  Boracem,&  Salem  communem  fufum  Sali  alkali  permilcent,  & hanc  mixtio- 
nem tanquam  Boracem  feliciter  adhibent . Alij  Sale  /implici  rubiginem  aferro  detra- 
B-itlumi  fiunt.  Alij, in  detergendo  Orichalco, & a?re  communi,  Sale  tantummodb,vtumur.Hya- 

xdcvtttur  S.alcm,  fed  -prateipue  Alkali  vitro  in  fornacibus  collocato  permifcent.V.ifa  teiia- 
cca  Sale  imbuuntur,  vt  fidelius  infufuin liquorem  contineant . Pelles  quoqjfi  uiollian. 
tur  Sale,  laxiores,  confequcntcrq;  capaciores  euadunt;  cum  Saiisacriraonia  cmliinlffl 
corij  eraendet.piropterea,  ex  lententia  quorumdam,  Vtres  Sale  loti  meliores  reddfitiir. 

D£ 


MulcSi  Metallici  Lib.IlI. 


321 


D E N I T R O. 

Gap.  IV. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

ATIO  ordinis expoftularc  videtur,  vtinpr®fentia  dcNitro  diflcra- 
mus;  cum  hoc  genus  iucci  concreti  Salis  cognatum  effe  tradatunquan- 
doquidcm  relatum  ad  ftnlum  gulliis,  nonnifiintenfionea  Sale  difcre- 
pareiudicabimus.  ItaquecLin  Ciceioluadcatinquauisinn:itutiout_5  ^ d fl'  ' 
a nominis  ratione  inchoandum  cfle,  ne,  ignorata  nominis  fignificatio- 
ne, facile  decipiamur.  Propterea  prima  facie  Nitri  etymologiam  exa- 
minabimustdummodo  hoc  nomine  paflim  donecunvidimusenim  apud  Galenum  Litru  / 

' etiam  nominari:  communis  tamen  k-aio  Nitrum  habet.  Nitrum  nonnulli  a Nitore  de-  med.ficc^ 

j liuantjfiquidemabftcrgendifacultatisparticcpsvcftimcntis, faciei, &totidenique_^  58-^' 

I corpori  nitorem  conciliat.  Idque  Gtivcorum  atithoritate  ftabilirc  podlimus,  quibus  ’ 

^ vocatur  »/7po«,  quafi  vl-vlfot  vapd  10'  to'  nimirum  a lauando,  &detergen- 
(Io;  hac  enim  facultate  nitrum  potitur . Alij  malunt  hoc  vocabulum  a loco  natali  deri- 

* ture, nempe  a Nin  ia  Aegypti  regione,  in  qua  Nitrum  olim  copiofuin  proucniebat. 

“ Aliqui  ponderantes  Nitrum  taquam  rem  Sali  cognata,  & quafi  fp  eciem  Salis,illud  Sal 

■ lucidum,  Sai  Alexandrinu,  & Sal  nitrum  cognominarunt. Hic  tamen  aduertendum  eft, 

“ illud,  quod  hodie  Sal  Nitrum  dicitur,  clTelpcciem  Nitri, & non  Salis:licetNitru  a na- 

~ tuta  Salis  non  multum  diferepet.  Sed  error  huius  vocabuli  inde  ortus  efi;  quia  Piinius  ^/ji.c.io 
dc  fpccicbus  Nitri  verba  faciens, fcripfit  Sal  Nitrum  fulphuri  permixtum  iu  lapidem_j 
|i,  verti . Verhm  Pliniana  ledHo  fic  fe  habet.  Sal,  & Ni:rtmt  Jiilphuri  permixtum  cire.  Vtrum 
■p  modd  Nitrum,  quod  hodie  Vulgus  Salnitrumappclhat,fit  verum  Nitrum  Antiquorum,  ^''^titrum 
f (lon  audemus  afieuerare  : qtiamuis  in  temperatura  primarum  qualitatum  a Nitro  Pri-  tuitis  n.m- 
kofuni  non  valde  differat.  fa’. 

Ij"  HalchemisProfeflbres  Nitrum  vocant  Barach,vt  loannes  Garlandus  exponit,  no- 

* iDinefonaffis  ab  Arabibus  detorto, quibus  Baurach  nuncupatur.Mauris  Boras  dicitur: 

"■  lindcriptoribus  Barbaris  Borax coguomiuatur.Hodie  tamcn,hoc  vocabulo,dcfigna.. 

^ turquoddamladiicium  Nitri  genus  lucidum,  quo  Aurifices  pro  glutine  auri  vtuntut: 

quemadmodum  Prifei  in  fimili  opere  Chiylocollam  adhibebant.  Hoc  Veiietijs  ex 
ciemato  quodam  lapide  candido,  & fiffili  paratur,  quem  Boracem  crudum  indigitant. 

Serapio  Boracem Tineat appcllauit  , & efic  ipcciem  Salis,fapore  Nitri, cum  quodam  Tt»c,tr  Ara, 

^ amarore  conflituit.  Quamuis autem  Arabes  Nitri  lapidofi  meminerint , non  tameit_j  btem. 

■ foraxclfe  videtur,quem  Operarij  Veneti  crudum  nominant;cum  humore  nololuatur, 
ncqivllum  faporem,  nili  vftione  reddat.  Gallis  dicitur  Nitre.  Italis  Nitro . Germanis 

^Rhamcr,  Sal  petet.  Hifpanis  Salitrc. 

i natvra,  et  affectiones. 

NITRVM  natur*  cfle  medi*  inter  Aphronitrum  , ^ Salem  multi  affirmant. 

Nitrum  tame  .vd  uartiram  .^phronitti  propius  accedit;  quadoquidem,aduftio- 
ne,  acriils  reddi  tum  magis  ficcat , a tq;  digerit.  Sunt  autem  Nitrum , &SaI  duo 
‘ iucci  Concreti  natura  valde  fiir,i;cs,vt  exprelfit  Galenus  his  vethis.  Saporem f.:lfum,mt  m-  l-  «kj 

• trijo  iSe  tmhatlliorcm,  & aftrtcHoxis rpuoque  affi  mere  aliquid,  amarumque ex  nnroliproucmr,’..xf"''^t‘  ft‘ed. 

‘ intenjlore;  an.htpit  emn-,  flpor  dh  tmer pilfkm,  dr  amarum,  cfique  amaro  remifsior , (ir ptlji  imcn-fitAap.  j 5. 

' /'«t,  Ariftoteles  quoque  hos  duos  concretos  fuccos  conformes  effe  iudicauit : Quapro. 

; pter  humido  foliii,  & terra’  magis,  quam  .-iqu*  cfle  retulit.  Cum  autem  forma,  & quali-  4- 

^ tatibusdSalc  Ammoniaco  Nin  imi  non  valde  diferepet;  hinc  aliqui  Salis  genus  2« 

ftatucmnt . Omnis  Nitri ipecies  naturaliter  calida,  & ficca  eft;  quamobrem  incidit,de- 

tcr- 


Vlvfsis  Aldrouandi 


rianr,&  humores  eiiocent:  His  inteikaisjfacilc-  cogiiofci  poterit  aqua  nitrofa,ci'ua,jf' 
apud  Falloppium,  cius  cognitio  diiScilis  effe  perhibeatur . Aqua  igiturnitrofain,)'! 
detenta  faporem  aerem  lingua;  comuuinicat,qua;  acrimonia  totam  lingua  fabftamir 
flatim  pcnetfatj&acrcdo  quamdam  vcluti  rofioiiem  coniundtam  habere  videtur  t 

Nttncc-  cpdcraaffcaioiicscxNitroin  orepofitodimanant.Ctcterumadmiratioiie  di<rnuraet 

ex  fi  quod  aliquando  fcripfit  Plinius , nimirum  fecem  vini  ficcatam  vires,  & natu?am  Nj ' 


ideo  Niliaqua,cumnitrofa  fit, ab  Authoribus  ad  mulieres  fe’Cundandascommcnii-m,' 

1- A r..;.  n « 


^14.020.  Quocirca  aliquando  Nilusa  Pfinio  amnis  fetifer  fuit  appellatus, &^gypti*rauli”etB 

no  alia  ratione,  nifi  ob  hac  aquam, ita  fecunda-  funt,vt  feptenos  partus  vnico  vterooc 
Itare  dicantur.Hac  etiam  ratione  motus  Ptolcmeiis  cognomento  Philadelphus, fccuV 
dus/EgyptiRex,  cum , referente  Polybio , filiam  Bcreniccm  in  Antiochi  Syria  Re»is 
matrimonio  collocaffct,  Nili  aquam,  quam  folam  biberet,  ei milfit.  Sed  aduertendi 

• cft,'qudd  nofolum  in  homine,  fcd  ctia  in  reliquo  animantium  genere  Imiufmodiaqm 

• ifx  tt  p^gfjjgjj-jpyiodori  Siculi,  prolificam  virtutem  habere  traditur.  ' 

rri4v*4if  . - ■*_  - _ * 


Has  eafdcmaffciftiones  participare  Sal  Nitrum,fiue  Halinitrumcrcdcnducft,niuni. 
uisaNitro  Antiquorumdiferepet,  non  autem  a Nitro  noftrata-tatis  diffentit.  Eli  ama 
HaIinitnim,quod  in  vetuftis  ca;mcntis,&  parietibus  legitur, & eft  huius  natura;, vtatet- 
ra  detraflum , & aqua  diffolutum,  fi  in  cumulos  terra-  (pargatur,  non  fccus  ac  fato  ttiti- 
co,poft  quinquennium , copiofior  cx  illo fnidius redditur.  Confiat  ex  tcnuillimafiii). 
flantia fegnius  tamen,  quam fulphur  accenditur ; nihilominus  acccnfum  maiorem fal 
phure  ed  it  ftrepitum , & ratio  ex  hoc  colligitur , quoniam  fulphur  pingue  fit,  & Halini- 
trum  terreum,  & maius  fpatium  occupat,  dum  in  flammam  conuertitur. 


VIRT  V T E caloris, Nitrum  exfucco amaro,  quemadmodum Salexfiiccofalfo 
generantur.  Alioquin , loquendo  de  genetationeartificiali, Nitrum  ex  qto- 
cumq;  metallo  educi  potcft,necnon  exquolibetliguo  aduftotqnandoquidffl 
exvftis  corporibus lixiuiumfalfum parari poteft, ex  quopoftmodum,  Fallopiotellc, 
Sal,&Nitrum  clicipofilmt.Pratterquamqudd  Nitrum  in  Aegypto copiofuni produci. 
nir,aqua  Nili  in  nitrarias  immifla.  Albertus  Magnus  fuit  huius  opinionis  Nitrumts 
Lt.^/ofsil.  aqua  pfeuia  per  venas  aris  colata  refultare.  Narrat  enim  in  Goflelaria  revenis  Tcuto- 
cap.6.  nicafc  copiam  Nitri  inuenifle,  quod  tamen  Incola  Salem  effe  putabant.Naniqiph» 

cadensfupra  montem  venis  areis  refemim,ciim  ad  centum  palfus  per  fodinam  fltixiffct 
in  Nitrum  paulatim  concrdcebat,quod  ab  Incolis  Sal  gemmeus  effe  crcdcbatur.liilioc 
lapidis  genere  multi  putant  collocandum  effe  Boracem  crudum  Venetijs  appellam, 
ex  quo  poftea  extrahunt  Boracem,  quem  Vulgo  Rafmato  vocitant. 


Ad  medicum  vfum  Nitrum  natiuum  eligendum  cft,quod  illis  gaudere  debeteondi-v 
tionibus,quaaDiofcoride,Plinio,&Matthiolorecenfentur.  Dcbecigituqiiixtanwitc 
horum  Authorum,  effe  tenuiflimum,  fiftulofum,  &fpongi'ofum:  quocircain  hoc  gene- 


re  fpumam  Nitri  meliorem  effe  Nitro  exiftimant.  Sed  quoniam  in  Aegypto,  calce, vt 
Condttiones  aiunt,adulteratur,obferuandum  eft  hoc  vitium  guftu  deprehendi  pofle. Etcnimlegt 


SERAPIO  fermonem  habens  deBaurach, nempe  de  Nitro, duasfpecies  afligui- 
re  videtur,  dum  aliud  natiuum,  & aliud  artificiale,  fiue  fatfiicium  memorat.  Na- 
tiuufoffilc  plures  habere  differetias  traditur, que, fubftantia, modo  generationi!.. 
&potiffiraumloco,  funt  diuerfe*;  quia  aliud  Armenum,  Africanum,  Aegyptiuni|Eal!,'‘ 


pe>r.  poflidcrc.  Deniq;  Natura  talem  Nitro  ingenuit  proprietatem , vt  fecunditatem  imtt 


GENERATIO,  ET  ELECTIO. 


«i 


epimi  ^V/- 
iri. 


mum  Nitrum  facileloluitui-,  & calce  afperfum  odorem  vehementiorem  fpirat. 

DIFFER 


'Ioni- 


Mufa:i  Metallici  LibJlf.  3 >3 

A Jf,nicuffl,&  Romaniim  vocatur.  Quamobrcm  fic  rati‘ocin.ari pofTumus.  Nurum  vcluti  & 
Sal,autnafcitiir,autarteparatiir.Natiiuim,vclintcrra,vc-l  extra  terram  reperitiir  In 
terra,  vel  aliorum  Ibffilium  modo  ca  ditur  durum,  dcnfL!m,&Japidi  non  abfimile,vc'l  in 
fpecubus  legitur,  cx  quorum  fornicibus  pendet  ■ inftar  ftij  iarum , vcl  adhuc  liquidum 
ia  terram  labitur,  hoc  cft  molle,  laxum,  cate-t  is  candidius , & fpuma:  fimiliiis  confpict. 

tuqquod  potius  Aphronitri,qtiam  Nitri  nome  promereri  videtur,  quamquam  aliquis 

merito  dubitare poflet,  an  vtmmq;  tam  durum,  qnod  «foditur,  quam  quod  in  cauer-  ' 
iiis,fiue  dcnfum,fiue  molle legitur,nomine  Aphronitri,  appellati  polTit.Deniq;  Nitiiim 
natiuiim  colligitur  in  conuallibus,&  campis, vcl  in  lacubiis  reperitur.Huiiis  generis  ca- 
didum  in  Agro  Eugubino  cfflorercit.  Idem  apud  Medos , canefeentibus  ficcitate  con- 
' uallibus,  heri,  Plinius  fcripfit;  Malmyragen  nonnulli  vocant, nomine  partim  dedudio  a 
: ialledinc,  partim  quoniam  a terra  fponte  erumpat.Hoc  in  fubftantia  tcnuillima  fpuma;  HahirMi 
Nitnrefpondct:  quare  hoc  genus  pro  Ap'hronitro,c%t  Salnitrumpro  Nitro  Antiquo,  auid 
lumvfiirpanpctent.DchacfpumaNitriMartialisliccccinit.  • nh' 

. B es ^nefeiSj  tjuid gr£cs Ticnnne  dicnTy  ^ 

Spnmn'vocorNitr!^dicor^(y^^yhromtrnm^  ' ‘ 

Hoc  intci  fpccics  Nitri  merito  collocauir,  cum  iiliiis  proprietatibus  i^audcat.  Qrimimo 
t]ucm.idinodum  magna  cft  inter  Salem,  & Nitrum  cognatio  ; pariterTnter  fpuma  Salis, 

, &fpumain Nitri  maxima  intercedit  neceffitudo  . Eft  enim  res Icuiffilma,  friabilis, fpu- 
raola,  coloris  pene  pmpurei,&  ha?c  tanquara  optima  ab  Authoribus  commendatur. 

Nos  fpiuiiam  Nin  i dicimus,&  fpumoliim  Aphronitrum  vocamus,  quod  circa  parie.  Spuma  Ni- 
tcsiiafcitur,& efflorefeittideoq;  in  vmim  fere  coincidunt  fpuma  Nitii,flos  pctra’,&flos  <>'’• 

, Afa petra,  dc  quo  poftremd,  fuis  loco,  & temporibus  verba  ficnt.Difcrep-ant  tamen  in 
^ fubftantia,  nam  e]uandorefo luitur  in  igne,  eft  flos  Afia’ petra;, ,nifirefoIuatur,fpiim:Lj» 

Nitri  efle  perhibetur.  Hanc  Nitri  fpuma  Gr.tci  diftimSis  duobus  vocabulis  nominant 
ncitipeclgpci-  oApa,  vt  diferiminent  a quodam  Nitro  folUli  fpuma;  Ilmiii,  quam  pofte-.ij 
voce  conipo&a  a'?iAoV;7;  o»  indigitant.  Diofeorides  tamen  Aphronitrum,  & fpmnam  Ni- 
mi?pc».i7fs!nimaipat,&bonitate  tantum  hacdiio  interfc  diftinguit,primafq;  Lydio 
aliignat.  Extat  apud  Galenum  praui  Aphronitri  mentio,  fcd  qualenam  fuerit,  neq;  ex 
Galeno,  ncqjex  alijs  Authoribus  intdligi  poteft.  Agricola  tantum  hoc  durum, & den- 
iuin,  inftar  lapidis,  fuifte  opinatur. 

Nicolaus  Myrepficusrivpsi.  ^raffl  r/Kd,  memorat;  id  autem(vtnoftra  fert  opinio)  erit 
illud,  quo  V irgines  in  balneis,&  in  fucis  vtebantur.  Neq;  ab  hoc  Nitro  multum  difete- 
pabit  aliud  ab  eodem  authoi  e nuncupa  tum  a Marcello  Empyrico  Matro. 

nale:  quandoquidem  tam  matrona: , quam  innupra  faciei  fucanda;  ftudium  affedtant: 

acdecaufa  apud  Alexandrum  rraliianum  a^roV/Tpa  fadfam  mentionem > 

: inacuimus. 

Sinmcntcm  ad  Nitra  facficia  dirigamus  , interha’C  rcccnfendum  critSalnitruni_j 
Uligo  nuncupatum  ex  Nitro  Staladtico  cocIum,quod  poftea  ad  parandum  pyrium  pul- 
acrem  adhibetur.  Mtilu  tamen  tria  tantum  Nitri  fadicij  genera  conftitiiunt . Primum  NitnfacH 
c ,quod  ex  aqua  Nili  in  Nitrarijs  denfatiir,ab  aliquibus  Alexandrinum  nuncupatum,  tij  varU 
curas  apud  Galenum  fadta  eft  mentio : neq;  Alexandrinum  vocatur,  quoniam  inilla_^,  fpecies. 
ciuirate  paretur; fcd  quoniam  illuc  cx  Nitrarijs ,L:s5'ptiaffertur3  indeq;  toti  Europa; 

I nbiutur.  Scamdimi  cft  illud,quodcx Nitro  foffiliparatiiin,I?oi  accm cognominant, 
cuuimeft,  quod  cx  cremata  CJiiercu,  vel  Robore  paratur.  Hodie,  Nitro  deliciente,  cx 
ca  cclixiuitun  par.au t,  quo  denfato  cum  oleo.  Nitri  loco,  vtuntur , non  folum  ad  fordes 
«corpore  in  balneis  detergendas , fcd  etiamad  linteamina  dealbanda  ,&ad  veftcs 
cmaail.uidas,vulgus  faponem,  ,a  guftu  fapido  vocat.  Ad  genera  fadlicij  Nitri  reducen- 
ae  sxvini  combufta, quam  Officini’ Tartarum  nuncupant , cum  facultatis  vrentis, 
a ftergentis  fit  particeps.  Huc  etiam  referre  debemus  Salem  Armeniacum,  vel  Am- 
moniacum,  qui,  inftar  Nitri,  acrimoniam  participat:  ille  tamen  inteiligitur  fadicius, 
qaicx  Gci mania  allatus  ad  lublimandum  Hydrargyrum,  arti  diymica;  famulatur,  eft  Sal  Arme- 
nini  candidus  transluctns,  & figura  placcnrar.Sunt, qui  hiiiiifmodi  Salem  ex  vrina  Ca-  ftiacus, 
e orum  in  .Armenia  confici  exiftimant  ,&  propterea  Salem  Armeniacum  indigitant. 
clle  , quod  Salnittum  viilgo  dicitur,  fadiicium  cft , & Nitrum  veterum 

negamiis,quoniam  conditiones  genuini  Nitri  non  habeat : idedq;  cumad  illius  fa. 

culta- 


324 


Vlylsis  Aldroiiandi 


fcaiJutcsacccdar,noftriPharmacopa:-i  [uo  Nitro  in  medicinis  vtiintur.  _ 

Placuit  hoc  in  loco  recenfere  illas  Nitri  ciiftercnnas,  quas  aliquando  oiticruauinu; 
Primum  Nitrum  fuit,  quod  in  recremento  a-ris,  atqs  plumhi  interdum  cfiloreicittdn,^ 
de  Nitrurn  circa  a diheia  Itioteriarrca  inuentum  , exhuntorccumcsiticiito 

& ea  Ice  mixto  : flillat  enim  ibi  fiiccus  candidus  ftmijs  oblongis  ,lriabilis,  aridus,  gii(|j 
hJliis,&  fc  ruidus , par  imi,  aut  nihil  diftansab  Aliatico  Nitro,  & quoniam  circa  patjf. 
tes  annolaselRorcdcit ad  modum  Salis^idciico Sal  pena  nuncupaii  capit.  Vidimy; 
etiam  Nitrtun  Aeqyptiuui  eoiore  rolco,  lcuc,6f  fiiabilc,cui  I^iofcoridcsprimamtoyj^ 
tatis  notam  ailignauit.  Id  etiam  apud  ipfmn  padarri» , ideft  coloris rofei  ,& apud  Hip 
poetarem  laT,  ot  fpcSpoV, nempe  rubens  appdIatiir.Qiiamobiemnon  erit  mirandumliOai. 

dius,  m libro  de  Medicamine  faciei.  Nitri  rubentis  mentionenr  it  ccrit.Fadliciiuriqnoc, 

jE^ypiiiim  iiiNitrarijs  paratum  .forma .Salis ,&  faporc  paulo  acriori  oblcniauimj 
Item  pertr.,trtauimiis  Nitrum  Puteolanum  colore  candidum,  pta-etcrinferioreni parttis, 
^itru  vn.  qu®  fulpburci  cft  coloris , forma  Salis  gemmei , & giiftu  acerrimo  . Ihibcmus etiam nt 
de  Bera^e  tiuum  Nitrum  fcifli'c,dimmi,ex  quo  Venetijs  Borax  coquitur;  necnon  idem  codmii,!; 
(crunur  '.  prmpaiatiim.  DemumexAgro  Volaterrano  Nitrum  fciftlc candtdiflinntmhabctar,S^ 
‘ ' aliud  ibidem  efflorefeens  ex  rupe  atr.rmentofa.  Vbi  vifititr  etiam  Nitrrmi  partmi,  Jili. ' 

teurn  cum  atramento iutorio  natum  : itr.mb cum  Mdatuerra  imputa ; ticcnon  AcIuobI 
trutn  Mdantcria;  anut.xiira  ibidem  quatidoq;inueti tum  cft. 


teaksnitro  putc.lles  Nitro  infeci.Tcflc  perhibetur.  Arfenus  Armcniar  lacus,  Aretufa  ctianirMiici. 
fivhi.  patus,  nebulis  Nitrurn  exhalat.  In  lacu  Afeanio  ,&in  qitibuldani  fontibus  circa  Cii 
L,i  1.010.  dda  , authoie  Plinio  , firmm.i;  aqurs  fune  dulces , cum  profundiores  Nitro  rcdundeiit. 

Aphronitrum  quoq;,  ex  eodem  Plinid,  in  fpduncis  .Afiar  colligitur  rirolle,  quod  ddiidtC 
t.xjohfir,  Sole  cxficcatur . Cairtrm,vtnotat  Belloniirs,  Nitrum  adeo  frequens  habet,  vtillievi- 
Ii  (fimo  pretio  vendatur.  In  Italia  nafei  Nitrum  Plinius  negauit : nihilorninus,nolltLi 
iEtatc,  multis  in  locis  , & pctiflrmirm  in  Territorio  Eugubino,albifltrnurn,inftar  Gofr 
pij,inuentum  eft;  quod  conditionibus  Nitri  Veterum  optime  lefpondct . InlfdiialS' 
fula  varljsfofliliumdiftttcntijs  redundante  loannes  Kaptifta  PortaNitrum  collcjii 
At  Nitri  fpuma  in  Ddertis  Lydiai  copiola  rnucnitur  . In  Clytis  M.icedonia:optinmi 
Nitrurn  sigriitur  (vctuslcLlio  habet;  ChytasGeographi  collocarrc  inorafinusMsce- 
donrcijvbi  eftPrornourorium  ChalaftnEum,DaIecharnpius  in  Plinium ) quod  mis- 
ctrpatur  Chalaftru-urn  canclrdurir,  purum,&  Sali  pr  oximum.  Apud  Medos  Nitrtrrrr  pro- 
ducitur  candeentibus  liccitate  Conuailibus,  quod  Almrrageu,  quafi  terrxIallugiK» 
appellant.  Item  in  lacu  Mexicano , atithote  loanne  Eulcbio  lefuita,  sfliuis  diebits,{i 
aquis  j Nitrum  fcopislcgicui',  necnon  Aphronitrum  purilittnum.&cantiidif- 
iiai.  ca.yo,  Emurn,qirod,  inftarSaiis  vulgatis, in  grana  cogitur.  Nitrurn  colore  rofeo  AgcrNcspo- 

» ...  /■  • r\  A ■■  • A I _1_.1-q*M1'N 


L 


j4quii  pu- 


OTA  jEgyptt  terra, fcu  gleba  nttrcfa  e ft,  curn  copiofurn  Nitrurn, tum  in  plani. 
tie,tttra  rn  montibus efflorefeat;  quapropter  illic  ornnia Nitro, (tcutiaplidnoi 
fapore, &lixiuio  expurgantur, & emaculantur.  Mechariri  Arabiaaqu.mia 


litanus  exhibet,  & colore  flaueiccns  inftar  Auripigmenti  ex  Agro  Puteolanobabetiit.il 
In  Thracia,  iuxta  Philippos, Nrmtmfordrdurn  generatur,  quod  Incol.T  Agrium,  to- 
taffisfylueftrc  voc.int.  Ef  Sorde  it  eti.un  in  Terra  Thuringica,  qua;  vt  plurimum  Digr), 
& nitrofa.  Dcmitni  in  Toletano  lacu  copia  Nitri  conficitur,  quo  Maguatcsillittstcjio- 
nis  vina  refrigerare  loknt. 


paratur.  Quandcquidcm  Salinis  Mare,  & Nitrarijs  Nilum  infundut.-veluti igitur Jf* 


T E legentibus  polylogi  videamus,  breurbus  varias  Nitri pr.tparandiratroKS 
I atnpledfenur  r.  Agricola  rn  primis  Nttrutn,vd  ex  aqua  nitrofa, vel  cx  diluto, vd 
i-  cx  lixittlo  confici  folere  narrat.  Interea  eodem  modo,  quo  Sal, conficitur,® 


N 


Mufei Metallici  Lib.  III.  325 

,\M:d-is,  aut  alia  aqua  talla,  virtiite  radiorum  Solis,  in  faliriis  coquitur,&  in  Salem  tranf- 
mutatur .-pariter  aqua  Nili,  virtute eiufdcm  caloris,  in  Nitrarijs  codla  denfaturin  Ni- 
tium.  QuinimdvclutiMareluaiii  lolum  ,'icgypti  alluens  paulatim  abit  in  Salem,  itiLj 
poli  Nili  inundationem,  illa  liumiditasconcrelcit  in  Nitrum  . Praeterea  quando  falfu- 
go  ex  terra  fponte  elflorelcens  exigua  cft  , arte  , nimirum  ablutione  terrarum,  extrahi- 
tur a terris  lalfuginolis,  qua:  lingua,falla-,c  iTcdcprt  hendun  tu  r:  deinde  talis  .aqua  deco- 

quitur,vt  in  illud  Nitri  genus  denretur,quod  Vulgus  Salnitrum  appellat. Pr*terquam- 
qudd  hoc  optimum  pro  pymio  pulucre  paratur  ex  quodam  lalicis  genere  exotico , & ra- 
ro,quod  Mauri,  veteri  Arabum  nomine, Gorab  cognominant.  Htiiufmodi  arbor  noii-j  „ , „ 

multum  fe  attoJIit,  fed  humiliores  ramos  coloris  lurei,  & pallcfccntis  diftlindit,  cralTio- 
res  tamen  virgas,  quam  S ilix  noftras  haber.Noftra  a tate,  in  pi  p parando  Sa  le  nitro  vul- 
gd  nuncupato,  ciftas  qua (dam  vimineas,aut]igncaslicquentibus circa  fundum  forami- 
nibus peruias  ftino  bubulo,  vcl  equino  , Icd  pleruniqi  toluinbino,  quod  caceris  Iit  pra- 
ftantius,repleut(quoniam  ex  compucrefccntibiis  huiufniodi  fimis  Salnirrum  in  terra  et- 
5 ilorcfccicobfciuarunt)deindc  luperinfundunt  aquam. ied  reffiiis  lixiuium  vebementer 
calidum, donec  materia  ad  mediocrem  quemdam  lentorem  humci5fetur,&  humor  co-  S.dis Nitri 
latus, in  valisaneis,  ad  confumptionem  duarum  partium  decoquitur , quod  dccodfum  conficiendi 
iuper aliud  recens  Ifercus  funditur,  & colatum  rurfus  in  vafis  ancisad  duarum  partium 
confumptionem  coquitur,  dcincc  qua  fu  per  eff  tertia  pais.aeri  notffurno  frigidiori  ex- 
pofira,paulatim  in  vocatum  Salnirrum  comiertitur.Hocpoftea  in  lixiuio,vcI  alio  liquo- 
re percolato  liquefiat, & iuxta  conluetudinem  decoquatur ; nam  quod lupercft  concre- 
ram poli  hanc  decocfioneni,  Nitrum  pro  pyrio  pulucre  nuncupatur. 

denominata. 


A' 


PHRONITRVM  apud  Latinos  fpuma Nitri  exponitur, &Ammonicrum 
cft,  iuxta  mentem  Plinij,  malfa  ex  arena  molli  trita,  & tertia  parte  Nitri  t;«n- 
^ ftans,  qu«rccodfa  purum,&  candidum  Nitrum  effundit.  NitroTum  vocatur  il- 

ltid,quod  habet  Nitrum,  vcl  quod  faporein  Nitri  gulfui  impertitur.  Nitratum  vero  eft 
illud , cui  Nitrum  permixtum  eft.  Nitraria  eft  locus, -vbi  Nitrum  paratur,  aut  locus  vnde 
etuitur,  fi  de  Nitro  foffili  verba  fiant.  Nitria  cft  mons  /Egypti  apud  Scyathim  vrbcm,fn 
(juoohmplura  ea-nobia  fuerunt.  Pariter  Nitria  eft  vrbsin  Hungaria  trans  Danubium 
iiM,vt  in  Lexico  geographico  habetur,qu»  Joca  an  nomen  a Nitro  luabucrint,  an  po- 
tius Nurum  ab  illis  nomenclaturam  fiicrit  lortitum,  in  prafentia  non  eft  difputanduifi. 

mystica,  et  moralia. 


CVM  infacro Codice lotionis  Nitri  fiat  mentio,  multi,  pei  Nitrum,  quoniarvLj» 
acre,&mofciax  fit, acres  etiatnadmonitiones,&  leucras  corredHones  iiirerprte- 
P tantur.Inimo  Ditius  Hieronymus,  iii  expolitione  huius  locRper  Nitrum,  fermo- 
iicm  Ecclefiafticum  exponit,  qui  dclinqucntes,&  criminofos  increpat,  a tqjarguir.R  ur- 
us vbilcgitur.d';  Uuenste  Nitr0)O' multtplic.-uerts htrham r.crith.  Abbas  loachiuius  in  hoc 
ocolu  ftitiaiti,&  cordis  puritarem  exprimit,  ficuti  herba  Berith  carnis  integritatem  in- 
icat.  ftaqi  hac  duo, nempe  Nitrum, & herba  Berith,qua  Saponaria  dicittir,dO(Srinam 
'tikmfignificant,  qua  modo  blanditur,  modo  redarguit. 

Laterum  dodfrina  moralis  omnes  Nitri  conditiones  mediratur,vtin  diesdiuina  cli- 
nat documeta.  Qiiaproptcr  Nitrum  ex  aqua  amara,  calore  Solis,c5crefcit  inftar  Salis, 
Stumlfue, album,  & molle  fit,  ad  varios  medicina  vfus  trahitur.  Hac  aqua  amara  ho- 
inempecMntem  delfgnat,qui  in  continuo  criminum  amarore  verfatur,fed  calore  ca- 
amitatumficcatus,  & virtute  Solis  Chrifti  tadus, tandem  in  Nitrum, nempe  in  virum 
lu  um  conuertitui : fic  enim  caftitate  albus,  paupertate  Jeuis  ,&  pietate  mollis  euadit, 
quitandemexempJis,&  doiftrina  alijs  criminofis  tanquam medicina  praftdeftjqua 
omma  in  Diuo  Paulo  Apoftolo  manifeftatafunt.  Infuper  Nitrum  virtute  diftbluendi, 
ergendi,  & purificandi  potitur : quocirda  in  multis  medicamentis  adhibetunita  Ni- 

Ec 


lerem.c.z- 


Herhi  Beri 
th  eji  Sapo^ 
narU, 


trum 


tar.ihentm 
Wisro  ajsi- 
fniUtur. 


ms  reme- 
dium. 


ternionum 

frufidit. 


nitrum  tn 
Cljderihus 
Undatur, 


Baurach 

quid. 

2.14.C.20. 


225  V ly  fsis  A Idrouandi 

truni  pccnitenti^  3/1111111.111  potcftiiqiux’  vera  eft  aninia?medicinajquoniam  crimina 

tntioncdi/ro]uit,confe/noneabftergit,&rordcsveftium,ncmpcmaculas|praua!coii, 

/uctudini.s'  purifica t,atqj  tollit.  Aut  dicendum  erit,  velmi Nituim  cftaiiurumj^medL 
camina  ingrcdltur^qua^faciem  nitidam  reddunt,  pedicLilosnccantj&ParalyfimlingQj, 
fanantifimilitcrcorrcif^io  naturam  Nitriannulaturjqua^^lichaliquantifper  amarafi, 
nihiloniinusfaciciconfcicnriaMiitorcm  conciliat , pediculos prauoruiii alfciauutnpe, 
rimic,  & para jyfim  lingua’,  nimirum  verecundiam  confitendi  peccata  fai-iac, 

VSVS  IN  MEDICINA. 

CV  M Nitrum  habeatvim calefaciendi, ficcandi,  extergendi,  attenuandi, &dif. 
cutiendi,pr2cipuam  medicina- affertvtilitatcm.  Pra;terquamqiidd  alexiteria 
vimite  potitur;  quoniam  aduerfu;  venenum  fungorum , veliiti,  &fpuma Nitri 
cum  pofca  praferibitur : quinimo  Nicander  in  Icxipharmacis  iliud  contra  potionem  | 
fanguinis  taurini  commendat.  Reliquis poftea  morbis  fere  omnibus  multo eftadiii.' 
mento:  namque  fi  de  afferitibus  capitis  verba  fiant,  hoc  illitum  pediculos  enecat, aii. 
rium  vermes  interficit,&earumdemfaniem  extergit. Oculorum  claritati  prodeftexcni. 
pio  eorum,  qui  in  Nitrarijs  verfantur:  quandoquidem,  ex  Plinio , nunquam lippiredi. 
cuntur,  quinimo  oculorum  argemata  abolet.  Odontalgia- cx  vino  plurimiimconfert, 
dentefq;uigrefcentcsalicui  permixtum  dentifricio  ad  priftinum  colorem rcdudt.W, 
fimantiqu.am  minuit  ,&  fufpiriofiscum  ptifana  praebetur.  Icferitiani  cum  vino  potun 
exterminat,  Stfaniem  ab  apoftemate  ventriculi,  vel  inteftinorum  manantem  cderitei 
abftergiN  Tormina  pondere  drachma;  cum  Cymino,  vei  Anetho  dccodium  faciledil- 
pat.  Hydropicis  cum  fico  tiifumdatur,&  extrinfeciis  faelicieuentu  illinitiir.Dcmimin. 
fl animationi  teftium  occurrit.  In  Mexicana  Regione  , aqua  Nitro  infperfa  pedeslauat 
fic  enim  roboratione,8c  aftriaione  quadam,  illos  a frigore, & a pernionibus  defendunt 
Tandem  omnes  cutis  affediiones  expiignat.Primitiis  in  fucis  collocatum  faciem  emaci, 
lat.  Cumpuluere  Iridis  in  oleo  diflblutumfudores  minuit,  nccnon  inpapulis,  &pulti.(; 
Jis  adhibetur.  Vitiligines,  lentigines,  & alias  cutis  mendas  facillime  emendat.  Amli». 
ftis  Nitrum  minutim  tritum  vtiliter  illinitur , & refin^ .admixtum  furunculos  extraliil. 
Serpetum  morfibus  cum  aceto  medetur.Deniq;  clyftcribus  etiam  permifcetur;&qnaiii. 
uis  nuperi  Medici  illis  falem  addunt  ad  faciliorem  ventris  purgationem.  Hippocritts 
, tamen  oppofitum  fentire  videtur,  dum,il]ius  loco.  Nitrum  apponendum  prEcipit;  pro- 
pterea  quod  Sal  aftridtione  fua  verrem  cogat.  Nitrum  vero  in  hoc  opere  ob  fingularem 
abllcrffonem  fummopei-e  probatur. 

ExhatSenus  enarratis  colligenda;  funt  vires  aquarum,  quE  Nitrum  participant.Elt- 
nim  harum  hauftus  pituitam  trahit,  fsrainasfa-cundas  reddit,  tremores  ftrumatum mi- 
nuit, viti  js  neruorum,&  petftori  defti!lationevexatoprodeft,&  tandem  illas  virespol- 
fident  aqua-  nitrofa,  qua;  falfis  aquis  fuperius  aflignat®  f uerunt,  fed  etficaces,quiai*)'' 
aftringuntjfed  abftcrgunt-.idedq;  cutem  mundant,  &fcabiem  fanant. 

VSVS  IN  ESCVLENTIS.  ' 

& potulentis. 

Anti QV itas  Nitro preeeipue praftantiflimo vtebatur, nimirum illM^ 
in  nitrofo  Macedonia;  lacu  fponte  nafccbatiir:  Siquidem  hoc, vice  Salis, de- 
lentis addebat,  & ad  raphanos  tenerrimos  reddendos  vfurpabat.  Aegppt') 
quoq;  Nitrum,  loco  Salis,  adhibebant.  Babylonici  quamdam  Nitri  fpecieni,BauraC 
panis,appellabant:quandoquidemhuiufmodi  Nitro  inaqua  diflbluto panem liniMd) 
antequam  coqueretur,  uc.m  ab  illo  quamdam  vcluti  claritatem,  poftcoauram',«P®' 
tabat.Item  legumina,  vt  facile  coquerentur,  ante  fationem, Nitrum  cum  btaininp® 
committebant:  huc  forte  refpexit  Piinius,quando  fcripfitfemina  etiam  Nitro  imM‘  ' 

lere,&  Virgiliusab  hoc  fenfu  non  recelTit,  quando  cecinit  hunc  in  modum. 


Mura;i  Meraliici  LibJlI. 


3V 


L»i^Georg, 


^ Semina  vidi  equidem  multos  medicare  ferentes. 

Et  Nitro  prius  i & nigra  perfundere  amurca^ 

Vei  um  non  cfculentis,fed  etiam  potulentis,  & potiiUmum  vinis  Antiquitas  Nitrum 
pcmuTcuit.  Hodie  in  vinis,*  alijspotionibusrcfrigerandis  Nitro  vtutUr.  Scribit  enim 
Langius,  diebus  canicularibus , vafa  oenophora  in  Jabro  aqua  frigida  pleno  efle  collo- 
canda, deinde  Salpetrat,  fel  Nitrum  illi  effcinlpergendiim, quoniam  prius  aqua,  deini 

devinum magna  frigiditate  imbucntur.Hanc  autem  refrigerandorum  potuiemoruiii 

inuentione  Nitro  fa*am  ab  operibus  chymicis  procuJdubid  diinanaffc  crediriuis;  na., 

ChyiniftK,  qui farpe  fepius Nitro  in  aquam  proiedto  vruntur , cum  illa  iulto  frigidio. 
rtm  obferuaffcnt ; hinc  tale  refrigerandi  ingenium  fumpferunt.  Pra>terquamqudd  mul 
toties  obleruatum  eft,  aquas  naturaliter falfas,*  nitrofas,  a;ftiuo  potiflimum  tempore, 
ex  alto  cadentes,  frigiditas  mirandum  in  modum  reddi . Quamobirem  Blaiius  de  Villa- 
franca  hoc  opus  duobus  valis,  &NitrodiIigentcrperagit.  Aqua?in  vafccauo  polita? 
dm  partes  ex  tribus  Nitri  vocati  permilceturrdeinde  fubitd  aliud  vas  fphericum  vino,  refiigj-tf,. 
B vel  alia  re  potulenta  plenum  collo  oblongo,*  orificio  ob  thura  to,mo  tu  vniformi  con- 
tinlIO,*lento^  eodem  femper  verfus,per  illam  aquam  nitEatam,manu  circumfertur,  & 
paulo  poftcirculado  valis  acceleranda  cft,  & poft  quam  Nitrum  in  aqua  fuerit  diflb- 
lutuin, reliqua  tertia  Nitri  pars  aqua;  perroifccatur,non  vnico  tradlu,fed  primo  media, 

& paulo  poft  alia  pars  media,*  vlrima  aqu^  addatur:  lic  enim  aqua  maiorem  frigidi- 
tatem acquiret.  Proportionem  ponderis  vocati  Nitri  ad  aquam  hic  au thor  debere  elTc  Dc^ Nitri 
lubquadruplam  exiftimat. 


im 

Iniientio 
Vini  refri- 
re,  gerandt. 


Rationem  vero  naturalem  huius  effedius  ,,cur  fcilicct  Nitrum  aqua;  permixtu  atftiuo  frmrend 
tempore  illam  refrigeret,  hanc  potilfimam  elfeai  bitraniiir,  quoniam  Nitrum  calidum. 


de 


&liccum  eft,  deinde  aqua  fummefrjgida,*  humida  exiftit:  idedqjex  his  fimul  copuh 

tisadlioncm,  * paffionem  prodire  nccelTc  cft,  fi  veritatem  Ariftotcles  efl  airecuius,qui  Lii:.  i, 
aliquando  fcripfir  duo  corpora  naturalia  facultatibus  oppofitis referta,  abfq;  mutu;i_j  Gen»  ^ 
eorumderoa*ione,*pairionelecontagerehaudqnaquam  polle. Non  clt  igitur miran-  Corup.c^p, 
dum,  fi  aqua  in  Nitrum  agens  fele  per  antiperilfafimvniat,*  frigidior  reddatur,*  2. 

C viciffim  credendum  eft  partes  etiam  Nitri  interiores  multo  calidiores  fieri.(^ocircti_, 
vas  continens  aquam  , Nitrum  magnam  frigiditatem  rebus  potulentis  in  alio  vaf«__j 
iocatiscommunicare  poterit.  Hunc  autem  effebium  alio  experimento  ftabilire  polTu- 
musiquoniam,  :eftiuo  tempore,  vulgares  hom  nes,abfque  vlla  Nitri  mixtione,  fedfolo 
motu  circulari  potum  in  aqua  refrigerant, dum  vafiaqua  pleno  ampulas  vitreas  vino 
plenas  imponentes,*  circumferentes,breui  temporis  1'patio  potui  frigus  impertiuntur, 
oc  a nulla  aliacaufa  prodire  potell,  nifiab  excitato  calore  propter  motum  jquamob- 
lem  aqua  per  concentrationem  frigidior  cuadit. 

VSVS  fN  VARUS. 


SO  L E B A N T Antiqui  Aphronitro , quod  reliquis  Nitri  generibus  erat  purius, 
in  balneis  quotidie  ad  detergendas  fordes  adhibere  id  nobis  infinuanitArifto- 
phanesin  Ranis, quando  illud  inter  fmegmata  balneatorum  reccnfuit,cuius  ver-  Lib.i.  ctp. 
uslupciiusrccitauimus.  Quinimdolim  Virgines,*  catcr.fetiammuliercsnon  modo  'Terra, 
in  ba  ncis,  verum  quoq;  in  fucis  ad  faciem  pracipue  tergendam  Nitro  vtebantur.  Hu-  Cimolia^ 
lus  meminit  Ouidius  inlibeilo  de  medicamine  faciei, quando  fic  cecinit. 

IVcc  cemjfa  tihi,  nec  Nitri  fpuma  rubentis 
De/i,. 

Nili  puoq;  arena;  minutiflimK, quia  erant  nitrofie,ad  dealbSda  corpora  paleftra;,Pa- 
trotio  Neronis.  Principis  liberto  aduehebantur , vt  author  cft  Plinius , qui  aliquando 
etiam  Icripfit  maculas  veftiiim  a Fullonibus  elui  lixiuio,  & Nftro  ,*  ab  Infedloribus 
cum  eodem  lanam  in  aqua  coqui,vt  colores  facilius  fubirer.  Deniq;  tantam  abftergen- 
1 acultacem  Nitrum  ob  continuum  vfum  poffidebat,  vt  abierit  in  prouerbium  apud 
n cos.  d/im  caput  Quando  fignificare  volebant,  in  rem  vflem,&fordi-  Adagium. 

am,  multos  fumptus  non  efle  impendendos.  Hyalurgi  fuum  habent  Nitrum,  fine  quo 
rciia  non  glutinaretur  in  Vitrum,  olim  Nitro  Aegyptio  vtebantur, fed,  n;ifftris  tem- 

E c 2 pori- 


32H  VlylsisAldrouandi 

poribiis,  adhibent  aliud  genus  Nitri  faflicij  cx  planta  falfoginofa  cremata,  qua  Sodaj,  t 
<’  dt  hrh^  vel  Kali  vocant:  hanc  inter  Sales  recenfuimus.  Aegypti  j ohm  Sak , & aliquando  ctiat, 
Nitro  cadauera  condiebant,  c[nia  hoc  abfumenscarnes,  pcllctn  tantum  cumoinbusK;. 

linquebat.  ^ 

Salnitrum  ad  multos  alios  vfus  trahitur.  Primitus  diligenter  praiparatum  in  duplo 
aceti  albi  foluitur , mox  in  ipfo,  diei  naturalis  Ipatio,  ellychnium xilinuni  infundinjij 
deinde  ab  aceto  exemptum , liceatur  ad  Solem , & in  lucerna , vel  lampade  adhibetuti 
quia  neq;  fumum  edit,  neq;  fungum  prodit . Alij  recipiunt  partem  vnam  Salnitricnin 
quinta  parte  thuris,  olei  communis,  ladlis  lathyridis,  & decimam  partem  fulphnris, 
quibus  cera  dimidium  addunt,  & candelam  componunt,  qu.^e calore,  odore, motu, & 
flrepitu  eft  mirabilis.  Pra:tere3,ad  formandas  faces,  ventis  inextinguibiles,ellychnij 
SaIenitro,& aqua  ferucfaciunt,  deinde  exficcata,Sulphure,  & aqua  ardenti madefa- 
ciunt. InfuperSalnitro,Sulphure,&carboneadparandupyriumpuluerem,vtunt«r, 
Siquidem  ex  virtute  Salnitri  vis,&  rumor  flammat  cmergit,ex  Sulphure  incelio  prodit, 
Vtdnisfyri-  & carbo  incenfionem  accelerat . Ideo  fi puluis  quairatur  pilam  abfquc  ftrepitu  proij.  [ 
lis.  ciens,  Salnitrum  debilitare  oportet , quod  tauri  glutine , & butyro  pra-llare  poffimuis, 

authore  Porta. Verum  cum  puluis  tantum  ftrepitiim  no  fit  prodiii51ura,minoremetiaiit| 
& fere  nullum  impulfum  molietur. 


DE  A L V M 1 N E. 

Cap.  V. 

^Q.VlVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM. 


ATINI  hoc  fucci  concreti  genus  falfuginemterra;,& Aiumenetiaiii 
cognominaruntjquoniamlume  coloribus  pannos  inficientibus  priellcct 
nihilominus  Alumen  ambiguitatem  fortitur,quandoquidem,inlatofi. 
gnificatu  fumptum,  vocatur,quod  tindiuram  in  aliquo  corpore  ligat,  & 
veluti  diuerfat  tindiura:  inueniuntur:  pariter  varia  etiam  alumina  affi- 
gnantur.  Etenim  quslibet  tindlura  fuo  alumine  indiget,fine  quo  reiin- 
ficiend®  imprimi  nequaquam  pofleti  hincnoneritdiccndum,vt  quidam  putant, quod 
Alumen  det  Jumen,fed  quod  ita  operatur,  vtlume, nempe  color  rebus  adhirreat. Ea- 
propter Galla  ad  inficiedu  corium  tindlurie  nigra:  Alumen  vocabitur . Vnde  cocluden- 
dum  erit  Alumen  non  pneberc  coloribus  lumen , fed  operari,  vt  rebus  lumen , nimiruin 
Dmomiust-  Color  adhair  eat.  Hinc  aluminofum,  & aluminatum  vocatur,  quod  naturam  Aluminis 
participat;  cuius  conditionis  funt  aqum  per  venas  aluminis  dilabentes.  Alumeriaverd 
eft  fodina,ex  qua  Alume  eruitur.  Aliter  a Latinis  Alumen  nucupa  tur  Stypteria  nomine 
a GrKCis  detorto,  qui  rotffTupiat  vocant  a ■ara  sk  voi^sii’ , nimirum  ab  aftringendo.  De- 
Styptem.  liquidum  apopellari  cuperofam,tcftis  eft  Cefalpin^s,quandofcribit.^^<•„ 

^ die  in  confedurit  chalawthijpmnett  qihzdam  fibfiantia  cf^orejeit  extm,  (jU£  concrefdtjfm^uj'^ 

lib , 1 , colore palltde,  Cuperofam-  vocant,  Reperitur,  dr  albicans phimofa  imus  fubftantU . 

quoqi fponte  omnia  gener  a in  litta,  vbt  Chalcitis  reperitur,  & Melanteria,  & timdemvhi  hfis  <«■ 
rius  continetur , quem  Plinius  C halcitim  vocatt  cuius  exemplo  non  inepte  hodie  Cuperofam  wMti 
nonfolumChalcitim,  & congenera  eius  ,fed  etiam  almninaipfanatiua.  Et  paulo  inferius  addit 
hEC  verba  . Cuperofa  autew  quidam  vtuntur  etiam  intrinfecus  ad  venena , (fpejiem  ,prsafit 
candida , quam  \^lumen  Itejmdttm  ejfe  diximus,  hlwtatn  rupeum  apud  Chymiflas  vocatlK 
glaciale,  quonia  glaciei  facie  temuletur.  Sed  varia  particularium  Aluminis  fpccietiiw 
nomina, in  enarrandis  differentijs,  recenfebimus  . Ne  nomina  fpeciebusconuenienW) 
generi  affignentur . Alumen  H*breis  dicitur  Neter. Gallis  Alun.Italis  Alume.  Germa- 
nis Alun,  Alat.Hifpanis  Alurabre. 


.^^dletall. 

cap.zi. 


Cuperofa. 


NATV. 


A 


Mu&iMetallici  Lib.HI.  329 

NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 

I''  NCE  LLIVS  monimentismadauite/rcnanira?medi*;nterS'aIem,veINitrurn, 

&Chalcanthmn;  quare  non  immerito  hoccapur  AJumini  diftinatiir;  cum  in  fc- 
J queri  de  Chalcantho  verba  fint  facienda. Quando  igitur  AJumen  fupra  carbones 
accenfos  co]Jocatur,vel  o)lr,fuccenfis  ignibus  induditur,non  fecus  ac  cflet  Nitrum, fta- 
tiffl  intumefcir,  &in  multas  bullas  attollitur , necnon  aliqui  d fute  fubftantia.’  deperdit  : 
deinde,  more  aliorum  fuccoru  coucretorum,  in  aliqua  humidita  te  liquefcit.  Prteterea 
hoc  fibi  a naturac5parauit,vt  non  cx  diflimilibus,fed  ex  eiufdem  generis  partibus  con- 
flet iitaut  vnaquxq;  pars  Aluminis  fit  Alumen . Item  polfidet  scidam  facultatem ; qua: 
huiusfucci  concreti  peculiaris,  & naturalis  efle  perhibetur;  lambit  enim  in  venis  terrte 
huiufinodi  acerbum  fapore,quem  Auicenas,&  alij  Arabes  Ponticum  nominant;quam- 

B obrevirtute  aftringendi  potitur:  vnde  nonnulli  non  lolum  hac  ratione  moti , fed  etiam 

authoritate  Galeni  freti.  Alumen  refrigerare  affeuerartint.  Galenus  enim  feriptum  reli- 
quitaftringentia  terrea  cfie,  & crafla  corporis  confiftentia,  qualitate  vero  frigida^; 

deinde  alibi  vehemeciflimam  adftriifionemAIuminiconuenireapertilfimedocuit. 

altera  parte  Diofeorides  Alumini  facultatem  excalfacictem  attribuit  ;cu  ad  eius  men- 
tem  omnia  Aluminum  genera  calefaciendi,  aftringendi , & repurgandi  vires,  poffi- 
deant.Matthiolusin  Commentarijsad  Diolcoridem  prodidir  diligenter  cfteperpen- 
dendos Aluminis  effccfus;  & facultates  ponderandas,  quibus  inhumanum  corpus-^"^' 
agunt ; fiquidem  tunc  necelfarid  a ifirmabimus  omne  genus  Aluminis  non  obfciire  cale- 
facere, quod  Chalcanthum,  Chalcitis,  & Mify  pratftant , qua: cum  vehementer  aftrin- 
j!  gant,non  tamen  refrigerant;  immo  maximoperecalefaciunt.Et  quauis  Galenus  omnia 
adftringcntiafrigidapratdicauerit,  inter ha?c  tamen  Cbalcanthnm,  Chalcitim,  Mify, 

&omnia  Alumina  non  rccenfuit:ctenim  compertu  eft,aqua  ftillaticia  Aluminis,&  prp- 
t fotim  rupei  non  folum  carnem,fed  etiam  metalla  exedi.  Hunc  autem  cffciSum  non  fo- 
I C Ium  ex  Alumine,  fed  etiam  ex  Chalcantho  prodire  manifeftum  eft:namq;hi  duo  fucci  Aluminis 
: concreti  cognati  elfe  feruntur.  In  hoc  autem  tantummodo  diferepant , quoniam  Alu-  effeclus.  a 
: Bien  Chalcantho  minus  terreum  elfe  dicitur,  & hoc  inde  colligendu  eft,  quia  ex  Chal- 

«ntho  Alumen  prodeat. 

Deniq;nonnulIi  Authores  hoc  naturaliter  efte  ingenitum  Alumini  referunt,vt  i^ni. 

• buspertinaciifimereludietur.  Id  annotatum fuiffe  in  QjClaudij  Annalibus Rhod^igi. 

nus ptonunciauit,&  hoc  die  verum,  e Scylla  in  Archelaum  belligerante  comprobatum 
» fuit.Quinimo  idem  ab  Aulo  Gellio,a  d metem  Quadrigarij, recitatur  his  verbis.  Cum  op- 
r pgnmtL.ScjlUm  terra  Attica  Vyreum,&  contra  Archelaus  Regts  MimdattTrafeAus  ex  eo  op- 
r pdo  propugnaret , turrim  Itgncam  defendendi  gratia  Hru£tam,  cum  ex  omni  latere  circuplexa  ig^nt 

fmtardere  non  potuijje  ,quiaah  Archelao  Alumine  oblita  fuifjet.  HanceamdcmAluminisfa-  Alumenre- 
; cukatem  Ammianus  Marcellinus  alia  confirmat  hiftoria  his  verbis.  Per fa  afsiduc  malleo-  ‘g”'- 

tos , atq;  incendiaria  tela  torquentes  laborabam  incajfum  ea  re,  quadhiimeBis fi  ortis , efi  centonibus 
ttant  operta , materia plures„  alia  vnfla  Alumine  diligenter , -ut  ignis  per  eas  Uberetur  innoxius. 

Maiolus  quoq;memorat  virgam  figneam  inignem  proie(3:amnecinflammatam,nee  _ . , 

, combuftara  fuiffe  ;propterea  quod  Alumine  eflet  illita:  quocirca  ex  recitatis  hiftorijs,  ‘ 
qua  illita  funt  alumine  nominari  poterunt.  Ca:terum,vt  veritatem  fateamur. 

Alumen  in  narratis  hiftorijs  memoratuni,fuiffe  Amianthum  lapidem  opinamtir,qui  va- 
lidiffima  aftringendi,  & ignibus  refiftendi  virtute  potitur:  neq;  mirandum  eft  Alumen 
pro  Ami  antho  vfurpatum , & nominatum  fuiffe;  cum  Alumen  fcillile,  tefte  Diofeoride, 

Amiantlio  maximopereaffimiletur:  hac  decaufah^cfimiiitudomultosAuthoresnu- 
peros  a gradu  veritatis  detrufit. 


Ec  3 


DIF- 


330  Vljlsis  Aidrouandi 

DIFFERENTI  iS.  ‘ 

PRISCI  Autborcs,vt  Dioicorides,&  Galenus,  tria  tantum  Aluminis  genera,  mu. 

pMiquidum,rotundum,&i'cifliIcrecenfucrunt:quapropterMarcdlus  admiral 

tur,cur  tria  tantu  Aluminis  genera  Diofeoridi  cognita  luerint;  cum  rarae  mnltj 
plura  inueniantur.  Verum  animaduertere  oportet  verba  Diofeoridisin  textu  exarata 
qure nobis  infinuantea  tantum  Aluminis  generaa  Diofeoride  fuilTe  memorata, tjut 
vfui  Medico  inferuire  polTunt.  Itaque  nos  in  prsfcntia  omnes  differentias  enumerate 
conabimur.  Prima  igitur  facie  Alumen  in  natiuum,  & fadicium  elt  diftribucdunutut. 
fus  vtrumq;  in  liquidum,  & concretum  efle  diuidendum.  Liquidum  pleruniqinafcitut 
& raro  conficitur.  Concretum  fepe  oritur,  farpe  etiam  arte  paratur.  Liquidi  duoge. 
neraaflignantur,  quorum  alterum  purum  cft , & laftei  coloris,  aup/u,!  Grsci  nuncupa, 
nint,  quia  vili  pretio,  & vulgo  vtile  effe  perhiberetur.  Alterum  impurum,  pallidum,  j; 
multis  fordibus  inquinatum  apropterea  Graci  warajopor , quafi  abijciencium  cogno.f 
minarunt.  Concreti  vero  Aluminis,  ob  varietatem  figurar,  multKConftituuntur  dif. 
ferentis.  Primitus  rccenfetur  fcilfile,  quod  Grxei  uj-is-w  vocant,quod  aliquantifpcrva- 
Alumtnis  riat:nam  quandoqjobleruatur  veluti  flosnatiui  Aluminis,  & canefceniibuscapillisli. 
coKcrewva  mileptuncqiGrarcisTricbitedicitur.Aut  Alumen  concretu  eftrotundum,ideoq;  Stron- 
nx  jfecies.  gylon  nuncupatumtquamuis  nonnulli  a Strongylc  infula  denomin.auuneffevdinuid(]i 
triplex oftenditur, quia  vel  inflar  bullarum  intumelcit,  vel  fiftulorum  cfttanquafpon. 
gia,  vel  eft  foRdum,  & T alo  aflimilatur;  ideoq;  Aftragalote  nuncupa  tum.  Aut  habet  fi- 
guram lateris,&  Plinthite  dicitur.  Aut  deniq;  ex cruftis  integratur, &•  Placite  nomina. 
tur.Hocpoftremum  Aluminis  genus  Diofeorides  BaiA;iov,quafiglobo(um  cognominate 
videtur.  Huiufmodi  genuina  alumina  annis  elapfis  nemini  fere  fuerunt  cognitatqtia- 
propter  ex  illorum  ignorantia.  Medici  in  labyrintos  varios  labcbatur,cum  tamen  apud 
antiquos  effent  notifIiraa.Noftra  aute  a:tate,diuina  ope,n6  tantum  genera  Prifeis  nota, 
fed  multa  alia  illis  congenera  nobis  innotuerunt.  Primus,  qui  has  Aluminum  fpccies  ad 
recentem  reduxit  notitia,  fuit  Bartholomeus  Maranta  diligetiflimus  rerum  naturalium*' 
Marmu  inueftigator,  qui  in  fuiphurarijs,  & alijs  fodinis  Puteolanis  prope  Neapolim,  & in  alijs 
Uus.  ctiamRegionibusinucnit;illafq;c]ariffimis,&do(ftiflimis  viris  MatthioIo,Ghino,& 
Aldrouando  humaniter  communicauit,  Propterea  harum  fpecierum  multas  iconesin 
hac  tabella  delineatas  reprsfentamus. 

Prima  differentia  eft  Alumen  fciflile  non  purum,fedfulphuri,atq;  Melantheriaper. 
mixtum ; quemadmodum  odor , fapor , & color  i ndicabant . 

Sub  numero  2. defignatur  fragmentum  Aluminis fciflilisVolaterranijadclifferentianl 
illius,quod  Puteolis  eflbditur  . Hoc  fragmentum  erat  puriflimum,quibiifdam  in  locis 
perforatum,&  flauefcens,  coloris  tamen  albi,  facultatis  aftringentis,vt  natura  omnium 
Aluminum  expoftular. 

Sub  numero  3.  pingitur  Alumen  rotundu  cum  fua  minera  erutum  exfodinisPutco- 

lanis.  Eftenimtalismineramatrix,exqua Alumenemergitiquoniam  in illacoiifpi- 

ciuntur  grana  rotunda , fubrotunda,  & interdum  oblonga;  figura- : quapropter  ratione 
huius  figurs,  non  immerito  Strongyion  fnitnuncupatura , coloris  erat  candidi, matrix" 
cum  granis  ab  illa  effluentibus,  qua;  oinn  ia  in  icone  apparent. 

Sub  numero  4.  exhibetur  figura  fragmenti  cuiiifdam  Aluminis,  quod  nomine  Adu- 
cij  dodliflimo  Aldrouando  fuit  communicatum;  nihilominus  locatum  fuit  imer  fpec® 
Aluminis,propterinfignemafiridiionem,qua  pollebat; coloris  erat fubalbi ad fufeum 
tendentis,  &quibufdam  filamentis  conflare  videbatur. 

Sub  numero  5.cxhibctur  icon  Aluminis  fciflilis  in  Ariminefi  agro  effoE  Succus q«i- 

dem  concretus  erat, fed  ita  durus,  vtpotiuslapidem, quam  Alumen  a-mularctnr, vel 

Amianto  lapidi  aflimilabatur,  aut  potius  materiaragypfeam  imitabatur,  deprifati® 
]apidemfpccu]arcmiIicetnonefretrciffilis,fcd  fragilis  admodum, & friabilis, vtpotfc 
inter  Gypligencra,  quam  inter  Alumina  effet  reponendum.  Particula  hoc  in  loco  de- 
pida  non  erat  craffior  annulari  digito  cum  lineis  per  longitudine  dudiis : huius  fupcr- 
fides,  & planicies  erat  fufei  coloris,  & cortex  fuperiordenfior  erat,  quam  inferior, & 
demum  materia  interna  candida,  & pellucida.  Sub 


Mufxi  Metallici  Lib.  III. 
yark  Aluminis  natiui  differentiae; 


331 


Sub  numero  6.  inonftraturicon  Aluminis  fchifti,  quod  Japidiforme  appellari  pote- 
rat ob  antiquitatem,&  d ur kiem:  fuperficies  externa  erat  coloris  fublufci  jpars  interna 
erat  fubalba , & fubftanti*  admodum  aftr  ingentis. 

Sub  numero  y.delineaturmineraaliltninofa  balnei  Scorpion  is(alij_legunt  Serpetis) 
in  agro  Viterbienfi,qu£  dodlilfimo  Aldrouando  miifa  fuit.  Htec  materia  erat  alba,hif- 
pida,  foraminibus  pratdita  inftarfpongur,  necnon  leuis  fubftanti*. 

Pradidiis  differetijs  aliq^ui  Authores  addunt  Alumen  Scaiola;,  quod  nil  aliud  eft  nili 
pars  gypfi  perfedlior:  hac  de  caufa  flosgypll  fdrte  appellatur,  & pariter  ex  minera  gy- 
pfieruitur.EtPandciftariusboc  Alumen  ab  Alumine  Plumat  nequaquam  difcrepare_j» 
perperam  credidit  :immo  Stipterion  a Grxds  appellari  magno  errore  prodidit;  quan- 
doquidem generis  nomen  fpeciei  male  attribuit.  Etenim  Alumen  plumSjquod  Iciflile 
Latinis, Schifton  Gracis,&  quandoq;  etiam  Trichite  dicitur,dum  ex  illius  fradiione__j  alumen 
eapillamcnta  tanquam  plumte  exire  videntur,  & Alumen  lamenum  apud  Serapionem,  plums. 

8c  alios 


Alumeri-t 

ScaicU 


^ume  Ia- 
menum. 

Lih.  y.  de 
fuhtil, 
Amianthus 
Utis. 

U^s.c.yj. 

CAp.lOO. 


Aluminis 

uBicif 

differettA, 


t-Ahmin 

Hochst. 


\ 

332  Vlyfsis' Aldrouandi 

& alios  Arabes,  mulieres  fierem  lapidis  cognominant;  & ad  fucanda  faciem  adliiotp.  t 
Itaq;  hoc  Alumen  non  folum  diferepat  ab  Alumine  Scaiote/ed  etiam  ab  Amiamhobi 
pide,  quemadmodum  Brafauoius, & aiij  Authores  optimis^rationibus  animaditeriur,t_ 
Cardanus  qKoq;fcriptum  reliquit  Alumen  plurac  differre  ab  Amiantho  lapide, fedpo 
ftea  addit  huiufmodi  Alumen,  inftar  Amianthi,ignibusreludfari.  Hocatitcni  Cardjij 
aflcrtum  prorlus  ampledfi  non  debemus : quandoquidem  hoc  Alumen  non  indaninn, 
tur , nec  vritur , fed  p aulatim  confmritur ; quod  Amiantho  contingere  nequaquam^ 
poteft.  Hanc fententiam  Diofeorides  ffal  i luit , quando  fcripfit  omnia Alutninacre. 
mari  modo  Chalcitidis,&pauld  inferius  pronunciauit  Amianthum  lapidem  AJomici 
fciflili  allimilari,  non  tamen  igne  confumi. 

Si  differentia;  Aluminum,  ratione  coloris,  obferuentur:  h®  pariter  erunt  vari*;  q®. 
niam  aliud  Alumen  eft  candidum , aliud  in  candido  cinereum , vel  aliqiiantifperful,. 
fufeum,  quod  aliqui  Authores  nigrum  appellarunt.  Iiumd  rubrum  in  candido  otfetas. 
tum  eft;  necnon  Alumen  candidum  natiuum  in  vena  nigra  Lobeslanainuentunieii.Si. 
militer'lapides  ab  illa  rupe  excifci,vnde  Alumen  rupeum  arfe  prodit,  varios  colora  [ 
nanciicuntur.  Vidimus  quandoq;  lapidem  huius  generis  maculis  rubentibus,  cinereis, 
& flauefcentibus  in  albo  variegatum . Interdum  huiufmodi  lapidem  colote  inarmotfs 
Tyburtini  fumus  eonfpicati , & aliquando  colore  cinereo , fafeia  nigra , & maculis  lii. 
teisdiftindlum. 

Hadtenus  de  fpeciebus  Aluminis  natitii  difleruimus : modo  ad  Alumina  faflicia  fct. 
mo  eft  conuertendus.  Itaq;  inter  h®c  primum  locum  occupat  Alumen  illud  pellucidun! 
ex  pr*duro  lapide  candicante , &aluminofo , vi  fornacis  vfto , deinde  pluribus  diebus 
irrigato;  quemadmodum  inferius  expl  icabimus,  quod  in  Agro  Romano  prope  Tolfaui 
elaboratur,  & a fecibus  feparatum  in  ligneis  receptaculis , ad  fimilitudinem  Ctyftalli 
angulofi,  concrefeit.  Officin®  Alumen  Roch® , Cordus  Alumen  rupeum , & Chymite 
Alumen  glaciale  indigitat.  Hoc  Alumen  interdu  in  candido  rubefcit,quod  poftcaarte 
varias  acquirit  figuras:  quandoquidem  Odlagonon,  Dodecagonon,  &Pangonionvi5. 
tur.Hoc  in  loco  exhibemns  tabellam,in  qua  varif  Aluminis  rupei  figur®  confpiciuntur. 

(j 

Variae  Aluminis  rupei  ^gurarum  difFerencix. 


w 


Muf-Ei  Metallici  Lib.  111. 


333 


Sub  numero  i.vilitur  figura  Aluminis  rupei  duodecim  criangu!ortinij&  in  medio  fin- 
‘ guloriim  apparet  foramen. 

* Sub  munero  2.  cernitur  icon  Aluminis  valde  fimilis  priorijnifi  quod  inter  illosduos 
fuperiores,  & inferiores  triangulos  habet  figuras  quatuor , qua;  potius  forms  quadra- 
tj;,quim  triangularis  faciem  referunt,  & in  medio  quadratarum  figurarum  quatuor 
jIJk figura;  jnsquales  cernuntur:  itant  hoc  Alumen  odio  triangulos,  & totidem  alias 
gourastum  quadratas,  tum  diuerfas  habere  videatur. 

Sub  numero  3.  figura  Aluminis  quodammodo  ad  prima  accedit , fed  inhoedifere- 
p.it,quia  non  omnes  angulos  acutos,  fed  aliquos  obtufos  habeat. 

Sub  numero  4.  icon  Aluminis  duodecim  triangulis  conflat.  Deniqj  quinta  figura  ex 
quindecim  triangulis  integrari  videtur , colore  autem,  omnia  hrec  Alumina  erat  conli- 
uiilia,  nimirum  fubrubra. 

Fuerunt  multi  Authores  ,qui  monimentis  mandarunt  Alumen  rupeum  ab  Alumine 
liquido  Veterum  minime  diflentirc,  quorum  opinio  nobis  admittenda  efle  non  vide- 
B tuli  quia  rupei  Aluminis  nulla  materia  liquida  repetitur  ,fcd  potius  denfa,&  lapidea, 
cum  de  rupe  c.i;datur.  Quinimo  illud  Alumen , quod  ex  huiufmodi  lapide  candido  pa- 
ratur, albedinem  feruat,&  inflar  Cryflalli  radiat,  quod  autem  conficitur  exhuiufmo- 
di  lapide  obfcuriori,  rufefcit,&  maiori  acrimonia  pollet.  Quapropter  cand idum  ab  In- 
fefloribus  expetitur,  quoniam  prsftantius,  nitidius,  & minori  acredine  fit  refernim  ... 
Hincapcrtiflimccognofcimus  Alumen  rupeum  cum  Alumine  liquido  Prifeorum  nul- 
lam prorfiis  habere  cognationem.  Hancfententiam  flabiliuit  Plinius  dicens  Alumen 
liquidum  fieri  ex  aqua,  delimo,  nimirum  terra  exludantis  natura  ,corriuatum  hyemc, 
alliuis  Solibus  maturari,  nitiduiqq;  & ladtei  coloris  probari  cum  quodam  acri  caIore,& 
adulteratum  mali  punici  lucco  deprehendi;  naraq;  fincerum  ea  miflura  nigrefeit  ;qu:e 
conditiones  in  Alumine  rupeo  minime  obferuantur. 

Aluminum  faifticioru  generibus  additur  illud,  quod  Officina  Alumen  Zuccharinum 
vocant  a metaZuccharinafaftigiataforma,in  qua  miflura  ex  Alumine  rupeo,  alburni-  Alumen 
neoui,  & aqua  rofacca  folidatur,  quo  mulieres  in  mangonio  faciei  fape  vtuntur.Neq;  Zucchari- 
C pKtermittendumeft  Alumen  facis,  quod  ex  Tartaro,  nempe  ex  face  vini  vfta  confici-  m/m. 
tur,  & inter  Nina  collocatur:  quemadmodum  in  proprio  c apite  fuit  declaratum.  Huic  Alume  fe- 
afline  eft  Alumen  Catinum, quod  nomen  inuenita  Catinojinquoparatunquamuis  alij  cis, 
fcripferint  fuifle  cognominatum  Catinum,  quafi  Catharum  a purgando  :fiquidem_j  Ahme  ca,- 
Hyalurgi,in  purificatione  vitri,hoc  adhibet;  componiturq;ex cinere  illius  herba,quam  timtm, 
Sodain,  vel  Kali  nuncupant,  de  qua  in  capite  de  Sale  di fleruimus. 


DIOSCOR  IDES  fignificauit  omne gcnusfcreAluminisinaEgyptioruni_j 

Regionenafci,fciflilevcrdetiamalijsinlocisoriri,in  Macedonia, Sardinia  _ 

Hieropoli  Phrygis,  Libya,&  Armenia  Agricola  autem  Alumen  inucniriferi- 
bitinmultis  Germanis  locis,in  Saxonibusad  Albim,in  Mifenisvltra  Albim,Badeber- 
Dgi  in  Voltlandis  ad  Blauam,inThuringisad  Salfeldiam,inBohemis  Schachicij,in  No- 
rico, in  Italia,  in  Sicilia,  in  Ponto,  in  ludsa,  in  Babylone,  & in  alijs  Jocis  a Diofeoride, 

&Plinio  memoratis. Plinius  autem  Alumen  Melinum,  ab  Infula  Melo  denominatu -m-» 
maximopere  probauit . Deniq;  Brafauolus  & ipfe  fatetur  ex  Fodinis  Germanis  fe  Alu- 
men accepiffe;  quandoquidem  vbifodins  funt,  ibi  Alumen  ,aut  prope  reperiri  teftifi- 
camr.Nos  autem  iuxta  confiietudiuem,ordine  alphabetico,locos  natales  Aluminis  ma- 
gis pecifliai-es  enumerabimus.  Omiffis  igitur  jEgypto,  & Africa,  in  territorio  Calatrano 
iiiinera  Aluminis  valde  diuescollocatur.Territoriura  Cofentis  ciuitatis  Calabris  ve- 
nis Aluminis,  & Salis  abundat.  Cuba  infula  Alumen  profert,  & in  Cypro  minera  quafi 
nigra  Aluminis  rupei  inuenitur.  Cypfella  in  Thracia  lita  eft  ,& vulgo  partim  grsco, 
partim  turcico  nomine  ChapfyJarnominatur, cuius  Incols,vtannotauitBcllonius,ma-  j_  qI. 

iori  ex  parte  T ures  funt,  pauci  Grsci , & nonnulli  ludsi , quorum  vnus  Aluminis  cen-  fer,aif.6. 
fum,  perfoluto  anuuatim  certo  pretio,  obtinet.Hoc  autem  in  loco  Alumen  non  fecus  ac 
itt  Italia  prsparatur.  Dibana  terra  aluminofa,eft  media  inter  Lipfiam,&  Vibergam^. 


s. 


Ger- 


:j34  Ylyfsis  Aldrouandi 

Germanis  fodinas  Agricola,  & Brafauolus  commendaticum  ibicopiofiiin  AIuim„ 
periatur.  In  Haffia  aqusfapiunt  Alumen  , vtin  Colmographia  vniuerfali  annotatu,' 
Huiiifmodiminersfunt  etiam  in  Helicfponto  penes  Metelinem,  in  Hiipanii  pa,;; 
Carthaginem. 

Ilua  inhila  producit  Alumen  liquidum  lutei  coloris,  quod  manibus  pertradljtt,^ 
■mollefcit.  In  India  , ad  montem  Ciapotulanum , Alumen  perlcaiiTimiim  fuitobferna. 
tum.  Ifchia  infula  venis  auri,  & Aluminis  probe  ditata  eft.  Lipares  infuIstninerisAl^ 
minis  redundant,  qus  habitantibus  maximo  lunt  cmolumento.Lobeslanavcnanigtj^ 
eft,  ex  qua  poftea  candidum  Alumen  extrahitur.  Lulatis  quoque  venam  Natura^ 

minofam  nigram  fuppeditauit. 

Prope  Maflamciuitatcm  Italis,  vens  Aluminis  funtinuents.  In  MexicanaRcoio,,; 
cx  terra  aluminofa  coquunt  Alumen,  quod  candidum,  & pellucidum  eft  inftarnollta. 
tis,  necnon  acri  & aftringenti  fapore  eft  praditum . Hoc,  referente loanne  EufebioL 
fuita,  in  Emporijs  venale  exponitur. 

In  Puteolano  territorio  funt  minersfulphuris,  & Aluminis:  immdnon  longeaPn.  [ 
Li.  I teolis  in  foro  Vulcanio  habetur  Alumen  liquidum  craflic  fubftantis  in  colore  flauefces, 
cui  fapor  ita  acutus,  & aftringcns  meft,  vt  linguam  inficere  poffit.  PenMPlumbinunitJ 
Caftrum,  referente  Sanfoino,  vnde  alumen  effoditur.  Porettanum  balneum  in  territo, 
rio  Bononienfi  fapit  Alumen,  Salem,  & Sulphur;  cuius  conditionis  funt  Albulteapptl. 
Jats  in  Agro  Romano,  & Coriena  in  Agro  Lucenfi.  Sardinia,  annotante Botero  ,ve»is 
Aluminis  eft  ditata,  fed  IncoJarum  negligentia  locus  fodinarum  ignoratur . Saxoiiitj 
prope  Luneburgum  nobile  oppidum  venis  aliiminofisfcatet.  Sicilia  affluit aluraintj 
multis  in  locis,  fed  potiflimu  Mcians,  vt  in  Colmographia  vniuerfali  habetur.  Deniq; 
Tolfa  locus  eft  in  Ditione  pontificia  luculentis  opibus  Aluminum.  ditatus,cuiusmaiot 
pars  funt  montes  faxisaluminofis  referti.  Pariter  in  Agro  Volaterrano  aqusaluram 
fs  vertuntur  in  Alumen. 

PRiEPAR-ANDl  RATIO.  , 


Docet  Agrkola  varijs  rationibus  Alumen  prsparari:  primo  ex  aqua  alnmi. 
nofa  ita  decodla,  vt  in  Alumen  denfetur,  vel  ex  diluto  Aluminofo,  vel  extern 
aluminofa,  vel  ex  faxo,  vel  pyrite,  vel  alio  mixto  conficitur . Alumen  rupeun 
candidum,  & pellucidum  paratur  apud  Tolfam  ( Etruris  apud  Flifeos  municipiua 
eft, forum  Claudij  apud  Ptolemeum  elTc  funt,  qui  feribant)  ex  faxo,  fiue rupe  excifa,!: 
in  calcem  redafta.Hanc  autem  conficiendi  Aluminis  rationem  a loanne  quodam  dtj 
Caftro  Longobardo,teinporibusPij  Secundi  Pontificis  Maximi, imientamfuifle ferte 
Vol aterranus . Itaq;  lapides  Aluminis  fodina  erutos , & in  calcem  coiftos,  frigida refo- 
luunt,  huiufmodi  calcem  in  pragrandem  Cacabum  , cuius  fundus  eft  ex  are  campaao, 
conijciunt,&fuppofito  igne  validilfimo,  aqua  inquam  calx  refoIuitur,percanalesiiu 
vala  quadam  ex  aireribusquernis,&Ilicinis  (aliud  enim  lignum  huic  operi  eft  inep- 
tum) ruditer  parata  ducitur,  &lignum  mox  aquam  receptam  in  Alumen  conuertitiita- 
utiatera  vaforum  tota  cryftallina,  & adamantina  effe  videantur, fingulis  particulisiu^ 
figuras plerumq;hexagonas abeuntibus,  pellucidis,  & candidis; qiiotiefcumqi huinf- 
modi  calx  ex  minera  alba  parata  fueritialioquin  ex  lapide  rubefeentisminets  Alumen 
emergens,  & ipfumrubefcit. 

InPharraacopolijs  Alumen  rupeum  ad  varios  medicamentorum  vfus  praparatnt 
AlumevLj  modum.  Collocatur  Alumen  rupeum  in  ollafupra  carbones  accenfos, letandi» 

Rochitvfiu  donec  bullas  amplius  non  attollat : fic  enim  redditur  admodum  leue,&pun''‘ 

^ ' cofum,tuncque  vocatur  Alumen  Rochf  vftum,quod  in  operationibus  Chirurgicistan- 
topere celebratur.  Halchemi*Profeflores  ex  Alumine  calcem,  quintameflentiamJ, 
aquam  aluminis  dulcis,  & alia  huius  generiseliciunt  ,qu£e  operationes,Se  praparatio- 
nes  apud  Libauium  recitantur . Aliter  pro  medicaminibus  chy  micis,  praparaturAI»- 

Alumen^  men , fi  quinquies  phlegma  illud  capiti  fuo  mortuo , aut  fecibus,  ex  quibus  elicitunu 
fUciak.  affundatur, & deftilletur, & poftremo  ad  ficcitatem  pellatur.  Deniq; multa dcj 

prsparatione  Aluminis  glaciei(fic  enim  Alume  rupeum  Chymiftis  nominatur)  nccno» 


A4u&i  Metallici  Lib.IIJ. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


Ai)L  ABO  R AR  E debemus  pro  viriJi  parte,  vt  omnes  Aluniinisin medicina 

vtilitates explicentur  Diofeoridesedebratpradertim  AlumcnfciiriIc,rotun-  5. <■,«*. 

dum, &liquidum,  fed  probatillinnmi  omniumfcilRle,&in  liocgenere  quod  __ 
rccenslit,  candidiflimum,&  minimeiapidolum.  Quandoquide  vis  Aluminis  fetorem  ' 

Olis  tollit,  tonfilIas,&vuamlabcntemecprimit,  humcntcsgingiuas  cohibet, &earum- 
deni  inflammationibus  occurrit . Dentes  mobiles  ex  aceto,  autmellc  confirmat.  Au- 
riom  diftillationibus  cum  iucco  bciba:lcmir;alis(Ectanici Polygona  vocant)felicitcr  Herhn  jc- 
auxiliatur.  Alumen  liquidum  natiiiimi,uon  tamen  fluidum  in  bullas  l'ormatHra,tcfte_j  mindh. 
j,  Plinio  ,aduerfus  vitia  lienis  probatur,  ratum  ex  vtcro  pellit,  vtlcribitDiofcorides, 
ddnde,exliccando,omnes  fanguinis  fluxiones  coercet  .Quinimd  cum  aqua  mixtum  ci- 
mices, & pediculos  interficere  perhibetur.  Sinit  cciani,qiii  feribant  puluercra  Aluminis 
vili  fub  axillis,  pedibufq;  gefta  tum  eorundem  prauum  odorem  corrigcre_j. 

Praterea  omnes  Aluminum  differentia; cum  fucco  OlcruraJepramturarcdicuntur. 

Cam  face  vini  vlcera  difficilia  ficcant , lerpentia  reprimunt, & carnem  luperfluamin 
illis  abfumunr.  Dcniq;  omnia  cutis  vitia  emendant,  qua  a Diofeoride , deab  Auicenna 
■ enumerantur.  Vnde  lodocius,  in  Enchiridio  fimpJicium  , vnico  Tctraftico  omnes  Alu- 
minis virtutesccmprehcnderc  conatur  hunc  mmoduni_.r. 


Hinc  colligenda  funt  facultates  aquarum  Alumen  participantium,  qum  aftrmgunc, 
Q &roboranti  idedq;  profluuia  mulierum  cohibent , vomitiones , & abortum  reprimunt, 
vlcera  vefica,&rcnum  detergunr,  fanguinis  rnidlum  coinpefcunt,  vt  in  aqua  Brandula 
.nuncupata  in  Agro  Carpenfi  manifcftarium  euafit.  In  ore  fi  fepiiis  detineantur,  diftil- 
lationem  ad  fauces  ruente  inhibenExtrinfeCus  quoqsad bibi ta  cuti  vitiata;  magno  funt 
adminiculo:  onamobrem  Atiiccnnasin  fcabie,&hvdropebalncurnacu!aaluminofa? 


PR  diTER  vfum  medicum  Aluminis,  in  multis  alijs hic fucens  concretus quam- 
plurimum  prodefle  poterit.  Propterca  Alumen  dum  Vinum  adhuc  nouum  eft,  in 
eo  infunditur,antequam  feruefeat:  hac  enim  ratione  , ad  mentem  Cardani,  cor- 
D tuptionem  incuaerc  nequit . Alij  cum  Origano,  &la<9c  .Alumen terunt,  vtfiatfpifla- 
mentura , quo  illita  a mulcis  cieganter  defenduntur . V t aiiquid  kribatur  fupra  char- 
tam a litteris  ahfterfara,  locus  aqua  prius  aluminofa  eft  humedladus:  ficenim  atramen- 
tu  non  diffunditur.  Rurfus,in  feribedis  litteris  Iat£tibus,recipicuda  eft  fufficiens  quan- 
titas Aluminis  rupei,  &minutim  trita  pauca  obruatur  aqua, vt  littera;  fcribipoflint,qua; 
petfe  cxficcata'  in  propatulo  nufquam  apparebunt , nifi  charta  communi  aqua  merga- 
tur, nam  tunc  aqua  obfcurans  chartam,  in  qua  Alumen  candicab.tt,  ita  operatur,  vt  lit- 
tera legi  apertiffime  poffint.Aliqui  fumunt  partes  a;qualcs  AIuminis,&  Ichrhiocoll*,& 
cum  aceto  mifturam  componunt,  qua  aliquid  imbutum,  ad  mentem  Alberti,  noncom- 
burittir.Item  manus  fucco  mahia’,&  ouorum  albumine  illitm, deinde  Alumine  infperfa’, 
abfq;la;fione  ignem  pertraiftabunt.  Pariter, ex  eiufdem  Alberti  fcnicntia,  vt  quis  totus 
appareat  ignitus , liniatur  Alumine, & afpergatur  Sulphure, mamq;  abfq;  noxa  confla- 
grare dicitur. 

• Varij  Artifices, & prEfertim  Aurifices  Alumine  vttintur.  Primitiis  aquam  fepa  ratio- 


flccra, qux futrent,  cotn^c[a!,Jinngit.^  irit. 

Confirmat  dentes,  memfraq;  laxa  i nuat. 


Cum  Sale  .compones  fi  balnea,  curat  hydropem. 
c.yiphthas  ( decoctum ) J.rnat  in  ore  tuo. 


tammagiftrakm,  cuius  artificiofa  compofitio,&  virtus  apud  Authorem  legenda  eft.  morh.  gall. 


ipofitio,&  virtus  apud  Authorem  legenda  eft.  morh.gall. 

■■  cap.gi. 


Vijisis  nidiouandi 


nisauri  cx  Alumine, Halinitro,&  Chakaiitho  parant: deinde  aqua  exAluai^n. 
V,ir,fAriL  aurum  purificant.  Amplius  aqute  aluminofc,  & atramencofa:  colorem  «ris  ttd' 
hees  •vtu»-  impertiuntur.  Pra:terqiiamqudd  miltura  Aluminis  , & Atramenti  ferrum  induu"* 
uirAiumi-  artificialem  cx  lotio  optime  ddpumato,&  .Alumine  rupeo  mimuim  trito  co» 

ficiunt.  Infedores  lanas  inaqua  cum  Alumine  coquunr,vt  facilius  recipiant,  &di!ico' 

lores  retineant. 

Ainpliusveftimentatnaculora,aqiia-A!uminis,emaculant!ir,&prrEcipuequando(li. 

ligenter  in  hac  confricata,  aqua  frigida  abluantur:  nam  macula-  euanefcunqli  hoc  opai 
fecundo  repetatur.Item  ad  mangonizandam  faciem  Alumen  alijs  fmcgmatibus  noj  jj  I 
diti  quoniam,  iuxta  Mizaldi  fententiam  , Alumen  tcriturciimoui  albumine, geparan, 
vnguen,  quo  biduo,  vel  triduo  facies  linita  cmacularur , erugatur , & vemifla  reddinr ! 
idem  pr.Tfiat  Alumen  Zuccharinum.  Alioquin  Alumen  fciilile,  vel  pluma  fupra  oejjj 
fricatum  illis  ruborem  adeo  intenftim  impertitiir,vt  ignis  in  illis  elTe  videatur.  Vneclit. 
Lih  de  “o^at  boc  Alumen  fcifllk  ad  formam  ellychnijfecari,  quia  in  oleo  ardetpet. 

pcti]d,&nonconfumitur.Similiterhoc  Alumen  rniniitim  tn'tu,& ioci  gratiaintralii),- 
meros proiedium,  velinledlo  fparfumjalfiduoj&intcnfo  pruritu  patientes afScit.  ' 


D E C H a L C A N I H 0. 
Cap.  Vi, 

Q V 1 V ‘O  C A. 


Ordmisrd. 

tie. 


Mramoita 

"Varix. 


Vdriblum 

herba. 


O S T Alumen,  dc  Cbalcatho  agendum  elfe immediate  arbitrati fuMS; 
quoniam  natura  huiufmodi  fuccorum  cocrerorum  valdefit  affinis  pro- 
pter infignem  aftriefionem,  quam  pofiident : diferepat  tamen  in  kot, 
quia  Chalcanthum  magis  terrcnKlubftantia:,  A/iimen  vero  minusliii; 
particeps.  Hoc  autem  inde  colligendum  efi;  cum  Chalcanthum  protlo' 
cat  Alumen:  etenim  oleum  ex  Chakaiitho  elicitum,  quid  aluminoliiiii 
fpirare  folet.  Csterum,  quiahic  concretus  fuccus  varijs  apud  Authores  gaudet  nomi, 
nibus ambiguitatem  euadere  no  potiiit:quandoquidem  vocatu  etiam  fuitatramentnii 
ab  atro  colore,  quod  multis  rebus,  fed  pra-feptim  corijs  impertitur . Quiniind  hoc  jo. 
men,  atramentum,  aiquiuocatione  laborat:  namq;  aliud  eft  atramentum  naturale, (|uo(l 
fanguis  Sepis  Authoribus  dicitur,  aliud  eft  atramentum  fcriptorium,vel librarium, quo 
in  feribendo  quotidie  vtimur,  aliud  eft  typographicum,  quod  Chalcographi  procbi. 
racieribusimprimendisadhibent, aliud  teiaorimmd  piCfurasidoneum,aIiuddcniqifr 
torium,  quo  .Sutores  colorem  atrum  corijs  coramunic.mt , quod  etiam , nomine  Qil. 
canthi,dc(ignatur,dequo  in  prsfcntia fermo habetur . Albertus Magnus, Matthiolos, 
& alij  Authores  luccum  hunc  concretum, nempe  Chalcanthum,  nomine  Vitrioli,vel  Vi' 
trcoli  indicarunt.  Sed  adiiertcndum  eft,  quod  vulgus,  hoc  nomine,  Chalcitim,Mify ,4 
cstera  huius  generisChalcantho affinia  inrelligit.  Pr.ttcrquamqudd  Vitrcoluin  aptiili 
Botanicosfignificat  herbam  circa  muros  nalcetem,quam  propterea  P.irietariaminili- 
gitant.  Diofeoridi  tamen  Hclxinc  appellatur,  quia  vcftimcntis  teniciteradhareat. Vi- 
treolum autem  dicitur,  quia  ad  tergenda  vina  fit  idonea  : quin  imo  ob  hanc  etiamcaii- 
fam  Vrceolarisquibufdam  cognominatur  ;cum  in  tergendis  vrccis  alijs  remedijs  jb 
ftergentibus  non  cedat. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

CHALCANTHVM  in  primis  vocabulum  eft  a Grsdsdcfumptum,quaoolo- 
quidem  in  IcxicographisGrarcis  non  lolum  legitur  in  genere neuuOi 

verum  quoq;  generis  inalculini,  & generis farainiiii,quil>® 

nominibus  Chalcanthum,  fcu  Atramentum  fu  torium  lignificatur.  Dicitur  autem  Cal- 

caii- 


Mufaei  Merallici  LibJll.  .^^7 

^ canthum,  qliafi  flos atrisjautquia^talij  voIunt,cx  ChaIcitide,YeIlapidc  xroib  efflorc- 
fcatjnon  autem  ii8o  -diuifa  vocc,  qu®  denotat ttris  florem,  fcu  aTiigincm,  de_J 

qua  partitu  in  primo  Jibro  panim  in  hoc  tertio  differemus.  Nicander  in  Alexipharma- 
cis  j«;ix6?o  av8m pro  Chakantho  fcripfit ; idqjSchoJiaflcs  grarciis  animadiiertit,di’m  il- 
lud  ad uerfus  fungorum  venena  pratferibit , & eadem  vis  abioicoride  Cakantho  attri- 
buitur . Prsterea  Diokorides,  Plinius,  & multi  alij  Authores  Chakantlium  vocarunt. 

Atramentum fiitorium  , &coriarium , quoniam  olim  apud  Sutores,in  tingendis  corijs, 
adhiberetur.  Hodie,  quia  eft  admodum  acre,  & coria  adurit,  Opifices  rariflime  eo  vtu~ 
tutinamq;  illius  loco,  vinum  eft  in  vfu,  in  quo  ferrum  computruerit.  Albertus  Maonus 
Matthiolus,  & alij  Chalcanthum  cognominarunt  Vitreolimi,cum  in  ftar  vitri  peiluceat'  Chaken- 
Biafauolus  ,in  E.xamine  Simplicium, notat  ab  aJiquibusnuperis, corrupto  vocabulo, 
vocari  Colcotar,  quo  vocabulo  Chymifta.’  etiam  vtunturad  caput  mortuum  olei  Chal-  dicaturV!- 
canthini  dc-notandum.  Admonet  etiam  Brafauo]us,‘qu6d  Zea  Serapionis  no  eft  Chal- 
Bcanthum,  vt  nonmiili perperam  alfirmaiit,kd  Mify  Antiquorum  fignificat,quod  Chai- 
cantho  aifiue  effe  dicemus. 

Primam fpeciem  Chakanthiapud  Diofcoridem,quod  ftaladficum  vocatur,  Serapio 
in Tradlatu  dc  fimplicibiis,  Sciaron  Arabibus appeliari  fcripfit.  Nuperi  Authores  Co-  f-  . r 
perofam,  vel  Cupcrofam,veluti,rofam  vari;  coloris indigitarunt,efflorcfcentcra_,9, 
circa  cupas,  in  quibus  aqua  atramentofa  condenfatur  in  Chalcanthum.  Quamuisfint,*^'^^^'^^'"''’ 
qui  omnes  Chalcanthi  fpccies  hoc  nomine  donauGfmt.  Quinimo  in  fodinis  circa  pyri- 
tem  srofiim,&  extra  fodinas  circa  terram  atranictofam  huitifmodi  materia, inftar  lofx 
varijcoloris,cfflorefcere  obferuetur.Item  Amatus  Liifitanus  animaduertit  hoc  naturale  74, 

vitriolumab  Hifpanis,Italis,&  Gallis  Cuperofam  appellari.  Gebcr  eximius  artis  Chy-  mDioji. 
mica: profeffor, quando  agit  de medicinisLunamcitrinantibus, Chalcanthum  gum- 
Diani  Cupri  vocat:  ibi  enim  arofam  Cupri  fubftantiam  intelligit.  Auicennas  tertianu  Cummi 
Chalcanthi  fpeciem  a Diofeoride  defcriptamSahire,&Scrapio  Afron  indigitarmit.  Cu^riijmd 
Gulidmus  Placentinus,  in  explicatione  medicinarum  fimplicium  Chalcanthum , voce 
corrupta,  Chakatiira  imncupauit.  Italis  dicitur  Vitriolo,  Gallis  Vitriol,  ou  Cuperofe, 

C Hifpanis  Caparcofa,  Germanis  Kiipfcr,  V uaffer,  nimirum  aqua  Ciipri,&  interdum-* 

Viflriol. 

NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 

AQ,VAM  congelatam,affumptaKris natura, Chalcanthum  pnvdicarepoffumus, 

qua; poftmodum habeat diucrfam  formam,  atqi  fubftantiam , iiixta  naturam 
lapidis,  cui  adhsret.  Quandoquidem  hoc  veluti  & Chalcitis,  Mclanteria,  So- 
ry,&  Mify  (omnes  hi  fucci  concreti  magnam  inter  Ic  habent  cognationem  ) ex  acerbo 
kco  producuntur , qui  generatur,  quotiefcunq;  humor  circa  pyritem  erofiim , & fria- 
bilem concrcuerit.Quamobrem  non  eft  mirandiim,fi  aliquado  Galenus fcripferit  Chal- 
canthum, tradiutemporis,in  Chalcitim  degenerare.  Vidimus  quandoq;  circa  lapidem 
ffratium  agglutinatum  inftar  cryftalli  Chalcanthum  candidum , aliqua  tamen  a:rugine 
llinfcfluni:  vnde  coHigendfi  eft  materiam  Chalcanthi  ex  arte  originem  ducere.  Praeterea 
Chalcanthum  natura  quoq;  Aluminis  participat, cura  ipfiiis  oleum,rcfcrentc  Cardano, 

Aluminis  odorem  lpirct:idcircd  non  eft  mirum  fivchcmcntcraftringat.Immd,ad  men-  Lih.  e.  de 
tem  Agricolx, odorem  etiam  fulminis  fpargit,&  cum  odor  fulminum  fa  piat  fulphur,af-  fiktl. 
ferendum  erit  Chalcanthum,  &fulphur  in  vna  quodammodo  naturam  conucnire,  non 
tamen  colligendu  eft  Chalcanthum  ex  fulphure  vulgari  conftare,ficuti  neqjarguendum 
cftfulphur  ex  Chakantho  integrari.  Pollurous  tamen  affirmare  Chalcanthum  habere 
quamdamfubftantiamcoramunctn,  quKvtriufqscompofitionemingrcditur.  Haec  au- 
tem liibftantia  communis  eft  Salina  quadam,  vnde  acris  illa  fuligo  exhalat,  &fpiritus 
ille  acidus  prouenit.QuaproptcrChalcantbiim,&fulphur  erunt  lublfantiacompofitae.  Spiritus 

aum  vttaq;  Saie  fui  generis  potitur , qui  in  fuliginem  acrem,  & fpiritum  acidum  rcfol-  Sulphuris, 
uitur.Haaenus  a muitis  peritis  Ch«.lcanthi,&fulphurisfpiritus  pro  rebus  diuerfisfunt  & Chd- 
habiti,cum  tamen  fpiritus  fiilphiiris,&  Chalcanthi  veluti  ex  eadem  reproiienicntes  canthi  dif- 
nulla  ratione  diferepent,  dum  ambo  eiimdeni  faporem,  colorem , eafdem  prorlus‘qu.'i.  ferentia, 

F f lita- 


338  Vlyfw  A!drouandi 

« ■ ■ , ]itatcs_,&.’ cfFcifius  po/ndcat,&  in  ijrdem  aifeclionibus amcdicispr®fcribantui'.Kcq,iii, ; 

(ftetuis  eft  inuentus , qui  peculiarem  aliquam  feu  manifcftam,  leu  occultam  qualitate® 

1'ulpbuns  cftendere  potuerit,  qua  inlpiritu  Chalcarithicadcmnon  fetit 
dtjfennM,  ° profellores  alllduis opcrationibus,& diuturnisobferuationibus, iduent. 

runt  metalla  in  Chalcanthura  refolui:  quit  propter  fi  hoc  veritati  eft  confonum, noni®, 
merito  Chalcanthum  omnium  mctalioru  parentem  cognominarunt.  Quamobremfot. 
taftisThcophraftusParacelfuSjin  libro  Aurora  Philofophorum, Chalcanthura nobilil. 
fimum  minerale  pradicauit  hoc  arnigraate  a Philofophis  velatum.  Vifitahs  Inimmic,. 
rn  Rectificarido  Inuenies  Occultum  Lapidem  Veram Medtcmam.Wwcxs  Knigmatis  omnesptintt 

litter.TT,  a quibus  fingala  vocabula  inchoant,  fimuliuncft.rformantnomen,quodfoii3t 
Vitriolum:  Hoc  aenigma  recitatum  etiam  fuit  inprimo  capite  primi  libri  huiuHo®!, 
quando  de  ortu  metallorum  agebatur. 

Sin  odor,  fumus,  &colorobferucntur:  notandum  eft  odorem  efle  noxium, &fuinm 
adeo  graucm,  vt  omnes  arbores  enecet  Quoad  colorem  Chalcanthum  Italicumeft  viri.  F 
de,  vftum  vero  rubedinem  Rubricte  valde  fimilem  acquirit,  *s  enim  in  illo  latibulatiiti 
quocirca  colore  arris  partes  Chalcanthi  interiores  iunt  referta;,  non  eft  ergo  miran- 
dum  fi  aduftutti  rubrum  euadat,dum  talis  color  in  tere  etiam  obieruatuf.  Alioquinii 
Chalcantho  color  aliquando  candidus,quandoqj  viridis, & interdum  cteriileusvifitiir, 
in  fua quoq;  materia  quafdam micas  habet  veluti fcintillatev: cum  omnia  fofliliugent. 
ra  aliquid  habeant,  quod  refulgeat, vt  inter  metalla,aurum, inter  lapides, gemnu,&  io. 
ter  fuccos  concretos,  Chalcanthum,  de  quo  in  pratlcntia  agitur.  Ex  conditionibus, Jt 
pratrogatiuis  Chalcanthi  recitatis  natura  aqua;  Chalcanthofiecogiio  ci  poterit;  namq; 
h»c,more  Vitrioli,aftringcns  eft,&  cum  aftridtione  intenlam  acredinem  poffidctipri. 
terquamqudd,  dum  guftatur,  odor  abominabilis  percipitur  Verum,  colore, huiufinodi 
aqua  non  cognofeitur,  quoniam  Chalcanthum  in  propria  vena  non  refert  illum  colo- 
rem, qui  extra  venam  in  illo  obferuatur. 


Lib.  34, 
cap.ii. 


Lib.  5:. 

cap,  64. 


DIFFER  EN  T 1 rE. 


VARII  Authores  varias  Chalcanthi  differentias  conftituerunt.  PliniusilliiJ 
in  foflile, &fadiiciumdiftribuic.  Matthiolus  quoq;  diuifioni  plinian*  inltt’ 
rens,  duo  Vitrioli  genera  in  Hetruria  elfe  retulit , quorum  alterum  eft  Miti- 
cium,&  per  fein  vilceribus  rerra;  concrefeit,  quod  vulgo  Cuperolain  vocant.  Alterum 
fadlicium,  cuius  apud  Infedlores frequens  eft  vfus.  Seniper  nobis  placuit  diuilio  Clill- 
canthi  a Diofeoride  alfignata,  dum  illud  innatiuum.&fadicium  diftinguit;  deindeM- 
tiui,&  foftilis  duas  fpecies  enumerat.  Prima  eft,  qua; in  venis,  fibris,  & commiffuris  fa-  | 
xorum.i  Chalcitide  efflorcfcit,aut  circa  fornices  fodinarum  ,inftar  ftiriarumdcftiUat 
Hoc  genus  gra-ci  ta^axJubt  nominant.  Hoc  puriffimum  Chalcanthi  genttsaPlinio  K- 
lebratur  genitum  hyberno  tempore  ftiriisin  fcrobesdecidentibus.  Aiceriim  loflile  Dio- 
fcoridis,  quod  partimnatiuum  ,&r  partim  fadficium  amulatur  aGracis  ,fcilta 
concretum  diciturjfitq;  ope  pluuia  a montibus  per  metalla  1 a bentis  in  lacunam, qiiip®-  ® 
ftea  in  vafa  transfufa,ope  illorum, qui  damnati  erant  ad  metalla, paucis  diebus  in  ClisJ- 
chanthumconcrefcebat.  Metaliarij  olim  in  Cyprijs  verfances  fodinis  primum  Vitrrt 
genus  ftaladticiom,&  fecundum  concrcticium  indigitabant.  Ha dti.a  Chalcanthi difc' 
rentia  natium  a Diofeoride  nuncupata,  tum  ratione  glebarum,  tum  ratione 


Lib.  p,  dc 
flmp.  med. 
fac. 


dtionis  inter  fedillidcnr  Hoc  Chalcanthi  genus  in  todinislponceconcretuinGcrmai’i 

Ic  ,1  f*  ^ ac,  ^ I , I a-  * /-*  a“.  a-,  • a^  v,  a,  1 . -a  . v,  m V 1 \ 


KupferRauch  , nimirum  tumiim  aris  cognominant . Exadiam  fecunda  fpecici  ' 
canthi  DiofeOridis generationem  docuit  Galenus  , quam  verfans  in  fodinis  Cypn, 
&pralertim  in  mineris  montis  Solei , vel  Solis  (hic  noftra  atate  vocatur  moih  San- 
dia  Crucis,  cum  in  illius  faftigio  extrudltim  fit  templum  nomine  Sindte  Crucis  Deo  Sa- 
cratum ) oblcruauit  , & pracipue  conlpicatus  eft  locum  effoflum  repleri  aqua  vin 
di  expertulo  colle  dcftiilante,  qua  a nonnullis  in  pifeinas  vindtis,  extra  fMecu'«./i 
fiitilibus  quadratis,  efferebatur  , qu.a  poftea  paucis  diebus  in  Chalcanthum  den*- 
batur,  quemadmodum  etiam  docuit  Diofeorides.  Hic  vnum  eft  animaduerlin”'-^ 

di- 


N4ulxi Metallici  Lib,  llf. 


339 


4 (ii'njiim,quod  in  prima  differentia , nempe  in  Chaicamho  ftaiaftico  perfcdfam  eo- 
dionem,fed  in  fecunda,  nempe  in  Clialcliantbo  concfcticio  molita  e-ft. 

Haeenus  de  natiuis,  & foduicijs  Chalcanthi  fpeciebus  didum  fit.  lam  ad  C halcan- 
thuui  fafticium  properandum  cft.Hoc  plemmq;  ex  gleba  qitaxlam  maculis  ferrugineis, 
&a!iuginofis  conjperla  paratur,  dum  in  aqua  coquitur:  quapropter  Gtecis  nimi- 
rum co<SiIc  nuncupatur.  Quadoqiiidem  ars  natura;  a-miik  nititur,  breui  tempore, moli- 
ri iliam  operationem, quam 'Natura, tempore  diuturniori, elficit:  idcd  materiam,  ex  qua 
Natura  Cakhathum  producit,in  aqua  diligenter  coquit, & inde  Vitriolu  breui  tempo- 
risfpatio  elicit, quodob  illius  impeife,fti(jDcni,&  inibccillitatcmc.-etcris  Chalchanthi 
fpeciebus  poftponitur:  quocirca  cius  vius  potius  apud  InfedioreSjqtum  apud  Medicos 
dl frequens,  inter  fadiciaolim  Vitriolum  Cyprium  exccllcbatdlodic  Germanicuni-j, 
'StRomamirn  funimoperc  commendatur;  Romanum  tamen  in  omni  opere  ca’tcrisantc- 
cdlcre videtur . Nuper  ex rcgionibiistranlmarinis,  a quibiifdam  Syris  nomine Tutii 
B Indicte, genus  quoddam  Vitrioiifaclicij , kpphiriui  coloris,  & taxillorum  forma,  ad- 
tielii carpit,  & Venetijs  pro  medicamine  oculorum  venundatur.  Inda  Tutia  ab  illisap- 
pcllattir,  quia  olim  ex  India  in  Syri.im  affen  cretur ; cum  tamen  tiTutia  toto  Carlo  dif- 
creptt.  Nunc  quoq;  ht^c  eadem  materia  ex’  quadam  Dalmatia;  parte  afportauir. 

Nonmilli  viri  docili  admirantur , cur  Galenus  oinniqua  q;  diligentillimus  priintE,  & 
tertii’ differentia:  Chalcanthi  non  meminerit;  cum  tamen  Diofcoridcsomr.es  tres  dif- 
ferentias diligenter  pondera iierit : hinc  has  Ipecics  Galeno  incognitas  fu iffc  arguunt. 
Quamobrem,vt  partes  Galeni  tiicamur,  aflcrcre  debemus  fecundam  Chalcanthi  diffe- 
rentiam a Galeno  t.itummodo  fiiilTe  examinatam,  quoniam  hac  in  vfu  medico  erat  fre- 
quentiifiiua,dutr,  Chalchatuhum  ftalafticum  in  prima  fpecieconftitutum  effet  modica: 
quantitatis, & Chakhathum  tertis  differentis  in  Hifpania  tantummodo,fua  tempefta- 
tc, pararetur; quemadmodum  Diofeorides  nobis  infinuauit.Prstcrquamquod  hscter- 
tiafpccics  ad  medicinsvfiimfton  trahebatur.  Galenotamen  hanc  quoq;diflercntiam 
fuille  cognitam  ita  de  colligimus , quoniam  meminit  atramenti  feriptorij , ciiiiis  miftu- 
ram  Chalchantum  tertis  fpecici  ingreditur.  Deinde  noftra  stas  Chalcantho  fccunds 
C fpeciei  caret,  quod  a Galeno  tantopere  celebratur,  quoniam  hodierni  artifices  Chal- 
canlho  coLlili, nimirum  tertis  fpecie  i vtuntu». 

Quoad  colotem,  in  Chalcantho  varij  colores  obferuantur.  Scribit  Albertus  Magnus 
aliud  cfferubrum,aliud  citrinum,aliud  fufeum  ad  nigredinem  inclinans,&  aliud  viride. 
Secundu  Diofcoridem,BrafauoIum,& Plinium,  aliud  cftcsnileum,&  pellucidum, aliud 
candidum, quod  Leucoium  appellatur;  aiioquin  Lcucoium  apud  Botonicos  eft  viois 
4os  notus.  - ■ • - 

Poftrcmd  recenfebimus  illas  Chalcanthi  differentias,  quas  longa  obferuationccon- 
fpicati  fumus.  Primum  fuit  Chalcanthura  Saxonicum  tenue  ,&  alba’ violsperfimile, 
quale  Leucoium  nominari  paulo  ante  diximus.  Secundum  fuit  Chalcathutii  ex  fodinis. 
£ohemis,ad  inflat  teflellarum  a natura  formatum,prodiensapymesrofo  ;&Melan- 
teriapyritem circumpledlcntc.  Obfcruauimus  quoque  Clialcanthum  cstuleuindrilla- 
ticium  exCypro,&idem  ex  Agro  Vo!aterrano;immd  &Tridentiniim  vnacifmftia  vena 
ex fodinis  Tridenti  erutum.  Pariter  Clialcanthum  ctiln  Mify  natum , cum  Chalcitide, 
Dc  um  Mify,  & Sory,  neciion  cum  Mify,  MeJanteria,  & Alumine. 

Amplius  Chalcanthi  fadlicij  plura  genera  exarainauimus  primum  fuit  cyprium  co- 
dilc  pdlucidum,colorecsrti!eo;  huius  autem  multas  etiam  fpccies  vidimus,  nempe  Cy- 
pniimfiftulofmn  ,& alterius  qualitatis,  item  fadiicium  in  Italia  cognomento  Roma- 
num,viride,  rubrum, & alterius  coloris.  ChaJeathum  in  Germania  coftum,  & cstuleura 
pra:  manibus  habuimus  non  elegantia,fed  bonitate  cyprio  inferius,  infuper  aliud  Ger- 
manicum fubalbum , quo  iionoulli  in  componcndatheriaca,  pro  Chalcitide  perperam 
vtuntur.  Denique  Vngaritum  nobis  fuit  communicatum,  cuius  benefitio  ferrum  in  ss 
WMfinutatur,dum  illi  in  aqua  difloluto  ferrum  additur,  quod  paulatim  inrubiginem 
loluitur, ex  qua  poftea  miro  artificio  ssfaiftiwtur. 


Chalcath/i 

fhcHtium. 


Tutia  Iri- 
da qua. 


Ltk  y.  mi- 
ner caf.  j. 


Leniorum 
vox  aqiii 
Hoca. 


f » 11  1 


Ff  » 


CHAL- 


Li,  j).  «fe-j 
med, 

fac. 


loco  cit. 


'Ljj^.C.  12. 


l.dt  Vlcer, 


Thtritcii 
celor  qua- 
lis. 


Lib.t{.d<L.j 
comf.  med. 
fec.gea,  ca, 

5- 


340 


Vjyfsis  Aldrouandi 


CHALCANTHO  AFFINIA. 


INTER  i^uinqjfuccos  concretos,  nempe  inter  Chalchatum,  Mifym,  Soryni.Chai 
citim,&Melanteriam  maisima  interceciitcognatio,&affinitas.  Id  cofirmarumno» 
Iblum  Diofcorides,GaIenus,& Plinius,  veru  quoq;  MarthioJus  in  Prolcgomcnisjil 
Diofcoridem,dumhosquinqifuccos  concretos  viribus  inter  fe non  diffidere projn® 
ciauit : quauis  maior  pars  horum  fuccorum,noftra  ®tate,fint  ignota : pauci  eniuifuntii 
Italia , referente  MatthioJo,  qui  Jegitimas  horum  fuccorum  differentias  obfetuauciiot, 
Prifci  tamen  horumfuccorQ  cognationem  nouerunt  ex  fodinisvnde  eruuntur, qujpt. 
rite  tanquam  horum  gen  erum  omnium  comuni  parente  redundant.Deinde  hormnat  I 
nitas  inde  colligitur,  quoniam  Chalchanthumnatiuum,&prsl'ertim  Cyprium, Chaki. 
ieos,Mifyos_,  &Soryos  eftparticeps,cum  ducatoriginem  ab  aqua  virefcente,quicoo! 

tinuoftillicidio  ex  monte  diiabes  in  fp.duncam,ChaIcitim,IVlifym,&Sotym  abluit, de- 
inde fponte  in  Chalcanthumdenfatur;  idcirco  facilis  eft  inter  hos  fuccostranfitusjdiim^ 
omnes  traditi  temporis  inter  fetranfmuranturtquinimo  Galenus  Calcanthumconfciie. 
fcenspaulatim  verti  in  Chalcitim  obfcruauit.  Quamobrem  nonnulli  iure  optimo  atri, 
mentum  metallicum  patrem  Chalcanthi  conftituerunt , &,pcr  atrametum  metallicmii 
Chalcitim,  Mifymj&  Sorym  intellexerunt:  etenim  has  omnes  fuccorufpeciesfimulco' 
pulatas  Agricola  Pyritem  rerofum  appellauit.Huiufm.odi  atramentum  inetallicurnGi. 
lenusfimplici  nomine  metalli  voci  tauit, non  quod  mallco,inftar  metalli, duci  po(fit,fd 
metaphorice  loqucns  id  tanqua  magnam  metalli  portionem  continens  fimplicinomiai 
metalli  indigitauit.Idcirco  idem  Galenus  fatetur  i'e  in  fodinis  Cypri  frarijsconfpicaii 
fuilfe  huiufmodi  metallum  fuapte  natura  concretum, & in  tres  Zonas  vaide  extcnfisil. 
tern^tim  hoc  ordine  diftindtu,vt  inferior  Zona  effet  Soryos,  fupra  quam  fecunda Zoni 
Chalciteosinftar  efflorefeentite apparebat, & tertia  erat  Miiyos,qu®  fupra  Chaldtk 
ad  inftaratruginis  cofpiciebatur.quapropterhi  tres  fucci  concreti  nroculdubid  taqum 
cognati,  & affines  ex  vnica  radice  dimanare  videntur.  lam  accedendum  cft  ad  lingukj 
rum  examen.  Chalcitis  eft  fuccus  metallicus  cocretus  rubro  «ris  colore  refertus ivnde 
nomen  fibi  vindicaiiit.  Eft  tamen  diucrfa  a Pyrite  srofo, qui  & Chalcitis  a Pliniofait 
nuncupatusjex  illo  enim  a:s,dt  argentum  excoquitur,  cftq;  coloris  nigri,autfufci,autci- 
nerei,cu  tamen  Chalcitis,de  qua  inprtefentia  agitur,  colorem  arreum perpetuo refoat 
At  Plinius  hanc  diftindiionem  exadfe  non  obfcruauit , dum  de  noftra  Chalcitidcverbi 
faciensjlapidem  vocari  fcripfit,ex  quo  xs  coquitur, item  continere  tria  foffilium  gcnei), 
jEris, Soryos, &Milyos,quibus  verbis  pyritem  yrofum,&  Chalcitim  veram  cofudilleti. 
detur.  Prsterea  legitur  Chalcitis  s-</  »7»pi»apud  Hippocratem,quam  nonulli  viri  audi- 
ti quamdam  aluminis  fciffilisfpeciem,eamq;trichicim  effeaffeuerant,  qua  inpyritcj 
semki  cocrefeere  foleat.  Galenus,in  expolitione  vocum  Hippocratis,  ftmpliciter  Clui- 
citim  intelligere  voluit:  inquit  enim  Uot  ra  ;j*AK/i;A.Quamuis  litu, qui 

velint  Chalcitim,  & Alumen  tanquam  duo  diftindia  ab  inuicem  medicamenta  ibirb 
Hippocrate  fuifle  memorata . Vcriim  Chalcitis  ita  aftringit,  & acris  eft,  vt  acrimonia 
fupertt,  qu»  tanta  cft,  vt  carnem  vrat,  &efcharam  inducat : quocirca  collocatur iiunq 
venena , qu*,vifcera  erodedo,  interimunt.Eft  autem  media  inter  Sorym, & Mifym  “■ 
tura.  Item  Chalcitis, in  compofitione  Theriaca  Andromachi  fenioris  reponitur, vt 
tota  antidoti  maffa  colore  nigi  o inficiatur.  Hinc  multi  credid  erunt  hoc  fimplex  medi- 
camentum ab  hac  antidoto  vtiliter  arcendum  effe , cum  id  medicamenti  genus  caudi- 
cum fit , & internis  vifceribus  lummopere  noceat . Sed  non  animaduertunt  Chalciti» 
vftamreddi  mite  medicamentum,  & acrimonia  expers.  Qui  autem  fcripferunt  hoc  me- 
dicamen vftiimmaximecaufticum  fieri, non  folum  veritatem  nonfuntalfecutijverumj 
quoq;  in  dodrina  Galeni  parum  verfati  effe  vififunt : is  enim  pluribusin  locis  pharroi- 
ca  erodentia  vftione  vim  caufticam  deponere  tradidit,  &prafertim  quando  Icripfc 
Nulli duhtumeJimttU  fharmaca  tmhi  dici  Uiphrygem,  SarcocoLlam  , Chalcttidemvilm 
comhujium  as,  aruginem,  & Chdcantum-,  qua  ignem  mn  experta,  acria  omnia  funi-,  comhSc  *' 

derata:lota,pojlcomtufiione,lenia,mordaatatifq-,expertialium.\d\ongc  ante GaleiiuaDiofco- 
ride  annotatum  fuit:  nam  pofteaquam  dc  Chalcantho,Chalcitide,Mify,Sery,&  Md»' 

tcria 


MuIceI  Metallici  Lib.lIL 


341 


A ttria abunde  pertraflauit,  deinde  addit  ha?c  verba.  Hxc  autem fire- omnia,  i^tia  'vflionem 
ixferta  non  fimt,ferujhs  vaHdiora  ejfe  cxiliimandum  efl,praUr  Salem^ini fm em, nitrum, calcem, 
ff  confmilia,  qua  cruda  remifsiora  Jtmt,  comhujla  autem  efficaciora  redduntur. 

Pariter  Galenus  feorfim  de  Chalcidde  verba  faciens,  talia  protiilitvcrba.  chalcitis  Lib.  e.  dt 
dltnedicamentum  mordax, Jl  cntda  adhibeatur.  Jluafro]iter,vt  vim  ipjius  diminuamus,  vHa  fre-  comf.med, 
pmtmsvtimur.  ^ fec.ldc.c.^. 

Quamuis  autem  Chalcitis  in  gratiam  ioliiis  coi  oris  Theriaes  admifccatur,vt  Gale- 
iiusteftificatusfuit, non  tamen  omittenda  eft,  etiamfi  toti  mal&  faporemingratum_j 
cancilienproptereaquddidcommode  peragi  ncquit,line  vitiata  totius  antidoti pra:- 
paratione . Pratterquaraqudd  fi  Chalcitis  omitteretur,  illius  loco , aliud  medicamen- 
tuaieifcrfiibilituendum,  quod  pr.Tftare,  nimis  temerarium  foret;  omnis  enim  vis,&  fa- 
cultas antidoti  peruerteretur;  Satiiis  igitur  erit  vnacum  Galeno  huic  pharmacotheria- 
cali addere, Chalcitim,vt deinde,  deriuata  eius rci,& facultate, in  vniiicrfam antidoti 
Bfflairatn,quibufdam  internarum  partiu  affectibus  opitulari  poflit,verbigratia,fputofan- 
guinis,&  c?tcnsfgritudinibus,qu?  infigni  aftriCtione  indigeat:quinimdvt  externis  etia  Morbi adri 
morbis,  nempe  viccribus  malignis  occurrere  queat.  Verum  quidem  eft,  quod,  in  defe-  ciioncindi 
du  Chalcitidis,Chalcanthum  aduri  poteft,  cum  genere,  & viribus  illi  proximum  elfe^j  gentes. 
paulo  ante  declaratum  fuerit. 

Mify, affinitate  generis,Chalcitidi  fimile  Diofeorides  prardicat,  non  autem  illud  Mi- 
fye  tuberu  generc,quod  in  CyrcnaicaProuincia  fuauitatc odoris, &faporispra’ftatiffi-  ^tjytube- 
nium  nafei, Plinius  prodidit, fed  hoc  inlocointclligimiisfoffile,&mctallicum,quodcc-  genus. 

loreeftluteo, &friatuinaureisfcintillis  radians,  fubftantia  dura,  arenofa, &terrea_,: 
quamuis  nonnulli  id  in  formam  pollinis  concrefeere  obferuauerint.  Eft  autem  Mify 
partium  multb,quam  Chalcitis  tenuiorum, necfolum  ex  Chalcitide,fed  etiam  ex  Chal- 
cantho  tum  foffiii,tum fadi:icio,Melanreria,  & Sory  efflorefeit . Qipinimo  ,ob  fpecialcm 
cognationem,  Chalcitimin  Mify  quandoqj,  temporis traCiu,tranfircaunotauit  Gale- 
nus,nimirum  craffis  partibus  Chalcitidis,natur*,  & temporis  ope,attenuatis:  Nafeitur 
inijfdcm  mctallis,in quibus crefeit  Chalcitis, necnon  tanquam  arugo  fupra  tesin- 
Cterdum  efflorefeit. 

Sequitur  2apo,feu  (fic  enim  apud  Aerium,  & Paulum  legitur)  an  quia  Sapo;  fit  Sorynatur* 
cumulus,  vel aceruus,  quoniam  aceruatim  vna  cum  Mify, & Chalcitide  augeatur.  Eft  Evires. 
raelantcric  natura  adeo  proximum,vt  DiofcoridesfcripferitmultosVeterum,in  vtriuf- 
qoe cognitione,  deceptos fui(fc,quiaSorym  recipictes,Melanteriam  efte  crediderunt. 

Eft  autem  Sory  fui  generis,  mdantcrif  non  abfiinile,  colore  fere  nigro, duritie  lapidea, 
ob  vehementem  cocrctionem,  odore  ita  grani,  vt  olfacientes  naufeamfentiat.  Pingue- 
dine aliquam  habere  folet  cum  aliquibus  foraminibus , qua:  proprietas  huic  concreto 
iacco peculiaris efie  perbibetur.Inijfdem,  quibus  ChaIcitis,&Milymetallis,prouenir. 

Virtutibus,  &aftriftioncpra’diciisfuccisafl(imilatur.  Apud  Actium  A/aa-apta;  cmpla- 
ftrum  habetur  ad  vlcera  x-akoiISu  eflicacifiimiim. 

Melanteriafuccedit  difla  Diofeoridi  Latini  atramentum  metallicum  ap-  Melanteriit 

pellant.  Hic  fuccus  in  metallis  cocrefeens  duplicis  originis  obferuatur;  nam  .aliquando  natura,  & 
inftar  falfuginis,vel  lanugiais,  circa  pyritem  atrofum  efflorefeit,  rara,  mollis, leuis,  per  vis, 

Dquam  atramentum  viride  futorium , forma  capillorum  fiepe  numero  procedit,  aiit  eft 
glebofa,dura,&  folida,  quam  Diofeorides  terrenam  nuncupauit.  Color  Melanterite  ni- 
ger eft,  vtipfa  indicatnomenclatura:  etenim  ix-Xas  eft  niger,&  Tnpia  feruo,quianigru 
colorem femper  fernet.  Exficcaca  plemmq; cinerea  euaditj&contadiu  aqua; (digiti, 
aliqui  ex  Arabibus  (cripfcrunt)confeftiinnigrefcit.  Pr®terea  in  melanteria  ftilphurcus 
quidam  puluis  guftu  Mifyos  efflorefeit.  Quamuis  Agricola  Sorym  melanteria;,  quali 
florem,  & Mifym  Chalcitis  elfe  voluerit.  Amplius  Melanteria;  veluti,  & Mify  vis  raa- 
dmaaftringens  ineft,itautomtiia  medicamenta  aftringentia  ftia  tenuitate  fuperent. 


Ff  .3 


LO- 


34^  Vljfsis  Aldrouandi 

L O C V S.  ' 

CHALCANTHI  peculiaris  locus  erit  ven»  metallorum  terminus,  fi  nonni 
li,  referente  Falloppio,veritatem  funt  airecuti.QuandoquidemPliniusaliqnj. 

, do  feriptis  mandauir,  finem  effodiendorum  metalloru  elTe  venam  Aluminis rc. 

pertam;  cum  hasc  indicare  foleat  nihil  ampliusmetalli  ibi  fupereffe.  Aliqui  autem, pu 
j.  Alumen,  in  hac  Pliniana  ledHone,  exponunt  glebam  quamdam  interrsvifceribusadn. 

^ ' ’ ’ fiam,  qm-e  Vitriolum  vulgo  nuncupatur.  Hanc  opinionem  Falloppius  iurc  optimo  pro. 

bare  non  videtur.  Verum,  quoad  regiones  Chalcantum  producentes, Galenusmciiii, 
nit  C}'pri,  & Plinius  Hifpaniam,  & Cyprum  memorauit . Agricola  loca  multo  plurij 
pro  natali  Solo  aflignauii  Chalcantho,  nimirum  Hifpaniam , Germaniam,  Saxoniam, 
Hyrciniam  Syluam, illam  Hungaria’  partem, quf  Dacia  quondam  vocabatur,Cypnm, 
Ciliciam,  Aegyptum,  Africam,  & Italiam.  p 

Nos  autem,  iuxtaconfuetudinem, natales  locos  magis  peculiares  recenfebimus.Pri. 
mitiis  ad  radices  Apennini,  quas  vulgo  Alpes  Diui  Peregrini'appellatur,vena  eft  Chil. 
canthi,  qu»,  ex  centenis,  denas  optimi  Chalcanthi  libras  reddit.  Apud  Branbecunu 
pagum  vena,  fcu  terra  aliiminofa  inuenitur , quK  nonnihil  Mifyos,&  Chalcanthi pir. 
ticipat . Bagnacera  Agri  Romani  oppido,  Chalcanthum  viride  paratur,  Vngarico,oli 
tium  ‘“tI'  arquandam  fimile.  Apud  Cepufiu,quod  eft  pars  Carpathi  montis,trianis 

um  I t j,-jgj2llainueniuntur,  vbiatramentu  futorium,  nempe  Chalcanthum  conficitur. Falchij 
fantur.  g{(;qu3;(ja,nfjgio,vnde,teftc  Serapione,  Vitriolumefifoditur,  vt  refertOrtelius.  liu 
Germania  omne  Chalcanthi  genus  habetur,  primo  Staladlicum  variorum  colorum, dt, 
inde  concreticium  rufum,  ptiniceum , candidum  ,& viride, prKterea in fubftaiitiavi. 
rium,  nempe  lapideum,  pingue,  fciffile3&teflellatum,deniq;co(8:ilec*rukum,&  viri, 
de.  Ilus  infula:  mineras  Chalcanthi,  fulphuris,  & plumbi  Boterus  aflignauit  :iuimb  Vi- 
triolum in  hac  infula  effoditur  Cyprij  a’mulum,quod  colore  Armenij  lapidis  colorem 
imitatur.  Infuperfadiicium  in  multis  Infulte  locis  paratur.  In  Poloni.r  montana  regio-G 
ne, apud Miezum oppidum  , eruitur  Vitriolum, quod  poftea  in  lapideam duricienu 
coqui  nuper  c*pit.  Schemmicij,  vena  Chalcanthi  in  candido  paIIidaobferuatur,qiil 
Alumen  participare  perhibetur.  In  Senenfis  agri  pluribus  locis , praffertim  in  fyludlti. 
in  comm.  busplerumq;  vallibus,  authoreMatthiolo, vena  Chalcanthi  foditur,qutr  potius letrej, 
odDiofi.l.  quam  lapidea  effc  dicitur,  nonnullis  maculis  refperfa,  quarum  alia  colorem  rubiginis, 
yca.y/f..  ali^Ki  iiginis  referunt.  Demum  in  Agro  Viterbienfi,  fed  praecipue  in  Volaterrano  apud 
Libienum  montem,  terra  nigra  vna  cum  V itriolo  eruitur,  & ibi  fontes  aquam  fundunt, 
quam,  ob  faporem,  acutam,  & acrem  cognominant , cum  nullum  animal  illam  gullare 
audeat,  quia  fubftantiam  Chalcanthofam  partici;  at. 

PRvEP.AR  ANDI  RATIO. 


F 


' ACTICIVM  Chalcanthum  pr«parari  docebat  Diofeorides  ex  gleba  quadauu  H 
maculis  rubiginofis  coniperla,  aqiieo  humore  madefadia , & fermentata  ardore 
Solis  ;vnde  poftea  Chalcanthinus  humor  elicitur , qui  foJo  interdum  calore  So- 
Z/.  5.C.74.  Iis,&  quaudoq; ignis  in  Chalcanthum  dcnfattir.Praterea  alios  pitrparandi,&  confide" 
di  Chalcanthi  modos  Plinius  alllgnauit.  Alios  etiam  doceat  Metallarij,  quos,bieuiu- 
£.34.c.15.  (js  ftudio,priEtermittimus,&  folam  huius  parandi  rationem  recitabimus,  quam  Mat- 
thiolusincommentarijsad  Diofcoridcmrecci-ifuit.  Itaq;in  Italia  eruunt  quemdanu 
lapidem,  vel  potius  cuiufdam  terra:  glebam  coloris  cinerei,  intermixtis  maculis  viri- 
dibus, & rufis,  fapore  acerbo , odore  virofo , fo floribus  admodum  noxio ; quapropter 
hanc  non  in  cuniculis,  fed,  aperto  Solo,  & CceIo,  fodiunt.  Huius  materia;  accruos,  fpa- 
tio femeftri, imbribus,  & Soli  exponunt,  deinde  totidem  diebus  fub  tefto  feruanr, 
deinde  aqua  foluunt,dcfa:cant,  in  vafis  plumbeis  coquunt:  fola  enim  materia  plm"- 
beaabacredine  fucci  huius  concreti  non  corroditur:  Hmc  igituraqua  refrigerata, & 
alueis  ligneis  transfula,vt  dc..  lumine  rupeo  explicatum  fuit,paulatim  inCliak™' 

ihiim 


MufeiMetallici  Lib.  III.  343 

t,  ihum  concrcfcit. GabrieiFrafcatiisagcnS  deaquisReturbij,,Agri  Ticincnfis , fcripfit 
inultos,  in  Hetruriaapud  Maflam , in  parando  Chalcamho,ob!cruaire3  ex  permixtio^ 
ne  ferri,  &2ris , in  aqua  chalcanthofafeiucntc,  camdem  in  Vitrioliim  melius , & citius 
condcnfari,quaraoperationemcflcneceff;uiam  multi alij  Authores prodiderunt.  Sed 
vt  veritatem  fateamur,  valde  decepti  fiint,  cum  experientia  totum  oppolitum  doceat. 

Catcnim  obferuatione  dignum  eft,  quod  materia  chalcanthofa  in  aceruoscumulata, 
quamdam  materiam  fpongiofam  varij  coloris  extra  fuperficiem  fpargit,  quemadmodu 
etiam  effiorelcit  extra  vafa  lignea,  in  quibus  pratdiAa  aquadenfaturin  chalcaothum,  Cf^peropi 
hxc  tamen  tenuioris  eft  fubftantia?,  & vtramq;  Cuperofum  vocant.  quid  fit. 

Adeo  frequens , & ncccflarius  fuit  Chalcanthi  vfus,  vt  ingenium  hominis  excogita- 
uerit  nouumfadfitandi  Vitrioli  medum,  iuxta  vulgatum  carmen. 

Eli  femfer  nobis  nouitasgrat pinl^^ : e um. 

Hoc  nouum  Vitrioli  genus  elt  illud,  quod  Syri  quidam  VenctijsTutiamlndam  vo- 
cantes venditant.  Paratur  autem  hunc  in  modum,  iuxta  deferiptionem  a Canepario  af- 
B lignatam.  Recipitur  atqualis  portio  Salisnitri  purificati.  Salis  Sodatfimiliter  depurati, 

Aluminis  rupei, Aluminis Fpeis,  Chryfocolla’ naturalis, limatura-. -eris, vel  a-ruginis  vul- 
go  Viridis  a-ris : his  omnibus  tritis,  & in  fidiili  olla  collocatis  fufficiens  quantims  vriny, 

&aquat affunditur,  qua- iuxta  ignem  polita feruefiant,  donec  tertia  pars  decrefcat,& 
tunc  materia  colata,  &,  abieetisfocibus,  in  cella  vinaria,  vel  alio  loco  humido  repona- 
tur, nam,breui  teporis  fpatio,  inftar  fadticij  alterius  Chalcanti  in  magnos  lapillos,  for- 
ma ferequadrata,&  oblonga  concrefeet, colore  caeruleo  fubuirid  i,fubftatia  magis  den- 
fa,quam  vulgaris  Chalcanthi, & ad  inftarlapidisfolida . Nihilominus etiamli conflet 
materia  denla,  &folida,more  aliorum  fuccorum  concretorum,  in  aqua,  vel  alio  quo- 
uis liquore  liquefeit,  & facultatem  aftdgendi, exliccandi,  & abftergedi  pollidet.  Quin- 
im6qu.imuis  fit  Vitriolumabfqi  vlla  portione  Vitrioli  paratura,  attamen  naturam  Vi- 
trioli refert,quoniam  ex  tere,&  Alumine  integratur,quos  duos  concretos fuccos  Vitrio. 
lo  affines, & cognatos  efle  explicauimus. , 't  , 

Ad  prsparationem  Chalcanthi  Ipedant  etiam  nonnulla  operationes  chymicat,  qui. 
Cbusfulphur,&hydargyrum  a Chalcantho  elicitur.  Conflat  enim  ex  Ariftotile,&com- 
muniomnium  Philofophantiu  fententia,  nullu  corpus  in,  hoc  mundo  efle  conftitutu  ex 
aliqua  fimplici,  & vniformi  fubftantia, fed  ex  pluribus  inter  fe  contrarijs,  & diferepan- 
tibus,quKpoftea  ab  inuicem  aliquo  artificio  fegregari  polTunt,cui  fententiar,  multis  in 
locis  Galenus  alfentitur.  Cum  igitur  Vitriolum  fuiphuris  odorem  fpargat,nonulli  Hal. 
chemi*  ProfelTores,chymicis  organis,illud  necnon  hydrargyrum a Chalcantho  feore, 
gareconatifunt.  Huiufmodiauteartificiofeoperationesapud  Caneparium leguntur.  InHib  de 
Prsparatio  Ch.dcitidis  tanquim  Chalcantho  cognat*  hoc  in  loco  eft  ponderanda  Atrum 
liquidem,  pro  vfu  medico , eatenus  aduri  debet',  donec  colorem  floridum  contraxerit: 

At,  apud  Galenum,  ex  vario  huius  medicamenti  adurendi  modo,varij  etiam  colores  in  Lib.  i.  de 
Chalcitide  refultant.  Qiiandoquidem  Chalcitis  in  olla  abfq; operculo  fupra  carbones  <..Antid. 
accenfos  polita  liquefeit,  parte  eiusfpumofa  innatante;  tuneq;  ab  igne  depolita, ChaL  caf.  ij, 
citis priftinura  colorem  feruat,&hac  ratione, ad  conficiendam  theriacam , expetitur: 
alioquin  fi  alio  modo  aduratur,  alium  colorem  acquirit , qui  poftmodum  a Galeno  mi- 
D»inic  Commendatur. 

VENENVM  CHALC.ANTHI, 

& Medela. 

BRASAVOLVS,  in  Examine-Simplicium,  Chalcantho  humanam  valetudinem 
offendi  poffe  inde  dicit,  quoniam,  in  parando  Chalcanthi  oleo,  fumusab  illo 
d imanans  non  mod  d homines,  fed  etiam  vicinas  arbores  interimar.Quapropter 
multi  Authores  aquam  Stygij  fluminis  Theffaliai  Calcantho  infcdfam  fuiffe  perhibent, 
qtiaolimAkxader  peremptus  effe  traditur.Suntcnimhuiufmodiaqua:  Chalcanthohe 
adeo  acres,  vtnonlolum  humana  corpora,  fed  etiam  vafa  a;nea,  & ferrea  erodere  pof-  StygU 
fint.  Hinc  aqua  ftygia  fuit  cognominata,  quafi.^uj-cpd?,  qua:  voxmaeftum,  & odiofum 

figni- 


mcd»  fdc, 
cap,\%. 
lih,  2.  de 
Art.cnr.ad 
Clauc.  C(i, 
2. 


VcmiterU 
quando  co- 
ucm/wu 


Peihsreme 

diumt, 


34. 


medx^  2 o* 


34^  Vlylsis  Aldrouandi 

fignificat: qua  de caufa  Plato  Stygcm,  ob  praua  huius aqu®  qualitatem/laruuo  Ache.£ 
ronti,  & Cocyto  infernis  amnibus  annumeraiiit.  Idcirco  non  eftmirandum  fi  Clakan, 
thUm  fit  acre,  erodens,  cacoftomadion,&  vomitorium:  immd  narrat  Renocleus,qiiij 
nonnulla:  mulieres  clinica?,  ad  arcendas  quafdam  febies  chronicas,  & typos quaitanj. 
rios  tollendos,  incerto  pondere,  cum  vino,  vel  aqua  tofacea  Patientibus  propinant, it 
fepe  citato  vehemcntiflimo  vomitu,  & temeritate adiuuante , febres folimntur,&fipi 
etiam  formidolofa  fymptomata  refultant . Hinc  difccndum  ell  omnia  Atramenta noj 
pra’parata,ad  mentem  Galeni, pluribus  in  locis, acria,  exedentia,  &aduremiaelltj^ 
Huic  fententite  accedit  Auicennas,  qui  verba  faciens  de  Atrametispronunciauit  Atta! 
menta,  fine  praiparatione,  elfe  nocua,  & pratfertim  Colcotar,  quod  pulmoni^  ventri, 
culo  eif  inimicum;  cum  qualitate  venenata  minime  careat. 

Itaq;  fymptomata  Chalcanthi  malignitatem  conlcquentia  erunt  tullis  ficca,  ncction 
phtfiifis,  & aliquando  totius  corporis  extenuatio.  Caufa  tullis  ficc.v  eft  caliditas,&lic. 
citas,  Chalcanthi  attenuans  materias  in  pulmone  contentas;  vndeoriturpollea  exolcc. 
ratio  obmaterierum  acrimoniam,  quam  ex  vi  adurente  Chalcanthi  contrahunt.  Prste.  [ 
rea  caliditas , & ficcitas  huius  veneni  abfuraens  humiditates  totius  corporis,  neceffatid 
illud  extenuant. 

In  expugnanda  hac  praua  Chalcanthi  qualitate , Authores  medici  pharmaca  coni, 
munia  cum  medelis  Arfenicifublimati,&calcis  pra’fl:antilIima,&cfficacifliinacoiiiei. 
dant.  Itaq;llatim  ab  initio  morbi, vomitum  prouocare  nituntur, vtmateriaveneficiu 
adhuc  in  ventriculo  contenta  educatur:  deinde  clyfteribus  procedendum  effe  autti. 
mantjVt eadem  materia  in  cellis  inteftinorum  ftabulansperfecelTum  purgetur.ltcnu 
frigida,  & humida alterantia  prtefcribunt.Rafisfcribens  ad  Almanforera,laccumfac. 
charo,  & butyrum  etiam  crudum  laudat.  Albucafis  non  folum  lac  cum  facchsro,  venin 
quoq;  faccharum  cum  oleo  rofaceo,& butyro  extollit.  Aiiicennas,in  hoc  cafu,a  ladeaL 
nIno,&  a fyrupo  de  Hylfopo  non  recedit.  Alij  tanquam  Bezaar  huius  veneni  luleb  vio« 
laceum  cum  aqua  violarum  deftillata  paratum  tanquam  efficaciifimum  prsdicant. 

VSVS  IN  MEDICINA. 

CH  AL  C AN  T H VM  in  medicina  tam  internis,  qua  externis  pharmacis  com- 
moditatis  plurimum  affert.  Natiuum  autem  Vitriolum  cuiufcuraq;  coloris, 8: 
fpccieirardin  vfu  medico  habetur,propter  nimiam  hominu  auaritiam,quimi- 
neras  exhauriunt,  nam  feftinantes  natura:  partum,  frudius  acerbos  colligunt,&  cupidi- 
tate maioris  lucri,  perfa-pe  eruut  terram  Vitrioli , antequam  natura  illud  in  aClum  pro- 
ducat, deinde  ex  eadem  terra  Vitriolum  coiftile  arte  eliciunt,  quemadmodum  in  Ro- 
brica  antecedenti  expofiiimus , & hsc  eft  ratio  potiffima  , propter  quam  Vitriolum M- 
tinum  nonreperiatur.  Vcriim  fi  aliqua  huius  portio  aliquando  videatur,  hacfetuatiir 
pro  oftentatione  apud  illos,  qui  facultati  Simplicium  operam  nauant.  Itaq;hocpn- 
paratum,pro  fingulari  arcano,  in  Germania,&  Viigaria,  prffcribiturvexatispcfte,qoE 
injillis  regionibus  fepecralTari  iolet.Praiparatur  vero  dum  foluiturin  aquarofarum,8: 
panno  percolatur,  deinde  ha;c  materia  in  vafe  vitreo  , penes  lentum  ignem,  ponituriH 
clonec  aqua  exhalet,  & , da  ta  occafione , d rachmam  huius  in  iure,  vel  vino,  & prafente 
febre,  in  aqua  Rofarum,vel  Gallcgce, maximo  auxilio& profpero  fuccellu,  Patientibus 
propinat.  R hafis  in  illo  opere , quod  Continens  vocatur , vbi  remedia  canitiei  dioui' 
gatjde  Chalcantho  loquitur  hunc  in  modum.  Retuht  mihi qmdim  amicus  meus,  ftdtp* 
quod  in  yotu fumpfit  drachmam  Vitrioli, ex  eo  dijjoluta fimt  vento  fu  ales  grojjle,  & c de f Itus,  cf  « 
inde  diminuti  fimt  cafillt  aWt,  qui  in  fio  capite  erant,  ex  quibus  verbis  colligendum  eft , uo® 
modo  Chalcanthum  elfe  canicici remedium , veriim  quoq;  id  abfq;  noxa , vt  medica- 
mentum internum, prarferibi  polfc.H.acfenccntiam  non  folum  inter  Arabes  Rhafisjfed 
etiam  inter  Grarcos  Diofeorides  eft  amplexus, qui  hac  verba  de  Chalcantho  protulit. 
Latasventris  tineas  necat,  drachma  pondere,  deuoratum,  aut  eum  meile  linciuspjontitus  ciet  d 
uerfiis  h^ufta  fungorum  venena  ex  aqua  potum  auxiliatur  . Ab  horum  fententia  recederu 
videtur  Galenus  3 qui  Chalcanthum  deuoratum  noxium  elfe,  & pharmacis  intero® 
permixtu  m nullo  modo  elfe  tutum  fcripfit . Quare,  in  conciliandis  horum  graniHino- 

ruin 


Mufei  Metall ici  Lib.  1 1 1. 


345 


jVrumauthotum  opinionibus,  aflerendiim erit  jChaicanthum  crudum, & nullo  artificio 
preparatum  maximo  Patientibus  nocumento  torcxu  eius  vis  erodens  obtundatur,tunc 
inedicamentis  internis permifceri  poffe  concedimus. Quandoquidem ipfe  etiam  Gale- 
nus Cakanthi  morsu  aceto  pluribus  diebus  contriti  proculdnbio  obtundi , & bonitate 
illius  augeri  diuulgauit.  Praterquamquod  Galenus, in  libro  de  Theriaca  ad  Pifonem, 
&in libro  de  vl'u  TheriacE  adPamphilianum,  Chakitidis  vft*meminit:  vndedifcen- 
dumeft  Atramenta,  inter  qua  recenfetur  Chakanthum,  corre(9a,&  praeparata,  tuto  in 
medicina  adminiftrari  polle.  Hxc  autem  multifariam  corriguntur ; quemadmodunL.j 
docuit  Galenus  agens  de  maferia;  medicinalis  praeparationejnamqjiuxta  illius  mentem, 
quadam  decoquuntur,  qupdam  aduruntur,  -Sr  qusdarn  lauantur.  Quinimo  idem  Gale- 
nus alibi  Atramenta  admixtione  aliorum , fed  praefertim  mellis  praeparauit . Id  quoq; 
Diofeorides,  Auicennas,&  Serapio pr^ftiterunt.  Quocirca  Atramentorum malitia_j 
aduftione,&frcqued  aquae rolarum  ablutione  optime  caftigabitur.  Hodie  multi  Phar- 
B macopsi, Chakantho  adalbedinem  torrefadto, deficiente  Chakitide  ,inTheriac;i_.< 
componenda,vtuntiir.  Thomas  etiam  Bouius  Empyricus  Veronenfis  Chakanthiim_j 
ad  pondus  drachmse  diffolutum  in  tribus  vncijs  aqu.^  communis,  & totidem  meli  is,  per 
fpat ium  quatuor  horarum,ante  prandium, aduerfiis  Plcurifim,& pellem praeferibebat: 
fiquidem,per  partes  fupernas,&  infernas,  elegantem  peccantium  humorum  purgatio- 
nem moIitur.Demum  clyfteribus  etiam  iuiedtum  cum  vino , Ifchiadis  doloribus  opitu- 
lari multi  referunt. 

Chalcanthum  medicamentis  externis  permixtum  aduerfus  innumeras  affedtiones 
adhibetur.  Primitus  Chakautho  in  oleo  d ilToluto  non  folum  Alopecia,  & Ophiafis  cu- 
ratur, verum  quoq;  capite  illito,  furfurationein  tolli , Galenus  ex  Archigene  prodidit, 
Multi  medici  illo  in  collyrijs  ad  oculorum  rubedinem  vtuntur. Deinde  crudis  in  ore_# 
natis  Galenus  ex  Archigene,  & Hera  elide, multo  ede  adiumento  tradid  it.Parirer  idem 
Galenus, iuxta  mentem  Afclepiadis,  & Scribonij  Largi,  pharmaca  Ozenas, Se  Polypos 
refpicientia  ex  Mifye,  Sorye,Chalc iride,  & Chakanthocondarc  publicauit.  Auicen- 
nasid  medicamenti ^nusnon  infrugiferum  proponit  ad  tollendos  fiduIaruracallos,& 
Cprafcrtimrtafi.Imffio  idem  in  aqua folutiim, Senatibus infufum  nobile  capipurgiuuw 
eiiadit;  quoniam,  annotante  Diofeoride,  fiia  acredine  dernutamenta  prouocat.  Gale- 
nus vero  ex  Afclepiadc  tradit,  Chalcanthum  ininutim  tritum  ,&  in  nares  arundine  in- 
fufflatH,  fanguinisprofluuium  cohibere:  hinc  fialloppius  virgas  ex  Chalcantho  lique, 
fado  format,vt  folo  tadlu,coerccat  fanguinem  ex  aliquo  loco  abdito  dimanantein,qu6 
velrnanusjvel  aliud  medicamentum  penetrare  nequeat.  Infuper  atfcdlibus  dentium,  Sc 
gingiuarum  ,necnonfa;tori  oris  Galenus  ex  Chitone,  Chalcanthum  auxiliari  fcripfft. 
Compofitio  autem  huius  medicaminis  condat  ex  squis  portionibus  Chalcanthi,  Alu- 
minis, putaminum  Mali  Punici  dulcis, qu:e  trita.  Se  leuigata  dentibus , Segingiuis, 
quando  opus  ed  , aifricentur,  dcmacho  tamen  iciuno,  deinde  vinoadringenti  os  ab- 
luatur. 

Componitur  etiam  vnguentumex  Chalcantho  dcfcripttim  a Cadore  Durante 
Herbario,  Se  eadem  deferiptio  habetur  apud  Ambrofium  Parcum,  quod  non  folum  ex- 
crefeetias  carnis  in  qualibet  corporis  parte  tollit,  fed  etiam  Carunculam  in  collo  vefi- 
Dc* nata dcprimit,atq;  eradicat.  Hinc  multi  Chirurgi  didicerunt  foiuere  Chalcanthum 
inaqiiarofacea,  vt  cariem fanarcnt,Se  vkeracuiulcumqjgencris gallica  ad  cicatricem 
perducerent. Bernardus  Penotus,in  Traffatu  dcfpccificisRcccptis,  ad  tollendos  Po- 
dagra:cruciatus,Chakathum,vel  V itrioluin  ronianum  in  aqua  marina  foluuim  coquit, 
deinde  lintea  in  hac  humefaida  partibus  affeSlis  fiepiiis  applicat.  Pariter  ex  hoc , pro 
partibus  ambudis.  Patientes  vtilitatem  iminenfam  accipiunt:  fiqnidcni  Diorcorides,6e 
Galenus  Atramemumferiptorium  in  hoc  aftciSu  commendant,  cum  illius  compolitio- 
nera  Chakathum  ingrediatur.Hanc  fententiam  dabiliuit  Ferne]iiisdicens;feii  igni,feu 
aqua  ,oleouc  feruenteambuda  fuerit  quarpiam  pars  corporis,  ardorem  extinguet , & 
inflammationem  fedabit  Atramentum  fcriptoriuin,  fiab  vdione  protinus  arripiatur , & 
exaqua  tepida  applicetur.  Non  erit  igitur  mirandum,  fi  quadam  mulieres  clinics  par- 
tes inflamataSjSc  prafertiin  crifipclatc  vexatas  atramento  feriptorio  liniant.  Auicenas 
krmone  habens  de  CoIcotare,nimiriim  de  Chalcantho,6c  Chaiciti,hocfimplex,&  cru- 
dum in  fcobemredaftum , Sc  viccribus  infperfum  probauit,  quoniam  additam  carnem 

ab 


Lih.2.d-^ 

comf.med. 

fergen. 

Comm. 
in  6,  lih. 
Hiff. 
morh.vulg. 
text.  I {I. 

Li.6.dr  7. 
de  Comj/, 
med.  Jcc, 
Icc. 


Lib. 

eomp.  med, 
fec.lse. 

Lih.6.d-.^ 

ccmp.med' 

Jec.loc, 

Lih.-^.de^ 

comp.med 

fecjoc. 


Lib.  5. 
comp.med, 
f.cjoc. 


Cap.  d-L. 

“Plantag. 

aquat. 


L.6.Meth, 

cop.20. 


Lib.  2.  trd- 
dtM.2.ciip. 
167. 


34^  Vlyfsis  AIdrouandi 

abfumat,& cicatricem  accdcfct,  Quocirca  Galenus,  ex  mente  Andromaclii,A(clcpH  ■ 
"eompmed,  ^ Her»,memorat  qu*dam  cmpJaftra  ad  vdcera  putrida , maligna, phagcdcnkVj' ' 

per  ren.  ci  chironia,  & diicpulotica,  qua;  cx  Milye,Clia]citidc,Sor  yc,&  Chakanthointcgtantiit 
' QL'i''"'mo3Pfoop‘^*’^'a'^ehirui-gicis,in  Medicorum  officinis  paratur  cmplailtumPi,' 

‘ ''  chakiteos,  aliter  Diapahiia  uuncupatuniiquamuis  hoc, neq;  Palmam, neqjGhalcitiu'' 

ob, raritatem,  recipiat.  Chalcitis  caim  Miiy,Sory,Melanteria,  & alia  huius  gcherisil 
Antiquis  cclebrata,hodie  nobis  fere  luntinco'gnita;idcdq;pro  Chalciti,  in  hoc  medi, 
camento , Cakanthmn  ci  affine  collocatur.  O.uemadmodmn  etiam  in  alijs  huius otjn; 

risrncdicaminibusChakhanthumtnunusSoryoSjMifyoSj&Mclanteric-Eobiicpo^tetii' 

quoniam  Iikc  omnia  inter  fe  connata  effe, in  Rubrica  antecedenti,  cxpofuimus.Deniiiij 
in  Scabie dcienda, & Cbakitide, addita  Cadmia  , in  aceto , quadraginta  dichiiscani. 
cularibus,  infufo,  medicamentum  pfoi  icumapud  Diofcoridcm,&PiiniumpaiabiturA 
fccundiim  GaJenum,  ex  Chalcantho,  & Chalcite,  addito  lithargyroconficiebatur.Pj. 
riter  lalloppiusreccnfens  cauteria  potentia  ignea,  Chakanthum,Mify,Chalciti!)ij 
Cmtmum  Cadmiam,  & Calcem  non  extinCiam  mcmoraticum  hac  ignis  caliditate’  referta  iiillancf 
excita?itu.  mationem  excitare  poffint.  Ex  virtutibus  Chakanthi  haClcnus  enarratis  elicicndisii 
iacultates  aqua  Chalcanthbfa,  qua  a viribus  aqua  aluminbla  non  irmltiim  cimidcnt 
nili  quod  iila  funt  multo  cfficaciores,quoniam,  lecundiim  Agricolam, infigniscaranij 
acrimonia  virtuti  aftringenti  eftcopuiatathincadpralidiamuItorumaffeCluunitn- 
hunrur.  Quapropter  RenodeusmcraorataquasSpadenfes,&  Pnccnfes Clialcathiqei. 
litate  refertas, qua  quodam  quali  miraculo  affeClus  deploratos  perfedlefanant. 

Chymiftaquatuorpracipuamcdicamenta  ex  Chalcantho  ,chyniicis  organis, di. 
ciunt, nimirum  Phlegma,  Spiritum,  Okum,&  SaJein,de  quorum  virtutibus  mirabiliu 
praxlicant . In  primis, leni  igne,  deflilian tes  Cbalcanthum,  feii  Vitriolum,  extrahunt 
Hkgnrn  Phlegma  amulans  elementum  aque : eft  enim  album,  clarum,  frigidum  ,&  inlipidum, 
Vitrioli,  confequentcrq;  fpiritus , faporis , & odoris  expers , quod  tam  iu  capiJlis  denigrandis,  I 
quam  in  vitijsorisauferendismagnificant.  Secudushumor  exdeftiilato  Vitriolopro. 
diensvocatur  aqua  Vitrioli  jautlpiritus  volatilis  cryfiallinus , & in  officinis  Spiritui 
Chaicanthi,  fapore , odore,  &valore  aprredidJo  phlegmate  diferepans, cum  mediifflj 
qiiamda  naturam  inter  Spiritu, & Oleum  pollideat  ifiquidem  odore  eftfuauis,fapote 
acidus  abfq;  fenfibiJi  acredine, & denique  valore  prardiiSinm  humorem  phlegmaticum, 
Sftrituf  & etiam  okumfuperat.  Hic  fpiritus  Chalcanthi,qtioniam  volatiliseft, facile  per  nw- 
ChnWithi,  tus  corporis  ad  cerebrum, ad  cor,  & ad  alia  vifcera  penetrat:quarc,ad  arcendam Epi- 
lepliarn,  Paralyfim  , cordis  palpitationem,  & morbos  vterinos  vtiliter  adhibetur.  In- 
mo  ad  inftarfyrupi  de  liiccoliuionum,  putredini.reliftit,& partium  tenuitateobta- 
(5fiones  hepatis,  & lienis  referat.  Interdum  huiusfpiritus  aliquot  gutta  florum  Cidio* 
rij  conferua:  permifccntur,  & euadit  medicamentumori  gratiflmuim,&ad  immodicim 
litim  extinguendam  cfficacillimum , Sin  iruiufmodi  guftar  fytupo  violaceo  addantur, 
eumdem  i ubiciindum3&  elegantem  colore, & fapore  pergratum  efficiuntjidemqiolcu® 
fulphuris  prarllarc  perhibetur. 

Tertium  medicamen,  quod  ex  deftillato  Chalcantho  egreditur , cft  oleum  amulans 
ignis  dementum , id  quoniam  maxima  ignis  violentia  ex  Colcotare  exit;  proptcrcu 
Colcotarinum  nuncupant  oleum ; e Ifq;  adeo  calidum  , vt  lignum  in  eo  politum  emittaiH 
fumumjnon  fccus  ac  fi  couflagi'aret,&  gullatura  ferit  Jinguam  non  feciis  ac  fiferrocan- 
Olcnm  f /-  ttente  tangeretur . Hoc  eft  verum, Sdegirrnuim  Vitrioli  oleum  , quo  Chymiftaauruiu, 
trieli,  ^gentum,  & ferrum  foluunt . Huius  pra’parandi  modum  Porta , Cardanus,Libauiiis, 
Croliurs,&  alijnuperi  Authores  affignant.  Chirurgiiliud  adhibentin  Vkeribus putri- 
dis, & deploratis  ,necnon  in  prmfcindcndiscancris,  & membris  corruptis.  Huius  opc 
eudlunc  porros,  verrucas, & cuiufcuriiqigencris  callos.  Bartholomcus  Maggius,inli[)to 
oc  vulnei  ibus  fdopetorum,  narrat  olemn  .Chalcanthi  conducere  ad  remoucndagrani 
puluens  pyri;  vuliieribus,&  cuti  imprcffii,  fi,  ipeciilo  luiiufmodioko  humefaao.nisde- 
fiant.  I raterca  infignis  huius  medicamenti  acredo,  aliqua  indullria,  remittitur, &p»- 
tiliimum  ems  phlegmate,  quod  primu  ex  deftillationeexierat ; hoc  enim  modo  caftig»- 
wm  multi  Medici  internis  etiam  ph.wmads  permifeent.  Bouius  Empyriciis  VeronenlB 
in  luo  FuJinine  aditerlus  medicos  puta ticios  rationales , poft  rationem  conficiendita- 
IUS  oki  allignatam,  docuit  etiam  modum  quamor , vel  qiiinq;  guttarum  pcrmiftfnda- 

riim 


Mufa:i  Metallici  Lib.lil.  34.7 

aquis  deftillatis  varias  partes  humani  corporis  refpicicmibus.  Quandoquidem_j 
cumaqua  Sampfuci,  Bugloffe,  vel  Mdiffx , capitis  dolorem , & vertiginem  curat , cum 
aquarofarum  febrem  continuam  exterminat,  cum  aqua  Fumaria;  fcabicm  delet,  cuitcj 
aqua  Acori,  vel Fa:nicu]i  memoriam  labilem  reftituit  ,cum  vino  cretico  obftrudfioncs 
aperit,  cum  aqua  Plantaginis  fluxum  alui  cohibet,  cumaqua  laduca:  fomnum  conci- 
liat, &fic  deinceps,  huiufmodi  oleo  cum  alijs  diuerfis  aquis  permixto  ,ca:tcris  morbis 
humanum  corpus  afflictantibus  mederi  pnofitetur:  proprium  enim  eft  Empyricorum  Emfyruo- 
vdle,  vnico  prtefidio,  omnes  regritudines  exterminare.Hatc  autem  omnia  a Bouio  reci-  yaremediA 
tata,  in  volumine  Clauis  Chymicre  etiam  exarata  leguntur. 

Quartum  medicamentum, quod  Cbymiftf  cxVitriolo  extrahunt,eft  Sal,quem  a gra- 
na fex,  cum  aqua  Melilfe,  pra;fcribunt,vt  affedtionem  colicam  expugnent, dolores  vte- 
rinos  diflipent,  Hydropicos  iuuent,  & languentem  appetitum  excitent ; namq; omnes 
crudos, Sevifeidos  humores  tunicis  ventriculi  adha'rentesdetergit,&ablumit.  Deinde 
B Chymifts  veluti  ex  Chaicantho,  deftillandi  arte, Phlegma,  Spirittmi,01eiim,&  Salem 
habuerunt,  rurfus  ha>c  quatuor  copulant,  vt  Inde refultet  (vt  ipfi  aiunt)  ClylTus  vitrio- 
latus,quem , ad  eliminandos  omnes  morbos, fpecificum  remedium  diuulgant,  cum  ex 
eorum  fententia , per  aluum , per  vomitum , per  fudorem , & per  lotium  noxios  humo- 
res trudat. 

Deniqsex  Vitriolo  parant  Tinduram elTentialem, Magifterium  Vitrioli , Lapidem  Magillerm 
Salamandricum,  vel  Elyxir,  Oleum  Vitrioli  compofitum  a Bernardo  Penoto  Aquita-  Vitrtoli. 
no deferiptum, Oleum  Vitrioli abfq; deftiIlatione,Aquam  Vitrioli  dellillatam,01eum 
Vitrioli  rubicundu,  Epilepfif  reludans  a Theophrafto  Paraceifo  deferiptum, & Oleum 
Vitrioli  potabile,  iuxta  opinionem  Zapata; ; quorumomnium  deferiptiones , & , ra;pa- 
rationes  apud  Milyum,  Libauium,&  Caneparium  leguntur.  His  addapius,  quod  multi 
Chymifta;,  in  parando  croco  Martis,  quamuis  perperam, Vitriolo  vtuntur,  dum  fumut 
quantitatem  fufficientem  Vitrioli  purificati,  dimidium  limatura:  ferri,  & omnia  molita,  croaisMtr 
&liccata  in  olla  ad  fornacem  reuerberij  collocant,&hanc  materiam  in  rubram  calcem  quomo^ 
tranfmutatam,  Crocum  martis  vocitant.  Optimustamen  Martis  crocus  a peritis  Phar-  j. 

C niacopicis  abfq;  Chaicantho  conficitur,  ^ 

VSVS  IN  VARIIS. 

CHALCANTHO,  feu Vitriolo fadido,&tertirEfpecici,varij  Artifices, nem- 
, pe Pidfores, &Infedores  vtuntur.  Quinimo  in  Officina  infedforia  maximum 
' habet  vfum,  dum  non  folum  panni  hoc  denigrentur,  fed  etiam  illi  obfcuran- 
tur, qui  radice  Rubia;  fuerunt  infedti,  quoniam  illos  decoquunt  in  aqua,  in  qua  Vitrio- 
Inm prius liquefadum  fuerit.  Cceteriiranon  modo  pantios,fcdcapiJIosquoq;denigrat: 

Quocirca  Vegetius,  ad  hoc  peragendum  opus,  recipit  feptem  fcrupulos  Chalcanthi; 
quatuor  fucci  Rhododaphnidis,  & cum  quantitate  fufficienti  febi  caprini  linimentum 
componit.  Item,  ob  nigredinem,  quam  rebus  communicare  folet,  ludus,tcftc  Cardano,  Linimemti 
aduerlus  conuiuas  fic paratur:  lintea,  & mappa;  puluere  Chalcanthi  inficiuntur, quiu_*  Adcupillos. 
Dfiimn  candorem  n.on  amittunt,  deinde  manus  lota;  horum  contadiu  nigrs  cuadunt.  Am 
plius,obinfignemnigredinem,atrametumfcriptorium  abfq;  Vitriolo  non pra;paratur. 

Idolim  ex  fuligine, gummi, glutine  taurino,  & Chaicantho  conficiebatur.  Hodiein_a 
nollrisPharmacopolijs  diuerfie  habentur  huius  deferiptionesi  vna  tamen  &yaldcco- 
munis  eft,  qusGallas,Vitriolum,Gummi,&  Vinum  recipitjquoruiiiingrcdientiu  quan- 
titatem fequentes  verficuli  indicabunt. 

Sit  Chalcanthi  quartayjhnis  tantum  vncia  Cummi 
I ntegra  fit  GalU  fuper addas  ocio  Ealerm. 

Verhm  magna  admiratione  dignum  eft,quomodo  Chalcanthumhaudquaquamni-  AtramemTt 
grum  poffit  alijs  rebus, & prsfertim  atramento  feriptorio  nigredinem  communicarc_j:  feriptorium 
fic  enim, quod  non  habet,  CEteris  impertiri  videtur.  Caufa  autem  naturalis  huius  eife-  cx  qmbus 
eft,  quia  fuccus  eft  denfus,  & cx  partibus  tenuibus,  &aduftis  conflat;  propterea  in  confiet. 
humida  folutus  fubftantia  lutnen  prohibet,  & nigrorem  producit. 

Quidam  ad  formandos  charasfteres  cito  euanelcentes,  Chaicantho  in  fpiritum  reda- 

<lfo, 


4 


Vljfsis  AIdrouandi 

dto,  & hiimida.’,  ten acique  materi*  permixto  ici  prsftare  conantur.  Qiiando  autem fot,  t 
mare  volunt  charatoes,  chartam  corrodentes , oJeiim  Vitrioli  atramento  fetipton, 
addunt,  nam  paucis  diebus , cxufta  charta,  Jitter*  feript*  pereunt . Idcirco  ChymiHt 

hocvtuntur,  dum  aquas  ardentes,  & corrofiuas  fabricant.  Gemmarij,  referente  Anfel. 

/.Aa.at-j  mo  Boetio,  vtTurcoidi colorem  amilTum  rcftiruanr,  variaadhibentartificiajfeJi,,, 
f>/.  ter  alia , hoc  eft  prpftantiffimum,  fi , Oleo  Chalcanthi , cutis  gemma;  fuperior  exedatat' 

nam  fubicaus  color  gemmam  ckgan tiorem  reddit . Infuper  Chymici , ad  tingendim’ 
& figendum  Mercurium,  aqua  ex  Halinitro,&  Vitriolo  Romano  deftillatavtnntat' 
Deinde  ex  Sale  communi , & Chalcantho  Romano  elicitur  aqua,  in  qua , annotamtj 
VuccheriOjOfliunacerata  mollia  euadunt. 

Poftrem6fiint,qui  velint  ignem  perpetuum  Antiquorum  fine  fomite  Chalcathiprj. 
parari  minime  poflc:hic  enim  ignis  non  folum  in  lucernis  fepulchralibus , fcd  etiauiin 
Vidlori*  perpetuo  ardebat,  ciq;  Virgines  Vcftales  erant  facrat?,  vt  perpemutni 
Secr.  Jum  ignem  cuftodirent.  Huius  etiam  meminit  VirgiJins,  quando  cecinit. 

Ltb  i.Ae-  ^i.ter>mmq;iidytis dffert fcnetral:hiis ignem.  j 

r.etd,  Ganeparius  autem  in  libro  dc  Atramentis, liquorem  hunc  ignis  perpetui  fomitenu 

parari  hunc  in  modum  fcripfit.  Sumantur  tres  fitiilylotij  putrcfa.dii,  in  quo  fex  Ifc 
Chalcanthi  Romani  foluta:  triduo  infundantur;  deinde,  leui  igne  organis  vitreis  dettil' 
Icntur,  nam  egredietur  pars  tenuior,  &halitiiofa,inftarfpum*,  quctrurfusdellillatio. 
ne  leui  igne  rcdiificandaeft,  quia  tunc  exibit  fpirituslotij  cum  fpiritu  Vitrioli, inlltt 
Tomes  Salis,  qui  in  notia  ampulla  reponatur,  altera  fiibiedlaftipatisiundii!ris,&ignisaiigea. 
t“>sdonec  Sal  afcendat,feptiefq;  huius  Salis  fublimatio  repetatur;  deinde  libra  hii« 
Salis  addatur  vncijs  tribusTalci  minutim  moliti,cum  lapillis  fluminis  infacculo,vtmo. 
ris  cft,poftea  ter  fublimetur  per  balneum  maris, &foluetur  inftar  olei  viridis, quodpet- 
petud  arderc  perhibetur. 

DE  CHRYSOCOLLA. 

Cap.  Vll.  5 

ETYMVM,  DiFFERENTIiE, 

& V fus. 


R Y S O C O L L A,  quf  ab  iilis  fuccis  concretis  non  recedit, quosvt- 
e potiflimum  srari*  producere  folent,  id  nominis  apud  Grscos  obti. 
uit,quia  fit  tS  ;i;p(.<rs*oAAa,nempcaurigluten,  quo  aurum  auro  co- 
'ulatur.  Hac  Chryfocolla duplex eft  natiua, & faciicia.QuamuisGrf- 
i hoc  nomen  primo  fadticia:  impofuerint , quam  Romani  Satiternaffl 
ppellarunt.  Natiiiain  venis  metallorum  generatur,  dura  materiame- 
tallica  imbribus  humefadiaficcatur.  Id  nobis  vafa  *nca  manifeftarepoflimt, quaJiiiB 
madcfadla  cum.  fuerint,  iuCgni  viriditate  efflorefeunt.  Itaq;  natiua  in  fibris, & vcnisine- 
tallorum  plerumq;  arenffimilisinueniair,autadh*rens  m.itcri.-e  mctallicE,  abrafaj 
tamen  eiufdemarene  fimilitudinem refert. Nam  quado  aqu.i;materiasroeta]iicaslaii- 
Zr.jj.r.y.  bunt,tmic  ChryfocolJa  pulueri  fimilisnaturaliterfubfidit . Pliniustamen  id  hominum 
cura,  & induftria  fafliimfuifrefcribit, nimirum  immiflisin  venam  metallorum  aquis 
len  ter  tota  hy  eme  vfq;  in  limium  menfem,  deinde  lunio,  & Iulio  ficcatis. 

Ltb,  33.  Nafeitur  omnis  Chryfocolla  natiua  in  metallis  Ktarijs,  quoniam  ex folo are proiiiti 
«/.I . HEqiie  obftat  fententia  Plini  j,  qui  aliquando  feriptum  reliquit  in  aurarijs  etiam  meal- 

lis  Cliry  focolJam  generari , &hac  de  caufa  hanc  auri  faniemindigitauit;  fiquidenu 
h*c  etiam  in  argentarijs,  & plumbarijs  producitur,  quotiefcumq;  huiufraodiven^Dic- 
tallic*  nonnihil  aris  participauerint. 

Color  natiua  ChryfocolJa;  eft  viridis,fuis  tamen  diftindus  gradibus;  nam  alia  into 
Smaragdi  fa  tiirate  viret,  alia  eft  viridi  colore  diluto  referta,  quam  vilifliinam  diuulgfc 

alia 


Mufd  Metallici  Lib.  III. 


34P 


A alia  demimi,  inter  has,  rnediutn  coloris,  & bonitatis  locum  occupat. 

Chryfocolla  fadtitia  dupkxconftituitur , altera  fiebat  cx  natiua  dura,  deinde  lutea 

herba  tingebatur:  idcirco  herbacea  nominata  fuit,  necnono(!o,S;7/5,  ab  qrui  colore  I^erba  lu- 

poiius  quia , inftar  granorum  Orobi,  formaretur . Huius  conficienda:  rationem  Plinius 

ahignauit,quaPiblores.vtebantur,  hodie  hac  caremus. Altera  fadiicia  Santerna  a Lati- 
nis fuit  appellata,  qua,  ad  mentem  Plinij,  cypria  ,Trugine,&  pueri  impubis  vrina,addi- 
to  Nitro,  temperatur,  & cyprio  are,  cyprijfqjmortarijs  teritur.  Galenus  vero  hanc  ex 
.trugine,  & vrina  tatum  componi  fcripfit.  Id  autem  genus  a Diofeoride  in  genere  erugi-  ■'< 

numreponitur,  eoq;  aurum  ab  Aurificibus  ferruminari  traditur  j & alio  in  loco  retulit 
parariexvrina.pueriimpubis,&cypriocreferruraenauri(iW  ts  j-puals*  «oMa)nulIa 
Nitri  mentione  facta.  Eft  etiam  aliud  fafficip  Chryfocollp  genus  c nitro  confedura_.s, 
quod  tamen  nihil  Kruginis  continet:  hoc  hodierni  Aurifices,  loco  Chryfocolla:,  vtun- 
tur,  Boracem  Barbari  nuncupant , & inter  Nitri  genera  a nobis  fuit  memoratum. 

Varius  Chryfocolte  apud  V eteres  fuit  vfus,  primo  ad  aurum  glutinandum,  vnde_j 
nomen  fibi  comparaui  , deinde  ad  pingendum , & tandem  ad  medicandum  . Vis  enim 
illius  aftringens,  calefaciens,&  o»5i7iKneft,debetq;  in  eorum  numero  medicamentorum 
5 collocari,qux,  in  modica  quantitate  fumpta,  vomitum  prouocant,&  in  maiufciila  dofi 
interficere poiTunt.  Demum  olim  in  fpediaciilis  Chryfocollam  fuifle  adhibitam,  author  ^ 3- 
cll  Plinius,  qui  aliquandoprotulit  hsc  verba.  r'ifitmr];Um  cft,  Neroms  Prinaptsjfoctaai-  "/-J- 
lis , arem  Circi  ChryJocolU  Herui,  cum  itfe  concolori  panno  aurigat  urus  cjfet , introducta  Optfiatm 
turh. 


JEQ.V1VOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM: 


quodCrsci  vocant.  Apud  Arabes  vocabitur  Lazuli,  quoniam 
hac  voce  colorem  carruleum  indicant : vndefortaffis  prodit  Azurum  a- 
pud  Italos,  quo  fimilem  colorem  fignificant,  & quoniam  hoc  genus  co- 
loris tranfmarc  ad  nos  adiiehitur:  propterea  vulgo  Azurum  vltramari- 
numnuncupatur : fuccus  eft  concretusChryfocolIre  adeo  affinis,  & co- 


gnatus; vthi  duo  fucci  fspiffimefimul  nati,  & concreti,  vni , eidemque  materia’  me- 
talliciadharentes in fodinisinueniantur . Immd quandoq; alter  horum  fuccorunu^i 
alterum  inclufum  compleflitur  j vbi  modo  plus  Carulei , modo  plus  Chryfocolla  con- 
creuiffe  videtur. 

AtquoniamkvaVsapudGracosvariafiguificatalegetibusobfcuritatem  parere  pof-  Cyaniauui 
funpnos  in  prafentia  hanc  a:qiiiiiocationem  explicare  decreuimus  Primitus  Cyanos  uocatio. 
tftfloris  nomen  in  Agro  Frumentario  nafcentis,  quem  Herbarij  Italici  Graculam  vo- 
cant,quafiinfinuare  velint  hanc  plantam  non  vulgari,  fed  graco  nomine  fui  ffic  dona-  Graculis 
)tam.  Cyanosquoq;apudAriftotelem,cftnomcn  illius  anis,  quam  multi  P3fferem_j  herba. 
folitarium  indigitant.  Hefychius  xutcov  aquam  marinam,  taoquam  cxrulcam  exponit. 

Sed,quod  maiorem  nobis  parit  difficultatem,  eftaliaduplex  huius  vocis  fignificatio. 

Etenim  Cyanus  vocatur  ille  fuccus  in  metallis  concretus  cornici  coloris,d  c quo  iu  prf- 
fentianobis  habetur  fermo,necno Gemma, feu  lapis  ab  hoc  fucco  valde  diuerfus:  qua- 

re,vocisCyaninonintelIe(ftahomonymia,multosinerroreminduxit,quifucaimhuc  - , a 

cumgcmma,vellapideconfunderunt. Notandum  eft  igitur  Cyanum  efle  lapidem  au- 
rcisaliquandoarenisconfperfum,  Arabibus  lapidem  Lazuli  nuncupatum  ;eire  quoq;  7^” 

fuccum  metallicum,  de  quo  in  pra:fenti  agitur.  Plinius  hniufmodifuccum  latina  voce  t' , 
Cwuleu,  Gemmam  vero,  feu  lapidem,  fcruatadiiftionegr:Bca,Cyanoncognominauit.  ^ G 3’"* 
Ideofunt  hallucinati  ,qui  Plinio,  his  duabus  vocibus,  vnam,  &cadem  rem  intelleiSam  ^ 
fuiffe  crediderunt. 


DE  CiERVLEO,  QVOD  CYANON 


C 


vERVLEVM,  quafi  Csluleum^atmulaturenim  colorem  caleftem) 


Gg 


Kam 


^50  Vlyfsis  AIdrouandi 

Li  57  ro  Nam, diligenter animaducrtentes  verba PlinijjinuenientipfumvocaffeCTOleijBt 

arenam, 5rintercoloresrepofui(re,&Cyanonintergemmasrccenfuiffe,  inmaresl^ 

minafq;  diftra:>;'re,  & fapphiri  fimilem  conftituifle.  Neq;  degemma,  aut  lapide  vctbi 
fecit  Diofcorides:  quemadmodum  illius  verba  oftendunt . C^uleummfiitminc^p,,^ 
^irarijsmeulLts,cofiofiusveroex  litprditirem,i]mamucmtnr fecundum  cjuofdim  Umimm» 

ftecus . Galenus  quoq;  Cyanon  inter  medicamenta  metallica  repofuit , Theophraftus 
arenae  fimilem  dixit,  Plinius  arenam  fimplicirer  nuiicupaurt.  vnde  hos  omnes  Authores 
de  fiicco , & non  de  gemma,  vel  lapide  locutos  fuiffe  intelligimus . Prpdiaisaddi. 
Tiirche/tu  mus, quddgemmam, quam  Gemmarij  Turchoidem  ,Turchefiam,  vel  Tutchinanu 
zemmi.  fortaffis  aloconataliappellitant,nuperi  quidem  Authores, ob  colorem  caeruleum, Cya. 
non  quoq;  indigitarunt. 

DIFFERENTIiE. 

THEOPHRASTVS,  in  libro  de  lapidibus,  duo  Ctrulei  gcneraconftituercj 
videtur , nempe  natiuum  ,&  faditium . Alij  Graeci,  tria  Cyani  genera invfi  1 
nationibus  d iftinda  proponunt,nimirum  duo  natiua,Scythicum,&  Cypriim, 
Fadiicium  vnum,  nempe  Aegyptium,  quod  praesteris  maxime  probatur.Vitruuiusi 
Pliniusalia  duo,  fcilicet Puteolanum, & Hifpanienfe  addiderunt.  QuinimdAnoiiy. 
mus  quidam  Grscus  monimentis  mandauit , Carthaginenfes  huius  fucci  natiuumgti 
nus  habaifle,  quod  ex  metallis  Infulae  Damonefi  eruebatur . Affertur  tamen  terra  ilL 
mineralis  a Toftato  memorata,quam  Vulgus  Azurinum  vocat  ad  pingendasiinagincs, 
lofuec.x%.  & litteras  idoneum  , & alij  appellant  Az.mt>  O'  c^cre.  Hodie  enim  Acre  vocatur,  quod 

Acaron  in  facris  Biblijs  d icitur. 

Fadiicij  Carruleimultsaffignantur  differentis,  & ex  his  aliqua;  natiuisfuntprrfan. 
tiores.  Csruleum  Aegyptium  olim  laudatiffimum, cuius  temperationes  Vittuuiuspri. 
hirj.xJr-  inuentas  fuiffe  docet,  apud  quem  vari®  huius  parati  di  rationes  leguntur.  Dein- 
chitec.caf.  & Veftorius  Puteolis  facienduminftituit;  & in  Hifpania  arte  fieri  folitum,liic 
verba  Piinij  oftendunt.  Accefstt  ptio  fcilicet  Scythico,  & Cyprio,  qua:  Cara- 

Lih,  jgj  genera  ante  memorata  PuteoUnum,  de  Hifpumenfe  uremtihicmfciufU.  Hinct 

^3-  miraridebemus  Agricolam  virum  rei  meta  lic®  peritiffimura  , qui  Hifpanienfe  adge. 

neranatiua  reduxit.  Csteriim  Csrulei  varios  conficiendi  modos,  apud  eumdemAgri. 
colam,  curiofusledlor  legere  poterit.Nuperi  Piclores,  deficiente  hoc  csruleo,  ex  lapi- 
de lazulifimile  prsparant.  Penes  Ciuitatem  Volterrs,  qusdamgleb®  terra ccraki 
inueniuntur,  ex  quibus  Piftores  Cfruleum  etiam  fibi  componunt.  Tandem  dilcre- 
pat  Csruleum  colore  csruleo , quoniam  alterum  altero,  vel  obfcurius , vel  candidos 
obferuatur. 

GENERATIO,  ET  LOCVS. 

Nat  I V VM  Csruleum  producitur,  quotiefcumq;  humor  falfuSj&acidusiM- 
teriam metallicam  erolerit.  Reperiturin  venis,  autfibrismetaIlonim,autptr 
fe  arenf  dure,  vel  fabuloni  fimile,  aut  abraditur  a materia  metallica,  qua  pk-" 
rumq;  arens  affimilaturjfed  vis  ingens  caloris  Cfruleum  arens  fimillimum  efficit.  Ef- 
foditur autem  omne  Csruleum  ex  metallis,  non  folhm  srarijs,  quamuis  Diofeoridests 
arena  litorali  in  Cypro  olim  generari  voluerit.  Eft  tamen  magis  verifimile  in  cauernis 
Cypri , quas  marini  fludfus  effodiendo  fecerant,  circa  venas  metallicas  concreuilTe,® 
quibus  poftmodum  Csruleum  huiufmodi  natum  erueretur.  Sed  aduertenduB  4 
quod  huiufmodi  fuccus  probe  a natura  concodlus,  & ita  duratus,  vt  inftar  gcmmim- 
tcat,poflit  iure  merito  gemma  nuncupari:quemadmodum  in  Samothratia  gemma,^f- 
pide  Thracio  eucnire  lolct,quiob  duritiem  inter  lapides,  & quidem gemnwsaPl®® 
Zitpis  Tthru  recenfentur:  cum  tamen  omnis  eorum  materia  ex  puro(vt  noftra  fertfententia}bin"®‘ 
cmsqudis,  ne  conflet.  Suntenimnil  aliud,nifi fuccus  bituminofus  in  fpecielapidis  dcnfatus.ld® 
credendum  eft  lapidi  cyaneo,vel  Lazuli  cotingere  pofle,  qui  proculdubid  nil  aliud  eB) 


Mufei  Metallici  Lib.  III.  2<i 

Aquam/uccus  ci’rulcus  in  lapidem  concretus:  idcirco,  lapidis  nomine,paffim  vce'tat  ir 
cuai tamen  ratione  origmis,  & modi  generation  is,  inter  fuccos  concretos  connumera- 
ri poflit. 

FACVLTAS,  ET  VS  VS. 

CjERVLEVM  facultatem  mixtam,  nimirum  acrem, & parum  aftringentem  pofli- 

det.  C^ocirca  Diofeorides  h*c  verba  in  textu  graico  protulit. lib  s c.t 

7*s-«A7<*»i’,ti^MfTpi'a5<oi3'T<*nf,ideft  vim  habet  reprimentem, & modice  eroden-  ros 
tem, Galenus  quoq;  Diolcoridisfententia:accedit,duminquit:acrisfacuItatis,detra-  1’.  - 

heitdi,  & digerendi  maioris,  quam  Cinnabari,  particeps  eft  etiam  aftridiionis  Galenus  r '^'  ’ ‘ 

hocinioco, per aafla/pefpnitcTdraMirjintelligit  facultatem medicaminis,qua caro  fuper 

ctefeens  imminuitur,  detrahitur,  & pars  ad  flatum  naturalem  reducitur.  Neq;  id 

humorumdetraiaione,feueuacuationeidintelligendumeflecenfemus,vt  Matthiolus 

admonere  vifus eft  j hancqinoftramftabilimus  fententiam,  quoniam  Galenus  in  textu 
B grsco,ftatiraadditdla(P5(.»ti)*;ietanquam  verbum  squiualens.  Eft  autem  JiatioW/aof 
medicamentum,  quod  latenter  digerit,atq;  difeutit.  Immd  alibi  Galenus  prodidit  hxc 

verba:funtinterfepticaqu®dam,qu*vocant*«9ipm*a,ijrqjvtuntur.idinducendam 

vkeribus  excrefeentibus  cicatricem.  Hac  Galeni  verba  fatis  mon ftrant,  quid , per 

thereticapharmaca,hisinlocisintelligendumfit.  Neq.  conflat  quomodo  Matthiolus 

«hoc  Galeni  loco  elicere  velit  purgantem  Cyani, feu  Csrulei  facultatem  noninco! 
gnitam  fuifle  Galeno.  Huic  lapidi  Arabes  aiquam  cum  Armenio  ducend.T  mclancholi* 
virtutem aflignant:  idcirco  ex  hocin  Pharmacopolijs  pilula;  componuntur ; fed  graui- 
terpuniendieflentilli  Medicamentarij,qui,in  his  componcndis,loco  lapidis  Lazuli 
CsEtuleofaiXicio  vtuntur.  ’ 

DE  ARMENIO. 

Cap.  IX. 

RMENIVM , quod  Armeniacum  vocat  Galenus,  eftfuccus  pariter  me- 
tallicus a Cyano,  nili  candore  modico,  dilcrepans ; cu  htiiufmodi  fuc, 

cus  (Scipfec^rulei  fit  coloris,  vt  reflatur  Diofeorides,  qui  in  textu  era;-  J-"/- 
co  id  ti  ApaM“«v«»'o»eflefcribit.  QuamuisPliniusa  Diofeoride  diflen, 
tire  videatur,  dum  inquit : optimum  efle,quod  maxime  vireat  commu-  i 'S- 
nicato  colore  cum  c^ruleo;  idem  Author  mox  addit  h*c  verba:  a C^- 
tuleo  diftat  cadore  mod ico,  qui  teneriorem  hunc  colorem  efficit.Ioannes  autem  Mcfuc 
nielioiem  eflepronunciateum  Armenium  lapidem;qui  colorem  medium  inter  viridem, 

& obfcurum  participat,  & qui  macularum  diftimSiones  partim  virides,&  partira  nigras 
oflendit.HarcAuthorum  varietas  maximam  parit  legentibus  diificultatem , in  digno- 
fecndo  Antiquorum  Armenio.  Hinc  forte  aflerendum  erit  non  vnicum,&  perpetuo  c6- 
fiantem  Armenio  fuifle  colorem,  aut  modo  hunc,  modo  illum  colorem , pro  statum  & 
Dopinionura  diuerfitate , in  Armenio  commendatum  fuifle . Nam  Diofeoridi , & Plinio  Armemf 
genuinum  Armeniu  ignotum  fuifle  non  debemus  affirmare.  PrstercaconftatapudRo-  color  anis. 
manos, interpigmenta,Vitruuio,&Plinioauthoribus,fuilTevfitatiffimum.  Neqjmi-  " 

randum  eft  a Diofeoride,  & PJinio  Armenium  inter  lapides  rccenfcri,  cum  nos  fuccum 
metallicum  efle  dixerimus ; quandoquidem  notandum  eft, quod  Diofeorides  eodem— 5 
fenfulapidem  vocauit  Armenium,  quo  & Indicum  in  fequenti  capite  appellauit , nimi- 
rum a lapidea  duritie,  & tamen  Indicum  herbs  fuccum  efle  eodem  loco  docuit . Mefuc 
quoqj  Armenium  probat,  quod  in  lapidis  termino  facile  non  foluacur:  neq;  in  pulue- 
rem  redigatur. 

Sapore  Armenium  a Csruleo  diferepat  i nam  quamuis  ei,  vt  Csrulco  mixtus  fit ; ni- 
hilotninus  aliquantulum  acre  eft,  & minime  aftringit.  Differt  etiam  loco , quoniam  ex  So/or. 
Armenia  tantu  (dc  legitimo  enim  loquimur, cuius  apud  V cteresffitmeiUio)affertur;cum 

Gg  * vicil- 


Viyfsis  AldroLiandi 

vicilTim  Caeruleum  multis  in  locis  iniieniri  foleat.  Quare  Armenium  polTamusappeiijfjj 


Cierulcuin  apud  Armenos  genitum.  ^ j-  ,■ 

Quoad  vfum  medicum  j Armenium  virtute  abftergendj  ^ 8c  facultate  bilis  atra? pi]| 
ganda?  potitur.  Huius  virtutis  licet  Galenus^  & alij  Anticjuiores  non  meminerint, po{|e 
riorestamen  Gr^ci  jVt  Alexander  TralianuSj  Paulus ^^iginetaj&yptiusj  necnontotj 
Arabum  familia  id  monimentis  mandarunt. 


DE  yERVGINE,  ET  FERRVGlNE. 


exiguK  tant  um  quantitatis  circa  lapidss  a-rbfos  efflorefeit;  fecundum  c quodamfpccii, 
afftiuis Canicula? diebus, probi  coIoris,&  copiofum,fed  vitiofumdcftilkt.Eft,&termii 
«ruginis  genus,  quod  a fimi  litudine  vermium  (tnaAiiita  Diofeorides  nominauit.  AtDi- 
lechampiusin  Annotationibus  ad  Plinium  legit*o/A;«a,quafiinpJacentiilas,&veltiti 
in  rotundos,  & exiguos  panes  formatum;  & huius  erroris  authorem  citatPIinium.Tcx. 
tus  autem  Diofeoridis , qui  Plinium  fefellit,  fic  fe  habet.  Donec drugixis  colore 
mentorum  fiat  crajstcie;  tunc  f laeentulas  Rhoiijs  limiks formato,  & recondito.  Plinij  autcm  ver- 
ba  funt  hac.  Tentur  autem,  donec  •viride  fiat,  contrahaUfyf  fe  vermiculorum  fj)eae-,vndc  i'm- 
mcn.  Hic  animaduertendura  cft  ,quod  Plinius  ftudio  tacuit  Rhodiorum  vocabulum, 
cum  explicare  nelcieret, quales  Rhodij  vermes  elTent.Diofcorides  igitur  non  expeaan.t 
dum  efle  iubet,  donec  hoc  genus  aruginis  in  vermiculos  fe  fc  c6trahat,vt  Plinius intcl- 
lexit,  fcd  cum  fatis  ipifla  fit, manibus  formari  h . rcMixa  podiaKou  oVoiKC.quod  deveraii. 


Ld.j.  Jr.  bus  no  eft  exponendu ; fiebat  enim  apud  Rhodios probatiffima  arugo  in  exiguos pants 
chitec.caf.  formata, vtannotauit Vitruuius , qui  pofteaquam CcrullaapucfRhQdiosconlicicad* 


modum  alfignaflet,  eadem,  inquit,rationd,  circa  lamellas  areas  verfantesefBngunt,m 
ginem,quaaruca  appellatur . Ideo  ex  hc c V itruuij  loco  fatis  conftat  quid  Diofeori. 
des,  per  noRhiaoL-  pcdidnou  cuo'tH(  intelligcre  voluerit.  Errant  igitur,  qui 
male  interpretantur  non  placentas  e Rhodo  Iniula,  fed  paflillos  ocularios  exroliscon- 
fedfos,ad  quem  vfum,paftilli  etiam  ex  arugine  parabantur.Quocircaex  hailcnus didis 
manifcftarium  euafit  Plinium  in  exploranda  hac  Diofeoridis  lententia, hallucinatuiiu 
fuilTe,  dum  corrupto  exemplari  vfus  eft. 


Praterea  fadficia  aruginis  tria  fimiliter genera  oftenduntur;  vel  enim  abraditurali 
orF.neginis  arc,quod  Graci  iinflat  appellant,vcl  in  paftillos,&  placetulas(ex  Dalechampijfentctia, 
faBicia  nara  omnes  alij  Authores  Plinium  fecuti,in  vermes  habent)formatur:  vel  ab  OpificitoH 
Jpecies.  paratur  mortario,  & piftillo  C iprij  aris,  cura  vrina  pueri  impubis,  qua  auru  fcmifflina- 

tur.  Hancfpeciem  nomine Chryfocolla,  vel  Boracisfuperiusro.emorauinius.  Colw 


quandanon  foliim  tenera,  fed  etiam  dura  carne. 

Ferrugo,  fcu  Rubibo  ferri,  veluti  arugo  aris  eft  vitiu,&  fcabres  quadam,qua  fern® 


& coria  tingunt.  Noftri  vero  Coriarijin  Italia, ferrum  vetus,  & rubiginofum in vi® 
putrefaciunt, quo  deinde  coria  nigro  colore  inficiunt . Hac  TelcphumTanalfc  AchiUd 
perhibetur,  qui  propterca  apud  Veteres  e gladio  decutiens  rubiginem  pingebatur' 
Rubigo  aquiuocatione  non  caret,  eft  enim  malum  calefte , & communis  Vinearuffl) 
& frugum  pcftis,  cuius  gratia,  Rubigalia  apud  Romanos  a Numa  Pompilio  inftitu'^ 


tur, nempe natiua,&fadticia  . Prima  eft  fuccus metallicus  iinrrari) 


^fuc/u  metallis  concretus,qui  generatur,dum fuccus  vchememeracidusiris 

gua.  materiamcroferitihuiusduogeneraDiofcorides  in  CyprijsErarijsconftituit.Priinim 


asruginis  in  cmmleo  eft  fiibcandidus,  fapore  eft  acris,  & infigni  facultate  potitur, inii- 


— j ^ — — .-w.»  w v.w». j -j  - 

j-errugo  pumorccoritadium  infeftatur.  Color  illi  ineft  ruber,  fed  nigredine  permixtus;  vndetii- 
ijuta  , & gjginjsetijtnnQjjjgp  inuenit  Vis  illius,  inftar  Chalcanthi,eft  aftringens, minus  tamen 
qua  D,  erodes,  qua  de  caufa  hodie  in  Germania  futores  illam  in  tenuiori  Cereuifia  diifoluunti 


fue- 


.Mufd Metallici  Lib.!!!. 


35S 


Lib.  1. 
TM. 

De  Vonto 


Afuerunr/Grscihocmalum  vocant  de  hoc  Ouidiusfic  loquitur. 

Jnteren  crefciit  fcahrx  rtihiginis  expers, 
tiec  Ultio  Cstlipdlent  sgrit  figes. 

Quocirca  per  metaphoram  apud  eumdem  Authorcm  lic  dicitur. 

Roditur  vtfcuhm  pojitum  rubigine ferrum. 

Namque  vdud  Rubigo  ferrum  exedit,  & paulatim  confumitjpariter  hfc  peftis  fer>etem 

cflirit,  & omnem  meflis/pem  adimit.  Id  nobis  idem  Poeta  iniinuat  hoc  verfu. 

Et  teneras  figet  es , ^ferrurtt  dmpleciitur  acre,  ^ 

Hinc  originem  duxit  Rubigus,apud  Varronem, vnus  e duodecim  Dijs  Agricolarum,  Tiiii. 
&Ruga  Dea  apud  Ouidium,&apudDiuum  Auguftinum  de  Ciuitate  Dehquibus  An-  Li.i.dere 
tiqui laetificabant,  ne  rubigo  fegetem , & arbores  confumeret.  (Quamobrem  huiufmodi  rui. 
facrificiaRubigaliadia:a,feu  potius  Feri* in  honoremRubigi  Dei  VII.  Kalend.Maias  Lib.A.cap. 
«lebrabantur,vt  Rubiginem  a campis  auertereticum  eo  potiffimiim  tempore  huiufmo-  ji. 

B di  labes  fegetem  corrumpere  folcat.  ‘ ' 

DE  S7CCIS  CONCRETIS  PINGVIBVS, 

& primum  de  Auripigmento.  Cap.  XJ„ 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

V C C V M omnem  concretuin macrum,&  pinguemdiftribui fuperius 
explanatum : cum  igitur  de  macris  hadienus  difputatum  fuerit,  re- 
Vvi'%  eft,  vt.de  pinguibus  differamus.  Verum  fi  quis  Chalcanthum 

^ Alumen,  fScSory  fuccos  pingues  tradiderit. Obiei5Honioccurremus,af- 


ferentes  pr*di.Ra effe  quidem  pinguia,  fed igni appofita  non  confla- 

grare:pr*tcrquamqudd,origine,afuccispinguib 


- „ . fuccis  pinguibus  difcrepant:nam_j 

hi, virtute  caloris, e terra  exprimuntur , illa  vero  producuntur  , quando  humor  pyritem 
crodit.Cfuocirca deinceps  fucci  pmgues  lefc  offerunteonfiderandi, nempe  Auripigme- 
fum,Sandaracha,Sulphur,&  Bitumen, de  quibus  figillatim  verba  fient,  dummodo  prius 
de  Auripigmento  agatur. 

Itaqsquoad  nomen  ,Ifidorusfcriptum  reliquit  Auripigmentum  appellati , quia  fit  Auripig. 
aureicoloris pigmentum,  dumin  piciuris  auri  colorem repr*fentat.  Aut  potiiis,qui r_»  rnentiEty 
infodinisinuentum aureo  colore  refulgeat:  vnde Augurellus  huc refpiciens  cecinit 
knc in  modum. 

lapis  ejfojfits  Syrite  piii  oribus,  auri  ^ 

pigmentum  vero,  qnod&ipH  nomine  dicunt,  Chryfop 

frangitur  attritus fpecidaris  more  lapilli 
Inftmma  odentans  auri  tellure  colorem. 

Gr*cis,  vt  legitur  apud  Diofeoridem,  vocatur  dpjw/*o'y;  fortalfis,  quia  mas,  & Lih.^.(ap, 
D«pfsir«oc  mafculinus  exponatur  ; & quoniam  metaphorice  fortis,  & ftrenuus  dici-  lai. 
tw;  hinc  Arfenicum  in  familia  mineralium , vt  tanquam  ftrenuum  venenum  expri- 
matur, Arfenicum  nominatur  . Veteribus  Atticis  , annotante  Euftathio,  diceba- 
tur . (Quocirca  non  eft  mirum , fi  apud  Galenum , pro  Arfenico , Arrhenicum,  , 

&Arrhenice  legatur;  cum  apud  eofdem  Gr*cos  tam  ap.esiad? , quam «pds»/»oc  ma-  ^ 
fciilinumfignificent.  Arfenicum  igitur,  & Auripigmentum  funt  nomina  huius  Mine- ‘ 
talis, qu£ ab  Authoribus  fatpefiepius  confunduntur,  &indifcriminatim vfurpantur: 
nihilominus  omnia  eadem  effe  non  videntur;  cum  nomen  Arfenici latius,  quam_,j 
vocabulum  Auripigmenti  pateat  .-quandoquidem  omne  Auripigmentum  Arfenicum_.j 
declaratur,  fed  viciffimomne  Arfenicum  Auripigmentum  effe  non  videtur.  Idcirco 
Albertus  Magnus  triplex  Arfenicum  conftituit,  album,  rubrum,  &citrinum,  & hoc  po- 
ttremum  Auripigmentum  appellat.Idem  nobis  Brafauolus  infinuarc  videtur , quando 
traditjEpud  nuperos  Chymiftas,ArfeHicinominc,triaintelligi,  nempe  Auripigmentum, 

Rnagallum;  & quod  peculiari  vocabulo,  Arfenicum  nuncupatur : quinimd  Chymifta-  ‘ 


Gg  3 


35-^t- 


Vlj/isisAldrouancli 


Exam. 

limi’. 


liim  nomina  proponit 3 fcilicet  Arfeniciitn croceum,  quod eft  Auripigmentum;  Atfcai.  f 
cum  rutum',  quod  eft  Sandaracha , & Artenicum  album  ,quod  , fimplici nomine  Atfc. 
Ilici,  intclligitur.  Sed  in  hoc  poftreino,  tefte  Brafauolo,  decipiuntur,  quia  hocalbimu 
Arfcnicum,  uon  naturale,  fed  Venctijs  ex  Auripigmento  arte  paratum  credunt;cunij 
tamen  in  fodinis  Arfenicum  etiam  coloris  albi  inueniatur . Hebrds  vocatur  Zarnacli, 
deinde  Arabibus,  &Mauritani.s  propter  lingua;  affinitatem, Azarnach, Gallis  Orpiiu, 
Arfcnic.  Italis  Orpimento, Arfenico.  Germanis  Operment.Hifpanis  Oropimemo. 


differentiae;. 


lOSCORIDES  duo  genera  Arfcnici  affignat,  quorum  alterum  eft  cruftota 
coloris  aurei,  cruftis  tamen  inuicem  ha;rentibus,&  cum  alia  materia miainie 
permixtis,  quod  optimum  efle  iudicat;  alterum  glebofum(SffiZaA{,non/J«J«. 
ideft  effigie  glandis , vt  nonnulli  perperam  legunt)  & accedens  ad  colorem  San-F 
daraeba;,  quod  deterius  efle  voluit . Plinius  tria  genera  conftituit,  optimum  coloris 
aurei  prKdicat,paIIidius,&  coloris  Sadaracha;  deterius,  tertium  mixti  coloris.  Ptimk 
cruftofum,  nulli  materiei  permixtum,  & vocatum  a nonnullis  foliatum  fuit  illud, exci, 
ius  magna  quantitate  C-  Princeps  aurum  excoxit.  Aliud  vero  accedens  ad  coloteiiu 
Sandaracha:  ignobilius  eft,  & exilio  nullum  aurum  excoqui  poteft.  Cardanusqiio(|iit 
tria  genera  recenfet,  primum  candidum,  quod  vocat  Arfenicum,  fecundum  croceffl, 
quod  nomenAuripigmenti  retinere  feribit,  & tertiumlucidum , quod  Rifagalliimno. 
minat  jhocq;  ex  duobus  prioribus  integrari,  & arte  etiam  parari  retulit.  Sc.aligerti. 
Exenit.  men  aduerlus  Catdanum  fcripfit,hoc  tertium  genus  valida  ignitionc  fieri, & colote  efft 
104.  rubrum,  non  autem  luridum,  cum  color  luridus  fit  liuidus  ex  palknti;&  viridi  mims, 
Coloris  lu-  quali  s in  carne  ex  pereuffionc  lori  rcfultare  folet. 
ndi  ctymit.  Satius  erit  cum  Agricola  hoc , prima  facie , in  duo  genera , nempe  ii 

bl:^  t...^  ,1 1 KTot-Iimrvi  VI  firvn/a  (-/“«JntMC  H nlnPVi 


Iji.  5 ,dc. 
SnhtlU 


: sn  natluum,  J; 

fadlicium  diftribucrc.  Natiuum,  ratione  coloris,  & figura:,  ad  tres  differentias  redudt. 
Primum  conflat  ex  multis  cruflis,'&  auri  colorem  imitatur, & cruft®  funt  adlimilitudi-G 
nem  eruftarum  Magnetis,  & lapidis  fpecularis,  cruftffi  tamen  Auripigmenti  faciliiis 
ab  inuicem  feparari , necnon  melius  frangi , &in  puluerem  teri  poflunt . Secundanu 
fpeciem  puluerem  efle  eoioris  auri, &fecundas  in  bonitate  occupre  tradit.  Tertiaiiu 
fpeciem  ceteris  viliorem,  colore  quodammodo  Sandaracha:  refertam  proponit  .Tan- 
dem duo  etiam  genera  fafticij  Arfenici  defcribit.Pr.-eter  aflignatas  natiui  Arfenid  dif- 
ferentias, multi  ambigere  poflunt,  an  aliqua  alia  reperiatur  . Quandoquidem  fcripia 
Anahaffc  inuenirous  apud  Hefychiu  lexicographu  ha:c  verba  apHitdr 

ass  apaifiKot  hiyofjiiv , idefl  Arnicon  colorisfpecies  viriditatem  exprimens,  quanu 


Arfenicon  dicimusfortaffis,quiaPi(florcs  Auripigmentum  cum  Indico  mifcentes colo- 
rem viridem  componunt:  luteum  enim,  & cffituleum  viridis  coloris  termini  tanquanu 
medij  conflituuntur . Aut  quia  aliquando  portiuncul*  virides  immixta  luteo  confpi- 
ciantui- 3 nifi  velimus  aflerere  non  proprie  ab  Hefychio  pro  pallido,  autliiteo 

acceptum  fuiffe:  quandoquidem  apud  Galenum  multis  in  locis  interdumiden 

- dici,  quod  ®;);pdi' legimus,  quoniam  Attica  gentis  fuit  proprium  vnum  pro  alte» 
pronunciate,&  in  hoc  fenftiab  Hippocrate  fapius  fuit  vfurpatum.  Dicamus igitut<i“- 
plexeffe  Auripigmentum,  luteum,  & rubrum  ,quod  eftSandaracha  . Liiteum|dupta 
conftituitur,natiuum,  & faeflicium.  Natiuum,  filfile,  & glebofmn,  denique  fafliciuiY 
album  cft,^c  flauum.  Primum  fadicium  ex  aquo  pondere  naturalis  Arfcnici , 
paratur,  dura  hacfimul  mixta  in  fiiflil i comburuntur,  donec  vapores  elati  circa  vas,« 

A r ■,  fimilitudinem  cryflalliconcrcfcantjquodpoflea  Arfenicum  cryftaliinuninuncupjatj 

er  fisllt  Secundum  fadlicium  ex  Arfenico  naturali , & Sulphure  permixtis  componitur,  qw* 
ArabesmediciReaIgarcognominant,&alij,nomine  corrupto,  Rifagalluro  vocttait; 
Clariores  fadiicij  Arfenici  modi  apud  Agricolam  Jeguntur.  Demum  ex  illa  At*®' 
Kifigallum  fpseis  delata  ex  Germania, que  Petraltum  vocatur,&  colore  citrino,&  rubro 

tanquam  ex  deteriori, & viliori  Arfenicum  fublimatum  conficiturrnamq;  kobe  srisa  • 
mixta,  albedinem  acquirit , deinde  modicum  fulphur  illi  permixtum  alique***  mbor 
producit, & Rifagallum  conftituit. 


NA- 


Muiii  Metallici  Lib.IlI.  355 

NATVRA,  ET  LOCVS. 

NATIVVM  Auripigmentum  eflAiccus  in  terr*  vifeeribus  concrcfcenSjCOlore3& 
fplendoreauriannulusnmmo  ita  auro  aiTimilaturjVtquenilibetjprater  peritum 
in  re  metallica,  fallere  poilit,  hinc  Agricola  aliquando  fcriptdm  reliquit.  Auri- 
pigmentum auri  lingulare  indicium  elle.  Similiter  Cardaniis  prodidit  Auripigmentum 
eft  Auri  particeps;  cum  tamen  impenfa  lucrum  funeret.  Hoc  generatur  in  venis  metal- 
lorum, virtute  ignis  fubterranei,  elaboratum,  & ob  exaclara,  & perfedia  codlioncm  fla- 
uum  colorem,&auro  valde  fimilem  acquirit.  Minorem,  quam  fiilphur,  & bitumen,  pin- 
ouedinem  poflldct,&gu{lui acrimoniam  infignem  communicat.  Eft  cnim,admetem  AI- 
berti  Magni,  naturaliter fulphurcu,adurcns,  calidu,liccum,  plus  tamen  calefacit,  quam 
Biiccet,colequenterq;  putrefacit.  Agricola  Auripigmentum  fimilelapid i fpeculari  con- 
ftituit,  & tamen  lapis  fpecularis  pingiiidine  caret:  propterea  addit  e(Te  fticcum  concre- 
tum vftum,  & pinguem.  Quocirca  Theophraftus,  inlibro  de  lapidibus , id  inter  illafof- 
filiarcponit,qute  ignem  pafla,  & vcluti  combufta  fimt,cumab  exhalatione  ficca,  tan- 
quam  a propria  minera  prodeat.  Tadera  Auripigmentum  ad  naturam  Sandarach»  erit 
reducendum; cum  ab  illa,  nonpili  maiori  coctione , diffentiat  :qiiapropter  alferendum 
erit  liKC  duo  inter  fc  differre , quia  vnum  altero  in  temu  vtero  magis  fitconcodliim : fi- 
quidemSand.rracha,  vltcriori  concoiiiione,  rubedinem  acquirit.  Quamobrem  Diofeo- 
rides, in  vno,&eode capite,  dc  Auripigmento, & Sadaracha  pcrtradiauit,cum  hmeduo 
clufdem  natiira’,&  qualitatis  elfc  iudicaucrit.Pariter  Galenus  idem  de  Auripigmento, 
&Sandarac!ia  affirmat, cum  ambo  vrentis  facultatis  elfc  perhibeantur.  H.ec  autem  om- 
nia Matthiolus  in  Commentarijs  ad  Diofeoridem  confirmauit. 

QiioadlocumjEuftachius Rudius  mollimentis mandauitomnes  Arfenicifpecies  ex 
regionibus  orientalibus  vehi.Ortelius  autem  nominat  Difpontum  regionem  circa  Pon- 
tum, vnde  Auripigmentum  affertur.  Item  exMyfia  optimum cruftofum,  & aureo  colo- 
Qte defertur.  Propterea  optimis  rationibus Diofeorides,  Vitruuius , & alij  Authores 
feribut  inPonto,  in  Myfia,&  in  Cappadocia  nafci.-quinimo  addit  Agricola  in  Carma- 
nia quoq;reperiri:  vnde  Strabo  duos  Montes  in  Carmania  conftituit,quonim  alter  Sa- 
lem,.alter  vero  Arfenicum  continet.  Plinius  etiam  refert  Auripigmentum, quod  apud 
Pidtores  eft  in  vfu,in  Syria  effodi.  Demum  Euftachius  Rudius  afferri  cx  nonnullis  Ger- 
mania locis  illud  Arfenici  genus  fcripfit,quodPetraltumnominant,&  ex  citrino,&  ru- 
bro mixtis  componunt. 

Sirefpiciamus  peculiares  fodinas, notandum  eritin  ijfdcm  aurarijs,&argeiitarijs 
metallis  rcperirl,in  quibus  etiam  Sandaracha  nafcitur.Hanc  fentetiam  ftabiliuit  Theo- 
phraftus,inlibrodelapidibus,dumex  aurarijsAuripigmentum,Saudaracham,Chry- 
iocollam, Rubricam,  Ochram,  & Carukum  erui  tradidit. 

VENENVM  ARSENICI, 

° 6c  medela. 

T M P R O B ^ Arfenici  qualitates  tanquam  exitiofa,  tum  ab  edulijs  , tum  a medi- 
I camentisfemperfuntarcends:  nam,obvimerodentem,humido  radicali officiunt, 
^ calorem  natiuum  afficiunt,  & omnes  partes  internas  humani  corporis  labefadfat. 
Hflc  autem  Arfenicum , liue  fit  naturale , fiue  faifticium,  praiter  vim  erodentem , qu»  a 
quaitocaliditatis,&ficcitatis  gradu  dependet;deletcria,&  putrefaciente  facultatc_tf 
efiinfignitum.  Hinc  propterea  venifica,  & Jethifcra  proprietas,  maior  tamen  & effica- 
cior,  quam  ab  Euphorbio  diraatmt.Hoc  effe  peffimum  venenum  Diofeorides,  Matthio- 
Jus,  Agricola,  & multi  alij  Authores  diuulgant:  Qiiinimo  Cardaiius  non  folum  homini- 
bus,fed  etiam  brutis,plantis,&  metallis  vehementer obeffe  pronunciauit;  quandoqui- 
dii mures, lupijVulpeSj&alij  huius  generis  animantcs,n6  foliim,‘hoc  deguftato,pcreut, 
fedctiaminrabiem  itaferuntur,  vtfui  generis  animalia inuadant,&  qupcumqne,.^ 

mo- 


Lib.  5.  dc 
re  metal. 

Lib.  5.  dc 
fubtil, 

Lib.  5.  de 
rmner.c.tp. 

5- 


Lib,  g.  dc 
ftmf.  med. 
fac, 

hth.  I y. 

Ltb.  33. 
M/.  4. 


^ ^5  V Ij/isis  A Idrouandi 

mormorderint,  eadem  rabie  flatira  corripiantur.  Dcindepknts  ArfcnicofuskaCc. 
Affe>mti»i  cannir,  ■^prorfusintcrcunt.Similiterhoc  veneno  metalla  infidunturjquiaeoriiaihu. ' 
urnms  re-  ita  abfumitur,  vt>erfede  liquari  nequeant. 

hiiseli  vene  jqjj  jg  natura  Arfenici  venenata  intcllediSjCnumeranda , deponderanda funtligni, 

>tmn.  gg  fymptomata,  quf  virus  huius  mineralis  confequuntiir.  Authores  memorant fympto. 

mataj  qutc  ab  Eiiphorbio  fuinpto  excitai  i folentj  led  tamen, pi opter  maiorem calidita. 
tem,&ficcitatem  Arlenici,hc-ecquoqi  validiora, & vehementiora  euadimt.Namqilitis, 

& inflammatio  eft  intenfior, palatum,  ftomachus , & inteftina  erofione  infcftantur,  & 
omnesncrui,  ob  inanitionem,  & morfum,  conuelluntur.  Demum  Patientes  afperitatem 
tt  Ar'enki.  gula>,  tuffim, difficultatem  fpirandi,  fuppreffionem lotij,  &'dyfcnteriam  incurnint.  Item 
^ ' limilia  accidentia  ab  omni  fpeeie  Arfenici  fiimpta  rcfuitabiint.Nihilominuspirtftdcf. 

fe  debet  medicus  illi,quiRifagallum  dcnorauerit;  nam  Conciliator  narrat  fe  curafftj 
iutienem,  cui  Rilagallumcum  hepate  fuillo  fuerat  exhibitum, qui  pofteaquamprmfcn- 
■ tiffimo  remedio  a morte  fuit  vendicatus,  circa  omnes  iundiuras,ob  nimiam  veneni  (icti. 

tatem quali  immobilis remanfit.  p 

Quoad  curationem,Diofcoridcs  danda  effe  Patientibus  hoc  veneno  vexatis illapri- ' 
tib.6.  cap.  exiftimat , qute  acrimonia  Arfenici  retundere , & aluum  lubricam  ftruare  podinti 
&inter  hKcrecenfct  fuccumIbifci,&MaIuK;Item  pro  batdecoaum  feminum  Lini, Tri. 
gi  herba: , vel  OrizK  , necnon  lac  copiofum  cum  muifa , & iura  pinguia , quibus  veneni 
acredo  facile  hebetatur.  Tandem  prEferibit  omnia  medicamenta,  qua;,  in  profligando 
Cantharidum  veneno  proponuntur.  Idcirco  muciiagines  Pfyllij,  MaiuE,  Cydonionini, 
& oleum  Amygdalarum  dulcium  in  hoc  cafu  fummam  vtilitatem  afferre  dicuntur.  Sed 
nonnulli  Authores  cryftallufoffilein  pulueremtenuilhmmn  redaiftum,&  pondere dta. 
chms  cum  oleo  amygdalarum  dulcium  propinatum  , tanquam  antidotum  huius  vcnc. 
ni  praeHantiffimum  extollunt.  Conciliator,  in  expugnando  Rifagalli  veneno,  tanquan 
proprium  veneni  antidotum , ftatim  oleum  nucleorum  Pini,  ad  pondus  viiciarumqua- 
tuor , exhibitum  proponit . Aiij  oleum  ex  nucibus  magnis,  quE  ex  India  vehuntur,  ad 
pondus  femilibtE,  expreffum,  & potum  magnificant. 

PRrlPARANDI  RATIO.  ‘ 


tib. 

Suhtil- 


AVRIPIGMENTVM  cfcmationcpra’paratur,&  modum  huius  aduliionis 
Diofeorides  aflignat,diim  illud  ponit  in  liouatefta,fubieais  carbonibus  ignis, 
&afliduemouet,doneccandefa(5ium  mutaiierit  colorem;  tunc  enim  refrigera- 
tum teritur,  & reponitur . Aiij  Auripigmentum  coloris  fubcitrini  in  vafe  vitreo  exco- 
quunt, donec  adhstens  vafi  rubefeat ; quia  tunc  vires PrEcipitati  adipifeitur.  Solent 
enim  metalla  plerumq;  virtute  ignis  colorem  mutare;  p.rEfertim  Auripigmento  hocco- 
tingere  foIet;cum,vioientia  ignis,  rubicundum  cuadat;  veluti  in  fodinis,  vehemcntiori 
calore  fu^terraneo,  in  Sand-aracham  vertitur;  quEfolo  colore,uon  autem  fub(lanti;ij, 
telle  Cardano,  ab  Auripigmento  diferepare  perhibetur  . Itaque  Chymiffix-inattirij 
edoifti  Auripigmentum  catinis  includunt  ad  furnum,qiicm  tciicrberij  vocant,  quinqjie 
horarum  fpatio,  citra  expirationem , & hac  ratione  iilud  in  Sandaraebara  tranfmiitst.j] 
Eft  tamen  alia  Sandaraeba  foffiiis,  quE  in  venis  Auripigmenti  reperitur. 


MORALIA. 

RER  V M naturalium ferutatores  Auripigmentum, inftarauri, radiare, &'sd 
rubedinem  tendere  obferuarunt,  prEfertim  quando  in  Sandaracham  comia- 
titur.  Idcirco  PrEceptores  moralis  dodlriiiE,  per  Auripigmentum',  deiignant 
hominem  honeftatisaurum,&charitatis  ruborem  fim(fIantcm,quipoftraodunucKdi- 
Detractor  ne  Auripigmenti  non  caret, dum,euaginatalingua,aliorumfamamfcraperrodit.  DC' 
eur  Jmilis.  inc^c  Auripigmentum  quatenus  aureum  reptEfentat  colorem,  & naturaliter  efl  niina“- 
le  fragile , & fuiphuri  additum  omnia  metalla , prster  Aurum,  confmnit,  carni  Imraa- 
nf  eritaffimilandu,quE,quoadfpcciem,&  venuftatcm  corporis, aurea  apparctjWp'’* 


Mufei  Metallici  LibJiT. 


357 


fragilis  dicitur , dum  criminibus  reludiari minime poffit;  verum  fi  iili  fa^tidum  libi- 
dinis fuiphur  copuletur;  tunc,  inftar  Auripigmenti, tentamentis  animam  diflbluitjdcle- 
dlationibus  erodir,confenfu,&operationibns  diffipat:propterea  nullum  inueniturme- 
lallum,  nempe  nullus  homo,  qui  ab  hac,  pra-tet  aurum , fciiicct  prEter  virum  fanaum, 

& iuftfi,  non  confumetur,&  erodatur;  habetur  enim  in  Apocalypfi.  ^tspoterit\fagnJe  Cap.  i j. 
f«»^f//M?lnrupcr  ex  Auripigmento  calci  admixto  medicamentum  p/Ilothrum  paratur, 
quo  pili  imbuti  abfq;  dolore  cadunt.  Auripigmento  mors  denotari  potcft,cuius  morfu 

oninesapprehenduntur,&deflruuntur,calce,intelligendaeftcharitas,quEcalefacit,& 

vitam  gratis  parit.  Quando  igitur  hsc  duo  ,nempedilediio  Dei,  & monumentmiLj 
mortis  aqua  pietatis  copulantur,  proculdubio  inde  pfilothrum  morale  refultabit ; quo 
omnes  diuitiarum  pili  ablq;  dolore  peribunt. 

Rurfus  Auripigmentum  facultate  calefaciendi,  diffoluendi,  purificandi,  & erodendi 
potitur:  Quocirca  ad  multas  corporis  afl,cfiionesto]'endasfEJicitcr  adhibetur.  Psiiitc-- 
tia  Auripigmento  affimiJari  poteft,  qus  Peccantes diJedfationc  diffoJuit,confeflione  .< 

B purificat,  & corporeis  calamitatibus  erodit;  propterea  ad  delendos  multos  anima;  afte- 
dus,&vitia  adhibetur.  Tandem  veluti,  virtute  Auripigmenti , vngues  vitiofx,&de- 
formes  cadunt,  nouatque,  & meliores  crefeunt:  pariterardor  pcEnitentis  veterade- 
liriiens  crimina,  eft  in  caufa , vt  grati* , & virtutes  anim*  in  dies  mams  atque  mams 
crefeant.  e i c 


DIOSCORIDES,  &GaIenus  vnanimesad  denudandas piiis partes  Auripm. 
mento  vtutur.  Hinc  colligit  Agricola  aquas  in  regione  Ocnipeorum,  in  Ae^y. 
pto,  & in  Gadaride,  Auripigmentum,  vel  fimiJe  aliud  fo/Iile  participare;  pro- 
ptereaqudd  homines  caluos  reddant,& pecora  illas  potantia,  pilos,  vngues,  & cornua 
amittant.  Hodie,  in  Thermis,vel  Hypocauftis, Auripigmentum  eft  notum,  dum  ibi  pfi, 
plothriitn  vulgare  componunt  e.\  quatiior  partibus  viuf  calcis,&  finguJare  Auripigmen- 
ti, omniaq;  fimul  decoquunt,  & codlionis  terminum  efle  dicunt, quando  penna  gallina- 
ceiinilloimmerfadcplumiscuadat.  Circa hocpfilothrum diificultas  oritur  quando- 
quidem Arifloteles  in  Problematibus  feriptum  reliquit  capillos  Auripigmento  rufos  pfUothrum 
reddi.neqiob  huius  m.inerali,s  colorem.hoc  a veritate  alienum  efle  videtilnfed  quomo- 
do  hic  efledtusab  ilio  prouenirc  poterit  icum,  ilJiuv  contadiu,  ex  Diofcoridis,&  Galeni  autk. 
feiitentia,  pili  cadant?  Refpondere  oportet  vtrumq;  effedlum  ab  Auripigmento  diuer-  ^ 
fimodeadhibito  dimanare  polTe;namq;  capilli  hoc  infedli,  cuce  intadia,rufefcunt  fed 
cutelinita,  pili  cadunt. 

Deinde  Agricola  feriptis  manda  uit  Arfenicum  efl.’  quidem  nocentiflimu  venenum 
hoctamenSyndoneinuo]utum,^c  penes  regionem  cordis  geftatum,  tanquam  aduerfus 
pellem  prophyladticum  remedium  pr*dicauit:  item  hoc,  amuleto,  multos,  vagante  pe- 
fiilentia,feruatosfuifle,aIiquiAuthores  perhibet.Hniusautem  effecdus rationem  mul- 
ti volunt  efle , quoniam  cor  veneno  fcnfim  afluefadfum,  miniis  facile  ab  aere  venenato 
D offendatur.  Sed  verifimilius  efle  credimus  venena  efle  venenorum  antidota;  cum  Scor- 
pius  proprium  virus  fanet,  & caro  viperina  non  Iblum  proprio,fed  etiam  c*terorum_» 

Serpentum  veneno  occurrat.  Item  oleum  ex  luteo  Arfenico  paratum  pulfibus  illi- 
turn , vt  aiunt,  fumptum  venenum , per  vomitum , per  feceflum , & per  fudoreni_j 
expellit. 

Prstcrea  extrinfecisetiainmifceturmedicaracntis,idedq;in  vlceribusadhibendum 
efle prscepit  Hippocrates.  Quamobrem , in  curandis  fiftulis,  einplaftrum  ex  Auripig-  ylcer. 
mento,  fulphure,  calce, & fapone  paratur,  cum  h*c  omnia  vehementem  exficcandi,  & 
purificandivirtutem  poflideant:  h*c  enim,in  curatione  huius  viceris, requirfitiir.Scho- 
igitur  Salernitana  huc  rcfpicicnscanithunc  in  modum. 

Auripigmentum  ^Jiilphur  mifccre  memento 
H is  dcc ct  adpom  calcem , coninge fiponi, 

.fatuor  hac  mifee,  commixtis  quatitor  iflis, 

FiduU  curatur-,  quater  ex  his  fi  repleatur^ 


Alij 


35  K V 1 jfsis’  Aldrouandi 

r L < r Alij  in  fimili  cafu  oleum  Arfenici  feliciter  adhibendum  efle  pr*cipiimt.  Hoca  E 
tem,iuxtafententiamFaIloppij,talirationepar3tur.RccipiturlibraArfcnicicryftji'. 

^ ]ini,&Sa]ifnitri,teruntur,&mifcenturinbotia  ( vt inquiunt  Chymm®)  cotittibo. 

tiam,rimis  diligenter  ftipatis,  & fiiperius  vas  habeat  in  fummitate  panium  fotamciu, 
Igni  lentd  tandiii  laboratur,  donec  omnis  humor  fit  egrefius;  quod  veluti  inoleoVL 
trioli  ,fuperficiegladij,cognofciturj  tunc  apertis  vafis  fumatur  libra  illius  mixtntt, 
Salis  ammoniaci  tantumdem,  & mixta,  iiixta  prgcepta  artis,  toties  fubiimantiir,  donec 
in  fundo  vafis  folum  Arfenicum  tanquam  oleumfolidumrelinquatur,  quod  invafc^ 
Oleum  Ar-  vitreo  claufum,&jin  loco  humidiori  collocatum,  in  oleum  limpidiffunum  tranlina. 
Jenici.  tabitur. 

Iam’ponderandumeft,vtrum  Arfenicum  medicamentis  internis  permifeeri  poE 
Quandoquidem  Auicennas  Auripigmentum  datum  tuflientibus,&  fanicmexpiicnti» 
bus  in  ouo  forbili  multiim  valere  icripfit.  Etenim  hic  vir  infignis  illam  virtutem  Anti- 
pigmento  aflignat,qutefulphuri,  ex  Diofcoridis,&  aliorum  Graecorum  mente,  tritai. 
tur;  dum  Tuffientibus,&  Allhmaticis  fulphur  in  ouo  fumptum  mirandum  inmodunij  F 
prodefie  tradiderunt . Quinimo  idem  Auicennas  alibi  protulit  hxcvQiha.  Arfmu^ 
Lih.  4.  C4-1  "Virtus  mirabilis  in  omnibus,  que fimt  necejptria  dc  incarnatione,  & rcjdlulione  pjfe 

non.fer.  4,  hitionenocumenti,cuminpotnfumitur , Veriim  in  hanc  fententiam  Diofeorides  ctianu 
trali.i.e.^  graccus  author  venit, dum Sandaracham  (quai  nil aliud  efi,  quam  Arfenicumvlterioii 
codione  aduftum)  Empyematicis,  & Sufpiriofis  cum  melie , <Si  refina  exhibet.  Nosa». 
tem  huiufraodi  genus  medicamenti  prorfus  vitandum  efle  ccnfemusiQuair.uiscotrc 

P, /-rt /T-te»/»  ftinri  tn  etiin  nfirn  o n r iti  /Timr\i-nm  it 5r/-ii-nm  im 


P 


magna  jcoiai  iviy  1 v|jiiw,,  v,  legunt  u pcrawKff,  Sc  propter  ea  Auripiginentuntj, 

pro  Helenio  planta, huic  compofitioni  addunt ; quospoftea  Arnoldus  Villanouaniis, 
infuo  Antidotario,fecutus  eft.  Chymici  tandem,  ad  vfum  medicum, ex  Arfcnico, con- 
ficiunt, calcem,  oleum,  florem,&  butyrum  Arfenici,  omnes  autem  ha:  praeparationes  a- 
pud  Libauium  recitantur. 

VSVS  IN  VARUS. 

klCTORES  in primis,locoOchtK, Auripigmento  vtuntur,&vicillim,exTlieo- 
phrafto  in  libro  de  lapidibus,  loco  Auripigmenti, Ochram  adhibent;cum, colore, 
nihil  inter  fe  diferepare  videantur.  Nihilominus,  iuxta  rei  veritatem,  hi  duo  co- 
lores ab  inuicem  valde  differunt  snam  Auripigmentum  clarius  fulget , & color  Oete 
obfcurior  apparet.  Alij,.Auripigmento,Rubinum  ementiri  conantur,  dum,  lento  igne, 
Subinus  fi~  Auripigmentum  in  vitro  non  exadfeobthurato  diligenter  excoquunt:  namque fruW 
muUtur.  vitri  lateribus  adha:rentia,fcd  admodum  frangibilia,Rubini  vices  fupplcnt.Amplins,® 
fabricando  auro,Auripigmcntum  a nonnullis  Chyraicis  adhibetur,  exemplo  CPriKi- 
pis, cuius  hiftoriad  C.Plinio fecundo  hisverbisrccitatur./^«r»lw/2^«^'W/rfrtMwrwtl■ 
it.J  3.f.4,  tio  ex  Auripigmento,  quod  i»  Syriafoditnr?  Viliorthus  in fumma  tellure,  auri  colore , fedfnii'^ 
lapidum Jpecularitim  mode.  Inmtaueratq-, /pes  C.  rrincipem  autdifsimun:  auri-,  quamobrernup 
excoqui  magnum  pondus  i^uripigmcnu,  & plane  fecit  aurum  excellens,  fedita  pamtoniiuh  ® 
detrimentum /entiret;  illud propter  auaritiam  expertu  nquamquam  Auripigmenti  libra  XII 
mutarentur,  necpojieatentatnm  abvlk.  Quid  fibi  velint  pofteriora  illa  Plinijvcrba(quaffl' 
quam  Auripigmenti  libra;  XIIII.  permutarentur)  non  intelligimus,&libcntcraudire- 
mus  aliquem  huiufmod  i verba  explanantem. 

Deniqjad  cnecandosmures,Arfenicum  apud  nos  efl  in  frequentiflimo  vAliquon:.® 
id  inter  alia  muriura  venena  multi  Authores  cthcaciflimum  diuulgant : Qiiinimd, ad  ac- 
celerandam muribus  necem,  vas  aqua  plenum  apponi  iubent : fic  enim  virus  pervenis 
citius  meare, &jmuresinflatosmori  perhibent.  Hoc  autem  nobis  minime  perfuadenc 
quandoquidem  huiufmodi  animantes,  poft  deuoratum venenum , copia  aqua;hM“*> 
liberari  credimus:nam  aqua  vis  veneni  retunditur, & facilius  euoraitur-Succusctia»-' 
Chamccleonis  herb»,  addita  aqua  ,&  oleo, mures  necare  perbibetur,  nifiproiira**:*’!' 
thore  Plinio,  aquam  biberint . Itemnofter  Crefccntienfis  mures  occidi  fcripfitRo>*‘' 

gario 


cMurium 


Mufei  Metallici  Lib.IlL 

At-ario  trito  in  cibis,  quibus  deleflantiii-jfed  remouendam  efle  aquam  ait,  cuius  potu 
fepeiuuamr.  Etenim  huiufmodianimalcula,poft  fumptum  venenum, ocyus  ad  aquam 
confugiunt,  vt  *ftuantem , & erodentem , veneni  faeultatem  madore  , & frigiditate_j 

aqua:  mitigent:pra;terquaqu6d,ventriculo  aqua  repleto, venenum  vomitione  rei  iciunt. 
Hanenoftram  ftabiiirc  potcftfententiam  authoritas  AriftoteJis,  qui  in  Hiftoria  anima- 
lium, Arfenicum  muribus  necandis  appofitum  a familia  fuifle  narrat,&  huiufmodi  pul- 
uifculum  forte  fortuna, quam  domi  alebant,  Columba  deguftauit,qua?,pofteaquamle- 
thalis  veneni  acredinem  fenfit,illic6  ad  ficulam  aqua;  pJenam  accurrit,  fcd  cum  a fami- 
lia arceretur, protinus  intcrijtiviifiurafortejnififalutari  aqua- prffidio  prohibita  fniifet. 

DE  SANDARACHA. 

Cap.  XII. 

rE  Q V I V O C A 

qST  Auripigmentum, Sandarathafucceditexaminauda,quoniam_, 

inter  hac  duo  foifilia  cognatio  maxima,  tumratione  coIoris,tum  ra- 
tione lubftantia:,  intercedit.  Sed  primum,  quantum  nofira: fe fe exten- 
dent vires,;cquiuocationem  explanare  conabimur:  quadoquidem  non 
follimSandarachafignificatfuccum  in  vtero  terr*  Auripigmento  affi- 
ne,de  quo  in  prafentia  fermo  eft  habendus,veru  quoq;  apud  Arabes, & 
eorum  interpretes,  Sandaracha , fine  Sandarax , magna  nominum  confufionc,  defignat 
vernicem  feriptoriam,  nimirum  gummi  luniperi, cuius puluerechartp  infperguntur,nc 
bibute  euadant , vocatur  enim  vernix , quafi  veris  ros , cum  gummi  iimiperinnm , tem- 
pore vernali , gignatur  ,J&  a’ftiuo  perficiatur : aut,  fecundum'^alios,  vocabulum  vernicis 
deducitur  a Verno  , nempefplendeo,  quia  picturis  fplendorem  conciliet.  Corcarius 
autem  hoc  vocabulum  a voce  Germanica  Vernefter  deriiiat,  qua  vernicem  fignificari 
C perhibet rPrftei ea  noftriPidtores  vernicem  vocant  quandam  compofitionem  ex gummi 

iunipertno,  aloe,  & oleo  nucum,vel  feminum  lini  pratam,  quam  coloratis  iconibus  lu- 
men impertiuntur.Item  Sandaracha,apud  V itruu  i u, colorem  ex  ceruffa  in  fornace  com- 
bufta  paratum  indicatrhunc  colorem  Diofeorides,  & Galenus  Sadycem,  Aetius,&  Pau- 
lus Aegineta  Syricum  appellarunt.  Sandarachaui  efle  nomen  herba: apibus gratiffima:, 
refert  Ca]cpinus,ad  mentem  Pfinij,  & alio  nomine  Cerinthum  nominari  fcripfit.  Sed, 
vtnoftrafertopinio,CaIepinus  in  magno  errore  verfatur.  CJiiandoqiiidem  Plinius  illo 
in  loco,  per  Cerinthum,  vel  Sandaracham,  mellis  ceraginofi  fpecicmfortaffisincolore 
ad Sandaracham  accedentem  intellexit,  quam  Ariftotcles  Erithacen  appcliauit.  Eli 
quidem  verum,quod  Plinius  alibi  peculiata  enumerans  pabula  apibus  valde  grata,me- 
niorauit  Cerinthem  herbam,  non  autem  Cerinthum,quam  poftea  Virgilius  in  Georgi- 
cis inter  herbas  apibus  pariter  gratas recenfuit,  & ignobile  gramen  appellauit  his  ver- 
(ibus. 

" ■ * '■  huc  tu  iujjhs  sperge  fafores, 

D 7ritameliphilU,&Cerintheignohilegramen, 

Deniq;  Sandaracha,  in  hexico  geographico,eft  Portus  Bithyni*  in  ora  maris  Euxini 
tXtrafauces  BofphoriThracij,&  hiclocus  hodie  Sorochon  appellari  perhibetur. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

GVM  Auripigmentiimoptimumexiftimeturcruftofum, aureo  colore  micans,nul- 
li  materia: permixtum, &fquamisfifcile, non  crirabre,  lihoc  in  loco  Sanda- 
racha, nomine  Auripigmenti  rubri,  vna  cum  Schola  Arabum  indigitabimus: 
fiquidemprsdiiftasfortitur  Auripigmenti  coditiones,pr*ter  rubicundam  colorem.de- 
inde  eumdem  cum  Arfenico'  Ijpirac  odorem , vires  habet  squales , & ijfdem  generatur 

metal- 


7ib.Z.c.r% 


Sajjdara- 
cha  nomen 
^quiuoeu^ 


Vernix  co^ 
mtinisu 

Cerinthus 

quid^ 

Libl\  2 1 • 


^5o  V iyfsis  A Idrouandi 

metallis,  in  quibus  Auripigmcntumproucnit.Diofcoridi,&aIijsAuthoribusgr,Kis(ii 

citur2'ard'epa;tH,  fortaffiso^o'™  ffar/tf/®  6p;*,nimiriimab  habendo  tabellas, &crn((as  ‘ 
& forfitan  eopioliorcs,  quam  habeat  Arlcniciim : etenim  valde  fquamofa,&  criiftofp_, 
obferuatur.Hinc  poftea  Plinius  Sadarachatiun  appeiiauit,quod  admixtam  habet San^ 
Sitr.eiara-  daracham,&  Sandarachinuin  dicitur,  quod  colorem  flammeum  refert,  qualis  in Saj. 
ch.itu  quid,  daracha  confpici  folct.  Germani  lingua  vernacula,  hoc  foflilis genus,  Maiifgifqninj. 

ruiTi  Myophononjfcu  nuiricidaiiicognomina.runt.  naHijOfuamuiSjin  capite antecc^eii' 

tijCxplicatiim  fuerit  Auripigmento  mures  ocyflimenecaiijnihilominuSjSandarachajiii 

perimendis  huiiifmodi  animantibus,  multo  lethaiior  efle  perhibetur. 

natvra,  et  proprietates. 


EXPO  NIT  VR  Sandaracha,  fecundum  Agricolam,  fuccus  concretus,  qnaH 
vllus  , colore  rubro,  vel  flammeo  refertus,  redolens  virus  fulphuris  ,&gencta. 
tur,  dum  vicaloris  fubterranei  Auripigmentum  ruborem  acquirit , vduti  dunu 
Ochra  exufta  in  Rubricam  conuertitur.  Quocirca  Theophraftus,  in  libro  de  Iapidibus,  f 
Sandaracham  inter  illafoffilia  reponit, qu.-e  ignem  paflafunt,'  ideoq; minorem Aiiti. 
pigmeto  pinguedinem  participat,cum  portionem  illius  vlteriori  codiione  amittat. Aa. 
piius  naturaliter  potitur  ijfdem  viribus,quas  Arfenicum  poflidet.Diofcorides  enimlic 
inquit  &dta,am  iH-  auTmTctj^apffs»'*®.  Quocirca  non  fecusac  Arfenicum Icthalcj 
venenum,  & pr*fertim  brutorum  animantium  generi  efle  traditur,  quod  etiam  Arillo. 
Lii.S.c.i/^  teles in  hiftoria  Animalium  exarauit.  Vnde  poftea  Rhalis,in  Continente, fcriptumtdi. 

quit:  Arfenico  rubro  (fic  enim  ille,&  cmteri  Arabes  Sandaracham  appellat)  peculiateii 
hanc  proprietatem  ineflTe , vtin  aqua  diflbiutum , quam  equi  potare  foknt,  cos  illici 
necarepoflit. 

Infnper  Natura  concreto  huic  fucco  colorem  quedam,veluti  rubicundum  ingeanit 
nihilominus  hic  fuccus  tritus,  in  aqua  diflblutus,  & ad  opus  pidturteaccommodamsco. 
lorem  luteum  intenfum , non  autem  rubicundum  refert.  Hinc  manifefte  cognofcimiis 
lii>.  y.Ar-  Sandaracham  ad  naturam  Auripigmenti  proxime  accedere:  Vitruuius  igitur  Sandara- 
chiuc.aip.  cham  fadficiam  natiua  meliorem  efle  iudicat,cum  fofllli,  & natiua  multo  litrubicfidior.i; 
j Probatur  tamen  rufa  faturatior , friabilis,  pura , colore , accedens  ad  Cinnabarim,!: 

odore,  fulphur  referens.  Hodie  rarofola  ieperitur,fedpJerumq;  mixta  cum  auripig- 
mento fquamofo,  quale  fuit  tertium  genus  a Plinio  memoratum. 


DIFFERENTl/E,  ET  LOCl^S. 

HIC  fuccus  concretus  pinguis  ab  Authoribus  in  Sandaracham  fofli!em,&iii- 
tiuam,necnon  in  artificialem , & fadliciamdiftribuitur.  In;  primo  geneteali. 
qua  obferuaturdiflferetia,  ratione  coloris,  & figar*:  namq;,  velad  fatictateu 
rufa  cft,  & Cinnabaris  colorem  imitatur,  aut  minus  eft  rufa,  & partim  fublutea.  Dtin- 
de  diferepat,  propter  figuram:  fi  quidem  alia  eft  naturaliter  glebofa,  qus  vt  plurimum 
cft  illa,  qu*  pluribus  locis  nafcitur,fed  optima , prsfertim  in  Ponto , tefte  Vitruuio, 
prouenit . Alia  eft  inftar  pulueris,  vt  Theophraftus,  & Vitruuius  animaduertunt,qM-n 
Iis  ex  loco  quodam  inter  Magnefi* , & Ephefi  fines  eruitur . Hanc  fpeciera  ncc  mo- 
lere, nec  terere  oportet , eft  enimitafubtilis , quemadmodum  fimanibus  contrita  fuu- 

fet.  Artificialis,feu  fadiiciaex  Auripigmento[hacrationeparatur:mediocrcspartico« 

Auripigmenti  in  olla,  orificio  obturato,fpatioquinq;horarum,ita  inifornacecoquo»' 
tur,vt  colorem  Sandarach*  contrahant.  Georgius  Agricola  Auripigmentum  in  valtJ 
vitreato,  igne  fuppofito,  liquefacit:  nam  fere  inftar  fulphuris  accenditur:  deinde  eo®- 
buftum,  & refrigeratu  in  Sandaracham  tranfmutatumobferuat.  (Aliter  etiam  Sandsfi' 
cha  fadicia  prteparatur.  Auripigmetum  puriffimum  candenti  ferro  impofitum,a<>  ml» 
fulphuris , liquefit  :liquefaao  bacillus  immittitur  ,&  mox  filum  oblongum  tenue, 
militudinem  capillorum,  extrahitur  coloris  aurei  rutilantis  , & poftquam,  luo» 
igne,  induruit,  colorem  Sandarach*  fubrufum  adipifeitur.  Ex  hac  materia  trita  w*’’ 


Mufei  Metallici  Lib.  IIl.' 


35i 


rcmluteum  jpwo^ona  piiJcherrimum  eliciunt, colorem  floris  calcndulat  a:mulantcm_j, 
‘ quemnoftri  iHdiOttsGialdorato,  zntNaranp:.sto  vocitant. 

Quoad  locum  natalem,  iuuenitur  Sandaracha  in  ijldem  fodinis  tum  aurarijs,tiim  ar- 
oentatijs,  in  quibus  Auripigmentum  naturale  crefeit:  qua  de  caufa,intcr  ha?c  duo  fofll- 
fia,  maxima  dignofeitur affinitas.  Hinc  Scaliger aliquando pronunciauit  fruftilla  qua- 
daffl rubicunda  in  Auripigmenti  vena  imieniri,quanil  aliud,nifi  Sandaracliam  fapiut. 
Sirefpiciamus  regiones.  Nafeitur  Sandaracha  in  Topazo  Maris  rubri  infula,  qua  ,au- 
thore  Plinio,  ad  nos  non  affertur.  At  iuxta  fententiam  Agricola,  crefeit  in  MyliaHel- 
Idponti,  in  Ponto  ad  fluuium  Hifpalim,  in  Afia  minore,  in  finibus  Magncfia,&  Ephefi 
in  Cappadocia,  in  Pimolifcno  tradu  Paphlagonip,  & tandem  in  Carmania. 


SandarachanaturaAuripigmento  valde  fit  affinis,  vires  etiam,  ad  inftar 
I Auripigmenti,  in  medicina  exercere  poterit.  DiofcoridcsfcripfitSadaracham 
V--*  cumrefina  mixtam  Alopecia  mederi , cum  pice  fcabras  vnguespcliere,cum_-> 
oko,  pediculofis  prodeffe,  necnon  narium , & oris  vlceribus  opitulari , & cum  rofaceo 
eweris  puflularum  prafidijs  non  cedere.  Diofeorides  autem,  quia  Sandaracliam  Auri, 
pigmento  mitiorem  cognoftit,  illam  medicamentis  internis  ad  purulentos  permifeuit 
&patientibus  antiquam  tuffim , huius  fumum  per  fiftulam  receptum , tanquam  com- 
modum,& falutare  remedium  piafcripfit. Vnde  mirandum  non  eft,  fi  Auicennas & ipfe 
Arfeniciun  medicamentis  internis  addiderit:  quandoquidem  vis  huius  medicamenti  in 
modica  quatitate  exhibiti,  cum  liquoribus, & relinis  obtunditur,&  temperatur.  Namq; 
cummuifo  purulenta;  cxcretionipra;betur,&  cum  meile  antiquK  tuffi,  &raucitainic-  Remedium. 
detur.  Quocirca  eft  notanda  Agricola;  fententia,  qui  prodidit,  Zamm  in  Africa  fontem  <eeoas. 
c(lc,quocanora;voceseuadunt,cuiuseffedfushancefrc  caiifam  opinatur, quia  liuiuf-  Ltb.g  dc-j 
modi aqusSandaracham  participent.  Tandem  Galenus  huic  Foffili  tanquam  Arfeni,  Ump  'med 
C cofacultatem  vrentem  affignat,  idedq;  digerentibus,  & extergentibus  permifeer.  fac'ap  de 


PL VRI M O S vfus habere  Sadaracha  ab  Authoribus  traditur.In  ptimis  Piiffores 
illavtuntur,&pra;fcrtim  quoniam  fitaStopor  ;^p<3ua,  nimirum  quoniam  colorem 
floridum  rcpra;fentet : hinc  Hefychius  antonomaftice  Sandaracham  a'.S»po»  ex- 
pofuit , cum  olitn  inter  floridos  colores  reponeretur.  Erant  enim  floridi  colores,  quos 
Dominus  pingenti  prtBftabatj:  quandoquidem,  cum  pretiofi  effient,  legibus  excipieban- 
tur,vtaDomino,&  non  a Redemptore  reprtefentarentur;  nam  qui  extruendam  domum 
recipiebat  tales  adhibere  colores  ad  pingendum  cogi  non  poterat, quia  pretiofiores  ef- 
fent  jfcd  tantummodo  coloribus  vulgaribus  vti  tenebatur , nifi  forte  prius  de  hoc  padfi 
luidcnt.  Infuper  inter  fmcmgata  poteft  recenferi,  cu  Plinius,  ad  delendas  faciei  lentes  r ■, 
lacetum  Sandarachatum  admixtaatrisfquama  commendet.  Demum  ad  fabricam  San- 
ycis concurrere  Sandaracham  aliqui  affirmant.  Nam,'licet  Sandyx,  iuxta  communem  * 
Authorum  fententiam,  ex  combufta  Ceruffia  pra;paretur,  quem  colorem  Plinius  San- 
aaracham  adulterinam  appellat  :nihiJominusfcriptumreIiquit  Volaterranus,  Sandy- 
fcm  ex  Equis  portionibus  Sandaracha?,  & Rubrica:  prsparari. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


VSVS  IN 


Smdarac, 


Hh 


DE 


Lib.  1 6. 0- 

ng; 

l.y.lftr- 

math. 

Lib.2.dc^ 

Sale. 


Salis  fur- 
fur. 

Lih.e^Phy- 
fol.cap.1. 
Oku  terra. 

<--4ndroda- 

mas. 


Lib.  2 2. 

Sulphur fa- 
crum  quid, 

Satyr.2. 


36; 


Vljlsis'  Aldrouandi 

DES  V L P H V R E, 
Gap.  XIII. 


^QVIVOCA,  SYNONlMA,  ETYMVM. 


M MENSO  verborum  agmini  cedentes, brctiibussquiiiocationor, 
& Synonimiam Sulphuris  compratliencicmus.  Quandoquidem Chimi! 
fla’, ad  mentem TheophrafliParacelfi,  vocabulo  Sulphuris, intellat. 
runt  omne  pingue  in  corporibus , & quod  faciic  inflamaiauir.  DeinJt 
hac  eadem  voce  vfi,  omne  aridum , & ficcum  in  metallis  cxiftcns  dtli 
gnarunr,  quemadmodum , nomine  argenti  viui , omnem  hiimiclimi,jj( 
vifcofum  humorem  denotarunt. 

Quoad  nomen,  IfidorusfcripCtSu]phurvocari,quafiSoIumvrens,quoniaTipapn| 
Gracos  ignis  exponitur:  multum  enim  ignea,  & ares  natura  participat  .OiantsLjiiiii 
Authores  indifcriminatim  Sulphur,  & Sulfur  icribunt . Legimus  etiam  in  vctullilfmo 
marmore  Sulpur,&fortaffis  quafi  nimirum  cum  ignetlapc  enim  u.i  Latinisinii, 

vertitur, & u verfo  in  L,fadium  eft vocabulum  Sulpur.Hodie, P.  in  F.  tranfmutatOjSiil. 
fur  ,conftituitur.Goropiusprodidit,  quod  Sulphur  in  lingua  Cimbrica  dicitur  Solfa 
qu.a:  vox  nil  aliud, nificonferuationcm  ignis fignificat.  Nobis  autem  femper  airifeG»- 
mcfij  opinio,  qui  Icriptis  mandauit  Sulfur  nuncupari,  quafi-Salis  furitiricum  igiieasii. 
lis  vires  polfideat,&  virtute  ignis,ex  materia  falla  refultet  :flquidem  c%  ialfis exhalat», 
nibus  perpetuo  generatur;  licet  falfum  faporem  depofuerit . Hoc  autem  efife  vcninino*| 
bis  loca  maritima  infiniiant,quK'perpetuis  conflagrantia  iaccndijs,infigni  Sulphiirii 
copia  redundant.  Itaq;  natura  operante , ninc  conficitur  Sulphur,  quando  lalfiniu, 
& oleofum  maris  alimentum  igni  occurrit,  & vna  cum  bitumine  terra:  permifcetiir:li((; 
enim  humorignis  abfumitiir,  & tunc  Sulfur  tanquam  aliquis  ardor  vcliiti  furfur, ftt 
qiioddam  ignitum  Salis,  & bituminis  recrementum  fcccrritur.lded  Pcindir,s,adni» 
temeorum,'qui  naturas  metallorum  perfcrutantiir.  Sulphur  oleum  terra  appellari  tt. 
citauit.Apuleius  Sulphur  appellauitmctallum  viuax;Sulphiirtamcn  apyron Dioftoti. 
dis,&Pliuij  intellexit: Comaris  etiam  Scytlii€a,ex  fcntentia  Hermolai  Barbari, cog» 
minatur  ,fortafTis  quoniam  in  Scythia  Sulphur  copiofnm  proueniat.  Abaliqiiibusite 
catur  Androdamas  fonaffis,quia  fuo  fptore  hominum  impetus  dointpad  inftargeuii» 
ciufdemnonainis , quam  dcfcripfit  PJinius.  Ab  alijs  dicitur  lapis  phiiofophiaisikii 
in  arte  chymica,  non  folum,  nomine  Parentis  mctaJlorum,  fed  etiam  Vitri,  quandof 
intelligitur:.  etenim  rcf'cruntHaIcbcmiKProfeflbres,qudd  ficuti  vitrum  omnes  doto 

recipit,  pariter,inpra'parationeSiilphuris,varij  colores  apparent, qui  poftea oculi; Ar- 
gi in  Pauonis  caudam  conuerfis  defignantur. 

GraciSeiof,  & &niat , iiecnon  Siiior  Poetice,  & Ionice  Sulphur  appellarunt.  Hcfyclii® 
vocauir.  Gloflbgrapbus  vctus,&  Euftathiusin  Odylfca  idSsat  in®’ 
pretantur.  Fuit  autem  his  donatum  nominibus,  quia  fl  -.a  in  gracis litteris  diuinun- A- 
gnificatscum  Sulphur  odorem  fulguris,&  fulniinisfiiniJem  fpargar,qu.rdiuim®diJ 
c fle  videntur.  Hac  de  caula  Perfius  fiilmcu  Suiphur  facrum  indigitauit  hisverfibus. 
Ignmujfe pulas^quia  cum  tenat,  ocyns  Ilex 
Sulphure  difaititur /aero. 

Nili  velimus  affeuerare  Sulphur  vocari  apud  Gra:cosdiuinum,&facnim  jq!»"'* 
Antiquitas  illud,  in  facrificijs,  & luftrationibus  adhiberet.  Aliter  .1  Gra-cis  cognoir* 
tumfnit  mpatittov  -arep,  quafi fulmin alis  ignis.  Quinimb  didftim  etiamluit 
paiffion  ab  effcdu,  quia  facillime  ignem  rapiat.  Hcbra’is  vocatur  Oplicrit,  s’tl  ”“1’  ‘ 
rit  3 qua’ vox,  annotante  Goropio,  promptitudinem  ad  incendium  fignificat.  AraW  ' 
Chibur,vel  Albufach, Gallis Soulfe, Italis Solfo  , HilpanisPiedra  Cafic,  G«“®' 
Schuiicfel,  Lufitanis  Huxufre. 


Mufei  Metallici  Lib.  |]I. 


3^3 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


S 


I mcditcmur  naturalem  Sulphuris  fubftantiam,  Diofcorides  pronundauit  efle 
|uedicamentum  foflititium  ex  quadam  pingui  terr*  materia  prognatum . Neque 


Lih^  5.  cap. 


hoc  a veritate  alienum  eiTe  videtur,  cum  revera  Sulphur  Iit  pinguitudo  terra? 
quam  violentia  ignisexprelllt.  Idcirco  Ladtan  tius  Firmianus  non  fine  ratione  obferua  ^ 
uit  Sulphur  circa  loca  flagrantia  potiflimum  diiriuere,&propterca  illud  Ipiimam  terr* 
bullientis  conflituit.  Etenim  Sulphur,  quemadmodum,  & bitumen  plurimum  aeris,  & Spuma  ter- 
igniscontinet:  quapropter  facfle  accenditur,  &,ob  hoc  incendium , cum  bitumine  ma-  « Mlie»- 
ximam  habet  affinitatem.  Immd , propter  eamdem  caufam,  Auripigmento,  & Sandara-  "r. 
chs maxime  efl:  amkum;  cum  ha?c  duo  ex  pingui,&  fulphureo  fucco  rcfultent;  huius  in- 
dicium cft  illorum  incendium,  quia  dum  comburuntur, pinguedinem  fulphuream  redo- 
lent Qlu'pJuradcfubftantiaSulphurisfciredefidcrat,petatAlbertum  Ma<Jnum  qui 
onineseonditionesfubftantia’fulphnrea?diligenterexaminauit.  ^ 

B Quoad  primas  huius  concreti  lucci  qualitates,notandum  eft,  Sulphur  efle  intenseca- 
lidum,  quoniam  ab  exhalatione  fuligino/aproueniat,  & ea  ratione  crefeat , qua  fuligo 
fumi  in  caminisaugetur.  Galenus  illud  tenuis  eflentia',&  temperatura?  calida?  conflituit  r i,  j 
&alibiidcmGaIenusfcripfirSuIphurianta  caliditate  efle  refertum,  vt  diutiiis,  fi  cuti  r j 
adhareat,  exurendo,  vicus  aperiat.  Quinimdcumignetantamhabetconnationem.^  r'  j 
vt  prunis  infperfum  illico  accendatur,  neque  vnquam  exringuatur,  donec  pinguis’ 

&oleola  eius  fubftantia prorfus  conlumpta  fuerit  • hucrefpiciens  Ouidius  ouandooue  r f * j 
cecinit.  ^ ' tah.^.dc^ 

VtpcKc  extinS^ttm  cinerem  fi fulphure  tangas  comp,  med^ 

V itiit,  ex  minimo  maximus  ignis  erit.  fer  gen. 

Hinc  multi  Sulphur  in  quarto  gradu  calidum  conflituctunt.Brafauolus  tamen  iruj 
Examinefimplicium,  huic  opinioni  refragatur;  quandoquidem  calida  in  quarto  excefi 
fu  venena  efle  pronunciauit;  cum  tamen  Sulphur  in  ouo  forbili  pra?fcribatur  a Diofeo- 
ride  in  tanta  quantitate,qu*  hominem  poculdubib  interimeret:  quocirca  Sulphurea. 

Cliditate  tantum  terti;  ordinis  potiri  tradit.  Neq;  officit  quod  comburat,  quoniam  non- 
nulla in  tertio  gradu  etiam  calida  idem  pira-flare  poffijnt. 

Quoad  csteras  Sulphuris  qualitates , materia  Sulphuris  tetrum , & ingratum  fpargit 
odorem:  namq;  minet  a Sulphurea  fetorem  Allij  in  mortario  contufi  refert.  Quocirca 

tali^  odor  indicium  vena?  fulpb  urea?  Metallarijs  pra?flare  folet.Pra?terea,quan^  vritur 

iniucundum  pariter  fundit  odorem : immo  vapore  hoc,  & fumo  fetido  amabilis  ab  au- 
ro fiauities  detrahitur  ,& fplendorilli  congenitus  aufertur.  Infuperfaporis  efl  fubpin- 
guis  ,&  ingrati,  & quo  purius  efl,  eo  magis  fumum  caruleiun  emittit : vnde  Ouidius 
cecinit.  phuris. 

_ 'puro  de  Stdphureftmi 

CiSrtdei. 

Pariter  Claudianuseadem  ratione  motus  Sulphurcatruleum  indigitauit : fiquidem  Liku 

incenfum  huiufmodi  coloris  fumum  fundit ; qua  de  re  Poeta  cecinit  hunc  in  modum. 

- — ' lumcnodorum 

Stdphure cetruleo,  nigro^;hitumine fumat. 

Aliquemaquis  candorem  Sulphur  impertiri  folet,vt  admonuit  Agricola  , in  Tra- 
natu eorum,qu®  effluunt  e terra:  hinc  Virgilius  huius  meminit,quandocanens,aquam 
iiilphurcam  Naris  fluuij  albam  effeprodidir. 

Sulphurea  Nar  albus  aqua. 

Quoad  figuram, aduertendura  efl.  Sulphur  foffile  non  admodum  in  figura  variare_a, 
cum  plerumq;  illius  glebsermintur,  Seraro  flirfe  de  fpeluncis,  vel  cuniculis  pendentes 
decutiantur.  At  fadlicium  quandoque  habet  figuram  teretis  baculi, interdum  figu-  ™ 

ramcrufta?3& aliquando  figuram  rotundam  acquirit,  dum  per  foramina  ollarum  de- 

Dcniq;  Natura,  in  procreando  hoc  Mineralis  genere,  fuit  admodum  liberalis , cum 

H h 2 aliorum 


Lib.t. 

neid. 


Ae- 


^5^  Vlylsis  Aldrouandi 

aliorum  foffilium  aliqiiK  tantummodo  vena:  in  fodinis  extenfK  obfcrucntiir,icii(|,|  r 
phuris  integros  montes  produxit,  quemadmodum  in  Infulis  -diolijspcncsSiciliaiiLj 
in  yEthna  monte,  & ali js  locis  huius  generis  manifellum  ell  ,de  quibus fuo  loco  ver, 

ba  fient.  • r , , 

Poftremd  Chymiftte,  referunt  Naturam  materiee  Sulphurea;  nonnihil  argemi  riiij 
permifcuifie.Quapropter  cum  aliquas  in  Sulphure  partes  metallicas  obfemaueiintjl, 
Jud  materiam,  principium,  &parentem  metallorum  indigitarunt.' 


differenti  iE. 


caf. 

73- 


Sulphur 

cMton-> 

quid. 


DVO  prima  facie  Sulphuris  genera  conftituere  pofliimiis,ncmpc  natiuum,8tfj. 
ifticium:  fic  enim  veftigia  Diofeoridis  feifabimur , qui  primum  vocat Sulpl* 
apyron,  nempe  ignem  non  expertum,cum  apud  Graecos  a vti(ioe,ignemnon£x. 
pertus,  exponatur.  Alterum  nuncupatur  Pepyromcnonjnam  vo p ignis, & »ri»7ajcoqao, 
exprimitur;  quandoquidem  Sulphurfa  'icium  igne  perficitur.  Deindenatiui,feufot  F 
lis,  nimirum  Apyri  multa  differentia  alfignantur.  Primum  genus  in  terram glcbofaii,f( 
folidamconcrefcit,&  hoc,  quia  pellucidum  eft,&purum,  medici  adhibere  foknt.Sj. 
eundum  omninoeft  tenue. Tertium  quafi mica reperitiir.  Fadlicij Sulphuris  Plininsvi- 
nas  recenfuit  fpecies,  nempe  glebam , Sulphur  familiare  Fullonibus , deinde  Egulam, 
cuius  vfuminfuttiendis  lanis  prodicat  ,&  aliud  ad  ellychnia  commendat  ,non  quia  d- 
lychnia  lucernarum  ex  illo  fierent,fed  quia  Sulphurata  ad  lucernas  incendendas  exilio 
pararentur : quamobrem  nonnullthoc  vocant  Cauton , vt  notat  Hermolaus  Barbaras, 
quia  Grascis  aailTo;  ,&  navVocvftus,  vel  vftilis  dicitur.  Hodie,  apud  nos, duo  fadicijSul. 
phuris  genera  monftrantur  in  figura,  & colore  diferepantia  ; namq;  aliud  eftpalliduaii 


& congelatumfigura  panis,  hocq;  virgineum  nuncupant,  vel  quia  purius  fit,  vel  quiail. 


Sulphuris 

colores. 


Sulphur  me 
ullicum. 


lo  Virgines  capillos  rufent . Aliud  magis  viret , & figura:  eft  teretis,  quia  liquatura,  4 
transfufum  in  fiftulas arundineas,  talem  figuram adipifcittir;  hoc  Vulgus  noftraartitis 
Solfo in  canna  vodtzt.  Ratione  coloris,SuIphura  Sulphure  diferepare  folct,nam  aliud elt 
luteum,  aliud  viride,  aliud  cinereum,  aliud  rufum , & aliud  alterius  coloris,  qurdift. 
renttenonfolumnatitao,fed  etiam  fadticio  Sulphuricompetere  po  fiunt. 

Halchcmiae  ProfelTores  duplexSulphurconftituunt,  alterum  intense  calidum, 4 
ficcum , quod  Martem  vocant ; alterum  non  ita  calidum,  atq;  ficcum,  fed  fubtile,  &Soli 
intrinfecum,  quod  V cnerem  nuncupant,  coinpofitumq; ex  fale,  & Sulphure  prsdicaBt 
Sulphur  autem  in  argento  vluo  abditum  illud  effcalfeuerant.quod  formam  Solis, ii tin- 
dluram  coloris  auri  naturalis  exhibet.  Sulphur  quoq;mctallicum  chymicumnominati 
Latonem  fcripfit  Bracefehus , in  libro  de  Ligno  vit* ; vbi  citat  haec  Morieni  verbu», 
Ignis,  Az,oth„idcJi  Argentum  viuum  conuerfum  inSolem  Latonem  Uuant,  ideji SulphiuMhii 
metdltcum.  At  Gallandus  notat  Sulphur  viuum.  Sulphur  decodfum,&  Sulphur claudli- 
tum,  apiid  Chyraiftas,  vnum,  & idem  effe.  Item  Sulphur  Natura:,  & Sulphur  Artis,» 
eadem  Chymiftarum  Schola, per  fpiritum  metallorum  fublimatum  ,&  concretum  i« 
terram  foliatam,  defignatur . Deniq;Chymici  Sulphur  incombuftibile album,  veirii- 
brum  memorant,quod  in  generatione  auri,vel  argenti  requiritur;  quandoquidcniSul- 
phur  combuftibile  ompia  denigrat,  & in  igneconfumitur.  Hoc  autem  genus  Sulphn®i' 
cum  hadtenus  non  inuenerinr,ipfisfolis  notum,  & inter  eorum  arcana  repolituraelL/ 
perhibent.  lam  nobis  innotuit,  quod  ipfivarijs  operationibus  Sulphur  ad  naturamu- 
combuftibilem  reducere  incafsiim  conati  funt.Quandoquidcm  pinguitudo  illa 
llibilis  3 aut  non  eft  ablata,  aut,  illa  ablata,  genus  quoddam  aluminis , vel  Chaka»» 
refultauit. 

Reliquum  eft  , vt  recenfeamus  illas  Sulphuris  differentias  , quas  , longo  tea- 
potis  traclu,  ad  noftras  manus  peruenerunt.  Primum  fuit  Sulphur  viuum  tolotu 
flauo  refertum  , &fuccini  smulum,  quod  apud  Cefenates  effolTum  fuit. 
quoque  pr*ftantiffimiim  ex  Quito  Prouincia  Peruana  habetur . Fuit  etiam 
bis  communicatum  Sulphur  Apyron  ex  Melo  infula  , pellucidum  quidcay' 


MufeiMetailid  Lib. IIL 


565 


A fcd  cx  viriditate  flaiiefccns,  pratcirteris,  aPIinio  commendatum.  Item  SuJphurapyron, 
inftarNiteduix’  radians, eoiore  iuteo  ad  viriditatem  tendente,  quod  Diofeorides 
^•ipjfofappellauit.Ncq;  prattcrmittcndiim  cft  Sulphur  cinereum  ex  Nicaragua  notii  Or- 
bis Piouincia  adueiftiim,  quod  denfum,  glcboiiini,  &c  minime pclJucidum  e*!!.  Amplius 
Sulphur  vilium  nigrum,  rubrum, rufum,&  wo/xlAjfdidluinjquod  colorum  varietate  cfl: 
confpicuum.  Sulphur  viuum colore fubflauo  vidimus, quod,in  locis Ipooteconflagran. 
tibusjin  fublime  datum  circa  Iapides  concrefcit,&proptcreafublimatumnimcupatiir. 
Confpicati  etiam  fumus  fulpluir  virgineum  puriliimum  colorislutei , CGlIedtum  in  illa 
planitie  Sulphurea,  quam  Forum  Vulcani  cognominant.  Ncqjomittimus  Sulphur  vi- 
iium  circa  radices  montis  JEthrne  collcdtum,  cuius  maior  pars  pinguedinis  ab  incendio 
montis  cft  conftimpta. 

Prmter  has  fimplices  Sulphuris  differentias, nonnullas  quoq;  compofitas  obferuaui- 
mus, nempe  Sulphur  viuu  luteum  cum  Alumine,cum  Nitro, cum  Atrameto  futorio,  nec- 
noncnraAIumincfciftili  , -S:  Mdantcria.  Item  cum  PifTafphalto  delatum:!  Samnitibus, 
quos  hodie  Aprutios  nominant . Nuper  liabitiim  fuit  ex  Agro  Neapolitano  Sulphur 
iiatiimincandidum,& liquidum  portioni  Aluminis  permi.xtuin , quod immdante  ccr- 
B tis  temporibus  hicu  (qui continuo  feruct,& ebullit;)  infupcrficic  terr.c  colligitur,  & 
exeo  oleum  ad  multa  vtilillimum  exprimitur.  Tandem  Sulphur  auri  particeps  ex 
Comitatu  Tyroknlr  habuimus , e cuius  centum  libris  dimidia  vncia  auri  puriftimi  cx. 
coquitur. 


Agricola  monimentismandauitSulphiirpIerumqiieci?calocaarcIcntia.j,  i.ih.  -^.de 
reperiri : fiquidem  terra  conflagrans  mincras  Sulphuris,  & bituminis  contine-  ortu  ^ fib- 
re  perhibetur.  ParitciToca  aquis  calidis  fcatentia  Sulphur,  etiam  habere  .1  ter. 
(licuntur.Agricola  autem  hanc  aquarum  caliditatem  a bitumine  prodire  voluit:  fcd  fen- 
tentia  tanti  viri  a multis  Authoribus , & praifertim  ab  AndreaBaccio reprobatur,  qui  Lih.t.  de 
cauiam  aquarum  calidarum  Sulphuri  affignatiit.  Id  videtur  confirmatum  abOuidio,  Ther.  cap, 
Cduffi  cecinit.  17, 


Quandoquidem  nonnulli  foptes  adeo  feruent,vtouainfufa  pertoqiiant,&  animalia 
qnoq;  in  iliis  demerfa  depilent.  Id  in  Germania,  tefte  Cefalpino,  contingere  tradunt. 
Item  in  Agro  Volaterrano  aqua  itaferuensinuenitur  , vt  ex  animantibus  iniecdis , mo- 
dico temporis  fpatiu, offa  lantiim  a carnibus  nudata  extrahantur.  Aibtil^aqutein  Agro 
Romano  ab  albo  eoiore  cognominata:,  quem  a mixtione  Sulphuris  acquirunt.  Corfena 
in  Agro  Liicenfi,&  Porcdfana  in  AgroBononic  nfi,Suiphtircf,&  Aluminofa:  fiint;  ideo- 
que  a fonte  calidiflima:  egrediuntur. Alumen  auf&ai  participare  dicuntur;aim  Siil  phu- 
riscombuftio  Alumen  reddat.  Pariter  aqu.T  male  gentes  plcrnmq;  admixti  Sulphuris 
funt  indicium.  Fons  in  Hcldesheimio  fedum  pti-lucris  pyrij  extinfti odorem  fpargit, 
&aqiia  liiiiiis  fontis  Iapides circiimiaccntes  limo  obducit,  qui  dcralus,  &exficcatus 
genuinam  Sulphuris  materiam  refert.  Terrum  quoqiodorcmSuIphurisfpirabatFons, 
qui  nuper  erupit  cx  montibus  proximis  Scarpariatoppido  in  Valle  Mugelaiia  iito,  cum 
terrpnotibus conquaffaretiir,  fed  paulo  poft,  ceffante  terr.vmotu,  cxficcatus  cft.  Tan- 
dem Plumbum  iii  ftia  niinera  nonnihil  Sulphuris  continere  traditur:  quocirca  cre- 
dendum e ft  aliquid  etiam  Sulphuris  repcrii  i poffe  in  venis,in  quibus  plumbi  matcri;i_a 
generatur . 

lamnoftra  intereft  ad  peculiaria  SuIphurisloca,iuxtafcriem  alphabeticam  recen- 
fenda  accedere.  Acoli.x  infula:  adiacentes  Sicilia:, qua: feptem  ab  Authoribus  nu. 
nierantur,  nempe  Lipara,  Hiera,  Strongyle,  Didyme,  Eticufa,Fhenicufa, &Euo- 
nimus,  Seruiushas  effe  nouem  retulit , Facellus , in  Hiikiria  Sicilia:, decem , iux-  ‘ 
ta  tabulas  Tolomei , defcripfic  ; ita  nuncupata:  , quoniam  temporibus  Iliacis  ibi 
Aeolus  regnaffe  creditur  i item  Vulcania:  didla:,  quoniam  h.arum  omnium  natiir:i_j 


TH10T0P0GR.APH1A. 


^jiid  referam  Baias  priitcxtaej\  litorarie  lis, 
Et  qux  de  calido  Sulphure  fumat  aqua. 


17- 

Lib,  I,  de 
Arte. 


iit  Sulphurea  , & ptr  interiialla,  tanquam  cx  fornacibus  Vuicani,  ignis  euomatur. 

Hh  3 In 


355  Vly£sis' Aldiouandi 

In  his  igitur  pra’fenim  in  Lipara,  tcftibus  Diofconde, & Plinio , optimum Sulpl,,,, 
generatur.  Hoc  Silio  Italico  non  fuit  ignotum,  quia  cecinit  hunc  in  modum. 

Nam  Lifara  in  vadis  fnhtcr  dcfafta  caminis. 

Sulphureum  vomet  exarfo  de  vertice  fumum. 

Leander  etiam,  in  fua  Hiftoria,  feribir , ad  mentcmPIinij,  copiam  Sulphurisex  noini. 
natis  Infulis  extrahi.  V erum,  nollris  temporibus,  minerai  Sulphuris  delierutit,  tortiilljs 
quia  in  illis  inccndiacelfarunticonfequenierqi  materia  Sulphuris  fomes, &alimcntu® 
ignis, non  amplius  generatur.  dEthna  monsnoaurnisadmirandus  inccndijs,(ibcopii 
S°ulphuris,  eft  celebratus:  nam  conflat  hunc  montem  ab  ea  parte, qua  Eurus, & Afiicus 
flant,  fpelimcashabere plenas  Sulphuris  vfq;  ad  marededudias,  haicaucrnaiccipitn. 
tes  in  fe  marinos  fludius  ventum  creat, qui  agitatus  ignem  ex  Sulphure  accendit ;vnd{ 
flamma? poftea,  & fumi  vfq;  in  Siciliam  feruntur . Qiiapropter  hocinloco  Gigantesi 
loiie  fulminibus  fuiflfe  peremptos  Poet.r  fabulantur,vt  V irgil ius  eft  tcftificatus.  Dehot 
monte, & eius  conditionibus  locutus  eft  Ouidius  hunc  in  modum. 

Nec  qux  Sulphureis  ardet  fornacibus  Aethna, 

Ignea  fempererit,  neq;  enim  fuit  ignea  [errrper. 

Perpetuus  enim  humor , qui  in  his  generatur  cauernis , perpetuum  incendijs  fomiten  j 
fuppeditat:  vnde  ad  rem  aliquando  Virgilius  cecinit  loquens  de  flamma  Attb 
montis  fic. 


Lih.  3. 

Aeneid. 


Lii.i. 


Lih  i.de 
Vtmn. 


Lih.z. 


Lih,  6. 
Aaneid. 


Lih,^,  de 
Tler. 


Fart.x.rel. 
Cin,  r.3.^ 


Atq-,  hxc  ipfa  tamen  iam  quondam  extinBa  findet, 

Nifartim  accedat  fecretis  callidus  humor. 

Amplius  aquaiab  hoc  monte fcaturientes  infignem  Sulphuris  putorem fpargunt,qBi. 
rumOuidiiisin  Metamorphofi  meminit.  Ideo  non  eftmiranduni,flPoeue  huiiifmodi 
montem  Sulphureum  cognominauerint.  Claudianus  lic  canit  de  /Ethna. 

Seu  Mare  Stilpmsrei  duBurn per  vifcera  monii ’. 

Carterum  non  modo  in  /Ethna,  fcd  in  multis  quoq;  ^thiopi.T  montibus  copia  Sulpk 
ris  producitur.  Ainfandiumlocus  eftapud  Hirpinos,qui  Vulgo  hodie  dicitur  fWM 
&a  Cofmographis  VmbiJicusItali.-e  delcribitur : hoc  in  loco  iamiamlcdiiiiib 
infernarum  cfle  fabulantur,  propter  mortiferas  Sulphuris  exhalationes, qua?  illk 
e“tediuntur,de hocloco  locutus eftCicero  huc  in  mci&h.£>ind /ividi>nus,quamjintmi 
terrarum  ucnera,  ex  quihus,& mortfra  quadam  parsefi,  vt  & AmfancH  in  Hirpims.&mAft, 
Plutonia  f Talis  locus,  iuxta  mentem  Partafij  in  Claudianum  , ab  Incolis  propterinii. 
onem  putorem,Mephitis  appellatur.In  Anconitano  Agro  ad  montem  aquaSulphurci 
obferuatur.  Afia  circa  flumen  Ochrum,  authore  Strabone,  terram  Sulphuream  prod«' 
cit . Penes  Afeuianam  duitatem,  aqua?  Sulphurea?,  ab  odore,  fapore,  & colore  cogiio- 
fcuntur.  Auernus  eft  lacus  in  Campania  apud  Baias  ,&  Puteolos,  qui  ob  infignem  Sul- 
phuris fa?torem,Plutoni  dicatus  cfle. pcihibetur,Gra?cis  cognominatur  Aornus,qiiia[a- 
peruolantesaues  larthali  exhalatione  perempt*  decidant.  Huc  Virgilius rcfpexitci- 
nens  hunc  in  modum. 

fpgiem  [uper  haud  vlU poterant  impune  volantes 
Tendere  Iter  pennis  &c. 

Vnde  locum  Graij  dixerunt  nomine  Auernum. 

Hac  de  caufa  multi  fedes  infernas,  hoc  in  loco,elfe  exiftimarunt.  Demum  in  Audtii 
aqu«  Badenfes  mincrara  habent  Sulphuris,  immo  nonnihil  Aluminis , & Sali.i parti- 
cipant. Baiilnuslacuscopia  Sulphuris  a Natura  probe  fuit  dicatus,  queinadmodimull 
Ouidiuslibro  primo  de  Arte  fuit  teftificatus.  In  Bohemia?  argcntarijstodinisaliqM 
portio  Sulphuris  inuenitur;  quamobrem  in  illa  etiam  regione  aiiqua?  Tlierraaifiilpta- 
rea?  inucniuntur.  Apud  Bofletum  mincra  fulpheres  materiie  diues  conflitiiitur)  qM 
Andrea  Baccio  tefte,  infigni  pinguitudine  eft  referta. 

Calabria  opes  Sulphuris  habet  luculentas,  quia  non  foliim  in  Territorio  Terni 
Regina?  nuncupata  reperitur  materia  fulphurea , fed  eti.mi  penes  ciuitatem  Cokniiii 
quam  nonnulli  ad  Aprutios  pertinere  feribunt ; Leander  tamen  illam  in  Calabria cd' 
locat.  Cefena’  montes  opibus  ampliflimis  Sulphurisaudti  funt.  In  Cilicia  Fluuiui<I®‘ 
dam  Cilix cognoininatuslapit  Sulphur.ln  Cinenfiregione  mineras efle  Sul|  burbr’* 
eft  dubitandum,  quoniam  narrat  Aluarus  leftiita  , ad  vfus  domefticos  Cincnfiiiniil'”' 

■ teos  efse  refertos  igne , quemadmodum  noftri  in  Europa  aqua  redundant,  hsberef' 


Mufci Metallici  Lib  Hf. 


\ jrsullumorificium  ,cuiappofitaeduliii  optimccoqiiutur.Vr.cIecolIigitbic  virdo^^ltis, 

Justus copiofas  e/se  SuIpliurisniineras.Coilcs  Lcucogxi  Campania;  a colore  albi  Siil. 
pburis  cognominati  fuerunt,  vulgo  dUSo  fu  . Creta  venis  Sulphureis  non  ca- 

ret. Apud  Cumas,  vbi  Oraculum  Sybill.r  celebrabatur,  erat  ludatorium  valde*  vtilit_j, 
quod  a vaporibus  Sulphureis  t*rat  generatum. 

Europa, inter  alias  Orbis  panes, ma  gnas  Sulphuris  opes  fibi  a Natura  coparauit  Gal-  Europ.i. 
li,i, quoniam  duplici  Mare,  nimirum  Mediterraneo, & Anglico  clauditur,  multis  aquis 
Sulphureis /catet. In  Germania; inultis  locis  aqua:  Sulphure®,  &potil/imum  in  Mogun-  Gtillia. 
tiaobreruantur:  etenim  hscciuitas,  Antiquorum  teftimonio , metallis  ,&  Sulphurq  .% 
affluit.  In  Gothia  Regione  vicina  Thracis,  & Noruegis  Sulphureos  aquas  Andreas  Germ-wU. 
Bacciusobferuat. 

In  Heluetia,  non  folum  apud  Badam  oppidum,  vt  relatum  fuit  fupcritis,fed  etia'Ti_j 
penes  Limacum  flumen,  a qui-ciunt  calidiffiin.T  , referente  Cornelio  Tacito,  qusaprs- 
domiuio  Sulphur  pofiidcnt.In  Hibernia  copiofum  Sulphur,  circa  EgIammontem,eifo- 
ditur,qui  (laminarum  globos  oftenderc  nunquam  cefsat.  Apud  Hierapolimciuitatcm 
Phiygic’,  Vitruuius  copiam  aquarum  feruentium , & Sulphurearum  memorat.  Hifpa- 
{ niamnon  folum  metallis  .nuri , & argenti,  l'ed  etiam  venis  Sulphureis  d initem  Baccius 
conftituit.  Per  hanc  regoinem  amnis  Minius  labitur  Icfe  in  Oceanum  Occidentalem 
exonerans,  cuius  aqua  non  modo  miniofa,fed  Sulphurea  quoqsefse  traditur. 

laua  infula  montem  Sulphureum  habet  rempcrardentem,cuiusflamm®,annoo(Sua'  j-,n^ 
geliinofexto  poft  rdquimillefimum,  tanta  violentia  eruperiint,vt  decem  ferehommum 
millia  perierint,  proieefis  in  vrbera  Iapidibu.s, deinde  tanta  cineris,  & furni  copia,tridui 
fpatio, aerem occupauk,  vr  dies  in  no Tem  coniierfus  elfe  videretur . I!u®  inlul®  non 
modo  inetallorum  fed  etiam  Sulphurisabundefnppetimt  diuitiae. India  quoq;  Sulphur 
vilium  optinuim  peiluc  i dum,  decoloris  auri  habere  traditur.  Islandis  montes  circa  la- 
tera monftrant  incendia,  & cacumina  niuc  habent  cooperta;  riui  autera  aquarum  ex  il- 
lis fluentes  copiam  SuJphurisrcddunt.  Italiam  magna  Sulphuris  quantitate  audam—» 

Andreas  Baccius  pra-dicaticiim  in  multis  locis  varia  obferuentur  incendia, nimirurn_j  ^ ^ 

penes  Florentiolam  oppidum  inter  Bononiam,&  Florentiam  ficum,  circa  Alpes  Apen-  ’ 

nini,&  in  multis  alijs  locis:  vnde  colligit  Author  hac  loca  mineris  Sulphuris,&  bitumi-. 

C nis /carere.  Sed  notandum  ell  illam  Itali®  partem  ad  Mare  Adriaticum,  SeSeptentrio- 
nem  Ipedantem,  vmbrjq;  Apenniuilubiedam,  paucis  aquacalid®  fontibus  redunda- 
re; partem  vero  circa  Mare  Tirrhenum,  & Meridiem,  cnm  fit  magis  aprica , magis  elTe  udU  Sul- 
Siilphuream.Proptcrca  Matthiolus,in  Commentaiijsad  Diofcoridem,apertilfimepro-  plnireite(i. 
niiiicia  uitquodeumq;  Sulphur , fiuenatiuum , fiue  fadicium  in  Italia  feni  per  copiofum 
liabcri.Deniqnc  in  Iud®a  olim  non  procul  ab  Oppido  Macheronte , Sulphuris  vena_j 
fuitobferuata. 

In  Lycia  eftmons  Chimyra  nuncupatus, cuius  cacumen  propterSuIphiir,&  bitumen 
atdet.  Id  teftatnr  Virgilius. 


lat,&  Sulphureas  ducit  aquas:  Quemadmodum  Silius  Italicus  his  verfibus  exprelfit. 

Atqui Eibrcno  Ltrim 

Sulphureum.  Lib,%. 

In  Maiela  monte  Apuli®,  prster  venas  multorum  metallorum ,Sulphurc®  etiam  mi- 
ner® reperiutmir.Ex  Melo  Infula, teftibus  Diofeoride,  & Plinio,  optimum  Sulphur  ad. 
uehitur.  Mcxicanum  regnum  non  caret  montibus  lapides,  deflammas  crudantibus,cir- 
ea  quos  Sulphuris  quantitas  colligitur . In  Moguntinis  etiam  balneis  loannes  Boterus 
copiam  Sulphuris  obferuauit.Mofcouia  lacum  habet  totum  Sulphureum,  vt  Sigifraun- 
diis  in  Hiftoria  eiufeiem  R egienis  recitauit. 

. Inter  Neapolim,  6c  Cumas  femper  magna  fuit  Sulphuris  mercatura.  Nicaragua_j, 
tefte  Nicolao  Mouardc , mittit  Sulphur  v.alde  fimile  ilii , quod  ex  fodinis  Ccfcn®  erui- 
tur. Oibisnouiis,  d:  prxfcrtim  regio  Vtlatlan ,mulras  mineras  perfediflimi  Sulphuris 
polTulet , ex  quo  , referente  Botero , Hifpani  optimum  puluercmpyrium  confecerunt  Orhis  no- 
inOrinuz  infula  Boterus  duos  obferuat  eminentes  colles, quorumalter  Salem, alter  uus. 

vero 


Pariter  Plinius;  flagrat,  inquit,  mons  Chim®ra,&  quidem  immortali, diebus, &nodli- 


— lUmmtsque  urmuta  chitKxru, 


biis, flamma.  Liris  fluuiuseftin  Campania,  quem  hodiernum  Vulgus  Liternum  appel- 


appel-  Lih.%.cap. 


abundaflejVtfpatiofeptem  annorum  conflagrauerit.  ^ 

Pamphilia  Sulphuris  opibus  pollere  traditur,  cuiri  multis  huiusregionislocisincci, 
dia  appareant;  vbi  nulla;  prorfus  planta;  conlpiciuntunterra  enim  ilia,  ob  incendia  t 
more  caret,  quo  herbas  nutrire  poffit.  In  Pannonia  inferiori  aqua;  cuiiifdara  flioyi 
fontis  odorem  Sulphureum  fpargut.Parnaflus  mons  liquorem  album  Sulphuris  fu4, 
Patauinum  territorium  multa  habet  balnea  Sulphurea,  fedpotiffimiimAponcnfc  Jc 
quo  Mantuanus  fic  cecinit. 


PhlegEi  campi  comprehendunt  illam  planitiem  Sulphuream , quam  Forum  Valca. 
ni  nuncupanr,vbifunt  colles  leucogpi,de  quibus  paulo  antefermo  fuit  habitus.Polonie 
regnum  Sulphurisfodinasin  montium iugis habere  OrteJius tradidit.  Circa Puteolot 
loca  ardentia,  ob  exhalationes  Sulphureas,vifuntur,  & quamuis  Varro  a frcqueutilitis 


Lik^Jc^  puteis  (funt  enim  circa  hiinc  locum  aqua’  calida,  & frigida)ciuitatem  hanc  in  Campa. 


tiam,  a putore  diditis  cft  huiufmodi  locus,  quoniam  grauibus  Sulphuris,&  Aimniiiisi. 
doribus  Iit  putidus.  Demum  circa  Pyreneos  montes  minctam  Sulphuream  Aiidttis 
Baccius  conflituit. 

Apud  Sabinos  labitur  fluuiusNar  cognominatus  a Vefcuio  Monte  ortum  duccai, 
& aquas  albas,  & Sulphureas  oftentans,  de  quo  Aufoniusiic  cecinit  in  Monoflicliis 
thmimbns  Italis fropeUens  Sulphureus  Nar. 

Qu.-imobrcm  non  erit  mirandum,  fi  Sulphureus  fit  lapis  Sabinus,Salcntinus,&Sidiei. 


Lih.jo.de  nus,  quoniam  hac  loca  plena  effe  Sulphure  Georgius  Agricola  pronunciauit.  Samatri 
n.tt.fifs.  montem  habet  continuas  euomentem  flammas;  idc6q;hac  infula  Sulphureis  diuitijsft 
i.a(Sare  non  definit.  Neq;filentio  inuoluenda  eft  Sardinia,  quam  Plinius, ob  venasSal 
Lih.'^  i.ca.  phuris,pradicat.  Scotia  opibus  Sulphurcisgloriatur.In  Senenfi  agro  eft  balneum Saa. 


trium  menfium  dies  eft  longa.  Sulphurea  vena reperiuntur,  cum,  tefte  Bacciofn mili- 
tis Agri  illius  locis,terra  ardea  t;quemadmodumin  montibus  Islandiaconflagtarcdi-o 
citur.  Sicilia  multa  habet  loca  fodinis  Sulphureis  celebrata,  vt  Facellus,in  hiftoriaEc- 
gionis,  exarauit  Siciliam  Italia  olimconiumftam  fuiffe  conftat , fed  cum  effet  natuii 
Sulphurea,  fortaffis  violentia  accenfi  ignis,  fepar.ata  fuit.Id  Virgilius optime expiei 
his  verfibus. 


Leander  recitans  Sicilia  hiftorias,  na  tini  Sulphuris  meminit,  cum  habeat  locunu 
Sulphureo  e-oncrematum  inccndio,qui  adhuc  vulgo  Ucremata  appellitat:  am  ibi  mi- 
netas  Sulphuris  effe  cognofeunt,  propter  aquas,  qua  graucm  Sulphuris  odorem  fpirat, 
Praterquamquodin  eadem  Sicilia  inter  Agrigentum,  & Bibonam,  lacus  eft  noniiiiu 
Bifana,  qui  pratereuntium  naribus  Sulphureum  odorem  impertitur.  In  Syrim laci 
Coppe  nuncupato  nalcitur  Sulphur,  vt  loannes  Boterus  eft  reftiheatus. 

_ Teneriffa  infula  habet  montein,e  cuius  cacumine  Sulphurei  lapides  cuulli  in  Hifpa-H 
niam  mittuntur. 

_ Vefeuius  vulgda^oittediSoma  proculdubio  opulentia  Sulphuris,bitiiminis,&alunii- 


re  femus  nis  tumidus  fuperbit,  quoniam  conftat  expericntia,&  teftimonio  Vitruuij, Strabonis, 8: 
mons.  aliorum  Authorum  Veterum,  non  foliim  fub  Vcfeuio , fed  etiam  fub  alijs.montibnsil- 
lius  ora  maritima,  ignes  ex  Sulphure,  & bitumine  incenfos  Jatibulari.Hinchuiiilnwili 
montis  cauerna  incendi  js  maioribus  in  dies  agitata  tonitruis,&  terrpmotibus  interdm» 
ingentibus  concutiuntur,vt  tanta  cineris  copia  inde  exeat,  vt,obfcurato  Sole, in  Africi; 
in  Aegyptum,  &Romam  vfque  pefuenerit  ;&hac  de  caufa,  aqua  fontium  huiosion 
femper  bullientesoblcruantur.  Item  Viterbienfis  lacus  noftra  atate  eft  famoluSjVnlgc 
Bulltcano ,ahe&eeta,  quoniam  ob  exhalationes  Sulphureas,  bullire  nunquamceto 
Quare  autem  aliqua  aqua  Sulphurea  bulliant,  alia  autem  calide  tantiimmodolint,S 


Htnc  Jpcmfinsille  'vetustato  ireljtns  orhe 
Exit  in  Eugeneos  colles, jffuuiumrj-, calentem 
Sulphure, porrectis  inCetlum  e memibus  haurit. 


ling.Ut.  niafalicifitam  deuomiiiatam fuiffe  crediderit;  nihilominus,  iuxta  communem  femci. 


di  Philippi,  & non  procul  ab  illo  Sulphur  fabricatur.  In  Septentrionis  finibus, vli 


Lih.  3 . Ae- 
ncid. 


H.ec  loca  w quoniam,  & vajla  commlfa  ruina 
Difsoltiijfe Jcrunf,  cum  protinus  vtraque  tellus 
Vna  foret  ef  c. 


Mufei  Metallici  Lib.  III. 


3^9 


^ non  bulliant,  id  credendum  eft,  inquit  Andreas  Baccius,proucnire,quia  bullientes  lub-  % j 
tus  caminos  ignis  habeant,  calida;  vero,  & non  feruentcs,  calidos  tantummodo  vapo, 
resrec  piant. Volaterranus  ager  non  caret  Sulphure,  ficutineq;  Vngaria,fed  quoniain 
fuperius  Sulphuris  in  Pannonia  meminimus,  in  locorum  enarratione,non  vlterius  pro- 
grediemur. 

PRtEPARANDI  RATIO. 

F ACTICIVMj  Sulphur  Pepyromenon  Gr*cisdi(2um  in  multis  Italia:  locis  multi- 
fariam prteparatur;  nimirum  in  Agro  Senenfi,in  Volaterrano, iu  Puteolano,*  a- 
pud  Cefenates.Primitiis  Sulphur,  vel  liquor  Sulphureus  purificatur,*  ab  aliena 
fubftantia  feparatur,  vafis  fadfilibus  ignem  in  fundo  tantum  fentientibus : fic  enim  pu- 
riorfubftantia  afecndit  ad  fuperiorem  vafis  regionem,  & perroftrum  in  aliud  vas  reci- 
piens, indar  olei,  paulatim  dilabitur,  quodpoftea  in  loco  frigidiori  locatum  varia_j 
figura  concrefcit.VeruniGeorgius  Agricola  verba  faciens  de  faifticioSuIphure,monuic  j 

B Sulphur  pratparari,  * confici  ex  aquis  Sulphureis,  ex  venis,*  glebis  eiufdem,necnon  ‘ ‘ 

ex  rebus  Sulphuri  admixtis  . Quaridoquidera  aqure  in  cortinas  plumbeas  ingeruntur,  " 

& eatenlis coquuntur, donec  in  Sulphur  denfentur.  Ex  hoc  poftea,*fquama  ferri  con- 
coftis,  *invrceostransfufis,  &fa*icioSulphurcluteoobduCfisparaturaliud  artifi- 
ciale Sulphur,  quod  Cabaliniim  vocant,  quoniam  Veterinarijs,  ad  fcabiem  cqm-  Sulphur C.t 
rumdelandam,  relinquatur.  Gleba  Sulphurea  effolfa , in  parando  Sulphure  fadti-  hdUnum. 

cio,Cefenates,Puteolani,*Volaterr.inivtuntur.Ex  aquis  Sulphureis  conficitur  in  Pan- 
nonia inferiori  prope  Budam.  Tandem  fit  etiam  Sulphur  ex  pyrite , vel  lapide  crufta- 
ceo  proprij  generis. 

Prsterca  Sulphur  cum  argento  viuo  Chymicis  organis  fublimatur,  & in  pigmentum  , 

rubicundillimum  trafmutatur,quod  officina;  Cinabriu  appellant.  Demum  ex  Sulphure 
oleum  varijs  modis  elicitur.Hollerius  Sulphur  in  Oenoftagmate,ncpc  in  aqua  vite  tam- 
diii  ebullire  permittit,  donec  letor  quidam  aqup  innatet, quem  molliori  lana,  vel  Golfy- 
pio  excipit, aqua  toties  permutata,donec  tota  olei  quatitascolleiSa  fuerit.  Hoc  poftmo- 
C duoleo,  ad  eliciendum  in  corpore  humano  hydrargyrura  detentu  feliciter  vtitur.  Alij 
recipiunt  vncias  tres  Sulphuris,  Terebenthinptantumdem,  vnciasduas  vini  optimi,  li- 
bram olei  rofacei  ,omniaq;  ad  ignem  lentum  fcruefieripermittuntjdonec  vinum  fuerit 
confumptum.Nonnull i partes  arquas  pumicis,*  Sulphuris  fumunt,*  trita  ad  modera- 
tum ignem  in  cucurbita  vitrea  collocant,  & oleum  optimum  educunt . Aliqui  fpirituin 
vini  pulueri  Sulphuris  addunt,  deinde  accenfo , *confumpto  oenoftagmate , Sulphur 
tritum,*  arens  commixtum  ampulfe  includunt,  & lento  igne  oleum  eliciunt.Noftra-, 
«ate,Pharmacopsi  campansvitresfufpcnfe  ita  fupponiint  patinam  aliquantola- 
tiorem, vt labra eiufdcm,ad  duos  circiterdigitos,anibitum  campans  fuperent;  fundo 
patins  fuperponitur  vafculum  Sulphuris  apyri,quod  candenti  ferro  accenditur,* agi- 
tatur, deinde,  illo  abfumpto , aliud , atq;  aliud  vafi  imponitur,  vt  ex  eius  copiofo  vapo-  olei  Sul- 
re  ad  campanam  elato  oleofus  vapor  in  paropfidem  fubditam  defeendat. Optimum  m-phuris  pra 
tem  oleum  prsparari  referunt  cx  iblo  flore  Sulphuris,qui  in  locis  Sulphurofis,tanquam^^r«w. 
ros  ex  motibus,  exfudat,  fapore  dulci,  * ita  grato,  vt  tanquam  edulium  cum  pane,  Bra- 
Dfauolo  teftc,  prandentibus  leruirepoffit. 

VENENVM,  ET  MEDELA. 

^ VLPHVR  efle  venenat*  natura;  ex  affertis  Plinij  colligere  poflumus,  qui  ali- 
quando  feriptum  reliquit:  deprelfis  puteis,  Sulphurofa,vel  aluminofa occurrentia 
'pJ  Putearios  necare.  Prsterea,  exminerisSulphureis,  dimanat  quandoque  vapor 
Ita  putidus,  & actitus,vt  anhelitum  claudat,  * fpiritus  vitales  corrumpat.  Quamobrem 
aues  fupra  huiufraod  i loca  volantes  a fimili  vapore  fuffocata;  cadunt . Quin  imo  fylue- 
ftres,  * domefties  animantes,  item  lacerta;,* ferpentes,  quando  ad  talia  Ipca  fortuito 
accefferint;  illicd  Isthali  vapore  affedfi  moriuntur.  His  addamus  caliditatem,*  ficcita- 


Sjmftomi- 
ta  huius 
vascni. 


Lib.  jS. 
hifl. 

Lib,  4. 
fr  alt.cap. 
vlt. 


Teuceda- 

ms. 

Meltlotus 

kiulgaris. 


Mephitis 

quid. 

Satyr.q. 


PQ  V lyfsis  A Idrouandi 

tem  Sulphuris,  qua  quartum  gradum  attingere  videtur. 

Quare noftra  intercft  recenfcre  fymptomata , qua huiufmodi  venenatam matetin,  ' 
in  corpore  humano  operantem  confequuntur . Ardoynus  Pifaurenfis,  inter  iMclim, 
enumerat  ingentem  totius  corporis  calorem , dolorem  hepar  affligentem , ftinteHii),),' 
rum  torfionem,  fiquidem  calor  excedens  a temperatura  Sulphuris  calidiori  dimanat, 4 
caufa  doloris  hepatiscll  illius  inflammatio , necnon  fanguinis  accenfio  in  iecore»®, 

rati.  Deinde  torquentur  inteftina a mordicatione,  quata  tenui  Sulphurisfubftantijj 
promanat.  His  acceditgrauedolingua;,& ftomachi  propter  ficcitatemfuperflnaiiu,i 
qu*  huiufmodi  partes,  &prKfertim  linguam  admotum  ineptam  reddit.  Tandenu 
alutis  fluxu  vexatur,  quoniam  inteftinorum  membran»  vellicantur,  depunguntur abei. 
cedenti  caliditate,  & tenuitate  Sulphuris : quapropter  inteftina  ad  producendnmJi, 
xum  excitantur. 

Cum  medici  finis  fit  humanum  corpus  curatione  fanare, animaduertendum  ell,ciiti, 
tionem  h uius  veneni  cflt  fere  fimilcm  medeht  argenti  viui  fublimati , & calcis ; iddteo 
ad  illa  prffidia  eritc6fugiendu.Albucafistamen,in  capite  de  potu  Sulphuris, potiona 
Secaniabin  Saccharini , nempeSyrupum  acetofum  fimplicem ,fuccum granatorum ,4 
ptifanam  hordeaceam  exhibet.  Plinius  Secundus,  in  capite  de  medicinis  cxvfu  Ia*,  [ 
adGypfum,  ad  Ceruflam,  ad  Argentum  viuum  ,&  ad  Sulphur, lac  afininumpiopiB, 
Haliabas  in  regali  difpofitione,  laudat  oleum  Sefami,;  & aquam  calidam, aut  ktytiji 
calidum,  vt  Patiens euomat.  Deinde  iura  pinguia,  mucilagines  feminum P/lllij,&tV 
fleres  cum  aqua  Hordei,&oleo  violaceo  conueniunt.  Tandem  ChriftophorusdeBo' 
neftisjinfuis  Problematibus,  pro  bezaartico  medicamento  Sulphuris,  cryflalluimii 
tum  cum  vino  ad  drachmam,  pratferibit. 

DENOMINATA. 

Non  defunt  multa'tam  animata,  quam  inanimata , qu*  a Sulphure  dcnotniaiii 
polTunt.  Inprimis  Pluto  Sulphureus  fuit  cognominatus , quoniam  locisfnbtet- 
raneis,&  prcefertim  natalibus  Sulphuris  dominari  perhibetur:  idcirco  Poettdt 
nuptijs  Proferpin*  verba  facientes  fic  cecinerunt.  5 

T ota^  Sulphurco.Kubit  Proferpinu  Diti. 

Hia  planta , qute  Latinis  Peucedanus,  & Peucedanum , & Grateis  pariter  nmlSm 
appellatur,  quoniam  folia  Pinus  fimilia  gerat:  etenim  apud  Gracos  Pinus expo. 

nitur.  Aut  potiusdenominatura piceo fa:tore:vnde  Germani  lingua  vernacula,Pfli" 
cedanumSchuuefenchetz,  nempe  radicem  Sulphuream  indigitarunt.  InfuperMdilo- 
tus  ille  vulgaris,  feu  Trifolium  odoratum  Dodonei  ,noftn  Rhizotomi  Selfimlb,\iA 
Sulfuratum  cognominant,  cum  eius  flos  nefeio  quid  odoris  Sulphurei  fpiret.  Ludoiii- 
cus  Dulcis  quamdam  gemmam  memorat  Kaman,autKakaman  nuncupata m,varijfqiC^ 
loribusdiftinftam,  quf  a loco  natali  Sulphuraria  poflet  indigitari  :ipfeenimputatdi‘ 
diam  a Kaumate,  nempe  ab  incendio,  cum  nonnifi  in  locis  Sulphureis  inueniatur.Dcin- 
de  accedetibus  ad  loca  denominata  a Sulphure , primo  fefe  olfert  Forum  Vulcani  iaj 
Agro  Neapolitano  litum, quod  hodie  vulgo  vocatur  Ia  Ss/f-.tara copia  SuIphuWi 
quod  ibi  generatur.  Apud  Plinium, &Solinum  hxc  loca  Campi  Phicgai, quali  Sillpta- 
re  ibi  inuento  flagrantes  dicuntur.  Id  teftificatur  Silius  Italicus  his  verlibus. 

— . ^//os  quos  Suijdhure pingues 

Phlegd  legere finus» 

Vnde  poftea  Poeta:  Gigantes  his  in  locis  cum  Hercule  fuilTe  praliaTos,  &horuiiinl- 
nera  aquarum  bullientium , & incendiorum  loci  caufam  fuifle  finxerunt . Ad  localft- 
dlat  etiam  Sulphuraria,  quod  vocabulum  aliquando  indicat  fornacem  Sulphureaiiij» 
qua  fadticium  Sulphur  eia  boratur,  & quandoq;  denotat  fodinam, vnde  Sulpur «“'®' 
At  Sulphuratio  eft  nomen  verbale  ,&  Sulphiireitas  fixaeft  nomen  a ChymiltisUd®"’ 
ficuti  & argenteitas  fixa  in  profundo  fubftantiK  auri , & argenti , quibus  vocibus,»- 
gnant  fubftantiam  fiibtililfimam  ,&  purilfimam,  quafaciie,  ad  modum  cerf  | 
Mephitis  quoq;  Sulphurea  appellatur.  Eft  autem  mephitis  proprie  putor  tcrr,t,qui»“ 
aquis  Sulphureis  dimanat:  quare  huc  refpiciens  Perfius,  cecinit  hunc  in  nioduiu. 


Mufei  Metallici  Lib.IIL  371 

Qutture  Stdfhurns  lent):  exhuUnte  Mefkitcs. 

Sulphureum  vocaturillud  , quod  ex  Sulphure  conftat,  vel  quod  naturam  Sulphuris- 
refert.  Sed  Sulphuratum  nomen  adiciftiuum  exprimit  illud,  quod  habet  admixtum  SuL 
phur.  Hinc  Sulphuratum  fubftaiitiuefumptum  fignificat  illud  exile  lignum  ex  vtraque 
parte  Sulphure  imbutum, quo  lucerna;  accendi  Iolen t;hoc  a Martiali  ramentum  Sulphu- 

ratum,.& a vulgo  Italico  dicitur. 

Pariter  apud  Gracos  flelaJVi;  (cum  teo»  fit  Sulphur  ) Sulphureus , vel  Sulphurofus  ex. 

ponitur:  hinc  fiuDOJ  Sulphure  perfumo,  vel  expio,  eftluftratio, qua; Sulphu- 

re celebratur.  Item  Ssisjfpoot  non  folum  Sulphuris  colorem  habens,  fed  etiam  luridus  ex- 
primitur . Deniq;  apud  Mefuem  memoratur  Diafulphur , quod  eft  medicamenti  genus 
in  varijs  afieftionibus  adhibendum. 

EPITHETA. 


“ VLPHVR  obvariasaffe(fliones,quibuspotitur',variaetiamfortiturepltheta. 
^ In  primis  viuax,  viiicns,  & viuum  fuit  nuncupatum,  quoniatn  ftatim  atque  ignem 
fentit,illic6 accendatur.  Ouidiusdixit. 

Admotas  rapiunt  ovinada  Sulphur. s,  flammas . 

InhocetiamfenfuNemefianusPoeta  viuum  vocauit canens. 

Incendens  'viuo  crepitantes  Sulphure  lama  , 

Item  Claudianus  illud  viuens  nmicupauit,  quando  dixit. 

— viuentia  Sulphura  tecum. 

Ratione  coloris  vocarunt  Sulphur  Authores,  & pra;fertim  Poetee  luteum,  atrum, luri- 
dum, & CErulcum.  Ouidius  luteum  nom/nauit,  in  Methamorphofi  canens. 

Lutea,  ^exiguis  ardefeunt Sulphurafumts. 

Atrum  Sulphur  cognominauit  Siliusitaiicus,  quando  fcripfit. 

— • — atip-,  atracircumlita  Sulphure fumant. 

Q Pariter,  ob  coloris  obfctiritatem,  Ouidius  quandoque  luridum  indigitauit,  quando 
cecinit. 


D 


Lurida  (kppomint  facumdo  Sulphura  fonti , 

Deniq;  Claudiano  Sulphur  vifum  eftca;ruleum,  non  ratione fiibftantis,  fed  forfita.n 
ratione  flamm.e,  quam  aecenfum  oftentat:  protulit  igitur  Poeta  hme  verba. 

Sulphure  cxruleo,  nigro/]',  bitumine  fumat. 

Quoad  alias  qualitates.  Sulphur  alia  quoqjfortitur  epitheta.Ouidius  in  libris  de  ar- 
te, calidum,  ratione  tempeiatura;,fic  vocauit. 

Et  c]me  de  calido  Sulphure  fumat. aqua. 

Itcm  fumans  Sulphur  Veteres  nominarunt,  fortaflts,  quia  illius  fuffumigio  in  multis 
vterentur,  vt  luo  loco  exponetur.  Ouidius  id  memorat. 

T aclaq',fHmanti  Sulphure  halci  Ollis. 

Et  quoniam,  ratione  caloris  ingeniti,Sulphur  caliditatem,&  acredinem  guftui  com- 
municit:  idcirco  Ludouicus  Bigus  Poeta  illud  acre  prcedicauit. 

— . — . acre  nimis  faminaStdphur  habet. 

Mantuano  vocatum  fuit  liquidum,  cum  leui  calore  Sulphur  liquefiat. 

MI.  Liquidocji,  calentes 

Sulphure  Cufnartm  campos. 

Statiomincupatum  fuit  odorum,  forteob  grauitatem  odoris,  quem  fpiratj  cum  odo- 
rum tamdefardo,  quam  de  iucundo  odore  pronundetur. 

Vtfcerihus  laceris,  & odori  Sulphuris  aura, ' 

Quocirca  multi  hac  ratione  moti , Sulphur  tetrum , quafi  fedum , & graueolens  ap- 
pellarunt. . 

flammarim  exarmataglobis , & Sulphure  tetro. 

Csterum  Sulphur  non  folum  graue,fedum,  & tetrum,fed  ingratum  quoq;  nomina- 


tum fuit:  iuxta  hoc  diftichon. 

J^i  bibit  ingrato  fedatum  Sulphure  Bac cham, 
. Praparat  ad  Ditis  fe  phkgetontis  aquas. 


Deniq; 


Lib.xq, 


fltb.i. 

Li.Of.Eali. 

L,e^,Theb, 


3^-2  ViyfsisAldrouandi 

Denique  a Siatio  Sulphur  gregale,ni_minimcoramune,&  vile  fiiitcJiAuti,,  ApudCr 
^cos^Ao^^pov  vocatur  Sulphur,  quafi  ignitum.  Apud  Homerum  in  Odyflea  legite- 
Z/^.2S.  oieix, nimirum  medicina, leu  remedium  malorum  . Alioquin,apiid  eofdem  6»«' 
appellatur  etiam  *a5apo'i-,quafiexpurgans;  vel  quia  in  multis  morbis  adhiberetur  v’ 
(ignificauit  Homerus , vel  quoniam  Antiquitas , in  expurpndis  domibus, illo  vteretV 

Hineforte  Latini  Sulphur  diuinumindigitarunt,autpotius,qiiiaoliminiitumellctiii,ot’ 

talium  mentibus,  fulguri,  & fulmini  nefeio  quid  diuini,autfacri  inefle,  &cum  SulpluJ 
odo.-em  fulminalem  fpargere'obferuairent ; quapropter  hoc  epitheton  ilii  affignarniit 
tdne*ful-  Aut  quoniam  Sulphur  multarum  rerum,  & pulcherrimarum  fit  origo;  quamobrem  Ck’ 
fhuren  di-  mift* illud, Patrem ,& Originem  metallorum  nominarunt.  Qpinimd Prifei SuipijJ' 
uirnt  dicta,  nonfolum  diuinum,fcd  etiam  balnea  fulphurea  reputarunt  diuinavdtiti  oracula  i 
quibus  Auguria  fumebant . Id  pratftitit  Tiberius  C^far , qui  in  illis  fibi  falicitatcm  ell 
auguratus,  vt Suetonius  monimentis  mandauit.  Pariter  Lucanus  meminit  Cotnelij 
Vatis,quiin  balneis Aponenfibus  diem  ftragis  Pharfalics  prtefagitiit:  cecinit  igin, 
Lucanus  hunc  in  modum.  j 

Euganeo  (Ji  verafldes  memorantibus ) augur 
Colle  fidens  <^ponus  terris , 'vhi fumifer  exit. 

Atque  Antenorei  difiergitur  <vnda  T imaui. 

Venit  fumma  dies , gerttur  res  maxima,  dixit 
Impia  concurrunt  Tompei , & Cafaris  arma. 

MYSTICA,  ET  MORALIA. 


Capi^. 


C-y.iS. 


Ecclefialt. 

cip.xl- 


Cap.$. 


In  Apoed. 
cap.l^. 


Ctp.  jij. 


M Emoratur  in  factis  Biblijs  Sulphur,  & pr*fertim  in  Apocalypfiapudloanncm 
quod  ab  orc  equorum  egrediebatur.Lauretus  autem  in  fyiiia  Allegoriarain' 

hoc  Sulphure facrilegasHfreticorumobtrediationesdefignat,qaibusEccle.' 
fe  dignitati]  derogare  nituntur.  Quando  autem  alibi,  nimirum  apud  loblegitur.  In 
habitaculo  iniqui  Sulphur  afpergijfignificat  fetorem  libidinis  accendi.  Demum  Sul-G 
phur , quod  fupra  infamesciuitates  pluifle  in  Gcnefi  dicitur , denotat  hoc  crimine irte- 
titosnon  minutulam  labeculam,  fed  maximam,&  nefariam  labem  contraxilfe  panis  in- 
fernarum fedium  dignam,  quarum  materia  Suphur  efle  traditur.  Qiiapropter,  cum  te 
materia  in  lacu  Gomorrheoruni  maxime  augeatur , nonulli  viam  ad  infernasiedesten- 
dentem  ab  hoc  iacuoriginem  ducere  coniedtarunt. 

Prteterea  natura  Sulphuris  multa  nobis  fuppeditat  documenta , qua  ad  integros, & 
incotaminatos  mores  fpecTarc  poflimt.  Etenim  SuJphur  proprium  fotorem  aquis  etiam 
frigidis fecusmineramlabentibus communicat.  IdedalfimiJatur homini, in ca;nofsj 
libidinis  Jatrina  verfanti,  qui  aquam  etiam  frigidam , nempe  hominem  callum  aliqua 
confuetudine fibimet  coniunsftum  praiio  exemplo  offendit, necnon  odorem  optiiM 
fam»  in  fetorem  vituperationis  conuertit ; nam,  vt  habetur  in  lacro  codicc , Siftmit- 
ritpieem,tnqtiinabtturahea.  ItemjSulphur  accenfum  emittit  tetrum  odorem, & talemfpar- 
gitfumuffi,quifacierB  decolorare  perhibetur.  Quare  Sulphur  vitium  Hypocritarum 
reprmfentare  poterit , quorum  facies  fimuJatione  paJlefcit ; idcoque  ad  rem  legitur  inH 
facris  Paginis  .apud  Mattheum : Exterminant  fciesfuas,  vt  appaream  homimhus  uitimm. 
Deinde  obgrauem  SiiJphuris  odorcmsrcuocandumeft  in  mentem  monumetum  mortis, 
necnon  fetoris,  quem  cavo  humana,  poli  interitum,  incurrit.  Itaq;  memoria  mortis  in- 
llar  Sulphuris,  habebit  vim  attrahendi  ad  bonum,  dilToluendi  cor  per  contritionem, & 
abfumendi  crimina.AmpJius,nomine  Su]phuris,quod  putore  fpargit,&  facile  accendi- 
tur, in  do(arinamoraJi,fetor,&’  ardor  inlernmfedisintelligendus  ell,  qui  neqs  extingiii, 
n_eq;  fuperari  poteft:quandeqiiide,iuxta  facras  paginas,llagnu  ignis,  & Sulphuris  inio- 
cis  infernis  elTe  perhibetur.  Demum  aqumper  venam  Suiphure^amlabentes,  fetorem, 
calorem/a porcm,&  efficaciam  Sulphuris  contrahunt:  hisaquis,hominesinlu.sumfolu- 
tireprarfentanturiqui calorem  cogitationis,faporem  dele(ftationis,&ef6caciamopera- 
donis  fibi  comparant,&  tandem  fftorem  infami*  nancifeuntur.  De  his  apud  Ifaiara  le- 
gitur. De  cadauerthus  eorum  afiendet fetor. 

Infuper  Sulphur,  cum,fit  igne*  natur*,  & facile  flammam  concipiat,  poterit  humant 

car- 


Mufei Metallici  Lib,  III. 


373 


ni  a(limilari,qus,  appofito  tentamentorum  igne, ad  praua  defidcria  facile  accenduntur. 
Vcktiam  humanam  voluntatem  poteft  referre,qua?,  igne  appofito,  nempe  oblata  occa- 
fone,ad  prauas  cupiditates  illicd  inflammatur,aut  ad  bonii  dcfiderium  mouetur.  Aqup 
etiain Tua  natura  frigid»  permineram  Sulphuris  tranfeuntes,  dumnaturam  Sulphuris 
participare  incipiunt,  calidilfima’  cuadunt.  Per  Sulphur,  inhacdodirina,  intelligend® 
lunt  mundi  diuiti».  In  quibus  ignis,  & ardor  atiarithe  latibulatur : namq; lick nonnulli 
homines  fint  pietate  aquei,&  temperantia  frigidiitranfeuntes  tamen  per  venas  Sulphu- 
ris.nimirumbona  temporalia  adminiftranres,  proculdubidcalorem  auaritis , confe- 
qiientcrqiprauum  fam«  odorem  acquirunt.  Poftrem6,cum  multa?  Sulphuris  fpecies  ab 
Authoribus  afllgnentur,  vna  tantum  d Medicis,  nempe,  Sulphur  apyron , & pellucid  uin 
probatur,  cstera’  autem  fpecies,  tanquam  impura?  a mcdkina  arcentur.  Sulphure,  pro- 
pter calorem,  Amore , & dilectio  denotatur , cu  ms  fimiliref  multa?  fpecies  recenfentur: 
nam  alia  eft  dileftio  a Venere  cruciante  dimanans , alia  cft  bcneuolcntia  fiiSicia  , alius 
dt  amor  fui,  quem  Gra?ci  Philauti.am  vocant , alia  cft  bcneuolcntia  fraterna  , alia_j 
B charitasconfanguinea,aIiadciriim  eft  dilc<ftio,qua  verus  Cbrifticola  Deumprofequi- 
tar.  Sed, inter  tot  affetSiones,  nulla  cft  magis  anima?  medicinali  ,quam  vnus  erga  Deum 
amor;  reliquE  enim  dileiftiones  aliquid  ferap  er  impuritatis  participant. 


APYR  O N Sulphurnon  parum  vtilitatis allaturum  efle medicina?, Dibfcoridcs, 
& Plinius  atteftantur.  Primitus  eius  fufStu  Surditas  curatur,  lethargici  eveita- 
tur,&  Paralytici  iuuantur.  Ifidorusilli  tantam  vim  inefiefcripfit,vt  Comitia- 
les deprarhendat:  fed  potius afierendu  eft,  Patkntesin  paroxilmo  epileptico  detentos 
fedo  Sulphuris  odore  liberari.  Morbisetiam  thoracis  multo  cftadiumcnto,  quia  Afth- 
maticiscum  fpiritu  tercbenthin^prabetur.  Ad  purulentos  in  aliquo  pediorali  liquore 


, vr~-j  --  v«i»v  . iij  V VlJWliV, 

Sulphurnon  eft  prsetermittendum,  quoniam,  cum  fit  praditum  virtute  attrahendi,  cum-'".^^' 
aceto  idiibus  venenatorumfaliciterimpcnitur.  Ideo  Eminentilfimus  Cardinalis Pon- ?' 
actus Melfitenfis  proponit  puluercm  Sttlphuriscum  fputo  hominis  mixtum,  vtmorfus, 
ftidusomnium  animantium  aquaticorum , & pn-efertim  Scorpionis  marini,  & Draco-  *4- 
aiscurentur.  DoCtiflimus quoque  Ferncliushanc  fequitur opinionem,  dumlaudatSul- 
phurlaliua,  vel  lotio,  vel  melJe,  vel  oleo  fubadiiim,  vt  idiibus  venenatis  profit.  meth,med. 

Amplius  in  morbis  cutaneis  ,&potilfimum  in  tollendo  pruritu  ,&  delenda  fcabie. 

Sulphur  minime  infrugiferum  Authoresinucnifit, quoniam  medicaminibus  intrinlccis, 
ftextrinfecis  illud  permifeent . Brafauolus  Sulphurinouo  forbili  quotidie  fcabiofis 
prabet.  Extrinfecus  vero  ad  prsdidiumalfedtum,cum  nitro,  vel  refina  adhibetur.  No- 
lira  mulieres  clinicK  Sulphur  cun.  oleo  communi  foluut,&  aliquando  cumtercbenthi- 
na,&linimcntum  ad  fcabitm  componunt.  Virgilius  quoq;  in  Georgicis,  vtpecudum,-» 
fcabiem  reprimat,  a Sulphure  non  recedit,  quando  canit. 


Et  ffiimam  mi [cent argenti,  dr  Sulphura  viua. 

Pariter  lodociusinEnchiridiofimplicium  conatus  eft  vires  medicas  Sulphuris  vnt- 
co  hexaftico  comprehendere  hnne  in  modum. 


A/ihma^-,  cum  tufd  tollitur  inde grauc. 

Ad fcabiem,  lepras, pruritum  corporis  vngues 
Scabros,  ad quauis  fima  venen  a f.  m, 

V t njcnier  tumeat  minus  ,hinc  tibi  balneajingas. 

Ad  ipafmum,  podagrtm,memhra  perunge,valet. 


His  intelledtis  de  virtutibus  Sulphuris  facillime  poterimus  cognofeere  vires  aqua- 
ratii Sulphurearum,  nam  & ipfa?  calefaciunt,  &neruos  emolliunt:  quamobrem  Re- 


MEDICINA. 


) 


K^ut  tonfum  tridi  comangunt  corpus  amurca. 


Confumtt,  foluit,  trahit,  dr  coqmt  omnia  cruda. 


[olutis  , Conuiilfis, Tremulis, Stupidis,  & Contradlisconuenire  perhibentur.  Quin- 
imo  his  tumores  difeutiuntur  , dolores  mitigantur,  Coxendici,  & Podagrici  iuuan- 


li 


tur. 


In  lih,  de 
T um.  frie- 


Bulfimum 

fmtttonu. 


Sulphur  Vi 
trioUtum. 


Lih.  25. 

lec,  anUijt 

C‘>p.i9- 


Cif.ig. 

Cap.ig. 


P/alm.^o. 


374  Vlyfsis  Aldrouandi 

tiir.  Scabrem^dcntj  vlcei-a  fanant,  lentigines  tollunt , vitiligines emendant, dolottsF 

lecoris.  Lienis,  & veteri  fedant,  necnon  tumores  in  huiufmodi  vifceribusgcnitosaljf., 
magno  labore  refoluunt.  Huius  conditionis  funt  balnea patauina  nuncupata  ApontJ 

fia,  quoniam  line  labore  pra:diiSis  morbis  medeantur. 

Tandem  oleum  Siilphuris,quod  in  Officinis  ad  varios  vfus  medicos  feriiatar,noBfi), 
Ium  vtiliter  adhibetur  exterius  ad  dentes  dealbandos,  ad  fsditates  cutis  auferendas,! 
ad  vlcera  venerca  fananda,  nam,tefte  Falloppio,hoc  gummata  etiam  gallica difcntiim. 
tur,fed  etiam  interius  fumitur,  ad  eliminandos  illos  aflfcdlus,qui  aflatibus,&atnataii 
frigida  cralTa,&  putri  procedunt.  Pefte  quoq;  affcdfis  magno  eft  adminiculo, Epilepij, 
Afthmati,&  multis  alijs  aegritudinibus  pulmonis,  fi  cum  aqua,  vel  alio  decodoidoi  ' 
fumatur.Odontalgiatetiamplurimumcommoditatisaffert,  fi  illo  dentes  afiedilcuitjj 
contangantur.  Deniq;  oleum  Sulphurisin  medicina  illas  exercet  vires,  quas  de  fpirj, 
Chalcanthi  in  proprio  capite  recitauimus. 

Ad  finem  Theophraftus  Paracelfus,  & cbymici  alTccla;  infinitas  virtutes Sulplu,j  4 

potiffimumolcoaflignantjquoredfe  adminiftfato,omnes  morbos  curari  affeuctat.Prj, 

terca  ipfi  ex  floribus  Sulphuriscum  Terebenthina  mixtis,  & ad  calorem  ficcum,  alipn 
dies,digeftis  liquorem,  inftar  rubini,extrahunt,  deinde  menftruum  feparantjVttetu. 
neat  oleum  Sulphurisrubicundiffimum  ,quod  , more 'chymico , cum  oenoftagmatetit. 
culatum  reddit  Sulphuris  balfamum,  cuius  tres,vel  quatuor  guttas  in  Sufpii'iofis,!;Pi. 
ridentis  mirabilia  operari  diuulgant.  Rurfiis  Sulphur  ter,  & quater  cum  Colcotarsi 
blimant;  vtab  immundicijsfeparetur,  deinde  ex  illo  purificato  vtiliffimamedkamtiti 
cum  faccharo,  ad  medelam  Afthmatis,  parant ; quoniam  Sulphur  balfamum piilmoiim 
eflepra:dicant:Quinimd  ex  Sulphure  falem  quoq;  eliciunt,  cuius  grana  tria  cum  Pulmo' 
nariaraqua  tulficntibus  propinant, & pariter  tria  grana  cum  drachma  balfami  Sulpt 
ris,aduerfus  Phthifim,  commendant.  Item  Crolliusin  Bafilica  ch  .micafcriplitlacSil 
phuris  efie  balfamum  humidi  radicalis:  hac  de  caufa  in  HeCiicis  ,&  aridis  id  maximo, 
pereconuenire  retultt.  Verum , pace  tantfviri , ha?c  fententia  a rcdfo  tramite reccdtii 
videtur,  quandoquidem  hoc  prsfidium  Phthificos tantummodo  iuuarepoteftcsfe 
cando  vicus;  cum  radicale  humidum  augere  minime  queat : hoc  enim  nonnilialimti.. 
tis  humediantibus  conferuatur,  & inftauratur.  Sulphur  autem  vclutifolliie,&minetalt 
non  alitjfed  , inftar  ignis  ,confumit,idedq;tantiim  abeft  , vt  Hedticis  fit emolnmcDto, 
vt  potius  illis  plurimum  nocere  poflit.  Demum  in  Officinis  ChymiftarumparaturSil. 
phur  vitriolatum,  quod  a fei  ro  elicitur,  & Crocus  etiam  Martis  appellatur  ;feddcta 
operatione  fiio  loco  habitus  eft  fermo. 

VSVS  IN  SVPPLICIIS. 


CAELIVS  Rhodiginusmonimentis  mandauit  Apolidas  feruos  viles nuncupatii 
lureconlultis , qui  fine  ciuitate  in  opus  publicum  perpetuo  dabantur, &iniJ* 
fulas  deportabantur,  fine  in  minifterium  metallorum,adqu,'B  faimina; q»<|i 
damnat  i in  perpetuum  folebant,  vt  teftatur  etiam  Vipianus  fiue  in  Salinas,iiem,&Sil. 
phurarias.Cum  autem  in  Agro  Neapolitano  maxima  Sulphuris  copia  eruatunvcrilinij 
leeftloca  Sulphtirariaa  lureconfultis  fiepe  nominata  in  eodem  regno fuiffe,  ad qiir 
olim  mittebantur  Rei  ,vt  eorum  crimina  vindicarentur.  Sed  quid  per  prophana  vaga, 
mur,  cumfacri  codices  fimilem  differendi  materiam  nobis  fiippeditent?NamfumMS 
rerum  Opifex  fcelerum  omnium  punitor  , ad  diuinam  manifeftandara  luftitianu. 
Sulphure, & igne  fupplicium  nefandis  duitatibus  impofuit,vc  in  Gendi  kgiW’ 
Igitur  Domtnns  pluit /uper  Sodomem  ,&Gomorrhitm  .Sulphur  ignem  aDommo  dtCdhtl 

fuhuertit  ctuittaes  has  omnem  arca  regionem  vmuerfos  habitatores  Vrhium,  & cunStH- 

r£  virentia.  Pariter  in  Deuteronomio  verba  fiuntde  Supplicijs,  quibus  Deus  Omnipo- 
tens Populum  Hatbraicum  conftrinxit , & inter  hate  Sulphur  ,&  ardor  Solis  receniei- 
tur.  Oicttcjuc  fequens  generatio,  e^  filij,  eiuinajcentur  deinceps.  peregrini,  de 
rintvidentes  plagas  terra  illius . ^injirmitittes , quibus  eam  apflixcrit  Homtnus  Stilphon.ll^ 
lis  ardore  comburens,  itaut  vitra  non  feratur,  nec  viuens  ejuipiam  germinet,  Iiein  Pfaimogoa* 

phus  memorat  torrentem  Sulphuris  , quem  diuina  Sapientia  in  fupplicijs  cxerc«. 

Quia- 


Mufiei  Metallici  Lib.  IIl. 


375 


\ Imitio  apudliaiam  5 Populo  hebraico  niinitabatur  his  verbis . £t  conuertentur  torrentesin  54. 

mtm,& humuseiusinSulphur.  Infuper  apud  Ezechielem  legitur, quod  in  poenamfceleru  Cup.  38. 
commiflorum.  Sulphur,  & ignem  pluet  lupra  exercitum  Hebrxorum.  ,& Sulphur 

tluonfuper  cum,  & fuper  exercitum  ems,  & fkper  Populos  multos , qui  funt  cum  eo , & mugnificu- 

'c6r,& ftr-tiilicibor,  & mtuserot»  ocuhsmultarurn geutium  ,&fcient,qtdacgo  Dominus . Am- 
plius Diuus  loannes  in  Apocalypfi  memorat  quatuor  equorum  capita , que  ignem , fu- 
Sulphur  fpargcbant;  quibus  tertia  hominum  pars  fuit  interempta.'  Vnde  colli- 
gimus, quod  mundi  Reiftor,  in  puniendo,  a iupplicijs  Sulphuris  non  le  continuit. Quin- 
liib  in  eadem  Apocalypfi  ftagnum  ignis , & Sulphuris  tanquam  infigne  fu  -plicium  tuit 
Diabolo  alfignatum.  Etdefcendittgniso  Deo  deCilo,&deuormit  eos,  & Diabolus,  qmfeduce- 
ha  eos , miffiis  efl  in  11  agnum  ignis,  & Sulphuris,  vhi  Bcflia , dr  Tfeudoprophetx  cruciabuntur  dic, 
anoclein  fecula feculorum . Tandem  apud  Diuum  loannem  in  fubfcqucnti  capite,  in  In-  Cap,  j 
credulos.  Homicidas,  Fornicatores , V eneficos,  Idolatras,  & Mendaces,  ftagnum  igne, 
ScSulphure  plenum  tanquam  fupplicium  conftituit. 


VSVS  IN  SACRIS  ETHNICORVM. 


Lih.z,eleg. 

5- 


Lih.'^  ^,ca, 
11« 


CVNCTIS  manifeftarium  efte cupimus luftrationcs,&faerificia  Ethnicorum 
fedi  Sulphuris  odore  efte  decoranda , quoniam  eorum  Dij  digni  funt,  quibus 
perpetui  honores  fimili  odore  tetro  decernantur, n5  Sulphuris  fetore, & fiam., 
main  fedibus  infernis  cruciantur.  Habemus  enim  apud  Pfalmographum  harc  verba.  P/a/nt.fj, 
Sjtoniam  omnes  Dij  gentium  D amoma , Dominus  autem  Cxlosfi  cit.  Agricola  feriptum  reli- 
quitGrscos,  necnon  Romanos  veteres,  cum  anili  nimirum  fuperftitione  tenerentur, 
credidifle  fe  Sulphure  religionem  pdium  expiare  polle . Quocirca  Vlyftes  apud  Home- 
rum, igne,  & Sulphure  domu,& aulam  adoleuifle  perhibetur.  Etenim  fimili  odore  gra- 
ui,&  tetro  Sulphuris  Phantafmata  pelli  funt  opinati.  Tibullus  ad  rem  fic  cecinit. 

Ille  ego,  cum  trilli  morbo  defejfa  taceres 
C Te  dicor  votis  eripuijfe  meis. 

Ipfaq-,ter  circum  lutlraui  Sulphure  puro. 

Carmine  cum  magico prxcinuijjet  Amis. 

Neqjhoc  arationealicnumeflevideturjquandoquidem  Darmones imbuti  hoefuffi- 
tiiSulphurco,  & recordati  cruciamentorum  Sulphuris  inferna;  fedis,  inde  aufugere  ve- 
rilimile  eft.  PliniusquoqrSulphur,  in  Antiquorum  religionibus,  ad  expiandas  fufitme- 
to  domos,  locum  habuille  prodid  ir.Ouidius  etiam  huius  confuetudinis  recordatus  in  Ii- 
bris  de  Arte  exarauit  hxc  carmina. 

£1  venit,  qux  lullret  anus,  leclumq-,  lecumq-. 

Proferat,  & tremula  Sulphu  r,  & oua  manu . 

Immonon  folumirdes  Sulphure  luftrabantur,  fed  & ipfi  homines,  fia'iquo  polluti 
crimine  fuiflent:  nam  mane  caput  Sulphure  aqua,&  igne  purgabatur.  Ouidius  id  cxpli- 
cauithocverfu. 

T erq-,  finem  flamma,  ter  aqua,  ter  Sulphure  ludrat, 

DReftius  idem  exprelfit  Propertius  canens. 

Imperat  dr  totas  iterum  mulare  lacernas, 

T erq',  meum  tetigit  Sulphuris  tgne  caput . 

Proclus  etiam  Platonicus,  in  libro  de  facrificijs,  narrat  olim  facerdotes , in  purifica. 
tionibus,&luftrationibus.  Sulphure  ,c&  bitumine  vfos  fuifle , quoniam  illud  cum  aqua 
marina  permixtum,  maxima  cumreuerentiafpargebant . Id  poflumus confirmare  tefti- 
monio  Apulei , qui feriptis inandauit , ante  Deorum fimulacra  tiauem  pidfuris  exorna- 
tam ab  Antiquitate  collocari  lolerc,  vbi  facerdos,  face  accenfa,  ouo,&  Sulphure,  mul- 
tis precibus  fufis,luftrabat.  Tandem  in  lupplicationibus,quas  Vulgus  proceflionesap- 
peUat,ob  variam  caufam  inftitutas , Prifei  fuffumigio  Sulphuteo  vtebantur.  Nam  tem- 
pore meflis,  prarcedente  vitula,  & agna  coronata,  CEtus  Agricolarum,&  Pa  ftorum  arua 
circumdans , clangore  tubs , & can tu , fiia  falfa  Numina mulcere credebat . Neque ob 
aliam  rationem,  neq;  in  alio  fenfu  Sulphur  apud  GrKcos  nempe  facrum,  vel  diui- 

tium  nuncupatum  fuifte  exiftimamus. 

li  s VSVS 


lib,  4, 
Eleg.g. 


Lsh.  \ o.de 
remetal. 


Puluis  py- 
riusexqui 
bns  confiet. 


Lapis  aqua 
vel  /puto 
tactus  igne 
excitans. 


Lth.  J.  de 
fccr. 

In  libt  de 
Atrnm^ 


375 


Vljfsis  AIdrouandi 

VSVS  IN  ?ARIIS. 


MVLTI  Opifices  Sulphur  adhibere  folent.  Nam  Fullones  veftimcntalixjiiii) 
priusablutaeo  Sulphuris  genere  fufiiunt,  quod , iuxta  mentem  Pliiiij.gleij 
vocatur.  Sicuti  Infectores  in  fuffumigio  Lunarum  eo  vtuturjqnod 
minatur:  quoniam  huius fuffitu  lanis  candorem,  & mollitiem  commiicare  nitunuir.Alj^ 
vt  ab  operibus  inauratis  detrahant  Aurum,Sulphur  adhibent,  dum  piiliieiem  Sulplu! 
ris  fupra  inaurata  infpergunt,& accedunt,  deinde  fupra  catinum  materiam dccuiii®; 
etenim  quod  cum  Sulphure  cadit  eritaurum , quod,  purgato  Sulphure, facileatralii. 
tur.  Amplius  Sulphuri  ineft  visfegregandi  aurum  abargento,  afluiiufmodi  ratio  apti 
Georgium  Agricolam  legenda  eft.  Chymiftm  a (Teuerant  Sulphur,  ad  producenduniai. 
rum,maxime  prodefre,quiacolorem,&fplendorcm  metallis  imrertitur.Siilphiir  etiam 
tefle  Hermolao  Barbaro,  vftumcum  a:rc,  colorem  violaceum,  & cii  argento  ,ca'mlei)mj 
producit.  Aurifices,  in  colorando  auro,  vel  alio  opere  iuauratr>,kimunt®quam portio, 
nem  Sulphuris,  & tarrari , addito  faiis  mod  ico , vel  fc  cund  itm  alios  portione  ctiaimi}; 
omnia  cum  aqua  ad  lentum  ignem  in  olla  feruefiunt.  Tunc  res  coloranda  priusdilism. 
ter  lotio  abfterfa,  & funiculo  appcnfa  in  predidia  materia  mergitur,  deinde  extraia,!! 
pcrfedle  fuerit  colorata,  linteo  exficcatur:fin  fecus,  toties  infunditur,  donec  perfediij 
auri  colorem  acquifiuerit. 

Quoniam  Terr^motus,  & incendia  fubtcrranca  ex  Sulphure potffflmum  proticiiite 
folent : hinc  humanum  ingenium  cxcogitauit  tormenta  bellica , quibus,  ore  pytijpnl. 
ueris,  globi  ferrei,  vel  plumbei,  imitatione  fulminis  impelluntur.  Conflat  autem  hiiitif- 
modi  puluis  quatitor  partibus  HaJinitri,vna  Sulphur  is,  & a lia  Carbonis , ciia?  oir.tiia 
trita  3 & per  incerniculum  tranfrnillajOenoftagnate  milccnnit  .deinde  ixfiecjtainptiL 
uerem  pyrium  conuertuntur.  Fomes  ignis,quem  Vulgus  deam  vocat,  paraturcxhingii 
arboruma  parte iignofafeparatis,& in  lixiuio codiis , fed  horum  vnieuiqi  libra, Sal- 
phuris  duar  vnciar  adduntur.  Sulphurata , quibus  ignis  ex  filice , & ferro  tva,ftisdki.(; 
tur,  Sulphure  parantur.  Etenim  Sulphur  adeo  amicum  eft  ignis,  vt  iiio  vix tadoftaiiii 
accendatur:  hac  de  caufa  nonnulli  Jucernara  accenfam  flatu  extineutint,&  paritiiaii. 
motam, magna  fpedfantium admiratione,  illicd  reaccendunt . Verumadmir.itioa-fr 
re  debet,  inquit  Galenus,  quoniam  murus  antea  Sulphure  fuerat  illitus.Qui  dilidam 
lapidem,  qui  re  huinida,  vel  fputo  tadiiis  ignem  cxcitc  t,  fumant  lapidem  calcat iiira,co. 
dium,&  aqua alpergant, nam  aded  incalefcet,vt  admoto  Sulpl)ure,flammamcinitiii,i 
puluerem  pytium  inflammet.  Aliterrecipitur  aiqualc  pondus  Sulphuris  vitii 
tri,  Camphora’ duplum,  hac  cum  calce  in  mortario  prius  tenuiflime  trita,  & iiifyndoiit 
ligata, & vafc  teflacecclaufa,ftipatisargillarimis,  in  fornace  figulorum, ad  cofliowis 
vaforum  ponatur.  Deinde  aperta  olla,  erit  in  Iapidem  pradidta  materia  tranliiiutaB, 
qui  adprardidtum  eflcdfum  erit  idoneus. 

Nonnulli, ope  Sulphuris , procurant  ignem,  cuius  incendij  vis  neq;  pliuiia,  neq  ven- 
tis elaneueat.  Quapropter  candelam  in  aqua  ardentem  parant  ex  vncijs  duabus  Sul- 
phuris apyi  i,  calcis  viu»,  tercbenthina”,  & falis  ammoniaci,  vncia  naphth*,ftdi'nidii  i 
camphora-,  libra  femiffe addita  cera-.  Etenim  candela , faces  cci ola  in  caftris,& bellis 
noaurnisvfurpata  diutiffin.c  perdurantes,  ventis,  &pluui)Siefiflentcsablq;Sulpime 
non  conficiuntur,  quarum  varia  deferiptiones  apud  Vuecheriu  , .apud  Cantpariim 
leguntur.  Aliqui  procurant  igncm,cuius  inccndiimi  nulla  aqua  violuitiardidiacnini 

ex  Sulphure,  pice  nauaIi,tartaro,iarcocolIa,haiinitro,& naphtha,  addito  calcis  v« 
duplo, cum  luteis  ouorum,  [laftam  componunt  3 &in  fimr-equino  fepiJiiiiit.  AHjvns 
Kneumamplum,&  rotundum  vnico  foramine  implentaquis  portionibus alcisvii«i*i 
Sulphuris,&  ftipato  orificio, illud  in  fonte, vel  putcoeollocant,&  aquam  calidiule"!'''’' 
multorum  dierum  fpatio  efficiunt. 

Sulphur  ad  fmegmata  etia  attinere  intcIicximus.Na  Virgines, vt  leifia;  venulfatisej 
videatui,decora  faciem  Sulphurereddunohinc  Sulphur  virgincfi  cognominarumfelb 
fe  multi  perhibet. At  virifliui  ciufdc  fumus  faciem,pcr  aliquod  tempoiisipatiwmle:®' 

lorat.  Quocirca  qui  macerationeni,&  extenuationem  fimularc  folent,iulphurcvtiiniiir. 

Hypo. 


Mufei Metallici  Lib.IIl.  377 

\ j jypocritsnpn  modo  fumum  Sulphuri5,verum  quoq;paIe*combu%adhibent,vt  vul.  Sulphur 

iimi  macilentum  metiantur. Vnde  aliqui,  ad  ludicra.  Sulphur  in  vafe  accefum  iu  medio  decolorat 
multorum  circumftantiu  collocant,vt coru  facies  infigni  pallore  perfuff  efle  videantur./*"^®- 
Infupcr  mul ta  InfeiSorum  genera  fummopere  a Sulphure  abhorrent.  Primum  pului- 
fculo  Sulphuris,  & origani  cauernis  formicarum  infperfo , ftatini  antiquas  fedcsrclinr 
quunt,  & alio  demigrant.  Auicennas,  fumo  Sulphuris,  cum  bdelio,  ftyracc,&afla  feti- 
da, culices,  & cimices  perire  pronunciauit.  Quarauisalij,  ad  interficienda  huiufmodi 
!nleaa,fufl'umigium  foliorum  myrthi  eum  Sulphure,&  bdelio  vfurpaucrint.  Nonnulli, 
cum  oleo  antiquo  Sulphur  vitium,  & tritum  foluunt,  & ledtos  diligenter  illinunt , vt  cL 
mices  pereant.  Licet  in  Morauia,  herba  Holitha  idem  pr*ftare  dicatur.  Holitha^ 

Sulphur  quoq; adhibetur,  quando  mutatum  fuerit  vinum, nam  ope  illius,  necnon 
calcis,  &aluminis  facficiura  ,&  proflans  euadit , fed  ne  ex  harum  rerum  miftura  ,fto- 
machus  aliquid  detrimenti fentiat , iuxta  mentem  Leuini  Lemnij  radix  Ireos  illi  addi- 
tur. Hodie  quando  elegans  vini  color  in  nigrum  mutatur,  folo  Sulphuris  fumo  ita  infi- 
j5  citur,ne  impofterum  proprium  colorem  amittat.  Item  figillum  metiuntur,dum  liqucfa- 
do  Sulphuri  Cerufiam  in  puluerem  redadfa  permifcent.Hanc  m.lfturam  fupra  figillum, 
circummunito  papyro  cera,  vel  creta,  comprimunt,  nam  materia  frigcfaiSa  typh  fii^illi 
repra:setabit.Tandem,€x  multoru  rdatione,Su]phurapyron  in  lotio  maris,vcl  fe>mm« 
merfum,  fi  inde  prodeant  vermcs,fecunditatem  leminis,fin  fccus  fterilitatem  oftendeti 

DEBiTVMlNE. 

Cap.  XIV. 

^ Q V 1 V O C A. 

VM  Bitumen  inter  fuccos  admodum  pingues  ab  Authoribus  reponatur, 
feiendum  eft,  hoc  peculiari  quadam  affinitate  nonfolum  Suiphuri  co- 
pulatum,fed  etiam  igni  alendo  efle  aptiflimum.  Quapropter  pofl:  ca- 
put de  Sulphure,  neceflario  de  Bitumine  agendum  erat',  cuius  nomen  ■ 
cum  ambiguum  effe  videatur,operKpretiuin  efle  iudicauimus,nonnulla 
prius  de  ipfiusfignificatione  pradibare,  ne  nominis aquiuocatfo  aliqua  r ; 

legentibus  dubitationem  pariat.Itaq;  notandum  eft,  voce  Bituminis  in  genere,  omnem 
fgnificari  Bituminum  congeriem  tum  cx  Mari,tum  cx  Fluui;s,tum  ex  Laaibus,  Lapidi-  SitumM 
lius,  montibus,  aut  ex  terra  fponte  emanamemi  fiue  ea  mollis  fit,fiue  liquida,  fiue  dura,  '^‘‘«'‘ttas. 
autfolida  ; itavt,ob  hanc  caufam, mirandum  non  fit,  fi  varia;  Bituminis fpecies  vari js 
etiam  nominibusdonata; fuerint, propterdircrepantesquaIitatcs,&varictateminillis 

tiiftindam,  &ob  maioris,  vel  minoris  foliditatis,  aut  compofitionis  rationem . Quan- 
doquidem, inter  haec  genera  Bituminum, quaedam  funtfoffilia,  dumex  tenu’ vifccribus 
eruuntur,  & quadam  inftar  carbonum , &picis  rad iant , alia  multa  inter  gemmas  a Pli- 
Dniorecenfcntur.  Quocirca  non  eritadiniratione  dignum, quando  ab  aliquibus  Autho- 
rihusAfpha]ti,ideft  Bituminis  nomine.  Bitumen,  Naphtha,  Camphora,  Maltha,  PiL 
lafphalthum.  Gagates,  Samothracia  gemma,  Thracius  lapis , item  Obfidianus , Carbo 
follilis , Terra  Ampelitis,  Succinum,  Sc  Ambra  intclligantur . Tot  enim..vocabu!is  indi* 
caturhic  pinguis fuccus , propter  varietatem  qualitatum , quibus  diftinguitur , & pro- 
pter lermonem  gentium,  in  quarum  regione  nalcitur.  Primitiis,  quia  hic  fuccus  pinguis 
exfaxis  fluit  vocatur  Pctroleu;  idem  fuccusnigerliquidus  propter  fimilitudine  coloris,  Petroleum 
&lubfl:anti.'ePicis,quihufdam  Pix,BabyIoni;s  Naphtha, Samofiithsis  Maltha,  Mauris  auld 
vtentibus  vocabulo  indico  Camphora  nominatur.  Scriptores  rei  ruflicaeanimaduerten-  ^ 
tes  huiicfuccu  terrs  permixtu,  terra  Ampelitim  nuncuparunt.  Theophraftus  obicruans 
hnnefuceu  denfum,  Jeucm,&  in  colore  carboni  fimilem,Carbonera  folfilem  cognomina- 
uit  Quando  autem  Bitumen  euadit  ita  durum , vt  torno  poliri  poffit,  tunc  vocatur  Ga- 
gates,Plinius  nominat  gemm.a  Samothracia,quia  in  infula  Samothrace  nafei  diceretur. 

Nicander  vocat  Thracium  lapidem , quoniam  paftores  in  Thracio  flumine  inuencrint. 

Ii  3 Item 


37^ 


Vlyfsis  ft.lclrooandi 


Item  dicitur  Iapis  Oblidianus^  cum  ab  Obfidio  in  Aethiopia  inuentus  fuerit,  , 
quando  Picis,  &AfphaIti  fubftantiam , vel  colorem  referat,  Gr«cisPiflafphaltl,i,„/ 
Mumti  Mauris  Mumia  appellatur.  Hac  autem  omnia,  licet  generali  quadam  ratione,  Bituijj! 
qmd.  jjjj  nomine, delignentur:  nos  tamen  in  pralentia, his  ommiffis, primum  de  Bitumine pto. 

prie,  & vn i uoce  accepto  verba  faciemus,  pttcuijs  Synonimorum  ^hqhaferie, St  Etyino,  j 


HIC  fuccus  pinguis  a quibufdam  Latinis  vocatur  Pix  aquatilis , propter  lacuB, 
in  quo  nafeitur , & ob  fimilitudinera , quam  Picis  refert . Paflim  tamen  fete  il 
omnibus  appellatur  Bitumen , fortaflis  quali  Vitumeri , a vitando,  propter  in. 
gratum  , quem  fpirat,  odorem:  cum  Latini  B.  in  V.  & vicillim  has  duas  litteras  vettett 
foleant . Cffterum  fatius  erit , fi  dicamus  V itumen , quali  V imftumen , & hanc  noftrau 
fententiam  Glolfa  gratea  ftabilire  poteft , qua?  Vitumen  pro  Bitumine  1 egit,  & hoc  vo- 
cabulum a verbo  Viere  fortHedudfum  exiftimamus,  eadem  forian  origine,  quair, Vi. 


men.  Vitex,  & Vitile  potitur ; liquidem  Viere  in  obliquum  fleftere , deligare lignifat, 

J j?. _..n.  . n 


Bitumen  autem  gluten  eil  tenaciifimum , quo  ligna  femel , & fimul  illita  nulla  poftw. 
dum  violentia  diflblui  polTunt : Quinimd  calcis  loco , faxa , & lateres  in  parietibus, t 
milfima  compagine,  calcat,  atq-  nedfit.  Aliquando  etiam  Latinis,  nomine  a Gracisdt. 
totto, Bitumen  vocatur  Afphaltiim: quapropter  Falloppius  carpit  quemdam  tiitili. 
cum  Patauinum , qui  Bitumen  ab  Afplialto  dfftinguebat . Item  Cardanus  animadoti. 
tit,  ne  pro  Alphalto  legamus  Afpalathum , cum  , hac  voce , arbor  odorata  lignificetit. 

Apud  Diofeoridem  vocatur  a<r®aA7x,&  apud  Alexandrum  Aphrodifamia’»?»*’», 
Dictum  autem  volunt  vrapa'  ToV^palv-^urSai,  quoniam  in  colledlo-nefupplantetur,&a. 
cidatur . Nili  nominatum  velimus  a nxtiXa  olfendo ; cum  fuo  odore  tetro  nares  mir« 
in  modum  feriat.  Alij  cognominatum  volunt  Afphaltum  ab  Alpbaltitelacuhides,()ii 
hodie  mortuum  mareappellatur,cu  in  illo  lacu  copia  Bituminis  generetur.  Nos ainaii 
totum  oppofitum  elTe  opinamur,  nimirum,  ob  Afphalticopiam,  Jocum,  vellacmnillBj 
Afphaltitem  nuncupitum  fuifle. 

Apud  HebrsoSjVt  nonnulli  eruditi  viri  referunt,  Bitumen  nominatur  Hemar.  Qui. 
propter  Rabi  DauidKimbifcripfit  Hemar  elfefpeciem  Picis,Gra:cis  Afphaltum  dhli. 


Cenejicap.  qua,vt  legitur  in  facro  Codice,  filij  Adam  vfi  funt  Joco  Malthce,  in  fabricanda  turriBi- 


phar,&  Hafral  ieudi,fiue  Chefer  Aliheud.  Arabes,  iuxta  mentem  Rhalis,&Auicennj, 
Caffo vocant.Alij  vero  Arabes  Cafaron  Hod  ie  Ture®  ConflantinopoJitani  Culiteiu. 
digitant.  Idcirco,  ab  hac  voce  hebraica  (Caftbr)  Gr®ci  rccentiores  nomen  Caiiiphot(, 
vel  Caphur®  pro  quadam  fpecie  Bituminis  vfurparunt,  de  qua  paulo  inferius  agens 
Eadem  voce  (Caphor)  Moles  in  facris  Paginis  vfus  eft,  vbi  fcnbit  arcam  Noeiiit»s,S; 
extra  Bitumine  illitam  fuifle.  At  vbi  arca  exlignisleuigatis  facieudapr®cipitur,  (jnidi 
legunt  bitumina tis , vt  refert  Eugubi  nus . Auen  Efdra  expon  it  lignum  Abietis . Clui- 
daica rerfio  legit  Cadros,qu*  vox  Cedrum  fignificat,quam  multi  Abietis  fpeciemelft 


Cedrelate  ftatuunt.  Et  alij,  ad  mentem  Plinij , Cedrelat  e interpretantur . ManifelliimigiturtH[| 
PltHy.  nomen  Bituminis,  & huius  ligni  abinuiccmdifcreparc;  cum  Bitumen  voce  Cophar,J( 
lignum  hoc  vocabulo  Clopherdefignetur  : quocirca  ex  vocum  fimilitudine  hunc  erro- 
rem dimanafle  credimus.  Prsterquamqudd  obferuarunttamrelina  Cedri,  nempeCt- 
driam,quam  Bitumen,  in  arcenda  putredine , i cadaueribus , eadem  facukatepollete 
qpm  Aegyptij  quandoq;  Cedria,  Sequandoq;  Bitumine codituramdefundtorump'*' 
pararent.  Vnde  quidam  Cedriam, & Bitumen  mortuorum  vitam  cognominabant.  SJ®- 


Italis  dicitur  Bitume,  & Afpalto  , Gallis  Limon  glueux,  & Terre  Limoneule , Hilpad* 
el  Betutn.  Germanis,  & potiflimhm  Brabantis  Iodenlym,&  ludenleim. 


SYNONIMA.  ET  ETYMVM. 


II- 


byloni*-Verumfatius  erit,vt  cumalijs  Dodtis  dicamus,Bitumen  Hebrpis appellati Co- 


dies  Pagninus  eamdem  vocem  exponens,  perperam  aromatis  fpcciem  elTe  conlliw®' 


na- 


J 


Mafei  Metallici  Lib.IIl. 


37P 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 

VT  natura  Bituminis  proprie  didi  cudis  innotcfcere  poflIt,pronunciamus  BitUr 
nien  effc  fuccum  concretum,  pinguem,  iimofuin,  valde  lentum,  &priEpingue- 
dine,  aquis  innatantem,  ignis  aptifllmum  pabulum  aqua  ineftinguibilis.  H®c 
clcfcriptio  proculdubideft  potior  illa,  quam  Strabo  Hiftoricus,  potius,  quam  Phyltcus 
allignauit.  Is  enim  admodum  infulse  illud  defcripfit  his  verbis . Bitumen  efl  terrxgUhx, 
/juthitloreliquef  cia  diffl.itur,  atf,dijfunditnr,  gUciem  firmi/stmum  ah  aquafngidafi^’‘  Orbis. 

Quid  autem  velit  hac  deferiptione  infinuare,  non  dare  videmus,  quoniam 
rullas  genuini  Bituminis  notas  manifcftat , & nullas  differentias  proponit , quibus  ab 
alijs  fpeciebusdiftinguatur.  Non  enim  e (t  terrregleba,  fed  potius  quidam  fuccus  pin- 
guis iioncretus,vt  luperiiis  explicauimus.Quinimd,iuxta  hanc  Strabonis  deferiptionem, 
Bomiiclutuni  congelatum  eflet  Bitumen,  quoniameft  tern-r gleba, &vrgente  brumain 
glaciem  concrelcit.  Ha;c  autem  omnia  ablurdaelTemagis  apparebunt,  dvim  propria 
Bituminis  ligna  fubnedemus. 

Diofeorides  igitur  genuinum  Bitumen  his  notis  facile  difeerni  poffealleuerar.  Pri- 
mimi,lipurnur*modd  fplendeat,  Ii  ponderofum  fit , & validum  odore, habeat;  nigrum 
autem, &fordidum  tanquam  vitiofum  pra;dicat:Idedq,  fimpliciterloquendo, ha-ede 
lutlaico  Bitumine  iruelligenda  dfecxiliimamus.  Huius  autem  probatio  eft,  vtodorem 
Trifolij  Menyanthisreferat,quod  ab  odore  Afphalthi , nempe  Bituminis,  appellatur 
Afpbaltites,  aliter  o ab  acuto  foliorum  apice  dicitur;  nam  folia  huius  piant* 

adulta  Bitumen  redolent , cumrccenter  nata  odorem  rutx  fparganr.  His  notis , ex  Ve- 
terum lententia,  verum  Bitumen  inanitum  elfe  dicebatur . Qiiid  autem  apud  nos  pro 
legitimo  Bitumine  vfurpandum  fit,vix'e;c Authoribus  noftr*  mtaiis  intelligi  poteft, 
cum  hac  in  re  non  mediocriter  interfediffentiant.  Bralauolus  in  primis  verum  Bitu- 
men Iuyaicum,noftroq;  vfui  peraccomodum  Mumiam  elfe  arbitratur,  fortaUis  ex  Aui- 
C cenn*  interpretis  opinione, qui  in  compofitione  Theriac*,  pro  Afphalto , Mumiam 
legit  ex  cadaueribus  Mauritanis  conflatam,  de  qua  in  Capitibus  fubfequentibusfuse  .. 

agemus.  HiegrauisAuthor  valde  hallucinatur;  cum  id,  non  Bitumen,  fedpoiiiismi- 
fiura  talium  cadauerum  elfe  perhibeatur. Alij  Authoreslegitimum  Bitumen  noBro  f uo 
deliderari  alTeuerant;illudq;,quod  hodie  in  ItaWa  V.enditur,potiiisimpofturam  quam- 
dam expice,petroleo , &alijsrtbusparatam  ellepratdicant.  Hi&ipli  (vtnoftrafert 
opinio  )in  errore  verfantur.  Namq;illud  Bitumen  , quod  quandoq;  in.  Officinis  fumus 
contemplati , tum Diofeoridis , tumGaleni deferiptionibus minime aduerfatur.  Gale- 
nus enim  in  libris  de  compofitione  medicamentorum  fec.gen.  vbi  docetrationem  con- 
ficiendi emplaftri , quod  ex  argenti  fpuma  ,&  oleo  conflat  ,interca;tera.  Bitumen,  ni- 
grum,atq;  fplendcnsefle  debere  iudicat.Noftrum  autem,  figaudeat  his  conditionibus, 
fpurium  nulio  modo  erit  reputandum.  Quandoquidem  fi  illi  aliquid  permixtum  effet, 
proculdubib  non  fplendcret,  led  opacum  prorfusconfpicerctur.  Neq;  nos  terrere  de- 
bent  verba  Diofeoridis,  quar&noftro  bitumini,&  Galeno  aduerfarividentur,q ni  illud 
) non  nigrum,  fed,  purpura  inftar , fplendidum,  necnon  ponderofum  pradicat;  cum  no- 
ftrumBitumen  admodum  ieue  elfevideatur.  Etenimfiverba  Graea  Toi  jjons/Joc 

apud  Diofeoridem  confideremus  ..dicendum  efl,  hunc  Authorem  non  Bituminis 
colorem, fcd  fplendorcm  tantiimrefpexiflc,  quo.  Purpura,  pra careris,  exornatur.  NG 
gerenim  color  naturaliter  non  radiat ; immd  fi  interdum  aliquem  fplendorem  fpargc-  Splendor 
re  videatur,  illum  a natura  non  eft  adeptus,  fed  id  contingit  propteradmixtionem  ma-/®''/*'''® 
teris  alicuius  aerea’ iuminofa,&  opima:  tunc  enim  nigrum  primo  afpeftunon  micat, 
fed  foli  expofitum,purpura  fplendorem  diffundit, vt  in;Coruis,&  Columbislicet  intue- 
ri, qui  quamuis  colore  nigerrimo Cnrrefcrti,  nihilominus  in fole apricantes,  colore 
purpureo  refulgere  videntur.  Haefortaffis  ratione  motus  Horatius  Cygnos  aliquando  „ 
purpureos  appeiiauit,  non  quia  re  ipfa  purpurei  fint,cum  tales  in  rerum  natura  non  re. 
periantur, fedquia, inftar  Holofericiradient.i<’  puret. 

(^ando  autem  Diofeorides  Bitumen  ponderofum  cflerctulit;  refpoDdendum  elfe 
arbitramur, tale  nuncuparia  Diofcoride,fi  ad  cietcra,quibuyludaicum  anteponit, com- 
para- 


A 


Lii.  6.  de 
mt.  rer. 


Jn  tfed. 


Lih.  4.  de 
nalfofsil. 


Cdejlis  i- 
gms  alime- 
tum  quale. 

Lib.  2,  de 
cauf.fubter. 


Lococit. 


Lib  5.  Me. 
Um, 


3H0  Vlyfsis  f\ldrouandi 

paratio  fiat  ifiquidem  nigrum,  fordidum,&vitiofum  5 quamquam  magis  ponderet  t t 

tamen  nigrum,  & Ipledicium  preponit. Illud  igitur,  quod  ia-piusoMcniaiiinius.&qjJ 
in  Mufaro  publico  cuftoditur,  omnibus  notis,  dclcnptioni  Dioicoridis  rdpondeticm, 
terfifliimum  fit , colore  nigro , & tanquam  purpura  niteat , digitiiq;  comtitum  tacilct(' 
ratur,  & diflbluatur,  & odore  fit  graui.  Idcirco  Lucretius  huc  relpiciens  fic  cecinit, 
iion  ne  vides  euatn  terra  quoq\Jnlphur  in  tpfa 
Gigiiier  ^ & tetro  ccncrepccre  odore  bitumen  ? 

Pratterea  eft  ponderofum,&  igni  admotum  facile  flamma  concipit.  Id  non  fuitigno. 
tum  Horatio,  quando  fcripfit. 

Cum  non  amore  meo  fic  flagres  vti  bitumen. 

Hinc  nonnulli  Bitumen  fpeciem  Naphtha  conftituunt;  cum  hac  eminus  etiam  isne» 
femper  attrahat.  Verum  totum  oppofitum  dicendum  eflc  arbitramur  ,nepe  Naphtban 
inter  fpecies  Bituminis  effe  reponendam . Eft  autem  omne  Bitumen  pingue  ,&  adciii 
temperationem,  annotante  Agricola, aer,  & ignis  concurrit : quapropter faciieaccci. 
ditur,&  tantam  ad  ignes propenfionet.r  poifidet.  Immb Bitumen  acccnfum  affiifaaqia  j 
magis  arderetraditur.Hinc  colligendum  erit  perpetuitatem  incendiorum  lubternneO' 
rum  multis  in  locis  a Bitumine  pendere,  cum  huiufinodi  loca,cadentibus  pluiiijs.iiiajis 
conflagrent.Ideo,  qui  artificiales  fabricant  ignes,vt  in  aquis  mirabiliter  ardeat, bis, it. 
fte  Agricola,  aliquid  Bituminis  permifeent;  cum  affcdiio  hrne  propria  fit  huiusfucciti. 
creti  pinguis,  vt  aqua  inflammetur,  & terra  , vel  puluere  extinguiitur  iquemadmodt» 
Plinius  de  Maltha  fpecie  Bituminis  pronunciauit.  Accenditur  autem  aqua, quia  irrii). 
tur  magis, quam  vincatur.  Huius  exemplum  habemus  inoleo,  quando  id  in  fartask 
adedferoetjVtcombuftioni  fit  proximum,  cui  fi portioaqiia;  inftiiletur,illicd flamma 
concipit, cum  aqua  fiiperinfufa  calorem  augeat,  &antiperiftafim  faciat, vtcalcicoi. 
tingereobferuamus.Cxteriim  fi  addantur,qua’  familiaria  fint,veluti  terra,&  pulms,qii 
ficcitate  cum  ignibus  conucniunt,  tunc  fucci  pingues  acccnfi  ftatim  extinguunuir.  Noi 
folitiTi  igitur  Bitumen , vt  expofuimus , eft  ignea?  natura?  ;yeriim  quoq;  calelltm  ignei 
nutrire  petbibetur,dum  in  campo  Sennaarfrequentiffima  fulmina  cadunticumibimil. 
ti  fomes,  & putei  Bituminis  inueniantur,  ex  quibus  copiofi  vapores  Bituni-inisekiiiiiO 
fulmina,  pralertim  lapidea,  in  aere  producere  feruntur.  Idq;  ex  odore  colle'3onimii 
illis  locis  vnicuiq;  arguere  licet , quia  odorem  bituminofum  naribus  communicant. 

Quamuis  autem  Bitumen  cxaerea,  & ignea  materia  integretur, & aqua? bituiiiinofe, 
tefic  Agricola,pifcibiiscareant:nihilominusciin(ftis  viuentibus,velutiSu]phurnontl 
adeo  inimicum,  quoniam  ( fi  Plinioifideseft  habenda)  Fraxini  ,&alia?  piant, tiuitl 
fontem  Bituminis  virent.  Oppofitum  tamen  de  locis  Sulphureis  eft  pronunciandiitnln 
quibus  halitus  Sulphurei  omnibus  viuentibus  perniciofi , & deleterij  effe  feruntur, 

Eft  prteterea  Bitumen  alia  proprietate  afledfum,  vt  in  aquisfemper  alcebdapillifi]; 
fupernatet,  dum  fubftantia  pingui  aerea , & ignea  maximecon-ftet . Cum  igitur fadit 
partes  fuperiores  petat,  aqutt?  bituminofa>,  aiithorc  Agricola , funtvitandasi  propterei- 
quod  poflint  homines  in  furorem  pellere . Immd  alfqua  portio  Bituminis  potionite 
aqueis  permixta,  inftar  vini  inebriarefolet. 

Eft  quoq;  Bitumen  lentum,  & tenax,  & mollitie  adeo  glutinofa  refertum,  viafei»' 
uicem  difficillime  feparari  poffit.  Quocirca  Ouidius  in  hoc  fenfu  ita  eft  locutus.  F 
Vt  ue  tenax gr.mida  manat  tellure  Bitumen. 

C^uamobrem  afferes, aut  ligna  Bitumine  illita  nec  vermibus  exeduntur,nec  ardore  Soft 
nec  ventorum  flatibus,  nec  aquarum  violentia  diflbluuiitur.  Ideo,  ob  hanc  inligneUK' 
nacitatis  prarogatiuam,  rebus  diuturnitatem  prarftare  poteft.  Tandem  vim  difcutienlii 
emolliendi,  deglutinandi  medici  authorcsilli  attribuunt. 

DiFFERENTIi^,  ET  LOCVS. 

MV  LTI  med  itantes  Bituminum  varietatem,  primo  illud  in  durum,  & liquft® 

diuiferunt.  Hoc  in  aquis  produci,  illud  vero, nempe  durum, in  terra  genersn 

affieuerarunt,  & forfan  erit  illud  , quod Theopompuspicem follileni  niHit®' 
pauit.  Immo  hodie  Veneti js  venditur  Bitumen  pici  adeo  fimile,  vt  vix  vllo  modo  ab« 

‘ ’ dillin- 


M 


Mufei  Metallici  Lib.  UI. 


38r 


didum,  modo  nigrum , & modo  citrimim  aquis  lupematarc  confpiciatiir . Idem  Agri- 
cola vnicuiq;  diflerentU’  iuum  odorem  aflrgnat,  quia  Bitumen  candidum  odore  iuc^m- 
do,&  nigrum  odore  graui  refertum  diuulgat ; cum  reliqua: differentia:  medio  modo  fc 
fe habeant,  dum  odorem  myrrlia’  fpirare  folcnt.EraiauoIus  autcm.generalitcr  loquen- 
do, odorem  Picisfimilem,  Bitumini  attribuit.  Item  Agricola  fapo  rem  etiam  in  Bitu- 
mine, fed  potifliuium  in  Succino  meditatur,  vt  fuo  loco  exponemus . Tandem,  ratione 
loci  natalis,  varietas  in  Bitumine  oblcrnatur ; dum  alibi  fluit  frigidum , vt  in  nonnnllis 
Germanis  locis,  alibi  tepidum,  vtad  Nympha:um,&  denique  alibi  calidum,  vt  in  lacu 
ludea:  nuncupato  Afphaltite.  Pratetea  non  erit  abliirdum  Bitumen  in  natiuum,  & fa- 
diciiim  diftingncrc : quandoquidem  Plinius  fctipltt,  apud  Gallos,  violentia  ignis , Bi- 
tmnen  ex  Betula  arbore  elici  f oleK:_a). 

5 Csterum,  vt  melius  legentium  mentibus  differentia’.  Stloci  natales  Bituminis  inhy- 
reant,ad  loca  redius  enumeranda,  & differentias  diligentiiis  examinandas  pergemus, 
qua:  licet  varia:  fiut,  nos  tamen  , breuitatis  ftudio , triplices  tantrim  conftitiicmus ; quo- 
niam illas  pattim  afiibftancia,ieneon(i(lcntia,  pattim  a colore,  & partim  aloco  delu- 
memus.  Differentia:  confiffcnriam  refpicientcs  partim  ad  Iiquidum,Stpai  timad  craf- 
fimi  Bitumen  reducuntur.  Liquidum  plcrumqiin  aquis,  nempe  in  fontibus.vel  lactibus 
repetitur, quale  cft  illud  .f  Diofeoride  propolitum,quo  Agrigentini  in  lucernis,  vice  « 
olci,vtebantur.  Notandum  t.imen  eft,nos  in  prafentia  liquidum  Bitumen  non  tanu 
duro,  quam  craffo  opponere  s cum  omnia  Bituminum  genera , primum  mollia  (int,  qu* 
dum  ab  aquis  eximuntur,  paulatim,  exhalantibus  tenuioribus  partibus,  durcrcunt.Qiia: 
craffa  fmit, maiorem  lirafcopiam  particip.int , atq;  mirorem  terrena:  lubftantia:  quan- 
titatem habent  admixtam,  qutilc  cft  illud  omnium  praftantiflimum,  quod  Iudaicum_j 
nominatur:  hac  de  caufa  apud  Plinium  limqs  nuncupatur, & in  PaIefHna,ncmpe  in  Ma- 
ji mortuo  inuenitiir.  C^iod  extra  aquam  in  duritiem  concrercit,folliIi  nigro  non  eft  ab- 
-limilcj&carbonis  lapidei  colorem  refert . Huic  limilc  in  Agro  Neapolitano  produci- 
tur, quod  ita  craffum  aliquando  e fontibus  fluit,  vt  limus  effe  videatur.  Id  dum  aquis 
adhuc  innatat,  molle  cft, exemptum  autem  paulo  poft  ficca  pice  durius  cuadit . In  Al- 
pibus jiam  Heluetiorum  Bitumen  qtioddam  nigrum  repetitur  fimilc  lignis  arboruni_j 
bituminatis,  veliiti  & in  tradlu  illo,  qtii  cft  inter  Egeram , & ;<  ulmum , vhi  interdum  Bi- 
tumen nigrum,  &Humm  colligitur.  ScdpnrftantiuseftcircaSathelamPagum,crufta- 
cemn enim  eft, &Ieue,necnonaccenfiiin.  flagrat,  Sccopiofum  vaporem  cmittitideindc 
pattim  eft  pyritofLtm,&  partim  fnifta  pytitisierofircpraafcntat.Hodie  quoq;  generatur 
inZelandia,vt  author  cft  Leuiniis  Lemnius,  quadam  concretio  Da//r/  vocata,  ex  qua 
Indigena  tanquam  ex  fodinis  glebas  nigras,  & pinguedine  imbutas  eruimt, qua  acccn- 
lietanquamcelpites  calorem  ingentem  excitant . Hoc  proprie  illius  generis  die  credi- 
mus, quod  Plinius  terram  vocauit,  quando  Bitumen  non  liquidum  in  terram,  & limum 
diffinxit  fecunda  diffcicntia  Bituminis  eft,  qua:  .a  colore  ddumitur.  Etenim  omne  ge- 
tiusBituminis  colore  nigro  refertum  dfe  videtur , quale  eft , inter  catera  , quod  ex  lu- 
'da-aad  nos  affertur,  deinde  illud,  quod,  ex  relatione  Nicolai  Monitdis,  in  Cuba  infu- 
la, iuxta  litus  Maris,  ex  quibiifdam  fontibus  dimanat,  nccnon  aliud,  quod  Virgilius  in 
Georgicis  nomiiiauit. 

ScjlUmq-,  Helleborofj-,  ^rmes,  nigrumq\  Bitumeft. 

Idem  eft,  de  quo  Claudianus  I-octa  loquitur  hoc  verfu. 

Sulphure  caeruleo,  mgroqj  Bttnn.  ine  fumut. 

AtfialiquandocontingatjVt  Bitumen  medio  quodam  colore  refertum  inucniatur, 
dicendum  erit  huiufmodi  colorem  , aut  traditi  temporis,  aut  ex  permi.xtionc  alicuius 
wateria:acquifiuifte:quandoquidcm,a’ta te  color  ille  ater  Bituminis  euane.Ccerc  poteft. 
qicronymus  Benzonius,  qui  noua:  Indi®  hiftoriam  diligenter exarauit,  reperiri  retulit 
mPeru  Bitumen  rubicundi  coloris,quolncol.r  illarum  Regionum  faciem  fuara  tingunt 
ortallisvt  pukhriorescuadanr:  quemadmodum  noftr®  mulieres  alumine  plumeo  , ad 
VMuftatem  futim  vultum  tergunt  ,ftcuti  & Britannos olim  fecifle  , legimus,  qui  Glafto, 
nimirum  Ifatide  totam  faciem  imbuebant,  vt  horribiliores  in  bello  viderentur.  Scribit 

etiam 


Ltl\  I . de 
cauf.fubter 


Lu  1 
i8. 


Triplex 

Bitumen^ 


Bitumen 
durum  y ty 
nigrum  iu- 
li ar  Carbo- 
nis» 

Lib.‘^f^,ea. 

24. 


L.i»Georg^ 


Bitumen 
rubri  colo- 


3^2  Vlyfsis  f\jdrouandi 

etiam  idem  Authorcolligi  aliud  qiinddam  Bitumen  eoiore  albo 


„ , , “ilnAlaMolucc^, 

quod  Incola;  Regionis  lingua  vernacula  ff^/a^yacognominantjhocnauesfuaslinjjj  j’ 


Limmf- 

fhdtites 


huHS^vbt. 


picare  Iolen t.  V eriim  an  hoc  ad  Bituminis Ipecies  rcfci endum  iit , non  audemus  a|[ 
mare;  cum  nec  Diolcorides  , nec  Galenus , in  dirfcrentijs  Bituminum  reccnfendis.h,,' 
iufmodi  coloris  meminerint.  Plinius  tamen  Bitumen  candidummemorauit,  quodiiu 
Babylone  nafei  tradidit. 

Tertia  differentia,  quam  a loco  defumimus , in  duplicem  di (Iribuitur  .Primi  cfti||, 
fpecies,  qu^  ex  aquis,  & altera,  qua  ex  terra  ebullire  videtur.  Bitumina  igituraquisin. 
natantia,'  vel  in  Mari,  vel  in  Lacubus,  vd  in  fluuijs,vel  in  fontibus  reperiuntur.Imetil. 
la,  quxaMari  ,feu  Lacubus  colliguntur,  primas  tenet,  quod  in  Mari  mortuo  nafdtiit, 
Alterum,quo  latiffimus  ille  Babylonis  lacus,  Limnafphaltites  cognominatus, abnndit 
Meminit  quoque  Gafpar  Balbus , in  fuo  Itinerario , cuiuldam  lacus  producentis Bitii. 
mcn,quod  ipfe  perperam  Picem  appellat.  Hic  lacus  maxitne  feruens  bullas  emittit, 4 
riuulos  etiam  de  fe  fpargit,  qui  egredientes  alueurn,  tanta  copia  huius  fucci  vicini  loca 
replent,  vt  nili  Euffates  fluuiusquandoq;  inundans,  huius  quantitatem  in  agris  difpct. 
fam  fecum  abriperet,  magni  Bituminis  coaceruati  montes  ibidem  remanerent. Itcmii 
Syria,  & Arabia,tefte  Vitrunio,  aliqui  immanis  magnitudinis  lacus  obleruamur,qii 
magnam  Bituminis  molem  protrudunt.  His  alij  quamplurimi  lacusaddi  poirtiit,qiiiii 
diuerfis  mundi  plagis,  non  modo  prtrdidfis  fimiles,  fcd  fortallis  maiori  copia  huuisk. 
ci  focudiores  elfe  ferutiir,in  quibus  recenfendis,nimis  in  longum  oratio  protrahere* 

lam  ad  fontes  Bituminis  feraces  accedemus.  Recenlctur  primo  Bitumen  illud, quoi 
inEuba^ua  Infula  fons  quidam  eruiiaf,  quod  ftercus  Da’monis  appellatur,  eoderam. 


Stertus 

Damonis 

quid. 


mineGermaniscognitum.  Pariter  fons  iuxta  Coranibin  Aegypti  vrbem,  tclk  I 


Bttumt» 

Iordanis 

fluuq. 


Li.^.c.16. 


terti  a dif- 
ferentia ed 
hi^men—) 

difstlt. 


Bitumen  eijcit . In  Phoenice  quoq;  prope  Sy  donem,  & Zazinthum  iniulam , fomes  ali. 
quot  Vitruuiiis  collocat,  qui  Bitumen  copiofum  effundunt.  Similiter  Plinius  tradit, pt- 
nes  Carthaginem  reperiri  fontem  quemdam  bituminofum  authoritate  maiorum  in£ 
gnem,&pr«er  hunc,aIios  etiam  nonnullos, qui  Bitumen  vnacum  aquis  vberrimefpaf 
gunt.  loanncs  Laurentius  de  Anania  feribit,  in  Hifpania, iuxta  portum  Principis, foi. 
temquemdam  elfe  Bituminis,  quo  Nauta;  illatura  regionum,  ad  picandas naue.s,vM  j 
tiir . Ortelius montem  igniuomum , inftar  Aethnte,  fontemq;  ignita;  aqua:  in  Grocnlm. 
diaefrepronunciat,qu*  aqua , traiSu  temporis  in  Bitumen  denfatur,quoiolidi(li,iil 
opera, aduciTus  omnem  temporam  iniuriam,Incola:  Regionis  imbuere  folet.InterCli- 
ramontem,&  montem Fereandi,miiliaritantimi  fpatio,  afe  inuicem  difl:antes,adextit' 
mam  pratorum  viam, collis  quidam  aridus, &lapidofus  confpicitur, nigricante  Solo, ei 
cuius  radice  fontem  profilire  trad tmt, cuius  aqu»  Bitumen  inftar  adipis,vd  okifiiptt- 
natat, idq;  veram  eflc  Naphtham  diuulgant . Hoc  Bitumen , temporis  progrc(ra,iiilt* 
glutinis, optime  denfatur,  & cuad  it  ita  tenax , vt  alicui  adharens  rei , indeauelli  mini- 
me poffit , & propterea  hoc  genuinum , & legitimum  Bitumen  elfe  confirmant.HucJc- 
cedunt  alij  fontes  quamplurimi  a Theophrafto  memorati,  quibus  Bitunienctiamiiw- 
tare  perhibetur. 

Eft &alia  quxdam  Bituminum  differcntia,qua;  a nulla  alia  re  pendet,  nili  adraetfi- 
tate  fluuiorum,  in  quibus  Bitumen  producitur.Etenim  cx  horum  diucr(itateipfaqw<li 
Bitumina  aliquam  varietatem  induere  videntur . In  horum  numero  primas  tai«Biii-|, 
nien,  quod  in  lordano  (hic  Paleftina:  celebris  eft  fluuius,  & prope  Hierofolymaminilp 
cum  Afphaltitem  fe  fe  exonerans)  generatur,  cuius  benefitio,  Naaman  Syrus,  lufuEli- 
fa:i  Propheta;,  fepties  ibi  lotus  a lepra  liberatus  efle  traditur.  Qiiamuis  id  diuino  poii^ 
nutui,  quam  aqua;  illi  bituminofa;fit  pie  attribuendu.  Lyparis  quoq;  fluuius  in  CiliM 
recipiensquemdam  fontem,iiixtaSolosoppidum,ade6  pinguis  redditur  vt  in  eo  nan- 
tes, Bitumine  perundfi femper  emergant  Cailyroe  amnis, authore Plinio, firaili hi®' 
minofa  materia  admodum  calidus, iuxta  Tyberiadcm  erumpit.  In  Media  paritetEcba- 
tanis  fluuius  in  Trogloditica  Regione,  item  Diadfisin  Scy  tharum  gente, &Eurot«!H 
The  flalia  omnes  funt  amnes  Bituminis  copia  redundantes. 

Reflant  adhuc  qua-damali*  Bituminis  fpecies,  qua;neq;aMari,neq;aIacubus,nf1i 


a fontibus,  & iluuijs  proucniunt,  fed  ex  terra  ipfa  ebulliunt,  inter  has  Ijpecics  repow* 
Bitumen  natum  in  Apollonia, <jua;  iuxta  regionem  Atlanticam  lita  eft.  Id,moreM 


e terra  ebullit,  & ratione  coloris  abliraileeft  illi,  quod  in  Macedonia  producitnri 


cniM 


MufeiMecallici  Lib.  III.  383 

A enim  nigrius,  &defiusobferuatur.  Item  iIJud,  quod  in  facris  Paginis  ex  valle  quadam, 
tanquam  ex  puteis  Bitumine  fcatentibus,hauiitur,quale  & illud  quod  Poeta  VirgiJius, 
in  monte  Aethna  ebullire  teftatur  his  verbis,  ^4- 

Commi xtttm  vento  fi.^grat  Bttumire  Sulfhnr, 

Item  illud,  quod,  tcfte  Philoftrato,Erythreorum  regio  producir,quod  non  folum  eft 
iucaufa,vt  piant®  in  illis  locis  raro  coalefcerepoffint,fed  etiam  vt  hominum  vitabre- 
uior  reddatur.  His  addere  libet,  quod  Poflidonius  memori®  prodid  it  ,tefte  Strabone,  Lih.j. 
nimirum  in  Seleucia  Pieria  terram  vinetis  confitam  Bitumine  fcatere , quod  vineis  pe- 
diculolis  remedio  elTe  traditur,  dum  Indigens  hoc  cum  oleo  diflbluto  vites  inunxerint: 
hacenimrationenecantbefl:iolas,antequama  radice  ad  germina  vitium  afeendant. 

Aelianus  quoqjin  varia  hiftoria,  circa  Apollonitarum  vrbena  Epidauro  finitimam,ho- 
die Dyrhachium  nuncupatam,  & in  finu  Ionico  fitam , Bituminis  fodinam  elTe  narrat, 
qu®,vcluti  ali®  fontium  fcatcbr®  aquas  fundunt.  Bitumen  emittit.  Non  procul  ab  hac 
k)co,authore  eodem  referente,  collis  quidam  non  admodum  magnus  Sulphur,  &Bitu- 
B men  olet,vbi  ignis  perpetuus  alitur.  Vnde  colligendum  eft  ibi  multas  Bituminis  efte  ve- 
nas, qu®  continuum  fomitem  flamnnsfuppeditant , qu® nullis  extinguunttir  ventis,  & 
imbribus  magis,  atq;  magis  ardent . Hanc  autem  proprietatem  Bitumini  inefte  natura-  Bituminis 
lemfuperius  manifeftauimus . Diodorus  etiam  Siculus , in  libris  de  rebus  in  Babylonia  proprietas. 
admirandis,  ibi  copiam  Bituminis  a terra  protienire,&  tanquam  in  fonte  quodam  ebul- 
lire  recenfet;  ibideraqshiatum  efte  Icribit,  qui  odorem  quemdam  grauem,  & Sulphureu 
vibrat, quo  animalia tranfeuntia,anhelituinterclulo, concidunt,  &necantur.  In  Her- 
munduris, quos  hodieMifenos  vocant, mons  quidam  eft  ardens  Carbonum  nuncupa- 
tus, refertus  terreno  bituminofo;  cuius  terra  glebas  Incola  carbones  appcllan  t;cum  his 
fabri  ferrarij,  loco  carbonum,  vtantur. 

Prater  commemorata  Bituminum  genera,  adhuc  alia  obferuauimus,  veluti  illud  fof- 
l!k,inftar  lapidis,cumfluorealbo  annexo  in  fodinis  Salinarum  Cracouiarepertum_j. 

Item  aliud  ab  Authoribus  non  deferiptum  ,quod  cum  Carabe  erat  coniundium : vnde 
Carabem  Bituminis  fpeciem  efte  colligimus.  Item  vidimus  ,quoddam  natiuuradurunT~ 
CexHitterbullia,  immo  foftile  Bitumenindum,  necnon  nigrumquoddam,5eliquidum  ex 
Arabia  deferta  allatum, quod  euaporatione  minuitur, & attollit  velicas,  Arabibus  Hai- 
nelchir  dicitur.  Alias  quoqiinultas  BituminisdiffereBtias,progreiru  temporis,  confpi*. 
eati  fumus , quas,  cum  ver®  fpecies  Bituminis  non  fint,  confulto  omittimus ; cum  de  ge^ 
nuino,&proprie  diiftoBitumine  in  hoccapiteagere  decreucrimus- 

PRrEPARANDl.  ET  COLLIGENDI 

ratio. 

EO  penetrauit  humani  acies  ingcnij,vf,quando  aliquid  natiuum  haberi  non  poflit, 
fadficiiim,  & artificiale  praparetur.  Quapropter, deficiente  natiuo  Bitumine,fo- 
lent  in  Germania  Bitumen  liquidum  coquere,donei;denfctur,&fpiffum  eu.adat, 
Iquopoftmodum  vice  Bituminis  ludaici,  vtuhtur.Poteft  etiam  Bitumen,  cx  fententi;i_» 

Agricol®,  non  Iblum  ex  Bitumine  liquido  denfato,fed  etiam  cx  aquis,&alijs  mixtis  bi-  metall 
tuminofis  pr®parari.Pr®terea  crefeunt  plures  piant®  Bitumen  rcdolentes,&  prafettim 
Betula  arbor,  ex  qua,  Plinio  referente,  Galli  Bitumen  exprimunt. 

CircaBituminis  colleftioncm,  Plinius , de  liquido  verba  faciens,  paniculis  arundi-  Li.^^.cao. 
numoptime, &cit6colligipoireaircuerauit,quoniamillisfacilc  adhanefeat.  Addit  ij. 
quin  etiam  Agricola  hoc  opus  peragi  polTe  alis  Anferum,  quotiefcumq;  ob  exigua  m_j 
quantitatem,  valis  hauriri  nequeat . Hoc  poftea  in  vafis  diutius  feruatum  denfari  folet. 

Alioquin  in  Cacabis  ®neis,  & ferreis  feruefiat , donec  in  folidtim  Bitumen  concrefeat: 
ucenim  Germani  habitantesDaciam,&Saxonesoperantur.  Durum  autem  Bitumen, 
quod  in  Afphaltite  lacu  lude®  generatur,  non  ita  facile  colligitur:  quandoquidem  eft 
tenax,  vt,  appr®henfa  illius  portione,  vniuerfitasfequatur.Quainobrem  multi  Au- 
tbores  referunt  partes  huius  Bituminis  a fuo  toto , nonnifi  filo  fsminarum  labe  imbuto 
'Cparari  polTe:  namob  quamdam  fympathiam,  aut  potius  antipathiam,  tadlumfangui- 

ne 


384  Vlyfsis  fUdrouandi 

ne menftmo,qiiafinium  vitans, &fugknsi]]ic6feparatur.  Hincnonnulli fabulaturi,' 
Colligendi  Brafauolo,  iJJud  Bitumen  Jacus  AiphaJtitis  femen  ftiifle  virorum,  cum  lentoris  fit’ / 

modus.  tenacis,  vtnonnifi  menftruis  feminarum  excremciitisafeinuicemlegregetur.HocBt. 

rumeife  nugamentum  affirmamus,  fed  philofophiceloqucndo  ,idin  fenfucaufali,noj 
autem  formalia  veritate  alienum  eife  non  videtur  ;dum  Sodoma,  alisrqjvrbes  prjpj 
flera  Venere  infaines,CatIo  vindice,in  bituminofum  hunc  Aiphaltircm  Lacum, feumi[ 
re  mortuum  conuerfa;  fint.  Verum,  hisomiffis,  de  colledfione  huius  Bituminis  diceniij 
eft  vnacum  gnaris  locorum,  glebas  huius  Bituminis  ad  lituspelli,  & manu  ptshendi 
quse  cum  vapore  terrie,&  virtute  Solis  arucrint,feturibus  ,&  cuneis, more  lignonm’ 
finduntur. 

SYMPATHIA,  ET  ANTIPATHIA, 

NONNVLLI  proprietatem  quamdam  Bituminis  occultam  ponderantes, S)n[ 
pathiaefle  affirmarunt,  quam  hicfuccus  concretus  cummenftruofanguinelii. 
Ijere  Plinius  perhibet . Is  enim  in  Lacu  Afphaltite , certo  anni  tempore,  Biiu. 
jnen  innatare  tradit, quod  alioquin  eft  fequaxjnecnon lentoris  ,&  vifeiditatis  itaail. 
mirandeeft  particeps,  vtfibi cohaerens  nulla  alia  re , quam  filomenftruo  fanguineii. 
feiftofeparari,  &au«lli  queat.  Nos  tamen  hanc  proprietatem  pro  Antipathia  dinulgt. 
mus: propterea quod  hoc  Bitumen  mcnftrua  labe  contaftum  ftatim  ab  inuicemiepan. 
tur,  quali ob  antipathiam  illum  fanguinem cuitare  conetur.  Tertullianus  quoquetia* 
proprietatem  in  Bitumine,  vel  potius  antipathiam  confiderauit,  quando  inhacvetli 
prorupit. 

Nam  fe  fponte  lenans  adnuhit  mercis  ad  oras 
Nauig^, pretium^',  dabit  pro  munere  largo. 

Ni plaga  contigerit,  quam  menfis  flemina  vellit. 
lofephus  tamen,  qui  de  Bello  ludaico  hiftoriamconfcripfit,  hancoperationemnoi 
Vrina  pne-  fanguinc  menftruo , fed  etiam  vrina  pueri  peragendam  eife  diuulgat . CorndiiiJ 
ri  ad  quid  lacum  Afphaltitcm  gaudere  alia  proprietate  tradit, dufinguhreu 

cum  ventis  Sympathiam  geritiquandoquidem  nullo  ventorum  impulfu  dimoueti]t,f!il 
illisfumma  quiete reludiatur.  C^teriim  manifeftascumpifcibus,&a!ijs  bdlijsaqw 
dele  antibus  gerit  inimicitias;  cum  nullas  prorfusanimantesadmittat.  Aliud  eiiaiiu 
fumma  admiratione  dignum  de  hoc  Lacu  eft  pronunciandum,qu6d  omnes  (iuewB' 
tionis periti,  fiue  imperiti  huiufmodi  aquar fupernatant ; immd  nec  fubmergi  quideia 
Lih.  6.  de  polfunwumcadauerainiedta  fubitd  demergantur  Pariter  lucernar  ardentes  huic  jqof 
Anim.  innatare, extindis  verdfubmergiferuntur.Hosautem  effediusuon  huicL^tui  Alphil- 

Chara-  titi,  fed  potilis  Bitumini  ibidem  genito  attribuendos  eife  cenfemus . His  addere libtt 
drim,  flue  antipathiam, quam  Aelianus  interBitumen,&Charadriumauem,feu  Hialiculamu. 
Hiaticula.  dere monet; quandoquidem  Bituminis  qualitate  quadamocculta  interimitur. 

DENOMINATA.  , 

BIT  VMINEV  M , & bituminofum  appellatur,  quod  ex  Bitumine  condat:  idcirco 
ven»,&glebEbituininof*  aMetallarijsnuncupatur,e  quibus  Bitumen  clic» 
Bituminatum  autem  vocatur,  cui  Bitumen  eft  admixtum , vt  naues  bituminati) 
qu*  huiufmodi  fucco  funt  illit* , & aqua:  bituminat*  dicuntur,  qua:  per  lubterraneoi 
fpecustranfeuntes,  venam  bituminatam  lambunt.  Quoniam  autem  apudGr.rcos«- 
caX7«  fignificat  Bitumen:  hinc  legitur  apud  Suidam  aaoaPCfnn  Nnan  ncmpelacus  Bi»- 
men  fundens.  Quin  etiam  lacus  lude*  appellatur  Afphaltites,  in  quo  ingens  cophBj' 
tuminis  generatur.  Grjci  poftea  a voce  uafafllo'  nonnulla  formant  veibajVtfir:*^^ 
apud  Diofeoridem,  quod  denotat.  Bitumen  refero , & «VjaAida  in  Gencli,  Bitumi®* 
illino  : vnde  oritur  bitumina tio . At  •niooaaipaMof  nomen  eft  compoliio®i 

quodlatinefonatPicibitumen  , eft  enim  Bituminisgenus,odoreinpicis,&  BituW"'® 
(pargens , de  quo  fuo  loco  verba  fient. 

' - ■ In- 


Mufei  Metallici  Lib,  IIl 


3^5 


A Infupcr  fum  nonnul/s  phmx,  qiis  a Bitumine  denominationem  fortiuntur,  inter 
quas  recenfetur  Trifolium  apud  Diofeoridem  Afphaltion  nuncupatum,  cuius  icon  pri- 
Dioloco  apudMatthiolum  proponitur,  & Trifolium  Afphaltite  nominatur ; cum  eius 
folia  adulta  Bitumen  redoleant;  nam  recenter  nata  odorem  ruta:  ribrant,  &obhaiic 
eandem  rationem  Dodoneo  Trifolium  bituminofum,&lobellio  Trifolium  afphalteum 
cognominatur.  Inter  arbores, Populus  bituminola  elTet  jnuncupanda,  cum  huiufmodi 
odore  non  careapfcd  rcaius  Betula  arbor, quali  Bitula  a Bitumine  denominata  eft:  h*c 
enim  quadam  bituminofa  pinguedine  redundat,  ex  cuius  delibrato , & contorto  corti- 
ce,ad  nodurna lumina,  faces  concinnant, qua’inllarteda:  flagrant,  & rellnofum  quid- 
dam nigrum  limilepicifndant.  Idcirco  non  eft  mirandum,  fi,  ad  mentem  Plinij,  ex  Be- 
tula, in  Gallijs  Bitumen  excoquatur. 

MYSTICA,  ET  ALLEGORICA. 


I o6. 

Trifolium 

ajphitltite, 

BetuU  ad 
quid. 

Lib.  X 6. 
caf./^o. 


BOI  defideramus  cognofcere,quid  Bitumen  myftici  habeat;  oportet  mentem  con- 
V uertere  ad  arcam  Noe,qu»,vt  legitur  in  facrismonumentis,extrinfecus,&intrin-  Genef.cap. 
ij  fecusbituminatafuit.VndeOriginesinGcncfimmonuit,hocBituminc,virtutcs  6. 
intrinfccas,&  extrinfecas  hominem  munientes  fignificari,  vel  fidem  in  corde,  &con- 
feffionem  in  ore  denotari . Aut,  fecundum  fententiam  venerabilis  Bed» , Continentia 
corporis,  & anim»defignatiir.  Alioquin  Pierius  in  Genefim  allegorice  loquens  de  Ar- 
ca  Noe,  fcripfit  architedtum  Ecclcfia;  Chriftu  hac  nobis  infinuare , nos  non  debere  elle.  Comment. 
tales, quales  funtroulti,  qui  externo  corporis  habitu  hominibus  iufti  apparent,  intus 
autem  funtdcfunfforumfepulchra,fed  velle  nos  tam  interno , quam  exterfm  aScefu, 

&effeau  fanilitatem,  & iuftitiam  redolere.  Item,  Bitumine  cum  Pice,  viles  ludatorum  Kxod.cap. 

traditionesadumbrari  in  Sacro  Codice  manifeflumelfeobferuamus.  NamMoyfesin- 2.  " ‘‘ 

tra  fifcellam  fcirpeam  bitumine, & pice  imbutam  aqua  expolitus,  indeq;extraiftus,  &a 
matre fua  altus, inlfu  filia  Pharaonis,quapofteaipfumadoptauit,GlolTainterlineari 
exponente, filia  Pharaoniseft  Ecclefia  degentibus  congregata, qua lick  nunevero 

Cparente,ideft  Deo  patre,gaudeat;  nihilominus  quando  Idolis  famulabatur,alium  fecu- 
ta eft  patrem  :h:ec  ergo  de  domo  patris egrelfa,  ad facri fontis  aquas  accedens  legem 
fufccpit:  htec  autem  lex  condebatur  in  &ella  fcirpea , pice,  & bitumine  illita , quo- 
niam vilibus,  & vanis  ludteorum  traditionibus fordefeebat. 

Infuper  Bitumen  quatenus  pe  rpetuum  flammis  alimentum  prtebet,  ignem  fedium  in- 
fernarum fignificat.  Bituminis  autem  putei, vt  in  facrislegitur  Paginis,  ipfam  infernam  Genef.  cap. 
fedem denotare  polTunt.  Epiphanius  meditans  Bitumen  Arca:,  cuius  fuffitu  ferpentes  14- 
fugantur , hoc  nobis  vim  in  Ecclefia , ad  fugandos  Damioncs,  manifeftauit.  Laurctus 
quoq;  ponderans  Bitumen,  quo,  in  turri  Babel  fabricanda , pro  ca;mento  vfifunt,vt 
faers  chartK  docent,illud  tumorem  fuperbi»  interpretatus  eft  Origines  etiam  in  Mat-  '''*/• 
theum  contemplas  naturalem  quamdam  attraCfionc  m,  & propenfionem  in  corporibus,  * 
veluti  in  ferro  ad  magnetem,  & in  Bitumine  ad  ignerrr,  hanc  eamdem  propenfionem  in 
fide  ad  dittinam  virtutem  med  itatur : hac  de  caufa  didium  fuilTe  in  textu  facro  refert.  Si 
habueritis  fidem,  vt  granum  finapis,  de  loco  adlocumfolo  nutu,  montes  transferetis. 

D 


MORALIA. 


Tenax  elTe Bitumen, &inIocispaIuftribuslimoobfitum  perhibetur.  Huius 
conditioniseft vitium  inhoneft»,&perniciofa:libidinis, quia  glutinofumeft, 
dum  hominem  luxui  deditum  ita  tenaciter  inuoluit,vt  inde  dilficillimefe  extri- 
care poflit;  cum  inftar  Bituminis,talis  homo  eft  afleciu  voluptuofo  limofus,dum  in  locis 
paluftribus  delitiarum  verfatur . Antequam  a vifeiditate  Bituminis  recedamus , reuo- 
care  oportet  ad  mentem,  quod  Bitumen  interdumob  tenacitatem,  nec  ferro  padi,  nec 
aquafolui  poteft:  fiiniliter  in  fedibus  infernis  Bitumen  redolentibus  tata  tenacitas  ob- 
feruatur,vtcriminofus  illic  inuolutus,  neq;  ab  illa  liberari,  neq;  inde  egredi  vlloniodo 
valet. Quando  autem  in  morali  dodirina Bitumen  facile  conflagrans  confidcratur,opti-  Charitas 
mo  iureaflimilatur  charitati,quc-e  homine  ad  diuinum  amore  excitat,&  inflaramat,dein-  bitumim 
de, inftar  Bituminis, natura  tenace  pollidet,  cuius  tenax  vinculu  cocordia  effe  traditur.  afsimila~ 
Item  facri  Dodlores  quamdam  analogiam  inter  Bitumen,  & charitatem  cognofcunt : fi,,  tur. 

K k quidem. 


386  Vljfsis  AIdrouandi 

quidem , quando  in  facris  litteris , Arca  Noe  intrinfecus , & cxtrinfecus  Bitumine  i,„ . 
emercM  buta  dicitur,  Glofla  ordinaria  exponit,  ligna  interna,  & externa  Bitumine  fuiffecon 
glutinata,  vt  ex  compage  vnitatistollerantiacharitatis  denotetur. 

SmconfidereturBitume,quatenusdelimoterra;genitum,&ignisrapacilSmun),cin 

facillime  incendatur;  poterit  proculdubio ad  humanam  carnem  comparari, 
mo  terrs  primariam  originem  traxit,&  ignis  concupifcenti»  eft  adiiiodumrapasiqnait 
doquidem,  pratfcnte  igne  , nimirum  minima occafione  oblata , flamma  concupifccntjj 
accenditur. quinimo,  ratione  huius  proprietatis , Bitumen  Amori  prophano  cdalTmi. 
Jandum,  qui  ab  oculis  exire,  & ignem  venereum  concipere  traditur,  vt  optime Oiiidim 
in  libris  Amorum  obferuauit  canens. 

Pertj-,  tuam  faciem  magni  mihi  Numims  inliar, 

Pereji  tuos  otulos,  qut  rapuere  meos. 

Quocirca  ficuti  Bitumen accenfum  non  aquis,fed  fola  terra  extinguitur,pariteraiin. 
re  venereo  perculfi,oculos  a decora,&  venufta  facie,  ad  terram  inclinare  debent, vtfij 
Originis  recordati,  hac  terrena  contemplatione,  flammas  impudici  amoris  eitingiiijt,| 
Prmeerea  memorimmandandumeft,  quod  ficuti  fumus  combufti  BituminisLethatji. 
cos  cxcitatifimiliter  memoria, feu  fumus  Peccantium  flamma  infernm  fcdis  cmciMw 
w multos  a lethargo  vitiorum,  excitat  Tandem  Caulfinus,lacu  hituminofo,niundi,&ti. 
nitatisvoraginemdefignanfcrjpfir,&quoniamhuiufmodilaciisanimantesnonabt 
^ bet:  quapropter  . hinc  colhgit  in  lacu  mundanmvoraginishominesinuolutosfubmetji; 

cum  tamen  huiufmodi  lacus  nihil  luris  habeatin  illos,  qui  animam,  nempe  prudentiaii 
chriflianam,vel  charitatem  polfident,  quibusomnes  humans  operationes  animantiit, 


X.il.U.de 
fimp.  mesL 
fu. 

Lih.  1.  de 
(omp.med. 
fer  gefu 
faf.i2. 


My 


Hitume  sn 

meduims 

internis^ 


VSVS  IN  MEDICINA. 

VLTVM  adiumenti,  ex  Galeni  authoritate.  Bitumen  Medicin®  affert, Quo- 
circa idem  Galenus  ei  vim  calefaciendi, &Cccandi  in  fecundo  ordineattti. 
buit,& illud  incruentis  vulneribus  commendat,&ad  illas  omnes affeflio, 
nes5qus  exficcatione , & modica  caiefaftione  ind  igent . Vnde , in  gratiam  huiuscM 
dftis,emplafl;rum  barbarum  recipiens  Bitumen  Galenus  compofuit;  cum  Bitumeiilitap. 
tiffima  materia  conficiendis  ceratis,  raalagmatibus,&  emplaftrisjqus,  tum  barbara, lui 
f»a/ua,  fiue  cruenta  appellantur.  Auicennasaute  feriptum  reliquit,  virtutem  Bitumini 
elfe  propinquam  viribus  Picis  ;cum  folutionem  continui  fanet,  & neruoscoiigluiinet. 
Emplafirum  quinetiam  ex  Bitumine  eonfedlum,  Podagr® , & Coxendicum  doioribui 
multum  conferre  afleuerat.  Deinde-in  morbis  cutaneis , & prsfertim  in  fcabie,&lepta 
delenda, caterisnoncedit medicaiiientis.  Aduerfusvteri ftrangulatus,tc(le Mizaldo, 
id  tanquam  remedium  efficax  extollitur : dummodo  Bitumen  lana  inu.olutuin  decollo 
fsminarum  fufpendatLU',  qus  vten'  afievHoni  funt  obnoxis,  vt  continuo  huius olfadJ 
paroxifmum  fu  tfocation  is  arceant.  Ad  hos  eofdemaffeiSus  HippocratesBitumincvtt- 
batur,vt  in  libris  de  muderum  morbis  legitur.  His  additur,quddiuftitusBituniinis  pro- 
cidentiam fedis  reprimere  poteft.  Aetius  quoq;  iaTenefmi  curatione  hoc  eodem  W- 
mine  vtebatur.  Tandem  Nicander  in  Theriacis,ad  necandos  animantes  venenatosfiif- 
fumigium  Bituminis,  prsdicat  his  verfibusin  latinum  fermonemredailis.  ^ 

Noxia  Serfentum  redolenti  fpicula  thymbra, 

Ceruinicp,graui  cornu  nidore  fugabis. 

Et  paulo  inferius  laudat  ad  hoc  opus  Nigellam , Sulphur,  & Bitumen. 

\./iut  exlieeantem  mares,  cerebrumq;  Nigellam 
Interdum  Sulphur,  ftdum  quandoq;  Bitumen. 

Anatoliusquoqihuiufraodifuffumigium  contra  Erucas  magniffcabat,nc herbas, at- 
que olera  depafcerent. 

Maioriautem  admiratione  dignum  eft,  quod  Bitumen  in  medicinis  etiam  intern» 
locum  habeat,  dum  Medici  drachmam  Bituminis,  cum  «qua  portione  HedyofiniiS^ 
obuloMyrrhs  Patientibus  quartanam  febrem  in  vino  potandam  pr«fcribunt;  na®« 
huius  prafidij  violentia  , &fpiritus  acrimonia,  talem  febrem  expugnari  perhibW 
Alij  catapotia  ex  Bitumine  parata  vtiliter in  colico  affediu  exhibet.  Item  ad  profluiii»' 
alui  Boum  Democritus  folia  Rhamni  contufa,&  Bitumine fntedia  illis  deuoranda  pro- 
bet, Plinius  monimentis  mandauit  eadem  vi,  qua  Sulphur,  Bitumen  pollere;  qua  dc"' 


Mufei Metallici  Lib.IIL 


387 


^ justa illiumentera, non  folum  eiFedtusSuIphunsjproducit,  (ed  etiam  ad  atgritudines 

oculorum, & albugines  valet,  nccnon  doloribus  dentium  vna  cum  Nitro  medetur  Tuf 
fim  antiquam, & anhelitus  difficultatem  cum  vino  hauftum  emedat.Dyfentericisopitu' 
latiir,  & muliebres  purgationes  prouocat.  His  addit  Aetius,  quod  Bitumen  magnitudi' 

ne  nucis  ponticatcu  vino  iumptumprodeftCardiacis,fedpotiffimii  mulieribus;  pueris 
&honiimbusefffmmatis,quadoanimo]inquuntur.  Itedemorlisacinerabido auxilia- 
tur, quoniam  prohibet, ne  Hydrophobia  incurrant.Iodocius  autem, in  Enchiridio  Sim-  rr  v «/ 
plicium,affeiaioncs  illas  enumerare  conatur , quibus  Bitumen  occurrit,  hoc  hexaftico 
Mollit,  nmtrkemq-,poteli  reUuare  cadentem,  ■ ‘ 

Et  cum  cajioreomenllrua  tarda  trahit. 

Solutt  anhelojos , lentumcj',  in  ventre  eruor  em, 

Et  conmdjiuus  pellitur  inde  dolor. 

Stc  quocj-,  nodofam  poteris  curare  podagram, 

I Ume,  ve/tcajic  maU  cunela  tua. 

j Adfinem  aqua bituminofiE  internis quibufdam  morbis conucniunt,  &pro  balneis 
adhibit»,  aliquo  temporis  traftu,  neruos  emolliunt,  & excalfaciunt:  nihilominus  caput 
replent,  & omnes  fenfus,  fcd  prf  fertim  oculos  hebetant.  ^ 

VSVS  IN  VARIIS. 

NO N ad vcniiftandas, vel pidlurandas naues, Prifei Bitumine vtebantuf,fed ad 
illas  picandas,  tefte  Strabone,  vt  conftiparentur , & ingreffusaqua?  prohibere- 
wr.  Sic  Noe  inGenelifecifle  traditur,  qui  partes  internas,  & externas  Arcarii-  , 

niuitBimmine,  vtillam,aduerfusquemcumq;ventorum,&  aquarum impetum,tutiorem 

redderet. QuamuisPierius,&CorneliusaLapidefcripferint, id  etiam, adarcendum 

faorema  fimo  tot  animalium  in  arca  ftabulantium  prodeuntem,  peradtum  fuifle.  His 
addamus,  quod  hac  bituminationc,alTeres&  lignaabeftijs  Xylophagis  optime  defen- 
Cdimtur.  Eadem  quoq;  ratione  fifcellam,  feu  nauiculam,  in  qua  Moyfesvndis  fuit  ex- 
politus, pice,  & bitumine  illitam fuilfefacrffilitteratteftantur.  Hic  autempicandi,vel  Exod.cap. 
bituminandi  modus  ad  noftrum  vfqjauum  penetrauit,  cum  inRegionibuscopia  Bitu-  2. 
minis  abundanti bus  obferuetur . Huius  fidem  facit  Gaipar  Balbus  in  fuo  Itinerario  In- 
dia; Orientalis,vbi  meminitcuiufdam  lacus  producentis  Bitumen  (hoc  picem  perperam 

vocat ) quo  Ir.digenf  non  foliim  in  adificijsconftruendis  ,fed  etiam  in  nauibus  pican- 
dis vtuntur.  In  Cuba  etiam  Infula, Hifpani  naues  fuashoc  vnguine  liniunt.febum  admi-  Eitumeu 
Icentes,  vt  melius  induci  poflit.  Nicolaus  Monardes  hoc  in  loco  putatid,  quod  Hifpa-  fi'*° 
ni  adhibent,  non  efle  verum  Bitumen  ludaicum  ,fed  potiiis  Naphtham . Veriimhacin 
renon  polTumus nifiab illo dilfentire, cum  vfum  huneprobati  AuthoresNaphth* nun- 
quam aflignauerint,fedtanthm  Bitumini,quod,  propter  crailitiem,&tcnacitatemhuic 
operi accommodatiffimumeile videtur.  Naphthaautem  tanquamfuccusliquidusrc- 
probatur.  Item  Strabo  natrat  quibufdam  in  locis  varia  contexi  ex  arundinibus  vafa, 
quorum  qus  liquida  capere  debent.  Bitumine  illiniuntur.  Hodie  apud  nos  nonnulla. j 
D vafa  oenophora  ex  fifeis  falicibus  texuntur,  deinde  partes  vafis  intern»,loco  Bituminis, 
cera  lutea liquefadta  imbuuntur. 

Bitumen  etiam  in  Ilrudlura  adificiorum  valere  perhibetur : namq;  in  Sacro  Codice  ‘ 
adificaturi turrim  Babel  lateres  pro faxis,&Bitutnenpro calce habuilTefcruntur,id-  <M»tf.cap: 
circo Liranus in Genefim,& Strabo Bitume genus  cmmenti fortiffimi elle exiftimarunt.  1°. 

Id  autem  multis  alijs  in  locis  vicem  calcis  fuppleuillc,varijsauthorumteftimonijs,com-. 
probari  facilepoteft.  Author  enim  folfilium  de  Bitumine  verba  faciens,  diuulgat  non  • 
procula  fonte  cuiufdam  fcaturiginis,  quE  in  Arueniorum  Regione  obferuatur,facel- 
lum  adhuc  extare  vetuftiffimum,  cuius  parietes  ex  materia  bituminofa  tam  firmiter  co- 
harent,vt  nullo  camento,  vel  arenato,  vel  intrit®  cedant.  Item  Quintus  Curtius,  deBa-> 
bylonefcribens  ,,retulithuius  ampliffim*  Vrbis  Murostoto  terrarum  Orbe  celeberri- 
musex  lateribus,  & Bitumine, iuITu Semiramidis,  inexpugnabiles  redditos  fuilTe  j: 
etenim  iuxta  Memmuni  ciuitatem  cauernaerat  tam  vafta  Bitumen  fundens,  vthuia 
operi  extruendo  fufficietem  materiam fuppeditauerjt,cui  Herodotus  aflentitur,qUama 

K k 3 uis 


Men^tria 
tx  Bttumi- 
rte^iriafi- 
dihus  idifi- 
tatum. 


tik  35. 
«/.15. 


dfer.  CA^-"J- 


3^g  Vljfsis  Aldrouandi 

uisdcloco  cum  Quinto  Curtio  non  conueniat.  Beroaldusquoq;  Poeta  huius  tocui^j 
canens  hunc  in  modum. 

falricata  Bitumine  quondam 
Blxniiiyfuhtterfii  iam  Babylone,  tacent . 

Pariter  Strabo  m^nia  Sufar,ciufq;  templa  ex  lapide  teftacco,  & Bitumine,  in||a,j, 
bylonioruni  jCrcita  fuiffe  pronundat . Ortelius,  inter  nuperos  Authorcs,  celebris iti(! 
morat  coenobium  reJigiofi  Ordinis  Prmdicatorumjnomine  Diui  ThomarjDeoconfecrj 
tum,  in  Infula  Groenlandia  Daniar  litum,  & non  procul  hinc  efle  montem  flammas  j 
Iapides  cuomcntem,inftarAethna;,& ex reieiSis lapidibus,  & aqua  bituminofafoti. 
minatis  mdificium  Monafterij  conflare  prodit,  facftumq;  efle  gluten  adeo  tenax,  vtom! 
nibus  temporum  in  iurijs  reludetur. 

Habuit  Bitumen  alium  vfum,  extra  flruduram  mdificiorum  : nam  Veteres  fuorunu 
defundorum  cadauera  eo  illinibant  in  ijs  potiflimum  locis , vbi  Balfami  copia deliJt, 
rabatur , vel  apud  homines  tenuioris  forcuna-,  ob  Balfami  caritatem . LegunturaiiK» 
apud  Strabonem  hate  verba. Vtuntur  Aegyptij  Bitumine  ad  condituram  mortuorimui 
Bituminis  enim  eamdem  efle  facultatem  in  conferuandiscadaueribusaputredine,loa. 
govfu  didicerunt,  qua  verum  Balfamum  pollere  omnibus  cft  in  confeflo.  Quamobra 
Botcrus  narrat,  innumera  fere  Ethnicorum  cadauera  in  Jocis  Chayri  fubterranciscoi. 
fpici  incorrupta, cum  Bitumine  ludaico  imbuta  fuerint. 

In  Gothia,  & Saxonia,  iuxta  Borchdarfen  oppidum,  vt  Cordus  teftificatur,Bitni. 
Jic  ad  currus  perungendos  vtuntur.Amplius  Incola  Rcgionis,ad  luceniarumluminaji 
bibent,  & ex  caulibus  aridi  Verbafei  Bitumine  imbutis,faces  nuptiales  formant.  In  Vi. 
lachia, Bituminis  quamdam  fpeciem  elfe  odoris  cerei,  Laurentius  de  Ananiafctibit,a 
quooptimtBcandel®  pro  vfuRegionisfabricantur. 

Prteter  recitatos  vfus,  narrauit  Plinius  sramenta  ,&ftatuasoJim  Bitumine aduetfe 
ignes  liniri  folere.Agricola  tamen  areis,  & ferreis  operibuslinimentum  Bimminiscoi. 
tienirctraditjVt  ab  Krugine,&  ferrugine  defendantur.  Saxonespoftes  ligneos Bituink 
imbuunt,  vt  ab  iniuria  imbrium  illos  tueantur . Hodie  noflri  Fabri  ferrarij  Bitumino 
(Afpaltum  vocant)  non  folmn  ferro  colorem  nigrum  impertiuntur,  led  etiamabilM 
ferruginem  arcent.  Demum  Antiquitas  Bitumine  aqua,  & Sulphure  in  lufttationto, 
&.  expiationibus  vtifolebat ; quemadmodum  Alexander  ab  Alexandro  annotauit. 


DE  NAPHTHA.  Cap.  XV. 


iEQVlVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM, 


Xdk^.den 

meul. 


OC  nomen , apud  Authores,  plures  fortiri  fignilicationes  inueniiw 
memorat  enim  Enccllius  quanidamNaphtham,  quam  proveiienoti- 
«aicio  apud  Nicandrum  in  Alexipharmacis  cognofciqnec  nonJliaH 
qUE  herba  quadam  paratur.  His  igitur  ommilfis,  Naphth*  vocabolo, 
vna  cum  Strabone,  Bitumen  liquidum  inteJJigimus,  & proptereap«#i 
hiftoriam  Bituminis , iure  optimo , propter  cognationem , Naphtha  hoc 
Etimttm,  vendicauit.  Eft  autem  hoc  nomen  peregrin*  originis,  nempea  Babylonij* 

^ primo  mutuatum  ,quo  liquorem  bituminis  intelligebant.  Pneter  alios  Authores,DiO' 
fcoridesid  expofuit,  qui  Naphtham  TnpioSiathck,  nimirumcO' 


lamen  Babylonici  Bituminis, quod  in  hodiernfi  vfq;  dic,  Arabes, & Turea;  .NephetinJb 
gitant.Suidasnotat  hoc  nomen  trifaria,  fcilicet  inquocfiq;genere  infledi,  nepe 


fla,  d rdtiflos,  & id  rasfli. Aliter  etia  Grteci oleum  Medea-  appellarunt,  cu  hocliquorisjc- 
nere,  Creontis  filia  conflagrauerit.  Plutarchus  tamen  in  Alexandro  animaduertit.DO» 
oleum, fed  pharmacu,fdlicet  venenum  Mede®  a quibufda  nuncupari, quoniam, hoc, co- 
ronam,feu  peplum^de  quibus  in  Tragfdijsfit  mentio)inunxerit,  vt  Creotis  filia  creioJ- 
retur.  Aiij  quinetia  fuerunt,  qui  non  Naphtham,  fed  quid  compofitum  ex  Sulphure,* 
AfphalthofuifleaffcueraruntiinterquosScholiafles  Nicadri  recenfetur.  Diodorus!»'- 
culu$,virtutc  cuiuldamradicis,id  peradlum  fuilfe  affirmat, quam  Circe  Medea  doc» 


Mufxi  Metallici  Lib.III. 


389 


A AtidfiW  Nicandri  SchoJiaftes  non  radicem , fed  herbam  a nonnullis  Ephemeronvmca- 
tamfuiflefcribit,  qusmanecirca.Tanaim  flumen  oritur,  meridie  perficitur./??:  Vefnpri 


magis  ardefcat , neq;  alia  materia , nifiiaiSupuIueris  extinguatur . Hx  conditiones  ad 
naturam  Napbth*,  non  autem  ad  memoratam  hei  bam  attinere  videntur. 

Rufus Ephefius, apud Oribafium,  mouimcntis  mandauit,  Stagnum reperiri  apud  /,7^2. 
Medos , cui  niger  liquor  fupernatat,  qui  admotus  igni  facile  accenditur:  hac  de  caufa 
hunc  a Solino  oleum  Medicum  cognominatum  fuifle  credimus;  cumin  Media  fit,  huius 
olei  vbcrrimafcaturigo;diciq;  Medicum, non  fccus  ac  vocatur  herba  IVTcdica  ab  eodem  HerhaMe- 
loco  denominata , quam  poftea  hoc  nomine  intclligant , incertum  eft  Meminit  quidem  dka. 
Plinius  Aporexis  herbae  ita  a Pith-agora  appellatae,  cuius  radix  eminus  flammam  con.  Aporexis. 
cipere  traditur.  Ariadna  quoq;  in  Atianisgenerari  idc  Plinius  ex  Democrito  diuulgac,  Ariadna, 

5 qua  colledia,folcfignu  Leonis  illuftrantc, ligna  oleo  pcrundfa  acceduntur.  Caeterumhis 
ommiflis, nebis  quidem  manifeftum  eft, Naphtham  vocari  oleum  Siculum,  quoniam  in  OlaimSicn 
Sicilia  copiofum colligatur, nccnon  oleum  Bituminis, cuiusodoremfpargit.Dum  vero  a 
montibus  faxofis  in  amnes  fluit,  Olcumfaxi  dicitur,&  apud  Nicolaum  Myrepficum  »f-  oleti  Sax, 
Tfi/iaVoi  Mefue  omnes  Naphtha*  fpecies.  Oleum  Philofophorum,&  Oleum  Secretorum 
iuuamentorura  cognorninauit.Hodic  in  OfficiniSjUomine  Olei  Philolbphorum,  Oleum  Oleum  vhi 
compofitum  monftratur  chymicis  organis  ex  lateribus  fubiimatum, quod  (vt  veritatem  iefophm-u. 


Stagna  fedetit  Olcofj;  madentia  viuc,  uum. 

: Herodotus  3 in  Erato,  feriptum  reliquit.  Naphtham  a Perfis  vocari  Rhadinacen_<: 

1 quamuis  Bahuinus,  in  annotationibus  .ad  Matthiolum,  fcripferit,  apud  Perfas,  cxmcn- 
1 te  Herodoti,  Naphtham  Oleum  rhoditim  vocari.  Alij,  obfatduin odorem,  ftercusDia. 

; bolinuncuparunt,  quo  etiam  nommein  nonnullis  Germani® 'Jocis  Afphaltumludai- 
C cumfignificatur.  Italis  dicitur  Oglio  petroleo , aliter  Ogliodi  Saffo , Germanis  PetroJ, 

I BrabantisPetrolie. 


Naphtha,  vcluti  Aos  Afphalthi,eft  liquor  fluidus  inftar  Olei, Sulphur  olens, 
acriqtfiiporis:  quamuis  plerumq;  eius  odor  fit  varius,  cum  minus  oleat,qute 
ex  Sicilia  defertur,  Mutinenfis  vero  non  tam  graui  odore  eft  referta,&  in  colo- 
re nigro  quodamodorufefeit.  Deinde  eius  naturam  re<fteexaminantes,  plus  ignis,quam 
Sulphur,  & Bitumen,participare  comperiemus.  Idcirco  nonnulli  in  tertio  graduexca- 
lefacere,&rcmifliusexficcare  affirmant ;ideoque  medicinis  internis  nonnifi  vnacum 
rebus  refrigerantibus  permifeetur.  Item  conflat  ex  natura, & virtute,qua:  facilercfolui- 
tur,&euanelc;t; quocirca , referente  Falloppio, Naphtha  ,&  Olea  ftillaticiaad  medi- 
) cuvfumalijs  medicamEtis  vifcidispermifceridebet,netamcit6eorfi  vires euanefeant. 

Praferca  Naphtha;  hoc  Natura  congenuit , vt  ignem  facile  concipiat : immd  priuf- 
<]uain  flammam  contangat,ab  ipfo  fplendore  circa  lumen  fulgente  incendium fufeipit, 

& aerem  medium  inflamat;vnde  tanta  eft  cognatio  inter  Naphtham, & ignem, vt,  teftc 
Plinio,inlumen,velignemlongeconfpei.Tu  protinustrafiliat.fdeo  Falloppius  animad-  , .' 

“enit,neceflarium  effe  illis,  qui  in  Agro  Mutinenfi,  Naphtham,feu  Petroleu  colligunt, 
lucernam  a loco  Naphtha  fundente  remotiffima  relinquere,cum  talis  liquor  infubter-  * 
raneis,&  obfcuris  locis  exfudet,vt  colligeres  lucernis  aliquado  indigeant.  Ad  rem  nar- 
rauit quidam  illuftris  Comes  .Matthiolo,fe  in  quodaprsdiohabuiftepateu  Naphtham 
cum  aqua  fundentem, ;fed  cu  in  fundo  qusda  rim®  nimis  patentes  eflrent,Fabruc®men- 
tariumconduxifle,qui  ilJas  obftrueret,fed  cum  artifex  id  fine  lumine  pr«ftare  nequiret, 
laternam  diligenter occlufamexpoftulaflrct  &pauldpofteucniffe affirmabar,  vt,  accefis 
putei  parietibus,  & impetuofo  admodu  excitato  vapore, vis  Naphth®  non  folfl  Caunen- 
tadu, perinde  ac  e bombatda  extindlu  extra  puteum  eiaculauerit/ed  etiam  cu  omnium 


arefeit.  Aut  potius  Ephemeron  appellatur,  quoniam  illam  deguftante 
mododiem ,fuperuiuanr.  Solinus  inquit  ,in  Mclfinarum gente, herb« 
inficitur  oleum , quod  Medicum  nuncupant , quoniam  incenfum,&  a 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


Kk  3 


alfiftea- 


Cuum  Mc- 

£U  iC, 


I.:'.  15' 

A/'-',  -intiq. 


Jn  hh  de 
A-juisther, 
ciip.  5. 


J^^.iphsha 

filba 


tii  Zib.j , 


2'iiiphthA 
Ti;f:  calL 
dii/r. 


Vljfsis  Aldrouandi 


affiftentium  Jsfione  totum  putei  teflum  in  aera  eiecerit . Cognita  igitur  hac  Naphtk  j 

natura  ,Albcmis narrat  qusdam  miracula  apparentia,  a Prikisfuiffe  patrata  jdumjj 

tempora  hominum  hociiquoreinudta  ignis  iuppofitusfurfum  ferebatur.  Elleninitau 

aftuantisnaturte,vtvctufttisNicandri  SchoJiaftes fcripferit, fi  Naphtha perunai,vtl 
veftcm  hoc  Jiquore  fardatam  geftantesaducrfus  Solem  fteterint,  ceu  igne  inflamini 
abfumuiitur.Eritfortallis  Naphtha  illud  Medc.Toleum_aGra:cistantopcrecekbrat®i 
quo  Creor,  tis  filia  fuit  concremata,  dum  ad  aras  facrificatura  accedens, coronahuiuf! 

modi  viigrine  linita  , quam  geftabat  ignem  rapiente , illicd  conflagrauit;  quamnisalji 
voluerint  hoc  Medea’  pharmacum , quod  flammis  admotum  cito  ignefcebat.confljrt 
( referente  Rhodigino)  ex  Sulphure,  & liquido  Alphalto , quod  Naphtha  nuncupatur, 
Naphtha  quoq;  vires  exurentes  Luculli  exercitus  Trigonocerra  obfidentis  expet® 
cft: recitat  enim  Dion  in  Pompeio  hac  verba,  Barbari  iiamq; eum  grauibusincendijj 
affecerunt,  non  folum  coniediis  telis, fcd  etiam  Naphtha,  quam  tormentis  quibufdja 
emittebantjadditq;  Naphtham  ex  genere  Bituminis  effe  vfq;adcd  .ardentem, vtomii 
quibus  adhf  lefcit  protinus  exurat.  Huic  infortunio  obnoxij  etiam  fuerfitmilitcs&iit'} 
ri  Imperatoris , in  obfidione  Atr.r,  ex  eodem  Dione  in  Seuero  ,dum  Naphtham  ineoi 
proictftam  fiiifle  feribit , qua  milites  omnes,  quos  attigit,  conflagrarunt, quoniai 
rebus  humidis  facile  non  extinguatur.  Id  etiam  exemplo  Magni  Macedonisconb, 
quem  Plutarchus,&  Strabo  prodiderunt,  experimenti  gratia,  in  balneis,  puero  Napt 
tham  affundi  & lucernam  admoueri  curalfe , eaqjdecaiifa  puerum  ita  ignitum dfcli. 
(aum,  vt  platieinterijfletjnifiminiftri  multam  affundentes  aquam,  incendium  fuperil. 
fent:  etenim  modica  magis  ardet . Quapropter  Strabo  alumine,  camo,  & vifco, Solinii 
vero  proiedfo  puluere  Naphtham  accenfam  facilius extinguipronunciariint.Quinki 
animaducrtitFailoppius  guttam  Napht»  in  aqua  accenfam  diutiffime  ardere,qiKiJ 
nullo  modo  confingere  poffet,  nifi  pabulum  illius  flammie  augeretur  ratione  humiditt- 
tis  aqiiK,  quam  Naphtha  attrahens  in  fui  naturam  conuertat . Nifi  velimus  afferero 
Naphtham  in  contraria  materiarefidentem  non  ita  facile  in  euaporationem abirtji 
confcqucnterq;  illius  ignem  ibi  diutiiis  perdurare. 

Amplius  in  quacumqtNaphta  Bello.iius  hanc  proprietatem  obferuauit,vtcu}i]iiit 
falfa  femperifeaturigine  prodeat . Id  autem  plerumq;  contingere  huic  Authoti  coi  I 
cedimus,  non  tamen  perpetuo  id  verum  ellc  confpicati  fumus,  dum  montem  Zibiunu  | 
Agri  Mutinenfis  hoc  Bituminis  genere  celebrem  inuiferemus.  Quandoquidem  infoiiit 
notio  ab  Incolis  ita  vocato , huiufmodi  liquorem  pinguem , nulla  admixta  aqua,ol)fer. 
uauimus.  Nara  vnde  Naphtha  cum  aqua  falfa  prodit,  inde  etiam  Sal  Naphthicuvd 
fponte  concrefeit,  vel  arte  paratur . Huc  fpediat  fententia  Herodoti  fcribentisciroj 
Sufasbituminoftim  inueniri  puteum,  ex  quo  triplex  rerum  genus, nempe  Afphaltunu, 
Sal,&  Oleum  hauritur. 

Infiipcranimaduertendum  cft,  omnes Naphthiefpecics  noneffeeiufdcmnatura!;f- 
quidem  Naphtha  alba  ex  fonte  nouo  montis  Zibij  dimanans,non  vt  cetera  fpecies, ili 
cum  aqua  falfa, fed  fola  colore  candido  ex  terra  argillacea, & cinerea  egreditur; dtii 
de  hac  peculiari  proprietate  gaudet,vt,  vrgente  gelu,  aliquo  modo  concrelcatiqwif- 
fcdlio  CiTtcris  fpeciebus  minime  contingit.  Quinimdfihuic  quarta  pars  Naphtha:  tiife 
admifccatur , qUK  vna  cum  aqua  falfa  a fcaturigine  promanat , nullo  modo  congelibi-l 
tut.  Huius  autem  proprietatis  caufam  diligenter  rimari  oportet;  quandoquidcNapli^  ] 
tha  potius  prodiens  a Fonte  cum  aqua,  aduentu  frigoris, ob  humorem  aqneum,allriii5i 
deberet.  C^are,  in  foluenda  hac  clifficiiJtate,  primo  non  eft  afferendum  Naphtliinu 
cum  aqua  fcaturientem  citius gdafcerepofle;  cum  ha:c  duo  taquam  etherogenea,i» 
quam  re  vera  commifccantur:aqua  enim  grauior  imu  petit,  Naphtha  vero  aeris, &igW 
particeps,  aqua  fupernatat,  Immd  tantum  abeft,  vt  ob  aqu®  prarfentiam  congelari Jt- 
beat,  vtpotius  contrarium  contingat.  Nam  cum  hrec  aqua  fit  faifa,  propter calorenui 
t.unquam  gelu  conftringetur.  Huius  exemplum  in  aquis  marinis  habemus, quas propP 
falfedinem  calidas,  rerum  naturalium  periti,  quocumque  aduentante  frigore, 
denlari  poffe  affcucrant . Naphtha  vero  alba,  qua  fine  aqua  afeaturigine  eniatut,ii' 
gorc  concrefeit,  quoniam  exteris  fpeciebus  temperatura  eft  frigidior.  Priinitusesp'; 
rientia  id  nobis  manifeftat  ,cum  in  frigidis  affetftibus  fuperandis  Naphtha  rufalof 
fit  inefficacior.  Namque  fi  facultas  a qualitate  prodit,neCclTarid  concedenduitc* 


Mufei  Metallici  Lib.  IIl.  3pi 

i Naphtha;  alb»  «alorem  efle  inferiorem,  dum  illius  facultas , iii.expugnaiidis  iegritudi- 
iiibus  contrarijs , efl  imbecillior.  Ptxte  rquamqudd  color  albus  huius  Naphtha  id  no- 
bis inlinuat:  albedo  enim  a multo  aqueo  humidoproficifcitur , & color  rufus  magni  ca- 
loris, &exupcrantis  eft  indicium. 

DIFFERENTIAE 


SV  N T qui  Naphtham  in  naturalem,  & fa<aicia  diftribuant,  quoniam  hanc  ex  Bi- 
tumine, virtute  ignis,  exprimi  poife  opinantur;  aut  quia, fecundum  aliorum  men- 
tem , in  Melia  ,ex  herba  quadam  paretur.  Nos  autem  hanc  non  inquirimus,  fed 
natiiiam,  qu;e  generatur  ex  Bitumine,  in  terra,  & montibus  naturaliter  accenfo,  tenuif- 
limiseius  vaporibus  furfum  cleuatis,  & ad  frigidiora  faxa  in  tenuem  liquorem  veluti 
oleum  refolutis,  qui  deinde  per  meatus  fubtcrrancos , e mont;bus , more  fontium,  fca- 
J turiunt.  Qpocirca  ex  cralfo,  & terrefti  i bitumine  Naphtha  crafla , &ex  tenui,  & puro, 
pura  fimiliter,  & tenuis  generatur.  DipfcotidesigiturduasNaphtha;differetias,nem-  * ’ 
pecandidam,  & nigram  agnouit . Sed  Poffidonius  Naphtham  candidam.  Sulphur  li- 
quidum  ignis  rapaciilimum , nigram  verdbitumeninftarolei  elfeexiftimauit.  Pariter 
Strabo , aiithoritate  Poflidonij  fultus , apud  Babylonios  coJIocauit  quofdam  fontes 
albam  Naphtham  fundentes,  alios  vero  nigram  producentes,  qua  poftea  indigen®  in 
lucernis  vtuntur. 

Nuperi  vero  Authores  differentias  multdpiures  cognouerunt.  Idcirco  vna  cum  Bcl- 
lonio  tres  fpecies,  nimirum  nigram , albam,  & rufam  elfe  ftatuemus . Prima  tamen  eft  tfhthx 
craffior,&fotidior,eumali®du*fpecies,inftaraqus,fintliquid®,  &inter  has,  alba  triplex, 
dlodoratior.  Variant  quoque  ratione  loci;  quandoquidem  Italica  in  fuo  fonte  non_j 
flagrat,  quod  prsftat  Babylonica,  fi  Plutarcho,  in  vita  Alexandri, fides  eft  adhibenda. 

lammemorare  libet  illas  Naphth®  differentias,  quas,  progrelfu  temporis, obferua- 
uimus.  Prima  fuit  Naphtha  rufa  (hoc  nomine,  flaua  quoq;  &citrina  intelligendaefl:) 

1 exBionteZibio  AgriMutinenfis,necnon  Naphtha  alba  ex  eodem  monteallata.  ltem_j 
confpicati  furnus  Naphtham, qu®  in  Agro  Parmenli  fcaturit  decimo  lapide  ab  vrbe 
diftantc.  Pariter  vidimus  Naphtham  nigram  in  deferto  Arabum  natam. 

L O C V S. 

AG  Y R T As , feu  Circumforanei  Naphtham,  vel  Petroleum  in  foris  venale  ex-  < 

ponentes , cum  perpetuas  agitent  nugas,  circumflantes  vanilfimis  commentis 
decipientes,  locum  natalem  huius  liquoris,fcpuIchrum  alicuius  Sadli  efle  pro- 
mulgant. Cum  potius  afferendum  fitloca  incendijs  vexata,  quantitate  cuiufcumqifpe- 
ciei  Bituminis  redundare.  Nulla  enim  terra  pinguis,  iuxta  fententiam  Agricol»,pr®ter 
Sulphuream,  & bituminofam, ardefeit . Huius  conditionis funt  Aethnas , Chimera,  & 

Vefciiius  montes,  necnon  multa  alia  loca  in  Italia,  ex  quibus  perpetua  flamm®  emer- 
) gnnt.  Cateriim  a remotis  partibus  exemplum  petere  non  debemus , cum  anno  proxime 
clapfo  quadragefimo  fexto  poft  millefimum , & fcxcen.tcfimum , menfe  Maij,  conquaf- 
fatioPagi  nuncupati, in  extremis  finibus  Apuli®  ad  mare  Adriaticum, Dalmatiam  VeQe 

yerfus  fiti,  id  nobis  manifeflet;  quandoquidem  propter  horrendos  ter  remotus,  necnon  mmeufat. 
Jucendia  fubterranea,  domus  fere  omnes,  & templa  euerfa  funt ; quibusincendijs  con-  -incendium. 
tinua  cuiufcumq;  fpecici  Bituminis,  &Sulphuris  generatio  materiam  fuppeditant.  Lih.  i. 
Etetiimhuic  infortunio  tales  regiones  antiquitus  etiam  fuerunt  obnoxia.  Cicero  enim 
in  libris  de  Diuinatione  hac  hzhtx..DeUtuetUm  adSenitnm  Uhes  AgriTriuernatis , cum  ad 
tiifimtam  altitudtncm  terra  defcdijpt.,  Apultaq',  maximis  terramotibus  conquajpita  ejjil,  Hoc  au- 

tem  nonnifi  in  locis  Bitumine , Naphtha,  & Sulphure  fcatentibus  euenire  folet. 

Cognofeuntur etiam  loca  Bitumine, & N.aphtha  affluetiaabaquis,qu®  vinumredo- 
icrefoknt  : fiquidem  aqua  hac  prarogatiua  infignit®.  Bitumen  participare  feruntur. 

Tales  funt  aqua,  ad  mentem  Theophrafti,  iuxta  Paphlagoniata,  ad  quas,  potandi  gra. 
tia , Indigena  libenter  accedunt.  Huic  firailis  fuit  aqua  fluminis  in  Naxo , quod  Poeta, 

propter 


Aqua  aci- 
A A fubdm* 
tia. 


Lib.  37. 

caf.  t. 


HedertLj 
qux  loca-) 
umet. 


Intheiitr» 

Orbis. 


3P2  Vlyfsis  /\)drouandi 

propter  eamdem  rationem,  Baccho  afcribunt,  de  hoc  Propertius  fic canit.  , 

Et  tibi  per  mediam  bene  olentia  humirmisiaxon, 

Vnde  tuum  potant  Naxia  turba  merurn, 

Propterea  huiufmodi  aqus  nonfolum  potantes  reddunt  temulentos, verum quoqut 
furiofos,  cutn  fubftatia  Naphch»,&  Bituminis  admodum  tenuis, penetrans, 
fa  fit.  Hint  bibentes  aquam  rubri  fontis  in  Aethiopia,  aut  profundum  fomnuni.autfn. 
rorem  incurrebant , quoniam  tenuiores  aqum  partes  caput  feriebant.  Idcirco  Oaidiuj 
de  huiufmodi  aquis  l!c  cecinit. 

Aethiopofq-,  lacus,  quos fi  quis faucibus  haupt, 

K^ut furit,  aut  patitur  mirum  grauitate  foporem. 

Amplius  amnis  Lynceftiuspotantes  reddit  temulentos,  non  fecus  ac  fivinuncopio. 
fum  bibiflent.  De  hoc  amne  habentur  hate  carmina. 

Suem  quicumque  parum  moderato  gutture  traxit. 

Non  aliter  titubat,  quam  fi  mera  vina  bihiffet, 

Inftiper  equi  in  Caflinitio  Thraci*  fluuio  bibentes,  efferantur . Vnde  cognofcimii!  I 
huiufmodi  aquas  eife  naphthicas,  & bituminofrs,  cum  caput  pctant,&  mentem furott 
, quodam  inflamment.  Aqu*  etiam  faporis  acidi,  qualis  in  aceto  obferuatur,  inditi» 
Bitumin  is  cflefolent. Huius  coditionis  eftfons  ad  radices  collis  MontionijCuiusaqim 
ruftici  alia  communi  aqua  dilutam,  pro  vino,  potant.  Recitatetiam  Atiftotdes,inSi, 
cania  Sicili*,  reperiri  aquam,  ex  qu a acidam  muriam  pro  condimentis  parant.  Ha®, 
tem  aqu*  acid*  in  alueo  plerumq;  lapides  Bitumine  obfitos  habere  folent. 

His  in  genere  defede  natali  Naphth*  intelledfis,  defeendere  oportet  ad  peculiati 
loca , qu*  alphabetica  ferie  funt  enumeranda , vt , qu*  in  capite  antecedenti  non f«t. 
runt  memorata,  hic  recenfeantur.  Primitus  in  Abrutioru  Prouincia,qu*  Latinis  Sani, 
nium  vocatur , fluit  Bitumen , inftar  Picis , nigrum , cuius  minera , anno  feptuagdiim 
feptimo  poft  fefquimillefimum  inuenta  fuit.  Ibidem  quoq;  ad  radices  cuiufdarainoi. 
tis  fcaturit  liquor,  quem  Petroleum  nuncupant.  Arabia  deferta  habet  quendain  fon- 
tem Bituminis  nigri,& liquidi, quod  abiens  in  vaporem,  attollit  veficuias,quKapertf, 
& aqua  effufa , in  Naphtham  nigram , Arabibus  Hainelchir  nominatam  degenerat. Ii8 
Armenia,  vt  referunt  Hiftorici,fons  quidammagnusad  Aquilonem  fpedlat,dequoli- 
quoroleofimilis  egreditur,  ad  condjenda  cibaria  inutilis,  lucernis  vero  fouendisvti- 
liffimus:  idcirco  Naphtham  elfe  credimus.  Non  procul  ab  Aruernijs,vt  notat  Dalc. 
champius  in  Plinium , eft  qu*dam  rupes  Petroleum  nigrum  fundens.  QuinimdtoM 
illum  agrum  Bitumine  fcatere  nonnulli  affirmant,  quoniam  tempore  pr*fettimrfi«o, 
equi  penes  riuos  fontis  tranfeuntes,  pedibus  lentore  Bituminis  inuolutis,  difficillimeil- 
lisc  fe  extricare  queunt. 

Babylonia , inter  c*teras  Regiones , copiofa  Naphtha  abundat : h*c  enim  locis  fer- 
uidis  gaudere  folet.  Eft  igitur  tam  feruidus  huiufmodi  locus,  vt  grana  hordei  ink- 
mumproiedta  f*pe  fub(ultent,&  Incol*,*ftiuis  diebus, fupra  vtribus  aqua  plenisdot- 
miant . Herpalus  quin  etiam  Gubernator  illius  Regionis , cum,  eleganti* gratia, M- 
bulationes  regias  plantis  gr*cis  exornare  conaretur,  folam  Hederam , tefte  Plutarclio 
in  Alexandro,  ferere  nequiuit,cum,ob  igneam  terreni  naturam, femperarefccrct: Ete- 
nim Hedera  loca  frigida,  & opaca  amat . Apud  Bachal , mons  quidam  exfudatolcuniH 
nigrum  infignis  fetoris,  quod  Naphtham  nigram  efle  opinamur.  Prope  Bonaui  Infu- 
lam, Naphtha  fortaffis  erit  illud  oleum,  quod  in  fonte  nafeitur. 

In  Cantalupo  fluit  humor  didtus  Perronicum,Naphtha  proculdubid  efle  perhibetur. 
Cuba  Infula,  verfus  Floridam,Bitumine  liquido  fcatet . In  Cumana  Regione  eftqii*- 
dam  Bituminis  liquidi  vena  igniu  m valde  rapax ; vnde  Naphtham  efle  fateri  cogi* 
Naphtham  quoq;  efle  in  Cyfitrato  aflerimus,vbi  fons  tanquam  oleo  fluens obferuliuf) 
& huiufmodi  liquor,  ex  fententia  Ortelij,  in  lucernis  ardefeit. 

Prope  Edembiirgum,  Naphtha  cuidam  fonti  innatat,  cuius  portio  fi  auferatur,qini'‘ 
titasnon  minuitur,  &nifi  extrahatur, non  tamen  augetur.  Haromodar*, inter  Aegjf 
tum,  & Aethiopiam,  fontem  Bituminis  Calepinus  aflignat. 

India  multis  in  locis  Naphth*  diuitijs  redundat : primum  ad  Zecuruas  popiilosh- 
di*  reperitur  Bitumen  liquidum,  quo  telorum  cufpides  ex  arundine p.iratoruinlii'®i 
& accefa  in  hoftes  eiaculant.  Lycos  pariter  in  India  habet  fontem,  cuius  aquahictf® 

COB- 


Mufri  Metallici  Lib.  iil. 


393 


A conflagrare  dicuntur.  Item  Infula  SandaHelcn®  vberrimam  habctBituminisfcatmi- 
ginemjCjuod  non  eftabfimik  illi  in  Sacris  Paginis  memorato,  vtlofcphus  Acofta,  in_j 
HillorijSjObferuauit.  Tandem  Italia  habet  multa  loca, in  quibus  huiufmodi  oleum  coi-  17. 

ligitur.  Primiimin  traiTuParnrenfi,apud  Mcianam  Pagum,  tres obferiiantur fcaturigi- 
nes,  e quibus paulatim  Naphtha  ftillat,  vnacum  maiori  aqu*  quantitate.  Incola  igitur 
fcioulo  diefeopis  aquam  quatiunt, 'It  oleum  in  angulos  coadum,vafe  quodam, hauriunt 
ad  libram  femilTcm  circiter,  Eftiuo  pra?fcrtim  ficco,  & fereno  tempore,  cftq; odore  non 
ingrato  pratditum. Pariter  in  Italia, circa  montem  Zibium  Agri  Mutinenfis,nafcitur  co- 
pia huius  Olei,  cum  ibi  dua?,  aut  tres  Icatcbfa;  rcperiantiir . Hoc  Oleum  per  rimas  faxo- 
rum  gradies,in  puteos  ad  id  arte,  paratos  fluit.Naphtha  rufa  ibidem  hyberno  tempore 
ad  vncias quindecim  fingulo  die,  Allate,  ad  vnciasquadragintaquinq; colligitur.  Si- 
tniiiter  Naphtha  alba  oritur  ex  fonte  nono  montis  Zibij,  in  valle,  prope  Municipiuiir_j 
Callelaranum,  cuius  fcatebraanno  quinquagefimonono  poft  fefquiraiilcfimum  in- 
uenta  fuit.  Hatc  Naphtha,non  vt  alicefpecicsjcum  aqua,  fcd  foIa,&fyncera colore  eam. 

B dido,  ex  terreno  argilI.acco,&  cinereo  erumpit.  Naphtha  tandem  nigra,in  Vico  Alenfi, 
non  longe  a Mediolano  , habetur  ex  puteis,  qui  non  caufa  Naphthie,  fcd  in  gratia ni_j 
faiiSjfabricati  fuerunt.  Aquis  enim,  qu.T  falis  conficiendi  gratia,  hauriuntur,  01aim_j 
fnpcrnatat,  quod  pollea,  vel  conchis  hauritur,  vela  linteis  in  eo  infuccatisexprimitur, 

&b.TC  de  natalibus  locis  infignioribus  Naphtha:  apud  Italos  didfafint. 

Lycia  habet  montes  Epha:ftios,teftc  PIinio,qui  faceacccnfa  contadii  illicd  ignefeut:  ' ijuontes 
qiiinimd  delapides, &aren;e  montium  accenfa:,  in  aquis  etiam  conflagrare  feruntur:  Eph.tjlyv- 
Quocircahos  montes  quamcumq;  Bituminis  fpeciem  generare  alfeiierandum  cft. 

Maiells  mons  multas  Bituminis  venas  nutrit,  vbiPaftores  quoddam  vifeidum,  & 
grauiterolens  in  aquis  fontium  inueniunt.  Memnium,  velMcnnium  videtur  elTc  illaci- 
iiitasAfsyria;,in  qua  Quintus  Curtius,  referente  Ortellio,  fontes  Bituminofoscircj_j  Lik  y. 
Babylonem  collocauit. 

Apud  Nabathatos  Bitumen  etiam  inucniemusjeum  feribat  Diodorus, a ftagnoNa- 
bathsorum Bitumen egefturo  infignem  fetoicmad  naresAccolarum penetrare, quo- 
Z niam  tunc  aqua  a vetis  maximopercagitatur.GaJenusquoq;  in  libro  de  bonitate  aqua., 
tum, memorat  Nigram  regionem , cuius  aqua  facile  accendatur  zqiiamobrem  aquam 
illam  Naphtha  perfufainelfe  arbitramur.  In  Pannonia  Brafauolds  Bitumen  elTeaffir- 
lMuit,quo  funalia  mirandum  in  modum  conflagrant.  Ad  Polonja:  quoddamoppidmn 
Bretz  cognominatum.  Naphtha  generatur . In  Regione  Quahutemilla  fluit  Bitumen-* 
liquidum  inftar  olei,  quod  facile  igncfccrc  dicitur;  hoc  igitur  Naphtham  efle  affirma- 
re poffumus. 

InScotitE  hi  Horia, Hedfor  Boetius  recitauit,  cuiufdam  fontis  aqu»  guttas  olei  inna- 
tare, & hoc  ortura  effe  tradunt  ab  Oleo  Diua:  Catherintcilli  aquteaffufo,  quod  adDi- 
uam  Margaritam  ex  monte  Sinai  afferebatur,  huiufq;  fidem  facete  alleuerant  nomen 
fontis,  quod  a Diua  Catherina  inuenit.Huiuftnodi  Oleum  aduerfus  varias  cutis  affe- 
ftioues,dt  fcabrities  valere  traditur.  Cum  aute  Naphtha  in  huiufmodi  affedHbus  com- 
mendetur, forfitan  a veritate  non  rccedcret,qui  hoc  Oleum  NaphthEfpeciem  effe  affe- 
ueraret.  Sicilia  multa  habetIoca,ex  quibus  Oleum  naphthicum  elicitur.SirbonisIocura  Sktliit. 

) Bitumine  plenum  effe  referunt,ex  quo, certis  temporibus,  erumpit,  idq;Accol»cogno- 
fcunc,quando  vafain  illis  aquis  merfa  aliquem  fitum contrahunt : quandoquidem,  hoc 
animaduerfo,ad  mentem  Strabonis,eruptionem  Bituminis  imminere  conieffant-Surafli 
montis  quadam  vallis  Naphtham  habet  copiofam  in  fontibus,  & Accola  Oleum  effe 


Heniq;  apudTocchum  regni  Neapolitani  oppidulum.  Naphtha:  copia  inuenitur. 

Item  apud  Triballos  Myfia  populos  (Bulgaros  hodiernum  vulgus  appellat)  Naphtha  Sulgan.pn- 


pronunciant. 


odoris  fetidi  obferuatUr,&  hac  paffim  Naphtha  Bulgarica  nominatur. 


MYSTI- 


3P4  ’ Vlffsis  i\]drouandi 

MYSTICA,  ET  MORALIA: 


Li.  1 9.  mo- 
rAl.r.ap.ii 


Ad  Co- 
10. 


C.tp.io. 


Ifj  loh.  cap. 
19. 


Jjih.  1 


Cap.^. 
Cap. 12, 
Cap.\2. 


Cap.2. 


X Naphtha,  feiiPetroleo  aliquod  pium,&  Chriftiana  religioni  vtileoleuijti' 
cipoteft.  hegimiis  tma\a.^\}dloh'.  .^lijwdo  lauabam  pedes  meos  t 

•—J  Jeh.i£  mihi rittos  oki.  Diuus Thomas,  ad  litteram,  bonitatem, eSc  abundantiamfij 
«Suura  exponit.  Diuus  autem  Gregoritis,  ommiffa  litter®  expolitione,  in  hisverbism ' 
fterium  rimatur,  dum  in  Ecclella  vigilantiam  Prteconum  Euangelij  meditatur, qua J 
enim  dicitur:  petra  fundebat  mihi  ritios  olei,  nomine  petra' Chriftus  intclligltit » 
Diuus  Paulus  Apoftolus  afleuerantius  dixit  erat  qua  viddicett 

, tra  ad  vfum  Sandia  EccIeEariuos  olei  fundit, dum  ApoftoJos  tanquam  EiiangdijPtt. 
cones  in  diuerfas  Orbis  partes  mifit : vnde  pefiea  hodierni  Pracones  EuagelijriniDii 
effe  pcrhibentur.Item,  nomine  oki,  ipfa  Sandti  Spiritus  vndlio  defignaripotcideqin 
apud  Ifaiam  dicitur.  Cemputrefeet  it<gum  ifnde  oLu.  lugum  autem  a facie  oleicompiiiit. 
fcit,  dum  gratia diuini  Spiritus  vngimur , a feruitute  captiuifatis  noftra  libciaimr.J;' 
dum  fuperbum  maligni  Spiritus  dominium  repellitur , iuxta  expolitionem  Diui  Hitto. 
nymi,  iugum  conteritur,  quo  libertatis  noftta  collum  premebatur. 

Amplius  dodfrina  moralis  prf  ceptores  Naphtham  tanquam  amoris  fymbolumpto- 
nuntiarunt . Vnde , in  huiusalTerti confirmationem,  Caulfinus  moninicmis  niandtiii 
ChaldsoSjfub  Conftantino  Magno,  totum  terrarum  Orbem  lullralfe,  vtDeum,qiitB, 
fubfpccieignis,  colebant , omnibus  Dijs  piaTllantiorem  rcipla  conuincetent.  Hisaf 
damus,  quod  ignis  tanquam  hieroglyphicum  diu  in  itatis  a multis  ponitur,  quare  Moy. 
fes  in  Deuteronomio,  & Diuus  Paulus  fcribens.ad  Hebrpos,  Deum  noftrumelleigM,, 
& quidem  confumentem  teftificati  funt . De  hoc,  apud  Lucam,  verba  fiunt. 
mittere  interram.  Etenim  hunc  ignem mifit,  & accendit,quando  apparuerunt Difdpiilii 
eius  difpertit*lingu*  tanquam  ignis , feditq;  fuperfingulos  eorum ,&  omnes  Spirii 
Sandio  repleti  funt,veluti  in  Adfis  Apollolorum  legitur.  Hinc  colligendum  efl,qiioii|i 
Deus  efl  ignis,  nos  Naphth."E  naturam  debemus  .xmulari,  St  ipfum, ignem  nempe 
ad  nos  allicere. 

Ex  altera  parte  Naphtha  ad  venuftatem,  & ignis  ad  amorem  poteUcomparamau 
quemadmodum  Naphtha  natiiia  elonginquo  ignem  rapiens  inflammatutiparitent. 
nulfas,  & pulchritudo,  qu.x  iuxta  fententiam  Platonis,  in  Phcedo,elf  amoris  Naphtlii, 
eminus  quoq;  amoris  incendium  concipere  traditur  Quod  autem  amor  igni aptecom- 
parari  polfit,  non  elf  in  dubium  reuocandum.  Primum,quoniam  meminimus  in  hoc 
nere  hoc  dillichon  legifle 


Nejcio  yCjind  Jit  nnior nec  amor ^ nec  amo ^ nec  amaui, 

Sedjcio-iji  quis  vritur  igne  grani. 

Deinde  aliquando  Ouidius  vinum  tanquam  igneum  , & Venerem  pariter  igncamt'. 
drtatus,  cecinit  hunc  in  modum. 

£t  Venus  tn  vinis,  igmsin  igne  fuit. 

Immo  quando  Poettt  fabulantur,  ad  communicandam  alicui amoris  llammam,Cii- 
pidinem Veneris,  &Mercurij  filium, fagittis ilium  figere,  potiUsalTercre debuifei!- 
lud  ferrum  volatile  Naphtha  fiiilTc  perundium:  fiquidem  Sagittari)  Perfaruni,h?c,oliffl 
lua  fpicula  linibant , vt  accenfa , & in  hofles  eiaculata , non  foliim  illos , led  emm 
rum  farcinas  ad  incendium  compellerent . Caxerum  non  folum  Cupido,  vtaiunt,nitii- 
r*  ignea:  elTe dicitur,  verum  quoqjfaglttx  cx  eius  arcu  in  aliquem  exculfc , etiamlit* 
niue  concreta  fabricata:,  iiJicd  in  igneam  natUramconuertuntur . Ad  rem  rccitabim® 
dillichon  a quodam  acris  irgenij  copofitum , qui  cum  fenfilTct  fe  niue  psrciilfuma  ®»’ 
iiere  dotibus  form*  infignita,  per  feneftram , illico  amore  illius  flaeralfe  tetuliticil’"' 
tem  dillichon  huius  tenoris. 

Cum  niue  candemipetijt  me  tinia,  rebar 
Igne  carere  mnem,  nix  tamen  tgnis  erat. 

Innumeri  pollent  amoris  ignes  venullate  Naphtha?  rapti  recenferi,  fed  omniilllspt»- 
fanis , intiieamur  memoratos  in  Sacris  Biblijs , quibus  arfere  filii  Dei  in  filias  liomi»* 
Vt  legitur  inGcnefi;  deinde  Pharao  amorem  in  Sarram  fufcepitjVXorPiinpIiiiii'^^''^ 


Mulki Metallici  Lib.  III. 

Aiolcphum,  Dauid  in  Bethfabeam  Vriajconiugem,  Amnon  in  Thartiar  fororem,  Holo- 
phernes  in  luditham , AiTuerus  in  Efther , duo  illi  Seniores  in  Sufanam , Herodes  in  fi- 
liam Herodiadisj  cui,  apud  Marcum,  dimidium  Regni  fpopondit.  Sed  aducrtendu  m_j 
cft,  quod  Naphtha  myftica , feu  moralis  toto  ca;lo  a Naphtha  prophani  amoris  difcre- 
pat; quandoquidem  h*c  aqua  calamitatum  afperha  ftatiinextinguiturjcum  Naphtha 
moralis  amula  nsgenuinam,&  naturalem,  otrumnarii  pelago  obruta  maius  feniper  amo- 
ris incendium  in  Deum  fufcipiat. 

VSVS  IN  MEDICINA,  ET  ALIIS. 

CVM  Naphtha  maximamcum  Bitumine  habeat  affinitatem,  eofdem  prteftabit 
vfusin  medicina,  qui  a facultate  Bituminis  prodire  folent.  Nihilominus  Na- 
phtha, obfubftanti»  tenuitatem, longe efficaciores vires poilidebit.  Itaqjextc- 
g nuat,  penetrat,  digerit,  ficcat,&  omnem  materiamfrigidam  in  quacumq;  corporis  par- 
te ftab.ulantem  abfumit.  Quapropter  Paralyfi,  morbis  articulorum, & affe^ibus vteri 
(rigidioribus  optime  mederi  poteft . Arabes,  in  difeutiendis  flatibus.  Naphtham  tan- 
quam  prsftantiffimum  medicamen  commendant:  Quinimd  genus  candidum  huius  li- 
quoris, in  auferenda  tuffi  antiqua,  cum  iufculo , vel  aqua  prarferibunt ; nigra  vero  Na- 

phtha  vermes  in  inteftiijis  contentos  interiere.prEdicant,  dummodo  lana  huiufmodi  li- 
quore infuccata  regioni  abdominis  applicetur.  lodocius  in  Enchiridio  fimplicium , co- 
natur, vnico  hcxafticho, omnes  Naphtha  virtutes  examinare  hunc  in  modum. 

Attrd  it,  abfumit,  qu/tuis  nocumenta  fodagra, 

JJihiadcm  f lmt,qerhne , nefiegranem. 

Sumito,  quo  lagidemtVeterem  quo  tollere  tufsim, 

JJihmaq-,  thoracis frigora  c unii  a queat 
Suffitu  lolitaeji  laffus\fulcire  cadentis 
Matricis,  ftlius  femfer  odore  fremit, 

^ IIIasautemfacultates,&vires,quascunai  Authores  Naphtha affiguant,  noftro  Pe- 
troleo  competere  credend  um  eft. 

Quoad  reliquos  vfus  huius  fucci,authorefIAmmianusMarcelIinus,  apud  Perfas,te. 
la  Bitumine,  vel  Naphtha  inungi,  quibus  in  tetfta  hoftium  eiaculatis,  mirum  incendium 
fufeitabant.  Hodie  ignes  artificiales,  qui  in  aquis  conflagrare  confpiciuntur,  ex  Naph- 
tha,fulphure,  & ceraplerumqtparantur.  Vcrnicemliquidam  nonnulli  Opifices  ex  oleo 
Sulphuris,  iuniperino,  oleo  lilii.  Naphtha , & refina  conficiunt;  Nuperi  piflores,  ad  il- 
lullrandaspiifturas,  dilToIuto  maftiche  in  Petroleo  vtuntur. 

DE  PISSASPHALTO. 
Cap.  XVI. 

» SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


Ca/>.  39. 
tii.z.tieg. 
-.cap.  1 1. 
Cap.ij. 
■ludit,  cap. 

IO. 

EJlercaf.z, 

Danielcap. 

13- 

LMarc,cap. 

6. 


Petrolei  vi- 
res. 


ISSASPHALTIM,  feu Piflafphakus, apud Gracos  vocatur  uous- 
o'ao-.paA7(if,  fiue-vrTTdff^a^iTiJC,  quod  vocabulum  apud  Latinos  fonat  Pi- 
cibitnmen.  Theopompus  Picem  foffilem  appellauit,  qua  in  Agro  ApoJ- 
lonitarum  generari  afferuit . Quocirca  hinc  pofllimus  conie.aare  hanc 
Picem  foffilem  coinciderecum  Pifiafphaltonatiiio  Diofcoridis,quod 
eodem  loconafci  tradidit  Diofeorides,  & ita  appellatum  efle  voluit, 
quoniam  Picem  fimul,  & Bitumen  oleat.  Hoc  tamen  falfum  efle  Dalechampius  affirma- 
uit,veramq;huius  vocis etimologiam  efle  fcripfit,  quia  cum  natiuum  fit  Bitumen,  fua 
ttaffitie  Picem  amulatur.  Serapio  fententiaDiofeoridisaflentitur:  quandoquidem,  ob  Etymttm 
odorem,  quem  ex  miftura  Picis, & Bituminiscum  aliquo  fatore  vibrat,  non  folum  ita  Halecham. 
nuncupatum  efle  credit , vcriim  quoq;  ob  virtutem  , quam  ex  corumdem  commixtione  pq, 

poflrdct. 


Mitmm 

Jiffertnti/i. 


tib.  24. 
tap,?. 


f umu  con- 
dit i(  quid. 


ty/iumiu 
\.zArnbitm 
cji  Pfaf. 
^hdiltu  G>£ 
eorum» 


Vap,  339. 


3p5  Vlylsis  f\.ldrouandi 

poflldet.  Piffafphaltum  Arabibus  dicit urMimiia,  Mumic,  vdMumiay,  Hifpjjjjo 
ra  di  mineres,  foitaflis  a voce  Mum  Arabum,  quat  ceram,  ffue  propolim  fignificat.VnJ 
Germani  Bergirachfs  vocant,quo  vocabulo,  Ceram  montis  defignant.  Pariter nded 
Germani  aliquando  Teuffeis,  nimirum  ftercus  Df  monis  appellant,  ob  tctrum,&fjt 
odorem,  quem  vibrat.  Andcrnacusagcnsdc  noua,&  vetcrimedicina,Biumicnpit(,, 
tu  cognominaflc  videtur.  Herodotus  quoq;  in  Melpomene  Picis  perfica  meminit, q,„ 
nos  PifTafphaltum  efle  credimus. 

NATVRA,  ET  DIFFERENTIS. 


CI  R C A naturam,&  generationem  PifTafphalti,  maxima  inter  Authoresagita» 
controuerfia.  Alij,  etymologia  vocabuli  decepti,  id  ex  Pice,  & Afphaltoali» 
arte  parari exiftimant.  Alij  Mumiam  artificialem  ( qua:  nil  aliud  cft,quanic* 
ditura  cadauerum,  de  qua  in  fequenti  capite  verba  fient)  cum  Miunia  Arabum conk 
dunt,  qua  a Piflafpliako  re  vera  non  difcrepat,&  hac  ratione  maxicvuim  errorem intit. 
runt.  Licetaiitem  Mefue,  initio  capitis,  Mumiam  delcribens,  ad  conditum  funus Itk 
diere  videatur ; nihilominus  mox  ad  PifTafphaltum  Diofeoridis  reuertitur.  Quaptotter 
interpretis  potius,  quam  illius  errorem  efle  ftatuemus.Nam,fivel  Serapionem, velilios 
Authores  legerimus,  ex  eorum  fententia,  id  effe  conditum  funus  minime comperioiis, 
quemadmodum  eorum  interpretesreftificantur.  Auicennas  de  illo  agens,  ftatimvitt! 
eius  examinandas  aggreditur,  neqsvllam  deferiptionem  allignat:  hinccolligendumdl, 
nil  aliud, quam  PifTafphaltumDiofcoridis  ab  Auiceiina  intelle(5tumf'uiffc.Alijfueri)ii, 
qui  Plini;  authoritate  decepti,  ex  Pice,  & Bitumine  id  compofitum  effe  crediderw 
Plinius  enim  hoc  feriptu  reliquit.  Eft  & Ptjfifphtiltos  mixta  cum  Bitumine  Pixnaturdila,c 
K^folbnitanim  a^to.Hsc  Plinii  verba  tanti  lapfus  caufam  prpbuerunt,vt  AndernacusJ; 
veteri, & noiia  medicina  dixerit,  reperiri  etiam  Bitumen  piceatum,  quod  Gra’ciPiE 
phalturo,  & Arabes  Mumiam  appellant;  idq;  duplex,  vnum,  cui  Pix  naturaliter  cliint 
ta,  vtiudaiciim,  alterum,  cui' Pix  artificio  eft  commixta.  C.TterumhisPlinijvetbisni 
cum  dodliffimo  Daicchampio  refpondendum  effe  arbitramur , Picem  fadiiciamcBitiE 
tuminchaudquaquam  permifeeri  poffc.-Piflafphaltum  vero  effe  Bitumen  Sole,&vems 
exficcatum,&denfatum  ad  craflitiem  Picis.Qiiamobrem  iure  optimo  Bclloniustiuptra 
reprehendit  Authores,  qui  mentem  conuertentes  ad  rem , qua:,  fub  falfo  nomine,  hali. 
turin  magno  pretio,minimeconfidcrarunt  eorum  Autlionimfententiam,quidecoi)(fi. 
to  funere  diligenter  fcripferunt.  Etenim  hi  retulerunt  feruatum  hoc  funusaNcaoti- 
toribus  fummopere  expeti,  & frequentem  eius  vfum  effe  in  medicina:deindegcn»i» 
huius  nomenclaturam  ignorantes,vna  cum  Vulgo  Mercatorum  in  errorem  lapii,Mi)iii! 
nomen  condito  fnneri  aflignarunt;  immd  & huius  vires  Mumia’  attribuerunncmmainn 
Mumia  Arabum  verum  fit  Grf  eorum  Piirafphaltum.  Matthioius  autem, qmi  bornniAi- 
thonim  patrocin i u fufcepille  videtur, duplicem  Mumiam  inueniri  afleruit,Bdlciniiiiqi 
erroris,  &ignoranti.rmordicusaccufat,  dum  fcripferitnon  aliam  Mumiam  apudC» 
cos,  & Arabes,  quam  Pifrafphaitfi  effe,  & errorem  BelJonij,  ex  authoritate  Rhafi.',8:Sf- 
rapionis  manifeftare  conatur.  Rhafis  igitur,  in iibro  dearabicis  nominibus, ex authotr 
tate  IfaCj  hxc  verba  protulit.  <Jliumia  ejl nomen ferjicum,^  eji  res nigracoiifid/i,6‘’P<'“ 
alia  res  reperta  in  fepukhris,  quando  effodiuntur , qua ponitur  cum  mortuorum  corporihs , ■I'-'"' 
mes  non  approximemur  a'.t.Rbafi  autem  adftipulatur  Serapio,  primo  ftatim  initio  capitiS 
vbi  fic  loquitur .'pJUumia  fepulchrorumft  cum  Aloe,  .JMjrrha,  & quod admifeetor  tis csh>^ 
ditate  corporis  hnmam  cum fimuL coierint,  V eriffimum  efle  pronunciamus  Rliafim , ilixtalta" 
tentiam  Ifac , ita  locutum  fuifle , nihilominus  in  principio  eiufdem  capitis  tiacMp^' 
In  montibus , qui  dicuntur  lulgneri , eam  nafei , cF  aquam  gelatam  in  cis  cjf:ci,admdm!»<t- 
dr  odorem  eiuseffe  admodum  Picis  mixtacuv!  <-Afphalto,  In  hoc  autem  Rbafisoptinietl*"’^ 
Piffafphalto  Gra-corumconucnire  videtur.  Quando  autem  paulo  poftalferit,cll£'™  | 
inuentam  in  Sepulchris,  tunc  non  de  Piflafpha]to,fiiie  Mumia  Arabum,  fcd  de  iUad“  I 
vulgo  ita  nominatur,  nimirum  de  condito  funere  verba  facit. 

Quoad  Serapionis  citatam  authoritatem,  refponderepolTumus,  Serapionem opn* 
de  Mumia  fenfifle , cum  eadem  fere  habeat , quj  Diofeorides  in  textu  retulit , £«tpDf 


Mufazi  Metallici  Lib.  Ifl.  3P7 

A illis, qu» citat  Matthiolus,  in  quorum citatione,nonfolum lingua?  Arabie*,  fcdetianl 
reiipliiisignorantiam  prodit : cum  illa  verba  non  a Serapione , fed  ab  illius  interprete 
proferantur  squa;  cum  exponere  nefeiuerir,  in  pradidium  erro  rem  lapfuseft.  Brafauo- 
iusquoqjin  defeiau  Syncers,  Mumiam a Mauritanis  vocatam  furr6gat,fed  hac  in  re 
(vt  noftra  fert  opinio  ) a veritate  recedit : namq;  cadauera  ex  Syria,  & jEgypto  delata, 

(|uaffluis  interdum  Alphalto,  vel  Pilfafphal to  repleantur , & condiantur  loco  Myrrh*, 

Balfami,  & Aloes;  nequaquam  tamen  id  fine  fale,vel  nitro  peragi  poteft:  ciffii  foliintj 
Bitumen  a cadaueribus  putredinem  arcere  nequeat.  Quapropter  ha-c  conditura,  pro 
veroAfphalto,vel  Piflafphaltofubftitui  minime  poterit:  Etenim  fi  cadauera  prius  fale, 
vel  nitro  infperfa  arefiant,  deinde  Bitumine,  vel  Piflafphalto  condiantur,fierinon  po- 
teft, quin  facultatem  falis,vel  nitri  concipiant.Quamobrera  dum  hac  ratione  diuerfam 
virtutem  acquirunt,  non  videmus  quomodo  huiufmodi  funus  pro  Afphalto,  vel  Piflal- 
phalto  vfurpari  polfit.  In  alio  quoq;  Brafauolus  decipitur,  dum  Mumiam  Arabum  efle  Mumt  Lj, 
Mamiam  vulgarem  exiftimat,  qu*  Funus  conditum  appellatur.  Arahii  non 

B Itaq;PtlTafpaltum  nil  aliud  cft, quam  cocrctum  Bitumen,quod  inftar  Picis  durefeit,  c/?  MumU 
J:prodit  ex  eodem  liquore , vel  malfa , ex  qua  Bitumen  generatur , & atftu  in  ripas  flu-  'vulgi. 
minis  reiedum,  ibi  in  duriflSmam glebam  cogitur.  Piflafphaltum  enim  ficca  admodum 
conftat  concretione,  vt  quandoq;  lapidem  Gagatem  aemuletur, licet  aliquantulum  pal- 
lidioris, & obfcurioris  fit  coloris.  Deinde  veluti  Pix  liquefieri  poteft  , dummodo  ei  res 
aliqua  pinguis,  &oleofaadraifceatur: quandoquidem  naturaliter  ita  ficcutneft,vtper 
felentotcm  fcquacem  nunquam  confequatur:  idcirco  aliqui  cum  ipfo  Cedriam  mifeere 
confueuerunt,qu»ex  Afia  in  Europam  deferri;  & in  vtribus  liquida  feruari  Iblet.  Pa- 
riter Piffafphaltum  naturaliter  exnigritia  ad  colorem  cinereum  deflcctit:nam  quamuis 
nigritudine  fit  refertum,  non  tamen  gaudet  illo  nigrore  hilari,  quo  genuinum  Bitumen 
refulgete  confpicirous.  Deinde  confraiftum  in  grumos  diflili  t , & digitis  contritum  fca- 
btitie  quadam  horret,  naribufq;  admotum  no  vehementer  illas  ferit.  Viciifim  Bitumen 
faturata nigritie eftinfignitum,fplendidum,&terfi(fimum  , quemadmodum  fuperius 
explanauimus . Pratterquamquod  digitis  friatum , ftatim  in  puluerem  vertitur,  odore 
- cftgraui,&  igni  admotum  facile  inflammatur.  Hinccognofcimus  illos  fuifle  hallucina- 
tos, qui,  nomine  Afphalti,  vtrumq;  intellexerunt,  cum  tamen  inter  fe  valdedifcrepent. 

Similiter  diffentit  a Pice  nauali,  quoniam  ha;c  violentia  ignis , ex  arborum  refinis  elici- 
tur, illud  ver6  in  aquis,  & montibus  tantum  prod ucitur. 

Optimum  igitur  Pilfafphaltum  Plinius  illud  effe  iudicauit , quod  dum  feruet , aqu*  Trobati» 
innatat.  Propterca  Dalechampius  & ipfe  pr*ftantifllmum  illud  prg dicat,  quod  non  fo- 
liim  more  Bituminis  fupra  aquas  feratur,  fed  quod  nec  terram  , nec  lapides  admixtos 
kabeat.  Huius  conditionis  eft  illud  Piflafphaltum,  cuius  iconem  hoc  in  loco  damus. 

Pjflafphaltum,  ideft  Picibitumen. 


3P^ 


V I jfsis  A Idrouandi 


Prjpdidis  addimus,  Piffafphaltum  naturaliter,  luxta  fcntcntiam  Auicennaf.calidjj, 
effe  in  fine  fecundi  gradus , & ficcum  in  primo . Pr^terea  facultate  roborandi 
pollet,  ipfumqilcntoradiuuat, quo fpiritus  folidarcpoteft.  Serapio , cx  autboritis 
Atabazis,  calidum,  & tenuium  partium  ellc  fcripfit,  omniaq;  praftarc  voluit, qua Bitii. 

menciimPicc  mixtum,  ex  mente  Diofeoridis,  operatur. 

Tandem  ,ommilfis  differentijs , quar  a natiuo , & fadticio  Piliaiphalto  fumi  poffi^ 
breii iter  illas  recenfebimus, quas  diuturnitate  temporis,  obferuauimus.  Inter  btePJ. 
fafphalti genera  jvnumeftex  Samnitibus  ( Abrutiosvocant)  tranfmiffum,  quodno^ 
nihil  Sulphuris  admixtum  habuit.  Item  aliud  , quod  albo  fucco  permixtum , fuitimp;^ 
rum.  PtKter  h£cc,aliud  quoddam  confpicati  fumus , quod  copiofillimum  effoditutpw. 
peoppidumLefch,velOleft,quo  Incol*, Picis  loco, vtuntur cum  oleo CannabisiJ 
axes  currimm  inungendos;  ijden,  etiam,  loco  lucernaf,in  caminis  adhibet.  decatli 
fumma  tenemur  admiratione,  cur,  in  Hiftoria  Polonis,  CromeriusPilfafphalti  huius 
non  meminerir,ficuti  neq;  Naphth£,qus  ad  Bcty  oppidum  generari  folet.  Ad  finecoi.| 
fpicati fumus quamdaPilfafphaltifpeciem maculis  quibuldam refertam, &iinpma 


DIOSCORIDES,  cirea  Epidaurum  in  Apollonitarum  agro  ,piffafphainii 
nafei  fcribit,qnod  Ceraunijs montibus  deuolurum  virlentia  fluminis  rapim, 
& ad  ripas  rcieiSum,  inftar  Picis, ibi  defatur.  Bcllonius  quoq;  Diokoridili 
feribit  afferitq;  prope  Enidaurum  , duorum  dierum  nauigatione,  locum  Epiro  liniti, 
mum  efll' , vndenaues  Piffalphaltiim  petunt , quod  poftea  per  vniuerfum  litus  Anconi, 
tanum  & Venetum  tlefcrunt.  Hocpaffim  Venetijs,in  Phatm  icopolarumOfficiDistcpt. 
ritur  & vili  pretio  vend  tur.  Pariter  hoc,  interdum  verum,  & genuinum  eft,quanilof 
folfuni , adulterinum  confpicitur . Plinius  id  circa  paludem  Meotidem  generari pto- 
mulpauit  In  Albaniaiquoquedefcriptione,  inquit, vitra  Colchicha  ellc folitudinesj 
quarum  latere  verius  Ceraunios  Armcnochalybes  habitant, montes  argentei, vulgoJH 
cuntur,  ex  quorum  radicibus  Piflalphaltum  eruitur. Ctefias de  Indiafcribens,natmil 
apud  Zazynthum  in  India  fontes  effepifeiu  fertiles,  a quibus  Pix(  vt  ipfe  refert  )td!i. 
citur,  hancPiflafphaltum  cfle  credimus,  quoniam  Bitumen  cum  Pice  mixtum  redoleri 
perhibetur.  Hodie  verum  Piflafphaltuin  ex  Apollonia  Epiri  (hunc  locumYuIgusVll- 
lonam appellat )def'er£ur;quandoq; etiam  ex  Dalmatia,  vbi prope  Lefinum proutiii. 

Zii  I «Tf  ItemexPannoniaadutbitur.LeonardusFuchfiusPifTafphaltumpropelfpruchirneBt 

cm.  mid  ri  tradit, quod  , voce  germanica,TnifchenbIut  vocitant.  Matthiolus autem, in eapin 
de  Bitumine,  cum  taxat  dicens  fe  huiufmodi  loca  diligenter  luftralTe , & nunquanPit 

fafphaltum,  fed  tantummodo  Gagatem  inueniffeihancqsfuam  opinionem roborattac 
Gagittescu  ratione , quoniam  Gagates  inflat  ligni,  vel  tird* , ardefeit , Piffalphaltumautenifi 
Pijpiffhd-  admotum  liquefeit.  C£eteriim,vt  veritatem  fateamur, Fuchfius  alibi,  re  accuratiiiscoo- 
to  cefundi-  fiderata , de  hoc  errore  fe  excufauit . Ouiedus  tandcm,in  Hiftoria, Indix  Picem  qi»®- 


VSVS  !N  MEDICINA  ET  ALIIS. 


MV  LTI  medici,  authoritate  Rhafis,  fulti  doloribus  capitis  a pituita,velfng®‘ 

re  ortis,  Hemicranix,Refolutis,  Cynicxconuulfioni,  Comitialibus, 
tipinofisPiffafDhaltum, erani Dondere.naribuscum  aaua maioranf indin® 


IllUlVd  aiUlV^UUJ  IVU  LU.U L Ulil VU V.f  .1  VilWO  r 


L O C V S. 


dam  nigram  foflllem  memorat,  quam  eamdem  eife  cum  Pilfafphalto  fulpicamur. 


ipitulari  allerunt.  In  Scorpionis  idlibus  remedium  cfficaciflimupra<l'“J 

e . ...  . * . . , .....  Inprii  c 


Mufei  Metallici  Lib.JIf, 


'3PP 

A Diofcorides  tamen,  licet  in  proprio  capite  de  viribus  PilTafphalti  non  egerit:  nihilomi- 
nus in  capite  de  Naphtha  ,vbi  in  genere  vires  Bituminis  rtcenfet,  Piflafphalti  quoq; 
nierainit.Item  in  fine  ciufdem  capitis , Bitumen  cum  Pice  mixtum  inlocum  Piffafphalti 
furrogarc  videtur.Quamobrem  fortallis  non  eflet  prster  ratione,  deficiente  Piflafphal- 
to.  Picem  na'ualem  Bitumini  permixtam  adhibere  fic  enim'  eflet  PiflirfphaJtum,  feu  Bi-  „ ,,  , 

tumen  artificiale,  quod  interdum  apud  SepJafiarios  inuehitur.  ^ 

Deniq;  Epidauri  IncoI»,  ad  picandas  naues  , Pillafphaltum  adhibent , & ex  eo  non  ‘ 

contemnendum  faciunt  veiftigal.  Quinimo,  cum  magna  vi  polleat  in  compaginandis 
naiiigijs, circa  litora  Maris  mediterranei, loco  Picisnaualis,illopaffim  vtuntur. 

D E M V M I A. 

Cap.  XVll.  ■ 

' Q V I V O C A. 

’ V AM  V I S Mumia  inter  fuccos  concretos  locum  habere  non  videatur, 
attamcpropternominiscum  Piflafphalto,  feupotiiis  cum  Mumia  Ara- 
bum fimilitudinem , nonnulla  hoc  in  loco  de  ea  pronunciare  cogimur. 

Primo  igitur,  vtomnis  huifls  vocabuli  ambiguitas  tollatur,  notandum 
eft,  nomen  Mumia:  varias  fortirifignificationesiquadoquidem  Arabes, 
hac  voce , Piflafphaltum  intelligunt , quod  nil  aliud  cfle  dicitur,  quam 
Bitumen  Pici  permixtum,  vt  in  Capite  antecedenti  explanauimus.  Hoc  codemnorainc  SUurma  o 
inlignitur qutedam pulcherrima  ciuitasad.Elchafch/upra  Nilum,  tempore Mahome-  mtas. 
tis,*dificata,  cuius  in  Geographia  LiuiusSanu, tus  meminit.  His  igitur  ommiffis  figni- 
licationibus,tantummodo  de  Mumia  proprid diSa  verba  fient;  quam  nil  aliud  efle  cre- 
;dimus,qtiam  Funus,  feu  Cadauerfale,  velnitroconfperfum,&  multorum  dierum  fpa- 
tio  Cedria,  vel  Afphalto  conditum,  deinde  aromatibus,  vnguentis,  myrrha,  cinnamo  j 
mo,  &alijs  huius  generis  munitum;  nonfolum  vt  .i  putredine  remotum  feruaretur , feti 
etiam  vt  ei  fuauis  odor  conciliaretur. 

S Y N O N I M A. 


MV  Ml  A M vulgarem  tatrifivtut  Grscis  a ppellari , ex  verbis  Herodoti , Dio- 
dori,& Strabonis  facile  colligere  poflhmus:  nam  fvo-i;  falfuram,  vel  con- 

dituram lale  paratam  fignificat.  Poflet  etiam  (piAayfja  ffto//a7a»nnncu- 
pari:  cum  Diofeorides , in  capite  de  Cedro,  vim  inelfe  fcripferit  Cedri* 
ittpa»  nempe  conferuatricem  mortuorum : idcirco  conditura  optime  nominari  poterit. 

Pariter,ex  Galeni  Scntcntia,hoc  idem  nomen  ei  affignabimus:etenim  ipfe agens  de  Ce-  '.7,  el 

5dtia,  virtutem  illi  tantam  inelfe  lcripfit,vt  cadauera  a putredine  incorrupta  leruare  va-  fimf.  msl: 
leat. Latini,  quide  hac  re  fcripferunt,a  Grpeis  nomen  mutuati  funt:  quandoquidein_j  fM. 
hancMumiam,  cadauer  conditum,leu  funus  medicatum  ,iuxta  Antiquitatem , cogno- 
minarunt. Plinius,  qni  grateorum  Autborum  fuit  acuratilfimusindagator,de-.dEgyptio- 
rura  moribus fermoncin  habens, apud  eos  hanc  confuetudineroinualuilfe  prodit,  vt  ca- 
daucra  medicata  afieruartnt.  Item  Pomponius  Mela  hancrem  memorans,  medicatum- 
eotpus,  & medicatum  mortuum  nuncupaiiit.  Nuperi  autem  feriptores  hanc  codituram, 
vocabulo  vtetes  externo,  Mumiamindigitarunt.Hoc  enim  nomine  hodie  quoque  apud 
Vulgus,  non  modo  in  Europa,  Icd  etiam  in  tota  Afia,&  Africa  circumfertur.  Pande- 
^ario  dicitur  Cretal,  Italis  Mumia,  Gallis  Mumie. 


L1  2 


NATV- 


tMumU 

Ofjicwaru 

tiditieiia. 


Mtuni*  M 
tinArwmJ* 
non  /it 
%er4i 


Cadautra 

iiofecomy 

toditaqna- 

a*. 


^oo  Vlyfsis  Aldrouandi 

NATVRA,  ET  PROPRIETATES, 

MV  MI  A nilaliud  efic  fertur, quam  funusfaleconI'perfuni,autNitrofalitiit 
deindcCedria,Afphalto,&a)ijsrebusodoratisiriunitim),vtdiutiirmikoii 

ferUetur,&iucundum  odorem  fpargat.  Idcirco  h*c materia vna cum fani;^ 
cadaiieris,traau  temporis  exficcata,  pro  medicinis,  Mumia  nominatur.  Huius  iuiieiii 
ita  conditietiamfi  vatia  genera  in  Officinis  conlpiciatur , qux  notas  inter  fcdifcrcpao. 
tes,  colore  nimiriini,&  pondere  habeant,  nihilominus  eligenda  eE  Mumia  fubnibrak- 
uis  fubpinguis,  & fubodora,  qux  ab  omnibus  tanquam  genuina  probatur.  Etenim  gr„ 
uis,  nigra,  friabilis,  terrea,  & qu*  digitorum  attritu  facile  in  puluerem  abeat, taiK]iuu 
adulterina  reijcitur.  Deinde  otnnia  condita  funera  plerumq;  alicuius  odoris, &fapotii 
efle  deprehenduntur,  non  tamen  in  omnibus  ingratus  odor , &falfusfapor  percipi®,, 
fed  quatenus  maiori,  vel  minori  falis,  aut  Nitri  copia  condiuntur. 

Pnittcrca  huius  Mumiat  praftantiaex  bonitate  rerum  deprehenditur, quscorpotia 
condituram  ingrediuntur.  Nam  qu.-s  cadaiiera  Baifamo, Myrrha, Cedria,Croco,&aljii 
fimilibus  odoratis  pr.i;parantur,  h*c  meliora , & vfui  medicina- Itint  accommodatk, 
Illa  autem,  qu»  Bitumine  Iudaico,vel  Babylonico,&  fimilibus  minus  pretioiisimbB' 
tur,  CKteris  etiam  minus  prreftantia  reputantur.  Hinc  cogn  ofeimus  Mumiam  vulgait: 
elTe  rem  compofitam  carne  humana  mixta  cum  fale,  veJ  Bitumine,  vel  Cedria,  vdilip 
rebus  huius  generis  corruptionem  a cadauefearcentibus.  Illa  vero  corpora  exficcata,! 
nigra  a mercatoribus  quibufda  delata,  qua  interdum  in  Officinis  mcdicamcntatiotiu 
monftrantur,non  elTe  veram  Mumiam  affirmamus;  quandoquidem  ciiin  illa  nihil prot- 
fuscommunehabent.-nonenim  BaIfamo,vel  Myrrha,veJBitHmine,velalijs  rebus  hi® 
generis  fuerunt  condita , fed  pura  funteorpora  Viatorum  in  arenis  cxficcata,quiatl 
Ventorum  violentia  obruuntur,  aut  «itnio  aflfu  necati  in  arenaa  Ventis  fepcliunm 
Huiufmodi  corpora  nonnulli  Authores  in  Arabia  dcierta  reperiri  teftificatur.  Odoit' 
dus  enim  Barbofa,  in  deferiptione  maris  rubri, & Infularum  ei  adiacentiu,tnoninientii{ 
mandauit.  Ventos  peribam  regionem  vagari  ita  calidos,  vtfi  hominem, vdaliudmi- 
mal  ibi  mori  contingat,  ftatim  cadauer  ita  exficcatur,  vt  nullam  prorfus  putrcdinerali' 
beat:  deinde  addit  huiufmodi  corpora  , nomine  Mumia:,  in  Europam  deferri,C»ffliJ- 
mena  vera,  & genuina  Mumia  vaidediferepent.  Item  Nicolaus  de  Nicolao  Galltis,ii 
deferiptione  Indi»  orientalis, feriptum  reliquit  defertum  quemdam, & incultmulocn 
efife  in  Arabia,  vt  maris  arenofi  nomen  promeruerit;  vbi  V enti  aliquando  ita  faraniiVi 
Viatoribus  aduerfantes,  illos  facile  arenis  obruant,  & fuffocent . Horum  pollmodiJi 
corpora  ab  Incolis  fumma  diligentia  ab  arenis  effodiuntur,&  mercatoribus  vendunBi 
qui, pro  vera  Mumia , hfc  corpora  in  alias  Mundi  partes  deferunt , & indoflisSepli- 
fiarijs  imponunt,  Plutarchus  etiam,  in  Vita  Alexandri,  memorat  hoc  Defertum, inili» 
quinquaginta  millia  hominum  exercitus  Cambyfis  arena  perierunt. 

Nonnulli  Authores  nuperi  commendant  cadauera  mortuorum  in  NofocoraijsAtei 
Myrrha, & Croco  condita, qua: ad  tempusopportunumferuata  ,pro  vera  ,&gcw“* 
Mumia  vfurpari  pofle  autumant,  & eximia- virtutis  effe  celebrant.  Etenim  opinanrei^! 
in defeiflum Mumia  genuina  (cum  ha-cadmodum  difficulter  adnos  afferatur)lniU- 
modi  corpora  ita  prpparata,&  condita  efle  fubftituenda.  Ceterum  hos  Authores  pw- 
fus  hallucinari  affirmamus;cum  neq;  AIoe,neq;  Myrrha,  neq;  Crocus  viro  habeatitcon- 
fumendi  illam  humiditatem , qua  in  Cadaueribus  putredinem  generare  potdl.Ii"® 
eum  huiufmodi  corpora  dura  fint , & condimenta  nominata  tenues  partes  non  po”" 
deant,  quibus  anguftos  meatus  fubire  poffint,munus,quod  viri  dofti  pollicentur 
quaquam  praftare  valebunt.  Etenim  Myrrha,&  Aloe  funt  aquea  qualitatis;  idcircoS 
ipfa,ob.corporum  humiditatem, facile  putredinem  concipient.Praterea  fi  Mumia  vu 
garis  aliqua  portione  Aloes  praparataeflet,  infignem  amarorem  guftantiimpcru''' 
tur.Verum  qui  plurima  corpora  condita ,&  viderunt, &guftariint,nullain prorliisan*- 
ritudinem  perceperunt. 


401 


Mufaei  Metallici  Lib.  III. 

D I F F E R E N T I iE 

VT  omnes  Mumiar  officinarum  difterenti»  innotefeant:  in  primis  exaranda  funt 
varia?  rationes,  quibus  corpora  apud  Antiquitatem , condita  fuerunt.  Notan- 
dum  igitur  cft  Authorcspaffim  teftari  ( referente  Bcllonio)  ^gyptios  ,ante 
(Vfoyfei«,nefunLforum  corpora  ad  sternitatem  condimentis  munire  confucuifTe.Quin- 
jmdtanta  in  condiendis  cadaueribus  vfi  funt  foiertia , tefte  Diodoro  Siculo  ,vt  fingu- 
lis  partibus  etiam  fupercilioru,  & palpebrarum  pilis  integre  feruatis,  forma  totius  cor- 
porisad  inftar  Dormietis  feruaretur.-  cuius  rationem  Herodotus  ex  Zoroafteaflfert.Po- 
tiflima  autem  ratio  eft,  qua?  ab  eorum  religione  pendebat , quoniam  yfgyptij , Arabes, 
^thiopes,  yicinatq;  gentes  Rcfurredlionem  mortuorum,  moreiuda?orum,  cxpedlabant. 

Triplex  igitur  apud  -Egyptios,  vt  Herodotus  teftificatur,  condiendorum  corporum 
I erat  modus.Primus  erat  Nobilium, & maximi  pretij, quod, tefte  Diodoro  Siculo,  argeti 
talentum  quandoq;ada?quabat.  Alter  eo  inferior, & minoris  pretij,  quod  minas  viginti 
oon  fuperabat.  Tertius  vililfimus , & infimi  fortis  hominum , in  quem  modieifumptus  , 

'■  elegabantur.  ItaqiNofailium  corpora,  cduflo  per  nares  cerebro , ferro  repando , & ad 
: hocfolumopusfabrefaeftojdeindc  inteftinis  perabdomen exemptis,&  afa-cibus  repur- 
§atis(i'tteftes  funt  Sextus  Empyrictis,  5r  Lucianus  de  ^Egyptijs  j & rurfus  Myrrha, 

■ Caifia,  &ca?teris  odoribus,  excepto  thure,  rcfarCfis, faliebant feptuaginta  dies,  diutius 
- enimfalire  corpora  non  licebat.  His  peradfis,  cadauer abluebant,  fyndoneq;  bylCnain'^*"'^' 

' loraoblonga,&  teniasdiflefta,  totumcorpus inuoluebant,  gummi  Cedrino  illinientcs, 
quo  digyptij,  loco  glutinis,  plerumq;  vtebantur. 

Alter  condiendi  cadaueris  modus  non  ita  regalis,  &fumptuofus  erat,  quo  corpora 
hominum  tenuioris  fortunte  a putredine  arcebant.  Erat  autem  talis:  ciyfterem  vnguine, 

- quod  manat  ex  Cedris,  implebant , & abfq;  vila  abdominis  fciifione,  per  pofteriorem 
hiatum,  corpus  infarciebaiic , % dies  pariter  feptuagmta  condiebant  , quorum.dieruin 
Cvltimo,  cedrinum  vngnem,  quod  priiis  ingererant,ex  aluo  egerunt,  nam  tanta  vi  pollet, 

- vtfecum  omnia  inteftina  tabefaifta  educat;  deinde  Nitrum  ita  carnes  tabefacit , vt  cu- 
c tis,&offa  tantum  Defundii  remaneant.  Verus  autem  modusfei/fione  admittens,  a Dio- 
y doro  eiegantilfime  explicatur,  Inquitenim,  qui  funera  mortuorum  curant,  eo  exerci- 
1 tioa  Maioribus  tradito , primum  impenfam  funeris  deferiptam  domcfticisoftenduiit, 

& diligenterfcrutantur, quanti  funus  celebrari  velint,&,  pacTa  conuentione,.corpus  eis 
; traditur, vt,iuxta  padiouem,impcnfa  funeris  fiat.  PrimusGrammaticus (ita  enim  ap- 
is fellatur, qui  pofito  humi  corpore  , circa  Ilia  partis  finiftra?dcfenbit  locum incifionis) 
r proprio  fungiturmunereideinde  accedit  Scitfor,  qui  lapide  yEthiopico , iuxta  pr.rce- 
ftumlegis,  latus  aperit,  & .llicdcurfumarripitjQiiandoquidcm  Aftantes  lapidibus,  & 

: esccrationeeum  perfequuntsjr:  laui  odium  inha?rciidum  elfe  illi  exiftimabant,  qui  vul- 
nere corpus  amici  violauerit.  Curatores  vero  corporum,  quosfalitores  nuncupant,  ho- 
nore, &exiftimatione  digni  habebantur'  Horum vnus per fciffuram interanea, pra?ter 
cor,  & renes,  eximebat,vinophoeniteo,  & rebus  odoratis  l.auabant;  deinde  totum  cor- 
« pus, primum  Cedria, cum  alijs  pretiolis  vnguentis  dies  amplius  triginta;  deinceps  myr- 
raa,dc  cinnamomo, ca?terifq;  huiufmodi  rebus linibantjqusu  non  ioium  (aftcrenre  Dio- 
doro) ad  diutinam  Cadauerum  conferuationem  conferebant , verum  quoq,  ilia  fra- 
grantia reddebant. 

Tcttia  conditura  erat,  qua  Defunifti  homines  plebei, &proletarijferuabantur. Cor-  • - 

psdilutum,  fale  fpatio  dieru  feptuaginta  arefaciebant.  Pratter  citatos  Authores  Stra- 
po  etiam  teftificatur,  apud  Aigyptios,  condituras  Cadauerum  ex  Bitumine  fuiifetprte- 
paratas, cuiaddcbaiit  aliqui  Picem,SaIem,&  Nitrum; hancq;cfte  Mumiam  refert, qute  «fw  tm 
hodieadnosaffertur. HiEbreosquoq;codcmmodo, quo  .^gyptij, corpora fua condire 
docet  Mofes,quando  de  morte  lacobi  patris  lofephi  agit,  qui  in  lEgypto  deceiCt.Narr 
tat  enim,  lofcph  i filij  iuftu,  qui  tiinc  in  ^Egypto , & gratia , & authoritate  plurimu  :n_« 
talebat,  quadraginta  diebus,  more  /Egyptiorum,  lacobi  corpus  conditum  ,&fcptua- 
ginta  defletum  fiijfle,;,Pra?tereain  Sacro  Co\iice  Icgunturapud  loannem  hrte  verbtuj. 
tmt  '0- Htudmns,  qm veficrat  ad Jejam miie  frmumferensmiHaram m’jrrha,&  Ahes, ‘luafi  Cap.ig. 

L 1 3 Itiras 


Vlyfiis  Aldrouandi 


lihrds  centum,  aeeef  erunt  ergo  corfus  It  fu,  & ligmitrimt  iUitd  linteis  cum  tremmhm 
eruthidxts  fepdirc.  Alioquin  Strabo  ludios, In  condiendis  cadaueribuSjAfphaltojn; 
Bitumine  vfostuifle  affirmat,  quod  eSodomeorum  mari  colligebatur. 

j^ithiopesadhuceadem,  qua  ^tigyptij,  ratione  ,fuerum  tunera condire folebam^j^ 
condiendi  ratio  diuerfa  erat:  quandoquidem  horfi  fepulchra  erantvitrea.  Dcfunann 
igitur,  more^gyptiorum,  conditum  pidluris  exornabant , & eius  effigiem,  quoad  Jtij 
poterat, rcpra?lentabant,  deinde  illum  tumulo  vitreo  circumdabant, cuius  copiaapui 
illos  facile  foditur  ( foitaffis  luitTalcum  flexibile  , ex  quo  hodie  paranturlaternj,|iot 
etiam  apud  Polonos  eft  foffile , & cum  pra:diao  optimeconuenit ) in  huius  medio Dt. 
funiSus  interlucens  confpicicbatur  .-nilillq;  vel  odoris  ingrati , vel  faditatis  redolebit, 
fed  omnia  Viuo  limilia  gerebat.  Huni  cippum, feu  tumulum  Confanguinei  intra adtt 


perfpatium  annuumdctinebant,ciq;omnium  rerum  primitias  offerebant.  Sedanti» 
ferfarum  fpatio  elapfo',  efferebant  ,circaq;vrbem  ftatuebant.  Praeter  Stiaboncrn,  Cicero  quoi]i 
mostneon-  tradit  Perfas  cera  circumlitos  mortuos  condire  , vt  corpora  maiorem  diuturnitateiUi 
ditura  ca-  fcntirent. Gallorum  Reges, ciufdemq;  Regni  Proceres  nonnulli  eodem  modo,  qnoRt. 
dauerum.  Scytharum  olim, nimirum  puluere  (qualis  a Belloniodefcribitur ) myrrhaceomji. 
MumiaOf.  *ui  condiuntur. , Ex  haffenus  enarratis  coniedia  re  licet  Mumiam  Officinarum  faflidiii, 
fietnarum  nil  aliud  effe,  quam  liquamen , quod  ex  huiufmodi  corporum  conditorum lepultltij 


effluit,  velcompofitionem  quandam,  quaipfa  corpora  condiri  folcbant,veI,vtrcjiii 
loquamur,  ipfum  funus  medicatum. 

Supereft,  vtrecenfeamus  illas  Mumitefpecies,  quas  confpicati  fumus.  Primiiii 
Mumia genuina fubrubra,  feu  funus  conditum.  Deinde  vidimus  MumiamVitetbip 
ratam,  in  Cadauere  ex  My  rt  ha.  Aloe , &•  Croco  , in  Sepulchro  per  quinquenninmk 
uato.  Item  Mumiam  Officinarum,  fitie  funus  conditum  Plebis,  in  quo  Afphaltiitant» 
modo,  feu  Bitumen  craflum,  & nigrumobferuatur . Rutius  quamdam  Mumia;  vulgirif 
fpecicra, feu  funeris  conditiex  Gagate, & fuccino  inuentam  in  Torrente  iuxwvrlea 
ProfternamMorauiffi.  In  illis  enim  Torrentibus  reperiuntur  Fragmenta  cum  numifiis 
tibus  aliquo  charaifterc  inlignitis,  Mumiam  Incols  cognominant. 


Refert  Bellonius  Mcmpbi  magnam  medicatorum  funerum,  feu  Mumiael 
copiam  , & pnpfertim  in  Defertis  Africa  fupra  Bulyrim  vitra  Nilum.  W 
■ vald  ; admiratur,  cum  tanta  fit  horum  corporum  copia , ea  non  eile  viliotb, 
quoniam  in  dies  magis,  atq;  magis  cariori  pretio  venduntur.  Caufam  autem  hiiiustii 
effe  arbitratur,  quoniam,  hac  noftraa’tate,  cadauera  ampliiis  non  condiuntur . Qliotir. 
ca  nuperi  ^IRgyptij  huiufmodi  corpora  medicata,  inter  ruinas  veterum  itdificioriinilii- 
diofiflime inquirunt,  vt  exiliis magniinaqusftumconfequantur. 


Doctrina  morali  magis  ex  Mumia,  quam  ex  qualibet  alia  re,  documtM 
ad  chriftianos.&  incontaminatos  mores  attinentia  elicere  poteft.  Eteninut- 
luti  Mumia  innumeris  affediionibus  opitulatur,  fic  memoria  mortis,cuiusM»' 
miaeftfymbolum,  infinitis  gaudet  praifidijs,vt  tot  vitiorum  morbi  exterminentur  Pn- 
malaus  huius  medicamenti  in  lapfuAdam  primi  parentis  noftrirefuIfit,qucmM^<l’® 
Cenef.  atp,  Ecclffi®  in  facro  Codice  fic  eft  allocutus  . Puluts es  ,&  tnfuluerem  remruns,  Itenisll  l 
Z'  verba  habentur.  In  omnihrs  operibus  tuis  memer  are  noutfsima  tua,t^tnaterniini  ret 

Ecclefiall.  cohis.  Similiter  AEgyptij , apud  Plutarchum  inconuiuiofeptemfapientum,folebani* 
eap.  4.  conuiuia  humanum  Iceleton  inferre,  & hortari  Conuiuas,  vt  meminerint  fenoom 
poft  tales  effe  iuturo.s.Hac  igitur  ratione,iuxta  mentem  tanti  Philofophi,Muniii  2? 
ptiorum  illuftratur.  Ncq;  ob  hanc  caufam  magna  admiratione  teneri  debemus, <I“ 
niam  idem,  in  libro  de  educandis  liberis,fcripfitfolatnPhilofophiam 

mi  xgritudinibus  medetur. 


L O C V S. 


MORALIA. 


vsvs 


Mufei  Metallici  Lib.  111.  ^o} 

VSVS  IN  MEDICINA* 

FVCHSIVS  moiiimentismandauitjMumiamPifafpha]ti  facultatem  partici- 
pare; dummodo  redie  adhibeatur , nimirum  fiprius  terra  ,&  ofliumfragmenta_j 
abijciantur,&  Sep/afiarij  liquore  tantum  inter  carnes  concreto  vtantur:  hic  enim 
in  cauis  partibus  humani  corporis  colligitur.  Quandoquidem,  cum  ex  ^gypto  integra 
adnos  corpora  condita  aduehanturjnecefse  cft  noftramMumiam  cumPiflafphalto 
tamdem  virtutem  habere.  Deinde  manifeftum  efle  debet, Piifafphalto  naturali defi- 
ciente, proculdiibid  artificiali,  in  alterius  defediu  adhiberi  catpiflc . Csterum  huiefen- 
icntiEFuchfipAudernacus  fubfcribere  videtur, dum  illos  erroris accufat,  qui  Cada- 
uerum  carnem,  citra  liquorem  ex  ea  manantem , aflumunt.  Item  medicamentarijmal^  ' 

operari  videntur,  dum  carnes,  &offa  contufa  medicamentis,  loco  Mumis,  permifeent. 

B luuamenta  autem , qua;  in  vfu  medico  Mumia  prpftare  poteft , infiiiita  elTe  perhiben- 
tur. Itaque  corpora  ab  alto  deiioluta  hoc  medicamine  plurimhm  adiuuanrur,  cum  ho- 
rum fangiiincm  in  grummos  concretum  facile  diflbiuat,  qu*  cauli  eft  , vtRhabarba- 
rum  perpetuo  illi  permifeeatur.  Pariter  varijsalijs  affedtibus  Andernani.s  Mnmia  m 
tanquam  falutareprafidium  prsdicat.  Primitus,  pondere  drachma;  femiflis, ex  vino, 
Vertiginofis,  Comitialibus,  Obfirudtis , & Venenatis  auxiliatur.  Item  Mumia  cum  oleO 
- Leucoi  auribus  infufa,  frigidos  illarum  dolores  difeutit.  Deinde  Rupturis,  Fradturis,& 

’■  plagisoptimc  conuenit.  Infuper  cum  Mofcho,  Caftoreo,Gamphora,&  oleo  Balanino, 

■■  Itaribus  inditi  diuturnos,  & contumaces  capitis  dolores  expugnat,  & pr*fertim  quan- 
' doaliaprafidiainhuiufmodi  afFediibnibus  adhibita  nihil  profecerint . Tribusdiebus  CephtUfU 
■ exdecodfionepeiaoralipotaTuffientesadiuuat.Quatuorgranoru  pondere,cum  aqua  cimumteis 
~ menta  fumpta,  Cardialgiamtollit.Cum  iure,in  quo  ebullierint  femina  Cimini,&  Car-  remedium 
a ui, flatus  ventriculi,  Stintellinorum  penitus  abfumit.  Pariter  ad  pondus  granorurruj 
quatuor , cum  decodfione  Apij  fingultum  difsipat . Aduerfus  Anginam,  in  gargarifmis 
C cum  oximelle  probatur.  Lienis  affedius  cum  decoiftiotie  Carui  profligat.  Tandem  con- 
tra Scorpionum  idius  eft  efficaciffima.  Rurfus  Mumia  foras  illita  externa  fanguinis  pro-  Adf^effu- 
fliruia  aftringit,  & in  aliquo  liquore  haufta,  cruentas  etiam  excretiones  fupprimit  . Io-  uium  Sm- 
dpciusquoq;,in  EBchiridioSimplicium,quatuor  verCbusconatur  viresmedicas,Mu-  gutms. 

'■  mi* hunc  in  modum  exarare.  . 

RuBuSyjmgubus,  auris^  cufitifq;  doiores. 

Et  mira  flatus  dexteritate  leuat. 

;t  TulmonumvityStinteliiniq;  cruentis 

: Vlceribus  renum Jh  meduina  tuis. 

DE  SVCCINO,  SEV  ELECTRO. 

Cap.  XVIll. 

rE  Q V I V O C A. 

j E Succino  in  prsefentiaadfurisnecefrariumefTc  nobis  videtur,  huiusno- 

■ minis  amphibologiam  difeutere , ne  ( vt  in  alijs  quandoq;  contingere' 

; 1^  foler)diuerfie  vocabuli  huius  fignificationes  difficultatem  aliquam  pa- 

t S ti^nt.  Itaq;  Eledfrum,  ex  Plinio,quadoq;  defigant  metallum  quoddam,  Lib-i 

■ Tjlngyff  cuiinter  quatuorauriportiones,quintaargentiineft,quKfiexceflerit,  4. 

hoc  metallum  incudibusnon  refiftet.  Eledfrum  in  hoc  fignificatuacce- 
- ftum  Chymift*  Phaetontem  nuncupant.  Alioquin,ex'menteTheophrafti  Paracelfi, 

. Eledfrum  cft  compofitum  ex  omnibus  metallis , iuxta  obferuatas  Planetarum  coniun- 
®oncs.Ele<Srum  quoqi,fecilndum  Strabonem, eft  auri  purgamentum  in  prima  codtura 
3 tenaci  quadam  creta  fepara  tum.  Item,  iuxta  Atlanticum  mare , eft  JaCus  Cephifida_> 

nuncu- 


404  Vljlsis  Aldrouandi  . 

L-cus  Ele-  nuncupatus, quem  Mauri EleArumcognominatjfortaflSsjquoniam  >u i!lo Ele&am[.| ^ 

• ■ . ■ • ) multitudinis, ambiguitatem  vitareioi’ 


Urum  di-  iigcretur.  Similiter  hoc  vocabulum, in  numero  i _ 

poteft: quandoquidem  Elcsftra,apud  Heiiodum,eft  nomen cuiufdamNyinphj,(ji|j[j* 


fnen  fro^ 
^riwnu 


ikhrtnt^  uiDardanumpeperit.  HoC  etiam  eodem  nomine,  Agamemnonis  Regis  filia,  

vxor  appellata;  iuerunt.  Eleftra  deniq;  apud  Paulaniam, nomen  eli  amnis, ifi  Mefojjn 
necnon  aliqui  fontes  (vt  in  Itinerario  Antonini  Pij  legitur)  non  longH  Volturno Faai 
eodem  nomine  infigniuntur . Brafa  uolus  quoq;  Succinum , Eicifirum  Mauris, Stiunjo, 
libus  Grfcis  Ambram  vocari  prodidit.-cum  tamen  Ambra, propridoquendo,reino(io. 
ratillimam  fignificet,de  qua  paulo  inferius  veiba  lient.  Rurluscum  Eleflrumpailii)jj 
Carabe  etiamnuncupetur,aduertendumcft, hac  voce  nonnullos  Laccam  intelligui; 
quapropter  Auicennas reprehendebat  illos,  qui  Caraberaelle  laccam  ,tradidctuat;li, 
tih.  i.  c/if.  j Carabe  nonnullas  facultates  Lacca:  fimiles  habeat. 


43  z. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


Slelfir  «o- 
menjolts. 


Charitohk- 

fharoK. 

Pterygofhe 

rt». 


tiomil.  y. 


Glejfum 

quid. 


SAcriuni 

quid. 

Smlterrm 

quid. 


SI  nomen  Elcdiri Latinum ellet,  proculdubio exiftimaremus  didtumfuilIc,;]iiiS 
Aledirum  ab  alliciendis  ad  fe  paleis, & quifquilijs ; cum  hacdecaulaquibuMBi 
Gra:cis  dV®*#,  nempe  raptor  nominetur.  Sed  cum  hoc  nomen  Iit  gracum,ncalt 
eft  aliam  etymologiam  excogitare.  Dicitur  enim  Gr»cis  , & HMdlro--,  liquiJo 

tam  in  mafculino,qua  in  neutro  genere  eftertur.immd  funt  alij  AuthoresgracfvtDjO' 
nilius,  (Sc  Alexander  Aphrodifeus,qui  hoc  vocabulum  in  fauninino etiam  genctepto. 
ferunt.  ItaqjEledtrum  vocari  videtur,  quia  »T»p  apud  Homerumiltnoiijcn  Solis, iii 
nuncupati;  quoniam  homines  faciat  d as  ».» jiae,  dum  oriens  cogat  illos  e Icdu  difcdcrf, 
&obcamdem  caulam  gallus  etiam  gallinaceus  apud  Gracos  AleiSornuncupatutJJ 
rem  noftram  reuertetes  Eletftrum  nuncupatum  fuille  aflerimus,  quialuccum Solis talijs 
concretum  ede  crediderunt,  aut  quia , iuxta  Poetarum  fabulas,  EledlrumlacrymaPi. 
pulorum arborum  elfe feratur,  qua lorores Solis elfe  fingebantur. ItaqsGiacivctcis 
Bitumen , quod  in  lapidem  cuiufaimq;  coloris,  nigro  excepto  ,conuerlum  vidctol,(i 
*As.-ifoiF  vocabant.Iuniores  autem  Graci,fiotiri  & Mauri  Succinum  Indicum, &Anibtn 
Arabieu  nuncupant , cum  alienis  vocibus  non  indigeant:  nam  vocabulis  cum  iplisitl® 
natis  abundant.  Alioquin  apud  Syros, didliim  fuit  Harpaga, ab  attrahendis  ad  fercbaii 
vt  paulo  ante  manileftauimus.  Apud  Troglodytasvocatur  Charitoblepharon,quiliiii. 
cantgratiofacilia:  etenim  ex  fumo  Elcdfri  nigra  cilia  redduntur.  Veriim,apudDiofco. 
ridem,  nominatur  Pterygophoromnam  Triiputiofioc,  vcl  wjspoyDjopos  penniger  apoti- 
tur,  fic  cognominatur  Eledlrum,  quoniam  pennas,  paleas,  & leuia  qu*q;  attralut.  F«it 
etiam  didium  Gra:cis;);ps/(i,pipopab  aureo  fortaflis colore, quem  poffidetralioquinauicii 
non  trahit,  vtilla  voxgr^ca  fonat,  nili  forte  taupi/yotidpot  intelligere  voluerint.  Cilli' 
ftrates,rdlcrente Plinio  , quali  nouam alllgnans  Elediridilferenciam,  Chryleletan, 
nempe Elcdirum  aurei  coloris  nuncupauit. 

Latini  Succinum,  quali  arboris  fucciim  nuncuparunt : nam  DiuusBafilius,J;ipftJ 
Succinum  ftatuit  elfe  luccum  plantarum  in  naturam  lapidis  concretum.  Autpotiiiili- 
tini  Succinum  indigitarut,  quoniam  ex  Bitumine  pingui  paulatimdurcfcatinlapitoi 
Germani  vcteres,vt  Cornelius  Tacitus,  & Plinius  referunt,  Glclfum  vocabant,  qn*vol 
hodie  vitrum  lignificare  videtur;  cum  aliqua  Succini'fpecie.s,inftar  vitri  pelluceat, ra- 
de poRea  ortum  ell  prouerbium  in  aliquod  micans,  & nitidum.  Electre luadu-s.  Nildi- 
ftum  velimus  a Glellaria  infula,  vbi  copiofum  Succinum  colligeretur.  Nuperis 
nis  infignitur  aliis  nominibus;  dicitur  enim  Agftein , vel  Verni  ftein , quafilapis  Verni. 
cis:  itemGcIbr.  Aidllein , quali  Iit  crocei  coloris,  rurfus  Beraftein,  qua  voccindicaWi 
quodaccenliiminllar  reda:  flagrat.  Horum  alterum  idem  eft,  quod  lapis  Gagates, <1® 
ex  Bitumine  etiam  conflat;  alterum,  quia  ardeat,aomen  inuenit,  vt  Plinius,  &Corot- 
Ilus  Tacitus teftifican tur.  Prullisiunitiribiis  vocatur  Gentarus.  Scytha:  5acriu,ied  “^' 
emumfuluumSualterniumindigitant.  Ruellius  prodidit  Succinum  apud  ViilgumH'- 
dicorum,  Ambram  citrinani,  vel  luteam  nuncupari.  Aliquibus  vocatur  LynguriuuV' 

AiVvii c T-T f/\  A,  ...  ^ I » » i' . nr  • ".»-1  t r\  rk  • T1  AI n-tn  PnOdi 


flibus  Hefychio,§£  V arino,  fortalIis,quia  Theophraftus  Succinum  in  Liguria 


diderit:  deinde  ex  aliquo  lorteempprio  Liguri*  in  Grfciamaduedlum,pri®°\  ^ 


Mufaei  Metallici  Lib.III.  405 

A go  a regione  Ligurium  nuncupatum  , fcd  poftea , propter  imperitiam , Lyngurium , in- 
uitante  vocabuli  affinitate,  quafi  Lyncis  vrinam  nominare  voluerint . Id  autema  veri, 
tatcprorfus  alienum eft: quemadmodum  neq;  veritati eft  conlonum,Succinumcon- 
crefcere  ex  vrina  beftiarum  circa  Padum  verfantium , quas Langias  appellant, vt Pli- 
nius recitauit.  ^gyptij vocant  Sacal,  Arabes  Aluptan,  & Arlbpodon,&  interdum  Am.’  Lib.  gy, 
tenr.  Mauri Perfico  vtentes vocabulo, Carabe, fiueKarabe, aut Kakabre nominant;  ra/.  2.  ' 
quod  idem  eft,  quod  aPffa>i!,nimirbmrapiens.Pande(aarius  Cacabre, Carba, &ElMa-  Carabu-> 
rium  cognominat:  eidem  quoq  lapis  Siiccinos,&varijs  ab  js  nominibus  barbaris,  & quid /it. 
confulis  appellatur.  Xenocrates,  teftificante  Plinio,  Succinum  in  Italia  Thienum  dici 
voluit., Hodie  tamen  in  Italiadicitur  Ambra  gialla.  Gallis  Ambrc,Hifpaniscl  Ambar. 

GENERATIO,  ET  ORTVS. 

B AGNA  femperfuit  difeeptatio  intervires  dodios,  &Authorcs  eruditos, 

|\/l  circa  ortum,  & naturam  Succini,  Primitus  Poet»,lbroresPhaetontisin  Po- 
r i.  ▼ .1  pulos arbores olim  tranfmiitatasfuifle fingunt, quffingulisannis,iuxtaEri- 
danum  flumen  (Padum  alio  nomine  vocant)  iacrymis  Eledtrum  fundere  dicuntur  ,vc 
" Ouidiusluculenterteftificaturhis  verfibus.  Lib.z.mt.- 

Inde  fluunt  Ucrymx,liHlMitq\Sole  rige fcum  tum. 

Ve  ramis  Eketru  nouis,  qux  lueidus  amnis  *' ' 

Mxcij>it,&  nuribus  mittit gc/lundalatims. 

T unc  mater  truncis  uuellere  corpora  tent at, 

; Et  teneros  manibus  ramos  abrumpit , d- inde 

Sanguineo  manant,  tanquam  de  vulnere  gutta. 

Ouidioadftipulantur  quamplurimi  aUjPoet£t,vt.(Efchylus,PhiIoxenes,Nicander, 

Satyrus,  Euripides, &Dionyfius,  quorum  fententiam  Plinius  longo  fermone  refellit.  33- 
; Apollonius  vero  non  ex  Heliadum  Iacrymis,  fed  ex  Iacrymis  Apollinis  Succinum  na- 

finxit,  quando,  propter  necem  jEfculapij,  afflidiabatur.  At  Sophocles  ex  Iacrymis  djii.I^Ar- 
: Meleagridum  auiumMeleagrumdeflentiumorigineduxiflepromulgauitrNon  defuc- 
rUnt  quoq;,  qui  lacrymas  Lyncis  animalis  denfatas  in  Electrum  efle  fcripferint.  Hinc 
poftea  multi  Authores  hac  fabula  imbuti  opinati  funt,Succinum  etiam  in  Ind  ia  efle  la- 
crymam arborum, quar  in  aquas fluuiorum  cadens paulatim in  Eledirumconucrtatur. 

;;  Fuerunt  alij  Authorex,qui  no  lacrymam,fed  gummi  arborum  elfe  cenfuerunt:  namq;  in 
, extretnis  Adriatici  finus  rupibus,  quafdam  arbores  crefeere  pronunciarunt,  qu», circa 
ottumCanicular,  talem  materiam  fundunt.  Huius  lententia;  Lucianus, Paulus  ,Egineta,/»  lib.  de 
&ipfeetiam  Ariftoteles  elfe  videntur.Pnopterea  Alijfuntarbitrati  Refinam  elfe  ab  AI-  Admirsap. 
nisdimanantem:  idcirco  Dionyfius  Afer  in  Cofmographiafic  loquitur.  70. 

lllicflnitima  Celtarum  ElecirapueUx 
Aurea  perquirunt  madis  dUlantta  ah  Alnis. 

Hpc  aute  opinio  prorfus  explodenda  elfe  non  videtur.  Narrat  enim  Seucrinus  in  fuo ' *• 

iVoluminede  Succino,  fe  aliquando  fpecicmrefiiiE  in  aquam  Vitrioli,  cum  rebus  alijs 
ntftringentibus,  proiecilfe,  qua;  paulo  poft  duritiam  Succini  adepta  eft. 

Fuerunt  alij,  qui  Succinum  glaciatam  Lyncis  vrinam  ( non  autem  eiufdem  animalis 
Lcrym.am,  vt  fuperius  fuit  notatum  )’c(fe  voluerint,  inter  quos  numeratur  Dcmonftra- 
tus,  qui  hac  ratione  motus  Elcdfrum  appcllauit  Lyncuriumiimmo  ex  maribus  huius  ge-  imcuriurn 
neris beftijs  fuluum,  & igneum,  ex  farminis  vero  languidius , atq;  cadidum  prodire  tra-  quidrit. 
didit.  Ctefias  Cnidius  Succinum  nil  aliud  elfe,  nifi  femen  Elephanti  putauit,  fcd  fatius  ‘ 
eflet,  cum  Alijs,  airererc,eflfe  potius  femen  alicuitispifcis  induratum  ;cum  Succinum  in 
locis  maritimis  expifeentur;  hanc  fententiam  dfefalfam  colligimus,  quoniam  nullum 
femen  adeo  terreum  eft,  vt  in  duritiem  lapideam  denfari  valeat. 

Alij  Succinum  elfe  Succum  arborum  pronunciarunt , quorum  poftea  nonnulli , nec 
qualis  effiet  huiufmodi  fuccus,  nec  quibus  in  arboribus  nafccretur,  memoris  prodide- 
runt, ad  quorum  feriem  ( loquendo  de  Grscis)  Sudines,  Metrodorus , Sotacus,  Theo- 
®cnesj&  alij  funt  referendi.  Alij  nomina  arborum  manifcftarunt,vt  Cornelius  Tacitus, 
inter  Latinos, qui  Succinum  Jacrymamarborisex  generePinorumeffiefcripfit,immo 

hec 


Succus  ar- 
horum  f(r 
cuuum  ali-, 
quas. 

In  Bdlyft' 


Succinunt 
ierru /udor. 


^ux  mi- 
mantes  in 
Succino  fi.  t 


Non  cft/ri- 
nu  lyncis. 


Ltb.^j.cd/. 

3- 


4q5  Vlyisis  Aidrouandi 

hoc  ecnusarboi is  3 penes  Germanos  Oceani  accoJas “^ere  aiTeruit.  Htiicrcife , 
&teftimonmm  olim  Romanis  prabuit  quidam  eques  illuc  miffus  alulianomunussii^* 
diatorium  Neronis  curante , qui  Occani  litora  diligentei  peduftrans,  veram  Succi,] 
originem  didicifle,  & magnam- ciufdem  copiam  Romam  acluexiiie  traditur.  Eaud,, 
hiftoriam  Elinitis  recita.t3&  addic  cantam  huius  quantitatem  inde  delata  fui(H;,vtrctii 
ad  arcendas  a prardijs-  feras.  Succino  nod.aicntur.  Similiter  Plinius  lententia’ Corucijj 
Taciti  fubfcribitjdum  fuccum  pincce  arboris  cllc  lfatuit,qui  ex  huiufmodiarborumnic. 
dulla,  veluri  gummi  in  Cera  lis,  8^  refina  in  Pi  nisj  de  11  uere  videtui : etenim  ex  illis  e,,,,, 
pit  (-vt  inquit  iple  ) propter  hpmoris  abundantisim , qui  po  It  ea  rigore,  aut  tepore  % 
tumnali  denfatur.  Solinus  etiam,  qui  id  a Plinio  accepifle  videtur  jliiccumarbotiscllc 
cenfet,  quando  inquit.  Glcffaria  praibet  cryftallum,  & -Succimimiquod  Germani  CE 
fum  appellant , Germanico  C»l'are  omnes  res  Germania;  perlcrutante , arborempinti 
generis  compertam  effe  fcribit,cuiusmedulla,cemporcautumnali,  lacrymatura  Succi, 
num  effundit.  Alij  deniquteffe  Plinio, fuccum  ex  pnediffis  tribus  vmim  definiebant, «I 
Ariftoteles,  cuilacryma  effe  videtur  Mithridates  cedrina;  arboris  relinam  clfccrcilc. 
bat.  Diofeoridejs  autem , qui  fabulis  fidem  non  pneftabat , hanc  biftoriam  nobis lii[|,t. 
dtam  reliquit  i cum  Icripferit  laerymara  Populi  arbops  effe,  qusindcitiPaduiiimut 

defluens, pofte  a in  Succinum,  vel  Elcdrum  cogitur. 

Praeter  enumeratas  opiniones , alij  fuerunt  viri  eruditi , qui  Succinum  tcmfucta 
effe  voluerunt,  temere  credetes  Solis  radios  circa  cccaltim  validiores  in  ttrramitacfc. 
rari,  vt  pinguem  quemda  ludorem  ab  ea  eliciant, qui  poftea  paulatim  durefeensin  Elt. 
(ftrum  conuertatur . Ha;c  fententia  Nicia;  videtur  liiifle , qui  voluit  hunc  terret  fucioia 
affluo  tempore  ficcari,& a flitdiibus  maris  in  Germanorum  litora  eijci.  Sunt&alij 
aliorum  Aiithorum  de  Succino  opiniones,  quas  omnes  reccnlere,inffitutinollii  ratio. 


nem  excederet.  Itaqifcntentias  tum  Veterum,  tum  Nuperorum,quas  paulo  antcinmt. 
diumadduximiis,cumha;,vtplunmuminterfepugDar'c  videatur, fallas  maiori  «pif 
te  eflemanifeftauimus. 

Quocirca  quoad  Poetarum  opinionem  attinet,  longiori  fermone,  in  illa  refutandi, 
npn  erit  opus , cum  prorfus  fit  fabulofa,  & a Plinio  , Italia-  teffimonio,  plane  reijdan.l 
Neq;  etiam  erit  gummi  arborum;  vt  multi  exiftimarunt,quandoqiijdcin  inSucdnoitl. 
uo,  ieu falcrno,quod  inter  catera  iqaxirnc  pcrfpicuum  cff,inEerdum,fi£  animalia, vtVo. 
lucres,&  Infeda,vt  Culices, Mufea,  Apes,  Formica;,  Vermiculi  rubri,  Laccrt.v,Aiititi, 
& Vipcraiconlpiciuntur,  qua  omnia  in liquidum  adhuc  Bitumeii,vd  inuolaiuntpd 
irrepferunt,  vel  inciderunt, dum  fcflicet  a terra  effluebat , ideoqi,ob  vifciditaicni(i{. 
tenta,  vna  cum  eodem  in  lapidem  tranfmutatafuerunt.  Ex  his  igitur  patet  multosA». 
t,hores nuperos, & prafertim Matthiolum,  fuifie  hallucinatos  ,qui eodem  argumms 
Succinumpineaarborisgummieffcpro.barunt ; cum  tamc,  vt  explicatum  fuit  lupe*, 
huiufmodi  animalia  ei  permifceantur,quando,vel  ex  terra  fluit,vd  mari  imiatat.O|ip 
ciet  tamen  aliquis,  Diofeoridem  etiam  in  eadem  opinione  vcrfacum  fuifle,quandoiJ 
capite  de  Populis,  eius  mentionem  fecit,  ffuicobiedioni  occurrere  poffunuisalfw® 
quando  Diofeorides  Prifco.rum  opiniones  non  fatis  firmas,  5<probabiies  videret, vl 
aliquid  certi  de  Succino  feribere  poffet  ,fatius  effe  iudicauit , capite  de  Populis,  W 
memorare,  quippe  qui  apud  Poetas  legerat,  praididfas  arbores  huiufmodi  Succufflf»«-’ 
dere.  Hincaffirmari  -,&  colligi  non  poteft  Diofeoridem  latuifle , Succinum  nullo paS® 
gummi  effe  poffcj  cum  pro  comperto  haberet  huic  fabulteanfam , & locum  dcdiP'§l®* 
bulos  illos  Succino  paratos,  quos  Eridani  fluminis  AccoIk  filo  traijcigbant, 
fufpendebant. 

Pariter  qui  Succinum  v-rinam  Lyncis  in  lapidem  concreta  effe  tradiderunt,  ipu<l*>' 
quea fcopo  veritatis  recefliffe  videntur.  Nam  quando  Itribunt  illius  animalis  vrinij 
egeffam  terra,  vef  arena  obrui , doof  c in  lapideam  duritiem  denietur.  Hoc  Diofcon  i 
vanum,  & fabulofum  videtur , quippe  qui  Lyncurium  nihil  aliud  dfc  yoluit,qu^ 
quoddam  Succini  genus,  quod  neq;  paleas, neqr  fcftucas,fed  pennas  taniiimadleiM- 
hat,  vndc,&  Pterygophoron  nominari  tradit.  Eamdeni  fententiam  qnaffluisDipa®'*" 
des,&  Theophraffus  tutati  fint; Plinius  tamen  hanc  omnino  abiurdam,&  f.dliaiP'®' 
nunciatiquaptopteraduertendumeff,  id, quod  hodie  lapidis  Lyncis  nomitic,iiionl  ‘> 
tuc,non  elie  Lyncurium  a Iheophraftodefcriptum,  cum  nullo  modo,  ti  alliffli®®' 


nct 


Mufei  MeralHci  Lib,  ili. 


407 


A iicc  poflidfat,imm6  nec  paleas,  nec  alia  huius  generis  lenia  ad  1'e 

^ alliciar.  Quocirca  Fuchfius , & Agricola  lapidem  Lyncis  vulgo  nuncupatum  a lapide_j 
pbryeioDiofcoridis  non  dilcrcparc arbitrantur.  Qu' ''‘^■'oexiftimantSuccinum  nihil 
aliud  clTc, quam  fuccuni  quemdam  ex  arboribus  manantem, deinde  frigoris  violetia,  ad 
inftar  Iapidis,  concre;centen\,bifariamcoargui  pofsunt.  Primum  probandoSuccinum 
ctiamin  illisrcperiri  locis, in  quibus  tiullse  arbores  crefcunt  Deinde  probando  Succi-  Succinum 
num,vcl  Eleiftrum,  ncc  gummi,nec  relinam,  neqilacrymam  elTe:  naraq;  fieri  non  pofset  noneflgum 
vt  Siiccinum  tanta  colorum  varietate  infignitum  eonfpiciatur,  fi  ab  arboribus  dimana-  rnt  arbarti. 
ret;ncq; tantam  Succini  copia  exfudare  polsent  arbores,quanta  hodie  palfim  habetur. 
Pr-tterquamquod  fi  varitefpecies  Succini  ex  differentibus  inter  fe  arboribus  fluerent, 
proctildubid  Succini  etiam  virtutes  varis  obferuarentur,  cum  varias  effe  arborum  reli- 
nas iuxta  naturam  arborum,  illas  producentium  experientia  monftret. 

Illi  autem, quo  terrat  Succiun  else  crediderunt, inter  quos  recenfetur  Niciasjquamuis 
aliqua  ex  parte  non  errauerint,  dicentes  efse  terra  fuccum  i nihilominus  tunc  a verita- 
j te recefsenmt, quando , virtute  radiorum  Solis , huiulmodi luccum  a terra  exprimi  vo- 
luerunt, cum  tamen  fubterraneus  calor,  vel  Succinum  adhuc  liquidum  exprimat  ex  ter- 
ris pinguibus , vel  liquefaciens  iam  concretum  refundat : aut  aquar,  qua  concretum__5 
iiumetacium,  delambunt,  illudliquidumex  venis  terra?  fecum  afferant.  Non  igitur  r.a- 
dii  Solis  id  praftare  pofsunt,  neq;  in  lotis  frigidis,  & Septentrioni  fubicflis,  quia  fola- 
ris  calor  in  tali  regione  nullius  cft  valoris ; neq^  in  locis  calidis;  quandoquidem  fuc- 
cus  concretus  aeri  expolitus  tantumliqucfieret,fcd  rariffirae  Succinum  in  fuperficic_j 
tetre  inuenitur;cum  pkrumq;in  terrenis  vilcenbus  latibuletur,  vnde  cum  aquis  lique- 
faflus  effluit. 

Hisitaq;  variorum  Authorum  opinionibus  propofitis,  & refutatis , necefsariiim  eft 
Doftram  aperire  fententiam.  Arbitramur  ergo  Succinum  potius  Bituminis  genus  quod- 
dam efse,  aut  terra:  pinguedinem,  maris  arftu , ex  quibufdani  fcopulorum  crepidinibus 
emmpentem,&  in  mare  defluentem , vbi  aquarum fiilfuglne  concrefcit  .-cum  enimpin-  Succinum 
guitudinem  quamdam  contineat,  facile  flammam  concipit,&  ardet:  hinc  naturam  Sui-  eUdegene- 
C,phuris, aut  Bituminis  participare  videtur.  Quod  autem  potius  ad  Bitumen , quam  ad  re  hitutrii- 
Sulphur  referendum  fit,indicatpiimum  illa  coquendi  artificiofaratio,quapartim  ver-  nis, 
tit'11'  in  oleum  fui  coloris,  partim  in  Bitumen  nigrum  ( quod  attritu  purpureum,&  Bitu- 
mini Judaico  ita  fimile  rtdditur,vt  vix  ab  eo  diltinguipoffit)partim  in  cinerem  nigrum, 
partim  deniq;  in  quod  Jam  candidum,&  tenue,quod  fpeciem  quandara  falis  repr®fen- 
tat,quod  veluti  aliud  Succinum  tenue  aceenlum  ex  flamma  euolat.  Id  totum  confirmat, 

&veru  effe  dcmonftrant  Fontes  Bitumen  varij  coloris  effundentes.  Id  manifeftat  etiam 
edor  Bitumen,  & Naphtham  referens.  Demtim  Succini  vires  Bituminis  virtutibus  val- 
defimilestotum  probant,&  patefaciunt. 

Quod  autem  Succinum  magis  ad  naturam  Bituminis, quam  refin»  propius  accedat, 

Plinius  credidit,  facile  conprobatur.  Primo,  quia  ijfdem  locis,  vbi  denfum.  Se  li- 
quidum Bitumen  generatur,  etiam  quafi  femper  Succinum  repcritur.Deindequia  Suc- 
cinum nigrum  qiiandoq;  inucnitur  , cuius  coloris  telina  nullibi  fuit  obferuata  . Prxte- 
rca  fi  Succinum  ellct  arborum  refina,nonin  glebas,  led  in  Ifirias,  more  aliarum  refina- 
b riimconcrdceret.Quinim6  aliqua  folia,  vel  fruftuJa ligni  infe  contineret, quemadmo- 
dum in  aJijs  gummatibus, Se refinis  confpicati fumus.  Quamobrem,in  alfertorum con- 
firmationem , Georgiusquidem  Agricola  citari  poteft,  led  nter alios  authores  nobis  Lih.  4.  de 
magis  arridet  Eralmus  Stell.a,  inlibro  de  Boruffiie  antiquitatibus,qiii  diuulgauit  e limo  nut.  fofsi!. 
quorumdam  montium,  Sole  operante,  fluitare , Se  in  herbido , atq;  algido  folo  his  mon- 
fbiis  fubieiflo  denfarijSe  Oceano  illic  elferuelcente  inde  rapi,  Sem  proxima  Jitora  pro- 
pelli . Indicium  autem  huius  rei  effe  tradit , quoniam  ex  folo  interdum  eruitur  ,quod 
cum  molle , Sic  lentum  adhuc  fit , loci  IncoJ*  mari  immergunt,  cuius  ope  poftmoduni_j 
lapidefcit. 


NATV- 


4o8  VlyfsisAIdrouandi 

NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


Suceinum 
«jmd  fr/tm 

dumius. 


SHCctnum 
mfentiat 
vim  lund. 


Lib,6,Efi- 


tib.\.efi- 


Zib.  i.efi- 


tib.t^,To- 

fsil. 


yttrij  modi 
mtrghendt. 


SVCCINVM  a natura  id  habet  infitum , vt  confidentia  plerumq;  fit  dura , noj. 

rum  tamen  infralapidis  duritiem  confiftente,  cum  nonfit  admodum  graue,  oj 

rem  habet  Bituminis,  & colorem  non  vnum,fed  modo  candidunijmoddfuluto 
modo  falernum,  modo  fubalbidum,&  modo  croceum,  nec  non  cinereum.  Etqnanu^ 
apud  Veteres,  & pratfertim  Romanos  magis  probarentur  illar  fuccini  fpecics.qua  fulji 
falerni,  & mellei  coloris  effent,  quam  qutc  candido  colore  forent  infigoite . Nihilomi' 
nus  apud  nos  Succinum  candidum  maiori  inprctio  habetuntum  quia  odoris, &co|o,jJ 
fit  prteftantiflimi,  tum  quia  valentiorcs  in  medicina  vires  poffideat. 

Alijfcripferunt  Succinum  fibi  anatura  coparafle  aliquam  cum  LunaaffinitatcijTOj, 

ptereaDionyfiusAfer  id  verum  nobis  perfuadct,qiioniamlunari  morbo,  nempe  comi, 

tiali  aduerfetur;  aut  quoniam.  Luna  crefeente, Succinum  augeatur,  & ipfa  decrcfctutti 
diminuatur.  Hanc  proprietatem  multi  Authoresnon  Succino,fedIapidiSeleniti,niaii.' 
rum  Lunari  aflignarunt.  Quamobrem  vna  cum  Gefnero,  in  libro  de  Lapidibus,  poien', 
mus^affirmare  Succinum  no  aliam  vim  LunarfentirCjnifi  illam,quam  totus femit  0c«. 
nus,  & pro  maiori,  vel  minori  mari  incremento  . maiorem , vel  minore Succinicopia 
ad  litora  protrudi . Infuper,  cum  Succinum  adhuc  liquidum , naturaliter  ita  litteim, 
Vt  non  modo  vilcatum,  fed  ipfum  etiam  vifcum  efie  videatur.  Vnde  non  eft  initandim, 
iianimakulaquandoqjilli  incidenteradhsrentia,  ita  implicentur,vtnecelTarid  indi, 
ritiem  lapideam  cum  illo  paulatim  concrefeant . Martialis  meminit  formica Succim 
inuolutie  hunc  in  modum. 

Dum  Phaetentea  formicu  vagMur  in  vmbra, 

Implicuit  fennem  Succino  gutta/iram. 

Idem  Martialis  memorat  etiam  apem , qu*  adheefit  lentori  Succini , antequamiiu 
lapidem  denfaretur. 

Et  Utet,  & lucet  phaetontide  condito  gutto,  \ 

Vt  videatur  apis  nePl are  claufa  fue. 

Eftenim  adeo  tenax  Eledrum, antequam  durefeat,  vtnon  modo  formicas, &apts, 
fedetiam  animantes  grandiores,  veluti  Lacertas,  & Viperas  comprehendat: Mattii 
de  Vipera Eledro inclufa  fic  cecinit. 

Flentthus  Heliadum  ramis , dum  vipera  Jirpit, 

Eluxttin  ch/lantcmSuccina  gemmafiram. 

dum  miratur  pingui fe  rore  teneri. 

Concreto  riguit  vincta  repente  gelu. 

Hac  autem  animalia  nonnifi  in  Succino  diaphano  confpici  po  fiunt,  quam  priroji- 
tiuaro  Succinum  falErnum,  fuliuim,  & aureum  pofiSdet.  Et  quamuis  in  alijs  Succinilpt- 
ciebushuiufmodi animantes  quandoq;  implicentur:  nihilominus, propter Succiniopi- 
citatem,  animalia  non  apparent.  Ampliusnaturain  varietate  Succini  ludere  vidciir, 
dum  cius  concretione,  nunc  Chryfolithum,nunc  Carbunculum  jnuncHyacinthiiiaJi  i 
nuncTopatium,&  alias  gemmarum  fpccies  quandoq;  reprafentat.Item  ramenta  Succi-li 
ni,  qua:  tornum  effugiunt,  hac  proprietate  gaudere  dicuntur,vt  accenfa,  non  aliter, at? 
puluis  pyrius  exiliat,  ob  maris  falfedinem , quam , referente  .Agricola,  contraxcrMl. 
Reliquum  eft,vtpoftremam,fcdpotioremEledri  proprietatem  examinemus, qu.r  in  pl- 
icarum, & quifquiliarum  attraiftione  confiftit.  VndeTheophraftus  retulit,qu6tiavii- 
tuteSucciniomnialcuia,pra:ter  folia  Ocymi,attrahuntur.Cardanus  tamen  Theophn- 

ftum  taxat , quia  dixerit  folia  Ocymi  Succino  effe  inimica ; cum  tamen  experientia 
ceatjfolia  etiam  Ocymi  vim  Succini  attraiSiuam  non  vitare.  Circa  attraiftioniscanfaA 
varij  Authores  varias  attulerunt  fententias  Epicurus  atomos,  feu  indiuidua  corpuW’ 
aut  a ferro,  vel  magnete,  aut  a Succino  vel  palea  defluere  exiftimabat,  ejuos  atomonii- 
ter  feconuenire  Credebat,  itaut facile  fefe  compleCicrentur.  Hanc  Epicuri fentenrii® 

Galenus  acriter  explodit,  & tres  tantum  attrahendi  modos  recenfet,  quorum prio* 
ab  dementari  qualitate,  nimirum  a calore,  fecundum  a fuccelfione  vacui, tertiumap'®- 
prietate  totius  fubftanti^ prodire  affeiierat.  Horum  poliremus  attrahendi mouiuii 

rationi 


iViufxi jV/ctaliici  Lib  IH.  ^Qp 

jlrationereliquiseft  contradiior, quia  ea  tantumtnr^do  atfraliat, qua: natura? conucniunt 
Inliccauttmattrahtndigcntre  Galenus  & iplc  haJJticinauis  cffc  videtur:  quandoqui’ 
dem  neqjMagncs  Ferrum,  ncqjiuccinumpaieas,  quia  animam  habeat,  vt  Thales  mJ 

leiius  credidit,  neq;  propter  atomorum  commixtionem,  v t Epicurus , nec  a propricta  te 

totiuslubftantia?,vtvoluit  Galenus,  fed  a forma  ip/iuslubftantiali  potius  prouenirelj 

credendum  eft,  tanquam  a primo,  & perfe  mouente,  & quali  ipfius  natura  potifllaia,  v*t 
Ariftotcles  teftatur,  atq;  ab  eius  temperamento  naiiuo  vcluii  inftrumento,  quo  eius 
fubftantix forma  cftciens,fuis  operationibus  vtitur,vcluti  caiila  fecunda, medtoq; 

priuatLj.  ^ 

Atficouertaturfcrmo  ad  folam  dedri  attradionem;  Cardaniis  humorem  pinguem 
&glutinofum  Succino  attribuit , quem  emillum  (\  t iplc  inquit)  res  licca  conibibbe_J 
cupiens, verfusluccinum  moueturmam  omne  liccum,poftquam  humidum  abfotbere  .. 
caperit,  ad  ipfum  , tanquam  ignis  ad  pabulum , fertur : idfoq;  dum  fricatur,  valentius 
etiampropter  calorem  trahit.  Gilbei  tus  putauit  hanc  attraSionem  fieri , dum  fpiritus 
B ab  eledrico  corpore  egreditur,  quod  iam  ab  humore,  vel  fucco  aqueo  concreuerat,  & 

' corpus  attrahen dum  attingit , tuncq;  copulantur , quoniam  omnia  corpora , quali  hu- 

more  glutinantur,  & ferruminantur.  Caterum,  inter  tocopiniones,tanquiiTi  melior  8e 

* prsftantior  nobis  ftmper  arrifir  illa  Kii dicrij,  quam  in  libro  de  facultate  magnetic 
'■  affignauit.Inquit  enim, quod  effliiuium  eiedri  eft  calidum, fubtile,&tenuc,quod  quot 
‘ iiislfu.inrao  attritu  magis  concitatur,  Si  aptum  redditur , raritate  fua,  ad  acrem  comi 
■ primendt  m,  curo  autem  admodum  fit  tenue,  facile  ab  aere  fertiori  aliquantulum  cem- 
prelio  fugatur,  quo  fugiente,  aciTuum  locum  repetens,  corpora  qusq;  Icuia  ad  corpus 
cle&iciim  fecum  defert,  vbi  pingui  cffliiuio,  vduti  agglutinatur.  Hinccoiiigendutu_j 
diab  omni  corpore  eiufdemiempcrameti  cum  Eiedro,  nempe  e.\'pingui.& aquea  ma- 
teria concreto,  quauiscorpufcuiaieuia  luis  effluuijs  trahi  polTe.  Quabonternon  mol 
dbSuccinum,&  Gagates  corpufcuia  allicient,  fed  Sulphur  quoq;  Maftiche,  Cera  dura 

? ligi.iaiis,SeIenites,  Sapphirus , Ilis  gemma,  & multi  fluores  ex  fodinis  petiti  idem  pra;- 
liare  valebunt.  Sed  aduertendum  eft,  quod  EleiaTum,  igni  admoto,  non  attrahit, quol 
iniama  corpore  Succini  inflammato  vapidum,  & tenue  illud  effluuium  confumitur:  id- 
circo in  hac  operatione,  Succinum  leni  tantum  calore  per  fimplicem  friefionem  conce- 
J pto indiget:  vnde  afteuerandum  erit  Succinum, & Gagatem  fricatum  non  foJuin  paleas 
a fedeunaa  quoq;  corpufcuia  leuia  ad  fetraheie.  Jd  experimento  comprobatum  fuit 
aKiichero,inquodam  Viridario,  verfanti : ibienim  nigro  Gagate,  Tulipas , Anemo- 
nes, Narciflos,  fimikfq;  flores , magna  circumflantium  admiratione  trahebat , qui  no- 
num magnetis  genus  inuentum  ellc  clamabant,  quo  heibm,  & flores  trahi  polTunt. 

D 1 F F E R £ N T 1 rE. 

«■Q  VCCINVM,  more  aliorum  fuccoru,vel  fofflium,  in  natluum,&faaidum  diftri- 

buipoteft.FacTiciumamukis fingitur, atteftante Porra, ,Maftkhe,Chryfocolla,  Z/s  Mae 
^ &ouialbumine.Quinim6SuccinumdIeicolorisfimulaturouicandido,croco,& 

tlacryma  Tragacanthi,  milcenturq;cum  illo  Formicai,  Culices,  Mufea:,  Scobs ferri,  ra- 
:.mc-nta,&palem,necnon  pukiis  genuini  Eledtri,  vtmalTa  bene  oleat,  & quifquilias  at- 
ctrahat.  At  in  pafentia  de  natiuo  tantum  verba  fiunt,  cuius  differenti*  panimaloco 
;,Mta!i,  partimafubftantia,&partim  a colore,  &alijs  qualitatibuspetuntur.  Ratione 
.primi,  aliud  Succinum  Europeum,  aliud  Africanum,  aliud  Afiaticum,  aliud  Indun-ra., 

Ii&  Arabicum  conftituemus . Ratione  fubftantim,  Succinum  in  legitimum  ,&  adukcn- 
i;Bum,exP]inijfententia,diftinguetur.  Etenim  adulterinum  vocatur  illud,  quod  vitio-  ' 
Tinij&impurumeft  ,quandoalienamaSuccinomateriamnatmaIiter  admixtam  ha- 
,'htt.  Purum,  fed  aliquo  cortice  tcdlum  quondam  Bellonius  obferuauit , propterea_j 
; aliquod  gummi  aiboris  effe  cxiftimauit . Alij  Succinum  in  liquidum , &concretum_j. 

dftrihuunt;  verum  hac  non  eft  legitima  Succini  differentia,  quoniam  hac  ratione  non 
•indiuerfaslpecies,fed  potiusin  varios  ftatusdiuiditur;  cum  non  fit  in  dubium  reuo- 
candum  Succinum  ante  fuam  ccncreticnem  liquidum  fuiffe  . Succinum  Pruflimn  eft 

duis  admodum  fubftanti«,&gullatum  lingulari  dulcedine  lieguam  afficit, qua  cendi- 

Mm  [i(j 


Am  Ira  m~ 
gra  njbi* 


Succini  cc~ 
iercs  varij. 


OdoTj^fa^ 
for  Sucani 
quales. 


^lo  Vljfsis  AIdrouandi 

tio  in  alijs  Succini  fjjcciebiisnonobferuatur.  Eft  aliud  Succinumdutu, nigrum, ing„j. 
odoris,lcuc  tamen  j & ligno  fere  fimilc,  hoc  Samothracia  gemma  Plinij  eHe  ptihibof^j 
cx  infula  eiufdem  nominis  delata,  Ambra  nigra  vulgo  nuncupatur.  Gagates  torte, 
Compoftdla  Hifpaniarum  regione  generatur,cx  hac  Imagines D.Iacobureprjfcnu,. 
tes  formantur, cuius  facriim  corpus  illo  in  Joco  diligenter  cuftoditursquas  poltuioj,,, 
imagines , & globulos  etia  precarios  cx  eadem  materia  fabricatos  Peregi  ini  cxillistt. 
gionibusad  nos  deferut.Apud  Authores  memoratur  alia  Succini  fpeciescoloriksvi. 
rijs  ignobilioribus  fedata,  cuius  fubftantia  dl  pinguis  qufdam  exhalatio  & bitumini). 
fa.qiiK  vna  cum  terreftri,&  nitrofa  materia  concrelcit.C^oad  alias  qualitates, StpoiJ 
limu  quoad  colorem, Succinum  inueniturcandidum,cercfi,falernum, igneum, &bliii, 
quod  aliquando  eft  pellucidum,  & quafi  vitreum : quapropter  Veteres  hocpoftrcmiiu 
a perlpicuitate  vitri,  Gleifum  cognominarunt : nam  Germani  vitra  illa  perfpicuaGItf. 
fernuncupant  Succinum  candidum, quialeiiius,&adoratius  eft  optimum cenfetiit; 
quinimoad  Camphoram  magis  accedit,  & hodie  in  maiori  eft  exiftimatione.  Aiittis 
etiam  color  in  Succino  obferuatur , & fortaflis  erit  illa  fpecies,  quam  Plinius  Chryfelt.| 
dirum  appellauit  ,hocamiciflimum  ignis  ,&  matutino  aipediu  gratiflimuni  praditii 
ptoc  poftea  afuluo  Succino  non  multum  recedere  credimus.  Apud  Indos  quoqimiJi 
plex  color  in  Succino  obferuatur,  nimirum  flauus,  flammeus, dilutior, &obfcnrns,ijo 
poftrcmo  colore  refertum  Succinum  potius  ad  Gagatem,  quam  ad  aliam  (peciemSu, 
dni  referendum  eft.  Ratione  odoris,  Succinum  myrham  fere  redolet,  fed  Agricolu 
aliquam  differentiam  in  odoribus  Succini  animaduertit : nam  cum  omnes  fpedesoi 
rem  myrrha:  fpirare  ferantur,  candidum  veto  prsftantiilimi odoris  pradicat.  Dmu 
ratione  faporis,  Succinum  etiam  a Succino  diferepatj  quoniam  candidum  in  pitigiiitl 
dulce,  & minus  dulce  eft,  quod  reliquis  coloribus  eft  iufignitum.  At  gemmam  Penm 
ram  ,c]uam  dicunt  ad  le  trahere  alios  lapides  pretiofos , a fpeciebus  Succini  remo» 
dam  eCe  cenlemusjcumtame  vetus  Grxeia  Succinum,  vel  Succini  fpeckm  appelli» 
rit:  caret  enim  illis  dotibus,  quee  in  genuino  Succino  obferuantur. 

Succini  varia  differentia. 

1 

I Succinum  co> 
lore  vini  Fa- 
lerni in  forma 
annuli  teda> 

Auin» 


Z 

aSuccinu  aureG 
pellucidS,  ia 
quo  culex 
fpicitur. 

'3  Succinu  foIuS 
figura  cotdisj 

ja 


Mufei  Metallici  Lib.  IH.  451 

^ Iamnoftraintercftrecenferci]las  Succini ipecies,  quas pertracTrauimus.  Inrerhas 
muneratur  Succinum  aurei  eoioris  in  formam  annuii  redadum,ex  finu  Codano,Chry. 
fek(Srumdi(aum,a]ijsLyncurium,&Argiirium  perperam  in  Epiphanio legitur, lL 
fcfien  Hebreis,  fcu  Leflen  nuncupatum . Hoc  in  tabella  primo  loco  apparet . Secundo 
loco  delineatur  Succinum  fabricatum  ad  formam  globuli  precarij , in  quo  Culex  con. 
fpicitur.  Tertio  loco  figuratur  Succinum  coloris  aurei  figuram  cordis  repraTentans . 

Infuperconfpicati  fumus  Succinum  Orientale,  prorlus  album,  nccnon  Falcrnura_» 
paleas  non  attrahens.  &aliud  mellei  coloris  non  pelluciduma  loachimo  Camerario 
communicatum.  Item  obferuauimus  Succinum  fuluum, dilutum, & pellucidum,&  aliud 
maculis  variegatum , nimirum  flauis , fublutcis,  atq;  caftanei  coloris , diaphaiuim , & 
pakasattrahens.  Vidimus  quoc];  portionem  Succini  in  monte  Floris  ini!enti,vbi  erant 
olfa  Afdrubalis,  quod  pro  genuina  myrrhaa  quibuidam  venditum  fuit . Hinc  creden- 

dumeft,  huiufmodi  cadaiier,  loco  Mumis,  Succino  conditum,  & pra paratum  iuille.  , 

adhibitu. 

• L O C V S. 

De  lods,&regionibus,inqiiibusSuccinumoriatur,varia'Authorumopinione$ 

circumferuntur.  Nam  multi  Gra’Corum , in  Italia , generari  tradiderunt, & 
prxfei  tim  Poeta;,  quorum  alij,  iuxta  Padum  flumen, alij in  infulis,  quas  vocat 
Eki5ridos,alij  in  extremis  finus  Adriatici  rupibus, proucnire  pronunciarunt.Theomc- 
nes, iuxta  Syrthim,  amamum , & amplum  Hefperidum  hortum  clle  feribit,  in  quo  Bitu- 
men genitum.,  in  ftagnum  vicinum , cadit, quedpoftea  in  Electrum  concrefeens a Vir- 
ginibus Hefperidum  colligitur.  Plinius  tamen  rccTius  de  Succini  loco  feribere  videtur: 
cum  illud,  in  Infulis  feptentrionaiibiis,Oceano  proximis  naici  referat,  earumq;  vnam 
■ (quiaGleflumgcrmanicoidiomate  Succinum  fignificatJGieflariam,  militia  Germani-  * 
dCsfarisibi  rem  gerente,  appellatam  fuifle.  Inucnitur  quoqjin  alijsgermaniciOcea-  <dUjpm»ln 
nilitoribus,&  potilfiraum  in  iliis,  quee inter  Sueui amnis, & V iftula: oitia fita funt.iHoc  fiUvhi,& 
Cinioco  pania  quantitas  inuenitur , fi  comparetur  ad  illud,  quod  in  clara  illa  peninfula  cur  Jic  di- 
colligitur.  Pariter  Succinu,  quod  ell  foffile,  paifim  in  Germania  eruitur, vt  in  Saxonia,  i?a 
prope  quemdam  Pagum,  qui  Oberbirca  nominatur.  Item  in  Mifena?  celebri  carbonum 
monte,  prope Drcfdam  ciufdemProuincia;  ciuitatem,  perfpicuum  Succinum  eflfodi- 
tur.  Similiter  in  tribus  Elbogani  locis,  circa  Sateium  pagum . non  longe  ab  oppido, 
quod  nomen  ex  illo  accipitrum  genere,quos  vocant  Falcones,  inucniti  in  loco  tamen_« 
sitiori , q ui  collis  ardens  a ppeilatur ; cum  olim  arferit.  In  Liguria  etiam  Theophraftus 
Succinum  proucnire  fcripfit.Prp tcrea  multa  alia  Succini  loca  natalia  abAuthoribus  re- 
feruntur, qu»  leuiter  tantum  attingere,  aiphabetico  ordine  non  erit  abifirdnm. 

Abalum  infulam  in  mari  gcrmanico  Plinius  memorat,  quo  Succinum  concrqtum  ma- 
rispurgamcntumprotruditurj&Incolsnonfolum  pro  lignis  ad  ignem  ferunt , verum 
quoqjproximisTerritorijs  vendunt.  Alij  ex  antiquis  Aiithoribus  in  Aethiopia,  alij  in 
.i^gypto  nafei  tradunt , cum  veros  Succini  natales  locos  ignoraucrint . In  Africa  Cra- 
timfluuium  Calepinus  collocat, iuxta  quem,  Eiedium  prouenire  perhibet. 

InBaltico  mari  Succinum  album  coiiigitiir.Diodorus  autem  iiculus  memorat  infula 
nomine  Bafiliam  Scythipoppofitam  fupi a Galatiam  in  Oceano, in  quam  tempeftas  pluJ  Li.6.ca.  8, 
rituum  Eledrum  trudit,  iniiJa  in  alia  Orbis  parte  repertum,  fed  id  fabulofum  efle  opi- 
natur. Eftquidemveritaticonfonum,qu6dBorulfici  Maris  Accola;  nobilem  Succini 
fpedem  expifeantur,  cum  alia;  fpecies  opac*,  & varijs  coloribus  fedat.i:,  in  agris,  paf- 
iim  iiiueniantur . Sotacus  credidit  Succinum  in  Britannia  ab  arboribus  fluere,  quas  E- 
kiSridasnuncupant.Idfloquendo  de  arboribus^  a veritate  recediticum  tamen  fieri  pof- 
fit,vt  ibi  Succinum,  more  aliorum  iocorum,  & gignatur,  & colligatur. 

Cedros  infula  in  Germania  litoribus  confpicua,arborumqtCedri  genere  fyluofa  eft, 
vndeElccirum  in  petras  fluere  dicitur,  vt  Calepinusindidione  Cedros  aftrtiit.  Hoc 
autem  efle  falfum  credimus  iCumSjccinumncqigummi,neq;refinam  efle  narratum—» 
fuerit.  Cephifum  eflfc  laciqn,  iu.xta  mare  Atlanticum , iam  manifeftauimus,quem  Ma- 
uri Eledrumindigitat, quoniam  aqua  Sole  cxcalfadaelimo  fluitans  Eledirumprpbeat.  Par.  1.  re- 
Patiter  ex  Cina , Succini  magna  quantitas  extrahitur: cura  referat  Aluarus  lefuita , lo-  htt.Cin.  cx, 

Mtn  2 quens 


i»  Annot, 
in  plinMb. 

1-J.C.2. 


iib.7. 


Slefirit-i 

vhi  Jit. 

Z».37.r.3. 

Lth."].c.2. 


2 Vlyfsis  Aidrouandi 

quens  de  Prouincia  Yunam , aliam  mercem  inde  non  extrahi,  nifi  mateiiam  iiljny.  j 
qua  globuli  precarij  torno  parantur , quam  materiam,  lingua  Lufitanica,  Alamlitas^jj 
lingua  Caftiliana,Ambares  nuncupant.  Hanc  materiam,  leu  Succinunt  nollrater«l)itji, 
dius  cfle  aillrmat.Iuxta  Crathim  amnem  in  Oceanum Ic  fc  exonerantem,  nafciclcctriij 

referente  Calepino, multi  pronnneiant. 

Omiffo  lacu  Elciaride,  in  quoSuccinum  oritur,  Germania  laudanda  eft, cui  copia 
Succini  Cornelius  Tacitus  attribuit.  Qiiandoquidem,  pro  iuaatate,  locum  natalem^ 
huius  Succi  concreti  fatis  exadfedefcribit , Icleo  quando  apud  AuthorcsIcgiuiusHic. 
ftas  ede  populos  circa  litora  Oceani,  vnde  Succinum  affertur,  hunc  locunt  T.fiyostiij 
apud  Cornelium  Tacitum  credimus . Nicias  apud  Indos  Succinum  proueniie,&i]|is 
populis  thure  gratibselTe  voluit.  C^uamobrem  flumen  Indiam  pra'te;lahens,(|uodi| 
populiscumSa  bona  ferensappeIIatur,fpatiotriginta  dierumcuiuslibet anni, Ekanu 
fundere  traditur.  Verum  Ctefias, referente  Plinio  . Hypobarum  flumen  Indoiunitf. 
fe  feribit  a Septentrione  in  Oceanum  exortiuum  fc  fe  exonerans , vbi  iuxta  montem  at. 
borcsEIedrum ferentes colIoc3t,quod  falfum  effe  fupcriiis  manifcftauimus.  Itciiu| 
Sophocles  poeta  tragicus,  eodem  atteftante  Plinio,  vitra  Indiam  , ex  lacrymisauimu 
Meleagridum  gigni Succinum  fcripfit . Id  pariter  inter  nugamenta  fuit  repolitum.Vt. 
rum  quidem  effe  multi  affirm.it  in  Continenti  Islebiat , maflam  Succini , capitis  hutiaiii' 
magnitudine,  quondam  in  Fodina  fuiffe  inuentara.  Itera  Xenocrates, fcribentcPIi^ 
Succinum  in  Italia  oriri  prodidit.  Ex  monte  Floris  Succinum  defertur,  quodawlti 
vera  myrrha  effe  creditur.  Numidiam  qiioq;  Succino  abundare,  ex  fententiaXenocia. 
tis,  tradit  Plinius.  Alioquin,  vt  annotauit  Dalechampius,  ex  Oceani  fluefibus  magnu 
Succini  quantitas  femper  cijcitur.  Demiimin  infulis  Orcadibus  ad  fcopulos,iiicd 
num,  &pra:cipue  flauum,nafcitur. 

Iuxta  Padum,  effe  proprium  natalem  Succini  locum,  multi  Poeti,  vt  yEfchylus,Plii. 
loxenes,  Nicander,  & Euripides,  referente  Plinio,  fabulati  funt.  Propterea  So]iDi)s,n, 
ftificante  Ortelio,  nominat  Padanas  fyluas  ad  Padum  flumen,quasSuccinumllcuiB'o 
Antiquitas fruftracrcdidit.  In  Pannonia  ,vtMunfterusteftatur, plurimum Suainii 
legitur : cum  tamen,  circa  illa  Maria  ,null*  crefeant  arbores,  ex  quibus  talis  rdiiuE 
larcpoffit.  Item  aProftenburga,  tribus milliaribus, lacus  quid.im  diftat  profundilliimi| 
percuiusaquas,fiPifcatores  retia  extendant,  copiofum  Succinum  extrahere  folm, 
Qitinimo,  penes  Ruffi*  Regio  montem  , Succinum  ex  terreno  eruitur;  fed  maior  copiij 
circa  litus  Sudinorumcolligitur,vna  cum  herba  fimili  Pulegio, qua  ilii adhlHeIlsu^ 
fcit.  ejuocirca  multi  Authores  non  immerito  fcripferunt  Succinum  in  Mari  Sarmatico 
Pruffiam  alluente,  retibus  extrahi,  quod  cum  molle  fit , confpeilfo  aere,  paiilatimdiiit. 
fcit.  Pariter  Glefiaria  eft  peninfula  Pruffi-e , vbi  Succinum , inftar  vitri , pelliiddiwu 
inaenitur. 

HeiSor  Boetius  recitat  (referente  Dalechampio  in  Plinium)  apud  ScherlandiaBit. 
quaman,  aliquando  maflamEleiffri  equo  maiorem  ventis  fuifleappulfam,  qua  Incola, 
loco  thuris,  vtebanturjcum,  quid  hoc  effiet,  prorfus  ignorarent.  Scripfit  etiam  Hioiiii 
Xenocratem  retuliffie  Succinum  a Seythis  Sacrium  nCcupari, quoniam  copiofumipoil 
illos  generetur.  Item  in  Sueui*fonte,iuxta  Coenobium  lacus  Succinum  rocllcii 

vinolum,&  aureu  inuentum  effie  perhibetur.  Tandem,eodem  Plinio  auihorc, Xenocra- 
tes tradidit, iuxta  Syrtim,  effie  hortum  Helperidum,  vbi  copioliini  Eledtrumcoliijimt. 

SVCCINI  COLLIGENDI, 

& pnaparandi  racio. 

COLLIGITVR  Succinum,  vt  feribit  Georgius  Agricola, a gente  Sudinoruni)!]»* 
illam  Peninfulce  partem  ( quie  Bruffia  dicitur)  incolunt  reticulis  qiiibufda®* 
lino  contextis,  qua?  longis  perticis,  furcarum  inftar,d  iduffiis  affigunt,  & a®*' 
iSunt,  ijfq;  flante  Fauonio,  aut  Coi  o, aut  Thrafcia,  nudi  cum  fludfualitoribustcceilM 
te  in  mare  ingrediuntur,  & ex  fundo  Maris  Succino  colledfo , vna  cum  fecundo  flo- 
ad  litus  accedente  reuertuntur,vbi  ab  eorum  vxoribus  in  Jitore  expeflantibus  Succi®” 


Mufei  Metallici  Lib.  III. 


41J 


^reticulis  eximitur , & ab  herbis,  in  quibus  eft  inuoliitum , feparatiir.  Etenim  ftatimatq; 
eft  colleaum  ad  Pr^fetaos  deferri  debet,  a quibus  tantum  SaJis,  quantum  Succini  attu- 
lerunt, eadem  menfura  recipiunt.  Et  huiufmodi  prarmium  pro  tanta  opera,  veteri  coni  &ucdm 
ftictudine , & Maiorum  inftituto , illis  dc/linatur.  Qu.inimd tanti  faciunt  Succinum , vt  Mmatto  ' 
ciiinis  adefidi  Sudinos  facultas  non  concedatur,  ne  furtum  Succini  committatur:  namq; 
inliocdeprehenftis,  illic6,lata  fententia,  vltimum  fupplicitim  incurrit.In  alijs  auteni_i 
iocis,  in  quibus  Succinum  non  expifeantur,  quoniam  a fluefibus  ad  litora  reijcinir,  in_« 
liccis  arenis dcrcliiaum,&exficcatum  colligunt.  Aut  quando  Mare  tranquillum, & 
placidum  eft,  fufeinis  apprehenfum  e fundo  Maris  cxtrahunt.Idcirco  Scuermus,  in  fuo 
Traftatudc  Succino,  prodidit,  in  litore  linusPriil3ici,non  longea  Coenobio,  quod  ap- 
pellant Oliuam,  in  arena  cuniculos  parari , vt  Succinum  eruant : quamuis  interdum  ex 
locis  etiam  a Jitorc  remotioribus  eflbdiatur.  Ibidem  nonnulli  Operarij  folTata  tetra- 
gona Hon  valde  profunda  aperiunt, quorum  fundum  acutis  palis,  magno  conatu, per- 
fodiunt, vtdctraiftis  palis,aqua  inde  fcatmiat, &foflatum  aqua  repleatur,  in  qiiapo- 
B ftea  Succinum  expifeantur. 

Quoad  pra;paracioncm,  fcriplit  Plinius  Succinum  rude  primum  nafei,  & aliquo  cor- 
tice tcifum,fcd  deco(aum  in  adipe  lacftcntis  fuis,  facile  poliri.  Se  nitorem  etiam  adipi-  3* 

fci.  Mizaldusfe  a quodam  Lapidario  intellexiffe  refert  Succinum  molle, inftar  luti 
euadere,  fiincerameftcrucfcetem,&defpumatamproijciatur,namillinc  adedcraa:a- 

bilc  educitur,  vt  etiam  ad  figiJia  commode  adhiberi  poffit.  Temporibus  Piinij,  Succi- 
nutn  radice  Aiichufe  tingebatur, fed  hoc  tingendi  artificium,  iioftra  state,  perijt.  Qtia- 
re  ii  veritatem  Mizaldus  dfet  alTccutus,nimirum  fi  polTet  Succinum  molle  fieri,  tunc  fa- 
cile omnes  colores  reciperet.  De  Succino  fadticio  varijs  modis  parato,  legenda  eft  Ru- 
brica differentiarum,  vbi  varia?  rationes  huius  artifici),  ad  mentem  Porta?,  & Cardani, 
affignantur.  Sed  rediiiis,  & melius  ille  Succinum  natiumn,  & genuinum  arte  imitabi- 
tur, qui  illud  primo  diflbluere,&rurfus  illud  in  maffam  cogere  nouerit. 


SVccinum , penultima  Syllaba  correpta , nomen  eftadiedHuum , quoi  spe  vfus  eft 
Martialis  ad  defignandum  id  ,quod  ex  Succino  conftat.  Item  Domitius  Nero,  in 
ceteris  vitffua?portentis,capillosconiugis  fu?  Popes,  fortalfis  propter  colorem, 

: quodam  carmine  Succina  appcllauit.  Chryfelediris,  apud  Ifidorum  , gemmaeft  auro 
limilis,  ad  colorem  tamen  Succini  vergit,  & ignem  facile  concipiens.  Eledrides,  iuxta 
mentem  nonnullorum,  funtinfuls  adoftia  Padi,itaa  Grscis  nuncupat*  ab  Eledro, 
quod  ab  arboribus  ibi  nafcentibus  defluere  credebatur.  Id  poftea  falfiflimum  elle_j,  * 
compertum  eft.  Eledrides  quidem  infui*  Gleffari*  dicuntur,  qu*  in  Mari  Germani- 
co ex  aduerfo  Scoti*  fit*  funt.  Eledrisapud  aliquos  arbor  Elcdrum  fundens  effe  .« 
traditur ; cum  Plinius  feriptum  reliquerit,  ad  mentem  Sotaci,  Eledrum  inBritanniu_, 
prodire  ex  arboribus,  quas  Elcdridas  nuncupant . Eledris  quidem  eft  parua  infula_j, 
exfententia  Serui),  qu*  non  longe  a Calabria  diftat,  in  conlpeduTarentin*  duitatis, 
^&addithocinlocoaues  Diomedeas  habitare, fed  fidesfit  penes  Authorem.  Ortdius 
quoqs  huius  infula^,  Virgilium  citans , meminit , apud  quem  non  legitur  Eledris , fed 
Eledra filia  Atlantis,  ex  qua  lupiter  Dardanum  fufeepit. 

—•  Bieciram maximus 
Edidit  /zthereos  humeris-,  ifui  fujiinet  Orhes^ 

Deniq,  Chryfeledrum  , apud  Plinium,  vocatur  qua?dam  Eledri  fpecies  ad  aureum-j  ti.n.c  a. 
colorem  inclinans,  qu*gratiflimiafpedusefle  perhibetur.  At  Chryfelephanteledios,  * " 
auro,ebure,  6c  Eledro  ornatus  exponitur. 


C 


DENOMINATA. 


Mm  $ 


sve 


VljJsis  AIdrouandi 

SVCCINO  AFFINIA. 


M' 


lUreu 


Cdp.i, 


E 


‘ AGNAM  cum  Succino  cognationem  habere  dicuntur  ill;e 

ipirant  odorem  ; vt  Myrrhites  gemma  colore  Myrrha:  relcrta  ,odon.n,„. 
^ T JB.  guentifundens,  immdattritaodoremnardinumvibrat.Myrfinitescftcolotis 
mellei,  & odorem  habet  Myrihi.  Liparis  eft  gemma, cuiu,s  fuffitu  omnes  bcftii  tuganitt, 
ita  fortallis  appellata  ob  egregias  dotes,cu  /Kwapoe,  apud  Grrecos , rnfigniscsponai®, 
Antachates  con flagrans myrrhaceuta  odorem  refert.  Aromatites  pradicH  gemmit,. 
lore  & odore  amulatur.  Zanthenes  Eledlri  colore  referta  efl,  inftarcerikmtfdt,!; 
mira’m  odoris  fuauitatem  fundit, fortallis  ita  nucupata,quia  foflsos  valde  diuimmCjiij, 
ficct.Baptes gemma  infigni  excellere  odore  trad  itur,  forte  nominata , quoniam 
Gemrn£  tindtus  aliquo  colore  dicatur,vnde  Baptes, quali  gema  colorata.  Libanochrosthutisco. 
tdoratxSuc  ]orem  referens  exponi  poteft,&  fbrtaflis  etiam  odorem;  cu  in  gracis  litteris  b^aictlnii 
cino  fami-  defignet.Antizois  fplendcre  inflar  argenti, & odoris  efle  luauis  creditur, foifanabin,| 
quod  verbum  incompolitione  a:qualitate  lignificat,&  eft  vita,quafi  lisc gemtnivi. 
tts  Iit  xquiparada.  Cum  autem  omnes.'  huiufmcdigemm*  in  rerum  natura  effc  Iqiij# 
non  conflet;  proptereaJAnfeln.us  Boetius  in  vltimiiin  caput  libri  poftrcnii  delapifc 
eas  reiccit  , vbi  multasalias  gemmas  ab  Authoribus  nominatas,  fed ignoras  recenfiii, 

MYSTICA,  ET  MORALIA. 

' LECTRVM,  in  facro  Codice,  &pr£efertim  apud  Fzecbielcin  nominstur,q» 
do  legitur.  De  medie  cius  ijuafi  fpedes  EieStri.  Rupertus  Abbas,  per  Ek<Smm,Ct 
■ Ilum  Dominum  intelligit,  in  quo  dua’  natura-,  nimirum  aurea  Diuinitatis,&ai"i 
tea  Humanitatis  corufeant  ,Elcdirum  enim  ex  auro  , & argento  ( loquendo  dniieulki 
integratur, & pariter  Eledtrum  fuluum  (loquendo de lucco  concreto ) auri, Sargaj 
C.iy.ra/sl?  colorem  pra fe  ferre  videtur.  Similiter Eledfrum , apud  Diuum Dionyliuni , quattan 
aurum  refert, inuiolabilem  in  Angelisfplendoremdefignat,quineq;conlumi,nqiiii- 
minui,  neq;  vlla  ratione  inquinari  poteft. 

Atviridodlrina  morali  inlighes  primo  Eleiftrum , quoad  primum  fuiormni,mli^ 
deinde  sftii,  vel  frigore  durefeens  in  pellucidum  lapidem  contemplantur.  Nainfl;!» 
ius  conditionis  homines  iuftos  clfe  diuulgant  ,qui,  ad  Deum  dum  conuertuntur,pitB« 
tenelli,  & timore  molles  efle  videntur ; fed  deinceps  ardore  charitatis,  pellucidam» 
dis  munditiem  adepti,  in  dies  magis,  atq;  magisin  operibus  redtisfolidantur.  li®i  il- 
lud, quod  recitatur  apud  Ezechiclem.  Ab  afpeciu  lumhmum  eius,  & deorjitmigmsfi  <»' 
his  ems,  & pirfumyquafi  ajpcBus  ffkndofis,  & •vfo  Elecsrt . Vnde  intelligimus  Sanfeia- 
ferius,fcilicetdiIeiftionc  proximi  ardclcere,&fupcrius,ncrapc  Dei comcmplatwti 
tanquam  Eledlrum  refulgere.  Prteterea  humanacaro  mollem  Succini  ortunri,dciimtJ 
eius  etiam  duritiam,  & fplendotemaimulabitur  ; quandoquidem  in  fuo  ortu , mm*®' 
dum  in  his  mundi  vanitatibus  verfatur,  mollitie  delitiarum  non  caret,  fed  tciupir^- 
furrceiionis,diuino  durata  calore  rutilans,inftar  Eledtri, apparebit.  Aut  dicendum* 
quod, licet  homines  a primordio  fint  molles,Se  ad  quaelibet  crimina  perpetranda  f*! 
nihilominus  frigore  diuini  timoris,  vel  calote  humanarum  calamitatum  pcrcuHi,;®" 
flantia,  & perfeuerantia  durefeunt.  Nifi  velimus  aflerere  hanc  fimilitudinemiiuf  “ 
tinum,  & hominem  cadere  propter  varias  Succini  mutationes;  cum  interdum  it®W 
*Ht|Uando  durum,  & attritu  digitorum  qutdibet  leuia  ad  fe  trahat:  aflimiliter  lio»<j^ 
varius,  cum  in  facris  paginis  legatur,  quod  homO  ftultus  mutatur  vt  Luna . 
mo  rerum  mundanarum  calore  fotus,  omnia  bona  temporalia,  qua  nullius  luntva 
ad  fe  trahit,  & ampleditur. 

Amplius  Succinum  adhuc  flfolle  3 & tenax  multas  animantes  implicat, 
explicare  minime  poflunt : huius  natura-  funt  H^rerici,  qui  incautas  Lf,,) 

criminum  lentore  implicatas  facile  opprimunt . Item  Succinum  noniiili  "Lj 

' Chriftus  Dominus  charitatis  fftii  arat 


Hierarch, 


Caf.Z, 


Ecclejiad.c. 

27. 


leuia  quaiq;  corpora  ad  fe  trahit : pariter 


vJ- 


Mufcci  Metallici  Lib.Iil.  415 

^ I anos  peccantes  ad  fe  allicit.  luxta  illud  0{cx.  In  funiadh  Adamtrith.im  eos , in  vinculis  Cop.n, 
ilariMis.  Siquidem  Elecirum,  quatenus  folia,  & paleas  allicit , Symbolum  diuinitatis, 

& eloquentiis  effe  perhibetur.  Ideo  Diuus  Hieronymus  in  Mattheum  , ad  illa  vcrbiij 
Sacritextus.  Vtdit  lefm  heminem  fedcmrmhitelonio  Mattheumnomine^eir  aittlh , lcqaerc_j 
rr.e.  Inquit,  fi  facultas  inefl  Succino  alliciendi , & trahend  i ad  fc  paleas , & feftucas . 

Qiiantd  magis  Dominus  creaturarum  opifex  ad  fe  poterit  trahere , quos  vocabit  ? Tan- 
dem Succinum  nonnifimacerationc,  contufione,  vel  vftione,  odorem  , & virtutem  pro- 
dcie, Scmanifcftare poteft  ipari ratione  viri pij,&  iufti  quanto  maioribus isrumnis 
lubijeientur,  & maiori  calamitatum  cumulo  opprimentur , tanto  magis  diuinam  opem 
percipient,  & fuas  virtutes  exercere  poterunt. 

VSVS  IN  MEDICINA. 


^ EORGIVS  Agricola  Succinumtanquam  remedium  calefaciens,  ficcans,&glu- 
fi  -w  tinanspratdicat,  &propterea  id  opportunum  , in  reprimendo  fanguinc  vnde- 

* quaq;  fluente  iudicat.  Etqtiamuis  Galenus , in  libris  de  fimpliciummedica- 4- 
mentorum  facultatibus,  nullam  huius  piu’fidij 'mentionem  fcciflb  videatur  .-nihilomi-  not.  foj]'. 
nus  alibi  agens  de  fanguinis  retedione , ad  mentem  Alclepiadis , paft  illum  ex  Succino  Libq.d-j 
paratum  commendat,  vt  Hamiaptoici,  Phthifici,  & longo  tempore  tuflientes  liberetur:  comf.  med. 
quinim6,&  CEliacis,&  Dyfentcriciscoiuienire  tradidit.  Primitiis  fi  partes  luperio-  fic-  loc.c./^ 
tcsmaleaffedias  cofideremus  Succiiium  tanquam  prcftantilfimum  remedium  illis  com- 
petere videbimus.  Quandoquidem  cum  Icu iter  calefaciat, 8e  ficcct,humidas  capitis  af- 
ftiSiones  fanare  valebit.  Etenim  terebrum  nimio  humore  grauatiim  leue  reddet,  ver- 
tiginem amoiicbir,  Epilepfiam,  Apoplexiam,  Lethargum,  & Paralyfim  curabit,  non_a 
foliim  quando  inttrnisinilcebiturmedicamentis,ltd  etiam  fufiumigio  Succini  Epile- 
ptici, Vertiginofi,  & fyncope  laborantes  excitabuntur . Item  probatur  tanquam  medi- 
eamentum  praimunieiis,  ne  aliquis  praididos  affedus  incurrat.  Narrat  Matthiolus  Ger- 
Ciuanos,  in  fluxionibus  oculorum,  felici  euentu,  globulos  Succini  occipitio  anneclere . 

Sed  hoc  non  debemus  mirari , quoniam  Snccinum  coercenda?  fluxionis  virtutem  poili- 
det.  Item  hoc  miffum  cum  mdle  aurium  vitijs  occurrit,  dentium  dolores  fedat,&  collo  iluxknu 
geftatumtonfillfs,&faiiciuifoguIa?qj  vitijsrefiftit  Quiniind  thoracis  afledus  extermi- 
nare  conatur : nam  ex  vino  cum  modico  Croci,&Scha?nanthiillisauxiIiatur,&adtier- 
fiisvencna  cor  mirandum  in  modum  tutatur,  dum  ,inftar  balfami  ,fpiritus  vitalcsre- 
trcat,& puros  reddit.  Vnde  in  m.oi  biscontagicfisinfignemprairogatiuam  habere  tra- 
ditur: quapropter  eius  fumus  in  concIauibus,vagaiite  pcftilcntia, excitatur,  ciufqiodor 
ad  tertium  vfq;  diem  perduras  vapores  corruptos  abiumit  ,&  aerem  ab  omni  inquina- 
mento  liberat.  Has  autem  omnes  virtutes  Succino  albo  principaliter  competere  Au- 
thoresdiiiulganrjcum  tamen  Succinum  fuliuim , in  prjdidis  operationibus  obeundis, 
inferiorem  facultatem  non  habeat. 

Prsterea  Succinum  ftomacho,& ventri  inferiori  pra'cipuam  affert  vtilitatem  ,dum 
vitia  ventriculi  corrigit, & humores  tunicas  cinldem  imbuentes  ficcat,&  detergit, fi  pul- 
li neris  Succini  pra’cipiie  albi  cochlear  ex  vino , vcl  iurc  fumatur ; nam'  appetitum  quoq; 
excitari  tradidit  Vueeberius,  dummodo , eiuldem  Succini  oleo  , llomachi  regio  linia- 
tur.  Tritum  pariter,  & potura  alui  fluores  reprimit,  & Dyfenrericosmagnopcre  iuuaa 
re  traditur:  quamobre,  in  Officinis,  ad  hancvfum  trochifei  Carabe,  nimirii  de  Succino 
parantur. Rurfustnultu  adiumenti  affert  Hydropicis,prouocado  vrinara,  dum,pcr  illas 
vias, aqua  citrifia  inter  inteftina,&  peritoneu  deteta  educitur. Hinc, & difficultati  vrin.^’ 
nonlblum  potum, fcd  etiam  alligatu  prodelfe  creditur.Quinimo  cu  femine  Paliuri  fum- 
ptuinlitbiafi auxiliatur.  Idem  fcciflc  in  aJijsaffcdibuspartiuminferiorum, magnope- 
re iuuabit:  fiqiiidem  ex  vino  bauffum  geftationem  fotus  leniorem  reddit,&in  vteri  l'uf- 
fucatione,nuilum  remedium  iiuicniuir  pra’ftantius,quam  hoc  accenfum,&  naribus  fub- 
iedum , quia  matricem  in  priffinum  locum  reftituit.  Idem  in  piiliierem  redacium,& 
cum  vino  propinatum  fluori  vterino  non  parum  vtilitatis  cft  allaturum,  pariter  &Go- 
iiorrhe* auxiliabitur.  Deinde  varia  puluerescompofiti,&  etiam  pilula  ex  Succino  pa- 
rantur, qu®  in  pradiitisaffeflibusab  Anfcimo  Boetio  fummopere  approbantur. Tan-  Lih,  de 

dem  Gemm. 


Succini 

magifhrttu 


Z.J7.M.7. 


L.tl.Efu 

Lih.  2.0h- 
Jcr.c.ji. 


Vljfsis  Aldrouandi 

dem  collo  puerorum  fufpcnfum,  aduerfus  lymphationes  non  mcdiocntcr conducit, j,  j 

aliis  alligatum,  febribus  medetur. 

ChyniiftiE  tx  Succino^  vcl  Carabe  varia  aiedicamenta  elicjunt . Primitus  loantitj 
Baptifta  Porta,  in  Magia  naturali,  parat  Succini  magiftcriiira  hoc  modo  Succino  mi. 
nutim  tufo  Knoftagma  infpcrgit ad  illud  di/Toluendum,  folutuin  transfundit, &noum 
adiicitjidq;  toties  repetit,  donec  totum  follitum  fueiit,  deinde  aquis  omnibus  in  vnim 
vas  colatis  ,igneq;in  auras  paulatim  euanefccntibus,  in  fundo  Succini  magiftetiunij 
rcmanet,quodab  eodem  Authore , ad  delendas  cicatrices,&  ad  fugandas  vertiginjj 
commendatur.  Apud  Libauium,praitcr  magifterium  Succini  defcriptum,Ieguntutvi. 
rij  modi, quibus  ab  Eledro  extrahitur  tinflura  , quinta  effentia  , liquor,flos,&dcni(|j 
oleum,  cui  poftea  Chymicimultum fidunt, in  varijs  affeiffionibus  exterminandis.Aniel 
mus  Boetius,  huiufmodi  oleo,  nares  fepe  inungit,  ad  aeris  contagium  diffipandum.aj 
ad  arcendam  pellem.  Quinimo  huius  duas  guttas  cum  fale  Abfynthij,&aqua  Scabioft, 
vcl  TormentilJ®  tanquam  medicamentum  in  pellilentia  prxmimiens,  magnificat, Pi». 
terea  eiufdemfeptcm  giittascum  aqua  Cardui  benedicli  commendat  ,\t  vrina  proto.; 
cetur,  & peftiferum  virus  expellatur . In  Vertigine,  Apoplexia  ,&  Paralyfi,cum,i(|m 
Betonicie,  Tilite,  vel  Saluia',  Patientibus  plurimum  commoditatis  afferre  aflruit,  Dii 
gutt»  cum  aqua  PimpinelI;r,Saxifagia’,Naflurtij,  vel  Pctrofelini  nofoliimobllriiaio. 
nes  referant,  fed  etiam  calculos,  & arenulas  pellunt.  Amplius  duarguttsexaqua  Pia. 
taginis  pote,  fanguinis  fputum  reprimunt , antequam  putrefeat,  ad  melancholiam» 
aqua Rofmarini  valent, &advifus  obfcuritatem  cum  aqua  Eufragiaipropinantur.liu 
omni  deliquio  animi,  ceruix,narcs,  &pulfus  ccmporiun  hoc  oleo  inungu  ntur,&cuiiu 
aquaXanaceti  exhibitum  verminationi  occurrit . Inldlcritia  tres  gutta'  huius  olei  ciin 
aqua  Chelidonij  prabentur.  Ad  vomitum  regio  floraachi  inungitur.  Adcolicumafe- 
iSum  cum  a qua  cinnamomi,  & ad  febres  cumaqua  Gentiana  prafetibitur.  Item  tres 
gutta  cum  aqua  Menthf, faSa prius  eiufdem  circa  vmbelicum  inuuniftioiie , laudantir, 
&fuffocatiovtcri tollatur.  Denicjitresgutte  cumaquaAnififumptjprofluuiumvtcri 
coercent,  & feptem  gutta  cum  aqua  Pufegij  fpatio  odlidui , bis  hauflj  incnfes  rctenioi 
prouocant.  t 

VSVS  IN  VARIIS. 

GEORGIVS  Agricola  monimentis  mandauit  gentes  Africanas, qua cadaiictu 
fuorum  defuiiiflorum comburunt,  particula  Saccini  in  rogos  ardeiltes  proij- 
cere,  additq;  Rutenos  fumere  Succinum  cum  oleo  ex  Betula,  &liquorem com- 
ponere, quo  animalium  coria  inficiunt.  Valet  qiiinctiam  Succinum  ad  parandam  vti- 
Ilicem,  qua  Pii5lores3&  Typographi  vtuntur.Ruricol»,  in  aliquibus  Regionibus, Succi, 
num,  in  vitibus  ablinendis,  adhibent,  quia  vermes  carum  oculos  erodentes  intcrficcit 
Credunt.  Nonnulli  etiam,  decoris  gratia,  eodem  palpebras,  & capillos  inungunt.  AI- 
bemis  Magnus  puluerem  fubtiliffimum  Succini  verfuslampadem  infuflat,vtinflainim- 
tus  ignem  magnum  procreet,  & nihil  comburat. 

, Suidasin  verbo  Sua/ioi  feribit  annaloscx  Succino,  atq;  eburneos  mulieribus  condu-il 
cere : vnde  colligimus  ex  materia  Succini  annulos  etiam  fabricari  fokre.  ItemPlin® 
retulit,  quod  mulieres,  in  Syria , ex  Eledro  verticillos  fibi  comparant . Hodie  monilii 
collum  exornatia parantur,  quibus  mulieres  Tranfpadana:  non  folum  in  gratiam  deco- 
ris, fed  etiam  in  gratiam  medicina',  vtuntur , quoniam  Succinum  rdiftcre  morbis  IM- 
cium, &gutturis creditur, quibustales mulieresob  aquarum  vitium, obnoxi.r  ellcfc- 
runtur.  Caterum  legimus  etiam  apud  Martialem  hoc  monili  Eledlrico  manus  ctianu 
Virginum  exornari,  quando  canit. 

Succins  -vtrgir,ea,  ijitod nligatn  munu. 

Turea  autem,  referente  Belionio,  ad  ornatum  equorum,  mulorum , & canielo™'’^  j 
multifariam  Succinum  concinnant.  Prjterca  ex  Succino  cuiufcumq;  coloris  non  wb®  | 
annuli,  monilia,  verticilli,  fed  etiam  calices,  cochlearia,  & globuli  precaiijtornopat*  ■ 
tUT,ex  quibus  apud  Chriflicolas  corona  Eledirina  fiunt.  Sed  Bellonius  animadnem 
quod  etiam  Turea  huiufmodi  fphgrulas  ex  Succino  fibi  comparant , quoniam  fuaspet 


Mu fei  Metallici  Lib.  III.  417 

A ccs,exconfuetudine,  ad  ea,?  demurmurant . Placuit  hoc  in  loco  exhibere  tabellaiu_,, 
in  qua  Succinum  rude,&  Sph.erute  ex  eadem  materia  torno  concinnat»  confpiciumur. 

Carabe  cum  globulbprecarijs  ex  eodem. 


I 


' Infuperex  albo  Succino  olim  fiebant  taxilli,  quibus  ludebant, quemadmodum,  & 

exebure  (hodie  apud  nos  ex  cruribus  boum  fabricantur)  in  quibus  numeri  vfqrad  fe- 
narium fignabantur.  Huiufmodi  taxillos  in  hac  tabella repr»fentamus,vbiconfpi' 
ciuntur  etiam  fphsrul»  ex  Succino  nobis  dono  dat»,  qu»duo  cotyledones,rotunda 
bafi,fimul  copulati  efle  videntur : quinimo  fimul  iunAi  corpus  fphsricu  conftituunt  ac 
feparati  cotyledones  funt  hemifphfrici : habent  cum  bafinouem  foramina,  quatuor  in 
primo, & quatuor  in  fecundo  ordine, & nonum  in  bafi  confpicitur;  totidemq;  funt  iti_* 
alia  parte : quare  ad  numerum  decimum  oftauum  afeendunt.  Item  exhibemus  figuram 
C cordis  fculpcam  in  Succino  luteo  ad  aureum  colorem  tendente, lucido,cum  quibufdam 
maculis,  & lineamentis  coloris  fufei , necnon  foramine  per  medium  dudo , vt  de  collo 
fufpendij  vel  coronisprecarijs  facilius  inferi  poflet. 

Sphaerula  ex  Succino 
cunuaxillis. 


Succinum  figuras 
cordis. 


4i8  Viyisis  Aldrouandi 

Fuerunt  nonnulli,qui  tantam  molem  Succini  ouandoqjinuentamfuiffeputantjyKj. 
iliaftatua  cslaripoffcnt.  Cum  tradiderit  Paufanias,  in  Eliacis.ftatuam  AuguUi;, 
tiediro  fuille  fabricatam  . Prsterquamquodin  templo louis, cuius  ianua  feradta,). 
tiim  lingulis  annis referabatur,  tres  ftauia;,  nimirum  louis,  MincruE  ,&IunonisexElt! 
<aro  faaaeconfpiciebantur.  Id  colligitur  cx  Adis  SamSi  luliani  Martyris,  vbi  hacvtt! 
baler^untur . Aliadic  conuocans  M^rttanus  ad  [e  ptccrdot£S  templi , dixit  ad  cos : 

Tandittn  louis  tewpluni^fiuod pro  conjuetudixe  fciticl in  anno  fhlct patefierij  vbi  babtntiirucmroi- 
da  Numina,  id  di  1 ouis, Miner ua,  & lunoms,  ex  EieBropuro  eonfeSa  imagtnes.  Verlim,vt  vttl 
tatem  fateamur,  per  EleiSrum,  hocin  loco,  credimus  metallum  potius,  quam  Succim 
efle  intclligendum;  cum  huius  tanta  moles  non  inueniatur,vt  inde  fcalpdlomagnjlli. 
tu£  elici  poflint. 

DE  GAGATE. 

Gap.  XIX.  ' 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


ANTAM  cum  Succino  Gagates habctaffinitatem,&conueniemiani,yi 
nounullinon  immerito  Gagate Succinum  nigrum  indigitaueiint.  Hi. 
ius  autem  etymologiam  intelligere  polTumusex  Gakno , qui  loiptii 
mandauit,  alium  ede  lapidem  coloreatro  refcrtum,quiignijdinotti 
perfimilem  bitumini  odorem  fpargit ; quem  poftea  Diclcorides 
multi  in  Lycia  inueniri  tradiderunt,  ad  fluuium  nomine  Gagatem, pii 
£.36.0.2^.  huic  lapidi  nomenclaturam  indidit.  Plinius  qucqjhunc  lapidem  inueniffe  noiwi 
fluuio  prodidit  ,&  Gagatis  amnis  Lycis  meminit.  Alij,  Nicandrum  citantes,  Enp 
gin,  & Gangitin  appellarunt,  aut  a Gange  Lycia"  ciuitate,  aut  a Gagate  fluuio  lapidal 
hunc,feu  potius  concretum  durum  nominantes fuccum,  Agricola  Gagatem  piitiiii 
edeobfidianum  lapidem,  ali;  Samothraciam  gemmam,  quar  t bfolam polituram, aG». 
gatediferepat.  Sunt,  qui  inter  Gagatem,  & 7 hracium  lapidem  nullum  diferimento- 
gnofeunt.  Apud  Syluaticum,Lithodarmon,  quafi  lapis Dsmonis nuncupatur, vclpiii 
Lithoda-  dt  nigerrimus,  vel  quia  eius  fuflfumigio,  D^mones  fugari  perhibeantur.  ApudGtiW 
jnon  quid  dicitur  & apud  Vulgum,cum  prardet  erones  Succinioperationes,Arabraii- 

Jd.  gra  nominatur . Etenim  aidelcit,indar  Succini,  paleas  trahit,ex  hoc  etiam  gloW 

precari)  pulcherrimi  parantur . Dicitur  prsterea  Gangetis  apud  Solinum,  & Gangi» 
apud  Strabonem,  dltites  perperam  apud  Plinium,  cui  & Samothracia  gemmaapptl" 
latur,Ambra  vulgo  apud  Cardanum,Obddianus  lapis  apud  Agricolam,&deiiiqilipi* 
thracius  apud  Nicandrumjeum  ei  attribuant  omnes  jllas  dotes, quas  ali;  AuthoresA®' 
brE  nigrE,feu  Gagati  adignarunt. 

NATVRA.  ET  AFFECTIONES.  ' 


QVAM VIS  durities  natiui  Gagatis  dt lapidea,nihilominus  ad  fuccos concreto! 
reducendus cd;  quoniam  condat  ex  Bitumine,  quod  paulatim  duritia laf® 
adipifeitur.  Quapropter  non  ed  mirandum,fi  Agricola  Gagatem  inter  lap» 
recenfens , iuccum  appellauerit:  quandoquidem  hic  exudus  bitumen  redo- 
let : quemadmodum  Diofeorides , Galenus,  Matthiolus , & ali;  Authores  non  prol'»' 
ri;  tradiderunt.  NamquEbituminofam  naturam  participant, fadlaleui attritione,  i- 
tuminofum  odorem  referunt,  vt  Gagates  , qui  celeriter  accenditur,  &odorem  bitii®^ 
nis  vibrat;  deinde  leuis  cd,  & fecundum  Plinium , ab  aliquo  ligno  denfo  non  nw  ™ 


difcrepat.Itein  Gagates  nigerrimus,  planus,  leuis, depolitus,  tede  Agricola, inner  P 
culi  imagines  reddit,  &leuia  quteq;  ei  applicata,  indar  Succini,  detinet.  Diocw* 
addit,  quod  atdefcens,olcoaffufo,  faciliiis  quam  aqua  extinguitur.Siquideni  oleiww 


velli- 


Mufcei  Metallici  Lib.  lil. 

A velutifxplicatiirti  fuit  dc  bitumine, propter  pinguedinem, ei  permifcetiir,  vt  isnitnm 
corpus mdbcec; aqua  enimeum  mifceri  no  poffit  pinguedini,  ignito  corpori  cedic,n;(i 
omnmd  cotum  corpus  illud  ignitum  tegat, atq;  obruat.  Quamobrem  lapis  Thracius  Ni- 
candri cum  Gagate  conuenire  videtur,  dum  Nicander  de  illo  canit  hunc  in  modum. 

St  Upis  vratttr  c.mdri:-'n  thraaus  igne,  & 

FoH  mitdeJiM  atju  ,fl  gr.thit  totus,  t idem 
Mox  oleofififenutisnfhnguitnr,  effert 
Threcius  hunc  ad  nos  pador  de  fi  tmwc,  nomen 
Ctu  Pontus. 

Hinc  colligere  debemus  a ffciftiones Gagatis  efle  admodum fimiles  proprietatibus 
Succini,  Bitumini;,  &Piflfafphalti, tum  quia  Gagatem  diligenter  examinantibus,  iuc- 
ciiium  cxuftum,nigi  um,&  induratum  efle  videtur,  tum  quia  politum  rehilget, quamuis 
eiusodor  magis  ad  Sulphureum  tendat,  deindealiquantilpercalefiCbus,  paleas,  &le- 
uia  quaq;  more  Succini,  trahit.  Pillalphalto  non  eft  diflimiiisjfcd  multo  durior, & odo- 
B ratior.  Dilcrepat  quidem  a carbone  toflili , quia  Gagates  eft  loiidior, &denfior,  pro- 
pter exhalationem , quaTenfim  humorem  oJeolumafl‘auit,& excoxit.  Idedq; materia 
Gagatis  valde  affimiilaturfacibus,qua:  in  organo  chymico,poft  deftillationem  Succini 
rtmatient : etenim  ha",  omni  oleo  lubJimato,  (i  aflentur,  iaftar  picis,  radiant,  & tandem 
' refngerat.E  in  Gagatem  permutari  pofle  videntur. 

DIFFERENT  liE. 

Ad  Iapides  bituminofos,  feu  potius  ad  fiiccos  concretos,  inftar  Iapidis  concre- 
fcentes  reducendum  efsc  Gagatem,  omnes  Authores  vno  orc  confirmat : dum- 
modo, per  lapides  bituminofos, non  intelJigamus  illos, per  quos  Naphtha  fine 
Petroleum  tranfic : etenim  hi  veri  funt  lapides,  & nullam  naturam  fucci  concreti  pofli- 
dent.  Huius  conditionis  fuit  quoddam  laxi  fruftum  leucocaftanei  coloris  nobis  often- 
Cfura  ,qucd  fragmentum  Icpulchri  referebar,  & miruir- bitummisodorem  fpirabat,& 
. fortaffis,ob  banccaufam,  ad  vlum  tumuli  fuittrafturo,  cum  vi  bituminis  cadaueracoii- 
fernentur.  Lapis  autem  bituminofus,  IcuGagaieSl  de  quo  in  pralentia  fit  fermo,non 
eft  verus  Iapis,  fc d fuccus  concretus  bituininolus  duritiem  lapideam  adeptus.  Hic  au- 
tem duplex  conftituitur, nimirum  nariiius,&  tadiicius.  Hunc  dcftillando,  Naphtha  n_j 
parant,  nam  faces  in  fundo  v..  fisi  emanentes,  aqua  falfa  coquunt,  qua;  vbi  iuftuin  fii- 
giditatis  gradum  attigerint,  in  Gagatem  conuertuntur.  Sed  nosinprafentia  de  Gaga- 
te natiuo  tantum  dilLrentes,  poftumus duplicem  allignare , fcilictt  nigrum,  & rufum. 
Deinde  aliquando  inuenitur  Icilfilis, aliquando  bene  compadl‘is,inteidum  alter  altero 
eft  durior,quandoq,  accenlus,  thuris  odorem  refert.  Idcirco  aperte  aficrenduro  erit, 
Naturam  in  Gagate  vehici,  & m Succino , colore,  & conliftentia  Edere. 

Ad  genus  Gagatum  nonnulli  reducunt  quandaro  materiam  nigram , qua;  Germanis 
Stein  col,Grp cis  Lithathrax,&  Latinis  Cai  bo  lapideus  nominatur,eritq;fortaffis  Nym- 
phaus  lapis , de  quo  flammas  erumpere  M lioius  recitaiiit . Rurfus  non  diferepabit  a 
D bitumine  nigro  in  Bohemia  reperto  , & in  terra  confumpto  ,quod  vllo  modo  poliri  ne- 
quit (Carbonem  folfilem  nuncupant)  nam  fi  poJitui am admitteret,  procuidubidGaga- 
tes nominaretur.  Hic  Carbo,  vt  cateia  bitumina,  in  tcria  finu,  exfticco  pingui  cum_.s 
Sulphure  mixto  oritur, fed  illic  c6cIuius,violenti.i  ignis  ita  aduritur,vt,dsperditaomni 
fere  pingui  aerea,  & igneafubftantia,  quam  contraxerat  in  natalibus,  degeneret  in  bi- 
tumen ignobile,  quod  non  immerito  Carbonis  nomen  adeptum , Gagates  imperfectus 
appellatur;  cumex eodem  bituminolo  lucco  c6ftet,ex quo  Oagates  integratur,/ed,  prir 
nimia combuftione,  duritiam  Gagati  fimilem  acquirere  no  potuit:  propteica  imperfe- 
ftus  Gagates,  & Bitumen  etiam  Boliemicum  luincupatur:  quandoquidem  in  fodinis 
Bohemia;  bituminofistreques  inuenitur.  Horum  carbonum  fcllilium  duplex  differentia 
affignatur.  Alij  funt  ita  kues,  vt  aqua;  aliquando  liipernatcnt,  hos  Theophraftus  ; 
dicit.  AIijfuntgraiics,&  in  agro  Leodienfi  effodiuntur,  qui  dicuntur  A. 0»  tfn  .Aliter 
Grpei  at vocant.  Hos  carbones  in  Scythia  Galenus  ie  vidifte  tcftatur  non  procul 
aMare  mortuo,  vbi  bitumen  colligitur,qui  erant  nigri, cruftofi,&  in  igne  proiedii,flam- 

mani 


Dotes  Ga- 
gatis. 


Collof.12. 


BitumeBo- 

hemiettm. 


^20  VI  yfsis  A Idrouandi 

mam  concipientes,  odorem  bituminis  fpirabant.  ^ 

Exhibemus  ergo  icone  Gagatis  nigerrimi,  & delilhmi  primoloco  in  tabella  deline^  ‘ 
tLErat  enim  lucidus  admodum,&  eiusfuperficies,inftarbotrytis  Cadraif, verrucis ctai 
perornata . Interna  autem  pars  inter  vtramqjfuperficiem  non  tam  intenfanigritij^ 
erat  affc>ft;i_j. 

Secundo  loco  pingitur  Gagates  plan»  figura?,  refertus  lineis  quibufdamab  vitiqiit 
parte  per  longitudinem  dudlis,  niger,  & lucidus,  Thracium  lapidem  vere  amulans. 
Tertio  loco  habetur  icon  Carbonis  folfilis,  in  quo,  calu,  concreti  lunt  cum  eo  to|>i| 
valde  exigui , figura , & longitudine  fette  equinx,  in  quorum  cauitate  fortallisaninuL 
culum  delicuit . 

Gagatis,  & Carbonis  fofsilis  vari^  diflFerentia:. 


T 


Viyfsis  Alcirouandi 


Vryites  Pli 
nij 


Lih.  37. 
cajr.  IC3. 


Lih.g.  c/tf, 
de  Gagate. 
Lih.^.  nat. 
fifstl. 


Lih.  5. 
Deojc. 


422  ^ 

Prarterea  aliquando  inuenitur  in  montibus  flammas  euomentibus  lignum, quoij,(_j 
cCfum  odorem  habet  bituminis:quapropter  afferendum  erit,  elTe  lignum  dc  geneteGi. 
oatisicumin  huiufmodi  mentibus  conflagrantibus  femper  aliqua;  ipeeiesbituminisl,. 
dbulcntur.  Plinius  quoqi  memorat  lignum  lapideum,  nempe  diyiteni,non  ex  lignojn 
lapideam  naturam  mutato, fed  lignum  ita  a natura  procreatum^uminftarligiijarj^ 
&nonnihilodorisbituminofifundat.  Hoc  Gagati  cognatum  effe  afferemus,  Etcni»,^ 

repetitur  etiam  Dryites  truncis  arborum  fimilis,  ligni  in  ftar , ardens,  ied  nullum  bitii. 
minisodorem  fpargens . Anno  fexcentefimo  poft  milleiimum  commimicatumfuititii, 
ftiim  ligni doaiffimo  Vlyffi  Aidrouando,  quod  colorem  habebat  ferrugineum, iMty. 

Jis  niencannbus,&  ad  genera  Gagatum  erat  referendum,  quia  medi?  cffctnaiuriii, 
ter  lignum,&  lapide, &quia  flagrans  odorem  bituminis  fpirabat, vocatum fuitlignim, 
inftar  Gagatis,  &vk!flim  Gagates  inftar  ligni,  vt  in  Jupei  ion  figura  apparet. 

Itaq;  qui  inter  d-flferentias  Gagatis  T hracium  Ia  pidem  recenf  ent , non  errant,» 
illis  gaudeat  conditionibus,  quibus  Gagates.  Immo , & Iapis  fpinus  huc  referridtbti, 
quoniam  Agricola  hunc  ad  Thracium  lapidem  comparat , fed  illum  fimpliccm,ha* 
mixtum  iudicat,quia  aliquem  alium  fuccuni,  pratter  Bitumen,  copulatum  h.ibeat.Prt 

terea  Obfidianura  lapidem  ab  Obfidio  in  Aethiopi,!  inuentum,&  bituininofum,&eB. 

demeffe  cum  Gagate  Agricola  opinatur.  Qninimd  Samothracia  gemina  a diffcreiiij! 
Gas’atum  non  eft  excludenda, quam  Plinius  ab  infula  eiufdem  nominis  cogtiorainjM 
voluit.  Hanc  Agricola  effe  bitumen  durum,  & ratione  politura;, a Gagate  polito hiiii. 
quaquam  diferepare  afferuit.  Praterquamquod  Plinius  ei  attribuit  illas  dotes, qmil 
omnibus  Authoribus  in  Gagate  obferuantur.  Tandem  ab  hoc  genere  Gagatum  Cail« 
foflilis  non  c ft  arcendus,  propterea  quod , illorum  inffar, comburatur , & bitimiinoln 
odorent  ^P2.rg^t.  « 

L O C V S.  . 

L I N I V S mollimentis  mandauit  Gagatem  habere  ncmen  loci  natalis, niiiihl 
Gagis  Lyci.-E  fluminis:  vnde  Diofeorides  aliquando  fcripfit,  locum natalcmGi. 
gat'is  effe  in  Lyci.i.  Galenus  autem  hanc  doarinam  reddere  dubiam  vito, 

dum  in  lib  is  defiinplicium  medicamentorum  facultatibus,recitat,feverfantemi[iillis 

regionibus,  huiufmodi  flumen  non  vidilfc,  dum  parua  naiiicula  totius  Lyciir  liiotaiii' 
uigaueritjVt  omnia  diligenter  confpicaretur.  Sed  Agricola  tutans  partes  Diofeoridis 
fcripfit  facile  potiiiffe  fieri,vt  a Galeno  prirtereuntc  huiufmodi  fluuius  no  fueritobltt 
natus,  Strabo  natale  folum  Gagati  in  Mdbpotamia  aflignat.Solinus  in  Britanniiffi 
affeuerat.  Alij  Authoresferibunt  Gagatem  primum  in  Sicilia  fuiffe  inuentum.  Mii- 
thioliis  obferuatFlandriam,&  Cimbriam  Gagate  fcatere,additqifodi  etiam  apiidto 
losin  Agro  Brixiano;  item  in  Comitatu  Tiroicnfi  Germania;  non  procul  .ab  Oenipo«iti 
vulgo  Ifpruchj  in  aJueo  cuiufdam  Torrentis,  In  agro  quinetiam  Vrbinate,  qiifclaio 
Gagatis  Ipecies  lucida  inter  faxa  obferuatur.  Ouidius  etiam  Montalbanus  Philofcph- 
ca;,&  Medica? fapientiirDodor, in  Archigymnafio  Bonon.  Syderalisfcientiaprol*, 
& rerum  naturalium  diligcntiflimus  inuefligatonnulta  frufta  Gagatis,  necnon  buctji 
in  varijs  Jocis  Agri  Bononienfis  inuenta,  officij  caufa,  nobis  compluries  impertmtl.^ 
Cum  autem  fint  pluresGagatum  differentia;:  nimirum  quadam  ligni, 
carbonum  effigie.  Vidit  Galenus  non  procul  a mare  mortuo  lapides  nigros,»» 
ftofos,qui  in  ignem  proiefli  fumum  bituminis  odoratum  f undebant.  In  OlandaBcj! 
Peninfula, luto  nigro  in  lapides  durefcentead  parandos,  & foucndos  ignes  vtun» 
HetSorBoedusde  Scotia  jinquit,  ibi  lapidem  nigrum  effodi  copiofuin  igm  ouM 
valde  accommodatum  tanti  caloris,  vt  Fabri  tcrrarij,ad  molliendum  teriuiti,i^ 
vtantur.  In  aliquibus  locis  Prouincia;  Catai , ex  Cofmographia  vniuerfali,o  1 
piam  lignorum,  csdunt  e montibus  lapides  nigros,  qui, inftar  carbonum, 
grant,&  diu  ignem  conferuant.  Item  prope  oppidum  Sandli  loannis  vallis  ™‘'‘> 
Agro  Florentino , carbones  eruuntur,  qui  accenfi  neque  imbribus,  neque am|>  P 
pinquo  intromiffo,  extingui  poffunt,cum  magis  exardefeant,  & 
tollant.  Huiufmodi  carbonibus  in  aliquibus  Germania  locis  inuentis,  au 
metalla  jVtuntur.  Infuper  varia  carbonum  foffilium  genera  varijs  inioeis  e 
tur  : nam  prope  Drefdam  Mifni»,  Carbo  bituminofus  mollis  ,&  "‘‘'"My 


Mufd  Metallici  Lib.III. 


423 


^ Aliud  genus  durum  no  procul  a Drefda  reperitur,necnon  aliud  Pyriti  aluminofo  copu- 
latum. Ibidem  etiam  carbones  bituminofi, quali  gkbar  Pidalphalthi  inueniuntur.Bohe  f“J 

mia  producit  aliud  genus  nigrum,  & fub  terra  .-i  calore  eft  conrumptum,quod  poliri  ncl  Pr''“' 
quaquam  poteft.  Tandem  maxima  horum  carbonum  copia  in  Agro  ,&  Ciuitate  Leo 

dienfi,foditur,cuiusbafistotantrisexcauataeft,referenteAnfe]moBoetio,vtma<?num  "/"W 
impendat  periculum, ncaliquandoa  terr«hiatibusabfoibeatur;aIteram  enim  Uk.  2.  de 

ciuitatis  hiiiufmodi  cauernas  pro  fundamento  habere  tradit:  immd  & fub  ipfo  flumine 

auipliffimoita  excauarunt,  vt  infiniti  foiroresextin<ai,&fubmerfi  fuerint.  Namq  hu  '^^7- 

iulmodi  foifores  catenis  ferreis  inharentes , ob  rem  vilillimam , in  abyflura  a luperiori 
orificio,  duobus  palsuum  millibus,  diftantem  demittuntur. 

moralia. 

I VI  vitK,&  morum  elegantiam  curant,  meditaiites  Gagatem  aqua  accendi,  & 

I M & ex  altera  parte  confiderantes  virtutem  in  aduerfis  feruere,& 

in  profperis,  fcilicet  aflfufo  voluptatum  oleo  paul  uim  lang  jefcere  , & deniq; 
obrui,  tandem  hunc  Gagatem  in  aqua  feruefccntem,&  in  oleo  morientem  ly mbolum 
virtutis  efse  llatuerunt,  qu*  in  «rumnis  florere,  in  profperitatibus  languere, in  calami- 
tatibus feruere,  & in  voluptatibus  frigere  perhibetur. 

PrMcrea  cum  Gagates  aduerfusnocTurnaPhatafmatum,feu  D»monum  fpeiira  va- 
lete dicatur, & in  puluerem  reda^Tus  fubfiiltantes,  roboret  dentes,  poterit  iure  optimo, 
in doflrina morali, tanquam  fy mbolum  facra?  feripturs  prsdicari.  Etenim  hictan- 
quain  proflanti Ifimum  amuletum  diabolicis  vexationibus  , & Harreticorum  fophifma- 
tibus  reluiflatur.  Pneterquamquod  dentes,  nimirum  homines  in  fide  vacillantes  robo- 
rat, & confirmat. 

e VSVS  IN  MEDICINA. 

MVLTVM  adiumenti  Gagates  rebus  medicis  afferre  perhibetur, quia  non  fo- 

lum  extrinfccus,  verumetia  intrinlecus  adhibetur.Imprimis  geftatus  contra 
Ephialtem,%aduerlusno(5turna  terriculamenta  confert.  Galenus  ad  ge- 
nuum tumores  flatuofos,  diuturnos , 5e  sgrecurab  iles  , Gagate  vtebatur:  deinde  eum- 
dem  Gagatem  emplaftro  barbaro  peimilcebat,vt  maiorem  exficcandi  facultatem  pof. 
fideret.  Plinius  Gagatem  ccr*  addebat,  vtftrumis  mederetur.  Prsterquamqudd  imj  Lih 
frigida  Podagra,& in  omnibus  affediibus  frigidis,tanquain  prsfidium excellens com-  cap.  10.  ’ 

mendatur.  Gagatesfuo  nidore  ftrangulatui  mati  icis, &comitialibusopitulatur,dein- 

de  fugat  Serpentes,  & omnes  alias  virtutes  cum  Bitumine  communes  participat. 

Rurfum  puluis  Gagatu  in  vino  dccodius  odontalgim  occurrit.  Matthiolus  vero  Ga- 
gatem accefum  vino  extinguit,&  huiufmodi  vinum  Cardiacis  potadum  exhibet , vtfu- 
dorcohibeatur,&pulfus arteriarum  excitetur.  Item  huiulmodi  puluis, ad podusdrach- 
D mirexvinohauftus,  feptem dierum  fpatio,colicamaflfe(ftionemintegrefanat.  Infuper 
idem  puluis  in  aliquo  liquore  potatus  partum  valde  iuua  t,  atq;  accclerat.Eft  etia  diu-' 

letica;  facultatis, quocirca  Hydropicis  magno  fututus  eft  emolumento, dum  humorem 

per  vrinam  pellere  poflir.  Immo  virtute  roboradi  hepatis,  & ventriculi  pollet,  dum  fu- 
petfluos  humores  digerit,  & per  halitum  confumit. 

Amplius  ex  Gagate,  quemadmodum  ex  Succino,  violentia  ignis, oleum  prsftantif-  Oleum 
fimum  extrahitur,  cum  horum  omnium  bituminola  fit  fubftancia : quinimd  in  viribus 
Petroko  valde  aflimilatur.  Mefue  autem  hoc  piaifidium  in  Epilepticis,  Paralyticis, 

Tetanicis, & Vteri  fuffoMtionibus  approbat.Tandem,  multorum  teftimonio,  quidani 
Authores  tradunt,  non  Iblumfuffltu  Gagatis,  fed  etiam  eius  hauftu  virginitatem  prodi: 
namfi  puluerem  bibat  Virgo  non  mingere  fertur,  at  fi  corrupta  fuerit,  vrinam  retinere 
non  poterit.  Hinc  Marbodeus  Gallus  aliquibus  carminibus  non  modo  pr*di<SasGa- 
gatis  virtutes,  fed  eius  quoqjlocum  natalem,  & proprietates  exarare  fic  conatus  eft. 


Gazate» 


Nn  s 


iienilU  ex 
gagate. 

lib,  36. 


424  Vlyfsis  Aidrouandi 

Nafeitttr  in  Lycia  Lafis,  ^ prope  gemma  G agates. 

Sed  genus  eximium  fcectinda  Britannia  mittit^  ‘ 

Lucidus^  niger  edi  leutSj  ^Icuifsimus  idem 
Vicinas paleas  trahit  attritu  califacniSy 
•Ardet  aqua  lotus,  reUinguiturvnchis  oliuo* 

BrodcflgtUatus  tumidis  mtercutc  lympha, 

£t  dilutus  aqua,  dentcsjirmat  labcficios^ 
fer Jkfftmigium  mulieri  menjirua  reddit 
Accenfus proditfumi  nidore  caducos^ 
effugat  immites  fimili  ratione  Chelydr os 
Euerfis  ventres  iuuat,  ^ pracordiatenfa 
Inde  Damomhus  contrarius  ejfe  putatur 
Vincit prAiigias^  & carmina  dtra  refoluit 
Et filet,  vt perhibent,  deprahendere  virginitatem 

fragnans  potet  aquam  trtduo,  qua  merfus  habetur,  . 

verjabatur, partum  cito  Ubere  fundita 

VSVS  IN  VARIIS. 

Gagatem  oHm  in  vfumfiiftiliuni  venilTe  Plinius, & Solinus  teftificanturiqmi. 
doquidem  fi<ailia  co  inferipta  non  delebantur.  Deinde  virtutem  Gagatis,! 
detegendis  Epilepticis, Antiquitati  manifeftamfuilfc  monet  Apuleius;% 
dem  emptores  feruorum,vt  illos  haberent  fanos,Iuffitu  Gagatis  explorabant, nimfeiii 
venales  in  foro  expoliti  paroxifmu  cpilepfif  incurrerent,antequam  de  illis mercataif, 
Pliniusetiam  author  eft.  Magos  antiquitiis  vfos  ede  Gagate,  in  eajquamvocamte 
nomantia,  & aduri  negabant,  fi  euenturum  edet,  quod  aliquis  optabat.  InfuptrGiji- 

tcsveluti,& Succinum  ad  luxum  quoq;  pertinere  videtur,  dum  colla faminanraiaoi. 

nans,  fua  nigredine,  albiora  reprafentat.Fiunt  enim  ex  hoc  monilia,  qua  vices ciW( 
aurea  geriint,dum  de  collo  faminarum  fufpenduntur.Pariter  ex  hocglobuli,adnitiK- 
J-andas  preces,  formantur , nccnon  vari?  imagines , quas  Pere^ini  ex  Hifpaniaailad 
deferunt.  At  fi  verum  eft,  quod  fcripfit  Agricola,  fcilicetObfidianumlapidesnaGaji 
te  polito  nodifcreparejdicemuscum  Plinio  multas  ex  Oblidiano  lapide  genunaStlaiiii# 
folidas  imagines  D.  Augufti  vidit : & dicauit  ipfe  pro  miraculo,  in  templo  CoitMtdia 
Obfidianosquatuor  Elephantos.  Remifit Tiberius  Cf far ceremonijsHcliopolitaita 
Obfidianam  imaginem  Menelai  repertam  in  bareditate  illius, qui  Aegypto  prifufflt 
Caterfim  carbonem  fbflilcm,  qui  Gagatis  fpecies  elfe  perhibetur,  vt  MatthiolasU' 
citat.  Incola  Flandria,&  Cimbri  j,ob  inopiam  lignorum,  igni  alendo  fuppedim 
Hoc  enim  adufto  fncco  bituminofo  montes , & fylug  illarum  regionum  prpgnanttsoN 
feruantur.Dcinde  Fabri  ferrarij  multis  in  locis  Germanif,&  Brabantiahunc,loco(e- 
bonum,  adhibent,  fed  qui  nobiliora  opera  fabrefaciunt,  illo  non  vtuntur,cumlna|)i«' 
guedine  feri  u fragile  efficiat,  & inficiat . Leodienfes,ad  coquenda  cibaria, &adp 
kndas  Hyemis  iniurias*,  hoc  carbonis  genere  vtuntur , fed  aerem  ita  inficit, 
non affuetus,  huic  igni  interfuerit,  fpuiffimos capitis  dolores  incurrat.  Tandeunit 
carbo  foffilis  cum  oleo  tritus, & permixtus,  ad  interimendos  vitium  vermes, ap““  '' 
Zaldum  extoIlitur.Etenim  Agricola  hoc  tanquam  vnguento,  feu  tanquam  terta 
lite  oculos  vitium  linire  docet,  ne  ab  InfetSis  erodantur. 


DE 


Mufei  Metallici  Lib.  III,  a2j 

DE  CAPHVRA. 

Cap.  XX. 

jEQVIVOCA,  synonima,  etymvm. 


i XPLI  C AT  A inprscedentibuscapitibus  fuccorum  bituminoformn 
hiftoria,  nunc,pr*ter  rationetn,  non  elTe  aibitramur^fiprtediitis  capue 
de  Caphura  addiderimus  iCjuoniam  fuccum  potius  concretum j quam 
» §‘'"’™bvellacrymam(vt  nonnulli  fentiuntl)eIIeopinamur,deqaoin 

agendum  ellcdecreuimusrdummodo  omnis  huius  vocis  aqui- 
j ^ uocatiodemcdiotollaturcumvariasfortiaturfignificationes.  Primd 

apud  Nicolaum,  in  deferiptione  vnguenti  Martiati,  Camphura  eft  herba  (quamus  alij 
Caraphuratam  legant)  quiunil aliud  eft, quam  Abrotanum  mas, Barbari  Ambroliam 
fylucftrcm  vocant.,  Diofeoridi  quoq;  Camphorata  dicitur  herba  Achillea,  ficuti  quie 
Ageratoii  appellatur.  Alioquin  Caphura,  ad  mente  Aetij,&  Atauarij,  eft  arbor  Indica  ■ 

tants  uiagnitudinis,vt  fub  illius  vmbra  hominum  centuria  a radijs  Polaribus  tuta  quie. 
fcerepoflit,  deinde  in  montibus  Mari  proximis  crefeere  ,&  gummieiuidem  nominis 
exfudare  perhibet.Demum  Caphura,  Caphert,  vel  Caphara, apud  lofephum,  fuitolim 
oppidum  ludes  Hieroiolymis proximum. 

Quoad  nomenclaturam , tradit  Agricola  , Caphuram  videri  vocem  indicam  fa^am  Cam^hur» 
'Mauris  familiarem,  ad  lignificandum  fuccum  concretum,  de  quo  in  prpfentiafermo  oppidum. 
habetur.  Omnes  Arabes  Capur,  feu  Qafur  nominant,cum  apud  ipfoshs  dusliters  P. 

&F.  maximam  affinitatem  interfe  habeant  Habreis  vocatur  Caphur,  nam  apud  ipfos 
Chopharbitumen  denotat, a verbo  Caphari  quo  bitumina  delignantur,cum  Bituminis 
C potius,  quam  alterius  rei  naturam  Camphora  noftra  participet.  Grpeis  rccentioribus, 
vt  Afiuario,Pfel!o,  Sethio,non  autem  Aetio,  Caphura  dicitur.  loannes  Manardusau- 
thoreftjSimeonemSethi  Caphuram  appellare  Ampar, fed  valde  errat, cum Simeon  ■ - r 
Scthiduo  capitadiuerfanempede  Caphura, &dcAmpar  habear.  PandciSarius,qui 
fepe  nominibus  barbaris  vtitur,  Alcanfur,  Anagit,&  Alfeir  nominat.  Seplaliarijin  Of- 
ficinis Camphuram  dicunt.  Itali  Canfbra , Galli  Camphre , Hifpani  Kafor , Kamfora, 

& Alcamphor,  Germani  Canphar. 

GENERATIO,  ET  NATVRA. 


INTER  Antiquos,  &noftri  sui  Authores,  de  ortu  Caphurs,  maxima  vertitur  di- 
fceptatio.  Quandoquidem  maior  pars  Veterum,  ScNeutericorum  Camphoram_j 
gmnmi  arborura  efle opinantur,  inter  quosrecenfetur  Serapio , qui  lacrymam,li- 
Due gumini effealTeruit . Auicennas  quoque  eiufdem  fuit  fententis  cum  Serapione, qui 
arboris cuiufdam  gummi  (ex  aliorum  tamen  fententia)  efle  cxiftimauit,  & arborem , in 
^ua  gignitur , magnam  vmbram  reddere  pronunciauit,  fub  qua  Alnemur, feu  Alnemer  AlnemeUi 
velut  alij  dicunt.  Leopardi  habitare  folent,vel  vt  Simeon  Sethi,  prodit  in  libro  de  Ci- 
bariorum facultatibus,  arbor  hsc  tants  eft  amplitudinis,  vt  centuriam  hominfi  adum- 
brate polTit . Matthiolns,  inter  neutericos  authores , fententis  Veterum  adftipulari  vi- 
tietur; namqigummi  arborum  eflfe  credens, Fuchfium  reprshendit,  cum  potius  ipfere. 
prshcndendus  elfe  videatur.  lulius  etiam  Scaliger  in  Cardanum,  la  crymam  arboris  ef. 

& ab  arboribus  gummofis  fluentem  ad  litora  deferri  voluit.  Nuperi  quoq;  Indiana- 
rumnauigationum  Authores,  vt  Odoardus  Barbofa,  Nicolaus  de  Comitibus,&  Anto- 
nius  Pigafetta,Camp  horam  arboris  gummofilacryrnam  elfe  fcripfcrunt.Ludouicus  ta  • 
men  Romanus  afletitincolas  Burnei  infule  affirmare  ibi  nafei  Camphoram,quam  gum- 
ffli  arborum  elfe  dicunt ; cum  tarnen  ipfe  id  affirmare  non  audeat , nam  proprijs  oculis 
idobferuare  hon  potuit , Horum  Authorurn , de  ortu  Camphora: , recitata:  opiniones 

N n 3 nobis 


l,^^.de  KHt, 
fefsiL 


Zih.  j,  de 
Jubtil, 


Ardefciti» 

aqua. 


Lih.  i.eaf, 

*4- 


Bonitas,  & 

fradantia 

Camphora. 


425  Vlyfsis  Alcirouandi 

nobis  non  fatis  firm*,  & conflantes  vitientui' : qiiandoquicietn , fi  cxafle,  quis  ab  illij 
fcriptafunt,  examinentur,  comperiemiis  ipfos  etiam  Arabes  hac  in  re  vacillare patuj^ 
per.  Nam  quamuis  Serapio  Camphoram giimmi  arboris  efle  tradat;  paulo poft  oiut 
aflertoriim  immemor,  harc  verba  protuJit:  vbi  Cdum  frequetibus  corufcatfulminlj, 
aut  crebro  tonitru  conflrepit,  vel  SoJum  terrpmotu  concutitur , largioris  Camphoti 
prouentus  indicium  efle; id  autem fuperius  de  Naphtha, & de  omni  Bituminumgcnttt 
explicatum  fuit,  qua  in  pradiflis  Jocis, & temporibus,  copiofiora  effluunt.VndcGeot. 
gius  Agricola  Camphoram  Bituminis  quamdam  fpeciem  efle  opinatur  iidq;  quorm,. 
dam  mercatorum  teftimonio  comprobat , quialferebantfe  Camphoram  ex  terralcin, 

rientem,  non  aiiter,  quam  multa  Bituminum  genera  obferuaffe.Huti  accedit  ex  Veteri. 

bus  non  contemnenda  Auerrois  authoritas,  qui  eam  Ambra-  congeherem  eneaffiiimr 
cum  odor,  & color  hanc  efle  fcbolem  candidi  Bituminis  teflificentufiBituineneniitu 
aliquando,  pro  ratione  locinatalis,  odorarius  efle  lolctjitaut  parum  (fipartiumtemi. 
tas  dematur)  a candida  Arabia  Ambra,  & a.Jba  Babyloniorum  Naphtha  dilerepattj 
videatiii . His  addamus , quod  Auicennas  in  Succino  odoratam  vim  Camphortokfct. 
uauit.  Inter  nuperos  Scriptores  loannes  Baptifta  Porta  aperte  feribit , CamphotaniiJj 
genus  Bituminis,  vel  Naphtha  efle  referendam.  Pariter  CardanushancdegenereSit. 
cini  efle  retulit ; quoniam  animaduertit  fumum  Succini  conflagrantis  linteo  niadiJo 
exceptu  redolere  Camphoratn.  Quinimd  idem  Cardanus,vf  varias  Authorumopbio- 
nes,  de  hoc  Succo  concreto, inter  fe  conciliaretiduplex  genus  Camphora  efle  polietta. 
diditjvniimfoflile  ,quod  in  terra  vifceribus,  more  Bituminis,  generatur,  aliud  veto, 
quod,  inftarlacryma,  ab  arboribus  exudat.  Hancqr  opinionem  Cardanfnoneflefpti. 
nendam  cenfemusicum  Gargias  ab  Orto  Protegis  India  medicus  tabulas  arborisCao- 
phoramproducentisfevidifle  refletur.  Deinde  OdoaidusBarbofa,in  Borneo India, 
rnm orientalium  infula,  fe  Camphoram  natur®  metallica  confpicatum  fuifle  tradit, 
Nos  pariter  a quibufdam  Mercatoribus  fide  dignis  fimile  quid  intelleximus,  quitu, 
phoiam  veram  fe  vidifle  affeuerabant.  , 

Nos  igitur  ptardidlis  rationibus  moti,  Camphoram  Bituminis  potitis  genus, qnaau 
gummi  aliquam  efle  fpeciem  libere  pronunciamus;  cum  Arabes, &qui  oppolitamliiiit 
lententia  opinionem  proponunt,  ex  relatione  potius  aliorum,  quam  quod  ipli  viderk  j 
proptiumiudiciumproferqnt.  Q,uapropter  audemus  affirmare,  aut  Arabesaberraft, 
aut  arte,  quod, apud  illos,Camphoranomine,circumferebatur,longealitid  quidpiii» 
fuifle; quandoquidem  Camphora,  qua  hodie  apud  nos  eft  in  vfu,  neqikcryiMeU, 
neq;  cum  gummi  aliquid  commune  habere  videtur.  Etenim  quotidiana  monlirater 
perientia,  Camphoram  eminus  facile  ignem  concipere  , & in  medio  aquarum, inllir 
Naphthf,_&  Bituminis,  ardere.At  gummi,  tantum  abeft,  vt  in  aquis  ardefcat,vtpotiiii 
in  illis  dtfloluatur,  qua  proprietas  Camphora  non  competit,  cum  h^c  nonniil  alitjiu 
reoleofadifloluipofltt.  Hinc  Pharmacopola  longo  vfu  eddfH,  quando  dilToluend* 
Camphora  fe  fe  offert  occafio , mortarium  oleo  amygdalino  liniunt , aut  nucleosnads 
iuglandisei  affricant. 

Praterca  fi  odorem, colorem, & facultatem  Camphora  meditemur,Bitumen  potite 
quam  aliquod  gummi  redolere  comperiemusjpraterquamquod  magis  illius, quam  ta- 
ius  colorem  reprafentat,  & deniq;  Bituminis , &non  gummi  facultates  poliiJtt.  Ojo. 
circa  ex  didiis  Camphoram  bituminis  efle  fobolem  iam  Lippis, atq;Tonforibus  noiu®|| 
efle  credimus.  Rurfus  fi  colores  perpendamus,  ijdem,  qui  in  Bitumine  etiam  in  Caffl- 
phora  apparebunt.  Quare  antequam  praparata  ad  nos. afferatur, in  fuisiocisnatalit® 
rudis,  atq;  fubnigra  efle  perhibetur.  Tandem,  quoad  facultates , has  cimiBitumincco- 
munes  participat.  Aetius  enim , vbi  admirandam  virtutem  Gagati  attribuit,  id  g™*® 
remedij  in  Camphora  etiam  experimento  cognouit . Sed , in  maiorem  aflcrtoruiiicoi|. 
firmationem,accedit  vocis  etymologia;  cum  Hfbrei,  hoc  nomine, Bitumen  etiambttl' 
ligant; quemadmodum,  in  Rubrica  antecedenti, enucleauimus. 

Deinde  Camphor®  hanc  Natura  ingenuit  prqprietatem,vt  facile  in  euaporation® 
abeat,  nifi  diligenter  in  capfuliscuftodiatur.  Idcirco  Medicamentarij  illam  in  vafu 
marmoreo,  vel  alabafttino  claudunt.  Apud  nos  tamen  in  lignea  pyxide  vna  cumft®|' 
Ilibus  Milij,  velPfyJJijjveJ  Lini,  vel  Piperis  conferuatur.  Bonitas  autem, 
Camphor®  ex  quatuor  potiffimiim  notis  elucet,  nimirum  aJbedinc,  claritate , purw'®' 

&000. 


Mufei  Metallici  Lib.  IU.  ^27 

4 & cdoreinaquantohasnotashabueiit  cuidtndoies, tanto  minus  vitiata  confpicietur. 

Etenim  adulteratur  quandoqja  Mercatoribus,  quado  ei  Bitumen  permilcentsfed  fraus 
facile  ex  colore  deprahenditur,  quoniam  non  ita  alba  confpicitur.Rudlius,  i n cogno- 
fcendo  Camphora;  adulterio,  illam  in  pane  calido  premit, namq; /I  humore  madeat, il- 
Jam legitimam  iudicat,  fin  pcratclcat  tanquani  fpuriain,  Si  faiSiciam  reprobat . Omnis 
autearCampliora  rudis  Venetias  importatur , vbi igne  j & vitreis  organis  elaboratur, 

vtcandefcatj&pelluceat.  ’ 

TEMPERaMENTVM. 

QVEMADMODVM  de  ortu  ,&  natura  Camphor*  , varia’  fuerunt  Autho- 
runi  opiniones  recitata;  pariter, circa  eiufdem  temperaturam, & primas  qua- 
litares,diuerfaapud  illoslentcntialeguntur.  Alij  frigidam,  dc liceam  in  ter- 
,„tioexceduconfiituunt.  VicidiiTiAlijcalidam,&liccamin  fecundo  ordine 
diuulgant.  Aiij  inquiunt  elle  mixta  qualitatis,  6e  prdpterea  illam  taro  in  afieaibus  ca- 
lidis, quam  frigidis  magnificant.  Omnes  autem  non  contemnendas  rationes , ad  fuani 
llabiliendara  fententiam,in  medium  afferunt. Qiii frigidam  elJe  voluntfmtcrquos  Ara- 
bes recenfcntui)  huic  rationi  nituntur,  quia  iilani  congelari  videmus . Auicennasquo- 
que  agens  dc  viribus  cordis,  & de  medicinis  cordia]ibus,frigidam,,&liccam  in  tertio 
gridu  exiftimat;  cui  .Serapio,  cx  authoritate  Ifaci , fublcribit.  Rhafis  frigidam  quidem, 
led  tenuium  partium  3 & alio  in  loco  Icribens  ad  Alinanforem  , humidara  , & frigidam 
diuulgat.  Piatcariusadhuc  magis  frigidam, &.ficcam,  nempe  in  quarto  gradu  effearbi- 
tratur.  Pariter  Nicolaus,  in  omnibus  luis  compofitionibus,in  quas  Camphora  ingredi, 
tiir,  pro  medicamento  frigido  vfus  eft  ,vnde  multi  praidi6ta’inhKrentcsopinioni  dixe- 
runt,  virtute  Camphone,imm6folo  odore,  ob  frigiditatem,  ftiinulos  Veneiisarceri,& 
fomnucn olfacientibus  conciliari:  iuxta  hunc  verficuJum. 

CMphorn  JM-r  tiam  cnHrat  odore  mareSi  , 

C SedSealiger  vir  eruditus  periculum  huius  rei  im  cane  feciffe  ,&.totum  falfiimde- 
prahendiffe  tradit  Ex  altera  parte,  qui  Camphoram  calidam  elle  pronunciant,reffius 
naturam  illius ( vt  noftrafert  opinio  ) agnouilTe  videntur , deluas  rationes  a tei  natu- 
radefumuiit.  Namq;  fi  illius  odorem,  laporem , & partium  tenuitatem  confideremus, 
profecto  non  frigida.m  ,lcd  calidam  potius  iudicabimussfapor  enim  eius  amarus  eft, 
odor  fua  acrimonia  caput  tentat, deinde  iubftantia  aerea,  ponderis, leuitate.  rarita- 
te,& partiumtenuitate  prrdica  eft  . Quinimd  partes  ita  tenues,  & raras  poftidec , vt 
niii  feminibus  Lini , aut  Plyllij(vt  expofitum  fuit  fupcrins)  obruta  feruerur,  breui  tem- 
poris fpatio  in  auras  euanelcat.  Galenus  etiam  agens  de  temperamentis,  necnon  de  .< 


Lib. de  vir  ', 
cord.  cnf. 

133’ 

Llb-l, 


Exenit. 

104'. 


Lib,t.dL.i 

vfu  partium,  ea  calida  effe  indicat,  qu«  ignem  tacileconcipiunt,  & ardent..  Idcirco  "Eemper. 

■ Lt.^de  vf. 

fur. 


Camphora  tanquam  calida  erit  vliirpanda,cum  eius  natura  adeo  ignilit  amica,vtcum 
femelflamm.rm  conceperit,  femper  conflagret,  donec  aliqua  eius fubftantiie  portio  fti- 
perfucrit. 

Quam  vero  circa  temperaturam  Camphora”,  Auicennas  male  libi  conftet,ex  eo  faci- 
Dlcconicdtamus,  quando  illam  elei5luaiij.s,ad  iuuanda  coff:ionem,ad  ventriculum  robo- 
randum, & ad  pituitam  incidendam  permifeet;  immd,pro  flatibus  difeutiendis  pariter 
illavtitur.  Hinc  patet  Camphoram  ab  Auicenna  non  pro  frigido, fed  pro  calido  medi- 
camentoadhibitamfuiflfe.  Etenim  frigidi  medicamina  pituitam  cralTam  non  exte- 
nuant, coffioni  non  opitulantur, neq;  flatus  difeutiunt.  Oeinde  idem  Author,  Canone 
fecudo,ybi  ex  profeflo  de  viribus  Camphora;  verba  facit,vigili  is,ea  adhibita, generari 
faipfit,qua’  fi  virtute  Camphora;  excitentur,  quomodo  frigida  fit,  imaginari  non  pof- 
■fumus.  Quamobrem  optime  de  Camphora  fentirc  videtur  Mauritamisille,  qui  contra 
omnium  memoratorum  Authorum  fcutentia, calidam, & ficcam  in  fecundo  ordine  effe 
promulga.tjcuipoftea  Padeciarum  authoradftipulatur.  loannesquin  etiam  Manardus 
calidam,  Scrcmfafficiamelfe  arbitratur.  At  fi  quisobijeiet  hanc  vtiliterin  Ambuftis 
adhiberi,  propterea  quod  frigiditatis  fit  particeps,  notandum  eft,  id  ex  accidentipra;- 
Ilare,  nimirum  ad  fc  attrahendo  calidos, & igneos  atomos:  nam  eumdemaffciSum  fuc- 
cus  CspK,  & olea  calida,  veluti  & Petroleum,  in  Ambuftis,  parere  folcnt. 

DIF- 


Caf.ii^ 


Vljfsis  Aldrouandi 

DIFFERE  NTI^. 


Lih.  I.  de 
tem^emed. 


Ratione  JocI  natatis,  mnlti  Amhores  duplicem  Camphnra  conftituunt  pti 
inam  vocant  de  Burneo  India?  loco , qua?  minutis  eft  granis  drachma  noiits! 
cedentibus,  fecundam  vocant  Chinenfem,  quam  viliorem  iudicant;qnapro! 
pter,  deficiente  Camphora  de  Burneo,  huius  modicam  quantitatem  multa?  Chinciili 

permilcent;&  hac  impoftura  totam  de  Burneo  vocitantes,mercatoribus  vendunt, Ci. 
terumfatihs erit,  vtdoCtrinK Serapionis, hac  in  rc,adhsrcamus,quitriaCamphort 

genera  memoriarprodidit,  quorum  primum  Rachinum  vocat.a  Rachinoregc,qnip[). 
mus  eo  in  loco  dealband*  Camphorf  pracepta  afllgnauit.  Locus,  in  quonafeitut  ad 
illius  mentem  , vocatur  Panzor,  quo  etiam  nomine  Camphora  aliquando  dotant, 
Hoc  primum  genus  c;eteris,tum  bonitate  coloris, tum  tenuitate, & cadore  pra?ftat,lM. 
gioriq;  tempore  durat.  Alterum  genus  Camphora?  Fauzen  dicitur , confidentia cta(.  i 
fum, colore  atro, necnon,  vt  Rachinum,pellucens,  led  tamen  eo  vilius  habetur.  Ttr.[ 
tium genus  Ballonichi appellatur,  antiquitusin  lacrificijs adhibebatur, cumciterii, 
& pretio,  & facultatibus  viliuselTet.  Fuchfius  duplicem  Caniphora?fpeciemrcccnf^ 
vnatn  natiuara , qua?  ab  alijs  dicitur  rudis , cum  nullam  ignis  vim  c.vperta  fuerit 
ram  fasaiciam,qua?  virtute  ignis,  praeparata  colore  album  acqiiirit,&  in  laminas fpfei. 
dentes  digeritur.  Hinc  eft,quod  Simeoni  Sethi  tpya^i  tftn  , ideft  vi  ignisclaborata,!; 
Serapioni  fublimata  dicatur : idedq;  quando  rudis  aflertur  Venerias  ibidem  vitnittj 
ignis  ,&  vitreisorganis , elaboratur,  vt  candorem,  & nitorem  acquirat. 


L O C V S. 


PAVLVS  Venetus, in  Hifioriafua  nauigationis,  fcriprumreliquitoptimaiiioiiii 
Camphoram  in  Infula  Fanfur  (hic  forte  locus  idem  erit,  qui  a Serapione FakI- 
la  dicitur)  quK  adeo  pr^tiofa  eft,  vt  auri;  pretio  adaquetur.  Aliqui,  inxtaniti.il 
tem  Serapionis,  nominant  Cainphoram  de  terra  Panzor , nempe  de  infulis  propinpis 
regioni  Saradin,  in  quibus  quando  multa  contingunt  tonitrua,  fulgura,  &terrpniotil!| 
tunc  etiam  multa  ibi  copia  Camphora  progignitur.  Scdaduertendiimeft,qud(ilia 
a Serapione  memorata  maiori  ex  parte,  corrupta  funt.  Verum  quidem  eft Bornei  infu- 
lam quotannis  Camphor»  ad  nos  quantitatem  mittere,  vt  in  hiftofianoui  Orbis  Itji- 
Lih.i.lxd.  Laurentius  de  Ananiapromulgauit  in  laua  maiori  Camphoramii!. 

tneK,  arbore  Copei,  quam  Incola?  Caphur  indigitant.  Item  Odoardus  Birl»' 

fa  monimentismandauit,  in  pluribus  India?  locis , Camphoram  reperiri,  vduiiinZi- 
matra, qusatiquitusTaprobana  dicebatur, & in  ciuitate Ormuz  nominata,  utcnoi 
in  Calccutana  regione,  imind  & in  China  maximam  eius  abundatiameflefcripfit. Ito 
non  eft  mirumfi  loannesBoterusreferat  multas  ex  China  merces,  velutiHydrarj!'' 
Parie  i,  P^^^-^^^^riica,  & Camphoram  ad  nouam  Hifpaniam  importari.  IdqiiPJK 

eat.  i,  Aluato  lefuita, in  Hiftoria noua?  relationis  Chinte, confirmatur. 

^ ! 

DENOMINATA. 


MVLT  .E  planta  ratione  odorR,  a Camphora  denominari  vidcntur.In  primis 
Chamapeuce Plinii  a quibufdamclTe  creditur  iJIa  planta, quam  Botaniti 
Catnphoratam  minorem  appeJlant,  ob  grauem  Camphora?  odorem, (]»« 
fpirat.  Eft  etiam  alia  planta  a Hieronymo  Trago  deferipta , nomine  Mufciterrelirii, 
vel  nomine  Sabinafylueftris,quam  poftea  MonfpcIIienfcs  Camphoratam indigi®*' 
cum  digitis  contrita  odorem  Camphora  fimilem  vibrare  foleat.  Hanc  nonnulli 
barij  Selaginem  Piinij  efle  volunt.  Tandem,in  Hiftoria  generali  plantarum,  depif' 
turherba nomine  Cneori  nigriMyconi;  vndequida probabili  quadam coieSura In* 
efte  illam  hcibamfufpicantur,quam  HctbarijMonfpelienfes  Camphoratammaio*® 
nuncupant.  MORA- 


Mufcci  Metallici  Lib.  IU. 
MORALIA. 


429 


Ad  mores  vndequaq,  integros,  & incontaminatos  conferuandos  cx  Camphora 
etiam  dodirina moralis  documenta  elicit.  Nam  fi  Camphora? geftatio , vt  re- 
rum naturalium  ferutatores  obferuarunt,  homines  ad  Venerem  inhabiles, 

& ineptos  reddit : pariter , in  hac  doiSrina,funt  multa , quae  vires,  & vices  Camphor» 
obire  polTunt.Primiths  ieiunium,  &abftinentia  commendantur:  hsc  enim,  cumfubtta- 
hant  cibos  ratione  rcgulata , humanum  corpus  caftigarc  pofliint,  cum  fine  Cerere,  & 

Baccho  Venus  frigefeat.  Soli  enim  viri  caftimonia  ,&  puritate  infignes  Deo  placere 
poffunt.  Hocqiveritatiefleconfonum  norunt  etiam  EthniciiquandoquidemTibullus 
ad  rem  Cc  cecinit. 

Calin  placent  Superis, pura  cum  -vejle  venite, 

£ Et  manibus  puris fumite  fontis  acjuam.  L.t.eleg.i, 

Deinde  timor  Det  munus  Camphora  pratftare  poteft,  iuxtafententiam  Pfalmogra- 
phi  feribentis.  Confige  timore  tuo  carnes  me  as,His  additur  oculorum  cuftodia,  qu«  Cam-  Pfal.11%. 
phorE virtutem  lemulans,  caftimoniam  in  corpore  humano  feruare  poteft,  iuxta  afler- 
tumlobi.  pepigi  fedus  cum  octUts  meis,  vt  ne  cogitarem  qutdern  deVtrgme.  Tandem  fi  Cam-  Cap.  3 1. 
phora  de  collo  fufpenfa  Venerem  naturaliter  arcere  poteft,  quanto  magis  facrarura 
reliquiarum  geftatio  mentem  caftificam  in  homine  conferuare  poterit?  Nam  diuulga- 
uitCffaritis,Bernardumquemdamordinis  Ciftercienfis  Monachum , cum  carnis  ille-  ■^'^■8.0.67. 
cebraeumad  deledlationem  excitarent, reliquijs  Beatorum  Martyrfi  Ioannis,&  Pau- 
li, quas,  ex  confuetudinc,  de  collo  fufpenfas  ferebat,  pedtore  libidinis  face  inflamma- 
to,ietnel,  atq;  iterum  percuflb,  ab  incendijs  venercis  liberatum  fuifle. 

VSVSJN  MEDICINA,  ET  ALIIS. 

c 

CAMPHORA,  ex  Auicenna  fententia,  ventriculi,  iecorifq;  concodiionem  iuuat, 
pituitam  incidit,flatusdifcutit,&  vigilias  parit.  Sed  abahjs  Authoribusoppo- 
fitasfacultates  pofltdere  traditur : quandoquidem  Cardanus  ei  tantam  frigidi- 
tatem aflignat,  vt  fterilitateminducat,  & iuuenes  ipfam  geftantes  ad  cogreflum  inhabi- 
les reddat.  Id  poftea  luliusScaliger  experimento  edodiusefiefalfiffimum  diuulgauit. 

Verum  quidem  eft,  quod  dolores  capitis  a calore  prouenientes  mulcet , inflammatio- 
nibus medetur,erifipelati  opitulatur,  & ambufta  fanat,  non  quia  frigida  fit,vt  pauld  an- 
te fuit  enarratum,  fed  quoniam  atomos  calidos,  tenuitate  partium  penetr  ans  f3cilc_j* 
euocat.  Quocirca  Fuchfius  pro  Camphora,  quam,  ex  fententia  Arabum, frigidam  cen- 
fuit,aut  flores NymphsE, aut  femen  plantaginis, aut fuccum Semperuiui  fubftituit. 

Ptaterea  Camphora  cum  Succino  in  aqua  Nymphfsehaufta  non  foliim  Gonorrhatam, 
fed  etiam  vteriprofluuiumfupprimit.  Item  cum  fucco  plantaginis  fronti  illita  fluxum 
fanguinisftatim  coercet.  Collyrijs,  ad  calidas  oculorum  lippitudines,  permifeetur. 
tDeniqjfomnum conciliat,  referente  Gargia,  fi  intrinfecus,  &extrinfecus  vfurpetur. 

Quinimd  candorem  faciei  conciliat:  quapropter  ex  Camphora  paratur  arte  chymica  oleum  Ct. 
deum,  quod,  in  dealbandis  cicatricibus,  a?q uale  non  habet  medicamentum . V erunt_»  phorx  ad 
Andreas  Libauiusnon  folum  oleum  ex  Camphora , fed  etiam  butyrum;,  & complur:Lj  qutd. 
alia magifteria elicit, quE apud ipfum  legenda funt: Tandem lodocius, in  Enchiridio  Li.i.Hal- 
Simplicium,  recitat  hcxaftichon , quo  omnes  Camphoras  vires  medicas  comprehendit  ehem. 
tiuncinfflodurn.,». 

VreKtes  lecorismtflcet  capiiirj.  dolores 
Effluxus femims  efa  premito 
Vindicat  a nocua  viuens putredine  corpus, 

Atg^  '"aenenatiSypeHif  rtffp,malis„ 

Illita  tejiiculis  Ventrem  cohibcrefurentem 
Dicitur y & facies  inde  nitere  magis, 

Prster  vfus  medicos,fcribit  Author  nauigationis  in  Burneum  infulam, jncolas  illius 

regio- 


VI  yfe  A iJrouandi 

j egion^s  Camphora  non  modo  in  cibarijs,fcd  etiam  in  alijs  compofitionibasvti  ef 

, aptd  iIiosintanta«ftimatione,  vtargentipretio  ada’qiictur.  GaudcmiusMel'?^ 

Lib  5yjpj,m.js  pu]uerepuriflimij&  certe  pari  podere  canddam  componi  poffetradit  " 
accenfam  nulJa  aura  etiam  vioJentiflIma  extinguet , quibus  fi  addatur  tantumJer 
CampborKCamdem  cadentibus  etiam  imbribus  femper  Jucere  affirmat.  Patit£f  j 
mentem  loatmis  BaptiftsPort* , ellychnium,  quodardla  manu  conflagret, 
cxtinguatur,ex  Camphora  parandum  efle  prodit.  ^ 

D E A M B R A. 

Cap.  XXL 

a^QVlVOCA,  SYNONJMA,  ETYMVM 


Lik  5.  «/■ 


Ampnr 
^nid fu. 


X A R A T A Camphor*  hiftoria , fuccedit  Ambra  ponderanda,:» 
Auerroes  aliquando  fcripferit,  Ambari nomine, Camphoram  1)11» 
intelllgendam  cfie.  Ideo  hoc  nomen  aquiuocationem  vitare  noiei 
potuit,  & potiffimbm,  quia  Ambra  fuitoppidum  Vindelecis,  cum !i. 
mine  eiufde nominis,  nunc  cftPagus  Amper  cognominatus, ad ksi 
dufdem  nominis,ex  quo  Ambra  fiuuius,iuxta  Monachium, primatM 
Bauarisciuitatem,  egreditur.  Alioquin  Ambra  eft  nomen  commune  ad  omne  Suedai 
genus,nam  illud  lutei  coloris,  Ambra  lutea  nuncupatur.  Priuatim  vero  apud  Arate 
Ambra  eft  medicamentum  odoratiffimum,  de  quo  in  prafenti  capitefermodlliata. 
dus . Aliter,  nomine  Ambrae , Salis,  f eu  Maris  florem,  & fperma  Cati  inofSiinisii. 
telligunt. 

Si  meditemur  Ambrte  nomen,hoc  neqj  eft  latinum,neq;  gr?cum,neqjaral)icuiii:nw 
Caninius  illud  reponit  inter  illa  vocabula,qu*  linguf  Syriacj  accepta  refert, cum, apii  ( 
illos  pofHilos,  Ambar  dicatur.  Caererum , hac  vocefimpliciter  prolata, intelligend* 
eft  illud  odorameti  genus  ,quod  V ulgo  Ambracane  appellatur.  Praterea  a multis  An 
bar,  vel  Ampar  caninum  dicitur.  luliusScaliger  recitat  fe  inuenille  in  libris Mauiiti- 
norum  Ambarum  nominari  Balenam  ab  Incolis  Marochi,  & Fez.  Hoc  fi  verum  c(l,iioa 
eritabfurdum,filncol«  illarum  regionum  cxiftimauerint  Ambram  ex  aliqua  pano 
Balenaeorigincm  trahere.  Cefalpinus  agens  de  Metallicis,tradit  aliquem  non  errate,  S 
diceret  Ambram  vocari  Aromatitem  Plinij,  quam  inter  gemmas  repofuit.  Latinis A«i- 
bra,fiue  Ambarum  odoriferum  appellatur, Grarcis  incognitum, Italis  Ambra  GriM 
Ambracane,  Gallis  Amber  gris. 


ORTVS,  NATVRA,  ET  AFFECTIONES, 


c 


I IRCA  generationem  Anibrae, Authoresfententijs  interfe  variant;  quandof)ui-l 
dem  nonnulli  ftcrcus  illarum  auium  efle  autumant , qua;  herbis  odoriferi'  itu 
Maldrua  infula  nutriuntur:  hoc  enim  alluuionibus  vndarum  marisafcopulii 
abradi,  vel  ablui, & ad  litora  deferri  affirmant . Quinimd  propriam  fententiam  iMg® 
ftabiliunt,  cum  Ambram  roftris  Auium  quandoq;  refertam  obferuauerint:cten®l>® 
/irl.y.SrvDt. ’'’^°<^‘sf®*^S2uesaflidue  nidulantur.  Carolus  Clufius,  in  Annotationibus  ad  bn* 
hiftoriam,  a quodam  mercatore  fide  digno  intellexit,hscnon  Auium, fed  Sepianinr^ 
(quod  magis  credendum  eft)roftella  efle.  Ahjfcrjptis  mandarunt  Ambrameffeir®® 
horrendi,  &monftrofipifcis  ex  cetaceo  genere  cuius  caput  lapideam  duritiem  repi*' 
fentat:  Ali  j retulerunt  Ambram  inueniri  in  quodam  pifeis  genere , qui  illam 
/« hirKAro  fubitd interit . Quapropter  Pifcatores  huiufmodi  pifcem mortuum , &fupernatant* 
miit.  obferuan tes  apprehendunt , & aperto  ventre , Ambram  eximunt . Nicolaus Monare» 

narrat, filis  temporibus,  circa  Canarias  infulas,  quas  Fortunatas  putant, Balenam  W- 
fe  interfetftain.ex  cuius  aperta  al uo  magna  Ambra  copia  exempta  fuitifid ^ 


Mufcti  Mcullici  Lib.  Ii!,  ^51 

innumeras  fere  Balenascuiii  fiiis  catulis  fuifle  peremptas,  in  quibusnihil  prorfus  Am- 
bi f fuit  inueiiuim.lnde  colligendum  cll  ;n  liiiiuimocii  piicibus.leu  ctetis  Ainbram  mmi- 
megenerari.  Quandoquidem  fi  hoc  eeiiratf  c/fet  conloniim,  loca  circa  litus  Bifcaiir, 

Ambra  redundarent,  vbi  Balenarum  plurima  fit  captura,  cum  tamen  ibi  nullus  Aivbra; 
fiat  qualius.  Verum  fi  aliquando,  vt  notau  it  Monardes,  Balena  fiu.jitm  materiam  in_sr 
ventre  habuerit,  d icendum  cll  ex  accidenti  lor/an  deiioratam  tiiifle.  Auicennas,  & Se-  Lii.  2. 
rapio huiufmodi  materiam  in  fundo  maris,  lungorum  more  nalci  voluerunt,  qu»  poft-  63. 
modum  vnacumlapillis,  quibusadhfiet,  ad  litus  expellitur  . loannes  Hugo,  in  luo  Ij,  lib.f:?nf. 
Itinerario,  tradit  efle  multos,  qui  Ambrain  partem  rupium  , vel  inlularum  ellc  pronun-  caf.  15,(5. 
ciaruiit , qus  tempeftatum  impetu  auulla  ad  litus  propellatur,  cum  ingentia  huius  ma- 
tcrisfrulla  interduminucniantur.  Quinimd  integras  ex  Ambro  inlulas  inueniiiopt- 
ftantur,quas  cura  rcpetcrcvellentmercatorts,  qui  naucs  antea  ibi  onerauerant, nullas 
inucnerunt.  Ha;  autem  opiniones  facile  explodi  polTunt,tum  quia  Ambra  fungoriim_» 
neq;  formam,  neqifubftantiam  habeat,  tinn  etiam,  quia  fi  huiufmodi  infuls  repetit.?, 

6 a mercatoribus  non  fuerunt  reperta’,  procuidubio  lubmerff,non  autem  in  Ambntra 
conuerfa:  effe  tradentur. 

Si  confugiamus  ad  veteres  Authoresjvtexadiam  huius  Ambr?  ortuscognitionem 
h.ibeamus,  inueniemus,  neq;  Diofcoridcm,neqi  Galenum  huius  meminiffe.  Simeon_j 
tamen  Sethi,&  Aetius  inter  Grscos hanc  memorarunt  ,&  horum  primus  Ambarum_j 
Mar  Bituminis,  a fontibus  manare  retulit, &quod  a pifeibus  deuoratur  peifimiim 
elTeiudicauit.  Fiichfiiis  aliquod  fadlicium  ex  Ladano  ,XyIoaloe,  Styrace , &Zibe- 
to  effe  credidit.  Id  autem  effe  falfuin  inde  colligimus , quoniam  in  litoribus  Maris, 
inflar  Succini, inueniatur.  Hanc  autem  fcntentiani  loanes  Hugo  magis  confirmat, dum 


jAmbaro  Conchiliorum  teftas,&  marinarum  auium  (lercora  interdum  obferuet.Pa- 


bnt  ert»!’ 


ludanus  in  luis  annotationibus  ad  Itinerarium  Hugonis , Ambram  c certisfontibiis  in 
profundo  mari  exiftentibus  exire  tradit,  qua;  poftea  in  litoribus  Soli  expofita  durefeir, 
more  aliarum  Bituminis  fpecieruin,quas  mare  eriuftat.Prftcrqiiamquod  CarolusCIu-  Lih.y.exot. 
liiis,IuIiusScaliger,  Nicolaus  Monardes,  Libauius,& alij  viri  eruditi, natura  Ambra:  Exercit. 

C grifea  diligenter  examinata,  tandequodda  Bituminis  genus  effe  ftatucrunt.  Et  quam-  kj. 
uisGargiasab  Horto  Ambram  terre  odorat»  fpeciem  quadam  efle  conftituatiactarrien  /»  Htjl. 
anollra  opinione  non  recedit;  namq; fi  fontes  bituminofi conceduntur,  terra  etiam  bi  Arom.c.-j. 
tuminofc  inueniuntur.  Siue  igiturex  fontibus  hae  materia  effiuxer  it,fiue  ex  terris  qui- 
bufdam  bituminofis  eruatur.  Ambarum  Bituminis  genus  effe  conftituimus.  Quocir- 
ca loannes  Crato,  in  Voiumioe  Confiliorum , agen^  de  veracuranda  tebris  peftilen- 
tis ratione,  narrat  l'e  dono  accepiffe  Ambram  a Maria  Auguffaconiuge  Maximiliani 
Secundi  Imperatoris,  quam  purum, & natiuu  Sulphuris  cocretum  luccum  efle  putauit, 
cumaidetet  incenfa,&  maculis  Sulphureis  efletpraditaddeired  hanc,  more  Sulphuris, ' 

& Bituminis  generari  cicdendiim  cft. 

Quoad  proprietates,  notandum  efl  Ambram  effe  a Natura  dotatam  fuauiflirao  odo- 
re,&propterea  Myropai  hoc  odoi  amenti  genere  chirothteas  Nobilium  imbuere  fo- 
lent-Probaturergo  Ambarum  odoiatifllmum,  ab  immunditijs  puigatum,quod  acu  per- 
foratum,  nonnihil  fucci  pinguis  exfudet,  aut  candenti  ferro  contadtumpitigucdmem, 

D vd  oleum  odoratum  fundat , cinereiq;  non  autem  nigri  fit  coloris:  nam  Ambarum  ni- 
grum, & valde  candidum  improbantur: quemadmodum  viceuerfa  cinereum, velgri- 
fcum  ( w vocant  Arabes  j fummoperi commendatur.  Quando  autem  fuerit  aduitera- 
tum,cognofcitur  fi  in  ote  teneatur,  & teratur, vel  potius  fiiupra  prunas  ponatur, namq;  Pnhatio 
eo  liquefaiffo , fi  nullum  excrementum  relinquatur , non  erit  vitiatum.  Demum  id  na-  Ambru. 
tura  Ambr»  ingenuit,  vt  calefaciat,  refoiuat,  & roboret , cum  calido, &ficco  tempera- 
mento fit  prsdita,  id  autem  pr»llat  cum  quadam  pinguedine,  qua  emollire  poteft. 


DIF- 


432 


Exercit. 

104. 


Lii.  1.  A- 
rem.c.i. 


Exercit. 

104. 


Lih.xJiiJl, 

Arem, 


Vljfsis  Aldimiandi 

differentia.  ' 

PRIMA  facie  a nonnullis  li?c  Ambra  odorifera  in  natiuam,  & faflicianUi. 
ftinguitur,  quarum  poftremam  ex  Molcho  , Aigallia , Ligno  Aloes, Styrjct.Jt 
Ladano  conflare  perhibent.  Brafaiiolus , in  fuo  fimpliciura  examine  ,triaAa. 
brsgenera  admentem  Nuperorum  aflignat.  Vnumrufum,  & pingue,  quod  ettetis 
profertur, &SeIachiticum  appellatur,  aloco  Indiasvbi  nafeitur.  Alterum  dicit  efe 
fubalbidum  Sechra  nuncupatum,  & ex  Arabia  fjlici  delatum.  Tertium  vocatui, 
grum,  quod  tanquara  vitiatum  improbauit.  Primum  genus  fc  vidifleGenusfatciitt, 

vbimanicarodoratiores  praparantur.  Secundum, &tcrtiutn  genus  Venetijspaffiniob! 
feruaripofle refert.  Auicenasquoq;  in  capite  de  Ambra  tria  &ipfe  genera  ennmerat. 
Primum  genus,  quod  fuis  vocabulis  grifeu  appellat,  & fummopere  extollit, &vicih 
nigrum  genus  valde  improbat.  Quare  breuitcrpolTumus  concludere  tria  cfleAmki, 
genera,  colore,  odore  ,&  pondere  fibiinuicem  refpondentia.  Album  efl  kuifsimii, 
odoratum,  & optimum,  nigrum  grauiffimum,  inodorum, & ignauum.  Cinereum «« 
vtrumqjeft  medium.  Hoc  tamen  genus  hodie  non  reprobatur,  cum  fit  cinerei  cdoris, 
venis  candicantibus  diftintflum.  luliusScaligeridem  videtur  diuerfimodctamenatit. 
ftari.  Nara  album  genus  feribit  vocari  Porambar,maximiq;effepretij,fecundum()iiol 
efl  fufeum  nominari  Puambar,  & talem  colorem,  diuturna  mora , 3 mari  traxiffcpctli 
bet.  Tertium  genus,  quod  nigrum  efl,  vile  reputat,  quia  fecundum  nonnullos  deuoti. 
tum,  & excretura  a Balenis  creditur,&  a colore  Pinambarindigitat.  Suntpratereaali. 
qui,  qui  nigrum  Ambra  genus  a Pifeibus,  vel  Cftis  (vt  dicunt)  deuoratum  duplex eft 
diuulgant, alterum  in  ventre  animalis,  alterum  iuxta  fpinam  dorfi  repertum,quodni. 
gis  probant.  Sed  has  diflindiiones  nullius  efle  valoris  iudicamus,  quandoquidemuM 
pifeiura,  vel  Catorum  excrementum,  fed  Bituminis  genus  elfe  afleruimus. 

L O C V S.  ‘ 

SI  natalem  Ambari  locum  feriealphabetica  inueftigemus;  primo  ab  AetHopiij 
inchoabimus;  cum  Lufitani  referant,  in  toto  tradiu  maritimo  Aethiopia, ingei- 
tia  AmbrE  frufta  fluitare,  quE  tandem  certis  menfibus  ad  litora  truduntur, id 
imperiti  Picem, & Bitumen  eflecredunt.Id  confirmatur  a Gargia  abOrto,quitotunu 
Aethiopia;  tradlum  a Sophala  ad  Braua  vfq;,  Ambra  abpndantem  prsdicat.  QuinimJ 
& iuxta  Arabi* felicis  oppidum  Sichrim  nuncupatum  inuenitur. 

In  Bengal*  Oceano  funtqusdam  infui*,  vt  recitat  loannes  Boterus,  quarum  Ineo- 
Is  magnam  Ambr*  quantitatem  expifeantur.  Addit  Gargias  ab  Orto,  inBraliW 
Timor,Ambram  interdum  inueniri.Britannicum  Oceanum  copia  Ambrf  abundantM 
luIiusScaligerextolIit,  dum  feribit  reponendum  efle  internugamenta, quod  Balem, 
quam  Indi  Azel  vocant,  Ambra  deuorata,  pereat, & quod  ex  cadauere  adlitus ddaw, 
& aperto  Ambra  eximatur  Cum  in  Oceano  Britannico  multum  Ambrs  colligai«ill 
ibiqsquot  annis  mult*  Balen*  viu*  a Cantabris  expugnetur, ntillaq; per  femortuaviv 
quam  inueniatur.  Addit  quidem  Scaligerpro  comperto  receptum  elfe  AmbramaVal- 
pe  marina  mirandum  in  modum  expeti,&deuorari,  deinde  parum  confei3ain,&alK' 
ratam  egeri,  qu*  poflmodiim  colleifla,  tanquam  fufea,  & vitiata  reijcitur. 

ApudComarini  caput, anno  poft  fcfquimillefimum  quinquagtfimo  quinto, ftt; 
ftum  ingens  Ambari  repertum  efl,  qui  inuenerat,  referente  loanne  Hugonc , piceuKl- 
fe  putabat. 

Florida  noui  Orbis prouincia  mittit  ad  nos  Ambram  grifeam  nominatam , qu^ft' 
fte  Nicolao  Monarde , in  litore  a Canaueral  ad  promontorium  vfq.  Diu*  Hctepsl- 
fim  inuenitur. 

In  Lufitani*  portu  Serubal  cognominato,anno  poft  fefquimillefimum  trigefeo,» 
thore  Gargia  ab  Orto,  magnum  Ambr*  fruftum  obferuatum  fuit . Pariterferiptu®'*' 
liquit  idem  Gargias, quod,  flantibus  Euris,  in  MofambicarajtoturaqiiUumtraduiw 

magna 


Mufd  Metallici  Lih,  1 1 f. 


413 

A magna  Ambr«  copia  eijeitur  e MaJdiuis  infulis  Orientem  fpeaantibus,  At  Fauoniis  fpi, 
rantibus  copiofa  inucnitur  in  imulis,  qu*  vulgo  de  MaJdiua  nuncupantur,  corrupto 
vocabulo,  cum  de Nalediua  pronunciandutn  /it.  Nam,  lingua  Malabarica,  NaJe  ligni, 
fcat  quatuor,  & Diua  iniula:  vnde  emergit  vocabulum  Nalediua,  quali  quatuor  infu- 
lasdixeriraus.  Quapropter  Chriftophorus  Acofta  Ambiam  cineream  infula  Naledi- 
uefiimmopere  commendat,quaraadRegemfuura  ftatimcolledlamdeferunt.  Liuiusin 
&aGeographia,regnum  Marochi  Ambrampcrtcailiimamalfignat,quam  fperma  Qti 
clTepronunciat,  quoniam  in  huiufmodilitoribusMarocchi,  & Fez,  Balensfamius 
tanpeftatibus affligat® appelluntur  adMefam  illorum  vrbera  litoralem,  vbiquoqj 
Anibr®  maxima  quantitas  inuenitur.  ^ ^ 

ExSeienich  Indi^reg  one,  optima  Ambrafublutei  colorishabetur.Ambra  vero  al- 
bicans ex  Senchri  Arabia* felicis  loco,  vt  lulius  Scaliger  monimentis  mandauit.  Item 
Liuius  Sanutus  feriptum  reliquit  in  Geographia  magnam  quatitatem  optimi  Ambra- 
canisrepeririin  Infula  Vuique,  quam  Ambrani  Mauri  colligentes  alienis  populis  ven- 
B dunt.  DeniqjZinelfe  locum, inquit  Ortelius, cuius  incofeMiherse vocantur,  vbiAm- 
brain  marinafeitur. 

denominata. 

APVD  Nicolaum  Monardem  memoratur  refina  qu*dam nomine  Liquidam-  a 
bar,  &ex  hacrecentercolledia , &repofita  tenuior  pars  ftillat,  quam  poftea 
oleumdcLiquidambarappellant,  ex  Hilpanianouaalfcrturvtrumqiodora-  " 

tiilitnuni,  & prxfertim  oleum,  cum  iucundioris,&  gratioris  Iit  odoris.Fortallis  hpc  reli- 
naita  vocatur,  quoniam,  qb  odorem,  & facultatem,  cum  Ambra  conueniat:  propterea, 
quod  idemMonardes  referr,Incolas,  vt  maiorem  huius  oleiodoratillimi  quantitatem 
habeant,  exprellione  etiam  illud  elicere , cum  ,in  chirothecis  imbuendis,  huius  pluri- 
mum abfumatur.  Ambra  quoq;  ad  vfum  limilem  vfurpatur.  Deinde  tanquam  Ambra: 
^medicamentum  fimile  in  plcrifqj  morbis  frigidis  commendatur ; cum  calefaciat , re- 
foluat,&  omnem  tumorem  emolliat.  Vnde  in  vteri  tumoribus , inobftruiiiionibus,  & 
inprouocandis  menfifaus,  inftar  Ambra;, adhibetur. 

Item  apud  Meliiera  deferibitur  corapofitio  cuiufdam  eledluarij  ,qudd  appellatur 
Diairbra,quonian9optim®,&genuin*  Ambra:  portionem  recipiat.  HocautemMe- 
fue  in  corporis  imbecillitate  commendat,  quia  cerebrum,  &cor  roborat,  ventriculum  DUmira 
^lefacit,co(5Honem  iuuat, & deniq; omnibus  aftedfionibus frigidis prodclI,quemad>  jwiiai 
modum  inferius  de  Ambra  promulgabimus. 

VSVS  IN  MEDICINA 

& in  varijs. 


Non  parum  vtilitatis  Ambra  humano  corpori  eft  allatura,  fi  in  medicinis  in- 
ter dum  adhibeatur,  ^uandoquidcir^  mixta  cum  oleo  florum  Aurantiorum,& 
capiti  illifa  catphalalgiam  curat:  eius  frequenti  olfadu  cerebrum  roboratur,  5? 
memoria  augetur.  Hanc  autem  caput  refpicere  inde  colligendum  eft, quoniam  vinum 
m quo  fuerit  infufa,  potantes  ebrios  reddit.  Hinc  Epilepticis conuenire  dicitur,  nam 
illius  fumo  naribus  excepto,  a paroxifmo  excitantur : quinimb  frequens  huius  odora- 
tneneuaditprsmuniens  medicamentum,  ne  Patientes  frequens  Epilepfiie  paroxifmil 
incurrant.  Praterea  vires  cordis  conferuat,&fpiritus  vitales  inftaurat.  Hinc  nonnulli 
Ambram  cer*flauKpermifccr,&regioni  cordis  imponunt.  Nicolaus  Monardes,ad  ar- 
andum peftis  contagium, Ambrj  odoramentum  comendat.Crato  quinetiam  in  affedii- 
bus,  non  folum  pulmonu  eam  magnificat,  verum  quoq;  in  febribus  peftilentibus,  pr^- 
jlantilfimu  remediu  eifeferibit.  Propter  eandem  rationem  magno  eft  adminiculo  mc- 
lacholicis.Deinde  obftruiftiones  anerit,&  prsfertim  vteri, quare,in  menfibusprouoca- 
ois,  plurimum  prodeft_:  Item  Ambra  calorem  natiuu,&  vifcera  omnia  roborat, codlio- 

Oo  nem 


Copjll.iii 

Li.i.Prax. 
mcd.  ad- 
mir.  ol’/.']. 


Vlyisis  Alurouandi 

nem  ventrkiiliadiuuat,&3fFeaus  colicos  fanat, a.minrpgritudiiiibusventmi„ft,i^ 
ris,  peridoneum  fit  medicamentum.  Itaq;  Crato  icmilibra;  Sacchari  additdrachmj, 
femifiem  Ambra , ido; in  pradiiSis  morbis,  falici  eiientu,  adhibet.  Ad  rem,nartatZi, 
cutus  Luficanus  noniise  quemdam  Lufitanum  mercatorem  continuo, St  nioleliiir,„,o,^ 
iftu  aiflidfatum,  in  quoprofiigando,cum  varia  medicameta  incaflumfuiffcntadhibii)^ 
tandem,  annuo  ipatio,  fumptis  Ainbr*  quatuor  granis,  cum  vino  falerno.quotiiiiti,, 
iunoftomacho, optime  conualuit.  Amplius Ambramgrediwrelcauariumdtgmmis, 
& aliud  elefiaiarium,  quod  vocatur  Diambra  , quie  compofitiones  in  morbis fentini,j( 
mulicrura  feliciter  adhibentur : nam  vires  fenum  labetaiSatas emendat, necnonVent. 
rem  excitat.  Quandoq;  ex  portione  Ambra:,&  Galbano  paratur  emplaftrum,  quodjK^ 
litum  vmbilico,  vtertim  infuoloco  retinet.  Efl  enim  Ambra odorifera calida.&lica 

idcirco extenua'tcrairos,&lentos humores, quibus  fenes  ponlfimum  redundant, fiit 
cibis  indatur,  fiue  in  fuffumigio  adhibeatur,  fiue  mifceatur  vino,  quo  facies, Sjimb 
abluuntur.  Pariter  in  fterilitate  a frigidis  humoribus  orta,Monardes  componit pilulii 
exAmbra,  Ebore,  Ligno  Aloes, &Algallia,  quae  pradidl*  affedfioni  non  nicdiociiti I 
conducunt.  lodociusergo.in  Enchiridio  SimplJciumjmirasAmbrKpisrogatiuaitii. 
minibus  extollit  hunc  in  modum. 

St  vitio  fraui  frollermrts  tffe  cerebri. 

Et ftufet  d lenta  fi tibifenfus  aqua, 

Sine fuia  fendet  matrix  delaffa  locellis. 

Sub  Uuo  trepidam /eu  tibi  cordafinu, 

TCtarilut excioias aut  fuf/tmeitta  tUcffs,  ^ 


Aut  ex  fragranti  munera jume  mero. 

Ad  tuacompofitaftcfurges  mtima  mente. 

Sic  dempto fies  viu  idtor^  malo. 

Quoad  reliquos  vfus , notauit  loannes  Hugo,  Ambram a Satrapis, &RcgibusIii. 
diarum,ad  condimenta  ciborum  fummopereexpeti.SultanusAegyptiTyranusCmi 
Ambram  permifeeri  iubebat,  vtaccenfifuauiffimum  fpirantesodorem,&voluptati,S 
valetudini  confuletent-  Ex  Ambra  quoq;  veluti  ex  Succino  globuli ptecatij ad coM 
nas  integrandas  parantur.  Aliquando  foli  globuli  ex  Ambra  argento  induduwt, 
quos  odoramenti  gratia  Itinerantes  fecum  deferunt.  Hodie  Myropai  Ambra  vwi, 
qua  Nobilium chirothecas  imbuere  folet,  quas  V \s\^%Guantid vocitat, itkt 
de  Succis  concretis  didfa  lint.  Deinceps  ad  Hilloriam  Lapidum  accedeinusi 


Finis  Libri  Tertij. 


yiys*  ' 


435 


VLYSSIS  ALDROVANDI 

PATRITII  BONONIENSIS 
MVSiSI  METALLICI 
Liber  IV. 

DE  LAPJDIBVS  IN  GENERE. 

^ Cap.I. 

Q V I V O C A. 

Lapisapud  Authoresvarijs nominibus  indicetur, operfprc- 
tibm  t lie  dux  imus,  horum  nominum  ambiguitatem  primo  pate- 
facere, antequam  Synonimia,  & Etymum  exponantur.Primitiii 
apud  Haichtmiff  piofeflotes,tefte  Alberto.Lapis  vocatur  omne 
illud,  quod  in  igne  in  vaporem  non  abit.  Deinde,  voce  Lapidis, 
multa aiiadefignanturinan' Lapisnon  Lapis  indicat  rem, qute 
materia  Lapidis  chimicitantopere,celebrati  ingreditur.  Dein- 
de fignificat primam  aquam,  qu*  in  conftituendo  Lapide  adhi- 
i>betur,hscaliteraquamercurij,&lulphurisnuncupatur.  Quinimd,  ex  mente  Autho-  /»  iH.ae 
risanonymi , denotat  Elixirem:  veluti  Elixir  oftendit  Lapidem : licet  proprie  non  lint  Halchem, 
idem,  cum  prarcedat  Elixir, & poftea  Lapis  conftituatur.  Infuper  Lapis,  apud  eofdem  caf.  j. 
Chymicos,  non  folum  elixirem,  fed  etiam  Halchemiam,  & Medicinam  defignat.  Ali- 
ter, apud  loannem  Garlandura,  Lapide  calcis,  batitura  aeris,  & Lapide  de  montanis, 
teftudo  intelliguntur.  Credimus  autem  Chymiftas  ita  loqui , vt  fatuos  vanis  verbo- 
rum illecebris  decipiant.  TarSem,  in  Scholis  Chymicorum , nomine  Lapidis,  fignifi-  phi- 

catur  celeberrimus  ille  Lapis  philofophicus,  cuius  patrem,  & matrem  duo  fpermata_j  lojofhkast, 
elixiris  conftituunt,  Solem,&  Lunam  appellantes,qu£e  poftmodum  fpermata,  in  fecun- 
da operatione,  nimirhm  in  operatione  Lapidis,  terram,  & nutricem  nuncupant.  De 
hoc  Lapide  Mercolinusfcquentibus  metris  ita  eft  locutus. 

Ei  Lapis  occultus^ &itttmofonte feyultus 
Vilis,  & eieiftts,  fimo,  •uelfiercore  teilus. 

Et  pauld  inferius  hac  habef. 


Oo  a 


Etta- 


tapisMhe- 

reiis. 


Cap.  I. 

jfaias  cap, 
3'°* 


Jnchcra 
p' et  erum 
qualis. 


Lib,  i6.de 
JItu  orbis. 


Lih.i.etip. 

8. 


Scrupi  , & 
Scrnpulta- 
qutuoca. 


^35  Vlyfsis  Aldrouandi 

‘Bt  Lapis  hic  nuis,  & mtt  Lapis,  nut  nuis  hsc  e(l . ^ 

Hic  Lapis  eB  motes, Jlirps,  & Saturnia  proles. 

Lupit  er  hic  Lapis  eB,  Mars,  Sol,  fenus,  & Lapis  hic  etl 
Aliger,  & Luna  lucidior  omnibus  •vna. 

Qiiocirca  nominando  Lapidem  antonomaft ice  fetnper  philofophicutrij&  chymicuu 
Lapidcm1ntdIigunt,quem,ob  dignitatem, &excdkntiam,  Bulingerius  ithereuuliis 


vtrfibusappdiauit. 

Experti  multa,  c^r  non paruis  fimptibus  illam 
Jnuenere  artem,  qua  non  ars  dignior  njllaejl 
fingendi  Lapidem  athereum,  quem  /cire  ptophanis 
Haudquiquam  licet,  &f  ujlraplebs  improba  quarit. 

De  hoc  Lapide  multi  inter  nuperos  Aiithores  egerunt , vtMyliuSjFabiusGliinm 
&pJures  aiijabeodem  Fabio  citati, vtGcber,  Pythagoras,Hermes,Boiinus,Gilgili(lcj| 
Auicenas,Ioannes  Aurelius  Augurdius,  qui  ChryfopKiam  carminibus  coDlcriplit,jll. 
bertusMagnus,  Arnoidus,Raymundus,  Silenus,  Alchinusjoanncs  derupefciffa,Ba. 
cefcus,  Parmenides,  Toludanus,  LucasRhodianus,RichardusAnglicuSjFerndiui,Ii 
ber  trium  verborum  defecreto  Lapidis,Tuba  Philofophorum,femitafemitf,Cotteaio 
Fatuorum,  Clangor  buccinte,  Aurora  conlurgens,fummaria  Lapidis  conlidetatiOjLk 
infcriptuSjMirabilis  Philol'ophus,ThefaurusPhilofophia?,EpilogusdeFormation(j 
Lapidis  Arcanum  Philofophorum,&  alij  multi , quos  Fabius  inTraiftatudeLapidtj 
philofophico  memorat. 

Infuper  apud  Chaldteos,  Se  Hybreos, Lapis  horarum  exponitur horologiumSok 
nam  quando  in  facro  Codice  hac  verba  leguntur.  Ecce  ege  reuerti  fici.miaimlm 


rum.  Chaldaus  vertit.  Vmbrans  Lapidis  horarum. 

Pariter  apud  Gracos  A/So?  eft  vox  Lapidem  (ignificans , & aquiuocationtmnontf. 
fugiens : quandoquidem  non  lolum  Lapidem  /impliciter  indicat  sfed  etiam  apudte 
ftotelem  calculum  velica,Se  thenum  denotat,  Immo,  apud  Euftathium, pro  Ancliotij 
accipitur : cum  olim  Lapides  vfum  anchorae  Veteribus^prrrftiterint.  Eadem  vox, apiiil 
Pollucem,non  modo  Lapidem  /impliciter,  fed  Difeum  quoqi,feulocumdemonlltaidii( 
quo  mancipia  venalia  exponebantur.  Alter  apud  Ariftophanem  Liioi  nominanti» b- 
mines  ftupidijde  quibus  in  Adagijs  verba  fient.  Similiter  apud  Gracos 
Aa  aot  vocatur  Lapis,  fed  Aaos  appellatur  populus:  hinc  fortaffisPoetsfabulatifante 
lapidibus  populum  fui/Te  procreatum,  quia  forte  exiftimarunt  Lapides  in  populosian 
facileelfe  tranfmutandos,  quam  paruo  momento  , vocabulum  A005  paroxytoniini«J  : 
PittoVoxytonum  tranfire  poteft. 

Rurfum  Petra  non  folum  Lapidis,  fed  multorum  locorum  nomen  clTe  perhibe® 
Etenim  Petra  delerti,  in  lacrispaginis,eft  Regia  Maobitarum,qua;  etiam  Monsrejilji 
nuncupatur.  Petra  incifa  c It  oppidum  Paleftina,quod  apud  VulgumC^itr/ff/ffwili. 
citur.  Apud  Strabonem,  Petra  elt  vrbs  Arabia,  Metropolis  NabatheoriimivndeilliJ 
Arabia  pars  Petrea  appellatur.  Item  Petra  eft  oppidum  multiplex  in  Macedonia, ciiti 
Oras  maris  Ionij,apudDyrachium,ve  uti  ..ucanus  meminit.  Petra  autem  magnr,St Pe- 
tra paruy  funt  portus  in  Marmarica.  At  Petra  Syrenum  eft  Promontorium  Lucanico» 
infidijs^Syrenum  infame,quod  V irgilius  mtmorauit,v  i in  Lexico  Geographico kg® 
Amplius  Petra  eft  Sicilia  oppidum  prope  Hyblam, cuius  Incole  Petrini  cognominari 
de  quibus  Plinius  verba  fecit.  Petra  Maricorum , tefte  Merula  , eft  oppidulum Lig«® 
apud  Tanarum  flumen.  Tandem  Petra  Honorij  eft  vibs  Epifcopalis  Aemiliit,qn*>“' 
gd  Sertinore  nominatur.  , 

Scrupusparuum  Lapidem  indicat,  fed  apud  Gellitnrti,  Aenignna  denotat  tquo® ' 
modum  nomen  diniinutiuum , fcrupulus , paruum  Lapillum  afperura  in  calccuhee 
tem, Scpedesladenrem  fignificat : aliquando  tamen  pro  follicitudine,dubitaeioiei 
difficultate fumitur.  Eft  quinetiam  menfuia  genus , quo  terrarum  menlores  vtun® 
necnon  genus  ponderis,quod  Medicamentarij  adhibent;  nam  tres  fcrupulidracn® 
conftituunt.  Demum  calculus  eft  Lapis  paruus,  tcrr^permiftusiquiinterdum,o  P 

ruitatem  ,fine  moleftia  premitur,  & calcatur  , ied  quandoque  Lapillum  in  ani® 

etiam  gcnituniindicat.  Ad  finem  calculi  pro  rationibus  fumuntuncumolimPua 

culis, fiue  lapillis  rationes  fuasfubducere  folerent.Quinimd  calculi  apud 
erant,quibusfuffragia  ferebantur. 


A 


Mufei  Metallici  Lib,  I V". 


437 


SYNONiMA,  ET  ETYMVM. 


APVD  Latinos,  Lapis  vocaturquafi  !adenspedern,&]apilluscftnomen  diminu- 
tiiiuni  a Japide:  hic  quando  in  calceis  repofitus  raolcftiara  excitat,  calculus , & 
icrupus  nuncupatur:  quartv  iuxtamcntem  Fefti,fcrtipi  vocantur  lapides  alpcri, 
& qui  difficulter, obalperitatem,  pertradlantur.  Hinc  poftea  emergit  fcrupulus,qui  pari- 
ter lapillum  afperum  fignificat. 

Petra  autem  appellatur  quafi  pedem  terens;  quat  cum  fit  lapis,  proprie  tamen  rupem 
defignat.  Cautes  vero  eftiaxum  afperum,  & abruptum.  Saxum  enim  Iapide  maius  aipe- 

rius,  & durius  eft:  licet  aliquando  faxum  pro  lapide  vlurpetur  Carteriim,  annotante j 

j Scaligero, Saxum  eft  vetuftiffima  vox  1 ufea , quia  nonnifi facrificijsadhiberctur . Hinc 
nonnulli  affirmant  laxumfuifteappcllatum,  quafifanxum,  vel  fandium  , quoniam  Vete- 
res niagnutn  lapidem, nempe  faxum , pro  ara,  eligebant  ,&  victimam  fupraipfura  fau- 
eiabaiit,&lanciebant,  nempe  fidus  ftabilibant:vnde  originem  duxit  hoc  verbum,  i'.*/?- 
c}0,Smds,Simxi,Sanax-m,  quafifanguine  tadium,inde  poftea  faxum  nuncupatum  eft.  Ali; 
fuerunt,  qui  fpecificum  diferimen  inter  faxum,  & lapidem  perperam  obferuaruntrfiqui- 
dcinapud  Plinium,  & aiios  Authores  probatos , faxum  cum  Iapide  confunditur : idcirco 
allcrendumeritvnam  amborum  fubpolyonimia  effe  naturam;  idq;  longa  Prifeorum  co- 
fuetudincferuatumfuiflecrcdimus:quandoquidem  Cicero, in  Oratione  de  refponfis 
Arufpicum,  fetiptum  reliquit,  faxis  fadfam  effe  lapidationem . Quamobrem  hisanimad- 
uerfis,  faxum  effe  iapidem  magnum,  & lapidem  eife  faxum  paruum  aftererepoffumus,fi 
tamen  aliqua  differentia  allignanda  fit;  cum  hic  nomina,  Lapis,  Petra,  & Saxum  ab  Au- 
thoribus  indiferiminatim  vlurpentur. 

Apud  Gricos  Aoa  r,  & per  contradiionem^  «'alapis  & faxum  exponitur.  Alioquindi- 
Ceitur;  quam  vocem  Euftathius  deducit  vapst  to*  ?\ta,Vy  jtaj  , nimirum  vaide  per- 

cutio,  cum  lapides  iadti  mirandum  in  modum  feriant,  & percutiant.  Verum  Gri- 
cis  eft  lapillus,  vel  calculus  a verbo  ■^«a,  in  partes  tenues  comminuo  :namq;  calculi  funt 
veluti  lapides  in  partes  tenucscomininuii.  Item  s-i»  eft  lapillus  velcalculus,  apud  Hip- 
pocratem vero  Gonetiam  Jegitur.  At  tp//.a  non  folum  fulcrum , & ftabilimentum , fcd  et- 
iamfcopulus,  & faxum  in  mari  exponitur.  Inlupcr  7ri7pos,8cn,(Jp«  ,nccnon  Ionice  wiTpa 
apud  Gricos  faxum  indicat  ,Iertaffis  a rapido  curiu  feror : cum  lapides,  & faxa 

a montibus  per  Torrentes  rapido  curiu,  huc,  atq;  illuc  dcferantur.Hebreis  dicitur  Sech, 
Gallis  Pietre,  Italis,  Pietra,  Saffo,  Germanis  Eia  Stein,  Hilpanis  Piedra. 


GENERATIO,  ET  ORTVS. 

D 

OMNIVM  fere  Philofophantium  opinio  eft  cundia  mixta  ex  quatuor  elemen- 
tis tanquam  ex  matcrialibuscaufis  integrari : quamobrem  fihuiufmodi  caufas 
tanquam  remotas  contemplantur,  illis  proculdubid,affentiri  poterimus.  Prb- 
feffores  Halchemiat,  materiales  Lapidum  caufas,  Salem,  Sulphur,  &Me!curiumconfti- 
tuunt, quoniam,  ope  ignis,  in  feparandis mixtorum  partibus.  Salem,  Mercurium  inftar 
aquei  humoris, & quid  fimiie  Sulphuri  obferuant . Hic  opinio  licet  in  analyfi  omnium 
feretnixtorum  veritati  proxima  effe  videatur,  nihilominus , in  auro , & Adamante , hic 
principia  deficiunt.  Sunt  tamen  aliqui  Chymici  qui  iadlant  fe  a prididiis  huiufmodi 
principia  feparaffc,  fed  eorum  impofturis , & vanis  commentis  minime  creJendura  effe 
afleueramus. 

Ariftoteies  nullam  aliam  materialem  Lapidum  caufam,nifi  exhalationem  ficcam 
ignefeentem  effe  credidit.  Hic  tanti  Philofophi  opinio,  quamuis  prima  facie  fri- 
uola,&  a veritate  remota  elle  videatur;  cum  probabile  fit  (vt  viri  eruditi  opinantur) 

Oo  5 ex 


Exercit. 

io8. 

S4xi  ety- 
nmm. 


N omiaa 
grttcn  Ltifi 
dis. 


Chymico- 
rum  ofwit. 


SeniCKtiit 

ArUL 


Vlyfsis  Aldrouandi 


43"^  - 

ex  huiiifniodi  exhaIatione,abfqiterrajLapidesgenerantnmimepoirc,namliicxnij|(  i 

riaduriori  rcfultant:  attamen, fi  Ariftotelis  ienttntia  faniori modocxponatur.fjtjj 
liibfiftere  poterit . Dicamus  igitur , Ariftotelem  ilio  in  loto  non  habuiile  lermoncmj 
de  exhalatione  ficca  fimplici,  led  de  illa,qus  tant*  portioni  humiditatiscopnlatjtj 
coniundioni  partium  Lapidis  fufficiat..  Nemo  enim  Ariftotelem , virum  alio(|iii|,£ 
pientiffimum,  ingenio  tam obtuto  ,&  hebeti  fuifle  credet  ,vt  exalationemlimplim, 

ablq;  vilius  humoris  copulati  portione  , materiam  Lapidima  efle  voluerit.  EtlicctAti! 

ftotelesloliustanthmexhalationismemineritjhocnulla  alia  decaufaabeofaftunij 
fuifle  exiftimamus,quam  propter  prtedominium  exhalationis,  que  pro  maiori  patRj 
Lapidibus  ineft. 

Itaque  non  reprobata  tanti  Philofophi  lententia,  nobis  lummopere  arridet  opinio 
Opinio  Georgij  Agricolf, qui  arbitratus cft  non  vnam,&eamdcin  omnium Lapidumellir,a. 
gneoU  teriam,  fcd  pro  varietate,  & diuerfitate  Lapidum,  varias  quoq;  caufas  materialescon. 

ftituit . Quapropter  alTerit  Lapidum  opacorum  communiter  ditftorum  quodamlui» 
tenax,  & lentum  caufam  materialem  efle.  Hoc  enim  lutum  calore  ficcatumpriin()(l(ii.|. 
fatur,  deinde  paulatim  in  Lapidem  vertitur.  Amplius  addit  caufam  materialem p». 
fpicuoium  Lapidum,  & gemmarum  efle  fuccum  quemdam  purum,  &liquidum,(|ii 
frigore  gelafcit.Tandem  diuulgat  caufam  materialem  coraliorum, & aliorum  inap 
petrificatorum  efle  fuccum  quemdam  Lapidefeentem,  necnon  ramenta  laxorum, vio. 
lentia  torrentium,  3c  fluuiorumabrafa  , quibus  in  meatus  plantarum,  & lignorum  lett. 
ptis , hac  in  naturam  Lapideam  facile  tranfinutantur.  Pariter  in  corporibus  aninin. 
tium calculi  geniti  ab  humore  vifcido,& lento  tanquam  acaufa  materiali  prodemt 
Neqiafententia  Agricola:  multum  recedit  opinio  Kircherij,&  aliorum  Nuperorni, 
qui  Lutum,  fiue  Argillam  lentam,  & craffam  caufam  materialem  Lapidum  gcmnii. 
rumverd  tenuem,  & fubtiJem  efle  voluerunt  i ne  aquE  immixta  perfpicuitatem  illi, 
rmn  impediat.  CJuinimo  generationem  amborum  fine  aliquo  Sale  vifceribustcrtiii. 
clufo  tanquam  vnico  coagulationis inftrumento  fieri  non  pofleextimaueruntidiimi» 
do  inateriEproximEaqua  tanquam  caufa  adiuuans  famuletur,  quEduti) terram t 
meiSat,lutum  conftituit,  dum  vero  maioricopiadiluiturlutura  aqueumfalfuginolB|; 
Cattjn  ma-  Lapidum  caufa  euaditiimmd  propter  copiam  aquE  non  amplius  lutura, fd, 

terialis  Iu-  Lapidefeens  appellandus  eft  , dummodo  facultate  Lapidifica  fit  refertus.  Ci. 

fidum.  terum  fiilla  careat , accedente  caufa  efficiente,  nempe fpiritu  Lapidifico,  liueexkla- 
tione  eumdem  fpiritum  defercnte,tunc,  materiam,  exclufaorani  fuperfluahumiditiie, 
in  Lapidem  conuerti  afleuerant. 

Circa  caufam  efficientem  Lapidum,varif  pariter  Philofophatium  opiniones  dr4 
feruntur, quarum nonnullE  prEinittuntur , vtdifcutiantur.  Democritus inprimisai. 
ftimauit  nullam  efle  pofle  efficientem  caufam,  qiiim  propriam  Lapidum aniraamvt' 
getatiuam:  etenim  hanc  in  Lapidibus  ,vcluti  in  animantium  ,&  plantarum  femine ptt- 
peram  collocautt.  Huic  Democriti  fententis  Cardanus  vir  alioquiu  dodiliirausjJfr 
pulatur,  & quod  magis  mirandumeft,  talem  opinionem  multis  argumentis  ftatifo 
conatur.  Primitus  aiferit,  quicquid  nutritur,  & augetur  , animam  habere,  deinde  Li- 
pidibus  hasconditionesattribuit,  proptereaconcludit  animam  Lapidibus  effeafcni- 
dam.  Debebat  autem  animaduertere  Cardanus  affumptum  allati  argumenti  clfctal-i 
Cardani  o-  fum,  cura  Lapides  improprie  nutriantur,  & augeantur.  Siquidem  hocnonaprincip» 
finio.  interno,feu  ab  anima  procedit,  quemadmodum  in  animantibus,  & plantis  obfc®®, 
fed  id  fit  tantum  ab  cxtrinfeco  per  additionem , ficuti  contingit  calculis,  qui  in  rhera- 
bus,  & vefica  animalium  generantur,  qui,  exfententia  omnium  Medicorum,  miUiak 
prorfus-ra tione  nutriuntur,&  augentur,  quam  per  oppofition em  partis  poftpartenu' 
PrEterea  roborans  Cardanus fuam  opinionem  addit:  qUE  generuntur  habere aniraHp 
& propterea  Lapidibus,  animam  attribuit.  Hoc  etiam  argumentum  nulliuselivato® 
cum  magnum  diferimen  inter  generationem  Lapidum,  & animalium  obferuetunPW’ 

termiffisalijs  Cardani  friuolis  rationibus, ne,in  iliis  fefelJendis,tempus teramus, a«t- 

demus  ad  mentem  Atiicenn.E. 

ji«iccnn/t  Hicauthor  immediatam  caufam  efficientem  Lapidum  eflfe  facultatem  quamdam 
fer.tentia,  Lapidificam  pronunciauit.  Que  opinio  aliquo  modo  improbanda  videtur: li‘]m'' 
comparatio  illa,quEde  femine  tum  animantium,tum  plantarum  diuulgatur,nenip'^^ 


MufcEi  Metallici  Lib.  I V. 


45P 


A cultasqiixclam  generandi  fibifimile,Iuto  minime  accommoiari  poteft,cum  non  valeat 
confcqiientia,  nimirum  fi  dicamus,  in  fpermate  eft  fiacultasgenerandi  animal , ergo  in 
luto  pariter  producendi  Lapidem, quoniam  genitura  animalis  ex  eadem  conflat  mate- 
ria,ex  quatotumanimal,quaproptcreamdem  facultatem  fpccificam  acquirit.  Id  fi- 
iniliterin  feminibus  plantarum  veritatem  habere  diuulgamus,  quod  inluto  verum  ef- 
fcnequit.  AmpliusEmpedocIes  prodidit  calorem  vel  magis,  vel  minus  intenfum  efle 
Lapidum  catifam  efficientem, qua  quidem  lententia  prorfus  non  efl  explodenda;  cum  Etnpedo^ 
in  quibufdam  Lapidibus  veritatem  alTcquatur,non  autem  in  omnibus,  nam  aliqui  La-  clts  opmio. 
pidesfunt,  qui  frigore  concrefcunt. 

Alij  inter  Nuperos  Spiritum  quemdam  lapidificum  in  gemmis,  &alijs  lapidibus  c6- 
tentum proximiorem  caufam  effeCiricem  motioris , alterationis  ad  formam,  confli- 
tuerunt;  calorem  vero  cale  flem,  qui  calorem  huius  fpiritus  in  adfum  redigit  caufam  ef- 
ficientem remotiorem,&  Deum  Optimum  Maximum  rerum  omnium  parentem  tanqua 
caufam  remotilfimam  pradicartint.  Aibertus  Magnus  caufam  efficientem  lapidum  efle 
J virtutem  mineralem  ftatuit,&  quoniam  virtus  mineralis  eft  communis  metallis  lapidi- 
bus,&nonnullis  mixtis  mediKnatura:,propterca  caufam  efficientem  lapidum  proprio  Ari/lotelis 
nomine  carere  afleruit,  cum  tamen  fit  propria  fpecies  virtutis  mineralis  in  communi:  mens. 
quamuisalij  addant  hanc  virtutem  pofle  vim  mineralem  lapidificam  nuncupari.  At  nos 
in  prafentia,  ex  lententia  Ariftotelis , & ex  mente  Platonis , duplicem  caufam  efficien- 
tem lapidum,  nempe  calorem  & frigus  efle  arbitramur, & harum  duarum  caufarum  mo- 
do vnam,  modo  alteram  , pro  difpofitione  ,&diucrfitate  materierum, operari  pronun. 
ciamus.  Has  tantorum  virorum  fenrcntiasGeorgius  Agricola  libenter  ampledfitur  du 
infuo  Volumine  de  caufis  fubterraneorum,caIorem,&  frigus  caufas  lapidum  elfedfri- 
cesallignat.  Namq;  illos  lapides,  quos  aqua  humeftando  diffoluir,  a nulla  alia  caufa_» 
efficiente,  quam  beneficio  caloris,  compadtos  , fuifle  feribit,  illos  autem , qui  violentia 
caloris liquefiunt,frigore  concreuiiTe  refert. Etenim  manifeftiflimum  eft  concretionem, 
atq;illi  oppofitas  effedfiones,  veluti  refolutionem,&  liquefadfionem  a caufis  inter  fc  fc 
maxime  oppofitis  prodire . Vt  autem  veritas  ,&  dodtrina  Ariftotelis  magis  innotefeat, 
^animaduertendum  eft,  lapidum  fiet  i generationem,  agente  calid  ita  te, qua  mixtionem 
perficit,  & frigiditate  qua,mixtum  condenfat. Quandoquidem  caliditas  ad  mixtionem 
eft iieceflaria,  quia  V.G.terra,  (Scaqua  non  coirent  in  vnummifi  vtraq;in  materiam  ae- 
ris,&ignis,  ope  caloris,extenoarentur:ficenimhumiditas  ficcitati  copulata  vnam  na- 
turam lortiunturjneq;  ab  inuicemnifi  maxima  violentia  ieparari  polfunt.  Alioquin  ex 
humido,S5ficco  tantum  compofitio,&  non  mixtio  refultaret;  quemadmodum  lutum  ex 
terra,  & aqua  emergit,  qu,T  ab  inuicem  facile  fegregantur.dum  aqua  in  vaporem  eua- 
nelc it,  & terra  in  glebam  friabilem  tranfit.  C.ttci  imi  frigiditas  non  mixtionem  confti- 
tuitjfcdtantinn  condenfat,  non  modo  illa,  qua’  per  mixtionem  in  vnu,vt  lateres,  con- 
uencrunt , fed  quoq;ethcrogenca  vtiutum.  Pro  varia  autem  proportione  humidi,& 
ficcifit,  vt  in  coagulatione  ,&  liquefa<5Hone  diuerfimode  fefc  habeant . Quandoqui- 
dem aquea  nonnifi  cxceffu  frigoris  coagulantur , & modico  repoi  e , vt  glacies  liquan- 
tur. Sed  terrea , veluti  lateres , frigore  non  denfantur , nifi  prius  igne  mollefcant . Igne 
vero  non  omnia  mollefcunt  ,fed  qua  humid  itarem  aliquam  habeant  infitain, cuius  be- 
Dncficio, interdum,  violentia  ignis  , liquefiunt,  v:  lapis  molaris,  Pyrimachus,  &tefta 
quemadmodum  Ariftoteles  in  Meteorolo^icis  annoiaiiit  Itaq;  later  crudus  efttan-  Lib.j^.c.6. 
quam  gleba  terra,  cuius  partes  pertinaciter  harent  ,fed  facile  in  puluerem  foluuutur: 
in  igne  autem  valido  partes  mollita  copulantur,  & igne  recedente,  eadem  den- 
fatarelinquuturrcum  hac  coagulatio  ab  vtroq;  proueniat,  dum,calore,&  frigore  ope- 
rante,reluhat.  Quf  igitur hocinodo  denfata  funt,  merito  ab  Ariftoteleinfolubilia  ap- 
pellantur. Hinc  nuperi  Authores  colligunt,  calore  valde  agente  in  fuliginem, fcu  exha- 
lationem, Stconfumpta  omnihumiditate,fololertore  relidfq,ne  fubftantia in  pulue- 
rem redigatur,  Lapidem  opacum  generari,  qui, propter  confumptionem  tutius  humidi 
redundantis, liquefieri  nequit,Lapides autem  pellucidos concrefeere  affirmant, dum.^ 
calor  agens  in  fuccum  abfumit  humidum  fiiperfluum,  & fuccus  ille  concrefeit,  frigidita. 
teloci  concurrente. 

Aliqui  non  defuerunt , quiexiftimarunt  Lapides  non  habere  formam  propriam  fub- 
ftantialem  a formis  elementorum  diflimSam , & propterca  illos  inter  fe  diferepare  fola 


Huperora 

opinio. 


1 Mi  - 

ner. 

&6> 


Cufi.  int- 
rietAtis  La* 
fidum» 


tifuy/i  'va‘- 
rix  Laftdn, 


Viyfsis  Aldrouandi 

complexione  qualitatum  atcidenralium  tradiderunt.  Sed  ha’cfemet!anonpote(ln,^.| 

bari,quoniamomncslapidescflenteiuidemfpcciei,&folumaccidentaliterd)fertj(  ' 
cum  tamen  proprietates  plane  diuerfas  habeant , & ex  diueifis  pioprietatibusvaritt., 
iam  rerum  natur® refultant . Prsterquamquod  qu®dam  affediiones  competuntlapi|jj_ 
bus,vt  expugnate  venenum,  & attrahere  ferrum,  qu®  elementis  fecundum  feconlidc„. 
tis  non  conueniunt . Quinimo  li  lapides  carerent  propria  lubftantiali  forma  tninittiedi, 
flinaaaformiselementorum,diu  tales  permanere  non  pollenqfed  breui  temporis fpi. 
tio  in  elementa  foluerentur.  Idcirco  ex  drdiis  colligit  Albertus  Magnus  lapides  ptoptij 
formis  fubftantialibus  gaudere. 

Caula  igitur  formalis,  vel  forma  fubftantialis  lapidum,  aut  gemmarum  eft  i]|i 
ipfis  tribuit  elfe  proprium,  & propter  quid  talisiapiseft  id, quod  eft.Namquilibcili 
pisfiue  opacus  fit,  fine  pellucidus  propriam  habet  formam,  qua  talis  dicitur,  Ssabai 

diftingiiitur.  Forma  haefecundirm  Ariftotelem  ,&  alios  prifcosAuthoresexqoatiot 
elementorum  combinationibus,&  ex  eorum  temperatura,  eoo perantibus  primis, j(|i, 

eundis  qualitatibus,  proficifeitur . Verum , iuxta  mentem  Nuperorum,  hac  forma  pii 
det  a feminario,  & fpiritu,  qui  eft  in  materia,  vt  illam  formet:  quemadmodum femin, 
rium  expoftulat ; cum  omnium  rerum  formas  prodire  tradant  a feminari  js,&a[)  atdi. 
tedlonico  fpiritu  elaborari.  Etenim  feminaria  afiimmo  rerum  omnium  opifice  tatp 
rerum  principia  creata  elfe  prsdicant , ex  quibus  fingul®  rerum  Ipecies  fuas  elTciitiii 
formas  fibi  comparant. 

Antequam  huic  R ubric*  finem  imponamus,nonnulla  etiam  de  caulis  varietatisli[i. 
dum  affignanda  funt.Nuperi  Authores  in  centro  cuiufcumqjrei naturalis quamdanij 
virtutem  latentem  illi  a natura  fagaci  infitam  conftituiint  ad  hunc  finem, vtlc  confeiu. 
re,  & propagare  poffit, quantum  ei  a natura  conceflum  eft.Hmc  autem  virtus radijsqii, 
bufdam  in  circumferentiam  propagatur,  non  in  cundiisfph®rice,fedinterduminvi)iii 
partem  magis  quam  in  aliam  longioribus  fadijs  operatur,  eadem  fere  ratione,  quatit, 
tus  plaftica  exiftens  in  centro  feminis , fingulas  corporis  partes  defignat , non  radijsii 
ipodum  circuli  difiufis,fed  qui,  pro  coditione  partium  formandarum,  autprnpc,auti(. 
tiroteja  centro  corporis  dillantiquemadraodum  in  Vegetabilibus  virtus  feminis  cxi8(s( 
talem  figuram  infrudiu  formaqaliquandofphsricam,  interdum  conicam, &quand(K|t 
tuberofiim.  Similiter  in  floribus  virtus  feminalis  foturam  in  fpbsricas , conicas, tetri. 
gonas,  hexagonas,&  fimiles  figuras  angulares  fundat.  Pari  ratione  inFollilibus,» 
quamdam  analogiam,  prEfertim  in  lapidibus , qui  ex  ialfuginofamatcriaoriginemfii 
ducunt,  vt  in  alumine,  Chalcantho,cryftalIo,&  fimilibus  contingit;  inquotuinmateiij 
centro  qusdam  vis  refidet,  quE  non  femper  omnibus  radijs  squalibus  operatur,  Itiiji 
animaduertendumeft  ,qu6d  corpora  figuram  vt  plurimum  angularem,  optimo  mb 
confilio,fibi  vindicant,  nempe  trigonam,  & he,xagonam:  quandoquidem  ha  inter 
nes  alias  figuras  optimefpatium  implent.  Etenim  natura,  in  formandts  rebus,  opuiit 
ea  fere  ratione,  qua  nos  ope  forrn®  ligne®,  vel  alterius  materiei,  in  pyris, pomis, Jijlijs 
frudlibus  omnis  generis  varias  figuras  producere  nitimur . Frudtus  enim  adhuc  patras, 
& tenellus  in  forma  lignea,  feu  ex  alia  materia  inclufus,  paulatim  crefcensomnesinK- 
riores  form®  cauitates  implet;  ficq;  ilie  frudius  difpofitam  ,&  defidcratamfigurafflit- 
quirit.  Allimiiiter  figuras  naturaJes  fofltlium.  Vegetabilium,  & Animalium’ perlicipn).» 
nunciant.  Nam  quemadmodum  vnumquodquenaturaJecorpusparticularempofitt 
virtutem,  qua  fe  in  fua  natura  conferuat,  ita  ab  eadem  vi  hoc  habet,  vt  crdcendofclil 
certum,  & determinatum  limitem  propaget , quo  a reliquis  fpeciebus  diftinguatlit,at 
in-adfionibus  naturs  confufio  generetur. 

CEterum  Ariftoteles,  in  meteorologicis  percolatione  humoris  multifaria  Lapidm 
figuras  fieri  afferuit.  Primo,  quando  aqua  guttatim  cadens  congelatur; dcindeqi»”*' 
ab  aqua  fluente  defeendit  quidpia,  & in  fuperficie  ipfius  fundi  fit  Lapis. Tertiblciipi 
effe  quadam  loca,fuper  qu®  affufe  aqup  in  lapides  d iuerforum  colorum  conuamWi 
& tandem  elfe  aquas , qu®  feorfum  accepts  non  congelantur,  fed  propealucumfe 
durantur  in  Lapides:  qua  de  caufa  ad  mentem  Ariftotelis’,huiufmodi  Lapides, pni»' 
latione  humoris  ita  fiunt,  vt  diuerfarum  rerum  formas  exprimant. 


Mufcci  Metallici  Lib.  IV". 


441 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


CVIVSCVN^E  rei  natura  ex  illiusdefinitioncinnotefcere  folet;  quapropter 
multi  definitionem  lapidis  a fiignare  conati  fmit  jfcd  poftea  illam  vel  non  fatis 
explicarunt, vel  aliqua  exparte  mutilam  tradiderunt.  Inter  hos  prima  facie 
nobis  occurrit  Galenus,  qui  lapidem  fic  definiuit . Lapis  clt  corpus  duriffimum , quod 
irrigatum  abbumido,  non  mollcfcit : vndc  manifcflariura  euadit , naturam  rei  hac  de- 
finitione non  fatis  fufficicnter  explicatam  fuilfe;  cum  ferro, argcnto,&  ali  js  metallis  Im- 
iusgeneris  competere  pollit,  qnoniam  ncmoeft,  qninefciat  htec  corpora  cfie  durillimi, 
qu®  rigata  hiimiditatehaudquaquam  mollefcuntj,  etiam  fi  multorum  annorum  fpatio 
in  aquis,  morentur:  hac  decaufa , pacc  tanti  viri , ha’C  definitio  probanda  non  videtur 
Georgius  Agricola  fermonem  habens  de  natura  fo filium , definitionem  lapidis  aftert, 
B qaa&ipfaoniniexparteperfcefa  non  videtur.  Eft  autem  talis;  Iapis  eft  corpus  fofile, 
ficaim,&  durum,  quod  aqua  longo  tempore  vix  emollit, ignis  veheinens,redigit  in  pul- 
iierem , vel  non  emollitur  ab  aqua  ,fed  a calido  liquatur . H;tc  Agricola’  definitio  im- 
plicite naturam  lapidum  explfcarc,&  ex  duobus  membris  collare  videtur:  in  vno  enim 
aperit  nobis  naturam  lapidum,  qui  ab  aqua  emolliuntur  in  altero,  naturam  eorum , qui 
calore  liquantur.  Hac  igitur  definitio,  quoniam  rei  materiam  explicite  non  declarat, 
non  erit  approbanda.  Verum  id  alicui  admirationem  afferre  non  debet,  fi  Agricola  vir 
in  cognitione  Fofilium  alioqiiin  perfefliffimus  huiufmodi  definitionem  tradiderit : 
quandoquidem  hac  res  adeo  eft  difficilis,  vt,  inter  Veteres, &nuperosAiithores, non 
rcperiamr,quiperfed:am  deferiptionem  lapidis  iic  dicamus  definitionem,  feriptis 
mandauerit.  Falloppius & ipfe  definitionem  Agricola  improbauit , & reClius lapidem 
fc definire pofleexiftimauit,  fi pronunciauerit , lapidem  elfe  corpus  terreum, durum, 
foffilc,  quod,  nec  virtute  humidi,  nec  etia;n  ignis  poteft  liquari,  vel  (vt  comprehenda- 
tur etiam  vniones,  corallia,  & alijiapilli  non  ex  terra,  fed  aliunde  eftbfi)  quodciimque 
Georpus  terreum,  durum,  friabile,  quod  neq;  humido,  neq;  calido  liquatur:  dixit  autem 
friabile,  vt  ferrum,  &o  fla  excluderet  ab  hac  definitione,  qua  nobis  probanda  magis 
videtur. 

AnfelmusBoetius  vir  in  cognitione  lapidumperitiffimus,  lapidem  in  opacum,  & 
pellucidum  primo  diftribuit,  deinde  definit, fcu  deferibit  opacum  hunc  in  modum:  la- 
pis eft  corpus  mixtum,  inanime,  durum,  induiftile,  in  aqua  nonliquabiIe,&foIidu  ii_j, 

. quod  e terra  fimplici  tanquam  pracipua,  & magis  congrua  materia , citra  multas  alte- 
tationes,  a natura  concretum  eft.  Poftea  lapidem  pellucidum,feu  pulchrum,  nimirum 
gemmam  definit  ,feu  deferibit  hac  ratione . Gemma  eft  lapis  paruus,  rarus , durus,  & 
pulcher  a natura  procreatus.-ficq;  ab  hac  definitione  onyx,Crapundina,&fimiiesiapilii 
excluduntur,  quos  in  definitione  fi  quis  comprehendere  vellet , neceflarium  eflet , ex 
mente  Boctij,  nomen  pulchritudinis  ab  hac  definitione  auferre. 

Circa  peculiares  lapidum  affeiftiones  feriptu  reliquit  Cardanus  lapides  excifos  cre. 
(cete, quia  vitiant . ScaJiger  autem  acriter  reprehendit  Cardanmn , inqniens  lapides 
D crefeere , non  quia  viuant , fed  quoniam  appofito  rutius  humore , matrices  lapicidina- 
rum augentur,  a quibus  priores  lapides  excifi  fuerunt.  Addunt  alijlapides  gaudere_j» 
hac  proprietate,vt  fub  terra  obruti  molliores  euadant;  quandoquidem  fub  dio  femper 
duriores  fiunt : quocirca  lapicida:  huius  non  ignari  iilos  terra  obruere  folen  t , quando 
paulo  poft  illos  Cflare  defiderant.  Quantum  vero  ateiaet  ad  particulares  lapides,  Pli- 
nius monimentis  mandauitfaxa  quadam  efle  in  Lycia  ,&  in  quodam  orientali  tradlu, 
qua  viuentibus  alligata  erodunt  corpora . Demiim  faxa,  & lapides , ratione  duritiei, 
inter  fe  diferepare  folcnticum  nonnuila  fint,  qua  facile,  alia  autc,  qua  difficulter  fein- 
datuur , & frangantur : quapropter  Olaus  Magnus,  in  Hiftoria  Gothorum,  diuulgauit 
faxa  quadam  magna  ibi  efle , qua  non  alia  ratione  facilius,  quam  larido  accefo  fran- 
guntur. In  Vmbria,tefte  Gaiidentio  Merula,  lapis  albus  eruitur,  ade6'moIlis,vtferra 
dentata  facile  fecari  poflit. 


med* 

fac. 


Lib.  I. 


Opinio  LiU 
loppj. 


Lib.i.dcLj 

Upid, 


Lih.^.dr^ 

Suhttl, 

Exercif. 

III. 

Lapides 

erodentes. 


DIF- 


Lib.  % fof- 

jn. 


JLib.i.diLj 

Upid. 


r.4. 


Differentia 
fixorum, 
& marmo- 
rum. 


442  Vlyfsis  A Idrouandi 

DIFFERENTIA.  ' 

NONNVLLI  fuerunt,  qui  Lapides  in  triplex  difcrimen  diftribuenint,p,i. 
mum  dixerunt  efle  raaioris  terreftreitatis,veluti  fuot  Lapides,  qui  paUimiait, 
niuntur.  Secundum  ftatuerunt  efle  medium  inter  communes  Lapides, 
mas,&  hoc diferimine  gemmas  etiam  opacas  comprehedunt.In  tertia  differentiagem. 
mastatummodo  pellucidas  reponunt.  Georgius  Agricola  quatuor  Lapidum  cllcgtjt. 
ra  decreuit, quorum  primum,communi  nomine  Lapidis,  infigniuit,&  ad  hoc  gcnusMi. 
gnetem,H*matitem,Aetitem,& alias  fpecies  complures  reduxit.  Secundum  gtnis 
nuncupauit gemmam,  &hoc  genere  Adamantem, Carbunculum, Sdimiles Lapillos 
amplediitur.  Tertium  yocauit  genus  magnum  Lapidum,  quod  inftargemmapoliMa 
recipit,  vt  marmor;  idq;  colore,  & natalilocodilcriminauittcum  aliud  PorphyritcSiVtl 
Ophites,  aliud  Parium,  Laconicum  , & fimile  cognominetur.  Quartum  genus, fn»p 
veluti  arenarium  3 & calcarium  nominauit.  Fuerunt  infupei  alij  Authotes,qiiig(m. 
mas  ad  Lapidem  tanquam  ad  genus  referendas  non  eircaffeueraruntmihilominusciiii 
genus  proximum  commune  habent,  & horum  neutrum,  neque  metallum, nequdiictus 
concretus,  neq;  terra  funtsreliquum  eft,  vt  genus  proximum  fic  terra  durata, quiiilo 
alio  nomine  quam  Lapidis,  indigitatur.  Quocirca  Lapis  merito  tanquam  gemisdkt 
tur,  & de  gemma  etiam  prj dicabitur:  hinc  qua-uis  gemma  erit  dicenda  Lapis, fd(|ii 
libet  Lapis  gemma  minime  vocabitur.  Pratterea  AnfelmusBoetius  id  ftabilirevWi. 
tur,dum  Lapidum  differentias  diftribuit, donec  in  claflem  gemmarum  incidat.  Eit- 
nim  afferit  alium  Lapidem  a natura  magnum  produci,  alium  panium,  exparuisalin 
effe  inuentu  rarum , alium  frequentem , ex  raris,  alium  durum , alium  mollem,  en  ditis 
alium  pnlchrum,  & afpedin  gratum,  alium,  turpem,  & tandem  pulchrum, nominegta. 
mf,  decorat:  vnde  colligendum  eft  gemmam  ad  Lapidem  tanquam  ad  genus  dftreJi- 
cendam_j. 

Saxa  vero  nonnulli  partim  diferiminant  a confiftentia,nam  tophus  eft  mcllis,5:t|;| 
lex  prtedurus;  partim  ab  vlu,  veluti  faxum  quadratum,  quod  ad  adificia  trahitupdili.  j 
xum  cruftofum , quia  in  cruftas  ad  tedia  findatur,  & faxum  calcarium , quoniam  ato-  I 
(ftum  pro  catmento  adhibeatur.  Arenarium  etiam  in  sdificijs  eft  vtile,  quia  calcnbi- 
bit.  Cotes  funt,  qutu  ad  acuendos  gladios  attinent,  & fic  deinceps  de  alijs  differoidii 
eft.  Verum, ratione  vfus.  Leo  Baptifta  in  fuo  Volumine  de  Architeffura  tradit, Lapi- 
dum alios  effe  viups,  & fortes,  veluti  funt  filices,  marmora, & fimilia,  na  hi  Lapides  na- 
turaliter graues,&ionori  funt;  alios  effe  crafios,leues,&furdos,  quemadmodum  fail. 
li,  qui  naturam  tophi,  & fabuli  referunt.  Rurfus  Lapidum  alios  pians  fupetfidd,!: 
angulorum  squalium  conftituit,  quos  vocat  quadratos,  alios  linearum  inaqualimu 
variorum  angulorum,  quos  rudes  nominat.  Denuo  Lapidum  alioselle  magnos afoii, 
qui  ad  libitum  pertradfari  nequeunt,  alios  minutos,  qui  medium  locum  inter prf- 
dosoccupant.  Quinimofaxa  interdum  tam  grandia  generantur,  vt  integrosmonitSi 
& vaftos  in  mari  fcopulos  conftituant . Propterea  legimus  in  Cofmographiavniaeni- 
li , faxa  efle  tam  vafta  in  regione  Valefiana , vt  in  illis  excauatis  mimerofe  tarailirl»'*' 
bitent.  In  Valle  etiam  Sedunenfi  Templum,  & amplum  Monafterium  in  faxo  line  cite 
& lignis  effe  fabricatum.  Sed  quid  vagamur  per  remotas  regiones,  dum  in  Agro 
nicnfi, decimo  ab  vrbe  Lapide,  habemus  montem  faxeum,  in  quo  confpicitur  Icalpi* 
Templum,  nomine  Beat*  MariEfemper  Virginis,  Deo  dicatum,  vulgo  didurad-*^'' 
donnadelsfffo,  vbiquoq;  fcalpta  eft  domus  Sacerdotis  , que  quotidie  inpradidn 
pio  CEleftem  Hoftiam  Deo  immolat.  Differunt  autem  ha’C  ingentia  faxa  a marmonw 
quia  exterteftriori,&  impuriori  materia  c5ftant,&  licet  ipfa  coloribus,  inftar  mw"®' 
rum,  varient ; nihilominus  a fe  inuicem  femperdif criminantur,  quoniam  co!oresl«®- 
rumobfcuriores,  &f*dioresobferuantur.  , 

Cfterum  fatiiis  erit  tam  Lapidum,quam  faxorum  nonfolumfubftantiani,ledew 
omnes  qualitates, & accidentia  diligentius  examinare:  fic  enim  exadiioru»  > 
rentiarum  cognitionem  manifeftabimus.  Qu^oad  fubftantiam,  faxum 

fum,&  Lapis  arenofus,  deinde  alij  Lapides  partes  habent  dillinffas,  alij  indinio^  i 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 


443 


^ quidiftinguuntlirjvelpuniaisjvtnonulli  Iafpidcs,&OphiteSjVeIcorporibusvt  faxavul- 
garia , in  quibus  manifeft»  arcnuJitconfpiciuntiir.  Rurfusinfubftantia  Lapidum  duri. 
tieSj&moilitiesconfideratur  Hinc  aliqui  Lapides  molles,  aliqui  duri  obferuantur.  Vi. 
dimus  annis  elapfislapidem  tam  durum,  vt  profeilid  Bafaltem  amularetur.  Item  Gau- 
dentius Merula  in  agro  Vuolfienfiapud  Italos  memorat  Lapidem  tam  durum,  vtin  x-  L tJ 
dificijs  locatum  omnibus  ignis,  ventorum,  imbris , & tempeftatum  iniurijs  reludietur,  & dur,n 
fortailis  nondi/crcpabit  ab  illo,  quem  Nero,  poft  Vrbem  cxuftam,inillarenouand;Lj  vhi  ' ^ 
adhibuit:  hunc  enim  Baptifta  in  Vitruuium  ignibus  minime  cedere  retulit.  At  in  Orbe 
flouo  Lapides  quidam  , retenta  duritie,  inueniuntur(vt  lolephus  Icfuita  anno  fexage. 

(imo  poli  fefquimillefimuin  ex  Bralilia  fcripfit)  qui  in  quaslibet  partes  fieeiuntur,&  gla. 
diorum  acuendorum,  inftarcotis,  vim  podident. 

Praterca,rationecolorum,  genus Lapidummultiplici  varietate  reperitur.  Primi- 
tiis illud  laxum  cruftofum  ftratis,&  teAis  vtile  innumeris  fere  coloribus  refulgere  1'olct: 
quandoquidem  inuenitur  cinereum , candidum  in  cinereo  viride , cteruleum , rubrum, 
Bfubluteum,&  nigrum.  Pariter  in  eodem  arborum  ramicum  folijsquafi  arte  depidii 
Confpiciuntur.  Eilctiamaliud  huius  Lapidis  genus  cinereum,  in  quoSyluulieitaele. 
gantes  apparent,  vt  nullus  pidior  meliiis,,  & elegantius  eas  penicillo  exprimere  poflet, 

Quinimo  fi  talis  Lapis  in  varia  fegmenta  fcindatur,  magnam  intuentibus  admirationem 
pariet,quoniam  huiufinodi  arbufcul»  in  partibus  internis, & lateralibus  confpiciuntur; 
quocirca  talis  lapis  Dendrites  appellari  pollet. 


nifferentix 
a,  colore. 


Brathites,feuSabinice5. ' 


lauagfiiLj 


vetr»  Jcre- 

J3n. 


444  Vlyfsis  Aidrouandi 

Fruftum  huius  Lapidis  ad  noftras  pcruenit  manus, 
paret  arbiifcula  Sabinam  referens:  idcircd  Brathitcs, 

BpaSuGrscis  Sabina  dicatur. 

Lapides  nigri  coloris  lati  inftar  tabularum,  longitudinis  circiter  decem  pedun, 
eruuntur  in  Genuenfi  ripa  loco  Limagna  nuncupato  . In  hoc  Piiftores  penicillo  ico» 
exprimunt,&  Pifcatores,ad  comprimendos  in  vafis  falitos  pifces,  vmtitur, 

.a  loco  natali  nuncupant.  Infuper  reperiuntur  lapides  pallidi,  virides, Scalijs  colori* 
infigniti.  Annis  elapfis,  confpicati  fumus  Lapidem  durum,  inftar  gemm*  ,coloriscirci 
latera  fere  cmrulei,  in  medio  viridis,  hic  in  aqua  frigida  locatus  viriditatemfmarapiii 
acquirebat, &calefaiftus virorem  deponens  prjftinum colorem  induebat.  HuncL 

pidem  Paulus  BruniisNorimbergenfisdiligens  rerum  naturalium  inquifitorexViuli 
chia  nigra  aduedum  referebat;  vnde  ilius  lapis  eiuldem  magnitudinis  albus  halet*- 
qui  in  aqua  politus  lutefcit,& exemptus  priftino  colori  reftituitur.  Ad  curulcumcolo- 
rem  vergit  Lapis  ille  Petra  ferena  appellatus,  cuius  vari?  fodina  in  Cortona, itiA»* 
Volaterrano,&  in  omnibus  fere  montibus  Apenninis  reperiuntur:  etenim  hicLapis*  | 


cuius  icon exhibetur.inqoa, 
,feuSabimtcsinlcribitur^j^‘ 


Mibau  (.V  9^^  ai  jss  4 axi  i./ a xiixx-mvxim»  «x  x v«xx  xxxixik-  HI  d(iL<ip|Q(] 

ad  ruborem  inclinares  in  cuniculis  Agri  Pr^cneftinireperiuntur  (Pfirnefte  oppiduniEfl 
LatijjVt  multi  volunt,  «Vo*  t&t  r^p/^aranimirum  ab  Ilicibus  nuncupatum)vulgus  abocci. 
lionc  C.  Marij  iuniorisXapides  rubefados  opinatur.  Quare  de  hoc  Poeta  quidim 
Germanus  Georgius  Fabritfus  fic  cecinit  in  fuo  Itenerario. 

' '■  ■ I '■  cacule  regna 

JV omen  ab  llicibufqi  tenens  PraneHe  venimus 
^^ofrimum  Diua  qua  mttto  j tempore  nullo 
Certa  locoper/iat,  mittamus  nobile  templum-, 
pluribus  in  templo  Uthojirotaq\pi6fa1tguris 
Jieinde  t et  effo^os  te6la  tellure  meatus 
Sgtifinguntur  adhuc  Mariana  caderubore» 


Quandoqueconfpicatifumuslapidescoloremfplenissmulantes,8ftaleiticolor(i 

cum  luteo  colore  permixtum  habebant:  hi  fortaflis  ad  morbos  Iplenis  fugandos  apiil 
Hiet  tuite  iudicandi.  Obletuatur  alius  lapis,  qui  colorepennas,  vel  oculos  Accipitris, fc 

ittpis^  Hieracis  imitans,  appellatur  Hieracites,  & vt  plurimum  ad  colorem  cinereum  teaditi 
«cquamuis  pluresfquamte  fuperiores  fint  lucid:e,&  coloris  plumbei, inferiores mti 
funt  coloris  cinerei,  & in  medio  partis  fuperioris  quadam  concauitas.feu  rimaobfti. 
Uatur,  imitans  illud  ConchiliJ  genus,  quod  ab  Authoribus  PetSen  nuncupatur  qiitu. 
admodum  in  iconelicet  intueri,  vbi  tres  huius  lapidis  differentip  delineantur. 

Alij  funt  lapides  lineis  colore  vario  in  ter  le  diftiti^is  ornati,  vt  Satdonyx,  Adisttij 
Marmor,&  aJiqui  lalpides.  Item  alij  lapides,  ratione  colorum,  ab  Authoribus, metih 
lici  cognominantur,  cum  variorum, & Ungulorum  metallorum  colores  repr^fenieift 
In  extremo  nou*  Zambl*  feptentrionali  angulo,  qui  angulus  glaciei  nominatur, Hol 
landi  nonnullos  lapides, inftar  auri,  fulgentes  inuenerunt,  & hac  de  caufa  aureosinit 
gitarunt , prmterea  ab  auri  colore  lapides  quidam  denominantur  Chrylitis, 
Upides  Ab  Chrylophris,  Chryfopraflus , Chryfrberillus, Chrylarauios,!:, 

AMtedifii.  Chfyfolecaos;  A colore  quoque  aliorum  metallorum  aliqui  lapides  nomen  deluiMni,“, 
vt  Argyrites,  & Argyrodamos  ab  Argenti  eoiore,  Siderites,  a Ferro.MolvbditesaPli- 
bo,  & Chalcitis  ab  JEie.  ’ 

Alij  recenferi  polTuntlapideSjqui  a colore  aliarum  rerum  inanimatarum  nunciipiH' 
tur,vt  Hoplites  a colore  armorum,  Crocian  a colore  croci,  MelichlorusdmellqCjp 
nitesa  fumo,PoJia  a canitie,  Cerites  a cera,Myrthites  a Mynho,Tcphrites  a cinere* 
Lychnites  a colore  lucernarum;  accenfarum,  Myrrhitesamyrtha,Enhydrosacoloie 
aqueo,  vel  quia  talis  lapis  aqua  pr.vgnans  fit,  Catoprites.i  colore  fpeculi,  vd  quia,f 
Itar  fpeculorum,  imaginem  reddat,  deniq;  Cepites,  veJ  Cepoides  ab  hortorum  colori' 
bus, propter  colorum  varietatem, qum  infimili  lapide  radiat. 

Infuper  non  pauci  funt  lapides,  qui  ab  animalium,  & partium  eorumdemcolorh 
Lapides  Ab  nomenclaturam  fortiimtur.Leontias,&  Pardalios funt lapides,qui  colorem pellisP*'' 

ammalthus  «b habent. Taosdicituta colorcPauonis, CoracitesacoioreCofui.Peni^ 
diai,  cites  3 colote  Perdicis,  Echites  a colore  Viper»,  Scarites  a colote  pifeis  Scari, Tiisf- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 
Hieracitis  tres  differentia:. 


n 


z. 


•f£sacolorepifcis  MuIIi,CarcinasacoJore  Cancri  marini. 

Quoad  colorem  partium  3 ve!  excrementorum  animalium  j Hepatites  nominatura 
colore  hepatis , Galaftites , vel  Galaxias  a colore  ladis , & Hamatites  a colore  fancrui- 
nis.  Hocin  loco  reprafentamus  tabellam,  in  qua  icones  lapidum  confpiciuntur.  Primo  i‘ 
delineatur  lapisniger  ad  fcribendum  Lydio  congener, de  quo  in  fine  huiuscanitis  ver- 
ti fient,  quando  de  vfu  vatiorum  lapidum  agemus . Deinde  ibidem  habetur  figura  Ia- 
pidis magnitudine  non  excedentis  nucem  auellanam,  exrrinfecus  modice  radiantis,  & 
quodammodo  referentis  naturam  Achatis,  in  quo  imago  fluuij  confpicitur , & in  alueo 
cuiufdamfluuij  inuentus  eft.  Sub  figura  huius  calculi,  eft  lapis  radians  inftar  marmoris, 
cum  multis  tnaculis  albis,  &nigtis  itainuicem  difpofitis,vt  perelegantem  auis  figuram 
reddant.  In  tabella?  altera  parte  confpicitur  lucerna  parua  antiqua, cuius  in  fecundo  li- 
mo huius Tomi,  agentes  de  vfu  Argili*  meminimus.  Huic  fuccedit  calculus  cinereus 
cum annulo  ajbo  alabaftrino  eumdem cingente:  vnde  conflat  huiuf nodi  lapidem  ex 
duplici  fubflantia,  fcilicet  cinerea,&  candida,  fuifle  a natura  conflruiflum.Sub  hoc  efl 

Pp  lapis 


44^ 


Vlyfsis  Aldrouandi 


lapis  non  folum  colore, fed  etiam  figura,  nucis  vomicK  mulus, &fub  illo  appa,t,(,„  | 
mentum  vafis  ex  terra  cinnabarini  coloris.  ^ 


Variae  Lapidum  Icones. 


w 

Lapis 
niger 
ad  fcri- 
bedum 
lydio 
congeJ 
ner. 


Calcu- 
lus ima 
ginem 
fluui; 
referes.' 


Cila 

k li 
nuiit 

Cii  II. 

dAi.| 

\k  ! 

Cii» 


la|S 
me» 
Biiaf  I 
mlii. 


Lapis 
cum  & 
guraj 

auis. 


FiiJ' 

uta 

vafsa 

te» 

ei* 

buitt 


_ Pr*ter  reprcefentatos  in  antecedenti  tabella  lapides,  libuit  aliam  exhibere,  inf 
viginti  calculorum  differenti*,  non  modo  ratione  coloris,  fed  etiam  figura conlpi* 
tur.  Prima  facie  apparet  lapis  figura,  & colore  Mali,  vel  potius  colore, (Sciorim^i* 


Mufaei  Metallici  Lib.  IV. 
Calculorum  viginti  differentis. 


447 


3 


44^ 


Vlyrsis  Aldrouandi 


Ipermatis  Indici , cum  apprime  illud  referat . Ibi  quoq;  licet  meditari  calculum  fom» 
faba:  eft  enim  fimilis  fab*  maiori  colore  albo  , & nigro  variegatus , tanquam 
albis  infignitus.  Sed  inter  alios  admirabilis  eft  ille  lapis  niger  maculis  albis  tcfetn» 
qui  Leucomclanos  appellari  poteft;  nam  cumfubftantiafua  niger  j^cluciduSjUp 
lapidis  eft  amulus,  & prsfertim  dum  annulo  aureo  contaftus, colorem  auri recipitji,- 
dem  figurantur  lapilli  albi,  figura  nuclei  Pini,  prascipue  quando  a cortice  extcrioti  j 
interiori  funt  nudati.  Csteri  calculi  ex  Tago  fluuio  omnes  lutei  & fere  comptcHiinjc 
fe  tantum  ratione  magnitudinis,  & paruitatis  dilcrepant. 

Ca:teruin  Natura  in  fuis  operibus  nobis  valde  admirabilis  videtur.  Quandoqoid™ 
ficuti  induftria  humana  lapillos  variorum  colorum  fimul  iungens , lithoftrota  afpeA, 
pulcherrlma,&  admiranda  conftruit:  pariter  Natura  quafiludens lapillos varijcolotii 
interdum  copulat,  & lithoftrota  naturalia  componit: 

Quoad  alias  qualitates,  & primum  quoad  odorem,  quadam  faxaingratam,8jqi# 


Saxaodo-  damfuauem  odorem  fpirant.  Saxa  Aldenbcrgica rubei,  vel  cinerei  coloris oJo! 

ritta  vhi.  >'6®  viola  fpargunt.  Alia  Myrrhj  odore  emittunr,vt  lapides  apud  Parthos  nafcentesj 
potiffiniumin  Carmania,  qui  creduntur  elfe  humores  calore folis,  in  vtero  terra 
fati,  & amplitudine  nunquam  paruos  a bacos  excedunt , & tanta  craflitie,vt poculi, 
ex  illis  formari  polfinr.  Saxa  Thuringica  odorem  ferpilli  naribus  impertiuntur;&|m' 
des  Hildeshemij  maiieo  percuffi  odorem  cornu  vfti  diffundunt.  Sed  a lapidibusMii 

Lt.x.deU-  bergicis  malleo percuflis odor roofchi egreditur. Anielmus etiam  Boetius fateturfeli 

fid.c.  202.  buiffe lapides  violam  olentes , verum,  re  accurratiiisconfiderata , huiufmodi  odotij 


non  a lapide  pronenire  deprehcndit,fed  a mufeo  q uodam  ex  lurco  viridi, qui tanqia 
corium  lapidi  adbfrebat:quandoquidem  pars  lapidis  tali  mufeo  nudata  nullumproifc 
odorem fpargebat.  Hinc  Boetiusmerito  fufpicabatur,hisfaxisradicemodofifeBlij, 
dis  adhacfiffc : nili  forte  huiufmodi  genusmuici  naturaJiter  talem  odorem  referret,  k 
vero  idem  in  CKteris  lapidibus  bene  olentibus  contingeret, hadenus  non  feespermil 
effe  pronunciauit.  Circa  guftum , quidam  lapides  adftridione , &mordacitatenonci 
rent.  Nonnulli,  vt  Diofcorides,tradunt  Othonam  effe  lapidem  Aegyptium  in  Tkki. 
de  nafcentem,  aureo  coiore,&  exigua  magnitudine  proditum, qui  in  guftu habet fe»f 
rem  cum  adftridione  mordaci.  ' 

PrKtereaab  elfedu aliqua»  differenti® in  lapidibus  obferuantur. Nam  lapisdick 
Nephriticus,  quia  Nephritidi  medeatur,  Asbeftus,  quia  ignibus  non  de(lruatiir,&H(. 
liotropium.quia  radios  folares  in  fe  gcftare  videatur.  Myrfinites,  & Aromatitesdic* 
tur,  quia  cdorem,&  Chalcophonos,  quia  tinnitum  atris  habeant.  Item  alij funtlapidti, 
qui  a natali  loco  tum  particulari,  tum  vniuerfali  nomen  defumunt.  Quamobrem, ratio- 
ne loci , & modi  generationis,  aliqui  Iapides  a radicibus , feu  ab  aliquo  radids  vicej 
getenteexcrelcunt,  vtBafaltes,CryftalIus,&fimiIes  , qui  confufamquamdamnir 
riam,  loco  radicis,  habere  videntur.  Aut  hac  radice,  carent,  vt  Gcodes,Eezaar,jtalij 
ab  animalibus  eruti,  qui  integri  nulJi  materi®  adhsientes  oriuntur . Rurfus  alijiniM. 
trice,  vel  theca  proneniunt,vtCalimus  in  Aetite  . Alij  cum  vefte,  vel  tcgutnentoDiif. 
cuntur,  vt  Hoplites,  alij  nudi,  vt  Silices.  Deniq;  aliqui  in  terra,  alij  in  aquis,  alijinat’ 
re,  alij  in  animalibus,  & aliqui  in  plantis  producuntur.  Quoad  Jocum  vniuerfakm, la- 
pis vocatur  Ifter , quoniam  ab  Iftria  deferatur , Marinus  a Mari , & Tiburtinus  vuljoB 


Tiburtinus  Treuertino, quoniam  cx  Tibure  duitate  Vulgo eruatur.  Ad  finem, rationevlus, 

Ufis  qua-  lapis  ille  dicitur  elabor3tus,cum  ad  opusdirigitur,alius  rediuiuus,quando  ex  diruto*- 


crata  vulgo  dicitur,  qus  Latinis  Ara  mobilis  appellatur. 

Tandem  quoad  figura  lapidum.  Natura  maxi  mam  nobis  admirationem parinliqiii- 
dero  non  modo  in  animalibus,fcd  potilfimum  in  lapidibus infignem  varietatem  proJir 
cit;  etenim  in  ipfis  quafi  ludens  icones  animalium , plantarum  ,& aliarum  rerum  ioi- 
nimatarum  procreat . Propterea  Plinium  admirari  non  debemus,quialiquandomoji-  j 
mentis  mandauit.  Naturam  in  Mari  non  folum  animalium  fimulacra  procreaffe/eiltr 
iam  fteJIarum,  & rerum  artificialium,  nihilque  fere  in  terris  confpici,quodinm3riiis 
vndisnonreperiatur.  Hoc  idem  lapidibus  applicare  poterimus;  cii  Natura  in  iJlhp'*' 
diifta  omnia  repr®fent  are  nitatur. 


lis.  dificio  erutus,  denuo  ad  nouum  adificium  trahitur,  & in  adibus  Deo  dicatis, Petrjfi- 


\ 


Pfi- 


Mufaji  Merallici  LibJV. 


449 


^ Primum  fi  de  Animalibus  verba  fiant.  In  rerum  natura  eft  Myrmicites  Iapis  a forma 

rorniicK  nuncupatus, CaiithariasScarabeum  refert,  Batrachites  habet  formam  Ran» 
Chclonitcs  d icitur  dTeftudine,Draconites  a Drachone, Chelidonia  ab  Hiiundiiie_j' 
Akfloriosa  gallo  .Myites  a Mure  , Scolopendrites,aSco!opendra  verme , tchinites 
ab  Echino  m..rino,  Strombitesa  Cochleis  aquaticis,  Conchitesa  Concha,Tellinitesa 
Tellinis , Ollreites ab  01Ijeis,&  CtcnitesaPe<5iine  • Horum  lapidum  a pratdicfis ani- 
malibus partim  nomen  defumunt,  quia  pr»did>orum  figuram  reprarfentcnt,  parrim  «, 
■quiain  eorumdem  vifcenbus  inueniantur.Quinimo  non  folum  lapides  ab  Animalibus, 
fed  etiam  ab  eorum  partibus  cognominantur.  Inchoantes  igitur  a capite,meminimus  in 
fuperioribus  libris  cornu  Ammonisscum  hic  lapis  arietini  cornu  figuram  reddat.  Poiy- 
tnx  eft  lapis  ad  fimilitudinem  capillorum  formatus ; v eluti  Bofi richites  formam  criniu 
niuliebrium  habet.  Leucophthalmos,  leu  Bell locu Jus  efl  lapis  humanum  oculum  expri- 
niens , Lycoph thalmos  oculum  Lupi,  Aegophthalmos  oculum  Capr*,  Triophthalmos 
figuram  trium  oculorum . Geranites  refert  oculum  Gruis , Hieracites  oculum  Accipi- 
b tris,&Hyenia  oculum  Hyeni^  animalis . GJofib  petra  oftend  it  figuram  lingute,  Bucar- 
diuin,Telicardium,&  Cardifceformamcordis.  Lapis farcites habet  fimilitudinem_j 

carnis,  Steatites  adipis,  & Enolleos  formam  ojfiuni . Hylicrapetra  exprimit  figura  vte- 
ri,&Enorchis  tcftium  . DatSylus  Idaiusdigituspollex  eflc  videtur,  & Onyx^oftendit 
vnguem.  Tandem  Lep  dotesafquammis  pifeium  cognominatur. 

Reliquum  eft,vt  aliquid  pr*cipuum  de  prardLTis  Lapidibus di/Teramus.  Inuentum 
fuitfaxum  arenarium  in  fluuio  Sapena?,  quod  perbelle  figuram  humanam  exprimebat, 
yel  potius  Idoium,  quod  Indi  Idolati  te  colere  folent.  Illa  autem  Idola  magno  artificio 
in  faxis  funt  cslata,vt  in  fine  huius  capitis  exponemus;  hoc  autem  a natura  fuit  expref- 
fum.  In  eodem  flumine  , Lapis  quondam  inuentum  fuit  cinerei  coloris, in  cuius  fuper- 
ficieplana  mu't£  fisurf  apparebant , inter  quas  vna  rudi  quodam  modo  hominem,..» 
mulabatur,  in  altera  autem  parte,  caput  quafi  hominis  armati  calfide  confpiciebatur. 
Credendum  eft  has  figuras  fuille  in  hoc  faxo  genitas  ab  aliquo  fucco  pcrmixto,&  nigre- 


Lapides 
cur  ab  ani- 
malibus 
denomine^^ 
tur» 


I Strombites 
flauefccns. 


2Spirites,fiuc 

Ophites. 


Pf  3 


rcenS 


Mir,  nat. 
Eurof.c.  7. 


4.50  VI  yfsjs  Aldrouandi 

fcente,cumfuccoilJocinercototiim  Lapidem  conftitucnte,qui  fuccus niger fetan;, 
tionemj&  exhalationem  in  planitie  faftam  talia  lineamenta  procrcauit,quii,j,j|- 
polita  pradidias  figuras  reprarlentarunt.  Ncq; mirandum  cft,  quoniam  loannesEnft 
bius  Icluita  narratjqudd  Auihfjapud  Augufiinianas  Moniales, imago Dcipatfcolii» 
qu*  a Natura  in  faxo  figurata  fuit . Memorat  quinetiam  idem  Author  non  prodiij 
Madrito  cfle  Chrifti  Crucifixi  iconem,  quam  Natura  Lapidi  iinpreffit.  PatitcreoJtn 
tefle,  in  Clauigij  campo, nc  n folirm  lapilli  formam  faxci  baciili,&  Concharumhileiit 
fed  etiam  ibi  rupes  cxcils  effigiem  fandi  laccbi,  natura  artifice,  monftrant.  ' 

Prp ter  humana  lineamenta  in  faxis  obleruata,  infinitas  aliorum  animalium  (igmn 
in  faxis confpicati  fumus.  Primitus  ad  litora  Albis,  inuenitur  Lapis  oblongusMiili,, 
ferpentcm  Lapideum,  qui  intrinfecas  partes  habet  eoioris  nigri  ad  creruleum  tcniltii. 
tis,  extrinfecas  vero  coloris  albicantis. 

Hic  damus  iconem  lapidis  fub  numero  2.  ad  formam  Serpentis,qui  Spiritesapprl. 
laripoteft,  cum  inftarfpirat  fit  conuolutus:  quamuis Ophites etiam nuncuparipoi 
quadruplici  inflexu  conflat,  duriffima:  eftliibftanti*,& coloris  fublutei.  In  eadeitti. 
bella  fub  numero  i.  figuratus  eflStrombites  flauekens,ita  nominatus,  quia  litlapisi 
guram  Strombi  marini  omni  ex  parte  referes.  Gefnerus  inuenit  in  monte  quodam Htl. 
ueti*  lapidem  effigie  Serpentis  in  fpiramreuoluti  ita,  vt  caput  in  circumferentia ptj. 
mineret,  extrema  autem  cauda  pro  centro  erat.  Alia  quoqjpars  lapidis,  foris  aliquis 
parte  ambiens  tamquam  alterius  maiufculi  Serpentis  miftorcm  circumpledientis.  Pi, 
riter  in  Montibus  Eiigubinis,  qui  funt  partes  Apennini  in  Vn  btia,inutntusdllifi 
pluribus  refertus  fpiris,quafi  ope  fcalpelli  calatis:  fpirce  centro  vicina  figuram  Vola 
Epiflylij  Ionici  repr*fentant,omnefqueradljsfunt  infignitar,&  Japisin  aduerfolitm 
Serpentem  imperfedum  fpiris  inuolutiim  exprimit,  vt  in  icone  manifeftatur.Quapi» 
ptet  libuit  hunc  lapidem  indigitare  Ophiomorphitem. 


Ophiomorphites. 


452 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Lapis  quidam  Fribergi  repertus  eft,  qui  lineamenta  Simi*  exhibebat, &GotOto  r 
vt  recitat  loannes  Eufebius  Iefuita,reperiuntur)apides,qui  Coturnices  cxpriin,,  ' 

Myites  eft  Iapis fpeciem  muftuli  referens,  & duplicis differenti*obferuatur,alRt(| 

oblongus,  alter  vero,  inftar  Perftinis,  rotundus, colore  cinereus, acinlapidicinisia*,, 
ni*,  prope  Heldesheimum,  frequens  eft. 

Csteriim  multo  plures  funt  Lapides,  qui  aquaticas  animantes  repr*fcntant,vtnoi 
in  progrelfu  oftendemus.  In  mari  Ormuz  varij  Lapides  figurati  confpiciuntur,^»,. 
fertim  illi , qui  plerumq;  Scolopendras  referunt.  At  Lapis  Islebianus  inter catetoitj 
valdeadmirabilis,  dum  multis  animantium  fpeciebus  imprimitur:  Etenim tnatiioj 

Paiferes,  Percas,Lucios,gallosgallinaceos,quandoq;Salamandras,&fimiIiaannaa. 

tia  oftedit:  quemadmodum  Ledior  in  Primo  libro  huius  Tomi,  &potilliroum  in  Capit 
de  ^re  poteft  intueri.  Lapides  Ichthiomorphites  bini  ex  genere  arenariorum kalti 
tes  exadiam  pifeium  infculptam  effigiem  a nobis, annis  pra?teritis,vifi  funt, qui proft, 
dio  Iflebianos  lapides  imitabantur.  Decreuimus  in  prsfenti,  prima  facie  prabertj 
iconem  lapidis  Sepia?  smuli,  quem  libuit  Sepitem  appellare.  Hic  Lapis  imitaiut* 
Sepi*  animalis  maritimi  mollis,  cum  fignisparticul*lpediantis  ad  partem  fupetnai 
animantis.  Hic  Iapis  totus  albus  eft,  infignitus  nonnullis  lineis  formatis  a quibufim 
pundiiseminentibus,  pulcherrimo  ordine  difpolitis:  idcirco  huiufmodi  punftavidtt. 
tur  referre  iJJa  animalia,  qu*  Scolopendra  appellantur:  difterunttamenafeinuictu 
quoniam  linef  in  animali  pundiisornat*ferrugineum  colote  habent,m lapide autt», 
feu  fepiteline*aib*  confpiciuntur.  Aduertendtimeft,  quod  inter fupinam,& prona 
partem  materia  qua-dam  fabulofa,&  arenofa  coloris  cinerei  concreta  apparet. 

Pofteaquam  incidimus  in  Sepiamjopers.pretium  efleduximusjverumSepizospt 
trificatum  hoc  in  loco  delineare,  vt  Ledtor  med  tari  poffit  diferimen,  & conuenientia 
inter  Sepitem, & os  Sepi*  in  lapidem  conuerfum,  de  quo  noftra  intererat  verba  ta 
in  Capite,  in  quo  res  lapidefcentes  ponderand*  funt. 


f ifces  appellauerie. 


Infuper  damus  iconem  lap}dis,in  quo  Pafferis  pifeis  fpecJes.vel  ei  CmiWmJta 
te  Natura expreffa  cernitur.  Nuncupatur  autem Pfetitesi cum AriftoteIeshuiiil®«® 


pfei 


Mufaji  Metallici  Lib.IV. 
Pfetites. 


453 


contemplabitur  Ledlor  figuram  alterius  lapidis,  qui  propter  impreflam  in 
illo  a ludente  Natura  Rhombi  iconem,  Rhombites  a nobis  cognominatur.  Neque  mul- 
ta admiratione  teneri  debemusjcum  Islebianilapides  paubd  ante  memorati  multo  plu- 
>■«& pulchriores pifcium  eifigies  exprimant. 


Rbom- 


4-54: 


yiyfsisAIddrouani 

Rhombitcs.' 


Item  in  rerum  natura  frequens  eft  Iapis  oftendens  figura  Echiniij  ma^BiJS:p^opl^ 
rea  huiufmodi  lapis  Echinites  dicitur,  non  authem  Echitcs ; hic  enim  eftlapisW 
fecundum  alios  , gemma  viperini  coloris  , cum  vipera  fecundum  Gracos,  Eclis 
nuncupetur.  Echinites  igitur  lapis  eft  rotundus,  &faftigiatusradijs  quinis  Istisd 
modum  ftellf  infignitus , veluti  a Pidloribus  de  lineari  folet,  punflis  exiguis  vedigiiJ 
fpinarura  referentibus:  iuxta  infimam  partem  quinos  habet  radios  fipeiioribuscdii- 
metro  oppofitos.  Tandem  Echinites,  vt  reiftius  figura  illius  exprimatur,  teftain Edi® 
fuis fpinisfpoliatam  perbene  imitatur.  Vnde  polfimus  etiam  cogitare  aliquandol^ 
iufmodi  lapides  rudimenta  fpinarum  habentes  alicubi  eflc  effodiendos. 
nobisallatus  fuit  Echinites  matrici  Lapidea"  infertus , qute  in  colore, &fubfts>in» 
firailabaturnoftro  arenario  lapidi  que  Vulgus  Bononieofismacignoindigitau^^i’  j 
lapis  iubalbidi  eoioris,  in  quatuor  partes  trigonas  diuifus,  quK  in  verticem,  tan(|®® 
in  centrum  concurrcbant,fcd  cum  in  matrice  Jatibularetur,pars  pofteriorconlpw® 
potuit  3 an  quinq;tantum,  vel  fex,  vel  plures  rimas  haberet.  Vt  autem  lefiorib^* 
feruiremus  , placuit  tabellam  variarum  Echinitis  differentiaru  exhibere  confidOT  / 

Vati* 


i 


Ouum  an- 

gninurru3 

quale. 


+ 55 


Vlyfsis  Aluiouandi 


Nobis  etiam  communicatus  fuit  lapis  Echini  fpeciem  «mulansexmatetiaalb 
fatus,  multis  lignis  infignitus , qu*  aftra  imitabantur , vcl  fummitatcm  quoru  J 
Iuncornm,qui  in  mari  lapidefcunt : bafis  huius  lapidis  erat  plana,  colore  albo  f 
ridi,  & luteo  referta;  habebatq;particulam  Sclenitidi  lapidi  valde 
vel  tria  aftra  eiufdem  naturj  cum  fuperioribus.  Hic  damus  delineatum  Echitiumf*’ 
ma  ftellari  lapideum,  quem  magnum  Echinitemindigitare  polfumus.  *' 


Echinices  magnus. 


Cum  diuerfas  fpecies  huius  lapidis  pertradiauerimus,  varias  etiam  differcntiasJt- 
lineare,  &defcribere  pofTumus.In  primis  defcribitur,atq;  etiam  delineatur  Ecliimieil 
leuis,  valde  durus,  & lucidus,  figuram  mcfpili  atmulans:  in  parte  globofa  habet  t|«inqi 
tenias  atqualiter  diftantes,  ad  formam  ftellat,  qu*  poftmodum  in  centro  coniuuS»"- 
tur.  Sed  illi  radij,  qui  concluduntur  duabus  lineis  punftis  quibtifdam  infignitijpiti- 
ter  delinunt  in  ftellatn , iuxta  partem  infimam  lapidis,  & in  illa  parte  media  os  cunu 
quinq.dentibusellevidetur.  Spatia  illa  ,qu*  funt  inter  radios  ftella;  referunt  actti- 

f illa  formam  ftellte  marina  cum  quinq;  radijsexpriuiit.Act- 

tabu  a iunt  quadrangula,  non  autem rotunda,vt  inouo  anguino  conlpiciuntunhw» 
lingulis  interfticijs  triginta  numerantur:  quare,  fi  multiplicentur,  cum  quinqiiit  1««- 
itia  , omnia  acetabula  quinquaginta  fupra  centum  refultabunt.  Quoad  colorcnu, 
tcnmiteseftalbi,&flaui  coloris : Ungula  vero  interftitia  duplici  acetabulorum  or- 
dine exornata  apparent,  vt  in  icone  licet  confpicari;  vbi  Echinites  etiam leuisinxi^u 
m^'ditar^^'ir''t^  ^ hguratur,  vt  Ledlores  diligentius  luiiufmodi diflercnda 

Eclii- 


MufaeiMekllici  Lib.IV. 


m 


Echinitis  leuis  (differentis. 


t,ih.  4.  de 
hift.Anim» 


4s8 


VlvfsJs  A^^jrouandi 


Echinitesalter  nobisvifuseftcoloriscinerei,cumfte]Ia  inparre  fiipina,intttc( 
radies  verruca;  quardametninebanti  in  aJcera  parte  hdbtbatctiam  quafdamvcrtj  ® 
& ftellam  quamdam  rudem,  &imperfe(aam  cum  foramine  tam  cauo,v'  

t _.J_  ? ! yi>««  tTTr!  r\  


dammodo  imitaretur.  Eft  autem  <rw«a»’>5-o«  apud Ariftotelem  quadam EdinotT 


fpecies  magno  foramine.  Deniq;  cum  Ecbinites  forma  fteliari  pulcherrimus, «mirt, 
ad  noftras  manus  peruenerit, hunc  etiam  delineatum  ante  oculos  Legentium  reptefa ' 
tatnus. 


Echinites  forma  flellari. 


I 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 

A Primo  igitur  loco  meminimus  lapidis , qui , ratione  fubftanti» , ad  pyritum  fterilium  gc^ 
nus  eftreducendus,  & ratione  figur»  , Carcinites  eft  appellandusi  cum  rudem  Cancri 
ram  reddat,  quem  Gr*ci  Carcinum  nominant.  ® 


Carcinites. 


Q.q  3 


Vcrvim 


4*5  o 


VI  jfsis  A Idrouandi 


Verum  habemus  alios  lapides,  qui  prorfus  Cancros  amulantur,&proptei'caiion' 
ritd  Cancriformes  cognominantur.  Hi  non,  vt  multi  credunt,  olim  fuerunt  animalia"??!* 
Natura  hoc  modojtrodudia . Non  tamen  eft  reuocandum  in  dubium,  quod  Natura 
cos.  Cancros,  & Oftrcacea,  traftu  temporis,  non  poflit  in  fubftantiam  lapideam  conum  ^ 
Sed  lapis  hoc  in  loco  delignatus  a Natura  talis  eft  genitus , & rudi  modo  Cacruii 


exprimit,  eft  cinerei  coloris  cx  materia  arenaria  formatus,fcintillis  quihufdamfp]cnd„„ 
«> "’ ^"'•o BononienltefFolTus. 


plumbi  albi  infignitus,  & in  Agn 


Lapis  Cancriformis. 


b 


Mufei  Metallici  Lib.lV. 


^6i 


^ In  rubfequent;  autem  koneLcaor  meditari  poterit,  quemadmodum  Natura  cleqantiiis 
Pagiinim  expreflent.  Eft  autem  Pagurus  ex  genere  Cancrorum,  apud  Ariftotelem,  & Aelia. 
fflim,itanuncupatur,qu0niam  kp«t,*al  ®oAaTiio-9a/  li  -na-yii;,  idedxpn ftiMai  Towoif  fa 
bricatara  enim  m Jocis pr;Eruptis,&  afperis  fibi  domum  cuftodit.  Huius  igitur  icon  in  lapide 
cxpreniis  habetur,  - ^ ^ 


4^2  Vljfsis  Aldrouandi 

Si  profcquamur  in  ponderan  dis  animantibus  aquaticis , incidemus  in  Oflrcaj  qijj,{(L 
inftar  lapidis  duranUiabcnt.  Pariter  in  noftris  montibus  interdum  inueniumuttajj^^ 
ferentes  figuram  confimilium  oftreoriim : quapropter  talis  lapis  iure  optimo  OHraciiesim, 
cupabitur . Eft  enim  lapis  «mulans  teftain  ofirci : quamuis  alij  Ollracitem  vocent  vctiou 
Oitreorum  tcftamj  queetradiu  temporis  in  lapideam  fubftantiam  vertitur. 

Oidracices. 


Mufari  Metallici  Lib.  I V*. 


4^3 


Eft  quidem  verum,  quod  aliquando,  temporis  progreffu , oftreorum  teft*  in  duritiem  la- 
pideam tranfrautantur;  quemadmodum  cft  iJla,qu®  ad  noflras  perucnit  manus,  rudimentis 
Corallorum  exornata,quainobrem  Oftracites  coralloides  niinciipatur,cum  non  folum  tefta, 
fed  etiam  omne  ei  adherens  in  lapidem  tranfmutatum  videatur , vt  Ledor  in  icone  diligen- 
ter meditari  poterit. 

Oftracites  Coralloides. 


m 


Mufei  Metallici  Lib-IV.  45^ 

A Scribunt  Hiftor/d , Lapides  in  montibus  Calabris  iinicniri , qui  frad/  Conchas  marinas 
retineiitj  fed  de  his  inferius  verba  fient.  Scimus  quidem  in  montibus  noftris  Bononienfifaus 
repertum  fuifle  Iapidem  Conchs  fafciatai  fimiicm  4 quapropter  Conchites  tafeiatus  cogno.- 
minatus  fuit,  & Chamiti  valde  aflSmilatur.  Placuit  autem  iuxw  partem  pronam,&  lupinam 
figuram  delineare,  vt  hic  apparet. 

Conchites  fafeiatus  concauus,  6c  connexus. 


\ 


^(55  Vlyfsis  Aldrouandi 

Quandoq;  repertus  eft  lapis  admodum  fimilis  Conchie  ctaffa  tcfts , & Condiitesifc 
ritifcr  efli-t  appcllandus.-quandoquidcm  marinam  Concham  margaritiferam  exprimit 
uiditur  in  multas  laminas  inftar  Selenitidis . In  parce  fuperiori  Conchi , cui  animal  4 
rere  Iblctjtnagna  latitudo  obferuatur,mukis  virgata  lineisjpars  autem  interior  figurandi 
tium  imitatur . Huius  etiam  iconem  proponimus , vt  maiorem  fpeculandi  anfaai  Lcjtai 
busprasbeamus. 


Conchites  margaritifer  concauus,  & conuexus. 


Ctn- 


^58  VI jfsis  A Idrouandi 

Tandem  vt  Conchitis  differentias  omittamusjhis  tanquam  coronidem  addemus  Cotti'  t 
tein  rhomboidem , htiiiifqj  multas  differentias  figiiramiis.Prima  facie  in  tabella fubnwaj 
I.&  z.dcfignatur  Concha  rhomboides,  non  illa  fimpJex,  de  qua  in  TomoTeftaceoniaSm, 
fuit;  fed  in  praTcntia  deferibitur,  & figuratur  Concha  rhomboides  habens  tuberculala* 

r.trcton«  adnatajParatoniumffmulantiajCuiusParattonijfigurainfecundolibrohuiusTomicotit 

vbi  poteft.  Itaq;  credendum  eft  huiufmodi  verrucas,  feu  tubercula  ab  aliquo  fucco  Matisfil 

■ fuifreproduefa,quiflicilefoletlapidelcere;hfcq;tuberculaadditionenoui  fuccicontijiii 

adhmrentis  teft*  creuiffe  ad  illam  magnitudinem , qu*  in  hac  icone  pingitur . Qininolita 
huius  erit  inferiptio.  Concha  rhomboides  tuberofa . De  hac  autem  hic  non  habetur  femo 
tanquam  de  re  lapidea,  cum  , preter  tubercula,  fit  genuina:  rhomboidi  Concha limilis,[tii 
vt  deinceps  Conchites  rhomboides  confiderctur. Concha  igitur  rhomboides  lapidea,  Cot. 
chites  rhomboidi  limilis  erit  appellanda : quandoquidem  effodiuntur  interdum  in  monti, 
bus  noflris  Bononiefibus  lapides  habentes  figuram  TeO acco  rhomboidi  fimilem,cuiospin 
exterior,  tanquam  in  Oftreis,  valde  inaequalis  apparet,  intus  vero  concaua , nam  vtraqjps 
tam  interior,  quam  exterior,  fub  numero  o .&  4.  delineatur.  Demum  Conchites  alterrlion.  ( 
boidi  limilis  fub  numero  j.&  6.figuratur,  & prope  os  Conchitis,alium  habet  Condiitm,J; 
a fuperiori  diferepat,  ob  concauitatem,  qua;  ita  ampla,  vt  in  luperiori,  non  apparet. 


CONCHITIS  DIFFERENTIA 

in  fequenti  tabella  apparent. 

I.  & 2.  Concha  rhomboides  tuberofa. 

3.  & 4.  Conchites  rhomboidi  fimilis. 

$ . & 5.  Conchites  alter  rhomboidi  fimilis. 


^70  V lyfsis  Aldrouandi 

Inter  teftaceosanimantesjcccblea-etiam  numeratur,  & harum  aliqui*  a natufjij 
pidef  generantur.  Lapis  autem  cochleam  repr*fentans,  dicitur  Cochlites,&inuc„j| 
tur  in  noftris  motibus, exterius  albi,  & interius  lufci  coloris, cum  lineis  in  gyrumdudis' 
cortex  exterior  eft  quidem  totus  albus , cum  lineis  fpiralibus  in  centrum  delinentibus’ 
more  Cocblearum corpus  interuumeft  lapideum,  colore  cinereo  refertum.Huiusico! 
nem  damus  numero  i.  & numero  t.  delineatur  Buccinites : quandoquidem  huiufmodi 
Lapis  buccinam  exprimit,  & demum  numero  3.  figuratur  Myites,  vel  Mufculites,  cum 
talis  lapis  figuram  mulculi  marini  referat. 

I Cochlitcs.  2 Buccinites.  s Mufculites,  vcIAIyites. 


I 


Mufaei  Metallici  Lib,  IV.  471 

1 Qiiinimo  in  montibus  noftris , quandoq;  erutus  cft  Iapis  alter  noftram  tcrreftrcnr_j 
cochleam  atmulans,  & quoniam  in  comparatione  ad  fuperiorem  multd  minor  eft,  Co- 
chlitesparuus  fuit  a nobis  cognominatus:  ex  arenaria  autem  materia  totus  eft  compo. 
fitus  necnon  colore  fubluteo  refertus,  & in  fequenti  tabella  fub  numero  j.oftenditur. 
Yijjquoqi  Muricites  lapides  defignantur . Olim  ex  noftris  montibus  effoifus  fuit  lapis 
fjouram  Muricis  marini  prorfus  repra^fentans , cxtrinfcciis  coloris  candidi  ,intiinfc- 
chs  autem  fubcinerei,&  pars  infima  in  turbinem  definit,  aculeis  tame,tam  acutis,quain 
ebtufis  caret:  quemadmodum  fub  numero  i.confpicitur.  Verum  fub  numero  a.  figura- 
tur Muricites  alter  fuperiori  lc>nge  minor  leucophsi  coloris , neque  tot  volutas  habet; 
immd  circa  vrabilicum  quafd;im  videtur  habere  eminentias , quales  in  Murice  obi cr- 
iiarifolent. 

1 Muricites. 

2 Muricites  alter. 

3 Cochhtesminor. 


E 


i 


Rr 


Ha- 


f 


.y  VlyTsis  AldroLiands 

I'ibninusalmm  lapidem  Miiricitcm,  quem  Spiroidcm  nuncupaiiimus , & Spirmyituli. 
.imas  uomam  maxime  in  Spiras  vfque  ad  centrum,  iuxta  partem  externam,  definebat,  & 
ximus , quo  fimulabat : partes  exteriores  coloris  erant cmerci,& 

irrH^riores  verSubmgri  coloris . Pariter  exnoftris  montibus  erutus  fuit  Murex  dbut, 
“ r 1 1 f K-ic  hDis  ellb  videbatur,  fcd,  re  accuratius  confiderata,  in  fubftantiam  lapideam 
min^  c-tranlmutitus  erat,  & quoniam  erat  vifu  pulcherrimus,  iconem  illius  exhibere decte. 
r-  nus  in  ci  tabella , in  qua  delincatus  habetur  Turbinites , quivere  lapis  cft  Hic  ex  amplo 
in  tenue  delinit,  inftar  Turbinis*’,  intus  cft  coloris  candidi , partes  extern?  habent  colorcnu 

• Ionie  nrirnr. 


1.  Turbinites. 

2.  Murex  albus  e monte  effolTus. 


Mufei  Metallici  Lib  IV.  47j 

^ Pariter  in  loco  arenofo  inuentus  fuit  Iapis  ad  modutnTurbinisformatus,quiTuibi- 
nites  alter  3 nobis  nuncupatur:  Oftreacerz  enim  Turbinem  Emulatur,  Fieri  quidem  po- 
tuit jVt  talis  lapis  Turbini  marino  ifmilis,  inloco  arenofo,&argiliaceo,huiufmodifub- 
llantiatn,  et  naturam  frigidam,  & liceam  acquifiuerit : quandoquidem  Oftreacea,  cum 
frigido, & licco  temperamento  fintprfdita , facillimein  naturam  lapidis  conuertipof- 
funt.  Vtcumqi  fit,  libuit  iconem  illius  repriefentare. 


Turbinites  alter. 


Reliquum  eft,  vt,  inter  Teftacea,PeiSinesconfidercntur,  quorum  multi  lapidei , ita 
aNatura  formati  inueniuntunnam  veluti  Conchites,&  Myites  a Matuta  producuntur, 
&nomen  alimilftudine  Concharum,  & unaiv , ideft  mufculorumfortiuntur;  eadem  ra- 
tione dantur  lapilli,  qui  formam  Ctenis,feu  Ctenij, nempe  Peiilinis,feu  Pecfunculi  ma- 
rini a Natura  accipiunt,  et  talis  Iapis  Ctenites  nuncupandus  eft.  Ideo  vidimus  a luden- 
te Natura  genitum  Ctenitem  album,  ieueni,  ftiijs , atq;  exochis , & coftis  priuatum , fi- 
|urani  tamen PecSinis  auriti  habebat , lineis  quibufdam  traufuerfalibus  infignitus  erat, 
quKin  parte  fuperioricaua  magis  quam  in  altera  confpiciebatur.Invtraq;  tamen  parte 
lines  pertranfuerfum  erantalbicances . Amplius  plim  fuimus  confpicati  elegans  Na- 
tur® ludentis  opificium  , nempe  Peftinitem  vtnmq; auritum, cuius  tefta fuperior intus 
caua erat, abfq; lineis pei  Jongitudmemdudiis,fedfolum  aiiqua;  line*  tranfiierfe,  & 
deformes  ibi  apparebant;  prope  anres , null*  erant  ftri* , neque  coft* , fed  poftmodum 
ab  ea  parte  vfque  ad  inferiorem,  coft*  eminentes  per  longitudinem  dudl*  videbantur. 

R r 3 Hic 


/ 


474  Vlyfsis  A idrouandi 

Hicrepr;efeiitamiis  iconem  Pediinitis  vtrimq;  auriti,  necnon  figuram  lapidis , qui  formatu^  i 
Pedtinis,  atq;  Chama;  fapit:  Hic  Pcdten  Japideus,rai  Chama  pedlinata,  fcii  Concha  pefiim, 
ta  albo  colore  referta,  fuit  cifoiTa  cx  montibus  noftris  Bononienfibus , vtrinq;  aurita  csthn 
fecus  ftrias  habet,  & lineis  multis  eft  infignita:  Quinimo  illi  funt  coftp  & inter  has  ,qiijdain 
obferuantur  quaternis,  & quinis  lineis  decorata?,&  a fummo  vfq;  ad  imum  exornata.  In  par. 
te  autem,  in  qua  ftabulari  folet  animal,  materia  terrea,  lapidea,  & concreta  erat:  idcirco  talis 
lapis  Chamape<ainitcs  appellari  potefl. 

I.&2.  Pc(5i:inites  Vtrinq;  auritus. 

3.  & 4.Chamape<5linites. 


Mufasi  Metallici  Lib.  I V. 


475 


^ His  addere  pofTumus  alium  lapidem  vifu  pulcherrimum  5 nempe  Scolopendritem . Sed, 
vt  melius  figura  huius  lapidis  innotefcat,animaduertcndum  eft,qu6d  pr*ter  Scolopcndrara 
cetaceam,  cuius  meminit  Rondeletius,aflcrimusScolopendram,3quaScolopendriahcrba  r / ^ , 
fuit  denominata,  efle  animantem  terreftrem,&  aquatilem  ex  genere  Infe(Sorum;  hac  de  cau- 
fa  de  vtroqjanimalijin  opere  de  InfedHs,a<5ium  fuit.  Hunc  vero  lufiim  Natur*  oftendimus, 
dum  lapidem  Scolopendr*  marina;,  non  tamen  Cctacca;,fimilem  produxit,huius  iconem  . 
iuxta  vtramq;  partem  figurauimus,  & Scolopendritem  appcllauimuJi 


Scolopendrites  pronus,  6c  fupinus. 


Hafle- 


47^ 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Hadienus  cxaminauimus  lapides  figuram  integri  animalis  referentes.  Nuncacccdt. 
tnusad  illos, quos  Natura  procreauit,vt  aliquam  animalis  partem  demonftrarent.  In. 
choantes  igitur  a capite,  afferimus  in  fluuio  quodam  agri  Ariminenlis,  nonnullos  in, 
ucniri  lapides  capillitium  quodammodo  exprimentes.  Immo  lapidem  arenariumali, 
quado  vidimus,  qui  cranium  carne  nudatum  asmulabatur:  ideoqjhuiufinodi  lapis  Cra. 
nitesappellari  poterat.ltem  magis  admiradum  eft,inueniri  lapillos  referentes  fortnam 
medulla  cranij,  nimirum  Cerebri.  Hi  lapides  fimul  funt  coniundii  folidi,  & duri,  & ho4 
rum  quidam  maiores,  et  quidam  minores  cofpiciuntur,  inter  hosautem  aliqui  figuram 
fere  tintinnabulorum  ollendunt,  colorifqj  funt  fufei;  nihilominus,  inftar  cerebrigeuiti 
elTe  videntur,  vt  in  hae  figura  apparet. 


Lapilli  plures  fimul  iundi  inftar  Cerebri. 


I'V)- 


m. 


m 


m. 


m 


m 


mm 


Huic 


Ia  Lib.  de 
lapd. 


Vlyfsis  AIdrouandi 

Praterea  Iceimus  apud  Plinium , in  Sycionia,  nafci  lapjlhim , qm  Tnophtbalnios 
HuncTpatur, quoniam  figuram  triumoculorum  pr*  k ferae.  Hod.e  ex  Md.tenlikfaU 
nonnulli  deferuntur  lapides  oculum  perbelle  rcprffemtantes  &,  tnter  hoMfiqtnpupil. 
lam  valde  nigram,  alij  camdem  cum  aliquo  rubore, &fplendoreoftendunt.Lapnper. 

f“4Lulan?figmam  ,&ma§nitudinemoculracaprtevKulrno 

G^Lro,  qui  rekrt  fe  illum  accepiffe  i loanne  Pontano  celeberrimo Prmctpmuia.o. 

nia:  medico.Hiclapis  eft  nigricans  duritie  filiceamam  idu  ferri,  ignis  ab  eo  elicitur, & 
dL  Gefnerus  hunc  lapidem  a figura  nempe  L.thophthalmum  idcftocu. 

kXideumLdigitanNonnuiritradunt,refe^ 

i^ife  quiabanimdiexpuitur,fineccm  timeat:  hic  autem,  pnucilo  pratter expeaatio- 
nem  capire,extradfus,&  alligatus  dentitioni  mirum  in  modum  prodefle  perhibetur.  His 
damus  iconem  lapidis,  iuxta  mentem  Gefneri,  & vocamus  Lrthophthalmiteni. 


Lithophthal  mites. 


i,th.  1.  de 
mtr-  nat. 
Mure}/,  c.']. 


Si  meditemur  alias  partes  animalis  pr£ccipuas.&  prafertlm  cor.  In  multis  locisinu!! 
nitur  Lapis  figuram  cordis  habens,  ideoq;  nempecorab  ftuthoribusnomm» 

turjliobis  A/8o*«V:l<a  potius,  quafi  cor  lapideum  dicetur, aut  reditis  Lithocardity^ 
ordinem  ium  iaCisptum  profequamur.  Ad  rem  igitur  narrat  loannes  EufebiusK 
reperiri  apud  Sandam  Catherinam  de  Vadaia , in  monafterio  Sandi  Auguftin', 
des  fuapte  natura  ad  effigiem  cordis  formatos,  cum  figura  rofie:  quapropter  h’'§"' 
Sandi  Auguftini,  & Sandte  Catherin®  abhuiufmodi  lapidibus  repisfcntari  pronu 


ciauit.  Prsdidoriim  lapidum  nonnulli  tam  magni  rcperiuntur,vt  cordis  bubujif^ 


litudinem  gerant,  quocirca  Bucardia  cognominatur.Habetur,&  Concha  genwf' 
deni  figur®,&  Plinius  inter  gemmas,  ob  eamdem  fimilitudinem  bucardia  1"^'”^’  _ 


Lapides  huius  generis , fecundum  aliquos  Authores,  in  Babylone  tantum 


480  ' Vlyfsis  Aldrouandi 

Aliud  duplex  huius  lapidis  genus  obferuauimus,  quorum  alterum  eratleue,&fqiij  ■ 
le,  alterum  inf  quale,  & reticula  tum.  Ambobus  color,  figura,  & magnitudo  eadeiii.  La. 
pis,  qui  leuis  apparet,  in  parte  antica,  tegmen  ferreum  cxadte  refert,  vt  in  tabellacon. 
fpicitur.  ^ 

Bucardites  duplex  reticulatus  vnus, 
leuis  alter. 


Sra  ^*'**^^*®®  admirabilis,  & potens  eftin  producendis  FoflSlibus,  vtnon  folum  intc- 
. ^°'™®lia,fed  etiam  feorfim  illorum  partes  ex  materia  lapidea  educat.  Etcniau 
-bononienfi  inuentus  eft  lapis  manum  humanam  cum  fex  digitis,  vna  cura  vn- 
guibus  Kmulans,  colore  carneo, in  parte  tamen  interiori  prope  volam  quadam  nWtcns 
Lapidea  confpiciebatur,  quafdam  rugas  formans,  vt  in  icone  licet  intueri. 

' Ncqi 


Sin 


Mufei Metallici  Lib.  !V. 


4H1 

^ Neqiic  Natura  contenta  eft  genuifle  figura  prsdicla-  manus  coloris  carnei,  fed  pro 
ducere  etiam  voJuit  ci  confimilem  ex  materia  prorfiis  diucrfa,  nimirum  aiba,  &svpfea' 
hccquinos  m fiipenori  parte  habcbatdigitoscum  rudimentis  vnguium  fimuians  pior' 
fus  manum  humanam . Vola  huius  manus  erat  ftrigibus  qtiibufdam  per  longitudinem 
du&s decorata,  vtmtabeJJaconfptcitur:propterea  talis  lapis  ob  fic-uram  Chintes 
nuncupari  poteft.  ° 


Chirites. 


4S: 


Vly  fsis  A Idrouandi 


Sin  propcfcfflusatl  cotcmplationcm  aliarum  animalis  partium,  incidemus  iatcflcs 
qui  nerbcilcaNatura  in  nonnullis  faxis  exprimuntur . Quapropter  Enorchiicsapp^i; 
latunile  Iapis , qui  cum  Iit  rotundus, & maior , alium  lapiocm  umilein  in  le  continet, 
Enorchtlcs  vtJutj  in  feroto  teftcs  clauduntur.  Aut  potius  Enorchites  vocatur  ille  lapis,  cui 
qvid.  chidii,  nempe  tcftictiJi  figuram  refert.  Quandoquidem  in  genere  laxorum  arenatio. 

rum  plura  obleniantur , qua  fimul  copulata  teftium  formam  exhibuit, vt  in  Icqiicnti 
figura  confpicitiir:quinimd,obfaxi  magnitudinem,  Orchites  maior  erit  appellandos, 
addiflerentiara  alterius  Iapidis,  qui  paruorumteftmm  formam  offendit,  & Orchites 
minor  dicendus  erit:  quemadmodum  licet  confpicari  in  hac  tabella,  in  qua  delineatiit 
etiam  faxuin  fimulans  figuram  patelltu , fcu  molas  genu. 


Orchites  maior. 


Orchb 


Mufasi  Metallici  Lib  IV\ 

/1  Neque  folium  Natura  voluit  binos  copulare  lapides,  vt  fpeciem  duorum  teftiura_, 
exprimeret,  ied  interdum  tres  etiam  coniungit,vt  figura  trium  teft iii  appareat,  vt  con- 

tingitin animalibus, quando huiufmodi partes tnonftrofa; generantur, ob  copiam_j 
materia:.  BftetiaraquoddamgenusanimaliSj&potillimiim  Accpitris,  cum  triplici  te- 

flenafcentis 5&  hacdccaurajapudGrircoSjTnorchis  cognominatur.  Pariter  lapis  nuis  ^ ^ 
de  quo  fermo  habetur,  Triorchitesnominabitur : quamuis,  ob  figuram,  quapanem  re- 
pnrfentat,  pollet  ArcoJithos  nuncupari,  vt  in  icone  manifeftatur. 


Orchites  minor  cum  lapide  fimulante  patellam, 
feu  molam  genu. 


MufeiMetaliici  Lib, IV. 


4Ss 


A Infiipercum  Matura  nunquam  ce/Ter, in  generatione  fubterrancorum,  imitari  ani 
maiia,  & eoriim  f ai  tes,  nuper  vici  imus  duos  Lapides  a Matuta  ita  diligenter  iundios' 

vtvna  cum  partcfiiperiort  annexa,  binos  teftgs  equinos  fimularent,  coloris  rubicuiid/ 
quaijs  m Jatenbuscodis  infpicitun  Icon  id  totum  exprimit^  &infcribiturDiorchitcc 
equinus.  * 


Diorcliites  equinus. 


Ss  s 


Rurfus 


485 


Vlvfsis  AIdrouandi 


Rurfus  Lapis  alter  obfcriiatus  fuit  non  multum  a priori  abfimil is,  qui  pariter  deli. 
Deatus  fuit,  & vocatus  Diorchites  equinus  alter,  vt  iu  tabella  appaict» 


Diorchites- equinus  alter. 


Mufxi  Metallici  Lib,  IV’. 

Sidefcendamusad  alias  partes, &potiffimum  ad  illam  inhumano  corpore, qu®a 
ceruice  coxendicis  incipit,  & ad  extremos  pedis  digitos  pertingit:  hanc  fcie  inrceram 
confpicati  fumus  in  lapide  coloris  albicantis,  ex  genere  arcuariorum  . eruto  in  Agro 
Bononienfi.  Cum  autem  huiufmodilapis  fpeciem  humani  cruris,  quafi  arte  elaborati 
pr.t  fe  ferat,  & crus  apud  Grscos  nominetur  ffxs  Aos , libuit  hunc  lapidem  indigitare_j* 
Scelitem . 

Scelites. 


4§S 


Viyfsis  Aldrouandi 


Item  folius  humani  pedis  figuram  caiceo  induti  a Natura  in  lapide  arenario  fabri, 
cati  eoioris  candicantis  vidimus.  Veium  hoc  n Joco  damus  jccntm  congerki 
primentis  formam  humani  pedis.  Haccongeries  coloris  rubentis  a Natma  eft  fabri, 
cata,  in  qua  nonnulla  granorum  lentis,  & hordei  fimuiacra  viluntur. 


Congeries  pedss  humani  figura. 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.  4gp 


yl  Pmereaobferuantur  Iapides,  qui  pennas  nonnullarum  auium/imulant.  Gefnerus 
duorum  pracipue  meminit , & iIJum  vocauit  Perd  icitem , qui  pennas  Perdicis  remula- 
tur  alium  vero  Hieracitem , quoniam  imitatur  pennas  Accipitris,  quem  Gr»ci 
nuncupant.  Nosquinetiam confpicati fumus  iaprdemlineisper longitudinem dudlis 
exornatum  , itaut  referret  pinnam  alicuius  pifeis  prafertim  in  fuperiori  parte  exiften- 

tem, quibus  pinnispotiffimiimquatuor,pifcesnatarefolent,&huiufmodilapidem_j. 


Pofteaquam  in  pifces  incidimus,noIumus  pra;tcrmittere  faxura,  in  quo  fpina  Pafti- 
nacjmarinsa  Natura  iculpta  eft,coIore  albo,  vt  fcquens  tabella  exprimit. 

Exanimalibus  tranfeundumeft  ad  plantas, quarum  ali»  perfei&a:,ali»  verdimper- 
fefts  nominantur.  Has  omnes  Natura,  generando  lapides,  smulari  nititur;  & quo- 
niam inter  plantas  imperfedtas , prima  facie  occurrunt  fungi,  de  lapidibus  fungos  fi- 
inulantibus  verba  faciemus.  Carolus  Clulius  de  his  fermonem  habiturus  primo  tradi-  ^ 
dit,  quod  ficuti  iu  terra, ita  etiam  in  marr  fungi  nafcuntur,  qui  non  funt  molles,fed 
lapidea  duritie  prtediti,  quorum  tria  genera  partim  in  mari  Indico, partim  in  Niloori- 
ti perhibet.  Eorum,  qui  cx Mari  fuc  unt  eruti,  iconem  imprimendam  noncuraiiit,  cum 
pediculis,  feu  pediculorum  veftigijs  carerent,  quibus  fungi  inniti  folent . lllnriim 
autem  3 qui  in  Nilo  nati  effe  ferebantur , figuram  delineauit,  quorum  alterum  maio- 
rem, alterum  vei  6 minorem  3 & magis  contradfum  appellauit.  Maior  habebat  circum, 
rerentiam  decem  vnciartim,  totus  erat  faxeus,  & candicans  luperna  parte,  ab  vmbilico 
adcircumferentiam  mulris profundis  ftrijs  oblique  quodammodo  excurrentibus  or- 
natus lin/erna  autem  parte  minus  elatis  ftrijs,  ijfqjafperis,  & quodammodo  echinatis  F ungues 
erat  refertus,  cum  pediculo  breui,  & craftitifculo . Minor  comprelli  floris  formam  ex-  minor. 
pnmcbatjcum  ambitu  fex  vnciartim,  & quoniam  ad  modum  floris  exurgebat,  altitudo 
pene  erat  duarum  vnciarum,  ab  extremo  orbe  fenfiin  gracilefcens:  pediculum  habebat 
Meucm,&crafliufculum  : ftri»,qu»  in  extrema  parte  a pediculo  ad  circumferentiam 
excurrebant , non  erant  valde  confpicu» , at  in  parte  interiori  profundiores  videban. 
rur , & fimul  etiam  in  medio  congrediebantur. 


propter  figuram,  Pinnitem  a ppelJaui  mus. 


1 Perdicites. 

2 Hieracites. 


i 


Quo- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV*.  4pi 

^ Quocirca  noneftin  dubium  reuocandum,  quod  ficuti  Natura  producit  ex  tcrra_, 
multos  fungos  edules,  & inedules , qui  inter  plantas  imperfeftas  reponuntur,  eadem 
ratione  ab  eadem  natura  quafiludente  fungi  lapidei  omnis  fere  generis  procreantur, 
varijs figuris  infigniti : quemadmodum  in  Icquenti  tabella  confpicari  licet,  vbi  delL 
neatur laxeus  fungus  habens  partem fuperiorera,inftar  pilei  ,&  pediculum  latum , & 
comprelfum  3 colore  flauefcente:  ibi  quoque  figuratur  lapideus  fungi  pediculus.  Aiij 
autem  duo  funt  fungi  lapidei,  ad  inffar  floris, a Natura  geniti, qui  quodammodo  jemu- 
lantur  illos  fungos  faxeos , quos  Carolus  Clufius  dcfcripfit. 


Fungites  quadruplex. 


Nafci- 


Io. 


4P2  Vlyfsis  AIdrouandi 

Nafcitur  in  Agro  Bononienfi  quadam  fungi  fpecies  parua , & ^pongiofa,  quj^ 
flri  RuricoJafpongiolain  jouafi  paruam  fpongiain  vocantjcum  paruis  foramiu u,' 
inftarfpongi*,fitrtterta.  Nosaiitem  inueniniusiapidem  imitantem  formam  huii' 
fungi  jprKlertim  in  parte  fuperiori,  nam  in  parte  inferiori  pediculus  ille  craffusineft* 

fubftantia  tota  lapidea, &albicantc:  quapropter  fpongiolitcmnuncupauimus.  Spon’ 

giolites  tamen  apud  Plinium  gemma  effe  perhibetur ; idque  monuifle  fat  eft , vtaq„i' 
uocatio  cuitetur . Hunc  igiturlapideum  fungum  in  tabella  delineatum  tradimuscon! 
liderandum,in  qua  ddignantur  etiam  lapilli  amygdalinam  formam  referentes;  quam! 
obrem  Amygdalites  nuncupantur. 


Spongiolitescum  Amygdalite. 


Mufd  Metallici  Lib.IV.  49^ 

^ Alium  Fapidemex  agro  Bononicnfieffofsum,& cafu  repertum  placuit  indioltarea 
Dioipongioiitem  fungum.quafi  dicamus  duplicem  fpongiolitem  petra  ex  aduerfo  cd 
pulatam,  cum  fuperius,  ^ mh-rius  in  eodem  lapideo  caule  pilei,  leu  petali  iungantur' 

tanquamclauimlidentes  ad  inftarfungorum,quinim6huiufmodl  pilei  funt  foramini! 

busperuij,more  lpongiarum,quocirca  non  immerito  hic  lapis  prEdic^tum  nomen  pro- 
ineruit.  Accidit  autem  huiuslapidisgcnerationi , quod  contingit  f*tur*  humani  cor- 

porismonftrofe,inqua  gemellos  infantesNatura  ita  coniunxipvt  horum  alterum  ca- 
put furfum,aitcru  dcorfum  tenderet;  & de  hoc  monftro  in  propria  Hiftoria  egimus,  & 
iconem  etiam  dedimus.ItaqsfunguslapideuSjdequoinprjfentiaJoquiraurinfequen- 
ti  tabella  fic  delineatur.  ^ 

I 

Diofpongiolites. 


Cum  aiiteNatura  maxime  luxuriet,  in  procreand  is  rebus  lapideis, ad  fimllitudlnem 
fungorum,  cundtis  manifeftum  eft  Boletum  efle  fungum  inter  omnes  optimum,  de  quo 
luuenalisaliquandocecinit  hunc  in  modum. 

yiltbus  undpitts  fungi  ponentur  amteis. 

Boletus  DeminOffed  qualem  Claudius  edit. 

Te  De 


i 


I 


4P4 


Vlyfsis  Alclrouandi 


Dc  hoc  fungo  Plinius  longum  fermonem  habuit,  Generauit  igitur  Natura  lapyen,  ( 


fimukntem  Boletum  cum  luteo , & inuolucro,  exterius  coloris  cinerei,  Icintillis  pluj,. 
bi  albi  pr*diti.  Eft  tamen  ex  genere  lapidis  arenarij.  Placuit  huiufmodi  lupidcm 
giformcm  appellare  Boletitem,  huiulqi  dux  icones  in  lequenn  tabella  apparent. 


Boletites  duplex. 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV'; 


49S 


A Paiitcr  in  alia  tabella  monftramus  fungum  .'(Iterius  fpecici,ex  materia  lapidea  /Imi- 
lirer  a Natura  produdtum/ub  numero  3.  qui  lapis  potc/l  cognominari  fungires.In  ea- 
dem tabella  fub  numero  i.  delineatur  Orcbires  minoralter, cuius  differcinias paulo 
ame  memorauimus,&fubnumero  2.  figuratur  lapis  referens  amygdalum,  quapropter 
nominatur  amygdalites  alter;  cum  fuperiiis  alterius  amygdalitis  meminerimus. 


1.  Diorchites  minor  alter. 

2.  Amygdalites  alter. 


I3il'  it». 


Mu iki  Metallici  Lib,  IV". 


A Lam.  quoquefungum  fimulans,  fcmgitcs nobis communfcatus  fuit , coIotcT 
bo,  figura  quai.  oual.Uongitucinu- fex  digitorum,& latitudine  quinque;  Supcrioi- 

tuispats  quafdam  Jioeas , ieu  virgas  eminentes , afpcras , & acutas  habebat  que  ^ 
ir,cn  ad  centrum  vfque  non  pertingebant.  In  centro  veftigium  pediculi  vifebamr  i' 
color  in  hac  parte  non  erat  adeb  albicans , fed  potius  flauefcens . Pars  illa  ^ ^ 
tangis  naturalibus  lolet  effe  interna,  in  hoc  fungite  exteriiis  confpiciebatur  & viruit 
habebatmagis  emdentesacutas  &fubtiles,  more  teniarmn,  quarum  maior  ^Irs  me 

giavfqueadcentrumperue.nebat,&  hoccentrum  valde  concauum,&  profundum 
erat.  Item  confp, eat. fumus  lapidem  afpedu  mirabilem,  qui  partim  rcprxfenSat 
nngum,&paa.m  nucem  pineam  referebat,  longitudine  duorum  palmorunVcircum 
ferentia  vero,  luxta  partem  latiorem,  trium  palmorum  eum  dimidio:  ponderofus  er« 
propter  fubftantiam  terreftrem;  imm6  illa  pars,  qute pediculo  fungi  refpondebat  per- 
B be  lcrmulabatur  frudum  cardui  altii^is  in  fuas  veluti  fqu  imas  dilin/um . PaTs  all 
talarior,  qusin  vertice  fungi  foletelTe,  admodum  imequalis  erat  cum  appendici, 
fquamaspartis  inferioris  tegente.  Hic  dux  icones  delineantur , quarum  altera  funV 

tesmaiorvirgatus,alterafungiformisfilexinfcribitur.  ^ tcraiunj^i- 

Hadenusde  kpidibus  fungos  reprxfcntatibusadura  fit . lam  accedere  oportet  id 
examinandos  lapides , qui  arbores,&  plantas  perfedas  fimulant : quandoquidem  Ib 
il  , smult.  lapides  denominantur.  PrimithsDend  figuram  arboris  Stele- 

chitcs Trunci,  Dryites  Qpercus,  EJatites  Abietis,  Cletrites  Alni  ,&  Daphnites,  vel 
Daphnia figuram  Lauri.  Prxterquamqiidd  alijfuntlapides,  quiimpreffas  habent  fi- 

japis  „afcens  in  monte  Sinai,  vbi 
corpus  Dius  Cattoinxcuftoditur:  quapropter  lapis  etiam  ille  Ditix  Catherinxno- 

ffleneftadcptus.Deinde3bhcrbis,floribus,fcminibus,&ftudibusmultilapidesno- 

menfortiuntur,  cum  eorum  figuram  referant.  Cilfites  habetformam  Hederp,  Phyci- 
tes  Alj,® , Spongites  Spongix , Syrmgites  internodiorum  ftipui* , Coi  allina^ Coralli 
&Iuncites  figuram  lunculdeo  narrat Theophraftus,apud  mare, lapides  nafei  iunceos! 
quos  nemo , foio  afpcdiu , a vens  iuncis  difeernere  poffet.  ca,8, 

^uinimo  lapides  quoque  flores  exprimunt ; vt  Narciflites  florem  Narcilfi  Encrini- 
tes  florem  Lilij ; Enennos  enim  quina  Lilijfoliaoftendit,  &Rhodites  habet  formam 
roff.  Semina  etiam  plantarum  ab  aliquibus  lapillis  fimulantur.  Hinc  Meconites 
habet  figuram  feminum  Papaueris,  & Cenchrites  Milii . Phacites  eft  calculus  ad  n 
arLentis.&PifolithosinftarPifi.  Cicerites ita exade refert 

j Cyamites  fimilitudinem  Fabx reprxfentat 

Maioi  \m  fruduum  figuram  demonftrant  ali;  lapides,  vt  Melitites  formam  mali  fim 

%“ram  fici , Phxnicues Balani , Amygdalites  Amygdali,  MeL 
&huiasconditioniseftlapis^fluX'^^^^^ 


Ti  3 


Sis 


Vlyfsis  Alclrouandi 


HUUi  5 i M.  -w.rtwwvv. 

quemadmodum  videtur  in  hac  figura 


Pentaphillites. 


VerJim  in  Agro  etiam  Bononienfi  inuenitur  lapis  ex  genere  Calcarij,  iraagmenu 

j,  Pcntaphilli  in  fuperficie  gerens  jfiguraoblonga.  Sunt  aliqui  Authores,  qui  nuiun- 

di  effigiem , Crinitem  nuncupant,  quia  formam  foliorum  floris  lilij 

deatur, colore  eft  luteo  cxtrinfecus, intus  cinereojfed  in  parte  pofterion nulla  ptj^^ 

rentem  habet  figuram , fed  tantum  quaedam  obferuantur  lineamenta , vt 

tueri  poflumus:  etenim  fupine,  & prone  in  tabella  delineatur . Alijhunc  lapi 

folum cognominant Pentaphillitem, fed  etiam  Rhoditem  quandoquidem  ^ti^ 

ne , quinque  Sylueftris rol®  folia  reprglentari  peihibent : quamobrem  inlctip 

RhoditesPentaphillites. 


500  V^lyfsis  AIdrouandi 

Sed  quid  vagamur  per  herbasj  cum  trunci  arborum , & etiam  exoticarum  a Natur 
lapides  generante  producantur?Primitus  Agallochum  Diofeoridi  lignum  eft,quo(|.*  ® 
India,  atq;  Arabia  deportatur.  Hoc  lignum,  inter  recentiores  Gr^cos,  primus  Aetiu* 
deinde  A(Sluarius , & Simeon  Sethi  Xiloaloem,  fortaflisab  aliqua  fimilitudinecolori’ 
Aloes,  appellarunt:  vnde  poftea  officin*  lignum  Aloes  d ixerunt.  Tabernemontanus* 
Cefalpinus,  Lonicerus,  & alij  nuperi  Authores lignum  Paradifi, lignum  Aquil*  &]j 
gnum  San<ft*  Crucis  indigitarunt.  Modo  effigiem  huius  ligni  in  lapide  expteff»m«bi 
feruauimus,  & Agallochitem  nuncupauimus,  vtpr:efenti  iconeofteaditur, 

Agallochites. 


Mufej  Metailiri  Lib.  IV.  501 

Ncc];  Natura  contenta  produxifTc  huiurmodi  lignum  faxcum,vt  oftenrum  fuitiajiud 
ctiamiignumperegrinimicxmatcnalapideaeduxitj  ejuale  a nobis  fuit  obferuatumj 
quod Saiidali,  vel  Santali effigiem  referre  videtur.-  quandoquidem  taJe  lignum  Ara- 
bes Sandul  nuncupant,  Veteribus  Gra-cis  incognitum ; nam, inter  Nuperos,  folusA- 
duarius Arabes  imitatus,  huiufmodiaiborem  nominauit , qua , Garzia  authore,in_< 
magnitudinem  nucis  Juglandis  attollitur.  Itaque  nos  inuenimus  lapidem , fruftuin_j 
huius  arboris  ;Emulantem,&SandaIitemcognominauimus.  Delineatur  autem  in  hac 
tabella , in  qua  figurantur  quoque  lapis  turbineus  tubcrofus , &aliud  faxuin  admiran- 
da %utK,  qui  lapides,  vno  ,&  eodem  tempore , ad  noftras  manus  peruenerunt. 


Sandalites,  cum  alijs  lapidibus. 


Stcle< 


502 


Vljfsis  Aidrouandi 


Stelechitcm,in  hac Hirtoria,  cognominamus  ftipitemiJIumfaseumjqucmKatutai 
format  cxniatcria  lapidea,  ad  imitationem  trunci  arborum;  quoniam,  apud  Gticos 
vocatur  truncus, (iue  caudex,neinpe  arboris  illa  pars,quf  ex  radice  lurgit,{epQ’ 
Ilea  in  ramos  lrnditur;&  quamuis  apud  coldem  Grarcos  ve^e;j;fflJ'ii5cxponaturcaudko  • 

fus,  & trunci  fpcciem  gerens  : nihilominus  ftelecodes  nuncupari  minime  polTuntttund 

ci,&  caudices  a nobis  hoc  in  loco  propcfiti,quoniam  non  ex  lignea, led  ex  lapidea  ma! 
tcriaconftant,  licqjnomen  Stclechitis  fibicomparant . Huius  varias  icones  in  hac  ta, 
bella  exhibemus,  in  qua  primo  loco  Stelcchites  rugofiis  figuratur. 


V ariae  Stclechitis  difFerenti^. 


Alte 


Mufd  Metilid  LiblV.  503 

AIi>quociiSteIechitis  fpeciesefFodiuntur  in  Agro  Bononienfi, quarum  nonnull* 
ferream  quafi  naturam  fortiunturj  atq;  illarum  locus  vt  plurimum  indicare folct  aliqua 
ferri  tnineram  ibidem  latibulari;  cum  ex  venis  ferreis  ftillet  humor,  qui  frigore  con- 
crelcic  in  hos  ftipites,&paruos  caudices:  quemadmodum  in  cauernis  montiu  quidam 
fucciconcrefcunt,  imitantes  illas  glaciei  ftirias,  qu£  ex  teAis,bruraaii  tempore, depe- 
dent.Huiusgeneriseft  Stelechites,cuius  icon  hic  datur,  & ob  figuram,SteIechites  py. 
ramidalis  inferibitur. 

Stelechites  Pyramidalis. 


504  Vlyfsis  Aidrouandi 

lam  ad  fru(ftusolemm,&arborum  perpendendos  accedemus. Quandoquldeinftjj  • 

]es  Natura  procreauit  in  lapidibus.Noshoc  in  loco  Cucui  biuemprfcipueoftendetjJ 
Hic  lapis  fuit  ex  genere  arenario  nobiscommunicatus  3 emulans  figuram  Cucurbi^ 
fed  prafertim  illius  fpecici,  in  qua  f arina  apud  Ruricolas, & vinum  apud  Peregrinata 
feruattir.  Valde  grauis  eft  huiufmodi  lapis,  & vocari poteft  Cucurbites,  vel  CoW 
thitesj&  inprajfenti  tabella  diligenter  exprimitur. 

Cucurbites. 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 


5C5 

i Preterea  crcfcit  in  Hortis,  vel  inaruis  quoddam  Peponis  genus,  quod,  ob  rotun- 
ditatem Melopepo  nominatur,  cum  figuram  Mali  rotunditate  lua  imitetur . Non  pen- 
dethic,iedhumirotundjtur,& id  maturitatem  properans,  iucundiffimum  odorem 
fpargit.  Habuimus  igitur  lapidem  aflabre  hunc  iructuma’inulautem,pra'cerquam  in 
colore : nam  hic  lapis  colore  plumbeo  fuit  refertus , & delineatur  in  hac  tabella,  & vo- 
catur Melopeponitcs. 


Melopeponites. 


Vii 


Melo. 


50(5  Vlyfsis  Aldrouancji 

Melopeponites  akerafuperiori  non  valde  difcrepans  hoc  in  loco  pariter dclinci 
tur , habens  in  vna  parte  perteflam  Melopeponis  effigiem , in  altera  vero  Chamarcm' ' 
& Conchularum  imagines  reprxfentat , vt  tabella  demonftrat,  ’ 

Melopeponites  alter. 


Pariter 


V 


Mufxi  Metallici  Lib.  IV.  507 

i PariterquemadmoduinvirentepknraMelopeponesaliqHindo  monftrifici  scnc- 

ranrur , non  figura  ouali , aut  fpharica , (ed  ordiuibu':  quibufdam  comprcJfit : a(ii:nili 
terNatura,mprocreandis]apidibus,  monftra  huius  generis  Japidea  quodammodo 
c&ndjt . Sicuti  licet  in  weri  in  hoc  Iapide  ex  materia  arenaria  integrato , qui  Melo- 

peponemmonftnhcum  imitatur.  Huiufmodi  Iapis  eft coloris  Leucopha:!,  quibufdam 

in  locis  refertus  eltcauitatibus  cum  tuberculo  quodam  in  fumitate  Iapidis,  vbi  flos 
Melopeponisefle  lolctiquaproprer  Melopeponitcm  monftrificum  indigitare  decreui- 
nius.  Figuratur  autem  in  hac  tabella , m qua  lapis  etiam  alter  delineatur , figura  re. 
ferens  cranium  Simiic.  ° 

Melopeponites  monftrofus. 


yu  2 


Crefeit 


5oB 


Vlyfsis  Aldrouancii 


Crefcit  quadam  arbor  conifera,  nomine  Larix,  quam  Hieronymus  Tragus  tertiam 
Abietis  fpeciem  conftituit ; & apud  Celalpinum , eft  Pini  fylueftris  genus , cui  brumali 
tempore  folia  decidunt ; huius  frueftum  a-mulata  eft  Natura  in  procreando  hoclapide^ 
cuius  iconem  in  prarfentia  damus.  Nili  velimus  after  ere  hunc  lapidem  imitari  formant 
fruftus  Cedri  maioris,  cuius  coni  furfum  fpea:anr,qu;B  proprietas  huic  arbori,  necnon 
Abieti  peeuliariseft.Hrec  eft  Cedrus  arbor  conifera  apud  Gefnerum  in  Horto,  feni 
apud  Dodoneum , & Cedrelate  apud  Plinium:  cum  Cedri,  ^ Abietis  ( qu» 
cis  dicitur)  naturam  referat.  In  tabeila  huiufmodi  lapis  allignaturconfiderandus  co- 
lore  erat  ni<jer,  & figura  coni  Laricis,  aut  Cedri  maioris:  qumimd  in  eadem  ubdltu 
delineatur  alius  lapis,  effigie,  aliquam  fungi  fpeciem  referens. 

Lapis  figura  coni  Laricis, 


\ 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 

A Fungum  quoq;m  lapide  a Natura  fiimilatummemorauit  Cardanus,  dum  narratfe  Lih.Kj-^ 
hibuiffclapidem  in  Scotia inuentum,  nomine Pentacrinum  diuerfum  tamen  ab  illo  in  Vttr.  ' 
libris  de  Subtilitate  defcripto.  Erat  enim  hic  figura  crypt*,  qualis  in  fiicris  aidibus 
fabricau loletjcium  lenbm  in  faftigium  afcendes coarifiatur.Erat  magnitudine oui  gal- 
linacei,  & in  imo  planus : deinde  in  medio  pediculus  quafi  ab  Iciffus  cernebatur,  & ab 
cotanquam  nodi  prodibant  quinq;  limbi  fquis  diftindii,  qui  planam  fuperfi- 
ciem  diuidebanc.  Singuli  limbi  duabus  lineis  circumdabantur;  quarum  vnaqusq;  mi- 
rabilibus pundis  erat  infignita,  & abfq;  illis  limbis,  grande  melpilum^mulabatur : 
namq;  hic  lapis  grauis,&  coloris  buxei  effigiem,  & magnitudinem  mefpili  exprimebat. 

Meipilaceus  etiam  Japis  conflans  ex  materia  arenaria  erutus  fuit  ex  montibus  no- 
ftrisBononienfibus,  figura  Echini,  fed  non  ita  rotundus,  immo  oualis  forma',  &iuxta 
partein  fuperiorem,  in  acutum defiaebat,  quina  habens  interualla,  propter  qui  nos 
radios  acentro  ad  circumferentiam  prodticlos.  Sed  cum  huius  iconem  non  habeamus 
inpromptuidecreuimusexhibereiconemalterius  lapidis,  qui  frudum  Perfici  fimulat, 

I exinateria arenaria  integratus,  & in  monte  quodam  Bononienfi  inuentus , & ab  effigie, 
quam  oftendit  nobis  appellatur  Perfilichos,  aut  poti  us  Perficites.  “ 

Petficites. 


510  V I jfsis  A i cirouandi 

Itera  Iapis  ex  genere  arenariorum  coloris  cinerei , micis  quibufdam  argenteo  colo,  1 
re  refertis, quoad  effigiem,  atmulaturpyrum  rnufcatel]ummaiorem,&cffol]usf'uitiii^ 
noftris  montibus.  Similiter  alius  cum  appendicibus,  inter  quas  ali*  funt  maiores, &c. 

minentiores,aIia;  vero minuseminentes, formam  pyralcm  exprimebat.Vidimusctiani 

Cyamitem  calculum,  a quo,  faba  minor,  dcpotiffimiim  nigra  repr£lentatur,iiecnoiu 
alium  figura  feminis  Caffi?,loquendo  de  Calfianigrafolutiua,cuiusfeminafuntcafta. 
nei  colorisjimmo  & lapillum  in  colore,  figura,  & magnitudine  femen  Cucurbiti,refe' 
restem.  In  tabella  delineattira  exhibemus  lapidem  Caftaneiformem:  imitatur  cninij 
fructum  Caftane*  tum  a primo,tum  a fecundo  cortice  nudatum . In  eadem  quoque,^ 
tabella  figurantur  lapilli  Daiayliformesi  cum  nucleum  Dadyl  i optime  telcrant. 

Dady  lites , & Caftanites. 


Mufei  Metalhci  L ib.  IV; 


A Antequam  hiftona-fruauum  finem  imponamus:  reperiri  prodimus  lapides  in  rina 
Fluuijld.cis  agrum  Bononienfem  alluentis,  fubftantia  dura , & fere  marmorea  ex  albo 
nonnih]!  rufelccnte,  ertigie amygdali  vtroque  cortice,  nimirum  herbido , 8c  ligneo  tc 
fti,  ftirijs quibufdam m longitudine diffc^i:  Eft  autem  huiufinodi  lapillus  ranqiia 
verum  amygdalum  duabus  aiquis  partibus  integratum:  immd  fecaturin  has  partes 
quarum  dm.fionis  veftigium  d Natura  fuit  impre/Ium.  Huiufmodi  partes  intus  plana’ 

mon autem  concausobferuantur, colore partimfuluo.partim albo.  Interdum  etiam’ 
coiilpicati fumus  Amygdalas  communes  lapideas  aded  naturales,  vt  in  fecundo  puta- 
mine foramina  tanquam  in  naturali  fruftuapparcrentjquandoqjetiam  nucleos  amy». 
daklapideos  fine  putamine.  Vidimus  aliquando  non  folum  lapides  fimulantesfrd- 

dum  amygdali  nollratis,  cum  vtroq;  cortice , verum  quoq,  lapides  imitantes  amygda- 
las exoticas,  qu»  apud  Florentinos  amygdalee  Sand»  Catherina:  appellantur . in- 
ter omnia  amygdalarum  genera,  tum  quoad  magnitudinem,  tum  quoad  bonitatem,* 
prsftantiam,  primasoccapanc.  Quoniam  autem  huiufmodi  frudus  h ppoamyedate 
quili  Amygdala?  magna:  vocantur:  idcircd  lapidem  huius  formie,  Hippoamygdalitem 

indigitare  volui  nus.  Icones fimiliumlapidumfuperiiisdelineatasrepraifentauimus. 

Huic  frudlui  valde  affimilatiirAnacardium  veteribus  Graicis  incognitum: Sunt  au- 
temAnacardia , tefte  Serapione , frindus  arboris  Indica?  ciufdcm  nominis  auium  cor- 
culis, tum  forma,  tum  colore  non  diffimiles:  vnde  nomen  fortiri  perhibentur;  iJlifq-  re- 
centibus liquor  ineife  traditur,  inftarfanguinis,  iubicundus,fub  quonudeusformiul 
pania?  amygdala  confpicitur.,Hunc  frudum  omnes  fere  Authores  Anacardium  nuncu 

pannAnacardum  tamen  vocaturAcofte,&AnacardusCefalpino,Pcrfeafortaffisapud 

Plinium.Itaqi  Natura  Judens  fimiles  fru5fttis  in  lapidibus 'figuraiiiti  vt  in  hac  tabella  a P- 
paietjin  quaplures  differentia  delineantur3&  Anacarditi^  nominantur* 


Anacardites  varius. 


512 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Infuperinuentiiseft  etiam  lapis  fimilis  Spondylo,vel folliculo  a Diofcoride  itatiun. : 

eupatOjfiue  vei  ticillo  fiudui  Rhamni  tertij , vel  Paliuri  Theophrafti ; cuifrufiuiDio," 
fcorides  verticilli  figuram  non  temcreallignauit ; cum  rcpr*fentet  verticillum,  quod 
mulieres  fiifo  aptant,  vt  melius, & faciliiis  nere  polfint.quocirca  hiiiufmodi lapis  Vet. 
ticillites  iure  optimo  nuncupandus  erit.Deinde  in  alueis  fluminum  fepifliiiie inucniun. 
tur  calculi  imitantes  frudHim  Pifi  generis  illius  leguminis,  cuius  cauliculi  Iparguntut 
in  terram,  nifi  adminiculum  habeant.  Tales  lapidesPilolithicognoniinari  pollmit,^; 
coloris  lunt  cinerei . Ceterum  fimiles  lapides , vt  intelleximus  a viris  fide  dignis, de. 
gantcra  Natura  formati  reperiunturin  agropropeoppidum  Betnenfiurain  Heluctia, 
Nos  in  gratiam  ftudioforum  duas  dilferentias  in  hac  tabella  exhibemus  delineatis,  ' 


Piper  eflfruiSus  arboris exotic*  omnibus  notus,  cum  in  quotidianis  condimentis 
adhibeatut.  Ex  India  ad  nos  in  faecis  affertur  ,& inter  htec  grana  Piperis  funt  quidam 
lapilli  Piper  adeo  *mulantes,vt  vix  ab  ipfo  difcernipoflint,nifi  diligenter  inipiciantar- 
^idam  etiam  calculi  tam  exigui  c bferuantur,vt  feminibus raporuinfint  fimiles  rimrao 
fimihtudine  otiorum  Pifeium  etiam  inueniuntur,in Ditione Bryonis .vici Norimberge- 

fis,  & oua  Salmonis  exprimunt. 


Pifolithi  differentk. 


« 


© © 


© O 


Pha- 


Mufei  Metallici  LiblV'. 

^ Phadtesfemen  lentis  refert  enim  Lens  Grscis  dicitur)  Huius eenerislanilli 
KCtionalijinftar  granorum  Hordei,  authore  Strabone,  circa  Pyramides  Memphis  re’ 
periuntur,  idcirco  aliqui  Auchores  feribunt,  vej  potius  fabulantur  huiuimodi  fuilTe 

reliquias  cibari;  opcrariorum,qui  Pyramides  Aegypti  .cd!ficarunt,qiuBrdiquietra^ 

temporis,  in  lapideam  duritiem  tranlierunt.  Ad  noftras  peruenerunt  manus  lapilli  per- 
bene Triticum  fimulantes,& nobis  appellantur  Triticires  ,& delineantur  in  hacta" 
bella,  in  qua  alij  calculi  referentes  Lentem,  Amomum,  & frudium  Stiracis  defi' 
gnantur. 

Triticites  cum  alijs  lapillis. 


I 


Vlyfsis  Aidrouandi 

Reliquumeft  modo,  vt  enumerare  incipiamus  illos  lapides,  qubus  figursrcrimi,,  ] 
inanimatarum  reprteientantur.  Primitus  Trochiteseft  lapis  h.ibens  tor.nain 
Trochifcites  figuram  Trochilci  theriacalis  colore  cinereo  noniuillislineis referto. fie. 
Icninites  refert  effigiem  Sagittse,  Ccramites , &Oftracitcs  teft* . Aracnites  exprimit 
fflamenta  Aranearum,  qualia  confpicati  fumus  in  lapide  coloris  part  m viridis, paitim 
albi,&partimfublutei.  Calamitesafigura,&coloiecalaminon  recedit.  Anthracites 
a fimilitudine  ignearum  fcintillarum  denominatur,  & Polyzonas  a multitudine  Zona, 
rum  in  corpore  nigro  radiantium.  Chalazias  habet  formam  grandinis, veiuti  Cryftal. 
Ius  glaciei,  qute  a Gr^cis  tali  nomine  donatur. 

Panis  fimilagites. 


/ 


Mufxi  MeraHici  Lib.  iV.  51^ 

A , Ratione  figurs  mathematica , faxiim  vocatur  quadratum , vd  quia  talem  formam 
habeat,  velqnia  facile,  formamquadratamad  aidificia  recipiat . Lapis  pentasonus- 
quinque  ,&  hexagonus  fex  angulis  confiat.  Pangonius  quafi  omnianeuitis  dicitur. 

Lapides  Igitur  quadratarum,&oblongarumformarum,  proadificio , pra- 

ter  politiam,  aliquod  addi  poffit,obleruantur  in  monte  Ambergio  dido;  vbi  quoqblii 

coloris  varij,&pra'lertimatn,  pro  aidificijs,reperiuntur. 

Verum  maiori  admiratione  dignum  efle  videtur,  quando  Natura  aliquid  edule__j 
&artepaiatum, generando  lapides amulatur.Interdum  duofaxa  fimul  iuiio-it,  vt  figu- 
ram panis  reprsfentet  j & talis  lapideus  panis  a nonnullis  panis  Da’monuni  cognomi- 
natur; cum  potias  Artolithos  nimirum  panis  lapideus  nuncupandus  fit.  Cuius  ®e- 
neris multi lapid«,vt  intelleximus, prope Rotuilam  Sucuia:  reperiuntut.  Qiiinimo 
innoftris  Bonpni»  montibus , fimiles  lapides  panem  referentes  intetdiun  iniicnimus. 
Hic danaus  iconem  duorumpanum lapideorum, q ui  perbene  fimulant  illum  panem  . 
cauernofuim,  pumicofum  , ieu  fpongiofum  ex fubtiliflima  farina , nempe fimila  para- 
tum, qui  poftea  Siligineus,  vcl  Similagineus  Latinis,  vulgo  Fm  hHffnto  nuncupatur. 
Ideo  figura  exprdfa  in  hac  tabella,  Similagites  infcr.bi  poteft. 

Quoniam  autem  panis  cbfonium  expoftulat,Natui-a,in  generatione  lapidum  cafeum 
quoque  lomauit,  nam  fimilis  nobis  occurrit  innoftris  montibus , qui  affabre  cafeum 
recentem  oftendebatjVt  in  hac  videtur  figura  ,fed  quiacafeus  apiidGriecos  /mos  vo- 
C3tui  ihic  iipis  caicoloruiis  libenter  noitiinmurTyroiTiorphiies, 

Tyromoiphites. 


Ahum  paritercafeum  veterem  ,&  aridum  Natura  ex  lapide  figurauit , in  eodsmlo- 
«0  repertum  j qualis  in  hac  tabella  effigiatus  fuit , & disRus  Tyromorphites  alter . 

Ty. 


Pnnis  D.e~ 
m emm. 


515 


Vlyfsis  Aldiouandi 
Tyromorphites  alter. 


latur/d  potiS  ^ cond, mento  mnJtorum  cibariorumi 

propter  Natura  hnnitnf  f vt  maiorem  gratiam  paJaro  concilient. 

lt.,TmadmrdurLetonrcTh^ 

duseftLaganhes.  intueri  potent.  Itaq;  talis  lapis  inter 


La- 


Viyrsis  Aldrouandi 


In  conumio , & a cibis , bellaria  menfis  inferri  folent.  Vnde  Natura  lapillos  fom,. 

uit  Quifaccharo  conditi  elfc  videntur.  In  agro  igitur  Viterbienfi,  tales  lapilli  aiy, 

& crbpi  confpiciuntur . Pariter  in  illa  ampla  Tiburtini  agri  planitie  generantur  (imi, 
les  calculi  variarum  figurarum , itaut  alij  Coriandros , ali)  Amygdalas,  alij  Anilosfac. 
charo  conditos  referant , & adeo  ilf  s alfimilantur  ( inquit  Leander  in  fua  Hiftotia)vt 

hominesetiam  oculati, &cauti  decipiantur.  ^ 

Sed  maccis  admirandum  eft , quod  Natura  ludens  jin  producendis  lapidibus,  imi, 
tari  videtu^rvoluilfe  effigies  rerum  fere  omnium, qu^funt  in  eleganti,  Scornata  totius 
Vniueifi  machina, qusCali  ambitu  continetur.  C^uamobrem  a C«lo  inchoantes, 
Solem  Lunam,  & Stellas  in  lapidibus  obferuaiiimus.  In  prxfentia  igitur  omittentes 
lapillos  pellucidos  Solem  rcferentcs,&Achatem,vbi  Lun*  EcJipfis  conlpicitur,dej 
ciuibus  in  fine  huius  libri  verba  fient , in  hoc  loco  tantum  meminimus  lapidis  in  Hafdo 
Pago  inuenti , qui  armatura  aurei  coloris  veftitus , adolefcentis  Lunx  Ipeciem  repr*. 
fentat . Itera  generatur  in  mari  Ormuz  quidam  Iapis  figuram  habens  plurium  concj. 
uitatum,in  quibus  fiellatradijs  fu  is  colore  albicante  apparent,  vt  miflara  faciamus  I 
Afteriam,  Cue  Aftroitem  Iapidem,  de  quo  paulo  inferius  agetur.  At  non  folum,quaj 
Natura  fiunt,  in  Iapidibus  obferiiantur,  fed  etiam  ,,qu* artificio  comparantur, ipfu 
Lii.  a.  ct-  jsjatura,  verfans  circa  lapideam  materiam,  imitari  conatur  .Ad  rem  narrat  Bdionius  i 
f/r.c.69.  lapidem,inftar  nummi  argentei,  orbicularem  paffim  confpici  in  litore  maris  rubri, eo. 

loris  ferrei,  cui  quidam  charaaeres  hcbraici  naturaliter  imprefsi  lunt.  In  EuroUj 
etiam,  fiue  Hymero  flumine  oritur  lapis  referens  formam  gale* , vt  Nicanor  Samius  in 
Hiftoria  fluminum, recitauit.  Item  in  quodam  Agri  Bononicnfisamne,penescafttan, 
Sanai  Petri , repertus  eft  lapis  durus  coloris  ferruginei,  formam  folea  equinarepta* 

^^"in  montibus  quinetiam  Bononienfibus,  inter  lapides  arenariostepertus  eftvnus.qiii  j 
limulabat  ephippium  tribus  ftrijs  elegantibus  exornatum, nimirum  fellam,qua  Equm- 
duri,  ephippiarijdicuntur;  cum  illis , propter  molliorem  veauram  kll*  imponantur. 
Huius  lapidis  cum  fit  valde  elegans,  iconem  damus  fub  numero  1.  in  tabella,  in  quu 
fub  numero  j.&  3.  alij  lapides  delineantur  forms  pyralis:  vnde  fingi  poteftnotncMC 
Pyralites , fiuePyrites , ad  fignificandos  hos  lapides.  Nifi  velimusindigitare  Pbuli* 


a y 1 ^ -Q  I»!'  n.  J 

tem : quandoquidem  formam  Ampull* , vel  Phialieoltcndunt. 


V 


J.  Pyrites. 

5.  Phialites. 


» 


, li>VjIIequadamCubsinful£e lapides funt adeo  rotundi, vt  pilas  Bombardarum 
®itti«uriquarumalia?magn»,alia;  mediocres,alisparu*aNaturaitae!eganterfor- 
#intat,ytfacilcquisfufpicari  pofletaliquo  artificio  fuifle fabricatas.  Quinimo  in- 
waumpil*  adeo  ingentes  ibi  obferuantur,vt  qua  tuor  homines  vix  illas  ampleiii  pof- 
bw alis  minores,  qu»  magnitudinem  mali  Perfici  non  fuperant . Item  lapis  figu- 
“WscftaNaturaad  formam  teflerK,qualuditur, cum  aliqua  concauitate  in  inedio, 
VSPi*fc ferre videturquamdamfimilitudinem folij  Cotyledonis,  vel  Vmbiliti  Ve. 

X X 2 neris. 


Cotyledo- 
nitts  Upts. 


^20  Vlyfsis  Aldrouandi 

neris . Qiiocirea  poflet  hic  lapis  non  immerito  Cotyledonites  nuncupari.  Alter  lapis  E 
fuperiori  no  multum  abfimilis  inuentus  eft,&  Spondylitesminor  anobistuitnomini. 
tus  3 cjuia  effigiem  vei  tebrat  alicuius  pjfcis  referebar. 

Verum,  pratter  defer  iptos  lapides,  alius  Melanoleucus  ex  genere  Silicum, admirati, 
dus,  & pulcherrimus  vilu  obferuatus  fuit:  propterea  effigiem  propriam  in  liachiftoria 
habere  promeruit.  Habebat  hiefafeias  albasmaculis  interftinifas, ftrucfuramrcti. 
culatama:mulans,qua: figuram  plagarum , qua:  in  retibiisfunt, imitatur . EtenimJ 
foramina, feti  figura:  in  hoc  lapide  apparentes,  ali*  funt  rotunds,  ali®  ouat®,alia; 
trigon*, tetragon®,  pentagon*,&  aliarum figurarum,qu*quidem cum fint albo dr.j 
cumdat* aream  nigram  habent , qu*omnia  lapidem  hunc  vifu  iucundum  reddunt.) 
Videtur  etiam  h*c  textura  reticulata  auxilio  acus  Phrygionum  fabricata.  Cum  autem  1 
apud  Gr*cos  Af*7t;o»  rete  fignificet,  & hic  lapis  albi,&  nigri  fit  coloris,  nempe Melano.1 
leucus,Dii5tynus  a nobis  fuit  appellatus.  Sed  vtveritatem  fateamur,  videtur  potiiisj 
exprimere  omentum  alicuius  animalis,  quod  Gr*cis  i irtTrAoot  dicitur. 

Lapis  Melanolwucus  Didtjnus. 


Prsdidfis  Iapidibus  tanquam  coronidem  addimus  faxu  effigie  Vefpeti,  in  quodam 
Torrente  Bononienfis  Agri,  inter  aIioslapides,cafu  repertuminnumeris  fere  foramini- 
bus refertum,  & horum qu*dam  maiora, mediocria, minima  ;qu*dam rotunda, qus- 
dam ouata  , qu*dam  profunda , & qu*dam  in  fuperficie  formata . Hic elfet animad-f 
uertendum,  qua  ratione  in  hoc  lapide  tot  foramina  fint  genita.  An  fuerint  ab  aquajj  I 
an  vero  a facultate  laxifica  naturali  produdia:  quemadmodum  multos  lapides  figura- 1 
tos  hadfenus  demonftrauimus . Quid  ergo  prohibere  poteft , quod  Natura  etiam  bu- 
iufmodi  lapidem  foraminibus  peruium  producere  nequiuerit  ? Cum  in  alijs  figutaspi- 
fcium,& plantarum expreflerit, qnod longe eft mirabilius . Aut fortalfis aliquis ade- 
rere  poterit  ,huiufmodi  foramina  fuilfe  ab  aliquo  animali  fabricata  ,vt  in  illis ouu, 
tanquam  in  nidulamentis  includeret:  quandoquidem  Natura  mirum  in  modum  opfi- 
ratur : velutiobferuamus  intra  durafaxa  Balanos,  Bufones,  Ranas,  & alia  anirojMJ 
vitam  degere,  vtfepihs maxima  admiratione  confpicati  fumus.  Hadtenus de DiUc* 
rentijs. 


LO- 


Mufsi  Metallici  Lib.lV. 
L O C V S. 


De  loco  generationis  lapidum  nihil  certi  ftatuere  polTuinusjcum  hi  non  in  vno 
fcd  in  multiplici  loco, climate ,&  elemento  producantur.  Primitiis  aliquando 
originem  trahunt  in  nubibus , deind  e in  corporibus  animalium , tertio  in  fln- 
Bimm  ripis ,qu®  in  producendis  lapidibus,  non  funtvniformes;  quandoquidem  alia: 
t)i(lilis,aliffiotyus  lapillos  gignunt,  quemadmodum  de  flumine  Gion  Auicennas  te- 
JiScatui' . Hic  enim  amnis , nonnili  fpatio  triginta  trium,  anitorum  calculos  procreat. 
PKtereanon  in  omnibus  fluuiorum  ripis  lapilli  proueniunt;  nam  aqua-  paludola:  la. 
pite  potilis  corrumpunt , quam  generent . Inluper  copiofi  lapides  in  montibus  oriun* 
iitivnde Torrentes  ab  iliis  defeendentes  naturam  lapidum , 5c  montium  folent  often- 
jtte.  Qiiinimd  in  a quis  etiam  lapides  nafcuntur.  Sunt  enim  quadam  aqua  fuper  fuas 
[ifisfufe,  qua  lapidibus  ortum  impertiuntur  jidque  illis  non  accidit,  quando  fuper 
iknilocumfpargiintur.  Compertum  etiam  eft , in  Pyreneis,  e/fe  quadam  loca,  iruj 
^(ibiisaqua  fiuuiatiles  in  calculos  tranfmutantur;  cum  tamen  alibi  affufa , nullam 
Binfmutationem  admittant.  Similiter  ligna,  qua  in  quibufdam  aquis  diutibs  moran- 
ii)r,inIapidesconucrtuntiir,  figuram  lignorum  adhuc  retinentia  . Item  planta  ali- 
jiii  in  illis  aquis,  (Scetiain  in  marinis  nata,  ita  natura  lapidea  appropinquant,  vtin_< 
lett  parum  exficcata , lapidis  formam  adipifeantur. 

LAPlDiS  MOLLIFICANDI, 

& frangendi  ratio. 

Non  poflumusaut  tacere , qua  de  hocopere  fentimus,  aut  non  femire  illa , qua 
dehocdici debeant.  Nam  Antonius Mizaldus aliquando  feriptum  reliquit, 
quofeunque  lapides  mirum  in  modum  mollefcere  pofle,  fiin  fanguine  calido  . ... 

BoiiiSj&pinguedineVeruecis,  addita  portione  aceti  acerrimi,  pernodlcnt.  Item—»  ^ 

01»  Magnus  monimentis  mandauit  non  alia  ratione  magis  faxa  frangi  pofse , quam 
Woaccenfo,quod  verifimileeffe  exiftimamusj cum  pingue  humidumiili  fitadmix- 
nidcirco  flamma  acris  diii  ibi  morari  poteft. 

Pariter  Iapis  palmi  craflitudine  frangitur, qui  malleo  interdum  percuflus  iitum  con- 
tait.  Id  autem  folo  pugno  prreftari  poteri.  Res  aurem  fic  fe  habet , iuxta  Cardani  Lib.ii.de 
Wem.  Lapisextenditurfupraplanumiigneum,fed  rciftius,&  mdiiisfuper  laphyS^r/4 
familicautem  eleiiatur  ab  altero  capite , vt  tantummodo  fuftineatur,  nulla  vi  adhi- 
iiiuideindeparsfaxi  eleiiata  pugno  percutitur , quo  ii9-u,  fimul  ,&  femel plano  alli- 
[ iinr, felicia  multa  frufta  finditur.  Sin  autem  pugnus  celerius , aut  ferius  feriat,  quam 
Iwtemam  lapidis  tabulam  tetigerit , irrita  eft  perculfio  ,&  lapis  non  frangitur;  cum_»> 

' fflimextremum  vna  cum  violentia  idius  illifum  fuerit  tabuise  pra-didfa: , pondus  iungi- 
"»cnini[npetu,&fitnon  fecus,acfi  vehementi  idiii  mallei  percuteretur.  Huius  rei 
®fani  nobis  aflignare  conatur  Cardanus  dum  inquit  id  fieri,  dum  aer,  qui  eft  in  me- 
liiojdilabi  nequit:  omnis  enim  motus  tempore  indiget;  quando  ergo  non  dilabitur, 
tocllatid  lapidem  frangit , cum  duo  corpora  fc  fe  penetrare  nequeant , nifi  quod  fo- 
««meftfcindamr.  Hocque  inde  manifeftum  effe  tradit,  quia  quanto  lapis  fuerit  ia- 
planum  vtriufq;  aquale , & quanto  magis  ekuabitur  Iapis,  & celerior  fiet  icius, 
faciliiis  lapis  ille  frangetur. 

DENOMINATA. 

CVM Iapis  nominibus  varijs,  tam  apud  Latinos,  quam  apud  Gracos  infigniatur, 
varia  quoque  & diuerfa  funt , qua?  a lapide  denominantur . In  primis  enume- 
rabimus iila , qua  ad  lapidem  pertinent.  Nam  lapideum  dicimus , quod  ex  la- 
MiLus  donftat  j & murus  ita  vocatur , quia  ex  lapidibus  fit  integratus . Lapidofa 

Xx  3 ap- 


522 


Vljfsis  Aldrouandi 


Lithurgus, 

&Latomus 

qui, 

Lth.2^.  ile 
hcmjl,  di. 


Cardr.im 
eit  lotus. 


J^onte  pie- 
tra  1/h’. 
Petrones 
qui. 

Petreia  mu 
lier  qua. 


Petrcmo- 
mla  qualis 
pUnta, 


Sdxetum-s 

quid. 


appeUamus  , quod  lapidibus  abundat.  Lapidarium  autem  dicitur,  quod  fpc-fe 
]apides,&lapidarius exponitur  Lapicida  , Lithurgus,  & Latomus  vulgo 
Verum  lapillus  cllparuuskpis.Lapidareeftlapidibus  obruere,  vel  lapides  in  aliq^cg,’ 
iacere . Hinc  oritur  Lapidator  ,&  Lapidatio . Sed  Petrus  Crinitus  animaducrtiturii 
fignificata  circa  lapidationem . Inquit  enim  legi  inter  prodigia,  de  Coelo  lapidatum 
loco  dicendi , Lapides  pluifse  , vt  oftendit  illud  apud  CSuetonium,  de  Germanici  Cf’ 
faris  obitu  : verba  funt  heee ; qua  die  defur.chis  lapidata  quKt  templa  . At  p>er  lapidaiinne» 
faflam  in  aliquem  ,intclligimus  lapides  in  aliquem  coniedtos.  Macrobius  autemno. 
uitatisaftldlator,  lapidare  pro  inceflere,  vius  eft.  Dilapidare  fignificat  expugnate 
&■  deperdere,  & elapidare , apud  Plinium  denotat  lapides  eximere.  Tandem  iapidt 
fcerenil  aliud  eft,  nili  in  Japidem  ccnuerti,&  in  eodem  fenfu , lapire,  apud  Pacuuium 
accipitur.  I 

Non  defiint  loca  qua;  a lapidibus  denominantur  : Per  campos  lapideos,  apud  StraS 
bonem , intelligendus  eft  locus  Galli*  Narbonenlis , in  Prouinda , inter  Malliiiam, 4I 
Arelatum,apudoftia  Rhodani . Lapis  effigiem  Cancri  imitans  in  Rubrica  difierentia 
rum  vocatus  fuit  Carcinites.  At  Carcinites,  Oitellio  tefl(;,eft  ftnus  Taurofcytariiiil 
vbi  eft  Carcinavrbs  vulgo  Tandem  lapides  aniindicant  locum  Hifpanjfl 

Tarraconenfis,  inter  Mantcfam , & Iliturgum , vt  in  Lcxico  Geographico  habetur.  « 

Lim  ad  denominata  accedamus,  qu*  a nomine  Petr*fumiintur.  In  primis  apiijl 
Latinos,  Petrofum  ,& Petricofura  dicitur, quod  petris  abundat.  Apud  AihciiMnfj 
5!  iToarviu  eft  ftruclura  ex  petris,  feu  ftnuSura  faxea . Item  truf>ipt:ri(  pctriscomcdusj 
& petrofusexponitur.  dicitur  lapides  ciaculans,&  % freo/Sota  fciJicetorJ 

gana , funr  machin* , quibus  Prifei lapides  eiaculabantur . Petroleum  eft  bitumen  JiA 
quidum  ,de  quo,  in  libro  tertio  inter  iuccos  concretos,  egimus.  In  Regione  biciliific-l 
ca  nuncupata , obferuantu  r tous , cuius  aqua  paulatim  in  lapides  concrefeit . Quocir  J 
ca  apud  vulgum.  Pontepietra  nuncupatur. 

Sed  magis  admirandum  eft,  homines  etiam  a petris  fuifse  denominatos.  Romani 
antiquiores,  authore  fefto,  Petrones  vocabantRufticos,qui  anobis  Villaniappellan. 
tur  , a petrarum  afperitate , quoniam  Icmpcr  alperi  (int  & rudes . Petreia  quoque  di.  (• 
ccbatur  mulier,  qu* pompam  prmcedcnsin  Colnnijs,  aut mimicipijs anum ebrianu, 
imitabatur ; quia  petris  frequenter  pedes  impingeret. 

Non  poflumus  pnetermittere  varias  plantas,qu*a  petrisdenominantunnamquein- 
ter has 3 prima  facie  nobis Ic  le  ofiert  PetrofcJinum  , quali dicatur  Apiumpetreunu  : 
(etenim  a8>i«o»  Gtfcis  Apium  cxponitai)  alis  planta  a loco  natali  libi  nomen  compara-  ; 
uit  cum  in  petris , & rupibus  libenter  proueniat , fed  pr*l’ercim  crefeit  in  Macedonia,  ; 
vbiin  altitudine  abrupti  laxi  oritur.  Hinc,apud  Authores,  Petrofelinum  Macedoni-  i 
cumitJ  Medicinis fummopere commendatur.  In  deferiptione montis  Baldidelinea- 
turquedam  planta  nomine  Petromarula, quoniam  vulgo  Cretenfi  ®eipc#<a(i;aa voca- 
tur,ideft  LaeSucapetrea,  nam  cum  folia  eichorij  habeat,  obladfis  abundantiam, latiu-  ; 
c*  nomen  promeruit.  In  eodem  libro  dtlignatur  planta  nomine  Sedipetrei  Bupleufi  ! 
folio, necnonTracheiium  miniis petreumlignofa  radice, qua; piant*  e rupibus mon- 
tis  Baldi  qiwfi  emergere  videntur. In  ijldem  locis, V cronica  petrea  femper  virens  inter  . 
faxa pullulat.  Ibidem  quoq; oritur  laxifragia  alba  petrea  . Imrad  ex  rimis  faxoruin  t 
eiufdem  montis  Tblafpi  alpinum  petreum  facie  Myagri  erumpit . Deniq;  apud  Gra-  * 
cos  -a  exponitur  adhsrens  faxis,  & hoc  nomine  donatur  etiam  qiisuis  planta  in 

petris  nafccns,  vt  apud  Diofeoridera  legitur. 

Sin  conuertamus  animum  ad  illa , qu*  a faxo  denominantur,  primo  incidemus  in-* 
faxulum  diminutiuum  faxi,  quo  vocabulo  parutirn  faxum  denotatur.  Saxetumiccum 
faxofum , & petricofum  defignat . Saxatile  dicitur , quod  faxa  incolit, faxifragimu 
quod  faxa  frangit, &Iaxificum,  quod  habet  vira  aliquid  vertendi  in  faxa.Saxcuni vo- 
catur, quod  conftat  ex  faxis  ,necnon  faxofum , quod  faxis  abundat.  Hac  de  re  mon- 
tes faxei,  & faxoli  ab  Au  thoribus  appellantur . Litora  quoque  ob  copiam  lapidum  (i- 
xofa  nominantur ; immd  & Mare , ob  eamdem  rationem , faxofum  cognominatur. Pa- 
riter grando,  ob  fimiJem  duritiam,  nuncupa  tur  faxea  : quocirca  apud  Poetas  itnbcrla- 

xeus.  Pariter  gradOjOb  fimiJem  duritiam,nuncupaturfaxea;quocircaapud  Poetas  im- 
ber faxeus  legitur . Similiter  chiragra  ob  materiam  duram  in  articulis  latibulamcnu 


itucl 


Mufei  Metallici  Lib,  I V'. 


7" umat  mi- 
nima qtta  , 


J apud  Perfium , nuncupatur  faxea , nec  immerito  .-  quandoquidem  chiragra  nodofa  la  chiragra 

borantei-fspius  ab  articulis  tophos  gypfo  fimiles  extrahunt . Item  apud  Indos , gummi  vocatur  Ca- 
quibufcl^ni  arboribus  adherens,  ob  infigncm  duritiam  appeJIaturfaxcum,  quoad  peJ-  xea 
Itiidoscapitisdoloresa  vaporibusortos,feIicitervtuntur.  Gummi Ta 

InfuperfuntPopuliGermania?duritia,&  fortitudine infigncs  nuncupati Saxones, <v!n 
qui,tefteIfidoro,funt  validillimi,&  horum  Regio  amplillima  eftSaxonia,quE  in  fupe- 

tioreffl,&  inferiorem  diuiditur.Saxumferratumeft  oppidum  in  finibus  Vmbriar  ,qiiod 
(iiinaSaxo  fuerit  denominatum,  non  latis  confiat:  Rurfum  Poetx  Medufam  indi^ita- 
lunt  faxificam  , cutn  intuentcs  Medufc  caput,  in  faxa  verti  dicerentur.  Huius  meminit 
Ouidiusin  Ibin. 

Saxificavideas infalix  oraMedufe. 

Metaphorice  etiam  mens  illa  appellatur  faxea , qua:  fledi  nequaquam  poteft. 
latn  accedamus  ad  plantas  a faxis  cognominatas , quarum  numerofa  farrago  a Bo^ 
tanicis  memoratur,  taleque  nomen  fibi  a faxis  vindicarunt,  vel  quia  in  comminuen- 
JJis,&frangendis  calculis  miram  prarrogatiiiampollideant,  vel  quoniam  inter  rupes, 

&faxafrequcntill!menafcantur.  Harum  mtiltf  fubnomineSaxifraga:,vel  Saxifragi», 
apud  Matthiolum,  delineantur.  Pariter  in  deferiptione  montis  BaJdi  figuratur  Sa- 
xifragia  Bauarica,  qu»  femper  inter feifiuras  rupium,  & faxorum  colligitur  . Caryo- 
phillusfylueftris  rioreminimo,fiuc  Tunica  minima  in  Herbario  Lugdunenfi  deferipta, 

; apiidLobellium  in  Iconibus,  Saxifraga,  vel  Saxifragia  veterum  nominatur.  Peuce- 
danumPannonicum  CIufij,Saxifragia  tertia Matthiolo  vocatur . Daucus  montanus 
I iraltifido  folio  apud  Bauhinum  inphytopinace,  Carolo  Clufio  Saxifragia  Panno- 
miadiciuu  . Daucus  facie  Sefeli  prarcnlis,in  Phytopinace,  eft  Saxifragia  Anglicaua 
jplid Lobellium in obferuationibus.  Pimpinella  maior  vmbella  rubente  eft  faxifragia 
maior  rubente  flore  apud  Gefncrum  in  Horto  medico.  Pimpinella  minor  apud  Ba- 
ifamSasifragiaparuaDodoneo  nuncupatur.  Tandem  Solanum  vcficarium  ,fiuc 
Halicacabum  Diofcoridis , atq;  Lobelli,  Saxifraga  rubra  & quarta  apud  Brunfelfium 
tffe  perhibetur. 

C Succedunt  nomina  gr»ca,quibusapudAuthores  lapis  fignificari  folet,&  primum 
dAfjvndependet  m6..cooc  apud  Nonnium  nempe  lapidator.  dicitur  , qui 

iicitlapides.  vocantur,qui  lapides  ex  hapicidinis  extrahunt;  hos  Plinius  exem. 

pioresappdlat.^ifli;to>o:exponi:ur,qui  lapides  ad  aliquod  opus  idoneos  feligir.  Sed 
InbologiapudTucydidemrecenfcntut  interminlfiros,  qui  architeais  liibferuiunr. 
%o«eftquilapides  cla  borat.  AiS  ecV , qui  lapidesicalpit , ?e  radendo  complanat. 

; *)^»Jo<diciturStatuarius.  AlfloTOiuo-  item  AaToVo,-  vocatur  lapicida,  nccnon  Chirur- 
'ps,quicalculosab  animantibusexirahit  nuncupatur  teftus  pelle  lapidea, 

«fflitnmteiftus corio, cuius duritieslapidemsmulatur.  Demirm  A.SoxitpuAic  cogno- 
«iMtur ille, qui lapideo, &durocapiteeftpra;ditus.  Nonnulla; etiam  plantf  ab  hac 
wecogiiomentum  acceperunt.  Nam  exponitur  arbor  lapidea , quam  ali- 

liicorallum  interpretantur . Lithofpermon  eft  herba  Gr»cis , & Latinis  ita  nomina- 
jwMapideam  feminis  duritiem;cum  nil  aliud  exprimat  hoc  vocabulum, quam  femen 
iprieum.  Huius  piant»  multsipecies  apud  Authores  botanicos  enumerantur , nem- 
(tuhofpermon  maius  ,&  minus  Matthioli,  &Dodonei, Lithofpermon  nigrum  Da- 
“ ®pij, Lithofpermon  Anchuf» facie  Lobelli;, nec  non  Lithofpermon  arundina- 
Wm,quod  Botanici  lacrymam  lobi  nuncupant. 
ircaloca,in  lexico  geographico  legitur  Lithophaum  oppidum  Galli»  Celtic», 
ithoprofopus mons  Phoenicis,  qui  apudPtolemeumvocaturTheuprofoponPro- 
»»ntouum,  inter  Tripolim,&Botrim. 

^b'a  etiam  inanimata  ab  hoc  vocabulo  denominantur . Lithiafis  eft 
qui  calculo  laborant.  A/io'*3AA:z  apud  Diofeoridem  eft  glu- 
:quo  lapides  ferruminantur.  Monolithos eft  Obelifcus , vulgo  Aguglia  , apud 


Lithologi 

qmfmt. 


PUnt£  a U 
fide  deno^ 
mnatA. 


Loca  ah  fjac 
voce. 


Plinii 


iiuin 


“Pidc  integer,  &fol id us.  AtSo»p/(J;«»’eft  ars  apud  Suidam,qua 

litiin  elaborantur.  A/Sos-peuTo?  lapidibus  ftratus  exponitur  apud  Pli- 

'fflblem  Lithoftroton dicunt efie opus mufaicura  apud  Plinium, aut 

Ciceronem : eft  enim  opus  ex  lapidibus  variorum  colo- 

Legi- 


AUnoUthos 

quid. 


524 


Vlyfsis  Aldrouandi 


• LegiturapudGrrecosaliiid  vocabulum, nempe  Aac , fignificansIapidemjvndeGra:,  f 

ci  populum  dixerunt,  vtpindarus arbitratur, ob  iaiftum  fabulofum  lapiduaij 
Deucalionis,  & Pyrrha;  • vocatur  apud  Pollucem,  qui  tundit,  vel  percutitla. 

pidesad  opus.  Hic  Latinis  dicitur  lapicida . Latomia:  locus  eft  Sicili»  apud  Siracufas* 
L/ttemis  vblfunt  lapicidin»  vulgd/fraj/iarf.Sunt  etiam, tefte  Strabone,Latomia;  in  Latio  apud 
agrum  Gabiorum . Itaque  Latomi»,  vel  Latumi?  appellantur  Lapicidinf,vndeLa. 
!><■  tomus,  nempe  Lapicida  dicitur.  Latomias  autem fuilTe  carceres  Syracufis,authoreS 

Lib./^.in  Cicero.  Sed  alij  apertius  tradunt  Latomias  fiiiffe  loca  caucrnofa  ,vbi  cxcifi  fuenmt 

Ver.  , lapides  ad  vrbissdificium.  Oficina  igitur,  in  qua  cyduntur  lapides,  & Latomia, & 

Lithotomia  nuncupatur. 


Lib.^.  de  pulus, pro  faxo  eminenti , accipiatur . Monet  igitur  Petrus  Crinitus  olim  in quadaia 
Arabi?  Prouincia,  genus  quoddam  criminis  luifse  appellatum,  quando 

fapcJia  aliqui, inimicorum prfdiumfolebant  , fcilicctin  illo  lapides  ponere, vt 

’ ’ * cfl€tindicium,qu6dis,qiiieumagrumcoluifset,n7aloletho  effet  periturus  iniidijsp 

eorum,  qui  fcopulos,  nimirum  lapidcspofuilsent,  hecautem  res  tantum  habuit  timo.  ’ 
ris,  vt  nemo  ad  illum  agrum  accedere  auderet, metuens  illorum  crudelitatem,  qui  Sco-  ^ 
pclifmum  fcciflent.  Plane  rem  Pry fides  vfqiie  ad  p»nam  capitis  exequi  folebant,  quo. ; 
niaiD}&  ipla  res  mortem  comminabatur.  ] 


U epitheta  recenfeantur;  cura  lapis,  &faxum  tantummodo , ratione  magnita-  ! 

dinis,.?rparuitatisintcrfedifcrepent,vtfiiperius  monuimus.  Primum igi. 
tur ratione  prin  arumqualitatum,  vocantlapidem,vel  faxum frigidum, gelidum, & 
humidum.  Verhm  quia  in  locis  humentibus  lapidi  diutihs  moranti  fupcraefcit,& ei 
adhaeret  mufcusj  hac  de  re  a Poetis  niufcofus  lapis  fuit  appellatus.  Quoad  fecundasG 
qualitates , faxum  cognominatur  durum , folidum , & adamantinum . Idcirco  ,inliot  | 
fenfu,apud  Nazianzenum  , io®a>«-.kgitur,quafibenecompadlus3&folidus.  Apud 
alios  icrtifH  indomira  petra.Item  ‘roytim  granis,  necnon  terribilis  ob  percuifionem.Im. 
mo  fortalTis  apud  Theocrituni,Iapis  dicitur atepawvo  , quafi  natur»  indomit»,necnoa 
Mtithetu  inco(ftiIis,cum  nullam  codlioncm  admittat.Similiter  Latini  rcfpicientes  fecundasqua- 
vreun.  litates,  lapidem  rigidum,  fcabrum,falebrofum,afperum,&fcrupofum  indigitarunt. 

Quocirca  Graecis  quoque  7»eVp«,  nempe  lapis  alper  vocatur.  Item  apud  Home.  ‘ 

riim  in  Odyfsea , Alftag,  nempe  petra  afpera  dicitur.  Demiim  lapis  apud  I hcocri. 
tum  A»wpd«  propter  fcabritiem  nominatur. 

Deinde , ratione  loci , Authores  faxum  apricum,  iniiium , dumofum , montanum, 
& montofum  nuncupant.Pariter  confiderantes  faxum  ingens  in  Mari  appellarunt  pro- 
minens, & fortalfis  in  hoc  intelledlu  , Tretpa  nuncupata  fuit  ab  Euripide  nmmf- 
, quafiquod  ob  magnitudinem , turri  poifit  comparari . Rurfus  in  hoc  fenfu  faxum 
vocatum  fuit  Naufragum,  Praruptum,&  Vndifonum  . Quapropter  ab  alijsGrpcisla-D 
pis dicitur  amahi  , ncmpMitoralis.  Immo  in  Odyifea  , ■a-Aajttf  Petra  nominatur,! 
quoniam  per  aquas  fiuuiorum  vagetur.  Tandem  faxamaris  ab  impetu  fludiuum  exe- 
duntur, & rimofa,  necnon  caucrnofa  euadunt . Vnde  mirandum  non  eft,  fi  faxumapud 
Poetas,  Adefum,  Concauum,Rimofum,&  Latebrofum  dicatur. 

S*xatur  Demhm, ratione  vfus, deoperis  ,Iapisvariacpithctafortituseft;namIegiturapud 
dicatur  a-  Homerum  kLp/  yXaiupii , quafi  dicatur  lapis  cautis, &fculptus,  cum  ad  varia  opett 


Neque  prarter  inftitutum  eritrecenferc  illa,  que  afcopulo  denominantur,  cumfeo. 


P I 


M NI  V M calculis  approbandum  eft,vt  calculo.rum,fcu  lapidum, &faxot»ii 


defa,^  excauari,&fcuIpipoflit . Itemapud  Nonniura  habetur  w«Tp»a'<r»,«»7c(  , nempe  la- 
pis rudis , quo  nemo , in  ftruendis  ardificijs , vfiis  eft . Ad  finem  lapis  cognominatur 
Grscis  Sa,*T»®dpo5 , nempe  mortifer,  curo,  ex  vehem  enti  illius  percuflione,  non  n»' 

do  hominibus , fed  alijs  quoque  animantibus  mors  inferatur. 


ADA- 


Mu&i  Metallici  Lib.lV. 
A D G I A. 


CVMde  ProiierbijsfepeapudonmesrenTioincidarinoncrita  ratione  alienum 

nonnuJla  de  illis  verba  facere,  qu^  a natura  iapidum,  vel  faxorum  fumuntur. 

In piimisiolec  hoc  circumferri . 0‘‘m^etn  fi'ioMey€ l.tpid€?n , Nimirum  omwes  exer- 
(creconatus , vt  aliquod  negotium  perficiatur  . Non  abfimile  eft  aJiud . Perfixa  ,per 
1^0,  Hoc  profertur,  quando  omnibus  intendimus  neruis,  vt  aliquid  peragatur  • Vti- 
jjliucrefpiciens  Horatius  in  EpiftoJis  fic  cecinit. 

Impiger  extremus  eurnt  mercator  ad  Indos  , 
ftr  mare  patiberietn  fugiens  ,per  fax  a fier  igne s, 

Viceverfa,  quando  omnislabor,  in  aliquo  perficiendo  negotio, incafsiim  adhibe- 
,„riSolctadagio  A\a.Omms  lapis  manis . Huic  eft  valde  fimile  illud  Lapidem  eltxare. 
(Niniirumokum,&operam  perdere.  Item/iv««!i;<,W  eft  adagium  prolatum  in  il- 
los,quilaboreiautilifatigantur.  Duifum  videtur  hocadagiaexnetiffiina  Sifyphifa-  f 

Ma.quifaxum,  apud  Inferos , fuifum , & deorfum  voluere  perhibetur . Pofteaquam 
ininotuin lapidis  incidimus  nolumus  prietermitterc  illud.  Saxarn  volutum  non  obducitur  * 
«/(O.Speiftatad  hominem  inconftantem,  qui  de  re  aliqua  firmam  non  habet  opinio- 
,nem.  Vd  profertur  de  illo,  qui  in  eodem  loco  morari  nefeit:  Vnderaro  fit,vt  dite- 
[catiquandoquidem  planta , qu*  f*pitis  transfertur , non  coalefcit . Superiori  affine 
p^&oVerberare lapidem , Spedlatque  ad  illum , qui  indocilem  erudire  conatur . Pr*- 
teiquamqudd  de  omni  opera  inani  pronunciandum  eft . Ab  hoc  non  multumrecedic 
fsii  ,ln [axis  feminare , Etenim  qui  hoc  peragit , in  aere  pifcatur ; aut  quia  huiufmodi 
terrenum  non  polfit  aratro  profeindisaut  quia  plantat  in  faxis  radices  figere  nequeant. 

Ideo  Ouidius  ,ad  rem , aliquando  cecinit . 

i^uid areKiZ femwA  mandas.^ 

'HonproftBuris  lttor4  bobus  aras, 

C Pariter  exduritialapidis  alia  refultant  adigis. -.yeluilEfi  tibi  cor  lapide  durius.  Apud 
Tkocritumextat  ?rSti\iSo; , ideft  totus faxeusjproferturque  de  illo  homine , qui  vl. 
lis  precibus  fl  edf  i nequit . E faxts^dp  epuer cubus  nati.  Hoc  adagium  non  folum  iadiatur 
iihorainesobfciiro  genere  natos,  fed  etiam  inillos,  qui  prauis  moribus,  & effero  in- 
fdofuniprad  ti;  dudlumcredituradagium  a Veteribus,  qui  in  cauitatibus  faxorum,  Veterum 
Iqnercuum  habitabant.  At  de  homine  vorace  hoc  circumfertur. voraret.  Vel,  ^“bitano- 
Utjlmdcglmnet  Etenim  Batylus  nuncupatus  fuitlapis,  quem  Saturnus  pro  louede.  »esqua. 
lorauit.  Ad  duritie  quoqjlapidis  fpeftat  illud  recitatu  a C\eeror\e.LapidesJlere cogeret. 

I Ude  efficacia  alicuius  oratoris  pronunclatur  . Deinde  ad  fignificandum , omnia  tra- 
ftutemporis , confumi 3 adagio h^cproferuntur  verba, terrtpus vitiat . In 
todeminetdlediu, promulgatum  ede  nidexurzWud . AfisiduaHilU  fixumcauat . Quamuis 
frolatnm  effe  videaturad  indicandum , nihil  effetam  durum  ,& tam  arduum , quod 
iliduitas  noti  emolliat,  atqifuperct . Quandoquidem  Plinius  aliquando  fcriptum_j 

ttliquit, nonnullos  inucniri  filices  pedibus  formicarum  attritos.  Namq;a(fiduitatc_fl 

“Ittlibet etiam  ardua  negotia  peragi  poliunt . Propterea  Ouidius  hucrefpiciensceci- 
«thimc  in  modum. 


Sfid  magis  ef  durum  faxo , quid  mollius  vnda. 

Lura  tamen  molit  fixa  canantur  aqua. 

bemde homine  imperito, atq;  ignotio  diuulgatur  hoc  adagium  . Nonptus  habet fi- 
tms  fim  lapss.Buic  pariter  eft  conforme  ahud. Eli  fru/him  lapidis.  Namq;  ad  homi. 
Wftnpiduni,atq;  inertem  Ipecftat.In  hoc  fenfu  diaulgatur  aliud  Lapis jedet fuper Upi. 
homine  rudi,  atq;  indoifto,  qui  fedens  in  theatro,  vt  alicui  fpedaculo  interfit, 
I <>®enintelligit.  Hoc  prouerbium  Ariftippusinuenit,qui  aliquando  interroga- 
11(1  refpondit  nihil  aliud, nifi  quod  in  theatro 

nedebitiapisfiiper  lapidem  .Piutarchus  quoqjin  Sympofiacisaduerfus  ignauos 
fili  erat  infixis,  neq-,fixumtollere  quibant.  Cum  hi  neq;  etiam  i !L_a 

tutelam  aliquid  operari  fciant. 

Werca  fi  cofideretur  lapis  quatenus  offendit,  alijs  quoq;  adagijs  anfam  prtebuit. 

Etenim 


Aristippi 

refponfum. 


Lib,  2. 

Trifi. 


Lib.  6. 


Lib.  i.  de 
£emf. 


Libi  2. 
remcd.  A 
mor. 


y.^  Vlyfsis  Aldrouandi 

Etenim  hoc  cwcnmicnm. Mulier  barbata  /axis  ejl  /S/.'/w»u^?.Quamuis  alij  tradant,  tmilic. 
rem  barbatam  eminus  eiTe  faiutandam  , quia  olim  crediderunt  occurlumfa-minEptj. 
ter  naturam  barbatreominofum  fuiffc , aut  poti  iis  ex  fatminea  barba,  praua;  mentis  in. 
dicium  diciciidumefle.  Ad enmdcm Upidem  offendere.  Promulgatur  de  iilis,qui  rutfus 
eundem  incurrunt  errorem ; quandoquidem  primus  error  veniam  promereri  videtur, 
fed  culpam  iteranti  venia  dari  minime  folet.  Quare  Ouidiiis  hucrefpiciens  cecinit. 

Saxa  memor  refero  rttr Jus  ad  icla pedem. 

Quapropter  in  huius  fententia;  confirmationem  vulgo  dici  foJet . Stultusbis  dam. 
demUpidcm.  Infuperde  graui  pericuJo  capiti  imminente  hoc  adagiiimrecitatur.ij»» 

yawra/i.  Vnde  Virgiiiusid  iaChat  in  Lapithas,  Ixionem  ,&  Perithoum , quando  canit.  > 

.^utd memorem lapithas,Ixiona-,  Perithoumq-, 

<Sj}0S  fuper  atra  fdex  tam  iam  lapfkra  cadentt. 

immirret  afsimilis  f 

laciatur  quoq;  in  aliquem  verfantem  in  anguftijs  hoc  prouerbium.  Interfaxumitbs. 
xitrn.  NamTyndarus  apud  Plautum  alter  e captiuis , cura  proditis  dolis  effet  depte-! 
henfus,nec  haberet  artem,  qua  elabi  poflet,  tandem  in  hsc  verba  prorupit.  Nnmsrti 
inter  jaxum  ,&faxurnJlo : Hoc  non  multum  recedit  ab  alio  , quando  dicitur  Intttmd. 
leurrt,eff  Incudem,  2XA.intcr  lakeos,  ejrmnrurn  . Huic  fuccedit  aliud  huius  tenoris /«?«/<. 
fide  manum  tegere.  Nimirum,  aculco  infixo  , fugere.  Effertur  de  illis,  qui  commifliintj 
errorem  tegere  e.on^nxxit.VcrhHmproUtumeJI,  j'axtimciacuUtun!.Ve.nme.t  ad  illos, quifj. 
-qiius  inconlalte loquuntur.  Hinc  Flaccus  in  Epiftolis  feript  iim  reliquit. 

Et Ji  met  emiffum  volat  irrenocabile  verbum. 

Redius  autem  in  Poetica  cecinit. 

neCcUvoxmiffarcuerti. 

Idem  quoq;  de  lapide  pronunciandum  effe  conflat . Lapidem  alteramanu ferre, tkn 
fanem  oflentare.  Attinet  ad  illos,  qiii  coram, amicos  agLint,&  clanculum  nocent.  Prouer- 
bium boctran flatum  videtur  ab  illis,  qui,  pane  porredo,  canes  alliciunt , deinde  acce- 
dentibus fa.xum  illidunt,  Pronunciaturde  bcncfitio  dato, curo  afpeiitJ- 

teorarionis ,cumoftentatione molefta, 6fcumtoruitate  vultus.  Etenim fimikbeneli.G 
cinm  a Seneca  tali  nomine  infignitur.T(«^/>^^;</£»?  a canerhorjum.  ladari  potellin  ho- 
minem coniiitiatorem,&  rixofuniicum  vulgus  crediderit  hominem  calcantcmlapideu 
acane  morfum,  fieri  iracundiorem.  Deitide, calcula  mordere,  dicuntur,  qui  fuffragiols- 
dunt,  aut  vkifcuntur;  quandoquidem,  hac  ratione  olim  Plebei  vindicabant, fi quid ef- 
fcncofienfitnam  refragabantur  in  concione,dum  calculum  nempevotum  fuumprsbe- 
bant,&  hoc  modo,  non  dente, fed  calculo  mordere  dicebantur. 

Denique  lapis  ad  opera  dircdus,adagijs  quoq;  occafionem  prtebuit.Prlmo dicitur. 
Laptsad  funuulttn..  Hoc  prouerbium  pronunciatur,  quando  aliquis redeopcraturrli- 
quidem  lapisadamuffim  eft  accommodandus,  non  autem  amulfisad  lapidem.  Sic  do- 
ctmur,  quod  humana  vita  , iuxta  leges,  eft  corrigenda,  non  autem  leges,  iiixta  huma. 
nos  mores  fuut  accommodanda;,  ramus  lapis  magrmm  currum  tnuertit.  Hoc  efferturadii- 
gmficandum,  quod  vittusnon  confiftit  in  molccorporea . Quamobrem Ouidiusad 
rem  cecinit  hunc  in  modum.  ; 

'c  A Care  non  magno fkfe  tenetur  Aper.  ^ 

Prouerbium  quoq;  veterum  fapientum  Hrobreorum  eft  tale.  NifJeleuaffcmUpidcmiim 
inuentafatjjit  Margarita fuh  co.  Hoc  quadrat  in  illos,  qui  ab  aliquo  negotio  difEcultatcm 
toJlunt,  vtpoftmcdum ceteri  abfq;  vllo labore  vtilitate  fruantur.  Cicero, iii oratione 
pro  Plancio,  meminit  huiusadagij . Lapidtm  c Jepu Uhro  venerari poLco . Hoc  non  valde 
diluepat  aba]io,quod  idem  Author  alibi  rccitauit  hunc  in  modum.  Arcemfiunia 
cloaca.  Sic  enim  indicantur  illi , qui  rem  nullius  valoris  plurimi  faciunt,  amplcdiunturi 
& admirantur.  Ab  hisadagijs  non  miiltlim  recedit  hoc.  Omnem  mttdom  lapidem  athnt. 
Iptdtarad  illum,  qui  mulierem  quamcumq;depcrit,quam  confpicatur.  Poftremoloco 
recitatur  hoc  Profer  tui  q;  de  re  valde  acerba,&  trifti,&  prouerbium  du- 

(ftiim  traditur  a faxo  quodam  in  Attica,  in  quo  Ceres  confediffe  fertur,  quando,  rcli- 
dio  Calo  3 fuccenfis  laubus , Pi  olei  pinam  a Plutone  raptamqumritabatjqu.rcuinvc- 
n iflet  Eleulincm,  ibi  niafta  in  faxo  quodam  cofedit,  & hac  de  caufa  id  «' j-sAas'»') 
pe  irrtlibile  nuncuparunt. 


Mufxi  Metallici  Lib.IV. 
PRODIGIA. 


POSTEAQ^Am  lapidesyad  prodigia  etiam  fpeiSareobferuauimus,  nnn  piguit 
hoc  in  loco  infigniora  recicarc,quic  Ledor  translegere  non  aipernabitur.  Itaq; 

luIiusObfequens  narrauit , anno  ab  Vrbc  conditaccntcfimononoj  pluifselapi.  , , j 

fubfecutam.  Pariter  ex  eodem  au-  ‘ 

ilorc.anno  vndecimo  poft  quadringentefimum , ab  Vrbe  condita,  pluiffe  lapides  ' 
jtrhibetjPaaa dedicatione  templi  lunonis  Monet».  Item,  anno  quadragefimo  fe- 
(ondo  fupra  quingentefimum,ipatio  oidui , lapidps  plui  se,  & faxum  ingens  per  ae- 

(Oivolaire  tradit.  Idque  res  aduerfas  Romanorum  prsfagiuit:  nam  bis  ab  Anniba- 

Itfcperati, &ambo bcipioncsin  Hilpanijs c»li fuerunt . Idem lulius Obfequenspro- 
lit,8mioab  Vibecondita  quadragefimo  nono  poft  quingentcfimumfepepluiffelapi- 
)te,&repetit,annoabcadem  Vrbe  condita  quinquagefimofecundopoftfexcentefi- 
fwni,lapidcspluifse,&  haftas  Martis  per  fe  vibratas  fuifte,  refque  Romanas  benefe 
I (ttabNilTemam  Lufitani  vidi,  vlterior  Hifpania  pacata,&  Cimbri prorfus deleti  funt. 

I Titus  etiam  Liuiiis,  tum  decade  prima  , tum  decade  tertia,  non  folura  in  Albano  mon- 
' Kjfed  etiam  in  Piceno,  pluries  lapidibus  pluiflc  tcftificatur.  Modognetus , in  Vita  M. 
Ilurdijimperatorisfcriptum  reliquit,  Conftantinopoli,  temporibus  Valentiniani  Im- 
peratoris,ita  lapidibus  pluiftc,  vtiunienta  tere  omnia  extinda , & ciuium  non  pauci  Liki.cap. 
perempti  fuerint.  ScdnouiflSmcSuriusinCommentarijsanni  noftratfalutis  noni  poft  25. 
)el(|uimillefimum,  meminit  f»uiffim.-E  procella:,in  qua  lapides  oui  gallinacei  magnitu- 
Jk  ab  aere  deciderunt.  Item  anno  lubfequeti  feribit  pluifle  in  Infubribus  faxa  gran- 
dii, quorum  vnum  centum,  & viginti  libras  pendebat.  Haec  filicibus  duriora,  & odore 
' lulphureopradirafuifle  refert. 

Polleaquam  in  fa.xa  grandia  incidimiis,non  eritab  re  reuocare  in  memoriam  maxi- 
■iti  lapidem  e Cdo  delapfum , anno  quingentefimo  feptuagefimo  feptimo  ab  Vrbe 
Ceondita,  vt  lulius  Obfequens  tcftificatur.  Pariter  faxum  ingentis  molis  ex  Fulgo  fio,  in 
Ibciaad flumen digoscccidit, anno  fecundo  odau»  Olympiadis  fupra feptuage- 
fciam.  Inter  nuperos  Authores,Plaiina,in  Vita  loannis  Decimi  tertij  Pontificis  maxi- 
»i,fcriptumreliquit,  in  Italia,  fasuiente  Ventorum  procella  lapidem  vifend»  magni- 
j IiditiiseCslocecidilTe.  Item  magnus  e Cado  defcendeslapis  vifus  efle  traditur,  pau- 
'j  liantequam  Lyfander  anguftiilimo  temporis  fpatio , tam  magna  falicitarc , aduerfus 
illknienfes  frucretur.  V icilfim  perniciofum  fuit  augurium  Ariftotimo  Athenienfium 
llpaniio faxum  e fublimi  loco  ad  Aquila  detnilTum  in  eam  redi  partem,fub  quaTyran- 
[iisciim  vxorecsnabat:  nam  paulo  poft  ab  Hellanico,  & alijsciuibus  fadiflime  fuit 
p Mddatus.Pliniusquoq,  narrat  lateribus  jsluifte, cum  Milo  interfcduseft.  Similiter, ex 
Maiolo  in  Colioquijs , anno  falutis  humana;  millefimo  trecentefimo  non  procul  a Cre- 
«i)in  Agro  Ripaltcnfi,  Ctrlo  fereno , lapis  magnitudine  htimani  capitis , ingenti  fra-  ^ap. 
jwabaere  defcedit,&  intra  terram  penetrans  in  duas  partes  fdlTuscft.  Anno  etiaan  -g’  ' 
■leJmoquadringentefimo  nonagefimo fecundo, ex  Fulg  fio,  .id  ripas  Rheni  prope  ^ 
tflidumCushdn,  VI.  ival.  Decembris, lapis  forma  trianguliri  ponderis  libraru  tre- 
«itarum  abalto  decidit.  In  po.  tu  Mongia»,  he c prodigia  in  faxis  apparent , vt  recitat 
tann^sEiifebiu;  lefuita , excrefeentes  enim  marini  fluctus  dum  faxa  offendunt,  cru- 

®i8£bali(tasperfediifimefculpunt,qua;,  pelago  detumefeente,  in  illis  effigiat»  ap-  - » 

t«'ititurfufqiOceanifftus,fequenti  die, omnes  dolet, & in  alijs  rupibus  eas  format,  / ' 
t'iidasluccedentia:ftu,& alibi  imprimendas. Similiter  in  Heluetia,  authore  Lyco-  ”1”'" 
"™e,anno  quinquagefirao  fexto  poft  fefquimillefimum.die  Lunf , poft  feftum  Diui 
> 'iJMproculaboppido  Vuinterhut,  in  Thefo  flumine,tres  lapides  natur?  filiceg  in-  . 
t»titucmut,m  quorum  primo  crux  Heluetica , gladius,  & virga  confpicicbantur , in  ^ 

quisduohus,  crux , & Infignia  Burgundiaca  a Natura perfede  formata  vifebantur, 

«kiappatet  in  fequenti  Icone. 


t». 


Lapi- 


528 


Vlyfsis  Aldrouandi 

Lapidescam  figuris  a Natura  factis, 
in  flumine  ihefoinuend 


t 


PradiiSHs  tanquam  coronidem  addemus  hiftoriam  pluuia?  cuiufdam  Iapides,  <los ' 
anno  Domini  vigefimo  fecundo  poft  miikfimum  ,&fcxcentcfimum  ,in  China  accidit, 
f.vt.i.cap  vt  Aluarus  lefuita  in  relatione  Chineufi,  nouiffime  memorauit.  Habent  igitur  Chinen- 
18.  fes,  et  ipfe  tradit,  tres  fedias  , quarum  fecundam  feiiantes,  Taufi  nuncupantur,  cunis 

quidam  Taiifa  Philofophus  author  fuit.  Hi  non  modo  Daimoniacos  liberare,  fed  et- 
iam fuis  precibus  de  Calo  pliiuias  extorquere  poffe  profitentur.  Quare  prediflo  anno 
mifcfimofexeentcfimo  vigefimo  fecundo,cum  Ch-ina  infigni  ficcitate  prnneretur;Tau“ 
Hatutis  hora , & tempore  imbrem  copiofum  promiferunt . Itaque  Populus,  hoc  intel- 

leiftOjplaufuj&latitiain  publico  foro  geiliebat.  Hi  afeendentes  altam  contgnatio- 

nem  ad  id  in  platea  fabricatam , nonnullas  capetiint  murmurare  preces, & eo  tempotf 


Mufa^i MecaHjci  Lib.IV. 

jtn&niibes  totuni  obfci.rarunt  pium,quE,  Joco  aquar,  copiam  lapidum  magnitudi 
,e„dg.#nacei, fuderunt,  tal,fque  m,bcr  Jap.deus  fegctes,  hortos, &omniav,r  . 
Jariadilfipau.t, mulas  cnam  hominibus  peremptis,  qui  in  loco  aperto  verfabantur 
Qjaaiobreiii  tunc  Iclui^ibi  morantes,  ob  tantam  lapidum  confufionem , & ftrepitum' 

jouilliffluni diem acceflifle credebant.  Interea  Taufi, loco prarmi;,fuftit 


Kicaiii  fuerunt. 


, fuftibus  diligen- 


S Y M B O L A. 


VIRI  in litteratura  poliuon.n%nes,&potiilimu  Claudius  Paradinus, in  libro 
iymbolorum  Heroicorum, figurauitiapidemquadratum,  in  quem  emlira. 
fagitta  infringitur,  cum  hoc  Didio.  INFRINGlTVR  iOLIDO  Sc  enim 
Jelignamr  calumnia  m virum  cordatum  illata , quar  adueifus  calumniatorem  reuerti- 
lir  Solebant  etiam  Antiqui  delineare  lapidem  rotundum , in  quo  Sol , Temo  & Pati- 

DOimigneconlpiciebaturivt infinitatem  lignificarentiquonia  .1,  Sole  ,OmnipotenI 

,ijB,Tarone,vniuerfalcmprciiidentiam,& Patina  ardcnte.amoremoftendebant 

Caitarius  etiam  m fualconob  gia  fcriptismandauii,qu6d  lapis  rotundus  &com’ 

,rfus,  inftar  placentor  m fummitate  virgar  collocatus  Solem  apud  Prifeos  defignat.  Solis rymb0 

(iBinimOjCxeodcraauthore,  apud  Phoeniceslapis  niger  acumin.atuscu  iata  bafi  pin  Ium 
jclaturj&hunceC.a-lohabuifrcdidiitabanr.  Hoc lymbolo , Solem  indicabant  Ea 
iltnip'fluraapud.Vrc-garenlcsvifcbatur,qua  Apollo  dcfignai  i ferebatur. 

Apud  Ccflaliu  memoratur,  6c  figuratur  Iapis , qui  integer  marinis  aquis  fijpcrnatat 
tateverofubmergitur  Hoc  fvmbolo,  humana  concordia  denotatur,  qua  hominea 
iiuiiitiomniafupeiantifed,  ipfisinter  fc  d-flicientibus^oinnia  coljabuiuur.  Tandem 
Mneatur lapis, qui  chalybe  percufsus  fcintiiiasfundit,  cum  hoc  Didio.  NON  SINE 
MOTV.  quofymboJopoilumus  oftendere  hominem  , qui  propter  otium  virtutem  fi 
likaianinon  demonftrat. 

! historica. 

\ VAMVIS  , fpirante  Minerua , huiufmodi  hiftoriar  non  erunt  elucubrat» : nihi- 
J loinmus  his  quodam  rudi  medo  exaratis , Ledordeledtari  potent.  In  primis 

V Ariftotelcsnariauitpetramcfiequamdaminloci  montanis Apolloniatidis  j„lib 
y .gnisdinianansnonceinimr,  fed  oieopcrfufa,iIIico  flammam  fundit.  Huic  non 
«llumeftabfimile,  quod  fcripht  Plinius,  nimirum , in  Agro  Sabino,  & Scdi  cino , vn-  ^ 

Wagrafielapidem.  Sed  maiori  admiratione  dignum  eft,  quod  lecolit  Ortelius.  ub  s.  cap 
mperaaona,&AgadianafciJapidem,qui  fiftramcntis,aut  ftupa- fupponatur,  ,07  ' 
taiincendiumparit.  Item  in  Scotia  e ft  ,&pr£elertim  in  Coy  Prouincia,  faxunua 
p apiopnetatelurdum  nuncupatur;  altitudine  eft  pedum  duodecim, ampiitudi! 
t^xtenditur.  Itaque /i in  vnoJatcie  fiat  fragor, &fonitus  etiam,  in- 


. ^ *]  **•*•'-’  -“VV » V 5 ut  lUlI  ilUi  tllal. 

«fc'  Ortelio , in  altero  Jaterc  non  auditur,  nili  quis  remo- 

nim!f  Cardanusquoque  recitat  lapidem  fuifse  in  Olympia , qui  ita_, 

«l  equos, vt,  minis,  & verberibus  Aurigarum  contemptis,  currus  frange-  Lib.-jd'^ 

’r  ''  f '“'«ent  Quapropter  talis  iapis , a b hoc  cffedlu,  Taraxippus,  quafi  fibul. 
conturbator  &forinido  vocabatur.  Quare  Cardanus  id  contingere  poir” 
wpisilie  ruberet,  aut  Ipicndorem  flammeum  emitteret,  vel  equorum 
imaginati , vel  propria  fpecie  decepti  iii_j 
«tutis  mn  ‘naximoperc  formident.  Nonnulii  etiam  monk 

HjcratL/”"' 'I”' ^qcia  fundat, 

•titfetid  ci K j ^ in  aquam  verti  videatur.  In  hoc  igitur  Ouidius 

maiciis , quando  cccinit  hunc  iii  modum. 

Quo  ■ ^.^‘‘^‘’''‘’^^‘‘^>^‘^‘-rMtigf!isiiijuas, 

NrnsLflL™"'*  Carthagincnfi,iuxta  quemdam  fontem, nafeitur 

P aineuon  exigua,  qua  tempore  aftiuo  quid  igneum  emittit;  Hy  eme  vc- 


Yy 


rori- 


^30  Vlyfsis  Aldrouandi 

ro  riuum  aqu»  fundit.  Neq;hoc  breui  temporis  fpatio  pra?ftat:namq;  cx petra, ^ftate  j 
tota  isnis,&  vrgente  bruna,  aqua  erumpit,  vt  Ariftoreles  in  iibro  Admirabilium  an, 
notauit.  Similem  naturam  iapidis  ccacius  in  monte  Euranio  reperiri  tradit. Qiii„j, 
md  idem  Author  agens  de  montibus, narrat, quod  in  Phrygia?  Syphiio  monte  nalcmif 
Caf.  109.  j^pjj  rotundus,  inflar  coiumna?,  qui  non  permittit,  vt  fiiij  luifis  Parentum  reludicntur. 

In  Hydafpi,ex  Plutarcho  de  fluujorum  & montium  natura  , oritur iapis nomine Ly. 
chnis  eoiore  viridi  refert us,&  vaide  feruidus;  hic.  Luna  crefeente,  ad  tibiarum ionum 

repetitur,  quo  vtuntur  illi, qui  funt  infigniores.  . 

eLmmrne  Prtrterea  feribunt  multi, & pr^fertim  Ctefias,  in  Padiolo  LydiKfluuio,lapidcnu 
pUntx.  Chryfophylacem  nuncupatum  oriri.  Hic  eft  argento  pcrfimilis,  & cum  arena?  litpct. 

‘ * " mixtus,  facile  non  inuenitur.  Attamen , ob  prsftantiam  virium , ipfum  a Lydis  emunt, 

&anteaditum  thefaurorum  tanquam cuftodem  collocant:  quandoquidem, furibus  , 
accedentibus,cIangoremtanquam  tuba  fundit.  Paufanias  quoq;,in  Arce  Megarculi,  ■ 
Iapidem  quemdam  fuiffe  recitat,  qui  lapillo  pcrcuffus  ,fomim  citharie  edebat :qnj.  ■ 
propter  Antiqui  fabulabantur  ibi  ab  Apolline  citharam  fliiffe  repofitam . Cardanus  ji 
Lih.v.  de  tamen  huius  effedfus  caufam  inueftipre  nititur , dum  inquit:  fi  citharercfonant, quia 
JuhtU.  lignum  cauum,  & fpongiofum  fit,  & ia  multiplices  anfrailus  duiiium:  idcirco  quidta. 

le  inhoc  lapide  excogitandum  eff.  Immd , prteter  internas  lapidiscauitates, metalli- 
cammateriam  huic  lapidi  ineffe  putat,  que  fono  apta  cffepeih  bcrur. 

Amplius, ex  Maiolo  in  Colloqtiijs,  quidam  lapis  Memnonis  failfe  traditur,  quienin 
in  egregiam  ftatuamfuifletfculptiis,  radio  folis  orientis  percnlTus,  quotidie  voceraj 
LtfisMem  quamdam  edere  folebatidonec  Chriftus  in  vtep'o  Diu?  Mar  ? Virginis femperintad* 
humanam  formam  induit:  ficuti  reliqua  falforum  Deorum  numina , & /Egyptiornuu  - 
fimulacra  cefiarunt,  in. quibus  Hortis  humane  naturp  Ethnicos  multifarianilndifia-. 
bat.InSagai  Phrygi»  fluuio  inuenitur  lapis  nomine  Authoglyphus,qui  fiinulacniiuj 
matris  Deorum  haberimpreffum.  Hunc  fi  quis  inuenerit(- aro  tamen  reperitur) nullius 
rei  admiratione  capitur.  In  monte  etiam  Berecyntho  lapis  nafei  perhibetur,  qui  ferro 
eft  fimillimus,  & gladius  nuncupatur . Hunc  fi  quis  reperiffet , dum  Cibelesfacra  ccle. 
brantur,infania  corripi  dicitur.  Ex  altera  parte  PaufaniasmonimentismaudauitM 
pidem  in  Laconia  illaboratum  fuiffe , in  quo  cum  fedifletOreftcs,  furorem  dcpofuille  r 
traditur:quocirca  ob  proprietatem  iingua?  dorica:,  huiufmodi  lapis  Juppiter  «««ut 
dicitur,  vt  Paufanias  interpretatur  la-apa'  anu,  quod  communi  lingua  *ar«V«.  I 

nif  pronunciatur,  & ledare  lignificat. 

M Y T H O L O G I C A. 

IN  Libycis  montibus  lapides  admirand®  natur»  produci  narrant,  qui  non  aliter, 
quam  alpedus  Lupi  intuentes  reddere  mutos  feruntur.Arabcsquinetiamtradimt 
ex  his  admirandam  domum  ab  Alexandro  conftrudam  fuiffe;  imino  ad  qiifteilos, 
&conuehcndos  huiulmodi  lapides,  Ariftotcle  monente,  feruuin  fuiffe  pamiffuin,qiii 
mutefadius  lapid,in  publicaret  ,iuflus  ftatim  tegere  faxum , neVeftoribus  nocumen-j: 

Pra?terea  fabulati  funt  Poeta? , iadulapidum  poft  terga , Deucalionem  Prometbd  ; 
filium,  & Pyrrham  Epimethei  filiam,  poft  vniutriale  diluuium , genus  hominum  refti-.; 
tuiffe,  fabulam  hanc  coincmorauit  Ouidius , pofteaquam  oculis fubiccit  caiaclyffflutn 

Lih  1 Me-  illum,  quo  genus  humanum  omne  deletum  eft,dum  canit  hunc  inmodum. 
Iiifc£du«t;vd/intqicaptit,ltmicasij-,reLii,gnm 

Et  iujios  lajtdes fu  a fcd  ledigia  mittunt,  , , 

C^f/.t  J4-  Idem  Hyginus,  & Apollodorus  repetunt  ,fed  portentofiflimura  eft,  quod  deorigme 

Lih.  I.  Bi-  mati  is  Dtorum,nempc  Cybeles  ex  Deucalioneo  lapide  narrat  Arnobius  excetptumcr 

hltoth.  commentarijs  CLiiufdam  Timothei.  In  finibus  Phrygi»  pen  a qusdam  eft  inaudita?  va- 

ftitatis,  cui  nomenefl;  Agdus,  vt  volunt  Indigin».  Ex  illa  lapides  lumptos,Theniipt*^ 
cinente,  Deucalion, & Pyrrha  in  oibem  v.icuum  iadarunt,cx  quibus, cum ca’tensiM.^ 
talibus , ma  gna  harc  mater  diuinitus  informata  ,atq;  animata  fuit . Ouidiumcum  s 
mus,  proculdubio  ftatuimus  ipfum,  & cos,  a quibus,  & hoc,  & alia  multa  iliofu®  1 ^ 


MufeiMerallici  Lib.IV. 


551 


jriini  commenta  deduxit  j de  vero  No*i  diluuio  jCaufifque  tanti  fupplicii,  per  nebulam 
laltcm aliquid audimlse 5 quam  auditionem  poftea,&  alias  nonnullas, ealderamie 
m.is rerum eettarum  narrationes  mend.iriis  nnpuVJo  o ■ .* 


tiuit 


de 

!2M.rer. 


jiiiao c-  jjutui.15  inuojuetun t , & inquina 

Etenim  veram  terrarum  elimionem,  da  qua  in  libro  Gcnefeos  agitur-  cum  fuis 
caulii  erauiilimus  Author  Philo  Hebra?us  eJeganti/fimo  commentario  difseriiit. 

, Quapiopter,  vt  ad  mythologica  reuertamur,  primos  etiam  homines  ante  Deucalio- 
I ccii),  idcft  ipfum  genus  humanum  e terra , atque  lapidibus , enatum  crediderunt  • id 
(jicd  Lucretius  hochumanum  genus  durum  fuifse  tradit  his  verfibus. 

Et ginus  humanum  multofuit  illud  in  amis. 

Durius , vt  decuit , tellus  quod  dura  creaffet; 

Et  mamihus , & foUdis  magis  ofsihus  imus. 

E undatum  &c. 

HincReufneruSjin  fuo  Velumine  Emblematum,  arripuit  occafionem  fcribendi  non 
tJeadmiratione  dignum , fi  aiiquando  homines  inhumani  videantur,  cum  ex  lapidi 
Illis  prognati  effe  ferantur : carmina  funt  ha:c  ^ 

Dum  genus  humanum  reparat  cum  ceniuge  Pyrrha 
Deucalion  , fortes poftit  ,additqueThemtm 
llUcaputvtlare  monet ; tunicif^  recinBis 
Frigida p^  tergum  mittere  fax  a manu, 
faruamora  ell  j vtriujque  volant  pofl  terga  parentis  j 
Paulatimque  anima  mollia  faxa  calem. 

Uam  maribus  nudas  odendit  Pyrrha  puellas, 

^os format  iaSu  vir , repar. ity^ fuo. 

Jnde  genus  durum /iimus , e.xpericnf/g  laherurm 
Fdix  naturam  qui  fuperare  peteil. 

SOMNIA. 

MYTHOLOGICIS  addenda  fiint,qu*  narrantur  ab  iJlis,qui  tempus  in  nu- 
gis, & fomnijsconterunt.  Nara  Cardanusfomniatjlapidibus  in  quiete  ia-  . , 

ais  urgia  fignificarijcum  inftar  iurgiorum, cadentes  offendant?  Deinde  ^*  *-i^^* 
tmdooculifopoj^opprcffialapidibusproie(aisi.Bdi  cofpicantur, turpi  fama  Itefum 
, Ipergi  in  vigilia  videre  dicuntur . Verhm  fi  quis  per  fomnum  lapides  iaciat  pere<^ri- 
wionem(vt  inquiunt)  expedare  debet.  Scripfit  etiam  Artemidorus,  referente  Car 

iaciaimir, impedimentum ,& cogitationes  pr*dicunt,  illa  quidem, 
Miantibusluiitimpedimento , has  vero,  quia  ad  (fruffuram  funt  idonei.  Tandem 
pi  'ousnugnispcrlbmniimvifisreferunturhomines  cordeduri,  necnon  Ruftici,& 

S®i)  inxtalocimi , in  quo  confpeffi  fuerint . At  quando  aliquis  irriguo  turgefeens 
l-tnrft  f intuetur, publicam  calamitatem, feu  potius 

ikn?  nugamentum  praifagire  poteft . Vnus  autem  Iapis  tantummodo  Calamitas 

amitateindmnoduraturamfignificareperhibetur.Cumautemlapis  cadendo  ex/omaio. 

Atterra  tota  fa- 

iiif  videatur,  eodem  fomniante  Card-'no,  frugum  penuria  feque- 

ttiisliHa.  habitatores  opprimet.  Galenus, & iple  retulit  quendam  fibi 

Hocaif  paulo  pofteiufdcm  cruris  paralyfim  incurriffc_j. 

fundamento  fuit  a Galeno  prolatuin.-fiquidem  quando  mo- 

fingit.  Aflimilirer  praidicius 
i >iauit.  ’ '’'"P^™^°*‘^^'*^^"^^^"i'ufl‘<eu':^®feutirct,craslapideum habere  fom- 


MI. 


ty  = 


532 


Vljfsis  AlJrouandi 
M I R A C V L A. 


Excd.  cff, 
17» 


Lih,  de 


terrx  pro- 


Zoeocit. 


lib.  I-  de 
mir . nat. 
Enrop.cap. 

49- 


OiV  recokmusin  prfffentia,quod  Moyfcs,virga, percutienspetrarnfiipraviu 

i natura.’  egit;  vnde  exuberans  aquarum  fcatebra  erupit,  vt  in  lacro  codicc  Itgi, 

i ^ tur.  Sed  uiemorabiu  usJapidescampi  Ciceris  vulgo  nuncupati  plane  ftcrilisj 

& arenofi  iuxta  Icpulchium  Rachelis  fiti,  verius  ieptentrionem.  Nam, referente loan’. 
ne  Eufebio  Iefuita,huic  nomini  infigne  Chrilti  miraculum  dcdilTeoccafionetraduiii; 
quandoquidem  illae  tranfeunti  Rin  icola  in  illo  campo  feminans  ab  illo  interrogatus 
quid  fereret,rel'pondit  lapides, & deinceps  campus  ille  nil  aliud  nili  lapillos  Cicerii 
niillimos  produxit.  Pariter,  ex  eodem  authore  ,faltus  Domini  appell.tnr  mons  altus, 
vnde  montes  Tabor,&  Ermon  licet  intueri.Perhunc  montem  tvanfijiTe  Dominum  feri- 
btiiit,  quando  ludati  illum  prarcipitare  volebant.  At  lubicd ad  fitnplicem  veftis  Domi, 
ni  cai5fum,moiis,  inftar  cerg,mollis  linum  quemdam  formauit,quo  corpus  Dominicnui  f 
recepit , & inuniuir;  vbi  hodie  vniuerla  lineamenta  , & ruge  vellis  Domini, & pedum 
eius  veftigia  expreffa  videntur.  Similiter  in  quodam  loco  ad  litus  Maris  Galilei,qui 
a ciu itate  Capharnao,verius  Occidentem, fpatio  mil  iaiij  diftatiibi  Chrillus  pollRc. 
furredlionem  luam (loanne  fc ulebio  affirmante)  lletitalloquensdifcipulos , nunquid 
piilmcntarij  aliquam  portionem  haberent . Hic  igitur  Jocus  h.ibebat  lapidem  Chiifti 
Domini  veftigia  exprimentem; fed  hunc  paucis  ab  bine  annis  Saraceni  abftulerum,vt 
Saligviiacusin  fuo  iibro  teftificarur. Alibi  idem  loannes  Eultbiusnarrauit  fandum Pi. 
tric  Lim  fupra  quemda  lapidem  quatuor  Virgines  veiatem  Deo  dicalfe:  fed  mirandum 
cft,qudd  veftigia  Viiginum  in  lapide  imprclfaicmanfcnint.  Amplius  cum  Holliafalu- 
taris  in  Colonia  fupra  lapidem  cecidilfct, lapis,  inftar  ccra7,molli,  redditus  veftigia  il. 
lius  lufcepit;  quemadmodum  etiam  noftris  temporibus  Coloni»  confpicitur. 

Apud  Blalium  Buizum  legimus, lapidem  cfle  in  eo  loco  , in  quo  Diutis  Stephantis  ; 
fuit  lapidatus,  qui  lapis  Sandii  imaginem  exprimit,&  ex  eodem  a uthore,  habemus  fa- 
xum.quoddamTorrentis  Cedronis,leu  vallis  lofaphat  repr»fentare  veftigia  manmmi,G 
&pedum  Chrifti  Domini,  qui  viniaus,&fupcri'Ilamrupem,  veifaxtim  traditis  cecidit. 
Similiter  idem  Aitthor  referta  faxo  illo,  quod  aliquado  Eli®  Prophet®  pro  ftr..tofa.  , 
mulatu  fuit,eiufdem  Prophet®  effigiem  reddi.  Scribit  etiam  Boterus,ex  relatione  non- 
nullorum Hilpanorum , in  Paraguay  videri  petram  referentem  veftigia Diuilhoiitf 
Apoftoli,  vna  cum  effigie  crucis,  quam  Sandlus  digito  petr®  impreffit , dura  in illisRc- 


nibus  tanquam  Euangeiij  Pr®co  concionem  habebat. 


In  lih,  de 
mir.  nat. 
terra  pro- 
mif.  cdp. 
IZ-  , 

Loc.cit.cap, 

30. 


Lih.  2.  dc 


IO. 


Verum  inter  cratera  fupra  vim  natur®  patrata,  obleruandum  cll  infigne,  in  Calua-  ; 
ri®  monte,  Paflionis  doininicra  monumentum , vbi  omnia  mortem  noftriRedeniptotis 
funt  tcftifieata.  Nam , referente  loanne  Eufebio  lefuita,  lapidis fcillura  adhuc  extat, 
quifub  manu  J®ua  Chi  illi  Crucifixi  fuit,  ea  c-ft  huius  lapidis  apertio  ,qu®  humanum 
corpus  capere  facile  poteft , pro  lunditas  veto  tanta , vt  a CuriofisjdiinilTa  bolide,  ne- 
quaquam inueftigari  potuerit,  itaut  veiifi  nile  fit  ad  infernas  vlq;  fedes  penetrare, & 
quemadmodum  latroni  dextro  via  per  Chrifti  mortem  in  Craluni  fuit  patcladiai  pari- 
ter per  fcilfuram  huius  lapidis,  latroni  fini  liro  via  ad  inferna  domicilia  fuit  relcr.ita.H 
Ex  eodem  Authore  percepimus,  quod  ab  orientali  porca  Tyri  magnus  in  medio  arem 
ollcnditur  lapis, fupcr  quem  ChriftusDominusnofter  ad  ludraosconcioiieiiihabiiiffe 
dicitur, quando  quradam  muJierde  turba  extollens  vocem  dmz.iieatuswnter riai u pot- 
taun.drvbera  qna  ftxijii.  Hic  autcni  lapis  in  honorem  Domini,  neq;  arena,  ncqipulue- 
re,ncq;  niue  vnquam  tegitur;  quaimiis  ibi  arena  alfiduo  ventorum  flatu  agiietunltcm 
in  Regno  Bilti:  ga  Orientalis  Indi®,  ampiiffiinuin  cft  templum , nomine  Diui  flioiM 
Apolfoii,  Deo  con lec ratum,  continensbipid em,  qui,  dura  in  celebritate  huius SaiiCli, 
foJenni  mote  iacrificando  ,facrofandlum  Euangelium  recitatur,  coram  Populo e.xu- 
dat;  huncq.fuTle  lapidem  tradunt,lupcr  quem  Sandlus  martyrio  a ffedlus luit.  Mirao- 
duin  etiam  cft,  que  d fupra  vim  natur®  narrat  loannes  Eulebius  lefuita  d c lapide ad- 
hrarente  oftio  TcmpJifaocti  Michaelis  in  Infula  exiftente  circa  partes  Corcagia.  HiC 
lapis  in  fuperioripane  habet  concauitate,qu®  in  dies  mane  repletur  tanta  vini  ftu-iii' 
rirafa.mi.n’  lliflir/  rp  nnlTir  rnr  nui  t-/-m  .1  in in  , m iKi  filii t Ijdluri.  El  ’ mi'" 

culis 


mtr.  nat, 

Enrop.  cap.  titatc,qua.'  fufficue  pollit  tot  Sacerdotibus, qui  rem  ditiinamibifuiit  fadiuri. 


f 


Mafei Metallici  Lib. IV:  53^ 

uiilistanquafflCoronidcmaddcmus,qi,odSrinftusFiancifci,sdePaiihlbpraordiaM 

ptiira-’ patrauit/iiim  laci am .xcliiicai cr  a:dem:iufUr  enim  cuidam  operano^vt iapidem 
tirca  fluroen  iniiemum  imracnlaMiiohs  tolleret,  quem  proaildubid  lex  homines  noruj 
clcualfcnt;  tunc  Operano  ltupdcente,&  admiraiucj  Samrti!s,ioraiato  fupra  lapidem 
Cratis  ligno  3 cum  liipra  humeros  illius  impoluit,  qui  tanquaui  rem  leiiiilimam  ad  fa- 
Itica  detulit.  Deniq;  legitur, quod  SamSa  Brigida,  effigiato  Crucis  ligno  fupra  quem- 
jjj,ljpidcm,illicoeuminlaIcmconuertic. 

lapidati,  et  occasione 

Lapidum  mortui. 

PRO  vinli  conabiteiuvn  hac  Rubrica, legentibus  gratificari, narrates  infigniorum 
hiftorias,  qm  lapidibus  J£fi,vel  cafi fuerunt.  In  primis  Daphidus  Sophifta  Del-  ■ 
phos petens, Apollinis  fimulacru  conluIuit,an  equu  amillum reperire  polfet; re- 
(ponlione habuit, fe  magno  cum  ma’rorc  inuenturum.  Rediens  igitur,  in  Attalu  Regem 
incidit, que  antea  laccfferat, a quo  de  laxo  (cui  equi  nome  erat)  prccipitatus  fuit.Hcu- 
liois Primus  Hifpaniarfi  Rex,Aiphonli  Oclaui  Regis  Caildlf  fratcr,‘apud  vrbein  Pa- 
lantiamlndcnscia  Sodalibiis,Iapide  fuit  faticiatiis  in  capite, & triduo  poft, referet®  Ric-  Lth.pii/l. 
doNcapolitano,  occubuit.  Pyn  hus  EpirotarCiRex,vt  feribit  Paufanias  in  Atticis,  Au-  fiifF- 

ligonum  Regem  in  praiio  fuperarum  ad  vrhem  vfque  Argos  pcrleaitus,!apidis,feutc- 
gabiflu  interijc.Mardonius  Perfa  (qtiem  Xerxes  apud  .SaJaininem  vifium  cum  exerci- 
nrdiquit,vt  belli  reliquias confoueret)  ab  Arimnefto  .Spartiata  f faxo  intcreipptus 
tlliquofato, vtPlutarchus in  Ariftide recitat,  eum  periturum  Amphiaraus  pnaimo- 
iuit.HermaniisTyrannus,vtSigibemisin  Chronicis rctulit,e Saxonia  Lotharitimara 
icpctcns,  & ad  concitandos  regni  motus,  Caftdlimi  oppugnans, laxo  circa  caput  iTius, 
olijt.  In  bello, quod  ValdemarusTertiiis  DanorumRex  .iduerfus  Vandalibs  vrbes 
CgelIit,naualipra:lio  Chriftophorus  Regis  filius  lapide  pcrcullus  fuperftes  diiinon  vi- 
jit,vtCrancius  in  hiftoria  Dank’ prodidit.  Burcardtis  a Fridcrico  Tertio  Imperato.  Lt.n.  f.38. 

itadCarolum  Septimum Galliariim  Regem  legatus, poft  pradium in  Camicterio  Di_ 
lilacobicuinHduetijs  commiftiim,  cum  per  medios  occiforumaceruoscquitas,aperl 

n galea , id  iuciindum  elle fpetfiaculum  vociferaretur  j quidam  FIduetius  lemian imis ' 
jenu,  vt  poterat , innixus , arrepto  faxo  , tanta  vi  frontem  illius  percuffit , vt  exanimis 
! i(jiio  delapfus  impia-  vocis , & perfidia-  meritas  penas  dederit . Antiquiores  hiftorias 
ithoegenere  liceat rccenfere . CygmisNeptuni  filius  a tanto  patris  numine,  ferro 
iimkrabilisredditus,  tandcmabAchillcapud  Troiam, faxo  extmaus  eft.  Hifto- 
liographi  edam  referunt,  vtDiciys,  poft  euerfam  Troiam,  cum  Hecuba  Regina  in  ho-  Lih.<. 
itaiteeicicum multa  maledidta,&  infaufta  imprecaretur, tunc  Gra-ci  hisvocibus 
Wipllamlapidibusnccarunt.  Paufaniasin  Corynthiacis memorat  Mermcrum,& 

^ fcrimMedes  filios  a Corynthiorum  pufionibiis  ftiifselapidatos,  quia  munera  exi- 
MaamatreMedeaattuIiirent.  Ex  eodem  Paufania  in  Arcadicis , cum  Ariftocrates 
preadomrex  virginem  Diantc  facratam  ad  Ihiprum  compellere  non  potuifsct,&  po- 
wipfam  ad  Dea?  aram  fugientem  vol  ifficc , federe  pacefaefo  , Arcades  regem  lapi- 
irant. Ibidem  Paulanias  recitat  Caphyenies  pueros  circa  templum  Dian»  Condy- 
I r™ ludentes, funiculo, quem repererant, obligato  collo  fimulacri  Diana-, ioci gra- 
I Wfflftrangulare  allctierarunt.  Vnde  ciues Caphyenies, concepto  iraruramo- 
tt)Ofaniimen  Diana  violatum,  pueros  lapidibus  obruerunt.  Neocles,  & Cleopolis 
cum  Atbenienlium  memoriam  lelfkuilfent  fiipcr legibus,  qua-  ad- 
usexnlesfuerantfancita-,  a paternis  inimicis  petiti  laxis  interierunt. 

Coes  Euxandri  filius  Mirylena-orum  Tyrannus  a Milcfijs,  qui  a 
^ “cceranr,  captus,  tandem  lapidibus  fuit  obrutus.  Theocritianum  Sateiiitem-j 
nantij Eunuchi  imperio  inhiantcm,comprchcnfum,  & ingentibus  faxis  petitura,  lu- 

j’"  Cufpinianus  animaduertit.  Habemus  etiam  m 

)<Jnias  vir  iuftiis  ab  Hircani  fecTatoribus  ad  templum  du£Iiis,yt  precibus  in- 

'^y  3 fcfttim 


534  Vlyfsis  Aldrouandi 

feflum  Ariftobolo  Deum  conciliaret , tunc  refponci  t,  fe  Deum  rogare  ,ncvllam  par.  p 
tium  aduerius  aheram  ( quia  vtraque  populuscius  edet ) audiret.  Intcrimaiautoii, 
bus  Hircani  lapidatus  luit,  bigibcmis , in  Chronicis , monimcntis  niardaiiit,Hunal- 
dum  Aquitania’ Ducem  Romam,  vtibi  diu  vcrfarttur,acccflifle,icd  ad  Longobardos 
fugiens  Apoftata,Iapidibus  fuit  intcifcdfus. 

"lam  accedamus  ad  illos,  qui  propter  pollicitationes,  aut  propter  annons  penuriam 
a militibus,  vel  a Populis  lapidati  fuerunt.  In  primis, vt  Titus  Littius  tradit;  M.  Poftk- 
mitis  Regillenfis,  Tribunus  Militum,&  confuiati  authoritate  ad  bellum  niiUns, dunu 
exeicitiunduxifret,  vt  quoddam  oppidum  oppugnaret,  tunc  ptadam  Militttnfote  ■ 
edixit;  capto  autem  oppidn,cuin  mentem  tmitaRet,  a fuismilitibus,faxisfuitinterem.  i 
ptus.  'Ariftides  etiam  narrat,  Cinnam  in  eo  bello  , quod  Romani  aduerfus  Gallos  fu.  , 
Lib.Z.Rcr.  fcepeVant,  cum  tritici  largitionem  furripuiflct,faxisnecatum  fuifle.  Item  tradit  Calli.  < 
Jial.  fthencs,qudd  PyranderquarllorvrbanuSjdum  Athtnicnfes  bdJum  contra  Eutiudiurn  i 
uh.  i.rer.  rfji-erent,  & illis  ,in  maxima  annonte  penuria  parce  triticum  luppedicaret  infufpicio.  f 
7 hra(.  proditionis  incidens,Japidibus  ad  necem  fuit  petitus.  Anno  tiigefimo  priniG  poli  j: 

quadringentefimum  Conftantinopoli,vtfcribitSigonius  premente  annona’ cantate,  ti 
Lih.  11.  cum  Theodofius  primus  Impeiatorad  horrea  publica  ,leuanda- famis  caufa , profici,  s 
fceretur , a Populo  efuriente  fuit  lapidatus . Quidam  PrakiftL.s  annona  Neapoli, no. 
mine  Storax , aliquando  fugiens  Populi  furorem,  ad  adesDiiii  Auguftini  ,iii  fepulcto  t 
fe  condidir,.fed  tandem  inde  raptus,  & denuo  fugiens  tot,  & tantislapldibus  fuit  idus,  ( 
vt  ne  minima  q uidem  pars  corporis  ad  fepultura  inueniri  potuerit,  (^ocirca  in  ipfuut  ; 
concinnata  fuerunt  hac  carmin.i.  ; 

Storax,  qut  viuens Jubyt fipiilcrum  t 

Mtrtim,  d.fimcius  caruit  lepulcro. 

Sed  quid  vagamur  per  hiftorias  pro  fanas,  cum  facri  codices  nobis  multa  huius  gt.  c 
neris  excmpJa  fuppeditent  ? Abimekchus  Ifraelitarum  Tyrannus , fragmine  lapidis  r 
Lib.Iudic.  ,r,olarisdciupera  mu'iere  iausinterijr.  Adoramus  a rege  Roboamo  ad  conciliandas 
decem  Tribus  Ifraelitarum  milfus,  ab  ijfdem  fuit  lapidatus.  Zachariam  filium  lorade  t 
Lih.2.Reg.  facerdotis,R  ex  ludainffit  a Populo  lapidari;  quamuis  illius  pater  regnum  ilii  reflituif-j: 
caf.ii.  fer.Senioiesduo,  qui  Sufannam adulterij falso accufarunt , Daniele  puero adoio, 
Lih.^.Reg.  fcekrisconuiiai.s  Populo  Iffclitico,  Babylone,  lapidibus  cafi  interierunt.  Blalphe.  ; 
eap.21.  jn  Efcjno  lapidatus  cft  filius  mulieris  Ifraelltidis  de  viro  ^.gyptio  gcneiaius. 

'Vahtclcaf.  lapidari,  & totam  eius  couiburilupelletailempracepitlolue. 

i8.  Jnter  nuperos  in  lactis  paginis  memoratos,  primas  tenet  Stephanus  protomartyr,  d 

Lemt.  caf.  quj  ^ (udjis  extra  duitate  pullus, & lapidatus  fuit.Huiusfamai  reliquia:  ante  htEuem-  ■ 
^4  pora,  numquam  vif;:e,neque  aud  t*  :unt,  in  occidentalibus  oris,  nifi  vnus  ex  lapidibus,  t 

lofueatf.-j.  (jrjjijiis  fandus  pertuflus  martyrium  confumauit : hic  enim  lapis  a quodam  nauta  alia-  , 
In  A61.A-  tiisfuit  Anccnam  Italia- ciuitatein  ad  mare  Adriaticum  fitam  ItaBaronius  in  Anna-  g 

foSLeap.  libus  Ecciefiafticis  retulit.  PaulumqnoqueApoftolum  lapidibus  obruere, & ad  inter. 

netionem  ducere  ludfifunt  conati.  Idem  Paulus  meminit  lua  lapidationis,  quando  , 
Lth.2.  cap.  {(-fjpdrjd  Corinthios  hec  verba.  In Uhorihm plunmis  ,in  carcenhas  ahundmum  ,infUp  \ 
jipramoda-ntyinmortibusfrecjHtmer^a  'udais quintjmes quadragenasvaamums accej!i,tirvtr- 
„ ^Mf,cy7«/»»z,yf»?f/k/>riZ?//«/«»?.ChryfanthusAIexandrinus,cumDariavxore,tempo- 1, 
Lib.  i8.  j-ibusNumeriani  Imperatoris,  pro  catholica  pietate  ,faxis fuerunt  cafi,vt  Volaierra-  , 

nus  prodidit.  Ex  codeauthore,Paulina  virgo  Romana,Artemij  Prafedi  filia,  vnacum 
matre,  nomine  Candida,  Diockiiano  imperante , fuit  lapidata.  .Sigibertusin  Chtom-  . 
cis  feriptum  reliquit  Defidcrinm  Vefianenfem  Epiicopum,  co.ifilio  Brunechildis.iu.- 
fu Theodorici FrancorurnRegis,fuiffelapidibusobrucum.  Apud  eundem authoren  , 
legimus, Tciemachum  monachum,  Roma,  celebrato  gladiatorio  ludo , cum  increpat-  ^ 

fer  Populumi,  quia  attentius  huiufmodifpedaculum  obferuaflct,  ab  eodem  Populo 

fuiffe  lapidatum.Propterea  Honorius  Imperator, hac  occafione  arrepta,  gladiatorii.^ 
ludum  in  perpetuum remouit . Demum, cxDiuo  Hieronymo, Eufebius Praful  Veret- 
lenfis  a Con  ftantino  Principe  in  Cappadociam  relegatus^,  tandem  ab  Atianis  lapwi- 
bus  fuit  intcrftdus. 


MYSTI- 


535 


Mufjei  Metallici  Lib.IV. 

M Y S T 1 C A. 

VTresruccedat,cxaniminoftrifententia,primum  Myfiica  ad  Deum,&Anse. 
losattmemia,  deinde  ad  viros  iuftos,  &c?teraquoqj  refpicientia  attin|t- 
mus.Lapis  igitur  fundamen  ti, qui  legitur  in  facro  codice,  virtutem  verbi  Dei 
(ignificat,quo  cuiiiSa  fuftentanrariiuxta  iliud  viijgatum.  VnhoDomim  adi  firmmfunt. 
Veiiim  ad  petram  attendere , vnde  excifi  fumus , vt  Jegitur  apud  Ifaiam , Diuo  Hiero- 

00 exponente, Deum  tanquam  principium  omnium‘'Fidelium  defignat.  Lapis  ad iu- 

totij,quem  Satnuel  inter  Mafphat,  & Sem  coi]ocauit,a  Diuo  Hieronymo  Meflias  ex- 
primitur, quem  adhuc ludei amentes  expediant . Lauretus  vero,  in  SyJua  Allegoria- 
janijhBiulmodi  lapidem,  Chriftum  Dominum  inter  probos,  & improbos  iudicem , & 
: aJiicrfusD^tnonestutoreminterpretatur.Itemlapis,  de  quo  Ifaias  locutus  eft  quan- 

conilituitur  Meflias, 

^uemlud  i reprobarunt.  Lapidem  in  frontem  Goliathgigantis^  manu  Dauid,  proic- 
jDiuus  Auguftinus , in  libro  aduerfus  quinque  genera  Hrerefum , exponit  Chri- 
'I  ^um  Dominum,  qui  ex  femine  Dauid  aduerfus  Diabolum  erat  mittendus.  Item, lapi  de 
- (it monte  excifo,  abfque  hominum  adminiculo,  vt  legitur  apud  Danielem  i iuxta  ien- 
■i  ttntiam  Laureti  in  Sylua  Allegoriarum,  Chriftus  Dei  Filius , abfque  humana  ope,  de 
j Mitia  femperViigine  natus  exponitur,  i^emadmodum  lapis  de  pariete  clamans 
1 oindtni Chi iftum Dominum  Cgnificare dicitur. Idem  aflerendum  erit  de  tribus lapidi- 
I tiis,quosIaccbceruicifuat  fuppofuit  illa  nodle,  quafcalam  viderat,  per  quam  Ange- 
I liafccndehantj&defcendebaut.  Illi  autem  tres  lapides  mane  in  vnum  corpus,  & foJi- 
‘I  dumfaxum  abijfle  vili  lunt.  Hoc  in  loco  multi  exponunt  Mefliam,qui  de  lumbis  lacob 
ttatemerfutus,  & tribus  prsrogatiuis  potiturus,  quas  Deus  Omnipotens  horiiinide_js 
- wlkrenatonumquam  conceflit.  Praterea  quando  in  Exodo  Mofes  bis  lapidem  vir- 
pptrcuSitjVndemanauit  aqua:  per  lapidem  percuiruin,veJ  Chriftum,  vel  eius  crucefn 
^iateJigeie  debemusiquandoquidem  dum  lignum  petra  appropinquauit,tunc  aqua_j 
pati* egrefla  eft,  & petra  bis  ligno  percufla  crucem  Chrifti  ex  duobus  lignis  forma- 
■ taindenotat.  Hinc  in  confirmationem  alfertorum  dicimus,  quod  petra,  in  lingua_jB 

k&,tribus  nominibus infignitiir:  etenim  dicitur  Seiangh,  Zur  ,&  Aben  ,& quodli. 

klhcrum  trium  nominum  ex  ti  ibus  literis  componitur.  Ideo,  nomine  petra,  Chriftus 
Sgnikauir.  Primitus  ielangh  vocabatur  illa  petra, quam  Moles  virga  bispercuflit,  ex 
^«icopia  aquarum  erupit, &propterea  mortem  Mofes  fubiuit.  Pariter  petra,  qua 
WtChriflus, morte  propria  , in  lauacro  regenerationis  ,fitim  gentium  Icdauit.  Zur 
waliud  petra  nomen  Deum  tanquam  Mefliam  fignificans  ,qui  petra,  nempe  homo, 
«Dens  appellabatur.  Aben  erat  tertium  petrf  nomen , duo  includens  niyfter  ia:  fiqui- 
M, Ab, Pater  exponitur.  En, autem  filium  denotat.  Hinc  lequitur,  quod  infacris  pa- 
pnisferevbique  Chriftus  Dominus,  nomine  petra,  fignificatur.  Meminit  etiam  Pfal. 
iMgraphus lapidis angularisjqui  Cliriftum  indicare  dicitur,  nam  vtrumque  Populum 
I **Mj&vitama(ftiuam,&contemp!atiuamcnpulauit.  Rurfus,iuxta  mentem  Diui 
I jHiftonymi,  Chriftus  demonftratur  a lapide  offenfionis,&  petra  fcandali  abifaia  me- 

I J®»:  quandoquidem  ludf  i nolentes  ChriftGcrederc,in  hunc  lapidem  offendeiunt. 
dapis  lub  quercu,  vt  legitur  apud  lofuem,  Laureto  exponente , Chriftum  cruci  affi- 
iim  lignificat.  Iterum  Chriftus  defignatur  a petra,  fuper  quam  Gedeon  facrificiuin_» 

® ffi  II. etenim  ipfe  incaufafuit,  vt  lacrificia  Deo  accepta,  & grata  fuerint , Itemindi- 
'Mrapetra fundente riuos  olei,  qu* apud  lob  legitur: cum  Chriftus alTiduosiniferi. 

• Leguntur  n Exodo  hfc  verba  Ecce  locvs  iCfudmcHabisftiprape- 
^^^&ium  ttanforitglma  mea, ponam  te  wforarninepctrx.  Gala  tifius  my  ftice  hasc  verba 
iptetansafferit,  poft  triduum  animam  Mefli;e  ad  corpus  fuilfe  rcueriuram,necnoii 
fm  exituram  Hacienusconftrt, nomine petra:,paf- 

ttiiinf  efleintdligendum:  curahsc  petra  pietatis  noftra-fir- 

fr  quod  h cclefia  aidificata  eft,  vt  merito  decantatuni_j 

(jfu  .'PUimobile  faxum.Etenim  Romano  Pontifici,  nimirum  Petro  hf  c promif- 
“j  quiRotns  fuam  fedem  fixit , cui,  vt  omnia  teftificantur  Euangelia,  omn  is  po- 
te ftas 


lob,  f.  j8 

Ijaiae.^l. 

Lih.i.Reg, 

cap.Uf. 

Ifauc.%%. 


cip.z, 

^hacuc. 

Cap,2, 


Prd.'ni. 
Ifti  t cap.S. 

c.ip.  24. 

Lib,  I.  Reg, 
c.tp.  14. 
I0b.cap.2g, 
"/•33* 


Cfip.6, 

Cap.1%, 


€af.^o< 

Cap.-^g. 

Lib.i.Reg. 
cap.  24. 


Ijih,  6- 

ral.cdl.2i, 

Cap.2^ 

Ffil.loj- 


Cdp.  28. 

py2/.i  01. 

Cap,-^. 


Lth.l.Reg. 

aip.-^. 

Vfdlmo  1 o. 

Ctp.  8. 
rjdlme  50. 

Cap.\6. 

Cap.2p. 

Cap.  17. 


53(5 


Vlyfsis  Aldrouandi 


in  orbem  vniiierrum  data  eft.QiiapropterluuicIociimTheopbilattis  ponderins  E 
nilis  EcckiiK,  vd  vnius  Prouincia:  Impcriiun  Petro  demandatum  eficfcripCt' 

Hancqifentcntiamftabilirc  videtur  Nabiicdonoiorisftatiia  , cuius  partes  varia  Mun! 

di  re<^na  defignabant.  iaxuin  autem  montisjiuillo  impellente,  ftatuam  percutienspro. 
m,Ii,prpm  redeo  it.  deinde  faxum  adeo  valtum  cUalit,  vt  totum 


teftas 
non  vnius 


eupare  videretur. 

Ncq j mirandum  cft,dum  nomine  lapidum,  Angeli  quoq; intclligantur.Naniqilapi, 
des  fortes  apud  lob  memoratos,  muiti  eruditi  Angelos  in  bonitate  firmatos  exponunt;  ■ 
quinimo  hi  petra  etiam  nominantur-  Pariter  lapides  igniti  apud  Ezechiekm  bonos  ' 
Angelos  fignificarepoffunt,&  quoniam  lapides  ab  Ezcchielc  memorati  noueni  fue.  } 
runt:  idcirco  notiem  Angelorum  choros  indicant.Sic  enim  Ditius  Hieronymus, &Lau.  f 
retus  myfticc  interpretantur.  ; 

Infuper,  nomine  lapidum,  in  facris  Paginis,  viros  perfedios,  iuftos,  & fandlosintel-  t 
ligere  pollumus:  fiquidemiapides  quadrati , ex  quibus  apud  Ezechieles  altaria  fabri-  f 
cantur,  Diuus  Hieronymus  viros  Sandios  interpretatur.  Item  petra  apud  lob, in  qui.  p 
bus  manet  Aquila,  iiixta  mentem  Laureti , viros  Sandlos  ,&  eorum  exempla  demon. 
ftrant,quibus  poftea  catteri  homines  ad  perfedas  operationes  accenduntur.  Inimd  pe.  p 
trgabruptifiimatjin  quibus  Saulqua’rebatDauid,cx  eodem  Laureto,  in  Sylua  allego-  ? 
riarum,lubiimitatemc6templationisnobisinlinuant,  vbi  Diabolus  viros  probos  peN  : 
fequitur,vt  illos  precipitet.  Praeterea  lapides  Regionum,  qui  apud  lob  leguntur,  viros  ‘ 
eieftosfignificare dicuntur, qiii ranquamlapides  viui ardificium  Ecclefiafuftemant,  S 
' vt  Diuus  Gregorius  voiuit.Similiterapud  IlaiamJapidesoccidentalesinrnurisEccle- 
■ fiae,EIed:os,&  perferftos  fignificarc  perhibentur,  vt  Diuus  Hieronymus  co  loci  exponit,  r 
Idem  interpretatur  Diuus  Gregorius  de  lapidibus , quos  feribit  lob  amplc.xandos,atl.  i 
ditqiidnobisinlinuarc,  adSanClorum  Martyrum  patrocinium  effe  confugicnduiiuj.  ; 
Demum  petra:  apud  Pfalmographum,  in  quorum  medio  Volucres  fuara  vocem  edunt,  : 
iuxtafentcnnam  DiuiAiiguIlini,facras  nouiteftamentifcripturas  fignificant. 

lam  animus  conuertendus  cft  ad  Patriarchas,  Prophetas , & Apofiolos,  quiomiies,  . 
&finguli,  in  facris  Paginis,}apidum  nomine, indicantur.  Etenim  lapides  duo  onychi. (» 
ni  in  Exodo  memorati , iuxta  mentem  Laureti  in  Sylua  Allegoriarum,  fidem  Patriar-’*; 
charum  fignificant.  Lapides  autem  Sion  apud  Pfalmographum^Prophetas  defignant.  jv 
Qiiinimd  lapides  Regionis,  cum  quibus  ineundum  eft  paiSum,  veluti  legitur  apud  lob, 
fetundiim  nonnullos,  non  modo  Prophetas,  fcd  etiam  .A  poftolos  fignificant,  exqui-  : 
husEcdefiaDeiconftruitur,  vbi  quiefcendtimeft.  Idq;  eo  magis  ccnfirm.aiidmiiell,  s 
quoniam  Lauretu-s  lapides  pretiofosin  fundamento  templi  locatos,  quemadmodum  t 
cxJibri.s  Regum  colligitur,  Apoftolos  in  fundamento  EceJefia:  politos  interpretatur.  : 
Idem  Lauretus  coronam  de  lapide  pretiofo  apud  Pfiilmographum  memoratam,  Apo-  ■: 
Holos  exponit,  ex  quibus  eicgantiHima  Chrillo  corona  eft  concinnata.  IderaAuthor  r 
vnacuinOrigene,in  eodem  Icnlii  myftico,  intelligit  duodecim  lapidesimpolitos, ex  ; 
quibusapud  lolucm  altare  coftrudtum  fuit.  Sed  in  maiorem  huiusmyfticifenfuscon- 
firmationem,  quando Plalmographus {cnhh.^of-iampUcncrunt (entis tmsUptdcstms. 
Diuus  Gregorius,  per  hos  lapides , intcJligit  Apoftolos , qui  de  populo  Iiidaicoemet- 
gentes  Ecclcfiani  ex  fe  ipfis  atdificarunt.  Quamuis  petra  apud  Mattheum , fuper  quam 
Ecclefiaatdificatur,  ex  mente  Laureti,  quemlibet  Chrifti  cultorem  denotet , quatenus  | 
huius. Tdificij  pars  conftituitur.  Pariter  apud  eumdem  Mattheum,  petra:  fcillc  in  tuor-  v 
te  Chrifti,  ab  eodem  Laureto  corda  Ethnicorum  fide,  & pamitcntialcifia  exponuntur. 
Itera  lapides  in  acerno  apud  llaiam,:i  Diuo  Hieronymo  tot  Chrifti  cultores  ex diucr-  I 
fis  nationibus  in  Ecclcfia  vniti  e.xprimuntur . At  Japis  non  cadens  in  terramapud  Pro- 
phetam AmoSjfignificat  Chrifti  fidelem,  qui  faluatur.  In  petra:  foraminibus  abfeondi) 
denotat  Chrifti  cultorem  arcana,  & facramenta  in  Dei  obfcquiummeditantem,&u- 
telledium  in  captiuitatem  reducentem  . Poftremd  lapidis  opacitas  ,fiue  foramen,  per 
quod  Moles  pofteriora  Dei  tranfituri  erat  vifurus , defignat  illa  c,rleftem  doniuninon 
manufaiftam,qii5’,  iuxta  affertum  Apoftoli,  illis  deftinatur , qui  teri eftre  tabernaculum 
difioliierunt.  Aut  fignifica  tiliam  ealeftem  gloriam  ,qii»  alibi  nuncupatur  delitiarum 
Paradifus,  tabernaculum  atternum,  manfio  apud  Patrem , Patri-ircharum  finus,  viuen- 
tium  regio,  Hiertilakmfupcrior,  Rcgtuim  Cielorum,  Babylon  vocationis, Coronagra- 

tiaiiiiii) 


l 


Mufa’i  Metallici  Lib.  IV’.  ^^7 

, .ijium,  Turris  fortitudinis,  Gaudium  immenfum,  Dei  confcnfus,Sedes  indicii , Locus  ' 

Amplius, qui  toto  pccT:orciiiarcanismyfti;;s!ibenterverforitur,Japidisvoce,legem 

(|Boq;exponunt:  nam  Iapis  apud  Matihcimi,  qui  in  oflio  monumenti  ChnTK  foitloca-  Cnf.  27.' 
[us, a Lauteto  inteli igifLii  tan q ua  m Jex  mo rris,  qua u)  homines  cui tarc  neo ucun t,  La 
fidem  vero  ad  oftitmi  monumenti  Lazari , vt  Jegitur  apud  loanncm.  Ditius  Augufti-  c,tp.xx 
iiislegis  onus  interpretatur  i aut  duram  confiictudinem , qua  premitur  anmia  nc^ti  vi- 
lijsrefurgerc  pollit.  Gttetum  lapis,  vt  cft  in  Pfalmo  nonagefimo . Ne  ojfefidas ailapidceu 
Legem  veterem  in  Japidibuski  iptam  (ignificat:  aut,ad  mentem  Diui  Tho- 
UiinMattheum,crimiiiumoccafionem  denotat.  Demum,  per  lapidem  in  Exodo  Mo. 
fyor:intiiuppofitum,iuxtafcntentiam  Venerabili;  Bedar,Ecdefia  tanquam  kgisfun- 
dameiitumintclligitur,  in  qiialcxipfa  requiefoit. 


Non  defueriinr,  qui,  per  lapides,  in  facris  Biblijs  homines  etiam  nefarios , & crimi- 
‘Hofos intellexerunt.  Etenim  lapides,  apud  lercmiam  , in  crypta  abfcondicos,  Lautetus 
Ptccriitesobftinatos, & a D.o  tecedentes  iuterprctauii'.  At lap^ides,quibuscriminoli, 
inEsodo  obrui  iubentur  j Gloiia  in.criinearis  duras  objurgationes  exponit,  quibus 
Peccantes corrigendifunt.  Lapides  excuuari  abaquas,  vtlegiturapud  lobum, Laiirc- 
tiisdiltitien mentis  in  bonitate  firmatam  ab  affiduis  iu.\tis  illecebris  mollefoere  feri- 
pCt.  Itnind  idem  Author , in  Sylua  AUegoriarum , lapides  Icprofos  edomo  auferre , vt 
inlcuitico  habetur,  Hairecicos  ab  Eccleua  excludendos  exponit , Item  lapides , quos 
Semei  in  Daiiid  i-idabat,  interpretatur  Ha;rcfes,qu£  Chriftum Dominum  fauciant. 
lapidesaiiferrcdc  vir , vt  extat  apud  lercmiam , fignificat  fcandala  a via  Domini  ar- 
.tffldaefle.Veluti  lapides  afferre  ad  erigendum  vitulum,  vt  habetur  in  Genefi,  iuxta_j 
Gbiramiiiterlinearem,  funt  homines  peccantes  , qui  ad  fidei  confeifionem  vocantur, 
lipis  autem  caliginis,  apud  lob,  indicat  populum  ludaicum,  qui,  ex  mentcDiuiGre- 
i^otij,Authorivitai  credere  noluit.  Poftremd  lapides , quos  Diabolus  apud  Mattheum 
f iBpanestranfmutandosefle  defiderabat,Lauretusomni.i  fuperflua  interpretatur,qui. 
j lasNatuta  non  indiget.  ^ 

C Adlineni  alia  varia,pei  lapidem,  in  lacris  Paginis , myftice  demonftrantur . Nam 


Ceip.  43. 

cap, 

19. 

C.ip.xe^. 

Lih.z.Reg. 

cr.p.  1 6. 
Cap^e^, 
Cap.  31. 

Cap.  38. 


1 lapides fund2apudIob,fcrmonem  prpdicationis,ex  Diuo  Hieronymo, indicant,  quo 
%inniunisliumana;nacur*hoftispeicntitur.  Apnd  ProphetamAmos,pctra’rcceiifen- 
tipin  quibus  equi  currere  nequeant,  quas  Rupertus  Abbas  tanquam  auxilium  inutile 
(tendit.  Lapides,  quos  ludaii  collegerunt  ,vt  Chriftum  lapidarent , quia  protulerat 
kverba.  AaieejitamAi/raham  feret,  ego  fim.  Venerabilis  Beda,&  Diuus  Gregorius  pra- 

iiscogitationcsintelligunt,  quas  identidem  homines  criminofifumnnt.  Denique  la- 

fjlatcHieriifalem  tanquam  adulteram  apud  Ezcchielem,Lauretus  vult  id  nil  aliud 
tfcnifianimama  Deo  recendentem  Daemonibus  puniendam  tradi . ItemJapidare 
Hofem  ,&  Prophetas,  vt  habetur  in  Exodo,  & iapidare  feruos  a Rege  miffos , vt  apud 
fatheiinilegitur.Origencs docet  hoc  nil  aliud  denotare,  nifi  optima  praiccpta,&pias 
(ifflonitiones  afpernari. 


Cop.i^l, 
Cap,  6. 


Cap.  6. 
Cap.  17. 
Cap.  ii. 


j moralia. 

Doctrina  ad  motes  fpetSanSj&ipfiiconatur  ex  lapidibus  vtilia  elicere  do. 
cumenra.In  primis  Chriftuspetr*affimilatur,  Nam  veJiiti  in  petra  fubftan- 
datfoliditas, materi» puritaSjfigurat  dinerficas,  virtutis  vcnuftas,&  multiplex 
®itasconfideratut:pariterin  Chriftoheee  omnia  obfornantur,dum  patientia  folidus, 
■occiitia  purus,  efficacia  virtutis,&  miraculorum  fpeciofusextitic , nec  non  diuer- 
putas,  nempe  naturam  humanam,  &diuinam  habuit,  deinde  vita  .6?dobirinj_a 
tir  terrarum  attulit.  Infuper  veliiti  petrai  fodic  accomodan- 

plateis  fternendis, pontibus  erigendis,  hoftibusexpngnan- 
lanibusfugandis,  infirmitatibus ianand is  ,&  ciuitatibus,&caftris muniendis : fi. 
wt  nnftusha-ccmnia  pr»ftitifte  perhibetur, nara  fpiritualis  Ecc:cfiefabrica<n_j 
Wsfid  angularis, plateas,  nempe  iatitudinem  popuiorutn,  vcl  pla- 

cium mentes diuerits  lapidibus,nimirum  virtutibus  ftrauit,  pontem  pamitenti? 

ad  fla- 


53^ 


Chrijlus 
fetY£.  afst^ 
miUmur^ 


Vjyfsis  AIdrouandi 


Caf.  5. 


Viri 
Upidihu. 

aJsimiUt!. 


ad  flumen  peccati  erexit,  hoftcsfpirituales  cxpugnatiit, canes  >ideft  Hsreticosfuoa.  j 
uit,  ffgritudines  tam  corporis,quain  anim^  fanauit,  vrbes,&  caftra,  fcilicct  fidcliuntj 
habitaculajAngelorum  cuftodia,  muniuit  ,&deniq;  a Datnonibus,  & tentanientisiu. 

tatusefl:. 

Documentum  etiam  de  Chrifto , & lapidibuspercipei  e debemus  ab  Euangelio,  vli 

ludit!  lukrunt  h]  idis,i  t ucerem  hi  Icfim,  ifje  aut i m ahji  otianfi:,  & e.\  iiu,  ac  te.,  f. . 
ca  hoc  mortis  genus fubire  noluit,  fortaflis,  quia  oblapicum  ftrepituni  in  lapidatione 
faiftum  , monita  ,qu®  Chriftuserat  daturus,  non  poterant  ixcipi ; qutmadnioduiiu 

DiuusChryfoftomus  optime  cxpreflitdicens.r«w/<//B<!w<»!»/c/rwpf*;,/.yy,  Lpidminu-, 

ideotj;  inter  UfidumfiagorcmdvltimaChrihiverha  exaudiri  mnpoti.iff.  M el,  vt  alij  voluerunt, 
Chriftus  lapide  , aut  ferro , vel  gladio  percuti  noluit , q uoniam  nobiicum  lempetfer. 
rum  ,aut  lapides  ferre  non  poflumus , quibus  defendamur,  degit  autem  crucem , qu* 
Jcui  manus  motu  exprimitur  ,vtaduerfus  inimici  verfutias  ,&  tentauicnta  muniamur. 

Deinde  lapides  viris  probis,  & pcrfediisaflfimilari  polTunt,  ratione  piopiictatimcj, 
quar  lapidibus  competunt.  Itaqjpetn  nuncupataeft,qiiafi  pedes  penetrans  ,&lapis,  [ 
quali  pedem  latdens,  prarterea  cum  Iit  durus,&  liJiceus  ferro  percufliis  igneas fcintillas 
fpargit.  Vir  igitur  pcrfe<Siisbuius  efk  debet  conditionis,  vc  conflantia  iiuu.iius  folidi- 
tatem  acquirat,  & pedes  aftedfuumiuoium  difcuflione  penetret, & paaiiteiitia  ladrt,  ■ 
& tandem  ferro  calamitatum  percuffus  fcintillas  diuin  i amoris  funda triuxta  illud  Eze-  ' 
chielis.  £xc!S  egreditur  igms in  omnem  domum  Ifraei.  Quoad  generationem  lapidis,  virtus  • 
ctelcftis  in  terra  fluens  lapidem  gignere  traditur  t antd  nobilio:  em.^Sc  meliorem, quati. 
to  ibi  materiam  puriorem  itmcnerit.Pari  ratione  in  terram  nempe  in  hominem  iutet- 
dum  virtus  caleftisjfcilicetdiuina  gratia  fluit  ,& tunc  ibi  lapis  pretiofus  producitur, 
dumhomoperfei3-ionem,&  omne  virtutum  genus  adipifeitar.  Deinde  lapides,  cunu 
naturaliter  infima  loca  petant,  ad  amicos  Dei  poflunt  comparari,  qui  fcfelubmittunt, 
&locademifla  defiderant;  quapropter  omni  i afpernantes  corpus  liium  neq;  colunt, 
neq;  ornant;  vnde  hi  nomine  lapidum  impolitorum, iurc  optimo  intelligiintur.Inbigi-  ( 


tur huc refpiciens, aliquando  fcripfir.  eEdificant  altare, nimirum  altitudinem Ecck- 
fi.e  ex  lapidibus  impolitis,  nempe  ex  hominibus, qui  animi  demiflionem  diligunt. Quo.  G 


Crimino/i 

lapidibus 

fimilts. 


niam  autem  lapis  aqua  aftlifa  non  difloluitur,fed  lolum  aflidua  aquar  diflillationecx-  • 
cauatur,  & cominuitur. Similiter  idem  afferendum  erit  de  viris  iuflis , & perfodis,  qui 
inaqua  mundante  profperitatis  abluti  non  dilfoluuntur,  fed  poftea  perfaieratitelioc 
aqii£  ft.llicidio,  impendet  periculum,  ne  amittentes  dminam  gratiam  diffipentur,& 
difloiuantur  Tandem  lapides , ex  fententia  Diui  .'^mbrofij , offi  terrx  dicuntur, quo- 
niam,more  oirmm,terram  fulfcntant,  ne  fiia  nimia  ficcitate  foluatur,&  diffluai.Qiiaui- 
obrem,  per  terram,  hoc  in  loco  intelligenda  eft  anima  viri  probi,  & perfedi,  qutf  gra- 
tijs,&  virtutibus  redundat:  deinde,  per  petram,  qua  dicitur  a penetrando, &pet lapi- 
dem, qui  denominatur  a ladendo,  mundi  calamitates  intelligenda?  funt,quc  procul-  , 
dubio  penetrant,  atq;ladunt;  hinc  iure  optimo  offa  terra  indigitari  poliunt  ,cumtcr-  ; 
ra , nempe  anima  lu  Ifentent , ne  propter  ficcitatem  impietatis  diffoluatur , & propter 
viti  i,  atq;  crimina  diflipetur. 

Reliquum  efl  modOjVidocQrina  moralis,Peccantes etiam  ad  lapides  comparet.Pri-j, 
mitits  ex rodina  lapides  extrahutur,  multis  idlibus  poliuntur,ordinatim  in  adificijscol-  ■■ 
locantur,  camento  glut  nantur,  & poftea  varijs  coloribus  exornantur.  Vtigituiadifi- 
cium  Paradifi  confti  uatur,neceflai  ium  eft  primo,  vt  lapides,  nimirum  homines  c imi. 
nofi  de  minera  mundans  voluptatis, & de  flatu  peccati  eliciantur,  & malleo  ariimna- 
rum,&  panitentie  percutiantur,  vt  poft  mortem  in  adificio  caileftis  Hierulalcro  ordi- 
nate, ideffiuxta  proprium  meritum, collocentur,  ca-mento  indillolubilischaritatisco. 

pulentur,  &pidiuris,  ni  nitum  varijs  dotibus  corporis, & anima  refulgeant.  Kurlus la- 
pis eft  frigidus  ,ficcus,  folidus,  durus,  compadius,  grau  is  ,&ponderoliis,  quare  cen- 
trum petit,&  terram  comprimit.  Item  vir  improbus  lapidem  finulatur , dum  impieM- 
teeft  frigidus , immifericordia ficcus, pigritia  poiiderofus , obftinarionefoiidiis,& 
fauitia  durus;  idedq;  ad  terram , nempe  ad  amorem  impurum,  & terrenum  femper  in- 
clinat. Praterquamqudd  lapis,  quanto  magis  in  altum  ptoijcitur,  tanromagisddccn- 
dens  terra  figitur.  Sic  homo  peccans, quilapideus  nominatur,qu6  magis  aDco  omni- 
potenti per  peccatum  recedit,  fi  poftea  ad  eumdem,panitentia  ductus,  reuertatur, 


Mufei  Metallici  Lib.  IV; 

iJliidPaulj  ad  Romanos Cif,  y. 

I iarMmt  dchilum,  ihifupcr^bundauit  &grati.i. 

I Nsqimirandumefl- fi  Iapis  ad  homincmcomparctur.  Quoniam  Deus  omnipotens 
ydumomniunuonditor , apud  Ezechiclcm  , dixit. _ gj.  spintumne-  cat  tt 
,0lrihmi«  vifienhnse3rum,&  Mferam  cor  Upidcum  de  carne  e orTc,  & dabo  as  cor  carneum, 
^^psctpttsineisamhtiknt.Quzmohctm  vnufquifq;  criminofus  fupplici  prece,&  humili” 
otfccrationcfmnmum  rerum  omnium  opificem  rogare  debet,  vt  limum  fcelerum , de- 
ii gelu, luxus  fomitem,  auai  itia falfuginem,inconftantiK  fluctus,  fuberbi*  fpumam, 

; sJifoliitionis  arenas  auferat,  vt  cor  humanum  pofthacvoci  diuin»,  inftar  Iapidis’ 
iioiuiiitefcat.  Lapis,  ope  conglutinationis  validte,cx  terra  admixto  humore  generatur. 

{pjriter  quando  in  aliquo  homine  repetitur  terra , nempe  monumentum  mortis,  &hu. 

( |jor,nimirum gratia,  & pietas,  tunc  in  illo  lapis,  ideft  conflantia, & perfccflip  produci. 
iir.Aliquando,cxfcntentiaPhilolophantium  , lapis  ex  aqua  gignitur,  dum  aliquibus 
■ «locis, ob  vim  illisa  natura  infitam,  aqua?  cadentes  inlapidem  vertuntur  Huiufinodi 

confuetudinem  defignare  polTtmt , & homo  vocari  poteft  aqua,  quia  mollis  eft,  & 
jJ peccata  procliuis:  attamen  huiufinodi  loca  frequentat,  quando  proborum  conftic- 
tii(]iiiedcleaatur,&  tunc  virtute,  dodtrina,&  eorum  exemplo  fortis  tanquam  Iapis, 
honftansj&perfciftuseuadit.  luxtaillud  lobi.  !n PimihiudinemhpUis  durantur  aqtia.To-  38- 
ritiiiioppolitum  affciendum.erit  de  homine  molli  inftaraqua?,  idefl  pio,&perfe(ao, 
(|aikiufmodiloca  frequentans  interdum  fit  Iapis,  dum  obftinatione  durus , & impie- 
tatem frigidus  euadit,  iuxta  feiuentiam  lobi.  Cor  eris  indurahimr  qu  ifdapts.  Tandem  la-  Cap.t^i. 
pidtsdurifuntj&ditficultcrad  opus  parantur.  Sedquando  in  ccdificijsconftri,n<'un- 
t«r,di£licillime  poflea  ab  illisjcniouentur.  Similiter  Ethnici  lapidum  fuerunt  anmili, 

I diimmagna  difikulcate  credidetunt,fed  poftmodum credentes  femper  infide  per- 
: Banferunt. 


VSVS  IN  CVLTV,  ET  SIMVLACRIS. 


PTHNICI  ex  lapidibus  non  folfim  Idola  fabricarunt  ,fcd  etiam  ipfoslapidesru- 
H des  tanquam  Numina  coluerunt.Quocirca  non  eft  mirum, fi  alferentc  Chryiofto-  Matth. 

L mo,Ethnici,nominelapidum,  my  fticeinrelligantur.PrKterquamquod,  vt  feri-  "/•J* 
iitSnidas,lapides  etiam fuis  Dijs  facrabant.Hegyeuserat  lapis,iuxta  partem  fuperio- 
«in acuminatus , quem  ante  Fores  Ethnici  ftatuentes , vel|  Apollini , vel  Baccho , vel 
pius  vtriqtie  confecrabant . Olim  in  Emefla  vi  be  phernitia’, lapis  erat  maximusab 
moiotundus,  niger,&  ad  figuram  coni  faftigiatus,  in  cuius  fupeificie  qua'dam  icones 
nttutaiiter  eminebant : hunc  lapidem  elle  Solis,  & dc  C.elo  cecidifife  a /Terebant : hac 
itcanlanon  foliim  illa:gentes,!ed  etiam  vicini  Sa  rapa:  magno  cultu  hunc  lapidem 
venerabantur.Arabiumpetrc.nl  ineolenteslapidem  tetragonum  quatuorpedesalium 
dwlatum,  & fupra  bafim  auream  locatum,tanquam  Deum  Martem, ex  mente  Carra- 
^ tij,lionorabant . Apud  Thraces  colebatur  laxum,  in  quo  veftigium  Herculis  impref- 
■ faiiTefibi  perfuadebant . Apud  Romanos , extra  portam  Capenam  erat  lapis,  cui 
Itillamilfimus  honos  fuit  habitus,  nam,  ficcitate  frugibus  nocete,  intra  vibem  folenni  ^ 
pnipa  fercbitur,  & flatim  imbres  cadebant,  vt  memoria’ fuit  proditum:  idcirco  Iapis  j ' * 

mnalisappeliabaturicum,  cius  beneficio,  aquf  de  Catio  manarent  Columbus  etiam, 

BiiiaHiftoiia , trium  Japidum  regionis  Geamaiep  meminit , quos  ilJi  Populi  fingulaii 
JIMdam  amore  afficiunt : propterea  quod  primum  ad  prouocandas  de  Cfio  pluuias, 

Wndum  ad  fedandos  Puerperarum  dolores  ,&  tertium  ad  fata  iuuanda  adhibeant., 
pndiycronios  lapis,  inflat  pyramidis, erat  fabr;catns,quem  tanquam  loucm  furamis 
ononbuscuiiurlabant,vt  Canarius  recitat.  Exeodematuhore,  lapidi  effigie  vmbilici, 

Mquam  Veneri  aternos  honores  Paphij  decernebant , quoniam  libidinem  mulierem 
® vnibilitoconfiflere  opinabatur.  Idem  Cartarius  meminit  Phrygiorum,  qui  magnum 
P emin  uaui  tradfa  a quadam  vi.ginc  eleganter  ornata,  tanquam  Cybelem  immo- 
^^  onotis titulo  piofiquebantur.  In  Araxi  flumine , tefte  Plutariho  de  fluminibus, 

P'  usodturnigri  eoioris , qui , cum  refponfum fuerit  redditum  ab  Oraculo , de  bo- 
' a duabus  virginibus  fuper  aras  tutelarium  Deorum  fuit  impofiras,  & 

facer- 


540  Vlyfsis  Aldrouandi 

faccrdote  illum  cultro  attingente  jiuuita  inde  fanguinis  copia  manauit,&  deinceps  c 
rem  factam  facturi  clamoj  ibus  ad  aram  accedebant , lapilJum  in  templo  confeuiantcs. 
Demum  in  Goa  apud  Indos , Iapis  eft  nomine  valde  honoratus , vt  in  Hiftoi 

rijs  India’ recitatur. 

InfupcrPrilci  non  foium  faxa colebant,  verum  quoq;  in  rebus facrislapidcsadhibc. 
bant.Nam  ceremonia:  fa  deris  erant  talcsjin  quibus  Fecialis  Porcum  faxo  fcriebatihpc 

intcrimpronunciansverba...^»//>r«r/l?^«/a^4e^?'/rr//TO/f^ «a  euwfai  a 

Torcum  Upiae  hei  ferre . Erat  & iuramenti  genus  per  lapidem  firopliciter,  quo  Athenien. 

Lth.  I.  fgs  iurarefolebant.  Huius  n, oris  Cicero  in  Epiltolis  familiaribus  mendnit. 

BfHh  I,  HaCienus  dclapidibus  iimplicibus,& rudibus  diciumfit,qui  ab  Antiquitatem  va- 
rijs  honoribus  cumulati  fuerunt . lam  aecedendum  eft  ad  illos  lapides  Numinis  loco 
habitos,  qui  aliquam  figuram,  & prerfertim  humanam  habuerunt.  Pharis  oppidum  d( 
Achaia; , in  cuius  loio  eft  ttatua  Merciuij  lapidea  ,&  penes  illam  lapidcsbretrisiim 
ereCii  vifuntur,  figura  tetragona  tertis  nominibusappellati,&  ab  ilhs populis  adotatii 
cum  olim  Gra'ti  fere  omnes  rudes  Japides  pro  Dijs  colerent , vtPaufanius  in  ilchaicis  p 
prodidit . Statuam  quoq.Mcrcurij  ex  lapide  formatam  fokbant  inTriuijs  collocare, 
quafi  quod  viatoribus  viam  monttrare  pollet : quapropter  tranleuntes,  grati  animi  er. 
go  , lapides  fccus pedes  ftatuarproijciebant : vnde  Pictores  poftea  ad  hanc Prifeorem 
confuctudinemalludetes,  iconem  Mercuri;  fupra  cumulum  lapidu  effigiare  capetunr. 

Solebat  etiam  Antiquitas  quadratum  lapidem,  cum  iharaiftere  Mercuri; fingere, 
graiiitatem , ftabilitattm , & conftantiam  infermone  dtmonftrarent.  Idcirco  Ripa  in 
prima  Iconoh^gia;  parte,  iconem  Decoris  pingit,  cum  quadrato  lapide , charaftercj 
Mercurij  infignico  in  manu  dextra  fimuJacri,vt  infinuaretjiuxtaprffccptum  Ciceronis, 
moderationem  in  fermoneferuandam  efle. 

JfoUinis  Pra  terta  iolebant  Veteres  Apollinis  fimulacrum  duodecim  lapidibus  coronare, vt 

fimulacru  quatuor  anni  tempora, fiiiuilq;  duodecim  menfes  figmficarent, quibus  Apollo,  nimirum 
lapidibus  jg!  annuum  circulum  metitur . Item,  ad  figurandum  Aiiculapium , Prifei  rudem  lapi 
trnMum,  Jem  cum  humano  capite  oftendtbant,  addito  anguis  fimulacro  ad  caput  ftituffcfo 
erigentis.  G 

infinita  huius  generis  fimulacra  recenfere  poffemus,  qu»  confultd  omittimus, vt 
accedamusad  examinsoda  Indorum  varia  Idola, qu»  pro  Dijs,feu  Cernis  colunt.  Me. 
minimus  vidilfeldolum  ex  lapide  virefeente,  figura  Scarabf  i,  magnitudine  nucislu. 
glandis,  maculis  nigricantibus  ,&  alijs  iuxta  partem  inferiorem  albicantibus ihocin 
loco  damus  tabellam  varijs  Indorum  Idolis  figuratam. 

Primo  loco  delineatur  idohm  figura  Vetui» , calatum  in  petra  natur»  marmore*, 
hoc  varijs  rugis  circa  maxillas,  & prope  mentum  erat  infignitum. 

Sccundoloco  figuratur Idolum  habens  caput animalisaquatici,vel,vtno(Irafert 
opinio,  caputDelphini.ilculptumeratin  lapide  viridi,  &obfcuro,  cum  maculis  longi 
obfcurionbus. 

Tertio  loco  monftranir  effigies  alterius  Idoli  indici  parati  ex  quodam  lapide  leuco- 
pha  i coloris,  in  quononnulia  lineamenta  confpiciuntur  ,»rnuiantia  capreolos,  vel 
farmenta  vitium:  idedq;  hoc  Idolum,  vel  Cemus  Capreolites  erit  appellandus. 

Quarto  loco  reprefentatur  icon  Ccmi,feu  Idoli  Indici,capite  non  rotundo, fcd  quali  H 
plano , oculis  magnis,  nafo  valde  cralfo  ,&  longo  , quinimo , vt  veritatem  fateamur, 
ab  hoc  Idolo  ridfus  belluinus  repr»fentatur,  quemadmodum  Leiftor  poterit  diligenter 
intueri. 

Kurfus  aliam  tabellam  Ledoribus  fpc(Sandamprfbemus,vbi  alia  Idolorum  varie* 
tasconlpiciEiir,qu»  ex  Japide  formataerant. 

Primo  loco  effigiatur  Idolum  Ifidis  litteris  hieroglyphicis  exaratum  ex  lapide  vire* 
fcente.Fiuiulmod  i fimulacrum  non  folhmin  fu  is  templis,  fed  etiam  in  fcpulchris  col- 
locabant, in  quibus  cadauera, more  Aigyptiorum,  condita feruabantur.  Alij  volue- 
runt hoc  fimulacrum  ex  argilla  quoq;  fabricatum , & in  fornace  codum  fuiffe. 

Secundo,&  tertio  loco  defignatur  aliud  Idolum  in  lapide  fculptum,  habens  figuram 
Iridis,  feu  Tei  mini, quod  iuxta  p.rtem  antica,  & pofticam  litteris  hieroglyphicis  esor- 
I dolum  Ijt-  ontum  confpicitur ; propterea  prone,  & lupine  fuit  pi6tum  .■  nam  in  Idolo  prima  fron  e 
dis  quale,  delineato  huiufmodilictertehieroglyphiciein  anteriori  tantiiin  parte  erant  caiat*- 

Cum 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 

1 Cutnautcmlndi  Infuis  Ccmis  fingendis, &fcuIpendisfum!noperevan‘ent,quarto 
lotodclignatiiridolum  hgura  nudi  Pufionis,  capillis  cincinnatis,  & cymbalum  manu 
.(liantis. 

Demum  quinto  loco  apparet  efhgies  hominis  togati  capite  arietino  ex  Japidecolo- 
liuyanei.  Hoc  litnulacro  Infignia  alicuius  familie  reprefentari  videntur. 

Quoniam  autem  Indi  funt  valde  fuperftitiofiiidcirco  varias  Idolorum, & Cemorum 
fpeciesex  varijs  lapidibus  formarunt.  In  hac  tabella  quatuor  delineantur.  Primu  m_* 
iJoliim calatum  erat  in  japide  Ophiti  fimile  coloris  vircfcentis.varijs  maculis  infigni- 
lo.HocIdolum  quili  Sciographice  delincatum  apparet  vulgo  cum  pileo,in  quo 
(jriffuntline^ : quamobrem  libuit  hoc  Idolum  pileatum  indigitare.  Secundo  loco 
(onipicitur  Idolum  pariterex  petra  virelcente  confeiaum  referens  Laruam , qua  ho- 
mines, Bacchanaliorum  tempore  vtuntur.  Hxc  Larua  rimam  deorfum  tendentem  jn  .. 
«raqiinaxilla  habet. 

Tciiioloco  ell  Idolum  forma  pietatis:  eftenim  figura  humana  imberbis  manibus 
idlthoracem  complexis,  duplici  tetragona,  bafi  innitens. 

Quartolococonfpicitur  Idolum  fimiliter  fculpnum  in  Iapide  viridi  coloris  dilutio- 
lis, cum  capite  fatis  craiTo  ,manib.us  etam , & pedibus  ita  craflis,  vt  figuram  Bacchi 

muletur,  quem  cralTifliinum  Antiquitas  femperpinxir. 

Viti  etiam  chriftian»  religionis,  infinita  Crucis,  & Sanaorum  fimulacra  cxlapidi- 
b formarunt.  Vna  autem,  inftar  omniu  m,  fit  crux  ex  viuo  lapide  incifa,  & iullu  Diui 
Aiiibtofijin  via  Sandti  Vitalis  Bononia:  locata,  vbi  SanAi  Vitalis,  & Agricola  marty- 
mmfubienint. 


1.  Idolum  pileatum. 

2.  Idolum  figura  Larus. 

3.  Idolum  effigie  Pietatis. 

4*  Idolum  Bacchi  imulum. 


M”u£*i  Metailici  Lib.I\A. 
VSVS  IN  SUPPLICIIS. 


PVB  LICA  confuetudine  apud  H»breos  receptura  erat.  Reos  lapidare.  Immd 
quadam  leges  erant  fancitf,qu*  in  fupplitio  lapidationis  feruabantur.Etenirn 
fontes  ad  lapidationem  ducIi,dumperquatuor  cubita  aloco  lupplicij  diftabat 

I (jsvellesdetrahebantiir.  Deinde  lapidatus  infepulchro  fuorumMaiorum  tumulari 
I [on poterat.  Item  apud  ipfosfi  quis  maiori  excomunicatione  vindlus  moriebatur, lapis 
j;  (jusiumulo  imponebatur,  vt  Tumulatum  lapidatione  fuiffe  dignum  indicaren  Peruul- 
; jati etiam  moris  fuit  apud  Ephefios  lapidare  delinquentes  in  Deum.  In  hocfenfu  Phi- 
i lolirativerba  Cudite huficUpidihus Deorum immicum.  Quandoquidem Philo- 

1 UratiismeminitApollonij  Epheli  agentis,  atq;  aduerfumquemda  prtedidfa  verba pro- 
J eijinantis.Prfterquamquod  Timotheus  eiufde  ciuitatis  Epifeopus  ab  Ethnicis  Ephe- 
J|ijslapidatus,martyriumfubiuit.  Item,  Decio  imperante,  Epheliaccidiffe  traditur,  vc 
feuieme  aduerfus  viros  Chriftiana;  religionis  perfecutione,  multi  loca  deferta  petie- 
iinti& inter  alios,feptem  iuuenes  Chrifti  cultores  metu  lapidationis  perculfi  in  quod-  ^‘P^emdor 
toantrumfe receperint,  fed,oflio  ab  Infedacoribusclaufo  ,in  Domino  obdormie-  ”^‘etcsqui. 
linuvnde  nomen  feptem  Dormientium  libi  vendicatunt,  de  quibus  in  Martyrologio 
Romano  adum  e ft.  ° 

Interdum  Ethnici  chriftiani  nominis  Infeflatores,  in  cruciandis  martyribus,  rotun-  r j, 
dislapidibus  eorum  maxillas  cotimdebant.  Id  colligendum  cft  ex  Adis  Diui  Adriani,  J 
iaquibus  h^c  verba  legun  tur . ^nxtminus  nttr  htptdiLus  rotundis  oru  illorum  contundite  ePr 
Sgllkiur^, arreptis  kpidihus,  eorum  maxillas  verberabant.  Prifci  quoq;  folebant,  pro  emi- 
lentilocG  patibuli , faxo  magno  vti , in  quo  Carnifex  cum  Reo  coram  Populo  Rabat. 

!!  kleuit igitur confuetudo  apud  Hxbreos,  vtminifter  publicus,  in  flagellandisfonti- 
' biSjdetraiSis,  vel  fciflis  veftimentis , & nudato  pedore,  afeenderetiapidem , & manu 
jpprarhefoloro  bubulo,Reum  flagellaret. Idcirco  petra  fcelerata fortaflis  erat  talis  lo-  Petra fcele~ 
.(uSjadquem  damnati  vltimo  fupplicio  ducebantur:  quandoquidem  Baronius,  in  An—  rata  ctuee. 
iilibusEcclefiafticis,  vertente  anno  Chrifti  centefimo  nonagefimo  fecundo,  habet 
beverba.  Ctmpoflhac  ydem , qui  detinebantur  inCarcerc  ducH  adpetram  Jieleratarn  (Jic  ha~ 
hhrm  Acta  antiquitus  firipta , qua  in  nostra  Bibliotheca  /eruantur  ) plumbatis  necati funt. 

Habemus  etiam  apud  Plutarchum , quod  Tarpeia  vocatur  faxum  Capitolij,  e quo 
taes  deturbari  folebant . Horatius  hanc  confuetudinem  memorat  hunc  in  modum, 

7 une  Syri  Dama,  aut  Diony/i  filtus  audes 
Deqcere  e faxo  Cuces  f aut  tradere  Cadmo  ? 

Hinemanifeftum  eft  damnatos  capitali  fupplicio  olim  de  faxo  fuifte  pracipitatos. 
rerpnyrius autem  huncHoratij  locum  exponens,  Cadmum  Carnificem  nottverude- 
Btis  fuiffe  afleuerat . Plinius  quoq;  mon  imentis  mandauit , Metellum  a Catinio  La- 
tae Tribuno  Plebis  ad  Tarpeium  faxum  fuilfe  raptum,  vt  prscipitaretur.  Q^uinimd 
wetius etiam  huius  confuetudinis  meminit  hoc  verfu. 

I Carcer,^  herrihtlis  de  faxo  iabtus  eorum. 

Apud  Perfas  viguit  alia  confuetudo,vt  caput  Veneficorum  lato  lapidi  impolitum 
«*>  lapide  confringeretur. 

Hisaddamus,qu6dAntiquitas,  velutiad  metalla  fontes,  vtfuperius  fuit  exara-  Latumia 
Ita  etiam  ad  Latumias,  nempead  loca,  in  quibus  lapides  excidebantur,  damna-  quid. 

"t.nam  Eutropius  author  eft,  Superbum  Tqrquinium  primum  excogitaftehtec  fup- 
P tia,niinirutn  vincula,  fuftes, metalla, Compedes, & Latumias.  Inter  alia  cruciamen- 
iqni  us  Martyres  Chrifti  alFedii  fiierunr , erat  lapis  cauus , in  cuius  cauitate  pedes 
rtymm  collocati  applumbabantur.  Hoccruciamenti  genus  in  primo  libro  huius 
etiam,qubd  Martyres  interdum  lapidem  molarem  tra- 
tir  apud  SimeonemMetaphraftemhtec  verba  haben- 

Jdi  wi/  #''rr  ittfsit  duos  lapides  molares,  vtrumq-,  vere  Clementis , & Agathan^ 

filir/ui  tttediam  duitatem  trahi , omnthus  acclamantibus , Dijs parete , & ImpCm 


Iz  } 


VSVS 


1 


'Etymum 

ScMceri. 

JJkl.cap. 

S- 


t^rgema- 
tum  reme- 
dium. 


fdriusU- 
fis , &[t. 
jets. 


54/5  VljfsisAIdrouandi 

V S V S IN  L V D I S. 

SI  tot  ludos  recenfcre  vellemus,  quot  Veteres,&  nuperi  Pufiones  inuenerunt,pro. 
cuidubio  tempus  nobis  deficeret . Hic  autem  vnum , aut  alterum  infigniorem  te. 
cenfebimus.  Illud  genus  ludi,  quo  calculis  in  tabula  luloria  nimiru  fritillis,  &al- 
ueolis  luditur,  olim  inuetum  fuit  circiter  annum  Orbis  conditi  ter  mil  c iexcentdiroum 
trigefimum  quintum,  a quodam  fapiente  viro,  nomine  Xcrfe,qtii  ita  Tyranni  ffuitiara 
coercere  metu,&  mouere  ducumento  volebat.ofiendens  ma  icftatcm  fine  viribus, &ad. 
miniculi  s hominum,  pariim  valere,  & tutam  efie;  d um  hu  iulmodi  calculorum  ludo  pa. 
tefacicbat  Regem  facile  opprimi  polle,  nili  inuigilaret , & a fuis  defenderetur.  Hodie 
vocant  huiulmodi  calculos, fiue  Icrupos , liue  furunculos  , qu ibus ,praliando  ludimus 
(eftenim  ludus  inllar  certaminis  Pr*liantium)fcaccos  .fortalfisdidlosafcandttido, 
quoniam  huiufmodi  calculi, dum  in  aduerfariam  pa  tem  monetur, fcandere  videatur.  I 
Infuper  Athenfus  tradit,qu6d  Apion  Alexandrinus  feaudiuifie  rctulitex  Crcllone 
Ithacenfe , cuiufmodi  elfet  Roccorum  ludus  apud  Homerum.  Odio  enim  lupra  centum 
erant  calculi , & hos  difpofuerunt  inter  le  continuos,  vt  ex  vtraq;  parte  quinquaginta 
quatuor  clTent.  Spatium  autem  in  medio  vacuum  relinquebatur , in  quo  cakulusvtius 
collocabatur,  quem  Penelopem  nuncupabant;  huncq;tanquam  fcopumcalculisper. 
cutiendum  conftituebant.  Deinde  cui  lors  contingebat , is  primus  in  Penelopem  iflum 
intendcbat..Si  quis  autem  illam  attigilTet,&  alterius  calculum  propulillet,  fuum  calcu. 
Ium  in  loco  proiedi£f,&  cxpulfa' Penelopes  conftituere  debebat,  & primam  PenclopCBi 
llabilire  in  eo  loco,  in  quo  commorata  erat , deinde  fecundum  proijcetecalculumj, 
Quando  vero  aliquis , ceteris  intadfis  lapillis  , illam  folamfepius  confequebatur,\i. 
itor  in  huiufmodi  ludo  celebrabatur. 

VSVS  IN  MEDICINA.  g 

Non  folumex  Metallis, Terris, &fuccisconcretis, de  quibus  hadlenusfcrmo 
ell  babitusifed  etiam  ex  lapidibus, inimo  ex  lateribus  tradfis,&  anriquisMedi. 
cus  extrahere  poteft  aliquod  pr£Efidium,quoa’grotantibus  opem  largitur.  Ni- 
hil enim  ell  tam  qualitatis  expers,  quod  qualecumq;  fuerit , a perito  Medico  ad  reme- 
dia aegritudinum  vlurpari  non  polfit.  Quocirca  Diuus  Thomas  revtio  Vclumincadner- 
fus  Gentiles, non  modo  herbas, led  lapidesquoq;  u.iris  quibufdam  virtutibus, vitri 
Elenientorum naturam, potiriaperte fatetur.  Icaq;  apud  Indos  naictur  quidam  bpis 
pumicofus,  qui  dum  madefit , terram  olet,  nec  ingratum  faporem  palato  in.pieititur, 
huius  puluereiiiaduerlus  laterum  dolores,&  quodeumq;  febrium  genus  commendant: 
deinde  huius  ramenta  naribus  indunt,  vt  dolores  capitis,  mitigent.  Item  in  Mtxicana 
regione  reperitur  qufdam  lapidis  Ipecies  nigro  ,&  rubicundo  referta  colore , cuius 
puluerem  cryftallo  permifeent , vt  argemata  tollant,  & vilttni  acuant.  Fons  eti.inKll 
apud  Allobroges  producens  nonnulloslapjdes,qui  in  alicitibus  ociilorumfummopetc 
laudantur.  Actius  meminit  lapidis5cythici,qutmcum  felle  afpidis  terit, &coilyi'iu™ 
ad  fuftuffiones  etiam  diuturnas  componit.  Amplius  in  quodam  nodo  raditis'uncila- 
pis innatus reperitur,  quem  tanquamamuletuui  .id  Epilepliam  celebrant.  ic.iiigcrre. 
citat  in  Zcilan  ellelapideiri  Febrium  cognominatum, qui  carnem  attingens, iebu-M 
excitat:  quapropter  in  illis  motbis  habcbitlocum , in  quibus  expugnandis, e.xcinnda 
ell  febris.  Ibidem  quoq;,  vt  alij  tradunt.  Pileis  inuenitur  Fchtins  nuncupatus,  n.iniqoi 
manu  illum  apprehendit, illico  febre  corripitur:  quamobrem  cum  lapide pr.vdidlo ma- 
ximam conuenientiam  habere  videtur. 

Aduerfus  peftiferam  luem  Vlylfipone  vagantem  duo  lapides  ex  quibiifdam  conchi- 
lijs  extradli,fuerunt  falici  euentu  adbibit i.Nam  olim  Rcueundus CapiiccinusLuiiia- 
nus  dodlilfimo  Vlyffi  Aldroiiando  narrauit  fe  vidifle  hominem  in  illa  regione  hos  duos 
Iapides  habentem  cincreos,&  maculis  quibufdam  ini'gnitos,quosinvasaquxptrlpi- 
tium  hor«  immergebat,  &,  illis  exemptis,  aquam  peftc  laborantibus  propinabat,  ijua: 

tantam 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 


547 

lentam  vim  m hocpcftisgenere  poflSdebat,  vt  quicumq;  illam  haufilTet  vir*  periculum 

,Mderct.PamerAngulao)a  PlacentinusmemoratquendamJapidem, qui  vocatur 

p,zerAliazar,&adt.cflus  venena  tam  erodena,quam  ftupefacientm  valere  prodidit 

i„rmiodoinprincipioadhibeatur:namvomitumprouocado,Patientemliberat.Quin’’ 

fcohunclapideinpraftantiffimum  aduerluspeftempr*dicat,antequamftatusmor- 
ludurnut.fiurlus,  m expugnando  morbo  gallico,  nec  non  in  doloribus  articulorum 

arcendisjmagruhcarjdummodo  bis  /inguJis  annis, nimirum  Vere,  & Aiimmmofuma- 
tur.Demum  jo  ParaJ>ii  Apoplexia,  Epilepfia,  Hydrope ,Dyfcnteria , Colica, Stru- 
, Iiiis,&  Lepra  cxtolljt.  Huius  quantitatem  robuftis,  ad  grana  viginti.  Patientibus  im- 
'4  li£cillis,&efta’minatis  ad  grana  duoaecim,  in.  vino,  vel  in  alio  liquore  prarferibit. 

4 Quinto  lap.de  ab  Hicrulalem,  vt  recitat  loannes  Eufebius  Iefuita,in  Joco,  qui  a fep-  m 
,„aginta  Imerpret.bus  vocatur  Hippodromos,  iuxta  fepulchrum  Rachelis  lapilli  qui  n»r  na^r 
omnino  iiigri  inueniuntur  quos  Peregrini  colligunt, &ad  faciliorem  partum  va-  r.proml 
iPerepcrhibent.  Sunt  etiam  lapidesin  Infnla  Catochorum,quiJacin  mammisaugere  Jp.eJ. 

\ Jicnntur.Reperiri  etiam  lapidem,  nonnulli  pronunciant,fufci  coloris,  & Corylum^  ^ 

;C  luincupatum.quemcorpon  alligatum  deferentes,  nihil  formidare  feruatur. 


vsvs  IN  limitandis, 

&diibnguendis  agris. 


4\]  memoria  non  fallit,  quod  olim  in  circiimfcribendis  agris , Iapidum  mace- 
\ nMrboribus,foffatis,pontibus,ripii,palis  picatis, laterculis, glaieisfluuiati- 
Iibus,&  multis  alijs  huius  genens, pro  terminis  camporu,vfi  lunt.  Nihilominus 
tamisa  iquando  lapidibus, & interdum  arte  paratis  pro  finalibus  Terminis  confti- 
toncHoimn  Terminorum  vana  nomina  apud  Hygenum  leguntur,  qup  nomina  ple- 
toqia  fgura  delumuntur:  vt  Iapis  finalis  R homboides.  Scalenus , Ifocles , Trigonus. 

gonus  Oxygonus,Trapezusyiue  Tetragonus,  Parallelogrammus,  iteir:Grammus 
fap  U!cr,in  quo  lapide  forma  Gamm*  Iitter*gr*ce apparebat, Scutellatus,&  fiede- 
l ‘im  T'  "''."'"'“i'  "T’""  Terminalis , fiue  lapideus  Terminus  voca- 

m.  miroprctei  bguras  Lu>uslapidisfuperiusmemoratas,folebat  ab  Antiquitate 

in  I r ^ autem  ad  noftras  peruenit  manus  lapis  natura- 


Lapis 


\\c 


Mufei  Metallici  Lib  IV.  54.P 

, CKCiuiii  non  modo  Iapidem  huius  generis  pro  Termino  Finali  ftatuerut,fed  etiam 
Jtitifiiiodi  Terminum  pro  Deo  cohicruntrQuandoquidcrn  Nunia  Pompilius  RexRo- 
j)iiusxum&  publicum  agrum  Populi  Romani3&  prioanunvniufaiiulq;  certis  limiti- 
J11S1& terminis  definiuiflet,  in  colle  T arpeiofacellum  Termino  Deo  erexit, faxumque 
tiathic  Dciis,&faxa  eratreliqui  omnes  agrorfi,tum  Publici,  tum  Priuatorii  Termini, 
Bijosllaiuto,qui  dimouillct  ioco.eiim  hominem  impune  necare  iiccbat.  Multi  autem 
leferent  Terminum  Ja]'idemin  CaprroJio  diuinis  honoribuscclebratum,  fuideillud 
(jsam,  (]uod Saturnus,  ob  magnitudinem,  deuorarc  non  potuit,  quando  louemde-  tnrni. 

,|lBtirc  credebat. 

’ Iiaqihuiiifmodi  lapides,  liue  Termiti  i, ab  Antiqiiis,adhibitofacrificio,difponcbaii- 
I (jcQiiadecauTaapud  Fiaccum  legytiir  ha:c  e'crba. Cum  Terminus  dilponetetur,ipfum 
i ([jiiiera lapidem  in  folidam  terram  cojJocabant;  deinde  huiufmodi  loca , iu  quibus, 
fjSisfoliis,  eos  erant  defixuri,  vmgu entis,  velamini bus,&: corollis  coronabant,  deinde 
Hcrilicio  faiTo,  holtiaqi  immaculata  caTa,f'a  cibus  ardentibus  in  foliato  coopcrtis,fau-  . 
guinetninftillabant,  eoqj  thura,  1 ruges,  vinum,  fauos,  & multa  alia  iadfabant , quibus 
opibus  igne  conlumptis,  ftipcr  calidas  reliquias,  Iapides  collocabant, additis  ali- 
^libusfaxorum fragminibus  circumcalcabant , vt  firmius  ftarent . Tale  igitur facrifi- 
(iim Domini  celebrabant,  inter  quos,  fines  agrorum  l.ipidibiis  dirimebantur. 

VSVS  IN  fEDlFiCfiS. 

» Domne  genus  atdificiorum  Iapides  concurreremanifeftum  eff . Primitus , in 
fternendisvijs,  lapides  requiruntur:  quapropter  montes  Campaniar  dicuntur 
i 1 illi, ex  quibus  lapides  ad  fternendas  vias  eruti  funr.  Deinde  viat  itinerantinm 
tlimlapidibus  fuerunt  di  fiindfa’ , vt  ex  illis  cuilibet  innotelcerct,  quantum  iter  perfe- 
(ifc.  Nam  milliaria lapidibus  difcriminabanc  ,vt  cundiis  notilfimum  e{!e  credimus; 

Idnonita patet cundiis,  annotante  dcdliffimo, Notia rino, huiufmodi  lapides  litteris 
fltnosfuilIe,vtItinerantibus  viam  infinuarent . Id  confirmatur  experuetufto  Cano- 
■iipKiitentialium  libro,  in  cuius  prf fittione  h^p leguntur,  ^ifnnm homwum erit,  qut 
immndum  extliimet  in  itinere,  cum  ftdcbit  mitlicrtu  Upidett  litteris  plena  viam  docere  f In- 
iptradadificia  tam  domorum, quam  teniplorum,omnc  genus  lapidum  trahitur.  Et- 
^limcirca  Tybureffodiunturlapides  vulgo  Treuertini , nempeTyburtini  vocati,  ve- 
[kictiamapud  Gabios,cx  quibus  diligenti  artificio  itifigniora  Roma’  adificia  flruun- 
t'.Interdum  Iapis  tanta?  molis  ad  aliquod  opus  trahitur , vt  mirumfit , qua  arte  illuc 
Jlatumfnerit.  Extanr  in  huius  rei  fidem,  hac  noftra  state,  tcft c Boetio , ingentia  illa 
Bidelata  in  circos , Vulgus  prifea  Deorum  Fana  appellat ; vnde  mirabitur  forraffis, 
jiiUifpedlabit , nempe  quibus  corporis  viribus  lapides  tanta’ molis  in  vnum  locum 
wintcongefta,vt  optimis  rationibus  canere  poffimus, 

St  Upts  est  vnus,  die  qns  fuit  arte  locatus, 

Sivero  piares,  dic  vht  congeries, 

bcoBaptifta,infuo  Velumine  dcArchitedlura,  tradit  circa  agrum  Bolfena?,  erui 
®*(iienud  omne  gciiusa’dificiorumaccommodatuin,qui,cum  initirijs  aen's,imbrium, 
Jjnismaximopcrerefiftat,  a’ternus,  &incorruptibilisnuncupatur.  . 

MnncsBotciusrcfcit, in  quibuldam  Britannia? locis,efFodi  lapides  inftarallerum  V"” 
ws, quibus  aditicia,Ioco  tegularum , cooperiuntur.  In  territorio  etiam  Genuenfi 
•f“cft,qiii  facile  fecatur  ad  varios  vfiis . Item  Plinius  deferibit  qiiofdam  lapides  in 
J'®  ®*;^SF‘'“nafcentcs,quiferra  fcindunturad  tegularuni,&  imbricum vfum. 

1'WPlinij  lunthac.  In  Belgica  'Prouifjcid  candidum  lapidem  (erra , qna  ligfium , fr.aliiif  - j 
tegularum, 0^ imhnatm  ‘'uiccmguel  ft  libeat,  ad  qndivocant pauonacea  tegendi ge- 
^ 'quidem fcclilesfimt,  Exfcholijs  Dalechampij nonnulli Jeguntnon paucnacea, 

P5Dita,vel  pauimenta.  Da lechampius tamen  intcrpretaturpauonacea,  qiiafi pi- 
fa*' a *^*^*^^  biftnidia , & in  ftar  pennarum  Pauonis  fulgentia  , vt  in  sdibus  Prin- 
((Ji”’.  . ‘fuandoqiconfpicitur.  Hx  ftruefurp  pauonaces,  vt  noftra  ftrtidura. 

WrV'  mufaica,  quse  in  multis  Italia?  templis  vifiintur . Hinc 

* Epinum  legitur  lapis  Panicus,  vel  Punicus,  eftq;  Iapis  Numidicus,  ex  quo 


Militaria 

lapidibus 

distincta^ 


Lapis  teter- 


Mufxi Metallici  Lib. IV.  551 

|,ji,i!T!enta  fiebant, quarpofttnodum  Pocnica  dicebantur.  IJIa  igitur  opera, oute  Plinius 
"p,jfavrcar,intd  ipt  ndatflecredimiis,qua?Poftcriores  Mufiua, vel  Mularia  appella- 
[tot.  in  quibus  varitiate  tcftularum,  feu  lapillorimi,  quadam  gratia  , atq;  Ipecics  ve^ 
Graci  hoc  opus  Afaroton  cognominarunt,ficappellatum,vtnon- 
L,,lliexiftiniant,quoniam  ca.-na’  purgamenta  in  ipfo  pauimento  conuerri  fderent : Icd 
jdicin. nolhani  rtiagis  faciunt  litho liro ta,  quat a nofttis  fcretelTellata  vocantur,  nem- 
:JeV3r;pcruftis,&  lapidum  fegmentis,leu  potius  lapillis  variorum  colorum conftru- 
|;,,^,tpaulb  ante  fuit  declaratum.Sed  mirand um  eft,  quod  Gomara,  in  Hittorijs  Indi- 
(is’t£citat,  nimirum  ab  Ind  is  laruas,  feu  perfonas  ex  ligno  fabrefieri , deinde  lapillis 
yirinriini colorum  exornari,  vt  perbelle  lidioftroton  a’mulentur . Quamobrem  in  gra- 
tiaiiibedorisiconem  huius  Larua:  exhibemus. 

VSVS  IN  VARIIS. 

p I M V L A C R A olim  cx  vno  ligno,  vel  vno lapide  fiebant . Nam  Plato  ita  feri- 
Vh  bit:  ex  ligno  igitur  vno,  vel  vno  quouis  lapide  integra’  Deorum  imagines  in  tem- 
V piis  con.munibtis  ftruuntur.Ha’C  autem  fimulacra  oleo  poftmodum  vngebantur. 
'iJanimaduercit  Arnobius  , dum  inquit.  Quando  conipexcram  lubricatum  Japidem, 
t diiivoguine  ornatu m.Iiidai  quoc[;  confucuerant  Hicrofolyma  adeuntes  quamdam 
llipidtra  vngere,  V i bis,&  tcv.rpli  ruinam  plangentes:  queraad mod um  colligitur  ex  Ici- 
lerjrio  Burdcgalcnfi , vbi  agitur  de  loco  templi : verba  funt  hac . Sum, &ik  dtutHuutjt 
Ikini,  tl{  & non  bfigc  a Hntms  pertujtts  Ufis , ad  quem  z emunt  ludat , pngulis  anms  ,&vn- 
tfniam,&l3ment.imnr  cumgcmitu,  &fu  recedunt.  Antiqua  etiam  fuit  confuetudo  in_a 
Pilcllina, &ludaisma.ximc  familiaris, vciuuencsfe  circa  i ot  udos  lapides  magni  pon- 
Jttise.xerccrent,&  vires  luas  explorarent. Nam  fortiores  hos  lapides  fupra  verticem 
(kiiabant,  alijad  vmbilicum , & alij  ad  genua . Meminithuius  moris  Ditius  Hierony- 
■sin  caput  duodecimum  Zacharia,  dum  inquit.  MoscH  m vrhihus  Palellina,  & v/q-,  ho- 
ttqamnemhUoam  vetus  confuetudo  feritaturgvt  in  viculis,  opptdis,&  c aH  e Ut  s rotundi  ponan. 
\iiifticsgrmtfsimiponderis,adqiiosiuuc»es  exercere  fc  fokmt,ef  eos  pro  varietate  vinum fub. 
hn,  dj  ad  genua,  alij  ad  vmhilnum,  altj  ad  humeros,^  caput  ^ nonnulli fuper  verticem  magni, 
tiiiittn  virum  demonstrantes  pondus  attollunt, 

lafupcr  Antiquitas  lapides,  vice  anchora  funibus  appenderunt;  quia  Plinius  me- 
loratlapidcm,  in  oppido  Cyxici  nuncupatum  fugitiuum,qucm  Argonauta  proan- 
llcraadhibucrunt.  Textores  etiam  lapides  inter  texendum  liamini  appendunt,  quos 
faci Agnythes  indigitant . Ali;  lapidem  cauda afiiii  alligant , quoniam , telle  Vue- 
(lierio,dum  pendet,  impedit, quominus  Belhia rudere polfit.  Idem  Author,  quando 
p«a  arboris  fuerint  caduca  , lapidem  dilatata  arboris  radici  figit , vt  in  arbore  reti- 
lantiir.  Vetcfcs  etiam  cciiarij,  in  poliendis  pellibus,  vtebanturlapidc,qui  apud  Ga- 
biim  vocatur  Agerams.  Nuperi  tamen  Coriarij,  loco  huius  lapidis,  malla  vitri  vtun- 
1.  Demiim  lapis  teres  inltar  columna,  qui  a Gracis  nominatur  Cylindrus,  huc  atq; 
)k  volutatus  aream  adaquat. 

I 01im,infercndisfuffragijs,non  fabis,  fed  lapillis  vtebantur : idcirco  apud  Autho- 
its, calculi  d.amnatorjj, delibet  antes  leguntur:  nam, per  calculum  album  in  vrnam  con- 
*3oni, aliquid  probabant, pernigrum  vero, condemnabant . Hinc Ouidius ad  hanc 
tOBktudinem  alludens  cecinit  hune  in  modum. 

Calculus  imndtem  dimittitur  ater  in  vrnam. 

Solebant  etiam  Thraces  profperos,  & falices  dies  calculo  albo  in  vrnam  conicdlo, 
“■“gto, infelices  notare . Sicq;  cuiufcumq;  anni  dies  falices,  vd  infatlices  numera- 
“'•Vndeabijtin  prouerbiumde  faiifto  diepronunciatuin. 

HiU est  iilj  dies  albo  not.tiidaiapHlo. 

Rnrfus  Antiqui,  in  fubdutendisfiiisrationibus,&computationibus,vtebanturcaI- 
* Quocirca  ponere  ca  lculum  cu  aliquo,nilaliud  eft,  quam  vt  impenherationered- 

*™inc Columella  pro  impenfis,&redditibus,calculos  vfurpauit.Sed  maiori admira- 
'®"S'«Bemur,duoiim  Americani, Theucto  affirmante  in  hiftorijs,  lapidibus  arbores 

ctede.. 


LithoUroU 

qua. 

Farte  z. 


Lih.i2.de 

Leg. 

Lib.i. 


Lif'.  36. 

cap.%. 

Lib.  3.  de 
fecr.cap.z. 
Lib,  5 . de 
Simp.  med. 
fac. 


Lib.  IO, 
metam. 


5^2  Vljfvis  Aldrouandi 

ca;tf  e --ent,  Ted  po  Ii  aduetiim  Hifpanoru  in  illas  regiones,  ferrS  poftea  adhibuerfu.Soie  F 
bantedamfagitusexlignofo)idoformare,&proculpideferrea,lapidemdunliln,,„j, 

aonu.eit.U(.ni  Francilcus  Hernandus  de  hoc  nouooibe  recitat,  quod  cnfes,  nouacijjs 
piiaioncs.&  alia  quamplurima  adfeindendem  inftrumenca, nondum  reperto  ferro, ej 
lap'idepatrialiiigii«  Yiztl  nuncupato,  fabricabar.  At  de  huiufmodi  Lpidibus  verbafe. 
cimus  in  capite  de  feno:  vbi  icen  etiam  gladi;  lapidei  offenditur.  Pariter  veteres  Hi, 
florici  reterunt,  populos  Septentrionales  inter  Corum, & Fauonium  litos,  pellibus  Pj, 
fciiim  , & Luti  arum  velliri , & loco  gladiorum  ( cum  ferro  careant)  lapide  acuminato 
Ij.  17.  vti.  Deii  u ex  lapide  nigro,  qui  in  montibus  Aethiopipca’ditur  mortaria  optima 

f cd,  e,!!  mente  Strabonis,  diffrculter,ob  duritiam  lapidis,  excauantiir,  ' 

Antiquitus  etiam  in  vijs  foris,  alijfq;  locis  publicis.  Lapides  quidam  eminentesad 
varios  vfus  vifebantur . In  primis  lapidem  Piatercm  Graci  vocant,  in  quo  roancipij 
venalia  exponebantunquinlmd,  plurium  Authorum  teftimonioc6ftat,editioreir.la. 
pidtm  olim  fuilfe  Roma,  vbi  Pracones , in  audfionibus , res  venales  nunciabant  ;hinc 
Homines  Marcus  Tulius  Cicero  homines  vililliiTios,  de  iapidc  emptos  appellabat.  Vttbmnoi  p 
deUfiac  iolumPrpeo  verba  fadf  urus  ad  populum, huiufmcdilapidem,fed  alij  etiam  aliquid 
(mfnqui.  cantaturi.afcendcbant.NamPiutaiehus  hucrdpiciens,quandoqifcriplit;iiigenticon. 

curfu  fadlo,  ccnfcendit  lapidem  Praconis,  & cantu  eos  verfus  ptonuueiauit,  quorum 
exordium-  fic  fe  habet. 

j,r£cUrn  Praco  S‘ti‘sminis  ab  ora 
In  calttm  vejirum  dulce  poema  fereiss. 

Huius  poematis  inferiptio  eft  SALAMIS,&  verfus  continet  centum  perquaravenu- 
fle  exaratos.  Olim  quoqjapud  Habreos,  res  perdita  in  lapide  eminenti  ponebamur, 
qui,  in  Didtionario  Syrochaldaico,  vocatur  lapis  Errantium , fiipcr  qutmres perdii*  \ 
ab  intienientibus  collocabantur,  & ibi  qupreb.'.ntur.  Hunc  lapidem  fuiflcniagminido-  ' 

_ dtiffirrusNouarinusconijcitexverbiscuiufdam  Rabini,quidehoclapide,&eiusvfu  I 

topserra-  inquit : lapis  enantium  magnus  erat  Hierofolymis , ad  quem  le  confereb.ant,qui 
/iam  qua-  aliquid  peididerant:  nam  ibiftantesnonnulii,  les  inuentasproclamabant,&alijdato 
indicio,  eas  recipiebant.  Praiterea,  in  publicis  vi  js,  Iapides  altiores  figebantur,  vtfi.G 
cdior  equi  afcenfus  ellet.  Hoc  indicauitPlutarcbus  in  Gracchis  dices;  Gracchum  Ia. 
pides  non  iorge  diftantes  in  marginibus  viarum  defixilfe.Nam  qui  viasmilitaresliet- 
nebant, in  lateribus  carum  , altiores  collocabant  lapides , ex  quibus  quifq;  in  dorfiim 
equi  facile  leconijcerepofTet.  Deniq;  olim  in  obuijs , & editioribus  viarumfaxisfe- 
dtntes  docebant.  Id  nobis  infinuat  Ditius  Chryfoftomus , dum  inquit:  litterarum ma. 
giftri,  cum  pueris,  ledentin  vijs,  nec  quidquam  illos  impedit,  in  tanta  turba  ,doccrt, 
atqtdilcerc.  Id  etiam  Chriftum  verum  Mundi niagiftrum  faAitaffe  manifelfumelt. 

Apud  Indos  inueniri  quemdam  lapidem  nigerrimum  nonnulli  Hiftorici  referunt 
quo,  illi  Pepuli, in  aqua  difioluto,  pro  atramento  vtuntur.  Caterura  talis  lapis  adno. 
flrasddatusKegiones,&diIigenterconlIderatus,nc)n  eft  inuentusnaturalisiprimum, 
quia  clt  figuif  tetragonf,inftar  teflerf,in  cuius  medio  aliqui  charaifteresfuntimprelli, 
immb  in  partc.oppofita  cliaracferes  camiilei  vifuntur,&  latera  lapidis  aurofuntjil- 
lita.  Idcirco  huiulmodi  cliaradferesforfitan  bonitatem  lapilli  indicabunt  jficiiti  apud 
Antiquos,  in  terra  Lcmnia,&  alijs  terris  huius  generis  obicruatumfuille,  fuperiusno-  H 
tauiiTius.  Maioius,in  Colloquijs , memorat  quidem  lapides graues,&folidos,quiiu 
Regione  Tranlpadana  Cacaborum  , Ollarum  ,& aliorum  vaforum  huius  generis  mu- 
nus obeunt;  etenim  ignibus  reliftunt , & cbfonia  in  illis  ccleriiis , quam  in  vafis  metal- 
licis, coquuntur ; veriim  fi  alicui  rei  dura;  impegerint,  facile  franguntur , fadia  tamen 
filo  at  eo  ad  priftiruim  vfum  reftituuntur.  Hac  autem  vafa  in  Malongis  montibusnon 
procul  a iugisRhcticis  conficiuntur. 

Pigtercalapidesad  diuinandum,&ad  futura  pracognofeenda,  ab  Antiquitate  ad- 
Lth.l  K.dc  Cardanus,  & Vuccherius  recitant. Phiiesquoq; nugamenta  fcriplit, dum 

fecr.  cap.  ' Iapidem  a Cane  morfum,&  in  vino  merfum  pralia  concitare.  Tradunt  quidem 
lapides  faba  fimiles  in  Nilo  Aigypti  fluuioreperiri,  quos  Canes  intuiti,  non  latrant, 
&ijdem  Damoniacis  conferunt.  Nam  ftatimatq;  naribus  Vexatorum  apponuntur 
Damones  a corporibus  egrediuntur.  Hic  lapis  forfitan  habebat  aliquam  cum  Gagate 
conuenientiatDjCuiusfuftituDfmonibusopprelTosliberari,  in  libro  antecedenti pro- 

nun- 


MufdMetallici  LiRlV. 

jnunciamus.  Item  in  flumine  Indo  Iapis  nomine  Apertenophtoros  oriri  dicitur,  quem 
I Viisities  liguftauciint,  nulio  modo  vim  inferentes  formidare  perhibetur  • Pariter  ex 
‘ Paioioin  CoJIoquijs,  in  Prouincia  Orientali  Malabar, lapis  inuenirur,quenilndiwe- 
lafolijscuiufdam  deris  inuolutum  tota  die  in  ore  verfant : fiquidem  Itineranteshoc 

taiK|uamcibof3iurantur. 

Scribunt  etiam  nonnulli  ad  mentem  Ariftotelis, lapides, qui  Gruibus, pro  fulcimeto 
infetuiunt, quando  deciderint,ad  probationem  auri  vfurpari pofle.In  Lybia  Corui  fi- 
,icnteslapiciibusvtuntur,cumaquam  inferiorem  roftro  attingere  non  poliunt:  roftro 
■ (nioi,6fvnguibus  lapides  ad  fundum  aqua»  proijcientes,iIlam  adfummitatem  eleuat, 
vtlitimfedarc  poflint.Neq;  id  mirari  debcmus,quoniam  legitur  de  quodam  Cane_j, 
(|iii,abfentibus  Coquis,  lapides  in  olei  lecythum  iniecit,  donec,  pro  voto,oleura_J 
tabete  pollet. 

, DELAPIDIBVS 

Communi  nomine  diCfis,  Seprimum  de  Magnete. 
Cap.  il. 

i®  Q V I V O C A, 


’’  ANTA  Magnetis  vbiq; celebratur  pr.-eftant)a,vt  redie,  quis  affeuerare 

* polfit,  nihil  in  reru  natura  hoc  lapide  admirabil ius  , vfumq;  illius  fere 
diuinum  elle;  quocirca  inter  lapides,  primum  locum  non  immerito 
promeruit. 

Itaqilapides  in  gerere,cum  fubfe  quatuordiuerfa  genera  coprehen- 
dant,nimiru  Japides  communi  nomine  d kSos, Marmora, Saxa,&Gem- 
ijas,Primitus  de  Iapidibus  comuni  nomine  diefis  agendum  efledecreuimus:Quoniam 
kaomen  tam  lapides  in  animantibus  genitos,  quam  Japides  determinat*  figur*, 
Kcnon litophyta,vcl  petrificata  compJedfitur.C^amuisautem  Plinius  lapidum  hifto- 
ianuggteffuriis,  primo  de  marm.oribus  egerit,  fonallis  r b eximiu  eorum  luxu,&  j fti- 
iationem,in qua  olim  eiant  apud  Ron  anoj,in  varij  fdificiorum  generibus conftruc- 
I»  i nihilominus  in  piatientia  nos  prima  fronte  flatuimusde  magnetico  lapide  fer- 
lonerphabercj propter praicJaras iiJiusdoteSj&  infignespraeroeatiuasaquasin  pro- 
illius  hiftoria’  memorabiiiuis* 

Cacriim,yt  omnis  aquiuocatio  tollatur, oportet  varios  huius  nominis  lignificatus 
i Ignare.  ..uidasfcriptismandauitCcmicum  quemdam  Atticum  fuilIc,cuinomen_a 
(wMagnes.  Idem  Author  alium  quemdam  virum  lEinyrneum  inPoefi,  & Mufi- 
iicekLermriuro  eiufdem  nominis fuilletellificatur.  Apud  Herodotu  Magnes eft  no- 
Wviri,qui  naufragio  diues  eualit.Infupcrhoc  vocabulo  vrbs  Afi*,necnon  Maccdo- 
B l■omontol■iunl,  imni6,apud  Homerum,  Campus  quidam  denotatur . Item  apud 
eft  lapis  Magnes,de  quo  in  prsfenti  capite  agitur, fed  etiam 
'‘Jstcflerarij  ludi,  vel  ale*  indicatur.  i'  fo  > 

ffliicusStephanus  in  Appendice  fui  propriu,  &gentile  nomen  effetra- 

qujdam  Ali*  populi  Magnetes,  quondam  a Cimefijs  populisfun- 

Crtco<:^ra  eftjapud 

illip«li  ™ adagium  uaytrTTm  nempe  Magnetum  mala:  quadoquidem 
liinLi  pafla  eft.Quocirca  ad  rem  extat  apud  Ciceronem  ad  Quin- 

looisloc?'” “ MagAJi^ylo  d“f.Pe  trus  autem  ViCiorius  putat  hunc  Cice- 
Uffl  oentr”  legedum./^f  te  k Magnetibus  ahfifjlo.  inquit  enim  duo  fuifle  Magne- 

a Gr*cis  ta.a.i9bf,a,  alios,  qui  Ka>pn- 

'ttiimMLn  Magnetum  duitatis  Strabo  meminit, 

tapita nK;f.  Macedones,qui  nobis  Senatores, fiue Principes,  & 

• hinc  luminum  magiftracum  Magnetarchem  nuncuparunt. 

Aaa 


Li.i6.ctt.% 


Magnes  nO' 
men  fro- 
frium. 


Li.i^.var. 
hid.  ca.  14. 


Li.^o.var. 

kif. 


Li.i%.d<Lj 
jitu  Orb. 


Pr*- 


554  Vlyfsis  Aldrouandi 

Prsterea  obferuamus , apud  Plinium,  nomine  Magnetis , & prtfettim  i 

fpcciem  Aethiopici  Hf  mutitis  intelligi.  Demiim  notare  oportet,  quod  Magnes  ,api,d 
aliquos  Authores, vocatur  lapis  Hcrculis,vel  Herculius,  vel  Herculeus, icdhnc nome 
aquiuocatione  labra t;  fiquidem  pra’cipue  fpedlat  ad  illuiii  lapidem  lydium,quoauti, 
& argenti  bonitas  exploratur:  cuml  heophraftus  referat  lapjdern  quemdam  effe  Ly. 
dium,  liue  Herculeum  cognominatum,  qui  auro,  vel  argento  attritus,  cuius  conditio. 

Z/',37.f.  8.  nis  fint,  facile  demonflrat.Item  Plinius  id  manifefte  offendit  inquiens  Coticulam  au. 
ri,  & argenti  efle  lapidcm,quem  palPtn  Herac!iam,liue  Lydium  indigitant. 

Magnetes  autem  in  numero  multitudinis  multos  lapides  natura  magnetjcadcno. 
tant.  Sed  hac  vox,  iuxta  aliquorum  mentem,  eft  ambigua, quoniam  Magnates, nempe 
Optimates,&  Dynaffasfigniheat:  namqjhi  maximam  cum  Magnete  conucnientialu. 
bent:  cum  Magnetes  Ferrum,  & Magnates  aurum  attpahant,  iuxta  hoc  diltichon. 

Cn>3aa  trahunt  adje  LMagnates  aurea,  fu  ut 
Ad fceMagnetes ferrea  cunRatrahunt. 

Poftremdeum  hic  lapis  vocetur  etiam  apud  Gra-cos  ffi  J'»p'»»c,aducrtenduni  efthocvo,  j 
cabulum,xqu  iuocatione  laborare.  Namqj  Sideritis  artem  ferrariiyn  terram  in  fodinis  ' 
ferri  colk(;fam3&  heibaro  glutinantem  vulnera  ferro  fadfalignilicat. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM; 


Magxts  a 
magnitudi- 
ne^. 


Lafis  hera- 
dius  cur  di 
ifus. 


Li,i\,de 
Ciutt,  Vei 

L th.  1 6. 0- 
rig. 


Variant  Amhores  fcntentljs  circa  Magnetis  etymologiamiquandoquidcm 
multi  hoc  etymum  deriuant  a quodam  paftore,nomine,Magnete,qui  huiuf. 
modi  lapidem,primusinuenifle  perhibetur.  Alij  deducunt  nomen  aMagne. 
fia  regione,  in  qua  Magnetis  copia  prouenire  dicitur,  cuius  Populi  Magnetes nunta- 
pantur.  Lucretius  huius  meminit  his  vetfibus. 

Suem  Magneta  vocant  f atrio  de  nomine  Cray 
Magnetum,  quia fit  fatrys  in  Montibus  Ortus. 

Inter  alios  Authores,  loannes  Baptifla  Porta  opinatus  eft  Magnetem  .i  magnitudine  g 
cognominatum  fuifle,non  ratione  molis, fed  ratione  virtutisiquemadmodum  Heroes, 
&viriprsftantes,ob  virtutis meritum,magni  appellatur.  Sed  pracateris contetitieti- 
mus  iola  commemoratione  Alexandri  Magni  Macedonum  Regis,qui,propter  tesdo. 
mi,  forifque  prtrclaregeftas  nomen  Magni  promeruit  s quamuis  flatura  corporis  d. 
fetpuftllusivnde  verius. 

M agnus  Alexander,  corpore paruus  erat. 

Infuper  hic  lapis  ab  aliquibus  Authoribus  velutiaMatthiolodidfusfuit  Herculeus, & 
fortaflisab  Hercule,  qui  ficuti  viribusfuis  animantes  efferas  domuit ; pariter  Magnes 
ferrum  omnium  rerum  domitorem  ad  fe  trahit . Nonnulii  nominant  lapidem  Hercu- 
leum ab  Heraclia  Lydice  ciuitate,  vbi  probatiffimus  Magnes  generatur : nili  veliains 
aflerere,  cum  Nicandro,  huiufmodi  lapidem  ab  Heracleone  quodam  in  Hifpaniain- 
uentumfuifle. 

In  fcholis  GrcECorum  Iapis  hic  nuncupatur  (niyn:,  item  /mymne,  nec  non  in  gene- 
re feminino  niiyt«%,  proptereaquod  in  Magnefiano  agro,hiiius  magna  copia  repet-  A 
ta  fuerit.  Aliter  vocatur  o-rApiYnc,  propter  formam,  quam  habeteii  ferro,  quod  Graicis 
ojtfiipcf  dicitur, aut  quoniam  illud  trahat,  vel  quia  in  fodinis  ferri  Iccpiffimeinucniituri 
Alij  cognominant  Magnetem  lapidem  natiuum,  quia  maximum  nauigautibus  vium 
prsftet.  Diuus  Auguftinus  hunc  indigitat  lapidem  mirabilem  ferri  raptorem.  Ifidoius 
vulgo  ferrum  vitium  dici  affeuerat. 

Apud  Rabinos  lapis  attrahes  nominatur, Arabibus  HagerAnagritos,&  MagamniS 
Gallis  Aimant,GeimanisMagnct  Steiu,  Belgis  SeylSteen , HilpanisPicdrayMan- 
ceree  de  Hierua  Aimanto,  Italis  Calami  ta,  quo  vocabulo  Rhafis  etiam  vius  eltitor'’ 
tan  a calamis  nempe  lagittis  inficiendis,  cufcripferit  Plinius  vulnera fagittb  magne- 
te infectis  fefta,  reddi  alperiora  , aut  potius,  quia  Magnes  calamos),  nimirum  lagit'^ 
corpori  infixas  extrahat  .Barbari  Magnetem,  corrupto  vocabulo , vocant  Agnctti  . 

quemadmodum  loco  dicendi  Tccolitham,  dicunt  Acolithum , & pro  SapphyrO) 
pyrum  feribunt. 


NA- 


Mufxi  Metallici  Lib.  IV. 


Slf 

natvra,  et  affectiones. 


Qv  A M V I s naturam , Sc  dotes  huius  Japidis  Diofcorides , Galenus,  Plinius, 
Matthiolus,  Porta, Brafauolus,  Albertus  Magnus,  Rueius, Zanardus,  Ifido- 
ruSjMylius , Alcalarius,Lucretius,&  alij  multi  diligenter  expofuerint : nihi- 
loiniaus  in  prsfentia  nonnihil  de  illius  pr^rogatiuis  dicendu  efle  cenfuimus,  Magnes 
jjptiinis,  quoad  materiam , & colorem,  e ftla  pis  ponderofus  ex  portione  materia  mi- 
neralis conftans,  licet, dum  funditur,  ni hii  metalli  conftituat.  Quare  afferendum  erit 
hmclapidem  effe generatum  ex  omni  compofuionc  lapidum, cum  aliqua  admixtione 
materia:  tnetallicrej  propterea , in  coi  ore,  ferro  affimilatur . Huic  fententiee  affentitur 
tMsrbodeus  Gallus,  dum  canit. 

Hkfenuginei  cogmfiitur  ejje  coloris-, 

Cui  Natum  dedit  vteinum  t ellere  ferrum. 


Diogenianus  verum  magnetem  ita  argento  effe  fimilem  voluit , vt  f*pc  intuentes fal- 
lat; attamen  magnes,  cuius  eft  vfus  in  Pyxide,  coloris  ferruginei  effe  videtur : non  ta- 
men credendum  eft , ferri  prorfus  fimilitudinem  gerere  ,fed  ferri  impoliti  faciem  pr« 
feferrej  hac  de caufa  ferrugineus  nominatur.  Hucallluiit  Claudianus  in  fuo  Poema- 
te, quando  cecinit. 

__  Upis  efl  cognomine  magnes 

Decolor,  obfcurtts,  vilis,  non  ilU  repexam 
Cafariem  Regum,  nec  candida  virginis  ornat 
Colla,  nec  inflgni pplcndet per  cingula  meta. 

Sed  mua  [i  nigri  videas  miracula  faxi. 

Tunc  frperat pulchros  cultus,  quidemid  eois 

\ Indus  Ut  oribus  rubra  fer  utatur  in  alga, 

Ijtoad  virtutem,lapis  hic  habet  infitum  .a  natura,vt  ferrum  trahat,&  fem.per  ad  fepte- 
itionenife  vertat.  Deinde  tanto  eft  efficacior,  &robuftior  in  hoc  opere, quanto  hpro- 
kdiori  vena  fuerit  effoffus ; nam  exluperficie  terr*  erutus,  femper  infirmas  vires  ha- 
be perhibetur.  Rurfus  Magnes,  licet  alliciat  ferrum , quando  erit  ferro  leuior,  tunc 
id illius occitrfum  fc  mouebit : trahit  enim  optimus  magnes  fextam  partem  ferri,  ha- 
lita ponderis  ratione.  Immo  maiori  magneti  maior  quoqj  virtus attraftiua,& minori 
tiinorinefle traditur  jfuppofita  tamen  atquali  bonitate eiufdem  rationis,  in  vtroque 
lapide.  Itaq  ferrum  allicit,  & ferro  rapto  vim  fuam  ita  impertitur,  vt  aliud  ferrum  ad 
lurahat , & fufpenfum  teneat . Quocirca  ex  vna  acu  in  aliam , & ex  annulo  in  alium 
vistranfit ; ideoq;  virtus  magnetis  viribus  Torpedinis  aflimilari  poteft , qu*  per  rete, 
!ivitgas,manibus  Pifcatoris  communio  aoturthanc  igitur  vim  Magnetis  meditans  Lu- 
«etiuscecinit  hunc  in  modum. 

Hunc  homines  lapidem  mirantur ; quippe  catenam 
Sape  ex  annellis  reddit  pendentibus  ex  fe 
Sjdnq-,  etiam  licet  inter  dum, plurifq-,  videre 
Ordine  demijfos  leuibus  iadtarier  turis. 

Nonnulli, animaduerfa  hac  Magnetis  natura,  fcripferunt  naues,quibus  in  Calecuta- 
i'nmregionemnauigatur,cIauis  ferreis  non  figi , ob  magneticorum  frequentiam  feo- 
quoniam  facile  diffoluerentur.  Sed  Gargias  in  Hiftoria  Aromatum  id  fabu- 
“mneiis  tradidit : quandoquidem plures naues Calecutanx regionis,  & illins tra- 
"bfctreisclauis  iundfas  obferuauit:  immo  addidit  naues  in  infulis  Maldiuis  ligneis 
lal)'  copulari , non  quia  a Magnete  fibi  metuant , fed  quoniam  ferri  inopia 


Virtus  ma» 
gnetis  qua- 
lis. 


Lib.6,de-j 

nat.rer. 


oannesBaptifta  Porta  diligentilfimus  rerum  naturalium  inueftigator,  circama- 
5®ctisnamraiii,animaduertit,qudd  virtus  huius  lapidis  in  ferro  recepta  ,contaiftu 
™gnctisvalidioris  auferri  poteft  . Nara  ferrum  a parte  feptentrionali  ignauimagne- 
scontaSum, deinde  affricatum  iuxta  partem  auftralem  magnetis  validioris,  prima_« 

Aaa  2 Ws 


555  Vlyfsjs  Aldrouandi 

vis  euanefcit)  & ad  Auftrum  amplius  non  fe  conuertit , & tunc  virtus  a valentiori  ma, 
gnece communicata  fuccedit . VeiiniKjuando  Magnetum  viicsa;qualcs  fuerint, ita 
inebriantur,  vt  neutram  vim  recipiant . Idem  author  obferuat,qudd  ferrum  invno 
fui  extremo  Magnete  tadfum , iuxta  illam  partem , vim  recipit  , & , in  altero  extremo, 
oppofi:am;fed  id  non  perpetuo  veiiim  cfie  fcribit.ScdfoIummodoin  illo  ferro,  quoj 
proportionata:  fuerit  longitudinis;  nam  fi  fuerit  iufto  longius,  virtus  ad  alterum  ex. 
tremum  non  penetrabit . Amplius  ferrum  in  medio  cadium  a Magnete, virtutem  ad 
extremitates  diffundit, fedha-c  vis  erit  obfcura  . At  fi  paulo  remotius  a medio  fiat 
contadfus,  pars  propinquior  vires  Borealis , vel  Auftralis  pundti  fortictur . Item  ob- 
feruandum  eft,  quod  Mrgnes  naturaliter  non  ex  omni  fui  parte  trahit  fert um,lcd  tan. 
tiim  iuxta  conftitutum  pundfum , quod  diiigen  ter  inquirendum  eft , circuniuolucndo 
tunBum  Magneticum  lapidem , donec  ferrum  eiadhtcrcat.  Etenim  quando  ferrum  ad  coma. 
traBionis.  dium  Magnetis  currere  confpicabimur , tunc  punitum  tradionis  illud  die  conftitiic. 

mus.  Quandoquidem  Magnes  fiueparuus,fiue  magnus,  duos  polos  oppofi:os,fc;li. 
cetborealem , &auftralem  habet,  qui  duofunt pundia  oppofita . Namq.-fi  Magnes 
pendulus, & liber  relinquatur,  alterum  illius  pundum  ad  Septentrionem  dirigetur, & 
polus  borealis  vocabitur,  alterum , ex  oppofito , Auftrum  fpcdabir,&  polus  auftralis 
nominabitur.  Id  autem  multifariam  inquiri , & inteliigi  poteft.  Primum  fi  Magnes 
tenui  filo  fufpendatur,  deinde  fi  collocetur  in  eqiiilibrio , quemadmodum  in  pyxide 
nautica  accomodattirjtertid  fiex  modica  fuberis  portione  cymba  paretur,  fruftulum 
Modus  /»-  Magnetis  continens, qutefiponatur  inaqua, vtvItr6,citr6q;moueri  poflit,cymba_j 
uenuotiis  nonquiefeet  ,donec  alterum  lapidis  pundum  ad  Boream,  & alterum  ad  Auftruncj 
fuuBi.  dirigatur. 

Ex  alteraparte  notat  loannes  Baptifta  Porta  polarem  lineam  Magnetis  variate, 
dum  lapis  in  diuerfas  partes  diuiditur,fedfemper  medium  locum  in  lapide  fibiveu- 
dicare  ifiquidem  vis  borealis , & auftralis  in  medio  confopita  quiefeit , & in  extremi- 
tatibus poftea  viget.  Quinimo  cum  Magnes  duo  punda  oppofita  habeat,  vtfuperius 
fuit  relatum , nempe  boreaie , & auftrale , fciendum  cfl  ,qu6d  pundum  borcale  vnius 
refpuitpundum  boreaie  alterius,  & eiufdein  pundum  auftrale  allicit;  & vicilfmptin-i 
dum  auftrale  vnius  expellit  pundum  auftrale  alterius,  & eiufdem  pundum  borealo 
trahit.  Experientia  autem  id  facillime  docet, fi  duo  Magnetes  filo  fufpendantur,  hinc 
colligendum  eft  ferrum  feptentrionali  pundo  Magnetis  affricatum  fe  fcverteread 
Auftrum ,& affricatum pundo  auftrali  eiuldem  Magnetis, ad  Boream  dirigi  :cunu 
parsferricontadavimlapidisdiffimilemfemperrccipiat.  Quaraobrem Porta obler- 
Uat  Cardanum-hallucinaturn  fiiiffc , quando  fcripfit , ferrum  contadum  iuxta  partem 
borealem,ad  Boream  ,&tadum iuxta  partem  Auftralem, ad  Auftrum  tendere. Ita- 
yirtm  Ma  que  virtus  Magnetis  communicatur  quidem  ferro , & tranfit  de  ferro  in  ferrum  vfque 
ad  odauum  3 & decimum  .dummodo  virtus  Magnetis  valtdifftma  fuerit.  Nos  con- 
trat,  fpicati  fumus  Magnetem  latitudinis  dodrantalis  ex  vna  parte  trahentem  extremanij 
partem  acus  in  fublime,&  ex  oppofita  parte  poli  Antartici,  non  eamdem  partem,  fed 
alteram  oppofitam  alliciebat . Quocirca  fi  ex  eodem  Magnete  dus  pila;  rotunda  fa- 
bricentur, quarum  altera  polum  ardicum,  & altera  an  tardicum  habeat,  ddnde  in-a 
medio  illarum  acus  filo  fuipendatur,  vtraq;  parsoppofita  continuo  trahet,&  fic  motus  I 
perpetuus  in  acu  obferuabitur.  Id  experientia  ,&  multis  iconibus  Taifncrius  Han- 
Motusfer-  {uq  opufculo  de  Magnete  verum  effe  demonftrat. 

fetuus  da- 
lur, 

SYMPATHIA,  ET  ANTIPATHIA. 

Magnes  vnus,  & idem  numero  trahit,  & abigit  ferrum,  non  tamen  iux- 
ta eamdem,  fed  iuxta  partem  diuerfam,  vt  paulo  ante  explicatum  fuit. 
Namque  ex  vna  parte  , fympathia  naturali  ferrum  allicit , & ex  alte- 
ra parte  oppofita  , naturali  quadam  antipathia  idem  ferrum  refpuit  . Quin, 
imo  Magnes  ita  ferrum  amat,  vt,  fi  fruftum  Magnetis  in  finu  foueat,  & ferrum,  j 
paulatim  accedat , iJlico  fruftum  illud  Magnetis  abijeit , & fenum  ampledimr. 

Hinc 


Mufd  Metallici  Lib.IV'. 


557 


Magnetis 

con^eruadi 

ratis. 


Ferri,  & 


iHinc  emergit  naturale  horum  coniugium,  & admirabilis  fympathia dc  quaPocta^ 
jjgciiijthunc  in  modum. 

^is  edor  infundit gemints  alterna  metallis 
fadera  ? qua  duras  iungtt  difeordia  mentes? 

Flagrat  anhela  flex,  df  amitam  faucia  fentn 
Materiam,  flacidofq-,  chalybs  exfefeit  amores. 

Qjiare  ob  hanc  fingularera  fympathiam  , Magnes  nunquam  virtutem  fuam  amittit, 
donec  in  pyxide,  cum  fcobe  ferrea  conferuetur.  AJijvolucrunt,  in  limatura  quidem 
ferri  optimkonfcruarijfi  tamen  Ungulo  mcnfc  in  aquam,  fpatio  dici  naturalis,proij- 
ciJtur,&poftmodum  panno  rubicundi  coloris  inuoluatur.  Infuper  /i  magnes  fuerit 
tkins,  &cius  virtus  cuanuerit  propter  contarSum  aliarum  partium  magnetis, tunc  ob 
ingiilarcm  erga  ferrum  amorem  vim  priftinam  recuperabit , fi  fpatio  multorum  die- 
nim,  in  limatura  ferri  fepeliatur.  R urfus,  ob  eamdem  rationem,  fcobs  ferrea  in  papy- 
ro conuoluta  virtutem  admotj  magnetis  recipit,  vt  ferrum  allidat;  fcd  poftmodum  fi 
jhiinfinodilimatura  agitetur,  &dcnu6inuoluatur  papyro,  virtus  illa  confunditur,  & 
jihiloperatur.  Tandem  magna  admiratione  dignum  cft  tantam  efie  inter  ferrum , & 
jiagnetem  fympathiam,  vt  in  fe  inuicem  facile  tranfmuteiuur,&  quamuis  non  videa- 
. tBtvcrilimile,ferrum,quodeftmetallum,poircinmagnetcra,qDi  eftlapis,conucrti:ni- 
hilotninus  id  experientia  docet.  Etenim  ieruatur  in  publico  Mufoo  fragmentum  Ma- 
gnetis, quod  olim  erat  ferrum  coloris  nigri,  &ferruginei  cortice  exterius  albicante:  . 

docebat  enim  communis  praeceptor  Ari ftoteles  in  habentibus  fymbolum  faciliorem 
ellctranfitum.  Prxterca  id  manifeftillimumell;  quoniam  Arimini,  in  templo  Sancii 
loaDtiiSjfuit  Crux  ferrea, qus  tradu  temporis  in  magnetem  conuerfa  eft,&  ab  vno  ia- 
. icieferrum  trahebat,  & ab  altero  refpuebat , Praterquamquod  ipfum  ferrum  vim 
trahendi,  inflar  Magnetis,  acquirit,  fi  fumatur  portio  ferri, vel  potius  chalybis longi- 
t«dinepa)mi,&acuminata  ad  inftarillius ferri,  quod  ab  equorum  pedibus  clauos 
mdit.  Hac  fi  quotidie  in  pqrforando  alio  ferro  minime  calido  adhibeatur,  iuxta  il- 
llticxtremitateni,virtuteni  trahendi  ferri  adipifeitur.  CJuinimd  in  illa  modica  ferri  Ecea-»  fine 
(ipmione , qua:  eft  inftar  grani  frumenti , effedus efficaciffimus  obferuatur , quia  tart-  >»ugncte 
, ■ ferri  fufpenfiim  tenebit,  quantummaior  portio  magnetis  non  fuftinebit.  : vim  magne 

Theophraflus  Paracelfus  hanc  fympathiam  ferri , & magnetis  contemplatus,  feri-  • tiiaequirit 
ptismandauit  oleum  croci  Martis  ex  optimo  chalybe  paratum  huic  lapidi  magnam 
ticaciam  addere,  &propterea  voluit  magnetem  ignitum,  & in  hoc  ferri  oleo  fe- 
piisextinftumpaulatim  maiores  vires  acquirere,  immd  tantam  virtutem  adipifei,  vt 
(lauum  parieti  infixum  admiranda  potentia  euclJat.  At  loannes  Baptifta  Porta  dili- 
ptnsreriim  naturalium  inueftigator,  fadio  Imius  rei  periculo,  cognouit  tantum  abefle, 
vtuagnes  hac  ratione  vires  acquirat,vt  potius  illas prorfus  amittat:  quapropter  h*c 
Tbphralli  vaniflima  commenta  ,& verborum  impofturas  efie  monuit.  Verum  qui- 
dm  eft,  inter  magnetem , & Harmatitem  maximam  fympathiam , & cognationem  in- 
lecedercjiion  folum  quia, apud  Plinium,H*matites  vocatur Magncs,fed  etiam  quo- 
«iam  Magnes  cotnbuftus , fiue  calore  Solis , fine  ignis , naturam  H.vraatitis  induit , & 
prato  vfurpatur. 

I)  Siconuertaturfermoad  antipatbiam,pleriquercferuntintermagnetein,&  Allium 
Msimani cadere  difcordiafn , fiqiiidem  hic  Iflpisfucco  Aiiij  perundlus  propriam  vir- 
®tem amittere perhibetur.fcjuinimd  ab  Adamante  qaoq;  diffidere  fcribunt:nam  Ma- 
{"«jprifente  rudi  Adamante,  ferrum  non  allicere,  vel  raptum  deponere  traditur: 

«indefanguine  hircino  magnetem  ab  hoc  veneficio  liberari  pronunciant.Hfc  omnia 
Jmitatci  ccedere  loannes  Baptifta  Porta,  faifto periculo,  teftificatur.  Immd  idem  .. 
Mliorobfcruauit  magnam  inter  Adamantem,  ferrum  ,&  magnetem  cadere  fympa- 
iim, quoniam  aliquid  ab  Adamante  tadfum,  non  fecus  ac  ferrum  a magnete  con- 
I umadfcptentrioncin  voluitur;  quamuisaliquantolanguidiusjdeindeparsobuer- 
Wiitin)agnesferrum,ad  meridiem  abigit.  Infuper  magnes  cum  igne  gerit  inimici- 
'w.proptereaqudd  lapis  hic  ignitus  virtutem  trahendi  amittat.Item  Mercurius  Vul- 


AntifathU 


acerrimus  magnetis  e fte  fertur;  cum,  folo  conta<au,virtutem  trahendi  ferri  ab 
nttcs  in  perpetuum  adimat. 


Aaa  ^ 


IN- 


M/t^nes  Pa 
Jlor  it/uen- 
ter  m.i- 
gnttis. 


Alii 

tynheridi 

hahentii. 


Plinius  0- 
fimt. 


Lik  t l.tr- 
<«•15. 


55H 


Vlyfsis  Aldrouandi 


INVENTIO,  ET  TRAHENDI  * 


Rano. 


N'  ONNVLLI  Authores,&pra?fertimBrafaiiolusiniientionis  modumhunc 
fiiiffc  declarant.  Dum  quidam  NaiitE  circa  mincras  Magnetis  maria  fulcan- 
tesmifere  perijflent, extractis,  occultaui, ferreis  nauium  clauis,  id  a Magnete 
prodijfTe  excogitarunt.  Quocirca  deinceps,ad  euitandum  huiufmodi  periculum, Nau,  ' 
txperha’C  loca  tranfituri  ligneisdauis  nauescompaginarunt, &pra;cipu4qui  naui.  ' 
gationem  Indicam  in  Calecut  fufeeperunt.  Hoc  poftea  efle  falfum  fuperius  exfenten.  « 
tiaGargia’,oftendimus.  Satius  igitur  erit  cimialijs  Authoribusaffereremagncticum 
lapidem  in  monte  Ida  inuentum  fuifle  a quodam  paftore  nominato  Magnete,  quiar-  ? 
menta  pafcens,  cum  baculum  haberet  cufpideferrea  munitum , & calceos ferreis  da.  ] ' 
uis  armatos;  Is  armenta  fequens  cum  ad  loca  perucnilTet,  vbi  plurimus  Magnes  nafce.  - 
batur,  ab  eo  violenter  tradtus, ob  materiam  ferream , humi  hatrere  cogebatur;  vnde 
ibi  relictis  baculo,  & calceis  ferratis,  vix  difeeifit.  _ ^ 

Circa  ferri  trahendi  rationem  varij  varias  fententias  protulerunt.  Aliqui  hanc  vim  f 
trahentem  fallis  Cacodarmonumimpofturisadfcripferuntrcumpotiusidomnipoten.  f' 
ti  rerum  omnium  Conditori  attribuendum  eflet.  Cum  non  folilm  hac  vis  attrahens  ia  ii 
hoc  lapide,verumquoq;  in  multis  ali  js rebus  obferuetur . Quadoquidcmfcribitloan.  ;3 
nes  Eufebius  Norimbergenfis  fe  audiuifft  a Patre  quodam  rem  prorfus  in  hoc  genere  r 
admirandam.  Venerat  is  recens  ex  Infula  Zeilano,  vbi  dum  moraretur,  in  duos  homi.  > 
nes  incidilTe  aiebat,qui  fpatio  viginti  palTuum  dillantes  duo  ligna  manibus  tenebant,  !' 
qui  occulta  quadam  virtute  ita  trahebantur,vtvixpolfcnt  violentiireltllere, donec  )i. 
coniungerentur,  qui  copulatio  fiebat  vi  cuiufdam  herb?  mirabili  attiadtione  pollen-  ti 
tis  in  medio  duorum  lignorum  collocati.  Item  alius,  qui,  multo  tempore,  in  Bengal» 
verfatus  erat,  retulit  in  illa  Regione  nofei  herbam,  qui  alia  ligna,  veluti  magnes fer. ^5 
rum,  attradfa  coniungebat.Audiuit etiam  Kircherius  RomiaPatrc  Didaco  Salazar,  uji 
qui  cum  Procuratore  Mexicano  Romam,  negotiorum  caufa,fe  contulerat,  in  Mexica-  ai 
naProuincia  crefccre  certum  virgulti  genus  Malo  punico  non ablimile,  cuius  tendis 
virgi  cei  ta  ratione  fcdfi  partes  occulto  quodam  odio  ita  auerfantur,  vt  limul  ne  vio-  jj 
lenter  quidem  contineri  poflint:  Quocirca  ibi  paffim  hit  fit  Puerorum  iocus.  i;|(i 

Sed  vtad  remnoftram  reuertamur.  De  attrahendi  ferri  ratione  , multi  tum  Vet£- 
rum  , tum  Nuperorum  opiniones  circumferuntur.  ThalesMilefius,qui  fuitvnuscif 
feptem  Gricii  Sapientibus,piitauit,rcferente  Ariftotele,  Magnetem  ellc  anima  quo-  j. 
dam  prfditum , cum  videret  in  illo  vim  alliciendi  ferri  vigere . Hinc  aliqui  Auihores 
abhaefententianon  valde  difcrepances,vt  Cardanus,&  Agricola, magnetem  viuere, 

& ferrum  illius  efle  pabulum  tradiderunt ; cum  huiufmodi  lapis  in  limatura  ferti  op- 
time  conferuetur.  Hic  lententia  eft  explodenda,  non  folum,quia  recedat  a veris  Phi-  ^ 
lofophii  dogmatibus,dum  Ariftotcles  pluribus  in  locis  Iapides  ali  minime  poffe,con- 
fequenterq;  net  etiam  viuere  demonftret.  Veriim  etiam,quia  Scaliger,in  exercitatio- 1 
nibus  contra  Cardanum  , aflTcuerantius  dicit  feobferualTe  ferri  limaturam  magnetis 
conferuatricem  nunquam  pondere  fuilTe  diminutam : quapropter  illius  pabulum  mi- 
nimeefle  pofle  diuulgat.  Plato  in  Timpo  philofophicis  incedens  fpccuIationibus,fcri-  ^ 
ptum  reliquit  non  incflehuic  lapidi  virtutem  attrahendi  ferrum,  fed  propellendi  ae-  ^ 
tem,itaut  Ipatium  inane  inter  vtrnmque  relinquatur;  ideoque  ferrum,  propullo 
aere d magnete , illico  in  locum  vacuumfucccdere  aflfeuerauit.  Non  defuerunt, qui  ^ 
exiftimarimt  id  prouenire  a quadam  propria  qualitate,  & natura,  qua  ferrum  ad  ftel-  ^ 
lasboteales  dirigitur.  Alij  ad  formam  fubftantialem  retulerunt.  Nonnulli  id  alfigna- 
runt cuidam  proprietati  occultia  Deo, vel Cilis huic  lapidi  imprefli;  velutiRha- 
barbarum  ab  humano  corpore  bilem,  Agaricum  pituitam, dcPolypodiummelancbo-  ^ 
liam  attrahit,  & educit.  Sunt  etiam  aliqui  Authores  huius  opinionis,  hanc  virtutent-» 
attribuendam  cfle  certi,  & peculiari  temperaturi, & proportioni  quatuor  primaiqm  ^ 
qualitatum.  Hanc  fententiam  Diuus  Thomas  acriter  refellit,  inquiens  virtute  potiiis  ^ 

cale-  ' 


Mu&i  Metallici  Lib,  IV. 


jjj,Itftis,quani  aliqua?  deinciuai  i vim  hanc  Magneti iiiilTc  comnnmicatam  ,Qii.arc__j 
Gaiidtniius  Merula  his  forte  frenis  verbis  arbitra  tiis  eft  ferrum  tra  hi  a magnete,  qtiia 

jitiolitordiiiclupcriorapiid  Vrfam  : idcircd  magnetem  collocatum  ad  meridiem_j, 

tarum  vero  ad  Icptentrionem,  non  ita  vegetas  vires  habere  prominciauit.  Francifens 
Georoius  Venetus  Minoriranus  in  fuis  Problematibus  inquirens  rationem  Magneticf 
a, traftionis, prodidit  hanc  non  diinanarea  proprietate  magneti  indita,  quoniam  hirc 
proprietas,  iuxra  aliquorum  opinionem,  ab  influxa  pendere  dicitur : cum  magnes,  & 
terrum  lint  mania,  Ekffrum  viro , & alia  trahentia  paleam , fint  louialia  : deinde  ar- 
juithunc  in  modum:  Martia, &Iouialia  non  attrahunteongenera  fua;neceffarium_j 
iitiircritafoereidab  alio  non  prouenirc , nili  aconfonantia  quadam  efficaciffimai 
ciicmadmoduiii  Sapiens  de  Animalibus  confimilibusfcripfit;  cum  vnumquodq;  lurnn 
(mile  diligat , & a iiniili  attrahatur ; hinc  vis  tanta  amoris  in  quibufdam  repeririaffir- 
tat, quoniam  eorum  temperatura  admodum  conformis  fit  genita.  loannes  Baptifta 
Porti  virtutem  magnetis  meditatus,  icriptismaudauit  magnetem  efle  mifturaquam-  opinio  For. 
I (am  txlapide,&  ferro,  quafi  f erreus  Iapis,  aut  ferrum  lapideum  nominari  pollit.  Ani-  tx. 
'maduertit  tamen  non  efic  credendum  lapidem  in  ferrum  ita  eife  mutatu,vt  fiiam  natu- 
ram affliferit,  nec  ferrum  lapidi  ita  adhpfiffe,  vt  propriam  naturam  non  tueatur : quo- 
circa alter  alterum  fuperare  nititur,  & ex  hac  pugna  attraiSionem  oriri  Porta  afierit, 
puia  in  illa  mole  plus  lapidis , quam  ferri  effe  exiftima  t : hinc  ferrum , ne  a lapide  fu- 
perctur, vires  ferri, &confortium  exoptare  tradit.  loannes  Augurelluscaufam huius  L.i.Chry. 
iitradionis  adeooccultaHi-elIeputauir,vtiIlam  inueftigare  vanum efieexiftimauerit,  fit' 

vtriusfunt  huius  tenoris. 


Itmemis  c.iiifam ,qna  ferrea  •vtmuU  mclat. 

Et  trahat  adtunfii pondus  per  inania  ferti 

Nec  tmnus  vnde  regat  Nautas,  dr  vergat  ad  ArSlort 

Spelf antes  pa  rua  rlau/um  Jub pyxide  fydus. 

Nos  autem,  qui  fummopere  exoptamus  veras  rerum  caufas  rimari,  hac  in  re,  alijs 


liuiaim.  . ^^uaiM-iuv^uius-uj  uuu 

liitratione,  quam  fi  gladio  ferreo, veJ  chalybeo  percutiatur;  ridq; , ob  talem  i^um,  ex 
(iusfubftantia  exeunt  corpulciila,inftar  mufei  herba? capillaris, colore  nigro  j funtqj 
interdum  adeo  copiofa,vt  a lapide  abradi  poffint.  Vnde  Lucretius  non  immerito  hanc 


magis  attentas  aures,  animtintcyyepojco, 
frtmtpto  otnmhus  a rebus , quafcumq-,  vtdemus 
Perpetuo  Haere,  ac  mitti fateare  necejfe  eH 
Corpora,  quxfiriint  Oculos , vifumip,  laccHunt . 
Et  extera. 


^oapropternon  debuit  mirari  Galenus,  quirepreheadit  Phildfophos  afferentes 
tauikodicorpufcula  ex  fubftantia  Magnetis  dimariare.  Hxc  enim  cum  ferro  affini, 
htem habent; &-  licet , dum  fit  attradio , vifionem  noftram  effugiant : nihilominus  iti 
witKrri, vel  Chalybis  in  Magnetem,  huiufmodi  corpufcula , vel  Atomi  vifui  noftro 
‘^ciuntur;  nam,  ifl  repetito  idfu,  meatus  magnetis  incalcicentis  dilatantur , quibus 
*P«tis,  Atomi  illi  noftro  lenftti  fHattifeftant Uf  j quAmuis  f oftea  i in  adtu  attradfionis. 


Herculei  neq;  enim  lapidis  fi  forte  reqmras  , 


Epicuri  aniplebtensfententiain cecinit  hos  verfus,  ■ 

Hunc  hommes  lapidem  mirantur  qtltppe  catenam 
Sape  ex  annellis  reddit  pendentibus  ex  (e 
^inq;  etenim  licet  interdum, plurefq-,videre 
ordine  demtjfos  Icutbus  iafiaricr  auris 
Vnas  a bi  ex  vno  dependet  fubter  adhxrens 
Ex altoq-,  alius  lapidts  virn^  vinclaq',  nojcit 
Ffji  adeo  permane /iter  nits  perualet  eius. 

) Hoc  genusin  rebus  firmandum  ed  multa  pfiufquam 
ttfms  rarationem  reddere  pofsis. 

Ex  nimirum  longis  ambagibus  di  adeundum 


Lib.  6.  de 
nat.  rer. 


Bon 


55o 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Attrahendi  videantur.  Sin  magnes  alia  durare,  nimirum  are , vcI  fimili  percutiatur,  tunc  ab  r 
ratto  af  fluit:  fiquidem  nulla  cft  magnetis  cum  illis  materijs  affinitas.  Hinc  Clemens  ° 

Alexandrinus  hac  forraffis  ratione  motus  voluit , propter  hanc  magnetis  cum  ferro 
cognationem  , talem attradiionem  celebrari, dum  hic  lapis fpiritus ferri  in  fecoiicln. 
fos  teneat. 


•V  ~T  T fermonem  hunc  differentiarum  ardiemusad  breuitatem,primiimc!:plican. 
dx  erunt  differentia;  ab  Halchemi®  profclforibus  propolita;,  vt  eundis  ma. 

▼ nifeftarium  euadat,  has  ad  rem  noftram  nihil  attinere . Hi  primum  magne, 
tis  genus  vocant  Almagritum,  cuius  tadum  afferunt  tribuere  vim  ferro  fc  vertendi  ad 
Auftrum,  Secundum  genus  cognominant  Theomtdem,  cui  virtutcmaffignantfe  ver- 
tendi inBoream  freti fortaflisfententia  Piinij,  quiTheamedi  lapidi  fimilemvinutcin 
attribuit.  Tertium  genus  nominant  Almas  Largont,  quod  vocabulum  ficficium,  & fa. 
bulofum  effe  credimus, huicqj  tribuunt  virtutem  fe  vertendi  in  Orientem.  Quartunij 
genus  indigitant  Calamitrum,  non  Calatnitam,  quoniam  metuunt,  ne  noto  nimis  vo. 
cabulo  fraus  detegatur.  Vnde  in  dodlrina  Chymiftarum  quot  funt  voces,  tot  menda- 
cia, & impofturas  effe  obferuamus. 

Itaqjomiffis  Chymicorum  nugamcntis,ad  ferias  Magnetis  differentias  accedemus, 
qu»  a colore,  fubftantia,  Joco  natali,  & virtute  defumi  poffunt.  Quoad  primum,  Pii. 
nius  quadruplex  Magnetis  genus  conftituit,  nempe  rufum,  nigrum,  caruleum,  & can> 
didum.  Georgius  Agricola  tres  differentias  enumerat,  nimirum  Magnetem  ferrugi- 
neum, album, nccnon album  quibufdam maculis diftindum.  At  fatiiis crithuiufiiio. 
di  colores  vna  cum  fubftantia  examinare.  Magnes  candidus  confpicitur  fubftantia 
leui  lineis  nigris  maculatus,  ferrum  no  attrahit,  & Jingu®  admotus  tenaciter  adharct: 
hunc  lapidem  Authores  referunt  ad  tertiu  genus  Calamita;,de  qua  Plinius  fufiiis  egit. 


£.37.016.  Magnes  nigri  coloris  inuenitur  in  Troade,  fubftantia;  pariter  haudquaquam  denft,g 


& a Plinio  femineus  appellatur,  quoniam  in  attrahendo  nullius  fit  valoris.  Alius  cft 
Magnes  coloris  fubrufi,  cuius  fubftantia  interior  pundf is  nigricat,  & ad  crrukum  co. 
lorem  inclinat,  fubftantie  denff,  & in  attrahendo  vaide  efficax.  Aljus  Magnesdenfus 
fimilis  lapidi  Smiridi,  colore  pariter  ad  catruJeum  vergente , abfque  infignigrauitate, 
ex  Orientali  climate  defertur.  Hic  ex  vna  parte  ferrum  auidiflime  trahit, &exaltera 
illud  refpuit.  Optimus  tamen  Magnes,  in  trahendo,  ferro,  dum  percutitu  r,  perhorre, 
fcit,  lanugine  quadaoborta,quKad  ferrum  admotum  tranfmigrat.Libtiit  hoc  in  loco 
piAuram  Magnetis  reponere,  quj  cum  per  fc  exprimi  redenon  poffit,  fcobem  ferri  ei 
adherentem,  necnon  acum  expreffimus.  Quoniam  autem  ad  noftras  peruenit  manus 
fragmentum  Magnetis  in  cruftas  inequales  fciffilis ; ideo  illius  etiam  iconem  antc_a 
legentium  oculos  reprefentare  voluimus. 


Ratione  loci  Plinius,  ex  fententia  Sotaci,  quinq;  Magnetis  genera  conftituit.  Pri- 
mum  genus  repetiri  ait  in  R egione  arenofa  .fithiopie,  vna  cum  Hematite , quem  la- 
pidem ipfe  vocat  Magnetem  coloris  fanguinei.  Hinc  Silius  Imlicus  cecinit. 

Venere  r^thto^cs,gans  haudincognita  Nilo 


Secundum  genus  ex  Macedonia  rufum,  & nigrum  effe  dicit.  Tertiumgeniis  magisru-  | 
fefeens,  quam  nigricans  in  Echio  Boetia;  nafei  pronunciat . Quartum  genus  Magne-  f 
temcirca  Alexandriam , &Troadeni  nigri,  coloris,  & feminei  fexus,confequenterqi  i 
nullius  valoris  effe  perhibet . Quintum  genus  nafei  in  Magnefia  Afi®  candicans,  & 
ignauutp  pra;dicat,  quoniam  fertum  non  attrahat. 

Quoad  virtutem,  fcripfit  Albertus  inueniri  Magnetes  in  diuerfis  locis,  qui  varia  ad 
fe  trahunt, nimirum  ks, plumbum,  carnem , pilos  ,pifces  ex  aqua , oleum , acetum, & 
fimiJia,  fed  hxc  fabulofa  potius,  quam  vera  effe  cenfemus. 

Refert  quideni  Hieronymus  Fracaftorius fe  vidifle genus  Magnetis,  quod  argdum 
trahebat,  & id  etiam  Cardanusaffirmauit.  Leonardus  quoqjPilaurenfis  tria  Magne. 


1 F F 


T 1 


aSjii  Magneta  fecemt^  folis  honor  ille  metallt 
JncoBum  chalybem  'vicino  ducere  fixo. 


Mufei  Metallici  Lib.  I V. 


5^1 


Magnetisfragmentum  cum  ferri  fcobe,  & acu. 


Icon  Magnetis  in  cruftasinxquales  rcifsilis. 


02 


Vlyfsis  Aldrouandi 


tis gcncrsi  proponit  j vnuni  tmlicns  curncm  y nltci um alliciens  ferrum  j tertium  j 

rumrefpucns.  In  mediterraneis  Sardinia;  circa  montium  radices  Orientem  IpciSan, 
tes  inuenitur  Magnes  ferrum  allicicnsjfcd  in  partibus  OccidentenijMeridietTijSt 
Aquilonem  refpicientitlis,  ad  mentem  Maioli , Caufini , & aliorum , Magnes  fertum 
propellens  nafeitur.  Vnde  aliqui  arguunt , quod  non  omnis  Magnes  trahat  ferrum, 
rheamedes  vel  afferunt  hunc  poftremum  lapidem  e/Te  Theamedem.  Pr«terquamquod  Albemis  ’ 


tradit , fuis  temporibus,  inuentum  effe  Magnetem , qui  ab  vno  latere  ferrum  trahebat,  ' 
&ab  altero  illud  fugabat, cuius, nifallimur, meminit  etiam  Ariftoteles.  Hinc  ali. 
qui  afferunt  hunc  lapidem  forfitan  effe  eumdem  cum  Theamede  Plinij.quiotr.ncferri 
genus  abigit.  Sed  deberet  animaduertere  in  vno, & eodem  lapide  magnetico  duo  effe  : 
pundla , quorum  alterum  ferrum  allici  t , & alterum  abigit . Idem  Albertus  aliam  Ma.  ' 
gnetisfpccieramemorat,qus apud  Fridericum  Imperatorem  fcruabamr,h«c ferrum  ^ 
non  attrahebat, fed  ab  eodem  attrahebatur. 


L^j.dtfuh^  Aliud  genus  Magnetis  memorat  Cardanus , quo  acus  illita  , citra  dolorem  vulne., 


drum  quemdam  Veronenfem  circumforaneum  gladijs  huiufmodi  Magnete  perfrica-  '' 
tispueros,&feruosfuos  nodiu  fauciaffe , mox  illos,  coram  populo , oleo  oliiiarum  i 
cum  Sarcocalla,  ne fimplex oleum  effe  videretur, fanando  maximum  quarftum  fecifle,  ; 
quia  plebs  tali  oleo  tantas  vires  ineffe  credebat : cum  tamen  fanatio  ex  natura  vulne-  ' 
rispenderet;quoniamvulnushacrationeinflidltim,oIeo,  velparum  ,vel  nihilcon-  '' 
ferente  per fecoalefcit.  Ali3mMagnetisfpecicmproponunt,qua;vicro  in  fornace 
permifcetur,vulg6  vocatur'-%.w^a«e/f,  Alberto  dicitur Magnefia:  lapis  eft nigro Ma-  > 
gnetifimilis,  & Vitrarij:  eo  libenter  vtuntur;  cum  vitrum  ab  alienis  coloribus  purget, 
illudqs  clarius  reddat , fed  fi  in  maiufcula  quantitate  addatur , vitrum  colore  purpu-  ■' 
reo  tingit.  Huiufmodi  genus  ex  Germania  defertur,  & etiam  apud  Italos  in  monti.'' 
busViterbijeffoditur.  Anharc  fpecies  fic  pfeudomagnes  apud  Plinium,  non  aude-"' 


Tfeudomn-  afUfimare:  etenim, ad  illius  mentem,  in  Cantabria  nafeitur,  deferri  aciem  tan-W 
gnesPlmtf-  quam  Magnes  inficit.  Sed  an  addatur  Vitro,  dum  funditur,  nondum  manifeftunu  i- 


eft.  Alius quidemeftiapisvitrum colore caruleo  tingens, & fi  plufculum  addatur, 'i 
nigredine  illud  maculat.  Vulgus  Zafferam  nuncupat,  fortalfis,  quia  Sapphirini  fit  co.llli 
loris.  Hic  lapis,  vt  plurimum  refertus  eft  colore  cinereo  ad  purpureum  tendente_j, 
ponderofus,  & friabilis , politus  perfe  in  fornace  non  funditur,  fed  cura  vitro,  inftarsii 
aqu*,  fluit. 


NONNVLLI  Authores  monimentis  mandarunt  Magnetem  generari  in  fodinis  't 
ferri  .Sed  aduertendum  eft,  ibi  aliquando,  &cafu  inueniri:  cura  in  infinitis 
fere  locis,  pneter  ferri  fodinaSjreperiatur.  Huiufmodi  loca  Plinius,  Agricola,  - 
MatthioIus,Clufius,&alijmultiauthoresenumeraruc.Nos  autemordinem  alphabeti-  ^ 
cu  in  illis  recenfendisferuabimus.  Brafauolus  in  primis  copia  huius  lapidis  in  ^Egypto 
produci  refert . Plinius  vero  ffithiopis  multas  huius  venas  alfignat . Anglia,  tefte  Gil- 
bertOjUou is  deteif  is  venis,nuperrime ingentem  eius  vim  offendit.  Apeninus mons to- 
tusexAuftro  in  Boream,  Magneteabundat;  itautnon  immerito  vena  Magnetis  con- 
tinuata  nominari  poflit.  Demum  toti  Armenia  opes  huius  lapidis  paflim  fuppetunt. 

BcEotia  eft  huius  lapidis  ditiflima,pnEterquamqudd  in  Bohemi»  fodinis  paffim 
repetitur. 

Corfica  venas  huius  materi®  poflidet.  Quinimo  China  hac  eadem  affluit. 

Dania , & Francia  non  modicam  ex  hoc  lapide  demetunt  frugem. 

In  Getmanicisferrifodinisomnibus  paffim  Magnes  inuenitur.  Item  in  fodina  an- 
tiqua  Goirelari® , necnon  in  propria  vena  ibidem  eruitur. 

Hifpania  velutiolim  , ita  nunc  habet  ferri  fodinas , in  quibus  Magnes  effoditur. 
Hybernia  quoqi  copia  huius  materia;  potitur. 

llua  Hetruri®  infula copiofum  Magnetem  exhibet, quimagnseft  efficacis nonfo-  ; 
Inm  in  pyxide  nautica,  fed  etiam  in  horologijs  folaribus;  maioris  autem  virtutis  ex 


til. 


rat , & huius  rei  in  femetipfo  periculum  fecifle  teftificatur . Quinimo  addit  Alcxati-; ,, 


L O 


S. 


:5a 


par- 


I 

Hift.Serp.5c  Drac.  Fjb.I. 

[parte Orientis cxtradus  Magnes  elfe  perhibetur , nam  erutu?  iuxta  partem  BoreaJem 
&Aiiftralcm  vimminorem  poflidere  traditur.  Pratterea  infui®  omnes  maris  mediteri 
raneilioclapidc redundant.  India  potilEmum , inter  alias  regiones, huius  Iapidis  ju 
(llditiliinia , qucmadiriodum  tcftatur  Marhodeus  GaJlus  his  vetiihus.  Magna  v. 

MagmtCf  /apis  eji  / /suemus  apud  T rogiodytas^  opltmas, 

^Hprn  lapidem  ge/ittrix  mhilominus  India  miliit, 

Sedpracipue  apud  rlumen  Indum  frequemesfunt  huius materi®cautes  : cum  tamen 
jlijreferant , iuxta  amnem  Indum , duos  eideri  montes , quorum  alter  ferrum  all  ice. 
r£,&alterrcfpuere  dicitur.  Vtcumq;(it,om,ncs  probati  Authores,vt  Porta,  Alber- 
tiisMagnus,&  Ludouicus  Viues  in Scholijsad  DiuumAuguftinum, narrant  noftra.  Likii.de 
tes Nautas refcrre,circa  oram  ind icam,  magneticas  effe  cautes,  & kopulos  huius ma-  auit.Dnc. 
itria;  innumeros,  &pr®lertim  in  itinere  cx  India  ad  mare  rubrum  . NamThor,veI  4. 
ThoforeftEmporium,  vel  portus  maris  rubri  nominatiflimus,quo  naucs  mercibus 
aromaticis  onull®  pcrucniunt  huiulmodi  fcopulos  metuentes : hinc  poftea  Alexan. 

I itiatii vPgypti 3 inde  Venetias,&alid  transferuntur. 

lappia.&Liuonia  opibus  multis  huius  materi®  audi®  funt.  Item  Maccdonia_j 
liuiufinodi  venis  non  caret.  Amplius  Magnes  copiofiusgignitur  in  Magnefia  prouin- 
(ijinKr’rheffaliam,&  Macedoniam  lita : quandoquidem  hic  lapis  ibi  primum  in- 
mtiiscllccrcditur.  Hancfententiam  fecutus  eft  Lucretius,quandocecinit. 

Suodfuferefi  agercificipiam , cjuo  fit  der  edat 
Itatur  alapis  hic  ,vt  ferrum  ducere  pojsit, 

^mm  CMagneta  vocant  patrio  de  nomine  Graij, 

Magnetum  cjnia  f: patras  in  Jimhus  ortus. 

Natolia,&Noruegia  facultatibus  huius  lapidispollent.  Polonia  Magneticis  fa- 
lisnoncaret.  ItemPrudia,interregioneslapidem  hunc  producentes,  counumera- 
B.  Ruflia  quoq:  Magnetis  non  eft  inops. 

I Salueldi®  in  antiquis  ferri  fodinis  Magnes  habetur . Pariter  Sardinia  magnete_.j 
! Mtget.  Olaus  magnus  in  Septentrione,  multos  Magnetis  montes  collocat.  Idem 
CJcregionePontijIoannes  de  Mondeuilla  recitat.  Huius  copia  prsfertim  iuxta  Lap- „ 
pes, &in  Hircinia  lylua  vitra  Herccburgum  ,& iuxta  vallem  Diui  Ioachimi,na-‘ 

(tiiur.  Suetia  tandem  Magnete  fuppaClum  lolum  habere  dicitur. 

PollremdTartaria  , & Vngaria  inter  has  regiones  rccenfcntur.  Item  in  Zimirire- 
[ionc/fthiopi®  optimus  Magnes , fecundum  Plinium , producitur.  Alia  quoquc_a 
■ latloca  huiulmodi  lapide  redundantia,  qu®  ab  Alberto , Agricola , Gilberto,  Clu- 
iS)&Boftio  recenlentur. 

VENENVM,  ET  MEDELA. 

X multorum  fententia  Authorum , Magnes  potitur  illa  deleteria  facultate,qua 
Botanici  Solano  maniaco  affignant.  Sed  re  vera  Magnes  in  comparatione  ad 
a Solanumnon  ita  frigidus  eft:  immd  denfiorem  habet  fu®  fubftanti®modura_j, 
non  ita  calidi,  dehumidi  in  caput  vapores  efferuntur.  Idcirco  foporem  noii_j 
j*cit,iKqipiincipesfundiones, &pr®fertim  mentem  corrumpit, fed  potius  fo- 
“operationem imaginatricisdeprauat.  Quandoquidem  vt  Cordus,&aIij  Autho- 
tHtr.dunt,  huiufinodi  materia  Magnetica  homines  melancholicos  efficit.  His  adda- 
nt “Otl.oritasplinij,quirecitauit  lagittis  Magneti  affricatis  vulnera  afperiora  reddi: 

^ciicahic  lapis  mala  qualitate  non  carebit.  Ex  altera  parte  nonnulli  Authores  l 

■tgwtcm  minime  venenofum  ,fed  vtilem , & medicinalem  effeiudicant : cum  in  re- 
® ‘)SMnipofitisaducrfusIimaturam,&fcobemferri,  a Mtdicisreponatur.  Sera-i  Jiijfenfio 
limpJicibus  libro , authoritate  Meflarugi® , M.ignetcm  valde fic-  Amborum 
& alij  in  tradlatii  dc  venenis  hunc  lapidem  memorarunt . Quare  in-.» 

»on  '^‘ttotum  virorum  fententijs , afferendum  erit  omnem  Magnetis  fpeciem 
titn  ,fcd  tantummodo  primam,  & potilfimum , fi  lapis  lotus  non  fue- 

illius  venefica  vis  frangitur,  & tunc  vtilis  in  multis  prsfidijs  com- 
atut:  quemadmodum  Authores  de  lapide  Lazuli  fcripferunt. 


Signa 


Vlyfsis  AIdrouandi 


Signa  confcqucntiahunc  affeflu  funtpocifliiTium  rr:dancholia,  qua  pendet  cx  ni-  E 
mia  huius  lapidisficcitnte  : hincfanguisfaculcnrus  redditur,  deinde  cor,  cerebrum, 

& hepar  offenduntur . Medicus  igitur,  in  h u iufmod  i calii,  pruna  facie  vomitum  pro. 
Uocare  debet,  vt  htre  materia  adhuc  in  ventriculo  contenta  expellatur:  pcftmodum 
clyfteribusex  ]a<5ie , & oleo  amygdalarum  dulcium  paratis, debetprocedere,vtl)K 
materia  in  inteftinis  retenta  educatur  . His  peradis,  adhibenda  lunt  remedia fangui, 
Rimedi'^  nem  clarificantia, qualia  in  capite  de  melancholia  ab  Authoribus  medicis  proponun- 
fanpiimm  ‘ur.  CartetiuTi  inter  alia,  prscipue  probantur , quar  redada  in  formam  Catapotio. 
cUrifiath.  3 craffos , & ficcos  humores  detui  bant , & contentos  in  capite , facilius  cuacuant.  ' 
" Etenim  Magnes  dum  cognationem  cu  humoribuscrallls,&  mcJancholicis  habet , me.  : 
dicamina quoq;  tales  fuccos purgantia, ipfumqunq;  trahere  poterunt.  RurfusAu. 
thores, &pra:fertim  Conciliator  fcobem  auri  tenuillimum  in  vino  pr^feribit:  cuircj 
aurum  humanp  natura: fit  amicum,  & temperatum , confequenter  etiam  prauas  qua- 
litates Magnetis, fiue  calidas, fiuefrigidasrctundcre  poterit.  Vinum  autem  exhi-  " 
larando , melancholiam  tollet ; qua:  ab  hoc  lapide  generari  folet . Tandem , ex  men.  I 
te  Concilia  toris, proprium  huius  veneni  Bezaar  erit  Smaragdus,  qui  tcrfumptusfpa. 
Smaragdi  tio  nouero  dierum  fummoperelaudatur.  Lapis  quoq;  Thtamtdes,  fi  tamen  imieni. 
virtus.  tur,  in  hoc  cafu  efletadhibendus  icum  contrarias  Magneti  qualitates,  & operatio- 
nes exerceat,  dum  Magnes  trahit  ferrum,  &Theamedes  iilud  refpuir. 


VT  fermonem  nonnuIIarumMagnetishiftoriaruni  inftituamus,non  erit  ne-  ’ 
ceffariumex  alto  aliquid  repetere, fcd  breuiariumfacientesmemorabimus, 
olim  Alexandri®  in  templo  Dei  Serapidis,  Magnetem  fornicibus, dum..<  ' 
«dificarentur,  immifium  fuiffe , ideoq;  naturam  sneam  ferro  circumdatam  ibidem  : 
pendulam feruatam  fuifle.  Diuus  AugufUnus  in  libris  de  ciuitate  Dei,&Ludooi-  ' 


Viuesin  Commentarijsad  hunc  D.  Auguftini  locum, narrant  hoc  miraculum  ma-f 


gneticiim  Alexandri®  in  templo  Serapidis  eueniffe.  Deinde  ex  alijs  Autht  libiisha-  - 
bemus  Arabes, &TurcaruinSacerdotesoJiin  Sacellum Mahumeti  ex  pta-ftantiffimo 
Magnete  concamerari  iufilfe,vt  illius  arca  a purifliino  chalybe  fabricata  ibideni.<  ' 
collocata  ,vtlutidiuino  quodam  miraculo  in  aere  penderet.  Sed  loanncsBaptifta  xi 
Porta  hanc  hiftoriamprorfusfaifameffe  feribit.  Referunt  quidem  nonnulli  tumu-  -i 
Ium  Bacchi  multis  circulis  fer/eis  circumdatum  fuiffe,  vt  locatusin  tcmploextnatetia 


NVLLVM  impendetpericulum,vtnimialaborum  mole  premamur , in recen-  q 
fendisfententijslatentem,  in  hac  oratione,  fenfum  habentibus  cum  parui  j 
admodum  fintadagia,qu®  de  Magnete  circumferantur, vel  ab  eodem  origi- 
rem  habeant.  Vnum  ,autalterum  tantummodo  recitabimus.  Primum  eft  tale,  uw-  - 
nesuttrahens^vt  Magnes  laps . Videtur  autem  prouerbialis  metaphora  dudta  a natura  , 
magnetici  lapidis,  qui  ferrum  ad  fe  trahit,  & retinet.  Alterum  prouerbium  eft  hu- 
ius tenoris.  .Magnes malorum . Hoc  pronunciatur  de  homine  infortunato, cui  om-  » 
niainfauftafuccedunt.  Namque  quemadmodum  Magnes  allicit  ferrum,  fimili  ra- 
tione homo  infelix  ad  fe  omnia  mala  trahere  vid etur ; veluti  Cscias  allicit  nubes : li-  , 
quidem  CKciaseft  ventus  inter  Aquilonem  ,&  Ortum  «quinodlialem,  qui,iuxta->  , 
mentem  Ariftotelis , ita  flare  traditur , non  vt  nubes  propellat,  fed  vt  illas  lemper  ad 
fe  vocet. 


magnetica  conftruiSo,  in  aere  fufpenfus  maneret. 


I A. 


MO- 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 

moralia. 


s^s 


0 S M E T continere  non  pofliimus,  quin  diuulgemus  illa  de  Magnete, qu»  ad 
moralem  doftrinam  attinere  videntiir.Primitu.s  hic  lapis  potcft  Deo  affiitiila- 
ri,  qui  homines  diligens,  documentis,&  beneficijs  cos  ad  fc  trahit:  iuxta  illud 
loamiis.  OnrnUmharn  ad mc  tffam . Quinimo  Peccantium  menti  nili  Omnipotens  lumi- 
na piuderret,  nunquam  prauos  mores  corrigere  poilent.Qiiare  Diuus  Auguftinus  feri- 
piuin  reliquit.  Magnetem  amoris  noftri  effe  Deum,  ad  quem  proportione  naturali  ho- 
mo fertur.  Praterquamqiidd  alfeuerare  etiam  poffumus  Magnetem  efle  diuinam  gra- 
tiani,  qu®  animam  Deo  reconcilians,  illam  tandem  ad  fedes  caieftes  trahit . Amplius 
jaiti  ferrum  Magneti  copulatum  elFeaus  Magnetis  participat:  pariter  Chrifti  corpus 
adiuiiiitace  alTumptiim , elfed:us  diumitatis  habebat : hac  de  caufa  laborantibus  me- 
debatur, & mortuos  ad  vitam  reuocabat  • VndeThomas incredulus  tangens  Chrifti 
[latus,  illicd  fuit  fide  repletus , & exeJamans  di.vit:  Dominus  meus,  & Deus  meus. 

Dotcsj&prsrogatiu®  Magnetis  in  viris  etiam  iuftis  refulgere  folent,dum,occulta 
«quadam  verborum,  & exemplorum  , & alios  attrahunt,  &ad  faii(ftitatem,&  pieta- 
tem alliciunt.  De  fandio  Vualeiico  haec  verba  leguntur  apud  Surium  prima  die  Apri- 
lis /e  mrwaird  fetrahtt,-  uaetiam grattaDei ,/juxm  SanSti  viri 

ait»,  verhifji  & merthns  relucebat, fermullos  ad  vftie  illms  ptam  quandam,  ^ feruentem  amu- 
\dmtmimmuit,& adduxit.  Infuper  EuangeJij  Prascones  .Magneti  non  funt  abiimiles, 
durapwitentia  alfcdli,  coloris  funt  ferruginei,  inftar  Magnetis, & poftea  ferreos,ne- 
pcoblfinatos peccantes, dotftrina,  exemplo,  & pradicatione  ad  fe  trahunt.  Vtomit- 
twins pulchritudinem,  & veiiuftatera  fermonis  ad  Magnetem  comparatam,  quee  Au- 
dientium animos  faci/e  allicit.  Rurfus.Magnes,exmenteDiofcoridis,  calidus,  & fic- 
ciiseffe  perhibetur,vimq;  extrahendi  ferri  vulneribus  infixi  pollidet.  Huius  conditio- 
tiseft  contritio;  nam  quando  aliquis  tentamentis,  & criminibus  ita  vulneratus  eft,vt 
C ferrum l*thalis  peccati  in  intimis  confeienti* partibus remanferit , ipfum  vfqjad  os 
jttrahitjvt tandem  confelfione  expellatur.  Item  animi  dcmifsio,quam  Vulgiishumi- 
liiatcm  appellat,  ad  Magnetem  merito  comparari  poteft,  quoniam  haec  virtus  eft  tati 
«loris,  vt  mentes  ferreas  criminoforum  moue.it,  & attrahat . Idem  prsftat  Dei  beni- 
gnitas, qu®  cor  Peccantium  etiam  obftinatum , & durum,  inftar  ferri , aliquando  ad 
[fflitentiam  allicit:  iuxta  illud  Diui  Pauli  ad  Romanos.  An  ignoras,  quod  benignitas  Dei 
uifanentiam  adducit. 

Si  verum  dl, quod  nonnulli  Authores  referunt,  nimiru  reperiri  nonnullas  Magnetis 
fpecics,qu®  homines  alliciendi  virtutem  habent:procuIdubidha’,in  dodirina  morali, 
ttuntDiaboliis,  Caro,  & Mundus : quandoquidem  hac  tria  hominesad  humanas  vo- 
liptates  alliciunt:  quapropter  tanto  impetu  ad  mundanas  delicias,  & ad  cumulum  di- 
gnitatum feruntur.  Nifi  velimus  Faneratorem  Magneti  fimilem  publicare,  qui  homi- 
«tsvarijs  contradfibus  allicit,  vt  tandem  cundfas  eorum  diuitiasad  fe  trahat.  Idem  de 
Adulatoribus , fiue  Amicis  falfis  afferendum  erit,  qui  tantummodo , ratione  quaftus, 
«rniines  ad  fe  trahere  conantur.  Quamobrem  in  praifcntia  ilJam  Ouidij  fententiam  ta- 
ignamverifsimampronunciare  poterimus. 

Illud  amicitia fanCimn,  de  venerabile  'Numen 
Vroliat^de in  qu,ellupromeretricefedet. 

eniqrPlato,  in  Ione,  Poetas  Magneti  comparare  foIebat:nam  veluti  hic  lapis  non 
«Ium ferrum  allicit , led  etiam  illi  alterius  attrahendi  ferri  virtutem  impertitur : pa- 
"®funt  PoetE  diuino  quodam  furore  concitati,  qui  poftmodum  tradiu  temporis 
tosalios  ad  certamen  carminum  alliciunt , vt  tandem  omnes  huiufmodi  gloriolis 
blignibus  ornentur. 


Cap.12. 

Lih.  2i.de 
Ciuit.  Dei 
caf.a^. 


Magnes  vi- 
ris iudis  co 
parata. 


Humilitas 

comparatur 

tJttagneti. 

Cap.z. 


IS’1' 


Bbb 


VSYS 


555 


Vfyfsis  Aldrouandi 

VSVS  IN  MEDICINA. 


M 


VLTOS  ad  vfus  in  medicina  Magnes  conducere  poteft,  fed  antequam  ad- 
hibeatur  , ex  multorum  authoritate,  pra:paratione  indiget.  IdcircdQuer- 


cetanus,  in  luo  Sdopetario , recipit  vncias  quatuor  fucci  Ariftolochia:  ro. 
tunda; , & tantumdem  Sabina? , vncias  duas  Serpentari® , & libram  fpiritus  vini : h*c 
omnia, 1'patiodiei naturalis, circulatadillillat:  poftmodumlibram  huiusaquecum 
vncijs  quatuor  pulucris  Magnetis  circulat , deinde  a fxcibus  diftillatione  fe  parat,  & ■ 
hanc  operationem  ter  repetit,  vt  Magnes  pra;paratiis  habeatur . Itaque  fi  afledlio.  ''' 
nes  capitis  relpiciamus,lcripfit  Hollerius  fe  ab  antiquilfimis  Commetarijs  intellcxif. 
fe  Magnetem  , abfque  pra-paratione , capiti  admotum  , omnes  illius  dolores,  & que.  '' 
In  Itb  de  tollere  . Item  Marcellus  Empyricus . in  ijfdem  affediibus  Magnetem 

j ' collo  fufpenfum  commendat.  Praeterea  hic  lapis  medicaminibus  ophthalmicis  addi,  f 

me  .caf.i.  ^ quando  epiphora’ tollenda’ funt.  Deinde,  in  laxanda  aluo,alijsnon  ^ 

cedit  medicamentis,  quoniam,  ex  fcntentiaMylij,craflos  humores  educit.  Sed  id  ■; 
fcripfit  Diofeorides  ante  ipfum  dicens  Magnetem,  pondere  trium obulorum , potum  '* 
cum  aquacrafldsfuccoseuacuare.  Auicennas  quoque  prodiditMagnetem  facultate 
abfterfiua  potiri : haede  caufa  vtiliter  eum  in  potu  illis prarferibit , qui llmaturaau» 
ferri  hauferunt.  Quinimd,vt  Porta  ,&  alij  Authores  referunt , Magnes  Hydropicis 
datus,  hydragogum  euadit  medicamentum  . Hinc  Marbodeus  huc  refpiciens  cecinit  ? 

hunc  inmodura_a.  rfii 

Cum  mulfo  datus  hydropem  purgando  refoluit,  Jli 

Et  quamuisGalenus,  inlibris  de  facultatibus  fimplidum  medicamentorum,  vires 
Lih,^.  medicas  Magnetis  fimiles  viribus  Ha»matitispra;dicaucrir:  nihilominus  iu  libro  do*  3 
fimplici  medicina  diuulgauit  vires  purgatiuas  Magnetis , necnon  Hydropicis itipo. 
tu  prodeffe ; quoniam  humores  aqueos  per  fece  Ilum  educit.  Non  defuerunt,  qui  fu-  »(1 
perioribus  annis  in  Belgio  hernias,  Magnetis  ope,  curare  profiterentur.  Primum  ra-  C.j 
HernUcu-  menta  ferri  in  tenuiffimum  puliierfi  redadfa  Patieti  exhibebant , extrinfccus  vero  par-  Tjji 
ti  affedl®  cmplaftrum  ex  Magnete  contufo,&radicibtis  Confolida  maioris  paratura  Ic, 
applicabant ,& Patientem  ,fpatio  otflidui  ,fupinum fanabant . Hoc  cmplaftro  raa>  C 
gnetico  Rufticum  quemdam  Boherou  Praga; nomine  Mattheum,  prodigiofo quodam 
morbo  curatum  Ofualdus  Crollius , in  prarfatione  Bafilicte  ChymiciE,  recitat.  Hippo-  i,';, 
crates  & ipfe , in  libro  de  fterilitate , Magnetem  non  infr ugiferam  iudicat  in  mulier;. 
bus,qu* genituram  continere  nequeunt. Sunt  qui  reieruntparuam  quantitatem Ma. 
gnetis  per  os  fumptam  , ad  conferuandam  iutientutem  valere : quapropter  annotan. 
teMylio,RexZeiJanvafa  ex  Magnete  confici  iulfit,in  quibus  cibaria ,& obfoni» 
coquerentur,  vt  perpetua  iuuentutefrueretur. 

In  medicamentis  etiam  cxtrinfecis  Magnes  habere  locum  traditur : etenim  puluis 
Magnetisafpcrfus  fuper partesambuftas , illasfanare  perhibetur.  Vnde  Marbodeus 
adremfic  cecinit. 

Paries  anihudas  faperafpcrftts  medicatur. 


rtuo. 


Deinde  ferto  venenato  faucijs  prarfentiilimo  eft  remedio.  Quinimd,  atteftante 
Porta  , Medici,  propterfympathiam , in  extrahendo  ferro  fagittE  ex  humano  corpo- 
Vnguetum  re  ,l*iiciterMagnetevtuntur.  Prodijt  nuper  ex  quadam  Congerronum officinaj 
Magneti—  vnguentum  cognomento, Magneticum , non  quia  Magnetem  recipiat,  fed  ab  aftione 
cum.  itanominatum  3 quia  vulneratos  diftantes  fanare  falso  credatur.  Armarium  quoq; 

cognominatur , quoniam  armis  inungi foleat.  Componitur  ex  varijs  fimplicibuSjqua: 
apud  V liecheriuni  legi  polfunt. 


■q 


VSVS  <1 


Mufaei  Metallici  Libi  1 V. 
VSVS  IN  RE  NAVTICA. 


Navigandi  vfus,  ope  Magnetis , & chalybis,  Antiquitati  iricognitus , a Fla- 
uio  quodam  excogitatus  traditur.  Ha;c  autem  res,  qua  Naucleri  ad  polos  dii 
riguntur, pyxis  Nautarum, fcu  pyxiduJa  Magnetis  appellatur,  in  qua  eft  acus 
fcrreavi Magnetis  imbuta , in  gnomone  nanigatorio  fuper  quamdam  culpidcm , in- 
(larperpcndiculi , infidens , & lineam  meridianam  ad  demonftrandas  quatuor  C*li 
plagas,  nempe  Auftrum , Boream , Ortum  ,&  Occafum  demonftrans.  Hac  igitur  ar- 
te Icturum  Nauta;  curium  fufcipiunt,  &immenfa  maris  fpatia  metiuntur.  Immd 

(jiiantum  itineris Iit  perarum,*  peragendum  remaneat,  optime  norunt,  vt  tandem 

jiiilocumdeftinatumpeiueniant.  Quamobrem  Caelius  Galcagninus,  in  libro  de  re 
Nautica, noftrosnaiitasfadiciflimosappellat, qui  in parua  tabella , regiones,  oras, 
fcopulos,  infulas,  promontoria,  portus,  &deniq;  faciem  totius  maris  circumferunt! 
Adliuiusfimilitudintmhabemus,apudPlautum,Veiforiurainftrumentumnauticum' 

guo Prifciolim  cognofcebant  vnde  venti  flarent,  confequenterq;  an  mare  nauigan! 
itsadmittcret.  Hodie  quoq;  ad  notitiam  Ventorum, in  pyxide  varis  deferibuntur 
Ite,  quadam  redis,  & quadam  obJiqus,  quibus  nauem  Nauclerus  regit.  Lines 
tigr£ ptacipuos  odio  ventos  demen lirant , virides  eos , qui  a medio  veniunt , rubrs 
guartasindicant.  Idcirco,  qui  Jocum  aliquem  nauigio  petunt,  infpiciunt  illam  li- 
nam,qustediaed  tendit,  vtiter,exanimifententia,fuccedat.  V.  G.  Ii  quis  Genua 
Ahadriam  petere  velit, ne  in  fcopulum  aliquem  incidat,proram  nauis  inter  Oftrum, 
SSyrocum  ditigunt.  Hoc  igitur  inlirumeto  moniti  Nauts,quamuis  caliginofo  Cslo, 
liinprofundo  pelago  verfentur,  femper,  ope  acus  nautics,ad  Septentrionem  cur- 
(iini  dirigere  pofliint. 

C RdiquumelljVt  aflignetur ratio,  qua inftrumentum  huius generisperfcdlum  fabri- 

«ripollit.  In  hoc  igitur  conftruendo.Portafex  conditiones  feruandasclfe  docet.  Pri- 

niofumitur  ferreus  obelus',  vel  acus  ferrea  ex  purgato  ferro,  vel  puro  chalybe  fabrica- 
taiSecunddpundla  polaria  Magnetis  leui  idiu  mallei  percutiuntur , & ftatim  illis  acus 
[ttlricatur, quoniam  illicd  virtutem  fc  vertendi,ad  polos  recipit.  Tertio,  quando  fer-  ■ 

® ad  Boream  verti  debet,  Auftralis  parslapidis  tangatur,  lin  ad  Auftrum,BoreaIis.  f 
lliartd ferrum  femel  Magneti  affric.itum,  nullo  alio  ferro,  vcl  Magnete  tangatur , fed 
I iipyxide  diligenter  cullodiatur,  ne  ferrum  inebrietur , & virtus  euanefeat . Quinto 
tklusferreusMagiieti  proportionatus  e fle  debet,  ne  Iit  valde  magnus,  vel  nimisexi- 
jiiiii.Sexto  cufpis  obeli , vel  acus  polum  oftenfura,  non  fit  acuta,  fed  planiufcula : fic 
(iiifflmelius  vim  magneticam  recipit,  atq;  retinet.  Quamobrem,  his  feruatis  conditio- 
•fajliuiulniodi  ferrum  fpatio  annorum  centum  ftiam  virtutem  conferuabit. 

Hisimdledis, dusadhuccirca  Magnetem  enodands difficultates  fuperfunt.  Pri- 
Beft,  qua  ratione  lapis  hic  ad  polum  Ardicum  dirigatur . Nonnulli  fy  mpathiam_j 
Di]Midam  cum  ftdla  polari  ei  inclfe  credunt:  quapropter  quidam  in  haniionica_* 
tadiconfonantia, nomine  Magnetis,caudam  Vifs  minoris intelligunt.  Hsc opinio 
Jsliquibusrefdlitur,  quoniam  Magnes  polum  etiam  Antarticumrcfpiciat.Alijexi- 
ninaruntideomodo  fieri pofie , quo  Heliotropium , Lupinus, Tragopogum,  Lotus 
%ptiaca,&alis  planta' Solfequis operantur , dum  tota  die  ad  curfum  Solis  fe_j 
'enutit.  HacetiamfententiamuJtisnon  probatur,  quoniam  Sol  motu,&  luce  m 
Kundum  fublnnarem  praclarc  agit , ciim  propiiis , quam  fteila  polaris  ad  terrara_j 
a«wat.  Alijiomniaruntfub  polo  montes  ex  ferro,  vel  Magnete  a Natura  eflecon- 
wtos  ,ad  quos , per  fimilitud  inem , Magnes  impellitur , fed  fi  hoc  eflet  verum , hu- 
wwditnontesvaft.-camplitudinis ferrum  raucrene,  nra;fertim  otiando  naues  nro_ 


c inliiixu  ftellarum , id  euenire  putat  ab  influxu , & vinculo  amoris,  quo  catleftia 
“ uiiauaCbiinuicemrdpondent  .-liquidcni  tam  ferrum,  quam  Magnes, iuffu 
fcno  Dci  ab  influxu  iiJius  llelj.T  polaris  generantur  ^conlequenterque  natur; 


Bbb  2 


: naturam, 
& pro- 


C^/.54* 


Actts  ’Vt  fal 
i er  ad  fom 
tibid. 


j't  /lattia  <7- 

iu  ::cm  det 
i.  uium» 


568  Vlyfsis  Aldrouandi 

& proprietatem  iJHus  Rdlx  participant:  vndeacusnautica  ad  illam  ftellamjtan.  g 
quam  ad  fuu  m fimik  conuertitur . 

In  hoc  tantorum  virorum  dilTenfu,  quid  afferendum  fit, ambigimus.  At  tameiui 
quoda  Mctallaris  de  hac  re  intelleximus,in  praftntiadiuuIgareconabimur.Referunt 
enim  venas  Magnetis  nullum  alium  occupare  firu,  nili  inter  Meridiem, & Septentrione 
& femper  reda  a Meridie  in  Septentrionem  huiufmodi  vanat  procedunt . Quamobretn 
fieadem  eft  ratio  totius,  atqjpartis,  non  erit  mirandum  fi  Magnes  hiufmodi  partes 
refpiciat. 

Altera  dubitatio  eft,  quomodo  in  Taprobana  infula,  a Calaico  Indis  Promonto. 
rio  in  Auftrum,  quatridui  nauigationc,  Magnes  in  vfu  effe  poflit;cum  Septentrio  non  \ 
confpiciattir.  Aliqui  refpondent  vfuni  Magnetis  ibi  effe  incognitum  : propterea  Soli, 
nus recitat  nauigaturos  alere  aues  quafdam  cicures, quas  in  nauigijs  deferunt, horum 
enim  volatus  tanquam  itineris  magiftrosobferuant.  Hocidem  Plinius  annotat  his 
verbis.  Ia  Tufrohanomari  natabus  vtrtmqifrcrafydcrum  m nauigado  nulla  ohferuatio , Siftm. 
trio  non  cermlur.  Sed  'volucres  fecum  •vehunt,  emittentes  fifius , meatumq-,  illarum  terras  fetm. 
tium  comitiantur  : nobts  diligenter  netttta,Claudij  frincipatu  contingit,  legatis  etiam  ex  Infui,  ^ “ 
aduechs.  An  hoc  veritati  fit  proximum,necne,  in  prarfentia  non  inquirimus,  folunij  ■ 
manifeftabimus  Ludouienm  Vartomanum  hac  in  re  valde  verfatum , annotante  Sca. 
ligero,  in  nauigatione  Maris  Aethiopici  fefe  vfum  effe  pyxide  ijoftrati  jquemadmo. 
dum  & in  Mari  Atlantico,  cuiusferrum  ad  noftrum  femper  polum  dirigebatur.  Idem  - 
cum  ab  Infula  Bornei  ad  lauam  tenderet,  verfufq;  Canopum  teneret  curfum,aniniad.  ' 
uertit  redorem  nauisvti  pyxide  noftra'  fimili,  & illa  ftella,  in  qua  omnes  Venti,  more  ■ 
n.oftro,defcripti  fiint.ItaqueRedor  nauis  ab  illo  rogatus  rationem  artis,  oftenditlu-  - 
cidiflimum  Canopum,  in  quem  Ipedabar.Neq;  hoc  eft  miru,quoniam altera pars Ma.  ^ 
gnetisMeridiem, altera  Septentrionem fpedat. 


VSVS  IN  LVDICRIS. 


MVLTJE  res  ioco  fieri  poffunt,opeMagnetis.Nam  recitat  Porta,  fi  fuproj  ; 
tabulam  ligneam,  lapideam  , vel  metallicam,  lapides  Magnetis,  vel  irulla 
ferri  penfilia  accommodentur,  vel  in  tequilibrio  conftituantur,  deindelub 
tabula  Magnes  agitetur , lapides,  vel  ferramenta  fupra  tabulam  penfilia  moueri , vel  ® 
quiefeere  ad  motum,  vel  quietem  Magnetisfub  tabula  agitati . Prpterea,vtacus  lu. 
pratabul.amfaltent,  vel  moueamur  ad  tibimfonum,  Magnes  fub tabula  clanculunu 
iuxta  Ionum  voluatur,  & rcuoluatur . Alij,  vt  exercitum  arenarum  pralicntem  ollen- 
tent:  primo  aliquam  Magnetis  portionem  in  puluerem  redigunt,  rurfus  aliam por.  >) 
tionem  in  fruftilla  contundunt,  vt  pedites,  vel  equitum  turmas  reprafentent : pollea  ' 
fupra  tabulam  has  portiones  magnas,  & partias,  iuxt.a  partem  dextram , & finillrani, 
admodum  exercitus  accommodant . Deinde  fub  tabula  , dextra,  Ifuaq;  manu  dus  ■’ 
portiones  Magnetis  agitantur:  vnde  materia  fupra  tabulam  exiftens  paulatim  ad  mo- 1 ' 
tum  Magnetis  incedit . Idem  Magnes  in  tenuem  arenam  reducitur,  & ei , ratione_a  1' 
diftind-ionis,arcna  alba  additur,tx  hifq.fimul  mixtis  fitcumulus.-poftmodu  liMagnes  si 
admoueatur,  vel  nudus,  vel  pannis  inuolutus  (vt  eius  cognitio  fpedantes  fugiat)  tunc  3 
puluismagneticus  ab  arena  alba  paulatim  fe  paratur, &ad  inftarcapillorum  viiitus  j 
veluti  fa?dere  quodam  copulatus currit,&lapidem  ampledlitur.Pariteraliquipottio-  [| 
nem  ferri  dilatati  charta  agglutinant,  illamq;  parieti  admouent,  poft  quem  fit  aliquis  !, 
fruftum  M.ignetis  fecus  murum  mouens , nam  quodam  veluti  miraculo  fpectamium,  ; 
charta  illa  per  fe  muto  adharet , & etiam  mouetur , immo  partem  muri  fuperiorem_*  5 
alcendit,  quando  manus  cum  Magnete , poft  murum  ad  partem  fuperiorem  eleuatur.  j, 
Aliquietiamfunt,quiftatuamex  aliqua  materia  formant, cum fceptro ferreo iiiJ  'j 
manu,  iubcntque  , vt  aliquis,  manu  Magnetem  occultans  , illam  adeat  de  ali-  . 
qua  re  interrogans  , tuneque  illud  fccptrum  verfus  manum  Magnetis  patuffl—  ■ 
per  inclinatur,  & fic  ftatua  aliquem  dare  nutum,  vel  rcfponfioneni  videtur . 

Nos- 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 

I Nonnulli  etwmfunt,  qui  pulucrem  Magnetis prunis  infpergunt,  vt  horribilia  inardi. 

Ijusipe&a  appareant . Hoc  autem  admiratione  dignum  non  eft;  cum 'hic  lapis  fit 
oatnrit  iicCiTj  cc  terre  ilrisj  coniequcnterqnc  Ium  os  melancholicos  j Sc  horribiles  ex^ 
citat. 

VSVS  IN  VARIIS. 

GEORCIVS  Agricola  in  libris  de  remctallica , fafioni  vitri  Magnetem  addit, 
dum  recipit  arenam  faflam  ex  lapidibus  liquefeentibus  cum  lale  tbffili , veh 
cx  herba  falfa  parato,  cum  minutis  portionibus  Magnetis,  quxliquorem  vi- 
tii in  le  trahere  dicuntur, tradium  purgant,  & ex  viridi,  vel  luteo  candidum  red- 
■ Jiiiitjpttrtesautem  Magnetis  vi  ignis  confumuntur . Qui  borologia_  tam  Orizonta- 
lia, qua™ ''"urticalia  fabricant  pyxidula  Magnetis,  vtplurimum  vtuntur.  Quamuis 
jeiijmline  Magnete , inuenta  per  circulos  linea  meridiana,  prEparari  polfint,  Metal- 
. Iirijquoque  in  fodinis  pyxidem  Magnetis  adhibent , vt  in  illisabditis  locis  redia  ad 
venasmetallorumdiuitestcnderequeant.  Qiiandoquidem  vfus huius pyxidisnon_d 
■ foltrai  maritima , fed  etiam  terreftria  itinera  regit . Maiolus  enim  in  Colloquijs,  feri- 
■ piimireliquitin vallis ArabiEdefertisIeuilTimascffearenaSjibiqjnunquam  f^_terreSiria. 
to haberi polfetquoniam  ili*  aren*  ventis agiratE  tanquamvndE maris  vehemen- 

ficrdiiauant.  Idcirco Itinerantesarcisligneisinclufijdorfoq;  Camelorum  vedli,  ope 

1 Magnetis, iterad  deftinatum  Jocum  dirigunt.JAmplius,qui  fdificiorum,&  Regionum 
j itlinographias  deferibunt , Magnete  etiam  vtuntur.llli  autem, qui  argentum  fepultu 
iMenire profitentur , illud  Magnetis  genus tccipiunt, quod argentumallicittfiqui- 
I iltravirgulahocMagnetisgenerecontadla,&  verfatilis,feniperadargentnm  aliquo 
inlocoocciiltatum  fe  vertere  perhibetur . Infuper  referunt  Magnetem  habere  hanc 
II  pnrogatiiiam,  vt  vxorem , vcI  callam,  vel  adulteram  detegat : quare  in  hoccafu  ,ad 
' leiucwMarbodeijMagneselladhibendushunc  in  modum. 

( Nam  qmfeire  cufit  ,fia  mim  fit  adulura  comux 

Suffefttumcafitilapideru.  stertentis  adaptetl 
Nam  qui  cafla  m/met , petit  amplexura  maritum  ' . ' 

Non  tamen  ettigilans , cadit  or/mts  adultera  le£io  ' ' ' ' f '• 

tanquampulfa  manu  fitlito  terrore  coa0a.  : ' 

Deinde  idem  Author  narrat  fEpius  Magnetem  a furibus  adhiberi,vf  nodlu  domus 
iiiitijs  refertas fpolicnt:  fiquidem  huiuspuluis  fupra  carbones accen^s  infperfus, 
iangulis  sdium  , eleuat  fumum  ,' qui  mentes  habitantium  euertit:  ideoqueeanit 
iinc  inmodum_!. 

SifurdauUraAomus  jpolijs  gaxi/q-^referta 
Ingredieris , prunas  ardentes  per  loca ponat, 

Etfuper  afpergat  UHagnetis  fragmina  prunis, 

Vtper  tetragonum  fumi  calor  vitra  vaporet, 

Mcnuhus  etterfs , velut  impendente  ruina 
^ l^tffitginnt  omnes, in  eaquicumq-,manehunt, 

'Et  fur fecurus  raptet  quaaimq-,  libebit. 

Amplius  idem  Marbodeus  additmultos  olim  in  arte  magica  hoc  lapide'  vfos  fuifie, 
VtifusAuthorisfunthi.  , 

Eotindus  Magus  hoc  inprimis  dkiturvfus, 

Confeius  in  magica  nihil  cjfe potentius  arte,  ’ 

foH  illum  fertur  fkniofavencficaCirie.  * 

Hoc  'mpnjiigf  magidsjpeaahtervfa 
Hmc  dr  apud  Medos  cum  res  venijfet  in  vfim 

BetexJl  lapidis  magis  experientta  vires.  t 

emumhiiius lapidis gellationehomiaesreddi  eloquentes,  & in  pronunciando 
8 atiolos recitat  Marbodeus  his  vcifibus. 

litatiapraHatur  ,fmul  (fi fuadela  per  ipfim 
Sermonifeji  decor , difceptandiq^faCulUs. 

Q B5  b 5 ^ Po- 

....  . 

.... 


570 


Vljfsis  AIdrouandi 


O/.Jp:,. 


Poftremo  Prifci  animaduertentes  naturalem  inter  ferrum ,& Magnetem fympa,  n 
thiam , ei  Veneris  inteiJedlum  affignarunt,  & vim  conciliandi  vxores  viris , & viciffin 
maritos  vxoribus  habere  voluerunt . Idcirco  ad  hoc  Iignificandum,fepius  Venerem 
in  Magnete  fculpferunt ; iuxta  illud  Claudiani. 

— - Venerem  Magnetica gemmafigunt. 

Ad  finem  docuit  loannes  Serapio  in  traiftatu  de  Mineralibus , Magnetem  lapidem 
fieri  igniferum , fi  viua  calce  fepeliatur  in  vafe  teftaceo  diligenter  creta  claufo , & ia  : 
fornace  f gulorum locato , donec  cKtera  vafa  percodta  fuerin t.  Nam  hic  lapis  poftea  i' 
extradlusjfputo,  vel  aqua  madefadus flammam  concipit.  Idem  loannes  Baptifta 
Porta  in  libro  de  Magia  naturali  recitat. 


DE  P Y R I T E. 
Cap.  liJ. 

rE  Q V I V O C A. 


VLLA  ratione  Pyrites  «quiuocationem  euitare  potuit.  Quamlo. 
quidem  Plinius, & alij  Authores  Pyritem  vocant  gemmam, qua  con- 
tadlu  digitos  adurit  :quamuis  mirum  videatur,  id  folo  attritu  con» 
tingere  pofle . Albertus  tamen  fimilem  feribit  contingere  Pyriti,  feu 
Peridonio  voca  to,qui  lapis  fulgore  ignis  micas,fi  manu  arctius  ftrin. 
gatur , digitos  adurit : ideoque  leuiter  tangendum  elTe  monet ; cuius 
reife  periculum  fccilTe  fatetur.  Quapropter  apud  quemdam  Poetam,  ad  rem  hfc  car- 
mina leguntur. 

Mecnen  Tyrites  digitos  cjui  firiSus  aditrit, 

Cemmai]-,  qua  radios  emittit  candidaSohs 


J^afcitur.hacJcoJiuLis  Pallenes  gemma  refulgens 
Asteriurn  perhibent , thllis  certare  putatur, 

Et  flamma  (tmilts  fplendenti  lumine  lychnis. 

Item  Marbodtus  in  libro  de  Gemmis  non  intaiftu  id  reliquit  canens  hunc  in  modum. 
Cuifuluus  color  cfl , cui  nomen  ah  igne  Pyrites 
Se  vetat  adringi  .,pertraeiariqi  recufat, 

T angi  vult  leuiter  ,pauidaq-,  manu  retineri. 

Nam  prejfus  mmium  digitos  dringentis  adurit. 

Quamobrem  hinc  manifeftum  eft,  hunc  non  elfe  lapidem , de  quo  in  prafentinj 
agitur. 

Leonardiis  tamen  Pifaurenfis,authoritateDiofcoridis,confirmare  conatur  nata- 
ram Pyritumefle  adeo  calidam,vt  re  vera  manus  tangentis  adurat.  Idautemfalfilli- 
mumelfepronunciamiisifiquidemDiofcoridesid  nullibi  feriptum  reliquit.  Ifido- 


tet 


^ rus  filicem,  quem  Vulgus  petram  focalem  nominat,  Pyritem  iuifle  nuncupatum  vo-H  ^ 
r.j 6. !■<»/.  Pariter  Plinius  hoc  verum  elfe  confirmauit.  Quini—" 


rimo, eodem  tefte,lapiset- 

iam  molaris, apud  aliquos  Authores  Pyrites  cognominatur, cum  illi  copia  ignis 
infit.  Item, exeodem Plinio, habemus, quod  Corallium , apud  aliquos , appella- 
tur Pyrites ; cum  proprio  colore  ignem  imitetur  . Amplius  Pyrites  apud  Eotanicos 
eft  Nardus  montana,  quoniam  olim  in  Sacrificijs , odoramenti  gratia , ignibus  im- 
tJHomana  Demumapud  Halchemfe ProfelTores , vocabulo Pyntum,  vel Marche- 

dtetturPy  va.nj  lapides  minerales,  & quandoq;  venm  metallorum  feraces  intelliguntur. 

Geber Pyritem  , vel  marchtfitam  Chymicorum  dixit  elfe  lapidem  Philofophoruin: 

cum  Pyrites  ex  fuJphure,&  argento  viuQConftct,  ex  quibus  lapidem  philofophicum 
integratum  efle  alleuerant. 


SYNO- 


MufeiMetaliici  Lib.lV. 
SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

LATINt,  nomine  a Gr*cis  detorto,  lapidcnijde  quo  in  prarfentia  agitur,  Pyri- 
teni  dixerunt.  A!ij  nomen  grscum  afpernantes,  Vriu  ab  vrendo,  vel  Igniarium 
abigneindigitarunt ; cum  huic  Iapidi  plurimus  ignis  inelTc  perhibeatur.  Non- 
nulli Vulgares  hac  ratione  moti  lapidem  focarium, aut  igniferum  cognominarunt.ld- 
(ifcoapud  Camillum  Leonardum  Pifaurcnfem  legimus , aliquibus  diiftum  fui  fle  He- 
pteilium,  nempe  Vulcanum,  qui  Antiquitati  Deus  ignis  eflfc  credebatur . Inueuit  au- 
icfflliic  lapis  nomen  ab  igne , cum  percuffionc  ferri,  vel  alterius  duri  lapidis  igncm_j 
mittat.  Matthiolustamen  tacita;  occurrens  obieitioni,ha;c  verba  protulit:  cum  fint 
uniti  lapides,  ex  quibus  percuffiseliciatur  ignis,&  omnes  iure  optimo  tali  nomine_j 
inligniri  polient:  attamen  hic  lapis,  dequo  in  praTentia  verba  fiunt,  antonomaftice 
Pyiiics appellatur; cum  ceteris  ptfftantior  fit,  & percu (Tus maiorem  fcintillarum  co- 
piam fpargat.  Autjiuxta  aliorum  mentem  , quoniam  ignem  argerrime  recipiat , rece- 
ptam vero  diutiffinieponfernet.  Infuper  Latinorum  aliqui  hunc  nuncuparunt  Sidet i- 
ttiii,  aut  quia  coloris  fitferrci,aut  quoniam  duritie  ferrea  refertus  fit,  nifi  velimus  af- 
facrqqiiia  ferro  percufliis  ignem  producat.  Hermolaus  F,arbarus,in  CorolIario,fcri- 
ptunireliquitfuilfe  nonnullos,  qtiiPyritem  appellaruntBoftrichitem  , & Androda-  Bosirichi- 
niinta.QiiapropterGefnerusno  fine  caufaputauit  aliquam  Pyritis  fpeciem  inueniri, 
qnipilos,aut  Ss?  vp-iiijideli  cirrhos,  circinnos,  vel  plexos  mulierum  crines  referar.  ” 

Idem Gefnerus prodidit, apud  quofdam  Nuperos,  nuncupari  Marchefitam,&  hac  de 
itGermaais, corrupto  nomine , MartiTein  cognominari . Alioquin  apud  Germanos 
• liefeii dicitur;  Sunt  tamen  Arabes,  quiluoidiomateMarchcfitanidproduciion'C_j 
|ijiiisnoniinarunt:quamuis  nomine  hifpanico  dici  marchefitam  aliqui exiftimet.Ali- 
itrArabcs  Lapidem  luminis  nominarunt,quoniam  vi  difeutiendi  caligines  oculorum  Lapis lumi 
Ipotiatnr.Tandcm  Ochonna  Iapis  cft  in  Aegypto  exiguf  magnitudinis,&  arci  eoioris,  qualis 
ItjiitmGefnerus ad  Pyritas  reducendum  efle  arbitratur. 

!'  ApiidGrecos legitur  /ii;  malculini  generis,  & ,a»p(Tic  generis  fsminini,&expo- 

liturlapis  edens  igne;  deducitu.q;  a vocabulo  quod  ignem  fignificat.  Apud  eof- 

iemGracos  a-opooio'^!!;  ■^'9-?  e/l  lapis  ignem  pariens, vel  exquo  ignis  elicitur.  .Arifto-  3'^^  4’ 
tlcSjiiiMetcoroIogicis,  feripeum  reliquit  lapidem  Pyrimachum  vna  cum  metallis  a 
imaeruiivnde  laIloppius,&  ali;  AuthoresdePyrimarcho  Ariftotelis  verba  facietes, 
'bcMarchefitain  Arabum,  f:  Pyritem  GripcorH  efle  merito  voluerunt.  Theophraftus 
lioqivnacum  Ariftotele  <'-  vpiii«pt«indigitauit, quoniam  igni  rcIucfetur.Traditenim 
Ctorgius  Agricola  hunc  lapidem  in  fornacem  proiciffum  fluere , & vbi  fluxerit  in_^ 
citinum,ruifus  in  lapidem  concrdcerc,.  In  fuccedaneis  medicamentis  Galeno  at- 
lAutis,  proPyrite,  Pyrobolus  fubftituitur.  Gefnerus  hoc  nomen  meditatus,  tandem  p,  i j 
UemhpidemcumPyriteefleopinatur,  motus  potilfiraum  hac  ratione  , quoniam  ^ 
leAuthonnuJta  alia  fuccedanea  nominat,  qua:  a viris  eruditis  fynonima  efle  ptitan-  9'*'*' 
■■Alioquin  ®cpoiSa'Aa,apud  PJutaichum  in  Camiiio,  funt  inllrumcnta  qu*dam  bcl- 
B ica  ad  igii  c m c iac  a da  n d u m f a b 1 i c a t a. 


natvra,  et  PROPRIETATE-S. 

MVLI  i contendunt  Pyritem  efle naturcillorumSiiicum,  qui cumpre  fimi- 
litiidincm  habent,  & in  metallis,  fiumin  ibufq;  quibufdam  inucniuntur. 
tiii  (1  r Boetius,  in  libro  de  Gemmis,  confirmare  videtur.Scdfa- 

j Ii  dicamus  Pyritem  ad  naturarometallicamaccedere,cumfpecieauri,quan- 
^plsiaimq; aurichalci  fpecietur,  fubftantia  tamen  lapidea.  Hincali- 
i|i£runt huius  opinionis,  Pyi  item  efle  excreir.cncum  metalIorum,quod  falfum  efle 
b 1 eperiatur  etiam  in  illis  locis , in  quibus  nullum  metal- 

oaitur . Immdin  proprijs  venis  eruitur,  in  quibusnullametailorumfpecicsa. 

na- 


VljfsisAIdrouandi 


naturafuitprodufla.  BirengutuisrcripfitPyritemcfTc  materiam  meta!Jnrum  pcifc  e 
Ltb.  i.fy.  tempoi  isjad  deflinatam  pcrfeiSioncm  pcnienire  non  potuit.  Ideiii 

rct.caf.  4,  patiJo  inferius, &iediius,vtnoftra  fert  opinio,  prodidit  Pyritem  eflcfutiH,,^ 

&cxbaJationern3iiiirierarum,  qutu  fubliinata? , & lapidibus  a dhxrentesPyritas  gene' 
rant.  Hinc  muiti  Authores  hac  ratione  moti  prodiderunt  Pyritem  indicare  nietallorQ 
venas.  Obfcruanturenim  quandoque  Zonte  qu.xdam  Pyritarimi  in  itiontibus difcur- 
rcntes,  & cohatrent  tanquam  lapilli  angulofi,vt  in  cryifalJo,  non  in  cufpidem  definen- 
tes,fed  tefleris  potius fimilcs,  & , ob  fimiiitudinem  Adamantis,  aPJinio  Androdaii^as 
inter  gemmas  reponitur.Deniqi  Pyritem  participare  naturam  Sulphuris, & Hydrargy. 
ri  afleuerant,  ex  quibus  principijs  metalla  , & atramenta  producuntur.  Vnde  orta  ell 
apud  vulgares Cbymiftas  pra?ftanti2  Pyritis  exiftimatio , itaut  de  illo  mirabili.i  pi*. 
dicare  confueuerintjfub.-rnigmate  Hermaphroditi  continentis  infe  vtrumq  Icnien 
metallica;  generationis. 

PrKterea  Pyrites  habet  hoc  infitum  a natura,  vt  ferro  perculfusfcintillas  edat.'  Sed 
hic  oritur  quteftio  d igna  animaduerfione,  cur  ferro  pcrculfus  ignem  crucf  et,&  cx  per-  f 
cuflionealijs  metallis  fadfa  nuUus  inde  ignis  exeat.  Poffumus  refpondere  caufain  hn. 
jus  effediuselTe  duritiem  ferri;  nam  abfque  ferro,  aJio  etiam  pyi  ite,  vel  lapide  duriori 
petitres,  ignem  tradit.  Caufa  autem,  cur  Pyrites  ignem  reddat,  pai  tim  eft  motus  ve- 
lox tanquam  efficieqs,partimfulphurea  materia  in  Pyrite  contenta , quorpotentiiui 
ignis  exiftir,hac  de  re  in  naturam  igneam  facile  tranliciqiiocirca  diutius  hic  Iapis  per. 
tradfatusodoremfulphureurafpargit.  Deinde  naturaiiter  colorem  metallicum  lubet; 
Pyrites  fie-  fed  in  igne  politus,  nullum  fuccum  metallicum  fuuditfJoqucndo  tamen  de  Pyriie  ftc. 
r»4sj*a//>j-j]i)fedreliCl:o  quodam  corpore  inutili,  euanefeir , fortalfis  Agricola  huc  rt-fpexit, 
quando  feriptismandauit,  Pyritem  in  fornace  fluere  ,&  cum  defluxerit, denudeon- 
crefcere,&  in  coi  pus  durum,  & inutile  degenerare.  Tandem  GarJandus,agensee_j 
mineralibus,prodiditapud  Akhimia;  ProfelToics  Marchefiiam  foiucre  ferrum, quan- 
do fuper illud  infpergitur,necnon  cuprum, & argentum  comburere. 


NVLLVS  eft  lapis,qui  maiori  copia  diiferentiaru  rcdundet,quam  Pyritesiqua- 
do  quidemnon  folum  ratione  lubftantia',  fed  etiam  ratione  coloris  ,&  figura- 
varia  difetiminafortitur.  Inprimis  animadiiertcndum  eft  Pyritem  in  duplici 
differentia  efle  conftitutum,  quoniam  aJius  eft  naturalis,  de  quo  in  prafentialcrnio 
p ■■  habetur,  alius  eft  artificialis,  quia  Chymiftispra-paratur.Modum  autem  praparandi 
/'  9-  Pyritis  ex  qucciimq;  metalJo  Caneparius  in  libro  de  Atramentis  recitat.  At  ledeun. 
tes  ad  Pyritem  naturalem  dicimus,  alium  ratione  fubftantia-  elfe;fi  iabilem,  alium  effe 
duru.Praterea  omnis  Pyrites  vel  iuus  eft,  aut  admixtu  habet  metallum,  vel  lapidem, 
vel  fluores,  & quandoq;  etiam  Cteruleu  natiuum.  Rurfus  Pyti tarum  aliud  genus(cum 
participent  copiam  fulphuris)  habet  plurimum  ignis,  eftqiie  magni  pondcris,&  viuus 
Pyrites -vi-  Pyrites  appellatur.  Hoegenus  exploratoribus  Caftrorum  maxime  ncceffariuni  clfe 
uus qualis.  Plinius  ftatuit;  quoriiam  clauo  , vel  alio  lapide  dum  percutitur , illico  fundit  ignem,  H 
qui  folijs aridis, fungis,aut fulphuratis excipitur.-;. Id  proecipue  pratftant  n'Il.r  Pyrita- 
rum  differentia-,  quK  ipeciem ferri  percolati  pra,-  ie  ferunt,  & fupra  inincram  Vitrioli 
inueniuntur . Qiiocirca  Pyrites  iterum  duplqx  conftituitur,  nempe  metallicus,  & fte- 
rilis.  Primus  in  excodfione  aliquid  metalli  fundit,  It  cundiisnihilmttailipni  tjcifat. 
Primum  genus  varias  fpecies:Copledtitur  iuxta  naturam  mttal]i,qiio  potitur.  Etenim 
Pyrites,  in  quo  aurum  refulget,  vocatur  ab  Atithoribus  Chryfodes,a:sparticipans,di- 
Lib.^6.  ea.  citur  Chalcodcs, nimirum,  arrofus,  vt  Plinius  paflim  monuit.  Pyrites  auri  particeps, ati- 
16,  leis,  &fuIgentious  pundfis  micat.®  Huic  fimilis  inuentus  eft  in  Agro  Bononitnll,  tem- 
poribus Grego  rij  XIII.  Pontificis  maximi . Deinde  Ifcqucns  eft  Pyrites  arofus, nec. 
non  Chalcanthi  patticeps. 

Sed  aduertendum  eft  aliquando  Pyriti  fluores  adnafei,  interdum  Irides, &quan- 
docjve  BeriIJos  ; 

prajfentamus.  Et  enim  primo  loco  delineatur  Pyrites  cum  Berillisadnatis,  lucidis,  & 


DIFFERENTI 


G 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 


573 


linsuloliS)  albis  quidem,  fed  ad  colorem  fubnigru  tendentibus.  Secudo  loco  defigna- 
lut  Pyrites  fluores  cryftaliinos  variarum  figurarum  continens , qui  habent  quinque 
foerficies,&in  pyramidem  pentagonamdefinunt.  Tertio  loco  proponitur  iconPy.. 
litiscontincntis  fluorem,  & Berillum  informem, & imperfetSum,  cum  anguli, & fuper- 

jciesmanifefte  non  appareant. 

Differentiae  Pyritis  alias  materias  continentis. 


1 Pyrites  cum  Berilloadnatus^ 

2 Pyrites  alter  cum  fluoribus  adnafccntibus. 

3 Pyrites  alter  cura  Berillo,  & fluore. 


'S 


Gefnerus  quoque  narra  tfe  accepifle  a loanne  Kentmano  Pyritem  e ligno  querno, 
^icmDyritem  appellabat  friabilem,  guftu  atramentofo,&  odore  fulphureo. 

Quoad  colorem,  varius  etiam  videtur  Pyrites,nam  colorem  omnium  fere  metallo- 
uiwtefert.Obferuatur  viridis,ca:ruleus,  purpureus,  & cinereus,  prtefertira  in  fodinis 
P™barijs,Eil  interdum  vnius  fimplicis  coloris,&  aliquando  mixti.-hinc  Plinius  feri- 
Piumrdiquitjii;]  Cypro  huncreperiri  in  metallis,qu*funt  circa  Acarnaniam,  aureo, 
“^fgenteo  colore.  Auicennas  tradit  hunc  *reo,&  quandoq;  ferreo  colore  refertum 
'«periri.  ^ ^ 

Quoad  figuram,  Pyrites  eft  varius.  Sunt  enimrotundi,teflellati,angulafi,oblongi, 
u>  es, caui,  plani,  turbinati,  fpongiofi:  immdfimiles  fau is,  & Botro  obferuantur.  In 
onte.4r(fOT,  nuncupato  territorij  Bononienfis,&  Villa  IlluftriflimorumPaleotorum 
I*  "uvarij Pyrites  inueniuntur,vbi  etiam  videtur  Mini;  qutedam  fpecies  foflilis,fed 

in> 


Vlyfsis  A!drouan<Ii 

wteraliosPyriKS, qtiidam' figura Pifolithkonfpiciuntur.  Lutlitenim naturamgj.  j' 

ucrc  horum  lapidurU)  & prf  fcrtjvn  fler  ilium;  Ciuandoquidcm  inucnimus  ^ in  Agro  Bq.  ' 
uonknfijPyritcm  figura  "I  cfiudinisp  idcoqj  Chcloniccnn  appcllauimus .Alium puoo; 
confpicat! limius  pariter  eifoffum  in  AgroBononienfi,qui  figuram  duorunueftiuinj,’  |j 
repr*fentabat; qua  decaufa  Diorchitem  nuncupauimus.  Item  alium  habuimus Pyri.  ' 
tem  forma  fere  rotunda  multas  habentem  eminentias,  qua:  quafuis  figuras  refer!;;^ 
videbantur;  quinimocuiufdamfpongia: crata:mulus.  Primo milliari a Pienza Agro 
SencnfireperiunturPyritesinftar  globulorum  teretes,  nonnullis  tuberculis  in*qua, 
Jes,  more  gallarum  quercus,  exigua  tamen  magnitudinis.  Infuper  multi  funt  figura 
tellertE,  feu  planis  fuperficiebus  aqualibus,  & inaquaiibus,  fplendore  argenti,  & ma. 
gnitudine  varia , Veriim  figura  quadrata  huius  kpidisfunt  vel  maiores,  vd  mino, 
res  ita  eleganter  a Natura  formata,vt  ex  Aurichalco  arte  fabricata  efle  videantur. 
Quapropter  quado  Feftus  Pompeius fcripfir  Aurichalcum  in  montibus  nafei,  procul, 
dubio  non  eft  locutus  de  Aurichalco  arte  parato,  quod  ex  Aere,  & Cadmia  coficitur, 
fed  fortaflis  hunc  Pyritem  intellexit,  qui  Auricha  Icum  perbelle  amulatur . Pcrtrada.l 
uimus  et  iam  Pyritem  coloris  Aurichalci,  figura  quadrata,  & alium,  qui  referebat  hu-' 
manum  caput  galea  armatum , fedhic  ex  tam  pura  materia  conflare  non  videbatur, 
ficuti  primus  habens  figuram  quadratam,  quorum  omnium  icones  damus. 


Pyritum  ali^e  differentiae. 

1 Pyriteslimilisteflerae. 

2 Fyiites  xmulans  caput  armatum  galea. 

ai 

i 


I 


Mufaei  Metallici  Lib.IV.  57 J 

icones  aliarum  differentiarum  Pyritis  ratione  figurjB , vt  in  tabella  hic 

ptopofita  apparet. 

Alis  differentias  Pjritarum  ratione  figur«." 


i 


k figura  repr** 
fflitac  Enorchim, 
fe  quo  agetur  fuo 

beo. 


Hcmiim  nobis  fuit  communicatus  Pyrites  nnneupatus  ftellaris , qui  in  fuperficic_i 
«Webat  figuram  multorum  clauorum  fimul  confertorunijfiguraj  eratrotundjej&  for- 
“•isiob  aliquem  j quem  edebat  fulgorem,  ftellaris  fuit  cognominatus.  Rurfus  obfer- 
teiisfuit  etiam  Pyrites  formam  fruiSus  mori  repr;efentans,necnon  alios  vidimus  cutn 
«risvarijs,  quorum  icones  in  hac  tabella  exhibemus, cum  Natura,  in  his  producen* 
«sfurainopeteludat. 


Alig 


Mufasi  Metallici  LibJV, 


Pyrites grandis  inMufeo  ponderis  librarum  triginta 
inter  alias  icones  differentiarum  reponendus. 


Sulfar  ex 
Vjritc. 


•Ecclef.c.^ 


VlyfsisAtdrouandi 

L O C V S. 


HI  C Iapis  effoditur  in  venis  aliorum  metatorum , aiitfeparatus  ituienituriiu 
fluminibus  j aut  in  argilla , vel  terra  vligmofa  occultatur.  Quoad  Regiones, 
nafeitur  Goffelaritr,  Eisleba>,  colore  fimili  Galena?,  cx  quo  portio  auri,  & ar- 
geti  excoquitur.  Sed  copiolus  repetitur  in  Reichenfleyn.At  Rautifij  obferuatur  Pyri.  ‘ 
tes,  qui  plus  argenti,  & minus  auri  continet . Angli  Pyritem  vna  cum  Ochra  plumba.  ^ 
ria^a  fodinis  eruunt.  Sed  Fi  ibergi,  vna  cum  fterili  plumbagine  effodiuir,  ex  quo  por- 
tio  fulphuris educitur.  Eft  etiam Radebergenfis  Pyrites,  exquo  vana  Sulphurisge. 
iiera  excoquuntur, fcd  odor  natiuofulphureeft  moleftior,  & capiti  maiorem  grane- 
dinem  affert.Maricbcrgi  habotur  Pyrites  glebofus,qui  in  terraarenofa  candida, &dii-  '■ 
ra  repetitur.  Vetiim  Mansfeldiuscum  fluoribus  candidis  non  pellucidis,  & angulolis  / 
nafeitur.  Anebergius  autem  eft  angularis  in  faxocandido,qui  facile  ignibus  lique. f 
fcit.  Quinimd  in  Bononicnfibusnoftris  montibus  multa?  Pyritum  Ipecies  inueniun.  ■ 
tur,  quatnonad  metallum,  fed  ad  ignem  fundendum  ftint  idonea?,  dummodo  chalybe  ■- 
percutiantur,  & colore  funt  refulgente  inftar  Aurichalci,  deinde  quoad  magnitudi. 
nem  alitu  fpecies  accedunt  ad  craflitiem  mali  Cydonij,aiic  ad  magnitudinem  pila?tor- 
niemi  manuarij,  alia’  deniq;  alterius  figura,  & magnitudinis  ,ficuti  indies  pcriuftran.  - 
do  noftros  montes  obferuamus. 

MORALIA. 

JN  dodfrina  morali  Pyrites  confideratur,  quatenus  multiplici  colore  eft  refertus:  i 
nam  aliquando  niger,  interdum  albus,&  identidem  multicolor  «bleruatundciii. 
de  quatenus  etiam  in  locis  calidis  generatur.  Siquidem  ad  Sacram  Scripturam  ^ 
comparatur:  hac  enim  quoad  fuperficiem,  diuerforumcoiorum  apparet . Tunc  aibaf? 
videtur  quando  eft  plana?,  & facilis  expolitionis,  & tunc  nigra  quando  difficilem  in. 
terpretationem  admittitj  tunc  etiam  varia  dicitur,  ob  diuerlos  intelkcTus,  quos forti.  ; 
tur . Pfaterca  in  calidis  locis,  nimirum  in  feruidis , pedloribus  virorum  fpiritualimn,  ; 
nempe Prophetaru,&  Apoftolorum  nidulatur.  Vnde  Diuus  Auguftimis,  fupra  Gene- 
fimad  litteram  notat, quod  facra  Scriptura fua  altitudine  fliperbos  irridct,iuaprofun- 
ditateattentos  tenet,fua  veritate  Magnos  pafeit,  &fua  affabilitate paruosnutiit.  In-  ; 
fuperPyriteseftiapisigneos,  quoniam  petitus  ferro  fcintillas  edit.  Huic  lapidilm- 
mines  impatientes,  & ira  feruidi  affimilantur,  qui  fi  leuiter  tangantur,  ftadm  ingentes 
irarum  flammas  concipiunt.  Immo  fcintillas  verborum,  & operum  edunt.  luxta  iHud 
Sacri  Codicis.  Apertio  tris eius . Tandem  Pyritesfuam  vim  igneam  ui.nj 
monftrat,nifiatteratur:  pari  ratione  quorumdam  malitia  non  detegitur,  nili  attritu  ;■ 
longteconfuetudinis,quemadmodum  quis  guftare  vim  Philofophiasnonpoteiiqnifi  , 
diit  fe  exercuerit.  1; 


VSVS 


57P 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 

VSVS  IN  MEDICINA. 

QVONIAM  Pyi-itcs  calefaciendi,  (Iccandi,&  difeutiendi  facultatem  poHidet, 
hiiroorefq;  extenuat :propterea  Medici, in  duris  tumoribus  diflipandis eo 

vtuntur.HunceffeaumprcftatprfcipuepuIuishuiusiapidiSjCum  nummiPi- 
jipcrmixtus;ttinc  enim  quaicumqipartiumduriciesemo]iit,& furunculos  ianat-Ideiii 
preftantilJaaq(U'E,qua;aroinera  Pyritum  fcaturiunt,vt  Georgius  Agricola  tradidit, iii 
Uro  eorum,  qua;  a terra  fluunt.  Deindefeobs  PyritisQum  aceto  mixta  morpheanw, 

Itntigines,  & liuuiiditates  fub  cute  contentas  exterminat . Immdfaiiguinem  ,&  pr;E~ 
fettiraptofluuium  muliebre  cohibet  Diofeorides  Pyritem  combuitum  in  vfu  medico  Pyritis 
(oniniendat,& iuxta  illius  mentcm,iic  vritur;  exiguo  igni  primum  imponitur,qui  pau-  'vPHo. 
litini augetur,  donec  lapis  rubefeat.  Alij  linitum  meile  lapidem  feruidiscarbonibus 
1 tabefaciunt,  poftea  illum  extrahunt,  idq;  toties  rcpetunt,doncc  lapis  friabilis  euadat, 
(jiiipoftmodum,  vt  Cadmia  lauatur,  antequam  ad  vfum  medicum  trahatur.  Galenus" 

pterfacultatesPyritiaflSgnatas,mouimentis  mandauitvalid3mpo(Iidere,inape-  ' 

tiendoj&difcuticndo  virtutem:  idcirco  i, cribens  dearte  curatiua  ad  Glauconcm,  in 
lollendis  tumoribus  fcyrrholis,  fulFtimigium  Pyritis  proponit, & inquit  oportere  Pyri- 
itm candefaflum  aceto  infpergcre,  & partem  atfediam  mox  fuper lapidem  m.ouere  vt 
abelcuatofurfumvaporedurus  tumor  diffoluatur.  lufuperidcmGalenusalibitradi- 
dipiedicaroentumnignim  Diapyrite  nuncupatum,  ad  vicera  phagcdcnica,  ad  fiftii-  lih.  4.  dc 
ItSjSt  ad  alios  liimlcs  a ffcdf  us  cui  a tu  d ilficiics  mirandum  iu  modum  valere  . Atpauld  coTnp,  fiicd^ 
ilileriiis,eiHfdem  remedij  ex  Andromacho  meminit , fub  nomine  nigri  Catagraatici,  fergen.ca. 
Waliquantifper  a fuperiori  variat.  Primum  tamen  Bartholomams  Maggius  Bonol  13. 
nknlis  adhibuit,  & in  libro  de  curatione  vulnerum  fclopetoru  fummoperecelebrauit.  Caf.zo. 

Necpra;terrationem,quoniamSerapio,inlimpiiciumlibro,Marchefifamrcponitin- 
itrillamedicamina,qua;  vulnera,  &vkeraabftergunt,& carne  replent, 
j Trallianus  quoque  agens  de  morbo  Cxliaco  vfum  Pyritis  in  medicina  probat, 

'dmmodo  fumatur  illa  fpecies,  qua;  a Diofeoride  fuit  memorata . Hieronymus  Car- 
toas Pyritem  accefum,&  aceto  infperfum,  pro  liene  extenuando, magnificat,&  hunc 
(fcSiini  refert  acceptum  caJiditati,  & tenuitati  partium.  Pyritis,qua;  paula  tim  pene- 
liantcslpicnem extenuant.  Tandem  Chymici  Marchefitam  potabilem  reddunt,  cal. 

(cinconfcmnt,  & ex  hoc  lapi  de  multa  alia  magifferia  extrahunt, qua;  apud  Libauium 
fillim  leguntur. 

VSVS  IN  VARIIS. 

Metallarii  Pyrltem  paUim  adhibent,  quoniam  ex  illo  aliquam  metalli 
portionem  eliciunt,  loquendo  tamen  de  Pyrite  non  fterili : hic  enim  noiij 
eft metallifer.  Qiiando autem  Pyrites e ft  metalli  prtegnans, aperito  artifice 
HiSnibns  deprehenditur.  Immd  id  etiam  cognofeitur,  fi  Pyrites  aliquot  dierum  fpatio 
mnsimponatur, nam faporemaqumcoramunicaf, iuxta  metallum, cuius  eft  parti- 
ttps.  Praterea  Artifices  ex  Pyrite  fcintiJias  fundente  excoquunt  fulphur,aut  mate- 
«mquolibetfulphure  grauiore.  Quinimd  Georgius  Fabricius  in  obferuationibus  me- 
Micis,hocopus  Cromen?  in  Morauia  fieri  feribit.  Modii  autem  extrahendi  fulphuris 
I»  hoc  lapide  docet  ars  fpargirica,illumq;  Boetius  in  Voluminedelapidibusdefcrl-  -b-z-f.apo. 
It  Item  ex  Pyrite  VitriolD , nempe  atramentcim  futorium  mirabili  artificio  elicitur: 

Vemadmodum  Caneparius  in  libro  de  atramentis  optimeexprimit.  Hodie , licet  ali- 
J"Wd  excitandum  ignem  in  pniuere  pyrio  tormenti  manuarij,vtantur  Silice,vel  Cal- 
Mio, nihilominus  Pyritem,  vt  plurimum  adhibent;  quoniam  hic  maiorem  fcintil- 
{^“^'“'"^^l^argit.Rurlbsjad  fingendas  litteras  aiireas,&argenteas,variacompo- 
jjj  recitantur,  qua;  omnes  Pyritem  recipiunt.  Poftremd  ex  marche- 

...  “'"’*^“^ttificiofafpeeulUm  in  pila  fphterica  vitrea  conftruitur,  vc  Caneparius  lo- 
‘“citato  monuit.  ’ p 


Ccc  2 


DE 


Lih,  5.  de 

hietall,  ca, 

47- 


Jjih.  Mi- 
net,ca.i^. 


tih,2.c,y. 


tufis  fr£- 
gtiam  quis. 

ti.l.c.esfj. 


jBo  VlyfsisAIdrouandi 

D E T I T E. 

Cap.  IV. 

i^QViVOCA,  SYNONIMA,  ETYMvM. 

rima  fronte  ambiguitatem  huiusnominis  euitantes , facere  non  pof. 
fumus, quin  vna  cu  CEfalpino  diuulgemus  alifi  eife  .Etitem  gemmam 
ab  Aquila  candicante  cauda  cognominatam,alium  effe  /btitemlapi. 
dem  , de  quo  in  prarfentia  ferino  habetur,  qui  Gracis  vocatur 
M8oc,  nempelapisiEtitcs,  fiuc  Aquilinus;  quonia  hac  vox  alTiicAqui. 
)am  fignificat.  Huius  nominis  origo  varia  efle  perhibetur;  cum  Autho. 
res  inter  fe  fenten  tijs  varient.  Alij  referunt  hunc  lapidem  ita  didum  efle, quia  in  nidis 
Aquilarum  imieniatut:  veluti,ad  mentem  Albcrti  Magni,  Quiritia  lapis  in  nido  Vpu. 
pa;  rcperitur.  Alij  feribunt  Aquilam  huic  lapidi  nomen  dediflTe,quia  hunc  aliunde  de- 
latum in  nido  reponat  tanquam  aduerfusfafeinationes  amuletum  ,&  pullos  a Serpe, 
tum  infidijs  tueatur. Id  expreflit  Marbodeus  hic  verfibus. 

/nler  frseafu  os  Ufides  memor Mur  Jetites, 

.Quem  petit  extremis  orbis  louis  ales  ab  oris, 

Cujlodem  nidi,  defeKforemq-.futtirttm. 

Horus  authornon  contemnendus,  e mari,vel  terra  fublatum  hunc  lapidem  ab  Aquila 
in  nido  reponi  tradit,  vt  illi  ftabilitatem  addat,  illumq;  aduerfus  aeris,  & ventorunu 
iniurias  tutiorem  rcddat.Nonnulli  fuerunt  huius  opinionis  lapide  hunc  in  nidis  Aqui- 
larum collocari,  vtoua  viuificcntur,cumad  exadlam  pullorum  formationem  conferat. 
Qiiidamad  partum  conducere  pronunciant,cum  line  hoc  Aquila  eniti  nequaquam_> 
poflit.  Multi  monimentis  mandarunt  nidos  ab  Aquilis  conftrui  in  prmruptis  montium  ( 
iuois , vbi  horum  lapidum  copia  inuenitur.  Cateriim  huiufmodi  lapides  in  nidis  etiam 
l etraonumobferuariintclleximus.Anfortequoniam  hi  lapides  tot  varient  coloribus, 
quot  in  varijs  Aquilarum  fpeciebus  obferuantur,  de  quibus  in  primo  OrnithologLtli. 
bro  aiauraeft.  Deniq;  aliqui  promulgarunt,  quod  etiam  probabile  videtur, oua  Aqui- 
larum aliquo  modo  hoc  lapide  temperari , quae  nimio  auiura  calore  percoquerentur 

vnde  Lucanus fic  cecinit.  : 

,fht  frh  ahte  faxa. 

Encellius  agens  de  re  metallica,  monuit  Altitemapud  Germanos  nuncupari  Adler- 
ftein , vel  proptercalorem,  vel  propter  virtutem  illam , fine  qua  Aquilas  parturire  ne- 
queunt. Albertus  Magnus  verba  faciens  de  nominibus,  & virtutibus  lapidum  ,fcriplit 
Echitem  effe  gemam  optima  coloris  purpurei,  qux  a Quibuldam  Aquileius  apellatur, 
&in  fe  cotinet  alium  lapidem,  qui  mouctur,  dum  quatitur , eiq;  alias  allignantpraro. 
gatiuas,quas  ,Etitic6uenirefuperius  retullimus:quapropter,nomine  Echitis,procul- 
dubio  yEtitemintelligeredebemus.Quamuis, fecundum nonnuIlos,Echitesetiamnun- 1 
cupari  poffit;cumEchishabitct  illa  loca,  in  quibus  Aitites  inuenitur.  Alij  /Etitem  in- 
digitarunt  lapidem  pragnantem,  quoniam  in  cauitate,  tanquam  in  vtero  alium  lapi- 
dem completiiatur.  Plinius  aliquando  nominauic  Gagatem;  fed  aduertendum  eftSer- 

uio  appellari  Gagaton,dicitq;ab  Aquila, ratione  frigiditatis,nidoadmoueri.Tandem, 

annotante  Encellio,aliquibus  lapis  Erodialis  vocari  dicitur  Erodius  autem  eftauis  ita 
didlaquafi  Elodius,quia  in  paludibus  verfetur.  Aliqui  putant  effe  fulicam,  & Theodo- 
rus vocat  Ardeolam,  fortaffis  quoniam  hac  auisfimili  lapide  deledietur. 


Mufei Metallici  Lib.lV.  jgj; 

' nawra,  et  proprietates. 

0^  AMVIS,vt  plurimum  huiufmodi  Iapis  in  colore  affimileturOchre^nihilomi 

nus  ;i  multis  colore  quodam  rubenti  refertus  deferibitur:  hic  color  ab  Autho' 
ribus  puniceus  appellatur,  vnde  Marbodeus  huc  refpicienslic cecinit. 

VimiccumLipis  hicmcn.oratnr  hahcrecclorem. 

illioquin  a natura  ad  modum  Bezaar  compofitus  efle  videtur : Habet  enim  in  meditu- 
liocaiiitatemph  qua  aliud  corpus  continetur.Sed  diferimen  inter  hos  lapides  hoc  po 
: linum  conftituitur ; quia  Actites  eft  foflilis,  Bezaar  autem  in  animalibus  generatur 
Nam  quemadmodum  lapilli  addita  materia  crefeunt,  &paulatira  augentur -ita  circa 
liiinclapidenviam  genitum  materia  qua-dam  ab  illo  Ibparata  fefe  diffundit  concre- 
I fcens,&poftea  paulatim  in  lapidem  durefecns  Aetitem  conftituit  :qua  de  caufa  for- 

jffljiupra-giiaiitisvteripraifekrrevidetur.&nuquampeperiffecompertumeffquera- 

liniodumTheophrafius,  StMutianus , referente  Plinio , tradiderunt , qui  aliquos  Ia-  T.?6.r.l8. 
jpidtsaliquando  eniti  voluerunt.  Habet  pr*lertim  hic  lapis  hoc  d Natura  inluum  vt 
linitu dignofeatur,  quoniam  in  illius  interna  cauitate,  tanquam  in  vtero  alius  lapilhis 
•iftrnatunidcoq;  agitatus  neceffario  fonitum  edere  cogitur.  Tandem  eum  talis  natura: 
jpdicantAulhores,  vt  medicam  vim  non  poffideat,  nili  anidis  Aquilarum  eruatur. 

DIFFERENTIAE. 


1 SIDOR  VS  dupheem  Aetitisipeciemin  nidis  Aquilarum  , nempe  marem  , & fa:- 
Diinam conftituit.  Marem  durum,fubrutiIum,necnon  galla: limilem, feminam  ve- 
ro puffllum,  & mollem  effe  aftruit.  Plinius  quatuorgenera  proponit.  Primum  vo- 
. MAfricaHumpufiiium,&  molle,  habens  intra fe  argillam  candidam,  hoc  friabile  & 
tftuinei  lexus  efle  tradit.  Secundum  appellat  Arabicum,  durum  galfe  llmile , cum  du- 
10 lapide  in  aluo,  & marem  effe  dicit.  Tertium  nominat  Cyprium,  in  colore  , Africa- 
lokile,  cum  arena,  & lapillis  in  cauitate,  tam  moJIe,  vtdigitis  confringi  poflit.  Ter- 
tim  cognominat  Tapbiulium  prope  Leucadem  repertum,  candidum,  & rotundum, 
twcauitas lapidem  Callimum  nuncupatum  compraihendit.  Gcfnerustria  tamiira 
teitisdifcriminacognouit.  Primus  Actites  apud  ipfum  fuit  maior  fere  rotundus  oui  pta.cap.7,' 
Bgnitudme, cum  anla  quadam,  fcu  vmbilfco : vnde  faxo  alicui  adnatus  efle  videba- 
nt Alius  erat  rotundus  minor  pariter  vrobiiicatus.  Tertius  iatus,  planus,  fuperficie 
li§ia,&afpera, arenis  quibufdam  alperfa.  Pariter  Anlelmiis Boetius  triatantiimgc- 

mlepertiadhlTe  refert.  Primum  genus  cratfcabrum,  colore  vario,  plcrumq;pullo 
nigricante,  cum  alio  lapide  intus  refonante.  Secundum  genus  cinerei  coloris  fuiffc_a 
Mctjcum  ventre  argilla,  vel  marga  repleto,  & cortice  exteriori  ex  craffiori  arena  fl- 
em compolito.  Tertium  fuiffe  genus  priori  flmilefcribit,terram  infe  continens, qu« 
«poftremagenera potius  ad  Geodein,  quam  ad  Aetitem  reducenda  effe  videntur, 
«clliiisniulrbplures  Aetltisfpecies,  nimirum  fex  obfeiuauit.  Prima  fpecies  fuit  ro- 

ijMa^cmcaua, alium  lapidem  compieaens,& ad  SaJam,&AJbiminueniri  Icripflt.  lib^dere 

||i  «3  W erat  pragnans  terra,  & argilla  alba,  vel  crocea , Geodemq;  vocari  af-  ,«^,.„.47. 
'I  Jiycdde  hac  infequenti  capite  verba  fient;.  Hancfpeciem  in  Mifnia,atq,  Saxonia 
wci  prodidit,  Tertiam  dixit  effe  aqua  pragnantem,  qua-  in  loco  calido  locata  fudo- 

“tmittit, Enydronqjcognominari monuit:  q uemadmodu hac carminafignificant. 

Pcrpetuijlettts  lacrymh  dislilUt  Enydros, 

ex  pleni  fontis  fcuturigine  m m/tt.  ■ 

^attamfpeciem  arenis,  &IapiJIisgrauidam effe  pronunciat.  quintam  Chelonitide 
nam  effe  voIuit.Sextamdcniq, -candido  filice  refertam,&  ad  Albimreperiridiuul- 

Itnir'  'w'*’  matrice,  fubtotundus  filex  oblongus,  & durus  confpiciebatur  cum 
6 “'dluperbeie,  qutefauos  Apum.'emulabantur. 

iitil”!D  differentias,  qua: ad noftras  manus peruc- 

Trirna  fpecies  fuit  oualis  prorfus  figura, colore  cinereo,  & lapillum  interiorem 

Gcc  3 ita 


^g2  Vlyfsis  Aldrouandi 

ita  ardecompleaebatur,  vtagitarus  nullum  fonitum  ederent . Deinde  alium  habui.  E 
mus  figurs  oblonga; , & oualis , colore  ferrugineo , maculis  nigricantibus , quE  vndas 

aquarum  referebant,  vt  in  iconibus  confpicipoteft. 

Du£e  Scitarum  differentia:, 


Poftea  alios  lapides  multo  plures  diligenter  obferuauimus,  8f  exammauimus,  quo. 
rum  omnium  in  hac  tabella  icones  exhibemus.Primo  loco  figuratur  Aemes  longus,  u. 
teus;  fecundo  Aetites  fubluteus  oualis  apertus  j tertio  Actites  fimilis  claulus  iquarw 
Accites  rotundusi  quinto  dtniqi  loco  alius  tnini^us  fine  fonitu  pingitur* 

Alix  .^litarum  differentiae* 


1 Inter  tot,  & tantas  ^titarum  fpecies  meditati  fumus  vnam  figura  admodum  rotun- 
colore  ferrugineo,  cum  quibufdam  foraminibus  rotundis  in  fuperfi.  ie , itaut  quo- 
Jjinmodo  fpongiam  imitentur ; eius  fubftantia  erat  coloris  nigerrimi,*  lucidi  inftar 
lipminis.  Rurius^titem  confpicati  fumus  colore  Ochr*,qui  fauo  Apumaffimi- 
' ]ji,,tuc,  quamuis  Perficitem  indigitare  poffumus , cum  nucleo  lignofo  perfici  efiet  fi- 
jiilisiiuxta  partem  inferiorem,  materia  quadam  albicans  confpiciebatur,&ob  caui- 
„tcra,fonitum  in  cauitate  alium  lapillum  claudebat,  Horumtres  differenti*  iconi- 

tKsieprsfentamus, 


Tresalix  iEtitarum  differentia?. 


Terficites 


t 


584 


VI  jfsis  Aldrouandi 


RurfusAetitas  variarum  figurarum  obferuauimusjpropterea prima  facie  raonftra.  j' 


tur  Actites  ferrugineus  non  pcrfefte  rotundus,  fed  potius  oualis  cum  nonnullis  angu,  ' 
lis  Deinde  delin^eatur  Actites  luteus,  figura  tetragona.  Pariter  alius  niger  angulis  in.  * 
aqualibus  infignitus.  Quarto  loco  habetur  Actites  niger  folidus,  forma  quadrata.  * 


Quatuor  aliae  ,^titarum  differentia. 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 


j Aliquando  in  Monte  Gargano  Apulia;  inuentus  eft  Actites  globofusmagnkudi- 

je  piis  maioris,  abfoluta:rotiuiciicatiSjCxtrinfccuscandorerefem)s,a;quaIis1npeifi, 

cici,  Subftantia  interior,Vt  ex  fraiiione  conijci  poterat, omnino  erat  lilicca,  quoniam, 
jd  i3um  ferri,  fpargcbat  ignem.  In  med  io  lapidis  era t roruda  cauitas  proportione  ia- 

pidirefpondenSjinquaglobuscandidiilimuSj&friabilisdaudebatur.Aiiuspariteribi  Aetites  a. 

icpcrtus fuit  magnus,  & globofus,  fiiperficiein^quali,  cauernis,&  anfradiibus  peruius  Uus  graii. 
cjpaicna,  & fabulo;  immd  lutum  intus  purum  comprehendebat.  ^ 

Quoniamautem  Aetites,  ratione  figura;  coloris,  loci  naturalis,  & calculorum  intus 

f clau)bru,variuscft,infequentitabella  Actitas  omnis  generis  delmeatosreprafentare 

Ii  decrtuiinus; nimirum  ouales,  rotundos, trigonos,  clypciformes,  pileiformes,  ferrugi- 
neos,luteos,  plures  lapillos  continentes,  Cyprios, & Orientales,  fed  diftindlius  nume- 
ris hos  omnes  difponemus. 

Csfalpinus  quoq;  prodidit  reperiri  aliquando  glebas,ad  inftar  panis, plures  Acti, 
tjs continentes.  Qusdam  enim  folida;  fiint,  qtiie  intra cruftam  ferrugineam,  & afpc- 
iiin  multos  lapides  fardlos  comprehendunt,  & interdum  cretam  moilifsimam , nullo 
inani fpatio  inibi  exiftente,  & inter  has,  lapidem  Oftrac item  contineri  exiftimat. 


ORTELI  VS,  in  Theatro  Orbis,  Actitas nafei  in  Chimao  Indis promuigauit. 
Bellonius  vero  agensde  Aegypto  ,fcriptum  reliquit  ibi  tantam  Actitis  Iapi- 
dis efle  abundantiam,  vt  decem  naues onerari  pofsint . Quinirao  addit olim 
luercatotes  inde  Romam  hos  Iapides  afportafle . Marbodeus  quoq;  enumerans  loca^ 
iiquibus  Aetites  producitur,  fic  cecinit. 

Octamqs  latens  in  iitorihHS  reperitur. 

Aut  ntdis^  aut  Terfarum  regione^ 

I Suetn  gemini  Pollux,  CaHorqituliJJe feruntur. 

Alij  Authores  animaduertunt  marem  nafei  in  Arabia  infigni  duritia  refertum , Aeti- 
itin  autem  fsminam  in  Africa  molJem  iniieniri . Csialpinus  monet  Aetitem  produ- 
ci etiam  in  Italia,  colore  fuluo,  parte  interiori  nigricante,  figura,  &magnitudinr_j 
»aria,cruftaprsdura,&denfa  , in  cuius  aluoquandoq;  lapis,  & interdum  argilla.-» 
continetur.  Hsc  Csfalpini  fententia  a veritate  non,recedit,quoniam  in  Monte  Gar- 
{anoApulis,& in  multis locisApennini  montis,  neenon  innoftris  fluminibus  fspe 
Aetites  obferuatur.  Item  ager  Tudertinusin  Vmbria  huiufmodi  lapidis  ferax  eIT!t_j 
prhibetur.  Infuper  in  Verolienfi  Territorio  copiofus  reperitur  Aetites,  in  cuius  aluo 
iliciiiandA  lapis,  &interdum  argilla  boloarmeno  fimilisconfpicitur:  <3u,apropter 
biulmodi  Iapis  conquaflatus  ftatim  fonitumedit.  Demum  Venetijs,  tefte  Brafa- 
>olO|talis  lapis  habetur  i fed  primum  ex  Armeniam  Alexandriani,  & inde  pollea 
«ttias  defertur. 


o 


SiEti- 


585 


Vljfsis  Aldrouandi 


1 i^atesoualis  facie  teftudinis* 

2 iEtitesoualis  alter. 

3 Abusoualis  figurae  a Gefnerodefcriptus.  j 

4 itites  rotundus  apud  Gefnerumdelineatus.  | 

5 itites  trigonus.  ] 

5 i^tites  alius  figura  calculi. 

7 i^titesclypeiformis., 

8 i^tites  ferrugineus. 

9 j^tites  lapillos  plures  in  fe  continens.  j 

10  -i^tites  latus , & planus  apud  Gefnerum  delineatux. 


11  Aetites.pileitorm 

12  Aetitesfauiformis  aGefneropitjtus, 

i}Aetkes Cyprius*  . .w::,  .. 

14  Aecites  orientalis. 

15  Aetites  orientalis  alter. 


Frincefs 

tfshniUtur 


Epikffiti 

I.i6.c-^p 


Vlyfsis  Aldrouandi 

MORALIA. 


SICCO  pede  pr^terire  non  pofluiDUSj  quiE  ab /Etite  defumpta  ad  inorum  Inrc^ 

eritatem  fpeaant.Namqihuiufmodi  lapis  in  Aquilarum  nidis  repertus  dupla, 
fcilicct  mas,  & femina  conftituitur : cum  abfq,  ilbs  lours  ale?  parere  nequeat. 
His  duobus  lapidibus,  in  dodirina  morali,  duo  pr.ncepta  Charitatis, nempe  erga  Deu, 
& Proximum  fignificantur : funt  enim  in  caufe  vt  Aquil®  , fcilicct  viri  iufti , &petfeai 
frudium  bonorum  operum  pariant:  quocirca,  in  cordis  nido , hos  duos  lapides  iugitct 
conieruare  debent:  aliter  etiam  fic  ratiocinari  pollumus,  nempe  Aquilam  cflePtinci. 
pem,  qui,  in  cordis  fui  nido , hos  duos  lapides , nempe  mafculum  veluti  luftitiam  ,& 
feminam^elutiMifericordiam  claudere  debet : iuxta  illud  Pfalmographi  M,ftr'mr, 
drnm  ,& Infimam, amtaho  ttkDom  nc.  Pra-terea  ^Etitesiure^optimo  luUitisadimilan- 
dus  efenamficuti  huiufmodi  lapis  nidum  Aquife  firma re,&  ftabilire  perhibetur: pari' 
ratione  lu ftitia  cundfe  ftabilire  poteft.  Quamobrem ^gy  ptij,  vt  retum  ftabilimciitutn' 
indicarent,  icone  ^'titis  in  nido  Aquila;  locati  vtebantur . Pra-terquamqudd , (i Aeti- 
tes  tefte  Diofcoride,  partum  accelerare  valet;  fimiliter  ad  luftitiam  comparatur, qai; 
femperfrudlusbonorum  operum  accelerat . Aliterad  metum  diuins  luftitis  compi, 
rari  poteft,  qu®  in  caufa  eft,  vt  redla  opera  in  lucem  cito  prodeant. 

VSVS  IN  MEDICINA. 

REFERVNT  multi  Authores  hunc  lapidem  de  collo  fufpenfum  affedius  cor- 
dis, & melancholiam  arcere,  iramo  & dolores  capitis,  & aliarum  pariium_» 
tollere,  dummodo  lapis  partem  dolore  vexatam  tangat . Item , ex  fententia 
Alberti  & Ludouici  Dulcis, puluis  interior  huius  lapidis  ad  Epilepfiam  conducit, 
quando’cum  aqua  PCeonia;  bibitur.  Alij  cerato  pratdidium  puluerera  excipiunt, rl- 
paroxifmosEpilepfia;  arceant.  Marbodeus  huius  virtutis  non  fuitimraeraor,quan. 
do  cecinit. 

AtCii  Cadmorum  f.  rtnr frohihere  ruinas. 

Rurfus  hic  lapis , quia  prargnans  eft,  ab  hac  lignatura  , mulieribus  prargnantibus  pro. 
defle  traditur,  cyuinimo  Plinius  feriptum  reiiquit,  non  foliim  dititem,fcd  etianu 
quemlibet  alium  lapidem  in  alio  corpore  , vel  in  ramo  arboris  comprehenfum,niore  : 
Actitarum,feminisgrauidisauxilioelfe.  Hinc  Marbodeus  occafionem  arripuitea- 
nendi  hunc  in  modum. 

Continet  hic  alium, pr.egnantis  more,  lapillum 
Creditur  ergo  potens  pragnanttbus  auxiliari 
Me  vl  l ahortiuum  faaaeit,partnve  laborent 
Aptcnfiis  latio,  [olito  de  more,  lacerto. 

Sed  ad  maiorem  harum  virtutum  in  tellcvtum,animaduertedum  eft,  ex  mente  Diolco- 
ridis,  & Plinij,  Aetitem,  & prarfertim  alio  lapillo  grauidum.finiftro  brachio pragnan-' 
tium  alligari,  vt  fe’tus.retineatur;cui  fententi.s  Galenus, in  libro  de  remedijs  facile  pa- 
rabilibus, affentitur . Deinde  fennori  applicandum  elfc  lapidem  autumant,vt partum 
acceleret,  necnon  parituram  faciliorem  reddat  :ca:terum  vbiprimimi  fetus  in  luccm 
prodierit,  ftatira  lapidem  remonendum  clfe  monent;  alioquin  illo  ibi  diutitis  perma- 
nente, virtute  fua,  quam  a Luna,  & Venere  habere  perhibent , vterus  & ipfe  in  1“«™ 
prodiret,magno  Patientis  detrimento.  Multa  etiam  alia  de  hoc  lapide  pra*dicant,quiE 
non  folum  Medicina:,  fed  etiam  natura;  limites  egredi  videntur.  Extat  tamen , in  rCJ 

propofita,apud  Valeriolam medicum pra:ftantiffimum,mulieriscuiufdam.exemplum, 

qute,  cum  poft  paritionem,  lapis  Actites  femori  alligatus,  pra;  obliiiione , rcnianliUci) 
prodeunte  vtero,  paucis  diebus  elapfiSjCxtinCla  eft. 

Inluperin  veneni  fufpitione  Albertus  Magnus huiufmodilapidemirandum  m n''’" 
dum  probat ; cum , eo  pra’fente , cibus  venenatus  Ideglutiri  nequeat, nili  aitioticatur. 
Huius  etiam  opinionis  fuit  Marbodeus,  quando  cecinit  hunc  in  modum. 


5S9 


Mufei  Metallici  Lib.  IV". 

si  ijuis  fufpcclus  tihijh  dcfrimdc  veuaii, 

^ robure  velis,  fu  a mun  Jit  imqun  voluKtas. 

farticijcm  menfit,  quem  formidas  adhibeto, 
fulmento fojito,  c“i fit fubuerfus  Actites, 

Si  fraus  corde  fuhejl,  tentans  giutire  nequibit, 

Si  tuleris  Ufidim,  cufide gn/lata  curabit. 

Serpentesetiam  hic  Iapis  arcere  creditur:  hac  de caufa  Aulhores  non  proletarij 
tiinclapidcM  ab  Aquila  expeti  arbitrantur, quoniam  hic  in  nidis  politus  pullos  a Ser- 
pentibus tueatur. 

^ Anfelmus  Boetius  puluerem  Actitis  ad  dyfenterias  malignas  proponit,  & ad  alios 
alni  fluxus,  quos  alia  medicamina  compefeere  non  potuerunt.  Item  terra  combuft;i_j 
jnhoclapidefacultatem  terra»  figillata  habere  dicitur : namcum  aqua  Pcntaphilli, 
vel  Acetofchaufta correptis  febte  peftiienti  opitulatur : etenim  cor  roborando,  & 
fiiflorera  prouocando  morbum  expellit.  Quoniam  autem  medicamenta  illa , qua  in- 
[ joni  putredini  refiftunt , afFedtus  etiam  vermium  exterminant : idcirco  multi  hunc  la- 
pidemin  verminatione  commendant.  Hanc  etiam  interiorem  terram  Aetitis,ponde- 
leduarumdrachmarum ; Pleuriticis , ante  quartam  diem , falici  cum  fucceffu,  aliqui 
Medici prafcribunt,&  in  afledtione  hypocondriaca  cumoptimo  iure illam  propinat. 
Qpidara  Hernias  hac  terra  curare  profitentur.  Tandem  cum  vino  mulieribus  traditur, 
vtlac deperditum  ad  mammas  reuocetur.  Callimus  autem  Iapis,  qui  in  Aetitcclauius 
inuenitur, colore, & duritie  variat,  & aliquando  inftarcryftalli  cft  diaphanus,&  ijs 
* virtutibus  potiri  perhibetur, quas  Aetiti  lapidi  hacienus  aifignauimus. 

YSVS  IN  VARUS. 

Non  folumin  vfu  medico  ,fed  etiam  in  alijs , vt  noftra  fert  opinio , inanibus : 
liquidem  multi  geftatione  huius  lapidis,  fauorem , amorem , & valetudinem 
libi  cociliare  promittunt:  Quocirca  Marbodeus  in  fuis  carminibus  haec  habet. 

Confert fratereagesianti  febrietatem, 

Anqet  diuitUs,  df  amari  cogit  habentem, 
y iSor emq',facit , populiqifaHorihus  ornat, 

1 Incolumes  pueros  dat  viuere  (luepucilas. 

' Infupcr,exAlberto  Magno  ,& Ludouico  Dulci  3 hic  Iapis  faftigio  arboris  fufpenfus 
j tflincaula,  vtfruiSus  retineantur,  alioquin  trunco  iigatus  omnes  cadere  leruntur. 

' AlijtradfitAetitcm  cum  icone  Aquilxab  Animalibus,  & Feris  venenatis  Gcftatorem 
dclEndere  ,& multa  alia  inania  recitant,  qua;  tanquam  nugamenta  omittimus.  Dio- 
Itotides  tamen  hoc  lapide  i urtum  detegi  pofle  memorat  ,fcd  modum  poftea  nonalfi- 
{sjt.Eft  autem  talis  apud  Grateos.  Caloiri,vt  vocant, furti  fufpedios  firaul  congregat, 
nltiscjremonijs  adhibitis,&  multa  verba  admurmurant, dum  malfam  fine  fermento 
pinfuiitjVtparuos  panes  conficiant, admixto  tamen  ittitispuluere,&  congregatis  de- 
Diotandos  prabent; qui  autem  furtum  comiferit,  panem  deuorarc  ii5  poteft.  Illi  autem 
Caloiri  id  tilnqua  infignefecrctfi  feruanttcu  tamen  id  a puluere  Actitis  proce  dat.  Hu- 
*ante  elfedtus  caufa  naturalis  eft.Quonia  puiuis  huius  lapidisaded  ficcus  cft,vt  pa- 
Kinlicciinmum,&pumicofura  efficiar,  qui  faucibus  adhatrens,  nonnifimaximo  coua- 
llidcglutiri  poteft.  Propterea,qui  furtum  detegere  cupit  quid  mirum  affifteutibus  fe 
pgere  infinuat:  quare  quiremfubripuit,metuperculfus  circa  guttur  liceatur,  atq; 
“'opprimitur;  idedq;  panem  porredium  vorare  minime  poteft.  Qui  autem  ab  haere 
“DtalkiiipradicFum panem  vixglutire  polTunt. 


Terra  e.\i- 
ftentis  tns 
attte  vir~ 
tus. 


Hernia  re- 
medium. 


Caloiri  Sa- 
cerdotes 
graci. 


Caufa  natu 
ralis  huius 
ejfelhls. 


I 


Vlyfsis  AIdrouandi 

de  g e o d e. 

Gap.  V. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM, 


O N eft  infiniti prorfus  negotij  alfignarecaufam,  cur  poft  ^titemli, 
immediate  agendum  fitdcGcodc:  quandoquidem  hic /apis  eft  fere 
rotundus,  & pradidio  Japldi  cognatus,  & a terra,  quam  continet, co- 
gnominatus.Prfterquamqudd  ex  eadem  materia,ex  qua  conflat  diti- 
tes,  in  natalibus  integratur.  Graecis  appellatur  Mio;  & Latinis 
pariter  non  inepte  Geodes  nominatur:  cumaddiftinflionemdititis 
Japidis,terram  in  fua  cauitate  comprj hendat.Quinimo  fi  detur  lapis, qui  non  terram, 
fed arenam  induratam  in  aluocontineat:hic,non  Aetitis,fed  Geodis  nomen  prome- 
retur. Deducitur  enim  hoc  vocabulum  a voce  grarca  yxix,qax  terram  fignificat ; vn- 
de  yarwA)?  terrenus  exponitur.  Geodes  ergo  vocatur,  quafilapidofa  qua’dam  argil- 
la .Tandem  nonnulli  confidcrantes  lapides  Actitas  alium  lapillum  in  ventre  fcruan- 
^titestcr  tes,deinde  Geodem  infe  concludentem  terram,vel  arenam,  fuerunt  huius  opinionis 
renusqua.”  GcodemnomineAetitis  terreni  polTe  infigniri. 

NATYRA,  DIFFERENTI:*,  LOCVS.  ' 

j 

NT  E R illos  lapides, quos  Theophraftus,  & Mutianus,  atteflante  Plinio, parere 
B crediderunt,  Geodes  recenfetur,vtGcorgius  Agricola  tradit.  Eft  autem  hicla- 
jL-  pisrotundus  terratn,  aut  arenam  in  fe  continens,  que  multi  Authores  ad  tertiam  ^ 
fpeciem  Aetitis  referunt,  cum  terram,  & arenam  non  fonantem  in  cauitate  corople-  , 

ZlA  2.  de  datur.  Anfelmus  Boetius  feriptum  reliquit  Geodem  colore  rubiginis,&  magnitudine 

iapd,  pugni  in  Mifniareperiri,necnon  prope Belfnam  Bohenviar,  fed  nullius  valoris  eflo 
prodit,  nifi  quis  lapidibus  huius  generis  perfede  rotundis,  in  explodendis  maioribus 
borobardiSjVti  velit.  Item  Cefalpinusmonimentismaiidauit,  lapidem  Geodem  can- 
Z;'A  2.  de  didum,  figura  oblonga  ,vtrinq;acuminata,fpccie  ftercoris  canini,  prope  Aretiumj  | 

petali.  inueniri,  qui  exarena  parim  denlara  conflare  videtur : quinimd  fifrangatur , eadem  | 
materia  per  cruftas  aggregata  plenus  obferuatur;  deinde  friabilis  eft,  ad  inftarBc-  | 
zaar.  Quamobrem  nonnulli  hunc  lapidem  fortaffis  proBezaar  foliili  apudAcgyp-  j 
tios  acceperunt . Plinius  quoq;  Aetitera  farminam  huic  non  abfimilem  in  Africa, na- 
fcentem  proponit. 

Gefnerus,  in  libro  lapidum, memorat  Geodem  durum  Mifnenfem  colorts  fubrutili 
oblongum,  magnitudine  oui  Struthionis  comprehendentem  in  vtero  arenam  duram 
colore  ochra:  natiua;,  qui  aquar  impofitus  varium  ftridorem  emittit . Poftea  meminit  | 
idem  Author  Geodis  Chcmnicenfis  coloris  fbfci  lapidi  ferri  fimilis , qui  cerraluteam 
complediitur.Tandem  idemGefnerusdelineacquatuorhuius  lapidis  differentias. In 
prima  exhibet  globum  rotuduminftar  pilarum  bombardj.  Secundum  dicit  effe  lapi- 
dem refonantem  fubrotundiim . Tertium  vocat  Geodem , qui  qualTaciisnoii  refonat, 
fed  terra  crocea  eft  refertus.  Quartum  Pyriti  ftcrili  affimilac.Hos  autem  cluodecim_> 
huius  lapidis  diffetetias  obferuauimus,&  omnes  in  hac  tabella  delineatas  exhibemus. 


Geodis 


Mufei  Metallici  Lib.  I V. 


Ddd  4 


vsvs 


5p2 


VlyfsisAldrouandi 

VSVS  IN  MEDICINA: 


gna. 


DI  o s C O R I D E S huic  lapidi  virtutem  aftringetefi^’&  ficcantem  affi^ 

.nr-nuamopter  illum.indifcutiendaoculorum  caligine, commendauit.  De- 
U11.4W  r t j vr  mamnrnm  inflflm 


inde  cum  aqua  puluerem  Geodis  permifcet,vt  teftium,&  mamarum  inflatn- 


^«rC^P.rnllac  . Hoc  idem  Galenus  agens  de  facultatibus  fimplicium  mcdicamen- 
mationesto  i,:-i„„:„„-,j»m„r.Ilp5rfirMlrate,incuftodiendoconceDtii. 


mrnm  repetit  An  verd  hic  lapis  eadem  pollearfacultate , in  cuftodiendo  conceptu, 
Tacce  erando  partu,  qu*  ^titi  fuperihs  fuit  attributa , valde  amb.g.mus  Suntta- 

OCacwwiwitt» r .‘i  Vior  r»r\MfTininm  riirirmf»  nm.» 


uaonnuirAuthorelquiid  affirmare  audent,hac  potiffimum ratione 

l uuuiiu  ..f  , »M n ^ n-i  t-f‘rr‘3  O liitinrvf  tj 


,quia 


Abitas  & Geodes  ijfdem  natalibus  conflent;  cum  arabo  m terra  glutinofa,&  plerum. 
^.Ve  n ^ommiflUris  marmorum  inueniatur . Nihilominus  apud  probatiffimos  Autho- 
de  virtutibus  lapidum  verbafacientes,nondum  hanc  peculiarem  Geod  i praroga- 


tiuam  affignatam  legimus . 


de  ENHYDRO.  Gap.  VI. 


iEQVlVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM, 


N primis  Enhydrus,  flue  apud  Gracossitiiftio;  cxponiturid  ,quod 

aquam  in  fe  continet:  cum  hac  vox  tiiTop  aquam  fignificet.  Immo, 

hocnomine,  defignatur  aquis  abundans,  & locus  aquarum  copij 
irriguusipariter  in  aquis  degens:  etenim  f®aapud  Ariflote- 

lem leguntur.  Alioquin  Enhydros,iuxta  nonnullorum  fenteiitiam, 


ICUl  itguutui.  a MiVyLJuaia  i-taiay  r • • > 

eflbefliolaitanuncupata,quoniamin  aqua,fcd  pratlerrim  m f 
Tr  1 o fili*  Ar  ha.’C  vox  21't' 


Nilo.iG 


verfetur.  Verum  Ifidoro  non  Enhydros,  fed  Enhydris  appellatur.  At  hac  vox 
fcu  micoi  Lutram  quoqi  apud  Lexicographos,  indicat:  efl  enim  Lutra  animal  am- 
phibium,  quod  partim  in  terris,  partim  in  aquis  degit . His  igitur  omnibus ommiffis, 
Lutrit^iia-  jg  Enhydro  tantum  lapide  in  praifencia  agendum  eft,&  potiffimum  poft  hutoriaiiu 
leatiimd,  Geodis;  cum  ab  illo , nonnili  contento  difcrepet . Nam  veluti  Geodes  in  liia  cauitate 
terram , vel  arenam  comprehendit ; fimiliter  Enhydroslapis, aquam  mfuo  ventre^ 
continet , quapropter  hic  lapis  proprium  nomen , & etymum  ab  aqua  deducit,  qua  1 

aqueuslapiscognominetunhumiditatemenimquadamexfudarc perhibetur  .Apu 

anquos  Authores  inuenitur  hicc  vox  EIydrus,qua  proculdubio  hunc  ^ 

gunt , fed  hanc  vocem  effe  corruptam  credimus , namq;  pro  Elydro  Enhjdrum  pro- 
nunciare  volunt. 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRA. 


L.vlt.c.xl 


PLINIVS  monimentis  mandauit  Enhydrum  effe  lapidem  abfolurc  rotundi- 
tatis, & candore  leuem,necnon  agitatum  fludfuare,  veluti  in  ouo  agiW'o 
’ , 1-  . ......  1;,.  1- u, »,■,/>  t-*i mrnlifpr  ira exiuciai 


tatis,  &canctore  leuem^nccnonagicacuiu  nuotuai^ , w-iut* . * , 

.A.  quor  obferuatur.  Solinus  etiam  retulit  lapidem  hunc  naturaliter  iw  ’ 

vt  in  eo  claufara  fontis  fcaturiginem  effe  afferendum  fit.  Qiiamobrem  aliqui 
huius  opinionis , portionem  fucci  aquei,  in  primordio  ortus , ad  , r„j, 

lapidis  concurtete,  qui  poftea,cum  nequeat  a calore  exficcan,neq;a  frigo 
neceffario  in  cauitate  lapidis  remanet, &ad  motum  illius  facile  fluctua  ; 
Magnus  ex  Euace,  Syluaticc  tefte,  hanc  fibifententiam  circa  humorem  P 
At^iu  En.  vindicauit:  videlicet  hunc  cftedtum  ex  nimia  lapidis  frigiditate  dimanat  . -j 
hydri  vnde  iopg~.,s  Afiglicus  verba  faciens  de  proprjetate  rerum,  caufam  inqiiint , 
procedat,  aquam  e.xfutlct;  idedqjfic  arguit.*  Si  gutta  dc  lapidis  fubftantia  P™  ja„fe- 

hsc  fubftantia  diminueretur,  vel  omnino  liquefieret  ;fin  ros,  vel  alius  n 


Mufei  Metallici  Lib.  I V". 


593 


I demur, = concludi  idpoffeproiie- 

nirecx  virtute  Iapidis  aerem  libi  viciniim  in  aquam  traiif, nutantis,  atq;  hac  ratione 
de  fubftantiaiapidis  egredi  videtur:  quemadmodum  marmora  aliquando  exfudare 
oliferuamus,dum aer  eispropinqmis  in  aquam  reibluitur.  Hanc  Enhydri  natura m_j 


fCTjfCtuijtvnp-'  ymi-i  tiiiititai  ■c,/-//y}'UfOS  , 

vdiii  'e flem fontis  fcaturigine  m.inat-. 
Cuius  rmturugranefit  deprehendere  eeufam. 
It  an  [i  decurrit  Infidis  fnhBantia,  quare 
Iton  minor  eftieitur,  vel  no»  omnmoliquefcit. 
Si»  res  exterior  defccndit  ad  interiora, 
yt  femfer  refluat  cur  Jc  non  impedit  ipfum. 
Scilicet  tngrediens  contrarius  egredtemi  ? 


Ad  pcrfeilam  morum  integritatem  fpediat  etiam  meditari  varias  huius  Iapi- 
dis proprietates,  Sepraiertim  dum  acrem  coritiguum  in  aquam refoluit. 
Namq;  huius  conditionis  funt  viri  iufli,  & perfecti,  qui  totum  aerem  couti- 
juum, nempe  propriam  diiiitiarum  fubftantiam  in  copiofumekaemofin*  imhrcin 
(onuertunt,  quo  Pauperes  quotidie  irrigantur.  Quamuis.  autem  h;ec  aqua  fit  perpe- 
tita,nunquam  tamen  egeftate  diminuituniuxta  iiiud  facri  Codicis: D ate, dr  dabnurvo- 
to.Quininid alibi  in  facris  Biblijs  habemus  hanc  fententiam.  dafPauperi,no»mdi~_ 
j(k  Vnde  huc  fortalfis  refp  iciens  Ouidius  aliquando  cecinit  hunc  in  modum. 

^uas  dederis, fotas femfer  habebis  opis. 

C Etenim  licuti  circa  hunc  Iapidem  nouus  femper  aer  introducitur , vt  refoluatur  in 
aquam:  pariter  Deus  omnipotens  occulta  prouidentia,  nouum  acrem  diuitiaru  fem- 
per illis  impertitur,  qui  pietate  in  dies  redundant. 

Amplius  veiuti  Enhydros  lacrymas,feu  guttas  iugiter  emittit,&  neqj  liq  uefit,neqi 
alio  modo  diminuitur:  hac  ratione  lapis  hic  Deo  Optimo  Maximo,  vel  Beatae  Maris 
femper  Virgini  affimilandus  erit,  quoniam  ab  his  abfqidiminutione  perennis  miferi- 
cordi* icatebra , & beneficiorum  imber  ftiilat,  quibus  homines  perpetuo  irrigantur. 
Insta  illud  leremis.  Erit  quafl irriguus  hortus,  anus  non  deficient  aqu/e.  Demum  animam 
perpetuis  deftiuatam  Inferorum  fupplicijs  ad  hunc  Iapidem  comparabimus,  quae  pe- 
teniiibus,  lacrymis  apud  infernas  fedes,  affluit : fic  enim  non  recedamus  ai  fententia 


b VSVS  IN  MEDICINA. 


Non  defunt  Authores,  qui  illas  virtutes  huic  lapidi  aifignarunt , quae  de  jEti- 
te,8e  Geodepraidicarunt.Propterea  quod  hiomneslrpidescaiiitatem  quam- 
datntanquam  vterum  habeant.  Sed  Albertus  Magnus  tantummodo  voluit 
guttas,  ab  hoc  lapide  ftillantesomnibus  febrientibus  remedio  eife  ,&haecde  Enhv- 


1 A. 


Matthei  dicentis:  Ihi  ent fletus,  & tiridor  dentium. 


Caf.  13. 


Ddd  3 


DE 


5P4 


L.^y.c.io, 


foedes. 


VJyfsis  AIdrouandi 

DE  O S T R A C I T E. 

Cap.  Vll. 

jE  Q V 1 V O C A. 

VIVS  lapidis  hiftoria  hunc  locum  promeruit ; cum  fradlus  aliquando 
plures  aEtitascompkdli  videatur.Sed  aduertendumeft,  hoc  nomine 
multa  ab  Authoribus  fignificari . Plinius  quamdam  gemma- Ipcciem 
Oftracitem,  fiue  Oftraciam  indigitauit:  immd  duas  fpecics  nominare 
videtur  bis  verbis.  OUmcuis,/me  oHrad.es  efi  tejhcea  durior , ahei  aJchm 
Jirmlts,  mfi  quod  Achauspohtura pingucjdt.  Harcautem  Plinij  verba  a ve-  [ 
ritate  non  multum  aliena  cfleexiftimamus:  quandoquidem  Gemmarius  quidam  Ge(. 

nero  monflrauit  gemmam  hoc  nomine  infignitam,  refertam  colore  Indici  faturatiffi- 
mi , ita  duram,  vt  alias  gemmas  incideret.  Gemmarius  hanc  magni  pretij  pradicabat, 
& maioris  pretij  elle  aliam  exiftimabat,  cui  aliquid  coloris  auri  cll  immixtum.  Pri- 
terea  in  Rerum  natura  inuenitur  quadam  Hama  t itis  fpecies,  qua,  cu  Oft  raciti  Dio- 

fcoridisaffimiletur,abaliquibus  Authoribus  Oftracites  appellatur.  Qiiinimd Plinius 
Oftracitem  etiam  vocauit, illam  Cadmisfpeciem, qua  nigra,  &c»terarumlbrdidif- 
finiaeft. 

Amplius  fi  natura  ludens  aliquem  lapidem  ad  formam  Oftrei  producit , talis  etiam 
Iapis  ab  Authoribus  Oftracites  nominatur . bed  de  lapidibus  huius  generis  in  primo 
Capite  huius  libri  tuse  adlum  fuit.  Immo  aliquod  etiam  genus  Oftrei , quod  ,tradu 
temporis,  in  lapideam  naturam  tranfmutatur,  Oftracites  dicitur,  &Oftreum  hoc  no- 
mine  inlignitum,&petrificatum  communicatum  fuit  dodfilfimo  Vlyfli  Aldrouando 
cum  armatura  dura,  lapidca,colore  cinereo;  item  & aliud  materia  coralii  decoratum,  g 
& Oftracites  Coralloides  dicebatur.  Huius  etiam  generis  fuit  oftracites  puiputic 
cum  cancello  annexus,  veluti  in  hac  fabella  offenditur. 

Oftracites  cum  cancello. 


Mofei  Metallici  Lib.  IV. 

( At  de  Oftracodermis  varijp  alijfq;  in  lapidem  conuei  fis  inferius  fuo  ioco  agetur. 

' Hic  enim  vnain  j aut  alteram  iconem  exhibemus , vt  Leftor  nominum  .'imbiguitatem 
cbferuet,  nofcatq;  difcrimen  cadens  inter  hunc  Oftracitein,  & alium  a.  Diorcoride,_j 
memoratum, de  quo  in  prarfenti  cepite  verba  fiunt.  Oftracitcs  igitur  pulcherrimus 
primi  generis  in  hac  tabella  oftenditur : refert  enim  Oftreum  cum  tegumento  , cuius 
parsfadla  eft  lapidea , & huius  alia  portio  nondum  lapideam  naturam  eft  adepta  : vt 
amem  melius  exprimeretur,  litteris  A.  B.  C.  delineatur. 


A.  Oftracites  naturalis  magnitudinis. 

B.  Eius  tegumentum  petnficatum. 

C.  Huius  tegumenti  pars  nondum  petrificata. 


olla  fofsi~ 

lis. 


Qliracon 
i^uid  (it. 


Exilium-) 

tcHulatum 

quid. 


I,ih.i6.c. 

%9- 


ttb.  37.  c. 

10. 


Vlyfsis  Aldrouandi 

Poftrcmo  Oftracites  qiiibufdam  nuncupatus  fuit  lapillus  habens  figuram  cham* 
ftriata;,tuberofusin  parte  fupetiori  verfus  peripheriani  j colore  cinereo  magnitudine 
Ciceris.  Item  Oftracites  apud  nonnullos  dicitur  ille  Japis^qui  Germanis  Vtilgd  voca. 
turTopfftain,  fine  olla  foflilis.Has  Ollas  Ethnici  olim,  cineribus  Cadaucru  impolitis, 
telluri  committebant,  molles  funt  fub  terra,  fed  exempt*  ftatmi  m a«e  lapidefctint. 
Itaque  his  omnibus  ,omniiffis,  tantummodo  ad  Oftracitcm  lapidem  a Diolcoride de. 
feriptum  accedemus, 

synonima,  et  etymvm. 

OST  R A CIT I iuxta  fententiam  Plinij  Oftrea  nomen,  & fimilitudinem dede- 
runt.  Sed  hoc  in  loco,Gefnero  annotante, Plinius  deceptus  efie  videtur; qua- 
doquidem  Oftracon  pro  Oftrcovfurpauit;cum  tamen  res  fint  diuerfir,(&lapi. 
desab  vtroq, denominati  valde  diferepent.  Namab  Oftraco, nempe  tefta  tigulinaO- 
ftracites  deducitur,  cura  etiam  tefta:  Concharum,  & turbinatorum  in  Mari  Animan- 
tium  ei  comparentur,qu»poftead5-p2«o'J'6piMa  generali  vocabulo, &Is-piia  per  ndiph- 
thongum  in  penultima, nuncupantur : Cquidem  dvpsa  per  s (implexin  pcnultiraa  funt 
eorum  fpecies.  Itaqj  Oftracites  Diofeoridis  habet  tefta’ fimilitudinem, quoniam  tefta 
fuperiori  ablata  in  plures  alios  lapides fcind i poteft,  crufta  femper  intercedente . Et. 
enim  ds-paxoK,fecudum  Gracos,tefta  exponitur, quafi  toftajcum  vas  figulinumexmol. 
li  creta  febricatum  in  fornace  torreatur.  Vnde  oritur  os-paxiVoc,  vel  Is-paxoxfiiqquod  te. 
fta  fimilitudinem  imitatui;  hinc  quoq;  nafeitur  oVpax/fffio?  relegationis  genus, quod 
teftulisin  vrnam  coniedlis  fiebat ; propterea  Latini  hoc  exilij  genus  teftulatum  indi- 

gitarunt.  . , . 

luniores  Graci,  ad  differentiam  aliorum  lapidum,  Oftracitem,dequo  inprailentia 
fermo  habetur,  AiSoVpio»  cognominarunt.  Veteres  appellarunt  Cerarnitem,  cum  tefta; 
colorem,  & corticem  pra  fe  ferat , & etiam  quia  digitis  percuffus  in  ftar  olla  , fonitura 
edat.  Veriim  xspapt.Tiit  veteribus Gracis dicittit,quoniam  Kepawo.  tcftam,vel tegulam 
fignificat.Plinius  quoq;  affirmat  Cerarnitem  cumdem  efle  lapidem  cum  Oftracite,ni(i 
quod  illum  catrulea:  qua'dain  bulle  interdum  cingunt.Tandem  hic  lapis,nonnullis  alijs 
Oftreites  vocitatur,  fed  hoc  nomine  infigniri  debet  lapis  Oftreis  fimilis.  QuauisOftra. 
citem  teftis  fimilem , & Oftreitem  referentem  formam  Oftreorum  multi  Authoresto- 
fundant. 

NATVRA,  DIFFERENTIA,  LOCVS. 

NATVRAM  Oftracitis  Plinius,  Diofeorides,  Ifidorus,  Galenus, Matthiolus,& 
Myliusexplicarut.-Eft  .n.  hic  lapis  cruftofusfciffiIis,&  crufta  fuperiori  abiata, 
alius  apparet  lapis  in  plures  pariter  fciffilis,  intercedente  lemper  crufta, non 
autem  lamina,  itaut  plures  lapides  inftar  /Etitarum  in  vno  comprehendi  videantur. 

Hic  lapis,  iuxta  magnitudinem  ,&  parui tatem  in  duplici  diicrimine  conftituitur. 
Maior,  qui  eft  ad  inftar  lapidis  fpecularis  filciffilis  effoditur  ex  foffa  Heldeshemisad 
Septentrionem  fpcCfante . Minor  non  longe  ab  Hannobera  prope  Lindum  Pagum  m 
terra  pingui,8f  fubuiridi  eruitur.  Plinius  primam  Oftracitis  lpeciem,ad  mentem  Dio- 
fcoridis,fimilem  tefta:  diuulgat.Sed  Plinius  alibi  aliam  Oftracitem  primafpccie  durio- 
rem conftituit,  cui  Oftrea  nomen  dediffe  aftruit.  Deinde  tertiam  Ahati  affimilat.C®- 
terum  in  priefentia  de  prima  tantum  fpecie  agimus. 

Itaq;  Oftracites,  qui  tefta:  fimilitudinem  gerit, in  montibus  Saxoni»  incenfis  repe- 
ritur.  Altera  autem  fpecies,  qu»  fimilitudinem  Oftrei  reprefentat,in  rupibus  eiuldc® 
Saxonia: reperitur; Gefneius autem  tradit ,noftris temporibus, erui  in Heldesnemio 
prope  antrum  a Nanis  cognominatum,  colore  fubrubenti  ,&  illum  locum  olim  ar  1 e 
multa  indicare  teftificatur. 


I 

I 


vsvs 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV. 

VSVS  IN  medicina: 

6cinalijs. 


PRIMITVS  Diofcoridesfcriptum  reliquit  antiquas  mulieres,  locopumicisi,ad 
leuiganda  cutem,  & aci  piios  auferendos,  oftracite  vfas  fuiffe.  Deinde  huius  la- 
pidis puluis  in  vino  potus  mefes  cohiberc,&  conceptiong  impedire  perhibetur. 

Sinielli  admifceatur,  & mammis  imponatur,  earum  inflammationem  lenit,  necnon  vl- 
cera  illa  ferpcntia  reprimit,  qu$Gra:ci»oA<»  vocant.  Galenus  quoq;  hunc  lapidem,  ex 
aliqu6tummente,afrerit  facultatem  deficcandi  habere  temperatam  ex  adliridiio-'^'^'  9- 
je,&acrimoniajfiquidem  inftar  Geodis,papillas  expurgare  refert,  necnon  vlcera, 

.phicgfflonas  fanare.  Tandem  duriori  Oftraciti,  qui  fecundum  Plinium  inter  gemmas.^''- 
i reponitur  tantam  vim  inelTe  pronunciant , vt  eius  fragmentis  alia:  gemm®  fcalpantur. 

DE  ENORCHI. 

Gap.  VII 1. 

NOMEN,  ETYMVM,  NATVRA, 
Differentis. 


RDINIS  ratio  expoflulare  videtur,vt  Enorchim  lapidibus  praegnatibus 
annedfamus , quoniam  in  hoc  etiam  continens , & contentus  lapis  ob- 
feruatur.  Primitus  ergo confiderandum  eft,  quod  quemadmodum 
Natura  corporibus  animantis,&  maxime  non  monftro  fis  propria  mem- 
bra grefrui,propagationi,&alijsvlibusfamiilatia  benignitate  fummaeft 
impertita:  pariter  in  corporibus  inanimatis  ludens,  diuerfasrerura_j 
■agines,  &potiflimum  animatorum  membra  diligenter  expreffit.  Quinimone  circa 
Vciietem  diminuta  eflfe  videretur, lapides  quofdam  formauit,  qui  humanorum  teftium 
igaramreprarfentant;  Enorchim  PlinijelTe  quis  affirmare  poterit.-quamuis  huiufmo- 
Jilapis  fit  informis,  &alium  lapidem  rotundum , necnon  tefti  fimilem  in  fe  contineat, 

41iic|)roprie  Enorchis  eft  appellandus,  & Orchis  cft  vocandus  Iapis , qui  continetur.  ^^»orcUs,'' 
(faandoquidem  apud  Graecos  op;(;'ttefticulumfignificat3&efop;^j;dicitur, cui  tefticuli  ^ Orchis. 
Wiinnficcnim  Entrochos  etiam,  &Trochites  diftinguuntur,  vtfuo  loco  explicabitur. 

■ Neqnc mirandum  eft,  cum  aliquando  reperiantur  lapides , qui  perbelle  pudendorum 
I ■lanorum cum  fua  mentula, &teftibus  figuram  referant:  immd  concubitui  venereo 
! Vieirevidereiitiir,nifieflent  lapides.  Item Georgius Agricola  narrat, in  Diceccfi 


Diteuirenii  inucntosefle  lapides  nigricantes,  & duros,  qui  muliebre  pudendum  exori-  Hijleroli. 
*™t,qiiosCardanus,obfimilitudinem,Hyfterapetrasnuncupauit.  Sedreaius 


fiyllerolitera  efient  a ppellandi. 

Hiclapis duplex,  iuxta  variasobferuationes,efle  videtur. Nam  loannes  Kcntma- 
Mscoramunicauit  Gefnero  Enorchim  durum,fp]endidum,pall!dum,&ieuem.Atiux- 
tiraentemGeorgij  Agricol»,  Enorchis  candiduseft,&fragmentisteftiumfirailis,  ni- 
mrmii  iuxta  fragmenta  huius  iapidis,in  qu*  frangitur,  & diuiditur:h*c  enim  fragme- 
latclhum  fpeciem  prsfekrunt,  & neque  fulgent,  neque  pulchro  colore  nitent. 

nlelmus Boetius  feribrt  hunc  lapidem  elle rotundum  tanquam  Geodemjpierum- 
SJe  oiiicoIubini  magnitudine,  & apud  Germanos  Hodenftein  nuncupari.  Rurftisad- 
‘^^tinterioremlapidcm  ita  adhierere exteriori  concauo,veluti  vitellum oui  cotfti  abfq; 

albumini  ahhprefcit.  Pratterea  monet  fc  inueniffe.hunc  lapidetn 


ptopePragam  Bohemi; 


ia:.  Interior  pars  terra:  cinerea  colorem  reprc-efcntat,. interior 


Atlitasd!"! ^ obfcuris  coloribus Ibrdefcit.  Icon  huius  lapidis  fuperius 


inter 

DE 


Vlyfsis  Aldrouandi 

D£  LAPIDE  RENALI. 
Gap.  IX. 

Q V 1 V O C A. 


R.  O lapide  renali  prima  facie  intelligi  poteft  calculus , qui  in  renibus 
Animalium  generatur,  de  quo  inferius  fuo  loco  verba  fiet.Aliii  etiam 
vt  notat  Anfelmus  Boetius,  Ncphriticu,  icu  renalem  lapidem  fniarag- 
doprafliura  vocant,  quoniam  ad  affectiones  renum  curandas  fummo. 
pere  commendatur.  Alius  quoqjeft  Nephriticus  lapis,  quem  Vulgus 
Ofiadam,veIlfiadam  indigitant-afciatico  affcCtu, quem  talis  lapis cu. 
Ofiaiiquid  XZ.XZ  creditur.  Sed  de  his  lapidibus  in  pratlentia  fermononeft  habendus;  cum  de  ille 

Jit.  renali  lapide,  feu  lapide  Sardo  tantiim  verba  fiant,  qui  ad  Oftracitcm,velGeodeir 

LApis  SaY“  a multis  refertur.  Hic  fub  duro  cortice , & lucido , inftat  feri  i , tanquam  in  matrice^ 
dm.  figuram  renum  «miilans  latibulatur. 

SYNONIMA,  etymvm, 

Defcriptio. 

No  N folum  hunc  lapidem  a fimilitudine  renum  vocant  renalem,  fed  etia 

quiaaffeftibus  nephriticis  auxilictur.  Deinde  a loco  natali  anpellatur  Sar- 
dus, quoniam  in  Sardinia  inkita  inueniatur.  Color  lapidis eft  niger,  inftar 
thracijlapidi^,lucidus  fed  non  diaphanus;  quapropter  armatura  quadam  obdudus 
effe  videtur . Item  eft  folidus,  & compaCtus , necnon  pond  erofus , & panno  confrica- 
tus incalcfcens, paleas,  more  Gagatis,  vel  fiiccini  trahit.  Veriim  quod  magis  admira- 

dum  eft,  qui  nigerrimus  eft,  & maximi  ponderis,  euaditcandidi(rimus,&  Ieuiffinuis,C 

fpatio  horte  cadenti  ferro  impolitus  igni  admoneatur.  Quoniam  autem  hiceffetltisin 
Alumine  cotingere  folet : hinc  nonnulli  lapidem  hunc  ex  puriori  quada  aluminis  por- 
tione iiaturalitercompaCtumelfe  crediderunt.  Ac  cum  nullum  adftriCfionis  veftigium 

in  hoc  lapide  guftato  obleruetur, cogimur  fateri  ab  Aluminis  natura  alienum  effe. 
Quamobrem  in  hanc  fententiamdefcendimus,vt  dicamus  ex  materia  quadam  vitrei 
conftare.-Duplici  autem  ratione  mouernur,prim6,quoniam  hic  laudatur  in  confringe- 

ntrum  V-  dis  renum  lapiilis,veluti  ab  Auicenna  vitrum  vftum  proponitur:  fecundo,  quia, inftar 

iium  Ad  S^^tlij,  vel  alterius  acuti  in  ft  tument  i,  facultatem  abradendte  fcobis  pollidct. 

quid. 

DIFFERENTI /E,  LOCVS, 

& Facultas. 

Meminit  Anfelmus  Boetius  renalis  lapidis  crufta  qiiafi  ferrea  muniti, fui 
qua  latitant  lapilli  figura  renis,  deinde  inueniri  prope  Pragam,  & 
effe  terreo  retulit.  Alij  huiufmodilapidem  in  duplici  difcrimineconfticuc- 
runt,vnum  dixerunt  lucidum  , qui  in  Sardinia  infula  proucnire  perhibetur  iideoqiK 
Sardi  nomen  illi  aflignarunt  Alterum  non  ita  nigrnm,neq;  fplendidumeffe  volueiuiit 
quem  in  Hifpania  erui  afleuerarunt.  _ ^ 

Vtriufque  puluis  in  vino  datus  aduetfus  nephriticos  a ffe(ftus,&prscipiiecontnu 

lithiafim,  & pafsionem  liiacam  valere  traditur.  Itaque  hoc  in  loco  huius  lapidis  varia- 
icones  exhibere  decreuimus , & in  prima  tabella  lapilli  cum  matrice  reprsfentatiii. 

Lapis 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 


Lapis  renalis  SardicLis,  cum  matrice. 


1 


6oo 


yiyfsisAldrouandi 

i 

Lapides  renales  alij. 


) 


DE  GLOSSOPETRA. 

Gap.  X.  ^ 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

IC  LapisnuncupaturGloffopetra,quafi lingua  petieajvd lapisinHat 
lingua  formatus:  cum  autem  linguam  humanam,  vel  alterius  animalis 
fmuletur,caufam  fui  nominis  inde  traxilfe  videtur.  Nam 
jA&ffffa  Gracis  lingua  dicitur . Cardanus  hunc  lapidem  GlottideaiJ 
vocitat.  Multi  nuncupant  linguam  ferpcntis,  quia  eanidem,  tradu te- 
poris, petrificatameffe  crediderunt  . Item  ad  mentem  Grfcoruiiu» 

OphioslofTumcognomin.irunt.  Aduertendum  tamen  cft  Ophiogloffum  efle  nometu 

VfhiogloJ-  ^ quoniam  Botanici,  hoc  nomine,  quamdam  herbam  in  ptatis  vliginofcna- 

Jum  efino-  p|.g|^jgjjjggf,jg(.3[,t.Gefnerus  agens  de  Cane  Carcharia,  acriter  reprihenditnonmil- 

men  xqin-  qufGloffopetras  dentes  illarum  mulierum  elTc  voluerunt, qua,  inftar  ilriguin,jan-  f 

noatm.  j[,fantium  forbent,  & Lamia  vocitantur.  Infupcr  aliqui  dentem  Lamia  pilcis 

Inhh.di^  efle  hunc  lapidem'  exiftimarunt,  hac  potifsimum ratione dudii, quoniam  marginibus 

Anm.  dentatis  aliquando  inueniantur.  A Germanorum  nonnullis,  referente  Agricola,  hic 

lapis  nominatur  Haterzbinglin,  nempe  Natricis  lingua,  cui  afsimilari  perhibetur,  b 
enim  Natrixfpecies  quadam  Sci pentis,qui  nando  venenum  in  aqua  fpargit.Hinc  bu- 

canus  canebat  hunc  in  modum. 

Et  Nutrix  •vioUtor  aqnx.  ■ ... 

Hac  autem  fpecies Gloflb petra , vt  veritatem  fateamur, potius  lingua  Pici  uuis, 

quam  alterius  animalis  ailimilatur.Poftremd  fuerunt  Authores, qui  hunc  lapidem  c- 

raunium,  nempe  fulminarem  indigitarunt,  fed  re  vera  hunc  confundunt  curo  iHOj 
quo  in  fubfequenti  capite  verba  fient. 


Mufa:i Vlciallici  Lib.  IV.  5o. 


descriptio,  et  NATVRA. 


LINIVS  defcribens  hunc  lapidem,  eum  lingu®  humans  fimilem  conftituit. 
Alij  Authores  eumdem  lingus  alterius  animalis  affimilant  hinc  Caufinusarri- 
puitoccafionem  fcribendi,  Gloflbpetram eloquentisdiuinselTe  fymbolum  fu- 
nficies  huius  lapidis  pulchre  polita  eft : immo  aliqua  fpecies  ita  exadtc  eft  dentibus 
‘ tprnata,vt  vix  aliquis  peritus  artifex  hocopusimitari  pollet.  Huius  cralfior  pars  la- 
tidca  eft,  quia  Iapidibus  fspeadnafcitur,  pars  mucronata  cornea  apparet, & plerutn- 
Lc atro  colore  inftar  vnguis  fturni  refulget.  Plinius,  iuxta  aliorum  mentem,  na rrauit 
Ji]„(.]jpj(iemeirctalisnaturar,  vt  in  terra  non  gignatur,  fed.  Luna  decrefcente,a  Cs- 
lodecidatipropterea  eo  ventos  comprimi,  & lunares  motus  excitari  perhibent.  Aliqui 
jioiiiineutis  mandarunt  Glollopetr^s  elbe  natura; lapides,  fed  dentes  pifeium  armato- 
iBj&tcftaceorum  elTe  voluerunt , qui  in  terris, poli  niiucrfalem  inundationem, re- 
tiinferunt;  veluti  multa  Oftreorura,  &,Chamarum  tegumenta  in  montibus palfim  ob- 
liniantur. Hsc  opinio  prorfuseftexplodcndsicum  Gloflbpctrs  hnt  lapides  fui  gene- 
(ii,&ptoprias habeant  mineras;  imir.d  latis  villes  funt,&diminuto  pretio  venduntur. 
Iiodem aliqui  referunt  hanc  prsrogatiiia  huiclapidi  naturaliter  elfeinfitam,vt prs- 
ftnteveneno,  in  menfa  fudet.  Cstcriim  id  non  eft  tam  facile  credendum,quoniam_j 
niiltietiam  alij  Iapides  prsduri  leues,  & politi  iuxta  vaporem  facile  fudant* 


DlFFERENTIiE. 

Discrepant  inter feGlolfopetrs, ratione  coloris,  magnitudinis, &figurf. 
Nam,  quoad  colorem,alisfun  taibs,  alis  cineres,  alis obfcurs,  alis  ad  ro- 
feum,  vel  ad  nigrum  colorem  vergunt.  Alis  candids  lineis  csruleis  decorats 
CiiHafuperficiemobfcruantur,  alis  tandem  ex  nigro  rubefeere  vifuntur . Ratione  fe- 
tidi,aiisparuf, ali?  magne funt,  etenim  Glolfopetra  pulcherrima,;integra,&  magna 
fttonsfuiteffolTa,vt  habetur  in  Mufso  Ca]ceolarij,duro  foffs  illius  duitatis  exca- 
liientur.  Erat  denticulata  ,fcu  ferrata  fpecfands  latitudinis,  cum  bafifeptemdigi- 
loram, alia  duo  latera  erant  duorum  palmorum,  deinde  materis  tophaces  adhsrebat. 
Quoad  figuram, lapides  huius  generis  alij  ferratos  habent  margines,  alij  dentibus 
urent, alijperfcftum  triangulum  reprsfentant , alij , inftar  trianguli  acuti , funt  for- 
Bti,  Ali)  habent  acutum  faftigium,  inftar  roftriauium.  Alijluminitateouaii  fnnt 
iofigniti -.quapropter  linguam  humanam  , vel  loftrum  Anatis  referre  dicuntur.  Lapis 
I icliuius generis, quifubftantia,  durit-e , &fplendore, Glolfopetras  imitatur, fed  eft 
TJmodutnparuuSj&alicuiusauiSjnimirumiricruIs  roftri  partem  ftiperiorem  prsfe 
ftttjpoteft  nuncupari  Rhyncholithos ; quoniam  Grscis  p'o>;i;o5  roftrum,& lapis 
ikinir.  Aut  fi  quis  velit  hunc  Iapidem  ad  linguam  comparare,  non  erit  diffimilisofli 
Bfoidi bipartito, quod  lingus animalium lubeft.  Hocinioco  tres  differentias  hu- 
JBslapidiseleganterdelineatas exhibemus,  quoniam  Gloffopetrs  eft  congener. 

Ad  hisjdifferentias  reducitur  alius  quidam  paruus  lapis  aliquando  obliquus,  & 
Miis,qiii,vtnotant  Gefnerus , & .Anfelmus  Boetius,  aliquibus , in  Itaiia  ,&  Luftta- 
liiCctaftes cognominatur, -cum  formam  cornu  exprimat, etenim  «srai;  Grscis  cornu 
tjponitur . Huiufmodi  lapisa  Gefncro,  & ab  Anfcl.mo  Boetio  cum  elcganterdeiinee- 
B, illius  icon  omittitur,  & hoc  in  loco  damus  iconem  Gloffopetrs  cum  fua  minera, 
Jtlata  ex  Melite  infula  . Hsc  minera  eft  tophacea  , & fpongiofa , in  qua  foramina_j 
(|ttdamparuaobferuantursmulantia  loculos, in  quibus  vermiculi, & animantia  qii?_ 
tamarina  dditefccrelolent. 


Eec  Rbyn- 


Ghjfopet^t 
CUIUS  fj>n~ 
holum. 

Gjy.r.io. 


Colores  va- 
ry. 


GtoJJopetra 

fanm. 


Cera/iesla. 

fis. 


Mufei  Metallici  Lib.  IV',  5oj 

i njijquumeftniodojVt  varias  icones  differentiarum  Gloffopetra;  diuuIgeimis.Qua- 

facie  GJoffopetram  Gefneri  denticulatam  figuramus.  / 


?r*tcrea  alias  duas  icones  huius  lapidis,  ex  noftris  obferuationibus.huic  hiftoritE 
addimus, quorum  lapidum  alter  dentes,  alter  quafdam  iiisqualitates  referebat. 


5o4  Vlyfsis  AIdrouandi 

GIolTopetr^e  ali^e  duae  differentias^ 


Inruper  tres  alias  differentias  Gloffopetrar  non  denticulati  delineatai  reprslenti* 
mus,  yt  huic  hiftorix  nihil  deelle  poffit. 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 


5o5 


GloiTopetr^  non  denticulata  tres  differentiie] 


6o6 


SerfenUm 

lingusqm 

ies. 


Ceraunix 

Vrhsvht. 


Ceramit 

gemma. 


VlyfsisAIdrouandi  ’ 

L O C V S. 


Hos  lapides  e C»Io  delabi  multi  autumant.  Sed  adiiertendumeft,varijs  inio. 

cis,  inter  rupes,  & terram  ca;mentofam  ,fic  ludente  Natura, repefiri . Addit 
Georgius  Agricola  inueniri  quoq;  in  terra  aluminofa  . Gefnerus,  in  libro  de 
lapidibus,narwt  generari  in  Germania,  colore  albicante,&  rofeo,  faxis  inclufos,  Ide 
Authorin  Volumine  Animalium,  &pr*fertim  in  Capite  de  Gane  Charcharia,fcrip. 
litlapidesGloflbpctrasinMeliteinfula produci,  quos  nonnuIliLamiarum,  vel Scr- 
pentum  linguas  nuncupant.  Pariter  Anfelmus  Boetius  monimentis  mandauit  ,hofce 
lapides  efle  plures  in  arenis  prope  Deuentriam  , & vicina  Joca , necnon  penes  Lune- 
-bursum,inaluminofisfodinis,vbilapideshuiusgeneris  linguas  Serpentis  fatis  de. 
feanter  exprimunt,  vtnon  fit  mirum,  fi  apud  Vulgus,  pro  illis  habeantur . Similiter  ,cx 
relatione  Gefneri,  in  libro  de  lapidibus,  tales  lapides  cinerei  coloris  in  Prulliarepc.  p 
riuntur.  Immo  alios  in  lateribus  ferratos  Gefnerus  apud  Tungros  obfcrualfc  narrat. 

vsvs  'iN  medicina. 

MVLTAS  ad  res  Glolfopetram 'conducere  varij  Authorespronunciant  ,alij 
ad  prohibendas  fafeinationes  prttdicant,  alij  huius  benefitio  venenu  pro. 
di  affirmanttquandoquidem  madore  affici  in  pr^fentia  veneni  traditur.Scd 
Anfelmus  Boetius  hanc  facultatem  nondum  depr*henfam  efse  afserit.  Gefnerus  ad. 
uerfus  toxica  maximam  po (fidere  virtutem  tcftatur , fi  verum  efset  huiufmodi  lapides 
olim  Serpetum  linguas  fuifse.  Nihilominus  nonnulli  virtutem  horum  lapidum  ad  vim 
boli,&eboris  combufti  comparant;  cum  in  terra  ficciifima,&  pkrumq;  in  fodinis  boli 
inueniantur.  Quinimo  multi  Authores  addunt  Naturam  eas  Glofsopetra:  impertitam 
efse  virtutes,  quibus  dens  Elephanti,  & cornu  Rhinocerontis  potiuntur.  Quapropter,  G 
in  febribus malemogeratis  expugnandis,*  in  variolis  exterminandis  magnifican. 
tur.  Item  verminationi  magifquamBezaar  non  vulgariter  profunt.  Etenim  nullunu 
prtefidium  putredini,  confequenterq;.vermibus  magis  opponitur,  quam  res  ficciffima, 
cuius  qualitatis  Gloffiopetra particeps  eife  'tradit  ur. 

DE  CERAVNIA. 

Cap.  XF. 

Q V i V O C A. 

OGNATI  GlolfopetrisfuntCcrauni^lapidesjproptcreahunc  locum  H 
in  Hiftoriafibi  compararunt.  Sed,  vtabhoc  capite  omnis  tollatur  am- 
biguitas,  aduertendum  cft,  hocnomen  ( Ceraunia)  elfe  adie<Siuum.j, 
quod  fignificat  omne  illud,  quod  figuram  fulminis  refert . Deindc_j 
Ceraunia  vocantur  montes  Epyri  Mare  Ionium  abAdriaticofeparan- 
tcs,hocq;  nomine  gaudere  dicuntur-,  quoniam  fumma  eorum  iuga  ful- 
minibus fepe  feriantur.  Eft  quoq;  Ceraunia  in  Lcxico  geographico  ,&  apud  Plinium 
Cerynia,  vrbs  Cypri  in  ora  boreali  inter  Carpafiam,&  Lapiihu  fita.  Infuper  Ceraunia 
eft  gemma;  fpecies  a nonnullis  Authoribus  nomine  Afteria:  defcripta,quamMarbo- 
deus,  Solinus,  & ali;  cum  iilo  lapide  Ceraunio  confundunt,  de  quo  in  pratfenti  capite 
agitur.  Quandoquidem  falso  fibi  perfuadent  hanc  gemmam  tantummodo  in  Jocis  ful- 
mine idiis  in  uetiiri.Diciturhjc  gemma  apud  Plinium  fulgorem  fyderisrapcre,&habe. 
re  intus  ftcIJam  concurfantem,  vel  redii  iis,  fecundbm  nonnullos,  corufcantem,dehoc 
Ceraunia  in  prsfenti  non  loqUimuriquoniam  Plinius,  prarter  memoratam gemmara, 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.  507 

1*  jiio  gf  Ceraunis  effe  fcribit,  qus  gemma  non  funt ; idcirco  de  his  in  prsfen- 

i^Unr, 


Tandem  vtomnegenussquiuocationiseuitemus,  traditGefncruSjinquibufdanu^ 

jjeiujtif  locis  Cryftal!umnuncupari]apiderafulminis,quod nomen  noftro  Ceraunis 

toinpetit,  vel  quia  vna  cum  fulmine  cadere  credatur,  vel  quoniam  propria  figura  ful- 
uincu  lapidem  imitetur.  Item  in  quibufdam  Gallis  locis,  lapis  facie  ligni  obferuatur, 
oiiemolimfuiile lignum,  fed  diuturnitate  temporis,  in  lapidem  conuerfum  referunt: 

Lpuis  Petrus  Bellonius  id  nunquam  lignum  fuifle  ,fed  tale  quid  femper  a natur;i_j  LigmmU 
pfflcrcattimefse  exiftimat.  Vtcumque  fit, Indigens /"«rrr  nimirum  lapidem  fideum. 

(jtainisvocitant,  quod  nomen  Ceraunis  conuenire  inferius  demonftrauimus. 


HI  C Iapis  a multis  Authoribus,  & prsfertim  a Georgio  Agricola  vocatur  Ce- 
raunia femininogenere,ficuti  Brontia,&Ombria.  Nihilominus  fatius  efsct, 
vt, iuxta primam  Grscorum  inflexionem,mafculino  genere  Ceraunias,  ficuti 
Jiontiis,&  Ombrias  appellaretur.  Inuenjt  autem  hoc  nome  a fulmine,  quo  cum,a  Cf- 
kcadereapud  Vulgus  creditur:  etenim  r-»oc  Grsce  fulmen  fignificat.  Aut  iuxtcuj 
Jiorura  mentem  ita  nominatur,  quoniam  in  loco  a fulmine  icf  o inueniatur . Quarc_j 
Itobodeushuc  refpiciens  tales  verfus  protulit. 

Ventorum  rabiem  cum  turbidus  ^Jlnat  aer, 

Cum  tonat  horrendum,  cum  fulgurat  igneus  ather, 

"Huhibus  elifus  Cnto  cadtt  ille  lapillus^ 

Cuius  apud  Grrecos  extat  de  fulmine  nomen 
illis,  (juippe  locis,  quos  condat  fulmine  taclos, 

' ijle  lapis  tantum  reperiri  poffi:  putatur. 

Vnde  Kiadotfo;  efl  Gtaco  fermone  vocatus; 

( fiam  quod  nos  fulmen,  Graci  dixere 

Quibus  autem  fanioreft  mens,decafu  huius  lapidis  valde  dubitant,  immo  diffiten- 
lijinter  quos  dodiflimi  illi  viri  Agricola, & Cardanus  recenfentur:  quinimo  & Pii-  Lih.  57. 
isiuagis  aliens  opinionis  en  arrator,quam  propris  lententis  alfertor, de  hoc  &ipfe  cap.  jo. 
ilbitat,  dum  inquit.  Cmbria,qmm  AhquiTSIott/tm  nocat,fi  titi  Ceraunia  & Brentin  cadere 
mmbiks dicitur . Vtmam  incsterisquoq;ita  cautus furflet. 

Gcfnerus  author  eft  hunc  lapidem  apud  Germanos  vario  modo'  vocari,  iuxta  varias 
bimas, quas fortitur:fiquidem  aliquando  abipfis  cognominatur  Malleus flumineus,in- 
itrjniu  Cuneus  fulminis,  quandoq;  anno  tante  Encciiio,  Donerfteim , quia  ex  nubibus 
Uffltonitru  cadere  credatur.  Illam  autem  fpeciem,  qus  formam  cunei  prsfe  fert,  So- 
Kusapud  Plinium,  Betulum  forte  a batuendo  vocari  tradidit:  hinc  fortaflis  dimana-  ^ 
litilludBononienfe vocabulum ( bietta)  quo  Cuneum intclligunt.  Deniq;  funt,qui 
loslapidesGloiTopetras  indigitent  propter  maximam  horum  affinitatem,  non  figura, 

Wfubftantia  duriffima,  & iolidiiiima,  & in  fupcrficie  fplendida.  Itali  fimiles  lapides 

“liette-cognominant. 


Lapides  HuIus  generis,  vt  plurimum  longi  funt  digitos  quinqi  lati  tres,&  iuxra- 
partem,  quslatiffima  eft  cuneum  plane  referunt,  cralTitudo  eftpollicaris,durif- 
, , duii,&grauiffimi  funt,  lubftantia  fimili  filicibus , ex  quibus  ignis  elicitur  :quin- 
Mo interdum  tam  duri  funr,  vt  limam  non  fentiant.Lineis,atq;ftrijscarent,'i<  hacra' 
WKaBrontijs  diferepant,  de  quibus  iu  fubfequenti  capite  fermo  habebitur.  luxta-^. 

J®‘™*qiiilibrij  Iapidis,  plerimiq  jappaict  foramen  poJnds5& aliquando  maius  eft, 
”’^iaiOriirlonic  ..A  


SYNONIMA, 


DESCRIPTIO. 


aioriit  Iapis.  Hoc  foramen  cft  exacte  rotundum,  cum  hoc  tamen  ciil'crimine,vt  vn.a 
®lit latior  altera,  non  fecus  ac  foramen  in  malleis  arte  fadtis  conlpicitur : cum  ea.j 
f®sroraimnis,cui  manubrium  intromittitur,  latior  femper  fit. 


Omnes 


5o8  V lyfsis  A Idrouandi 

Omnes  autem  lapides  huius  generis  vel  malleum,  yel  cuneum,  vel  fecurim,vel  ali^  ] 
imius  generis  inftriimcnta  foramen  habentia,  ad  recipiendum  manubrium , imitantuti 
Hincnonnulli  non  fagittas  fulm  inis,  fed  ferrea  inftrumenta,tra(ftu  temporis  in  lapides 
elfe mutata  exilfimarunt.  Ca?terum  multi  hanc  opinioneexplodunt,&huiufmodi]a, 

pides  in  idfis  a fulmine  arboribus,  & domibus  feinuenifle  tradunt,nam  poft  iaumful. 
minis,  in  lapidis  effoffione  pra;fentes  fuiffe  afseuerant,penes  quos  omnes  fides  maneat. 
Kentmanus  Ceraunia  lapidem  Torga?  anno  fexagefimo  primo  pofi  fefquimillefimiim 
Maio  menfe  fulmine  proiedium  narrat, qui  a terra  erutus  fuit  latitudinis  trium  digito- 
rum,  logitudinis  quinq;,  durior  vero  lapide  Bafaltc,quo  in  nonnullis  Germanis  locis, 
Incudis  vice  vtutur.  Idem  Author  recitat  prope  arcem  luliam, per  ingentem  quercum, 
fulminis  impetu,  deicdiumfuifse lapidem,  qui  dfofsus  eiu/dem  cum  fuperiori  Initii, 
gura»,  & Queftori  Torgenfi  dono  datus.  Habemus  etiam  ex  Gcfnero,qu6d  anno  nona- 
gefimo  fecundo  fupra  millefimum,&  quadringentefimum  e Casio  cecidit  lapis  ticcen. 
tarum  librarum,  qui  Enfishemij,in  templo  feruatursfed  nurafucrit  form  f Cerauni^la. 
pidis  non  explicatur.  I 

Crufta  horiimlapidum  leuis  eft,  & pellucida,  & plerumque  coloris  kucoplia!i,fed 
pars  aduerfa  lapidis  huiufmodi  crufta  eft  nudata  : vnde  aliqui  crediderunt , violentia 
fulminis  quo  excutitur  a nubibuscruftam  rumpi , & huius  indicium  efle  affirmantjcum 
Cruita  hu-  jjyi|uslapis  huius  generis inueniatur,  qui  integra  crufta  obduftus  fuerit : quemadmo. 
ius  Ufidts  obferuamus  in  Gloflopetris,  qu»  femper  iiitegr»  cnmniur.  Demum  iJla  pars  lapi. 
qttdis.  dis  portione  crufta;  fpoliata,  coloris  eft  ferruginei,  fubftantia  dura,  & grani. 

GENERATIO,  ET  NATVRA. 

SI  cofiderctur  hic  lapis, quatenus  infuaminera  produci  poteft,  nulli  dubium  efse 
debet  eam  fortiri  generatione,  qua’  in  primo  Capite  huius  libri  de  ortu  aliorum 
lapidum  explicata  fuit.Vetum  quoniam  tam  conftans  fama  eft  fulmen  efselapi- 
msqmlis . dem,  vt  fi  quis  hanc  V ulgi  opinionem  explodere  vellit,infipiens  prori us  efse  videatur;  C 
quocirca  ratio,qua  in  nubibus  huiufmodi  lapis  gigni  poflit(fi  tamen  ibi  gcneratur}boc 
in  loco,  ad  mentem  Philofophorum,aflignanda  eft.  Exhalatio  igitur  quadam  fulgu- 
rea,  & fulminea , cum  metallica  quadam  materia  admixta,  in  nube  pierumque  viridi, 
aut  nigricante,  ab  humore  circufufo  conglobatur,  & coagulaturjveluti  farina,  aqueo 
humore  aifufo,  in  mafsam  conglutinatur,  poftea  fuperucniente  calore,  paitim  exlb- 
!e,  & Stellis,  partim  ex  antipenfta fi  genito  , talis  mafsa  fiibadia  quali  concoquitur, & 
inmateriamlapideam  induratur  i ficuti  lateres  ex  molli  luto  formati  calore  fornacis 
durefeunt.  Praitcrea  fulminis  telum  acuminatur,  quoniam  ftumidum  admixtum  effu- 
giens ficcum  ibi  facile  conglobatur.  Itaq;  lapis  Ceraunius  exhalatione  aftbciatus  innu- 
be ab  humido  frigido  circumftante  ita  prcllus,  vt  in  tam  angufto  loco  amplius  manere 
nequeat,  illicd  nubem , in  qua  tanquam  inouo  eft  conclulus,  rumpit  tonitru,  & fulgur 
efficiens  in  quacunque  obuia,vcloci  motu,fertur,  qua  fcindit,  diffipat, inflammat, atq; 
profternit. 

Cfterum  Anfelinus  Boetius  hunc  generationis  medii  maximoperc admiratur, quan- 1 
doquidemlapis  intra  nubes  produdtusoroni  ex  parte  deberet  eflerotudusrdeindcquj- 
rit , cur  foramen  fit  in  media  parte  lapidis,  idq;  non  aquale,  fed  in  altera  partclatius- 
Praterquamquod  vix  credendum  efle  feribit,  Iapides  tam  cito  nafei , necnon  tali  du- 
ritie, tantoque  pondere  in  nubibus  vndiq;peruijs  produci . Sicuti  neq;  dicendum  elfe 
exiftimat , vi  tempeftatum,  ex  rupibus  ad  nubes , huiufmodi  lapillos  deferri,  vt  poftes 
in  terram  proijciantur. 

Quoad  naturam,  notandum  eft  huiufinodi  lapidem  magis  ponderofutn  efle,  quanu 
i atuTA  e-  lapidem  terreftrem , data  tamen  magnitudinis  aqualitate  , fed  ferro  minus  pon- 
ymmx.  derofus  elfe  pei  hibetur.  Deinde  referunt  etiam  Authores  (fi  tamen  verum  cli)  Filum ci 
ita  applicatpm,vt  nufquam  duplicatum  omnes  illiuspartcs  tegat,  ita  operari,  vr  prunis 
candentibus  impolitus  non  vrarur, fed  tantummodo  madclcat,atq;  hac  rationcdc- 
prehendunt , num  genuinus , vel  adulterinus  lapis  fuerit . Tandem  nonnulli  diuulganr, 
penes  quos  fides  maneat , huiufmodi  lapid  es , fulminis  impetu  adios , terram  Irbncj 


Mufd  Metallici  Lib.  IV”.  (Jop 

c orcviarum  nouem,fed  poftmodum  fingulis  annis  ad  orgyiam  vnam  afce- 
*f|"^‘'^onecfuperficiei  tellurisappropinquet. 

differenti 

PHIMO  lapides  Ceraunij  coloribus  ab  inuiccm  difcriminantur  ,iuxta  colores  ex- 
halationum terreftriumj&  metallicaru,  qu*  ab  inferioribus  partibus  eleuantur; 
propterea  alijfunt  candidi  ,.&  pellucidi , alij  fufci  ,alij  nigri  ,alijfubrubentes. 

Oiinimd  viridis  etiam  eft  obferuatus , qui  latitudinis  fuit  trium  digitorum , altitudinis  mfcriptio 
linque, craffitie autem vniusdigiti  jfubinffma parte  extenuabatur  vtrinqj.-emulans  cermmx. 
Lfils  figuram  cunei . Anguli  vero  in  cuneo  congrediebantur , tanquam  in  aciem  fe-  stridis. 
cinteffl  exirent, craflitudinc  infra  medium  paulatim  attenuata , color  eius  in  obfcuro 
liridis;  iramo  perfricatus  auro , aureum  colorem , in  tlar  lydij  lapidis , reddebat,  craf- 
(fons  & durilfimus  erat  filici  vulgari  fimilis,  & ex  ipfo,  chalybe  adhibito,  ignis  edu- 
(itatii/.  Icon  in  fequenti  tabella  exponitur. 

Cerauniasviridis. 


j Qposd figuram,  tales  lapides  a' iquando  inueniuntur  cryftallo  fimilesinfefti  colore 
iituleo,fed  dubitamus,  quod  Authores  loquantur  de  Ceraunia  gemma.  Alioquinhi 
lipidesquandoq;  funt  pyramidales , alij  turbinem  faccharinum  referunt , alij  cuneum, 
ifijdilcum,  alij  malleum,  alij  fecurira , alij  vomerem,  alij  clauam  reprxfentant:  immo 
■t,quiBelemnitem  perbelle  exprimant.  Quamobrem,ratione  variarum  figurarum, 
ptnitit  .appellari  cuneiformes,difcoides,&clauiformes,  non  quia  claui,  fed  claus  fi- 
®litudinem  habeantj  fimilemEncelliusfe  vidifle  teftificatur. 

Ultione  natalis  loci , Ifidorus  duo  Cerauniarum  genera  conftituere  videtur;  vnura, 
iNmittit  Carmania  regio  Orientalis  prope  Indiam, & mare  rubrum,cryftaIlo  fimile, 
'dtiruleum  colorem  vergens,  & fubdio  politum,  fplendotem  fyderum  rapere  dicitur. 
®iini  mittit  Hifpania  ex  Lufitan  is  litoribus,  colore,  in  fiat;  Pyropi,  rubefeen  te.  HfC 
piiexSolino  translata  videntur,  qute  pofteaMarbodeus  recitauit  his  verfibus  Sed 
meditemur  horum  Authorum  mentem , inueniemus  lapidem  hunc  cum  gemma 
wraMia  confundi. 


Huic 


6io 


Loci  »/114- 
Its  Ccrau- 


Baf/tltcs  la 
fis  qualis^ 


Ceraunias 

fecurifur^ 

mis. 


Vlyfiis  AIdrouandi 

Huic  blnx  dmtur  fpccies,  totidem colores,  j 

Cryd-tllo  firntlem  Curmonia  mittere  fertur, 

Cxrulce  tamen  irfcltim  ,rutHcgf  colore. 

Mtttit , dr  Hifpantts  regtone  manens  Lufttanu 
Flammas /pernentem , fimilem/,  colore  Pyropo.  ^ 

Hi  autem  lapides , referente  Gcfnero,  in  Germania  prscipuead  dumina,&  pr*fcr. 
timad  Albim  reperiuntur.  Hoc  in  loco  exhibcmustabellam  vanarum  figtirarumCe- 
raunia- , & fub  numero  i.  & 2.  delineatur  potius  pars  f upenor,  & inferior  Gloffopctnt, 
quam  Cerauni®.  Sub  numero  confpicitur  Ceraunias,  quieratlongusdigitos(|uin, 
que,  latus  trcs,vbi  tamen  craflTiffimus  apparet,^  iuxta  infimam  partem,  inftar  cunefat. 
tenuabatur,  & totus  cuneum  plane  referebat,  coloris  erat  in  albo  fufei,  grauiffimus,& 
durillimus  inftar  filicis.  „ r i ■ j ^ ^ 

Sub  nu.4.  pingitur  Ceraunias,  inftar  mallei,  in  albo  fufeus,  hic,  ad  mentem  Gefneri, 
latitudinis  fuit  trium  fere  digitorum , longitudinis  quinq;  durior  Bafalte  lapide,  quo 
in  nonnullis  Germani®  locis,  pro  incude  vtuntur.  f 

Sub  numero  5.  delineatur  Ceraunias  alterGefneri,  qui  iuxta  vtramq;partem,mal- 
lei  figuram  imitatur , vel  etiam  vtrinqicuneiform  s elTet  appellandus. 

Sub  numero  6.defignatur  Ceraunias  alter  Gefneri  coloris  nigricantls,partibus  qui. 
bufdam  ad  c®ruleu intendentibus , ponderofus , & durus , forma  cunei,  necnon  petfo. 
ratus.  Huncexterraelfoflum,iam  fulminis  idlii  per  ingentem  quercum  deiedum.» 
KentmanusapudGefnerum  referebat.  Hic  autem  videtur  effe  ille  lapis,  quem  Sota- 
cus , apud  Plinium  fcripfit  habere  formam  fecuri  fimilcra , quoniam  forma  eftlata, & 
in  aciem  exit,  & ibi  apparet  foramen,  quod  pariter  in  fecuri,  pro  inferendo  manubrio, 
fabricatur. 

Sub  numeto  7.  exprimitur  icon  illius  Cerauni®,  quem  Kentmanus , apud  Gefnerutn, 
narrauit,  in  Pago  Siplitz,  violentia  fulminis,  intra  vine®  terram , per  quamdam  quer- 
cum , penetraffe,  huneq;  a Rufticis  fuilfe  eifofluvn , & Qusftori  Torgenfi  dono  fuiffe^j  , 
datum_j.  . 


I . Ceraunij  lapidis  pars  fiiperioG 

а. Eiufdem  pars  inferior.  Hi  lapides  in  hac  tabella  cum fimili  inferi] 
ptione  fuerunt  delincati  ,fed  potius  ad  GlolTopcCras , quam  ad  Ce- 
raunias  referendos  effe  exiftimamus. 

3.  Ceraunias  cuneiformis  magnus  Gefneri. 

4.  Ceraunias  alter  cuneiform  s minor. 

5.  Ceraunias  alter  iuxta  vtramqj  partem  cuneiformis. 

б.  Ceraunias  alter  cuneiformis  figura  a caeteris  diferepante, 

7.  Ceraunias  cuneiformis  valde  acuminatus . Omnes  autem  in  medio 
funt  perforati,  vc  in  iconibus  confpicitur. 


Variz 


Mufd  Metallici  Lib.  !¥. 
Vari$  Cerauniarum  difFerenticE. 


ttJs 

\ 


5n 


Vlyfsis  AIdrouandi 


Flis  adJcre  poffurmis  lapides  Ceraunios  a Gcfnero  memoratos,  fed  tion  dcdincjtoj  g 
quos  e Cadocecidide  prodidit.  Primus  fuit  forma  perfeci  cunei , in  parte  latioti  per- 
foratus , longitudinis  digitorum  nouem , latitudinis  quatuor,  ponderis  librarum  triunt 
cum  dimidia,  qui,  anno  quadragefimo  quarto  polf  fefquiniilIelimu,V  ienna*  in  donuini 
percellam, vinariam  impetu  fulminis, duodecim  vlnas  in  terram  adaflus  fiiit.Aliuspj. 
riter  forma  mallei  in  nigro  caruleus,quinq;  digitos  longus , duos  latus,  in  latere angu. 
flioriperforarus,annolexagefiroopoftlefquimillclimu,Torgf  cccidit,vtrecitauit(i£f. 
nerus,qui  pariter  alium  cuneiformem  in  nigro  viridem, in  medio  perforatum, &,  in  ma. 
gnitudine,fuperiorifiinilem  clfe  retulit:  quandoquidem  prope  Ileburgum,violen[iin. 
nro  impetu,  annolam  quercum  diuifir. 


MORALIA, 


c 


ER  A VNIVS  ]apisinrnoralido(ftrina,myfticum 'mundana' calamitatistv-I^ 

pumpra  fe  ferre  videtur.  Nam  quemadmodum  fulincn  qiiicquid  inucnit  ! 
in  terris  obuium,  ferit  ,pra’tcr  Laurum,  vtPlinius,  &alij  Authores  prodide- 
runt . Sic  humana  calamitas  omnia  euertere  poceft  , piarer  virtiitenij 
qua  tanquam  Laurus  femper  virens  confpicitur,  nullo  vnquam  fiilmiuis  anini!  j 
narum  impetu  labefaiftanda . Amplius  fi  Ceraunias  in  locis  tonitru  vexatis  imic.  j 
nitur,  & domicilia  , in  quibus  feruatur , tuta  a violento  fulminum  idfu  reddit  i 
ro  proculdubid  aflcrendumerit,fimulacro  huius  lapidis.  Patientiam  , vel  Perfiucran.  j 


'tiam  indicari,  qua  in  loco  ariimnofo  mundana  calamitatis  generatur,  fedadiicr. 


ftis  fulmina  aterna  moeftitia,&  contra  fulgur  tentamen  torum  communis  hoftis  valere 
perhibetur.  Etenim  quando  vir  chrittiana  pietatis  cultor  patientia  conftantiam , & 
perfeuerantiam  habuerit, violentia pradidorum  fulminiimrclui5iabitur,  Stpramiinn  j 
aterna  gloria  aflequetur.  Autdicendum  erit,quod  veluti  Ceraunias  in  regionibus  to.  i 
nitruifubiedis  producitur:  ita  viri  in  tonitru  criminum  alfiduc  vcrfanrcs,fiabipfopit.  •, 
nitentia  dudi  egrediantur,tiinc  optimi  aduerfus ronitrua,&  fulgura  vitiorum  cuaduntiGj 
idqi  in  Paulo  Apoftolo  manifeftariiim  euafit.  ■ 


VSVS  IN  VARUS. 


MAR  BODEVS  Gallus  poeta  antiquus,  & celeberrimus, qui  carminibus  virtli-  j 
tes  omnium  fere  lapidum  exarauit,  multas  vi  es  Ceraunia  pradicauit:  cum  [■ 
tamen  non  latis  confiet,  numlaprdem  hunc  Cerauniuin,vel  potiusgemmam 
intellexerit.  Narra  t igitur  geftatibus  hunc  lapidem  nulla  fulmina  nocere,iieq;  nauigia, 
in  quibus  fuerit  hic  lapis,  fulminum  idulubmcrgi  pofle.  Amplius  ad  liiperandas  lites,  J 
Adlms,&  &ad  vincenda  pralia,  multum  conferre  perhibet.  Deniq;  vt  oculis  fuauisfomnusob- 
pdin.  repat,&fomnia  iucunda  nodu  fuccedant  geftationeni  huius  lapidis  commendat,  car-  | 
mina  igitur  funt  huius  tenoris. 

Sjii  ade gent  hunc,  k fulmine  mnfirtctttr,  H 

AVe  domus,  aut  vtlU,  quihiis  /tjfuerit  Upis  iUe, 

Sed neq',  nauigio per fi . mina,  vel  mare  vectus 
T urhtne  mugetur,  nec  fulmine  percutietur. 

AdeaHhsttiam,vincendaq;prdiiiproded, 

£t  dulces  Jomnes,  ef”  dulcta Jc  mnia preeUat. 

Tandem  opinantur  Germani,  annotante  Gefncro,ladentes  pueros,  fi  corripiantur  her-  ^ 
mi'S,  lapide  hoc  cunis  irapofito , liberari  ;&  fi  in  hanc  affccfioncm  nondnm  incurrerint; 
hunc  lapidem  tanquam  pramuniens  medicamentum  optimum  clfe  exiftimant. 


AUitiimiiisu 


Mufii  Metallici  Lib.  IV. 


613 

’ D E C H E L O N I T E. 

Gap.  XII. 

^ Q V I V o c A. 

SVADRIFARIAM  Chelonitem  hoc  in  loco  intelligi  poffe  pronun- 
ciamus.Nam  primo  Albertus  Magnus  hun c effe  lapidem  purpurei colo- 
risj& reperiri  in  corporibus  teftudinum  maiorum  affeuerauit : cum  in_j 
minoribus  lapides  etiam  minores , iuxta  molem  animalis , inuenianiur. 

Addit  etiam  hunc  lapidem  ad  inftar  Vnionis  refulgere , & magnitudi- 
ne nucleis  oliuarumfimilem  efleiidedq;  hunc  tanquam  gemmamdiuul- 
*MtOuareMarbodeus&ipfede  hoc  verba  fecit  in  libro  delapidibus  canens. 

' ududoUf  idem  mittu  chelonitem 

Rarum, pKfpurio,  vartof,  colore  nit.  mem. 

ItSndlnesenim  Maris  Indici  ad  tantam  excrefcunt  molem , vt  lingularum  fuperficies 
afas habitabiles  tegant:  quapropter  non  eft  mirum, fi  in  horum  animalium  corporibus 
jliqBaofficnla  duritiem  lapideam  acquirant.Plinius  quoq;  hanc  gemmam  intelligens,  t-in  c 10 
Ckdonittmlndicajteftudinis  oculum  eflcconllituit  3 aliterCheloniamvocans.For- 
lafiscrithumorcryftallinHS  oculi  huius  animalis  Indici : quandoquidem  talis  humor, 
baliquibus  Animantibus  vaflte  molis,  lapideus  effe  videtur,  ied  de  his  lapillis  in  ani- 
jantibus  genitis  inferius  fermo  habebitur. 

Deinde  Chelonites  teftudinem  in  lapidem  trafmutatam  fignificare  potefi:neqifimi- 
Itiiilapidem  hoc  in  loco  intelligimus,  quoniam  de  Pctrificatis  fuoloco  agendum  erit. 

Tertio,  fi  natura  ludens , lapidem  effigie  te  Rudinis  producat , hic  pariter  Cheloni- 
Cifietitappellandus.  Huius  conditionis  fuit, qui,  in  Montibus  Bononienfibus,  inter 
lapidesarenarios,inuentus  eft.  Hic  cafu  a natura  genitus  formam  aquatilis  teftudinis 
ioikatur,pr®fertim  in  corio,  & capite  exerto.  Quinimo  inhocfaxo,veluti&inare- 
iiiio  Iapide  fcintillsqusdam  argentea:  confpiciebantur.  Huius  igitur  iconem  prone, 

Sf»pine  pidiamireprsefentamus. 

QgartOj&poftremd  hoc  vocabulum  ( Chelonites  ) lapidem  cum  teftudine  aliquid 
(Offlinune  habentem  denotat,  quem  Natura  fiepe  in  fuis  mineris  producit , & de  hoc  in 
fitfenti  capite  habendus  eft  fermo. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

VO  c AT  V R ab  Authoribus  hic  lapis  Chelonites , quia  vel  caput  Teftudinis 
referat,  vel  aliquam  cum  eius  tegumento  fimilitudinem  habeat . Nam  grarce 

exponiturteIludinarius,& 

Ii  A,  Chelonites  lapis,  de  quo  in  prxfentia  agitur.  Item  nuncupatur  Brontias,quo- 
iiimcumtonittu,&Ombrias,quoTiiam  cum  imbre  cadere  apud  Vulgum  credatur.Im- 
noBrontiam,  5c  Oinbriam  diuerfasfpecies  efte  exiftimant,  inquit  Boetius,cum  tamen . 
mllarationedifcrepent.  Itaque  Bfo»7d  apud  Grarcos  eft  tonitru  ; hinc  Brontias  poftea ^ 
wiginem duxit.  Similiter  oAt.Spo,  eftimber,  & o/a/Spnt  pluuialis  : vnde  poftea  nomen_j 
Ombris  Iapidis  dimanauit. 

Georgius  Agricola  Brontiam,&  Ombriani  vocabulis  germanicis  ,Batrachitem, 
lipidcm Bufonis, vel  Chelonitem  maiorem  indigitauit;quandoquidem  alibi  Cheloni-^/f^y_ 
ttm,Batrachitem  minorem  nuncupauit.  Amplius  Chelonitem,Brontiam,&  Ombriam, 
bpidtm  etiam  tonitrui,  & tcmpcftatiscognominauit.  Deinde  ijfdem  nominibus  Cc- 
umiam  quoq;  infigniuit,veluti  fuperius  f uit  explicatum.Interponit  tamen  hoc  dilcri- 
quod  fuperficies  Ceraunia- Icuis,  & polita  fit;  cum  lapis, de  quo  in  prafenti  verba 
“BhaiptritatibuSj&eniinentijs  turgefeat. 

Fff 


Che- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 


Geo R br  1 V o /igncoia  lermonum naoens  aenacura loniiiumj  nuuiimodi  Ia- 
pides  capitibus  tcftudinum  fimiks conftitu it, coloris  fublutei,  quandoq;  fub- 
uiridis,  interdumfiibrubrij&aliquando  fubfufci,  figura  fere  dimidiati  globi, 
laro oblonga,  identidem  magnitudine  oui.  Plerumque  tamen  hi  lapides  fu  nt  minores. 

Jlioiiibus,  vtipfe  recitat,  bmifunt  circuli,  quafi  quidam  modioli.  Sunt  autem  modio- 
li exlententia  Plinij,  mediat  partes  cau.^,  & rotund®  rotarum  ,a  quibus  radij  ad  cir- 
I jjuJeientiam  extenduntur.  Ab  horum  fuperiori  quadam  line»  eminentes, atqualibus 
I jj|jfjjfpatijs,diuifead  inferiorem  procedunt,  quarum  fingulf  vtrimq;  firiamliabet: 
r-tideinrurfuslineat  eminentes  a fuperiori  circulo  per  media  fpatia  defeendunt  ad  in- 
(triorem>equorumfingulis  vtrimq; mult»  line»  tranlucrfatpertinentad  flriasprosi- 
inter illasautemferaperhumilia  fpatia  quadrata  obfcruantur.Alij  autem  lapides 
liiiasgeneris , teferente  eodem  Agricola,  habent  has  poftremas  lineas  defeendentes, 

(iiu multis  tranfuerfis,  & fpatijs  non  multiim  longis : reliqua  fpatia  media  tota  eminet 
itinde lineis, & ftrijscarent.  Alij  eadem  ratione  a Natura  fabricati  confpiciuntur,  nifi 
«iioii.linearumloco  ftrijsinfigniuutur.  ...  j 

Ex  altera  parte  Gefnerus  ponderans  deferiptionem  huius  lapidis,  alTcruit  fe  adhuc 
mllam capitis  teftudinumfimilitudinem  in  hoc  lapide  inuenire  potuilfe.Minores  vero, 
^liBatrachitesappel  antur,  cum  rotundi  fere,  & cani  fint,  inftar  dimid  iati  globi,  fpe- 
titfaaChelonium,  nempe  operimentum  potius  Tefludinis, quam  caput  imitari  prodi- 
dit. Infuperaddit, fi,  nomine  teftudinis,  ftruiSura  camerata  vlurpetiir,&  piocapite_jj 
ijidligatur modiolus,  qui  poteft  etiam  vmbilicus  nuncupari , tunc  Author  fimilitudi- 
Bibancquadrare  opinatur.Anfelmus  Boetius  feriptum  reliquit  hos  lapides  elTe  val- 
dtlimiles  teftudini  nuper  ab  ouo  cxclufa?,  qu»  poftmodum  in  lapidem  fit  tranfmutata. 

Sint  enim  teftudines  hemifpheric»figur»,&conuexum  operimentum  varijs lineis, & Tefludinis 
tiiijngnlis  didlinaum  habent.  ofcnmm- 

Infuper nonnulli  Ombriam’a  Brontia , maioribus , vcl  minoribus  eminentijs,  diferi-  Aquale. 
liinant;  cum  Brontia  maiores,  & Cmbria  minores  ftrias  habear.  Pariter  hos  lapides  ab 
iioanguino  diftinguunt:  fiquidtm  in  hoccaud»  anguium  invnumconcurrentesap- 
flieiitAnfelmus  Boetius,  re  diligenter  ,&  accurate  confiderata,  inter  hos  lapides  nul- 
lBilifcriraen,prsterquam  in  forma  exteriori,  obferuauit.Veriimdehisdifferentijs 
iifcqtienti  Rubrica  agetur. 


PRIMA  facie  notare  oportet , nomine  Chelonitis,  & gemmam,  & lapidem  fimpli- 
cemintdiigi  .-ficenim  Gefnerus,in  libro  de  lapidibus, loquitur.  Immo  lapidem, 
dequo  inprtcfenti  agimus,  ad  Cerauniam  comparat.  Vnde , ratione  peculiaris 
'btinatalis,  duas  videtur  fortiri  hic  Iapis  differentias:  quandoquidem  hi  lapilli  aliqua- 
dofolircperiuntur,  interdum  in  fua  matrice  occultantur.  Etenim  Encellius  hos  in  alio 
|iHc,tanquam  in  matrice, fe  obferuaffe  diuulgat. Quocirca  tales  lapides  continentes, 
bfar Actitatum,  prsgnantes  effe  videntur. Hoc  in  loco  demonftrarepoffumus  iconem 
iWm  lapidum,  quos,  nomine  Orobriarum,  circumferunt. 

OlimGclnerus  a dodiiflimo  viro  Georgio  Pidtorio  iconem  fubfequetem  accepit , no- 
lapidis  Hyen»,fed,  ex  afpeffu,Ombrijs  cognatum  effe  afferimus,  & fub  numero  i. 
"dineatur.Paritcr  eidem  communicatus  fuit  Iapis,  nomine  Brontia:  ,vel  Ombri»,fed 
Honiain  dentis  formant  exprimit,Odontites  erit  nuncupadus,-  & fubnum.j.  figuratur. 


1 


T 1 


Fff  s 


Om- 


6i6  Vlyfsis  AIdrouandi 

Ombriarum  differentiae. 


1 Ombrijs  cognatus  lapis. 

2 Odontites  lapis. 


Similiter  Gefnerus  fe  confpicatum  efle  fatetur  Brontiam . & Ombriam  fubfiifci  colo- 

risj  figura  dimidiati  globi,  in  cuius  fuperficie  decem  linea  apparebant,  ex  vno  punito 
recedentes  binis  fcmperconiunais,  qua  paruisforaminibusdiflecantur.  Hic  lapis  for- 
mam Rana  rubetaria  prafeferebat.  Deinde  memorat  lapides  huius  generis  lutei  colo- 
ris, duplo  maiores  ouo , lineis  viginti  exornatos, rurfus  ex  vnopunifto  difccdentibus, 
quatuor  femper  copulatis,  qua  pariter  nonnullis  puniSis  diftinguuntur.Tertio  menimit 
horum  lapidum  pradidlo  colore  refertorum, &compre(rorum,vbilunt  decem  lines  rae 
puntftis, apparebant, necnon  fubrubri  coloris,forma  dimidiati globi,vbifunt  decem  i- 
nea  fine  pundiis,  & foraminibus ; item  fubfufei , & flaui  coloris . Quoniam  autem  apu 
Omm  an-  Echinites ad  noftras  peruenit  manus , qui ouum  auguinum  Plinij,vel  Brontiam  eor- 
puinum.  gij  Agricola  perbelle  Cmulat : quapropter  illrus  iconem  in  hac  tabella  elegaterexpr 

fam  exhibemus,  vbi  delineata  funt  Lithoxila,  de  quibus  paulo  inferius  difleremus. 

Bion- 


Mufaei  Metallici  Lib,  IV.  5,7 

Brontk  Georgij  Agricok  lapis  finiilis  vna  cum 
LithoxiIis,de  quibus  inferius. 


Fff  3 


NA- 


5i8 


Vljfsis  AIdrouandi 


NATVRA,  ET  LOCVS. 


Z.J7.f.io, 


CRIPTVM  reliquit  Plinius,  quod  CheIonites,&Ombrias,Ccut  Bromias, &Ce- 

1 rauniasfunteiuldemnaturtE: quapropter  eafdem affefliones  patiuntur, &cof- 
’ dem  effeflus  pariunt.Quinimo  ex  illius  fententia,fi  aris  addatur  libamenta  non 


aduri  traduntur.  , , , 

Quoad  locum  natalem,  nemini  dubium  elle  putamus,  hos  lapides  inueniri  in  illis  I». 
tih  5 de  cis,  in  quibus  fodin*  fimilium  lapidum  eruuntur.  Encellius  tamen  prodit,  in  veteti 
re  nietcap.  Marchia, ad  oftium  Tangr*,effe  fcaturiginem  cuiufdara  fontis  in  fiuuium  Albim  irrue. 

tis,locumq;effeamoeni)hmum,&varijslapillisfarcundum;vbi  Chelonites  vanarum.j 
fpecierumreperitur.Quinimo fatetur  1'eibi  quoq;obfcruaffe  Chelonitem  Cochlea ma- 
rinie  omnino  fimilem,interdum  alios  huius  generis  lapillos  tam  perfectos, quam  imper- 
fedos,  identidem  maiores,  & quandoq;  ita  paruos,  vt  vifionem  fere  effugerent. 


43 


VIRES,  ET  VSVS. 


D 


IV  VLGANT  Authores  de  Chelonitc,Brontia,&  Ombria  illas  facultates, quas 
lapis  Bufonis,  Belemnites,&  ouum  anguinum  poflident.  Idcirc6,fi  hoc  verita-  ; 

ti  accedit,  prohibebit,  ne  quis  fulmine  Iredatur,  aut  veneno  inficiatur.  Namqi  : 

veneno  prrefente, lapis  Bufonis  fudare,  & venenu  prodere , Belemnitera  verd  fomiium,  ; 
& viiSloriam  conciliare  geftan  ti  dicitur.  Encellius  narrat  Chelonitem  participare  illam  j 
virtutem,  qua  Oflracites  potitur . Marbodeus  de  Chelonite  tradit , Magos  credercj,  . 
hoc  lapide  fub  lingua  varijs  temporibus  collocato,  fe  futura  prafagirepoire,duiticanit.  : 
,^uem  fi  fub  Itngua  loto  quisgejferit  ore, 

tojfe  Mugi  eredum  hunc  diuinare  futuru.  _ ' 

Magi  funt,  annotante  Strabone , quos  Aegyptij  Prophetas , Latini  Sapientes,  Perl*  C 
Magos, GraciPhilofophos,  IndiGymnofophiftas,&  Allyrij  Chaldaos  indigitant.  , 
Verlim  hic  Poeta  de  gemma  loquitur;  vnde  Caufinus  fumpfit  oxcafionem  feribendi,  ,, 
Chelonite,  lucem  prouidenti*  referri,  quK  futura  intuetur . Immo  fi  Chelonites  geia-  j 
Symbolum  ina,  eft  oculus  Indic®  Teftudinis,&  fub  lingua  politus  futura  diuinare  facit ; pariter, ad  ; 
frudemiu  mentem  eiufdem  Caufini,  oculus  in  lingua  locatus,  fymbolum  prudenti®  in  loquendo 
tn  loquen.  elfe  tradetur.  [ 


Mugi  qui. 


de. 


DE  BELEMNITE. 


Cap.  XllI. 


jE  Q V I V O C A. 


' ELEMNITES  deberet  pronunciari  Belenites;  cumSr®ce  BsAoAtfcri- 
batur.  Hoc  vocabulum  in  primo  limine  in  ambiguitatem  incurrit.qua- 
doquidem  hoc  eodem  nomine  infignitur  lapis  arte  fadius  figura  lagitts, 
quo  veteres  Romani  in  bellis  vtebantur.  Diferepatautema  Belciimite 

_ Diofeoridis,  de  quo  in  pr®fenti  Capite  ferino  habetur;  quoniam  ille_o 

figuram  trigonam  ab  arte  acquirebat,  hic  a Natura  tereti  forma  generatur.  Ptstereu 
hic  lapis,  cum  dadfylus  etiam  Id®usInuncupetur,non  potuit  ambiguitatem  euitarequo- 
niam  apud  Diofeoridem,  in  antiquis  fimplicium  nomeclaturis,P®onia  femina  D^y- 
Tceoniufu-  jjjfus  cognominatur,quia  bulfofe  eius  radices  figuram  huius  lapidis  referunt.  Cum 

minuhubet  in  Ida  monte  vt  plurimum  piant®  felutifersnafcantur : quapropter  h®c  poeoma 

iliud  »0-  jjQjj,en4formaradicis,&cognomen  aloco natali  inuenlt.  ,, 

Infuperdadiylild®i  non  modo  hi  lapides,  de  quibus  in  prsfentia  agendum  cft,  t 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV.  f5-,p 

• Corybantes  Sacerdotes  Cybeles, & IouisaItores,Daayli  Idai  fuerunt  nuncupa-  T>nByli 

l'‘‘’™iamortuni  traxerunt  ab  iliis  quinq;  viris, nomine,  Daitylis,  cui  primi  Idanuj  llnqau 
"'Item  colentes,  ferrum  fabricarunt,  a quibus  pofteaGraci  quinqjetiarr.  digitos  ma- 
jaiSylos  cognominarunt.  Hi  poftea  Corybantes , ne  puer  vagitu  iiroderctur,  nouo 
f"L„Jere excogitato, clypeisKneis ititer fe  concu' fantes,aris  tmnitu  , & numerofl 
"disminpofitione,  qui  daiSylus  inde  diiftuseft,  Saturnum  decepiife  feruntur;  qui  cum 
fianofratre,  inita  padione  ,conuenerat , vt  fobolem  omnem  mafculam  deuorarenr, 

Crtcriim,  praitermiflis  fabulis,  ad  Dadylos  Idsos  lapideos  accedemus  examinandos. 

SYNONIMA,  EORVMQ.  ETYMVM. 


IH' 


' T J 


IC  lapis  paflim  Belemnites  vocatur  a figura  fagitta?,  quam  repratfentat:  etenim 
Grsce  B‘^e«ro*fagittam  fignificat.  CJuinimd  Latinis  deberet  dici  Belenites, 
vtfuperiusfuitnotatumjcumapud  Grxeos  Lcxicographos  SeAti'.?»  fciibatur. 

Nainexaiupla  radice  lapis  hic  intcnuiffimam  aciem  definit.Quocirca  multi  telum  nun- 
(iipant: itimo  ab  liacfignatura  optimum  prafidiurn  ad  vulnera ct  nglutinanda  elfe  iii- 
fam.  Refert Georgius  Agricola  bunclapidem  apud  Saxonescognominari  lagittam 
Incubi  i quoniam  cum  aliquo  liquore  aduerfus  Ephialtem,  (tippre  Iliones , & alia  nodis 
ludibria felicifuccelfu  adhibeatur.  Plinius, &alij  Authores  BeJemnitem  d a dylum_j ' 
ldiumindigitarunt,cum  formam  digiti  habere  ccnfiderauerint.  Itaq;  huiuilnodi  Ia- 
pides nonfolum  dadyiii  a figura, fed  etiam  Idaii  a celeberrimo  illo  monte  Ida,  vbi  naf- 
tmtnr.  Inter  Germanos  nonnulli,  annotante  Gefnero,  Coraciam  , vel  lapidem  corui- 
Diiiti nuncupant, fed  iilam  praifcrtim  Ipeciem huius  ]apidis,qute nigredine eftfuffufa,  Lapis  Cor- 
vtljVtalij  nugantur,  a fitnilitudine  coruini  veretri . Ceranites  aliquibus  appellatur,  uinus qui. 
(jiioniam  cornu  fotmani  pra  fe  ferat.  Gefncrus  tamen,  inter  hos  Iapides,  maximum  tan- 
imuiodo Ceranitem  dici  polfe, &huncefleA(trapiam  Plinij arbitratus eft.  Ceraunkes. 

Gerin.ini  quidam,  vtfcribitGeftierus, lapidem  Lyncis  vocitant  ,&  alij  Lyncurinm.  Jjirapii_> 
{ PititetPharmaccpiei  non  quamlibet  fpeciem  Belemnitis  Lyncurinm  cognominant, 
fed  tantummodo  i Jam, quai  flaua,&  pellucida  Succinum  amulatur,  trahitq;  ad  fe  qiiif- 
i)iilias,&odorcm  iniucundum  Ipargit:  hac  de  caufa  ex  Lyncis  vrina  concretum  elfe 
patarnnt.  Tandem  Gcfnerus  inteilexifie  tradit  alicubi  talem  lapidem perperdm_.5 
«ominari  Alabandicums cum  audiuerit  ad  confedionem  vitri  aliquem  vlumpraftare. 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRA. 

Effigiem  fagitt*BeIemnitcs  ita exadcreprafentatjVt aurea,  argentea,  ferrea, 
autlignea  culpis  fagitt*  in  lapidem  tranfmutata  elfe  videatur . Habet  enim  in- 
terdum armaturam  aurei , argentei , aut  ferrei  coloris;intiis  veto  aliquid  ligno 
Bonabfiiuile.  Nunc  vero  lapis  eft  concauus,  modo  plenus,  vt  ligna  elfe  folent.  Quando- 
i]»dinea;  a medulla  ad  extremitatem  prodeuntes  conipiciuntur,veluti  in  rotis  ap  pa- 
tra. Si  lapis  eft  concauus  terra,  arena,  vel  lapide  eft  repletus,  qui  Iapis,  &ipie  terram 
pariter, velarenamintus  habet. 

Pracrcahiclapis,quamuis  non  vnius  fit  magnitudinis  : nihilominus  vna  omnibus 
kiiisgenerislapidibusfagittte  figura  inelfe  videtur,  dum  ex  ampla  radice  intenuilfi- 
®aiiiackmdefinunt,vnde  nomen  fibi  compararunt.  Identidem  hic  Iapis  pollicem  hii- 
maniimexprimit,  dum  craftus  eft  circa  radicem, & aliquantifper  circa  cxtremitateni_j 
diminuitur  in  obliquum  modice  inclinatus . Quando  autem  Belemnites  aurea  eft  mu- 
nitus armatura,  plerumq;cx  eruitis  tanquamex  quibufdam  membranis , mox  magis, 
itqifflagisanguftis  integratur. 

Omnibus  fpeciebus  huius  lapidis  naturaliter  qu«dam  quafi  rima  ineft , qua  fit , vt  in 
hugitiidinem  facile  findatur.  Ha:c  autem  rima  in  pellucidis  maxima  confpicuacft. 
•‘“fteiomnium  fubftantia  fere  eft  friabilis,  & vt  plurimum  cortice,  & parte  interiore  sdemnite. 
Wftant,  Nonnulli  tamen  medullam  molliorem  , alij  vero  duriorem  habent.  Si  adu- 
®iir,  cinerei,  vel  candidi  euad  unt : deinde  odorem  olfium , vel  cornuum  combufto- 

rum, 


620 


Vlyfsis  Aldrouandi 


runij  aut  vrin^  feliiun  fpargunt ; iteiii  non  combufti  fi  vehementer friccntiirj  limaturam  fi 
cornu  bubuli  redolent. 


DIFFERENTIAE. 


I lapidesfubftantia,co!ore,odore,ftruaura, magnitudine, paiuitate,&vir- 
tute,  varia  diferiminafortiuntur.  Primitus  aliqua  fubftantia  adeo  dura, & 
compada  confiant,  vt  percudi  tanquam  filices  igneas  fcintiilas  euolnat.  Alij 
in  cauitate  lubftantiam  terream  candidam,  vel  arenofam,  vel  lapideam  continent. 
Quoad  colorem,  alios  albos,  alios  cinereos,  alios  nigros  confpicati  fumus,  quos  po. 
Colores  Se-  ftremos  Geimani, referente  Gefnero,lapidescoruinos  indigitant.  Kurlusalij  pdluci- 
lemnitts  di  lunt,  alij  colorem  vini  falerni  habent ; alij  deniq;  fuccini , vel  elcdri  fiaiiluudincm, 
& virtutem  gei  iint,&  ex  hac  fobole  erit  ille  lapis,  quem  Lyncurium  vocant, de  quopo- 
ftea  Mariodeus  cecinit  hunc  in  modum. 

Mlectro  fimilem  T hcophra/ius  habere  eoiorem 
Hunc  ait,  dr fimtli paleas  adducere pact o. 

Ratione  odoris, aliqua  varietas  in  huiufmodi  lapidibus  obreruatur.QuandoquidenLj 
alij  perfricati  olent  limaturam  cornu  bouis,  alij  vfti  grauem  odium  combuftorimiodo- 
odor  va-  rem  fpargunt,aut  potius  fatorem  vrin®  brutorum,  vel  potius  felium.  Hinc  nonnuUila- 
rius  hutus  pidcm  effe  concretum  ex  vrina  bruti  alicuius  animalis,  & prtefertim  Lyncis  exiftima. 
lapidis. 


nint.  Huncautemodorem  fortadis  contraxerunt,  quia  fumo  ignis  fubtenancifintin- 
ftdi,  aut  quia  eruantur  ex  loco,  vbi  bitumen  generatur.  Alij  non  ingratum,  led  potius 
Succini  odorem  fundunt.  Alij  deniqjomni  prorfusodorecarent-  Gefnerus  multos 
huius  generisfe  obi  ei  uafle  fatetur.  Primus  fuit  Bekmnites  magnus  cinerei  coloris, qui 
fricatus  odorem  cornu  vfti  reddebat . Alius  pariter  magnus , & fricatus  nihil  olebat. 
Alius  pariius  candidus  odorem  ab  odcrefuccininon  didimilem  Ipirabat . Alius  limi- 
liter  paruus  fuit  terram  candidam  continens  nihilolebat. 

Memoratur  a “ 


Amplius,  ratione  figurarum,  nonnulli  funt  radiati,  alij  tadijs  carent 
Gefnero  quadam  fpecies  minor, linea  per  medium  diuifa,  ad  lucem  pcrlpicua , minus 
nigra  , vel  etiam  fubrufa, oblcurius radia ta , nec  ita  foetida, quam  multi  Pharmacopii 
pro  lapide  Lyncis  vfurpant.  Plinius  quoque  meminit  lapidis  Aftrapia,  e cuius  medio 
Lt  ,'^p.ca.  fulminis  dilcurrunt  in  candido  ,&  cyaneo  : quafi  velit  infinuare  radios quofdam 
^ ceu  fulminis  e medio  veluti  centro  lapidis  Aftrapia  nuncupati  verfus  circumferetiam 

extendi . Quamobrem  Gefnerus  iure  optimo  hunc  Belemnitiradianti  congenerem  efle 
opinatus  eft . Pariter  Belemnites , velDadfylus  idaus  maior  radios  e centro  diffundit, 
& folidus  eft,  excepta  bafi : quemadmodum  in  cornibus  animalium  obferuarous,  qua: 
caua  fiint,&  inde  folida  confpiciuntur.  Alij  etiam  funt,  quidigitumhumanu,&prs- 
fertim  pollicem  exprimunt,  nec  craflitudine,  nec  longitudine  excedunt. 

Alioquin,  ratione  magnitudinis,  alij  ftint  magni,  alij  parui,  alij  mediocres.  Ideo  tra- 
dit Georgius  Agricola  aliquando  repertum  efte  fefquipedis  longitudine, & brachij 
craflitudine  in  fofla  moeniorum  Heldcshemij.  Gefnerusparitcr  Belemnitem  fere  peda- ^ 
lem  non  radiatum  fe  vidilfe  teftificatur.  Addunt  alij  Authores  obferuatuni  die craffi- 
tudine  humana;  tibia: : qua  de  caufa  fagittas  baliftarum  Veterum  in  lapides  tranfffluta- 
tas  efte  quidam  pronunciarunt.  Cum  hoc  Dadiylo  Idso  fimilitudinem  aliquam  habet 
lapis  ille  , quem  Authores  Steatitem  nominant . Tandem  Gefnerus  feriptum  reliquit 
intellexilTe  integros  eti.im  reperiri  Belemnitas  fpecie  Fufi,  fcu  Rhombi  oblongi  vtrin- 
que  acuniinati,  vel  potius  forma  duplicis  pyramidis,  iumSis  iuuicem  bafibus.  Sed  ta- 
lem fuilfe  a natura  procreatum  nullum  adhuc  extatmonumentum.Nos  hoc  inlocoiep- 
tem  Belemnitarum  difierentias  exhibemus. 


Steatites 

lapis. 


Bc- 


Mufei  Metallici  Lib.IV.  621 

P-'  . 

Belemnkarum  feptem  differentia. 


1 Belemnites,  feu  Dadlylus  Idsns  aemulans  pollicem  colore  cretae. 

2 ?ais  inferior  huius  lapidis  radiata,  in  medio  caua. 

) Belemnites  magnus,  creraleus,  radiatus. 

4 Alius  radiatus  minor. 

5 Aliusniger,&  cinereus, 
f Alius  niger  opacus. 

? Belemnites  cinereus  lucidus  non  radiatus. 


Po- 


522  Vljfsis  Aldrouandi 

Pofteaquam  Lyticuriiira  ad  fpecies  Bclemiiitarum  Authores  referunt,opera' prctitim  E 
effe  iudicaiiimus  iconem  huius  genuini  Iapidis  rcpr? fentare : quandoquidem  nullus  no, 

. bis  obferuatus  eft  lapis,  qui  magis  accederet  ad  Gracorum  Lyncurium,  quam  hic, quii 
Lyticun  Paulo  Bruno  Norimbergenfi  mercatore,  dodtiffimo  Vlyfli  Aldrouando  fuit 

dtuones.  communicatus.  H ic  referebat  colorem  vini  falerni,  & fuccini,  erat  figura  quadrangu. 

la,  manu  artificis  elaborata:  nam  omnes  fuperficiesquatuor  erant,  trigona  figuta  quin- 

que  gradibus diftinifta.fcddua erant  longiores  alijs  duabus  . Paleas  non  alliciebat, 
in  reliquis  poftea  Sueeino  valde  alfimilaba  tur,  & perfpicuitas  lapidis  aeri  expolita  co. 
loremHyacinthi  gemm®fimulabat.  Aduertendum  tamen  eft  figuras  illas,  quas  in  hoc 
lapide  trigonas  appellauimus,  non  efte  fimpliciter  trigonas , cum  in  fuperiori  partead 
angulum  vergente  fint  decurtat*:  quapropter  triangulos  etiam  illos  decottatos  con. 
ftituunt. 


Lyncuri)  legitimi  icon,  f 


L O C V S. 

HABEMVS  ex  Gefnero  huiufmodi  Iapides  fupra  HalIoniam,&  iu.xta  ^Ezingam, 
in  locis  afperis,  lapidofis,  & terreni  rubentis,  aliquando  etiam  in  agris  repe- 

...  riri.  Item  ex  Boetio  in  Ducatu  Tebergenfi  quatuor  milliaribus  , a Tiibing;Lj, 

Uf.  C.2  59-  interarandum  eruuntur.  At  illa  fpecies,  qu*  pellucet,  & paleas  allicit , in  ripa 

Viftul*fluuijapud  Sueuos  inuenitur.  In  Borufiia,  prope  Regiomontem,  magna  horum 
copia  ex  monte  effoditur.  In  Pomerania  vero  pellucidi  pr*fertim,&fubruffi  I unt.Pari-  H 
-ter inter  vrbem  Heldeshemium,&  Marieburgum,apud  antrum  marmoreum, cinerei ob- 
feruantur,  C*teriim  in  foffa  moeniorum  Heldeshemij  funt  lapides  huius  generis  aurea 
E-  tedli  armatura : propterea  mirifice  radiant,&imaginemlpeculi  reddunt. 
fheJHtes.  Plinius  duq  genera  memorat  , quorum  vnum  e Copto,  aliud  ex  Troglodytica  regio- 
E-Zl-c-ii-  ne  venire  dicitur.  Immd  addit  hunc  lapidem  reperiri  in  Creta  ferreo  colore,  & in  Ida 
Li.i.obfer.  monte,  vnde  nomen  daiSyli  Id*i  obtinuit.  Bdlonins  narrat  tantam  huiufmodi  dadylo 
cap.i<.  Id*i  quantitatem  effe  in  monte  Diuiloannis  prope  Luxeburgum  oppidum  ,vt  quando 
GallorumRex  Francifeusmunimentum  ibi  extrui  iufferit,Folfores ad  profunditate nuj 
trium  pedum  penetrantes  copiofilfimos  inuenerint,  eofque  perperam , nomine  lapidis 
Lyncis,  Pharmacop*is  vendiderint. 

vsvs 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 
VSVS  JN  MEDICINA, 

&inal]js. 


VT I L I TAT  E M non  vulgarem  ex  hoc  lapide  combufto  accipiunt, qui  dentes 
expurgare  volunt.  Deinde  tradit  Georgius  Agricola  huius  puluere  Saxoncs 
vti,  in  expugnando  Ephialte,  necnon,  eodem,  fofcinationes  exterminare.  Ad 
i iltiiriiitlem  valere , ex  fignatura,  multi  pra-dicant : namq; ex  rerum  formis ,& figuris 

fet«uiti,&remedia,indicante  natura  eliciunturrfiquidem  hic  lapis,  inftar  teli, a na- 

'uiaell  procreatus,  & in  pleuritico  afferfiu  mcmbrana,nemps  pleura, quafi  a telo  pfiita 

Ifcmitur.  Prstereafunt,quiinLithiafi,&alijsrenumaffe(ftibushunc,]oco  lapidis  Pleumidis 

lidaici, commendent;  nec  prarter  rationem,quoniarn  Gefnerus  fe  intellexifle  refert,Sa-  remedmm. 
iones,&  Medicos  Hifpanos  Bekmnitem  tanquam  lapidem  iudaicum,  in  renum  calcu- 
lis adhibere.  Amplius  Chirurgi  quidam  Germani  huiufinodi  lapidibus  vulnera  cu- 
nat, quoniam  vehementer  exficcant.Borulfiani  quoq;,  & Pomeranij  huius  puluere_j 
ycifucccffu  vtuntur,  vt  vulnera  cito  conglutinent.  Veterinarij,  ad  extergendas  cica- 
i[ites,hunc  puluerein  in  oculos  equorum  infufflant. 

Illa  autem  Belemnitis  fpKcies  pellucens,  & fuccino  fimilis, doloribus  ftomachi;  Itfte- 
licoaMui, necnon  ventristorminibus  multo effeadiumento perhibetur . Quare  huc 
lifplciens  Marbodeus,  hac  carmina  protulit. 

AfimMt  UomachifUcare  dolorem, 

Uierkis  etiam  prifium  reparare  eoiorem. 

Et  perturbat!  compefeere  tormina  ventris. 

Dtniqivfus  Belemnitis  illius,  qui  pro  Lyiicurio  habetur,  domibus  non  eft  ingratus, 
iKjaeiniucundiiSjCum  ad  fungos  procreandos  adhibeatur.  Etenimhabemus  apud 
Elicem,  vrinam  Lyncis  in  montibus concrefeere  in  lapidem,  qui  domi  feruatus  opti- 
[■sfnngostoto  anno  producit.  Item  Hermolaus  Barbarus  feriptum  reliquit,  fungos 
iifao  ctefeere,  qui  ab  hoc  lapide  Lyncurio,  admirabili  natura,  preeeiduntur  in  efum,- 
llijqitoto  anno  fuccrefeunt:  pars  vero  pediculi  telivSa  duratur  in  lapidem . Quamob- 
iB hac  ratione  lapis  tediibili  fecunditate  augetur.  Hodie  Neapoli  notiffimus  cft 
iipls,qui  domi  feruatus,  & irrigatus  per  annuum  fpatium  fungosparit . Hic  igitur  la- 
fisfmgifer  qualis  qualis  fit,  in  alfediibus  renum , & veficte  non  mediocriter  conducet. 

Emim Nicolaus  Alexandrinus, in compoCtionibus  ad  Lithiafim,  necnon  ad  affe- 
tevelics, Serenum  conferentibus, lapidem  Lyncis  recipit:  deinde  cortex  V>of\iVi  Cortex po- 
4s,ad  mentem  Diofeoridis , idem  praeftare  traditur;  qui  cortex  minutim  cxi\is,puli  alhat 
tfdcis  ftercoratis  commilTus  fungos  omni  tempore  ediles  producit . Hinc  colligi-  qualis. 
■sillam  Belemnitis  fpecietn  fungos  generantem  a lapide  Lyncis  memorato  minime 
fapate^. 


Miurothos 

qualis. 


froprieta. 
tts  lapidis. 


VIjfsisAIdrouandi 

DE  TROCHlTE. 

Cap.  XIV. 

SYNONIMA,  EORVMQVE 
ETYMVM. 

OSTEAQVAM  in  antecedenti  capite  meminimusTrochitis,&Entro. 
chi , oper*  pretium  efle  duximus  de  huiufmodi  lapide  in  prsfenti  fer- 
monem  babere.Itaq;  appellaturTrochites  a rotunditate : nam 
curro,  &7po*a<  rotam  fignificat.  Etenim  ex  ampla  baficertx  linea,  feu  | 
radij  difcurruntjcum  leuore, medium  lapidem,  vtftriatus  appareat, & 
aliquando  *mulatur  puerile  illud  ligneum  inftrumentnm,  quod  in  tur- 
binemdefinit.  Hacdecaufa  Georgius  Agricola  hunc  cum  lapide  ludaico  maximam 
habere  cognationem  prodidit.  Hanc  configurationem  natura  loci  ,m  quo  nafeitur, 
caufa  efficiens,  nimirum  calor  fubterraneus,&  materia  ad  huiufmodllapidemforman. 
dum  difpofita  producunt.  Idq;  in  quamplurimis  alijs  lapidibus  intueri  licet . Germa. 
nis,  ex  Gefnero,  & Boetio,  dicitur  Spangeftein,  & Raderftein, quoniam  rotx,&  tympa- 
ni formam  reiterat.  Entrochos  vero  nominatur,  quafijntus  habens  rowm  iquandoqui- 
dem  ex  Trochitis  nondum  feparatis integratur . Quare  ab  inuicem  diferepant  ,quii.. 
Trochites  vnus  tantummodo  fit  lapis,  Entrochos  autem  modo  ex  binis  Trochitis , mo. 
do  ternis,  modd  quaternis,  & tandem  ex  pluribus  conftat : cum  viceni  interdum  copu- 
lati  inueniantur . Deinde  Trochite  feparatus  effigiem  rotarum  repriefentat. 

DESCRIPTIO,  ET  NATVRA.  ' 

PARS  rotunda  huius  lapidis  eftleuisivtraqjverd  plana  habet  modiolum, a quo,vt 
contingit  in  rotis,  radij  e minentes  ad  extimam  orbis  partem  ita  proccdunt,  vt 
inter  illos  llrim  fiant . Fradtus  hic  lapis  nitet,  & leuis  cft,  vt  lapis  ludaicus,  &,in- 
ftar  illius,  in  quafuis  partes  frangitur.  Ex  Trochitis  non  feparatis  conftat  Entrachos. 
Coniunguntur  autem  inuicem  fuperpofiti  ita  eleganter,  vt  aliquo  artificio  copulati cf- 
fe  videantur.  Nam  radij  vnius  alterius  ftrigis  inferuntur  : veluti  in  commifliiris  humani 

cranijconfpicari  licet.  Dum  «qualiter  Entrochos  eft  teres,  radios  habet  eminentes, & 

cingulum . Dum  vero  in«qiialitate  rotunda  eft  formatus,  itaut  media  pars  tumeat 
extrema  fint  angufta,  fimiles  habet  radios,  vel  nullos,  & tunc  cingulo  caret . Pratereaj 
hoc  illi  infitum  cft  a natura,  vt  in  aceto  politus,  inftar  Aftroitis,  bullas  attoIlat,&  inter- 
dum obferuatus  eft,  qui  pariter,  more  Aftroitis,  de  loco  fe  moueat.  ^ 

DlFFERENTliE.  ET  LOCvS. 

VARIAT  mirandum  in  modum  quantitate , fed  minimus  adeo  paruus  eft,  refe- 
rente Gefnero,  vt  maximus  decuplo  maior  fit.  Maximus  autem  latuseft  digi- 
tum tranfeurfum,  craflus  tertiam  eius  partem,  & amplius.  Deinde  diferepant 
colore;  nam.  vel  cinereus  eft , vel  nigricat, vel  lutefcit.  Qpi  autem  luteus  eft,  talemco- 
lorem  a contagione  terr«  acquirit, nam  ijixta  partem  interiorem  exteris  candidior 

clfefolet.  _ , 

Amplius  Entrochos,  vel  ex  duplici  Trochite  integratur , vel  ex  pluribus , vt 

in  deferiptione  exarauimus.HuiusautemdusalTfgnanturfpccies-Etcnimvelefta-^“^ 

liter  teres,  aut  teres  quidcm,fcd  cum  parte  media  tumida, &capite  vtroq;  ftriflo. 
netus  narrat  fe  vidille  Trochitem  tum  lingularem,  tum  ternos  copulatos,  niirurum 


Mufei  Metallici  Lib.IV.  62^ 


aioli-  In  circuitu  radij  eminentes  apparebant , intcruallis  medijs  canis,  & coha:. 

Singulis  vcluti  figiUojimprclTa  erat  forma  rota’,  itant  quis  non  inepie  ligillum 
ppellarepolTet.  Item  loannes  Kentmanus  inemoratTrochitem  candidum  Span- 
iV^iura  in  Haflia  inuentnm,  qui  a laminis  latis,  vel  rotis  nomen  habere  icribit.  Pa- 
'•'lernieraorat  cinereum,  fubcin  ereum,  & luteum  Entrochtim.  Tradit  Georgius  Agri- 
”ij  (joiofmodi  lapides  gigni  in  iaxonia , ad  Hddcshemium , vJtra  montem  Mauritij, 


In  circuitu  radij  eminentes  apparebant , intcruallis  medijs  canis, &coha:- 


Singulis  vcluti  figillo,  imprclTa  erat  forma  rota’,  itaut  quis  non  inepie  ligillum 
taDpellarepolTet.  Item  loannes  Kentmanus  inemoratTrochitem  candidum  Span- 

M • m n 1 t I /i  m «>o!  1-v.  •-»  l,  ^ I.  _ i’ '1  • . IT’» 


in  Haflia  inuentnm,  qui  a laminis  latis,  vel  rotis  nomen  habere  icribit.  Pa- 


Spalertiin  in  commiffuris  marmorum  in  cinereo  candidorum, necnon  in  terra  gltiti- 
,olj  produci. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


CVM  Tfochitcs,&  Entrochos  maxima  cum  lapide  ludaico  affinitatem  habeant, 
vrGeorgius  Agricola  teftificatur,  hic  pariter  tritus,  & cum  aqua  datus  calida, 
tliliicultati  vrina:  medebitur,  ncaion calculos  renum, & vcfica?  franget . Simi-  Lithiajis 


lapillis , fapius  meminerimus  Hoplitis , modo  neceffarium  effe  exifti- 
niauiiniis  naturam  hu  us  Iapidis  ponderare.  ItaqiGrscis  vocatur  Ho- 
plites, qui  Latinis  Armatura  dicitur . Verum  Armatura  apud  Latinos 
varias  fignificationeslortittir.Primitiis  ipfam  armandi  adiionem  figni.  Armaturx 
ficat.  Deinde  pro  bellico  apparatu,  feti  hominibus  armatis  vfiirpattir.  xquiuoat- 
Tindcm  indicat  illa  arma,  quibus  aliquis  ad  pr.-eliandum  munitur.Sed  hoc  in  loco  de-  ttoms. 
loat lapidem  cruftaveluti  ferrea  armatum:  idcirco  Grircis  Hoplitesnominaturjquo- 
lianissAjfuntarma,&o^  ^'f»5  armiger  exponitur:  vnde  Hoplomachus  apud  Martia- 
bdicirur , qui  armatus  in  arenam  dcfccnd  it. 

Hoplomachus  rmne  cs,  fueras  Ophthalrmcus  otim,  ^ g 

Tecitli  medicus,  cjiiod facis  Hcplomachus. 

(Jioniam  autem  huiufmodilapiscrufta  pol  ita, inftar  ferri  elaborati, circiimdatur:pro- 
ptnei&ipfe Hoplites  nuncupatur:  Metallici  .Armaturam  cognominat  Germani,  tefte 
DGcfnero,&  Agricola  Harnafch  indigitant,  quoniamaris  ,&  ferri  politi  fimilitudinem 
'4rat.  Cumtamennonfolumaspolitum,  fed  etiam  ferrum,  Scaurum  aliquando  ex- 
Pwat.  Nullum  tamen  horu  metallorum  infua  fubftantia  continet,  fed  monftratur  ve. 
hqiioddamnaturarudimentum,  huiiirmodi  metalla  procreare  volentis . Saxum  au- 
iwfcilTile  armari  fokt:quare  interdum  huius  vcntsad  longitudinem  lex  pedum, vel 
*®plius,ad  inftar  ferri  politi,  radiant.  Pariter  Cornu  Ammonis,  Sc  multi  alij  lapides  CornuAm. 
imamur,  vt  inprimo  libro  expofuimus.  Quamuis  nonnullorum  arma  ex  auro,vel  auri-  moms. 


ferpoliidebit  exteras  virtutes,  qmu  ab  Authoribus  lapidi  ludaico  affignantur.  remedia. 

O P L 1 T £. 


C VM,  in  fuperioribuscapitibus  agentes  de  ^tite,Geode,&fimilibus 


tWco polito  fabricata  efie  videantur. 


525  VlyfsisAIdrouandi 

DlFFERENTl/E,  ET  VSVS. 


L 


APIDES,  qui  hac  armatura  muniuntur,  vel  funt  raagni,vel  parui, vel  mediocres. 
Deindefigurasvariashabentifed  inter  alios  lapides  huius  generis, qui  cornu 
Ammonis  vocitatur,  cum  Arietini  cornu  in  fe  reuoluti  formam  referat, aurei 
coloris  armatura  obdiuans  elTe  videtur.  Lapis  quidam  nomine  Armatur»,  fuit  nobis 
lurfurina  communicatus,quem  Vulgus  Purpurinam  cognominat, cum  neq;  colorem  purpureum, 
qualis.  neq;  amethyfiinum  pr®  fe  ferat,fed  potius  colorem  orichalci  imitaturdua  natura  fria- 
bilis eft,eiufq,puluis  chartis,  &alijs  rebus  adeo  ad h»rct,vt immobilis  elfe  videatur. 
Quapropter,ratione  huius  coloris, Chryfolithum  arenarium  quis  appellare  poffct.Vfus 
illius  non  eftjVt  quidquam  inauret,  fed  vt  aurum  fuo  colore,  vel  potius  Orichalcuittj 
fimuler. 

Ad  Hoplitem  nonnulli  lapidem  Hepheftitem  reducunt,  quem  Plinius  tradit  fpcculi  F 
habere  naturam, in  reddendisiroaginibus,&  nomen  ab  eoinuenilfc, quoniam  hiclapis 
ad  Solem  politus,  aridam  materiam  accendat,no  fecusacfpeculum  concauumfulphu. 
rata,&  ftramina  incendere  folet.  Huiufmcdi  lapidem, fcribitAnfclmus Boetius, inue- 
niri  in  folfa  marniorum  Heldeshemij.  Hi  lapides,  inftai  patin®,  cxcauati  aurea  armatu- 
ra  radiant : quare  reddunt  imagines,  & folaribus  radijs  obuerli  materias  aridas  iacen- 
dunt : de  tali  lapide  loquitur  Marbodeus. 

Ad  fokm  fofittts  radios  emiltic.  & ignem 
antes  oculos  ferjirtngens  lute  cervfca. 

H»c  funt,  qu®  breuiter  dicenda  fe  offerunt  de  Hoplite  ; cum  huiufmodi  armatura  inj 
multis  lapidibus  obferuetur,  de  quibus  in  primo  libro  egimus. 


DE  OSTEOCOL  LO. 


Cap.  XVT. 
/EQ  VI  VOCA. 


, RDINIS  ratio  expoftulat,vt  de  hoc  lapide  in  prarfentiaagaturtquo-  ; 
niam  &ipfe  inter  lapides  cruftaceosrecenfetur.  Verum  quianoiolum 
Ofteocollos,  & Enolieos,  led  etiam  ab  Anleimo  Boetio  (.  flifragus  no- 
minatur: idcirco,  ad  aquiuocationem  euitandam,  nonnulla  de  his  no- 
minibus dicenda  dlcceiifuimus.  Primitus  in  Infulis  Peruani  Maris,  vt 
Botanici  obferuarunt,  crefcitarbufcula  valde  limilis  Ficui  Indica.leu 
Oficocolles  Opoff'®  nuncupat».  Ha’C  planta  apud  Indos  Ferruminatrix,&  apud  alios  Ofteocollos 
herha  appellatur,  cum  in  artuufraiiuris,&  in  ollium  luxationibus  infignem  habeat  praroga- 
tiuam.  Idemquoq;pra-ftat  iapis,dcqtio  in  prafenti  capite  ferraohabetur,&  proptetea  H 
Olleocollos,  & ipfc  nominatur. 

Prsterea  Georgius  Agricola  fermonem  habesde  natura  foflllium  h»c  verba  protu- 
lit. Cotibus  aquarijs  grandibus  tantimi  tympani  figura  datur,  & ex  laxo  molari  duro 
fiunt.  Ex  his  autem,  qu®  ex  Germania  inferiori  afferuntur,qu®damfunt  varij  coloris,- 
Enolieos  ^ harum  quadam  fpccics  figuram  fradi  offis  repr®fentat:  ideoqsGrxcisiMSiot)®'!®" 

•vox  aqui-  fttus  nuncupatur.  Hoc  autem  idem  nomen  ab  aliquibus  Authoribusnbftro  lapidifuit 

affignatum, cum  offeam  naturam  participer.  , 

Demhm,  nomine  Offifragi,apud  Anfeimum'  Boetium,  hic  lapis  intelligitur.  At  apud 


lib.ql 


Ornithologum,  Offifragus  Latinorum  eft  fpecies  qu®dam  auis,&  pr®fertim  Aquila’; 
Lib.i.cap.  ^ frangendis  offibus  nomen  defumpfit.  De  hac  Diofeorides loquens , h»c  vcrb.u> 

* t-M  ! I ^ T/  eitnt  xta  1.  V*».  y d ; I • - * - . *.  ...td , ne  f/tlcU 


47' 


protulit.  V enter  areis,  quam  Latmi  OJstfragtim  vocant,  in pottt particnlattm  datus,  calcules  cot» 
lotio pellere  tradttur. 


S^KO. 


Mufa^i  Metallici  Lib.IV. 


527 


SYNONIMA,  EORVMQVE 
ETYMVM. 


PLERVMQVE  hunc  lapidem  Authores  Germani, ab  effedu , Ofteocollum , vel 
O(ieocollam,quafi  gluten  odium  nuncupant:  nam  Gr*ce  o9soreftos,& 
gluten.Hieronymus  Brunfuicenfis,  in  fua  Chirurgia  germanice  fcripta,  Gcfnero 
jjfcrfte,puluerem  huius  lapidis  in  fraifturis  ofliu  intrinlechs,&  extrinfeciis  adhibitum 
fammopere commendat . Poteft  etiam  nominari , & fcribi  Ofteocolos  per  fimplex  L. 

&*ii Aoe  fit  mancus  ,&  truncus: quandoquidem  hic  noder  Iapis  figu- 
ram truncati  odis  oftend  it . Item  Euodeos  nonnullis  vocatur,  quia  perbelle  fpeciem  Emilees 
cJisrrferat.  IinmodicituretiamEnofteosicumfubftantiam  odeam  comprehendat,  (“rdicaiur 
j Apud  Anfelmum  Boetium , pro  hoc  lapide , Olfifragus  legitur : cum padim  apud  Ger- 
manos  in  fratSuris  odium  adhibeatur,  nifi  velimus  vocare  Odifragum,  quoniam  frafti  Ofsifragus 
cfc  formam  oftentet.  Apud  Tfieophraftum  (referente  Plinio  j legitur  Ofteolithos,  Upis. 
qualilapisodeus.  Concauus  eft  lapis,  &mcdulla  habet  friabilem  lingua; adhiwentem,  oHeclithos. 
quifacilein liquorem foluiturj dum  tamen  aliqua  fpecies huius  lapidisintelligatur: 
iqiiidem non  omnes  hanc  medullam  coropleiauntur:  etenim  aliqua:  foliditatemiru» 
partibus  etiam  internis  habent.  Idcirco  aliter  hic  lapis  dicitur  Holofteos',  ncmpela- 
pistotusoireus.ItemAmmofteos,nimirumosexarenafabricatum.  Tandem  vocatur 
qaoqiStelechiteSjdum  ,fua  figura,  truncum;arboris exprimit. 

DlFFERENTliE,  ET  LOCVS. 

VARIETAS  animaduerfione  digna  in  hoc  lapidum  genere  obferuatur.  Namq; 
ratione  coloris, ali;  candidi , nonnulli  lute: , cinerei , & aliqui  etiam  obicuri 

vifuntur.  Ratione  fiibdantite,  alij funt  folidi,  & duri,  alij  interiorem  mate- 

iiainiiiolliorem,tanquam  medullam  habent.  Ratione  figur*jali;  lunt  fiftulofi,aIij 
tiancos  arborum  smitlantur . Horum  omnium,  necnonloci  natalis  Gefnerus  meminit. 

Siquidem  reprsfcntantes  fpeciem  odis  in  duraine  Craco  ui*  reperiri  fcripfit . Fiftulo- 
fos, candidos, vel  cinerei  coloris,in  locis  arenofis  Palatinatus,  Hadia;,&  Marchi* 
Btaiideburgicatobferuauit.  Solidos  vero, &afperos,  coloris  Argili* , in  Mlfnia  con- 
fpidafferuit.  Ratione  odoris, aliquam  varietatem  hilapidesfortiuntnr.  Nam,Gef-  oder  Upi, 
ms prodit  fe  vnum  pertraeSade , qu  i odorem  mali  Cydoni;  fpargebat , &lingu*  le-  dis  qualis . 
litet adhsrebat.  IdemAuthor  tradit  fe  dono  accepide  aquodam  Pharmacopato  An. 
tactpiiE  alios  huius  generis  lapides  ferentes,  quoniam  fricati  odorem  odium  adufto. 
iMjVelvrins  veteris  emittebant.  Quapropternon  eft  mirandum, finonnulli  fiifpi- 
centurolim  fuide  oda,  quie,  tra<ftu  temporis,  in  Iapides  fuerunt  tranfmutata. 

Anfdfflus Boetius delineatastres proponit  differentias.  Primo  monftrat  lapidem 
“olliv(lofimilem,cumparuis foraminibus  in  fuperficie,cuni  intusfpongiofamodis  com-  Eik  z.de 
'pigcmhabere  videatur , non  fecus,  ac  fi  edet  os  in  lapidem  conuerfum.  Hic  lapis  at-  l‘>pi-c.zsq. 
timsosvftiim,  vel  vetus  lotium  redolere  dicitur.  Secundam  differentiam  oftendit 
tffeformam  truncorum  arboris  ;propterea  nomen  Stelechitis  piomereri  aderuit:cum 
fUij;o;Gr¥cetruncus exponatur.  Prope  Hddeburgum,&  Lenam  Saxoni*  ,necnon 
«iSikliaiiiueniri  tradit.  Cum  autem  hic  lapis  crefeat  in  locisarenofis,  a Thoma  Era- 
“OjBoetio referente , lapis  fabulofus  nuncupatur . Crefeit  per  arenas  forma  Coral-  lapisSabu 
")i«iterdum  brachij  craffitud  ine , & cum  primum  a terra  erumpit , friabilis  eft ; dcin- 
wpiulatimmagis,  atqucmagisjdurefcit . Boetius  fimilem  lapidem  forma  trunci  in /,,■ 
pttiita  oftendit;  feribitq;  mirabili  modo  in  arenis  ad  inftar  piant*  augeri,  nomenque 
* cflibus  conglutinandis  fortiri.  'Quandoquidem, dum  h*c  planta  effoditur,  cius 
’®*°^‘^'  i'’Ucniimtur,  quorum  poftea  puluisoffa  paucis  diebus  ferruminare  perhibe- 
^“MnluperAnfcImusBoctiustcrtiam  adignat  difcrentiam  ,& delineatlapideni,qui  • 

‘'qi  Jtenofus,  neque  terreus,  aut  friabilis  eft , fed  totus  odi  fimilis,  & folidus  odorem 

Ggg  2 cornu 


\ 


Mufei  Metallici  Lib.  iV". 


Icon  lapidis  molaris  ex  Gefnero. 
Icon  Ofteocolli  cr  uflacei  Gefneri. 


1 Lapis  foraminibus  pertufus. 

2 Stiria  lapidea  mucrone  fragio. 

3 Lapides  (Irurnofi. 


5p  V ly[sis  A Idrouandi 

Prceter  examinatas,  & delineatas  Ofteocolli  iJiacrentia.s,  rcccnfetur  etiam,  & pi„g;. 


uiraGcfneio,  Ofteocoiluscniftaccus,  qui  ciicitur  etiam  ab  iplo  quali la. 

Dis  ciiiftjcens- etenim  cortice  quodammodo  teftaceo  coopertus  obferuatur.  Huius 


Llimi  CUiLJCV  VjH'  *- I 

n quoGj,  ex  mente  ciuidetn  AuthoriSj  figura  aflignatur.  Item  ad  hasdifiercntiasjnuilji 
viteocotios  pi-^rfcrJimGcfnerus  ,& Boetius,  ftaJagmitcm,  vel  ftiihticium  lapidem^ 

teltaceus.  iJIe , qui  ab  aquis  japidificam  vim  habentibus,  & cadentibus, 

crrnerntnr.  & concrcfcit,  morC  aauarum,  OUjp.  vropnff. 


Stalagmi- 

tis. 


reducunt.  £lt  autem  mc  '“-i"'-'  '“r-“ — , «• 

vel  ab  aliquo  loco  ftillantibus  generatur,  & concrefcit,  more  aquarum,  qus,  vrgente 
bruma,  ex  ftillicidijs  cadentes  in  ftirias  conerdeunt . Huius  Iiic  damus  iconem  forma 
pyramMis,  mucrone  trado,  fub  numero  Eftenim  lapis  albus,  gratiis,  durus,  intus 
nitens, &commendatur  a Chirurgis  , ad  offa  frada  terruminauda : idedq;  nomciLj 
Ofteocolla:  obtinuit . Eiufdem  naturm  quidam  lapilli  perexigui,  & duriffimi,forni;Lj 
ftrumarum  concreti  effe  videntur , quos  Theophraftiis  ex  coufluxu  guttarum  aqu®  ge. 
nerarieftopinatus.  Quinimo  huiufmodi  aqum  pradidos  lapides generantesfi,  iiu 
«oqucndiscibarijs  ,vel  in  potione, adhibeantur, Bronchocellas,  uempe  ftrumasgut. 
turis  excitare  folent . Viceuerla  puluis  horumlapidum  emplaftris  permixtus, ftrumas  p 
dffcutere  dicitur.  Horum  lapidum  icones  funtlub  numero  3.  in  tabella.  Hacctiim 
aliqui  reducunt  lapides quofdam  in <tar  filicis  politos,  & foraminibus  naturaliter  per- 
tufos,quos,exGcfncro,quaidamulieresfuperftitiofiEcirca  Torrentes  ,&  Flumina  coi. 
ligimt  fibi  perfuadentes  poffe  curate  vaccas  fanguinem, cum iade  reddentes,  fi, papil. 
lis  intra  hac  foramina  immiffis,mulgeantur.  Huius  lapidis  icon  lub  numero  i.  habetor. 
Similiter  ad  hos  lapides  cornua  fofiiiia  reduci  poffunt,  quoniam  ab  Olleocolli  natu- 
ra non  valde  recedunt,  & in  ijfdcm  fere  locis,  in  quibus  Ofteocolli,inueniuntur.  Hi 
. quoq;  lapides  a nonnullis  Gcratirce  appellantur,  quoniam  formam  cornu  exprimunt. 

Cernuus  Yj;fbmaliquando  tam cralTus,  Sc  magnus  inuenitur  ifte  lapis,  vt  alicuius  animalisnun. 
qmlafis.  credendum  fit.  Vuigustamenopinatur  effe  cornua  Monocerotis, 

vel  fimilium  animalium  per  orbem  terr», temporibus  vniuerfalis  diluuij  difperfa,qu® 
temporis  diuturnitate,  in  lapidem  tranfmutata  fuerint.  Inueniunturha’c  ,cx  Boetio, 
in  varijs  Germani®  locis , in  Morauia  , in  Silefia  , in  Saxonia . 1 1 uius lapidis fubftantia 
cxteiiuseftdura  , intrinfecus plerumq;mol!is  alba , Iciiis,  friabilis,  compada  aftrin.  G 
gens, ficcans, lingu®  fitraiteradhsrens, odore  non  ingrato.  Cortex  exterior  inter- 


gens , necans 5 iingucE  nuujici  «tuilificui , «jfciwi V.  iuiv*- 

dum  fiauefeit , aliquando  cinereus  ett,  vel  albus,  quandoqsfubnigqr.  Huius  damus  ico- 
nem mucrone  frado. 

Viri  autem  non  vulgariter  eruditi  exiftimant  in  fubterraneis  locis  huiufmodilapi- 
des,  cornuum  forma,  Iponte  natura  nalci:  quemadmodum  Offeocolli  ,&  alij  lapides 
huius  generis  procreantur . Materia  aurem  proxima  generationis  eorum  Argilla, vel 
potius  Marga  efle  dicitur,  qum  dumlapidefcit,  ab  aquis  irrigata  ad  inftaHaCfis  fluens 
per  terr®  cauitates,  varias  iormas,  & cornuum,  & offifim  acquirit,  iuxta  figuras  loci  in 
Cornmfof  quoconcrefeens  lapidtfcit.  Quinimd  fi  lapideu.s  hic  humor  fruftum  aliquod  ligni  inj 
fsha,  terra  fepultum  inucncric,  illico  meatus  penetrans,  lignum  in  lapidem  conuerfit,&  hic 

eftpotiffima  ratio,  proprer  quam  multi,  pro  cornu  Monocerotis  huiufmodi  lignimu 
lapideum  offendunt.  Ad  rem  narrat  Anfclmus  Boetiusfc  domi  habuilfc  huius  ligni 
lapideipiufquamviginti  differentias, quas  omnes  pro  fruftis  cornu  Monocerotis  ab 
amicis,  & Circumforaneis  accepit.  ^ 


VSVS  IN  MEDICINA. 


PVLVIS  huius  lapidis  non  eft  infrugiferum  prsfid  ium  in  fraduris  offium . Immo 
cum  huiufmodi  lapis  figura  ,&  magnitudine  offis  l®moris , &brachij  humani 
imieniaturipariter  hic  ad  fradiirascruruconfolidandas  adhibetur.Etenira  hu- 
ius pulueris drachma,  velfelquidrachma,  (patio  tridui  exhibita,  &cxtrinfccus  empla- 
ftris permixta  mira  biles  effcdusparit.Cur  autem  talis  lapis  ta  cito  offa  ferrumiiieticura 
natura  quadragintadiescxpo(tuIet,antcquam callum  olfcum  in  offefrado  tx  alimen- 
tis generet.  Anfclmus  Boetius  hanc  affert  rationem , nimirum,  quia  lapis  hic  in  liquo- 
rem folutus  eft  potentia  proxima  os ; ideoq;  facultati  alteratrici  laborem  millmn  pa- 
tit , & affunilatrici  materiam  callo  offeo  idoneam  citiffime  fuppccfitat.  Ncccrnimim 


Mufaei  Metallici  Lib.IV.  531 

1 

Cornu  Monocerotis  vulgo  didtum  lapideum,' 
mucrone  fradto. 


, (^32  Vlyfsis  Aldrouandi 

tamen  eflc  iiidicat^vtoflli  frada  prius  diligenter  componantur,  deinde  afiiiliSjVtl ali.;  < 
fitgitemu  i-atione  liaentur , cum  quiete  a-grot.mtis , & cxacla  vicius  ratione  inftituta  . Parsau, 
CcYA^tjt  jcm  aiieCta  vuguento  Geranij  fapius  inungatur . Paiatur  autem  huiuiinodi  vngiica 

cx radicibus  Geranij  florem  cati uleuin  producentis  in  ptilucrem  iedaClis,&  axungite 

fuis  JaCiantis  permixtis'.  Qiiinimd  lofephus  Qiiercetanus  vir  in  facultate  medica  cele- 
berrimus, virtutem  hums  lapidis  mirandum  in  modum  commendat.  incjuic, 
Rheiftadij  non  procul  a R heno  obferuaffe  Incolas  illius  loci  vti  hoc  lapide  in  illa  vici, 
nianafccnte  : huius  enim  drachmam  patientibus, quatuor,  vel quinqjdicniinfpatio, 
offerunt  in  vino  rubro,  in  quo  per  noiftem  Vincaperuinca  infufa  manferitjficqidolo- 
res,  & vana  fymptomata  exterminant,  necnon  fraauras  ollium  magna  cumomnium 
admiratione  fmuroinant.  Hi  lapides  proculdubid  ,f>Jatura  ipfa  indicante, &qua(i 
loquente , ex  illa  forma,  quam  habent , ad  offmm  affediones  vfurpari  debent. 

Pratterea,  in  alijs  etiam  affeffibus , qui  exficcatione , & ad  ft  ricf  ioiie , abfq,  vlla  acti. 
renati  re-  monia,  indigent,  hic  lapis  non  cfl  contemnendus.  CJiiinimd  fi  fuerit  odoratus,  &Mar- 
niedtam.  oam  habuerit,  in  venenis,  multo  erit  Patientibus  ad  iumento . Item  peftilentia.&fe.  I 
bribusmalignisreluffabiturjnamfuauis  ille  odor  Cydonij,  quem  fpirat,  cordi, &fpi. 
ritibus  cft amicus.  Ad  hunc  igitur  fcopumhuiufmodi lapides  diligenter lauari debet, 
vt  ab  arena  craifiori  feparentur,  & in  paftijlos  funt  rcdiicedi:  fic  cnira  vices  terta  Lein. 
nhafiibibunt.  Demum  Boetius  puluercm  huius  Iapidis, &pra:fertiin  odorati  ad  den. 
tes  dealbandos  fummoperc  probat. 

Lapides  autem  illi  :,qui  cornua  follilia  appellantur , virtute , a pradiefis  non  muL 
tum  recedunt . Verum  quidem  cft,  quod  hac  cornua  viribus  luter fc  diferepant.  Nam 
quxeumq;  dura  funt  inftar  lapidis , inodora,  neq;' vllam  medullam  habent,  vix  aliqua 
vi  cxficcantc  pollent,  qua  autem  in  piiluerem  facile  rediguntur , lingua  tenaciter  ad- 
Cornu  fi>f-  harent , & mollia  funt , hac  in  medicina  maximas  vires  exercere  feruntur . In  primis 
filii  vires,  vlccra  abfq;  morfu  ad  cicatricem  perducunt,  profluuium  fanguinis  ex  quacunque  par- 
te manantis  fupprimit,  Gonorrhaas,&  alui  fluxiones  cohibent.  Si  cum  laffc  puluis  ho- 
rum , oculis  inftilletur,lacrymariun  fluxum  prohibent.  Si  cum  laiSc  puluis  horuiiu 
' oculis  inttilJetur,lacrymarum  fluxum  prohibet.  Deinde  aduerfus  omnia  venena  ell  C 
praftantilfima  antidotus , fi  puluis  pondere  drachma , vel  quatuor  fcropulomm  iiu 
aqua  cardiaca , vel  vino,  abfente  febre,  Patienti  offeratur:  egregie  enim  fudorem  mo- 
uet,&omne  virus  ad  cutimpellit . Demum  ad  Epilepfiam,  Syncopem,&  alios  cordis 
affeffus  pondere  fcrupuli  fadiciter  propinatur : quandoquidem  vires  terra;  Lemni*, 
Locus  na..  veJ  Boli  Armen®  polfidere  perhibetur . Effodiuntur,  inquit  Gefnerus,  in  multislocis, 
talis.  fed  potiffimiim  in  Ditione  CoraitumStolbergenfium , infolit® magnitudinis, &Irapo. 

flores,  pro  fragmentis  cornu  Monocerotis,  vendunt.  Sed  quoniam  vicinis  fraus  eft 
manifefta,huiufmodi  lapides  inde  eruffos  ad  remotiora  loca  deferunt. 

DE  A M M 1 T E. 

Cap.  XVII. 

Q V i V O C A. 

ONNVLLI , referente  Anfelmo  Boetio,  nomine  Ammitis,  ftillaticium 
illum  lapidem  inteiligunt,  qui  ex  aquarum  guttis  concrcfcit  ,fed  con- 
uenit  cum  Stalagmite,  cum  ambo  ratione  fubttanti®  ex  humore  ayco 
generentur, & concrefeant.  Ammites  autem  ex  arenis. tantiim  inte- 
gratur. Infuper  animaduertendum  efl,  quod,  hac  voce  Ammitis, ali- 
qui Ammonitrum  indicant : cum  tamen  hac  duo  a fc  inuicem  toto  C*- 
Io  diferepent . Plinius  habet  hac  verba  M.affa  quadam  ex  arena  alba , & molli<iim;t.a, 
pj[ inolaq;  teritur,  deinde  milcctur  tribus  partibus  Nitri,  pondere,  vel 
&liquefadlain  alias  fornaces  transfunditur  Ammonitrum,  atq;  hac  recipitur,  & ' 

triim  purum,  & maffa  vitri  candida . lam  vcid  per  Gallias , & Hifpanias  fim-'  J 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 

j,tcmpcrantur.  Hodie, loco  Nitri, cinerem  herbarum,  &prKfertitn  Alhali  adhi. 
tciit.  Hoc  autem  cft  Ammonitrum,  & non  Ammites  Japis,cuius  in  fequenti  Rubrica_* 

SyjoDimaexaniiiubiiiuis. 

SYNONIMA,  EORVMQ7E 
ETYMVM. 


HIC  lapis  nominatur  a viris  eruditis  Ammites.  Tfidoro  autem  Amnites  perpe- 
ram dicitur.  Semper  enim  pronunciaridebet  Ammites,  vel  Hammites  . Ete- 
nimafpiratio, &addi, &ommitti  poteft.  Immo  ,& Efammues  cognominari 
nofet.  Nam  Gratce  , vel  arenam  fignificat.  Hicautem  lapis  exarenis 

^jyefcit.Apud  aliquos  Authores,&  pra?rertim  apud  Georgiu  Agricolam  legitur  Am-  Ammoni. 
IiJonitcs,qu;cleAio  arridere  Gelnero nunquam  potuit : quandoquidem  ab  a uu:s,  non  /er,  a/x: 
jMKiwc,  nempe  Ammonites  , fed  rectius  au  oi  ■ m , nimii  imi  Ammites  formari  poteft. «»////. 

Nos  igitur  hanc  lectionem  fecuti,  hunc  lapidem  in  progreffuhiftori*:,  Ammitem  fem. 

pttnuncupabimus. 

ORTVS,  ET  NATVRA. 

Lapidis  huius caufammareriakm  arenulas  valde  minutas  conftitui'miis,quam- 
uisalijvclint  huneex materianitrola,calore  Tubterraneo  operante, & potilli- 
mim  agente  infubftantiam  pr^duram,  & cineream,  produci, & coalefcere.  Sed 
(mioftrafcrt"opinio}quf  lambentes  arenarios  iapidesquodammodo  ftirias  formant, 
ilmex  illis  arenulis  Ammites  variarum  figurarum  concrefeit.  Hinc  Georgius  Agricola 
lilditliuiuftnodi  Iapidem  ex  arenis  minutis  ita  componi,  vtouis  pifeium , quoad  figu- 
Ctm,& nitro,  quoad  fubftantiam,&  colorem,  aflimilctur.  Alij  referunt  hunc  lapidem 
lotum  veluti  ex  arenis  rotundis  conflatum  videri,&  propterea  fimilemouis  pifcium  ef- 
ltconHitimnt,quE Nuperorum  quidam  Arenida  cognominant.  Cattcriimapud  Pli- 
liauileguntur  hac  verba.  Hammites  outspifaum  JimiUs  dl,  df  alia  vehit  Nitro  compofha,pr/t-  jy.c,  1 1. 
kidiifiia.  Hic  locus  eft  valde obfcurus:  qtiamobrcm  Gcfnerus  Codicem  efte  depra- 
utum,licqi  legendum  exiftimat.  H ammites  oiuspifcintii Jmilis,&  tota  veluti  arenis  compofita. 
Hicenimrationeab  etymologia  non  rccedimusicumabAmmo,veIHammo  deducatur, 

^uivoxgraca  arenam  fignificat. 

Animaduettendumeft  hunc  lapidem  cum  Stalagmite  maximam  habere  fimilitudi- 
ituicumtainenabimiiccmdifcrepenr.  Nam  Scalagmices  ex  guttis  aqua  rotundis  in_j  i 
lipidanfubftantiagypfea:conuerfisaugetur,& Aaimitesex  arenis  lolummodo  inte-  . 
piur.  Tandem  habet  hic  lapis  hoc  inficum  a natura,  vt  facile  frietur,  & reloluatur  in 
attnulasjvel grana, ex  quibus  conflatur, quot  poftmodum fingula  prtedura  , infipida, 
'lifflodorafunt. 
t 

DIFFERENTliE,  ET  LOCv’S. 


Ratione  figuf£e,hicIapIsvanusobferuatur.  Nam aHqLlandocompa^ause^^: 

exareniSj  qu^  oua  pilcium  referunt ,& miro  narur<e  ariiHcio  in  lapide  hoc 

confperfa  cernuntur . Hunc  aiiqui  Ammircm , vel  Ammonitem  minorem  iii- 
<i'gitanr,addifrercm!am  alterius  lapidis  huius  generis^qui  fimilitudinem  Pifbmmge- 
Hunc  poltea  Ammitem  maiorem  nuncupant.  Pariter,  ex  aliorum  fententiajta- 
interdum  giana  niili  j repr^efencanf:  idcirco  non  abfq;  rutione  hunc  Cenchri- 
‘tniPlinij  elTe  opinantur,  quem  lapidem  milij  granis  veluti  fparfis  refertum  eircfcri-  cechr^es. 
utdortalTis  a voce  gra:ca  milium  fign ificant.Quandoqi etiam  arenulce  hunc 

confikuentes  funtadeo  parua;,&  minutae,  vt  femina  Papaueris  ^nmlenuir: 

^uamobre Plinius  huc  paulo  inferius  Meconitem  indigitauic , a vocabulo  gr^co  Mecomtes. 

quo 


II 

I 


i 


Vljfsis  Aldrouandi 

Ammites  colore  cinereo. 

Ammites  cor jledonites  maior,  & minor. 

Lapis  fagittarius,quo  Romani  pro  fagittis  vte- 
bantur. 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 


pjpatiei' indicatur.  Hunc  efrcAmuiitem  minore  Gefnei-us  arbitratur.  Huiiis  primo 
UoinrabelJa  datur  icon . Deinde  delineatur  Japis  Ammonites  habens  figuram  tabu- 
I luforiajVcIpotiusfolijCotyJedonisjfeu  VmbiJici  Venerisjquare  Amraites  Coty- 
iJonites  vocari  poffet.  Ibi  qiioq;  confpicitur  idem  fere  lapis, led  minor  fuperiori,Iicct 
Cotyledonis  reprtefentare  videatur ; nihilominus  cum  iuxt;i_j 
‘jrjjq; partem  fit  concauusj  figuram  vertebrar  alicuius  animalis  exprimit.  Ad  calcem 
lijiastabelis defignatur  Belemnites  artificialis, leu lapis  lagittarius,  quo  Romani, pro 
(aditis, in  bello  vtebantur,  cuius  in  capite  de  Bel  emnite  mentionem  fecimns. 

Vuper  aliam  exhibemus  tabellam  ,vbi  prima  figura  monftrat  lapidem  veluti  ex  pi- 
fsconctetum, quam Pifolithum,  vel  Orobiam  nuncupant, quoniam  figuram  Pifi,  vel 
Ofobi exprimat.  Gdnerus  Ammitem,vel  Ammonitem  maiorem  cognominat.Deinceps 
(([oaliiE figura;  maiora,  vel  minora  grana  in  lapidibus  exprimunt.  Huiufmodi  lapides 
I j|,SaxonibusadAIfeldam,&Heldeshemium,nucisiugladtsmagnitudine,&interdum 
I ujioresinueniuntur,  vt  in  hac  tabella  licet  confpicari. 

J A m mitis,  Pifolichi  varietas. 


Pifolhhes 

Orokas. 


6i6 


Vlyfsis  AIdrouandi 


Quoad  locum  natalem,fcribitIfidorushunclapidem gigni in  >^gypto,& Arabia^,  j 
illum  autem, qui  nafcitur  in  .Ethiopia,  efle  veluti  viridem,  luteum  vero,  quando  refo. 
luitur.  Verbm  Ammites  Plinij  in  monte  Trebi*  Ciuitatis  Vmbriw,  prope  Aflifiumon. 
tur  - Item  magna  huius  copia  penes  Callium  inuenitur. 


VSYS  IN  MEDICINA. 


AAPLISSIMVM  frudum  ex  hoc  lapide  funt  confecuturi , qiii  nephritide  labo- 
rant. Namque  hic,  more  nephritici  lapidis,  Ofiada;,  vel  Ifiada  nuncupati,  fi 
brachio  partis  dolentis  alligetur,  non  folum  dolores  renum  compefcere  ,fed 
etiam  calculos  comminuere,  & expellere  traditur.  Hxc  funt,  qute  breuiter  denaturaj 
huius  lapidis  dicenda  effe  cenfiiimus. 


DE  LAPIDE  Sv^LPHVRIS. 
Cap.  XVllI. 


Sulfhttre- 


VM  in  Amftiitenonnull* arena’ aurea.',velargenteKConfpiciantur,qu;e 
pariter  in  hoc  lapide  apparent,  illius  mentionem,&  hiftoriauiprater- 
mittere  noluimus.  Reperitur  hic  in  Agro  Cefente,  albus,  durus, & fere 
marmoreus,  in  quo  non  aliter,  ac  in  pyrite  fterili , quam  Marchefitam 
appellant,  particulat  qusdam  aureo  colore  radiant.  Incolte  lingua  ver- 
nacula, folfirina  ,quafi  lapidem  fulphureura  nuncupant.  Sed 
us:\tdgo  qua  ratione  nopien  hoc  libi  comparauerit,  non  latis  conflat : nili  velimus  affererehoc 
fietrafil-  nomen  a loco  natali  libi  vindicalfc;  cum  in  venis  fulpburis  paflim  reperiatur.  Alioquin 
farina.  igni  candela  admotus  nullum  odorem  fulphureum  fpargit.  Verum  quidem  eft,  quod 
aliquas  inter  aidcndum  fulphureas  fcintillas  eiaculatur.  Id  autem  particulis  illispo.  G 
tius  aureis,  quibus  intus  fcater,  quam  propriat  lapidis  fubftantia;  attribuendum  ellcj 
cenfemus. 


DE  -AMMOCHRYSO. 
Cap.  XIX; 

i^QVlVOCA,  SYNONIMA, 
ETYMVM. 


OSTEAQVAM  in  antecedentibus  lapides  memorauimus  aurifpccicH 
micantes, non  debemus  in  pisfenti  omittere  Ammochrylum.  Hac 
autem  vox , vtfonat,  cll  a^quiuoca;  quandoquidem  prima  fronte  are- 
nam auream  lignificat : nam  aurum,  & aVwoc  arenam  exponit; ni- 

hilominus, vtAuthores  tradunt,  boc  vocabuk)  indicatur  ille  lapis  la- 
tis friabilis,  cx  quo  arena  aurea  conficitur  , & de  quo  in  pratfenti  capi- 
te fermo  habetur. 

Aurenius  Scaliger  Aurenium  appellat,Germani,Gefnero  tefte,fuo  idiomate  Katzenfilbcr,nc- 
tapis.  pc  aurum  felium  cognominant,  quia  in  fua  fubftantia  aliquid  auro  limile  contineat, 
Lih.^j.ca.  uon  autem,  vt  Plinius  voluit,  quod  lapidi  hii  ic  anreat  arens  lint  permixta; : etenim  ninil 
j j.  auri  fynceri  participat : licet  etymologia  auream  denotet  arenam . Quandoquidcii^ 

InThalia.  boc  nomine  tantum  donatur,  quia  Ipeciem  aurearum  arenarum  prs  le  ferat.  Herodo. 

tus  quoq;  nuncupare  videtur;  vbi  auream  arenam,  in  faciendis fubter- 

ra  domiciliis,  feribit  erui  a formicis  indicis, qus  canibus  minores,  Vulpibus  amem  nia- 
' iores 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV. 


Qnamobremquanturoexnominis  etymologia  colligendum eft  j 
'lic  potius  arenam  quam  Japidem  iiidigitare  debemus, veluti  Georgius  Agricola  te- 
Sificatur.Satius  igitur  erit  cum  Aofelmo  Boetio  aflerere  hunc  Japidem  nonnunquam 
Ife  latis  durum,  & aliquando  manibus  attritum  facile  in  arenas  abire. 


DESCRIPnO,  ET  DlFFERENTlaE. 


Lapis  hic  Minij  natiui  colorem  fere  habet , vt  Anfelmus  Boetius  afSr mat,  pau- 
lo tamen  obfcuriorera,  & flauefcentem.  Interdum  arenofus  eft,aureoq;  puluerc 
confperfus  efle  videtur. 

Quoad difcrimina,Ifidoriis ex Solino notat  Amraochryfum  arenis  auro  immixtis 
[iincbraiSearum,  nunc  pulueris  formam  habere.  Nec  prarter  rationem,  quandoqui- 
dem nos  quoq/hanc  duplicem  differentiam  obferuauimus,nam  pertradfauimus  illum, 
i(|uiinbrafteasquafifinditur,necnon  qui  filluram  non  adimittit,  qualis  eft  ille,  qui  in 
jipoBononienli,  inter  lapides  arenarios,  inuenitur. 

Praterea  obferuatuseft  Ammochryfusdurus  inftarlapidis,colore  rubente  diluto, 
Jequo  Anfelmus  Boetius  fortaffisJocutus  eft.  Rurfusobferuatuseft  Ammochryfus 
jlterdurus,  & difficulter  friabilis . Item  Ammochryfus,cum  ChaJeantho  efflorefeen. 
leinpiuresbrafteas diuifibilis,&  tandem  Argyrammos, fiue  Ammoargyros,  qui  non 
iBfi,  ftd  argenti  fpeciem  refert:  idedq;  Germani, atteftante  Boetio,  argentum  felium, 
Smicam  Herilem  cognominant- 


SOLINVS  monimentismandauit  Ammochryfumin  Perfide  generari . Nes  au- 
tem copiam  huius  in  Agro  Bononienfi  obferuauimus,  & Gern.aniam  quoq,  hoc 
abundare  intelleximus.  AafeJmusBoetiusaddit,  prope  oppidum  Horafdioru- 
Hiiii  Bohemitt  copiose  erui. 

Quoad  vfum,res  certe  eft  nullius  momenti,nifi  quod  ex  eo  paratur  puJuis,qui  Ger-' 
mnia,  vt  intelleximus,  immo  etiam  Bononia: , apud  Scribas  eft  in  vfu , ad  ficcandas 
mcDipld  fcripturas_. 


OSTRA  intereft  in prtefentide  Minij  fermonemhabcre,cumin.^ 

I *^3pite  antecedenti  illius  mentio  facia  fiicrit . Diofeorides  igitur  in--» 

difficilem  labyrinthum  Lediores  induxit , quando  feriptum  reliquit 
I eos  haliucinari,  qui  Cinnabarim  remeamdemcum  Minio  efte  voJue- 

runt.  Cum  poftea  quid  fit  lua  Cinnabaris  Diofeorides  non  manite- 
ftauetit.  Tradidittamen  agens  deargento  viuo,  Minium  efle  Cinna- 
litiiTijfed  ita  abufiue  appellari.  Verba  Diofeoridis  funt  ha:c.  K^rgemum  uimim  ex 
ahurme Cinnahans dicimr . Poftea  addit.r^ttttAf»»»  fichlihus^imfofttu ferrea 
««thiCinndarim comweri , Quare  palam  Cinnabarim  pro  Minio  vfurpat.  Erat  igitur 
tMporibusetiam  Diofeoridis  vocis  huius  squiuocatio  ,quamipfe  non  cxpJicauit; 
cum  profeflo  expolitione  indiguilTet,propter  varias  opiniones,  quas  peperit.  Nunc 
>“tcra,vtotnnisambiguitastolJatur,alIerendum  erit,Cinnabarim  Diofeoridis  longe 
>Wliotum  Grscorum  Cinnabari  diferepare,  cum  Cinnabaris  Diofeoridis  non  fit  ia-  Ctnnabi- 
pisinequequidpiamfoffile,  qualea  cateris Gr£ecisconftituitur,fed  eftgummiarbo-  rts  Diofi. 


L O C V S, 


DE  LAPIDE  MINII, 


Cap.  XX. 


jde  quo  fuo  loco  fermo  habebitur.  Hk  tantummodo  notare  oportet  hoc  gum-  J®  • 


Hhfa 


mi 


6j8 


VlyrsisAIdroiiandi 


rni  c(fe  coloris  fanguinei,  pellucidum,  leue,&  fracftu  minime  contumax, &palirimapu(l  j 
Pharmacopffios  fanguinem  Draconis  in  lacryma nuncupari . Neq; officit  afferer^^j 
Diofeoridem  illo  loco  de  metallicis  pettra^aile : quandoquidem  de  Indico  quoque 


Uiofcoridemiiioiocoacincuimi-ioj^-.*.-.!-- • : ‘ " . . / ' 

ibifermonum  habet, quod  neq,  metallicum,  neq;  ioiriticium  cft,fed  f^imam  cx  get. 
Erithroda-  ,„jnatione  indicarum  Arundinum  prodeuntem  effe  retulit.  Praiterea,  Cinnabaris  no. 

onnellarioMcruauimus,  vtapud  eurodem Diofcoriiien 


xii  herba. 


'Libyj.Ar. 

(hittf. 


e inaicarum  niuuuuiuii' — . — 

mine  ipiflpoJavur  etiam  appellariobicruauimus,  vt  apud  eurodem  Diofeoridem  k, 

gitur;fortaflis,quia  exradicibusEnthrodani,  nimirum  Rubi*  Tiroftorura  olim,vdu, 
li  hodie  fanguis  Draconis  adulteraretur.  » c vt  l r 

Item  Vitruuins,voce  a;quiuoca,Cinnabarim  appellat  Anthracem.Namq;ob fimili- 

tirdinemco-Ioris,  multa: rescognominantur  Anthraces;  veluti  Carbunculus  gemina.^ 
apud  Plinium; genus  terrrebituminofa; apud  Belgas, &Saxones,necnon  carbo  qui. 

damfoffilis,  cuius  in  Capite  de  Succino,  yel  Gagate  meminimus. 

Tandem  minij  vox  expolitionem  ambiguitatis  expoftulat : liquide  per  Hifpaniam 
decurrit  flumen  huius  nominis,  vt  Author  e ft  Boccatius  in  lib,  de  f luuijs.  Huius  etiam 
liememinitPropertius.  ! 

yt  Maottea  nix  Minio  fi  certet  ibera. 

Hic  amnis  propter  inlignem  minij  copiam  nomen  hoc  promeruilTe  perhibetur. 


synonim.a,  et  ETYMVM. 

OVEMADMODVM  vari*  fuerunt  Veterum  Centbnti*  circa  hiftoriam  Cin. 
nabaris, & Minij:  limiliter  etiam  in  Synonimia,  fententijs  variarunt . Quam, 
uis  autem  Diolcorides  irrideat  illos,qui  Cinnabarim  cum  minio  confundut; 
nihilominus  apud  alios  Authores  prifeos , hac  duo  conftituuntur  fynonima  indicati- 
tia  genus  pigmenti  rubrum , coloris  fanguinei ; quod  quandoq;  Minium , & interdum 
Cinnabaris appellatur.Quadoquidcm  Ariftoteles,Theophralius,  Galenus,Vitruuius, 
necnon  Plinius  aliquo  in  loco,pro  Cinnabari, vel  Minio,  aliquod  metallicum  intelli- 
gunt,diuerlimode  tamen  : cum  multa:  lint  Cinnabaris,  vel  Minij  lpccies.natutalcs,&  Q 

artificiales,  vtfuo  loco  explicabimus.  _ 

Itaq;  Minium  nonnulli  vocant  a Minid  Hifpani*  fliiiiio . Sednoneft  inaiorratio, 
quod  hocpigmenti  genus  ab  hoc, flumine  denominetur,  vt  potius  flumen  a Minio  no- 
men fortiatur.Eft  autem  hic  amnis  inHifpaniaTarraconenfi  Galletiam  a Portugallil 
diuidens;  alioquin  Minio  ell  fluuius  Hetruri*  per  Agrum  Cornuetanum  in  mare  de- 
tib  ioAe~  currens.  Huius  Virgiliuslic meminit. 

' SjiiCaretadomo,quifunt  Minionisin  aruis. 

Satius  erit, li  dicamus,  Minium  niincupatum,quia  grace  vocatur  anfamt  ab  a «m»!  are- 
na: cum  Authores  vt  plurimum  id  arenulam  rubram  efle  conftituant.  Cur  nona  mina- 
do;cum  Vetereslegum,epigraphas  Minio  notarent , nonlolum , vt  maieftatem  legi- 
bus afferrent,  fed  etiam  vt  terrorem  violatoribus  legum  incuterent  ? Nani  Miniaceus 
color  quid  fanguineum,  & cruentum  minatur.  Aliter  etiam  apud  Griecos  nominatur 
/ulA»oc.C;eterumha;c  vox  ell  *quiuoca,quoniam  apud  Diofeoridem  hoc  nomiiie,Ru- 
Minia  fieu  bricadenotatur,&  apud  alios  Gt*cos,rubigoetiafegetum,dcfignatur.  AufoniusMin  H 
/uIatoc  vocat  monofyllaba  didtione : quemadmodum  pro  gaudium gau  legitur.  EncellioMi- 
•vox  aqui-  nium  dicitur  Cinnabari  metallicum,  quod  poltea  ell  multiplex,  vt  paulo  inferius  ex- 
seca. ponetur. Animaduertunt tamen  noiinuIli,qitdd  vox.  Cinnabaris, eftmafculini,&te- 

minini  generis.  Cinnabariverd  neutrius . Cinnabar  autem  elfe  vocem  Indicam,  Pli- 
nius annotauit.  ..... 

Multi  etiam  Authores  gr.*ci,vt  Ariftoteles,&  Theophraftus  indigitarut, 

quamuisDiofeorides  appellauerit.Vitruuius  Anthracem  dixit.  Gebertertia 

Anthrax,  parte  fummaperfedtionis  prodidit  ex  fulphure  Mercurio  alfociato  perfublimatione 
Caf,  28.  fieri  Vlifur.  Hoc  vocabulu  eftcorruptum,nam  Arabice  dicitur  Zengiufur,  quod  voca- 
bulum apud  Latinos  Cinnabriu  indicat,  interprete  AndreaBellunefi,  in  noua  expo- 
litione operu  Auicenf.  Veriim  no  folii  hoc  vocabulu,fcd  varia  etiam  Arabes  nnxenit 
nomina,  pro  indicado  Cinnabari,qua:  omnia  alphabeticafcrie,  hoc  inioco  reccnlcrc 

decreuimus.Sut  aute  Allegi, All‘cg,Afrcgi,Cinnabriri,Cinnabrios,Ciniabar,Gena  ar, 


Mufd  Metallici  LibJV". 


^39 


l'inabar,Sa-cngi,Scriuch,  Syruigi  Vzifar,  Z!nnabruim,  'eniafarimi,  Zcnzifer,Zenzi- 
fiirZuiMbaruxii,  Zignotar,  Zcnziefer,  Zcngcfer,  Zcnfiefar,  Zangibar,  Zangiutar.  He. 
Lcjsdictorbcliafchar,  Italis  Minio , Germanis  Minitn,  Hifpanis  CeimtiJon , Gallis 
Vcriiicillon.  Ad  huius  vocabuli  gallici  expolitionem , notandum  eft , quod  Albcrttis 
j^jjonuSj in  tradlatu de  Halchetniaj  ailei it  Cinnabrium  vocari  i-  iiturj  Herique ex  hy-- 
jjjfgyroj&lulphurc,  necnon  conteri  ad  modii  Vermilionis.  Quare  vox  lure  Vermi- 
lionis  wqMm  notia, & impropnhi  legentibus  magnam  admirandi  occafionem  dedit; 
cf, videatur  tatummodo  propria  Cocco  baphico.  nepe  grano  tinaorio,  quod  loannes 
iluellitis  agens  de  natura  ftii  pium  ti  adit  in  Mai  bonefi  Galliarum  protiincia  frequens 
efc&arufticisvennilioneni  appellari.  Imo  idem  Rueliitis  ibi  fuse  de  hoc  vocabulo 
Jilciirreii.s, colorem  rubrum  a Gallis  Vcrmclum  dici  aflcruitJtaJi  quoq,-  colorem  rubi- 
{«idiimfplendore  rofeo  radiantem,  Vermiliurn  nuncupare  conlueuerunt,  qui  a voce 
jcnnfliini,autvermilionum  parum  diferepare  videtur.cjuapropter,  Rncilius  non  im- 
uetitd putauit  quofdam  tranlmStanos,  & prafei  tim  Gallo-,  hac  nomini,s  ratione du- 
(ftos,Cinabtiuffl,obeius  colorem  nitetucm,metaphoriLcloqucntes  Verniilionem  in- 
iJijialfc.Hincpoftea  Brafauoltis  Cinnabriu  a Gallis  V eimylon  nucupari  af]'eiierauit. 

DESCRIPTIO,  ET  NAIVRA. 


Mini  V M,vt  no  Ilra  fert  opinio,  nihil  aliud  eft  Diofeoridi,  quam  Cinnaba. 
lis  foflilis  aliorum  Gr*coruin,v:  ex  verbis  iplius  Diofeoridis  fuperius  alla- 
tis colligere  licet.  Praitcrea  Imius  rei  certiffimum  habemus  teftimonium_j, 
(jiindo tradidit  Diofeorides, Minium  in  Metallis  ftrangulantem  vaporem  erudiare, 
JiliacdecaufaFofforcs  faciem  vefici,sobuelare  , vt  per  Illas  videre  pollent , & refpi- 
antes  noxium  halitum  non  attraherent.  Id  etiam  noftris  temporibus  Foflbies  Mmij 
pnftarc  intelleximus. 

Hiclapis  eft  coloris  purpurei  ad  rubedinem  declinantisHrematita:  lapidi  nonad- 
C«ilumablimilis,ponderofus,atq;  infignitcrgrauis,fed  non  ita  durus,cui  aliquid  ar- 
jentiviui  per  mixtum,  fponte,l&  abfq;  viJa  ignis  violentia,  guttatiro  deltillarenun_j 
po®(.  Minium  autem  efle  lapidem,  priEclariflimorum  viroru  tcftimonio,  & praifertim 
fliiiijconfirniari  poteft,qui  aliquando  Minium, quandoqj  venam  Minij,interdum  la- 
pidem nuncupatiit, dum  'mc\n\x..E(i  ^ l.ipis  in ilhsVLms,cuu:svomtailii]uoris  merni  rirgentti 
mmiffdUtur.\lmvi\im%  Anthracengvt  fuperius  fuit  notatum,;i’quiuoco  lapidis  no- 
mae indigitatiitjneqiprater  rationem  , ci,m  huiuslapidis  vena  carbonibus accenfis 
ifailetur.  Authoris  verba,  vt  magis  rei  veritas  manifeftcttir,h  jc  in  loco  recenfenda 
mfiiinms.Ingrcdiar  nunc  Minij  rationes  explicare. Id  autem  agris  Ephefiortim  Cil- 
liiais  primum  memoratur  tfle  inuentum,  cuius  & rcs,&  ratio  latis  magnas  habetad- 
nitationes ; foditur  enim  gleba,  qua;  a S,  -t.  dicitur.  Vena  eft  rubro  colore,  habens 
ciicafertibiciiudtim  pulucrem  :cum  foditur  fenamciuoium  plagis  crebras  argenti 
tiailaclirymas  fundit,  qus  afoftoribus  ftatim  coliiguotur.  Hoegenus  a Plinio  pro- 
litutidimi  inquit  arenam  cocci  colorem  habere,  hanc  teri;  deinde  lanari,  farinam,& 
Di|iodfubfidet,  iterum  lauari.  Diiferentiam  vero  ab  arte  pendere;  quoniam  alij  prima 
taraminiumfaciunt,  apud  alios  vero  id  el^e  dilutiBs . Addit  etiam  Plinius  le  audi- 
tfe  Minium  forbis  ci  udis,  fanguine  caprino,  atq;  etiam  calce  adulterari,&  in  fyncero 
Wd nitorem  effe  debere,  fccundarium  autem,  interdum,  propter  vliginera,  in  paric- 
liksfpkndorem  amittere. 

Praterea  Vitruiiius  aflignat  modfi  cognoftendi  vitia  Minij, idedq;monet  Minium 
®tctrea lamina  ad  ignem  collocandum  elle , donec  candefeat,  quando  autem  a ve- 
«nti  ignis  calore  in  atrum  colorem  mutatum  fuerit , lamina  ab  igne  eft  deponeii- 
•iJi&quando  rcliigerauiin,  colorem  pi  ulmum  acquifiucrit,  piocuidubid  Miniuauj 
iwcileadulteratum,  eliciendum  eft.  Tandem  MinmmaSandaracha  eft  diftinguen- 
“^Qiiandoquidem  ex  Minio  fine  rudi,fiue  elaborato  argentum  viuuiii  conficitur,vt 
inios  etiam  annotauit,  quod  exbandaracha  heri  nullo  modo  poteft.  Quin  imo  dum 
KMMinij  lauatur,  vtpoftea  teratur, ^ftatimatque  humorem  hauferit,  par  iplius 
'“Sfgtutumviimmniut.itiir,  quod  Georsius  Agricola  fc  expertum  efte  ccftatiir. 

Hhh  2 Kur- 


Nomwit  A 
rabtea  Ci» 
nabaris. 


Vermtlio 

quidfic. 


VendMin^ 


dulteratiO’ 


Vlyfsis  Aldrouandi 


T?  c ’TrUa«rxV,..o  Anc  naJprm.^j.PHnins^VitrLiiiius^fifaliivirifln- 


Tertium  genus  Minii  naturalis  habet  tormam  pujucns  coioran  exuienuis  in  ijiaem 
fodinis, & ab  Ariftotde  in  Metcorologicis, coloratus  cinis  fuit  appellatus, que  poftea 
Galenus,  nomine  Minij,  cutr  alijs  Grtccis  intellexit . Qita  de  caufa  Galenus  fcriplit vl 

erodente,  ad  inftar  aliorum  metallicorum  pollere. 

Quartum  senus  Minii  naturalis,&folntitij  Cornelius  Celfus  pioculdubio  memora, 
uiwerba  faciens  de  Dyfenteria,  vbi  circa  finem  capitis,  aduersus  vlcera  intcftmotu, 
rncct,c(t,  1 5,  Minii  glebam  valere  alTeruit.  Gleba  autem  indicat  quodeumq,  Minerale  corpus  ,vd 

terreftie  folidum, ope  natur»,  nulloqiinterueniente  hominum  artificio  ortum.  Idcit- 
c6  pro  gleba  Minij  intelligendum  eft  Minium  naturale  coloris  rubri  coccinei , quod 
Xr.57.f<t,7  ab  aliquibus  (referente  Plinioj  Cinnabaris  vocabatur.  Quinimd  addidit  Plinius, Mi- 
nium Graicis  M'^7or  nominari.  Item  in  antiquis  Codicibus  Diofcoridis,& in capiie 
deRubricaSinopic.a,ha’cerat  inferiptio,  «lArot  ffiwir»>ii;qu®  voces, ad  incntraiPli- 
ni  i, minium  Sinopicum  exponi  pofliint.  At  prardicla  Rubrica  olim  tempoi  ibus  Troia- 
nis,  Homero  tcfte , pro  pidluris,&  praifertim  in  vfuMedicin»  fummopete  commen-t 
dabatur, & pra’cipue  quando  refrigerare,exficcare,  & omnem  fluxionem  coercero 
opus  erat.  Quamobrem  ab  omnibus  fere  Authoribus  celeberrimis  noftrsatatiscom. 
munis,  & vulgaris  Bolus  Armena  coccinei  coloris  effe  creditur,  & poftea  non  ex  Ar. 
menia,  fed  ex  Germania  aduchitur;  immd  etiam  ex  fodinis  Italia:, vbi  ferrum  eruitur; 
cum  tamen  in  mineris  etiam  argenteis,&  aureis  reperiatur. 

1 * 1 T — ^ - .A. A 1 


Ut  laiiiuii  JII  liJiu  va  io  — .-J-  ^ •*»/  II 

Quintu  genus  Minij  naturalis  recenfuic  BrafauoJus,in  libro  Examinis  Metallorunij 


Anthax  h-  vbi  hiftoriam  lapidis  Anthracis  recitauit,qui  eft  gleba,  & propria  argenti  viui  voim- 
pis,  ca,  ex  qua,opc  ignis  fornacum,  olim  Minium  parabant;  addiditqiprsdittamg  c atn 

habere  circa  fe  puluereui  rubrum  .i  natura  produiftum,  & pro  picturis  pulcherrimum. 
Nos  habuimus  a mercatore  NorimbergefiMiniu  inftar  gleb»,colore  penepuyureo, 
fed  fradium  guttas  argenti  viui  oftendebat.Accepimus  etiam  exBohemiaftuftum  a- 
pidismarmorei,cumfcintillisargenti  viui  inclufis,  cuius  hoc  in  loco  icon  datur,  n- 
de  non  immerito  quis  dicere  polfet  huiufmodi  materiam  marmoream , vel  ala  a jti 
nam  in  terra’  vilceribus,  virtute  caloris  fubterranei,  paulatim  in  lapidem  miniaceum 
eontierti,&  talem  adipifei  colorem,  vehit  i etiam  experientia  obletuauimus  Auripia 
mentum,  in  vifceribus  terr® , iTon  folum  vi  caloris  fubterranei,  led  etiam  violcntrcj 
ignisariificialis  in  Sandaiacham  tranfmutari,  _ _ j r • • 

lam  accedendu  eft  ad  differentias  Cinnabaris  artificialis  ab  Antiquitate  de  cnpti, 

quarum  prima  parabatur  ex  arena  fubri»bra,&  radiate,  quam  cx  Cilbianis  Agnspro- 

Ctlliits  A’  peEpbefumlonitevrbemin  Afia  minori  colligebant.  Huius  autem  arens  autiote 
theaefii  Mi  fuift*^  Galliam  Athenienfem  Theophraftushis  verbis  retulit.  Callias  enim  magna  p 
dnCius  conficiendi  auri, hanc  lubrubram  coquebat  arenam, mox  emolliebat,caraq, 

^ uabatjfed  tandem fpe  faciendi  auri  fruftratus,  fecit  Min!U,quod  Cinnabaiisc  ,p  d 

menti  genus  pra:ftaiitiflimum,&  pulcherrimum.  . . r j ■ 

Secunda  differentia  Cinnabaris  faCiicij  vocatur  a Plinio  Minium  fecunaanuncj' 
quoniam  fecundum  locum  pra:ftanti»  occuparet.  Hoc  autem  antiquitus  ex  lapi 
palumbario  vfto,&loto  parabatur. 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 


64.1 


Cinnabarinus,  feu  miniaceus  Iapis  cum  marmore 
argenteo.  “ — — 

i 


t 

Tertiam  difFerentiam  Minij,  vel  Cinnabaris  fadlicij  Veteres  elicere  coiiFueuerunt 
siapide  Anthrace,  coloris  fubrubri,  ex  ejuo, violentia  ignis,  primo  Hydrargyrum_j 
(itrahebatur,&  rurfus  paulo  poft, virtute  ignis  Fornacum,  ex  reliquo  Cinnahrinm  .« 
fidebant, &fepe,Vitruuio  tefte,  Minium  appellabant.Hocautem  Minium  intellexit 
Diofeorides,  quando  acriter  reprehendit  illos,  qui  Minium  efle  Cinnabarim  exifti- 
Krantj  quoniam  ibi  Diofcorides,profua  Cinnabari,  lacrymamfanguinisDraconis  „ 
mdkxitjVeluti fuperiusexplicauimus . Deindeduasminijdifferentiasmonftrauit: 
maituninij, quod  hebatex  lapide  permixto  arenat  argentete,  quiinHifpaniainue- 
litbatur,eiatq;  naturae  illius  arena?,  quam  in  Cilbianisagris  colligebant.  Altera  m_j 
ifctentiam  ex  Anthrace  elici  folere  monuit , vbi  propria  Hydrargyrij  ligna  tnanifc-' 
to.dum  inquit  emittere  halitum  ftrangulantem:  deinde  alTignat  modum  adhuc  ob- 
traatumafo (foribus  vomica?  argenti  viui,  ex  quo  Cinnabaris  paratur , & Prilconitn 
«Mimum  perhibetur. 

t Quapropter  lolephus  Quercetanus  immerito  Diofeoridem  taxauit;quia  alTeruerlt 
iijeimmi  viuum  fieri  ex  Minio  non  vulgaritcum  Diofeorides  Anthracem  viui  argen- 
livomicainintellexerit,quam,niore  Antiquorum,  Minium  nuncupauit.Pra-terquam- 
JuodUiolcoridi  Amatus  Lufitanus  in  Commentarijs  alTentitur,&  idem  aftruit  Bra- 
*us,mfuQ  Metallicorum  examine,  afferens  verum  Minium  elle  glebam  invenis  Miniumve 
y rargytij,  qua:  nominatur,  habens  circa  Ic  rubrum  puluercrn,  qui  ab  An-  nm, 

quispro  piclura  laudabatur,  & pro  natiiio  Minio  fuperius  fuit  declaratus . Ideo  fa- 
spatet  ocinloeo  Diofeoridem  de  Minio  noftro  vulgari  non  ede  locututn,vtQuer- 
anns  et  opinatus.  Hoc  enim  fit  ex  Ccruffa  ad  rubedinem  combufta,  qua  .Sandyx, 

Mi  ""“"i  Antiquis  dicebatur,  SeSandaracha  apud  Vitruuium  aquiuoco  nomfo  Sandix 
"fiiiiiusmtimnitpoiiea  Vitgiliushocverfu.,  qntdht. 

^KHte  tuiiSandyx  fdjcentes  •vcfhct  agnos. 

te-inporibus,  eft  in  frequentiffimo  vfu Officinarum;  immd 
Cjruillum  aJiud  Minium  officina  habent:  ideoqi  non  fine  ratione  Miniu  m._» 

Hhh  3 Ku- 


Minisi  m re 
te  nt  iorum. 


Bijjmma 
Miriy  fe- 
ra-v. 


Alius  ^mo- 
dus confi- 
ciendi Ci- 
nafry. 


642  Vlyfsis  Aldrouandi 

N^^erorum  appellatur.  Hodie  etiam  aliud  emergit  annabrium  nouum  CLymifla.  E 
ruro  ipuentum,  quod  a fuperiori  Minio  , ratione  materi^,  facultatis,  atque  nomi, 
nis  maxime  difcrepat.  Hoc  pnimnonMmium  dicitur, fcd  abipfis  Cinnaprmni, 

& Cinnabrium,  vice  Cinnabaris,  & arte  fit  adeo  pulchrum  , & nrourali  Cinnabari  fi. 
mile , vt  difficulter  vnum  ab  altero  dignofcatur  . Nihilominus  Vitiuums  docuitra. 
tionem  cognofcendi  Cinnabaris  faaicij  a naturali,  cuius  in  Rubrica  antecedent,  me- 
minimus. 


L O C V S. 


EX  Hifpania  folere  Minium  deferri  Diofcorides  retulit.  Item  luftinus  Minium  a 
Minio Hifpanitefluuio  nuncupatum  voluit:  cum,  teftibiis  Plinio,  &Trogo, 
Hifpania,nulla  regio  Mini  j feracior  inueniatur.Vitruuius  ex  Colcho  afferri di- 
uuleauit.  Pr*ftantiffimum  tamen  eft,quod  ex  Sifaponcnfi  regione  Beticaraduehiuir,  p 
QuapropterlegiturapudCalepinum,  quod  Sifapuseft  oppidum  H.fpan.s  Bet.a 
Miniariis  Metallis  ceIcberrimuni.Etenim  Minium, tcfte  Plinio,.br  non  excoquebatur. 

vel  perficiebatur, fed,  vena  fignata, Romam  aficrrebatur.IubanafciinCamianiapro. 

didit , &Hermogenes,  in  Aethiopia , fed  neutro  ex  loco  ad  nos  aduehitur , necfcre 
aliunde  quam  ex  Hifpania.  In  fupcriori  Germania,  vt  notat  Encelhus.ex  authoma- 
te  Cotdi,ad  Rhenum  Eberborgi,  & Schombachi,  magna  Minijcopia  repentur.  Inj 

Mifmenfibus  autem  fodinis  vena  illius  generis  Minijobleruatur,  quod  olim  apud 
Romanos  tanti  pretij  fuit.  Tandem  in  Hydria  monte, Matthiolo  authorc,exHydrar. 
sirij  fodinis  Minium  eruitur.Loca  autem  Minio  redundantia,  tempore  niuium facile 
coenofcuntur,  dum  niues  huiufmodi  loca  tegentes,  rubore  mficiuntur.Quocirca,  ce. 
lebris  ille  Homeri  interpres  Euftathius,quibufdaminlocis  niuesobleruari  rubras  al- 
feruit:  ideoq;  illa  loca  cognominari  voluit. 


FACTICIA  CINNABARIS 

conficiendi  ratio. 


QV  IDAM  partemcequalemargenti  viuij&fulphuris  igni  commifcentilic 
enim  illico  Hydrargyrum  extinguitur.  Alij  recipiunt  nouem  vncias  argen- 
ti viui  ,&  vncias  duaslulphuris  citrini  ,ex  quibus  in  vafe  fimul  pemi.xtis, 
s..  violetia  ignis,  ad  partem  fuperiorem  vafo  fublimatorij  alcendit  materia, 
qu»  vocatur  Cinnaprium.  Alij  vncias  tres  fulphuris  nouenario  ponderi  argenti  viui 

addunt;  hocqipondusvt  plurimum  obferuatur.  Praterea  alij  extinguuntlibrai^ 

argfcnti  viui  cum  vncia  fulphuris : Quemadmodum  alij  vtuntur  alqs  men  uiis , 
varias  eorum  intentiones.  Id  autem  quocunq;  modo  concinnatum,  vi  ignis,  cx.  , 
pr«ter  Diodorum  Euchiuntem,  qui  verba  faciens  de  lapide  phjlofophico,  “ 
ab  alijs,  & etiam  abfque  igne,  alTignauit  rationem  conficiendi  t..innaprij,  j 

dofi  ingredientium  ab  alijs  diuti  fa . Etenim  recipit  libras  duas  ’ 

bram  argenti  viui,omniaq;fupra  tabulam  marmoream  feorfim  vonteri  iti 
ita  extinguatur  Hydrargyrum , vt  nil , prKtcr  puluetem,  appareat ; quem  in  ^ P 
luto  diligenter  oblita  cJaudic  3 & Soli  exponitjVt  feptem  dierum  Ipatioexi 
Demum, aperta  ampulla, cinerem  in  fundo, & Cinnaprium  parietibus  ‘ 

ucnit.  Nihilominus  potior  fuccedit  Cinnaprij  conficiendi  modus,  quicunq.  ^ ■ 

tione  igni  fadia  procedit.  Quinimd  varite  Cinnaprij  operationes  cxvarijsp 
bus  ingredientium  deducuntur.  Nam  quando  maior  fulphuris  quantitas  a 


tUUUill  UCUUCUlU-Ul  . f - i . « 

Cinnabrium  colore  magis  languineo  acccnditur,piaurifq;magis conducit, 

ufdem  quantitas  fumitur,  & argentum  viuum  fuperat,  ume  ctticaciu 


do  minor  eiufdem  quantitas  1 

medicinas  euadit.  .....  r.,  (.oKctur. 

Noftris  autem  temporibus  duplex  modus  conficiendi  Cinnaprij  mv  ‘ 
Primus  eft,  quado  Hydrargyrum  in  Catinum  vitriatum,  & fabulo  cucum  ^ 


Miifd  Metallici  Lib.lV. 

lijdunt,&ft!pliur]euiigiie  liquefaaumruperfundunt.&fpauilafcrreaeatenn?; 
laiit:  donec  ambo  in  puluerem  nigm  ii  conucrtantur , quo  puluereimpleturqua..» 
pars  ampulla’ brci)is,&  ampli  collijquam  Chymirtaboccia  vocant.  Hanc  in  leui  igne 


643 


saci- 


(iiicnim  collocant,deiiide  ignem  per  fpatium  decem  horarum  augent;  tunc  enim  fu-  ^ 
Uiaiatur,  ftiurfus  ignem  perfpatium  duodecim  horarum  augent:  etenim  primo  hii- 
ipusnigcregfoditurjdeinde  luteus, &tandem  rubicundus , qui  perfectionem  operis 
jpdicat. Quidam, loco  anipulljvitref,figulino,&vitrcatovafevtutur,vt  melius  ignem 
(uliinere  poiSt,illudq;cum  materia  fupra  tripode, aur  furnu  ponuntjitaut  bina;  partes 
valis  vacua’ extra  furnum  remaneant;  cui,  fpatio  4midij  diei , ignem  lentum  fuppo- 
[jntjillumqi  augent  perintegrum  dicm,vel  donec  fumus  rubicundus  egrediatur,qui 
coPplcti  Cimiabrij  lignum  elfe  folct. 

Alter  modus  pradiClo  eftoppofitus , & perficitur,  dum  ftilphur  infartaginc  primo  , 
funditiir,&fufonecnonabigne  depolito argetura  viutmiper  linteolum  additur, de- 
iade  altera  manu  tudiculam  tenente,  hydrargyrum,  & fulphur  liquefacf  um  agitan- 
([#r,(lonecrefrigerentur,&mifturanigra  remaneat  hanc  tenuilfimc  moIiint,& 
qnartara  partem  bocci;elonge  luto  fapientia;diligenter  mimira;  implent, & fupra  fur- 
Bum locant, aperto  ore,  leui  ItibieClo  igne,  fpatio  duarum , vel  trium  horarum,  dein- 
de ignem  fenfim  augent,  claudentes  valis  orificium  , itant  prius  intromittatur  infun- 
dibulum,per  quod  tranfeat  tudicula  vfq;  ad  fundum  fere  valis, & extra  infundibulum 
tcMncatadmcnfuram  palmi.  Sed  eft  neccfiariiim,vt  globus  hui  tudicula;  adhaereat;  . 
ijuicxliccatus  os  infundibuli  ita  obftruat,  vt  orificium  vafis  rclpirare  nequeat.  Mox 
tlapfisquinq;  horis, extollendo  tudiculam,  aperiunt , & fuperaddiint  duo  magna  co- 
tUcariapraediCfa’  materia;  ad  conficiendum  Cinnaprium  parata; , quam  affidue  apud 
ign£mfeiuant,vteamdem  calidam  in  bocciam  proijciat;  fic  enim  augetur  malTa,qu;e 
panis Cinaprij dicitur,  qtiandoq;  vfq;  ad  libras  centum,  & etiam  ad  maiorem  quan- 
tiiatem.  Materiam  hanc  lingulis  horis  addunt , &ftatim  os  claudunt  globo  tudicula;, 
i]»tl,abfq;  tudicula,  ftiblimatione  materia;  obftruerctur,  facile  frangeretur,&  noua 
Mida  neq;addi,neq;  panis  Cinaprij  augeri  polfet.  Itaq;  tudicula  in  hac  operatio-  ^ 

ledoo  beneficia  parit:  primum  eft,  dum  os  vafis  patulum  leruat,  vt  noua  poliit  intro- 
Biilti  materia,  qua;  ffpealFunditur.  Secundum  eft,  dum  os  claudit,  ne  fpiritus  facile 
mnefeant.  Dcniq;nc  vacuum  in  maffa  panis  Cinaprij  relinquatur,  tudiculam  pe- 
titus auferunt,  &nouilIiniam  materiam  addunt,  & ad  fummuin  m.alTa  Cinaprij  com- 
pletur. Tunc  cnim,abfq;  tudicula,os  vafis  clauditur,  & quandiii  ignis  perl'eucrat,tan-  , 

diumateria  foiidefcit,  & mbefeit  Cinnaprium ; qui  plura  circa  hoc  artificium  videre 
dcliderat, legat  Vueckriuiii  in  Volumine  de  fecretis. 

DENOMINATA. 


40. 


Hoc  omnibus  petulum  exiftere  opinamur.  Miniare,  nil  aliud  eflie,  quam  Mi- 
nio pingere:  vnde  Miniarius  pidfor  ille  vocatur,  qui  in  pitSuris  minio  vtitur. 

Miniaria  eft  locus,  vnde  Minium  eruitur.  Miniaceum  eft  illud,  quod  ad  Mi-  UUimatu- 
Dmiii pertinet.  Miniatumverd,velMiniatulum, quod  Minio  timSum  confpicitur . /»«» 

Apud  Gra;cos  legitur  aoATm  .5  4'p«£i5,&  exponitur  habens  genas  Minio  infciffas.  At  i«<A- 
Vj;e!eft  Minijeffoffonhinc  Minij  effoffio. 

Praterea  Cinnabaris,  cumGr^ds  dicatur  hinc  oritur  verbum  funa- 

f‘fl?a,ideft,  colore.  Cinnabarim  imitor,  necnon  amafiapnof,  Cinnabarinus  ,veluti 
(olotcinnabarinus,  & collygrium  cinnabarinura. 


5+4 


Vljfsis  Aldrouandi 


VIS,  ET  V S V S 

in  Medicina. 


V 


s VM  cinnabaris, feu  minij  tam  foflilis,  quam  faaicij  in  Medicina  fiimtno. 
nere  vitandum  cffe  arbitramur , quoniam  venefica  qualitate  non  careat. 
Vndc  Aufonius  iure,  merito  l*thiferum  appellauic  hoc  verfu. 

Et  ijuod  Germane  mixtum  mde  Uthtferum^  Min. 


Idcirco  nos  quoq;  in  Medicinis  internis  eius  vfura  libenter  non  admittimusdicaqui. 
Luis  galli-  jarnChymiatri,  in  contumaci  lue  gallica  pilulas  ex  Qnnabari  cotnpolicas  prsfcri. 

« T . ..  ! il  line  vinm  lihenrer  nnn  laudamii,^.  Oiii- 


reme 

dittrn. 


darn  v-nymidirij  iiicuiiiuuiAWiauv  - - i • ^ 

banr.  Item,  in  medicamentis  etiam  externis,  illius  vlum  libenter  non  laudamus.  Quu 
dam  tantummodo  Empyrici  illo  vtuntur , cum  ligno  Aloes,  myrrha,  & alijs  fiinplici. 
bus  aromaticis  : his  enim  fimul  permixtis,  correptos  morbo  ind ico  fulfiunt . Hoc  fuf-  p 
fumigium  bis,ter,&  quater  adhibent,donec  copiofum  fputum  ab  ore  Patientis  exeat, 
vel  donec  alui  fluxus  excitetur.  Deniq;  in  vlceribus  etiam  rebellibus  aliquando  viur- 
patur,  quando  extera  prxfidia  non  contulerint. 


VSVS  IN  VARIIS. 


ffus  afud 
Chymisias. 


Li.i^.c.-j. 


Lih.\6. 


Li,i}.,e.li. 


Simulacra 
Deorum-) 
Minio  tin- 
Ba. 


Ecloga  10. 


PICTORES  in  primis , ex  mente  Diofeoridis , in  elegantioribus  parictuiiu 
tediorijs  Cinnabari  vtuntur ; Hodie  illius  vfum  norunt , quando  rubrum fan- 
guinei  coloris  atramentum  defiderant.  Cinaprium  prius  parant  iiccum,  abfq; 
vllo  liquore  molendo  fuper  lapidem  porphyritem,  deinde  bis,  aut  ter  aqua  afpergut, 
&fupcr  nouos  lateres  extendunt,  vt  liccetur.Tandem,  exigente  occalione,  cum  aqua 
gummata  , vel  albumine  oui , velladie  ficulneo , vel  oleo  nucum  mikent,  iuxt^ 
opus,  quod  pingere  defiderant.  Hinc fiue  hoc, fiue  minio  vtanturMiniatores didi  q 

fuerunt.  , , , 

Prsterea  CinnabrioProfefTores  Halchemi®  fternimt  Solem , & Lunamplanctas 
terreftresi  hac  nobiliora  funt  Metalla  , qus  Crucibulo  claula , aut  alio  vale  figulino 
in  fornacibus  vrunt,  vt  in  calcem  conuertantur,  & luam  formam  penitus  exuat,  qu.m 
a Cinnabrio  aflumptam,  & in  eo  repofitam  effc  virtutem  fui  lapidis philofophici  opi- 
nantur. Alij  a Cinnabrio  argentum  viuum  elicere  nituntur,  illud  a Sulphure  feparan- 

tcs,vt  priftina  forma  reftitiiatur,&fuam  naturam  mobilem,  fluxilem,terfam,&abfqi 

fordibus  mundam  adipifeatur.  Item  qui  Coralium  rubrum  mentiuntur,  maffani  Opi- 
ficij  Cinnabrio  tingunt.  Hodie  cera  Cinnabrio  inficitur,  vt  colorem  rubrum  acqui- 
rat ad  epiftolasfigillandas,  & ad  alios  etiam  vfus,vt  docuit  Plinius.  Olim  fimikra ce- 
ram appellabant  Miniatulam,  quam  prafercim  adbibebant,  ad  notandos  in  fcripmtis 
errores  : Quapropter,  vbi  talis  cera  confpicicbatur , loca  illa  corrigenda  delignabat. 
Hucrelpexic  Cicero  feribens  ad  Atticum ; quando  intjuit . Cerulas  illas  tuas  Mmutidn 
extimefceham.  » i'  ■ ^ 

Tanta  fuitin  aftimatione  Minium  apud  Antiquos,  vtillo  fimulacra  Deorum  lini- 
rent. Huius  teftem  habemus  Plinium , qui  faciem  fimiilacri  louis,  ditbusfeflis,i' 
ni  folitam retulit.  imni6,&  Triumphantium  corporasidcirco  fic  Camillum  tiiump  a - 
fe,&  additum  vnguentis  cerne  triumphalis,  & a Cenforibuslouem  etiam  miniaii  uin 
locari  fcrjpfit.  His  addimus, quod  apud  populos  Aethiopum,  Proceres  illo  tinge  an- 
tur,  &ibi  quoq;  Deorum  limulacris  talis  color  addebatur.  Pariter  Alexander  ab  c- 
xandro  Aithiopas  praliaturos  dimidiam  corporis  fui  partem  minio,  & dimidium g> 
pfo  inficere  lolitos  cflc  proiumciat.  Hoc  non  foJumde  fimulacro  louis  affercnduni-J 
eft  iuxta  fententiam  PJinij;  quandoquidem  Paufanias,  in  Achaicis, in 
feftorum  Bacchi, eius  fimiilacrum minio  fucatu mfuifie  tradit.  Pac  quoq;  Ai'-^  ‘ 
Deus  apud  Virgilium  Minio  mangonizatusobferuatur,  quando  Poeta  ficcanir. 

Tan  Dtus  Arcadia  vernt,  quem  ■vidtmus  tffi 
Sanguineis  ebuli  bacas,  minioty,  rubentem. 


MufdMetal}ici  Lib.  IV.  (5-4^ 

JHincfortaflis  hodie  nobiles  Italorum  inatton.f  fucum  ex  Minio , vel  Cinnabari  fibi 
(O0ipanites,ad  augendam  maiertatenij  faciem  illinunt,  vel  vt  colorat  ores(narubedi- 
peni  vuJiu  s pulc  t irud  in  i fu  mma:  Itali  adfctibunt)  &■  rubicundiores  viris  fu  is  appareat. 
p£juinim  tam  lingulari  honore  apud  Prifcoserat  hoc  pigmcntigenus,&  iuramenta 
]„pciatcris  minio  lubfuiberemunllc  Cantacnzenus referente  Nouarinopecitat.Si- 
jiilitcriiota;  ili®  librorum  fuerunt  Miniatulai,  quas paragraphos  coronidas,&a(fe. 

lilcosappellant . Quinimd  librorum  tituli  hoc  prscipuo  honore  afficiebantur,  vt  mi- 
iiiodccotarentui.  Quocirca  Ouidius  alloqucns  fuum  libellum  trillium  alloquiorum 
(iiniminio  indignum  reputauit,  dum  cecinit  hunc  in  modum.  ’ 

Hec  titulus  minio,  nec  cedro  carthu  k oletur. 

fliraetiamlegumtituIi,&prim;EJittera?rubrica,velpotiusMiniopingebantur.Vn- 

deliiuenalislvlaiorum  leges  rubras  appellabar . Minium  quoq;  in  feriprura  Volumi- 
BiimAiitiquoruai,  iuxta  Plinij  fententiam,  vlurpabatur,  quoniam  clariores  lirteras, 
lelin  auro,  vel  in  marmore,  vel  etiam  in  fcpulchris  reddat. 

I 


DE  LAPIDE  SABV^L  1. 

Cap.  XXL 

OSTEAQ^V  AM  de  lapide  ex  arenis  miniaceis  integrato  egimus, 
reliquum  eft,vt  de alijs  etiam  exanateria  labulola  coftantibus  verba 
faciamus.  Lapis  hic  mediocriter  eft  pondero 'us,  colore  fubcmereo,& 
in  tenuiffimum  puluerem , ferreo  tamen  aliquo  inftrumcnto  teritur. 
Lingu®  admotus,  more  plurium  terrarum,  adharere  conatur,  fed  fuo 
pondere  fubitd auellitur.  Terra  Crctenfi  eft  valde  fimilis , & tamen_j 
■ltddurior,quippequi  eft  lapis  Colore  quoqidifcrepat , nam  in  Creta  eft  candi- 
Climus,  & in  hoc  lapide  fubcincreus  conipicrur . Lapis  hic  procuidubid  fimillimus 
dlabulofo  lapidi  deferipto  a Thoma  Erafto  , qui  elegant  ffimum  tradiatum  de  illo 
(onipofuit.Etenimomni  ex  parte  illi  refpondct,  cuius  materiam  Sabulum  minutum, 
itnac,  purum,  & a calido  pingui,  & erafto  vapore  conglutinatum  efte  tradidit. Idcir- 
co Sabulum  ab  huiufmodi  lapidibus  impetu  aquarum,  qui  faxa,  & lapides  frangit,  & 
comiuinuit,  per  flumina  deferri,  vna  cum  Georgio  Agricola  exiftimamus. 


GENVS,  NATVRA,  ET  LOCVS. 


VN IC  V M tantum  huius  lapidis  genus  hadienus  obferuauimus,neque  aliud 
ab  alijs  obferuatumcomperimus.  Commendatur  a Thoma  Erafto  albidior, 
& durior.  Sed  huiufmodi  lapides  talem  natura  adipifci  nequeunt,  nili  Soli 
tsponantur , quoniam  tunc  duriores,  & candidiores  euadunt.  Inueniuntur  tales 
Dlipides  in  locis  fabulofis,  neque  vfquam  alibi.  Thonias  Eraftus  prope  Franefot- 
ilijiii magnam  efte  copiam  Icribit , & apud  Pagum,  quem  Ripam  altam  nominant 
tisRhenum,  additqsfe  intellexiffe non  procula  ViJIa  Schuuetzingen  , & prope_j 
& Latinoburgum  campos  efte,  qui  plurimos  huius  generis  lapillos  produ- 
uiiu.Nosin  Sapina  Bononienfis  Agri  fluuio  duosobferuauimus  ex  Montibus  noltris 
wnatijs  eo  delatos. 


VIS, 


Li.i  BtTl. 
«/.23. 


M uter iu  In- 
fidis. 


Locus  nn- 
ulis. 


E 


045  Vlyfsis  Aldrouandi 

VIS,  ET  V S V S 
in  Medicina. 

De  virtutibus  huius  lapidis  plura  rccenferc, quam  didicimus, neqipoffumus, 
neq;  etiam  debemus.  Solu  affignabimus,qu*  ex  aliorum  relatione  intellexi, 
mus.  Hoc  tamen  nobis  manileftum  eft  plurimiim  ficcare  poffe:  nam  prific. 
citate,  etiam  linguie  admotus  tenaciter  adh^ret , non  fecus  ac  eflct  Bolus  Armenj^j 
rUhpdts  Orientalis,  in  cuius  defeftu  hic  lapillus  tuto,  & vtiliter  vfurpari  poteft;  cum  non  mi, 
nus Iit  efficax.  VndeThomasEraftus frequentem  eius  vfum  per  vniuerfam  Germa. 
niam  efle  diuulgaiiit..  Quinirad  intellexit  magnam  huius  lapidis  quantitatem  a viris 
eius  virtutem  nofcentibus  in  Pomeraniam  vfq; magnam  deferri  • Illius  v^irtuteminj 
fradluris  minime  Ipernendam  efle  tradunt . Nam  fi  quisfradtum  osredteinfuumlo.  p 
cum  reftitui  curet,&  ex  puluere  huius  lapidis  emplaftrum  cumoleo,aut  Rofaceo,  aut 
Myrthyno,  aut  Maftichino,  modicaqj  cera  imponat,  & huius  lapidis  drachmam, v.cl 
amplius,  mane , velperiqj  in  aliquo  liquore  hauriat , proculdubio,  intra  paucos  dies 
hic  Patiens  ab  omni  dolore  liberatur,  & etiam  paulo  poft  membro  vti  potc.f. 

DE  LAPIDI  BVS, 

Qui  attriti  fuccum  aliqueiTi  emittunt,  &prinuini 
de  Hasmatite.  Cap.  XXII. 

^ Q V I V O C A. 

N T E R lapides  huius  generis,  prima  facie  de  Hmmatite  agenduuu 

eirecenfuimus,propter  magnam  affinitatem,quam  cum  Minio  habere 

perhibetur,  de  quo  paulo  ante  mentionem  fccimus.Etcnim  vftus  Hf- 
matites,  authore  Brafauolo,  in  Minium  vertitur  .Hoc  igitur  vocabil- 
ium (Harmatites)  iicet  fit  rarum,  non  potuit  tamen  ambiguitaKtn  eui’ 
tare.  Qiiandoquidem  apud  Grmeos  'UudniU  non  folum  fignificatla- 
Vctttt  tm-  pidem,  de  quo  in  prafenti  capiteagitur,led  etiam  denotat  venam  fanguineplenam, 
vHtne  ple  vtapud  Lexicographos legitur.  Deinde  Encellius  hunc  Japidem nominari  etiaii^ 

tx  mmex.  Anthracitim  voluit,&  tamen  Graci  multas  alias  res  Anthraces  nominarunt,  quaslu- 

pra  enuraerauimus. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM.  „ 

Latini  lumc  vocarunt  lapidem  fanguineum,  Graci  qiiocjjHamatitem,  vt 
Galenus,&  Theophralfus  animaduertunt,  quonia  fanguinei  fit  coloris.cteni 
deducitur,  nempe  a ianguine,  aut  quia,  in  colore_j> 
fanguini  concreto  fit  fimilis,  aut  quia  ad  cotem,cam  humore,  attritus  rubedinem  co. 
lorifanguineo  fimilem  emittat , aut  tandem,  ratione  virtutis,  quoniam  Ianguine  ^ 
quacumque  cotporisparte  manentem  fupprimat.  Sed  iuxta  hancpoftreroamexpo 
tionem , Harmathites  cum  alpiratione  feribi  deberet,  quoniam  tuncnomen  c 
nant  abdi//afanguis,  & TfSti^iircpono,  & fifto,  dum  fanguinem  in  venis  i iij 
fupprimit . Hinc  Marbodeiis  arripuit  occafionera  canendi  hunc  in  modum. 
SurnfJitHxmatitesgrxam:dcfingmnetiemeeK 

Lt;ps  ru-  Sed  animaduertendum  eft,qiiod  hicAuthor  primam  fyllabam  huius  vocabu 
les  qudis.  fyllabm rationem,  corripit.  Aliquibus  ifilic6‘,fiuerubcnslapisdicitur. 


Mufd  Metallici  Lib.  IV.  ^,17 

jji/jpfls vocatui')  vc Nicandri  Scholiaftes  vertit , a voce  gratca  qua;  & ipfa  fangui- 

"Araies  varijs  nomenclaturis  hunc  lapidem  infigniunr , vt  Andreas  Bellunenfis  an- 

jjtauit.  VidelicctSadcnagi,Sadcncgi,Sedcnigi,Sedeneei,Scedenagi,ScedeneijC 

Scegdenegi,  Segdencgi,  Scadegni,Sedengi,  Secdenegi,  Scdcgi,  & AJladtiegi . Ge7- 
pinisvocatur  Blutacin,  forcaflisob  coloremlanguineum,  Gallis  Ematillcs,  Hilpauis 
|lloin,ItalisPietrafanguigna. 

descriptio;  natvra, 

affedbones . 

OLIM,  loco HatmatitiSjMedicg &Pharmacopa;i  quadam  terra  rubra  vte« 
banturj  fcd  tandem  diligentia  eorum^qui  naturales  perfer  utantur , verns  j & 

genuinusHamatites  inuen tus  ed.Hicjtclle  Diofcori'dc,facurato  colore  niger 
tM“™5)®<l“^I'S;nuHaq;forde  inquinatus,  nullo  zonarum  difcurfu  notatus,necnon 
(iiabilis.  Friabilitas autem  nonintelligitur,  quia  digins  lacilcfriari  polTit , fed  quia_.» 
flimfrangitur, facile kindatur . Pra’terea  color  huiuslapidis  variat.  Namq;  prater 
coloremnigrum,  quemDiokoridcsinhoc  lapidecomniendat, quandoque  fljuus,&  ^ , , 

tariigineusconlpicitur,  vtGeorgius  Agricola  tellificatur.  Idem  conbrmatMarbo- 
tabocverlu.  fiduv^. 

Hieferrugimo,  rnhroq-,  colore  mtaiur,  . 

lipisbiceft  reponendus  inter  illos,  qui  funt  medi*  natur*  interterram , lapidem,  & 

Mciallum,  quoniam  conflat  ex  ramentis,  vel  rcdimento,quod  aqua  abradita  rubrica, 
ydfaxis rubeis : quamobrem  Agricola  non  immerito  R ubricam  huius  lapidis  paren- 
ittieffepronunciauit:  Hincattritus  ad  cotem  ,fuccum  fanguini  fimilem  reddit,  quo- 
liaiiiiiccft  natura  eorum  lapidum , qui  compabii  lunt  cx  fcdimine,  quod  aqu*  fre- 
Cpienter abradunt.  Brafauolus,  in  Examine  Simplicium,  Hamatitem  talis  natura;  efle 
loliiit,  vteombuftus  illicd  colorem  Minij  adip.fcatur.  Mylius  in  hoc  lapide  hanc 
fioprictatemadmiratur.quia  loratus  in  lebete  aquam  feruentem  refrigeret.  Veriim 
locnoneft  mirandum,  cum  frigida,  & ficca  tempera  tura  conflet,  & propterea  etiam, 
*Galeno,adftringit.  Celalpinus in  hoc  iapide  proprietatem  quamdam  licet  ob-  Lib.i.dc^ 
kaiiurahendi ferrum  oblcruaii it . Idqjmirari  non  debemus,  propter  maximam_j  Metd.cap. 
lognationem,  quam  habet  cum  Magnete . Non  folum  enim  in  ijldcm fodinis  inueni-  jg. 
lir, fed  etiam  Magnes  v Itus  in  Hcmaritem  conuertitur.  Denique,  memorante  PJinio, 
krHfinatitem,  & Schiftum  maxima  intercedit  affinitas.  ilAj  e.en- 

A D V L T E R A T I O. 

TEMPORIBVS  Diofeorid  is,  vitiabitur  hic  ia  pis  hunc  in  modum:  fumme- 
bant glebam  denfam,&  rotundam  Schifti  lapidis,cuiufmodi  funt,  qti*eius 
radices  appdlantur,&  in  vafe  Ii  cinerem feruidum  continete  obruebant, 
weccoteattritus,colorera  Hamatitis  redderet, & rep  incbant.Sin  Minus  idem  opus 
ttes repetebant,  donec  delideratum  in  cote  colorem  haberent . Dolus  autem  facile 
iprihenditur,  primo  febiione,  quoniam  hic  in  redlaslaminas  frangitur . Deinde  .%  impoBum 
'Wctiam  colore  detegitur:  namlapisadultcrinusfloridum  colorem  reddit.  Hm-  hecmatitis, 
Btitesautemfatiiratiorem  & Cinnabaris *muiumemittit.Rurfus alio  artificio  H*- 
jMtes paratur,  nimirum  li  Magnes  cremetur  inamqiapropriarccedeiis  natura  in_j 
"®atitem  ttanfrautauir. 


DIP- 


648  Vlyfsis  Aldrouandi 

D FF  F E R E N T I iE. 


l,ih.  2-  de 


L I N I V S ex  Sotaco  authore  vetiifliflimo , quinqs  Hamatilis  genera  propo. 
nit.  Primum  vocat  Aethiopium  fanguinei  coloris , in  locis  natalibus  Magnetis 

proueniens.Cefalpinusadhocgenusreducit  quemdamlapidemterrugineum 

meutlcaf.  crauem,  obdudium  rubrica,&fupra rubricam  terra  pallida,  deinde  tegitur  crullaAe. 
< 6.  Hti  fimili,  tenuiore,  & fragiliore,  qua,  modo  fepti  ad  intima  penetrat : hic  ad  cotem, 

" croceum,  & fanguineum  fuccum  reddit;  traditq ; hunc  repenri  Aretij,vbi  fons  acidu, 

Js  confpicitur.  Secundum  genus,ad  mentem  Plinij,  vocant  Androdamata,  colore  ni. 
ero,pon^dcre,&  duritie  infigni,ex  qua  nomen  traxit.  Id  in  Africa  repertum  allicere^ 
argentum, *s,&  ferrum  tradunt.Tcrtium  nuncupant  Arabicum  fimiliduriciacumfu. 
periori,quod  coti  aquarie  fricatum  vix  fuccum  croco  fimilem  quandoq;emittit.Quar. 
tum  genus  nominant  Elatitem,  quando  crudum  eft,  fortaffis,  quia  lignum  Abietis  ali- 
quo  modo  fimulet:  cum  Grmce  iA*7«  Abies  dicatur . Alioquin  hoc  genus  lapidisco- 
cium  Miltitem  appellant,  quoniam  Milti,  nimirum Minij colore  reprffentet.Quintum 
genus  dicitur  Schiftos,  nempe  fciflilis.Difcrepat  autem  a fchi fto  lapide, de  quo  pauld 
inferius  verba  fient. 

Encellius  fex  differentias  huius  lapidis  fibi  notas  enumerauit . Prima  eftfoffilis, 


t,ih»  dt 


metdlc.6.  quar celebratur  a Diofcoride,&  nafeitur  in  Aegypto:  I.1  pis  eft  niger  colore  faturato, 
durus,friabilis,  abfq;  fordibus,&  fine  zonarum  difeurfu.  Secunda  fpecies  eft  H®mati- 
tes  niger  Galfelari*  repertus;  reddens  fuccum  croceum,  duriffimus  eft,  & officinis  in- 
cognitus. Repetitur  licet  raro  ad  Hirciniafyluam,  eftq;  proculdubio  apud  Albertum 
Modus  U-  Magnum  Medus  lapis  niger,  qui  attritus  fuccum  croceum  emittit,cuius  altera  fpecits 

t *.tr_VT : - — i,,-.... A \/f m rr»o  rrtnp  !J  flrprrarur.  TprhS 


jis  qualis. 


eft  viridis.Nominaturautem  Medus , quoniam  a Medorum  regione  afferratur, Tertia 
difleremia  eft  Haimatitis  foffilis  in  Haffia,  purpureus  eft,  fiffilis,&  fciflilis.Quartalpe' 
eres  eft fo Hilis  in  Annebergo  Salueldite  duriflimusad  cotem,  fed  ad  gemmas  polien- 
das idoneus, niger  eft,  &,quoad  figuram,turbinatus.  In  quinto  diferimine  reponituri 
Htematites  folfilis  in  ijfdem  locis, niger,  & ad  cotem  tres  colores  reddens;  idedq.-Tir- 
Lib.ijlca.  chrus  Plinij  appellari  poftfet  • Hic  enim  AuthorTirchrum  ex  Africa  lapidem  nigrum, 
10.  & tresfuccos  emittentem  deferibit,  videlicet  circa  radicem  nigrum,  in  medio  ftngui- 

neum,  & in  fummitate  candidum.  Sexta  fpecies,  pariter,  ex fententia  Encellij,repe- 
Truhrus  ritur  in  Cherufeis  Northufi»,  & prafertim  in  quibuldam  montibus . Hic  Hamatiies 
lapis  quji-  formam  detedi  cerebri  perbelle  armulatur,  & huius  virtutem,  in  curanda  narium  He- 


Jis, 


morrhogia  Encellius  fummoperc  extollit.  Etenim  lapis , de  quo  in  prafentiaagitur, 
eft  mirabilis  in  varietate  figurte . Nam  quandoq;  multi  huius  generis  lapides  cohs- 
rentracematim,  aliquando  inftar  nucis  Iuglandis,&  interdum  inftar  Iquamtnatu^ 
pifcium,&incauitatibusRubricafa:pifrimc continetur.  Illa  igiturfpecies,qusngu- 
ramdetedi  cerebri  animalium  repralentar,  habet  bafim, a qua  veluri  aradice  globuli 
fatiseminentes  pullu'ant,intufq;  colorem  fanguineum  habent.In  fcquenti  tabella licC 
delineatur,  vbi  confpicitur  alia  Icon  Ha;matitis,cum  figura  Cuprcflr,necnon  alia  cum 
grjECo  charadere.  . • r 'i  ' 

Prarterea  Hamatiles  eft  diiierfus,  iuxta  locos  natales,  quoniam  inuenitur  in  Libya, 
in  Aegypto,  inHifpania,in  Germania, & in  multis  alij  locis.  Gefnerus  autem  inter  tot, 
&tam  varias  fpecies  huius  lapidis,  duas  piKcipuas  ad  v!um  medicum  eligit, quanun 
.altera  exterius  rubet,  & interius  nigricat,  deinde  colorem  Magnetis  quodammodo 
imitatur.  Altera  vero  omni  ex  parte  eft  nigra.  Quamuis  autem  tot  fpecies, ratione 
loci  nataiis,&  figurte,  varient:  nihilominus  omnes  ijfdem  viribus  pollent, vt  quotidia- 
na experientia  docet . Nos  hoc  in  loco  varias  di&rentias  Hrematitis  alias , ingra- 
tiam legentium  dciineatas  exhibemus.  Sub  numero  i.  defignatur  Ha’matites haben 
figuram  Belemnitis  , quam  formam  ab  arte  acqiiifiuit,  ad  commoditatem  artificis  At 
illo  enfes , gladios,  & fimilia  inftrumenta  ferrea,  melius  illuftrare , & inaurate  po®- 

Sub  numero  2.  pingitur  Ha-matites  figurx  naturalis,  venis  valderubicundisrefert  ^ 

Sub  numero  3.  delineatur  Harmatites  natiirahs , figuram  quali  quadratam  habens.  1 
reliquis  autem,fccundo  Hamiatiti  affimilatur . Qiiartoloco  exprimitur  icon 


Muf^ei  Metallici  Lib.  i V. 
H^matkum  differentiae . 


649 


Kaematites  niger  forma  Cerebri  detedfci,^ 
Haemacites  niger  cum  figura  Cuprefsi. 
Hztnatices  coloris  ferruginei  cum  charactere. 


lii 


Alia: 


Vlyfsis  Aldrouandi 
Alias  H^Ettiatins  differentias. 

li' 


1 Hjematites  forma  Belemnitis  ab  arte  accepta. 

2 H^ematites  figura  naturalis  venis  rubris  refertus. 

3 H^ematites  naturalis  figura  Trapezire. 

4 Htematitis  Icon  fere  rotundi. 


Mufei  Metallici  Lib.IV'. 

I litis  quodammodo  rotundi.  E^nim  natura,  in  procreando  hoc  genere  lapidum  niL 
fjndumiu modum  ludit,  vt  Leiitor  in  piopofitis  iconibus  confpicari  poteft.  ^ 


L O C V S. 

IN  Metallis ferrarijs,fepifis  autem  in  proprijs  Hjmatites  inuenirur  in  quocumq- 
autem  loco  nalcatur,  ibidem  quoqjfaxa  rubra  , & terra  eiufdcm  coloris  obfer 
uantur. Idcirco Diofcorides  inRubrica  Sinopideinucniri  teftificatur  Locietia 
latjies Magnetis  habent  Hatmatitem,  cum  inter  hos  duos  lapides  maxima  cadataffi- 
jitasiliocqueindedignofcitur, quoniam  exMagnete  combuho  Hamatites  refultat. 

Uafdtur  quinetiam  in  vltima  Aegypto , & Babylonia,  vt  fbribit  Ifidorus . Hodie  ex  8- 
i Plinio, fodina;  African»,  Hifpanica;,&  Germanica: copiofum  habenr  Ha;matiten-Lj 
j (]uaiiiuis colore  diforepetinigcr  enim  eft,qui  ex  Germania  ti  aodpoi  tatur.Maibodeus 

I quoqdocosnatalesHamatitisepumeranscanithuncinmodum. 

\ Afrua  mittit  eum,  fed  & Atthwpes,  Arahtftjue. 

Deinde Matthiolus inter  hsc  Joca  memorat  prmeipue  Hirciniam  fyluam  tanquam_j 
hilis  lapidis  feraciffimamj  prjterea  in  Italia  Agrum  Brixienlemrccenfet. Nos  autem 
nondebemus  omittere  Iluam  Italim  infulam,cum  ibi  in  metallis  ferri  huiufmodi  lapi- 
desproducantur.Verhm  quidem  eft,qu6d  peregrinis  bonitate  cedunt.  SuntetianL, 
qiirdam  loca  apud  Germanos  peculiaria,  qu®  hoc  lapide  redundant.  Quamobrem 
ConradusGefnerus,  & Anlelmus  Boetius  fcripfeiunt  nafei  in  Cherufeis  Northufia:, 
iiSaxonia  Golfellari*,  in  Sudetis  montibus,  Annebergio  Salueldi®,  Salburgiie’ 

(iSeniE.  ’ 


denominata. 

c 

OCCASIONe  HtematitisHobisfefeofTerteonfiderandus  alius  lapis, qui 

inter  genera  vitri  naturalis  a Piiniorecenfetur,&  ab  eo  Haimatinus  nuncu-  Hunuai- 
cupatur.  Nomenautem  hoc  inuenir, aut  quia  Haimatiti  fit  limilis  , aut  quia  Mts Upis. 
IMUS  Iit  fanguineo  colore  reJertus,  lineis, feu  fibris  maiori  exparte  redlis, colore  atro. 

Huius  anguli  indar  vittifunt  acuti:  quapropter,  iuxtafententiani  PJinij,  inter  vitra_j  Lih.i6.cu 
fcitrepofitus.  Verba  autem  PJinij  luntbac.  Fit  extindiura'  genere  Obfidianum  ad  ef- 
ciriavafa,&totum  rubens  vitrum,  non  translucens  Hannatmum  appellatum.  Htema- 
linumhunc.Alphonfus  PanfaFcrrarienfis  Medicus  celeberrimus,  & rerum  natura- 
liiiin diligens inueftigator  dodiiffimo  Vlyffi  Aldrouando  olim  impertitused. 


moralia. 


Ne  morum  integritate  priui  videamur,  qua:  de  H®matite  ad  moralem  dodlri- 
namfpeidare  poflunt,addere  huic  bifiori*  ftaruimusiquandoquidem  Hsma- 
titesad  cotem  attritus  fanguineum  colorem  reddit,  deinde  dolores  oculorum 
>Mt, fluxum  ventris  cohibet,  idiibusSerperttum  occurrit,&omnemfanguinis  fluxum  Cap.ii. 
Micet.  Hic  lapis,  in  dodirina  morali,  tanquam  Chrifti  lymbolum  fummi  poteft.Hic 
wmadeotem paflionis attritus, fanguinem  luditicum  in  primo  paffionis  exordio 
ipnd  Lucam  legatur:  &fudorcius  fadius  efl:  ficUt  guttiefanguinis  decurrentis  hi  ter- 
|ii".Primitus  fluxum  ventris , nempe  morbum  libidinis  plures  in  exitium  trahentem 
®t,dolorem oculorum Inuidiae  tollit,idIus  ferpentinosdetradiioniscurat,  &flu- 
imianguinis,  nempe  fedam  illam  voluptatis  momentanete  titillationem  corpus  in- 
'^?p'"°^'*po^fomitemfuppriinit,  & eliminat.  tatkmU 

iKr  Haniatitespatientiaf,&  abftinentiieerit  affimilandus,&farda  voluptas  per  fymholum. 

Ii  i a flu- 


6^2 


Vlyfsi?  Aldrouandi 


iluLmfanouinis  erit  indicanda.  Orocircamulier  liaMnorrhagia  laborans, dumteti.  E 
fh  veftimcnta  Cbrifti  liberata  eft ; nam  veft.menmm  Chr|ft.  fu.t  lynibo.um  Pa^„. 
fic  & AbftiPt-tif,qiu-e  criminofos  a flux.bus  fanguineis  libidinum  liberare  potdl.Rur. 

fufcumfluxuslLguinisinhoneftavoluptatcmdefignet;,  poterimus 

tis  & finalium  tormentorum  ad  Hsmatitem  comparare.  H«c  enim  fola  turpesvolu- 
ptates  omnium  fceleriim  fautrices  exterminare  potefi. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


Likg.df^ 
firnf-  n>ed. 
fu. 


i A LENV  S monimentismandauit  H*matitem  tantum  habere  frigiditatis, 

auantumadftriflionis,&aducrfusafperitatcspalpebrarum,reiediione!n_, 

f inguinis  & cxcrefccntiam  carnis  in  vkeribiis  valere.Galeni  verba  iunt hac. 


f,^j.jauinis,accxcrelccntiamcarnibui 

1,1  ■ ' ■taa-uirtlii»tMedid  ocularibus fuulutihHskfidemimmifcereH£rMtitim,uioUuvu  F 

Jr!,‘,l\ltcbrh  exafperam:  fi^mderrs  ct< phlegmone  afperafwt  redd<u,ex  ouo  rpfum  duoim:>4 
fvjsispa  r nrtri- fin  verb  citraphleqmonem.ex  aqua.  Inaptto  vero  jemten. 


porsts palpebris  exajperatis:  n.puiaerr^  u, y ..  ..j -rj- 

JamperdecoBumfiem grui: finverocitraphlcgmonem,ex aqua.  Incipmverof^^^^^ 

rahTumlmes  ^tandernadeicrapmfacles.vt  fpecilh  cufpideimmgai  fectmdur»  jeu. 

ViZL  & eucrfionem  palpebra  . Htc  idem  UptsfmMter  m cote  contritus  fangumis  extmtme 
Zetil  Znihufqivlcerihus.  Torro  fuceuafiadtantum fuerit  redaBus Uuorem , vipelaoeou 

Zu  a>ZqitetfeprmiteXcrefcentia.Atq-,eonullus/oloU 

lenunai  ] > c „ aualttate  romperta,  cummox  expertentiapeculmi  veli 


t€nuitmdiqtteurevrimuexcrejcemta.^^i(j^i:urimir»ijviv  ./  <s 

TZvrus  LlfaLltate  eius  exgu/lus  qualitate  romperta,  cummox  expenentiapeculur,  velle» 
Znai  idreBi  eonucerem,  & ipfaquidem  oculorum  vleerafolusperfc  acatrice  induet,  vtp.nJo 
^ amritus.  cateru  aut  aMus,aut  inunBus:  nam,  & id experientia  coxt.c. 


„,,„nuidreBeeonucerern,cnpiaqui»e,«i,.u.v,u,,.  ■ . , 

ZeLprehenPuseJi  atttritus,  cateru  aut  affufus.aut  inunBus:  nam,  & idexperieniia 
hatum  Leo.  Ha^enus  Galenus.  Ali j referunt, quod  Hacmatites  manu  detentus  fluxura 

r • vr.irhimrenrirnat.fed  AlexanderabAlexandrohunclapidem  commendat 

^,/tdfpttitim  fanguini  ^ fanguinis,  & in  pulmonum  vlceribus,  quoniam dlicaci- 

fanguinis.  atti  itu  ficcat,atq;  glutinat.Qiia  propter  in  frequenti  potione  ad  pondus  G 

fcronu?o’rum  quatuor  exhibet.  Alij,in  hoc  calu,  puluerem  huius  lapidis  cum  fucconia- 
r ■ Maa  I-  «„Lri  oroninant : hocq;  pr^fidiurn  optimis  rationibus  vlurpant  i propteieaqupd 
t^^^  ^ HCtLraColteptC fanguinis ^ habeat.  Hinc  nonlolumaca- 

«ices  oculorum  exterit,  fcdeofdemoculosfanguinefuffufoscumlaaemuliebrinm- 

j tcC—.iw.»...:  tri-Jn'»  rvniMiIa  rnr.  rV  nrnflimii!  n muliebre  COCrcerCtU- 


ti-irecoculorum  exterit , icd eouicm ucuiua iuxj^uiuw  iuuuiuo cuui 
L fanat  Infuper  difficultati  vrinat  opitulatur, &profluuiu  r.  muliebre coerceretia- 
ditur  & demiira  ferpentum  iaibus  prodeft.Has  igitur  omnes  virtutes, & prarogatiuas 
H.-^matitis  Marbodeus  diligenter  enumerat  his  verfibus: 


'X^atura  lapis  hnmant&  ferutrecreatus^ 
stiptica,  em  virtusper  multa  probatur  tneffei, 

j^ampalpehrarum  fuperillitus  afperitaiem, 

Etvifus  hebetes,  ptilfa caligine,  fanat. 
Hmiisfragmento fi  glarea  milia  fit  out 
Succo  dilutus,  quem  punica  mala  remittunt 
Iti  medicinali  veluti  collyria  cote. 

Vel  refelutiis  aqua,  ttitiat  hos, qui  fanguinis  ore 
Spumas  emittunt,  & qttalinu  vlcera,  fanat. 

Totatus/lringit,pariterqticfaminafluxtm. 

Carnes  crefientes  in  vulner  e pulueris  huius 
Vis  premit, ventrem  ndimet  line  mor afluentem. 
Vino  dilutus  veteri,  hihttufqifrequenter. 

Serpentis  morfum,  vel  quod  jit  ab  afpide  vulnus 
Egregie  curat  refolutus  aqiiis,^  inunBus. 

Mixtus  meile  potefl  oculos Janare  dolentes, 

V edere  lapidem  bibttus  dififoluere  fertur. 


fn 


Mufei  Metallici  iJh.  I V, 


,i,cliiiiirgicisetiamoperationibusTheophraftus  Paracclfus mii-abile  pr^fidium  ex 
JjDiatitc  parat  hunc  in  modum.  HaMnaticem  cum  bolo  armeno  Juteo  on^ntad^addi- 
“^quali aceto, &gummi  Tragacantha;  in  paftilios  cogir,quos  rcacibcrat  in  calcem, 

(sqoi  Albii  extra  hit,  per  aquam  plantaginis,  repetitis  caicmationibus , & digeftio-  xntrnaatH. 
jiad  iibituin.  Ad  Hnem  Conciliator  monet  Icripturn  effe  in  Jibio Regum  Peria-  ^e^enems 
,„,n,Harmatitcni habentens  fculptatn  iconem  hominis' genuflexi  1'erpentc  cimfti,  cuius  \ 
j dexiia,&  caudam  finiftra  teneat,  geftatum ia  annulo  aureo, cum  radice  ferpen- 
pri;ttantifliinuni aduerfus  venena  pr^eneuniens nicd icamentuin  . Ceterum 


«•SlD  ORYS  narrat  Magos  de  hoc  lapide  aliqufd  promittere  ad  coarguendas 
J Barbarorum  infidias.  Mylius  quoqiaffirmat  hunc  lapidem  gcftantesa  fetuore_j 
i 5olisnon  Itrdi.  Item,exMatthiolo,fuffitu  huius  lapidis,  ficuti,&  myrica;  viridis, 
jiir£sfugantur.Simiiiter  eodem  fruges  aduerfus  Cicadas,&  grandinem  cuitodni  tra- 
jBtur.  Artifices  illi,  qui  ferrum  auro  exornant,  id  fine  Ha;matite  prtcftarcnon  pof- 
fmt.Quandoquidem  illo  prius  aureas  brafteas  in  ferro  firmat,  deinde-  pohunts  quem- 
admodum Inauratores  lupinum  ,vel  caninum  dentem  adhibent , fed  Hatmatitem  du- 
lioremtanquam pratftantiorcm  eligunt,&  ex  illo  coticulas  formant,  qu*,  inftar  ferri 
ferpoliti,nitenc,&  fi  alteri  coti  duriori  affricentur, colorem  fanguineu  edunt.  Metal- 
latijhuiic  lapidem  cum  reliqua  materia  ei  adnata  in  ferrum  excoquunt.  PitSorcs,  8(- 
([iidjm fabri  lignarijHajmatite  vtuntur  ad  defignandum  , qui  ab  ipfis  appellatur  la- 
fiiMatthiolus  tamen  hunc  cfle  legitimum  H^matitem  negat,  alferitq;  efie fadUctura 
(sboloAnnena vulgari,  & alijs  impofturis. 


ivciv.»  ^WUiUO  IA- 


S MYRIS  Latinis  vocatur,  quoniam  gratee  dicitur  o-aup/c,  ff«opl7«;  AlSot,  vel  a 
attero,  quoniam  eo  gemm*  atterantur , & poliantur , vel  a ffaiai  deter- 
go: hinc Smegmata dicunturpulueresficci,  quibas  mulieres  cuti  infperfis,  fa.  Smegmtu 
®ndctergunt , Hunc  lapidem  Officina’ Smirium  nuncupant.  Q_uidam  lapidem  Smy  qux. 


dimatitemabfqjtotmiaginibusnaturaliteridpraftarepofie  opin.miur. 

VSVS 


DE  S Y R I D E. 
XXHL 

V I V O C A. 


,in Aahii)puii->iiJt,ttavociitiir  regto  ayemja . Neq;  mirandum  eft, 
litoc  vocabulum  abfq;  y feribatur,  quoniam  apud  cumdem  Authorem  nomen  etiam 
lipidis,  dc  quo  in  prafentia  agitur,  fine  y legitur:  cum  autem  Itali  lapidem  hune 
«erilium  nuncupent, hoc  quoq;  nomen  aquiuocu  clfc  comperitnus.-quandoquidem, 
ipudBiringutiiim;,  aliquod  tormenti  manuarij genus Smerilium  cognominatur,for- 
iiHisaduritia  materia,  ex  qua  integratur. 


SYNOXIMA.  ET  ETYMVM. 


lii  3 


rilium 


55^  Vlyfsis  Aldrouandi 

, . „ ,,,  r.lum  vocant.  MarcellusPalingeninsSmerillium  indigitauit.  AlijOftracitim  Plinij  £• 
Quamuiseadem  vox  apud  eumdem  Authorem,  Cadmi*  etiam  fpeciemli. 
IO*  _ rr..-^{r^;f?;mam.necnon  vulneribus  vtiletn. 


tue  aicunt.  uiianiulicautm  >»-»*  , m m 

gnificet  nigram,  & ceterarum  fordidiffiimm,necnon  vuInerte 

Arabibus  dicitur  Sanbadegi,  Alfenbadegi.Smerigi  apud  Belluneniem  Afafenbeti. 
deEiPandetoio,Scmbedegi,&Smergium. Serapioni  cognominatur.  Italis  dicitur 

Smctigliononfo]ulapis,fedetiampuluisillefubti]ior,quogemm*poliuntur.  Nam 
quando  aqua  miftus,poft  polituram  gemmarum, colligitur, Spultia nominatur, quia 

Sfulth  quu  (Jt  inflar  pultis,  & tunc  vend  itur  ill is  Opificibus,  qui,  arma  polmnt.Gallis  vocat  ur  Ef. 
meris,  & Efmeril,  Germanis  Smirgel. 


descriptio,  NATVRA. 

& Locus . 

Lapis  hic  ferrugineus  elt,ad  nigredinem  vergens.  Eftautem,referentcIiido, 
ro,  lapis  afper,&  indomitus,  omnia  atterens,  tantieq;  duritiei , vt  etiam  Ada- 

manti  comparetur  Omnibus  autem  eft  notiflimus,  propter  quotidianum  apud 
Annullarios,&  Vitrarios  vfum.IIli  enim  gcmmasfuas,quamuis  duras, hoc  lapide  pur. 
gant,  & dpterguntiH  i vero  vitreas  laminas  eodem  diuiduii  t.Porrd  fmyris  iapis,ferio, 

duritia,  pondere,  & colore  non  eft  abfimilis.  _ . .. 

Quoad  locum  natalem , Myiiusfcriptum  reliquit  hunc  in  Samia  terra  inueniri, 
Georoius  Agricola  in  Metallis  Mifenorum  argentarijs,  Anncbcrgi,&  in  alijs  etia  pro- 

duciafteiuit.  Leander,  in  hiftorijs, memorat  Iluaminfulam,vbi  penes  radicem cuiul. 

daro  montis,  Smyris  adnatus  berillis  effoditur. 


VSVS  IN  MEDICINA. 

GA  L E N V S huic  lapid  i magnam  vimabftergentem  attribuitiidq;  inde  colli- 
gere videtur,quoniam  DadIyIioglyphi,idcft  annulorumfcalptoresco  felici- 
ter vtantur.Quamobrem  ad  dentes  j uros  rcddendos,hunc  puluerem  exto  iti 

. „ dum  inquit:  Smyris  habet  quid  acre,  &propterea  nonnulli  ipfum  milcent  vrcntibus, 

Ctngimru  ^ compofitionibus,  & pot iflimiim  ijs , qua:  gingiuas  humiditatc  Haccidas 

remedium  autem  omnia  GalcnusaDiofcoride  mutuatumeflecredimus  :cumtc*tus 

vtriulq;  Authoris  fit  maniTeftus. 


VSVS  IN  VARIIS. 


Ad  omne  armorum  genus,  & ad  vitra  Smyris  paflim  adhibemr.  Primitusm 
poliendis  gemmis  eo  Artifices  vtuntur.  IdemPliniusrepctit,  qui  non  my 
ridem,fed  Oftracitim  vocauit:  haic  enim  verba  habet.  oHraciasJme  OpM 
eHufiaiea  i^urior, altera. Achata  fimilts , ntfiquod  Achates  polttura  pinguefiit  j durior 
ine(i  'vis,  vt  alia  gemma fragmentis  eius  fcalpantur . Ita  q;  hic  Iapis  ab  Artifice  contun  j 

in  puluerem,  inftar  feminis  Papaueris,  & etiam  minutiorem,  &,  addito  oIeo,vc  aq 
ad  opus  trahitur.  Sic  enim  omnes  gemmas  icalpunt,  vno  Adamante  Mcepto,qui  • 
mantino  tantum  ex  India  a Lufitanis  allato  fcalpi  poteft . Quando  igitur  t pi  ex 
Ipidi,  vel  Cryftallo  plurcs  angulos  ad  ornatu  impertiri  deCderat,pulucieni  my 
crbi  teneo  in  plumbei  locum  pofito  infpergit,  modo  hanc, modo  illam  gemui*, 
ei  admonet,  donec  angulata  euadat.  _ ^na- 

Poftmodum  in  politura  armorum  cuiufctnnq;  generis  Srnyris  comendatur,  P 
fertim  ad  loricas  annulatas  emundandas,  & ab  omni  lubigine  liberandas, 
puluisSmyridis  vna  cum  loricis  in  vafe  rotundo  imponitur  ,quod 
Lencuquo-  ne  commonetur : fic  enim  hinc  inde  iadata  lorica  ,&  Smyridis  pulucre  per 

modo  terga  fepiusdccidcntcjpartefqiilliusaffricantcjitaloricaabftcrgiturjvtnoiiac  e 

Iter. 


H 


Mufd  Metallici  Lib.lV.  555 

.(iir,  Demum  hoc  lapide  ve]uti,& Adamante  vitra  finduntur.  Quinimo  Maredius 
Palingcuius aflignat  modum  pingendi  vafaj&  vitra  quodam  vnguine,  & hoc  lapide, 

jiiia/ic  canit.  / • . , ^ ■ 

ac  totam ^htalam  clare  remtentem 
Vnxii  quofaBo,  tentani fialpere  vttrum 
Cum  duro  lapide  Smerilli  nemine  di6io. 

Pollrerao  ad  fingendos  typos,  pro  formandis  numifmatibus , Smyris  valde  proba. 

,i„,  Njnique,ad  mentem  Vuecherij,  recipiunt  hunc  lapidem, &optimh  conterunt,  Lih.  io.de 
jmicq; candefaciunt,  deinde  humedant  ad  modum  paftte  ,&  typos  per  fpatium  mul-  ficr. 
jofurnannoruni  duraturos  formant.  Qu^inimd  fi  frangantur,  rurfus  conterunt,  & ite- 
lam  finguntur,  & meliores  euadunt. 

DE  SCHFSTO. 

Cap.  XXIV. 

rE  Q V 1 V O C A. 

0 C vocabulum  (Schiftus,  feu  ir-.fooe)  pra?ter  lapidem, de  quo  hic  fer- 
mo  habetur,  multa  apud  Plinium  fignificat . Primo  feribit,  illud  gc-  Lih.^%.e.^ 
nus  concreti  Aluminis  Gr*cis  Schifton  appellari , quod  in  capilla- 
menta quatdam  dehifcit,ideoqiTrichitim  aliqui  nuncuparut,vt  pro- 
prio loco  explicauimus.  Prsterea  addit  lac  quoddam  nonnullis  Me- 
^ dicis  Schifton  nuncupari,cuius  ferofa  portio  certo  quodam  modo  fe- 
{ttgataeftakae.  Galenusautemid  damnat, inquiens  non  oportere  fic  appellare,  Lih.xo.de 
(tJ  in  quo  fegregamus,  & fcindimus,  ferum  a cafeo,  quod  ff Grace  dicitur.  R ur-  fimf.  med. 
(ii! Plinius alferit  oua  tota  lutea, hoc  etiam  nomine  infigniri,quf  triduo  incubatu  tol-  fic. 
tar.  Caufam  huius  nominis  Hermolaus  Barbarus  arbitratur  elle,  quia  vitellus  oui 
Jitalumine,  vel  candido  diuidatur,  & difcedat.  Sunt  & Carbunculi,  & gemmat,  qute 
tjGracia  nafcuntur, quarum  ali*  pretiofa?  funt, ali*  viliores,  ita  cognominat® , vt 
Tleophraftus,&  Plinius  retulerunt.  Tandem  <rp;/v(ic  Grateis  nomen  eft  adieiftiuuro, 
ti|oniturqififlus,fciirus,  vel  fiifilis,  vel  quod  findi,  & fcindi  poteft. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


HV  N C lapidem,  Serapionis  Interpres,corrupto  nomine,  Sacharas  indigita- 
uit.  Diofeorides  Aifiw  . Item  alibi  apud  Ga. 

knum,  & Diofeondem  rtopornoflegi,  loannes  Gorrpus  teftificatur. Orpheus 
tamen,  in  Argonautica,  in  faminino  genere  pronunciat,ide6q;  eius  Interpres 
Stliillam  vertit,  qua  in  Medcat  facrificio  memorat,  verfibus  grateis  fic  in  latinii  verfis. 
I Smgmne  mtfceham  chakanthum  Struthion  tllo. 

Et  Schifiam,  C necum,  deforme  his  fjylhon  addo. 
taelius  Cdfus,huncq;  fecuti  alij  Latin  i , fcilTum , & fciflilem  lapidem  nominarunt, 
flinius  vero  grscam  Schifti  appellationem , quemadmodum , & pleriq;  Diofeoridis 
«etpretes  feruarunt . Meruit  igitur  tale  nomen  hic  lapis,  non  quod  aut  fiflus,  vt  fa- 
Wefindipoflit , fed  quoniam  quodammodo  fiffus  efle  videatur  a verbo  grsco  cfiCSr 
findere,  Stfeindere  fignificat. 


DE- 


E 


Vlyfsis  Aldrouandi 

DESCRIPTIO,  ET  NATVRA. 


C~\  OMPONITVR  hic]apis,&cohfret,inftar  faIisAmmoniaci,gIcbasha. 

bet  duras, &rotundas,quffiSchifti radices  vocantur, quibusvftis.olimHs. 
J tnatites  adulterabatur,  fcd  dolus  detegebatur,  quon, a in  rc^as  laminas  ti  an. 

..  . . »Y efr  coloris . n fiiPrif  nnri- 


tnaticesauuuc,aua.u,,,^auojusucicg.i.a.u,,^..,,..™. 

SchUH  legi  eebatur,quod  leeitiiro  Haunatiti  non  contingebat.  Crocei  eft  coloris,  fi  luent  opti. 
.timicolor.  ° aliter  nigricat.  Laminas  habet  tenues  inuicein  hau  entes  inftarfpeciilatis  lapidis 
fplendentes,  & perfpicuas,  per  quas  Sol  infpedius  croceus  elle  wdetur : Quccirca  hic 
"t dei  condi  ja„is  nua^damfpeciesTalci  videtur  eEe,fed  poftea  diferepat  a Talco, quoniam  in  le. 
tiones.  aas laminas  fcindatur.Talci  vero  lamin*  flexiles  lunt,&  vario  modocomplicatai.So. 

tacusapud  Plinium  hanc  Schiftilpeciem,qu;B  vocatur  Anthiacites  inter  differentias 
Hamatitis  recenfet.Difcernitur  tamen  t'acillimc,turo  colore,  tum  lubftantia.Etenim 

Scbiftuspallidioreft,& crocei colorisjfriabilisj&fuapterfatura  fiffilis,  deinde  hoc  F 

habet  a natura  infitumjVtfplendeatiquemadraodum  notauit  Enceiiius.  Id  autem  raro 
in  Haiinatite  obferuatur. 


DIFFERENTI  lE. 


s 


CHISTl  lapidis  differenti*  peti  poliunt  a locis , in  quibus  effoditur;  noiij 
\ enim  vbi  vis  idem  inuenitur.  Nam  qui  in  Africa  generatur,  niger  eft,&  hueel.e 
vJ  opinamur  illum,  quem  Sotacus  apud  Plinium,  ab  extincFi  carbmlis  colore  An- 
thracitim  vocauit.  Etenim  hic,  propter  infignem  duritiam  , fuccum  difficulter  reddit, 
illumq;  fere fanguineiim.  Schiftus  verA , qui  Mifeii* eruitur,  omnium  dunflimus , & 
ad  inftar  politi  ferri , iuxta  partem  interiorem , minus , & luxta  exteriorem  magisni. 

tet,& in hocquidam  nodi, magnitudine  nucis iuglandis  nalcutiiur  ,quifupraincu- 
dim  pofiti  malleorum  idtusrefpuunt.  Csterum  qua  producitur  in  fylua  Hyrcinru,G 

exterius  non  radiat,  intus  vero,  ad  modum  Minijfaaicij,retulget,&qua^oinpal. 

ueremredigitur,  non  alitermicat,  quam  fi  viuo  argento  oblinituseflet.  Dcni(|iqui 

prouenitinSaxonia,  prope Gofellariam,iuxta partem  qua;,  mliarvus  ,concreuJt,ni- 

. grum  fuccumreddit,&iuxtaalteram,in  croceoiiigrum.  ^ , 

J)tffcrenti£  eft,vtbreuiter  enumeremus  illas  Schifti  differentias,  quas  peculiari ob- 

pcnkores.  pertradtauimus.  Primus  fuit  Schiftus  colore  ferri, maculis  ferrugineisndi. 

gnitus.SeeundusfLiitfpiendcnscoloreplumbi,maculisMinij  refertus.Tertiusvmdis 
radians,& Smaragdum  similans.  Quartus  fuit  Schiftus  Hsmatitis,  qui  redaausiiu 
puluerem3& etiam contufus lalis colorem oftendir.  Quintus iuit Schi  iisaiuspum- 
beo  colore  mfignitus  fciffilis  in  ramenta  , necnon  lucidus.  Sextus  fuit  Ipecies  c 1- 
fti , vcl  potius  Minij  fciffilis  in  monte  Sandfio  oriens.  Septima  differentia  fuit  ichilto 
congener  ramentis  lucidis  chalybeo  colore,  & ferrugini  permistus.  Demum  octaui^ 
diffeictia  pariter  Sebifto  fuit  congener, & diuidcbatnr  m figtfras  tngonascoloie luD- 
nigro  eft  prsditus,  & prope  Campiliani  in  Discefi  Florentina  naicitur. 


L O C V S. 


Lib.  5.  cap. 
8 a. 


IN  Iberia Hifpanif  copiofus  inuenitur  Schiftus, vt  Diofeorides  fcnptum  '‘1“^ 
Csterumnon  foluni  in  hoc  loco,  led  etiam  in  quamplurimis  alijs  , & pr.r  er 
in  fodinis  Hircini.*  fylus,  & etiam  in  Bohemia , vt  Georgius  Agiico  a mo 
Pfsterea  effoditur  etiam  in  metallis  ferri , fspiiis  tamen  in  proprijs  > 
matite  recitauimus.  Euax  autem,  prster  loca  enumerata,  retulit  i^iftum 

erui,  qui  modicam  adftridfionem  participat.  Anfelmus  Boetiusafnrmat  “ 

Ith.z.  eof.  in  Vaticano,  necnon  in  Montcacuto  prope  Anglarium, cuius  monti 

men  ex  hoc  lapide  conflare  perhibetur. 


vcv.S 


Mufd  Metallici  Lib.  1 V. 
VSVS  IN  MEDICINA, 

&L  in  alijs. 


557 


DIOSCORIDES  5 & Galenus eamdem  facultatem  in  medicina  Schifto  attri-  Lii  o de 
fauunt , quam  paulo  ante  H»matiti  affignarunt , huius  tamen  virtutem  infir-  (Imp.  med 
mioremprardicant.  Diofcorides  tamen  huius  lapidis  puluere  caua  repleri /ir 
(([ibiti dummodo ladle muliebri perfufus fuerit.  Itemadprocidentiarupta,gena- 
,i)iiicraifitiem,&adafFea-usoculorummagnopereprobat.  Plinius  ex  hoc  lapide,  & r- .. 
jaroremedium  ad  lichcnas  fieri  diuulgat,  eo  quo  fequitur  modo.  A urum  torret  cum 
»nso  falis  podere  triplici, & rurfus  cum  duabus  falis  portionibus,&  vna  lapidis  fchi- 
li,  Sicenim/ebusVnain  vafefidiili  crematis,  viruseuanefcit,&reliquuscinisinfi- 
j Sili feruatus,& cum  aquaillituslichenas  in  facie  fanat. 

InfuperGeorgius  Agricola  fcriptum  reliquit  nodos  illos  duriflimos  in  Schifto  Mi- 

ftneniinatos,effein  vfuapud  Aurifices.  Qtiandoquidem  illis  politis  tergunt  argen- 
tiiiiijcui  brafteas  auri  tenuiflimas  induxerunt.Infupcr  poliunt  illas  coloratas  bradieas 
(joasfub  gemmis  in  annulo  reponunt , vt  per  eas  meli  iis  gemm®  transluceant.  ’ 


DE  aMIANTO. 
Gap.  XXV. 


lE  Q V I V O C A. 


MIANTVS  non  folumfignificat  lapidem,quem  Diofcorides  in  ignem 
proiedium  neque  inquinari,  neque  confumi  afteruit,fed  etiam,  apud 
Grscos,  eft  nomen  adiedfiuum , quoniam  dfniavioi,  impollutus, & 156- 
immaculatus  exponitur. 

Amiantus  quoqj  eft  mons  in  Cypro,qui  fortaflis  huic  lapidi  nomen 
dedit, nili  velimus  affirmare, huiufmodi  montem  a fodinis  huius lapi- 
Jisnomen  inuenilfe_j . 

Infuper  dum  ab  alijs  dicitur  Amentum  ; fimiliter  hoc  nomen  aiquiuocatione  labo- 
rat; cum  Amentum  indicet  omne  ligamen  , veluti  lorum , quo  media  hafta  olim  reli' 
gabatutjVt longius iacipoffct.  Immo, proprie  loquendo, fignificat  illud  ligamen 
(ib mento  politura , ad  pileum  retinendum , ne  acapite  decidat. 

IteniDiuusAiiguftiniis,&aIij  Authores,lapidem,  de  quo  fumus  adiuri,  Asbeftum 
lominatunt . Hoc  autem  nomen,  & ipfnm  eft  rrquiuocum,  nam  Plinius,  praeter  hunc 
lapidem,  gemmam  quoque  hoc  nomine  infigniuit,  ferrei  coloris,  & in  montibus  Ar- 
Jadffinafcentcm , vel  etiam  in  Arabia  ,vt  voluit  Albertus , quam  femel  accenfam_i» 
miquam  extingui  poffe  pronuncianmt . De  hac  canit  Marbodeushunc  in  modum. 

Intextu  tamen  authoris  Abifton  fcribitur,fed  Arbefton  legendum  elfe  cenfuiraus. 

ArcdidtA  lapidem  tellus  producit  AhtHopi^ 

Ferreus  huic  color  ed,  natur oi  mira potciias. 

Nam  femel accenfus  conceptos  detinet  ignes, 

Fxtinguiqi  nequit  i collucens  perpete 
Hinc  ef  apud Gr^cos  Ashaslondtcitur  inde, 

femel  accenjim  iam  non  eictingucre  pofstt» 

Piritcr  Rhenius  de  hac  gemma  fic  canit, 

Htcfiafci  Upident,  qui  taSio  accenfus  ah  igne 
Extingui  neque  at  ^ quem  Gr<&ci  nomine  vero 
Arbestum  memor anti  ferri  nitet  ille  coloris. 

^ijdeniqi  fuerirnt,  qui  hunc  lapidem  incombuftibileni;  £equiuoco  nomine,  plumam, 

^ vcl 


658 


Vlyfsis  Aldrouandi 


ni,  de  ve  lanam  Salamandrs  indigitarunt.  Quandoquidem  fcriptum  reliquk  Albere  E 
Lib.i^.de  yeiiana  mnf.ria  ex  fodinis,  vaporem  quemdam  i 


• vcl  I^nflm  indigiraruiic»  '-i  r 1 • r r • ■ 

Mienus  in  eruenda  terri  materia  ex  fodinis,  vaporem  quemdam  colorisfufcudci 
ll;Lm«ndentiseleuari,quMnftarlanuginfoveftibus,&tedisa;d.umadlmctM 
cuia  fit  incombuftibilis,,  plumaml, vel  lanam  Salamandra:  voc itant , cum  inuakct 

opinio  apud  Vulgus,  huiufmodi  animal  ignibus refiftere. 


SYNONIMA,  EORVMQVE 
ETYMVM. 


' ARIA  huius  lapidis  apud  Authores  leguntur  nomina.  Dicitur  a.aMc  Ai. 
, /•  .»•  . I V ^ /Rr  n v/rrlm  oolllin  . niinnhm 


lAskHus  U 


VARIA  hUlUSiapiaisajiuurxu,i.u‘--— 

fio?  Diofeoridi  ab  (*)  priuatiua particula,  & a verbo  polluo , quoniam 

imiibusrefiftens,  hiclapis  impollutus,&  incontaminatus  remaneat.  Latinis 


, jmiiDUsrciuicui, ^ ; a , ,1  • 1 i-  • • i... 

/“nominatu?Amiantus,alijsGrtecis«^^««c, nempe  Asbeftus,  videlicet  inextmguib, Iis,  F 
fis,q«al,s.  , ^ extinguo,  quoniam  ad  formam  elychnij  formatus  in  Lucernis 

femel  aceenfus  nunquam  extinguatur,&confi^imatur,  donec  oleum  eifuppeditatur. 
r . IO  Hoc  etiam  animaduertit  Plinius, dum  linum  asbeftinum  nuncupat.Eftemminftarli- 
ni  vel  lanKnetilis.QuinimoidemAuthorlinuinviuumindigitamt:  cum  in  igne  cius 

fubftantia  minime abfmnatur.  Linum  Carpafium  CtehusRhodiginusvocauit,fortaf. 
Limm  4-  fis  a Carpafia  vrbe  Cypri  inora  boreali  fita,vbi  eiusfodinaMnueniuntur.  Carbafum 

helitm^L,  vocat  Solinus,&CaryftiumlinumPaufanias,  quia  oliin  circa  Caryftum  oppidum 
^/»»»*,c.reifoderetur.Demumalij  linum  Indum  appellarunt, quia  ex  India  tantummodo  adue. 

p4,um  C-  hi  crederent . Dicitur  quoq;  Boftrichites  Zoroaftro , quia  plexis  mulierum  crinibus 
ryfltum.  fi:  fimilis,  a voce  graca^crpv*c5 , quscafariem  ad  formam  comae  muliebris  plicatam 

mmhi  - . namqicum  canus  exponatur , hiclapis  humanam 

Pelia.  canitiem  imitatur.  Alioquin nominatur  Sparropolia,  quoniam  Sparti  inHifpaniana- 

SpartepoUa  foentis  canitiem  amuletur;  immd,  & Corfoides  a voce  graca  «upa»  , qua  crinem  deno-  c 

^ . _ A • 1 . . t L..., ^ Iri  wJr-1  o riMH  nr»c  »;ii Ion  ri  irt  illt]m£ILjl 


Corfoides 


^ Icentis canuieni ccnmictui, ^ \ i-  • 1 

. tat  Georeius  Agricola  obferUat  hunc  lapidem  apud  Germanos  vulgo  dici  alumeiu- 
plu’ma,&  hodiefub  hoc  nomine  circumfertur,  & flos  petra;  etiam  nuncupatur.C^uadti- 

eariusappdlauitaIumen,propterfimilitudinem,quamciimaluminefc!fliligerit.Uio- 

icorides  tamen,  inter  vtruq; , diferimen  pofuit;  cum  alumen  facultate  adftngenti  pol- 
leat. Quibufdam  officinis  Alumen  feilfile,  ied  perperam  vocitatur.  Verum  potius  alu- 
men  plumeum  vna  cum  ptobatifllmis  Aiithoribus  hunc  lapidem  indigitare  debemus, 
& quamuisFrancifeus  Alexander  Vercellenfisde  hoc  acriter  inuehat,  in  Matthiolum 
his  rationibus  dudfes  ,quia  alumen  plumeum  texturam  non  patiatur,_fed  lolo  attritu 
diffiliat,  & in  illo  non  fit  tantum  fucci , vt  inde  fila  formari  poflint . Nihilominus  pro 


diiJiliatjCxin  liio  nuu  m liuit-iui»  luv^i  j . ..  . 

Matthiolo  refpondere  debemus  hunc  lapidem  apud  nos  neq;  netilem , neq;  tcjxtiiem 

efie,idqiinnorantia;noftraefleattribuendum.Pra:terquamquodhucallatuscltMeo 

ficcus,&pukierolentus,  vt  in  eo  nulla  fere  fila  appareant.  Quamobrem  mtemolibro 
huius  Tomi  dc  Alumine  verba  facientes,  Amiantum  ab  hoc  alumine  diftinximusjcum 
reveraAmiantusnctilis,  & textilis  recenter  a propria  fodina  erutus  faciem  omiunoi- 

diuerfam  ab  hoc  noftro  alumine  pluma;  habeat. 

Paulus  Venetus, in  fuo  itinerario , hunc  lapidem  Salamandram , & loannes un- 
^ sius  in  epiftolis  medicinalibus,  plumam  Salamandra indigitauit , quoniam  inuaiu 

£ptiIS6.  “ jnjo  apud  nonnullos  populos, veftimentaexpilisSalamandracontextalgnibusre- 

rf«A»M»-j^^^^j^^yj^5^j„ij^^j^jj.j,,-j^.^„j„,^l„atui.afrjgjaiirimum,&flammasextinguercci  - 

“ ■ datur . Hoc  tamen  animal , neque  pilofum  eft,  neque  ignibus  reludatur,  vt  in  1 om 
de  Quadrupedibus  digitatis  fuit  explicatum.  • c l„i,dis 

Quibufdam  nuperis,  referente  Agricola,  Amentum  amatum 
Amentum  dulce.  Hinc  fortaflis  Amentu  dulce  in  vngueto  citrino,  loco  Amiann,  - 

batur,  ametein  potius  hu ius  vocis  authoi c nominare  debemus.  Entalium  quibu 
Pharmacopaiis  dicitur  fortc-i,  quia  fit  Iapis  fumma;  perfedionis.  Arabibus  ’ 

&Aliameni  vocitatur.  Alijs  Orites'gemma,fed,  vtnoftrafert  ’ 

Apud  Albemini  Magnii  erit  foifitan  Ifcuftus  lapis;  cum  illi  attribuatillasonincs^^ 


Mufei  Metallici  Lib.  IV, 


6"59 


1 ditiones, qU‘>-’Amianto  aflignantur.  Verba  illiusfunt  htre.  ifadtos ,i;difa,!}os«etHis 
(Smfur  Viftojiutem  w « ^ircfadam , & 'dc  eo  fium  i dhs,  & no»  c-ombanmtur,f:d  ,7„e  p,lr- 

, ‘l«o'^<^^hennamvocant  SaUmandrx ,qutaljjic  Unuoocsf  fi- 


(fili 


descriptio,  et  NATVRA. 


Re  P 0 N I T V R Amiaiitus  inter  Iapides  fciflilcs,  quorum  corpus  totum  vc. 

Iiiti  ex  Jineis  contiguis  fit  compofitiini,vt  in  generibus  Aluminum,  falis  Am- 
nioniaci,  & Hamatitarum  obferuatur . Hac  enim  omnia  antequam  in  fiia- 
jicntardoluantur,  compagem  fci/filempra'fefcrunt.  Quandoquidem,  fidiligenter 

totum  Iapidis  coipiisconlpiciatur,  inftar  ligni  fibrofum,&veluti.xJignis  conti-'uis 

conipoiitiim  apparet.  Qiiinimolcatet  quibufdain  capillamentis  lanuginem  quam- 
j dam exprimentibus, in  qum  attritione  fada,  facile  refoluitur.  Qtiocirca,  ad  mentem 
Strabonis,  hic  lapis,  exculfa  terrea  materia,  propter  illa  capillamenta,  pefilnibus  fa- 
cilhptatur,vtindc  tela  conficiatur,  qua?  poftmodum  maculis  fcedata  rergitur  flam- 
mis, &non  comi  uritur  . Pr*terea  dum  lapis  teritur  in  plumam  efflorclcit,  qua?  flos 
petremincupauir.Hic  flos  cuti  infperfus,  ad  modum  Yrtica,  pungit,  ob  tenuium  acu. 
koruinafperitatem,qui  carnis  potos  penetrantes  continuitatem  foluunt.  ^uidjie. 

Plinius  Amiantum  lapidem  alumini  (quamuis  Dalech.impius,  pro  aluminc,le<ren- 
I dumcenfcat,  ex  Tbeophrafto,  putri  ligno)  fimiiem  efie  feribit,  & nihil  in  igne  depen- 
Jete.  Hatconinia , cx  Diofeoride,  mutuatum  eife  credimus , qui  Amiantum  alumini 
fdffiliaflimilauit.  Aulus  Gellius, authoritateQiiadrigarij,icriptum  reliquit,  exem- 
plocuiufdam  turris, ^iigna  alumine  iilira,  violentiam  ignis  contemnere.  Idcirco  du- 
titauimus  aliquando  de  quanam  aluminis  fpecie  Q^ia^drigarius  locutus  fuerit.  Sed 
ciimabfq;  epitheto  alumeli  pronuncietur,  fciffile  proculdubio  intelligen- 

dlnneft,quod, ob  infignera  adftrivTionem,  s-ijroT»p,'a  Grtecis  nuncupatur,  cuius  bene- 
feio fieri  poteft,  vt  co  ligna  iliira,  & contradis  porris , nulla  ratione  ignis  nocunien- 
Wbi recipere  poflint.  Huius  conditionis  eft  aurum,  quod  propter  nimiam  luam  denfi- 
Btoiijigncm  non  admittit.  Id  etiam  de  Larice  Antiquorum  Vitruuius  affirmat,  qua?  , 

«c flammam, nec  carbonem  fufeipiebat.  Id  Catfari  manifcftiim  fuit,  in  expugnatio. 
'icCaftcllicuiufdam,quod  Larignum  vocabatur  j cum  Larice  pramiunitum  fuerit. 

Huius  autem  efiedlus  rationem  reddens  Vitruuius , tradidit  Laricem  illam  conflate 
tamore terreo  ,&  materia  fpifse  folidata,&denfis  meatibus , per  quos  ignis  pene-  _ 
IMcnon  poiTct.  Idem  nobis  affirmare  liceat  de  lignis,  ad  mentem  Quadngarij,  alu-  ^ 
mine  illitis.  Vcrumcamen,  vt  enunciemus,  qua  de  ifac  re  Icntimus,  alumen  illud  Qua- 
irigwij  fuifle  Amiantum  lapidem  arbitramur , qui , prater  validam  adftringcndi,  & 
ficcandivim,qua  potitur, facultatem  quoque  ignibus refiftcndi  participat, & inflar 
Adamantis,  innata  virtute,  incendia  aipernatur . Diuiis  Balilius  huc  relpiciens  hac 
tetba  protulit . £s(  quxdam  cor  foris  nitura,  quam  Amiantum  vocant  mconjumpttktlis  igne;  °- 

pidiqmdem  inflamma  fofita  in  f runas  redigi  videtur,  exempla  amem  ah  igne  veluti  aquis  tl- 
immadurior  euadit.  Caulam,  propter  quam  hic  lapis  non  comburatur,  philofophan- 
les meditati, attribuunt  humori  in  terra  vifceribus  ftabulanti,pro  generatione  huius 
hpidis,fua  aftiuitate, calore  ignis  fortiori ; vnde  fit , vt  ab  ignibus  non  abfumatur. 

Quapropter  AndreasMatthioIus  animaduertit  non  dcefie  Impoftores,  qui  frufta_j 
«iusiapidis,pro  ligno  Crucis  Saluatoris  noflri,  mulicribus,&  hominibus  fimplicio- 
>1  us vendant, cum, prima  facie,Iignfi  pra  le  fcrat,&  ignibus  rcludfctur.Inualuit etiam 
vpmio apud  Orientales , (|u6d  veftis  faifla  exiana  terra  Abraha  incendijs  repugnet.- 
flaapropter  Ethnici  dum  obleruabant  SanCfos  Martyres  ad  incendia  damnatos,  non 
Wuri, dicere  folebant  iplos  effe  indutos  vcftimentis  ex  lana  terra  Abraha  contex- 
Bjticid  omnipotenti  Deo  fupra  vim  natura  operanti  attribuerent. 


GE- 


55o  V lyfsis  Aldrouandi 

generatio,  et  locvs. 


AM  I A N T V s,  referente  A gricola , ex  fucco  fui  generis  refui tat : idcoq;  vna. 
nusq-  pars  Amianti  eft  Amiantus,  veiuti  vnaquarq;  pars  auri  eft  aurum  ,Pk. 
rius  autem  inter  venas  aluminis  nafci  fcripfit , & denfiorcm  veiuti  quemdam 
cartila<^ineminterfpergi,  tanquam  malorum  granatorum  interfepimentum. 

Circa  natalem  locum,  Plinius  narrat,  ex  mente  Anaxilai, oriri  in  defertis, & aduftis 


Tndiai  locis  qua:  ab  imbribus  nunquam  madefiunt.  Diofeorides  in  Cypro  infula  produ- 
hodie  prope  Amiantum  montem  eruitur.SolmusmArcadiainue. 


ci  afferuit,vbi  etiam  hodie  prope  / . , , , i ■, 

niri  prodidit  LaiP^ius  quoque  in  Epiftoiis  medicinalibus,  hunc  lapidem  m locis  au- 
ftralibus  & in  infulis  orietalibus  noui  orbis  minime  generari  afleuerauikPaulus  Venc- 

^ I rrMPIllvrtlAniiilranpm  Ai*Cpf*n 


r r „a,iz.  tus  author  eft,  in  quodam  monte  regionis  Chynchitale,qupiuxta  Aquilonem  deferto 
^ ^ ^ eftfinitlma  &ma<>no  Cam  fubdita,erui  Amiantumlapidem,&mmerara,quamInco- ] 
kSalamandram  appellant  diuifam  in  capillamenta  ,inftarjtluminis  fchifti  canefeen- 


tia  vna  cum  terra,  quam  amplcaitur,&proptereaGra’ci  Gcodem  nuncupant.  No- 

ftris  temporibus,  inuenitur  in  fodinis  SaxoniiE , ite  iii  Germania  Siiaci , in  Norici  me- 
tallis vtGeoraiusAgrico!a,&Encelliusteftificantur.loannes  etiam  Boterusrefert, pe- 
nes Carvftium%rbem  litoralem  Euboeae,  inoraauftrali  litam,  obleruari  lapide,  quem 

vocant  Amiantum , ex  quo  neto  Prifei  telas  texebant . In  Italia  quoque  repemur  fed 
adeo  eft  breuis , & fragilis,  vt  neri  nequeat : hinc  ht , vt  pro  alumine  fciffili , vel  plura* 
vendatur  pro  ehychnis  ad  lucernas  forma  ndis. 


different  IrE. 


HI  C lapis,  ratione  coloris,  & loci  natalis,  eft  varius,  nam  delatus  c Cypro  f“- 
fcieft  coloris;  qiiamuis  fila  ab  illo  extradia  albicent,  alibi  vero  eft  alterius  co- 

loris;  veiuti  eft  fniftulnm,  cuius  iconem  damus.Itaq;  prima  fronte  duas  pollu-'' 

mus  affignare  differentias.  Primas  tenet  Amiantus  in  Cypro  erutus, quem  abfq;mmiti 
Aminatus  giant.  Etenim  ven®  longiffim»  ibi  obleruanuir,qua:  lanugines,inftar  GoffypiJ, 

emittunt.  Ad  alteram  differentiam  reducitur  Amiantus  nofter  communis , ab  omnibus 
flos  petr*  nuncupatus, & in  illius  fiagmentis  aliqua  capillamenta  colliguntur, qu* ad 
filum  trahi  poffunt. Quandoquidem  vbi  lunt  minerf  noftratis  Amianti, ibi  quoq;mate- 
ria  inftar  Bombacis  obleruatur,  qu®  procuidubid  netilis  eft . Ideo  non  eft  mirandom, 
fi  Antiquitas  huius  filandi  rationem  non  docuerit,  cum  manifcftariumeuaferffiplum 
neri  ad  modum  lini.  Sed  huiufmodi  Amiantus  in  noftris  pharmacopolijsfematus,elt 
adeo  cxfuccus,&  in  puluerem  fere  redaaus,vt  ad  huiufmodi  opus  minime  idoneus  elle 
videatur.  Hoc  in  loco  fruftum  Amianti  lapidis  delmeatu  daraus,Cyprio  valde  fimilis, 

&diuifib'ilis  in  capillamenta,  more  aluminis  fciffilis . Erat  hic  lapis  coloris  argentei 
infplendore  radians, & fibris, inftar  ligni,  denfisconftabat,itatitlignumlapideiim vi- 
deretur. Pingitur  quoqiin  eadem  tabella  fub  numero  i.  namfub  numero  j.oftenditut  f 

icon  Steatitis,  de  quo  in  fubfequenti  capite  verba  fienr. 

A nonnullis  affignatur  qumdam  Amianti  diHercntia,quam  Etitalium  vocant, ^col- 
ligitur in  Sabaudiafub  nomine  Amenti  dulcis, corrupto  nomine,  ab  Amianto  sEltaii- 
Entdium.  Amiantus, faltem  Amianto coi!gcncr;albicatenim,&nitetinftar politi cb  - 

Amentum,  autem  friabilis,  & in  fila  folubilis,quiE  admodum  lunt  fragilia.  Encellius  quoqi 

narratlapidem  Amianto  congenerem  in  fodinis  Germani»  obfei  uaffe ; quem  Germa- 
ni lingua  vernacula  , argentum  felium  nuncupant , vel  quia , more  oculorum  ' 
ir.3.f.*9.  diet,velquia  prorfusfit  inutilis : putant  enim  igne  confumi.  Encellius  tamen  m Ha  - 
mis, inftar  lapidis  Amianti, minime  confumi  tradidit,  fed  tantumodo  purgari,»  a 

colorem  affumere.  . l£|Ij 

Nos  quoq;  duos  lapides  Amianto  congeneres  pertraiftauimus , quos  mnae  ta 
delineatosreprsfentamus.  Sub  numero  i.  eft  lapis  Amianto  aibo,  & nigro  ' 

Hic  enim  Amianto  legitimo  maxime  allimilabattir,  fed,  propter  infignem  duritiai^  > 


Mufei  Metallici  Lib.iV. 

J linamenta  ex  illo  extrahi  haudquaquampofreexiflimai, imus,  cxperietia  tamen  fuif. 

fet comprobandum.  Sub  numcio  a. oftendicur icon  lapidis  Amianto  congcnei is , co- 
lore viridi  . Hic  ex  Cypro  delatus  fuit , & , iuxta  noftram  fcntcntianr,  Amianti’ erat 
fpecies,&fila  quatdanial-ba  proprue  iisbftintitE  inlei-ra  continebat ; & quamuis  ibli- 
dfctfubftantia’,  nihilominus  in  illa  cfcnlitate  fubftanti»,  linamenta  apparebant. 


1 Amianti  lapidis  fmftulum. 

2 Steatiees  Iapis,  de  quo  in  fequenti  Capite  agetur. 


6Sz 


Vlyfsis  Aldrouandi 


1 Lapis Amiantonigro,&albobngener. 

2 Lapis Amiantocongenercolore viridi. 


I 


Mufei  Metallici  LibJV’. 

MORALI  A. 


TVTELAdiainaoptimc  pofeft  exponi  illa  fiiiiiiitudine,qiiamDiiiiis  Athana- 
(Ius  tx  Arr.ianco  lapide  deduxit,  ex  quo  tda?  parat»,&  in  ignem  proic<aa?  non 
comburuntur . Huiufmodi  telam , vel  tutelarem  vellem  fe^fore  Deus  pollice- 
tur iilis>q“'>P''°  dlius  nomine,  in  calamitatum  incendio  verlantur ; ne  ab  illo  offendi 
oBCaiit.  Leguntur  enim  apud  Ifa  iam  harc  verba.  Cum  amhnUu  rtsi>i  ig^ne,  non  combureris, 
ordduKt  m tc,  quuiego^  Domm-.s  ittus So>  a„s  m Ifraet . lufuper  ab  lioc  lapide  ' 

icDescontaias  nonardent,immd  hic  lapis  maleficijsreliftere  perhibetur.  Huius con- 

Jitionisdl  virtus  Patientiar,  Perleueranti.e , & Conftanti* : quandoquidem  ii  vellis,  Perfetierc. 
uimirum  anima, virtute  hac  fuerit  contadla,  eiqtpeifecffe copulata,  incendium  crimi- (i-Con- 
< minafpetnabitur.  Quinimo  vendicij;,  nempe  tcntameiitis diabolicis relifter.  Poffu-  fiuntU. 
uusquoqjhunc  lapidem  charitati,&  timori  diuino  afllmilare.-nam  qui  Deum  timent, 

Jrmmani  peccatorum  contemnunt  Rurfus  id  exponi  poteff  de  gratia  Martyribusaffi- 
Jenteincruciatibusjquoniam  cuicumqjcruciatns  igni  relutflantur.  JterumAmiantus 
iuigne  locatus  non  con  buritur , led  nitidior  euadit . Hanc  perfediionem  vir  ludus 
tonlequi debet,  dum  in  anumnarum  igne  politus,  tantam  Cendantia  firmitatem  ha- 
i)«,tt  violentia  ignis  criminum  non  aduratur,  fed  honedate  morum  magis,  atq;  ma- 
jisnitidusin  dieseuadit . Podremd  Amiantus  exprimere  poted  illum  Rubum  in  Sa-  Rubus  in 
djPaginis tantopere  cekbratum,  qui  ardebat,  &non  comburebatur. Immd  talis  de-  Sucris  pa- 
Ictpronunciari  Chridus,  quando  homines  Chridi  cultores  per  gratiam  ,&  amorem 
aftijincendijs  peccatorum  non  latduntur. 


M 1 R A C V L A. 

adit  Metaphrades , apud  Lipomanum  ,die  vigelima  tertia  Aprilis,  in 
; I Encomio  Diui,  & gloriofidimi  Georgij Martyris.  Cum  impijdimi  Chridi  li- 
A dcliumlnfedtatores,  hunc  viium  iudumad  incendia  condcmnarent,&  dubi- 
1 antes, ne  vittus  Chridiani  nominis,diuina  faucnte  aura,  ignem  cxtingucrcc,Amian- 
to,feuAsbedo  lapide  SaniSum  obruerunt,  peculiari  huius  lapidis  vi  fili , huiufmodi 
tamas  extingui  minime  pofle . Verum  datimatq;  Sanbius  in  rali  incendio  fu  it  loca- 
ns, illicd,fupra  vim  natura’,  talisignis  fuit  extinofus,  itaut  etiam  crines  ab  htiiufraodi 
kendio  iilafi,  & intadli  remanferint. 

I vsvs  IN  MEDICINA. 

^ k NSELM  VS  Boetius  exiguam  huiuslapidisportionemmane,  per  fpatium 
multorum  dierum,  cum  aqua  vita,  & modico  facchari  mulieribusalbum  pro- 
fluuium  patientibus  propinat,  vt  fanentur.  Ncq;  mirum  cd , quoniam  vim  « 
a(!llringendi,&  exficcandi  validilfimam  poffidet.  idem author  deferibit  linimentum ctp. 
id  tineam  puerorum  probatiffimum,quod  recipit  vncias  quatuor  Amianti  ,librain_.5 
plumbi,  & duas  vncias  tutia , qua  omnia  in  calcem  rediguntur , deinde  puluis  in  vale 
vineo  cum  aceto  maceratur,  quotidie  materia  femel  agitata,  per  mcnlem;podc.i  fpa- 
tioqnadrantis  hora  feniefaiSa  quiefeat,  donec  clarcfcat . Deinde  huius  aceti  dari,A'’'’ 
pottio, cura  aquali  quantitate  olei  rofacei  eatenus  mifcetur , quateniis  formam  lini-r*'^™''*'''*" 
®t”ti adipifeatur,  &lic  ad  vinm  trahirur.  Nonulli  Aetiu,pro  lapideScytico,Amiaii- 
ttmintellexiffearbitrantur;  quoniam  hunc  cum  felle  Serpentis,  quem  Graci  Acon- 
tiaiDj&Iatini  laculum  appellant,  in  coliyri js  ad  diuturnas  fuffufionesilliniri  iubet. 


Kkfc  2. 


VSV^S 


6,5^  Vlyfsis  Aldrpuandi 

VSVS  IN  VARIIS. 


FI  L A huJus  lapidis  filis  lineis  non  admodum  funt  diffimilia , hsc  Sole  ficcata  in 
mortario  aneo  teruntur,  poftea  lauaptur , & a terrenis  excrementis  purgata  te- 
xuntur Sed  modus  texendi,  noftra  state , penjiTe  dicitur  .loannes  tamen  Bap- 
riftn  Porta,in  Magia  naturali , modum  fciuiffe  videtur,,  fed,m  illo  exponendo, vetba 
ei  c aded  funt  obfcura,  vt  a nemine  iptelligantur.  V crumtamen  m Infula  Cypri,  lanu. 
Mnem  huius  lapidis  filantiled  oportet  illam  aminera  efflorefeentem  ftatim  colligere, 
mm  QUS  diu  aeri  expolita  remanferit,  valde  dura  cuadit,&  ad  filum  mepta  redditur. 
TdedDiofeorides  cx  Amiato lapide  telas,  velaq;tantiim  Ipedtaculi  gratia,tcxiiiiemo. 
riTirrodidit,dus  ignibus  inieeia  ardcntquidem,fed  flammis fuperatis,  inde fplendi. 
diora  exeunt. Talerfortalfis  fuerunt  telsill»lapides,quasHofnerus  nymphas iijpor. 
tuPhocynetexifieferibit,  verfibusfic  in  latinumvetfis,  ] 

■ frjusteU  UpidexprsloxJ_it,ttlkij;nymfh^ 

djjf.  Lintea  t(xunt  c&rtdea  mirabile 


Plinius  mappas  amiantinas  in  locis  conuiuiorum  vidilTe  refert , qus  maculis  m flam. 
jgietis  ab  iope  magifquam  ab  aquis  refulgentes  exeunt.  Indi, vt  narrat  Calius 

’ ^..1  • rtiiiimnic  Dnlrrhamniuciei 


madeletis,ab  igne  magiiquam  

Rhodieinus,veftibusex  hoc contextisolim induebantur : quamuis  Dalcchampmsid 

narum  credibile  efie  tradat, cum  in  tantam  longitudinem  trahi  nequeatfvtveftimen. 

ta confici  polTint.  Eft  tamen  author  Herodes  Brachmanes  Indorum  Philofophoshu- 
iitfmodi  veftiinema  induiffe.  Item  Paufanias,in  Atticis,  & Plutarchus  tradunt mami- 


iitfmodi  veltiinema  mauiiie.iicui  n.i.,..,.,,  v». . 

lia  calantica.s,&fimilia  ex  hoc  lapide  fatis  fuilfe  nota.IoanncsLangius  diuulgatTar. 

tarorum  regem  linteum  cxSalamandra,  nimirum  ex  Annanto  lapide  habuifse.inquo 

Sudarium  Sacrofandi  Scruatoris  noftri  vultus  effigie  infignitu  muoluebat , vt  ab  om- 
ni incendio  tutumferuaretur.QuinimdCarolumQuintumImperatorera  polfediffere- 

ferunt  mantilia , qus  in  ignem  pro ieda , tandem  a fordibus  purgata  , illsfa  remane- 
bant . Antiqui  Romani  cum  prs  liantia  telarum  amiantinarum  perfpediam  haberent,  5 
cadauera  fuorum,  qus  in  pyris  erant  comburcnda,h«iufmodi  linteis  muolucbant.ne 

eorum  cineres  cineribuslignorumpermifcerentur,  quos  cineres poftmodum, habita 

r • „ , funebri  ante  rogum  oratione , in  vrnas  condebant . Id  autem  de  regibus  tantum  sn- 

^ ^^'^  tiquisferiptum  reliquit  Plinius.  OlimqiioqiThryallides,fiue  Ellychnia  (ftupimltali 

rhruUis  vocant)  ex  Janueinc  huius  Iapidis  parabantur,  qiix  in  Lucernis femel  accenla,perpe- 
au, di  tu6  ardebat,don\e  tamen  oleum  lupercflec.  Pauianias  refert  Athenis  in  aurea  Palla. 

^ dis  lucerna,qua  Callimachus confecrauit  ex  imo  caryftio,ideftAmiantoThyalIidein 

perpetuo  arlific.Idemq,  in  templo  Veneris  fadum  fuilfe,  narrat  Ifidorus,vt  nulla  tepe. 

ftas,nullufqi imber  extingueret,&propterca  .'ff(3tvor,nempNuccrnam,inem^ 

^ euibilemappeliauit.Diuulgat  etiam  Damalus,in  VitaSyluellri  SuinmiPontilicis,a 

<pup.il,  Magno  llatmum  fuilfe  parari  ex  hac  materia  ellychnia,  quE  inbaptilte- 

a I de  rio  fuo  Roma femel  accenfa  nunquam  cxtinguereiuur  Similiter  Ludouicus  m 
ciultDei  fcholi  is  ad  Ditium  Auguftinum,cxponit  fecum  Petro  Garzia  condiltipiilo,eliychn 

^ multa  Parifijs  vidilTe,  qua  in  lucernis  ardentibus  nunquam  confumebaniur,&nian-t 

tile,Louanii,  maculis  inquinatum, igni  datum  fuifie,& paulo  poft  immaculatum Po- 

mino  redditum.Roma  in  multis  Sepulcris  reperta;  funt  lucerna:  femper 

fan  cum  cllychnijs,&olco  ex  materia  Amiantina  paratis.  Nam  fi  quis  lapidem  hunc 

in  oleum  redigat,  & ab  omni  externa  humiditate  purget,  deinde  vi  deftillationis.aa 

fpilTitudinem  reducat, admirandumproculdubid  oleum  parabit,  quod pctpetuoat- 

furum  credimus.  . ««..iKiii 

Poftrerodhic  Iapis  alios  habet  vfus;  cum  fcribatPlinms,  ex  Anaxilao,  omn 
Magorum  veneficijs  refillere,  & fccuris  idus  non  auditi , dum  arbor  amianuno  iintc 

, , circumdatacKditur.Additctiam  Vuecheriusignemmanibustutd  pertradaripoi  . 

L,b.i9,d(  fi  manus  fequentivnguine  liniantur.  Recipiunt  puluerem  Amianti,calccmcxlicca  , 

oui  albumen,  fuccum  althem,  Hyofciamuni,&  Pfillij  lemen,  deinde  omnia  » 

donec  linimenti  formam  adipifeatyr. 


DE 


Mufaei  Metallici  Lib.iV. 

DE  STEATITE. 
Cap.  XXVI. 


VONIAM  in  antecedenti  capite, figura Steatitis lapidis vna cum 
Amianto  fuit  delineata , confequens  erat  in  pra;fenti,  nonnulla  bre- 
uiter  de  illo  in  medium  afferre.  Hic  enim  lapis  valde  firailiselt  Gala- 
dliti,Thyiti,&  Mclititi,  de  quibus  verba  fient  in  fubfequentibus  capi- 
tibus. Mollior  ell:  huius  lapidis  fubftantia,  quia  febo  alfimilatur.-vnde 
nomen  imienit:  cum  s-eap , apud  Gra:cos,febum  exponatur.Ell  duriu- 
feiiiiis  hic  Iapis',  coloris  fufci  ad  rubedinem  tendentis . Si  fupra  ligna  fricetur,  in  illis 
albaslineas relinquit.  Ad  hoc  lapidis  genus  nonnulli  terramfaponisreferunt. 

de  OALACTiTE. 

Gap.  XXVll. 

iE  Q V I V O C A. 


£ 


ON  eft  in  dubium  reuocandum,  nomen  huius  lapidiselTe  tequiuo- 
cum,quoniam  Smaragdum  albis  venis  confperfum  nonnulli  Galadli- 
tem  vocant.  Pra>terquamquod  Galadiites  Plinianus  ad  Morochthum 
Leucographiam,  & Galaxiam Galeni,  & Diofcoridis  reducendus  ef- 
fe  videtur,  no  ad  eum  lapidem, de  quo  in  prsefentia  agitur.  Nam  Ce- 
falpinusobferuauit  hunc  a Plinio  inter  gemmas  recenferi,&  vnius 
(oloris  ladei  cfle : cum  tamen  Diofcorides  colorem  cinereu  ei  attribuat.  Quapropter  Lii.  5.  a- 
iireoptimodubitauit  Hermolaus  Barbarus,  an  hunclapidem,  an  vero  ab  hocdiuer-  rolL 
fliii  intellexerit.  Sunttamen,qui  conantur  Plinium  Diofcoridihunc  in  modum  con- 
ciliare, dicentes  Plinium  Ipeclalfe  fuccum  ladeura , quem  de  fe  Iapis  emittit,  a quo 
nomen  inuenit,quafi  totus  fit  naturae  la<fica’,l')iofcoridem  vero  indicalfelapidiscolo- 
tem,quiprima  facie  nobis  fefe  offert : eft  enim  cinereus:  fic  enim  Iapis  hic  a cceteris 
iijnofcipoteft. 


SYNONIMA,  EORVMQVE 
ETYM  VM. 


Q VONIAM  hic  lapis ladieum quemdam refudat  fuccum,  5/aA**717»?Dio- 
feoridi,  nempe  Galaff  ites  vocatur,  a voce  gr«ca,  , qu;c  lac  figni.icat. 
RhilisIapidemlaCfiferumindigitat.Ariftotcies  autem,in  lapidario  fuo,Ga- 
laricidem,&GaIatri(ftidcm  nuncupauit.  Alij  lasftarium  lapillum  dicunt.So- 
linusfctiipulum  atrurafucci  albi  indigitauit.  Plinius,  prarterGalaffitem,  Galaxiam, 
bcogwm, leucographiam, &fynephytem appellari  tradidit.  Quibufdam cineri-  Laliaritis 
tiiislapis dicitur,  quia  extrinfecus  cinereum  colorem  pr*fe  ferat.  Item  Iapis  ladeus,  Ufts. 
propter  fuccum  candidum,  quem  coti  attritusreddit,  vel  quoniam  huiufmodi  fuccus 
liporemlaffis  habeat.  Non  defunt , qui  Ictheum  Iapidem  dixerint,  quoniam  prarte- 
ritainalainobliuionem  ducat, etymologia fumptaalethe  fluuioapud  infernas  fedes  Lapis  k. 
«bente , cuius  laticem, fi  quisguftauerit,  vt  fabulantur Poet.'e,pr*teritoru'n_4  theus  qua. 
OHiniumobiiuifcitur.  Huc  refpicit  Lucretianum  illud. 

Sjif.m  tuxta  lethes  tacitus perUhitur  amnis, 

Superitis  ( vt  fama  esf)  ducens  cbliuia  venis, 

, K k k An- 


V, 


65S 


Vlyfsis  Aidrouandi 


Arabibus  vtlegitur,  apud  Bdltmenfem, vocatur  Heginolebeni.LeonardusPifau.  £ 
renfis  tatccur  a nonnullis  Graphitem,Ga]batem,&  Anachitcmnominari,  fcd  liscno. 


mina  barbalaV&  corrupta  efle  videntur.  Gcmiani cognominant  Milcblldn, nempe 


mina  barbaras  iKtoirupLa  o > 

Iapidem  laais  noftri  fartores^in  dcfignandis  veftibus^iupra  pannos  illo  vtuutur  Hn. 

reiraSma  pua  madetado’,  & lineas  albas  fupra  pannos  ducunt,  & petram  Romanam  appeU 

m.  , 

lanc. 


descriptio,  et  natvra. 


GA  L A CT  it  E S exDiofeoride,  & GaIeno,vt  re  ipfa  efle  dignofcitur,cine. 

rei  cftcoloris,&f®pe  etiam  nigri;  fapor  huic  ineft  dulcis,  qui  non  itaatfatim 


Caf.ij. 


rei  Clt  tOlOriSjlX  ur pc  (.liam  mgi  , T 

- ■_  in  inorochth.opcrfentitur,qufpariterdulcedofefcolfertin  Melitite  lapide, 

eft  tamen,  ad  mentem  Galeni,  Galaaitedulcior:  nam  hic  lapis, de  quo  agimus, fitc- 
ratur,  fuccu  album  ad  ladisbaporem  reddit.Quod  Marbodeus  exprimit  hiS  vtrlibas.  j 
Hu«c  Uf  iiem  cim  ret  fimikm,  GaUlitda  dtcunt. 

Et  paulo  interius. 

Lalits  dat  fucam  tnt'i$  japsrem. 

Aetiusjfermon  primo, Galaditem  Morochthoconlitnilem  colorem  , ftibuiridem 
habere,la£Ieumq;fucciim  remittere,  & leucographidealbiorern  effe Icribit.  Prwe- 
rea  Soliniis  inPoIybiftoie,atrum  fcrupulum  lucci  albi  efle  tradit  .GeorgiusAgrico. 
la,qui  in  hac  cognitione  maxine  excellit,  voluit  effe  lapide,  qui  ex  laxo  calcario  na- 
Icatur;  colore  cinereo, & attritus  fucctimladieum , & dulcem  reddat.  Habet  iniuper 
hic  lapis  hoc  a natura  infltum,vt  metem  perturbtt,{idiu  in  ore  detineatur,  cuius  pro- 
prietatis non  fuit  ignatusMarbodeus,dum  cecinit  hunc  in  modum. 

Vhi  feme-  turbat  mentem,p daujus  in  ore  Itijuefcat. 

Demum  tritus  cum  aqua  cuftoditur  in  pyxide  plumbea,  propter  vimglutinofam,  quj 
potittmvndecognofcimus  maximam  cum  plumbo  habere  conuenicntiam.ltem tem- 
peratas habet  primas  qualitates, propter  dulcedinem,  vtauthor  efl;  Galenus,  G 


Cap.i-i 


tur. 


DIFFERENTI  lE. 


Lac  Lunx 
qui  d Iit- 


IN  hoc  lapidis  genere  nonnulli  reponunt  illum  lapidem,  quem  Gefnerus  lac  Ium 
appellauit,&in  altiffiinorum  quorumdam  montium  Htltieticorum  Ipelunchre- 
periri  afferuic,  vt  Stochornij,  in  Ditione  Bernenfium,  & Palatini  Luccrnenliuai. 
Nam  in  fpecu  quodam  per  fummum  montem,  fornici  adherens  nalcitur.  Subllantii 
cftqusdamIungofa,friabilis,albaleuiflima,  quam  fungum  petreum.vel  agaricura 
faxatile  appellat  Boetius . Incoia;lingua  gci  manica  Monmilch,  nempe  lac  Lun* co- 
gnominam.  Eft  enim  fubftantia  alba,  & Tungofa,  ex  qua  taiis  lapis  concretus  dl«_a 
videtur : fi  tamen  nomen  lapidis  meretur . In  aqua  locatus  ci  colorem  lactis  imperti- 
tur, infipidus  efl,  & abfq;  moi fu  ficcat.  Nulla  in  eo  inuenitur  afperitas, feti  cottiscum 
faliua  mandentis  liquefeit,  prafferiiin  fi  fuerit  mollis : nam  aliquan.lo  craffus  etiam,  1 
Scalper  inuenitur;  ied  tunc  immaturus, Sc  crudus  efl;  idedq;  odore  etiam  carennamq; 
coiaionenijSc  perfeStionem  adeptus,  afperitatem  ami  ttit,  & colore  albus,  pondercj 
leuis,&  odore  gratus  redd  itur.  Videtur  autem  natm  am  lapidum  Holofteoruni  iraiw- 
rl,  qui  in  Palatinatu  effodiuntur,  dequibusin  capite  de  Ofteocollo  verba  fecimus. 
Quoniam  autem  Gdneriis  huic  attribuit  illas  facultates, qua;  GalaCtiti  competuntiul- 
circo  Galactices  Veterum  appellari  potuit,  quando  tamen  lapideam  duritiem  adipj- 

Mar^a  in.  fcitur,nam  fi  mollior  fit,  potiits  ad  fpcciem  marggreferendus  effet.  Putat  enim  Anic- 
darataqux  mus  Boetius  Moroclithtim,  Galaditem,  Sc  Melititem  lapides  nihil  aliud  effe,nilimar- 
gam  induratam,  qua- lapidis  fpeciem  pra; fc  fera  t. 

lain  noftra  intcrcftbreuiter  examinare  illas  Galaditis  differentias,  quasdiuturn 
temporis  tradu  obferuauimus.  Primnsfuit  Galadites  cinerei  coloris,  intus  vero  y- 
cophai,cum  quibufdam  maculis  albicantibus,  qui  panno  affricatus  lint.is  albas  u 
eebat.  Secundus  fuit  lapis  kucophaus  maculis  nigris,3calbis,S:  luccuinladeuai^rc 


Adufxi  Metallici  Lib.  IV. 

i dcbat.  Tertius  fuit  Gahaites  colore  purpureo,  fubalbo , arqucfubuiricn  in  agro  Bo. 
nonicnii  nafccns,  & luccum  Jafleum  edens.  QLiartus  fuit  variegatus  purpureo,  viridi, 
atque  cinereo  colote , in  ftar  marmoris,  pariter  luccum  candidum  edens.  Quintus 

fuit  aIiiisGaIaaites,inftar  marmoris, radians, durus , lucidus,  fubuirid is,  maculis 

fnhrubefccntibus,&  luteis,  & panno  attritus,  fuccum  laiftcum  fundens  . Dcmimi_j 
confpiMtilumusIapidemGalaiftiticongcnerem  maculis  albis, & cinereis  obfcurisin- 
fidiituin  ad  colorem  csruleum  tendentibus , fcd  difficulter  fuccum  reddebat. 


r.^pis  COH'- 

gener  GaU 
ctiti. 


L O C V S. 


PLINIVS , & Solinus  in  fluuijs  Acheloo,  & Nilo  reperiri  teftificantiir  , fcd  po- 
tilnmum  inter  calculos,  quibus  eorum  ripte  micant.  Hinc  Marbodeus  arripuit 
occ.ifioncin  canendi  hunc  in  modum. 

I Hunc  mittit  Nilus  , prnduat  fi'  hunc  Achelous. 

Lconatdus  Pifa  urenhs  in  ijfdem  ioc  is  repet  n j rra  d 1 1 , At  Georgius  Agricola  au- X %¥o(sil 

tlioreft  in  duobus  Gcrmanic  locis  produci,  nimirum  ad  Saxonum  nuos,intra(atiGof-  ' ' ' 

felariano,&inHeideshcmio,vbi  in  JacTeo,  & glutinoio  terreno  tantum  capit  incre- 
ni£ntum,vt  magnitudinem  humani  capitis  interdum  adarquet . Prarterca  in  alijs  et- 
iam locisinueniri  crcdimusjcumfuperiusrdatum  fit  aliquam  huius  lapidis  fpeciem 
iiiagro  etiam  Bononienfi  fuillc  cfibifam. 

VSVS  IN  MEDICINA, 

& in  aliis. 

T NTER  H*tnatitcra,& Melititem , lapis Galadiitesmediam temperaturam pof- 
C|  fidet, veluti  Galenus  eftauthor.  Melitites  autem,  eodem  teftc,  moderate  efl; 
i calidus,  vt  paulo  poft  affirmabimus  . Quocirca  polTumus  afferere  Galaftiti  non- 
liliil caloris ineffe, atque abftergere.  Rhafis modum  huius  lapidis  prarparandi  do- 
ter, dicens  eum  cum  exigua  quantitate  aqu;^  lupra  alium  Japidem  conterendum  clfc, 

Stpoftea in  vafe  plumbeo  feruandum:  ficuti  Diofeorides  etiam  docuit  Quando  igitur 

otulommvlccrafeleofferuntfananda,  in  collyrijs  farliciter  adhibetur, quonianuj 
faionem  ad  tales  partes  ruentem  cohibet . Dentitionem  puerorum  de  coJlo  fufpen- 
fcsfaciiiorem  reddit, quemadmodum  Aedus affirmauit.  Nutricibus, ex  Plinio , ia- • 
aisfscnnditateni  prarftat , quando  collo  Infantium  aJligatur . Quinimd  eamdern^ 
vtilitateraijs  afferre  perhibetur,  fi  poft  balneum  cum  aqua , aut  vino  dulci  bibatur. 

Prarterca,  iiixta  mentem  eiuidera  PJinij,  in  faliuam  facere,  & in  ore  liquefeens  memo- 
liain adimere  traditur. 

Amplius  Magi  fuinmis  prarconijs  hunc  Iapidem  extollebant,  qnoniam  rixas, & ma- 
leficia obliuioni  mandare  credebant, & hominem  offenfum  ftatimad  beneuolentiam 
PtEiiucere,incaufis  viciorem  , a ftutura,  amabilem,  & facundum  efficere.  Itera  hic  Ja-  Tartus  vt 
pisalligatus  femori , cum  filo  lana?  ouisgraiiida?,  partum  faciliorem  reddi  dicebant,  fiteilis red- 
Deindetritum  ,&  fali  permixtum , & in  ouili  mundo  afperfum  ,ouium  vberalade_fl  datter. 
itplcre,  illas  fecundare  , & a fcabie  liberare  diuulgabant,  haneque  vtilitaiem  a Pa- 
fetibusAcgyptijsfuiffe  manifeftatam  alfcucrabant.  Verum  quidem  eft,qudd  huma- 
Jifcabics  hoc  etiam  remedio  curari  dicitur . Htec  omnia  diligenter  exarantur  a Mar- 
Weo  hunc  in  modum. 

muifatritum  lac  niultiplictire  hihemi  • 

Si  tamen  arne  cibos  fuerit  per  balncafnmptuSi 
Hanc  otiis  cxgranidjt  Un.a  tradneere  filo 
Ptrtufo,  lapidem  decet  j qt  arcumdere  collo 
Steje portantis fiecundas  vbera  Uffe, 

Hat  facilem  partum  fimi  It  ratione  ligatus^ 

^tif^murtUtus^  /puat parturiendo  laborat. 

At  fi 


(558  Vlyfsis  Aldrouandi 


Jt  /imundM  circnmfpcrgatur  outlt 


Cum  file  mixtus  aqux  felis  redeuntis  ad  ortum 
LaBc  reflentur  ottes,fcahtef^ fugatur  ah  tllts 
pr  ater  ea  tantis  Veteres  hunc  laudibus  ornant, 
rt  bona  cunela  futent  fohm  frajl are  gerenti, 
^afimula  reliquis  cmBa  virtute  darentur. 


de  mellitite. 

Gap.  XXVIII 

ETYMVM,  ET  NATVRA. 


bemus  tanquam  cogn  itionis  foffilium  periu!Hmo,liunciapiaem  cinerci  tuiom 


VIS,  ET  VSVS  IN  MEDICINA.  < 


DE  MOROCHTHO. 
C.ap.  XXIX. 

^ Q V 1 V O C A. 


A L A C T I T I , & Mcllititi  valde  affinis eft Morochthus , qui Lciico- 


graphis,  & Galaxia  apud  Plinium  vocatur.  Hsc  autem  nommano 
ambiguitatem  pariunt , quoniam  Plinius  Leucographim  inter  er 
collocauit;  fed  qualis  fit  hxc  herba  apud  ipfumnon  facile  coffitati  i - 

. litamen  inefle  feribit  illas  proprietates , quas  Diofcorides,03  en  i 

& CKteri  Authores  Morochtho  affignarunt . Non  defunt 
Plinium  increpent,  quoniam  herbam  pro  lapide  acceperit.  Nihilominus  o 
Carduum  quemdam  flores  luteos  producentem  jladfeum  nuncupant,  & heu  ^ 
phim  Plinij  efle  volunt,  quia  lineis  quibufdamvariegatus  confpiciatur.  ^ 

romment  Galaxia  eft  circulus  in  Catio  ladeus  , qui,  annotante  Auerroe,exre(lcxione  p 

ginmetee.  ris  ftellarum  refultat.  Item  Galaxia  eft  lapis  niger,  vtanimaduettit  Leon 


feribit. 


niHieinfrugifetum  Boetius  pradicat. 


Mufei  Metalfici*Lib.  IV. 


.|-ai,,cn&, venis  intercurrentibus  fangiiineis,  &candidis  prsditus.Pifcis  etiam  quod- 
GalcnumjGaJaxia^  icu  Galcxia  nuncupamrjq::i  alio  nomine  Mullei' 

)a,liueLanipetra  dicitur. 


MV  L T A nomina  huic  lapidi  aflignantur , qua-  ad  Galaflitcm  etiam  fpefla- 
rc  pronunciauimus,  propter  maximam  inter  hos  lapides  cognationem.  Di. 
citurDiofcoiidi  «dpti;t9x,  Aetio  autem  «opo?,{,  fortadls  a verbo  «op»'«ty, 
jnqiiino  i quoniam  hoc  lapide  apud  Aegyptios  inuento  iiiuconcs  vtuntiir,aci  velles 
icalbandaSjVtpotauitDiofcoridcsieft  enim  mollis  ,& faciic  in  iiquoremfoluitur: 
quare  vicem  faponisfubire  pote (1  . Latini  voc.ant  Morochthum,&lapidum  Aegyp- 
tiacum, Aliter  dicitur  Galaxias  a fucco  ladieo,  quem  emittit.  Pariter  cognominatur 
jLeucographis,atqi  etiam  graphis , quoniam  vfum  calami  feriptorij  pra?l!et : dum  Ii. 
jtasallias  inftar  crets.ducat.Etenim,  vt  conflat  ex  Agricohi,  molhs  eft,  & candidus ; 

vnde  Leucogfa  etiam  nuncupatur  dconfiiiiilicileau  i cum  fuccumlavltcum  fmujat.  ' 


Morochthum  cum  Galatflite  confundit ; cum  tamen  Diofeorides  tios  inter 
Wiuerfosconftituat.  Namqjaliud  de  hoc  lapide  Plinius  habere  non  videtur,  nifi 
JicamusMerodiem  apud  ilium  effe  Morochthum  ,quciii  laiSe  porraceo  fudare  Icri- 
liltqucmadmodum  eius  Comentator  Dalechampius  animaduertit.I.nmd  Hermolaus 
Jubatus, atq;  Encellius  idem  fentirc  videntur.quandoquidem  maximum  diicrimen  Horum  U- 
tiiierhos  lapides  ab  Anfelmo  Boetio  proponitur.ncmpc  Morochthum  edere  latfteum  pidttmdif. 
kcum,  abfq;  mellis  dulcedine,  deinde  neq;album,  neq;  cinereum  effe ; cum  C,z\-xStu  feremin. 
itSjvel  albus,  vel  cinereus  fit,  ladeumfuccumablq;  mellis  dulcedine,  emittens.  Ac 
Mditites  vario  eft  colore,  fed  laiftciim  fiiccum  cum  laporc  melleo  promit.  Nitet  hic 
bpis  dum  durior  eft,  inftar  gemma; , aut  laponis,&  lineas  ficcus , non  autem  madefa- 
te notat. 


VARIAT  colore  hic  lapis.  Nam  aliqui  fiibu  irides,  nigri,  & melici  colbris 
vifuntur.  Obferuantur  in  Saxonia,  inquit  Boetius,  Morochthi  duri,&  iruj 
foffa  Heldeshemiana,  qui  nigri  iunt,  Sciadleum  (uccum  reddunt. 

I Nos  conlpicati  fumus  Morochthum  colore  lute o diiuto,och re  valde  fimiicni,cden- 
imfaccum  eiuidem  eoioris . IDeinde  Morochthum,  fiue  Leucographim,  & lac  luna- 
itGcfneti,  friabilem , & marga;  (pedem  quibufdam , dc  gypftjm  coCfum  alijs , eoiore 
Mdidoj&lingute  adhterentem,  quem,  vt  noftrafcrt  opinio,  Morochthum  verum ef- 
fteredimus.  Rurfus  alium  fubalbum  non  ita  adhatrentem  lingua;.  Item  Morochthum 
«rubrum, durum,  quem  Fraiicifcus  CaiceoLirius  Veronenfis  rerum  naturalium  pe-  o 
titillimnsPleudomorochthum  appdlaba^/idimus  quoq;  Morochthtim,vel  Ruiinarn  "/Gd- 
Bcllonij, terram  metallicam  extradam  .i  fodinis  prope  cafam  vicinam  Mari  maiori, 
luiaptilTiraa  eft  ad  manus  dealbandas,  & ad  carnes  reddendas  molles;  vnde  balnea 
'“gredienteseavumtur. 

^luoad  locum  natalem, Diofeorides  in  Aegypto  nafei  fcripfitiidcircd  lapis  Aegyp- 
lotus quibufdam  appellatur.  Georgius  Agricola  teftatur  erui  in  Saxonia  cum  terra 
''udda;,&  Andreas  Matthiolus,  in  fuis  Epiftolis,fcriptum reliquit  reperiri  circa  Bo- 
Mniani,  vbi  vulgo  venditur. 


SYNONiMA,  EORVMQ.  ETYMV.M. 


DESCRIPTIO. 


OROCHTHVS  inter  illos  lapides  ab  Authoribiis  con.oumeratur,  qui 
in  fuccum  rcfoluuntur.  Nam  fi  ad  cotem  a ffricetur,  locum  dealbat.  Piinius 


differentde,  et  LOCVS. 


VIS, 


yerdeUo 

quid  Jit- 


V ly  iiis  h Idroaandi 

VIS,  ET  VSVS  IN  MEDICINA. 


PR  vETER  MISSO  lirueonuiti  vfu  , in  veftibus  dealbandis , pronunciabinius 
cum  Actio  Moroxum  efle  expertem  omnium  quahtatum  jCjuia  non  adftriclio- 
nem  non  exterlionem.ncq;  mordacitatem  in  giiftu  exhibet.Hsc  omnia  Attius 
ex  Galeno  dccerpfific  videtur . Hoc  tantum  habet  a natura  mfitum , vt  citra  omntm 
mordacitatem  exficcet : quocirca  cumcerato  admifeent  &ad  v cera  cicatnceclau. 
denda  adhibent  in  corporibus  mollibus.Eumdem  quoq;  Ophthalmicis  prsfidijs  per. 
mifcent.  Id  etiam  Rhafis  in  libro  de  nominibus  Arabicis,  affirmat.  Qiianto  autenia 
mollior  cft>&  qualitatum  magis  expers,  tantei  moderatior, & mitior  euadit.Quinimo, 

iuxtafententiam  Pauli  Aeginet.T,  dolorem  magis  lenit. 

Infuper  Diofeoride  Authore,  excreantibus  iangumem  prodeft  . Cum  autem  non 
exficcet  vebementer,  non  aftringat, non  abftergat, Sc  non  mordicet , fi bibatur  m ah.  F 
quo  liquore, CE!i.'icoium,&vdicaidoloresfedat.  Paritcr  explet  vlccra  caua,deftil. 
lationes  fupprimit,  immd  vlceribiis  difepuloticis  valde  opitulatur. 


DE  T H Y I T E. 

Cap.  XXX. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

E R M O L A V S Barbarus  putat  hunc  lapidem  nuncupari  Thyltem  i 
voce  grreca  6ulx,  qua’ mortarium  fignificaticum  fortaflisolim morta- 
ria ex  hoc  lapide  fabricarentur,  Alij  opinantur  hunc  lapidem  ab  Hip-G 
pocrate  Aconem  fitifle  cognominatum  i cum  dxoej  fit  cos,  & Cotes 
olim  ex  tali  lapide  fiebant.  Dubitant  etiam  aliqui,mim  lapis  hic  Iit 
ille , quem  Itali  FerdcHo  nuncupant , in  quo  aurum  friiSione  examica- 
tur.Inueniuntur  in  quibuldam  fiimijs  lapides  virides  fucciim  kaeum  cinittemes.qui 
a Thyite  Diofeoridis  legitimo, & ab  illius  praiiogatiiiis  recedere  minime  videntur. 

LOCVS.  DESCRIPTIO, 

& vfus  in  Medicina . 

THYITES,  referenteDiofeoride,  in  Aethiopia  generatur, colore  fubuiridi, 
fimilitudine  Iafpidis,&fucciim  ladleum  dilutum  reddens , qui  maxima  acri- 
monia eft  infignitusddedqi  tenebras  vexantes  oculorum  pupillam  expurgat. 
Quamobrem  Galenus  id  obleruans,fcriptura  reliquit,  ob  hanc  facultatem  acrem  ,to- 
liciter  adhiberi  ad  purgandum, & abftergendum  quicquid  pupillam, ablq; phlegm  * 
ne,infeftat.  Idcirco  in  cicatricibus  recentibus  adhibetur , quas  facile  attenuare  p - 
teft . Quinimo  & pterigia , nempe  vngues  oculorum  , nifi  fuerint  admodum  duri,  n 
prsefidio  tolluntur.  • 


DE 


MaHei  Metallici  Lib.lV. 


de  SPONGITE.  Gap. XXXI. 
JEQVIVOCA. 


VM  Spongitesinterilloslapides  reponatur,qiiifuccum  laneum  emit- 
tmit,  opera;  pretiuro  fuit,  ilJiiis  quoque  hiftoriain  hoc  in  loco  receii- 
At  animaduertendum  eft  Spongitem  ambiguitate  laborare, cum 
hac  voce, non  folum  denotetur  lapis  nafcen  in  meatibu?  fpongia- 
tum,quem  in  prjfenticapitc  fumus  examinaturi,  fed  etiam  quicumq; 
lapis  multis  foraminibus  peruius,  ad  inftar  fpongia  : Etenim  nuper 
prx manibus  habuimus  Tiburtinum  fpongiofum  , quod  nomen  partim  a loco,  nempe 
jjbAgro  Tiburtino,  partimaformafpongi*,acquifiuit:  quapropter  Spongites  ap- Ti, 
pcllaripotuit . Cum  autem  effet  multis  foraminibus  refertus ; nihilominus  in  aqua  burtifms 
Ber(us,fundumpetebat,&hac  ratione  eius  grauitasdignofei  poterat.  Tandem  h\c  fp<'»giofi5. 
Ijpis  ab  aliquibus  nominatur  Thecolitos,qug  voscll  etiam  ambiguajproptereaquod 
lapidem  etiam  ludaicum  denotat. 


PRIMIT  V S vocatur  Spongis  lapis  j cum  a fpongijs  originem  ducat:  Item 
fpongitesobeamdem  rationem.  Paulus  ^Egineta  Spongiam  lapidem  nuncu- 
pat. Quibufdam  dicitur  Cyftcolithos,  ob  facultatem  illam,  quam  poflidet 
frangendorum  veficte  calculorum,aut  quoniam  in  foraminibusfpongiarum,tanquam 
in Cyfti  generetur.  A nonnullis  etiam,ob  prardidlam  vimitcm,appe]IaturTecolithos, 
Cneupeliquefaci  ens  lapidem,  a verbo  graco  liquefacio  , fiue  attenuo  ,necncm  a 
voceAiflof,  quE  Iapidem  denotat:  vnde  fit  «xoAAo-,  devertitur  a Latinis  Tccolithus,  'Tecolithus, 
non  antera  Ticolithus , vt  nonnulli  perperam  feribuut:  nam  Plinius  hoc  nomine  a qui- 
Wdam  lapidem  in fpongijsnafcenteminligniri  retulit. 


TRADVNT  Authoreshuinfmod i iapidem non clfe  cognitu  difficilem;  im- 
md  cuniSishunc  efle  notiffimum  llatuunt:  cum  rariffima  fint  fpongia.,qua 
huiufmodi  lapidibus  careant.  Hic  quodammodo  natura’ fpongiofa;  videtur 
elfci quandoquidem, more  pumicis,  leuis  ett,  item  candidus, & friabilis,  necnon  in_a 
kcumlaiSeum facile foluitur.  Cum  autem  in  meatibus fpongiarum  inueniatur,  di- 
wdum  eft  ex  aqua  marina,  tanquam  ex  caiila  materiali  prodire.  Hsc  enim  aqua  in 
bforamiDibus  fpongiarum  concrelcens,  varias  adipjfcitur  figuras,  iuxta  formam  locu- 
lamentorum, iii  quibus  refidet.  Quamobrem  non  eft  mirandum,  fi  Gefncrus  falfum_4» 
faporem  incile  huic  lapidi  affirmet. 


Lapides  Im  ius  generis  paffim  in  fpongijs  marinis  inueniuntur ; cum  ibi  tan- 
quam iu  matrice  nidulentur.  Colore  funt  albicantes,  variafq;  fortiuntur  figu- 
ras,quas  credimus  dimanare  a varietate  cauitatum,qtie  in  fpongijs  deprehen- 
duntur. Naruq;,  iuxta  figuram  meatuu  fpongi»,  confimiles  ciia  formas  nancifcimtur. 

Nos  quinque  diuerfas  huius  lapidis  figurasobferuauimus,  & has  omnes  delineari 
tnrauimus;  quemadmodum  in  fequenti  tabella  numeris  diftindia’  confpiciimtur.  Coe- 
tmmi  fi redte  huiufmodi  lapides  medicemur,  faciem  quodammodo  Alcyonij  habere 


SYNONIMA,  ET  -ETYMVM. 


D 1 F F 


ENTI 


Wiopetiemus. 


Spon- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 
VSVS  IN  MEDICINA. 


QV  0 N I A M hic  Iapis  facultatem  extenuandi  fine  caliditate  infigni  poffidet, 
proptcfea  Diofcoridescum  vino  huius puluerem  in  lithiafi  propinat, idem- 
que  Matthiolus,  & Mylius  affirmare  videntur.Eteniin  inualuit  opinio  apud 
fc  omnes  fere  Medicinteauthores,  calculos  vcfica^auxiliohuiuslapidisdi- 
ininuipofie.  Ga)enustamenidnegat,quoniaminfolisrenumlapillis  diminuendis  Lik^.di 
fpongitem  efficacem  predicat-Quinimo  illum  tantummodo  fpongitem  celebrat,  qui  fmf.  mcd. 
/j  Cappadocia  aduehiturjcum  prsfertim  hic  in  Iac'ieum  fuccum  foluatur.  fac. 


P VD  multas  nationes  hoc  genus  lapidis  idem  fere  nomen  fortitur. 
Primitus Grtecis  vocatur  fortaffis,  quoniam  T-vwat  fintluftra, 
& domiciliafubterranea,quscommodiusfieripoffint,  vbigypfum 
generatur, aut  quia, in  eruendo  hoclapidis  genere,  tales  in  montibus 
parentur  cauitates,  qus  ferarum  luftraefle  poffint.Hinc  Latinis  dici- 
tur Gypfus,&  etiam  Gypfiim.Arabibus  vocatur  Gepfen,&Giepfem. 


Pandeflario  Igetim,&  Clallru  fpeculare.Italis  Geifo,Gallis  Plaftre,Germanis  Gypfs, 
Hifpanis  Yeflb. 


CT\LINIVS,  & cum  illo  multi  Authores  fcribiint  Gypfum  rem  calci  cognatam 
M dre,eiufq;  venas  per  faxa  calcaria  vagari. Difcrepant  tamen  ab  inuicem,quo- 
JL  niam  Calx  humore  aliquo  extindia  infignem  calorem  acquirit, Gypfum  autem 
«eqnaquam.  Eft  autem  duplex  eius  genus,  foffilc  vnum,alterumtaiftitium.  loffilena. 
ikmaterra  effoditur, fumma  tamen  tellure,eft  ante  res  fimilis  fere  nitro,  latis  quan- 
doqjvenis.Fadlicium  paratur, & coquitur  ex  lapide  albo  alabaftriti  fimili, cuius  lapi-  ‘ 
ilisven®,  ad  mentem  Encelij,  reperiuntur  in  laxts,  leiiE , in  Germania , & ad  fyluam 
Hirciniam.  Videtur  aute  lapis  hic  eflc  quafi  medullafaxi  indurata, & fpecies  Aphro- 
tilri,autGypfi  veri,  aut  lapidis  Calaroinaris.Pra:terea  Gyplum  faifticium  paratur  ex 
lapide  illo  iciffili  ipecu  lari, qui  lapis  omnium  optimus  eft,vtteftatur  Plinius,in  Agro 
Bononienfi,&  praeferri  m in  Collibus  Vulgo  Saniti  Raphaeli  nuncupatis,  vbi  pluri- 
Bia illius  copia  effoditur. 


PLVRA  Gypfifuntgenera,ad  mentem Plinij,qus colore,  fplertdore , atqs  fi- 
gura difcrepant.Primum  eftcadidum,quod  plerumq;  multis  inlociscandidif- 
fitnumgcneratur,vtfcribit  Agricola.  Northufie,&  Hildesheimi,  vbi  quamfi- 
fflillimumeboriconfpicitur,ibi  quoqjin  candido  cinereum  prouenit.  Cinereum  ni- 
giis maculis  interflindium  in  Mifena  ad  Salam  effoditur.  Cinereum  tantum  Northu- 
fc  producitur.  Mifena  quoq;  fubrufum,  & viride  gignit. 

Prsterea  Gypfum,  ratione  nitoris,  varias  fortitur  differentias , nam  alijud , ftella- 
uminftar, radiat,  & prmlcrtim  illud,  quod  gleba:  figuram  habet . Aliud  id  modum 
I "'«moris  fplendet,vtHeldeshemiura  in  candido  cinereum  ,&  quod  fubrufum  eft 

I ^'fcnir.  Aliud  translucet,  quale  interdum  ex  Gallacia  affertur. 


GYPSO. XXXII. 
SYNONIMA,  ET  ETYMYM. 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRA 


Lll 


Quoad 


674  Vlyfsis  Aldrouandi 

Quoad  fieuram,%pfum  alia fortiturdifcrtaina.Namqi  aliud eftglobofiim, qua-  g 
le  cft  Mifcnuni  fubrufumj&;cinei'eum,nignsmaculis  inngnitumaucconftacexctullisj 
quak e ft  cineixum,  quod  Northufe  eruitur.  Aut,  inftar  ialis  Aniinoniaci,  fifTutn dfc 

F:gnrava-  didetur, quale Mifenum, candidum, atq;  viride  obferuatur. 
na:-  Quartior  Gypfi  genera  repcriuntur  in  Italia , fcilicet  duo  diaphana  ,&  totidcni_j 

op^a.  Primum  genus  tranfparentium  eft  limile  fragmentis  aluminis,  aut  potiiis  ala- 
baliri  & vulgd  vocatur  quafi,caparum  inftar,  conglobatum.  Conflat  enim 

ex  fubtilillimis  fquamis:  fibi  inuicem  copulatis.  Alterum  genus  eftfquamofum,&ni- 

ero fali,atq; albo  alumini fimilius  efle  videtur. 

IllaverdGypfi  duo  genera, qu»  non  funtdiapliana,fed  opaca, CmiI ia  luntCretar, 
valdeq;  ferrata , voum  tamen  albicat , atq;  pallefc  it , aliud  quemdam  ruborem  cum 
pallore  admixtum  habet : Quod  rubrum  eft , tenacitatem  participat , & in  A gro  Ari- 
minenfi  potiflimiim  prouenit  ,eftq;  adeo  durum,  vt  marmor,  aut  quoddam  Alabaftri 
ccnusefle  videatur.  Cum  autem  omne  Gypfumplerumq;  duriflimumlit,nihilotninus 
in  Thuringia,  inter  Northufam,  & EIdericum  oppidum,  & in  Saxonia,  in  traftu  Hil.  f 
defemioreperitur  molle , &faccharo  fimile  , & potius  fpeciem  terra , quam  lapidis 
pra  le  ferre  videtur.  Quandoquidem  ita  eft  friabile,  vt  digitis  facile  in  puluerem re- 
ducatur. Eft  etiam  in  Gypfo,  quod  flos  appellatur.  Veteres  Chymifta  argentum  vi- 
r!s<  CjfJi.  ggjy  conftritftum,  nempe  fpiflatum,  etiam  condenfatum  Gypfum  vocabant. 

L O C V S. 

IN  Apennino  Italia  monte  paffim  multa  Gypfi  vena  obferuantur,fedprafertiin 
in  Agro  Bononienfi  in  Collibus  Sandli  R a phaelis  vulgo  didiis,necnon  in  vniuer. 
fa  Hetruria  . Plinius  ex  lapide  coqui  in  Syria , & Phoenice , ac  Thurijs  retulit, 
Deinde  ex  terra,  & quidem  fumma  eius  cute  parari  m Cypro  idem  Authordiuulgat. 
Copiofa  eft  Gypfi  Aetolia  circaThymphemj  vnde , Tymphaciu  Gypfum  appellatur. 

‘ Nafeitur  praterea  in  multis  Germania  locis , vt  Georgins  Agricola  teftificatur,& 

potiffimum  in  montibus  Mifena,  qui  funtad  Salam,apud  Saxones,  in  Heldeshemio 
vitra  montem  Mauritij,  in  Hircinia-SyluaStolbergi.  Item  apud  Chattos,  inter  Alde-0 
dorphum,&Efchuegamoppida,non  procul  ab  arce  Pilfteino.Rurfus  apudTuirm- 
gos  Northufa,  vbimulti  Gypfci  montes  confpiciuntur,  & apud  eofdem  adGotliam, 
vbi  eruitur  a monte,  quem  Sebergum  cognominant . Repetitur  etiam  apud  Gallecos 
citerioris  Hifpania  populos,  Rurlus  in  Thafalia,  in  Mauritania  Cefarienfi , vbipop 
tus  abeo  nonden  gypfaria  inuenit. 

T E M P E R A T V R A, 

& praeparandi  ratio. 

1 

Nat  V R A Gypfi  frigida  eft  ,&ficca,habetq;  naturam  conglutinandi,  con- 
ftringendi , & prafocandi,  propterea  .Authores  non  fine  ratione  venenofum 
^ elle  arbitrantur.  Galenus, ratione  communis  facultatis  terrarum,&  lapidum, 

mf.  me  . deficcandi  virtutem  poflident,hoc  adiuniSi)m,fcribk  habere  Gypfum, quod  fa- 
’ * cultatis fit  emplaftica;,  quia  lapidefcit  maceratum.  Qiiocirca  commifeet  ijs medica- 
minibus, quK  fanguinis  eruptioni  accommodantur.  Deuftum  non  aeque emplafticam 
virtutem  habet.  Csterbm  tenuiorum  eft  partium,  & valentius  deficcatjimmd  reper- 
culliuum  facit  Galenus  medicamentum,  prsfertimfioxicrato  maceretur. 

Gypfum  fadliciuro  fic  pr.vparant . Partes  integras  montium  perforant  terebra,  ad 
crairuiembrachijbumani,longitudinequinque  cubitorum,  quibus  perforatis pu. 
Gypfumfi-  luerem  pyrium  includunt  , & foramina  obftruunt , rurliifque  aliud  foramen  ex- 
Bteium,  flruunt  i%ura  quadrata,  tres  dodrantes,  longum  ,&  latum  vnum  i quod  ligno  ro- 
tundo occludunt,  ne  pyriusille  pululs  vento  auferatur , deinceps appofitoigno 

in 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV. 


■ p, incipio  ligni, in  pulueic  plenus,  maxiu-.o  ftrcpitu, atque 

f oore  accenditur, & tunc  montium  partes  dcftrutmttir , & rumpuntur , quorfi  frag- 
,-ti)ta fornacibus  impofita,fpatio  diei  naturalis  coquuntur,  & deinde  in  Gypfum_s 
'ontcruuitir,  & feruatui  ad  vfum  ; nam  dum  recens  cft  aqua:  immerfum  facile  lapi- 
Jdcitjfcd  fcrtiatum  ad  diuturnum  tempus  vi.x  coit,  & vnirur. 


DIOSCORIDES,  & Auicennasfcripfcrtint  Gypfum  reponendum  effe  in 
genere  vencn.atoriiin  pradocamiumiideoque  propter  hanc  vini  prsfocan- 
tem,&  aduiodumcxficcantem,humiduni  cordis  humani  abiumere  traditur. 

Hinc  aqua’  thcrmalcs  minei  am  gypfi  iambentes  tanqiiam  venena  ta:  a potu  arcentur. 
Pritcrquamqubci  venenatum  elk  gypfum  multa  Antiquoru  exempla  demonftrant. 

Inprimis  tedificatur  1’linius  C.  ] ’roculeiu  Augufti  Catfaris  fanuliariratc  ftibnixum, 
\’rgeineftomachi  dolore,  potato  Gypfo,mortemiibi  confeiuilTe.Rurius  ManueI  im-  rA  gy/>/^ 
perator  Conftaiitinopolitanus,Culpiano  autiiore,  Conrado  tertio  Imperatori  excr-  venefica, 
ciium ducenti  per  Boipliorum  inuidens,  commeatus  fufficientcspoilicitus,  Gypfum 
jnpollinein  redactum  farime  permifeuit;  vude  Conradus,  re  inferta,  domum  reuerti 
coaiSuscft.Siir.ili  fraude  Ludouico  Francorum  Regi  pcrfualic  perdeferia  Syria?  co- 
pias diiccrc;  ita qi  inopia  rerum  affedus  ert  exercitus , & re  infeifta , perSeleuciain_» 

Antiochiam  petens,  tandem  Palcrtinam  ingrcllus  eft,  magno  labore,  tSc  damno,  mul- 
tisfamc,atqimorbo  coniumptis.  lure  igitur  olim  lege  lancirimi  eft,  vt  Gypfarius  a 
licinisadibus  diftaret  vnius  tebii , feneftris  in  gyplarium  caminum  prolpicientibus, 
jdomim vergentibus; vcl  Septentrionem  odo  cubitis , Sc  quanior  ad  Occafum,  vel 
Meridiem;  tanta  enim  in  Gypfo  qualitas  venefica  fuiteonftituta. 

Haufto  igitur  Gypfo,  talia  feqtiuutur  fymptomata,  nempe  labiorum, lingua:,  to- 
tiofq;  corporis  pallor,  tu  ilis  vehemens,  fingulcus  frequens,  partium  priacipum  Jtefio, 
pfcilicet amentia, & oblinio,  deinde  inflammatio  ,nccnon  cerebri  ,&  totius  corporis 
aliccatio.Subfequitur  etiam  lingua:  afperitas,  dolor  ftomachi,  tenfio  hypiucondrio- 
rani, colica  difficultas,  anguftia  anhelitus,  aiui  flipticitas,  & tandem  iyncope . Hac 
aatan  ligna  non  femper  omnia  ,fcd  aliqua  ex  pra’didis  iii  Patientibus  obferuantur, 
Hicaffedio  difficilem  admittit  curationcm,quando  altas  egit  radices.  Qtiapro- 
pier  Ii  Gypfum  recenter  fuerit  fumptom,&  adhuc  tunicis  ventriculi  ha’rcat,  vomitus  Medelis 
dlprouocandns.  Sin  ad  inteftina  defeenderit , ciyftcr ell  pta-lcribcndus . Viaexa- gjpfi. 
men medicamina  patentur  cx butyro, oleo, mucilagiiic,  pinguedine, atq;alijs  huius 
gHicris,qnx  ad  caliditatem,&lumiiditaiem  declinant.  Alioqtiin  paranda  erunt 
tnemata  cxdiagrid io , & colocyiitide  praiparata  , habita  tamen  ratione  lymptoma- 
tim, qua  cardiaca  medicamenta  expoftulant.  Dinfeorides  origanimy,  & ciuftieni— . 
dccocliim  probat.  l'linius  laudat  oleum  in  aqua  mulla,  & lac  afininum , quod  veue- 
MinGypfi  hebetare  tcftatur.  Rhafis  decodlioucm  malua;  cum  mcllc,  & exigua  oki 
portidne  prima  vicc  prsfcribit,  poftea  aquam  cinens  vitis,  & fictium , cum  dulci  vi- 
l)"o,& aquam  hordei  per  multos  dies  idem  pr.Tftare  diuulg.it.  Conciliator , itiTra- 
flitii de  Venenis,  Gypfi  Bezaarftatiiitelle  ftcrciis  muris  tritum  ,& pondere  vnius 
drachma; potum,  quod  Mufccrdam  appellare  loleiit. 


/^VATVOR  pituita?  diilerentias  .rupcniacanea:  Medici  conftituunt,  qua- 
I J rmn  prima  tenuis  eft  , & aquea  , qualis  pleriinq;  ad  modum  aqua:  e naribus 
flillat.  Altera  muco  eft  limilis , quam  calor  corporis  ex  tenui  ad  modicum 
lentorem  reducit,  vt  muci  conliftciitiam  acquirat . Hac  fi , virtute  calo- 
ris, tamam  craffitudinem  .adipifcatuiyvc  in  partibus  conciufa  poffit  adhsrere,vitrca 
“Fpcllamr,& hac  eft  pituita  tertia  differentia.  At  fi  ex  concretione,  & concobiione 
«alurcfcatjVt  in  duritiam  lapid  is,vcl  gypfi  vertatur, quarta  emergit  fpccics  pituita, 


VENENVM,  ET  MEDELA. 


i N A T A. 


Lll  2 


6y6 


V Ijfsis  Adrouandi 


Gyp/ea  fu  q«a:  gypfea  nuncupatur.  Hanc  Fernclius  fepe  in  pulmonibus , & In  articulis  digito.  £ 

luita.  rum  repertam  fuifsefcribit.  ^ ... 

Secundam  fpeciem Symphiti petrei  lo.mnes  inalms, in  Hircima lua Saxonothu. 

^ / rineica  •vi.wdo^uffijfvocatjquoniam  radice  fua  faxa, e quibus  aqugGypfumlambiit, 

Cjpfophy-  ampledtatur,  vtdrca  fe  nihil  fere  terrte  obtineat. 

jc»  er  a.  ^ QypjQ  j(,£]y£iti]i.gypfatus:  ideoq; apud  Ciceronem  in  Epiftola  ad  Trebatium, 

huiufmodi  nomen  legimus . Hinc  Petrus  Vidorius  huiufmodi  verbum  ex  Medeicj 
Ennij  depromptum  fuiiTe  arbitratur  t ibi  enim  hate  leguntur.  H abet  qmbus  illamanibus 
ZjpjMifsimisperfnfit,  nefihi  vittotlUverterent,  quod  abcjjct  a patrU . Neq,  quidquatruj 
apud  Euripidem  reperitur,  vnde  fabula  expreffa  eft,quod  oftendat  manus,  vel  par. 
temvllam  corporis  Medete hoc, vel  illo  colore  fuiffe  tindiam  . Quamobrem  Petrus 
Vidorius  ex  illis  verbis  Ennij  colligendu  efle  putat , cum  indicafle  pulchritudinem, 
Li.^o.v^tr.  g^(.j,^£jQrem'corporisfuco,&  induftria  acquifituui;iiam  Gypfi candor  eftexitnius.ld 

lec.cap.j^.  in  piioedone,vbi  inducit  Socratem  fabuJaexponentem.Catterum 

lacobus  Greuinus  Cicerone, pro  manibus gypfatilTunis, venenatas intellexilTcfcribit.  F 

VSVS  IN  MEDICINA. 


Lib.^.trtc. 

■2-cap.iZe^ 


VICENNAS  Gypfumlapidemlaminofum,aIbnra,&tranfparentemef. 
fe  dixit.  Quinimo  inharensfententia;Diofcoridis,&Ga]eni,naturafrigidu, 
— -n-  & ficcumeffe  conftituit:  qtiocirca  proprietatem , & operationem  glutinan- 
di, & ficcandi  in  ipfo  vigere  retulit, & commendat  illud  in  affetftibus  a Dioftoride, 
& Galeno memorati.s.  Etenim  Diofeorides  Gypfum  prarlcribit  in  fpiito  languinis,& 
in  copiofo  fudore  cohibedo,fed  potilfimum  in  emplaftris,  quoniam  in  medicamen, 
tis  internis  vifcera  obftruens  mirandum  in  modum  l;rd it.  Idem  repetit  Galenus  ;de. 
inde  additGypfum  combuftumnonaqucemplaftica  vim  poflidcre,fed  tenuiffima. 
rum  clTe  partium,  & valentius  exficcare:  nam,  propter  aduftioncm,  maiorem  vim  er 
'Gypfim  in  ficcandi  acquirir.  Pariter  in  libro  Galeno  attributo  de  fimpiicibus  medicamentis  ad  G 
emplfns.  Paternianum,legunturhrBC  verba. G);»/"»»»  Upidts  genus  cjl  fmUcvuro,  cuius  epunumii, 
quod  venus  habet  latas,&  lucet cs,&  hac  rattom paratur  in  Clybano  rmifum,  nam,  vt  calx.fhcs- 
didum,&  vires  acquirit, quas  & terra  Sarma,<S-  ampliusfiipttcas,&  refrigerantes:  vr.de  tllttm 
frcntt,fanguinisJlu.%H  rcsirtngtt, potatu  vero  tn  Dyjcmenas,&  Cxliaas,  omneprofltmiiifiil, 

VSVS  IN  varus. 


CV  N C T I S notilTimum  efle  credimus  fabros  murarios  ad  fabricas  sdiiicio- 
rumGypfo  vti.  Plinius  in  albarijs  figillis  tedi.  ciorumadhibitum  tuiffe,&  co- 
ronis gratiffimudiuulgauit;  cum  tamen  Vitruuiusin  his  Gyplum  prohibeat. 

>4-  * Legimus  enim  Antiquos  neiftend  .runi,&  geftandariim  coronarum  adeo  fuiile  curio- 

fos,  vt,  quo  tempore  terra  negat  flo  res , ramenta  cornuum  in  florum  Ipedeni  Gypfo, 

& alijs  coloribus  tingerent:  quemadmodum, noftris  temporibus, penis  auitim, ligno- H 

rum  ramentis,  chartis,  & fcrico  artificiose  difseUis,  atq;  vario  colore  tindis,  vernos 
flores  mentiantur,  Laudaturetiam  Gypfum  propter  tenacitatem  ad  vaporaria  con- 
clauium.  Diodorus  Siculus  narrat  a quodam  Syro  Babylonixrege  hortum  peniilem 
ti-l-eap-He-  in  gratiam  pellicis  fuK  fabricalie,  cuius  lateres  codi  duplici  ordine  gypfo  erat  con- 
firuifti.  Romani  crates  luto,  fpatio  tridui,  contuio  oblinibat,  & poftea  calce, &gyp- 
fo  vtftiebant,  varijfqipidurisexornabant.  Gypfum  purius  adfabricam  ftatuanini) 
&aliorum  albiflimorum  ornaraerorum  confert . LyCftratus  Sicyonius  Frater  Lylip- 
pifuit  primus, annotante  Plinio,  qui  Gypfo  imaginem  hominis  c facie  ipfa  exprime- 
ret.Fuit  etiam  apud  Veteres  Gypfi  vius  in  fabricis  defignand is, hocqjnwnifeftum 
eft  apud  Strabonem  de  Alexandro  Regejnamq;,cura  Architedi  ambitum  vrbis  Ale- 
xandri» Gypfo  defignarent,  &,  aduentante  Rege,  defecifiet , qui  farinam  opetanjs 
difpcnfabant , partem  illis  praibucj  unt,  qua  vias  in  plures  diuilerunt , atqi  id  i'’ 
num  omen  acceptum  fuit. 


Mufei  Metallici  Lib.lV. 

pia;tores  Romani  ediaiim,  ex  quo,  anno  iuo,  ius  difturi  erant,  in  Albo,nim,irum  in  MS  quid 
tabula  gypbata,  & in  loco  publico  proponebant,  vt  omnibus  cogno.fcendi  effet  pote-  apud Vctc- 
ftas.  Si  quis  vero  Album,  nempe  tabulam  gyplatam  corrupiffct,proculdubid  punie-  res. 
batur,  quia  maicftasPratoris  contemnebatur.  Ha:c  igitur  tabula  gyplata  vocabatur 
Albani) vnde  Seneca  inquit.  Index  ex  tmhaSeUlhrum,  quem  cenfus i».  Album,  & equesiris  Lih.  de 

ytdtusmtfstt.  Hinc  locus  prouerbio  fadius  eftinon  cras  inhoc  Albo,nimirum  nonc^  henejk. 
eras  in  hoc  numero.  Hoc  Album  Pyifiarium  etiam  dicebatur,  vt  in  Alexandro  CseCa- 
le  Lampridius  notat,  vulgo  matrix, & matricula.  Similiter  ilk  tabula  dicebatur  Albu, 
iiiquaaifta  fingulorum  annorum  litteris  mandabanturd  Pontifice  Maximo, piopone- 
baturqidoiTii  cius,vt  poteftas  elict  Populo  cognofccndi,&  annales  maximi  nominan- 
tur, vtauthorcft  Cicero.  ^ Lib.  z,  de 

Veteres  quoq;  vii  lunt  Gypfo , in  dealbandis  armis , quando  nodu  Iioftcs  aggredi  Orat. 
volebant,  vt  comilitoncs  ab  Aduetfarijs  d ignofeerent . Authores  funt  Paufanias , & 
Herodotus,quiPhocenfesquingentoshomines  elegiffe  fciibunt , qui, noftu, oblitis 
jgypfo  corporibus,  & armis  dealbatis,  ThclTalos  aggrelli  funt , ingentcniq;  eorum  ca:- 
demtaftamfuiirc memorant.  Quandoquidem  ea  fpecie  territi, quid  dniinitiis,  per 
noftemlibi 3ccidilTe,non  autem  ho Ilium  aftmia  inueniffe  interpretabantur-  Alij  ora- 
culum ipfis  editum  elTe  feribunt  terram  poffdfuros,  vlqjad  id  tempus, quo  Corui  albi 
fadi fuerint.  Id  de  Iphiclo  narrat  Athenaius , qui  venatus  Coruos,  illos  Gypfo  ob  i- 
tosdimilit, &liac  ratione  Regni  fadus  eft  compos.  Inoleuit  etiam  confuctudo  apud 
Romanos,  vt  pedes  femorum  fuorura  Gypfo  tingerent,  aut  creta , qua?  ex  longinquis  pedes  gyf~ 
tegionibus  aduehebatur;&  fsepe  tales ferui,  Plinio  referente, honoribus  prf  torijs  iue- /atiqui. 
tuntdecorati  Id  confirmans  Tibullus  dixit. 

Nola  loquor,  regna  ipfi  tenet,  quem  fsfe  coegit 
Barbaragypfatosfirre  catasia  pedes, 

Gr*ci, pro  Cymolia  terra,  in  veftibus  poliendis,  temporibus  Theopbrafti , Gyp- 
loTymphacio  vtebantur.  Oraculum  vetus  redditum  quandoq;  intelleximus , quod 
&Pifcatoribus  fuit  percelebre,  fcilicet  vinum  clfe  in  mari  demergendum.  Id  fignifi- 
Ccabatmarinam  aquam  efle  vino  affundendam , quoniam  vinum  incorruptum  defs- 
catum,&  purum  reddat.  Neqjhoc  a veritate  alienum  elfe  videtur,quoniam,noftris 
temporibus,  vinum  turbidum,  impofitione  falis , clarefcit.  Qui  amari  erant  remoti 
bocopus  Gypfo  confequi  putabant , fi  tamen  prius  exuferint : probabatur  praecipue 
exZacintho.  Adrem,rcccnfcturab  Athena’oDionyfij fuga  ad  mare,  quoniam  ibi 
fcuius  fiat  vinum.  Vina  Gypfo  condita  apud  Africanos  fuifle  teflaturflinius.  Id 
confirmare  videtur  fententia  Arbitri,  in  Satyra,  quando  inquit ; Aliata  funt  ampho-  ^ 7- 
tsvitres diligenter  gypfata,  in  quarum  ceruicibus  erant  pittacia  hoc  titulo  exara- 
tur/»»)»f demum  annorum  centtim.Quapropter  lulius  Alexandrinus  collegit  vetufta.  gypfi 

tem  vino  conciliari  ex  gypfo  folitam,  propter  exficcantem  eius  facultatem.  Etenim 
licciffimum  eft  Gypfiim,  deinde  vis  adftringendi  in  illo  eft  infignis;  quapropter  ro. 
liiit,atq;vim  addere  poteft  fiibftantia  vini , ne  tam  cito  flaccefeat , & difioluatur. 

Hodie  quoq;  adftringendi  facultate  aluminis  rupei  vinorum  corruptioni  occurrunt. 
Olimmalaoblinibantcera^autincruftabantGypfo.  Hoc  indicauit  Plinius  his  ver-  I^t-iy.cap. 
His.  udavero  generopfstma  eadem  ratione  cruJiantGypfo,  vel  cera,  qua  nift  maturuerim,  in-  IJ' 
mmimo  e alitem  rumpunt, 

Martyrnm  fanguinem  Gypfo  colligi  folitum,  referente  Nouarino , pronunciauit 
Sindus  Gaudentius  Epifeopusferibens  ad  Neophytos,  dum  ait:  PoSHHos , habemus  ItraB,  17. 
Humfiim,  ^ Prothajlum,  atq',  Nazartum  beattsfimos  Martyres , qui  fc  ante  paucos  annos,  apud 
laitm  Uediolanenfem,  SanBo  Sacerdoti  Ambrcfio  reucUre  dignatt Junt,  quorum fanguinem  te- 
itms  Cjpfi  collcBum,  nihil  amplius  requirentes. 


Lll  3 


DE 


6/8 


VlyfsisAIdrouandi 

de  selenite. 

Cap.  XXXIII. 

Q V I V O C A. 


£ 


E cutn  planta  ciufdem  fere  nominis, neue  cum  multis  alijs  lapidibus, 
Selenites  nofter  confundatur,  iuremerito , antequam  eius  hiftoriam 
aggrediamur,  nominis  ambiguitatem  explicare  decreuimus.SclenU 
tes^‘gitur,tefteDiofcoride,in  antiquis  herbarum  nomenclaturis, 
quibufdam  appellatur  Chamateiffos  ,necnon  Chamsleuce , hedera 
fterilis,&terreftris,alijfq,terr£BCorolla  . Euftathius, pro  Selenite,  F 


vt  animaduertit  Hermolaus  Barbarus, alium  quoque  lapidem  intelligit,  qui  alio  no. 

mine  Afterius,  fiue  Lychnites  vocatur,  nafcens  in  Thracia . Huius  conditionis  forte 
fuit  lapis,  cuius  iconin  tabella  fub  numero  2.  reprefcntatur.  Vidimus  alium  lapidem, 
cuius  icon  numero  j.confpicitur,  figiir»  oualis,  qui  gennnam  orientalem,  Heliotro. 

Heltom-  nuncupatam amulabatur.  Erattamen  natur»  lalpidis, colore  viridioblcuro, 

f,um  gem-  ^ Lun^corniculat»  effigiem,  iuxta  vtramq;  partem,  referebat , colorq;  figur»  luni- 
ris  rubefcebat.  Quapropter  lafpis  Selenites  fuit  appellatus.  Sub  numero  i.  pingitnt 
alius  lapis  nomine  Tuberites  Selenites ; proptereaquod , & T uber  terr»,  & quodam- 
modo  Lun»  falcata;  formam  exprimat . Sub  numero  4.  & 5.  Lapis  prone  ,& lupine 
delineatur,  qui  Achates  Selenites  fuit  cognominatus . Coloris  erat  albi,  & lublerru- 
einei  & iuxta  alterum  latus  figura  oculi  apparebat,quibuldain  lineis  ambientibus  ita 
circumdata,  vt  quodammodo  effigies  csleftis  Iridis  in  eo  appareret.  Prsterea,  iuxta 
alterum  latus,vtfub  numero  s confpicitur,  erat  forma  corniculat»  Luna;:  quinmimo, 
inter  duocornua  Lun»,lapis  maculam  albicantem  habebat . Hac  de  catffia  hic  etiamQ 
lapis  Selenites  fuit  cognominatus:  cum  Gratce  ff£A,r«  Lunam  fignificct  Csterurade 
variis  Selenitis  diiferentijs  hadlenns  memoratis  hoc  inioco  non  agimus , Icd  de  illo 
tantum,cuiusfynonima,naturam,&pr»rogatiuas  paulo  inferius  explicabimus. 


SYNONlMA,  EORV^MQ.  ETYMVM. 


Selenites,  dequoln  prsfentl  capite  fumus acfuri , non  fuit nominatiu, 
quia.  Luna;  imaginem  contineat , fed  quia , vt  inquit  Diofcorides , media  node 

teperiatur,  cuitempoti  Luna  prseffe  dicitur, fic  etiam  Dalechampiusaniinad- 


v_.i^  rcpcriium  , ; • /.-..re 

uertit.  Selenites  a Luna  nomen  obtinet,  quoniam,  ipfa  decrelcentc,  vel  ’ 

ai,ap„fnr.  vpI  minuatur,  a Romanis  olim  Lunaris  gemma  vocaba  tur , nam  ab  iplis  - 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 

1 SelenitesTuberites. 

2 Afterius  forte  Euftathij. 

3 Selenites  lafpis. 

4 & 5 Achates  Selenites  prone,  Scfupine. 


VlyfsisAlcIrouandi 


(58q  y ■ A -Cf  r 

Ercnim  cum  lulianus  Cefar  id  in  glacie  fluuij  Scquanar  animaduert.ffeteamfimib,  g 
Janidi  Phrv<^io  eft  afleniit : fic  cnimlapidem  hunc  ipecularem  vocabat,  quia  iiu 
Phrveia  reperirctur.  Vocatur  etiam  Alumen  Scaiote,no  quod  fit  Alumen, aut  quid. 
Diam  fimile  ,fcd  quod  in  Scaias,nimirum  m cruftas,  & Iquamas  tacile  diuidatur. 
Tandem  Marbodeus  Gallus  hunc  nominari  Sandum  lapidem,  afferuit  his  verfibus. 

Luti  ures  motus,  & mondrua  temporajeruat, 

Cnfdt  enim  Lumi  crefcente,  mmorf,  ntimiU 
Efficitur,  tavquum  c de  St  ibus  anxia  damnis : 

Idcirco  Sanctus  lapis  a plerifq-,  vocatur. 

Auicennas  hunc  lapidem  vocat  Hagiar  Alcharaar,  nimirum , vt  eius  Interpretes 
vertunt  lapidem  Lunarem,  vel  quia  feruet  motus  Lunares,  vel  quia,  vt  nonnulli  vo- 
lunt  nodu  inftar  Luna;,  luceat.  Nunquam  tamen  vidimus Seienitem, neq; alium 
lapidem  noduvnquam  lucentem, &quamuis  lapis  ille  illuminabilis,  de  quo  paulo 
inftrius  mentionem  faciemus,  in  tenebris  radiet;  nihilominus  id  non  naturaliter, 
fed  arte  prarftat  lapis.  p 


descriptio,  et  natvra. 


ALBERTVS  Magnus  feriptum  reliquit  hunc  lapidem'  in  quodam  tefta- 
ceorum  genere  nal'ci,in  India,  Perfide,  & Arabia,  Hinc  nonnulli exiftimi. 
runt  tales  lapides  effe  Margaritas  ,quoniam  ,teftimonio  Garzbab  Horto 
Proregis  Indite  Medici,  plente  inueniantur,  crclcente  Luna,&  poft  pleniluniucaptK 
cum  tempore  minuantur,  & decrelcant  , & vicilfim,  fi  ante  hoc  tempus  prehendatur, 
in  eodem  ftatu  permaneant , deinde  quia  candida;, & leues  funt,in  eis corniculats 
Luna;  imago  apparet.  Id  autem  prouenire  putamus  a fph^rica  figura , qua  propter 
vmbram,  & reflexionem,  talem  imaginem  reddit.  Cura  autem  a nemine  Veterunij, 
neque  etiam  a Plinio  Margarita,  Selen  it  is  nomine,  infigniantur  aliam  gemmam  pro 

Selenite, ab  Antiquitate  intelkdam  fuiffe  non  dubitamus.  Q 

, Encellius  multis  rationibus  probare  nititur  Selenitqmeumdemeise  cum  lapide 

Lt.i.c.i-j.  Diofeoridis : cum  tamen  diuerfis  capitibus  ,tadquam  diuerfos  lapides  de- 

fcribatDiofcorides.  Georgius  Agricola  diligentiflimus  Foflilium  inueftigator,  Ara- 
bicum  lapidem,  ex  quo  fit  gemma  Arabica,  qua,  ad  menterh  Plinij,  Eburielllimilli- 
ma,  candidum  marmor  ebori  fimile  efse  fcripfit,  necnon  vocari  etiam  lapidem  cora- 
litium,  quoniam  iuxta  flumen  Coralium  in  Phrygia  reperiatur.  Sclenites  vero  lapis 

candiduscft,tefteDi&lcoride,translucens,atq;leuis.Pliniusexcandidotransluce- 

Lib.  %.c  p.  fulgore  radiare,  Lunaq;  imaginem  continere,& reddere  diuulgauit.  Bar- 

. tholoniKUs  Anglicus,  Plinium  fere  fecutus.  Lapidem  Perficum  efse  dixit,  inftar her. 

. 1 virentem,  cuius  color  lafpidi  eft  fimilis,  & nitere  in  eo  candidam  quandam ma- 

culam,qua;fuo  fulgore  effigiem  Luna  reddit. 

Eft  autem  Sclenites,  fcu  fpecularis,  lapis  Gypfo  cognatus : namque , inftar  Gypli, 
& aliorum  lapidum,  qui  fuccum  reddunt,  ex  lapide  calcario  ge.ncratur,cum  permix- 
tione pauca;  aqu*.  <^andoquidem,vcIuti  humana  induftria, ex  lapide  fpeculariH 

Gypfum  refnltat : ita,  Natura  interdum  operante,  vtfcribitAgrkola,exGypfola- 

pis  fpecularis  emergit.  Encellius  lapidem  Seienitem,  quali  humorem  terrx  concre- 
tum  efse  voluit,  qui  non  refoluirur,  fed,  inftar  cryftalli,  glaciatur : quocirca  Germa- 
ni hunc  lapidem  Mari»  glaciem  nuncuparunt.  Apud  nonnullos  csleftis  quidam  ros 
efse  diciiur , qui  ad  claritatem  Luna;  pofitus , tanquam  fpuma  apparens  in  lapwcra 
Aphrofeli-  durefeat,  & propterea  Aphrofelinos  nuncupatus  fuit-  Fert  hic  lapis  calores So  is, 
nus  quid  atqjhyemis  iniuri»rcfiftit,  fed  imbrium  adeo  eft  impatiens,vt  fi  magna  etiam  mo  es 
Jd.  ipfis  fit  expolita,  facile  corrumpatur.  Tandem  lapis,  inftar  cryftalli,  pellucet,&i^'' 

tenuiffimas  bradleas  fcinditur,  qu»  vulgari  charta  funt  tenuiores. 


A 


Mufd  Metallici  Lib.IV.  (5gj 
D I F F E R E N T I iE. 


MV  L TyE  huius  lapidis  rcperiuntur  fpecies,  qua?,  fubftantia,  colore,  & figu. 
ra  difcrcpant.  Ratione  iubftanti* , durus,  & mollis  inuenitur , nara  moltif- 
liinus  in  Cappadocia  prouenit.  Q,uidamduruseft,&a  molli  nondifterc 


V L TyE  huius  lapidis  rcperiuntur  fpecies,  qua-,  fubftantia,  colore,  & figu. 
ra  difcrcpant.  Ratione  fubftanti* , durus,  & mollis  inuenitur , nara  moRif- 
liinus  in  Cappadocia  prouenit.  Q,uidamduruseft,&a  molli  nondiftert 


fpecie,fed  fola  tantum  duritia:  quapropter  in  cruftas  facile  findi  non  potcft.  Vterq; 
taineaexcademconftat  materiarvnde  fiaduratur,in  Gypfum  vertitur. Vtcrqucleuis 
tftjfcdkuioreft  mollis. 

Rationecoloris,  alius  totus candidas, autniger, aut  ex  dimidia  parte  candidus, 

ex  dimidia  niger  confpicitur,  qualis  eruitur  Hanoberre  in  Germania , prope  Cce- 
jobiuniFiancifcanorum , vtferibit  Agricola.  Vcleft  candidus , fed  vel  propter  ni-  Cchr  Sele- 
gra  Diaculasophita;eftfimilis,&talemfuiire  Aegyptium author  eft  Theophraftus,  mtis, 
j quem  lapidem  Arabicum  Diofeoridis  Encelliuselfe  putauit . Aut  in  candido  mellei 
ellcoloris,  qui  raro  inuenitur . Aut  denique  candidusplcrumq;  translucct.  Omnes 
verdalijaut  minustranslucent,  aut  funt  obfcui  i cum  fplendore. 

Ratione  figura:  inter  le  diferepant : nam  alibi  funt  longi , alibi  breues , alibi  qua- 
drati, vt  in  Mifena  ad  Salam,&  in  Italia  Bononia:,  fic  Plinius  teftatur.  CruftKfeleni- 
tislongsfuntinHifpania,  inXhuryngia  ,&  in  Cappadocia  , fed  Plinius  nunquam 
qniiiq; pedum  longitudine  ampliores  inuentas  effe  retulit . Omnes  ifti  lapides  natu- 
raliter quadrati  in  Agro  Romano  effodiuntur.  Albertus  magnus  tres  tantum  huius 
lapidis fpeciescooftituit:  vnam,inftar  vitri, lucidam,  ex  qua  feneftr?  fiuiu,  alteram 
tanquam  atramentum  nigram,  tertiam  citrinam,  quam  vel  Arfenicum , vel  Auripig- 
mentum nominari  alferuit.  Csterum  quamuis  Arabes  Arfenicum  , vel  Auripigmen- 
tumnatiuum  ad  cruftas fpecularis  lapidis  comparauerint:  nihilominus, cum  fitcitri- 
Mslapisfpecularis,  non  eft  dicendum  cum  Alberto  errante.  Auripigmentum  fpecu-  Auripig. 
laris  lapidis  eflefpeciem:nam  lapis  hic  pinguedine  Auripigmenti  caret, & nulla  fimi-  mhum  ejl 
Cliiudo praeterquam  in  cruftis  obferuatur.  pmgae. 

Reliquum  eft,vt  proponamus  huius  lapidis  diifereinias,quas  pertratftauimus.Pri- 
Booblcruauimus  Selenitem  colore  albo  diaphanum  ex  monte  Sanfti  Raphaelis  ter- 
ritorio Bononienfielfofium  ,in  quo  fgura  ca;leftis  arcus  confpicicbatur,  & facile  in 
laminas  findebatur.Rurlus  alium  pulchriorem  in  Cypro  erutum  confpicati  fumus,  fi- 
jura trigona,  tres  digitos,  altum,quadrantem, longum,  in  quo  forma  pariter  cteleftis 
itidisquatuor  in  locis  elegarer  expreifa  vifebatur.  Color  autem  lapidis  flauefcebat. 

Huius  icon  in  fequenti  tabella  reprefentatur. 

Infuper nobis  fuit  ccmmunicatusSelcnitescandidilfimus, non fciffilis, neqjpellu- 
tidus,  aliquem  tamen  fplendorem  emittebat : quinimo  alius  fulgidus,fed  non  tranf- 
farens  ,qui  difficulter  findebatur.  Pertradlauimus  quoq;  alium  durum,  & obfcurum, 

Kcnon  alium  album , qui  per  longitudinem  facile  frangebatur , fed , iuxta  tranfuer- 
fampartem,fcili’usin  puluerem  redigebatur.  Demum  dono  accepimus  Selenitem_», 
tttragona  ' gura,  in  Agro  Romano  effoifum  (talis  enim  figur*  ibi  femper  inuenitur) 

I)  Bononienii  Sekniti  alioquin  Cmilem,  cuius  iconem  legentibus  conipiciendara  exhi- 
Bcinus, 


Se- 


Mufasi  Metallici  Lib.lV. 


683 

Selenites  figura  tetragona  in  ^gro  Romano  effolTus. 


Vlyfiis  Aidrouandi 

L O C V S. 


Hodie  hiclapis  multis  in  regionibus  producitur.  Pliniusolim  ex  Hifpania 
tantum  citeriori  habitum  tuifle  teftatur,nec  in  ea  tota  generari lcripfit,fed 

tantum  intra  centum  millia paffuum  circa  Segobricamvrbem.  latn  verdin 

Cvpro  Cappadocia,  & Sicilia  gignituriquinimonuperinuentuseftinAfrica.Om-  , 
nes  tamen  huiufoodi  fpecies  Selenitis  non  funt  Hifpanicis  pr.-eferendx  , quia  ara-  ; 

pliffim»  quidem  funt,  fed  obfcur».  n . o • c , 

In  Italia,  Bononite,  vbi  murorum  pars  ex  eo  fuit  conftruCta,&  adhuc in  fundamen, 
tis creber  repcritur.  In  Gallia  non  ita  freques.  In  Saxonibus Germania populisapud  , 
Heldeshemium  paucus  inucnitur.  In  Thuringia  ad  fecundum  lapidem  a Northula, 
in  Steigera  valle  copiofus  cft.  Mons  etiam  ille,  in  quo  Stcitrum  arx  Vicelebrorunij 
Tingitis  munita,  & nobilis  cxtrucla  eft,  hoc  lapide  abundat.  In  Mifnia  ad  Salam  hic  lapis eft  p 
,pis  m«-  rarus. Diofcorides  in  Arabia  produci  fcripfit.Nakitur  etiam  inPhrygia,vndePhty- 

i ^ gius  lapis  appellatus  fuit,  vt  antea  e.vplicauimus. 

VSVS  IN  MEDICINA. 


OV  AMVIS  virtutem  huius  lapidis,  praterDiprcoridem,CKteri,quodfcia. 

mus , Graeci  non  memo]'auerint:  nihilominus  Arabes  eafdem  celebrant  fa- 
cultates huius  lapidis,quas  Diofcorides  illi  affignauit.Verbmlicet  hiclapis 
cum  Gypfo  maximam  habeat  cognationem, itautGypfum  fit  cius  caputiat. 
tamen  illius  vfus  in  medelis  eft  praelatus,  cu  Gypfi  vfus  dubius  fit,&  venenatus,  cum,  : 
tefte  Diofeoride,  vi  ftrangulandi  potiatur  .Diofcorides  igitur  vnaq;  cum  illo  Rhalis,  * 

j-  & Auicennas,  ramenta  Selenitis  in  potu  comitialibus  exhibenda  efle  iubent  j mimd  “ 

Remedium  auftero propinata  Dyfentericis  auxiliari  diuuigant.  Id  autemapud 

Germanos,  quotidiano  experimento,  comprobatum  efte  Encellius  tradit, dummodo 
minalis.  aueliana  hic  lapis  fumatur.  Tempore  crefceiltis  Luna;  Phthificos  etiam.,  G; 

iuuare  perhibetur.Id  GcorgiusPiaoriusVillingauus,  in  Pantopolio,fentire  videtut  ; 
fic  canens. 

JSlec  Sekriitcm  fas  eli  omnino  tacere  ^ 

Lunares  tnotus  qui  retinere  fokt,  'I 

Crefeit  enim  Luna  crefeente,  minorq;  minuta 

Efl'citur,PhthqficosisUpi'salq-,iuuat.  ^ | 

jq  Vtuntur  eodem  ad  ficcandas  hamorrhoides,  &ad  dentifricia,vt  Plinius  monimeo- 
'h  'd""  tis  mandauit  .Rhafispraterea  hunc  laudat  ad  vrinam  cohibendam . Puluishuiusla- 
^deU  * pidis  combufti  vlceribus  fiftulofis  infperfus  breiii  tempore  carnem  generare  dicitur. 

VSVS  IN  VARIIS.  , 


Lth,  ig. 
caf,  I o. 


I SIDOR  VS  vfumlapidisfpecularisinfignem  in  adificijs,&  coronis  gratifli- 
mumeffepronuhciauit . Duplex  autem  eius  vfus inftituitur, nam  crudus  pro 
cemento  , & coiaus  , vel  vftus,  pro  calce  adhibetur.  Quoniam  autem  per-  , 

fpicuus  eft,&  facile  in  cruftas  tenues  finditur,  antiquitus  vices  vitri  explebat, ve-  j 

luti  etiam  hodie,  vbi  frequentiflimus  habetur , ad  claudendas  adificiorumfeneurar. 
Vnde  (peculare,  fiue  fpccular , fiue  fpecularium  vocatur  genus  feneftrapro  admitte- 

dainadificiiim  luce,  & excludendis iniurijspluuia,atqiventoruni.Ficbantauteni^ 

Hycme  huiufmodi  feneftra,&  Aeftate  auferebantur.  Immo  nunc  quoq;  in  Italia, 
prafertim  Bononia,  vbi  magna,  huius  iapidis  copia  effoditur,brumali  tcmpoieiitJ 
Officinis  Mercatorum  eft  in  vfu  ,nam  fcneftrasex  charta  concinnant,  & eis  lamina 
Selenitis  inferunt  ,&  fic  a frigoris  iiiiuria  le  defendunt,  &prateretintein  etiam  popu- 
lum cognofeunt.  Ideo  Martialis  fic  cecinit. 


f 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 

Byberais  obicBa  «otis JpecuLirh  puros 
Admittant  Soles,  & fine  f&ce  dkm. 


685 


GeorgiusAgricola  prodidit  templum  Diui  Corfuid  in  Saxonia,&  alterum  Merfebur- 
riinTuringia  huiulmodi  ipecularia  habere.  Ab  hoc  lapide  Ipecularia  etiam  voca- 
^nturtegumenta  illa,  quibus  ambulationes  in  hortis  ted«  erant . Ideo  luuenalis  fic 

^ vehitur  duufb  latis  jfecuUnbus  antro. 

jintiquitas  etiam  rofas  fpecularibus  defendebat  , & Columella  oftendit  cucume- 
res fieri  pramaturos , fi  vafis  maioribus  rotul*  fubducantur;  hac  de  caufa  Tiberio 
Cifari,  toto  fere  anno,  Cucumis  oblatus  fuit.  Palladius  iubetc*lamoJcarem,  contra  Lt.ic\is. 
fri»us,eirefpecularibusmuniendam,vtLunamadmittat.  Eodem  quoque  modo  Pii-  ' 
BiJsalueariaolim  ex  fpcculari  lapide  fada  memorat , vt  apes  intus  laborantes  fpe- 
torentur.  Noftra  etiam  Etate  fuerunt,  qui  altieos  ex  hoc  lapide  ftruxerunt,  vbi  quan- 
iPjfogula  quaq;  die,  apes  erant  operata;,  egregie  confpicari  quifq,-  potuit, 
j Neqifilentio  inuoluendum  eft,  quod  Andreas  Baccius rnonimentis  mandauit,de 
vfufpecularium  lapidum  in  Thermis,  quem  vfum  Seneca  fummoperedeteftatur.  Per- 
laccntcm  huiuslapidis  teftam  ante  thermas  collocabant , ex  cuius  perfpicuitate  refle» 

B, nudorum  corpora, qui  intus  lauabantur,  maiora,  & quafi  gigantea  fpecie  appare- 
bant,quam  rem  poftea  Perfius  in  Satyris  rifit. 

Infuper  hunc  lapidem  mulieres  tanquam  amuletum  geftabant,  vt  Diofcorides  tc- 
Hilicatur,&huiufmodiIapisarboribus  ligabatur,  vt  eas  frugiferas  redderet.  Irem 
I init  huius  lapidis  vfus',apud  Antiquos,  ad  condienda  vina,  quod  confirmauit  Mar- 
tialis, quando  cecinit. 

: Ctmdiu perfpicaa  viuit  vindem»  gemma. 

Et  tegitur  felix,  nec  tamen  vua  latet. 

Gaudentius  Merula  Selcnitem  Iapidem  argenteo  filo  circumdatum,&  de  collo  fufpe- 
to,  Luna,  Taurum,  vel  Cancrum  fubeunte,  effe  Sus  lunares  producere  fcripfit.  Rur-  ^ j 

fashiclapis  validus  elle  traditur,^in  conciliando  amore , quod  Marbodeus  Gallus  te- 
cte efiinquiens. 

Dicitur  effe  potens  ad  amorem  conciliandum, 

Alij  retulerunt,  decrefcente  Luna,  ab  hoc  lapide  miros  emergere  effe<ftus,nam  in  os 
iimiiiffusprius,a  quo  futura  negotia  excogitantur,  an  debeant  fieri , necne , quid  fa- 
ciendum iit,  infinuat  , nam  fi  fieri  debeant , adeo  menti  imprimuntur  ,vt  nullo  modo 
deleri  polfint,  & nili  debeant  peragi,  ftatim  ab  animo  euanefcunt,  qu£  nos  nugatnen- 
t8e^eopinamur. 

DE  MAGNETIDE,  SIVE  TALCO. 

Gap.  XXXiV. 

b Q V I V O C A. 


NTEQVAM  a familia  Gypfi recedamus,  hiftoriam  Talci  recitare  de- 
creuimus , cum  hic  lapis , & Gypfo , & Seleniti  lapidi  valde  fit  affinis. 

Hunc  Theophraftus  Magnetidem  appellauit , non  tamen  intelligen- 
do  illum  lapidem  ferrum  allicientem,  cuius  fuo  loco  meminimus,  fed 
illum , qui  argento  valde  affimilatur . V eriim  antequam  exordiamur, 
ambiguitatem  nominis,  quE  omnium  errorum , tellc  Ariftotele,  ma» 
leteft,  declarare  debemus.  Quandoquidem  quibufdamfignificat  hic  lapis  Samium  samius 
«Hem,  quibufdam  terram  Samiam  Diolcoridis,&  tandem  nonnulli  lapidem  fpecula-  ^er. 
im  intellexerunt. 


Mram 


SYNO 


Vljfsis  Aldrouandi 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


• OC  nomen ^Talk) apud  Mauntanosftellamfignificarcdkimnhacdecau. 
fa  huiufmodi  lapis  quibufdam  ftella  tcrr®  appelb  tur,  quoniam , inftar  ftel- 

™i;rt“t“S«n.  limium , & M>”  (•"‘i” .Tuiti  ly”'"™  'J'  ««ta»'. 

Thecphr  f ^ Phengitem  nominauit  In  expofitione  vo. 

«Sum  arabicorum  pro Talco, Schifferd , Cutfer, & Sch.sfer  legitur , Germanice 
dicitur  Talck,  Italis  Talco. 


DESCRimO,  ET  NATVRA. 


7“  alci  con 
ditiones. 


HIERONYM  VS  CardanusAndrcamBellunenfem  fortaflisfecutus,quiin 

expofitione  vocabulorum  arabicorum,  pro  Tai' iSeknitem  vertit  Magneti. 

dem, annotante  lullo  Scaligero  cum  Scaiola,qu»  nil  aliud  eft,nifilapisfpe. 
cularis,  confundit. ItaqiclaiiflimusScaliger  Cardani  opinionem  explodens,  Auiccn- 

ns  authoritate  fretus,  Talk  efle  Samium  Aftera  tradid  it,  & a Sca  iola,fiue  Selenito 
Se,quoniam  Scaiolain  fpeciem  Gypli,aduftionevertatur,  vt  nos  etiam, ex  P,- 
nio  fuperiiis  demonftrauimus , cum  Talcus  nonnifi  violentiffimo  igne  in  calccmred^ 
gatur.  Prmterea  nihil  vifeidi  in  Scaiola  obferuatur,  & Galenus  Alterem  Samiu  vifci- 
ditate  fua  collyrio  pra-fert. Huius  tanti  viri  argumenta  fi  pondcrentur,atq.reiat con- 
fiderentur,  veriffima  aliqua  ex  parte  apparent : nihilominus,  pace  eius,,  non  Aller  Sa- 
mmsleft  Talcus,vt  ille  putauit,  neq;  etiam  terra  Samia,vt  voluit  Pandedariusiproptc- 
reaqiiod  Talcus  contadtu  lingu® , nunquam , modo  glutmis , adhsret, attritu contu- 
maxeft,nec,cotis  inftar,  pradurus.Praeterquamquod  Talcus  non  eft  cruftofus,kd  po- 
tius fquammofus,  translucidus,  vt  vitrum,  & Icuis,  & nonnifi  magno  labore , 6e  dium 
■ no  igne,  ad  mentem  etiam  Scaligeri,  comburi  poteft . Immoneqiid  perfe  henpoteft, 
nifi  quibufdam  admixtis,quod  Samio  Alteri  non  conuenit;  cum  facile,  ex  lententiu 
Dicicoridis,  inftar  Eretri*  terra:  comburatur . Pra-diflis  addere  polfumus,  quod 
Talcus  tanquam  Gypfum  ftragulat,cum  tamen  Alter  Samius  perinde  atqjterra  Leui- 
nia  aduerfus  venena,  & idus  lerpentum  venenatos  fummopere  valeat. 

Magnetis  ergo,  feu  Talcus  lapis,  vt  noftra  fert  fentencia , nihil  aliud  eft,  quam  ma- 
teria pcllucida,tenuiffimis  folijs  compada,  inftar  vnionum  clara,atq;  fpkndes,igmq. 

refiftens  Lapidi  fpeculari  aflimilatur,  item  Schifto,  a quo  difcrepat  non  foJuni  colore, 
fed  etiam  quia  non  in  redas  laminas  findatur : flexiles  enim  lunr,  & vano  modo  com- 

plicata:,&hk  ex  tenuiflimis  laminis  argenti,  a-mulis  conftat,&  neque  funditur,ncque 


plicata^jcx  nic  ex  lenuiumui  jitumuc»  , , 

comburitur,  neque  colorem  amittit : quapropter  ex  hoc  ellychnia  complicata  paran-^ 
fiir.vtdeAmianto  lapide  funerius  explicatum  fuit. 


Colores  va 
ry  T alci. 


DIFFERENTI  lE. 

VA  R I V S in  hoc  lapide  color  obferuatur:  is  enim  alijs  eft  argento  fi®'**™® 
quales  frequenter  reperiuntur ; alijs  color  eft  ferreus , quales  ' 

nunquam  Mifente  ex  GoIdecrona,authore  Agricola,  effodiuntur,  m 

oencra  modo  cum  terra  rubra  ,mod6cumlutea,  modo  cum  alia  alterius  co  ‘"''1 
mifccri  folent . Alius  habet  colorem  plumbeum , alius  colorem  mixtum  ex  arg 
& plumbeo.  Praiterea  aliud  dilcrimen  in  hoc  lapide  notatur , quoniani  qui  '*®  , 
nuiflimas  partes  findi  poteft,  alius  nequaquam,  veluti  eft  ille,  qui  craliis  con  , 
ftis,  coloris  plumbei,  vel  argentei. 


Mufei  Metallici  Lib.lV.  (jgj 

i Nosvanasfpeciesvidimus,quashocinloco  reccnferenon  pigebit.  Primusfuit 

' jKagnttis  in  cemiiffimas  laminas  fiffilis,  more  Ipcculans  Japidis,  led  ipfo  tenacior, co- 
lore^argenteo,  nitidus,  atq;diaphanus . Secundus  fuit  loffiiis  argenteus , fpiendidif. 

valde  tenax,  in  iubtiiiffimas,&  tenuiflimas  bradieasredacius.  Hic  apud  Geine- 
runiMagnetis  Liuoniciis  nominatur ; cx  hoc  enim  apud  Polonos,  atque  Liuones  fiunt 
laterna; immo  hic  concuifus  ftrepitum  edit  non  fecus,  ac  bradlea;  iiJa:,quK  ex  Orichal- 
co, ad  ornamenta  corona  ria,  parantur.  Amplius  confpicati  fumus  hunc  Iciffiie  plum- 
bei coloris  , ex  quo  menfae , & tabui*  feriptori*  , necuon  tegula;  teiftoruni,  in  vtraque 
Germania,  labricantur.Talis  lapis  apud  Gcfneruin  Magnetis  Orosbachius  cognomi-  Matnstis 
natur.  Fuit  etiam  nobis  communicatus  Magnetis  in  criilias  tnsquaks  fciffilis,  colore,  Oroshach. 
primo  intuitu,  plumbeo,  qui,  iuxta  alteram  partem,  habebat  cruftas  alpcriufculas,  ad 
indar  corticis  arborum,  flauefcebat  ab  vna  parte , quafi  aureo  colore  ,&  ab  altera,  ar- 
genteo , venis  quibufdam  incerctirrentibus  csruleis , quamuis , prima  facie , totus  la- 
pis plumbeus  appareret . 

L O C V S. 

iN  V E N IT  V R hic  lapis , tefte  Agricola , in  multis  Germani*  locis,  v.  g.4ji  fo- 
dina Mifen*  Goldccrona , qu*  ad  quintum  iapidem  diftat  Marceburg^o , & in 
altera,  iuxta  Slettim  oppidum.  Reperitur  etiam  in  Bohemia,  Vuildefterni , in_j 
[raucis  Miltebergi,  & in  regione  Liuonum  copiolus.Liuonia  eft  regio  fita  inter  Pruf- 
liam  ad  meridiem,&Ru Iliam  ad  Boream,  lubdita  Regno  Polonico.Quinimmo  qui  ha- 
betur hic  Bononia-  cx  hac  regione  aduehi  dicitur.  Quoddam  genus  cruftofum,&  fra- 
gile, annotante  Anfelmo  Boetio , inuenitur  in  colle  petr*  latkf*,  quod  ignis  non^ 
lonfumit,  & aliqui  Galaicon  Plini  jelle  opinantur. 

VSVS  IN  MEDICINA. 

AV  ERR  o E s hunc  lapidem  efle  frigidum,  & temperate  ficcuni  fcripfit,  mi- 
nus tamen,quam  ali*  terra-,  atqs  luca.An dreas  Matthroius,  non  lecusac  Gyp. 
fum,  fi  potetur,  ftrangulare  affirmat.  Commentiatur  in  medicina, quia  aftrin- 
gitjfanguinem  retinet, abfccfius  mamilJarum,&  telUurii prohiber,Dyfentericis  vtiliter 
Mundiiur.  Deinde  ad  fputurn  fanguinis,  fluxum  menfium,  & h*morrhoidarum,ciim 
quaplantaginis  exhibendum  efle,  multi  diuulgant.  loanncs  Guinterus  Andernacus  Comment. 
tlicicifliinura  ex  hoc  Iapide  conficit  oJeum.  Recipit  enim  libram  Talci,  catino  impo-  nuiog. 
ik,& in  luculento  igne,  fpatio  horarum  quatuor,  candefacit  .-deinde  refrigeratu  ■^Jevet.& 
fornaci,  in  qua  panis  coCfus  fit,  immittit,&  trigekcre  modice  permittit,  poftea  exem-  mu.med. 
(tum oleo  oliuaruin  humcCfat,  dtlicfili  imponit , & , per  ddcenfum, oleum dilfillat, 

(iiod perutile  commendat  ad  vkera  putrida,  & fordida  curanda. 

VSV'S  IN  VARUS. 

) 

Ex  crudis  tenuiffimis  huitislapidis,  quiargenteumcoloretnpr*kfert,  in  regio- 
ne Liuonum  latcrn*,  vt,  ex  fpeciilari  lapide , fenedr*  fiunt , q uia  ignem  non_j  Latertu 
fentit.  HiiiuspuJuereni  hodie  Profellores  Halchemi*  cum  *re  permifeene , & Lmonicu. 
tod  album,  ad  inllar  argenti,  reddunt.  Hunc  etiam  puluerem  figuli  cacabis  fuis  in- 
fpcrguntjvtiilis  argenti  nitorem  ,&  fpkndorcm  concilient.  Illud  vero  genus  huius 
lapidis, quod eftargentei  eoioris  ,ad  plumbum  vergentis,  tabulis  menfarum eft  ap- 
'iUinium, quia  craffas  habeat  cruftas.  Quocirca  huiuhnodi  tabui*  fordibus  f*dat*, 
ton  tantiimaqua,fed  ctiatn  igne  facile  purgantur. 

Demum, pro  mangonio  mulierum, ex  hoc  lapide  oleum  varijs  modis  elicitur.Non- 
«tilli puluerem  Talci  cum  viuis  cochleis  oli*  immittunt,  vt  Takum  deuoreut,  vbi  de- 
■wuetint,  vna  cum  tcftis  vitro  imponut,  ab  iliis  aquam  ad  pnrditftum  vlutn  diftil- 
a»i.Ioannes  Baptifta  Porta  alia  ratione  huiufmodi  oleum  parat.  Takum  contulurn,  Oku  Talci. 
‘‘Upuluea-in  redacium  forti  oli* committit,  addito  operculo  , deinde  ferreo  filo 

Mrara  2 omnia 


688  VljfsisAfdrouandi 

omnia  Jieat,  fieulari  creta  illini: , triduo  infolat ; &tandem  in  fornace  vitraria  collo.  E 
cat  poft  quatriduum,  vas  exemptum  frangit,  &,i5  .n  cakcm  abierit , fcruauir,ft,  ,„i. 
nus  labor  repetitur,  donec  in  alba  calcem  perfode  tranficrit, quK  poftca  luper  itiar. 
mo^  porpliyrcticum  extenditur,  & in  loco  humidiflimo  locatur,  donec  mliquorcinj 

foluatur. 


Sjtufnodo 

faretur. 


DE  lapide  ILLVMIN ABILI. 
Cap.  XXXVA 


V M hic  lapis  crudus  primo  afpedu  rude  Gypfum  referat,&  in  calcem 
redadus  aliquocjjconiundus  liquore , nodu  ,feu  in  loco  obfcuio,lu. 


reuauui  

reddat;  hunc  locum  inter  alios  lapides  promereri  videtur.Voca. 
turllluminabilis  , quia  non  adu,fed  potentia  lumen  recipiat,  alitet  F 


IUI  llluuJJUttL/a*w  > 'J--- J ' 

phofphoros^nempcftrcnslumensnccnonjobeamdemiationemda- 
^ pis  Luminaris  dicitur , quoniam  certa  ratione  pr.rparatus  ,&  lumini 
expofitus  illius  fplendorem  ita  alliciat , fuaq;  fubftantia;  communicet , vt , fi  in  loco 
tenebrofoX  pyxide  depromptus  cxponatur,conceptum  lumen,  atq;feruatum,ad  in- 

ftar  viui  carbonis,  fpargat.  -u  t • e-  ■ 

Quamuis  autem  a viris  eruditis , & rerum  naturalium  indagatoribus  lapis  hic  iiu  , 
terWtorio  Bononienfi,& prsfcrtim  in  monte  Paderni  inuetus  tuent : hinc  tamen  non 
fit,  quin  in  multis  etiam  alijs  locis  metalliferis  reperin  nequeat , v.  g.  in multis Gcr, 
mania;  locis  vbi  frequentes  Foflilium  fodina;  obferuantur.  Nuper  repertus  eft  in to. 
ro  Claudii  Tolfa  vulgo  nuncupato , vbi  Aluminis  rupei  miner»  funt  frequentes,  qui 
lapis , referente  Kircherio  lefuita , in  libro  de  Arte  Magnetica , gaudet  omnibus  illis 

conditionibus,  qua;  lapidi  montis  Paderni  afltgnat»  fuerunt.  „ „ . , . 

Hic  igitur  Iapis,  vt  efiTedum  luminofum  pariat,  in  furno  ad  id  conftrudo,  in  calceih 
redisitur,calx  cum  albumine  oui,  vel  aqua  communi , vel  oleo  feminum  lini  corapin- 
gitur  CKteriim,  fi  poft  primam  calcinationem,  defideratum  eiTcdum  non  confequa- 
tur,  opuscalcinationis  toties  repetitur,  donec  lapis  optatum  effedum  promat.  ItaqiC 
lapis  ficprtpparatus  in  pyxidibus' ad  id  fabricatis  imponitur.&ciuando  effete dl 
offendendus,  tunc mafifa  in  pyxide  contenta  diurno  Soiisfplendori,  vel, obtenebrato 
Sole  diurn»  luci , & fi  tempus  fuerit  noaurnum , luculento  igni , aut  facibus  acccnlis 
exponenda  eft.Quandoquidera  ex  his  omnibus,  breui  quadrantis  liotatfpatio, lucem 
concipere  poteftideinde  pyxis  ftatim  claufa  in  locum  oblcurum  defenur,mox, eadem 
reclufa,lucem,  inftar  vim  carbonis,  diffundit.  Lumen  autem  non  eft  perpetuum  ,itd 
pro  bonitate  lapidis,  aut  abundantia  concepti  luminis, modo  plus , modo  minusdo- 
rat,fed  duratio  nunqua horam  excedit : etenim  iux  hate  paulatim, virtute euanelcen. 
te,  extineuitur.  Notandum  etiam  eft  hanc  vim  concipiendi  luminis  m hoc  prsparato 

lapide  non  perennare,  fed  veluti  cflktam  diuturnitate  temporis  ciiaiKfcere,fortaUis, 

quoniam  hac  vis  per  fubtiliffimos,  & igneos  halitus  calci  permixtos  paulatim  expirat. 
Alia  non  addimus  de  hoc  lapide,  quoniam  Ouidius  Montalbanus  in  omm  g^^nerc  1 u-,i 

diorum  cxa£leperfoaus,nccnon  Mathematicarum  m Patrio  Bonon  Gymnalioiro- 

feffor  celeberrimus , in  Epiftola  quadam  familiari  ad  Maiolinum  Bifiaccionum  w- 
latii  Comitem,  & Fommius  Licetus  litterarum  omnium  eroinentilfima 
nobiJis,Philofopbica;  dodrina  olim  in  Bononienfi  Archigymnafio 

in  libro  LiiheofFhoro,&doailfimusKircheriusleluita,m  Volumine  de  Arte  M3,nc- 

tica,  naturam  effcdus,&  caufas  huius  lapidis  opulentius  enarrarunt. 


Mufei  Metallici  Lib.lV.  68p 


De  Lapidibus  a varijs  locis  nomen  inuenientibus. 


ordo  inter  hos  lapides  ad  libitum  inditur  pofiit,  prima  fronte 
de  Phrygio  lapide  agere  decreuimus,tiim  quia  mukisdoiais  viris  eft 
incognitus,  tum  quia  in  Officinis,  lub  alio  nomine,  feruatur.  Dicitur 
Diofeoridi,  & Plinio  Phrygius  lapis,  non  quia  in  illa  regione  nalca- 
tur,cumaCappadocia,vtnotatDiofcoridcs, originem  ducat,  led  r,,rpijfy 
^ * quoniam  primum  apud  Infeflores  Phrygios  in  vlu  inerit.  Hodie__j 
Pharmacopola;  lapidem  Lyncis  nominant,  & podea  lapidem  Lyricis  cum  fyncurio^^^ 
confandunt,  quia  illum  ex  vrina  Lyncis  in  terra  concretum  efse  crediderunt.  Id  au- 
tem fahulofum efse  , fuperius,  ad  mentem  Diofcoridis,&  Plinij , demondrauimus. 

Item  veteres  Grac  i non  modo  concretum  Lyncurium  lapidem,  fed  Succinum  appel- 
larunt, de  quo  in  anteeedenti  libro  fermonem  habuimus.  Demiim  ridiculum  etiam 
tfscexiftirnamus , quod  Amatus  Lnfitanuslcripfit,  nempe  hodiernum  lapidem  Lyn- 
dsofficinarum  efse  quamdam  Eledtri  Ipecicm  ,cum  ccscus  etiam  efse  hunclapidem 
afscueraret . 


Lapis,  qui  fub  nomine  lapidis Lyncis,in  officinis  circumfertur, tedibus Geor- 
oius  Aaricola,&Fuchfio,  viris  in  profeffione  Foffilhrm  peritiffimis,  proculdu- 
bid  cdllle,  quem  Diolcoridcs,  Galenus, & Plinius  Phrygiu  nuncuparunt, quo- 
niam omnes  conditiones,  & not£B  lapidis  Lyricis  ei  competunt.Piinius  glebam  pumi- 
cofamcfse  fcripfit , cum  fapore  mixto  addriftioni,  & mordacitatis  nonnihil  partici- 
pat, quie  nota;  in  Lyncis  lapide  vulgo  didlo  obferuantur  . Optimus  habetur,  tede_c 
Diofeoride, colore  pallido,  modice grauis , no  folida  corpris  compage  , interceden- 
tibus albis  fegmentis,  vt  contingit  in  Cadmia , 

' Huc  aliqui  referunt  Ageratum  lapidem, quo  Galenns  olim  Coriarios  vfus  fuifsc_js 
tcftificatur,  cum  digerentis,*  adringentis  fit  facultatis,  quamuis  gudu  cuidenteni.j 


peronim  nigricantem, qui  potius  ad  excrementum  quoddam  metallicum  accedere 
videbatur.  Demum  pei  tradtauimus  lapidem  Lyncis  officinarum,  feu  Lyncuriunu 
perperam,  nempe  lapidem  Phrygium  Agncol.T , & Fuchfij  fungos  producentem , qui 
®odice  grauis  erat,  intercedentibus  albis  fegmentis. 


& primum 

LAPIDE 

' XXXVi. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


ES I P T 1 
& DifterenticB. 


Jcrimoniam  ,autadridlionem  habere  non  videatur.  Nos  obleruauimus  ]apideno_rf  Ageratus 
Phrygium  verum,  qui  lingua’  adh.Tiebat,  necnon  lapidem  Phrygium  quorumda  Nu- 


lapidem  Phrygium  quorumda  Nu- 


M mm  3 


VSVS 


6po 


Vlyfsis  Adrouandi 

VSVS  IN  MEDiCiNA, 

Sc  ah;s. 


■ A C T E N V S maximo  errore  dudi  funt  illi  Medici,  qui  Phrygio  lapidc_j, 

pro  Lyncurio , leuLyncis  lapide  vfi  fuerunt, ad  calculos  confringendos; 

■ quadoquidemDiofcorideshuiusfaculutisnon  meminit, qui  lapidem  hiinc 

../1.,.^  ^ ^ eynii!f?ante  facultate  Dotiri  rcrnl 


Lithiajis 

remedia. 


tam  crudum  quam  vftum  aftringente,  & expurgante  facultate  potiri  retulit;  qua, 
propter  in  vlceribus  commendauit,  & ambuftis  cum  cerato  mederi  voluit . Errant  er- 
eo  qui  hunc  lapidem  ad  vrinam  eliciendam,  & ad  lapides  in  renibus  ,&  vtlicacom- 
minuendos,  vtilem  efle  opinantur.Pariter  in  vnguento  aureo  Nicolai  Myrepfici,quod 
in  Lithiafi  maxime  commendatur,  pro  Lapatho  ,vt  textus  gracus  habet,  cuius  radi- 
ces in  lapillis  velica: , commendantur , ad  mentem  Diofcorid is , latini  codices  legunt  F 
lapidem'  Lyncis . Hic  forte  lapis  ab  imperito  Librario , ob  fimilitudinem  litterarum, 
cum  voce  Lapathi,  aut  a Sciolo  quodam  infertus  eft,  quia  cakulofis  mirificd  confer, 
re  crediderint. Qiiaproptcr  quando  in  compofitionibus  Lithiafi  vtilibus, lapidis  Lyn- 
cis nt  mentio,  non  cft  fumendus  lapis  Lyncis,qui  re  vera  ell  Phrygius,fed  Lyncrutum 
/traliommCrtEConim,  quod  efle  Succinum,luperius  demonllrauimns; 


Zi.36.ra/. 

19. 

Lth.  g,  de 
Jimf.  med. 
fac. 


Lih,/^,  caf. 


xuTa 

5xa5. 


Vjiio  lapi, 
dis  phry- 

Sif’ 


Vjlio  at 
meniarui 


Dtofe. 


Dk'fcor'idir,&  aliorum  Orscorimi,  quod  efleSuccinum  ,fuperiiis  demonllrauimns; 
namq;  mirificam,  in  attenendis  lapillis,  virtutem  obtinet,  vt  Veteres  reflantur, & Nu> 

peroriim  experimento  comprobatur.  ^ 

Plinius  feriptum  reliquit  tingendis  tantum  veflibus  Iapidem  Phrygium  dievti- 
lem  fed  non  rede  id  tradere  videtur, dum,  ad  hoc  peragendum  opus, lapidem  vrere, 
&vino  exfmguerc  opus  effe  voluit ; quandoquidem  Galenus  id  in  hoc  lapide  effene- 
celTarium  iudicat,  quando  ad  vfum  medicum  trahitur , illius  verba  funt  hac.  Phrjgk 
Uptdefemper  vior  vdo,  & ad futredmoja  qmacm  vlccra,  aut  ipjopcrjc , aut  i ttm  aceto . am  wn 
rnulfo,  aut  po fi  a.  Ad  oculos  autem  aridum  facto  medicamemtim.guod  rmdn  tam  'a  mc  acceptrmt, 
mtfcco  adtpftm  etiam  alia  quadam  ,Jed  de  hoc  in  compofitoriim  pharmacorum  traUatmidm- 
tua,  nunc  fiatis  cH  hoc  de  virihtis  ettts  dixtfifii , quod  vehementer  ficcat , habens  etiam  quid  ejln- 
ifioms  cum  mordacitate  contunchim.  Modus  autem  adurendi  huius  lapidis  pro  vfu  medi-  G 
co  deferibitur  alibi  a Galeno  his  verbis.?- >•««/  Upis  Phrygius in  mmmas partes  confi diu, 
VI  maior  tamen  fiit  nuce,qn,e  Povtlia  qmhujaam , ab  alijs  nnx partta  d.dia  est . Modus  vridl  idm, 
qui  in  alis  eit,  lapide  m ollam  notiam  cornea 0,  demde  ollula  fonnficats  luto  obturata , cpercubm 
perforatum,  vel  tn  folo  verttee , vel , quod  melius  ai,  et  tam  arca  altas  plure  sparus , tmpommus, 
quo  per  tpfia  foramina  fultgmofik,  fi- fumo  fi  eorum,  qua  vruntur,  exhalationes  faalius  eferiiiir, 
foftquamvero  totus  lapis  tgmtus  f-Mus  faertt,  tunc  Jane  ollulam  la  purum  qttoddam  vaficidm 
^euaettare  oportet,  hinyriimf;  infimaere  rionveuiltum,  & ctreumagitarc parusvHt  laptdts ,dmtc 
omnes  extinguantur,  atq-,tum  cejfiate,  &Jte  rurjns  efdem  tn  olluUm  comcaas  vrere , rurfifiiiiit 
prunis  candefaats  ab  Igne  ollulam  imponendo , vt  nihiL  fumofittm  ia  Ji  habeam , vemtllattmLj 
’ etiam  eafidein  e eettare  conuentt,  vt  attlis  vsuo perfttiatur : detade  cum  tam  tgmitftettnt,  lapi- 
des, & nulla  amplius fligo  efifertur,  rufus  eofidem  eximere  oportet,  6'  vino  f der  no  cxmgutc, 
autaltquo  alto ftiluo,  & odorato,  quale  Ut  Anitjmm,  cr  Lesbium.  Detndc  rutfius  ta  ollulam  m-  H 
udios  tertio  vrere,  &poJlquam  tgmtus  fuertt  lapts  ,rurfius  extinguere  meile  Attico  tion  mulli. 
Reddetur  enim  pharmacum  non  andttm,  Jed  vifLoJiiate  aliquapraatitim.  Cat-rum  pluribus  dtt- 
hus  trita,  & praleutgatatntromptu  habere  oportet , ttauttn  tenuis limum  fmt  reddtapulucuytu 
fubfcrip’ta,aris  vUt,  piperis  albt.malabatri  ana  vnc.  i . litbtj  drai  h.  1 .fi,m.  mfe  laptdts  vdi  llb.h 
& polieaquarn  omnta fuerint  Leutgata,&  reponere  rnedteamemum  vclts,  adtjcc  opohallamtjyrim 
vnc.  i.fi.fti  verb  opobalfiamtim  tenue  ,fi- peUtteemt  compage,  noncrajfum  ,quemadrnodum  jdet 
in  vafis  ett  ea  fundum  confidere , fi- JptJfilm : quod  e mm  tta  crajfum  ett,  ariditatem  phirmaet  im- 
pediet. Porro  vfus  ipfms  ad  fijlas  palpebras  competa  cum  feetUo  indulh , vtplmimiim  tamttu 
Jufficit  circa  iolamtufernam palpebram Ppectllum  mdiccere  . Hadltn  IS  Galenus.  Breuiorem 
tamen  vrendi  rationem  aflignat  Diofcoridcs  dicens  vrendum  efle  vino  optimo per- 
i fufum  villis  carb-  nibus,  qui  alTidue  follibus  perfientur,donec  mutato  colore  nitelciu. 
Hurlus  d.  cet  lapidem  extraaum  eodem  vino  clie  reflinguendum,  idq;  ter  clse rci  e- 
tendum  , ied  diligenter  monet  obfetuandum  else , ne  lapis  minuiim  confnng;>mr  > d 
ia  fuliginem  abeat. 


Mufd  Metallici  Lib.  IV'. 


1 pritervfum  medicum  , Diofcorides  fcribitolim  iu  Phrygia  lnfcfloreslioc  Iapide 
foilTevfoSj&Pliuiustingendis  tantiim  vcftimcntisvtilem  efic  tradit.  Nam  deterloria 
facultate poJlet,&propterea  veftes,fordibusexemptisjcominodiustinaurambibiint. 


DE  LAPIDE  ARABICO. 
Cap.  XXVil. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


I C etiam  Iapis  a regione  nomen  inuenitCquamuis,  quis  fir,  non  latis 
i adhuc  conflet ) vnde  Diolcotidi,  & Galeno  Arabicus , Plinio  Arabus, 


&'AIijs  Arabius  nominatur.EnceIIius,vt  fuperius  etiam  monuimusda- 
pidcm  hunc  cum  generibus  lapidis  fpecularis  confundit , cuiaquiuo- 
catio  nominis,  vt  credimus,  ei roris  occafionem  prabuit;  nam  Diofeo- 
rides  Selcnitem  lapidem  in  Arabia  generari  fcripfit ; deinde  lapidem 


tunc,  de  quo  in  pratfentia  habetur  fermo,  lapidem  .'Arabicum  vocat:  hinc  fortaffis  En- 
(elliiisvmim,&eumdem  lapidem  eflefufpicatusefl.  lanusCornarius  Arabicum  hunc 
lapidem  exgenere  Corneolorum  efle  credidit.  Georgius  Agricola  candidum  marmor 
I ciTc,&cbori  finiilc  prodidit,  necnon  nuncupari  lapidem  coraliticum  , quoniam  luxta 
I iumcncoralium  Sangarium  etiam  nuncupatum  in  Phrygia  reperiatur,& Arabicum, 
t (]uiainArabia,exquofitgemma  ArabicaPlinij.  Verumtamen colorem  carnisnon^  Corneoli 
labet, aquo  nomen  Japilli  Corneoli,  leu  potius  Carneoli  meruerunt.  PrKtereaquam-  Ufidis  ety- 
ais  Georgius  Agricola  hunc  lapidem  marmor  appellet , nos  tamen  inter  lapides  com-  mum. 
niimiterdidloshuncrecenfere  voluimus;  cum  etiam  Plinius  id  preftitifle  videatur,  qui  Lib.i6.ctt. 
indcfcriptionehuiuslapidis,  ne  tantillum  quidem  a verbis  Diofeoridis  recedit,  nifi  21. 
(|ubdiimpliciter  Ebori  fimilem  efle  dicit , Diofeorides  « Aejiar7orff7riAa,hoceft  eboris 
uaculiaflimilat,  vel  vt  alij  malunt,  ebori  macu:ofo,  nec  alia  PJinio  videtur  efle  Ara-  Lii-ly.ca. 
Cbica  gemn!a,quam  ebori  fimillimam  efle  tradit, & hoc  efle  verum  videretur,nifi  abnue- 


let  duritia. 


I 


ENTI 


0‘ 


VANDOQVE  conrpicati  fumus  Arabicum  lapidem  candidum,  & ebori  ita 
fimilem,  vt  vix  ab  eo  diferiminaripoflet.  Alium  quoq;  vidimus  lubcinereum 
folo  colore  a luperiori  diferepantem . Alium  habuimus  ex  Hifpania  valde 
h,  friabilem,  quifortaflSscombuftus  fuit,  alioquin  nullam  cum  Arabico  habe- 


latlimilitudinem.  Item  alium,  cuius  icon  hoc  in  Joco  repraefentatur,  lucidum  in  aliqua 


Lapis  .Arabicus. 


parte 


6 91 


VlyfsisAldrouandi 


parte  apparentem, coIorcfiiba]bo,&  videbatur  fim.hs  eborimaculofo:  vnde aliqui  g 

crediderunt  cfse  lapidem  Arabicum  Dioicondis,  fed  experientia  fuifsct  comproban. 
dum  an  huiufmodi  Japis  tritus, & hamorihoidibus  tumidis mfperlus,illasexficcartt, 
quam  vim  peculiarem  huic  inelse  lapidi  Diofeondes  alsermt. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


I A LEN  VS  exficcantem,& extergentem  huic  lapidi  facultate aiIignat.Dio» 

* r ' nerutilcm  efse  ferihir . Pra’rer('n 


GA  LtlN  V 3 exuLcaiHciii, '-X,  T, '"e--- 

feorides  vero  huius  cinerem  dentifntijs  perutilem  else  Icribit . Pra-terca  ad. 
dit  puluerc  huius  lapidis  exficcare  haimorrhoidas,  qua?  ad  mentem  etiam  Pii. 

- * .1  i:._  f*rr»rvn  1 in  fp  tc 


Lih.g.dc^  dit  puiuerc  . i - - 

J!mf.  med.  Jiqc  eodem  fanantur,  addita  linteorum  lanugine,  necnon  linteis  fuperinipolitis. 
fac. 


D E 


LAPIDE 

Gap.  xxxvm. 


S 1 o. 


^ Q V I V O C A 


( V M hic  lapis  non  foliim  Afius , fed  etiam  Sarcophagus  ab  Aiitbori. 
biis  nominetur,  aducrtendiim  cft,  hoc  nomen  a-quiuocatione  labora- 
re,  nam  Sarcophagus, authore  Nonio, cft  fcpulchrum,&  apud  Gra?. 

cos , ffa(  ito43  /it  cft  nomen  adiciftiuum : exponitur  enim  carniuorus, 
quocirca  apud  AriftoteleC"»  animalia carnitioradicun- 

- tur:hincpofteaffti|iKo4n'>ocnuncupatusiuithic]apis,quia,Diofcori. 
lih  5 „^.de""annotantc,carnemexedac  dicatur.  Etenim  ot».pS  caro  exponitur. 


Jcj-2. 


SYNONiMA,  ET  ETYMVM. 


( 


R Aii  C IS  dicitur  Aifloc  aeioi,&  acsicr,  quapropter  Latinis  Alius,  &Afliuila- 
pis nominatur.  Arabibusvocatur  Alager Alos, vtapud  Aiiicennam  Jegitur 
- Rhafis Iapidem  Corbiferictun  appcilare  vidcttir.Itali  Petram  Alfum  vocant 
a loco,  in  quo  nafeitur.  Alioquin  cognominatLir  Sarcophagus  ab  effeCtu , quem  pri- 
ftat  dum  carnes,  tcfte  Diofeoride, exedit.  Horum  vocabulorum  varietas  tantamlli- 
nio  peperit  difficultatem,  vt,  in  illius  ddcripcione,partim  libi  conflare  vidcatur.Tri- 
busieiturin  locis, deboc  lapide  ,diuerfi.s  Iere  nominibus , pertradiauit : etcnimvbi 
Alium  lapidem  deferibit , cumdem  penitus  indicare  videtur, quem  Diolcoridcs,& 
Li.-,6.eap.  Galenus  intellexerunt.  Veriim  in  principio  iiiius  loci , mquiqin  A iio  Proiidis  Sarco- 

12.  phagus  lapis  fcillili  vena  fcinditur,quibus  verbis  indicare  videtur.Sarcopliagu  alium 

eile  lapidem,  quam  illum,  quem  poftea  Alium  nominat:  Sarcophagum  cnim  intcrmi- 1 
Likf.  ctp.  racula  reccnlet.  Sed  poftea  palam  inter  Sarcophagum  in  Affo  nalcentcm,&  Aliulapi- 

^ r . t 1 , ^ ) I /N/./.  ..£1  i-i  11-11  .rl  - -ffrn-fiim  ti  crrif  .'ur  HprlTloJaUS  Bsrbi* 


l6 


racuia  icccuitu  oGu  ^ - - / . 

dem  diferimen  videtur  collocare, cum  de  vtroq;leorfuni  agat.  Sic  Hermo, aus  Barba- 
rus Plinium  fecutus  in  cudem  errorem  incidit, dfi  Affium  lapidem,  ab  Alio  dilctepare 
fcripfit.  Nos  autem  Sarcophagum  lapidem  c iidcm  cum  Alio  lapide  aduerfus  Plinium 

alIeuerantiusdicimus,quandoquidemipftimdcceptumcllc(uitamus,quoniam,apua 

illos  Authores  Gra?cos,exquibusfua  tranlcriplit,  Affium  lapidem  in  Alio naicentem 
kgit,  & rurfus  apud  alios  Alium,  cum  .1.  Iimphci,  Icriptum  obleruauit : hinc  diueuos 
efte  lapides  cxiftimauit.  Vmim  autem, & eumdtm  cfle  lapidem  varijs nominibus inli- 

onitum  indecol]igimus,quoniamneq;Diofcorides,neqjGa]enus,neqsc;rteriGr*c 

mentionem  Sarcophagi  fcorfim  fecerunt.Qiiod  autem  Alius  lapis, & 


m Sarcophagi  Icorlim  tecerunt.cjpioa  autem  /vims  iapis,<x 

fynonima,Diofcoridesmanilefteoftendit, quando  corpora  Detundloriim  ^ Alio  »- 

■ ■ imi  fcripfit:  «31  ffcpoi , inquit, jhoccft,loculiDcruuv  - 

_ . .1«  n Ti'  : _ r 111 « on  lnfCrPl«“ 


pide  ablumi  Icripnt:  sat  aepo. , inqiiu , - 
lum  carnem  ablumentcs  tx  illo  fiunt.  Hic  autem  Diofeoridis locus  mireab  in 


Mufei  Metallici  Lib.  !V.  693 


' fuifie  gloriatur;  cum  tamen  ante  ipfum  laiius  Cornai  ius,  eadem  ratione,  hunc  locum 
Expofuillct:  quamuis  Galeniishoriim  loculorum  non  meminerit, quoniam  tatummo- 
doillaaflignauit  de  hoc  lapide,  qit*  ad  rem  medicam  conducere  videntur.  Ceifi  et-  Lih.  j.m/i. 
jaiiitellimonio,noftram  pollumus  ftabilirclcntcntiam , quifcripfit  hunc  in  modum.  24. 

r.jrec  m exedit,  ejnem Sarcophagum  Graai  ocmt,  exafus fic,  v’ pedes  cappat, de- 
Jsseos,  iHm  dotent,  ret.  moftj;  tht  leuare  co>,j'neuU,e.x  (juo  in  Ajts  Uptdt  A fio  grana  (■/'.Qiiibus 
vabisCelfusmanifcfteoftendit  Sarcophagum  eltc  Affum  lapidem.  PIiniu.s  cria  o_j 
vimaduerfus Podagram  habere  fcripfit, quam- virtutem  Diofeorides eidem  affigna-  podagri, 
iiit.Scd  tamen  ab  Alio  lapide  Sarcophagum  diferepare  Plinius  pucauit,quia  Aflium  remedium, 
diuerfum  ab  Afio  ellc  crediderit, cum  apud  Gracos  quandoq;  per  .f.  fimplex , quaii- 
doq;  per  duplex,  feribatur.  Idcirco  ebe  ludendum  eft  Alium  lapidcm,&  Allium  cum 
Sarcophago  vnum,  & eumdem  eUe,nccnon  Alium,vel  AlSum  a loco  natali,&  barco- 
phagimiabeftedtu  noininaiidum  dic. 

I 


Lapis  Afius probatur  illc,  qui  colore  tit  pumicis,  leuis,  fungorus,friabiiis, fcif_ 

(ilis,  habens  venas  lutei  coloris  ad  imum  penetrares.  Vocatur  autem  lapis  tan- 
tiim, propter  colorem, & lubftautiam  lapidis , nam  lua  duritia  Iapidem  non 
I cniulatur.  Cum  autem  lcuisfit,&  tungolus  in  illius fuperficie  quoddam  inftar  farina’ 

' volatilisrefidet,  & flos  Afij  lapidisappellatunHic  lingua;  admotus  leuiter  mordet,&  ftos  Ajij 
oiilluifalfedineni  communicat, colore  nonnunquam  albo  ,&  interdum  ad  liireimi  .«  Lapidis. 
vergente ; hunc  colorem  Plinius  pumici  rufo  fimilem  efle  dixit . Hic  flos  liceatur,  & 
lauatui',&vai'ios  in  Medicina  habet  vfus  & Suca  vocatur  a Serapione.  Hunc  florem  Suca  quid 
peir.'e,&  Aphroiiitritm  vnum  Iere,  & idem  elfe.  Enceilius  retulit,  ii  lub flantia  pau-yft. 
lulnm  differre:  inquit  enim  (i  refoiuirur  igne  eft  flos  Alif  petra’ , & non  vritur  , Ii  non 
refoluitur,  eft  fpuma  nitri.  Ha’c  fpecies in  Tui ingis lena;  rcperltur,  qu;  plurimum  re- 
fpodet  flori  Alw  petre  a Diofeoride  deferipta;.  Hmc  Aphi  onitum  in  Afia  colligi, & in 
CfpcIuDcisdiftillare  hidorus  tradidit , optiinumq;  die,  Ii  minime  fuerit  ponderofum, 
&ma.xiniefriabile;'colore  Iere  purpureo. Huic  Alia’ petrrelimilem  die  AdaixcmDio- 
! fcoridcspronunciauit.  Galenus  vero  conijeit  florem  Alia’  petra  ex  marino  rore  pro- 
I duci, qui  primum  lapidi  iniideat,  deinde  a Sole  cxliccciur,  &,  hoc  modo,  &Maris,& 
lapidis  naturam  paiticipct.  Auicennas  quoq;  ex  rore  maris  nalcj,  fuperuenicnce  ta- 
men imbre,  afleruit. 


VIVS  generis,  autbore  Plinio , in  Lyci  1 fitnt  faxa  ,& iu  Oriente  ,qu.c  Vi-  Li.^^.rap 
ueiuibas  alligata  , eorum  corpora  erodunt.  .Vlicior  autem  eft  in  leruandis  17. 


corporibus,  iiec  abli.imciuli,s,  Chermires  Ebcri  limillimus,  ia  quo  Dariuin_j 
conditum fuillc  Plinius rciulit . Enceilius, authorirate  Serapionis, qui  diiierlas  Ipe- 
cies proponit  floris  Afia:  petra;,  fcripfit,  alium  dk  colore  albo , qui  reperitur  circa  le- 
namialiuiti  elfc  rufum,  fine  nibefcencem,  qualis  eft  propofitus  a Plinio;  alium  efle  pu- 
mici (imilem,  qui  adcolorem  croci  declinar,  & dt  flos  Afi.i;  petice  Diofcoridis. 

Hodie  vixdignolcitur  lapis  Alius.  Marthiolus  circa  Tridetum  in  fodinis  Chalcan- 
thiinutniri opinatur.  Etciiim  ibi  obicniatur  lapis, inftar  pumicis,  fpongiofus,fran- 
gib!lis,& venis  luteis  infperius.  Pariter  alij  dicunt  nafei  in  llua , vbi  alumen  folfile, 

&Chalcantlii  vena  eruitur,  colore  candido , inftar  Sacchari,  venis  quibufdam  luteis, 
jullulubaftringeote,  & modice  linguam  vellicante,  hunc  Germanorum  Tophum  efsc  rophus 
«onmilli  credunt.  Ibidem  quoq;  alius  fine  maculis  nafcens  obferuatiir,  fungolus,  ha-  Germaao- 
bcnsfupcrficiem  Sai  i fimilem,  Icd  Iapidofam,&  mfipidam : hunc  legitimum  die  opi- 
nantur,  ^iuimb  prardieHs  durior  ibi  inuenitur,  venis  in  profundum  fc  intcrfecanti- 


i 


i 


ljDS,qiii  in  farinam  candidum  foluitur,  aliquantulum  acrem , flos  Afla?  petr^  no- 
minari 


6p4 


VljfsisAldrouandi 
Sarcophagi  differentiae,  fiue  Afij  lapidis. 


t 


Mufei  Metallici  Lib.  iV.  6g>$ 


^ oax  Afio  Japidt  ab  Autlioribus  aflignanuir. 

" Wnftra  modo  intereft,  vt  receiifeamus  illas  differentias,  quas  temporis  tradtu , ob- 


jccedcntmni.  

tnteislcintillis  radiantem.  Item  pertradtau imus  aliurn  luteum  ex  montibus  Trideu- 
[jais erutum  ,qui  colore  tantum  a ca;tcris  diferepabat.  Tandem  vidimus  lapidenr_j 
liiiiusgci'Cfis,coloreluteo  invna  tantiiin  parte  refertum,  cum  Chalcantho  admixto, 
j:lcintillis  argenteis  micanteni_. . 


Plini  V S In  Alfo Troadis, Stephanus,  exfententia  Alexandri  Corneli;,  in_j 
Affo  Myfii  generari  tradidit,  qusMytelcnorum  fuit  Colonia.  Idem  in  Lycia 
quoq;  Aflbn  pofuit,  alteram  fublimi,&  inacceffo  loco.  Item  pratum  in  Lydite 
campeftribus, qu,r  Ciibrina cognominantur,  prope  Cayftrum  amnem: item  in  Epiro 
alterani  ignobilem . Habetur  etiam  in  Aeolide  ad  Hellefpontum  , ciuicas  hoc  nomi- 
BE,quam  Plinius  intelicxiflc  videtur;qtiando  Aflum  Troadis  nominauit;  namq;  Afos, 
per  (implexi,  in  Creta  eft  oppidulum  :hinc  nata  videtur  eife  difeordia  inter  Autho- 
tesexeo,  quod  fupra  Aeolida,  vt  inquit  Plinius,  & partem  Troadis  in  Mediterraneo 
Mylitenucrunt,&  totus  is  tradlus  Myfia  quondam  appellabatur.  Cum  autem  id  op- 
pidum, quod  AiIos  dicitur  in  Troade  Aii:e  regione  fitum  fit , parum  refert,  fi  in  Afia 
Cregione,  aut  in  Afio  oppido  generari  diuulgemus. 

Encdliushunclapidem  inGermania  etiam  prouenire  teftatur , & in  eius  fuperfi- 
cieuafei  florem  illum,  & fallam  lanuginem  fpecie  nitri,  qua  flos  Afi*  petrte  Diofeo. 
tidi  nuncupatur,  qui  de  cius  natali  loco  nihil  pronunciauit,nifi  quod  ab  Afia  regio- 
ne Afius  Iapis  cognominetur. 


Non  infrugiferum  eft  remedium  ad  podagras,  authoi  ibus  Diofeoride,  atque 
Plinio, pedibus  inditisin  vafe  ex  hoc  lapide cauato,dolor  enim lenitur.Qttin- 
inio  huic  alfedHoni  lapidem  hunc  tota  luu  lubftantia  refiftere , Nuperorura_j 
Aiithorum  experiraeruo,  comprobatur , Praeterea  omnia  crurum  vitia  verfantium  in  w- 

liis  lapidicinis,  fanantur;  cum  in  omnibus  alijs  metallis  crura  vitietur.  Parantur  quo-  ys. 

B(|ucpulua'cs  corpora  erodentes,  vt  ait  l)iokorides,&luxunantemcarnem,&  corpo- 

rumcralfiiiem  abfumunt, quando  vice  Niiri  in  balneo  fpavguntur.  Veriim  quoniam 
ratus admodu  eft  ifte  lapis,  & exoticus.  Gagates,  vel  Sal  Ammoniacus  crematus,  eius 
kOjiGaleno, in  Succedaneis,  fubftituitur : vterque  enim  abftergendi, expurgandi, 
diffipandi, reprimendi,  & eliquendi  carnes  vim  poflider. 

florem  huius  lapidis  ad  quadam  efficacem  Plinius  pr^dicauit , Diofeorides  vero 
prsflaiitiorem  dixit,  fi  mixtus  ari  Cyprio  in  mammarum  vitijs  adhibeatur.  Praterea  gtrmn/ira 
pici,  aut  refime  ad  dirus  ftrtinuis  dilcutere  dicitur.Rutfus  cum  meile  Phthificis  lingen- 
dns probetur . Vlcera  vctnfta  ad  cicatricem  perducit, excrefccntia  erodit, & ad  be- 
(liarummotfuseft  perutilis.  Tandem  ex  hoc  flore  peti»,  cum  lomento  fab»,  pro  Po- 
dagricis cataplafma  paratur. 


V S. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


VSVS 


I 


'5p5  Vlyfsis  Aldrouandi 

VSVS  IN  VARIIS. 

Fiebant  hoc  lapide  Alloarc^  illa?  Sarcophaga?>  fiucfcpulchra  carni* 

uora,  qu»  Diofcorides  manifefte  videtur  appdlaffe  ■tppbs  ffapwuaVas , in  quibus 
mortuorum  corpora  imponebantur 3 vt  cito  confumerentur . Hoc  autemopus 
Z/Aj6.f4.  peragebatur  intra  quadragefimum  diem  ,tefte  Plinio  jCum  omnia  membra,  exceptis 

folis  dentibus, confumerentur.  Mutianus  quoque, referente  eodem  Plinio, Strigiles, 
quibus, in  balneis  vtebatiir,ad  fricada  corpora, ex  hoc  lapide  fieri  memoris  prodidit. 

DE  SCYRO  LAPIDE. 

Gap.  XXXVill. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


L I N 1 V S a Scyro  infula,  qus  in  mari  Aegso  eft  lita,  nomen  huicla. 
pidi  impofuit,  quam  infulam  Homerus  in  Odyflea  Xupm  nuncupauit. 
Eapropter  AIbertusfortaffis,authoritate  Ilidori fretus, Scyrum la. 
pidem  Syrium  a Syria,  vbi  reperitur,  indigitauit . Caiterum  cum  Pii* 
nius  nihil  de  hoc  lapide  fcribat , quam  quod  integer  aqu*  innatet  ,& 
comminutus  mergatur, exiftimaraus^lapidem  hunc  vnum  ,&eumdcm 
Lib.%.  af.  gipe  illo, quem  Tyrrhenum  antea  vocauerat,  nam  ilium  integru  fluctuare, &com. 

minutum  in  aqua  mergi  fcriplit.  Quamobrem,  cum  pumices  id  prsftcnt,  qui  laudatif- 
fimi,  eodem  Plinio  authore,  in  Scyro  infula  reperiuntur,  Scyrus,  fiue  Syrius  lapis, atq; 
lafis  Scy-  Tyrrhenus,  no  ftrafententia,erit”pumex.  Tyrrhenum  quoque  pumicem  appellaffo' 
rust^Tjr-  yjrjgjrjrReufnerus  in  libro  Emblematum,  quando  cecinit. 
rhenus  ide,  quumius grandis , lapis  integer  innatat  vndts 

I.  Tyrrhemis  fraBus  fcidit^&imapetit. 

Theophraftus  hunc  Iapidem  Alcyonium  vocabat,  quia  ex  fpuma  maris  concrefeat. 
Vitruuius  Chiflerim,  pumicem  pompeianmn,  & fpongiam  dixit,  vcl  quia  tanquanui 
fpongia  lapis  hic  fit  fiftulis  plenus , vel  quia  e maris  Ipuma  quandoqicoalelcattvnde 
Latini  fpumicem  pro  pumice  olim  pronunciabant.  Pumex  in  genere  malculino  ple- 
rumque elfertunnihilominus  etiam,iuxta  genus  fsminiaum,infiedlitur  apud  Catulum 
ad  Cornelium—». 

Cui  dono  lepidum  nonum  libellum 

Arida  modo  pumice  expolttum. 

Apud  Ctelium  Rhodiginum  pumex  vocatur  Iapis  non  lapis, ficuti  vir  nonvireftEu- 
nuchus,  & lignum  non  lignum  eft  ferula  . Virgilius  pumices  faxa  liqueladla  indigita- 
uit, fic  canens. 

Ftammarumq',globos  ItquefaBaq',  voluere  faxa. 

Pariter, apud  Greeeos  Authores,varia  nomina  huius  lapidis  leguntur:  vocant  emmj 
xiaaneitfXiauf-it.  & nempe  porolum  a.  notis  xla . nimirum  ab  illo  vernuculo,qui 

flomitt^va  frumenta  perforat,  & aliter  dicitur  Curculio  ex  Erucarum  minimarum  genere,  inlru- 
gracapimi  rnento  nofeitur,  & in  Papilionem  abit : quapropter  veluti  ab  hoc  animante  frumenta 
«A  perforatur, ita  pumices  a natura  excauatunvnde  exefoshos  lapides  vocauit  Ouidius. 

Eft /pecus  exeji  nruBurapumiiisaJper.  ^ ■ ■ ■ 't 

Alij  vocarunt  hunc  lapidem  xd7cticir.o.>  outot , nempe  deuftum,  quoniam  in  locis  ignut 
proueniat,&inueniatur.  Pariter  apud  Arabes  varia  fortitur  nomina;  dicitur  eniffl-» 
Fauechi,  Fanechi,  Famcchi,  Fanich,  Fanoch,  Faunoch,  Fenich,  & Fenix  llhali.  an- 
deifario  iapis  Vulcani,  & lapis  de  Barche,  feu  Barchin,nam  Barchen  eft  Libya?  ' 

LapisVuL  tas.  Pariter  eidem  dicitur  Piipex, &Spctaton . Italis Pomice, Germanis Bim  .tei , 

quis.  Gallis  Pietra  Lomice,  Hifpanis  la  Pictra  Efpomia.  _p_ 


MufdMetallici  Lib.  IV. 


697 


' descriptio,  et  NATVRA. 

No  N debet  Pumex,  authore  Galeno,  inter  metallica  reccnferi,  neq;  inter  ter- 
•ras,neqi  reduci  ad  quidpiam  marinum, neq;  etiam  ad  lapides,quia  non  con- 
cedent eiTclapidcs,cum  omne  genus  lapidum  in  aqua  locatum  demergatur,& 
Pumices  aquat  innatent,  hac  de  caufa  ad  genus  lapidum  non  erunt  referendi . Hanc 
dilJicultatem poterimus  foluere , aflerentes  Pumicem  integrum , propter  meatus , qui 
fnntaeris  reccptacula,aquis innatare,  tamen  redaftus  in  puluerem,  inftar  aliorum  la- 
fidii,  demergetur.  Deinde  quamuis  Pumices, ob  infignem  raritate,  qua  profe  dana- 

inta lapidum  degenerant,  aqua?  fupernatent,& lapMcs  nuncupari  nequeantj  attamen 

duritiafuailapidesreuera  vocantur.  Carterbm  ex  quanam  materia  originem  ducanr, 
vatia:  Authorum  fuerunt  opiniones.  Alij  Pumices  ex  terra  conftarc,&  inueniri  in  fodi- 
nis'Aliiminis,&  Sulphuris  exiftimarunt.  Alij  in  littore  maris,  ex littorali arena  inte- 
« grari  putarunt, alij,  quorum  opinio  exploditur,  marisfpiimam  cife  crediderunt . Ve. 
* riim Pumex nii  aliud  eft,  quam  fpuma  qu*dam,&ffxlapjdum  liquefaftoram,quem- 
adiiiodumfcoriacft  excremetum  metallorum,  idcirco ca?teris  lapidibus  Iciiior  exiftit, 
& meatibus  multis  refertus,  vnderimofum  Pumicem  Claudianus  appcilauit. 

Pumicis  igitur  fubftantia  cft  admodum  rara,  atq;  arida  , vt  iure  merito  «joios  dici 
pollit.  Quamobrem  Virgilius  de  co,  in  Aetna,  fic  cecinit. 

CAteram  iii  enes,  (-jfio:cuwej\e(t ferulis  igKt 
yt femel  accenf  eH,  moritur,  nec  restat  in  illa 
^tod  repetas,  tantum  ctms,&  fine  femine  terra  cl}, 

Plinius  Pumicem  cand  id  u,Sc  minime  ponderofum  probabar^necnon  aridu,&fpon- 
giofum  ,&  cum , qui  facile  teri  polTct . H*c  autem  omnia  ex  Diofeoride  tranfcripfit, 
l(jai tamen  hoc  addidit.  Pumices  etiam fciifiles  clTe  eligendos,  quorum  feiftione  non- 
lullosinhorrefcere  Ariftoteles  fcripfit. 


V 


DIFFERENTI  tE. 

ARIETAS  Pumicum fumitur  a colore,  pondere,mollitie,&  duritie. Color 
inquibufdam  eR  albus,  quos  Plinius , atq;  Diofeorides elegerunt.  In  alijs 
cinereus  color  obleruatur,  qui  tnediu  locum  obtinent.  In  alijs  eft  niger , ve- 
lutieft  Pumex  Actneus,tefteTheophrafto,  qui  cu  niger  fit,  nihil  aliud  quam  aduftio- 
Kmlignificat;quandoquidem  fi  rurfustorreatur,  totus,  ad  inftarcarbonis,  in  cineres 
dilabiturjdc  hoc  ’Virgilius,m  AEtna  fic  cecinit. 

Sed  genus  hoc  lopiais,  certifsimafigna  caloris, 

Suod  nullas  adi  unxit  ofes,  & languit  tgnis. 

Rurfus Pumicum  alij  furrt]euiores,alijgrauiores,qualesfunt  plerumq;nigri:qucm- 
adfflodum  albi,&  cinerei  leniores.  Quamquam  tamen  omnes  leues,&  rari  fint  propter 
vatios  meatus , qui  aerem  in  fe  continent . Deinde  alij  funt  molies,  manibufq;  in  are- 
nam facile  teruntur, quales  TheophraftuS  inSyroreperiri  tradidit.  Alij  plerumq;  funt 
Bfemperafperi,  quorum  vfus  eft  maxim.us,  vt  inferius  demon  ftrabimiis. 

Eiicellius  inonimentismandauitle  inuenilte  circa  flumina  Germania’,  &pra:c)pue 
adAlbin, &ad Prnmontoria illa  vetera  Marchi.-s , lapides  paIlidos,raros , fpongio- 
fos,&  Pumici  fimiles,  fcd  adhuc  graues,  quos  credidit  e/fe  prima  Pumicis  rudimenta, 
SiPumices  nondum  calore  excoflosiquinimoprodiditfe  igne  periculum  fecifle  ,aii 
£orufflpondusdiminueretur,&  aliquantulumdiminutumcife  obferuauit. 

lam  Pumices  a nobis  vifosrecenfebimus  . Primo  fpcitauimus  Pumicem,  album , le- 
Bcuijfpoiigiofum,  mollem,  non  multis  foraminibus  refertum, & aliquantifper  radiaii- 
Itm.  Deinde  vidimus  marinum  lapideum  perforatum,  figura  cerebri,  StParctonitim 
snulantem,  colore  paliido  . Rurfus  cinereum  figura  filicis , valde  Icucm,  nullis  fere 
'KJtibus refertum . Item  confpicati fumus  cinereum, Icuein,  valde  afperuni,fapore 
Ijlfoj  atq;  acri  praditum.  Iterum  habuimus  alium  colore  vario,  maiori  ex  parte  nigri- 
'Mtcm,(5c aliquantulum nibcfcentcm  .Tandem alium fubcincreum,  partim etia m-j 
“'tiini,  multis  foraminibus  plenum, 

N n n L O- 


Materi  u 
pmnids 
qualis. 


ScB,  j. 
Emhl.  3j. 


Pumicis 

rudimenta. 


N n n 


I 


5p8 


Vlyfsis  Alurouandi 


L O C V S. 

"WNVENIVNTVR  Pumices  in  locis,  qui  olim  arferunt,  vel  hodie  etiam  con« 
H flagrant, ex  terra,  vel  lapide  excodH,&  ad  eam  liguiam,  quam  videmus, redaSi, 
^ vekiti  in  Veiuuio,  & alijs  montibus  Campania, in  Aenaria,in  Sicilia  circa  Aet- 
nam  montem.CKterum  laudatilfimi  lunt  Pumices,  telie  Plinio,  in  collibus  MyliiEre. 
, eionis  aduftis,  in  Aeolijs  inlulis,  led  pra;fertim  in  Mdo,&  in  Scyro,  vnde  Scyri  lapi. 

Sprm  in-  y^ndicarunt.  Effodiuntur  etiam,  vt  teftatur  Agricola, ad  Confluen. 

tiam  Germanis  oppidum  ita  appellatum,  quoniam  illuc  Rhenus,  & Mefella  con. 
fluant, nimirum  in  Germania  inferiori , in  tradiu  nobilis  Oppidi,  quod  ab  aquis  no. 
men  traxit. 


denominata. 


SAXA  ferie  annorum  erofa  ex  sdificijs  pumicofa  vocantur.  Item  faxa  aliquo 
artificio  parata , ad  inftar  Pumicis,  vt  imaginem  fpeluncarum  reddant , quas 
Vulgus  Mufea,  vel  Mufaica  appellat,  pumicea , vel  pumicofa  etiam  appdian. 
tur.  Quapropter  apud  Latinos  pumkofum  dicitur,  quod  Pumicis  naturam, velli, 
militudinem  gerit,  nempe  foraminibus  peruium,&  cauernofum  : hinc  pumicofa  ter- 
r h 6 V ra  apud  Plinium  nominatur.  Item  apud  Ouidium, in  Fallis, mola  nuncupanturpumi- 
***  cca,  non  quod  e Pumice  fierent,  fed  quia  lcabra,&  afpera,  inftar  Pumicis, ellent.lic 
igitur  canit. 

Et  qtu  Pumicas  aierfat  afdla  molas. 

Pariter  apud  Gra’Cos  xiaa^,iSm  exponitur  proxime  accedens  ad  Pumicem.  Alioquin 
pumiceum  dicitur,  quod  ex  Pumice  conftat,vel  quod  ad  fimilitudinem  Pumicis  ari. 
dum  eft.  Hinc  dimanat  verbum,/’»wr«rc,  nimirum  Pumice  aliquam  rem  afperamj 
lauigare,  & polire;  vnde  pumicatum  exponitur  Pumice  politum.C^inimo  nfumem 
eft  denuo  pumice  polire , hinc  oritur  repumicatio , qua , tefte  Plinio,  de  arboribus 

dicitur.  . 

Nos  in  prafentia  lapides  delineatos  exhibemus  confpiciendos , quos  vd  pumi- 
ceos vocabimus,  quia  aridi  fint,  ad  fimilitudinem  Pumicis,  vcl  indigitabimus  pumi- 
cofos,  quoniam  cum  fint  rari,  & cauernofi,  naturam , vel  faciem  Pumicis amulantur. 
Sfond-flus  Primo defignatur  lapis Tyburtinus  pumicofus , immo  inftar  fpongia  perforatus, & 
animal  cx  fecundo  loco  Spondylites  pariter  pumicolus:  hic  enim  lapis  fpondylum  conchilij 
genere  Ca~  genus  imitatur. 

chiltorum.  Rurfus  effigiatur  pulcherrimus  lapis  tetragona  figura,  inftar  pumicis,  forammo- 
fus,qui  re  vera  pumiceus,  & pumicofus  appellari  poteft. 

Lapides  etiam  illi  foraminofi , qui  ad  ornandas  fontanas  colliguntur , forfan  pu- 
mices appellantur.  V ulgus  autem  Tartaros  nuncupat. 


70Q 


Vljfsis  Alurouandi 
Lapis pumicofjs  tetragona  figura. 


A 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 


701 


EPITHETA. 

HIC  Iapisaforma,a  pondere,afcabritie,&afubftantia  , variafortitur  epi- 
theta. Primitus,  cu  foraminibus  fit  refertus,  caims,latebrofus,muIticauusj 
exefus,&cauernofus  appeilatur.  Sic  .n.VirgiJius, Propertius,  Claudianus’ 
&alij  Poetf  Pumice  nuncuparunt.Propertius  vfus  eft  hoc  Epitheto, quando  cecinit’. 

fendebumji  canis  tympana  pumicibus. 

EtquamuisTurnebusnotauerit  Propertium  hoc  in  loco  non  intellexifie  Pumi- 
ces,ncrapelapides  illos  raros, &fummsleuitatis,fed  faxa  potius  in  formam  antri 
dependentia,  nihilominus  locus  Propertij  oftendit,  in  veris  etiam  Pumicibus  efie 
cauitatem.  Ratione  fuperficiei,  fcaber,  & afper,  ratione  ponderis , leuis,  & tandem 
jatione  materia,  ex  qua  conflat.  Pumex  fragilis,&  aridus  nuncupatur.  Hinc  nonnul- 
li, propter  hanc  ariditatem  ,vtVirgilius, bibulum  indigitarunt,  quoniam femper 
(itire  videatur,vnde  ortum  eft  illud  prouerbium  apud  Plautum.  Ayuam  .i  p amice po~ 
' //«/«.Profertur autem  hocadagium  in  illos,  qui  aliquid  petunt  ab  illis , quod  non 
tabent.  Nihil  enim  Pumice  ficcius  inuenitur : qiiamobrcm  Plautus  alio  in  loco  di- 
xit.«e  eli  aridus,  atq;hic  fsnex . Hucquoq;  refpexitRipa , in  prima  parte 
Iconologia;,  quando,  ad  fignificandam  Inopiam,  vel  egeftatem.  Anum  macilentam 
cum  ramo  /alicis  in  dextra,  &Pumicem  in  finiftra  manu  cffigiauit : quandoquidem 
falix  inter  plantas,  & Pumex  inter  lapides  fterilitatem  nobis  infinuant. 

VS  V S IN  MEDICINA. 

PVMEX  in  medicina,  iuxtafententiam  Plini;,  poffidet  virtutem  extenuandi, 

&exficcandi;  dummodo  tertiam  vflionem  paffus  fuerit;ter  enim  torretur  pu- 
ro carbone,  & toties  vino  albo  extinguitur,  deinde  lauatur  vt  Cadmia,  & fic- 
catusin  loco  minime  vliginofofetuatur.  Puluis  medicamentis  ophthalmicis  permi- 
-fcctur,&eorutnvlcera  leniter  purgat,  cicatrices  explet,atq;  emendat.  Quidam,poft 
tertiam  vftionem,  refrigeratum  potius,  quam  reftimflum  Pumicem  ex  vino  tererc_a 
malunt.  Additur  etiam  malagmatibus,  & verendorum  vlceribus  confert,  necnon  in 
dentifricijs  commend  at  ur. 

Theophraftus  tradit  potores  in  certamine  bibendi  pr^fumere  huius  lapidisfa- 
tinam,fednifiimmenfo  potu  implcantur,periclitari,totamq;  refrigerandi  naturam 
elfcjvtmuftaferueredefinant.  Pumice  addito.  Apud  Theophraftum,  Eudemus 
Chius,  poftfeptimam  veratri  potionem,  vomitum  cohibuit,  prim{lm,fumpto  Purai- 
ceconfperfo acri  aceto;  deinde  eodem  Pumice  diluto, (5c  macerato  in  mero.  Verum 
hrc  apud  Theophraftum  hodie  aliter  fic  leguntur.  Eudemus  chtus  bibens HeUeborum 
mpirgdaiur , ^ altquando  dixit  fc  vna  die  vtgmti  duas  potiones (umpliffein  fero  [edentem 
^ livtjiruminjlrumenta,  ante  crepufculum  mn  jurrexilje  , tunc  autem  ahyjfe,  lauajfe , & [- 
lili  mre  canajje,  df  non  reuomuijfe  .•  verum  hic  auxilio  quodam  indruclus  retinuit . Pumicem 
nmurtacetoinfperfitmhibijfefi  dixitpoH feptimam  potionem  ,&  rurfus po/lea  ex  vino  eo.. 
^itmmedo.EJJc  enim  Pumicis  adeo  vehementem  vim  ,vt , fi  quis  in  dolium  fcruensimrnittat, 
fimorim  fedet,  non  folum  in prafens,fed  etiam  m totum-,  mmtrum  reliccantem,  dr  fu fiif  lentem 
hunc difstpantem.  Hadlenus  Theophraftus . Non  igitur  /impliciter  ad  Poto- 
ttsdecertantesPumex  pertinet.  Sunt  tamen  nonnulli,  qui  pnefetentes  Plinij  leiSio- 
nem,  iuxta  illum,  Theophraftum  emendandum  e/fe  cen/ent,  fed  eorum  fententiam, 
hrcuitatisftudio,  nunc  difeutere  nolumus. 

Galenus  Pumicem  addit  medicamentis  carnem  generant!bus,&dentesextcrgS- 
libus.  Diofcorides,vtvfus  huius  lapidis  in  medicina  redius  fit , modum  pr^parandi 
docet.  Vritur  ergo,  ad  mentem  Dio/coridis , Pumex  hunc  in  modum . Prunisobrui- 
•w,  vt  candefiat , cxtradlus  vino  odorato  extinguitur,  deinde  idem  opus  repetitur, 
&tertio  candefadus  per  fe  refrigerari permittitur,&  pofteaad  v/tim  reponitur, 
b/ani  vim  acquirit  aftringentem , extergentem,  & purgantem  ea  , qu»  pupillis  ocu- 
Iwum  tenebras  offundunt.  Dentibus  tritus  affricatur,&  ad  pilos  abolendos  idoneus 
I Hippocrates  inter ctetera  medicamenta  impetigini  vtilia  Pumicem  enumerat. 

N n 3 V S V S 


InAulul. 

Adagium 
de  Pumice. 


Eettfritia 
ex  quibus 
conjlent. 


Ltb.g.  hid. 


Vliio  pu. 
mias  ad 
mcntenL.j 
Diofeor. 

Lib.g.  dcLj 
morb.  mul. 


t 


Vljfsis  Aldrouandi 

VSVS  IN  VARIIS. 

VM  ICES  olimfoemmis,&Plinms,fuis etiam  tempor, ibus, viris fuilTem 
vfu  retulit,  prafertim  ad  corpora  l*uiganda.  Vnde  Martialis  idem  de  puero 

fcribit.  . 

Sit  nohis  £tate  puer  non  pumtce  Uitis, 


Lth.x.di^ 
ATt.  amtdi. 


yoi 


P 


yropter  qutm  yi-inciH  ... 

Ilk  igitur  foemin*,  qua-  pumicibus,  necnou  pfilothns,<Scvoirel!.s  pilos detrabebit, 
ftriafuelk  olim  fuerunt  nuncupat» , vduti  incoa» , qu»  nimio  calamiftrorum  v a 
nellem  adurebant.  Pariter  homines  efioerninati,  & molles,  qui  fimili  artificio  cipil. 

, los crifpant  apud  Strabonem  & apud  Plinium  fecudum  puinican  dicun. 

IniEfJt-  Quia  Pumice  feglabros,&l»ues reddant.  Hodie  quoque  vtimur  pumicibusad 

larui-anda  corpora  in  balneis,  & praferrim  ad  abftergendas  pedum  fordities;  qua-  p 
lismosPtifcis  etiam  fuit  familiaris.  De  hoc  Ouidiuslic  canit. 

Nec  tuamerdita  Pumici cruratems. 

Immd  ad  talem  vfum  laudabantur  potilTiinum  Pumices  in  Melo,  atqiinfulis  Aeolijs 
colleai  Scribit  prarterea  Plinius,  authoritate  Catulli,  Pumicis  vfum  fuiffe  ad  libtos 
compingendos,  qualis  mos  ad  noftrum  vfq;f»culum  penetrauit : quamuis  hodiij 
alia  fcribendorum,  8d  compingendorum  librorum  ratio  feruetur.  Galenus  etianu 
fcriptoribus  Pumices  vfui  fuilfe  fcribit , ad  calamos  temperandos : quandoquidem 
Pumices  abradunt, & fua  afperitate  I»uigant.  Simili  ratione  Librarij  Pumice  vtun. 
tur:  etenim  primo fuperfluitates  inftrumemis  ferreis abfeindunc  h quid  alpen 
remanferit.  Pumice  poftea  auferunt.  r i r i 

Fiebant  etiam  Mufea  ex  Pumicibus, atqitophis  ,ad  reprefentandam  fp«us,vd 
antri  effigiem,  id  teftimonio  multorum  Poetarum  comprobare  poffiimus.  Claudia. 

nuslic  canit.  P 

Rimopim patriAm,  dele6^Ac^\Pumicis  antru 

Defendunt.  . . . . . 

Tale  fuit  illud  antrum  pulcherrimeabOuidio  defcriptiim.  Fmgit  enim  ex  Pumici- 
bus,& tophis  a natura  fuiffe  fabricatum , in  quo  lauacrum  Dian»  confpicicdaiur. 
Canit  igitur  hunc  in  modum. 

Catus  m extremo  ed  antrum  memor alc  receffa 
Arte  Ubvratum  mtiU,limulaaerat  artem 
Ingemo  natura [uo-,  nam  Pumtce  viuo. 

Et  Icmhus  tophis  natiuuw  duxerat  arcum. 

Reperiunturhuiufmodi  (pecus  ex  Pumicibus,  atque  tophis  conffruffi  in  mulus 
Itali»,  & aliarum  regionum  locis,  qui  m-ignis  Principum  impenfis  fabricati  fuerunt. 
Hoc  opus  Veteres , tefte  Plinio , Mufea  , aut  Mulaica  appellabant . Hoc  inuentuin 
quidam  Agtipp»  acceptum  referunt.  Horum  »dificiorum  Artifices  Caifiodoriis,& 
luftiniani  leges  Mufea rios  nuncupant, quamuis  nonnulli  Mufcarios  legant.  Am- 
mianus  Marcellinus  Muficium  opus  nominat . In  Vitis  Csfiiriim.quasab  Adriano  f 
lulius  Capitulinus,&  alij  copiures  fcripfcrunt,  pidfura de  Muieo  noininaturiquain- 
uis  mendose,  de  Mufeo  legatur. 

Prsterea  obferuauimus  apud  varios  Authores,  prarter  fpehincas  illas, qusex  u- 
micibus  erant  coiiffrudlai  ,tea.i  adiiim , imum  & totas  a:dcs  Pumicibus  iiiiUe  exo^ 
uatas.  Idcirco  de  Catane,  feu  Catania  Sicili»  vibe  , Icriptum  eft,  quod  ex  cineri- 
bus intendij  Aetna;  montis,  hoc  eft  ex  Pumicibus  quondam  exornata  fuit.  De  u- 
dlis  poftea  ex  huiufmodi  lapide  conftruiSis,& ornatis , habemus  Virgilium  icca 

neuteni_j. 

Po/Itjuam  eft  ad  thalami  pendentia  Pumice  teda 
Verutntum, 

Oilidiiis  pariter  kribens  ad  Liuiam  harc  habet. 

Strt^aq'^ p€ndct7tt  Vumice  tcctafuHt, 

Rurfus  alibi  canit  hunc  in  modum. 

TUMCt 


Lik  1.  me- 
ram. 


Lib.%.  me- 
um. 


Mufei  Metallici  Lib.  I V. 

, pumce  muhicauo,  ntc  leuibus  atria  tophts 

StruBa^fubit. 

Multaalia  in  hoc  genere  fupcreflent  recenfenda,  fed  ,breu!tati  ftudentes,  ad  To- 
pluunJspicIcni  Pumici  Viildc  tarniliareni  fermonem  conucrtimus, 

DE  TOPHO. 

Cap.  XL. 

^QVIVOCA,  SYNONIMA, 

Etymum. 

OSTR  A intereirctprolcqiiihiftoriam  eorum  lapidum,  qui  a quo- 
dam particulari  loco  nomen  habent,  verimi  ,quia  Tophus  cum  Pu- 
mice maximam  habet  firaiiitudinem , & in  ijfdcm  operibus,  in  qui- 
bu-s Pumex,  adhibetur,  operai  pretium  clse  duximus  de  ilio  prius 
nonnulla  exarare,  vt  deinde  ad  noftrum  inftitutum  reuertamur. 
Tophus  Gr^cis  wapos  dicitur  per  siinam  uropos  per  o,  vatias  alias 
apudeofdemGracosfignificationesibrtitur.  «oTos  otto  t5  Tiapc,  hoc efttranfirc 
quandoquidem  tranfitum  fignificat:  vnde  aVJfioc  apud  Plutarchum  exponitur  tran- 
litumnon  habens, & metaphorice  homines  vocantur  avopot , qui  ad  tales  anouftias 
&difficii!tates  rcdafti funt  ,vt  inde  fc  explicari  nequeant,  quandoq;  hoc  vocabu- 
liini  indicat  viam,  quemadmodum  Suidas,  & Hefichius  exponunt . Denotat  etiam 
meatum,  & canalem,  Plinius  aliquando  vertit  fiftulam.  Pratterea  ropoc , vt  inquit 
Gorraus,  fignificat  id , per  quod  aliquid  influit , fiue  (piritus,  fiue  aer,  fiue  humor 
(.fineexcrementum fuerit:  quapropter nerui oculorum  abHerophiio  nuncu- 
pati  fuerunt . Pariter  meatus , per  quos  cibus  in  ventriculum  fubit,  vel  ab  eo  eore- 
ditnr,neciwn  per  quos  chylus  in  iecur  diffunditur,  appellantur.  Infuper  exi- 
gua illa  foramina  pertotamcutcm  difpcrfa,  qu®  totiuscorporis  perfpirationem_j 
moliuntur,  ®Dpo/  dicuntur.  Sic  'rropat  ass-d.,  apud  AriftoteJem  legitur, nempe  huiuf- 
modimeatibus,& foraminibus  plenus.  Diciturquoq;  Wpo!  apud  Thucididem,  vt 
exponit  Scholiaftes , ora  maritima,  dicens  ireipor  ibi  vocaiiid  «uTropa  ,cum  in  hu- 
iiifmodi  locis  frequens  in  mari  fit  tranfitus,  vnde  cibaria,  & merces  aduehuntur.  In- 
terdum'lopo!  , addito  vocabulo, ;f rima i«i/,  interdum  etiam  omilio,  rei,  autpecuni® 
Huarendar  rationem  fignificat . Cicero  vias  pccuni®  appellat , inquiens , omms  vias 
fi‘mumrum,di!icrfo  tamcnionjil/o  lih  pecuniam  quj:rcliiim.  Alicubi  ipfa  pcctinia  tiipo? 
nominatur,  nonnunquam  pro  qua’ftu,  item  pro  reditu, & prouentii,  vciftigaii,qiian- 
ooqtpro  auxilio,  vei  etiam  vtilitate,  ac  emolumento,  immd pro  exercitu  apud  Dio- 
nylium  Halicarnafieum  vfurpatur. 

C Citeiiim  vocabulum  wapee  apud  gnrcos  Medicos  morbus  eft  articu!oiTi,qui  flu- 
xione tcntanttir,  cuius  morbi  curam  Alexander  Trallianus  diligenter  fcripfit.  Infu- 
pci  Gracis  cailus  dicitur,  qui  nihil  aliud  eft,  quiim  corpus  durum , ficcura  ,& 
itamoffa  fradla  coniungens.  Ha'C  vox  etiam  fumitur  pro  liibftantia  quadam  craf- 
“)l£iita,&dura,qti®prater  naturam  concrcuit  in  modum  calli,  vciutif®pecontin- 
ptin  aniculis, & aliquando  in  pulmone:  hic  ab  o Ilium  cailo  diferepar,  nam  vnuscil 
iiirttopos, aJtcr  vero  cft  moi  hus,  q tiem  non n u JJi  * pcirii'  ind igitanr, cum  catifam, 
«generationem  piarer  natiirair,  habeat,  quemadmodum  igitur  apud  Grp- 
«sdenotat  illos  irci  l;os, quos  recenfuimus,  per  metaphoram  procuidubida  Poro 
“Pioe,  fic  Latmi  coldtm  nioibos  tophos  appellant : quinimd  Nuperorum  nonnul- 
i,pro  a.ftae,  Tophum  vertunt:  tum  t.imen  in  vefica  non  fcinper  tophi,  nempeiapi- 
P |!'^  ' es,  fed  niarn  oi  ti  pieminq;  calculi  generentur.  Plinius  quoque  meminit 
^ 'P  '-orum , qui  in  vilcer  ibus  coi  n igeror iim  animantium  nafcuntur,  de  quibus  fuo 
i-»  crmo  eft  habitus.  EnceJlius  Pumicem  nigrum  nominari  tophum  aiferuit. 

Gai- 


nceui  pori 
diBi^ 


In  BpisL 
ad  fra- 
trem. 


BUrbus  ar- 
ticulans» 
Cailus, 


704  Vljfsis  Aldrouandi 

Gallkum  vuleus,  authore  Rucllio,  Confenum  Plinij , Tofam  mufci , quafimufo.  £ 
(um  aceruum  appellat.  Naut«  in  fluminibus  verfantes,  fluuiakm  fpongiam Tophu 
coonominarunl quia, ob foramina, faciem fpongiofamprsfe ferat.  Haflemisdc 


Synontnu 
T opbt» 


'"‘^NuncTpatur  ergo  bic  lapis  apud  Plinium  Porus,  & Tophus  fortalTis  a verbo  gra. 
co  .d?.  accendomamq;abinccndijs  ^anquam Pumex  procOT  effevideamnOp. 


piano  dicitur  , Herodoto  A, 'flo?.  Italis Tufo, e Juuo,  Hifpanis 


Toffeau,  Germanis  Toffftein,  Belgis  Thuntftein . 


descriptio,  et  natvra. 


In  lib.d(L-> 
lafid.cdf.^ 

occuli*  udi . 
mirdc.c.i^ 
Ltb*l6.ca. 

17- 


PORV  S,  fiue  Tophus  lapis  eft  mollis,  ideoqjob  mollitiem  fragilis,  item  fca- 
bcr,  rarus  foraminibus, atq;  meatibus  patentibus  refertusiquandoquidemj 
partes  huius  lapidis  in  omnibus  locis  coniunite,  atqj  continuata’ non  obler. 
uantur,fed  multus  aer  ei  interieilus  eft.  Etenim  tales  meatus  a natura  fiunt,  quan- 
do,  in  primordio  generationis,  humor  cum  terta  non  fatis  permixtus  eft,  led  iplura 
diuerfa;  partes'  terreni  tanquam  vafa  quadam  coercent,  atq;  continent.  Queniad- 
modum  viciffim  lapides  compadli , & folidi  producuntur , q ua  ndo  humor  vbiqi  m 
terram  penetrat,  eiq;  probe  pcrmifcctur.  Caufam  mollitiei  huiufce  lapidis  Alber- 
tus  fuperflu®  humiditati  nonaiqualiter  terreno  permixta  aflignauit : hac  decaufa 
Tophum  igni  admotum  non  liquefeere,  fed  in  cinerem  abire  aflferuit.  Liquehtau. 

tem  igni  Tophus,  li  aceto  perfundatur,  vt  Lcuinus  Lemnius  annotauit;  nam  illili. 

quori  vis  ignea,  atq;  confumens  fubeft,  qii®  folida  qusq;  depafcitur,  atq; conterit. 
^ Color  huius  lapidis  plerumqjcft  albus,  aut  terreftris,  vel  talem  fortitiir  colotem, 
qualem  Pumex,  vt  Albertus  teftatur.  Plinius  candore,  & duritia  marmori  Pano  fi. 
milem  efle  feribit . Albertus  perferutans  coloris  caufam , retulit  Tophum  lapidem 
onera  . amus 


lllliClU  CiiC  ivi  lUJl  » / llUVl  t.«0  aw»  w V _ 

generari  ex  terra , cui  aqua  permixta  fpumam  edit , atque  digeftionis  opera , albus  ^ 
euadit. 


DIFFERENTI  rE. 


DV/E  huius  lapidis fpeciesobferuantur,vna  eft,  qua;  iTMpo5Gra;cis,&Pli-  , 
nio  Porus  nominatur,  plerumq; colore,  & duritia  marmori  Pario  lim  lis,vt  , 
Theophraftus  optime  animaduertit.  Ad  hanc fpeciem  referunt Topbura, 
qui  ferra  dentata  tanquam  lignum  fccatur : quamuis  omnia  Tophorum  genera, mi-  , 
nimo  etiam  inftrumento , iuxta  fententiam  Alberti , fecari  poftint.  Altera  Topho-  > 
tum  fpecies  eft,  qui  in  fpeluncis  ex  fucco  ftillante  propter  frigus  conctefcunt,qua-  ; 
lis  eft  ille,  quem  Hydrolithiim  vocamus . Talis  cnimfedimento  aqusin  canalibus 
fontium  concrefeere  folet.  Huius  qiioq;  generis  funt  lapides  illi,  quorum  meminit 
Gefnerus  in  libro  Foflilium . Hi  oriuntur  in  fiftulis , per  quas  therniE  ducuntur  ,vt  ^ 
Tofbo  in  BadenCbus;  item  in  tubis  aqurcdiuftuum  oriuntur,  vt  Beichlingi, eodem  Gelnero  ti 

TAcmat».  tefte.  VerumhuiufmodifpecicscaterisTophisfuntfolidiorcs.  • »/i 

Variant  pra-tcrea  Tophi  colore,  duritia,atq;mollitie.  Color  plerumqiillis  meit 
albus.  At  Tophi  in  Campania  nigrum,  & rubrum  colorem  fortiuntur.  Rutius  Topbi 
nonfemper  funt  duri,  licet  Plinius  duritia,  marmori  Pario  aflimilauerit ; plerumq, 
enim  in  puluerem  facile  comminuuntur.  . 

Poflumus  huc  referre  lapidem,  qui  freques  repetitur  in  Agro  Romano:  clt  en 
fpongiofus,grauis  tamen,afper, foraminibus  modo  paruis,  modo  maiulcu  is  te  e 
tusj  colore  primum  fubflauo,  poftea  leucoph^o,  aquam  imbibit,  qu£pacii*dc  pau 
tim  guttatim  ftillat,  quafi  a Iapide  exprimatur.  Hunc  vocant  Spromum,  loita  i 
exprimendo,  quia  a quam  hauftam  quodammodo  exprimere  videatur.  p"’  ■ 5 
libus  artificiofis,quos  Nymphpa  vocant,  fua  afperitate,intcr  Tophos,atq,l  un 
pulcherrimum  prtebet  ornamentu  in_.» . 


10. 


70$ 


Mufaei  Metallici  Lib.  IV. 

‘ L O C V s. 

« N V EN  I T VR,  tefte  Agricola,  apud  Francos  populos,  circiter  Coburguni_i 
I xhuringiorum,  & in  ipla  Thuringia,  illum  enim  Helba  fluuius  defert.  Nafcitur 
^ etiam  in  Ditione  Manefsfeldefi,  & ad  Hirciniam  fyluam  Stolbergij,  & in  Dex- 
tro monte  Saxonis.  Item  reperitur  in  multis  Regionibus  Italiat,vt  in  Vmbria,in  Pi- 
ceno,& in  Campania.  Ambrofius  Leo  authorcft,Tophum  altifEmum  dumtaxat  lib.i, 
vnnm  inuentumfuille  in  illo  Agri  Nolani  angulo  (Nola  eft  celebre  oppidum 
pjnis}  qui  ad  ortum  sftiuum  excurrit,  verum  tamen  non  extare,  aut  adeo  extube- 
rsre,vt  verruculs  aliqus  fupra  folumappareannquandoquidem  infra  ett  prtflus,& 
citeris  campis  a’quale  dorfum  praflat,quod  nihilominus  terrenum  vomere  facile 
[cinditur, atq;  fcraciflimum  eft . Qtiiniroo  hjc lapis  , vt  idem  Authof  teftatur , Pago 
B nomen  dedit,  quod  Topbinum  appdlatur.Strabo  inter  Caras,  & Nyfeum  agrum,  nh.  jj. 
(jiiidltransMeandrum  vlqjin  Cibyrenfem,&  Caballcfcm,fcribitfcaturircaquas,  Ceugr. 
qtisnon  paruam  admirationem  pariunt , nam  adeo  facile  in  Tophum  durantur,  vc 
qui  deducunt  aqusdudtus,  integra  fepta  cx-ilio  aquis  conficiunt. 

V S V S. 

OLIM  Aegyptij  Topho  lapide,  in  diuuifisKdificijs,tanquamfepto  vfi  fue- 
runt. Sic  Ifidorus  fundamentis  aptum  effe  ait,  mortalitate(aIij  legunt  mor-  Li.ig.c4p, 
dacitate) atq; mollitie , fed  sdificijs  inutilem,  quoniamabsftu  maris fri-  lo. 
cetur,&  imbribus  verberetur.  Georgius  tamen  Agricola  feriptum  reliquit , & quo- 
tidiana experientia  docet,  Iiuiufraodi  lapidem  non  folum  fundamentis , fed  etiam 
integris adificijs  efle  idoneum.  Etenim  Mancsfeldenfes  muros,  &propugnacu- 
Cla,folistophis,extruunr.  Murorum,  & turrium  fabrica  Nolana:  vrbis,in  Campa- 
nia, non  ex  quadrato  lapide,  fed  ex  tophis conftrufta  eft.  Quinimd  in  Pago  illo  No- 
lano,quod  paulo  ante  Topbinum  nominari  diximus,  alts  parantur  lapidicins  iji_j 
vfnmfabrics  Nolanoruific  enim  Ambrofius  Leo  in  deferiptione  huius  vrbis  retulit.  Li.i.cn,  <S, 
Carceres  Roms  primum  ex  ligno,  & topho  lapide  fuerunt  fabi-cfaifti , & poftea 
niarmofeis a Claudio  Imperatore  permutati:  Senismultsfiint  turres, qus  nullo  alio 
jitunmr  fundamento,  quam  tophi  lapidis,ex  quo  mons  iubtus  cx  eo  lapide  conflat. 

Huius  etiam  opera  Cementarij  parietes  iricruftanc,&ciftcrnas  conficiunt  . Quin- 
imd, inter cstera  lapidum  genera , hic  vnus  fornicibus , quos  Itali  Lola  nuncupant, 
aptiffimus  aperitis  Architedis  degitur.  PrEterea  quem  vfum  praebeat  ftruiftur* 
fpecuum, atq;  antrorum  ex  antecedentecapitelicetcolligere,  namq;  cum  Pumice 
iiiifcebatur , vt  ex  Ouidio  colligere  licet  canente. 

"■  '•  rjam  Pumice  viuo 

Et  kuihus  tophts  natiuum  duxerat  arcum, 

Plinius  alium  v-ftiin  huiuslapidislongea  pradidio  diuerfum  recenfiiit,narransab 
Aiithoribus  expeti,  & a V irgilio  non  improbam  pro  vitibus : canit  enim  Poeta  hunc 
in  modum. 

ISlam  ieitma  quidem  clmofi  ghren  ruris, 

Vtx  humiles  epihus  cajeas,  roremq-, miniflrat, 

EtT ophus  fcaber,  & nigris  exe/a  chelydris 
Creta. 

QuoinlocoVirgilius!ntcralia,quaad  culturam  vitis  requiruntur,  tophumet- 
uralapidcm  enuinerat.  loannesBaptifta  Porta  author  eft, tophaceam  terram  gene- 
fare  illud  genus  ti  ifolij,  quod  ab  odore,  quem  fpiratjAfphaltites,  fiuc  bituminofum  trifolqs 
notnmatur,idedqi  mons  ille  tophaceus  Neapoli  imminens,  a.  Galeno  Trifolinus  fuit  Ajphahi~ 
nuncupatus  propter  copiam  huius  Trifoiij,  quod  ibi  frequens  nafcitur.  m. 


DE 


Vlyfsis  Aldrouandi 


E 


DE  LAPiDE  INDICO  NEPRITHICO. 
Gap.  XLI. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


A M ad  noflrum  inftitutiim  reuertcntes,  Indicum  lapidem  nephri, 
ticum  examinabimus,  qui  ita  nuncupatur  parcim  ab  effeau,quctn 
pr^ftat,dum  mirandum  in  modum  nephriticis  opitulatut,  partim  a 
loco  natali,  nam  cum  primum  in  noftris  reaionibus  fuit  obfetuatus, 
ex  India,&  pra'fertim  cx  noua  Hifpania  deferri  carpit.  Quamuis  ho. 
die  in  nonnullis  etiam  Hifpan  iar  locis,  necnon  in  Bohemia  mucnia-  F 


tur.  Apud  Gefnerum  lapis  oripendulus  nuncupatur,  quoniam  creditur  effe  illo, 
Rrnfilienfes.cum  in  publicum  prodeuntjlabijs  abadolelcentiaper- 

(es  eo  vw- 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRA. 


HI  C lapisqueraadmodum,  & Heliotropium  ab  aliquibus  inter  genera  Ia.  , 
Ipidum  reponitur.  Prfterquamqudd  ficuti  lafpides  varijs  coloribus  viltin-  ^ 

turrita  hiclapis  varioscolores  nancilcitur.  Dilcrepattamenh!c.ablalpi.  i 

de  cum  durior  fit , & nunquam  aliquid  rubedinis  in  fe contineat . Deinde  hic  nun. 
Ctiam  exafle  poliri  poteft, quoniam  fuperficies  femper  pinguis,&  quafioleoperun- 
aa  effe  videuir.  Raro  hic  lapis  duos  habet  coniuncTos  colores,  plerumq;  vno  tantum  , 
colore  infignitur,  & talis  color  femper  ex  albo , & viridi  fimul  mixtis  refultare  vide.  • 
tur.  Pra^terea,  quando  huiulmodi  lapis  in  crafliticra  etiam  tenuem  redigitur,  admo-  , 
dum  obfcure  tranfparct. 


SI  varietas  colorum diuerfasfpeciesconftituere  poteft  ,proculdubio  varo 
huiuslapidisgeneraaflignarepoterimus.  Etenim  tales  lapides  ex albedme 

virefcentesobferuantur.  Viriditas  autem  aliquando  fubflaua  , & quandoque 
fubcterulca  confpicitur.  Plerumq;  talis  mixtio  ex  viridi,  albo  ,ca’tuleo , & "'gf»  g , 

lore  refuItat,non  quia  hi  colores  omnes  fimul  mifceantur,  fed  ahqui  tantum  mnc 
tih.  i.de  ^ jaks  lapides  diuerfi  coloris  inueniantur . Anlelmus  Boetius  fatetur  le  diucr- 

lapid.  cap.  foshuiusgenerislapidesobferua(re,&pr2fertimvnumgenus,inftarciyltalliinu- 

aoj.  becula  viridi  refertum.  Poteft  etiam  varietas  coloris  horum  lapidum  'nde  , 

quoniam  hi  lapides  interdum  Iafpidi,&  interdum  Praffio  lapidibus  adnaciloien. 

Sarpius  tamen  folitarij  inueniuntur,  & ad  tantam  crefcunt  molem , vt  ex  ilJis  pocuia 


fes  eo  vtu 
tur. 


tat  Aniamus  ijocnus  ,quuu  mu»  ui  ^ j..*  * . . 

lunt,  quoniam  apud  Hifpanos  vocetur  Piedra  de  laYiada,  quali  contra  Nephritim 

valeat,  vt  nonnulli  exponunt. 


DlFFERENTIiE 


VSVS 


A 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 
VSVS  IN  MEDICINA. 


HI  C Iapis  Indicus  nephriticus  magni  fit,  cu  ita  facile  haberi  nequeat.Brac- 
chialibus  inferi  folet,  non  modo  ad  mulierum  orna men tum,  quia  iapis  non 
ett  elegans,  fed  gratia  fanitatisicum  aduerfus  dolores  nephriticos fummo- 
ptre commendetur : nam  ab  huiufmodi  effeiSii , & afleau  nomen  inuenit . Qtiinimd 
Anfelmus  Boetius  narrat  fe  nouifse  nobililliniu  virum, qui  talem  geilas  lapide,  mul- 
tosnephritidc  laborantes, alijs  medica  nentis  non  conferentibus,magna  medicorum 
admiratione, curabat , nimirum  lapide  brachio  laterislaborantis  circa  corpuin  ad- 
moto , vl)i  pars  interna  manus  initium  habet ; hac  enim  ratione  lapis  applicatus  in- 

tegros  lapillos  a renibus  expellit , quemadmodum  Nicolaus  Monardes  fe  obfertiaf- 

fttEftificatus  eft  in  illo  libello,quem  de  hoc  Japide,Hifpanico  idiomate,c6fcripfit 


DE  MEMPHITE. 

Cap.  XXXXII. 

SYNONIMA.  ET  DESCRIPTIO. 


— CELEBERRIMO  olim^Egyptioppido  Memphiteslapisfuitco- 
gnominatus,  vbi  freques  reperiebatiir  (quauis  & .Menophitis  apud 
Bartholomeu  Anglicum  legaturjhodie  vix  cognofcitur,cum  in  Eu- 


cablortim  elTe  prodidit.  Pariter  in  hac  portione  lapidis  color  obferuatur  ex  rubro 
quaSad  cinereum  tendens,  itant  eminus  caftaneo  eoiore  elfe  videretur,  cum  macu- 
lisintusluteis,quarevarium  lapidem vnacum  Diolcoridc  merito  pronunciamus. 
PtMerea,quamuis  Diofeorides  pinguem  eflfe  feribat,  illa  verba  fic  exponenda  eife 
artitramnr,  nimirum  quia  Iapis  humeiftatus  colore  rubefeente  tingit , non  aliter  at- 
que rubrica. 

Subftantia  eft  lapidispotius, quam  marmoris:  namqjcultro  in  puluerem  facile 
eonteritur,&  quamuis  Plinius  eum  inter  marmora  reponar,  addit  tamen  omnia  11. 
liconuenire  huic  marmori , qua:  Diofeorides  Memphiti  lapidi  aflignauir. 


TRADVNT  Diofcorides,&  Plinius  hoc  lapide  trito  ,atq;  illito,  vna  cum 
aceto,  fine  periculo,  partes ftupefieri,  itaut  Pacienttscruciatumnon  fen- 
tiant ; hinc  Albertus  arripuit  occafionem  feribendi,  hunc  lapidem  elfe  talis 
Virtutis,vt,fi  teratur, & cum  aqua  in  potu  pra:beatur  illis,  quorum  partes  funt  am- 
putanda:, proculdubid  tantum  inducit  ftuporem , vt  neq,-  feiftionem , neq;  vftionera 

femiinh  ♦ 


ropam  amplius  non  deferatur.  Nos  tamen  habuimus  portiunculam 
lapidis , qua:  exadte  Memphiti  Diofeoridis  refpondere  videbatur. 
Diofeorides  hunc  lapidem  pinguem  verficolorem,&  magnitudine 


VSVS  IN  MEDICINA. 


DE 


yog  Vljfsis  AIdrouandi 

DE  LAPIDE  LYDIO. 

Gap.  XLllI. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


Y D I V M , atqj  Hcradium  Iapidem  a regione  Plinius  vocauit  ,qui  et- 
iam  MagnetenSj  Heraclium  lapidem  indigitauit.  Apud  cumdeni, hic 
Iapis  vocatur  etiam  Coticula,  quia  in  formam  cotis  olim  ad  vfiim  tra. 

heretur.  Apud  Pindarum,  atqsSophockmdicitur  B«<r*rM,qusvox 
1 t-'  l. 91t  tironem  fioninrnf 


hereiur.  Apud  rjnaaiuni,  accjjjupiiuwviucuviiui  5 vjuic  vua 

apud  Grscos  probationem,  & explorationem  fignificat.  CatetisGtf. 
_ At-tyiocAiflo;,  tum  a regione,  tum  ab  auro,  f 

nnoniam  hoclapideauru probetur.  QriamobrcmZetzesprobatoriu,OuidiusIndicem, 

Lapis  In-  H Paraeonium  indigitarunt.  Alij  demum  ,ob  camdem  rationem,  hunc  la- 


Lapisln.  pTagonium  indigitarunt.  Alij  demum  ,ob  camdem  rationem, hunc lal 

dex proba-  ■ j„„  chrvfitida  & Chryfocomum  vocitarunt . Seruius,vt  annotamt Gaudentius 
■ Merula,  Darium  quoq;  lapidem  dici  retulit,  quoniam  in  Paro  infula,  qua:  vna  eftCy. 
cladum,nafcatur,de  quo  Virgiliusfic cecinit. 

^ r . nUfivi  ^prn  e /intn 


Lib.  a.  Ae- 
mid. 


aittuui  juc  ««jj 

SmU  manus  addunt  ebori  decus , aut  vbt  natio 

_4raentum,Pariufue  lapiscircumdnlurauro. 

Hic  Iapis  Gallis  dicitur  Vne  Pierre  de  Touche  , Germanis  Probierllein , Italis  Paran- 
gone , & Pietra  di  Tocho , Hifpanis  Toque  d oro. 


DESCRIPTIO,  ET  LOCVS. 


c 


! 

10LOHE  eftlapis  hic  nigerrimo, &l;euore  inligni  prieditus,  probatur  auteraliG; 

politus  in  halitu  hominis  fodet  protinus,  nubemq;difcutiat.  Plinius  habere  , 
» modicam  magnitudinem  fcripfit,  nempe  quaternas  vncias  longitudinis, &bi.  ■ 
nas  latitudinis  non  excedere . loannes  etiam  Zetzes  idem  tcftatur  his  vcifibus.  j 

Avitu  «aA^i/TOi  $ct  ffavoi^  ^a(fctiOiyctp 

Hi  ficlatine  verti  pofliint. 

farui  j & mueniuntur  quidam  tnamm  replentes  autem 

livocancurprchatores, probatores  autem  auri.  ^ ^ ■ ■ ■ cC  m %r  ' 

Verum  licet  Plinius  quaternas  vncias  longitudinis,  Sebinas  latitudinis  eia  ign  , 

Zetz^es  Lydios  lapides  ,Luos  effe  diuulget  -nihilom.n^  ^ 

/ofsil  Agricola  multo  maioresinueniri  fcribit,& maximos  circa  Vifam 

erui.  NosautemalTererepo(TumusadiierfosPliniummgentismolisinutniri,cumii 

miilacra  &ftatua:  ex  hoclapideconfeQaiKomK  videantur. 

Temporibus Theopbrafti,&  Plinij,  Lydius  Iapis  in  Ttnolo  fluuio  J 

die  palTim  apud  Germanos  in  nuis  Heldeshemijs , & Goffdarunis,  atq, 

VifL  pagum,  qui,  tefte  Agricola,  inter  oppida  Egram,&  Eredortum  litus  eft. 


V S V s. 


AVTHOR  cit  viinius  pernu»  1J13  V-UII..1.1.C1  - — — „rt,pnto 

vfos,ad  hodiernam  vfque  diem  , 


eft  Plinius  peritos  his  coticulis  vti  ad  examinanda  metalla, &tdii 


Chryfopola 

herba. 


vius, act  Hodiernam  vlque  diem , pro  expiu; a..u„  -,-6'- ' y , 

A-  jsk  penetrauit.  Idem  Plutarchus  de  herba  quadam  narrat  ,qux ea  ^ 


rtoaic  enam,  aa  uuii  ^ 

re,  vel  Bafaltcvtumur.  Pariter  in  Italia  quidam  Artifices  adbibentfo 

■ ■■  nuncupant.  SimilitcrBoetiusnarrat  paffim.inv 


dam  lapidem,  quem  f erdeUo  nuncupant,  ^nniliter  ooecius  liai.a.  p------- , 

Germania: locis, circa  flumina, lapides  nigerrimos inueniri, qui  expoli  > j 


vices  fopplent. 


Mufei  Metallici  Lib.lV.  7op 

de  lapide  aldebergio. 

Gap.  XLIV. 

IC  Iapis  nomen  acquifiuitab  Aldenburgo  Hallatia;  vrbe,qu*vrbs  ve- 
tus Latinis  noftri  feciili  hominibus  nominatur.  Duplicis eft  ^eneris 
vnum  extra  albicat , & intus  eft  cinereum  j alterum  rubefcit,  vtriq;  tal 
men  odor  viola;  ineft.  Hunc  tamen  odorem  Georgius  Agricola  notLj 
lapidi,  fed  mufco  attribuit,  qui  lapidibus  frequeter  adnafci  folet,  for- 
taffis  authoritate  Ariftotelis  ductus , qui  nullos  lapides  odorem  fpar- 
gerealTeruit.  Nihilominus  nos  experientia  edoifti,  talem  odorem  non  m.ufco,fed  la- 
pidiadfcribendumeflfe  opinamur:  habuimus  enim  fragmetum  huius  lapidis  odorem 
j viol*  fundentis,  in  quo  nulla  prorfus  mufci  veftigia  apparebant,  & tamen , diuturni,  odor  in  Lu 
(ate  temporis,  talis  odor  euanefcere  debuilTet , cum  tamen  odore  effet  refertus , non  pidihus. 
fccus  ac  violis  femperfuiflet  inuolutus,  licet  inter  lapides  diuerfi  generis  feruaretur.^ 
Quaproptermens  Ariftotelis  de  odore  lapidum  ita  exponenda  eft,  vt  de  pluribus  in- 
telligatur. 

DE  LAPIDE  ALABANDICO. 

Gap.  XLV. 

S Y N O N l M A. 

LABANDIGVS,&  Alabandinus  lapis  inuenit  nomen  ab  Alaban- 
^ daGaria;.  Apud  Hermolaum  Barbarum  Abalandicus  legitur.  Pr*- 
terea  Democrato  vocatur  Alaba  ftrus.  Alijs  cognomin  atur  Magnefia, 

& Manganefe.  Apud  Albertum  Magnofia . Deniq;  alijs  Pignites,  & 

Pingnites,  & fpecies  Belemnitis  dicitur. 

DESCRIPTIO.  ET  LOCVS, 

COLOR  huius  lapidis  ex  rufo  nigricat,  pcrfpicuus  eft , ad  inftar  ignis:  quin. 

immd  fecundum  aliquos,  nonnullis  rimulis,  atqj  venis  dehifeit , veru  Plinius  Adhibeti0- 
horum  non  meminit,  qui  alferuit  hunc  lapidem  effe  nigri  coloris,  afpedlu  ta-  vitral 
men  ad  purpuram  declinantis  facile  liquatur  igni,  & ad  vfum  vitri  funditur.  In  Caria 
iidAlabaiidam  nafeitur,  & in  eadem  regione,  Mileti,  vt  Plinius  teftificatur. 

' DE  LAPIDE  OBSIDIANO. 

Gap.  XLVl. 

SYNONIMA,  ET  ETYMvM. 

VA  M V I S Obfidianus  Iapis  ab  Obfidio  inuentore  ita  fuerit  nuncu- 
patus, authore  Plinioj  attamen  illum  accepiffe  nomen  aRegionepof-  nh, 
fumus  afleuerare , nimirum  in  qua  Obfidius  illum  primo reperifle  tra-  ca^.%6, 
ditur.  Quocirca  Aethiopicus  lapis  etia  dici  meruit  o-4 A/Ios  Con- 
ftantino,  in  Diiftionariofuo,  appellatur,  &Obf]us  lapis  apud  Ifidoru 
legitur  . Hunceumdem  efle  cum  gemma  obfidianaPlinij,arbitramur. 

Hieronymus  Cardanus  lapidem  incidentem  ab  effeftu  indigitauit  j quia  ex  illo  cultri 

O o o olim 


710  Vlyfsis  Aidrouandi 

olim  pararentur . Suntqui  Zibriten  Alberto  diSum  effe  volunt,quam  opinionem  mi.  E 

nime  improbamus. 

descriptio. 

Etiamsi  Ceorgius Agricola Obfidianum  bunc  lapidem  Gagatis, &Thracij 
fpeciem  el?e  conftituat,  nos  tamen  ab  illis  d iuerfififimu  elle  exiftimamus.  Quan. 
doquidem,  licet  primo  intuitu  fimiles  efle  videantur,  exadecefiderantibusdif. 
ferentias  proculdubio  diffimiles  omnind  euadunt . Gagates  plerumq;  eftcruftofc, 

vt  Diofcoridesoptireeexarat,  Thracius  eft,fubftantiadeniacompa6Ius,&parunu. 

fplendens  obferuatur.  Obfidianus  vero  fplendet,  & tranfparet.  Demde  Gagates, & 
Thracius  obtuli  lunt,  & ad  fcindendum  valdb  inepti ; Sardus  verd,  & hic  Aethiopicus 
fcindunt  quideiTijfed  non  eodem  modo : namqj  Sardus  non  poteft  reduci  ad  figuram 

cultrorum,  atqsenfium,  in  quam  Aethiopicus  facileformatur,  quoniam  Sardus  in  mi- F 

nutas  particulas,  atq ; in  frufta  rumpitur.  Prxterea  Gagates,  & Thracius  ex  Bitumine 
indurato  conflant ; Sardus  atq;  Obfid  ianus  ex  vitrea  materia  integrantur . Quocirca 

Cii.  37.  Plinius  hunc  Obfidianum  inter  vitri  genera  tccenfuit;  cuius  vei  bafunthiEC.  l»  gtnm 

^ 6.  "Vitri,  & Obfuiuma  numeramur  ad  fm.  tlttudinem  lapidis,  quem  tn  Aethupta  inuemt  Ohftdm,m. 

gerrimi  coleris,  aliquando  & translucidi,  crafsiore  vi/ti,  atq;  in  fpecultspartetum.proma^qn^, 
Cii.  38.  vmbras  reddente,  gemmas  multi  ex  eo  faiiunt.  Deinde  fequenti  libro  idem  Plinius  ficfcri. 
cap.  I o.  bit.  Inuenittmur,  (p- gemma  eodem  nomme,  dr  colore,  non  Jelnm  in  Aethropia,Indiaq;Jcdm  J«i»- 

mo.vt  aliqui  putant,  & in  littorihus  Hifpanienfis  Oceani.  Ex  veibis  igitur  Plinianis  manife- 
ftarium  euadit  Obfidianum  lapidem  a Gagate,  & Thracio  lapide  maxime  diferepare, 
& quamuis  fuperius  in  tertio  libro  huius  voluminis  vnum,&  eundem  lapidem  elle  af- 
leruerimus,  attamen  ad  mentem  Agricoltr,&  Alleclarum  id  didlum  fuille  affirmamus 

DlFFERENTlAi,  ET  LOCVS.  t 

NO  S huius  lapidis  duplex  genus  obferuauimus;licct  Plinius  vnius  tantummo- 
do generis  mentionem  faciat.  Primiitn  genus  Pliniano  optime refpondet.  Al- 
terum genus  non  ita  acutum,  fed  obtufius,  & minus  fplendens , Sardo,  aut  re- 
nali lapidi  valde  fimile.Item  dilcrepantab  effciffu,  quoniam  Obfidianus  Plinij,&  Sar- 
dus paleas  trahunt.  At  fecundum  genus  Obfidiani  a nobis  obferuatum  hanc  virtutem 
nonpolfidet. 

Locus  Quoad  locu.XenocriStes,  referente  Plinio,  in  India,&  in  Sammo  Italte,&  ad  Ocea- 

tdis.  num  Hifpani*  nafei  tradidit,  quibus  in  lotis  gemmam  Plinij  eiufdem  nominis  reperi- 
ri  paulo  ante  affirmauimus.  Prmterquamquod  in  Aethiopia  hunc  Obfidiusprimum|rc- 
perit, & propterea  Aethiopiciisdicimeruit. 

V S S.  f 

Ex  hoc  lapide  olim  fuilTefa^a  fimulacra  teftatur  Plinius  his  verbis.  Solidas 

Kes  Diut  Augufh  capi  materia,  huius  crajsttudims^tdi , & Dutus  Augujtus  pro  miracnlo 
dicauit  in  templo  Concordia  objidianos  quatuor  Elephantos  : remi/it,V  TtbertusCajartie- 
liopoliiarum  ceremontfs  repertam  ibt  in  har esitate  ciuS:,  qm pr&fuL  rai  Aegjpio,  obfidtanm 
mm  cMeneUi,  Et  paulo  infra . Fit  ex  ttnBura  genere  obfidianum  ad  efiaria  vaja  j & 
rubens  vttrum,  atq\  non  transltuens  Hamatmon  appellatum . Fity  & album , & marrhtnum,& 
Hyacinthos,  Sapphiro fq't  imitatum,  (fi  omnibus  alys  coloribus,  nec  e(l  alia  nunc  matirt&jtquc0i 
aut  et  tam  p ^Bura.  accommodatior,  maximus  tamen  honos  in  candido  translucenttbus , quam 
Cultri  ese  xtme cryBalli  fimilttudine , Hai5fcenus  Plinius  . Praeterea  lapidem  CbfidiaDum  culte  ts 
laptde,  materiam  pra?ftare  intelleximusj  namq;  j in  hiftorijs  Indicis  legitur,  quod,  ob inopiam 
ferri,  ex  Iapidibus  cultros  parant;  immo  & alia  inftrumenta,  qu£e  ad  ca:dcndum  aptu 
clTe  debenc.Horum  imaginem  kt^ior  videre  poteft  in  primo  libro  in  Capite 


Mufaei  Metallici  Lib.  IV. 

DE  LAPIDE  IVDAICO. 

Cap.  XLVil. 

VDAICVS  lapis  ita  fuit  nuncupatus^quia  paflim  in  ludtca  inue- 
niatur, verum  Sikfia  quoqjhuiufmodi  genus  lapidis  habet,  «mulatur 
figuram  oliu*,  tener , & friabilis  cft , ftrijs , iuxta  longitudinem  , di- 
fcurrentibus , atque  ita  ^qualiter  diftancibus , vt  atte  calat®  efsc  vi- 
deantur. Colore  eft  albo ,aut  fubcinereo.  Ab  Actio  nominatur  lapis 
Syriacus,abalijsPhcenicitesjPyrene,  velEurrheus.  Apud  Plinium  theco^i 

nuncupatur  Tecolithosj  quafi  lapi  dem  frangens , vel  liquefaciens:  nam , T»*e,  expo- 
nitur  liquefacio  • Hic  lapis  tritus,  & cum  aqua  calida  exhibitus,  difficultati  vriname-  , “ 
j detur:  necnon  lapillos  vefica,  Serenum  frangit. 

Varias  lapidis  ludaicidifferenti^E. 


di 


ftliquj 


;i2 


Vlyfsis  Aldrouandi 


Aliqui  in  his  lapidibus  fexum  diftinsuunt,  nam  minores,  teminas , & maiores, ma.  E 
fculos  appellanti  inter  quos  aliqui  funt  longiores  mm.mo  digito;  deinde  minorcs.ad 
vefic®  calculum  fundendum,  vtiles,  maiores  vero  , ad  rerum  lapillos  expellendos, 
peraccommodos  prodicant . Nos  in  gratiam,  legentium  vanas  huius  lapides  icones 


proponimus. 


DE  LAPIDE  SAMIO. 
Gap.  XLVm. 


LAPiniBVS  nomen  a regione  Tumentibus , non  eft  arcendus  la- 
pis Samius;  hic  folet  in  terra  Samia  frequenter  inueniri  ,qua  lingu» 
adh®ret  &albaeft.  Hoc  vtuntiir  Auritabri  ad  conciliandum  auro 
nitorem  ! Facultatem  habet  aftringendi , & refrigerandi,  fed  candi. 

■ dio,r,&  durior  CKteris  profertur..  Partus  accelerat,  &tanquamAeti-  * 
tes  conceptum cuftodire  perhibetur.  Interdum  hic  lapis  nigricat; 

OuanropteranonnuliisExhebenus,autEburfoffik  nominatur.  De  hoc  plura  noio 

«aramus,  cum  in  fecundo  libro  agentes  de  terra  Samia, nonnulla  adhiuufmodilapi. 
dem  fpeiftantia  expofuerimus. 


de  lapide  armeno. 

Gap.  XLIX. 


^ Q V 1 V O G A. 


Q 

O N mediocrem  vocum  fubfequentium  fimilitudo  legentibus  dilScul- 
' tatem  peperit . Nam  apud  Galenum  , Paulum  Aeginccam , atque  Ac- 

tium,terramArmeniam,  delapidem  Armenium  legimus.  In  Ollicinis 
Bolus Armenus,  & Bolus  Armena  circumfertur.  Csterum Galenus 
hunc,  non  ex  propria  fententia,  lapidem  cognominat,  feci  ad  meniem 

illius,  a quo  dono  accepit.  Huius  etiam  Serapio  meminit,  & terram 

O/,404.  Armeniacam nuncupaait.AuicennasarabicoidiomateThinArmenan,quafi terram 

Armeniam  cognominar.  Praid  iftf  voces  inter  fe  maxime  difcrcpant.Quandoquidem 
Bolus  Armenus,  feu  Armena  npn  eft  lapis  Lazuli,  vt  nonnulli  perperamopinantur, 

fed  eft  vera  rubrica  finopica  Bolus  vero,  vel  lapis,vel  terra  Armena  omniurn  antiquo- 
rum  Grtecorum,  vno  excepto  Diofeoride , nihil  aliud  eft , quam  terra 
tea , vel  ftibpallida , qus , iuxta fnperficiem  , tefte  Galeno,  lapis  effe  videtur.  Idci 
troprieUs  qui  eum  dono  dedit  Galeno  , lapidem  nuncupabat.  Attamen  reucra  terra  e > J 

Umr»m.  niam  in  aqua  faciiedifioluitur  more  aliarum  terrarum, quarum  proprimnclthumi  -H 

tate  molliri,  atq;  dilfolui , quod  lapidibus  non  contingit . Tandem  aduertendum  It. 
quod  Auicennas,&  Serapio  lapidem  Lazuli  cum  Armenio  Diofeondis  vnum, « 
detn  efle  ftatuuntjcum  tamen  Grsci  illos  inter  fc  diferiminent. 


TESTifJl.tS??’ 


SY. 


Mufei  Metallici  Lib.IV.  713 
‘ SYNONIMA,  ET  ETYM7M. 

Ab  Armenia  nomen  defumpfit  lapis,  qui  apud  Diofcoridem,  &GaIenum  dici- 
tur ^iflobuecnon  aprtsrjaxos,  quo  nomine  Diofcoridesetiam  in  Eu- 

porifticisvfuseft.  Cartcriim  in  antiquo  Diofcoridis  Codice  hoc  vocabulum 
Aifenon  inuenitur . Apud  Paulum  Aeginetam , & apud  Aetium  habetur 
,j,^,^„ypaipKi-,ideft  Armeniacum  picToruro.  Ab  antiquo  medico  Nichepfo,referen. 
te  Aetio , dicitur,  corrupta  voce , Armuthus  lapis.  Multi  Arabes  Hager  Armeni  n un- 
cupant.  Auicennas  tamen,  & Serapio  lapidem  Lazuli,  & Mefues  lapidem  Armenium 
indigitant . Latini  lapidem  Armenium  , vel  Armenum , vel  Armeniacum  vocitant . 

Sunt  quidam  j qui  hunc  appellant  Armenium  colorem , qui  Opandica,  lapidem  viri.  Verdazau-, 
dem, &quidamMolochitem,fed  hi  omnes  valde  errant.  Italis  dicitur  Pietra  Ar-  roquia, 

5 ciwiia ,& quando  pr*parata  eft  ad  colorem,  Verdazzuro  nominatur. 

DESCRIPTIO,  EI'  LOCVS. 

AVT  H OK  ES  de  colore  huius'lapidis,  fententijs  variarunt,  & adhuc  fublu- 
dice  lis  eft . Quamobrem  fortaflis  Arabes,  vno  excepto  Mefue , hunc  cuni_rf 
Caruleo  confundunt.  Diofeorides  Cyaneum,  nempe catrulei  coloris elTe_a 
fcripfit.  Plinius  vero,  & Alexander  Trallianus  maxime  viridem,  communicato  cx- 
tuIco,effe  tradunt.  Praterea Diofeorides  ,in  textu, hunc efle  lapidem  non  memo- 
rauit.  Plinius  vero  efle  lapidem  affeuerantiiis  dixit.  H«c  difficultas  facile  folui  po- 
terit, fi  verba  clariflimorum  Authorum  diligenter  ponderemus . Namq;  Diofeorides, 
dum  cyaneum  commendat , non  de  Armeno  in  fodinis  colledlo  loquitur , fed  Arme- 
num praparatum  intelligit : lic  enim  cxruleum  colorem  acquirit.  Hanc  noftram  fen- 
C icntiampoifumus  ftabilire  authoritate  Pauli,  & Aetij,  qui  hoc  medicamentum  nonj 
iitnpliciter  Armenium  nuncupant , fed  Armenium , quo  Pieftores  vtuntur,  quod  CKtu- 
lei  eft  coloris,  &noftris  etiam  Pictoribus  celebratum , & vulgo  noftro  idiomatePcfi/c 
miro  cognominatum . Idcirco  inferiptio  illa  in  textu  Diofcoridis , femper  nobis  fuit 
fufpefta:  quandoquidem  lieet  •mfi  apuma  inferibatur,  nulla  tamen  in  textu 

huius  vocis  mentio  fit , fed  Armenium  limpliciter  femper  nominatur. 

Lapis  igitur,  quem  Plinius,  & Alexander  Trallianus  deferibunt,  coloris  eft  viren- 
tisincKruleum  tamen  inclinantis . Hinc  nianifcftcm  cuadit  Diofcoridem  de  Arme- 
nio  prspariuo  verba  feciffe , Plinium  vero  iniellcxiffe  non  pra?paratiim,fed  illnra_j, 
qiii  in  fodinis  colligebatur,  deinde  maceratione,  &pra'paratione  ctmilciim  colorem 
penitiisacquircbat.  Qiiocirca  vnimi , & idem  erit  medicamentum , fed  prsparatio-  nrfficulu, 

netantiun  diferepabit.  Prarccrca  po  (femus  etiam  alio  modo  difficultati  occurrere ,3,  tts  folittio, 

dicentes , cum  Iapis  hic  viridi  admodum  faturato  fit  infedlus  colore , vt  quafi  catruleus 
elfe videatur, non e(fe  mirandum, fi  Diofeorides  carukum  appcllauerit:  fiquidem_j 
DPlinius , & ipfc  feribit  diftare  a CKrnleo,  modico  candore , qui  hunc  colorem  temiio- 
tem reddit . Hanc  noftram  opinionem  Auicennas  confirmat , dum  in  Armenio  lapi- 
de aliquantulum  carulei  coloris  reperiri  feribit , Mefues  quoq;  medio  inter  viridem, 

&cblcurum  colore  elfe  teftatur . Horum  atq;  noftra: etiam  fententia;  Georgius  Agri- 
cola ciiligentiffimns  Foffilium  indagator  fauet,dum  colorem  ex  viridi,&  cpruleo  mix- 
tum ei  attribuit . Quapropter  a (Teuerarc  poffumus  Armenium  nihil  aliud  efle , quam 
materiam  Carulci,  nondum  a calore , in  terr*  vifceribus , perfeifte  codiam;  quemad- 
modum Chryfitis,Mify,&  Sory  fuut  materia  Calchanti  ,&  Auripigmentum  San- 
darache. 

Colligitur  hiEc  materia  in  fodinis  acris,  argenti,  & plumbi , fed  copiofior  in  fodinis 
tns,h*cqimollitur,&  maceratur,  & in  Verdazurium  Italis  nuncupatum  coniiertitur, 
dequo  egit  Diofeorides,  cuius  nota;  erunt,dum  eft  compadfum,  friabile,  colore  inte- 

sewruleo,  kuigatum , & abfq;  calculis . Now  vero  bonitatis  lapidis  funt  tales , vt  fit 
tobuftus,non  friabilis,  habeatq;  colorem  viridem  ad  caeruleum  tendentem:  pracf  crtrir 

Ooo  I etiam 


714  Vlyfsis  Aidrouandi 

Conditis- aurcismsculis  radians:  fiquidem  qui  apud  Pharmacopolas  feruaturj& quoPi,  g 
ws (^Qlores  parant  3 tum  facultate  imbcciJlior,  tum  etiam  ignobilior 
habetur.-vndeanimaducrtendum  cftiapidem  hunc  quandoqr  adulterarijled  vitium_j 
ig^ne  deprehenditur;  nam  in  igne  pofitus3&  deinde  extratSus,  fi  nigrum  contraxeriteo- 
lorem,  lapidem  efle  dicemus.  Sin  color  caruleus  magis  intendatur,atq;  pulchrior  red- 
datur^ indicabit  illud  pigmentumj  de  quo  Diofi^oridesegitjnimirum  Armenij  lapidis 
emolliti, atq;  pr^parati.  Pr^terea,  multa  cum  Cyano,  feu  Carruleo  fimilia  habet:  nihi- 
lominus ab  illo  diferepat, ratione  loci  natalis : etenim  hic  in  Armenia  gignitur,  vtno- 
men  indicat, Caruleum  vero  multis  in  locis  inucnitur.  Demum  dilcrepant  fapore,nam 
cyanus  multo  eft  acrior,  raagifq;  aftringes,itaut  cruftas  etiam,  ad  inftar  ignis,  inducat. 

Ratione  loci , non  folum  in  Armenia  inuenitur , fed  etiam  in  inultis  Germania  lo- 
cis, ficuti  Authores quidam  Germani, quinimd, & Andreas  Matthiolus  tradiderunt, 
quam  fententiam  Georgius  Agricola  non  probat  ,£c addit  polfe  tantum  per  fraudem 
fro  Armenio  fubftitui. 


VENENVM,  ET  MEDELA. 


Csf.ig, 


E 


'MINENTIS^IMVS  Ferdinandiis  Ponzettus Cardinalis Meltifenfis,inli. 
bro  fecundo  de  Venenis,  inter  venena  metallica  recenfet  Armenium  lapidem 
fortaflis  minime pr.rparatum  ( prtrparatus  enim  medicaminibus  addi  poted) 
cumque  adeo  perniciofum  praedicar,  vt  tertia  pars  drachma  inter ficerepoflit.  Praete- 
rea addit  fymptomata  huiufmodi  venenum  confequentia : quandoquidem  Patiens 
primum  de  frigiditate  extrem  ira  tum  conquiritur, dum  fpiritus,&  calor  ad  pracordia 
retrahuntur,  Senifi  cito  huiufmodi  venenum  educatur,  fyncope  ,&  interitus  fequitur. 

Medicamenta  hoc  venenum  expugnantia  debent  efle  ilIa,codem  authore  tefte,qur 
venenum  Napelli  profligare  poflunt,  deinde  proponit  Diamofchum,&  radices  Cap- 
paris. Infupertradit,iuxta  aliquorum  mentem,  in  hoc  cafu  oleum  Nucum  daudunij 
elie  cum  decodione  butyri,  & feminis  Napi,  nimirum  illius  fpeciei  raparum,  qua  .ad  G 
coloremcitrinum  inclinant 


V S V S IN  MEDICINA. 


til,^.de—> 
fin-f,  rned. 
fac. 


Efilefjts,^ 
Mama  re- 
wed. 


Difficultas 

hluitur. 


CRIPTVM  reliquit  Galenus  poflidere  facultatem  extergentem,  cum  modica 
acrimonia, & pauciflima  adftriciionc,ideoque  medicamentis  ophthalmicis per- 
mifeet.  Aetius  eadem  verba  ex  Galeno  habet,  fcd  poftea  addit , ex  Nicheplo 
antiquo  medico  , Armenium , quo  Pidores  vnintiir,  ad  duodecimam  drachma  par- 
tem, melancholicis,  & craflum  fangtiinem  habentibus  opitulari  .Prsbet  etiam  pueris 
anthrace  infcftatis:  fic  enim  vomunt,  namque  inter  vemitoriamedicamenta  colloca- 
tur. Prcetereahoc  medicamen  laudat  in  Epilcplia,&  in  Mania  hacratioue  adhibitura, 
tres  manipulos  cenraiirij  in  quinq;  hommi.s'  aqua?  marinm  coqu it, donec  vnaiuperlit, 
deinde  cum  decodo  colaro  Armutliei  lapidis , quem  Graici  Armenium  vocant, ter- H 
tiam  drachmm  partem  terit,  & fatliciter  exhibet . Nam  per  fecclfum  materiam  educit. 

. Mefue  autem  vires  huius  medicamenti  ,fiuc  ci  ud i, fiue  praeparati  calefacientes, & 
ficcantes  in  fecundo  gradu  tradit,  immcj  cumciodat,&  excrefcentescarnes  cohibeat, 
qui  effeduscaliditatem  fatis  infignem  demon  (liant,  medium  tertijgiaduscaliditatis 
excedere  putat.  Initiper  addit  habere  lacultatcni  antiquis  medicis  incognitam, quo- 
niam ventrem  foluit:  nam  quemadmodum  Antiqui  ad  Veratrum  nigrum  tamquam 
ad  vltimiim  praefidium  deueniebant,  ita  nos,  vt  teftatur  Alexander  Trallianus, 
meniumpoflurmisaccederej&treSjaut  quatuor  fcrupulos  prmfcribere . Mducaa 
drachmas  duas  cum  aliquo  alio  medicamento  mixtum  praebet.  Diofcoridesliuicmc- 
dicamento  attribuit  illas  vires,quas  antea  ChryfocollK  aflignauerat,  fed  tamen  inem- 
caciores.  Ca’terum  quis  dubitare  poflct,ntiin  Chryfocolla  vomitum  ciendi, &aluum 
iiiouendi  facultatem  poflideat,  quemadmodurn  de  Atmeno  didum  eft.  Huic  dubio 
refpondere  pofllimus  Diofeoridem  hac  duo  medicamenta  inter  fe  comparaffGft'*®’ 


vires 


MuCe!  Metallici  Lib.  1 V, 


j\virescxternas,non  autem  quoad  vires  mternas.AiiicennasArmeno  lapidi  conuenire 

illas  virtutes  opinatur,  quas  Graxi  cnumerarun  t , nimirum , quod  habeat  vim  ducen 

diatrambilemperfecelTum,qua;euacuatio  bodiequoqieftcdebris;cum,in  Antido' 
tario  Bononienfi,  pilubu  de  lapide  A rmeno  Melut  deferibantur,  qu*  Melancholicos” 

Sadullos  humores  clementer  educunt.  Manardus  Ferrarienfis  hoc  medicanibnto 

morbos  ab  atra  bile  pendentes  lefailici  cum  fuccelTu  'curafle  gloriatur.  Item  Fallop 

pius, in  furore  Melancholico  pr^tlamiffimum  ait  elfe  medicamentum, qui,  authorita' 

te  Alexandri  Tralliani,  praparatum  femper  exhibuit,  & nouies , vt  vult  Alexander' 

ablutum  prarfcripfit ; qiiinimd  addit  nihil  referre  vtrum  nouies , vel  pluries  abluatur’ 

dummodo  reae  abluatur,  nam  quanto  magis  abluitur,  eo  minori  cum  moieftiaeua- 

cuat.  Verumranien,ad  prouocandunr  vomitum , medicamen  nulla  ablutione  indiget  Mutio  U- 

Donatus  Altimarus  nofti  a tempeftatis  medicus  celeberrimus  aliam  vim  de  Armenio 

lapide  diuulgat : liqiiidcm  in  febribus  peftilentibus  illum  commendat. 

Tandem  nobile  eit  amuletum  ,namQ;  fi  hic  lapisa  pueris  geftetur  ,noaiirna  tei-ri 
citlamenta  arcet  .-deinde  a mulieribus  grauidisgeftatus,  eas  ababortu  praxaucrej 

traditur.  Fuchfius,  in  defedtu  huius  lapidis,  furrogati  feribit  Cyanum , oui  linis 
gdlazulidicitur,  vel  Chryfocollam,  vel  Indicum . ■ 1 -P  - 


HVNC  lapidem  Pidores  expetunt,quia  illius  color  diutilllmc  durat,  neq- ara- 
te mutatur,  dummodo  cu  petrolco  difioluattir  ,ell  enim  color  pulcherrimus 
&Vltramarinofimillimus.  Eximitur  autem  ab  hoc  lapide  color  hunc  inj 
modum . Tritus  aqua  fimplici  impon itur,  vt  modico  temporis  fpatio  refideat;  nam_.rf 

color grauior fundum  petit.  Pofim.odum  efiTundituraqua  cum  excrcmcntislapidis  in 

aliud  vas , & quod  refidet,  fi  habuerit  multum  fuper  flui,  iterum  lauatur,  proicefto  inu- 
tili i quando  vero  in  fundo  refidenspariim  habuerit  excrementi,  rurfus  teritur  exadie 

C&fcutellEviueataimpofito  affunditur aquaJimpida, in  qua  folutiim  fuerit  gummi 
Arabicum.  MoueturaquadiIigenterdigitis,vtpuIuislapidisnon  refideat.  Dein- 

dequiefcendnm  eft,  per  fpatium  dimidia  hora,  donec  ima  petat  color  non  totus  jfed 
melior  pars  (nam  dilutior  manet  in  aqua ) tunc  aqua  eflfunditur.in  aliam  fcutellairi_j, 
(|us  in  fundo  viliorem  colorem  recipiet,  & feorfum  feruandus  eft  . Color  autem  pra- 
liantior  alia  aqua  gummata  mouebitur , atq,  iterum , per  femihoram , relinquetur , vt 
pwllaniior  pars  eoioris  in  fundo  refideat.  Aqua  effufa  vbi  refederit , alium  dabit  co- 
lorem primo  elegantiorem  . Id  opus  quoties  repetitur , toties  diuerfos  colores  exhi- 
bet,depofteriores  prioribus  pulchriores,  & cialliores  euadent. 


A M tempus  eft,vt  ab  exoticis  regionibus  ad  noftras  recedamus. Co- 
mum,quod  inllaurarum  Kouumcornum  dicitur  eftjCiuitasInfubria, 
iu«a  Lacum  Larium,  ad  vigefimumquintumlapidem,aMediolano 
diftans , cuius  territorium  hoc  lapide  abundat:  propterea  Plinius 
hunc  lapidem  Comenfem  a Nouocomo  Itali*  oppido  nuncupauit. 

®***^P^  Quibufdam  Lapis  lebetum  appellatur, quoniam  lebetes  vulgo  Lauiz- 
“cxeo  fiant.  Apucl  HicronymumCardanum  vocatur  fpeciescotis,&  apud  Pifauren- 
lemfpecics  Ophitis,  & biphini  appellatur.  Etenim  nominat  hunc  lapidem  Siphinum, 
quum  Siphno  Infula  vna  Cycladum  inueniatur.  Georgius  Agricola faxum  Comenfc 


VSVS  IN  PiCrVRA. 


DE  LAPIDE  COMENSI. 


S Y N O N 1 M A. 


ticettum  indigitar,  nonnullis  Pietra  Columbina,  vulgo  Coxero^ 


DE- 


yiyfsisAldrouandi 
Olla  ex  lapide  Comenfi ! 


DESCRIPTIO,  LOCVS, 

& Vfus. 

COMENSIS  lapiscolore  viridi  eft  refertus,  vt  afleruit  Plinius.  Sed  miran- 
dum eftcum  Plinius  ita  limpliciter  de  colore  huius  lapidis  fcripferit.  Quan- 
doquidem, licet  viridis  fit,  multis  tijmen  venis  ,feu  maculis  candicantibus  e 
refertus,  qu*  argenteis  micis  radiant.  Subfiantia  lapidis  rara,  & quodammodo  lQ>n- 
giofa  eft:  ideoqi  facile  torno  elaboratur.  Plini  j quoq;  temporibus  ex  hoc  vau  ne  M, 
in  coquendis  cibis  ,vtilia . Hodie  in  Lombardia  Itali  huiufmodi  vafa  ad  vlumecu- 
lentorum,  cacabis  tcneisjfalubritatis  gratia,  prsferunt.  .. 


MufdMetallici  Lib. IV. 

^ p!urij,qu;eftPaguseftRhatorum  egregius, vitra alpes  , prope Clauennam  oppi- 
dum Lacui  Lario  (quem  hodie  Comenfem  vocant j proximum, in  tnonteuicino talis  Locus na- 
Ijpisefloditur.InSjphno  pariter  lapis  eftemfdem  generis,  nifi  hoc  ilii  fingulare  Plinius  ‘olts  huius 
attribuat, quod  excalfat^us  oleo  nigrefcarj  & diirefcatjaJioquin  natura  lua molJiflimus.  ^^pidis^ 
Horum  etiam  Georgius  Agricola  meminit , dum  inquit : a /abris  a-rarijs  cx  hoc  parari 
forinasadiES  fundendum  idoneas,  quia  ignem  fuftineant . Huiufmodi  iaxaeffe  apud 
Chattos  refert  in  fufeo  cinerea  , in  quorum  formas  quoduis  metallum  liquidum  fundi- 
tur. Hoc  genus  lapidis  in  Siphno,  & in  Italia  circa  Comum  gxcauatur,  & tornatur  in_j 
vafa  coquendis  cibis  idonea,  atq;  vtilia,  qii®  ferreis  circulis  muniuntur . Vas  huius  ge- 
neris hoc  in  loco  exhibetur  delineatum. 

Huiufmodi  faxa  ex  lapidicinis  erura  ftatimferro  funt  excauanda  ,nam  aeri  diutius 
expolita  indies  magis  durefeunt . Ex  his  etiaai  mortaria  Pharmacopoiarum  , & etiam 
cotesfiunt.  Gefncrus  Hepatitemlapidem  Comenficonlimilem  facit  ,&  inter  argillam,  Lapis hc- 
&lapidem  fere  medium  conftituit.ls  quoq, tornari  poteft,&  etiam  facilius, quia  moL  p“tttes.  ' 
l lior  fit,  & Ibrtallis,  cum  nimium  moJJis  iit,  in  vfum  valoi  um  nondum  venit. 

DE  LAPiDE  PHOLADlS. 

Cap.  L. 

HACTENVS  de lapidibusnomen aloco  inuenientibusdidiumfit.  lamad 
lapides  grandiores,  & .id  Lixa  accedendum  eft.  Itaqihuicfaxo  dequo  inpr*- 
fentia  agitur, d natura  Pholadis  animalculi  impofuimus  nomen , quoniam  in 
to latibuletur.  Etenim  ^coAu^sc,  lunt  animalculade genere  biualuium  ittL-* 

nuncupata, quia femper  delitefcant.  Nam  iraAeos» Gr*cis (proquo  etiam  puAeiv, Sc 
dicitur)  latere,  vel  in  latebris  degere  fignilicat,  & ao,Aoii,  tefte  Euftathio , dicu- 
turaues,  reptilia,  vrf^,&  aliai  animantes,  quando  fub  terra , vel  in  fax  is  excau  a tis,  vel 
Calijs  latibulis  per  aliquot  temporis  fpatium,  frigoris , aut  tertus  vitandi  gratia  , occul- 
tantur. Quocirca  Vrf^  etiam  paAaJ^it;  ab  Au thoribtis cognominantur.  Vnde  hunc  Iapi- 
dem ?><iiA«7»fii!Pnon  abfurde  quifpiam  appellare  pofletiquandoquidem  ^ceAnlnjim  apud 
Hcfychium, publica  vocabantur  aedificia  ,in  qute  olim  homines  ( non  aliter  atque  heee 
animalcuia  propter  ambientis  iniurias)  exercitij  alicuius  gratia,  conueniebant . Sunt 
qui  exillimant  haec  animalia  in  faxis,  vi  aquae  falfa;,excaiia tis  prouenire,  alij  exluto  in 
cauernulis  faxorum  cumulato  generari  arbitrantur . Nos  autem  credimus  vndeumdo- 
iSiiniiioRonddetio,in faxorum  cancrnulis,  vcl  vi ,ve! natura fadiis, aquamarins ap- 
pulfu  procreari,  atque  in  conchas  conuerti , qnae  cauitatis , vel  foraminis  figuram  fer- 
iiant.  Hic  vir  celeberrimus , in  portu  V eneris , huiulmodi  laxum  obfcruaffe  feribit , in 
quo  nullae  rimie , neq;  cauerna:  fed  foramina  tantum  exigua  erant,  vt  vix  aerem  admit- 
terent, fed  in  faxo  idiibus mallei  confradio,mult.'v  vifebantur  cauitates vario  fitu,&  di-  NaturaSa- 
uerfe magnitudinis.  Foramina  habet  hoc  laxum  plurima  rotunda  modo  exigua  modo  xt, 
faiisampla,  in  quibus  Pholades  confpiciuntur , magnitudine  etiam  maioris  digiti  hu- 
iiani.  Eft  afperum  colore  kucophao,  graue,foraminibus  diucrfis  refertum, non  tamen 
pcmiurtLj. 

Hocfaxum  diferepat  ab  illo,  in  quo  Balani  latibulantur,  propria  fubftantia,  & figii- 
taforaminum,  nam  figuram  habet  Balani ; exterius  tamen  ne  veftigium  quidemfora- 
minisapparet;  intus  tamen  animalia  magnitudine , atque  craflitie  pollicis  humani  oc.  Saxu'»  Ba- 
tultantur.  Praeterea  color  faxi  intense  eft  cinereus,  neq;  afper,  vtfuperior,  fed  Ifuiga-  quale. 
tus, arenario  lapidi  quodammodo  limilis.  Huiufmodi  faxa,  in  portu  Anconte , fatpe  vi- 
“urar , nam  aliunde  illuc  deferuntur . Sed  dubitabit  aliquis  qua  ratione  in  medio  la- 
piiiis illa  animalcuia,  nullo  apparente  foramine  , viucre  poffint.  Rcfpondendum  eft 
utulmoi  lapidem  in  mari  effe  mollem  itaut  per  poros  , & exigua  admodum  foramina 
animalibus  attrahatur,  extradium  vero  durefeere  . Rurfus  alia  emer- 
§“  “bitatioquomodo  animalia  ibi  viuant  adhuc  lapide  ad  aliam  regionem  delato: 
|«tidumcftnon  ita  induruiffe,  vt  aer  omnino  prohibeatur,  cuius  modica  attradiione 
'tuete polfunt.  Hatc  enim  animalia  pauco  fcatent  calore,  & propria  pituita  nutriutur. 

DE 


-,g  Vlyfsis  Aldrouandi 

de  cote.  Cap.  Lll. 


^ Q V 1 V O C A. 


l.ih,de  rat. 
Mtil. 


VI  VSlapid  is  meminimus  in  Capite  de  lapicic  Comenfi,ciim,adiTien. 
tem  Agricola:,  ex  eo  fieri  cotes  retulimus.  Q^iiocirca  neceflarium  effo 
cenfuimuSjde  Cote  inprtefenti  Capite  verba  facere  .Veriim  quoniam 
cum  apud  Grjecos,  tum  apud  Latinos  nomen  huius  faxi  ambiguitatem 
parit,  primum  mquiuocationem  manifeftabimus . Apud  Hippocratem, 
in  Adiundtis,  vt  annotauit  Gorraus,  ji!»  Swnp,  nempe  mortarium  tigni, 
ficat  hac  vox  qua  Cotem  etiam  indicat.  Similiter  legitur  apud  Theophraflnii!. 
Sed  «aoflor  coticula  cft  medicamenti  genus , quando,  ad  cotem  attrito  duro , vel  foJido  p 
medicamento , collyria  finguntur , qua  ,vel  in  oculorum  morbis,  vel  in  alijs  affechbus 

adhibentur.  Infuper  Cos  fignificatcautemivnde  Aconitum  herba  nomen  habet,  ita  di- 

<aa,  quoniam  in  Cautibus  crefcere  foleat.  Hinc  Aufoniiis  Poeta  cecinit. 

dirdAcotJitacyedtCos, 

Caterhm  «'komTsii  eftaquiuocum,cum  idem  fit  quod  dKonifm,  nempe  nulla  calce  ob- 
litum vel,  vt  Plinius  vertit,  non  picatum:  licet  *o»(a  calcem,  non  picem  fignificet.  Itera 
Cos,  feu  **,  maris^gai  infula  eft  vna  Cycladum  fuauitatc,  atq;  dulcedine  vini  ede- 
berrima,  qua  ab  Hercule  olim  direpta  traditur , & nuncupata  luit , authore  Ste- 
phano , & Merops  a Merope  Gigante : quemadmodum  nominata  luit  Cosa  Co  Mero- 
pis  filia . Rurfus  Cos  eft  Vrbs  ^gypti , necnon  fofla  Corinthi , in  qua  fures , & lugitiui 
Bippocrit-  claudebantur,qu*  Cous  etiam  vocabatur : quandoquidem  Coosfoflas , Scomneslpe. 
th&  Apd  luncas  indigitant.  Tandem  Cos  eft  infula  Cari® , quam  Hippocratis  medicorum  Prm- 
lil  fatrU.  cipis,&  Appcllisceleberrimipiiaorispatriamconftituunt.  H®c  yEfctilapij  templo, & 

lunonis  ®de  nobilitata  fuit.  q 


Cot 

la. 


Infu- 


synonima,  et  ETYMvM, 


Latini  Authoreshunc  lapidem  appellant  Cotem  forte  quafi  Cautem,  cu  cau- 
tes faxumalperum,&  abruptum  dicatur:  aut  quia  antequam  hic  lapis  rediga- 
tur ad  formam  eotis,  fit  afper,aut  quoniam  frequenti  pcrcuflione  mallei  ,alpcr 
ftudio  reddatur,  vt  melius  ferrum  acuat, nili  velimus  aflerere  ita  nuncupari,  quoniam 
in  cautibus,  nimirum  in  locis  afperis,  & abruptis  inueniatur , & eruat  ur ; apud  Cakpi- 
num  Jeoitur  Alio,  eftque  lapis  rotundus,  quo  fabri  lua  inftrumenta  acuunt,  Gracis  vo- 
catur axom.  pariter  «KoniAlTof,  a voce  a’*»,  qu®  cufpidem,  & aciem  fignificatiliquidcm 
inftrumentis  ferreis  aciem  communicat.  Apud  Pandeiftarium,  pro  hoc  lapide, Aco- 
nelitos,Almefen,&Aleonkgitur.  Rhafis  lapidem  acuendi  nuncupat.  Italis  diutur 
Pietra  d”agiizzarc,  Gallis  Pierre  a guifer,  Hifpanis  Aguzzadcra , Germanis  Vuetftein,q 
aut  Schlypftein,  Belgis  Vuctfteen. 

differentia. 

Ne  M I N I non  cognitus  eft  la  pis,  quo  cultri,  aliaque  hu  ius  generis  inftrument» 
ferrea  acuuntur.  Verum  huius  plurima  reperiuntur  genera , qum  dilcrepant 
vel  humoribus,  quibus  madefiunt,  vel  colore, vel  duritia,vel  mollitie,  vel  ngu- 
ra,vel  etiam  regionibus,  in  quibus proueniunt.Qu®  indigent  humoribus,  funt  quatuor 
Cos  vario  genera,nimiium  cotes  oleari®,  qu®  oleo,  & aquaria,  qu®  aqua  irrorantur,tertiuingt 
humere^  nus  oleum,  atque  aquam  fimul  expofeit,  quartum  faliua  hominis  humeiftatur. 
madefit.  Ratione  coloris,  vari®  obferuantur  differenti® : nam  ali®  funt  nigrs,  ali®  alb®,  a 
cx  nigro,  & albo  permixt®,  ali®  virides,  ali®  fufe® , ali®  candid® , ali®  cinere®,  ali® 


Mufei  Metallici  LibJV.  719 

Hfxcandidoj&cincreo  compofit*;  ali»  tandem  lute*  5 & alitequafi  rubefcentes  inue- 
niuntur.  _ _ 

Quo3dduritiani,& mollitiem  varias  etiam  differentias  fortiuntur:  quandoquide 
citares funt molles,  fed  molliores funr,  quarfaliua  hominis  irrigantur , vtrsque  fi  de 
0ianu  cadant,  facillime  franguntur.  Csteriim  cotes  aquari*  dura funt,  neque  ita  fa- 
cile rumpuntur . 

Cos  duplex  aquaria,  & olearia. 

Coticula. 

Pugillaresex  laminis  faxi  nigri  Coticulas  fimili  cunu 
ftylo  ex  eodem. 


'Tfgun. 


Lib.iS.ci. 

Z2. 


78. 


tib.uiifl. 

Rtm^ 


720  VlyfsisAldrouandi 

Quoad  figuram.  Cotes  pariter  funt  diucrfe,  namq;  alis  figuram  habent  oblongam,  E 
aliae  latam , qus  induas,aucin  plures  diu  id  un  tui.  Prstei  ca  funt,  qus  fpecietn  iraili 
offis  pr®  fe  ferunt,  & hac  decaufa  irorso/ Grscis  nuncupantur. 

Item  differenti®  aloco  natali  emergunt . Germania,  ad  oppidum , quod  ab  aquis 
nomen  accepit,  Cotes  olearias  probatiffimas  profert . Saxonia  has  profert  in  fecundo 
gradu  bonitatis,  & quas  dat  Boh®mia,tertium  bonitatis  gradum  occupat.Plinius  Cre. 
ticis  primas  tribuit,  & fecundum  locum  Laconicis,  ex  Xaigcto  monte,eiutis.Aquarias 
Italia,  eodem  P1  inio  au  thore,  gignit  .1  Eiufdem  generis  plurim® , tefte  Agricola , apud 
Germanos  in  Chattorum  fltiuijsreperiuntur . Infuper  inueniunmr  in  Cypro infulaad 
Naxum , quas  Diofeorides  commendabat ; pariter  ad  Arfinoen  in  Armenia’, qu®  poft 
Naxias, primas  fibi  vindicant.  Cilicia  eas  pr®bet,qu®olco,atq;aqiiamadefiunt. Fla. 
menitanas  Plinius  celebrat , citato  loco , ex  Hifpa  n ia  citeriore , qu®  faliua  humanis 
illiniuntur.  Encelliusin  Mifniafpeciem  quamdam  cotis  etuiferiptum  reliquit,  qua  Ii, 
brorum  compadores  vti  afferuit , atque  aliam  etiam  cotis  viridis  Ipeciem  conftituit, 
qu®  ocularis  dicitur,quoniam  ei  collyria  oculorum,  Sieff  Arabibus  nucupataaffrican- 1 
tur.Hoc  in  loco  exhibemus  iconem  Cotis  duplicis  aquari®,&  okari®;  immd  in  eadem 
tabella  datur  effigies  Coticul® , cum  lineis  graduum  auri,  argenti,  & ®ris;  ibidemque 
confpiciuntur  pugillares  ex  laminis  faxi  nigri  coticul®  fimili,  cum  ftylo  ex  eodem . Co. 
ticula  autem  fpedfat  ad  caput  de  Lydio  lapride, 

DENOMINATA. 

De  C O T E S nuncupat®  funt  vcftes  detrit®,  qu®  diuturnitate  temporis, vete. 
rafeunt , vt  author  eftFeftus , quali  cotibus  confumpt® , & ad  nihilum  reda. 
(ft®fint.  CsteriimluftusLipfiusmauult  legere  decutes  velles, quia,  trada 
temporis,  confumpt®  Cnc  flocco,  & quafi  fine  cute  appareant. 

PRODIGIA. 

TITV  S Liuius,atqiMarcusTulliusCicerofflonimentis mandarunt:  quando 
Tarquinius Prifeus  numerum  centuriarum  equitum  ampliare  vellet,  Actium 
Neuium  negaffe  id  fieri  debere,  niliconfultis  auibus.  Rex,  inquiunt,  vt  artem 
eluderet,  addidit, an  diuina  ex  arte  fieri  poffet,qu6d  ipfe  cogitabancum  autem  refpo® 
fum  fuerit,  id  pr®llari  poffe;  tunc  dixit,  fcca  cotem  nouacula,  &tunc  ille,pr®fente,a 
fpetaante  populo,  atq;Rege,id  prsftitit.  Itaq;  deinceps  magno  in  honore  habitus  luit 
Actius  quamdiu  vixit,  & ei  ftatua  eodem  loco,  vbi  id  contigerat , nimirum  in  Comitio 
collocata  fuit. 

adagia. 

No  L V M V s pr®terire,quod  de  cote  in  prouerbijs  dicitur.  Apud  Grscoslegi- 
tur«'*o»»»  t,  hoc  eft,  cotem  alis . Hoc  pronerbium  in  eos  quadrare  tra  1- 
tur,  qui  edaces  funt,  nihilominus  cum  plures  ingurgitent  cibos,  pingues  noiu 
euadunt.Pr®terea  in  macilentiara  Cotis  adhuc  prouerbium  iadlatur, quando  iigni 
turi  quempiam  macilentum,  illum  pinguem  effe  tanquam  cotem  pronunciaimis.  1 an* 
ter  cotibus  illos  eleganter  comparare  poffumus,qui  alios  ciim  doceant,ipfi  tamen  un 
tudes.  Hinc  Horatius,  in  Arte  poetica,  dele  ipfo  id  modefte  protulit. 

■ • " ■■■  Ego furtgarvtte  cotis  acutum 

Reddere  qua  ferrumcuakt  exJorstf(afecandi.  _ u u et 

Pariter  Ifocrates  interroga tus,qua  ratione,  cum  ipfe  facultatem  dicendi  non  na  er  , 
alios  bonos  Oratores  efficeret , t efpondit  fibi  idem  contingere,  quod  cotibus  • llooa 
autem  verba  a Plutarcho  in  illius  Vita  citantur. 


vsvs 


MufariMeCaliici  Lib.  IV. 
VSVS  IN  MEDICINA. 


DI  0 s CO  R I D E S Virf  s medicas  non  Coti , fed  ei  attribuit , quod  de  Cete 
Naxia  deteritur.  Paulustamen  hanc  proponit  diftinflionem , vtid,quod 

de  cote  Naxia  deteritur,  vim  frigcfaciendipoffideat,qua  de  caula  Virginum 

inaninias,&  puero  1 um  tefticulos  contrahere  poreft.  Quod  autem  deteritur  a Cote  olea-  tuwo-~ 
da,  virtute  exter  gendi  pra’ditum  elTe  aileireratrquaptopter  alopec i js  conuenire  tradit. 

Crrterum  Galenus  irmpliciter,  quod  deteritur  a Cote  Naxia,  prohibere  aflerit,ne  Vir* 
ginumtnainmc  ante  tempus  inflentur,  & puerorum  teftcs  augeantur,  cum  relrigcran- 
Jjvimhabeat.  Tandem  Diofeorides  hurufmodi  materrarri  in  potu  Lienoirs  pnrbet, 
qiriafplenem abiumere  dicatur-,  & comrtialrbus  etiam prodclle feribit. 


Propter  continuum  Cotis  vfum.cumaisinnotefcit  hic  Iapis.  Etenim  omnes 
homines  cote  aciem  cultrorum  excitant,  Frenifeca’  falcis,  Tonfores  ncuacula; 
Fabri  materiarij  ferra,  & tandem  omnia  inftrumenta  ferrea  ab  Artificibus  cote 
scuuntur,  vt  delicatior  eorum  acieseuadat.  Hinc  Cupidinem  fagittasfttas  cote  aciiif- 
felcribit  Horatius,  dum  canit. 

— - ferus  & Cupido 

Semper  ardentes  acuens  fagittas 
Cote  cruenta, 

Hieronymus  Cardanus,ad  aneos  aptandos  calamos,eas  eligit  cotes,qua  ex  Orien- 
ie,&  Syria  aduehuntur, tenuibus  quafi  granulis  conflantes,  laues, virides,  dura,&  qua 

oko,  non  autem  aqua  temperantur  (ha  molliores  tamen  funt,  licet  ille  duras  vocet)  g ' 
aqua  tamen  efficit,  vt  gladioli  celeriirs  aciem  recipiant.  Expoliuntur,  &ipfi  cote  cha- 
Clybcaj&amittuntaciemquamdam  tenuem, & caducam  accommodandis  calamis  pror- 
liisinutileni. 


KtluOjVtreiertPlrnius,  mola  I nnt.  Catcrumrnolaquoqjambiguitare  labo  at , nam,  uolnz/teri 
pratermolam,  dequain  prafentia  agimus, Medici  vocantmolarn,  carnem  informem,  moU  man- 
8tqi inanimam,  in  vtero  nnrliebri, abfq; femine  viri,  genitam.  Quinimd tKmnunquarn  dibtiU. 

Mia, pro  mandibula,  aut  maxilla, vfurpatur.DeniqiMola,authorePdlo,apud  Ethnt-  MoUoro 
wserat  Far  tolium,  & fale  afperfum,  it.i  nuncupata  a molito  Farre,  quo  afper-  furificys. 

gebantunquapropter  adhibita  in  facrificijs,fand;a  Mola_dicebatur,vt annuit  iibullns 


VSVS  IN  VARIIS. 


DE  LAPIDE  MOLARI. 
Cap.  Llll. 


Q V I V O C A. 


Ouidium,  quando  cecinit. 

comes,  taquu  ero,  dixit,  dexlraq;  molarem 
Sflhiltt. 


Lth.‘^.  Me. 


Iiisverlibus. 


Ipfe  proairmi , ne  pojfem  fiua  nocere 
Somnia,  ter fanet  a de  ve  ner  and  a mola. 


Ppp 


SY. 


E 


tyrites 

qutd. 


pz  vijfsis  Alcirouandi 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


ATINI  molarem  lapidem  nuncupant , cum  ex  illo  mol*  fiant : hunc  ita  nunJ 
cupatum  volunt  a mole,  ob  pondus,  & grauitatem:  etenim  moles  eft  res  magna, 
&ponderofa  amouendi  difficultate  dida.  Ouidiusfaxumafperumindigitauit 

hoc  verfu. 

Bt  Cereris  fruges  ttff  era  faxa  terent. 

Plinius  pyritem  dici  etiam  teftatur,  quia  ex  illo  non  alitcr,quam  ex  pyrite  ignis  di. 
ci  poflit  qui  Grtecis  7t>,p  vocatur , vel  vt  alij  volunt  a frumento , quod  -arpo,  Grsci  no. 
minant, quoniam  id  mola  teratur . Quod  autem  ignem  hic  lapis  lerro  percuffus  fpar. 
gat,  Virgilius  fic  fcriptum  reliquit  in  Aetna. 

^«1»  etiam  variant  tyuadamjine  nemine  faxa 
T eto  monte  liiytiani : tllts  euH odiafiammA 

yeratenaxej'^  data  ed,  fed maxima  eaufa  molaris  .. 

illius  incendi  lapidis  jfle  vindicat  Aetnam, 

^am fi  forte  manu  teneas  robore  cernas, 

Nec  firitare  putes  ignem,  necfolaere  pofie, 

Sedfimulae  ferro  quaras,  refpondet,  & tciu 
Scintillat  calor,  hunc  multts  circumdare  flammis 

Bt potes  extorquere  animos.  &c,  ^ 

Gr*ci  (tvA<ar,MvAnii»,«i-Aov  vocant.  Hippocrates,  & Strabo  AiSo»  nominarunt. 

Infuper  apud  varias  nationes,  varia  fotritur  nomina.Italis  dicitur  Pietra  da  macin^. 
Gallis  Pietre  a farie  meule  de  moulin,Hifpanis  Cofa  par  Nazcrmuela, Germanis  Das 
dermuleift. 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRA. 


HIC  lapis  omnibus  eft  notiflimus, natura  fua  durus, atq;afperrimus:quapropter 
Ouidius  illuni  pumiceum  vocabat,  non  quia,  ad  modum  Pumicis  , enet  euis, 
eft  enim  admodum  grauis,fed  quoniam,  ad  inftar  Pumicis,  valde  aiper  e et, 
verfns  Ouidij  eft  talis. 

Et  qtix-pumiceasverfat  AfclUwolas. 

- r Plinius  de  natura  lapidis  molaris  hax  habet.  Neq,*eft  alius  firmior , namque  itub^es, 
authyemesnon  patitur,  cum,  in  alijsdiuerfis lapidum  gencribusjiuntjqui  u 
nam  non  tollerent , qui  vetuftate  rubiginem  contrahant , vel  colorem  candidum)  cum 
oleo,  mutent. 

DIFFER  E NTIiE. 

GEOR  GI V S Agricola  duorum  gcnercmlapidem  hunc  effe  fcribit,ynui^, 
quod  igni  liquelcit,& /wvA»Ai  iftoteli  dicitur,  quod  proprium  elle  mons  e 
nx  vt  paulo  ante,  ex  Virgilio,  tradidimus.  Alterum  eft,  quod  non  lique  ci , 
,uuAia  Ariftoteli  vocatur : quamiiis Theophra ftus,&  Strabo  lapidem  etiam  lique  cc  ^ 
tem  uvAittt  a ppellauerint. Plinius  quo  fdam  molares  mol!ioresefle,&  cotelauigar 
firmauit,vt  procul  intuentibusoph it®  videri  poffint.Ifidorus  q uatuor molarium g 
Lib.ig.ca.  dcfcribit,^uorum  tria  colore  diuerfa  efle  conft  ituit,  quartum  fiftulolum,&  cam 
aptum  tradit,  illiq;  colorem  modo  album,  nigrum,  & permixtum  tribuit. 

Nos  varias  huius  lapidis  difiereutiasobfcruauimus,rcd  rariores  delcnbemus,n  ^ 
rummaculofumjfabuiridcm,  ma  culis  purpureis,  a tq;  albis  inllgnitum,  qualeyn 
Mali  granati  confpici  untur, cum  argenteis Icintillis,  fed  admodum  paucis, 
confpicati  fumus  alium  molarem  fragmenta  varia  calculorum ,&  Silicum  admix 
betuem,vt  quafi  alijsfaxispregnansvidcreturj  colore  cinereo, luteo,  atqjiu  co. 


L O C V S. 


STEPHANO,  & Strabone  aiithoribus,  Nyfyrus  infula  molaribus  abundat, 

Pra-tcrea  in  Antrone  Theffalia-  vrbe,  Icctindiim  aliquoSjOptimi  eruuntur.  Pii. 
nius  nufquam  meliores,  & vtiliores,  quam  in  Italia  generari,  & in  quibufdam_J 
Prouincijs  omnino  non  reperiri  fcripfit  Georgius  Agricola,  ad  Mundam  Saxoni* op- 
pidum, inueniri  prodidit,  quinimd,  & ,n  Mifcna  ad  Lomam  arcem.  Amplius,  in  Gal-  Bufones  in 
|ia,aiunterui  molares , qui  nomumquamivencfica  qualitate*atenc , quam  ex  Bufo-  Jolmhus 
nibus(vtfatna  eft)  in  illis  natis  acquirunt. 

V S V S IN  MEDICINA. 


Lapis  molaris, apud  Hippocratem, ad  conceptionem  promonendam  proba-  defe 

tur.  Deinde  hais  impetum  prohibet,  itern  tritus,  cSt  refina?  permixtus,  pro  ca-  „/  ' 
taplafmate,ad  Cheradasduras  fanandas,  adbibetur.  Paulus  hunc lapideni_j 
molarem, loco  Pyritis  lubftituit  ex  GaIeno,qui,  ad  Dyfentetiam,  calefacit  pctram_j  Lih.  2,  ad 
molendini  ,&  frondes  Porri  pinfitas  cum  aceto  acri,  liiperponit.  ' 


V'SVS  IN  VARUS. 

Re  C E NS  E T V R abifidoro  moIaris,inter  lapides, qui  varijs  atdificijscon- 
ftruendis  apti  comprobantur.  Cxterum  ex  molari  afpcriori  parantur  mol*, 
ad  terendum  frumentum  idone*,quam  artem  humano  generi  tam  necelfa- 
riam, atq; vtilem  Ceres  primum  inuenilfe  traditur,  Itaq;  molarum  varia  funt genera, 
fquKvda  inoucntibus,  vel  a rebus,  quas  molunt,  varia  nomina  forciuntur,hinc  habe- 
mus molas  frumentarias,  fabarias, & olearias,  quia  frumenta,  fabas , atq;  oleas  mole- 
rent, Caterum  quat  a moucntibus  nomen  metuerunt,  varijs  mouentur  modis:  quan- 
doquidem alia  ab  animalibus, vt  afinari*,  quia  ab  afinis  moneantur  (quorti  loco  equi, 
&capra  fortiores  furrogabantur)  manuari*,qu*  ab  humanis  manibus,  verfariles,feu 
ttnfatiles  a trudendo  nuncupat*  fuerunt,  quas  Plinius  Volfinijs  inuentas  fuiffe  retulit, 
&fpontemotas  in  prodigijs,  quibus  Plautum  operam  dedifle,  Gellius  teftificatur.  Hat 
olim  piftina  dicebantur,  & ad  hoc  exercitium  famulos  criminofos  condemnabant: 
vnde  Terentius  dixit.  Ego  te,  'ma, uh, i>s  fi/irwum  dedam. Infupet  alix  mouhur  ab  aqua, 
quales  in  fluminibus  funt  plurima’, vt  hic  Bononi*,&  alijs  in  locis  innumeris,  ali  * mo- 
Kntara  vento  ,&  harum  duplex  eft  genus,  quorum  vnum  in  eminentiori  loco  , aliud 
innauibusfupra  flumina  confpjciuntur. 

Quantam  verd  vtilitatem  vius  horum  lapidum  nobis  afferat , non  eft  cur  recenfea- 
mis,  tum  Iit  notiffima:  nihilominus  ex  hoc  ioco  magis  coftabit.  Cum  RodulphusPrin- 
D«ps  Camerinus  ad  Dutem  Andcgauenfem,cum  Neapolim  pro ficifeeretur,  vifendum 
incaftra  veniCet,  oftedit  ei  Dux  pretiofam  fuppdei5filem,&  inter  c*tera  Iapides  pre- 
tiofos;  hisconlpefiis , Rodulphus  qualiuit,  quanti  valoris  ,&  qiiant*  vtllitatis  effenr. 
Wpondit Dux  magnum  quid  *ftimari.Tunc  Rodulphus  addidit,oftendam  tibi  duos 
lapides  pauci  valoris , nimirum  decem  florenorum , qui  mihi  annuatim  ducentos  red- 
dunt; &Uucem  admirantem  ad  molc!Klinu,quod  iulTerat  conftrui,  duxit,&  duos  mo- 
lares lapides  illi  oftendir,  dicens  eos  elle,  qui  lapidum  pretioliorum  virtutem,  & vtiii- 
Ktcffl  fiiperant . 


Molarum 
dijfei  entia. 


Molaris  ed 
lapis  pre~ 
tiofus. 


' e^'.5-s 


iP  p p 2 


DE 


724 


Vlyfsis  Aldrouandi 

DE  LAPIDE  ARENARIO. 
Cap.  LlV. 


R E N A R I V S,  fiue  Arenaceus , fiue  Sabulofus lapis ,UUafc^m  Bo^ 
nonicnfibus  dicitur , fortaffis , quia  graue  fit  inftar  mole , qua;  vulg6 
Macina  nuncupatur.  Italis  vocatur  Pietra  Bigia.  Ex  arena  compaftus 
videtur  lapis,  namcuin  primum  effoditur,  tnolliifimus  eft,  quando  ve. 
ro  aeri  diutius  fuerit  expofitus , durior  femper  euadit;  hinc  Romani 
Tophum  vocitant . Maxima  vis  huius  lapidis  eruitur  in  monte  Agri 

. , ■ Bononicnfis,  qui  a Diua  Margarita  nomen  meruit.  Magnam  pra;ftatvt)litatem,infa. 

tocmUp-  nam  cum  mollis  primum  fit  ,cuiuis  operi  aptatur,  feneftraium,ca. 

minorum , & olliorum  ornamenta  prarbet , quinimp  integras  etiam  fatuas  ex  eodem ! 
conficiunt.  Florenti»  palatia  ex  hoc  lapide  fabricamur,  quale  eft  illud  Pitorum  no- 
bilis illius  Ciuitatis  famili»-  O r 

Item  aliquam  fortitur  differentiam  i namalius  eft  mollis,  alius  durus, &quafiraar. 

moreus,  alius  ad  fiauitiem,  alius  ad  nigredinem  tendit,  alius  ex  vindi,  & caruleo  com- 
padlus  videtur,  qualis  Florenti»  obferuatur. 


DE  SILICE. 

Cap.  LV. 

^QViVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM. 


Lupis 

mts^ 


OMEN  Silicis  latius  patere,  quam  oporteat,  manifeflum  eft  exPli- 

' nio , qui , hoc  nomine , & petram,  & marmor  intellexit.  Pariter  Var- 
ro  Lunenfem  Silicem,  pro  marmore  Luncnfi , indigitauit , quando  fui- 
iufmodi  crenus  marmoris  ferra  fecari  afferuit . Nos  autem  in  prrien- 
tia  de  ve?o , & genuino  Silice  verba  facimus.  Aduenendum autem clt 

' tam  in  genere  mafculino,  quam  in  fanninino  efferti . Lucretius  hunc 

lapidem,  iuxta genus  mafculiniim , vfurpauitj  quando  cecinit. 

’ Vndeqtie^nt^dhdi  Silices  ^ftryumq\crenri, 

Viciflim  Virgilius , iuxta  genus  fa-mininum,  Silicem  protulit,  quando  cecinit. 

Spes  arefis,  ah, StUccinrind^iccmmtJJhrdiqutt.  ^ 

Hic  lapis  fortitus  eft  nomen  Silicis,  vel  quia  in  illo  ignis  fileat,  vel  quia  i.  u c y 
bis,  vel  alterius  ferri,  ab  illo  igni.s  faliat.CTvaproptcr  Gratius  Poeta  Silicem,  m fibro 
Venationejlapicicm  viuum  nomiaauit;&  hj;c  eftpotifliaia 

apud  Grsecos  vocitetur.  Apud  Liuiimij  Lapis  Silex,  &apiui  CaconeiUj  apis  i 

legitur.  Germani,^  vnrnmrKirdinpJcd  horum  AHjDornftem  nuncupant,  nempecor- 


xitetur.  rtpuaLiuuim, Lapio ^ — a— ^ 

legitur.  Germanis  vocatur  Kifsling,fcd  horum  AiijDoriiftein  nuncupant,  nempec^ 

neum  lapidem,  quoniam  vel  colore , vel  durida  cornu  imitetur.  Haibreis  icit  r 
larifch,  Italis  Pietra  focaia,  G.allis  Pierre  afeu,  Hilpanis  EI  Pederna  ,o  ic  r 


NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 


PLER  VMQ  V E hic  lapis,  vtoptimcannotauit  Georgias  Agricola  ,dim^ 
marmore,  & aliquando  inftar  marmoris  radiat.  Cum  autem  it  uri  i 
faxi  genus,  caiaturam  difficulter  admittit ; nam  ferro  pertraftatus  i i ’ 
terea  etiam  ad  conftruenda  adificia non  probatur,  quia  calcem  non  “'bit- 
eft  etiam  talis  natura  ,vt  violentia  ignis  fornacum  liquefiat  . Denium  ex  > 
chalybis,  vel  alterius  ferri,  ignis  elicitur;  hinc  Virgilius  cecinit. 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.  ^25 

Et  f rimam  rdicis  fcintillam  excudit  Achates, 

Su/ceptui',  ignemfdtjS. 

Etenim  Sikx  perctiflus  naturaliter  ignem  fpargit,  quoniam  copia  fulphuris  redun, 
dat,  quod  ex  illius  odore  colligendum  cft.  Quoniam  autem  omnia  lulphtirea  dacilein' 
dammaniur,  & accenduntur;  idcirco  res  illa-  facilius  accenduntur,  qua-  plusiulphuris 
participant,  &c]uamuis  aliqua  lint.qua-  pauca  fulphuris  portione  redundent ; nihilo- 
minus ita  difpofita  funt,  vt  ignis  per  eorum  partes  facillimefefe  infinuare  poflit.  Pr*, 
terquamqudd  corpora  ficca , &rara,  quanuiis  quantitatem  Sulphuris  non  poffideant; 
attamen, obliccitatem,aquear  partes  ablunt,  qua:  incendium  prohibere  queunt:  qua- 
re ignis  illi  pauco  Sulphuri  facilecopulatur:  vndepoftea  inflammatio  emergit.  Quam- 
obremnefciinuscognofccre  , quam  bcneScaliger,  in  exercitationibus , veritatem  fit 
a^ecurtls,  quando  ex  aere  attenuato  ignem  prodire  afferuit:  cum  obferuemus  corpora 

collifa,etiam(iduriflima  fuerint,  nullas  fcintillasfpargerc,nificopioflflimum  Sulphur 

obtineant.  Itaque  aerem  neque  motu,  neq;  vllo  alio  modo  accend  i polle  exiflimamusj 
5 quandoquidem  ha-c  affeflio,  & proprietas  corporibus  tantummodo  mixtis,  & fulphu- 
reis  contingit.  Ariftoteles  autem  duobusin  'ocis,  motu  acris,  aliquid  inflammari  retu- 
lit, dum  plumbe*  culpides  telorum  arcu  eiacula  torum,  morione  aeris  adeo  ignefeunt, 

vtliqudieri dicantur.  Cstcruiir  experientia  hoc  refponderenon  credimus;  namq;li 
culpides plumbexliquefccre  poflent,mult6  magis  plumbea  fclopi  glandcsmotu  inca- 
lefceredeberent,  qua- tamen  ftatim  poftfcloporum  difplolionem,  manibus  pertraha- 
tur. Praterea  fi  mo  tus  acris  id  pra-ftarct , faltem  id  cer®  accidere  deberet , & tamen-j 
glanscerea  tormento  manuali  eiaculata  tantum  abcfl , vt  liqucfcjt , vt  potius  integra 
alTercm  valde crallum  penetret,  Ha:c  de  natura,  & affehionibus  Silicum  breuiter  dicta 
InlSciant. 


l-ih.  I, 
tieid. 


lih,2.  de 
Cedo  cap,-^, 
Li'o.  I.  Me- 
teor,  cap.^. 


DIFFER  E NTIrE, 


I MIT  VS,  ficolorfilicumobferuetur,  hic  erit  varius:  nam.q;  hi,  coloris  cor- 
M nei,  candidi,  cinerei,  fufei,  csrulei , & coloris  hepatici  inueniuntur.  Qtiamobre 
* illi  filiccs,quibusviEfternuntur,poftdiuturnosimbres,abluti,  flaui, nigri, vi- 
rides,rubri,  & alijs  coloribus  pulcherrime  diftincti  confpiciuntur.  In  Bizentio  Hetru- 
tiailluuio, filices  inueniuntur , qui  poft  polituram,  marmor  orientale  repratfentant , & 
obcolorem  varianr,nam  multas  albi  cantes  maculas  oftendunt.Oemumquandoq;  filex 
inueniturnigerrimus , qui  lapidi  Lydio  congener  efle  videtur.  Ahoquin  plerumque  Colores fiL 
filices  fiintopaci,nonnulli  tamen  prorfus  diaphani  interdum  inucniuciir,  quos  ad  for-  cum, 
mam  gemmarum  redadios  3 pro  Adamantibus  BohemicisGcmmanj  vendunt . Sifub- 
ftantia filicum  confideretur,  aflerendum  erit , alios  efle  liquabiles,  qui  plerumq;  exte- 
riorem quamdam  albedinem  ,&lucid'tatem  demonftrant , hofq;  Ariftoteles  pyrima- 
chosiiuncupauit  Alij  vercj  ignibus  reludtantur,&  aduerlus  vetuftatem  incorrupti  per- 
n)anent.Qiiamquain  luperius  annotatum  fuerit  filicem  elic  quoddam  faxi  genus  durilfi- 
ffliim: nihilominus  quandoq;  filices  inueniuntur  maraiore  molliores,  qui  cote  ita  Ixui- 
Dgantur,vtprocul  intuentibusophit®  videri poflint. 

Quoad  figuram  ,admirarida  varietas  in  filicibus  obfcruatur,cum  alij  lati , alij  longi, 
slijmagni,aiijparui,&alij  fintramulofi  ad  inftar  coraliorum . Alij  variasrertim ani-  Tigurstp^ 
natarum,  & inanimatarum  formas  referunt.  Alij  demum  diuerfis  lineis  exornati  figu-  Ucti  vm/t, 
rasaniinautium,& partium  eorum  exprimunt,  vt , in  progrclTu  huius llubric®,  multis 
iconibus oftendemus . Cateriim  filices,  qui  in  fluentis  inueniuntur,  ammilfis  angulis, 
obaqua volutationem,  potiusrotunditatem,  quam  aliam  figui'am  induunt.  Vidimus 
filicem  oculi  figuram  repra-rentantem,  &ophthalmitcm  nominauimus,  aliumreferen- 
tem formam  duorum  t?ftium,&  Diorchitem  indigitauimus.  Alium  habuimus , in  quo 
figura  capitis  muliebris  calantica  induti  confpiciebatur,&Anthropomorphitem  ap- 
pdlanimus.  InalioeffigicsAurigarcumcurruabvno  tantiimcquo  trahovifebatur. 

Alium  fungiformem  cognominauimus,  cum  formam  f ungi oftenderet,&  alium  Tritici-  Vritteites 
tM,quoniain  in  fuperficie  eminentias  granorum  tritici  haberet . Oblatus  etiam  fuit 
fiitx forma  Solea:  arquins,  nullum  tamen  veftigium  foraminisclauorum  habebat. 

P p p 3 De- 


MufcEi  Metallici  Lib.iV. 


727 


Secunda  tabella,  in  qua  feptem  Silicum  differentia 
apparent. 


DareuimusigiturnonnuIIas  icones  filicum  mirabili  naturjE  artificio  conftriiiiiarum 
sute  oculos  legentium  reprsfentare. 

In  prima  tabella  confpiciunturnouem  Silicum  differentias,  "rima  erat  filex  colore 
faiugineopraditus,  cuius  incili  lapidis  medulla  albicans,  effigiem  mulieris  infantem 
infinu  geftantis  exprimebat. 


Ter- 


2§  VlyfsisAIdrouandi 

Tertia  tabella,  in  qua  oftenduntur  quatuor  Silicum 

differentias. 


Secunda  differentia  primo  afpedu  refert  formam  oi  bis  pifeiss  deinde  in  parts^ 
latiori,  & anteriori  habet  effigiatu  caput  Cetimaculofi  Anglici,quod  animal  nonn 
Pardalimmaculofumvocarunt,& apud  Veteres,  in  rerum  natura, fuificcredidc  > 
item  in  eodemfilice  icon  capitis  cura  collo  canis  villatici  apparet:  praterca  totu 
pisvurijslineiseftdiainaus.  _ . v^dcolo- 

Tettio  loco  proponitur  icon  filicis  leucophai  coloris,  cum  maculis  nrgns  au 
rem  fubuiridem  inclinantibus,  qua  exprimunt  caput  cum  collo  cuiufdam  auisaqu 
lilis,  quae  a Plinio  Onocrotalus  vocatur.  _ 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 


7jp 


Quarta  tabella  cum  nouem  Silicum  difFerentijs. 


Quarto  loco  figuratur  Silexcuherbufculis:ideoq;DendritesappeIlari potuit.  Ete- 
nimfepMuiiufmodikpides  vifunturcum  figuris  BryonispotiflGmIim,feu  Mufci.Hinc  cur  Upis 
ilitluiPhilofophantes  dixerunt  id  euenirepofle, quoniam mufcus  adherens  lapidi- f»»! figar^ 
l>W',i'uameiSgkm  facile  illis  imprimere  poteft.  OHujii. 

Quinto 


Metallici  Lib.  IV, 

j\  Sexto  loco  habetur  filcK  colore  flauo,  atqs  nigro,  riibrifqj  maculis  perornatus , inter 
quas  fuiit  quadam  referentes  caput,  & thoracem  monachi  amicaio  pontificali  mduti. 

Septimo  loco  efi  filex  coloris  caffanei,5t  1 e Licophan,ex bibens  figm  ain  mulierisquo- 
jdeaput,  collum,  & thoracem;  alioquin  multis  alijs  maculis  erat  confpieuus.  ^ 

Oftauo  Joco  cft  alius  filex  cum  figura  humana,  qua  intuentibus  Icfuita  cfie  videtur. 

Nono  loco,  & in  fine  tabella;  ponitur  icon  filicis,  qui  tanquam  gemma  erat  diapha. 
jiis,erat  colore  catta  neo,  nigricante,a  tq;  albicante,iii  cuius  altera  parte  caput  mulie- 
ris,in  altera  vero  Draco  niger  confpiciebatur. 

in  SECVNDA  tabella  fcptefilicudiflcrcntie  delineatur.  Primo  loco  habetur  Silex 

imaginem  fiuuijrefei  ens  rnaivs  quemadmodum,  inter  gemmas , nonnultefunt  Acha-  helU. 
teseifigie  amnis  infignita?,  pariter  nonulhs  Silicibus  idem  accidit:  nam  bic  noftererat 

oualis  figura;,  mullis  l ineis  reterens , itaut  qusdam  amularentur  circulos  ab  aqua  fa- 

I aos,quando  quis  lapidem  in  illam  proijcir. 

Secundo  loco  ponitur  icon  Silicis  quodammodo  fungiformis, 
j Tertio  loco  cft  Silex  referens  Soleam,  colore  erat  flauo,  atq; nigricante. 

Quarto  loco  defignatur  Silex  ferrugineus  dilutus , cuius  exterior  cortex  erat  admo- 
dura  tenuis,  quo  dctraelo,  apparuit  fubftantia  dura,  & nigra,  bitumen  a-mulans. 

Quinto  loco  reponitur  icon  Silicis,  qui  nobis  vocatus  fuit  Tellinitcs,  quia  Tellinam 
concha  gemis  imitaretur. 

Sc.xto  loco  habetor  Silex  fubalbus,  figura  pedis  cum  vngue  afinino,  duplici  colore  ^ 
inlignitus,  nempe  albo,  vic corneo,  quorum  poflicmiis  iuxtafuperiorem  partem  pedis 
apparebat. 

Septimo  tandem  loco  proponimus  iconem  Silicis  figurmtrigonm,  cinerei  coloris, 
cnm  marga  nigra  duriilima,  quinimo  in  latere  triangularis  figura;  foramen  valde  pene* 
iBOSconipiciebatur. 

in  TERTIA  tabdla  quatuorinfignesSilicumdifferentia-defignantur,  TenUu-. 

Primo  loco  reponiiur  Silex,  qui  iuxta  partem  mqualem  ,&  planam  erat  cinerei  eo.  klU. 
lorisivbi  quadam  natura  effigiauit  lineamenta  intuentibus  admirationem  patientia; 
d quandoquidem  figuram  cymatiJis  veftimenti  imitarentur. 

Secundo  loco  defignatur  Silex  forammofus,  in  fluuio  Sapinsinuentus.  Hac  autem 
foramina  terebratione  videbantur  Iafta,quamuis  hexagona  eflent  figura,&  domuncu- 
lasapuro,vel  nidulamenta  aliquorum  Iniecttorumumitabantur. 

Tertio  loco  reponiturSiJex  habens  figuram  cuiufdam  auis  aquatica:  quamobrem 
Silex  Ornithomorphiies  a nobis  fuit  appellatus. 

Qiiartoloco  delineatur  Silex  pariter  inuentus  in  fluuio  Sapina , qui  ex  arenis  quo- 
dammodo conipaClus  effe  videbatur  :ideoq;  nobis  vocatus  fuit  arenarius,  cinerei  erat 
coloris,  & iuxta  partem  fuperiorem  duos  habebat  circulos  candidos, vnum  tamen  alte- 
lomaiorem,quimirabili  quadam  ratione  fele  interfecabant. 

QVARTA  tabella  oftcndicnoueSilicu  differentias  cum  varioruiconibusanimatiu,  ‘^narutu^ 
Primo  loco  reponitur  Siiex  in  flucto  inuentus,colore  albo,  &Icucophao  refertus,  exhi- 
Its  figura  Cenii,feu  Idoli  Indici,  nifi  velimus  atterere  galea  militare  abeo  repr^setari. 

Iniecundo  Silice  coloris  albi  ,&  cinerei  confpiciebatur  caput  humanum  collo  co- 
li palatum,  & galero  vittato  tedum. 

Tertius,  qui  erat  coloris  caftanei,cum  natura  ludens  in  eoPaurnemexprefleripPa- 
conites  fuit  nominatus. 

In  quarto, qui  erat  re  tertus  colore  flauo,&caftaneo,natura  varijs  maculis  caput  Bu- 
fonis, vel  Noeiu«exprettic,&  circa  latus  dextrum,  caput , & pedes  antei  iores  leporis 
elSgiauit. 

Inquinto  efl:  pidfura  naturalis,  qua:  refert  quamdam  auem  nigram  aquatilem  pror- 
uis smulantem  Ardeam,  vbi  ett  etiam  icon  capitis  equini  criftatum  cum  parte  coJli,& 
ibfqi  auiibus. 

Sexta  differentia  dat  Silicem  cum  rudimento  capitis  ceruini,&  multis  alijs  lineis 
«Ornatum. 

Sepdmo  loco  confpicitur  Silex , qui  totus  erat  albus , & niger , tribus  figuris  refer- 
te. Prima  eratcaput  equinum,  fecunda  erat  Perlona , quam  vulgus  M afe heram 
l.ib&  tertia  erat  effigies  pedis  calceati. 


Odia- 


732 


Vlyfsis  Aldrouandi 
Sexta  tabella  duas  habet  differentias. 


3 


F 


Oi^auo  loco  reponitur  Silex  exhibens  rudem  quadam,  & imperfediam  effigiem  Ek. 
phantijCum  promufcide,  caput  tamen  huius  animantis  ceruintim  videbatur.  Erathk 
lapis  colore  nigro,  & caftaneo  infignitus 

Nonoloco  effigiatur  Silex  Achatis imulus , cum  tenijs  candidis,  colore  vitreo,  & G 
tota  lapidis  fubftantia  erat  polita  ad  inftar  marmoris. 

qvINTA  tabella  monftrat  duas  pulcherrimas  Silicis  differentias.  Primam  voca- 
quint*’  mus  Silicem  dadiylitcm . Erat  enim  folidiffim<^,&  filicem  fubftantim,  colore  cinereo, 
paffim  finubusdiuerfm  magnitudinis  excauatus,  qui  imitabamur  illascauitams,  in  qui- 
bus Daciyli  animantes  delitefcere  folcnt.Hic  Silex  repertus  effe  perhibetur  in  Vallc.^ 
nuncupata  Valdenfe  Agri  Senenfis. 

Alter  Silex  erat  varijs  tenijs  obliquis  infignitus,  qumprorfus  figuras  Serpenmnu» 
mmulabantur. 

tMlu-J  sexta  tabella  duas  pariter  habet  differentias  Prima  refert  figuram  cauds  Cancri, 
fexta.  fiue  Aftaci  fluuialis : quocirca  diiSus  fuit  Cancrites , & iuxta  omnem  partem  , nimirum 

prone,  fupine,  & fecundum,  latus,  fuit  delineatus. 

Ibidem  confpicitur  Silex  cinereus,& lucidus,  multis  circulis  magnis, & paruis  refer- 
tus,  iuxta  vtramq;  partem , cum  quibufdam  etiam  maculis,  & pundtis , qua  omnia  ab 
artepotius,quamaNaturaformataeffevidebantur,  " 

rdell^  SEPTIMA  tabella  fexdifferentijs  Silicum  eftreferta.Primus  Silex  erat  colore  cine- 

fefuma.  reo  diluto,quibiifdam  refertus  appendicibus,  quarum  quiedam  maiores, &emiaentio- 

res , qusdam  minores , & nequaquam  eminentes  confpiciebantur  j deinde  totus  Silex 
figuram  pyralcm  referebat.  ^ 

Secundus  Silex  vocatus  fuit  cancellatus;  cum  lineas  pattim  reflas,  partim  tranluer- 
fas  haberet  ad  fpeciem  cancellorum. 

In  tertio  aut£  Silice,  inter  fpatiacanceiloru,  circuli  quidam  a Natura  dclineati  iunt. 
Quarto  loco  confpicitur  Silex  niger , qui  duas  lineas  albas  per  medium  decurrentes 

habebat.  _ • i -f 

Quinto  loco  apparet  effigies  Silicis  coloris  caftanei,  & albi,qui  nonnullis  veluti  ta- 
fcijs  albis  erat  decoratus. 

Sexto,&  poflrerao  loco  figuratur  Silex  amiulans  Amygdalum, ideoq;  filex  Amygoa- 

liformis  fuit  nuncupatus,  . 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 

Septima  tabella  cum  fex  differencijs  Silicum. 


In  OCTAVA  tabella  vari*,  & elegantiores  form*  Niicum  gr*carum  a Silicibus  re. 
Prefentantur.  Prima  fronte  pinguntur  duo  Si  ices  imitantes  effigiem  quarunda  Amyg- 
Jabrum  noftratium,  qu*  acuto  apice  deftituuntur  tideoq; pruna , vel  perfica  *mulan- 
wtjCortkefcabro,  foraminibus  quibufdam  non  tamen  peruijs  infignito . Huiufmodi 
Silices  coloris  erant  ferruginei,  longi  duos  digitos,  & lati  pollicem. 

CLqq  In 


ta- 

hella. 


734 


Vlyfsis  Al<^rouandi 
06taua  tabella  fex  iconibus  decorata. 


In  fecundo  ordine  tabella  Silices  etiam  Amygdaliformes  deCgnanturjqui  potilis 
Infctfti  quoddam  genus  referre  videntur. 

Quinto  loco  figuratur  Silex  forma  nuclei  Amygdalini,  qui  erat  latus  iuxta  partem 
fuperiorem,  & iuxta  inferiorem  dcfinens  in  acumen . 

Sexto  loco  ,&in  fine  tabellre  delineantur  lapilli  imitantes  nucleos  pineos  faccbaro 
incruftatos.  Hi  producuntur  a Natura  in  Agro  Romano  ,&  pr^fertim  in  loco 
nuncupato,  & adeo  affabre  veros  exprimunt,  vt  multos  fallant.  Generantur  autem  es 
aqua  Albul®  fluuij  lambente  faxa  calcaria  in  montibus,  per  quos  tranfit . Deponit hu- 
iufmodi  fubftantiam,quat  in  tales  lapillos  conuertitur.Hi  quidem  lapilli  ad  Silices  non 
attinent,  fed  quoniam  in  hac  tabella  erant  defignati, idcirco  dc  illis  nonnulla  etiam  di- 
xilTe  oportuit. 

Noni 


Mu fd  Metallici  Lib  IV. 


7i5 


I^ona  tabella  vndecim  exhibetSilicuns  Q/derentias, 


Nona  nbella  multo  plures,  nempe  vndecim  differentias  monftrat.  Primo  loco  eft  rMU 
luHreT*  appellandusjnam  quodammodo  Rudimentum  oculi  bu-  ^jo»a. 


Secundo  loco  eft  Silex, qui  expreffam  a Natura  crucem  fert  pulcherrimam, longitu- 
trium  digitorum,  immo,  inftar  marmoris,  radiabat. Silex  fub- 
<)&  obfcuro  colore  erat  infignitus,  crux  vero  erat  coloris  herbacei,  lineis  intercur- 


Qaq  2 


ren- 


Vlyfsis  Aldrouandi 

Decima  tabella  quatuor  differentijs  referta. 


Decima  ta- 
bella. 


entibus  nigris , qus  venuftatem  quamdam  cruci  condliaban^ 
palda m variorum  colorum  maculas,  nempe  viridis,  fubalbi,  & ‘ ^ 

Tertio  loco  delineatur  Silex  cum  mira  varietate  rudimentoruni  aibulculaiu,«aui 

ularum,  qua;  lineamenta  in  generatione  lapidis  Natura  molita  eft.  ^ 

Quarto  loco  cft  Silex  varijs  lineis  refertus.  runafuratrPv-  i 

^into  loco  apparet  Silex  cum  medullaouali, colore  erat  plumbeo, 

■itiTamulabatur  ,&  per  medium  fedus  quamdam  medullam  valde  den  am  ft  ^ ■ 
:um  tenijs  quibufdam  fubaIbis.Medulla  vcr6,  fiue  Marga  erat  lucidi  coloris, tui 

“sexSco^^po^  figursfph^ricK,  fafcijs  quibufdamlufcisiafi- .1 

’ SeptimolococonftituiturSilcxfigura:trape2i*,3lbicansquatuortenijsnigrican 
lusfafciatus. 

Odlauo  loco  habetur  Silex  referens  formam  peois. 

Nono  loco  p ingitur  Silex  babtns  figuram  caftanc»  cofla:,&  a cortice  nuaanr. 
Decimo  loco  oftenditur  Silex  quodammodo  lemulus  quinti. 

Vndecimus  Silex, quoad  figuram, decolorem  feptimum  imitatur. 

DECIMA  tabella  quatuor  d ifferentijs  eft  referta . Primo  loco  habet  bi 
)um,  cum  acctabulo,&  referebat  quodammodo  figuram  Balaniiin  iumtni 
litatem  quamdam  habebat  ad  inftar  acetabuli. 


Vn- 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV. 


717, 


yndecima  tabella  exhibet  tres  Silicum  differentias. 


Silex,  qui  erat  albus; & in  fuperiori  parte  duabus  cauitatibus 
II  exprimebant  altera  erat  minor,  & duas  orbitas,  fiue  loculamenta  oculorum 

Tertio  Joco  conlpicitur  Silex  corneus  circulis  albis  infignitus,qui  iuxta  partem  fupe- 
1 rem  imitabatur  formatu  pyri,  cum  foramine,  vbi  vmbilicus  frudius  effe  foJet. 

JOpartolocodelineatur Silex compreirus,quifului,&fubalbi  erat  coloris, necnon 

quoniam  infantem  falciatum  reprelentabat. 
jlUtr,  • Silicum  differentias.  Primo  loco  ponitur  Silex 

gineicolofff°^'**  ’ ^ vtrumq;iatus  habebat  figuras  quafi  falcias , & tenias  ferru-  vndecima. 

t Silex  pumicofus  palfiin  foraminibus  infignitus , contines 
oiam  > & ftriatam ; quapropter  credendum  erit  huiufmodi  cha- 

generantw  materia  fuiffe  genitam , veluti  Balani  inter  duros  Japides 

tnvol;'!?  ° ''ifitur  Silex  paruus , pumicofus , atque  fpongiofus , magnitudine  nuclei 
toraniinibus,  & tuberculis  paruis  refertus. 

Qfiq  3 


Duo- 


73S  Vlyfsis  Aldrouandi 

Duodecimatabella  cum  duabus  Silicum  iconibus. 


■Duodecima.  DVODECIMA  tabella  duabus  iconibus  infignitur.  Primo  loco  pingitur  Sikxva- 
ioLella,  lineis  refertus,  qua:  partim  nigr<e,  partim  fubalbK  erant : quapropter,  ob  Iinearu 

multitudinem,  Polygrammatos  fuit  nuncupatus.  ^ . 

Secundo  loco  ponitur  icon  Silicis,  qui  colore  erat  proditus  flaucfcete,  maculis  t)U 
bufdam  rubris,  & nigris  interftincaus,  & lemulabatur  figuram  Sculponearuniifunt  em 
calcei  ex  lana  parati,  quibus  Hycme  frigus  arcetur. 


Ter- 


Mufei  Metallici  Lib.IV'. 


719 


Tertiadecima  tabella  duas  oflendit  Silicum  icones. 


T abelliL-) 

TERTIADECIMA  tabella  duas  oftendit  Silicum  icones.  Primo  loco  monftratur  decimater- 
iconSilicis  reperti  in  alueo  Rheni  Bononienfis,  in  quo  chara^ieres  quidam  peregrini  ti*. 
iNaturaexpreffivifebantur,&ita  eminentes,  vt  quodam quafi  artificio fculpti  vide- 
icntur.  Erat  coloris  nigri,  fedjiuxta  alteram  partem,  cinerei  Etenim  Natura  fope  lu- 
dens in  generatione  lapidum , & prafertim  Silicum , quandoq;  in  illis  nonnulla  natura- 
lfij&  interdum  artificialia  pingit. 

Secundo  loco  effigiatur  Silex  colore  fubluteo  refertus , &,  quoad  formam , imitaba- 
tur figuram  cordis  alicuius  grandis, & potilfitnfim  bubuli:  quocirca  huiufinodi  Silicem, 
iiucardium  indigitare  decreu  imus. 


Quar- 


740  VIjfsisAIdrouandi 

Qaartadecima  tabella  tribus  Silicibus  exornau. 


TddUde,  oyARTADECIMA  tabella  tribus  Silicibus  eft  exornata.  Primus  Silex  colore  erat 
Cimaquarta  albicante, & cinereo,  deinde  pedem  calceo  indutumreprefentabat.  , 

Secundus  Silex  referebat  Impilium, genus  tegumenti  pedis . Hxc  Impilia,  vtann  r 
Lih.  70,  tauit  Plinius,  ex  lana  coaiSa  parabantur,  & Vdones  apud  Martialem  vocabantur. 

Tertius  Silex  pariter  quoddam  rudimentum  forms  pedis  exprimebat.  . 


Mufcd  Metallici  LiKiV.  741 

Quintadecima  tabella  tres  icones  Silicum  repr^fencat. 


QVINTADECIMA  tabella  tres  icones  Silicum  reptf  fentat.Primo  loco  habetur  Si- 
b, qui  colore  erat  flaucftciite,  cum  maculis  rubris, &,  iuxta  partem  fuperiorem,  habe- 
bformam balani,  vel  mufculi;  idcirco BalanitesMufculitcs,velMyitesfuitnuncupa- 
<usi  nam,  iuxta  partem  inferiorem,  formam  folea;  imitabatur. 

Secundo  loco  delineatur  54ex  temulans  figuram  illius  fungi  venefici , qui  reticulatus 
appellatur:  quapropter  hic  etiam  Silex  fungites  reticulatus  fuit  nominatus. 

Tertio  loco  proponitur  Silex  imitans  caudicem  alicuius  fruticis,  multis  tuberculis,  & 
‘minentijs  infigaiti . Quare  non  immerito  Silex  Stelechites  fuit  cognominatus. 

Deci. 


«^.2  Vljfsis  Aldrouandi 

Dccimafexta  tabella  habet  effigies  quatuorSilicuijii 


. , DECIMASEXTA  ^abella  habet  effigies  quatuor  Silicum.  Primus  Silex  meddlb"' 

continens,  coloris  erat  plumbei,  & quibiildam  fcin  tiliis  extrinfecusita  erat  per- 
litu  e A.  ornatus  3 vt  pyritem  reprefentaret,&  per  medium  fediuS  medullam  quamdam  valde 
denfam  cum  aliquibustsnijs  oftendcbat.  Ha;c  autem  medulla  ,feu  marga  erat  coloris 
liuidi  fulcis  maculis  infigniti. 


Mufasi  Metallici  Lib.  I VJ 


'743 


Decimafeptima  tabella  qumq;  iconibus  Silicum 
decorata. 


4 


V 


Secundus  Silex,  iiixta  partem  Interiorem  niger  tanquam  bitumen  videbatur : quan^ 
doquidem  partes  interiores  horum  Silicum  ab  exterioribus  valde  difcrepare  videntur, 
yticon  huius  Silicis  demonftrat.  Proptereaquod  extimus  cortex  eft  coloris  ferruginei, 
intima  vero  fubftantia  colore  nigro,  ad  inftar  bituminis,  eft  referta, 
j Tertij  Silicis  interior  medulla  Polygrammatos  appellanda  eflet;  cum  pars  mtima_i 
I tniusduriffimi  Silicis , omni  ex  parte,  lineis  tum  fufcis,tum  fubalbidis  diftinfta  videa- 
tur,itaut  Natura  ludens, vel  fabyrintu  formare, vel  telasaranearu  velle  imitari  vila  fit. 

Quartus  Silex  cinereus,  & fubalbus , necnon  figurar  femicircularis , ipfe  quoq;  poljr- 
8 gramma  tos  appellari  poteft, quoniam  plurimis!ineis,atq;maculisfufciserat  infignitus. 

BECIMASEPTIM  A tabella  quinq;  iconibus  Silicum  infignitur.  Primus  Silex  erat 
cornei  coloris,  item  rotundus,  & oblongus,&  propterea  formam  Cylindri  imitabatur. 

Secundus  Silex  tum  colore,  tum  forma,  tefticuliim  galli  aimulabatur : idcirco  , iuxta 
tanc  formam,  fuit  defignatus. 

Tertius  Silex  erat  coloris  albi,&  reprpfentare  videbatur  aliquem  frudiiim,  inftar  Pi- 
uicij,  nucleum  continentis,  qui  nucleus  hoc  in  loco  dcJineatus,  quibufdam  lineis  figu- 
ratus apparebat. 

QuartusSilex exprimebat  ad  viuum  figuram  nuclei  Plniafuo  pericarpio  proximo 
denudati : quocirca  iure  optimo  poliet  nuncupari  Pityidites : cum  apud  Diofeoridem, 
^Galenum  Truwifst nuclei  pineasnucis  appellentur. 

Quintus  Silex  erat  fubalbus,  & figuram  pedis  induti  referebat, 'deinde  elegantibus 
maculis, atqilincis  erat  perornatus  sitaut  ad  viuum  fpeciem  illam  marmoris  oftentare 
videretur,  quam  Vulgus  Brocatellum  vocat. 


EPI, 


E 


744 


Vlyfsis  Aldrouandi 


epitheta. 


•m  ^ AXTMO  P ER  E cupientes  hiftoriam  Silicunt  attinentia  exara-* 

f\  / i re  facere  non  potuimus,  quia  ciinfla  epitheta  rccenferemus,  qu*  Authores, 
1 V J & pr^iertim  Poets,Iapitiibus  huius  generis  attribuunt  Quamobrem, ratio, 
ne  materis,  ex  qua  conflant.  Silices  duri,  validi,  rigidi,  & indomiti  appellati  fuerunt. 
Csteriim, ratione  loci  natalis,Polidanus  illos  nuncupauit  Caucalcos,aCaucafomon. 
te  Alis  fupra  Iberiam  ad  Septentrionem  lito  . Deinde,  ratione  vius.  Silices  ignei  no. 
minantur,  dum  chalybe,  ad  quotidianum  vfum,  ex  illis  fcinnlls  excutiuntur.  Alio, 
quin  diefli  fuerunt  calcabiles;  cum  plerumq;  filicibus  vis  ab  omnibus  cakat»  fternan. 
tur,qus  poftmodum filicata;, vulg6Ja/f_j4/cvocitantur.  Demum, apud  Ca:liuinRho. 
ni.  2 6.va  ^ Silices  Afarotici  dicuntur , vt  ipfe  inquit,  ab  eruditis  de  ratione  pauimento. 

h/?.  ^ ^ ^ DKnirt  AUrr»fa  rnannrninnntur. 


PR.  ^ CI  p V VS  Silicis  vfuspaffimeflmanifcftus,cum,ad  excitandum  ignem, 
in  dies  adhibeatur  ,&  Pyrodes  Cilicis  filiuspcrhibeturfuifle  primus , qui  ex  hoc 
lapide  ignem  exculferit  quemadmodua  Prometheo,  in  ferula,  alTeruatutn  tuille 
Plinius  recuIit.Sccudusvfusinfabiicisobleruatur;cumhuiufmodi  lapillis, ob  duritiam 
nk-j.c.^.  yjjg  fte, -nantur.  Item Grarciolim, apud  Plinium  , lateritios  parietes  cqnftiuebant ,& 
tik^^e-ca.  (truiftura;  genus  Ilodomon  vocabant.  Quinimo,  &ca'cem  ex  Silice,  apud  Catonem, 

fieri  referunt, fcdaduertendumefl  hanc quoq;abeodemAuthore improbari; nili  veh- 

mus  aflerere  appellationem  Silicis,  ad  faxum  calcarium  tranfire,  ex  quo,  ad  fabricarum 
flrmauras,  calx  vtilifiima  paratur . Aliter,  fi  Silex  aliquis  in  calcem  crematur , a natura 
Silicum  degenerare  afferendum  erit ; quemadmodum  huiulmodi  calx,  ranone  boniia  J 
tis,abalia  Ipecie calcis  valde  difciepat.  Obfcruauimus  quidem  aliquando cal«m 
ex  Silicibus  elici,  fed  h»c  ingreditur  illam  mifluram,  quar,  aqua,  vel  Iputo,  accenditur, 
LihA^de  vt Vuecheriusamiotauit. 

(ia.  Praiterca  cx  Silice  fabricatas  etiam  elTemolasnon  eff  negandum:  quandoquidem^ 

Plinius  hos  Silices  nonnunquam  albos  reperiri  tradit  circa  lacum  Volfinienfem, ex 
quibus  mol®  Volfin ia  reperta;  iraduntur.  Qiiinin  d ,& bcdic, inter  ii  olas,ad  fari- 
nam parandam  , apras , quafdam  focales  nominant , qua  tenuius  frumentum  atterunt, 
itemex  durioribus  Silicibus  forma  parantur  , in  quas  as  funditur,  necnon  mortariaad 
gemmas  terendas  idonea.  Veriim  hac  mortaria  non  fcalpcllo , fed  arena,  &puluere. 
Imiridis,  aqua  frequenter  addita,  magno  labore, & diuturno  tempore  cxcaiiantur 
Infuper  Metallarijfufis  metallis  Silices  addunt , vt  liquatiprohibeant,  ne  metalla  fala 

euanefeant.  . > a nm 

Nuperi  quidam  puluere  Silicum  vtuntur  adgemmas  fimulandas  ;imir>o  pallam, pro 
gemmis faaitijs, nobiliorem  pradicant  illam,  qua  ex  cryflallis,&  Silicibus  par-itur; 
nam  quando  plumbum  ,&  vitrum  adhibent,  paftam  molliorem,  & grauiorem,  coiile- 
quenterq;  viliorem  conficiunt  - Item  ad  fingeiulum  Topatium , mciioieni  modum  tlle 

tradunt,  quando  cryftallo  , Silicibus,  & vitro  tufis  aureus  color  conciliatur.,  Alios  et- 
iam lapides  fielitios  nonnulli  coir.pcnfit  ex  tritis  Silicibus,  in  quibus  poflea  ad  libituni, 
vt  iiotauit  Porta , epiflola  includi  poflunt . Pariter  in  ffatuis  marmori  Pano  (imilibus 
L.\6.nmg.  conftruendis  , paftam  ex  puluere  Silicum  alborum, calce  viua  ,&  glutineconhciunt. 
»“<•  Amplius  Ethnici  olim  frcdei  a ferientes,  falice  vtebantur;illumq;  manu  tenentes  pre- 

SimuUiio  cabantur ; fifeiens  fallo,  qui  me  defpicit , falua  vrbe , arceq;  is  me  cijciat  ,vt  hunc  ego 
marmoris.  Silicem.  Item , ex  Caidano,  litterK  in  Silice  fic  exprimuntur . Lapis  primum  cer;u 
oblinitur , deinde  ftylo  ita  formantur  Htter* , vt  nudus  Silex  ibi  appareat,  &pofte'-ij 

lapis,  Ipatio  horarum  feptem,  in  aceto  acerrimo  mergitur, quoniam  eftcftus ex  Icntcn- 


riar.  Uii. 
tap.il. 


rum,  quia  pidluratiiis  elaborata  Plinio  Aiarota  cognominantur. 


VSVS  IN  VARIIS. 


Mufasi  Metallici  Lib.lV.  745 

j\  quidem  hunc  rabiem  de  collo  animantium  vtilitcr  fu, 

Lndi  tradiderunt,  veluti  Gratius  poeta  in  libro  de  venatione  his  verlibus  cxarauic. 

' . ■— ' cotlnrzhus  ergo 

Sunt  tjut  Uctfugx  cri/lasieiducere  Melis 
‘ lulfere,  aut  facns  conferta  montlia  conchis. 

Et  vtuum  lapidem,  & circa  Melitejia  neiiunt 
Coralia  &c. 

Tandem  quando  equus  eft  efferus , & regi  non  poteft , exigui; , & rotundi  Silices  vtri- 
que  auri  intrudendi  funt,  nam  ambabus  (ic  inclufis  auribus,equus  mitis  tanqua.n_, 
ouisrcdditur.  Hoc  autem  arcanum  Mizaldus  cuidam  Equifoni Regis  Nauartsacce- 
ptum  tefert. 


DE  lapide  calcario. 

Cap.  LVl. 

nomenclatvra,  etymvm. 

Et  Natura. 

ALCARIV.Vf  faxum  nomen  inuenit  acalce,qute  exilio  paratur, 
ita  nuncupata , quoniam  in  parietibus,  & alijs  Kdificijs,  lapides  caleat. 
Huiufmodi  laxum  fere  vbiq;  eft  obuium , & aliquando  marmori  fimile 
inuenitur , quale  eft  ragenfe,  vt  Boetius notauit, quia  nigris, & can- 
didis venis  infignittir  ■ Interdum  omnino  album  , & quandoq,  fufcum 
eruitur.  Cato  Cenlorius,refercnte  Plinio,  calcem  ex  lapide  vario  im- 
i Alij  exalbofaxo  calcem  meliorem,  & ftruiiur®  vtiliorem  prsdicant.  CJu* 
autem  ex  faxo  fiftulofo  paratur , eam  terftorijs  tantummodd  idoneam  efle  iudicant.  II-  di/i 

laro  vero,  qu^  ex  Silicibus  conficitur,  neque  tedtorijs,  neq,a’dificijs  accommodari 
lereferuni.Tandcm  aliqui  Treuertinum  faxum, pio  calce,ad  parietes  dealbandos  com- 
roodillifflum  elle  opinantur.  Nos  ex  faxo  calcario  cinerei  coloris  calcem  pro  a’dificijs, 

&teaorijs  paramus  ,&  ex  faxo  calcario  albo , ad  dealbandos  muros,  calcem  idoneam, 

{(vtilem  eliciamus. 

pRiEparandi  ratio. 


IN  Fornace  ad  hocopusconllrucla.  Opifices,  qui  Calcari;  appellantur, hunc  lapi- 
demcreniant,qui  vftus,calxviua  nuncupatur, quid  ignem  potentia  infe  contineat. 
Nam  calor  ille  in  calidiffimo , & ficcilfimo  fale  calcis  confiftit , & quando  illi  aqua 
“frigidiflima,&humidiffima  additur  ,ob  fubitum contrariorum  motum  , ftatim  calidi- 
tas calcis  in  adium  deducitur . Hoc  idem  accidit  genuino  fulphuris  oleo , quod , fi  fri- 
gidi aquE  in  vafevitreo  mifceatur,  ita  calidum  redditur,  vtvas manu  vix  contineri 
poffit;  cum  huiufmodi  oleum  calidilfimum , 8c  ficcilfimum  fit , quo  Chirurgi  ad  cauteria 
inurenda  vtuntur. 


Putarunt  nonnulli  hanc  caliditatem  in  calce  viua  excitari,  propter  obftrucTionem, 
Stic  fuit  opinio  Petri  Aponenfis.  Alij,  vt  Thcophraftus,fcripleruntin  cai, ce  ignem 
latitare,  fed  non  percipi  fine  materia  ,affufa  vero  aqua,  in  adtum  deduci,  &iffim  vapo. 
tctxhalare.  lulius  CafarScaJiger  feriptismandauit  in  calcis  meatibus,  confumpt;t_.j 
gtnuina  humiditate  inefte  ignem.  Is,  vt  ipfe  inquit,  ingreflum  aqUE  fugiens,  & le  iti-u 
fattesfolidiores contrahens  ,ftipat  fe  ipfum,  atqjcondenlatione  acuitur,  quoniam_j 
talcisgleba , cuius  femilfis  tantum  aqua  tegitur , quanta  extat  extra  aquam , incalelcicj 
Kcepto  fcilicet  inrro  calore  illo  , qui  exui  fit.  Commentator  in  Theophraftum  de  igne, 
italigcrumrcprjhcndkjcum  in  calce  no  accidat,  vt  pars  habeat  aquam,&  pars  ignem, 

Rrr  nam 


Li.de  igne. 

Exercit.  j . 
feei.g. 


7^6 


Vlyfsis  AIdrouandi 


nam  aqua  replet  vfquequaqne  omnia  foramina,  neque  poteft  haj  condenfatio.fiuO  E 
flipatio  fieri  tanquam  in  arce , & in  parte  penitior. . V erunr  quidem  eft  al.pu.d  etiam 
humoris  exhalare  e cake  vna  cum  igne . Sed  cauia  hoc  modo  non  redditur  Neque^ 
concentratio  eft  afferenda, cum  calorem  potius  ettundir  quam  ad  interiora  fe  le  recipe- 
re experientia  doceat.  Quapropter,  neq;  illa  ignis  concentratio  -Qal.geri  alicuius  eft 
valoris , nam , ftatim  aquaafiufa  ,atqualiter  per  omnes  partes  calcis  penetrat.  Dein. 
de  neque  fieri  caliditatem  in  calce  propter  oblh  luftioncm , concedendum  eft  i quando, 
quidem  calx  oleo  melius  poteft  obft rui , &,  ob  id  , nulla  in  calce  cal.d.tas  cxcitatut.Re- 
hquum  eft  ieitur , vt  dicamus,  calcem  cfie  corpus  rarum  , & aquam  aflulam  ,niox  in^ 
T oiiines calcis  partes  penetrare.quam  tanquam  fibi  adiieilamignis,fug.ensexhalatiquo- 
cclxim^k  autem  calx  aliquid  humidi  adhuc  in  fccontmet,  quo  calx  coha'rct,  ftatim  illud 

aquE  afiufe  fele  copulat,  & corpus  deferit,  idedq;  corpus  calcis  dilloluitur  ,&  mpul. 
iicrera  redigitur. 


VSVS  IN  MEDtClN.^. 


I"' X faxocalcario  caIxcxtra(51a,Plinio  authore,vrit3difcutit, extrahit, &vlccta 
ferpentia  coercet.  Sed  fi  aceto,  & rofaceo  temperetur,vlcera  ad  cicatricenu 
J perducit  Puluis  calcis  cum  adipe  fuillo,refina,&  meile  mixta,  ftrumis  medetur. 
Calx  viua  , ad  mentem  Galeni  ,cruftam  efficit  ,fed  exfimfta,  temporis  progrelm.ntc 
Lih.g.  de  gtjam  cruftam  eignere  peteft  jnam  fi  aqua lauetur, mordacitatem  amn  ittit,& praei. 
Jimf.  med.  j,jSj  & ter  abluatur,  nam,  acredine  depofira , ftrenue,  abfque  mordacitate,  exfic. 

eat.  Hodie  lotam  calcem  cumoleo,&ceramifcent,&adcicatriccsobducendasvti. 
lem  pi  a-d itant . Deinde  calcem  aceto  extinguunt , terlauant , & tum  oleo  rofaceo  ad 

formam  linimenti  rt  ducunt  ,vt  ambuftis  medeantur , quia  ambufta  fine  vcftigio  cica- 
j^jj-isfanat,  atque  bullas  elcuari  non  permittit . Chirurgi  noftta  a?tatistalcemviiiam 
rum  rem£’  pemiftent , & cauterium  potentialt  vocant. Tandem  Nuperi  medici  ecalccj 

titumu  vilia  parant  aquam  mirific.r  virtutis  ad  fiftulas,  ad  Cancrum,  & ad  rubedinem  oculo- 

rum. Etenim  recipiunt  vncias  ti  es  calcis  viua  , felquilibram  aqua  pluuia , omnia  per- 
mjilctm  in  vafe  ,fpatio  tridui, deinde  agitant  ,&  permittunt  quielcere  illam  m dido 
valeobturatojfpatiohnrarumvigintiquatuor,  poftmodiim  linteo  colant  maceriam, 
& addunt  drachmasdecem  falis  Ammoniaci  albiflimi  diligenter  triti.&  aquam  per  ni- 
trum difliilant . Alij  aquam  relinquunt  in  vafe  anco , vt  caieftem  colorem  adipilcaiur, 
& haec  11  illa  aqua,  quam  Circumforanei  in  plateis  ad  oculorum  vrtia  pio  aqua  Sap- 
phiri vendunt. 

DE  MARMORE. 

Cap.  LVlI. 

jEQVlVOCATlO,  NOMENCLATVRA," 

EtEtymuiti. 

OC  vocabulum  non  folum apud  Grtecos, fed  etiam  apud  Latinos, vel 
potius  apud  Italos  ambiguitatem  patitur.  Primitus  cftno- 

men,adieiftiuum,qu6dalbum  aliquid, Se  candidum  fignificat,a  ««P- 
uiea  fplendeo ; quandoquidem  qu*  candicant,  fpicndorem  quemdam 
ex  fe  vibrare  videntur . Aliter  apud  eofdem  Grmeos  fuDltaP" 

tiue  etiam  vfurpatur,pro  marmore,  de  quo  in  praafentia  agitur:  namque 
hoc  genus  lapidis, fi  poliatur  fulgorem  quemdam  fpargitihincapud  coldcmGracos le- 
gitur hoc  verbum  /«ap^tapifffl  , nempe  marmoreo  iplendore  niteo.  , 

OHarmofn  Pijeterea  5 cum  apud  Italos  hot  lapidis  gzn\iS<JM  armor  a nuncupetur  ,adueitcndu 

infula,  '■  ’ 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 


jS  cfl;  quoti  hoc  nomine,  apud  Vulgmndcfignatur  infula  Propontides  ante  Cy^iVnm 

alio  nomine  Proconnefusjfiue  Elaphonnefjs,  vtroq;  nomine,  vc  notat 

pliniusa  ecruisdedudio.  ' 

Itaque  Latinis  vocatur  m armor, dcGracis  w^fmctpcs  a yro  7 a wicPjUsptjtfjnimiruma 
fplcndertj&corufcare.  Gallice  dicitur  Maibre, Italice  Marmo,& Marmora , Ger- 
nianiccMannelftcin  , HifpaniccMarmol , Georgius  Agricola  fcriptum  reliquit,  Mar- 
nioribus  lingularia  nomina  non  fuin'eimpo/ita,fcd  a coloribus  eis  inlidentibus  nomi- 
njri,  vela  regionibus,  in  quibus  nafcuntur , vt  inferius  luo  loco  explicabimus. 


Marmor  lapidem  valde  durum  , & fi  poliatur , ad  recipiendum  nitorenuj 
valde  idoneum  elfc  ob/eruamiis.  Politiam  autem  admittit  ob  puritatem_j 
materi®  cxadic  , &®qualitcr  concret® : quandoquidem  puritas  optimano-j 
toncretionem,  & nitor®quai,'tatcm  miateri®  concomitatur.  At  colorum  varietas  cu- 
iafcumqiMarmorisa  perledtione  cociiouis,in  eorum  generatione, dependet;  quoniam 
(yncerij&genuini  eoiores  nonnifi  a pcrfcc^Iacmaione  reftiltant . Namque  exhalatio 
(icca,  & ignita,  vt  Ariftotelcs  animaduertit,  pulueres  coloratos  conftituit,  deinde 
hiiiufoiodipulucribusfoJutislapidcs  fimili  colore  decorati  integrantur.  Varietas 
iiit  colorum, qn®  in  marmoribus  quoiidie  oblcruanttir,  a varietate  exhalationum  emer- 
git ; nam  quemadmodum  aren®  diiierfi  generis , calce  admixta  , in  vnum  lapidem  fer- 
ruminantur; pariter  interdum  varia  marmorum  fragmenta  ,adticnicnte  noua  exhala- 
tione, veluti  calce , vnum  lapidem  maculis  diuerfis  refertum  conftituunt.  Id  autem  ma- 
gismarmoribus , quam  alijs  laxis  contingere  opinantur,  ob  tenues  exhaiationes  ,qu® 
intimas  Marmorum  partes  penetrare  poliunt. 

Inter  alias.Marmoris  proprietates,  vnamad  miracula  Itali®  referendam  elfe  Plinius 
fcripfit,nempexMarmorinIapidicinisaugeri;idq;probatauthoritatePapyrij  Fabia. 

Cui, quem  rerum  naturalium  pcritilfimurn  nuncupauit.  Quinimd  addit  repleri  paulatim 
nono  Marmore  montium  cauitates,  vnde  prima  marmora  c®fa  fuerunt.  Deinde  omne 
fere  genus  marmorum,  cum  primum  a fodinis  eruitur,  molli  uscft  ,progrcflu  tameruj 
tcinporisadeddurefcit,vtvixfca!pipolfit.  Veriim  h®c  proprietasc®teris  etiam  la- 
pidibus communis  ellefokt.  Hoc  quidem  obferuatione  dignum  eft,  quod  marmora 
qudam  ocyus,  & quadam  ferius  indurantur . Poftmodum  nonnulla  etiam  funt,  qu®, 
diuturnitate  temporis,  rurfus  mollclcuut , exeduntur,  & tandem  in  terram  refoluun- 
tar.  Inluper  habent  marmora  hoc  inlitum  a natura , vt  fubflantia  quandoque  nodos 
habeat, nempe  duritias  elatio  fimiies , & Icrris  inimicas , qu®  Plinio  centra  appellan-  Lib.i6.cA 
tur;  quando  feribebat : in  Marmore  ficiiti  in  arboribus  centra  identidem  obferuari.  35. 

Ampliiis  marmor  hoc  fibi  a natura  comparauit,  vt  a multis  rebus  abhorreat.  Primum 
calcis  contaiftii  non  foliim  candm  em  ammittit,  fed  etiam  nitor  marmoris  obfcuris  ma- 
culisfedatur ; Fumo  etiam  inquinatur,  (Sc  oleo perlinitum  pallefcit . Item  vino  nigro 
pcrfufum,  tanqiiam  indignabundum,  mirabiliter  lutefcit.  Tandem,  aquaex  caftancis  miarmor 
Ddcdudla  contaftum  italulcatur,  atq;  inficitur,  vtnec  etiam  nbrafione , macul®iJl®  de-  cjuihusma- 
Iwntur.  Culetur, 

Poftremo  Marmor, & potiffimum  variatum,  veluti  illud,  quod  Brocetclium,  &pedi- 
culofutn  vocant , recepit  hoc  a natura,  vtin  aceto  poficiim  , ad  inftar  lapidis  A ftroiris, 
fponte  moneatur . Hocq;  ei  accidere  exi ftimamus , proptcrfubflantias  diuerfomm_j» 
colorum  in  materia  exiftentes;iiamq;  acetum,  cum  fit  tenuium  partium,  penetrans,  ae- 
rem expellit,  qui  per  acetum  egrediensefficit,  vt  Marmor,  vel  lapis  moueatur.  b tenim 
idinmultislapidibus , varijs  venarum  diftantijs  patentibus,  contingere  multi  obier- 
liarunt.  Quinimd  lo.  Bapcilta Porta  fatetur  fe  babuiffe  fruRum Marmoris, quod  Vul-  Marmor 
gnsCodogninum  appellat,  & hoc  in  aceto  mouebatur , quoniam  diuerfis,  & varijs  ve-  moutturm 
niseratdilUnClum.  .reto 


AFFECTIONES. 


11  rr  2 


DIF- 


VlyrsisAldrouandi 

differenti  iE. 


}NTER  multas,5f  fere  infinitas  Marmorum  differentias  ^nos  in  prsfentia magis 

celebrata  cencra  recenfebimus.  Licet  Plinius  mille  Marmorum  dilcrin.ina  e(ie^ 
referat, & Ifidorus  Marmorum  colores, & genera  innumerabilia  elle  pradicet.Mub 

tiNeoterlcdrumpraecipuas Marmorum fpecies decem, & Icpmm  pioponunt.  Primo 

loco  Marmor  LacedKmonium  collocant , quod  eft  praiftantimmae  viriditatis  primum 
apud  Laceda^mones  inuenrum , vt  notauit  Hiniiis  i>ecuiido  Joco  luemorantophitetn 
cum  maculis  Serpentum , cuius  duo  genera , nempe  candidum  , necnon  nigium  durum 
aflignant  Tertio  loco  meminerunt  Marmoris  Augufti,&l  iberij,  cum  hac  in  Aegypto, 
principatu  Augufti,&  Tiberij, reperta  fuerint , qua:  ab  ophite  dilcrepant,cum  hoc 
Marmor  maculas  ferpentinis  fimiles  habeat,  & Maianor  Augufttim  quodammodo  iij 
vertice  vndatim  crifpum  appareat,!  iberium  vero  iparfa quodammodo  canitie.  Qiiar-  F, 
tum  apud  ipfos  eft  Porphirites , qui  candidis  interuenientibus  venis , lubet  , ab  Ilido. 
Purpfirites  xo  Ptirpuritcs  , ob  colorem  purpura:  nuncupatur.  Quintum  eft  Marmorobfidianuncji, 
IJidori,  de  quo  inter  lapides  a locis  cognominatos  egimus  . Sextum  vocatur  Bafaltes  avoce_,, 
Aithiopum,  apud  quos  effoditur.  Septimum, eft  Alabaftritcs,  qui  cii  ca  Thebas  Aigypti, 

& Damafeum  Syrite  probatur  • Ploc  etiam  Marmor  in  Carmania  eft  vtilillimum,iii_j 
India  viliflimum,&  in  Cappadocia  abfqtie  nitore  inuenitur.  Odlaumu  Iocumocciip.it 
Marmor  Parium  eximij  candoris . Nono  loco  rcccnfetur  Coraliticum  in  Afia  repcituia 
candore  ebori  proximo.  In  decima  fede  reponitur  Marmor  Thebaictim  guttis  aureis  di- 
ftimSum . Vndecinium  dicitur  efle  Sy'enites,quod  circa  Sycnem  Thebaidis  oritur,  cx 
rttelird  cx  Reges  obelifeos  Solifacratos  fieri  curarunt.  Duodecimum  eft  Marmor  Lesbium, 
auoMurmo  lucidum , cum  maculis  diuerfi  coloris.  Dccimumtertium  eft  Corinthium,  cum  varietate 
‘i  colorum,  quod  primum  Corynthi fuit  inuentum.  CJuartumdeciummeftMarmorCa- 

ryfteum  , quod  eft  viride,  commendatum  pro  illis,  qui  gemmas  lcalpunt,vt  Ifidoius 
voluit.  Decimumquintum  eft  Marmor  Luculletim,  nomine  a Lucullo  Conftilc  accepto,  G 
maculis , & coloribus  varium;  cum  ille  primus  ex  Infula  Nili  hoc  genus  Marmoris  Ro- 
mam vehicurauerit  Decimumfextum  eft  Marmor  Numidieum,  quod  Numidia  pro- 
ducit.Decimumfeptimiim  eft  cinerei  coloris  Marmor,  ab  ifidoro  Lunenlc  cognomina- 
tum, Nuperi  Cararicnfe  indigitant, 

Differenti®  haftenusaflignata:  quodammodo  confufe  efle  videntur,  cum  partima 
loco  natali  ,&  partim  a colore  defumpta:  videantur . Satius  erit  vna  cum  Catlalpino, 
cx  numero  colorum , Marmora  dilcriminare , & illa  in  candida  , nigra , rubra,  fl,ui.Lj, 
viridia, & maculofa  diftinguere . Itaque  inchoantes  ab  albis  ,Pariimi  Marmor  candi- 
dum pronunciamus ; hoc  tamen  candidius  eft  Marmor  Ligufticiim , ejudd  Luncn(c_i)> 
vel  Cararienfea  quodam  Hetrtiria;  oppido  cognominatur,  led  poftea,  quoad  nitotem 
a Pario  Marmore  fuperatur,  quod  a Paro  Inliila  nominatur,  vel , vt  alij  volunqalcuU 
fjc  ptote  Agoracrito Pario , qui  primus  ex luiiulmodi Marmore  Venerem  Iculplit.  oc 
quoMitrmo  idem  vocatur  etiam  Lychnites,  cum  olim  in  fodinis,teftc  Varrone , ad  luctrnaruur-j 
rcjculpta,  Iplendorem  caderetur.  Cardanus  omne  candidum  Marmoris  genus  vocat  PaiiuiiLj,H 
Lychmus  cum  tamen  illud  tantummodo  candidum  nominandum  fit  Parium,  quod  in  Paio  mlu. 
Marmor,  Jaeruitur.  Vulgus  marmor  omne  candidum  perperam  Alabafttum  nunctipaticunita- 
<^Uh.rltru  men  hot  nomen  proprio  tantum  generi , nempe  Alabalfriticonueniat.  Praterquam- 
vox xquttto  quod  Alabaftrum  eft  vox  a’quiuoca,qua’,apud  Authorcs,tum  vas  vnguentariuniexa  a- 
baftrite  confedfum,  tum  quoddam  Aigypti  oppid  u denotat.  Parij  igitur  Marmoris  duo 
genera  aflignanttir, quorum  alterum  eft  diaphanura , alterum  vero  opacum.  Priniuai 
Phengitem  Plinij  effe  volunt  a voce  ?e»o'5  ,qu®  Iplendorem  indicat  >ex  quo  tcnip  uiii 
Fortuna:  conftriiftum  fuifle  Plinius  memorauitjinquo  etiam  claiilo  claritas  diiiina  con- 
fpiciebatur. 

CandidisMarmoribus annumerandum  cftLygdintmi,  quod  in  Arabia  eruitur,  item 
Coralitium  chori  candore  proximum,necnon  Alabaftrites  ab  Aiabaftro  Aigypn  oppi- 
do nuncupatus,  ob  cuius  candorem  , multa  eleganter  albicantia , apud  Vulgum,  m ar 

Alabaftrij.albcfcere  traduntur.  Verum  Alabaftritcs  aliquam  parit  amhigiiitateuL-»; 

dum 


Muf^i  Metallici  Lib.IV". 
Alabaftrites  maculis  fluuium  imitans. 


74P 


dum  indicat  hoc  genus  Marmoris  ,&  illam  gemmam  , quam  Vulgares  CaIcedonium_j 
appellant  ,&Grarci  Onichenijquia  colorem  vnguis  referat.  At  Onyx  quoque  pro  Ala- 
balliitc  marmore  apud  Diofcoridem,&  Galenum  vfurpaturjfortaffis  propter  fimili- 
tiidinem,  quam  cum  gemma  habere  videatut . Alioquin  Alabaftrites,  de  quo  in  prm- 
ftntia  fermonem  habemus , coloris  etiam  mellei  cum  maculis  commendatur,  vt  in  prs- 
lenti  icone  oftendimus  j erat  enim  Alabaftrites  maculis  fluuium  imitans. 

Csteriim  illud  Marmor  candidum  , quod  in  Agro  Volaterrano  foditur, nomine_j 
Alabaftri,  facile  vritur,  neqj  ingenti  molereperitur  ,eft  quidem  materia  pulcherrima 
Modida , Sc  translucida , tanquam  Onyx , fed  propter  fragilitatem  a natura  Marmoris 
iti:cdit,& anonnullis  libentius  inter fpecies  Gypfi  collocatur. 

Nigra  Marmoraprimo  comprehendunt  Numidicum,  qudd  eftliuidum,&  eximio  Marmora 
Ipicndore  radians  i ex  hoc  primus  omnium  M.  Lepidus  Conful , authore  Plinio , limi- 
Mconftruicurauit.  Suntqui  Numidicum  colore  etiam  fiauoreperitiafleuerent.  Huc  Lib.i6.c.-j 
ffttrtur  etiam  Taniarium  aTatnaro  Laconia  Promontorio  nominatum , cum  ibi  effodi 

Rrr  3 ibleat, 


75® 


Vlyfsis  Aidrouandi 
Bafaltss  cum  litteris  hierogl/phicisJ 


foleat , necnon  LucuIIeura , quod  atrum  efle  traditur.  Podie  in  Agro  Cararienfi  regio- 
ne Hetruri»,  Marmor  ita  nigrum  producitur, vt  poJirum  imagines,  ad  inftarfpeculye- 
fledlac.Ibidem  eruitur  etiam  Marmor  nigrum  nonnullis  venis  candidis, S-aureisinligm- 
tum , quod  aliqui  nuncupant . Tandem  ad  m,irmora  nigra  reterrurctiam  Ba- 

faltes : eft  enim  Marmor  ferrei  coloris  in  ^thiopia  pr^fcrtim  inuentum  ,qudd  a voc= 
.Sthiopica  P-s/i/ cognominatur , qua:  ferrum  fignificat ; cum , quoad  colorem , 
tiam, ferrum prorfusarauktur.  Huiusgeneris  ingentem  molem  VelpefianusCafar, 

authore  Plinio,  in  templo  Pacisdedicauit.  Hoc  in  loco  exhibemus  iconem  fragmen^ 

huius  marmoris,  in  cuius  fubftantia  fcintiils  quadam,  inftar  argenti, refulgebant,  tra 
autem  litteris  hieroglyphicis  exaratum  ,quas  Aegyptijab  animalibus  plan'is,&K^ 

etiam  artificialibus  defumebant . Hic  confpiciuutur  icones  Ardea  auis , Arcus  i ap  - 
iiopis,  fceleti  humani,  & aliorum. 


751 


Mufei  Metallici  Lib.  I 
Fragmenta  Marmorum  varia. 


RVBRA  Marmora  varias  comprehendunt  fpecies,priino  loco  habent  Porphiritem, 
quem  Vulgus  Porfidum  vocat  5 a voce  graca  tropejpa  purpura, quoniam  hoc  Marmor 
admodum  purpur®  rubefcat  jfcd  quando  candida pundla  interueniunt , Leucoftidlos 
nuncupatur, a verbo  , pungo , & Ascxk  albus. 

Huiufmodi  Marmor  foditur  Serauiti»,&  in  AgroPifano,  &quod  minus  maculo- 
fnmeftjPorfidum  Liguria;  cognominant.  AdPorphyritem,  Marmor  violacei  coloris 
reducitur . Huc  refertur  etiam  Marmor  Syenites , cum  aliquantifper  rubeat.  Alijs  le-  ■ 
gitur,  apud  Plinium , Stigmites,  quoniam  pundtis  nigris  inquinatum  appareat:  etenim 
vox  Tiyai!  piindiura  denotat.  Vulgusnominathoc  genus  marmoris, Granitum  rubrum; 
cumantea  diceretur  Pynhoparcilos,quafi  Marmor  fuiuo  colore  variatum,  Rubefeit 
etiatuThebaicum  aureis  guttis  decoratum,  quod  Vuigus  Brocatellum  indigitat , pro- 
pter fimilitudinetn  tela;  ex  auro , & ferico  contexta , quam  Vulgares  Brocatum  cogno- 
minant. Hic  damus  tabellam  cum  quatuor  iconibus.  Primaaccedit  ad  maculas  Mar- 
moris 


Vlyfsis  Aldrouandi 

ilh  PorphyrcticunammamiaMarmoris  erat  purpurei  coloris obfcuri,  maculis „1 E 


"^yeSficon  oftendit  fruftum  inarmoris  a primo  difcrepantis,  tantummodd 


Lacedamc 
Titum  mar 
9fior» 


Terni  icTnreprakmr^^^^^^^ 

STv^^color^MimSiiVrTXS 

Hodie  Marmora  huius  coloris,  Serauiti*  eruuntur.  Idapud  Antiquos  erat  Alabaftri, 

tespta  cat  Lacedxmoniu  comprehendunt  valde  pretiofum, hodie 

ferpentinum  vocatur , vi  notauit  Albertus,  qui  fecundam  (peciem  ophu.s  viridem  cum 
maculis  albis  conftituit.  Siint  enim  in  viriditate  Marmoris  maculs  clariores , parui, 

& frequentes , ad  inftar  ophitis , & hoc  genus  valde  rarum  efle  perhibetur . Datur  infu. 
per  aliud  genus  viride  varia  compofitione  maculofum , liquidera  noftra  state  Scrpen- 
. fini  lapidM  tum  virides , tum  alia  ratione , & alio  colore  decorati,  duriffimioftenduii.  F 
tur,fed  poftea  non  fpargunt  illum  odorem,  quem  de  fuo  ophite Drofcondes  pridi. 
cabat . Demiim  ad  hoc  gcnusreduci  debet  etiam  Thyites , de  quo  fu{rerius  egimusm. 

ter  lapides,  qui  ad  cotem  affricati,  fuccum  aliquem  reddunt.  n o • 

lAM  fupereft  vt  Marmora  macuiofa  examinemus.  Primum  conflat  ex  albo, & nigro, 
cuius  fragmentum  Roms  efibllum  conlpicati  fumus , quod  idem  erat  cunr  illo , ex  quo 
fabricati  fuerunt  columnf  iu  templo  Pantheonis,  quod  hodie  templum  Sandif  Marij 
rotunde  appellatur  j & quoniam  Marmor  erat  variatum  colore  albo^  nigro,  id  Mela. 

noleuconindigitauimus,& huius  iconemfuperiusmonflrauimus.  Hoc  autem  non  eit 

verum  Marmor  maculofum,  fed  illud,  quod  ex  albo,&  nigro  maculis  frequentibiw 

conflat.  Genera  Ophitis multafunt ita diaaarimilitudmemaculaiumlerpentum,ii£ 

0/;6»«rfi/^iuxtamentemD:ofcoridis  ad  tres  ditferentias  reducitur.  Primum 
jremu.  & nigrum , fecundum  cinereo  colore , & punftis  diftindium  , tertium  lineis  qu  buld  m 

TepMz^  candidis  refertum.  Pariter  Plinius  meminit  Marmoris  emerer  , quod  Tephriam  vo  a. 

auid  uit, quoniam 'kpst  cineremfignificatrvulgddicitur  Vipera  Aegypti, cum  G 

^ coiporenigrsmaculsconfpiciantur.  Alium  ophitem  Vulgares  nuncupant  oranitum 

Syris,vbipumaa  nigra  in  corpore  candicante  apparent,  vnde  color  cinereus  emergit: 
forfitan  ita  nuncupatum,  quia  maculis,  inflar  granorum  frumenu  Icateat.  Carrars 
Cramtum  effoditur  Marmor  nigrum  lineis  candidis  diftinefum,  & multis  alijs  maiori  us  macu  , 

cur  ili  di.  ideoqi  inter  hpc  marmora  Auguflum,&  Tiberium  reponi  debent,  de  quibus  nonnuu 

ffum.  luperiusmemorauimus.  Aflignatur  etiam  a CalepinoM.rmor  ouatum,quia  variatum 
fit  maculis  fpeciemoui  referentibus. 

Hic  ponitur  tabella,  cum  tribus  Matmoris  iconibus . Primo  loco  appaiet  be  p 

nus  lapis  verus.  Secundo  loco  confpkitur  Marmor  cinereis, &nigrism.aculis(mti  - 
<aum.  Tertio  oftcnditurophites,vbi  varia  confpiciuntur. 

Reprmfentamus  etiam  aliam  tabellam  quatuor  Marmorum  diffcrentijs  in  ig 
Primo  vifitur  Marmor  ad  formam  rotundam  redaflum  pnlcherrimis  maculis, ne  f 
albis, nigris, viridibus, rufis, caflaneis,&  fiauis  refertum, praterquamquod  nit  ^ 

radiabat.  r ,fi  fnlial. 

Secundo  loco  apparet  Marmor  figurcoualis , lineis  nigerrimis  inlub  an  , 

ba  decoratum,  & huiufmodi  linete  tum  litu,  tum  varietate  pulcherrimum  Marm 

Tettioloco  offenditur  Marmor  cum  maculis  ^ 

itaexigu*  apparent,  vt  formam  pediculorum  referant : quapropter  Vulgas  g 
Pediculosi  Marmoris  indigitauit  Pediculofum. 


marmor. 


dfiUUliJ  illUI^JltlUH  A'WUlvu*v.«iwiA*.  ^ /-nm  in  illo 

Quarto  loco  inonflratur  marmor  varijs,  & diuerlis  coloribus  rekrtutn , 
color  ferrugineus,  niger,  carneus,  cstulcus,  luteus,  & alij  refulgeant:  idcirco 
mor,  vel  lafpidem,  vel  Brocatellum  imitari  videtur.  _ fisfiou- 

Htec  Marmora  macuiofa  aliquando  ita  variant , vt  fuis  maculis,  Sc  hneamen 
ras  humanas , interdum  Brutorum, fir  plantarum , & quandoq;cfngies  a ^ 
reprafentent.  Inchoantes  a fignris  humanis , varios  naturae  Iulus  in  repertuif 

demus.  Gaudentius  Merula  ' ' ' ' ' ' " 


in  hiftoria  Memorabilium , narrat  quondam 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 
Tria  Marmoris  maculofi  genera. 

I 


755 


&iflc,in  AgroPIacentino,  Marmor alabaftritem,  quod  politum  effigiem  humani  ca- 
pitis mortui  referebat.  Item  Albertus Magnus  refert  fevidifseVenetijs,  in  Marmo- 
'SjcaputRegis  diademate  coronatum, &itaaNatiira  adviuum  effigiatum, vt  omne 

huma- 


754 


yiyfsisAldrouandi 

Quatuor  maculofi  Marmoris  differentiie. 


I 


humanum  ingenium , & artificium  fiiperaret.  No?  hoc  in  ioco  damus  iconem  fragmen- 
ti  Marmoris  maculofi  jvbiinteralias  maculas,  & lineamenta,  quardam  iconem  huraaiii 
capitis  exprimebant,  & caput  pileo  turcico  teilum  elTe  videbatur,  fed  quod  magis  a - 
mirandum  eft, quando  h*c  effigies  inuertitur,  aliam  faciem  , vertice  ccmplanaio,K 
prsfcntat.  Quinimd  idem  Marmor,  iuxta  partem  nigram,metallisaffricatum,  tanqwia 

Lydius  lapis  aurum,  & argentum  examinabat.  Itaq;  hoc  marmor  tum  propter  maculas, 
tum  propter  effigiem  humani  capitis,  Ophites  Anthropomorphites  appellatur.  ^ ^ 


tf 


Mufd  Metallici  Lib.lV“, 
Marmor  Ophites  A nthropomorphites. 


Sed  quid  de  capite  humano  affirmamus?  cum  aliquando  integr»  hominum  figurata 
natura  in  Narmoiibus  deiineatif  videantur  ? Plinius  in  primis  Icriptun  reliquit,  fuis 
timporibiis,  k-dum  fuific  Marmor  in  Paro  infula , in  cuius  parte  media  Silenus  ea  lor- 
inarcprflentabatur,iuxta  quam  ab  Antiquitate  pingebatur.  Scaliger  quoq;affirmat 
fruflum  Marmoris  fuilTe  di/feditim , ad  parietem  incrufiandum  , quod  figuram  batbati 
fenis  obtulit  3 quem  omnes  fpedtatores  ad  Paulum  primum  Erenitam  referebant,  qui  ^^7* 
ercfttis,  & florea  palmacea  indutus  pingitur.  Nos  quoq;  hic  damus  figuram  Eremita, 
tum  alia  effigie  humana  in  Marmore,  quod  Pifis  in  Templo  Sandti  loannis  obleruatur. 

Habet  hac  Eremit»  icon  caput  cucullo  tedium , more  Capuccincrum , longam  veftem, 
D&manum  cxtenfani,cum  quatuordigitis.lbidem  alia  effigies  hominis  conipicitur  Tur- 
eam referentis , fupra  cu  ius  caput  Campana  cum  piflillo  eleganter , & ad  viuum  a Na- 
tura delineata  apparer. 

Pariter  integra  hominis  fylueftris  figura  olim  in  Marmore  gr^co  vifa  fuit  apud  Ve- 
netos,cuius  genuinam  iconem  Claiiffimus  vir  Pro fper  Alpinus  ad  dodliffimum  Vlyffera 
Aldtouandum  mifit,  qualis  in  tabella  fequenti  exprimitur. 

Multsalk  huius  generis  imagines  in  multis  variarum  Regionum  Marmoribus  ob- 
icruantur . Narrant  Hifloriographi  Marmor  elfe  in  Pr»fepio  Bethlemico , quod  figu- 
ram Monachi  cucullati  fuis  lineamentis  exprimit.  Rauennx,  in  Bafilica  Sandli  Vitalis, 
iwta  primam  aram , imaginem  habitu  Peregrinatoris  indutam  in  Marmore  licet  intue- 
ti.  Pariter,  iri  eadem  ciuita te,  quondam  dilTcdium  fuit  Marmor,  quod  iuxta  vtramque 
partEin,  Monachi  iconem  monftrauit,  cum  alia  figura  iuxta  ventrem  inferiorem,  &alijs 
duabus  vduti  Angelorum  iconibus  vtrinque  politis,  quemadmodum  pnefens  tabella^ 
ollendit. 


Ere- 


V 


755  VlyfsisAIdrouandi 

Eremit<E  icon  cum  alia  effigie  humana  in  marmore. 


Muf^i  Metallici  Lib,  J V. 
Hominis  Ijlueflris  figura  in  Marmore. 


757 


Prner imagines  profanas, quas haftenus  in  Marmoribus  vifasexpofuimus, qiian- 
Joqsdiuina: etiam  naturaliter  piifta- in  ijfdem  obleniantur.  ticorgiusAgricolarccit.it 
Conftantinopoli,  in  templo  Sapient  i*,  duas  effe  Marmoris  diiTcifti  cruftas,  quarum,  j 
vtriufqi macula;  cinerei  coloris  ita  erant  difpofit.'c,vt  totam  Diui  loannis  Baptiit»  ve- 
ftititergore  Cameli  imaginem  repra-^^cntarentjpr.Ttcr  alterum  pedem, quem  diicurrcn- 

Sss  tes 


Sss 


I Pu. 


Mufaei  Metallici  Lib.  I VJ 
Naturalis  Crucifixi  icon  in  marmore. 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.  75, 

A Pariter  Natura  non  videtur  fuiffe  voti  compos,  niil  / 

Virginisin  Marmorrbus  repr^fentauerir.  Namq;  Pifis,  in  Marmore  cZ  in  Je  ^ 
draJi, imago Mariie  femper  Virginis  exprcifa vifitur  Bononi*  quoq  olim  ‘ 

fdt  Marmor  album , cuius  vtraqi  pars  media , lineis  quibufdam  rulis  , Dc  t jZ^ 
per  Virgmjseffigicm  referebant.  Hoc in  loco fub nu.  3.  damus  iconem Marn^^r  s ophT 
m inquofigumMariarfemper  Virginis  apparet.  Hoc  fruftum  MarmorisMertu^l 

fc,t],gneonuc.sinftrumento,columnislonicisornato,crucej,gneafuperpo^ 

Marmoris  macute,  & lineamenta  colore  erant  nigro  viridi  cbfcuro,  amidiluto  & fi. 
garam  femper  Virgmis  Chriftum ,n  finugcftantis offendebant.  In  eadem  ^b^ 
jub numero  i.confpicitur pumex  perforatus inftar  cribri.  & oetrificatus 

Sin  conuertemus  fermonem  ad  bruta,  & plantas,  necnon  ad  alia  inanimata  obfcrua- 

uimusctianiiiec  jn Marmoribus  a Naturaad  viuum  dciif^oata  fiiifle  ^ a 

confpiciebaturi  quamuts  pars poflerior  huius  animantis.ob  breuitatem  fragmenti ^i 
»ris.non  appareret.  Hoc  igitur  Marmor  a Canis  figura  Cynitem  appeJkuimuri  : 
(«alias  etiam  figuras  exprimeret.  .ri- 


Marmor  Cjnitcs. 


Cjnices  Marmor  aliud. 


Sss  j 


• Simi. 


7^2  VlyfsisAldrouandi  • 

Felis  in  Marmore  a Natura  fculptus. 


similiter  communicatum  nobis  fuit  Marmor  effigie  Canis,  bdorifequi  infignitunuj 
auribus  pendulis,  quem  Canem  nonnulli  gallicum,  aljjfagacem  indigicant.  Huiulmo- 
di  autem  figura  Canis  a njaculis  fuicis  reprxfentabatur , vc  apparet  in  tabella. 

Quinimo  felem  in  Maritiore  ad  viuum  a Natura  infculptum  vidimus,  ficuti  in  hac  ta. 
bclladelineatur.  , - , 

Reflat  etiam  aliquid  dicendum  de  anibus  jcumRauenn:e,Pauonum  du»  icones  fe 
fe  mutuo obueifis  collis  intuentium  in  Marmore  naturaliter  pi<S.E  appareant . Pariter 
Venetijs,  in  Marmore  ciiiufdamara;  templi Sandli  Georgij  maioris,  auium figura?  con- 
fpiciuntur  ita  locarte , & difpofita’,  vcluti  in  tabella  delineantur. 

Non  dciunt  etiam  Marmora , qui^E  pilees  oftendant . Primitus  Venetijs  in  templo 
Liui  loannis,  & Pauli , columna  marmorea  imaginem  pifeis  Sardi  dcmonflrat-  Olim 

Sere- 


Mufd  Metallici  LibJV’. 

A Ssreni/EmusFerrarfeDuxhabcbat  Marmor  Pa 
Pafcem  figurauerar  Item  Zenophanes  Colophonius  cr^di:  in  lapWidni^rqu;  V 

venis  figuras 


& Phocarum  exprimunt.  Nos  iconem  Marmorisdamus,  quod  Scombritormeappel- 
laumus , quoniam  primo  abpeiau  figur*  in  illo  delineat?,  & a Natura  defignat«,maio. 

HjsaddamusetiamScrpentes.quialiquandoinMarmoribusnaturaliterfiguratiob- 

feruantur  Bergomi,  in  maiori  Fano,  Porphireticum  Marmor  ad  ornamentum  Bapti. 
Aerijiocatum , Serpentem  in  fpiram  conuolutum oftendit.  Cochlearum  quoq;  figuras 
aNatura  in  Marmoribus  exprefias  confpicati  fumus : nam  olim  ex  Iftria  delat?  fuerunt 
co  iimnpex . armore  i u ^ te  tabi  icat®  Bononiam,a  d ornamentum  ar?  maioris  Ba- 

fi lic?  Dmi  Pet.on.j,&  m tali  Marmore  Natura  ludes,  lineis lubefcentibus,  & flaucfcen- 
tibusjcfligiauit  Cochleam,  fiue  Nautilum  argentmiim , qui  Cochlea  margaritifera  d 
1 Rondcietio  appellatur,  qu®  hoc  m loco  delineatur,*  Marmor  Namilites  iiffcribitur. 

Aoiumfiguri^in  Marmore. 


Aliud  etiam  Marmor  orientale  b-wkiA)  e delineari  curauiraus,  quod  conchulas , bcl- 
liculos,  vndas  marinas,  aliaq;  huius  generis  plurima  exprimebat,  vt  nulla  manus  Pido- 
lis  ea  imitari  polfet , Color  illius  maiori  ex  parte  lutclccbat,  & magna  interuenia  co. 
f)  lore , & fplendore  conchas  margaritiferas  referebant , vt  apparet  in  pr®fenti  icone. 

Infuperdecreuimus  alia  etiam  Marmora  reprsfentaredelineata,  in  quibus  non  vna, 
vddu®,fed  plures  animalium  naturalis  figur®  vifuntur.  htenim  habuimus  fragmetum 
Marmoris  Orientalis  tetragona  figura , cuius  macul®  erant  purpure®,  lute®,  violace®, 
cinere®,  & albicantes  . H«  autem  Imacul*  fimul  confuf®  figuras  elegantes , & confpi- 
eoas  reddebant : cum  ibi  Draco,  Lepus , Rubeta,*  varia  animalium  capita,  vt  Auium, 
Leonis , Arietis,  * fimilium  animant ium  apparerent : quapropter  Marmor  appellaui- 
musPolymotphitem. 

Aliud  fragmentu  Marmoris  varijsanimalibus  a natura  maculatum  exhibemus  in  alia 
tabella  delineatum  l idcirco  dicitur  Marmor  aliud  polymorphices  :cum  in  illoelfigies 
imiltsquadrupedum  ,*  auium  intueri  liceat. 

Rurfus maiori  admiratione  tenemur,quadoiutuemur  Marmora  ab  Opifice  Dei  Na- 
tura, arbufcul  is  eiegantifiimepidfa.  Theodorus  Canterusrecitat  fe  corifpicatum  efse 
imaginem  Lauri  in  Marmore  a Natura  diligerer  exprcfsam.  Nos  autem  damus  iconem 
Matinpr:isliuidi,*a]bi,  in  quo  arbufcul®, &herb®  tam  exilibus  lineis  fuerunt  a Na- 

tura 


Mufei Metallici  Lib.  IV. 
Marmor  orientale  •^cia?uir' 


elifr  ^ pnfsent.  Deinde  tier  lineam  reiSam  tam_j 
hoc  L elaboratiT  efte  viderentur.  Quoniam  autem 

AI'  'rliijniriir,  non  immerito  Dcrdriresvocari  poteft. 

fmnilk  ^™'"''ct>nfpicart  fumus , in  quo  apparebant  figurce  niericantcsmiilt»,  qu* 
Dotiiis  *7^'^^'^^“.*^”^^^''^^^''^’''2.simperfe(ftas,  floribus, &•  friua^bus  carentes, vel 
3 oui  plcruinq;  lapicj  bus  adnafci  ,&adba’iere  folent.  Quocirca  nonnuL 
dibns  %urain  b u Iu (mod i berbularum  , traifiu  temporis  exficcatarum,  in  lapi- 

icaiii'  ere  Ca-terfim,  vt  veritas  hnius  effeiSus  digno- 

pidum'  ' erit , an  hiiiufmodi  berbiflarum  effigies  ad  intimas  Ia- 

adhir  ^ penetrabunt,  procul dubio  huiufmodi  imagines  non  ab 

Hiccx^"'? ^'^'5''^^'’'’  f rabent,  fcd  a venis  per  materiam  lapidum  dii^curren cibus, 
ftar  opbhis^'’^  u^tur  ai  iiid  Marmor  Dendrites,  & in  eadem  tabella  oftenditur  lapis  in- 

Su- 


Vlyfsis  Aldrouandi 
Marmor  Pof  jmorphites. 


/ 


Muf^ei  Metallici  Lib.IV. 

1 Marmor  aliud  Dendrites. 
Lapis  mftarOphicis. 


SupereftjVtdicamus  Mathematicasetiamfjgurasa  Matura  Interdum  In  Marmoribus 
mlseexaratas:  quandoquidem  in  hac  tabella  oftendimus  Marmor  ad  formamfphf  a; 
<juodaramodo  redaSum , vel  potius  in  formam  illius  corporis,  quod  Platonici  rcgula- 
‘cnuncupant,qi)od  cxduodecim  pentagonis coftare  perhibetur,quamuis  in  hoc  Mar- 
■Dotehuiurmodi  figura;  non  vniformes,neq;  «qualcsappareancifed  prorfus  itij-quales. 


Vljfsis  Aidrouandi 


Marmor  figuris  Mathematicis  naturaliter  exaratum.' 


& diuerfejnamq;  fuis  terminis, atq;  fafcijs  varij  anguli  formantur:  quocirca  quadam  fi- 
gurae trigona:,  quadam  tetragon», quardam pentagona confpiciuntur,&ficdeinceps,  h 
vt  in  icone  propofita  licet  intueri. 

Hadlenus  de  figuris  Marmorum , nunc  ad  differentias  ab  odore  defiimptas  mentem 
conuertemus,  quoniam  Marmor  nigrum  in  Belgio  effoditur,  quod  fulphur  redolet,  ibi- 
dem, & aliud , quod  odorem  cornu  vfti  fpirat.  Alij  narrant  Marmora  ferpentina_j 
quandoque  fuifle  inuenta,quK  odorem  olei  fpicini  ,& alia,  qua:  odorem  violaceum 
Ipargebant . Nos  habuimus  vafculum  ex  ophitc  Veterum  fabricaturo,  quod  fricatum 
non  infuauem  de  fe  odorem  mittebat. 

Aliqui  fuerunt  huius  opinionis,  hoc  vafculum  fuiffe  ex  illis,  in  quibus  Romani  Im. 
peratoresTheriacamferuabant  reum  materia  quoque  fimilium  vaforum,ttfte  Diofeo- 
hde , aduerfus  Serpenti! m idfus  ,&  quscumqj  venena  valeat. 

Poftrcmo loco,  interdifferentias Marmorum, debemus  illud  recenfere,quod  alijs 
lapidibus  aliquando  adnafeitur,  vt  contigit  in  hoc,  cuius  iconem  in  prsfentia  non  pi- 
guit repra;fentare . Cura  autem  liceat  Phiiofophis  nomina  rebus  illis  carentibus  impo- 
nere > 


Mufaei  Metallici  Lib,  '75^ 

A (lercj placuit  huju/hiodi  Marmor  iridigjtarc  mammofum.’  Continetur  in  marmoreo  la- 
= rf^]nt>P  violaceo  diluto  , & fipliram  mnmm:»  5 


pidCjColoi^e  violaceo  diluto  j & figuram  exprimebar , Sc  pars  exterioris 

porisamplcdens  mamofum , erat  cx  materia  alabaftrina  compara : quamiiis  aliqua  ex 
parte  color  ad  plumbeum  accederet. Alia  vero  pars  exterior  erat  colore  ferrugineo  re- 
ferta?  quo  colore  aliquantifper  ablato  ^ color  alioquin  albus  apparebat* 

Marmor  Dendrites. 


Marmor  mammofum. 


7;0 


VI  jfsis  Aldrouandi 
L O C V S. 


Tl}rU>ium 

Marmor, 


Caryllos 

vrbs. 


JN  reccnfendis  Marmorum differentijs,  multa  loca  fuerunt  memorata, c|u»  genus 
omne  Marmorum  ad  varia  opera  producunt . Nihilominus , vt  exaiiam  huius  la- 
pidis hiftoriam  perficiamus , breuiter  alphabetico  ordine , potioresmarmoris  lo- 
cos natales  exarabimus.  Primitusomittentes  Agrigenrinos  hortos,  per  quos  fcatebra 
perennis  aqua;  fpargitbr,  qu»  tra<ftu  temporis , in  marmor  album  durefeit,  laudabimus 
Andagauenfium  montes , c quibus  Marmora  in  dies  eruuntur . Deinde  in  Arupeno  ter- 
ra Illriseffodiuntur  illi  lapides  Marmorei  in  Italia  tantoperecommendati,  qui  Mar- 
mora Iftriana  nominantur. 

Brabantia , Ortelio  tefte , ingentes  habetlapidicinas,  in  quibus  Marmora  nigra  fub- 
rufa  ,&  varij  coloris  exciduntur , ex  illifq;  circumiace.ntium  regionum  adificia,  atque 
tcmplaxonftruuntur.  _ _ 

Carraris  oppidi  Hetruri*  territorium  copia  Marmorum  redundat.  Id  etiam  Plinius 
intellexiffe  videtur , quando  Lunenfem  filicem  terra  fecari  fcripfit:  quoniam  credimus 
ab  ipfoMarm.orCarrarienfc,vel  Lunenfe  intelletfium  fuiffe.  Circa  Caryftum  infu- 
lam , amhore  Calepino , Marmor  varietate  macularum  infigne  reperitur,  fcd  lententia 
Calepini , fiue  Thefauri  lingure  latina:,  hoc  in  loco  non  admittitur  ;cum , in  lexico  geo- 
graphico,Caryftus  fit  vrbs  Euboete  litoralis  in  ora  aufirali  Marmoribus  olim  commen- 
data : propterca  authores  Qaryfleum  Marmor  aliquando  nominarunt.  Clios  quidem 
efi  infula  maris Icarijiqua-fuppcditare  marmora  dicitur.ExComcnfis  territorij monte 
quodam  , Marmora,  alba  in  dies  caiduntur,  qua’ Mediolanum,  pro  fabrica  Metropoli- 
tana, deferuntur.  Condruffis  effoditur  Marmor  nigerrimu,quo,inconftruendis  Regum, 

& Magnatum  tumulis,  frequenter  vtuntur.  Pariter  apud  Congitanos  integri  montes 
ex  Marmore  rubro  viluntur.  Tandem  in  Cythera  infula  inueniri  pulcherrima  Marmo- 
ra loanncsBoterus  retulit. 

Hyroetus  cflmons  Atticte,  vbi  optimum  mei  generatur,  & ibidem,ad  mentem  Gual-  M 
terij  m Horatium , effoditur  Marmorpulchritudine  celebratum . Hanc  fententiara_j 
Strabo  videtur  ftabilirc,  quando  dixit;  nobiliorum  marmorum  foffionem  elle  pen«  vr- 
bem  ex  ora  Hymetita , & Helice. 

India  procuidubio  Marmoribus  non  caret,cum  Hiftoriographi  recitent  confiruflum 
apud  Indos  confpici  templum  Deo  Simiarum  confccratum , cum  porticu  feptingentis 
columnis  marmoreis  ornata,  qua,  & pulchritudine,  & altitudine  quodeumq;  columna- 
rum genus  fuperant. 

Laconia  multos  montes  habere  perhibetur,  in  quibus  Marmora  pretiofa  generan- 
tur. Taygetus  in  primis  eft  mons  huius  regionis  apud  Eurotam  fluuium  ,&Ta’narium 
cft  Laconi»  promontorium,  qu»  ambo  loca  Marmoribus  nobilitantur. 
rJMarmora.  It*  Namur  traduntur  efle  montesMarmeta producentes  nigricantia,  rubefeentia  ,& 
<.'artavbi.  infigni  colorum  varietate  celebrata  . Deinde  Numidicum  Marmor,  & potiffimumma. 
culis  purpurafcentibiisvariattmi  M.  Lepidus  pnmusRoma?‘oftendit. 

Pratdiitis  addatur  Paros  infula,  quam  Marmore  candido  loannesBoterus  famofarn  " 
pr»dicat ; immd  propter  copiam  mamioris,  quandoqjtnarmorea  a Poetis  f uitnoniina- 
ta,  vt  habetur  apud  Ouidium. 

EtiiUmim  Seriffjrm,  marmoreamq'.,  Parorr, 

In  Sicilia  funt  alti  montes,  vt  nanant  Hiftoriographi,  in  quibus  non  folumfunt  nni- 
ncra; falis, fcd  etiam  fodina:  Marmorum  ,quoe  albo  , & nigro  colore  variant . Synada 
eft  ciu itas  Phrygia;  habens  vicum  Docimum  nuncupatum,  vbi  Marmor  caditur,  quod 
Incol»  Docinutem  ,& Romani  Synadicam  nuncupant.  Penes Syenem  Aegypti vtbem, 
olim  Marmor  mactilofurn  fodiebatur , & quoniam  igneis  maculis  era t refertum, Pyro- 
Zib.  1.  oh-  paicilon  cognominabant. 

Thallus  infula  cft  maris  Aegei , cuius  montes,&fcopuii,vt  Belloniusobferuauit,ex 
Lih.2.d<u.  clegantiflimo  candidi.ftimo  Marmore  conflant.  Quinimo,vt  notat  Petrus  Crinitus, 
hor.clt.  di-  Pixodorus  fuit  primus, qui  in  hac  infula  Marmor  inucnifle  traditur.Is  gregem pafeCtem 
fat-.cat.g.  cuflodicns,&  duos  Arietes  certatim  concurrentes  inciicns,ho:timaItcrii. cornu  lapidem 

pro- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.  771 

^ pfofcidiHeobferuauit  ,e3f  qua  crufta  maxime  candida  euulfaeft;  hanc  Pixodorus  ad- 

miratus  colligens , relicto  pecore,  ad  Ephefios  detulit . Id  ciues  ita  gratum  , & oppor- 
tunum habuerunt,  vt  non  modo  r|lum  diuinis  honoribus  cumulauerint,  fed  etiam_» 
pro Pixodoro, nominauctint . Tandem Tragurinum,  authore  Plinio, eft 
oppidum  Hybcrnis,iuxta  quod  nalcitur  Marmor,  quod,Traguri  nomine  circum. 
fertur. 

In  Valdagnofunt  miner* Marmoris,  quod  Carrarienfi  valde alHmilatur.  In  Vero- 
ncnfi  territorio  Marmora , tam  rubra , quam  alba  c*duntur.  DeniqjMarmore  Porphy- 
titc,&ophitc  Volaterranus  ager  abundat. 

MARMORIS  SIMVLaNDI  RATIO. 

MV  L T I funt , qui  genus  omne  Marmoris , & quoad  colorem,  & quoad  nito- 
rem , aliqua  ex  parte  limulant , fed  pauci  inueniuntur , qui  illud , quoad  du. 
ritiam,& pondus, imitiripoflint.  Narrat  Anfelmus  Boetius  gnemdam  .. 
jttiliccm  olim  fuifle  Prag*,apud  Imperatorem,  qui  fatis  egregie  Marmor  mentieba- 
tur, atque  etiam  illud  ponderofum  reddebat,  fed  poltea  admodum  molle  remanebat. 

Hic authoreSieflat  materiam  huius  miftur* fuifle  Gypfum,  & puluerem aliorum  lapi- 
dum , pondufque  cinere  plumbi  ei  addidifle . Deinde  liquorem,  quo  materia  folueba. 
lur, fuifle , vel  aquam  ladiis,  vel  acetum,  in  quo  cafeus  fuerat  diflbiutus , ex  odore  con- 
iefiauit.  Quamuis  intellexerit  bubulum fanguinem  huic  miflur*  fuifle  additum,  vc 
Marmor  rubrum  fabricarent  s nam,  traCfu  temporis, durefeit , & materiam  valde  glu- 
tinat. Nonnulli  banc  mifturamfero  laCfis,  inftar  pultis,  commifcent,  St  ei  addunt  co- 
lores,quos  defiderantj  deinde  bacillo  totam  maflam  ag'tant,quara  exficcatam  mquant, 
&lmegmate  poliunt. 

Hieronymus  Cardanus  frufla  Marmoris,  vel  aliorum  lapidum  diuerfi  coloris,  pul- 
uere  Marmoris,  albumine  oui , aut  pice,  vel  alio  tenaci  glutine,  iungi  polfe  affirmat,  & 

C hac  ratione  lithoftrota,  Conftaiitinopoli,  in  a’de  Sapienti»,  Venetijs,in  *de  D.Mar-  Litho/lrota 
ci, florenti», in  »deS.Io.Baptift»,&  Mediolani, in  »qe  S.Laurentij  coftare  afleuerat.  cx quibus. 
Statuas  vero , & fimulacra  marmorea  fic  fingi  polfe  diuulgat . Cortices  Vlmi,  & popu- 
li in  aqua  decoquantur,&  feruenti  materipealxpuriffima  permifccatur, donec  formam 
coagaluti  ladlis acquirat, cui  Marmor candidiffiinuin,&  tritum  addaturjmiftura  ad  for. 
mas  trahatur, &in  vmbra  ficcetur.  Eodem  modo  vafa  i ngi  polfe,  paucis  impenfis,  te- 
(lilicatur, 

Alij,ad  fingendum  Marmor,  fragmenta  filicum,  & variorum  lapidum,  fanguinem 
hiici,  vel boiiis, vinum  ardens, & fd  bubulum  coromifcent,&  formas  premunt,  & 
hac  ratione  Marmor  mentiuntur , Alij  funt , qui  aqua  calida  cafeum  contundunt  ad- 
dentes calcem  viuam,  &quoluis colores : quinimd  ,ad hoc pcragendmnopus, folum- 
niodo  Cinnabrium,chryfocollam,  h»matitcra, ochram,  auripigmentum,  fandaracham, 
viride  aris , ccruflitm , & firniles  colores  idoneos  effe  ludicant , quia  corpus  habere  di- 
emuur,  Alij,  loco  aqu»  , oleum  lini  adhibent, ne  fadticla  hac  marmora  ab  humidita- 
Dtedifsoluantur . Boetius nouifse fatetur  It  Ium  quemdam  in  Bohemia,qui  Marmor 
eleganter fimulabat:  lumcbat  enim  filices  fluuiatiles  in  puluerem  redadfos,  deinde  cum 
calce  viua,  & aqua  glutinis  pro  fingcndiselegantiffimis  imaginibus,  niifturam  compo- 
nebat. Boetius  tamen  opinatur  lalfas  ..quas  acutas  efse  adbibendas,  qua  facile  pc-  Lib.%J . 

netiare,&partescopularep‘.flint.  Poltea fidiitij ,& fadficij Marmoris fiiperficienuj  lipid,  cup, 
feruenti  oleo  lini  fricandam  efse  affiimat , ne  aquam  combibere  polfit.  ^ 2 8 a. 

Hodie  quidam  Artifices  Bononienfes  furaunt  illam  Gypfifpeciem,  quam  Vulgns  Marmor 
Icaiolam  appellat  ,&  in  fu  no  coquunt  ( leui  enim  codiione  in  aibiflimamcakemabit)  f^ilitiuriLj 
pnllcahu  ic  puluerem  diligenter  cribro  farinario  fecernunt,  & cum  glutine,  quovtun  Bonoii. 
turinanratores,  milluram  coponunt,3t  additis  ad  libitum  coloribus  tabulas,  vel  co- 
lumnas formant,  pumice  Icuigant  ,& demum  ferro  candente  ,&  cera  fi  icant,  deinde 
fridione  panni  gaufapini(filmim  vocanc)  nitorem  ilii  conciliant.  Alij  autem, loco 
tsr*  5 feiMcnti  oleo  lini  vtuntur. 


Ttt  * 


EPI- 


yiy  fsis  Aldrouandi 

epitheta: 


E 


Liky 


Marmora- 
rius  quis. 

Marmora- 
ta qua, 

Marmora- 
rta  herba. 


Eccte/ia/f, 

caj>.i6. 

Ca/.j^S, 


772 


JNTER  alios  lapides,Marmorvarijsdecaufis,apudAuthores,&pr*rertinLi 
Poetas , multa  epitheta  fortitum  eft . Etenim , ratione  propri*  fubftantii , vel  po„ 
tiiis  lecundarum  qualitatum , purum , furdum , & durum  appellatum  fuit . Ratio- 
ne coloris  y candens , cteruleum  j porphyreticum  j & piilfumfiiit  nuncupatum . C^uoad 
primas  qualitates , illud  frigens  , gelidum , & algens  vocitarunt  i & aliquando  muico- 
fum, quoniam  illi  in  locis  vliginofisexiftcnti mufeus  adha?rcat,  veluti  multis  ali;s la- 
pidibus accidere  folet , qui  interdum  figuras  mufei  in  fuperficie  referunt. 

Ratione  loci  natalis,  Marmor  Caryfteum, Dalmaticum,  Hymettium,  Id*um,Ligu- 
fticum , Oebalium , fiue  Laconicum , Mygdonium , Numidicum , Parium , Phrygium, 

& Spartanum  indigitarunt.  Demum  quatenus  ad  opera,  & adificia  reducitur,  Opero- 
fum,  Lsuigatum , Corufeum,  Nobile, 6e  Superbum  cognominarunt.  p 

DENOMINATA. 

OVODCVMQVE  Marmorum  formam , vel  duritiam  habens  Authores, 
marmorofum  vocant:  deinde  Marmoratum  dicunt,  quod  ex  Marmore  fa- 
(Sum  , vel  cruftis  marmoreisobdudtum  eft : fic  enim  quadam  pauimenta  mar- 
morata nuncupantur.  Varro  tamen,  agens  de  re  ruftica,  hoc  nomen  fubftan- 
tiue  vfurpauit . Poft  modum  marmoreum  vocatur , quod  ex  folido  Marmore  conftat. 
Hinc  oritur  marmoratio , qua:  ex  Marmore  eft  conftruflio : vnde  dimanat  verbu  mar- 
morare , nempe  aliquod  adificium  ex  Marmore  erigere.  At  Marmorarius  vocatur  ille 
artifex, qui  Marmora  fecat, atque  polit.  Grsci  quoque  AairVo»  vocant 

officinam,  vel  lapidicinam , in  qua  Marmora  exciduntur.  Amplius  Latini  veteres,  au- 
thore  Plinio,  fordes  aurium  Marmorata,  quas  luniores  cerumina  nuncupant  ifortaffis,  Q 
quia,  diuturnitate  temporis,  huiufmodi fordes,  inftar  Marmoris  durefeere  crederent, 
r emum  Achantus  herba , quam  Officins  Brancam  vrfinam  cognominant,  quia  cius  fi- 
guram pedum  anteriorum  vrfi  referant,  olim  a Romanis  vocata  fuit  Marmoratia,  quo. 
niam  columnarum,&  prafertim  Corynthiarum  cpiftylia,effigie  foliorum  huius  herba, 
exornarentur. 


MORALIA. 

VT  rerum  varictaslegentium  animosrccreet,atque reficiat,  nonnulla  etiam  ad 
moralem  dodlrinam  fpeciantiaa  Marmore  tamen  defumpta,  explicare  fta- 
tuimus.  CumigiturMarmorfit  lapis  fortis  ,folidus,  frigidus , lucidus,  & 
pulcher, ex  quo  pleruroqiiiobiliffima-columnaadfuftentandaadificia  parantur:  pro- 
culdubid  Marmori  viros  perfciftos  affimilarc  poterimus , qui  muniti  conflantia,  folidi,  H 
& fortes  dicuntur : deinde  caftitate  frigidi,  charitate  lucidi,  & honeftate  pulchri  appa- 
rent : vnde  ex  his  fiunt  columna’ , qua  adificium  Ecclefisfuttentant . luxta  illud  iacri 

Codicis.  Celurnna  aurea  fuferhafes  argenteas, fundamenta  ater  na  juperfetram  loUdam  . Nifi 

velimus  alferere  illos  homines  ad  Marmor  durum,  & frigidum  efle  comparandos,  qiii 
impietate  gelidi,  & obftinationc  duri  nuncupantur,  dum  fcalpello  corredlionis  noH-a 
cedunt , iuxta  illud  Ilaite.  Sciui  enim , quia  durus  es  tu,  Rurlus  quoad  varietatem  colo- 
rum , Marmor  fummopere  commendatur , cum  aliud  nigrum , aliud  album , aliud  viri- 
de, aliud  purpureum,  & aliud  etiam  aurei  coloris  inueniatur.  Hac  etiam  varietas  lu 
viris  probis  obleruatundum  alijob  animi  demiffionemfunt  nigri,alij  caftitate  albi,ali) 
decore  virides,  alij  Charitate  purpurei, &alij  demum  claritate  lapientia  aurei  repe- 
riuntur.  Tandem  Marmor  Parium  candidiffimum  eft;  idedq;  in  regalibus  adificijs  li- 
benter adhibetur.  Huic  Marmori  virtus  caftitatis  comparari  poteft  ;cum  puritatis  can- 
dore refulgeat : idcirco  inaidificio  Chrifti  regio, atq;ca:leftipracipuum  locum  occu- 
pare perhibetur.  VSVb 


A 


Mufsi  Metallici  Lib.  IV, 
VSVS  IN  MEDICINA. 


Y' 


mulcent, pefti]en:iam,&  illas  aifeftioncs  arcent,  in  quibus  exanthemata  apparere  fo- 
!cnt.  Galenus  ophitem  cum  vino,  ad  calculum  terendum , propinat:  cum  vim  abfter 
|endi,& confringendi  tanquam  vitrum  poffideat.  Alijinaffedlu  colico  ,pleuritide,  Marmori, 
Torminibus,  ventriculo  refrigerato , Nephritide , & Podagra,  hoc  idem  Marmor  co.nl  q„,Usmo> 
mendant,  dum  illius  fragmentum  ad  ignem,  vel  in  aqua  feruenti  calefadfum,  & panno  bis 
inuoliitum  parti  a ffetfla:  applicant.  i r n. 

Item  Marmor  candidum, &pra:fertimalabaftrum»grotantibus  multum  adiumenti 
affert . Nonnulli  candidum  Marmor  Phreneticis  alligant . Alij  candidum  alabaftrura 
cmnlacTe,  ad  pondus  fcrupuli , Dyfentericis propinant , nam  cum  vehementer  aftrin- 
gat,  certo  experimento  illos  fanare  traditur.  Vitanda  tamen  eft  nimia  huius  medica- 
menti quantitas , quoniam , ad  inftar gypli , nocere poteft . Veriim  pro  emplaftris ala 
taftrum  ab  aliquibus  exuritur  Hodie  crudum  ceratis  refrigerant-bus  imponitur  Vn 
Cgucntumalabaftri  magiftrale  in  Antidotario  Bononiefidelcribitur,  quod  pr^termul- 
tos herbarum  fuccos,  tres  vncias  puriflimi  alabaftri  rccipit,&  in  quocumqj  capitis  do-  Vtizuetunt 
lote,&contulionibusfaciei,paflim,&felici  cum fuccelfu adhibetur.  Praitcrquam  AU4ri 
quodcumpicc,&rcfinaexceptum,fttumas,&duritias  difcutit,&,  cum  cerato,  fto. 
machi  dolores  leuat . Immo  li  gingiuis  infpergatur,  illas,  breui  temporis fpatio,  com- 
primit. Tandem  aqua,  in  qua  folutum  fuerit  alabaftrumvftum,  ad  exficcandas  ocu- 
lorum lacrymas,  non  modice  confert.  In  Cypro  eruitur  quardam  vena  Marmoris,  cu- 
ius puluis,  in  curandis  vulneribus,  paffim  adhibetur.  Chymici  quoq;  Marmore  vtun- 
tutad  fpontaneas  rerum  lolutiones. 


iT)  ^ ^ f ^ ^ pr*C!puos  Marmoris  vfus  proponit : primum  inquit  attinere  ad 

I ^dificia , fecundum  ad  ftatuas  ,& tertium  ad  vafa  vnguentaria  tquoniam  i n .■ 

* his  vnguenta  diutifsime  incorrupta  feruari  prodit . Verum,  pro  «d ificijs,  Mar-  6* 
niora  prius  ferro , & arena  fccari  debent,dcinde  polita  ad  ftruiSuras  lautiores  trahun- 
tur. Mamurraeques  Romanus,  tefte  Volaterrano , fuit  primus , qui  domum  Marmore  . / 
incriiftautrit.  Pariter  ex  Marmore  Hymerioquattior  columna  fabricatis  feruntur,que,  ^ 

M ornandum  atrium  domus  Crafsi  adued®  fuerunt , cum  nondum  in  publico  vllie  co- 
nmn*  marmore*  eifent  vif*.  Vnde  poftea  ,progrelfu  temporis,  integr*  domus  ex 
Marmore  varijs  in  locis  conftrudi:*  fiierunc,  iuxta  vulgatum  carmen. 

Aluy,  marr»oreasJurgere  ad aliradomos. 

Cafterum  vfus  Marmorum  in  fabricis  multo  antiquior  eft ; cum  Belloniusin  rode- 
Troi*,  columnam  e candido  Marmore  confpicatus  fuerit : immd  addit  illam  .« 
partem  Troi*,  qu*  in  loco  infimo  eft , iuxta  maris  litus,,  & extenditur, inftar  duorum  ‘'‘P'*' 
propugnaculorum,  habere  muros  ex  Marmore,  tum  albo  , tum  nigro  teflcllatini  com- 


VSVS  IN  lEDIFlCllS. 


politos,  Ptsterea  templorum fabric*potilfimhm  fuerunt  Marmore*.  Etenim  funi- 


Ttt  3 


ptuo- 


774-  Vfjfsis  Aldrouandi 

ptuofifsimum  illud  Fanum  Delphicum, authore  Herodoto,  partim  ex  Pario  Marmore,  A 

partimcxPortinoconftruftumfuit.  , 

Hinc  Plinius  MarmorParium,  & Porrinum  valde  fimiliaelle  collegit.  Huc  relpexit 

Ouidins  in  Epiftolis  , quando  cecinit. 

Et  DeamarmoreacHiustn  ude  fumus. 

His  addamus  aras  quoq;  ex  Marmoribus  fuifse  ereftas, dura  canit  quidam  Poeta_j 
hunc  in  modum. 

Marmoreus  funt  fuluacammpmuUtnfer  aras. 

Theatrum  quoqscx  Marmore  fuifse  fabrefa^um  varij  Authoresrccenfent,  & potif. 
fimum  Ouidius  fic canit. 

Z./.2.  Isleg.  Stueego  marmcreirrfpexi fimma  theatri. 

Ad  finem,  vbi  eft  copia  Marmorum  ,fiue  nouam  excitent  aidem , fiuedomiciliuni..j* 

aliquod  concamerent,  fiue pontem lufpendant, Marmoribus vtuntur. 

VSVS  IN  SIMVLACRIS.  * 

Discrimen  inter  fimulacrum,  & ftatuam  eadens  non  eft  in  prsfentia  pon- 
derandum , cum  nullius  momenti  efse  exiftimemus  fepiusenim  nomina  hu. 
iufmodiapud  Authores  confunduntur.  Scimus  quidem  ftatuas  efse  fimula» 
cra,  vel  imagines,  qua  aliquibus  dcfunftis  antiquitus  decernebantur,  vt  qui  iam  dcfe« 
cerant , adhuc  viuere  viderentur . Quinimd  viuentes  etiam  fimulacris , & marmoreis,  & 
Kneis  honeftabantur,  qu»  in  foro,&  in  alio  loco  publico  collocabantur,  ad  perpetuum 
alicuius  rei  bene  gefla?  monumentum . Quapropter  adeo  creuit  ftatuarum  numerus  Ro- 
rate, vt  alter  popu  Ius  lapideus,  vel  marmoreus  ibi  efse  videretur , hinc  Cicero  aliquan- 
L.i.deOf-  do  dixit : omnibus  vicis  flatus  fadts  funt.  Nos  hoc  in  loco  damus  fimulacrum  ejt  Mar- 
fic.  more  Pario  antiquifsimum  , quod  eruturo  fuit  in  antiquifsimisRoms  iuinis,vbi  mul- 

ts  alis  flatus  antiqus  in  dies  effodiuntur.  Referunt  enim  hoc  else  fimulacrum  Lucre- 
tisRomans,qusfuitprscipuumcaflitatis  lumen,  filia  Tricipitini  Vrbis  Prsfecfi,&  C 
vxor  Collatini , quam  SextusTarquinius  fluprauit. 

Poflmodum  flatus  marmores  non  folu  Roms,  verum  etiam  multis  alijs  in  locis con« 
fpiciuntur.  Aliarum  etiam  rerum  fimulacra  ex  Marmore  olim  fiebant:  quandoquidem 
recitat  Suidas  currum  ex  Marmore  Pario  mirabiliter  fabricatum  ,&  Baccho  dicatura 
Calatores  fuifse,  quem  pofleafacrilegus  quidam  abftulit.  Marmorum  autem  primi  Cslatores, 
qut  primi,  authore  Volaterrano,  Pipsnus,& Scylus  Cretenfes, apud  Sicyonem  vrbem  Achaisve- 
terem,  fuerunt,  vbi  vena  elegantifsimi  Marmoris  fodiebatur. 

Prsterca  fimulacra , qus  Idola  vocantur , infinita  ab  Ethnicis  ex  Marmore  fibrefadla  fue- 
iunt.In  hoc  fenfu,intelligenda  funt  illa  verba  M.Tulij  Ciceronis,in  epiflol.i  ad  Pomponium, 
y Atticum.  Herma  illi  tm  Penteltct  cum  capitibus  ancis , me  maxime  deleilant.  Petrus  Crinitus, 

per  Hermas  pcntelicos,  exponit  Idola,  nempe  Mercuriolos  ex  Marmore  pentelico  taiftos 
quos  Cicero  in  gymnafio  collocare  defiderabat . Indi  quoque  multa  Idola  ex  Marmore  pa- 
rabant,quemadmodum  in  primo  capite  huius  primi  libri  raonftrauimus  . ' Nos  habuimus 
fragmentum  Marmoris  fcrpentini,vel  ei  congeneris,quod  aliqui  Pfaronicum  nempe  varium,  D 
alij  fluminum,  a colore  pennarum  fturni,  vocitant.  Fortaffis  hoc  fimulacrum  erat  pro  aliquo 
termino  locatum,  vel  alicubi  pro  Idolo  Icriiattim . Habebat  vefligium  manus , & pedum  fa- 
tis euidens,  & reliquum  marmor  figuram  totius  corporis  longa  vefte  induti  fimulabat , vt  in 
icone  reprslcntatur. 


Lu- 


u 


VIjfsisAldrouanidi 

Marmoreum  fragmentum  Idoli  AntiguititisJ 


Aliud  iragmemmn  Marmoris varij &fti)rnini  ad noftras  peruenit  manus,  &CoIo« 
rem  habeh.ic  nigrum,  rubrum, & argenteum, fpIendoreSelenitidis,  in  quo  fimulacrutn 
humani  capitis  erat  effigiarum : fiquidem  hanc  figuram  in  obelifeis  huiufmodi  Marmo- 
ris inlcuiperefojebant.  Huius  iconem , in  gratiam  legentium,  hoc  in  loco  oftendimus. 

Prster 


Mufd  Metallici  Lib.lV. 


Simulacrum  humani  capitis  in  Marmore  vario. 


Pmer  fimulacra , & Idola  in  Marmoribus  cslatajvt  oftcnfimi  eft,  littera' quoq;  in 
ijfdem  olim  fuerunt  incil.c  , ad  varias  rerum  memorias . Narrat  Cafliodorus,  Senatus  Lib.g.'.T.6. 
confulta  in  tabulis  etiam  marmoreis  fuiffe  incifa.  Idem  /Egyptij  praftiterunt  :crcnim 
Hictogrammates  eorum  Sacerdotes  litteras  hieroglyphicasjquas  ipHfacrasappclIa- 
bantj  figuris  Volucrum,  Ferarunij&  aliarum  rerum  etiam  artificialium  in  Marmore  cai- 
iatis exprimebant : quandoquidem  huiufmodi  corporibus,  & fignis  fcnfum  mentis  fin- 
gebant; fed  quem  fenfum  poftea  ex  huiufmodi  figuris  elicere  pollemus, nemo  adhuc  in- 
uenitur,qui  id  exprimere  fciuerit . Huiufmodi  litteras  hieroglyphicas  in  Marmoie_j 

cxaratasinfequenti  tabella  exhibemus  delineatas- 


j 


Hic- 


Mufei Metallici  Lib.l7.  77P 
VSVS  IN  VARIIS. 

SA  X V M Jf  ue,  & politum  fungi poffe  munere  fpeculi,  Seneca,  in  naturalibus  que-  Lib.  1.  c.n. 
ftionibu.s,  aflirmauit.  Sed  hoc  multo  magis  de  kuigato,  & terfo  Marmore  a ITeue- 
randum  erit:  quemadmodum  Miramus,  in  arrc  fpccularia,obfcruauit.  Quam- 
[lisad  conficienda  fpecula,  materia  vitrea  magis  idonea  elTe  videatur.  ItaqtexMar  c 

more  albo  fiunt  oua  marmorea , qua;  in  nidis  gallinarum,  pro  indice  ponuntur.  OlimJ 
Trapetaetiam  exMarmore  conftruebantur . Deinde  mortaria  multa  exMarmore  tutn 
nigro,  tum  albo,  tum  etiam  rubro  ptarantur . Strabo  autem  Ter ip tum  reliquit  litrc  para- 

rifolere  exquodam  Maimoie  nigro , quod  ab  extremis ./Ethiopite  montibus  defertur;^^ 

id  durum  eft , & operatu  difficile . Hod  ie  Pharmacopari  ex  Marmore  porphyretico , ad 
gemmas  terendas , mortaria  fibi  comparant  i cum  fit  Marmor  duriffimum , & attritione 
■jnihildeferemittat.PicaoresverOjad  l?uiganda  pigmenta,  porphyretico  ^Egyptio,  vel 
Marmore  ferpentino  duriffimo  vtunrur.  Bafaltes  tamen  Marmor  ^Ethiopist apud  Pii- 
cium, omnium  duriffimum  pronunciatur . Nollris  tamen  temporibus , vt  animaduer-  BuPiltes 
titAnfelmus  Boetius,  in  varijs  Germania;  locis  repetitur  Marmor  durum,  tanquam_»  vbi.' 
Bafaltes;  hac  de  re  ei  congener  d ici  poteft.  Etenim  huiusmagnafragmenta  e monti- 
bus decutiuntur  , quibus  Fabri  ferrarij , Bradiearij , nempe  qui  aurum , & argentum  in 
foliaextenuant , n cc non  Librarij , ad  fua  artificia,  loco  incudis, ytuntur.  Amplius, 
icftePlutarcho,olim  Fabri  ferrarij,  ad  cohibendum  ferri  fluorem  in  vflrina,  ramentk 
Marmoris  vtebantur.  Hodie  noflri  Fabri  fabulo  vtuntur. 

Infuper narrat PoffidoniusAntiquitatem,loco  argenteorum vaforum, quibus  hodie  Vafaex 
vtimur,adhibuifle  marmorea.  Qiiamobremnoftris  etiam  temporibus  vrn*  quadam, 

&nonnulla  vafa  marmorea  oftendutur.  Quinimo  etiam  Abaci  olim  ex  Marmore  fabre- 
fiebant, quorum  meminit  Quintianus  hunc  in  rnodum. 

CHarmoreis  coofertai^ bacis,  opihuf^,  referta. 

C Quoddam  genus  Marmoris,  & prafertim  ferpentinum,  fubnigrum,  vel fubuirlde_i, 
nempe  maculis  albis,  viridibus,  & nigris  variatum  a Germanis  fummoperecommenda- 
tur,&inMifnia  effoditur,  ex  quo  cochlearia,  depocula  conficiunt,  fed  quoniam  hu- 
iufinodi  Marmor  plerumq;  molie  eft,  & humorem  combibit ; quapropter,  vt  tranfituin 
liquoris  impediant,  huiufmodi  vafa  oleo  nucis  inyriftica  liniunt. 

DE  LAPIDIBVS  IN  CORPORE  1 

Animantium  genitis.  Gap.  LViI  I. 
ORDINIS  RATIO. 


NT  EQ_V  A M ad  lapides  diapbanosa  Natura,  in  finu  terra,  genitos 
accedamus, ordinis  ratio  expoftularevidetur,vt  prius  de  omnibus  cal- 
culisopacis, etiam  extrafinum  terra  produdiis,  verba  fiant.  Hi  ple- 
rumq; in  animalium  corporibus  generantur, necnon  in  vafis,  in  quibus 
vinum,  & aqua  fa ponis  diutibs  feruantur , adharet  enim  quadam  ma- 
teria lapidea  parietibus  vaforum,  quam  Chymici  tartarum  appellant; 
ifflb&  de  ijs,qualapidcfcunr,& vulgo  petrificata  dicuntur,cuni  hac  quoq;  opaca  con- 
fpiciantur.  Itaq;  hoc  in  capite,  de  calculis  omnium  animantium  agetur,  prater  Bezaar, 
&Bufoniteni,dc quibus feorfitn  ferir^p habebitur.  Poftmodumde facevini ficcata, & 
dePetrificatis  verba  fient  ,vt  tandem  ad  lapillos,  qui  naturam  gemma  participant,  & 
incalce  libri  ad  veras  gemmas  examinandas,  &ponderandaaaccedamus.  ' 


GENE- 


£ 


Vlyfsis  AlJrouandi 


generatio; 

Lapides  In  Animalibus , immo  in  omnibus  fere  corporis  partibus  pra;ter  na- 
turam venerari  poffejvarijs  obferuationibus,& iconibus, in  progrefsu  huius 
Capitis  oftendemus.  Idcirco  valde  admiramur  Ariftotelis  fententiam,qui  in 
"prokVg.  Problematibus,  afleruit,  ex  Animantibus  folum  hominem  calculo  laborare, & huius 
^ effeaus  rationem  angufti®  meatuum  affignat,  dum  materia  terreftnsmvafisvrma:  de- 

ftinatis  diu  retinetur , & paulatim  in  calculum  vertitur . Hac  poftea  ratione  fultus  Ale- 
xander mulieres  raro  calculis  laborare  affirmauit ; proptereaqudd  a Natura  amplis  va- 
forum  meatibus  donata  fint . Non  poffumus  igitur  aliter  tutari  Ariftotelem,nifi  pro- 
nunciemusipfumdefrequentiori  fortafsis  generatione  lapidum  deflcruiise,qu£  ma-  ^ 
sis  jn  homine,  quam  in  alijs  animantibus  in  dies  obferuatur.  Vtcumq;  fit,  Medici  fe-  ' 
rcomnescaufam  materialem  calculi  ftatuuntefie  materiam  lentam, &vifcidam,qu®  F’ 
a calore  partium  paulatim  in  lapidem  denfatur.  Hi  autem  remotiores  tantum  caufas, 
Isnim.  reliais  proximis,  inueftigant:  quandoquidem  calor  internus  non  eft  in  caula  cocretio.  ■ 
nis  materi* lapides,  fed  potius  ipfa  materi*  difpofitio  ad  id  apta,  non  difsirailis  abii-  ■ 

la,quam  in  generatione  lapidum  terreftrium  requiri  affirmauimus. 

Itaq;  ad  mentem  Anfelmi  Boetij,  aflerendum  erit,  quod  materia , ex  qua  calculus  In  > 
animalibusproducitur,cft  humor  luperfluusab  alimento  feparatus,quieonftatexaqua  ! 
fimplici ,& materia  terreftri,qu»  materia  terreftris, pro  natura  alimenti , varia  eft;  ‘ 
namq;  vel  eft  crafla , & difficulter  liquabilis , vel  eft  tenuis , & facilMiquabilis.  Craffa,  j 
inftarlufi,  ex  terreftribus alimenti  portionibus  a Natura  in  minimas  partieulas  refol-  i 
uitur ; liquabilis  eft  diaphanainftar  falis  communis  , & in  aqua  dilsoluitur  ,qu*  poft-  : 
ftimor  modum , iuxta  diuerlas  falium  differentias,  multiplex  elTe  pethibetur.Talis  igitur  hu-  l 

caufaUii.  morexterra,aqua,<Scfaleconftans,dumaNaturapermeatusadiddeftinatosnon  ex- 

disquJis,  pellitur,&  in  vifceribus  diii  moratur, obftruaiones  producit,  ex  quibus  varij  morbi  re-  : 

fultant  j & quando  humidum  aqueum  ab  ipfo,  vel  quoad  totum,vel  quoad  partem,  re- ^ 
cedit, tuncinlapidemconuertitur;nam  terra  illainminimaspartfcsfoluitur  ob  falem  s 

ibi  remanentem  , qui  illi  copulatur,  propter  infiiam  illius  proprietatem;nifi  magna  hu-  < 
inoris  aquei  copia  diluatur . Quandoquidem,  vt  gignatur  lapis,  non  eft  neceffarium_j,  j 
vt  omnis  humor  recedat  rfufficit  enim  ,vt  maior  illius  pars  euandeat.  Hic  autem  fal  ; 
vna  cum  terrcftri  materia  non  in  homine , neque  in  alio  animali  generatur , fed  ab  ali-  j 
mentis  dimanat:  etenim  prius  alimento  infidet,  cum  fal  fit  natur*  quafi  balfamunuj,  ; 
poftmodum  inharct  humori , qui  prouenit  ab  alimento , deinde  fanguini  permifcetur.  , 
Quando  autem  fuerit  fuperfluus , ab  excretrice  facultate  valida  leparatus , per  fudores, 
&viinam,quiBguftufcmpcr eft falla, truditur, ad  inftar  illius ferulentifanguinis,  qui 
in  vrinis  hypoftafim  conftituit , & calculis  materiam  praibet. 

Itaq;  ad  generationem  lapillorum,  in  Animantibus,  concurrunt  imbecillitas  facul- 
tatis concotricis,  & expultricis  , necnon  copia  terre ftriSmiatcriar,  & falis  in  humido  fo- 
luti : ha-c  enim  duo  beneficio  humidi  copulata  facile  glutinantur,6e  generant  materiam 
valdefimilem  faci  ficcat* vinorum , quam  ChymicisTartarum  vocari  notauimus.Hic  " 
pofteaIapis,iuxtaquantitatemadiuniftifalis, durior, vel  mollior  euadit.  Nam  quo 
plusfalishabet,e6magismateria  terreftrisdurefcit.  Non  tamen  maxima  quantitas 
falis  minorem  materiam  terreftrem  poteft  in  lapidem  cogere  : quandoquidem , in  hoc 
S»l  indar  opere,  proportio  qutedam  certa  vtriufq;  requiritur.  Sal  enim  glutinis  vices  in  genera- 
glutims.  tionecalculi, praftat, quando  proportionataiquantitati  humoris  terreicopulatut,& 
durefeit  Hinc  colligendum  eft  lentam,  & vilcidam  materiam  non  efte  veram  materia- 
lem caufam  lapillorum : dicendum  quidem  eft  concurrere,  cum  multum  cerrei  conti- 
neant ;fed  non  poffunt  procreare  lapidem , nifi  lentor , & vifeiditas  ab  acrimonia , & 
tenuitate  humoris  falli  exedatur,  & ablumatur  ;&  quamuis  videamus  lutum  ,&  aigil- 
lam,  materias  alioquin  viicidas,ope  ealoris  fornacum , in  lapidem  durelcere:  nihilo- 
minus afferendum  erit  id  argill*,&Iuto  non  fine  beneficio  falis,  accidere,  quem  terra 
quKuis  in  fe  continet.  Deinde  etiam  fi  calor  fornacis  tanqiiam  caufa  efficiens  argill* 
lapidefccDtis  conftituatunattamen  hsc  comparatio  ad  generationem  lapidum  in  Ani- 

man- 


I 


Mufasi  Metallici  Lib  iV. 

^ „,ntibus non eft  trahenda.  Quandoquidem  lutum  quamdihmanferichumidum'in  Ia- 
pidein  tranfoutarj  non  poteft,fed  folum  quando  humiditas  a calore  confumpta  fuerit: 
led  in  animalibus,  lutola  materia  humori  copiofo  eft  permixta , qui  d caloreimbecilli 
partiumanimalisnullomodoabfumi  poteft.  Rcftat  igitur,  vt,pr«er calorem, aliud 
quidpiam  allignetur,  quod  lapidem  efficiat.  Idcirco,  pro  caufa  formali,occulta  quam-  Cauft  for- 

damlnpartinus  Animantium  difpofitioiiem,  ad  lapillos  generandos,  efleftatuemus, 

differenti  jE. 

C■^,  VM  iu  omni  fere  Animantium  genere  lapides  generentur,prim{im  de  illis  age- 
mus , qui  humano  in  corpore  producuntur  . Etenim  Schenchius , non  in  vna_ 

. hominis,  fed  in  omnibus, pecnon  etiam  in  venis,  lapillos  gigni,  & 

genitos  fuilieaneuerauit.  Qiiinimb  hi  tantam  in  figura  fortiuntui  vai  iet3tem,vtvix 
B iconibus  comprehendi  poffint.  Inchoantes  icatur  a capite , affirmamus  hanc  fuillcdo- 
dorum  virorufententiam,  nempe  in  cerebro  calculos  polTc  produci,  &produaosfuif- 
le.  Hancfententiam  Bralauolus  in  Commentarijs ad  Aphorifmos  Hippocratis,  An- 
dreas Lacuna  in  Comentarijs  ad  Galenum;  Hollerius,&  alij  multi  Authores  ftabiHunt 
Verum  inter  cateros  loanncs  Kentmanus , in  libro  de  Caltulis  in  corpore  humano  ge- 
nitis, narrat,  fuis  tempoi  ibus,  fu  ille  hominem,  qui  in  cotinaum,  &in  dies  ingra  uefccn- 
tem capitis  dolorem  incidit; huncq;  ab  efu  Mori  contraxilfe  affiimabar.Hic  tandena.,» 
omnibus  prafidijs  incalfum  adhibitis,  obijt:  & aperto  cranio,inuentus  eft  in  cerebro  Ia- 
pismagnitudine,&  figura  Mori,colore  cinereo  obfcuro,&  delineatur  in  tabella  prima. 

Huic  valde  fimilis  lapillus,  noftra  etia  arta  te,  repertus  eft  in  humano  cerebro,  led  cum’ 
det  admodum  paruus  a prardido  defignato  diferepabat. 

De  lapidibus  in  ore  genitis  varij  Authores  dilferuerunt.  In  primis  loannes  Langius  n , p.  r 
tecitatlecurafte  Canonicum Ratifponenfem  abfceftu  tonfillarum  laborantem,  quo 
emollito,  tandem,  ingenti  excitata  tulfi,  calculum  gypfeum  expuit.  Item  Auenzoar  tra- 
Cdit,  in  lingua  natum  quandoq; efte  lapidem,  qui  fermonem  Patientis  impediebat.  De- 
Biimloannes  Kentmanus  meminit  cuiufdam  Patientis,  qui  diuturno  tumore , doloris 
tamen  experte,  fub  lingua  vexabatur;  qui  tandem, confilio  Chirurgorum,emollitus  ex- 

trinfecis  malagmatibus  ,&  intrinlecis  gargarifmatibus , apertus , vna  cum  lanie  calcu- 

Ium  edidit , qui  baccam  lauri  fine  cortice  aimulabatur , coloris  Ipadkei , & iufta:  graui- 
tatis.  Huius  icon  in  prima  tabella  confpiciiur. 

Sed  maiori  admiratione  tenemur,  cum  fcnpferit  Hollerius , fuis  temporibus , fuifsc  tH  eat, 
mulierem,  quie,  fpatio  quadrimeftri , vrina;  infigni  ardore  laborauerat , & poft  obitum,  1 
aperto  cadauere, calculos  in  corde  cura  nonnullis  abfceffibus  repertos  fuifse , vefica^ 
tamen,  & renibus  intadiis.  Immd  ex  thorace,  vehementi  excitata  tulfi,  rcieiaum  fuifse  ' 
lapidem  magnitudine  auellana-,&  duritie  lapidea  Paulus  Aegineta  obferuauit;idque 
inuitdeuidentiiis  Alexander  Trallianus  affirmauit.  Deinde  hanc  veritatem  prodidit 
Gefnerus,nimirum  Monfpefsuli , in  dilsecando  cadauere  cuiufdam  iuuenis , lapides 
in ftbftantia  pulmonum  fuifse  obferuatos  Lapides  autem  pulmonum  a Paulo  memo- 
D ratifuerunt  afperi  inftar  Tribulorum,&  horum  icones  in  fecunda  tabella  monftrantur. 

Lapides  quoq; in  hepatis  fubftantia  coagulatos  loannes  >.  entmanus  recenfuit,quo- 
rum  vnus  erat  infignis  magnitudinis;  quandoquidem  ouum  dimidiatum  adaquabat, 
totufq;  angulis  fcatebat,  colore  liuido  refertus,quoniam  ex  phlegmate,  & humore  me- 
lancholico conflabat,  huius  pariter  icon  in  fecunda  tabella  apparet. 

Circa  lapides  ftomachi , & inteftinorum , primum  Gefnerus  rooniraentis  mandauic 
caloilosrotundos,  duros,  decolore  albos  a perito  quodam  Anatomico,  in  humano  fto-  Qomadn. 
macho  fuifse  obferuatos  At  generari  lapillos  in  inteftinis  docuit  Galenus,  vbi  de  fy  n- 
cope  verba  facit.  Nam  cum  mulier  Romana,  & fyncope,&  torfione  inteftiuorum  afrii- 
daretur,  tandem  clyftere  adhibito, calculum  magnitudine  oui,cum  multa  fanie,egef- 
jit,& ab Kgritudine liberata  eft.  Pariter  Ambrofius  Pareusa’gram  diii  torminibus  mo-  - 
Icftatain  memorauit , quar , frequentibus  adhibitis  clyfteribus , calculum  cralfitie  pila;  chtrurf 
palmaria;  eiecit . Itaq;  in  humanis  inteftinis  lapides  tam  magni , quam  parui  generan- 
aui& quandoq;  abfq;  vlio  dolore  excernutur,  nili  angulofi,& afpeti  fuerint;  tunc  enim 

V u u maxi- 


Mufa^i  Vletaliici  Lib.  IV. 

Secunda  tabella, in  qua  fubmimero  1.2. 3.  & 4.  lapides  Pulmonis 

delineantur. 

Rurfusfub  numero  i.&  2. lapides  hepatis defignantur. 

Sub  numero  i«2.3*4>5>6. 6c  7 • Calculi  vclicae  felleae  figurantur. 


784. 


Vljftis  Aldrouandi 


maxima  vellicatione  Patientes  torquent.Horum  icones,  ad  mentem  loannis  Kentmani, 
in  tabella  odlaua  delineantur.  Vbi  3.  in  calce  tabeite  oftendit  lapillos  intellinorum_j, 
quales  fingulis  tnenfibus,  a quodam  Patiente  excernebantur.  B.oftedit  iconem  alterius 
lapidis  ab  alio  excreti , per  aluum  CC  indicant  lapidem  per  mediuin  feftum . DD.  de- 
notant foramen  triquetrum.  Quinimo  veluti  lapides  producuntur  in  intelfinis,  pariter 
L.K.Bpid.  in  vtero  generantur.  Etenim  fcripfit  Hippocrates  fuifse  mulierem  diuturno  dolore^ 
circa  vterum  tentatam,  qu^  poftmodum  lapidem  afperum  ab  ore  vteri  manantem, cei- 

fante  omni  dolore,  peperit.  , „ , • , mi  /-  •'  ' vt 

lamad  humanam  cyftim  fellisfermo  eftconuertendus.in  qua  lapilli  fepius  a Natu- 
ra  fabricantur.  Ex  loanne  Kentmano  habemus  inuentos  quandoqj  efse  in  receptacu- 
lo fellis  calculos  magnitudine  adxquantes fabas, lentes,  auellanas  ,&  interdii  luglau- 
des,quorum  alii  erant  rotundi, & alij  angulofi,horumq;  quidam  pentagoni,aut  hepta- 
soni.autodf agoni, vel  pluribus  angulis  referti ; etenim  quo  plures  fimul  coaceruantur, 
c6  maiori  angulorum  copia  abundant , exterius  flaui  funt  coloris , & fradli  ad  colorem 
fubpuniceum  inclinant,  cum  circulis  feinuicem  ambientibus-  Quinimo  idem  Author  ; 
addit,  annoquinquagefimo  primo  poftlefquimillefimum,duos  calculos  fupra  viginti 
in  velica  fellea  cuiufdam  humani  cadaueris  fuifse  obferuatosjquoru  minimi  pilis  erant 

ftmiles,maximiver6fabisrefpondebantiomnefqucfeptem-,oifto,&pluribusangulis 
erant  praditi.  Huius  generis  lapillorum  feptem  icones  in  fecunda  tabella  reprafen- 

'^"No^^sobferuauimus  in  receptaculo  felleo  hominis  calculum  magnitudine  cerali  fub- 
flantia  pingui,  & friabili  fufei  coloris , pars  autem  interior  erat  caua  inftar  Geodis;  vn- 
dc  verifimile  eflhumorem  quoque  biliofum  ibi  contineri.  Talis  lapillus  pingitur  in_4i 
tertia  tabella . Item  alius  apparet  in  tabella  quarta  lub  numero  1, 

Tertia  tabella,  in  qua  alius  lapis  veficac  fellis  tnonftratur. 


1 Lapis  integer. 

2 Lapis  apertus, 

3 Particula  illius. 


Degeneratione  lapillorum  in  renibus  ,non  eft  cur  aliquis  dubitet , cum  quotidiana 
experientia  id  doceat.  Prteterea  narrat  Dalechampius  nouifse  hominem,  qui  per  ab- 
fccfsum  lumborum , qui  iam  in  fiftulam  degeneraucrat , multos  calculos  in  renibus  ge- 
nitos excreuifse  . Immo  nullx  funt  partes  in  homine  ,qutE  maiorem  lapillorum  diuerfi- 
V ' t s «.rstem  parunt,  quam  renes  j in  quibusprocreantur  calculi  molles,  duri,  magni,  parm, 
rartew  , angulofi, rotundi , coloribus  albi, pulli,  flaui, fpadicei,  &nigri,5t  interdnm  ita 

pmum,  v»r  j,,vt  pingi  nequaquam  polfint. 


Mufei Metallici  Lib.lV^ 

A I” delineatur  magnus  lapis , tefte  loannc  Kentmano , extraftus  a rene 
dextro  Principis  Federici  tercij  Saxonis  Ekaoris:  vbi  A.  indicat  calculum,  B.  demon- 
ftrat  foramen  erofum,  perquod  vrina  fluxit.  Ibidem  effigiatur  lapis  Amygdaliformis 
quoad  magnitudinem , formam,  & colorem  , fignatus  littera  C.  hunc  mulier  peperifse! 
&in/ignidolore  liberata  luiise  dicitur. 

Quarta  tabella. 

1 Calculus  veficx. 

2 Alius  lapis  cyftis  fellis, 

3 Lcnspetiificata. 


■3» 


^7 


78(5 


Vlyfsi^  Aldrouandi 


Csterutn  fi  renes  hominis  tentantur  lithiafi , proculdubio  vefica  qnoq;  eodem  a!se 
ftufepihs  vexatur.  Siquidem  in  quarta  tabella  fubiiumtio  j.deluicatui  lapi^cxtfa- 
aus  a vefica  mulieris,  colore  erat  lubalbo,  figura  gIobofa,&  aliquantulum  nblorra, 
&quodammodo  Echinum  a-mulari  videbatur.  In  eadem  tabella  uib  numero 
turaliuslapisveficsfellis  hominis.  Sub  numero  3.  ollenditurieon  lentis  petrificauv, 
de  qua  fuo  loco  verba  fient. 

Gelneriis  quoq;  exhibuit  figuras  varias  lapidum  yefic* , qu®  in  tabella  quinta  con- 
fpiciuntur.Vbilub  numero  1.  effigiatur  lapis  vefica: 'mini me  alper,lcd  admodii  l.uiis, 
Aibnumero  z.figuratur  lapis alper  racemum  vu»imitanSjlub  numero  3.ponituricon^ 
Iapidis  renum^  quem  illis  adnatumfuifle  conie<5Iat. 

Quint?.  tabella, 

1 Lapis  velicaslaeuis. 

2 Lapis  veficae  afpcr. 

3 Lapis  renum. 


Sexta  tabella  cum  calculo  humansc  veficx.' 


e*? 


‘'s 


*t  (r-  K 

V~i 

\ ' 1 ..f 


<3  « 


Septi- 


788  Vlyfsis  Aldrouandi 

Verum  Iapides  multo  maiores  in  veficavrinKquandoq;obferuati  fuerunt.  Etenim  E 
Clariflimus  vii  Claudius  Bettus  Mutinefis  Philofophica;,&  Medies  facultatis  Doiffor, 
qui  in  Academia  Bononienli  Philofophiam  ordinariam  fummo  cum  honore  profiteba* 
tur, fpatio  multorum  annorum,  aifeitu  nephritico  torquebatur,  & in  illius  vefica,poft 
obitura,  inuentus  eft  lapis  folidus,  vnciarum  feptem , colore  ferrugineo , multis  tuber- 
culis refertus ; hunc  dodifltmus  vir  Vlyfles  Aldrouandus  delineari  curauit,  iuxta  for- 
mam,qus  oftenditur  in  fexta  tabella, 

Lth.  24.  PradiiSo  ,&  delignato  lapide  maiorem  offendit  Ambrofius  Parcus,  & figurs  magis 
chtrurg,'  admirads.  Hunc  e vefica  cuiufdam  Pifloris,anno  feptuagefimo  poft  fefquimillelimumj 
manu  Orchitomi  erutum  fuiffe  narrat.  Talis  autem  exprimitur  in  tabella  feptima,vbi 
quoq;  delineantur  tres  alij  lapides,'ad  mentem  Ambrofij  Parei,qui  pariter  a vefica  hu- 
mana extradfi  fuerunt  ,&  omnes  craflitiem  oui  gallinacei  squabant, colore  albi  ,om- 
nefq;  fimul  duodecim  vncias  pendebant.  Horum  vnus  malleo  fradfus,  alium  in  medio 
caftanei  coloris  continebat;  quorum  omnium  icones  in  tabella  feptima  offenduntur. 

In  tabella  odtaua  pinguntur  lapides  fub  numero  i , & 2.  in  vefica  hominis  durati , & F 
varijs  litteris  notati.  A.  latus  dextrum  calculi.B-finiffrum  indicat,  C.eratcufpis  in  mea- 
tum vrinsporredfa,  D.  erat  pars  latior  in  vefica. 

Ibidem  1 ub  numero  4.olfe nditur  lapis  ex  vefica  humana  erutus  magnitudine  eerafi, 
cum  appendice  in  fuperiori  parte,  qua  fortaflis  vefies  infixus  erat, colore  vario,^nempe 
albo  , nigro  , atque  cinereo  erat  refertus. 

In  articulis  quoqslaborantium  arthritide  fspe  lapilli  generantur , qui  rupta  cutc_j, 
Lapides  ar  jyritic  infigni  egrediuntur . In  tabella  nona  ad  calcem  delineantur  calculi  va- 

iuuiorum.  niagnitudinis,qui  ab  extremitatibus  digitorum  cuiufdam  laborantis  chiragra^ 
exierunt. 

Demum  in  abfceffibus  lapides  etiam  fuiffe  genitos  multi  Authotes  confirmant.Qum- 
imo  Ambtofius  Parcus  narrat , anno  quinquagefimo  0(5tauopoftftfquimillefimum_j, 
quemda  Sartorem  tumore  iii  genu laboraffe,  quo  aperto , lapillus  durus  craffitie  amyg- 
dali, albus, & l»uis  exiuit.  Item  in  vlceribus,  & vulneribus  quandoq; calculi  gignun- 
tur.  Etenim  loannes  'entmanus recitat  hifforiam  cuiufdam  adolefcentis,tredecim_.»  G 
annorum,  lithiafilaborantis,qui  ab  imperito  Orchitomo  csfus  fuit:  ideoq;  per  meatum 
Lapides  ferro  apertum,  diuturno  tempore,  vrina  ffillauit,  & materia  qusdam  in  duritiem  lapi- 
vtflnerum.  deam  circa  labia  vulneris  coaluit.  Huius  lapidis  icon  litteris  A.  B & C,  notatur, & ha- 
betur in  tabella  nona.  A.  ind  icat  calculum  pueri.  B.  partem  latiorem  Iapidis  intra  vefi- 
cam.  C.  partem  lapidis  circa  vulnus 

Idem  Author  narrat  aliam  hifforiam  cuiufdam  bombarda  vulnerati , circa  veficamr 

quocirca  fpatio  trimeffri , vrina  ,relidto  canali  ordinario,  per  vulnus  carne  ,&cute_j 
ab  i<ffu  vffulata,manauit;interim  materia  quxdam  glutinofa  parietibus  foraminis  ad- 
hsfit,  & lapidem  generauit,  iuxta  formam  delineatam  in  tabella  nona  litteris  notatam 
AA.indicantfubffantiam  carnis  ,&  cutis  puluere  pyrio  vffulata  ,qus  materiam  lapi- 
dis circumdant.  B.  defignat  materiam  duratam  in  calculum,  Cfignificat  meatum, per 
quem  vrina  fluebat. 

Reliquum cff,vtaccedamusad  examen  !apillorum,qui  in  exteris  atiimantibusgene- 
Lapides  rantur.Primum  igitur  de  calculis  auiumfermo  habebitur.Hifforici  referunt  effc  quam-  H 
jiusum.  damlpeciem  Meigi  Indici, in  cuius  ventriculo  lapis  permagno  sffimatusab  Indisre- 
peritur,ide6q,hunc  tanquam  gemmam  fuis  Idolis  offerunt.  Tradit  etiam  Albet  tus  Ma- 
a j gnus  in  cerebro  Vultuiis interdum nafei  calculum , qui,  nomine  Quandri,circumter- 
m.  Alediorius lapis  in  galli  ingluuic  procreari  dicitur, ita  nominatus , quoniamj 

e orsus,  ^ cira  cis  gallus  vocatur.  Nonnulli  affirmant  hunc  prxfertim  in  ventriculo  galli 

caffrati  oriri  folcre  :immo addunt  Caponem  lapillum  hunc  perfcCfum  geffantetn  nun- 
quam bibere . Hanc  opinionem  de  gallo  caftrato  confirmat  Matbo  deus  his  verfibus. 
yemrtculogaUi,  qm  telbhus  t sl  viduatus, 

Cum  tribus  ad  minimum f altus Jpado  vixerit  annis. 

Nafeitur  sile  lapis  yCuius  non  vliima  lauseB. 

Sunt,  qui  non  in  Capone,  fed  in  gallo' fenefccnte  inueniri  lapidem  tradunt,  kiherto 
teffe,qui  poffmodum,  lapide  fub  lingua  detento,  fitimfedari,&  geffantem  gratiolum, 

audacem  reddi  peihibet.  Geoigius  Agricola  rato  in  vcntticulis  gallorum, &frpiusm 

“ ■ “ icco- 


Mufd Metallici  Lib.IV. 


^ kcore  eorum  Japillos  generari  prodidit,  cofquc , qui  interdum  in  ingluuie  reperiun- 
tur,  vel  lupini , vel  fabs  iormam  habere , coloris  vel  cinerei,  vd  candidi , vel  tuici  vel 
cryftalJini  ,fed  obfcuri,  cum  venis  aliquando  lubrubris,  Hieronymus  Cardanus  hu-  ti. 
iulmodi lapillos  in  ventriculo  gallorum  generari  poiTe  noluit,  cum  hic  locus  fit  valde  Jnhtil. 

capax,  humorq;  ibi  colligi,  & concrefcere  haudquaquam  poifit.  Nihilominus  eereeius 

vir  Calceolarius  in  fuo  Mufeo  feruabat  lapidem  Aleiiorium  forma  triangulari , quem 
loanni  Baptift*  Portie  Neapolitano  acceptum  referebat,  fiequitur  lapis  Chelidonius, 
de  quo  canit  Marbodeus  hunc  in  modum. 

At  Chehdomas  Upis  ett,  quem  gignit  hirundo, 


Lapilli  hirundinum,  authore  Agricola,  figuramhabentglobidimidiati,  intus  caui  chelido- 

admodum  la?ues , colore  diluto  ,&  quandoqjmaculis  infignito  ; quapropter  horuin •»  ■ / #, 

duasfpcciesefleopinatur.  Hac  Agricol®  Lententia  a veritate  non  recedere  videtur; 
quandoquidem  Natura  in  finu  terr*  interiori  producit  confimiles  lapillos  ijs , qui  iaJ 
P Animantibus  generantur.  Id  manifeftamus  in  hac  tabella,  in  qua  delineanturkpilli  ex 
montibus  dfoffi  valde  fimiies  calculo  reperto  in  ingluuie  hirundinis  fendeentis.  Fidu- 
ra chelidonijfolfilis erat  hatmifpherica, colore  flauojluperficie plana,  & lapis  duplo 

tnaioreratlapide hirundinis,  velutifub numero  i.&a.oftenditur.  Nam  fub  numero 
5,  &4.  figuratur  lapis  Chelidonius  verus , minor  folfili , colore  tamen , & figura  fimili. 


Antonius  Mizaldus  moniraentis  mandauit , dllTediis  ante  Plenilunium  pullis  Hirun- 
dinum, ex  prima  fetura, duos  in  eorum  ventriculis inucniri lapillos , quorum  vnum_j 
concolorem,  alterum  difcolorcm  conftituitjhofquc  antequam  terram  attingant,  inclu- 
dendos elle  in  aluta  Buccufe,  vel  Cerui,&  brachijs, aduerfusEpilepfiam, alligari aC 
lieruit. Chelidonius  appellatur  hic  lapis  ;quoniam  Gracis  Hirundines  vocan- 

nit . Sed  quidam  Scholiaftcs  Marbodei,  fimilitudine  nominum , forte  deceptus  , qua: 

Plinius  de  Chelidonia  herba  narrauit , ad  Chelidonium  lapidem  perperam  tranftulit. 

His  addamus  , quod  in  Columbis  lapilli  inrerduminueniuntur,propterea  horum  icon 
xileriusoftendetur. 

In  quadrupedum  Animantium  genere  multi  funt,  calculum  generantes.  Primitus 
“angulismaioribus oculorum  Cerui,  nonnunquam  lacryma:,  adinftar  lapidum, con- 
etelcunt , quorum  icones  fuperius  in  prima  tabella  vifuntur,&aduerfusvenena  com-  Lapides 
tendantur.  Immd  Amatus  Lufitanus  huiufmodi  lapides  pefte  correptis,  magna  cum  ejundrupe, 
'’tilitate,prsfcribit  Lynx  eft  Animal  quadrupes,fed  in  vifceribus  non  generatlapidem,  dum. 
quoniam  ex  animalis  vrina  concrefeeaerraditur. Hrec  autem  opinioalias  refutata  fuit.  Cerni  Upi 
Cayraanus  eft  prjgrandis  Lacerrus,in  cuius  ftomacho  oriuntur  lapides  fluuiorum  cal-  des. 
wusfimiles,  quos  Indi  ,&  Htfpani,  ad  exterminandam  febrem  quartanam,  tempori- 
oiislebrieotis  alligant . Hysnam  quoq;  Plinius,  & Albertus  Feram  quadrupedem  elTe 


Ventre  gere  ns  pretium,  quo  dtgna  dt  tpfa  necari. 


1 .6c  2.  Lapisjehelidonius  foflil  is. 
5.&  4.  Lapis  Chelidonius  Animalis. 


1 


3 4* 


© 


l 


792  Vljfsis  Aldrouandi 

volunt , in  qua  Iapidem  ad  multa  vtikm  nafci  tradunt : vnde  Marbodcus  fic  cecinit. 

Tolittur  ix  01  ulisUfts  extolle  udus  Hyittix. 

Item  ex  teftudine  Indica  haberi  lapidem  multi  memorant, quem  humorem  ciyftailk 
num  oculi  prKdiiii  animalis  effe  volunt : hinc  Marbodeus  ficlctipfit- 
Indico  telludo  Ufidem  nuttit  Chtlonittm. 

Chelonitcs  De  hoc  lapide  legendum  eft  caput  duodecimum  huius  quarti  libri.His  additur, quod 

in  equorum  inteftinis  quandoqiorti  funt  lapides . Olim  equus  cuiuldam  patritij  Vero- 

tof  isequi.  neniis  per  aluumegeflic  lapidem  pr£edurum,magnitudinefuperantemouum, altera  par 

tedeprelTum.  Nosduos  tophos  in  interaneis  equorum  genitos obfcruauimus,  quorum 
icones  hoc  in  loco  reprsfentantur. 

Tophus  ininteftino  equi  genitus. 


Sed  quideritdicendum  de  Bobus  ? in  quorum  corde  lapidem  nominandum  Bucar- 
diuminuentimifuiffe  nonnulli  viri  fide  digni  Gefnero  retulerunr?Nam  illi  globi  ad  for- 
mam piltB  in  fecundo  ventriculo  Boum  inuenti,  non  funt  lapides,  fed  tophi  nigricantes 
ex  pilis,  & pituita  denfati,  quos  Cardanusoua  Vaccarum  appellabat.  In  renibus Tau- 
rorum quandoqilapilli  rubentes,  & velut  aurea  tunica  cooperti  obferuantur,  oblongi, 
Lopisfellis  plani, &variiE forma’.  Anniselaplis, quidam  Lanio Bononienlis nobis monftrauit  re- 
bouis.  nemVacca  plenum  calculis  cinerei  coIons,vbi  vnus  grandis, & quinquaginta  parui  cal- 

Li.^.obfir.  culi  confpiciebantur . Deinde  infelle  Boum  nafeitur  etiam  lapis, quem  Syluaticus  Ma- 
ta/’ 46.  fatium  interpretatur . Quocirca  Bellonius  narrat , apud  Tureas,  iugulato  Boue,  & ab- 
Uofatms  latis  interaneis , fd  diligenter  obferuari,  num  habeat  lapidem , quem  Arabes  Haz.iczi 
Ufts.  nomi’. 


Mufei  Metallici  Lib.iK 

I,  Tophus  alius  equinus.  ' ^ ^ 

2. & 3.  Calculi  inucnci  in  cyfti  fdlis  Boum. 

4.  Calculus  in  Columbo  uuitncus. 


['ominant, cuius  vires  ab  Auicermarecenfentur.Prfterea  addit  BeIIoniusaIud*isln_i 
illisregionibusverlantibus  permagno  *ftimari  huiufmodi  lapidem, quam  a TurciSjCum 
w iudsis  fint  faniores : namq,-  ludai  pierumq;  malo  colore  funt  proditi , & regio  mor- 

Xkx  bo 


794  VIvfsis  Aldrouandi 

bo  identidem  laborant  ,nullumqjpra’fentius  remedium,  quam  hunc  lapidem  aducrfus 
huiufmodi  affectionem  inucniunt.  Hunc  poftea  lapidem  non  in  omni  fcIIeBou  s,fed 
in  dccimoquoquerepcririBtlJoniustradidit.  Huius  icones  in  antecedenti  tabella_» 
fub  nunieio  2.&  3 ofiendumur.  Nam  fub  numero  1.  pingitur  alius  tophus  equinus,  & 
Co-  fub  numero  4 delineatur  calculus  in  columbo  inuentus.  Hunc  lapidem  cyftisfellis  Bo- 
iirnihi.  uis  nonnulli  Alcheron  vocant, & naribus  indunt,  vt  vifum  acuant,  & humorem  ad  ocu- 

los defcendentem  cohibeant . Item  hoc,  Lentis  magnitudine,  fuccoBeta;  permixto  ,& 
naribus  linitis,  Epilepticum  paroxifmum  arcere  impofterum  profitentur 

Amplihs  cum,  inter  quadrupedes , domeftici  potiiTimum  Sues  calculis  renum  ,&  ve. 
iicK  afficiantur  , facere  non  poffumus,  quin  hoc  in  loco  aliquas  horum  lapidum  diffe- 
rentias affignemus.  Quandoquidem  horum  alij  funtlaues,  alij  vero  afpcri,  &frudtum 
Mori,  vel  Arbuti  imitantur.  Itaq;  quatuor  differentia;  in  hac  tabella  dclineatieconfpi- 
ciuntur. 


Calculorum  Suis  quatuor  differentiae. 


Pariter  inPafti regni Malacenfisverfatur  Sus  fpinofus.  fiue  Hiftrix, cuius cyftim_a 
felleam  quidam  lapis  aliquando  replet , a loco  natali  anima  lis  nuncupatus  Malaceiifis: 
lucenfis-  coloris  efrpurpurei  dilutioris  ,guftu  amarus,  & lubricus  tanquam  fapo  . Hunc,tcfti- 
bus  Garzia,&  Clufio  Incolar,  quoad  virtutem  , lapidi  Bezaar  praferunt,  qui  frequens 
Li-\-  in  illis  regionibus  inuenitur  • ImmoFerdinandusLopcsmeminit  lapidis  magnitudine 
indu.  Auellan®,  nati  in  capite  Animalis,  quod  Indi  Bulgolfald  indigitantjadditque,  in  ex- 
pugnandis  venenis,  virtutem  lapidis  Malacenfis,&  Bezaar  luperare.  Circumfertur 

etiam 


MufdX^etallici  Lib.lV. 

A etiam  quidam  ]apisoualisfigur£e,veIiiticielineatuseftrub  numero  4.  huncque  in  fronte 

Afii-i  lylucftns  onri  referunt , vt  nonnulli  verfus  Marbodei , vel  incerti  Authoris  Mar- 
bodeo  tamen  afcripti  explicant  hunc  in  modum. 

Frms  Ormgrt , vd  ftcxs  tnmefcens 

Fert  Ufidcm  quundoqt/tmm,  qui pota  venena, 

Jtq-,  venenatosfertur  tompefcere  morfns. 

LiidouicusDulcishunc  Afinium,  vel  Afinmum  lapidem  vocat,  quia  ab  Alino  fyluc-  Latisanni 
ftri eruatur . Mollem  efle  ,coIorealbo  ad  citriiium  tendente,  & figura  plerumq;  ouali, 
inagnitudine  nucis  iuglandis,  cum  quibufda  fcilTuris  non  penetrantibus  pra’dicat.  Poft- 
moduffl  duo  huius  genera  conftitnere  videtur,  quia  vnutr  maxillarem,  & alterum  ce- 
phalicum appellat.  Ab  hoc  poflrcmo capiti  impolito, dolores fedari,&epilepfiutnfa. 
nari  perhibet.  A maxillari  vero,  quoniam  in  maxilla  reperiatur,lalfitudinem  prohi- 
beri, venena  fuperari , cum  vino  febrem  quartanam  pelli , in  verminatione  commen- 
dari,&in  morfibus  anguium  mirandum  in  modum  extolli  docet.  Sed  dubitamus, 

B quod  hic  Author lapidem  Bezaar  delcribcre,  ciufq;  virtutes  magni.ficare  voluerift  ^ 

Lapis  Afininus, 


Serpentes  a lapidibus  non  funt  immiines,  quoniam  Coluber  fluuiatilis  lapidemerii- 
ftaredicitur, qui,  telle  Hollerio,  Hj’dropicisalligatuscos  liberat.  Pariter  Draconi- 
jjtes  ,vel  Dracontiaeft  lapis,  qui  in  cerebro  Draconum  nafci  fertur.  Sed  ad  maioreni_9 
horum  lapidum  intelkdlum , legentes  ad  Volumen  Serpentum  a nobis  compofitum^ 
relegamus- 

Inter  csteras  Animantes  prarfertim  aquaticK , aliteque  aquofa  ,&  humidaloca  fre- 
quentantes  lapidibus  identidem  fcatcqt.  Primiim  nafcuntur  lapides  in  capite  pifeium 
Afellorum  , quorum  icones  pofit»  funt  pagina  145.  Pariter, apud  Plinium , Cinedia; 
funtcalculi,  vel  gemmff,  qua’ in  cerebro  pifeium  eiufdcm  nominis  iiiucniuntur.  Mi- 
zaldus  etiam  memorat  lapidem  in  Carpiont  nafci  triangularem,  qui  tritus , & naribus 
inditus  hamarrhagiam  cohibere  traditur:  cum  facultate  aftringenti  potiatur . Itcin_j  Fatis  Car. 
Perca  eftpKcis  habens  lapillum,  qui  tritus,  & in  aliquo  liquore  hauftuscalculoshum.t-  j^^^^ 
nosextra  corpus  trudere  fertur.  Lociiftff  fluuialesc.ilciilisnon  carent  ,necnon conche,^ 
qua  nuncupantur  margaritifenf  ':  hinc  Marbodeus  canebat. 

ToUiiurecorJchisfpcciesmemcr(Lndci?narims  yniol’  is 

V^dodi&usabhoc^cjuodabvfjanafctturvnus.  ^ 

Inmultis  alijs  etiam  Conchilijs  lapilli  fepius  inueniuntur : namque  hiftoriam  fupe- 

Xxx  a tius 


“97 


Mufd  Metallici  Lib  IV. 


^ rius^uiufcfam  ex  India  rcdiuis  recitauimus,qui  Viyffiponc,  duobus  Iapidibus  ex  quo- 
dam Concbilioruni  gcneic  erutis  affedios  pcfte  liberabat , dum  aquam  infufionis ho- 
rum lapillorum  Patientibus  propinabat.  Verum  quidem  cft,  quod  in  capite  Chryfo- 
phus  j m mirum  Aurata’  crefeit  lapis  albus  olleam  materiam  imitans,  in  cuius  medio  ri- 
ma quadam  longa  apparet,  vcluti  icon  in  hac  tabella  oftendit. 

Multa  1'unt  alia  pilcium  genera  , qua;  in  capite  calculum  fatis  durum,  & candidum 
gerunt  Hunc  licet  intueri  in  pifce  Coruulo  gibbofum,iuxta  partem  exteriorem, & ha- 
bentem tuberculum  quemdam  cum  appendice  eminentem  ,iuxta  partenri  interiorem. 

Deinde  ab  hoc  lapide  non  multum  diicrepat  lapis  Vmbra;  pifeis,  cum  durus,  & candi- 
dus vterq;  fit.  Diferepant  tamen,  quia  iuxta  partem  fuperiorem, lapis  Vmbne  pifciseft 
aliquantulum  bifidus,  \'t  icon  in  tabella  demonfirat.  Veriim  lapis  Dentalis  pifeis  lon- 
gMnaior  eft,  quam  fit  Iapis  Vuibra* , & Coruuli . In  parte  gibbofa  rimam  habet  vcluti 
cauitatem.  Extrinfecus  autem , iuxta  partem  lupcriorcm,  eftferratus : immd  in  parte 
iataiorifqtiamas  habere  videtur.  Hi  omnes  lapides  in  prafenti  tabella  ddignantur. 

^ Tibutones,  velXubuionesfunt  pilees lorma  marini  Vituli  ,&  mati  Indico  familia- 
rcSjinquoru  capite  lapides  magni  terni,  & quaterni  inueniuntur.  Habuimus  frudum, /'ry?"- 
huiuslapidis  longitudine  quartior  digitorum,  craflitudine  duorum,  forma  oblonmL^ 
inllar  Cucumeris  latiui,aliquantifpcr  gibbofi.  Lapis  referatis  oftendit  talleolas  rotun- 
das, candidas  inftar  Ebons,fubftatia’  raracn  magis  foIida;,&  durioris, figura  fereoua- 
|is,cum  circulis  quibufdam  crebris  fe  nnittid  includentibus,  & ambientibus,  vcluti  in_i. 
arborum  quarumdam  tuniciscorilpicitur,qiiaexvarijsfibiinuiccm  lupcrcrefcentibus 
cniftis augentur.  Subftantia  cftdHruieifiIicca,vtindcquidquamabradinequeat,de. 
inde  hunc  lapidem  tres  libras  interdu  pendere  nonnulli  obferuarunt.  Hoc  in  loco  duas 
damus  icones,  quarum  prima  oftendit  fruftum  huius  lapidis.  Secunda  monftrat  lapi- 
dem  alterius  forma  integrum,  necnon  per  medium  fedtum.  Caterumanimaduerten- 

dum eft  nonnullos  Authores  memoraffe lapidem  Manati  animalis,  taquamdiferepan- 

tein  a lapide  Tibiironis.  Carolus  tamen  Ciufius  hunc  cum  lapide  Tiburonum  ab  Au- 
thoribusconfundialfeueratjitaut  nulla  differentia  inter  hos  obferuetur.  Puluis  huius  U- 
Q lapidis, exfententia  Anfelmi Boetij,ad  Nephritidem,  & vrina  dirEciiltatcm , necnpn pidisTtbn- 
ad  renum,  & vefica  calculos  deturbandos  vtililfiiniis  commendatur.  ronis. 


Fruflum  lapidis  Tiburonis  pifeis. 


Lapis 


jrpS  V lyfsis  Aldroua  ndi 

Lapis  Tiburonis  pifcis  alter  integer, 
& per  medium  fe6i:as. 


Infuperin  capitibus  fluuialiiim  Cancrorum  duos  lapillos,  tan<]uam  duos  globos  di-  G 
tnidiatat  figura  inueniri  Georgius  Agricola  retulit , quos  ad  prouocandam  vrinam  ad. 
Lih.6Jc^  hiberi  docuit.  Etenim  Cancri  tam  maiores,  quam  minores  duos  oculos  lapideos, &im- 
Mdt.fefsih  mobiles  habere  feruntur.  Hi  candidi  funt,&  figura?  hemifpharic»,&  proportione  qua- 
dam cryftallinis  refpondent;  itaut  quodammodo  femina  cretici  Sdeleos  remulari  vi- 
deantur. Sed  quod  magis  mirandum  eft,  fi  ponantur  infucco  Limonum  ,mouenturde 
loco  ad  locum  tanquam  animantes,  neq;a  motu  ceflant,  donec,  liquore  fparfo,  egrefli 
fuerint, more  lapidis  Afterij  ,de  quo  inferius  verba  fient.  Horum  lapillorum  icones 
kic  reprxfcntantur. 

Lapilli  Cancrorum  maiores,  & minores. 


Prs- 


Mufei  Metallici  Lib.iV. 


^ , « . , 

A PridiJiis  addi  potej  Ltaacite  niminim  /api.  in  Limace  nudo  inuentu..  Quoniam  , • • 

autem  duas  huius  lapidis  difterentias  habuimus,  has  omnes  prone  ,&  fuDinh^lineari 
curauimus.  ItaqiMnumero  i.parsllmpjicior  apparet,  cum  nullam  habeat  notani^ 

Sub  numero  a-  dehgnatur  pars  inuerla,quat  litteram  B.repraifencare  videtur.  Subnu 

niero  j.  pingitur  altera  differentia,  q Sub  numero  4.  eiuf- 

demdifferentite  paryiltera  %uratur  etiam  tanquam  cauitatem  habens . Hos  calculos 
exnudo  Limace  luiffeextraffos  nobis  relatum  fuit. 


L/Spidis  ducE  diffcrc.^cix  cx  nudo  Lumsce  prons, 
defu  pine  pictae. 


1 zz 


Pariter  in  capite  Limacis  hortenlls  quidam  lapis  albus  repetitur  nonnullis  eminen: 
tibns  hneis,  colore  albo , & Jiuido  decoratus  inftar  gerninte.  IJlms  forma  minorem  fa, 
bam  reprslentare  videtur.  In  hac  tabella  prone,  & fupine  defignatur,  & quoniam  Li- 

maxhottenfis  vocatur  Cochlea,  placuit  hunc  lapidem  indigitare  Cocblitem. 

Cochljtes,  nempe  Iapis  Limacis  hortenfis. 


1 2* 


fabam 


Vmhtlici 

Taha 

rina. 


Lih.2,<ic  e- 
rat. 


3oq  Vlyfe  Aidrouandi 

Fabam  quoque  nonnulli  lapilli  rotundi,  & deprcffi  in  1 itorc  maris  inuenti  eleganter  E j 
referunr.  Altera  facie  Ifuiterfuntcxcauati  ad  modum  acetabuli,  vel  ad  fimilitudincm  ! 
vmbibci  humani : qua  de  caiifa  vmbilici  marini , vel  Vmbiliculi , & , corrupto  nomine, 
Belliculi  nuncupantur.  AlijsFaba;  marinat  dicuntur;  cum  Faba;  figuram  habeant,  & in  ] 
litor.bus maris  inueniuntur.  Latueslunc,  & perpoliti, colore  candido,maculis  flauis,  & ; 

juxta  alteram  partem , plani , & minus  nitentes,  cum  lineis  nigricantibus  ad  imaginem  ( 

Cochlea;  circumduais.  Subftantia  horum  lapillorum , cum  fit  velutioflea,  &candid.i,  i 
indicat  natam  ellc  ex  animalibus,  & prafertim  cum  in  litorc  maris  repenatur.  Theo,  .1 
dorusGaza  hos  lapillos  vertit  vmbilicos , cum  apud  Ariftotelem  Cochlete  dicantur:  | 

quandoquidem  figura  turbinis  demonftrat  efle  ex  genere  Cochlearum,  quarum  tefta^  ^ 
non  extw  animal,  fcd  intus  condita  fit : veluti  contingit  Limacibus  humentia  loca  fre- 
quentantibus, quarum  teteiconemfuperius  exhibuimus.  Horum  quoqimeminit  Ci- 
cero, quando  fcripfitiLelium, & Scipionem,  cura  ruri  degerent,  conchas,&  vmbilicos, 

ad  Caietam,&  Lucrinum, legere  confueuifle.  Itaqiin  gratiam  legentium  quatuorde- 
cira  horum  lapillorum  differentias  reprxfentamus.  p [ 

Quatuordedm  Belliculorum.fiueVmbelicotu  marinorum  diflferenti?. 


as. 


MufdMetallici  Lib.lV'.  2oi 

I & j.  Pars  exterior  colore  miniaceo, &aibo, cum  in  altera  parte  color  ni-errimus 

Srubereflet.  ^ s>-*uuiu»j 

5.4.  Pingitur  prone,  &fupine,  in  tertio  Joco  eft  pars  exterior  colore  etiam  albican. 
te,& rubro  diluto,  intus  vero  lineis  nigrican  tibus,&  caftaneis  cum  Voluta  lutea 
5.  Hic  eftpiausin  parte  prona  verius  animal,  vbi  Voluta  apparet  alba  cumrdioua 
pars  tota  uc  coniperla  maculis  rubeicentibus.  ^ 

6. 7.  Hic  eft  totus  albus  iuxta  partem  interiorem,  exterius  vero  rubefeit  &albicar 
S.  9.  Hifunt  exigUi  albicantis,  & rubefcentiscoloris:  nonus  tamen  totus  candidus 

euro  Voluta.  •>  mmus 

,o.Huiuspars  exterior  partim  albicat,&  iuxta  partem  interiorem  totus  albefcit  cum 

Voluta.  ^ 

II.  12  - Hi  funr  admodum  parui,  & albi  iuxta  vtramq»  partem. 

i^.  14. Hi  funt  minoreSjqudm  fint  iub  numero  9.1  o.&  tori  candicantes. 

• D £ L A P 1 i>  E B E Z A A R. 

Cap.  LIX. 

SYNONIMa,  et  ETYMVM; 


VM  de  hoc  Japidcinilla  (quod  feiamus)  apud  GrcTCos,aut  Latinosef- 
Jet  mentio,  fed  tantummodo  A rabes,&  nonnulli  authores  nuperi  huius 
meminerint.  Idcirco  in  hac  hiftoria  exaranda  horum  vefligia  feqiie- 
mur  i quorum  aliqui  referunt  circumferri  hoc  vocabulum  Bezuaharth 
apud  Arabes,  quod  illud  omne  fignificare  folcLquod  vitam  conferua- 
re  poteft,  & quoniam  lapis,  de  quo  in  pratfentia  agitur, omni  veneno- 
C rom  generi  vitam  deftruenti  mirandum  in  modum  reludatur , idcirco  hic  lapis  nomen 
Bezaar  promeruit  Hinc  poftea  omnia  medicamenta  alexipharmaca,Be/.aartica  fue- 
luntappcllata . Alij  opinati  funt  lapidem  hanc  apud  Arabes  Pazar , &Pazan  dici  ab 
Hirco  eiuld em  nominis,  qui  talem  lapidem  producere  perhibetur,&  hac  eadem  voca- 
bula apud  Perlas,  & Carxafones  in  vfu  effe  pronunciant . Nonnulli  Authores  feribunc 
Arabibus  vocari  Hazar,Peifis  Bezar,&  Indis  Bazar.Cum  Habrei,&Chaldai  Belzuar 
appellem:  Quandoquidem, apud  ipfos,Bel  Dominum  lignificat,&  Zuar  venenum, quali 
velint  infinuare,  hunc  lapidem  ede  dominum  veneni , cum  omne  veneni  genus  ab  hoc 
lapide  luperari  tradatur  Nobis  femper  magjs placuit  etymologia  a vocabulo  indico 
acdiifla,  nimirum  a Bazar,  qua  voce  Indi  Emporium  ,&  Mercatum  lignificant , quali 
biclapisantonomaftice  emporeticus  , & mercatorius  dicatur : vndelortc  dimanauit 
vocabuium  apud  ItaloSj&pra-fertim  apud  Bononienl'es,^a^;azazf,  ^uod  mercari  figni.  Bazarare. 

'BESCRlPriO,  ORTVS, 

6c  Natura. 

MVLTI  rerum  naturallu  Indaga  toresferiptis  mandarunt  Bczaarnil  aliud  elfe, 
nifilacrymam  Ceruoriim,  qua:  in  rotundum  lapidem  pauiatimeonuertitur. 

Hac  autem  lententia  no  eft  a veritate  prorfus  aIiena,quandoquidem  huiuf- 
modi  lacryina:  indurata? in  rerum  natura  obleruatur,  &aduerfus  venena  valere  coper. 
toeft.  Quapropter  Cardanusaiiquando  damnabat  Scribonium  Largum,  qui  prodi- 
erit lacrymam  Ccruorum  in  lapidem  duratam  in  Sicilia  fuilfe  repertam:  cum  conflet, 
iiiPalyIndiarum  regionelbiitaminucniriiquamobrem  nosin  tabelia  primaCapi^s  ^ 
antecedentis,  harmn  lacrymaium  Japidefccntium  iconesdedimus . Nihilominus  ha?c 
atrymanon  eft  lapis  ille,  de  quo  in  priefentia  verba  fiunt.  Andi  eas  Bdlunenfis,citan- 


I 


gQ,  Vlyfsi?  AIdrouandi 

te  Monarde,exTaphtafiArabe;hunc. lapidem  efTc metallicum profitctur,&!nftaraIib^  E 

rum lapidum,  a pioprijs  venis  eruij  eiuldemq;iententi;r , tcfte  eodem  Monarde  , fuit 
/ . . / I '1 L- Vflfii  hu7u<  Lttidis  retervann  Syna.,  India  G* 


rurnlapidLim,apiopnjsveni4crui,^.uiuw--|.  — ; 7 j i. 

Serapio  qui  de  hoc  lapide  verba  faciens  ait.  Up,dtsripen:HrmS-<n,,  Induo- 

oriema  ,bm  remn.hus-  Latinus  tamen  Serapionis  textus, ex  interpretatione  N.colai  Mu- 
toni viri  doaifllmi , nulla  ven®  fadia  mentione , h.TC  habet  fimpbcia  verba . Inncnmr 
,n.xtn.'em  Syru,  Ind^a^&Oncnte  Veriim  vtriufq; opinionem efse  erroneam  nonnulla 

animalia  Indicaoftendent.Etenimnofterhiclapisextunicismodocraffionbus, modo 

tenuioribus  conftat,vt  contingit  carpis  quinimd  in  centro  portio  hetbar, vel  fragmen- 
tum alicuius  feftucar  inuenitur,quar  bafim  huic  lapid.  prarbmfse  videntur  A d rem  An. 
felmus  Boetius  narrat  Rodulphum  Secundum  Imperatorem  in  fuo  Chymiliarch.o 
feruafse  Bezaar,  ex  quo  poftea  poculum  confici  iuflit,&  in  illius  meditullio  herba:  val- 
de  redolentes  inuenta:  fuerunt, circa  quas  Natura  cruftas  fuperinduxit . Nos  quoq;  b- 
oitimum  Bezaarcm  paulo  maiorem  Corylo  obfcruauimus , qui  per  medium  feiSusfex 

?ncruftationescircularesoftendebat,accommodatasinftartunicarumc*pa:iitautal- 

ternatim albc,&  fufe?  confpicerentunharum  media, tanquam  in centro  fita  albeiccbat,  F 
maenitudine  lentis  rotunda,  & exterior  circumferentia  fubalba , & lucida  erat. 

Nafciturhuiufmodi  lapis,  ad  mentem  Chriftophori  AcoftK,qui  Indicorum  fimpli- 
cium  hiftoriaraconfcripfit,in  ventriculo  animalis  Hirco  fimilis,colore  ruIo,acutiffimi 
auditus  & agilis  inftar  Cerui,itaut,  iufta  ratione,Ceruicapra  appellari  poffit.  Ante_,, 
aliquot  annos  incertum  fuit,  qua  ratione  , & in  qua  parte  huius  animalis  lapis  Bezaar 
veneraretur,  fed  hodie  ,atteftantibus  illis,  qui  animantes  huius  genens  fecuerunt,  in- 
notuit produci  hunc  lapidem  in  receptaculo  quodam  inftarfafcia:  ventriculo  adhaue- 
le  in  quod  hei bsdecerptsprimiim  ingeruntur,antequam  ruminataMn  ventriculum., 
tranfmittantur  . Itaqimateria  huius lapidiserit  fucciis  vifcidtis, & tcrreftris  vanarum 

herbarum  , quK  dum  aromatica: , & falubresfuerint , virtutem  huius  lapidis  augere  fe- 
runtur Id  manifeftum  Indis  efie  cognofeimus,  dum  lapides  horum  animalium  in  pla- 
nis locis  degentium  tanquam  ad  meditamina  inutiles  nihi  i pendent.  Vei  um  quando 
lapides  eruti  fuerint  ab  animalibus  in  n.ontanis  locis  veifantibus,  tunc  in  magno  pre- 
tio  habentur  non  foliim,pio  venenis  expugnandis,  fed  etiam  pro  varijs  affeCiibus,qui  G 

medicamentis reluflari  lolent.  . . ,• 

Itao- lapis  Bezaar  naturaliter  eft  lubricus,  taflu  mollis,  St  in  pottnna  mediocriter 
calidus’ Rhafisatttftaiur  hunc  lapidem  elle  mollem,  abfquevlloiapoie,&  cum  colore 

vini  ad  citrinitatem,  6r  albtdintm  inclinare . Deirde  exf  crientia  ahan  huius  lapidis 
pronVietatem  docuit,quia  nigrcltunt  dentes  eoium,qui  hmufmodi  puluerem  fumunt: 

„ , idcirco  Patientes  caiiere  debent,  ne  dentes  hoc  medicamento  coiitangantur,puluere 

TMulus  cocjjieari  in  fauces  impofito.Hinc  colligendum  eft  huiubiodi  lapide  facultate  de- 

deletcn».  carerc,quam omnia  alcxipharmaca  participare  lolent. 


DIFFEREN TliE,  ET  LOCVS. 


SI  loci  natales,  figura,  magnitudo , & color  huius  animalis  copfidcrentu_^r , necnon 
animantes , in  quibus  generatur,  ptoculdubid  non  paucas  huius^ fici  enas  com-  H 

periemus. Primitus,  quoad  locum, duo  genera  huius  lapidis  conftituuntur,  nem- 

pe  alterum  Orientale,  quod  ex  Aegypto,  Perfia,  India,C  hina,Cataro,&  vicinis  regio- 
nibus affertur.  Alterum  eft  Occiaentale,  quoc  cx  America,  & rcgionibu.s  Pcuiani^sad- 
uehitur.  Bezaar  orientalis  in  Animante  finiili  Hirco  nafu  ti  aditur,cuius' cornu,&  vn- 
sulte  imasmem  Carolus  Clufius  in  annotationibus  ad  Nicolaum  Monardem  exhibuit. 
At  Bezaar  occidentalis  naici  fertur  in  animali  caicnte  cornibus,  & in  montibus  I eru 
frisidis  verfante.  Prsterea  Bezaaris  orientalis  ctu fta:,  quoad  partem  interiotcm,  & cx- 
teribrem  eiufdem  coloris  apparent.  Sed  laf  is  Bezaai  occidentalis  cruftas  exteriores 
plerumq;  habet  nigras,  vel  iuluas,vel  cinereas, minuique  fpiendidas, cum  inteina'  fint 
fubalbte  &vcluti  ex  fibris  compofita:.  Carolus  Clufius,  in  fms  Annotationibus  ad  ri- 
ftoriam  Aromatum,  tres  differentias  Bezaaris  occidentalis  proponit,  quarum  icones 
hoc  in  loco  damus,  ....  ■ 

Hi  lapides  iuxta  naturalem  magnitudinem  defignati,renes  animalium  quodaiti  . 


804. 


1 


Vlyfsis  AUrouandi 
Bczaaris  ven  fi'agmenta. 


doimitari  vulcncur.  Qiilnimo  Fragofius,  referente  Clufio,  prodidit  fc  intellexiflc  a vi- 
ris fide  dignis,  lui  iufmod  i lapides  a renibus  quarumdam  Caprarum  Arabia?  fu  ifle  eru- 
tos, & prafertim  Arabia’ fa/icis : nam  viliores  lapides  ex  inlula  Vaccarum  ad  Septen- 
trionem magis  vergente  aduthuntur.  Itaque  tres  difterentia?  a Clufio  propofit^  in  hac 
tabella  fiib numero  i.  a. 3. pinguntur.  Quandoquidem  fub numero  5. delineatur Be- 

zaar 


Mu fei  Metallici  Lib.  IV.  go5 

A zaar  colore  cinereo,  & nigricante  ad  cinereum  tendente , & idem  lapis  fub  numero  4. 
oftenditur,  ablato  cortice,  vbi  circuli  purpurafcentesconfpiciuntur.  ^ 

Prstcrea  color  in  Bezaare  mirandum  in  modum  variatjcum  alij  lapides  huius  «ene- 
ris fintfpadicei,alijmcllini,  plurimi  funt  coloris  cinerei  ,fed  maiori  ex  parte  colorem 
viridem  nigrefeentem  oftentant.  Hic  damus  iconem  fragmenti  Bezaaris  genuini,  cuius 
color  extrinfecus  erat  niger , maculis  quibufdam  albicantibus  interftindius  j cum’  iuxta 
partem  interioiem,  elfet  coloris  albi  ad  cinereum  tendentis.  Cauitatem  quamdairu 
inmedio  habebat,  in  qua  fortaffis  aliquid  continebatur.  In  eadem  tabella  prima  fa- 
cie apparet  icon  fluorum  cxfaxo,de  quibus  poftea  fuo  loco  agetur. 

Ratione  form®,  & magnitudinis,  huiufmodi  lapides, vel  funtrotundi,  vel  oblon- 
gi, alij  oflibusdaaylorumaflimilantur,  alij  figuram  oui  palumbini  habent,  alij  renes 
capreolorum,&alijlformamcaftane*a’mulantur.  Omnestamenfuntobtufi,&incu- 
fpidem  minime  delinunt.  Gcfnerus , quoad  figuram  ,&  magnitudinem , in  fuo  libro 
de  lapidibus,  tres  differentias  horum  lapidum, cum  quatuor  fragmentis,  propofuit, 
E quas  ex  lapidibus  Bezaaris  Ferdinandi  Augufti  Imperatoris  delineari  iuflit,&nos  has 
eafdem  icones  hic  reprffentamus,vtlcgentes  miram  horum  varietatem  obferuent  Po- 
lirem® tamen  figura-|in  fine  huius  tabella; defignatm  habentnaturalem  oui  formam, 
quarum  altera  nonnullas  habet  lineas,  altera  vero  ijfdemlineis  caret,  a Nuperis  lacry- 
lULtCeruorum  appellantur,  hafqsBezaari  lapidi, quoad  virtutes, mquiparant.  Sed 
dehuiufmodi  lapillis  in  antecedenti  capite  verba  fecimus,  & genuinas  icones  exhi. 
buiinus. 


Bezaaris  Gefneri  tres  differentiae. 


Dcniquelidifferenti»  huius  lapidis  ab  Animalium  varietate  hunc  generantium  pe- 
i3ntur;proculdubid multo plures differentias inueniemus.  Quandoquidem,  iuxta.j 
tclationem  Fonfecte  ex  Hifpanico  Idiomate  in  Italicam  translatam , fex  Animalis  fpe- 

Yyy  cies 


Tormahurn 
ius  lapidis. 


8o5  Vljfsis  Alcirouandi 

cies  apud  Indos  verfantur,  in  quibus  tales  lapides  producuntur  Prn-num  Animal  apud  E 
Indos  Occidentales  Hirco  anniculo  effe  fimile,&  Tarugam  vocari  fcribit, cornibus  fe- 

receruiniS5&viIlofis,necnoncaudabreui,moreCeruorum.  Horum  maiorem  lapi- 
dem duas  vncias  pendere  retulit,coloris  mali  infani  ad  viridem  tendentis, figura  vana; 
cum  alii  lapides  formam  olius,  alij  ca  fianca , & ali)  pai  uum  ouum  referant . Additq; 
huiufmodi  Animantes  pafcere  herbas  luauiter  olentes,&  nonnullos  peruos lapillos, fe. 
ftucas , & paleas deuorare  , qua;  omnia  poftmodum , cxfis  Animalibus , in  Iapide  Be- 
zaarcinueiiiuntur.  Quimmo  hic  Author  opinatur  lapidem  Bezaaiem  ab  huiufmodi 
herbis  Jeftucis,  & calculis  deuoratis  virtutem  recipere,  & lualententiam  hac obierua- 

tione  ftabilire  nititur  i quandoquidem  incruftationcsBezaarisccntro,conlequenterq; 

calculis , herbis , & feftucis deuoratis  propin q u iores , maions  virtutis , & elficacis  elle 
feruntur.  Secundum  Animal  eft  Afric»,  & Indiie  Orientalis  ,hocq;  Gazellam  nuncu- 
Animalia  j ^ £0^^,^  Caprf , lana  fubtiliflima , abfque  cornibus , & cauda  ceruina , cuius 
jBez.aans  japides  colorisolius  apparent.  Tertium  Animal  nominari  Vieugnam  fcribit,&in_< 
quoi.  jopis  niontanis  verfari , lana  rubicunda , dealba,  & forma  fere  Cameli; cuius  Iapis  non  F 
admodum  commendatur.  Quartum  Animal  magnum  inflat  Iiimenti  Guanacan  cogno- 
minari tradit , lapidemque  producere , plerumque  magnitudine  oui  gallinacei , 
riscinerei.  Quintum  Animal  vocari  Ccruum  afferuit,  cuius  lapides  tres  vnciaspende- 
refolcnt.  Sextam  fpeciem  Animalis  diuulgat  efle  torm»  Guanacani  ,in  qua  lapides 

parui  in  flar  auellana;,  inueniuntur , fed  nullius  va  loris  e fle  affirmat. 

His  cxpofitis,animaduertendum  eft  nonnullos  alios  lapides,  nomine  Bezaaris  cir- 
cumferri . Annis  anteadis , a quibufdam  oflendebatur  quidam  lapis, feu  potius  terra, 
nomine  Beza  aris  mineralis , & terra;  Samia  refpondere  videbatur , & lingua  tenaciter 
adharebat:  Immd, multorum  Medicorum  experimento,  compertum  luit  febribus  mali- 
onis  mirandum  in  modum  tefiflere.Olim  etiam  quidam  lapis  nomine  Bezaaris  albi,  do- 
aiflimo viro  VlyfliAldrouando communicatus  ftiit,fed  colore, & figura  a legitimo 
Latis  Be  Bezaare  difcrepabat.  Hocnomen fortaflis apud  illos  promeruit, quoniam  aduerfus 
venena  valeret.  Doailfimus  tamen  Aldrouandushuiulmodi  lapidem  Pifolitho  con- 

^ generem  efle  iudicauit  i cum  Pifolithus  fit  Iapis  ex  multis  calculis  rotundis  compoficus,G 

leura  Piforum . Verumquidemeft,quddifte  Bezaar  albus  non  habet  rotunda  illa^ 
cdrpufcula  , qusPifum  referre folent:  nihilominus  habet paruos  orbes  rotundos, m 
quiLis  fortalfis  aliquando  grana  illa  Pifis  fimilia  manferunt.  Color  autem  huius  Iapi- 
dis ad  cinereum  inclinabat : quamuis,  nomine  Bezaaris  albi,circumferrcretui.  Icones 
in  fequenti  tabella  delineantur. 

BEZAARIS  ADVLTERATIO. 

& EleiStio. 

Scriptores  rerum  Indicarum  referunt  multos  lapides  Bezaares  in  ilhs  re- 
gionibus adulterari,  itauc  ex  centum , qui  ab  India  ,tdm  Orientali,  qu.am  Ocd. 

dentali  alio  feruntur,vix  decem  legitimi  inucniripoflint.  Modos  autem,  quibus 

hi  lapides  fiinulantur , non  libenter  aflignare  debemus , ne  fraudis  occafio  Impoftori- 
bus  pratbeatur : nihilominus , vt  vitium  detegatur , facere  non  poffumus , quin  aliquid 

de  adulterio  huiuslapidis  in  medium  afferramus.  In  primis  nonnulli  afliimant  hanc 
fieri  pofle  impofluram  ,dum  pro  genuino  Bezaare,  tophi  ab  equis  excreti  monltran- 
tur,qui  maximam  fimilitudinem  cum  legitimo  Bezaare  habent,  horurn  lop  °fdm  ico- 
rqca6i  nes  in  antecedenti  capite  expreflimus.  Deinde  loannes.Eufebius  Iefuita,_in  hiltorilj 
' ' naturali,  aliquorum  VenatorumOrientalium  induflriam  narrat, qui  mirabili  artia- 

cio  exSimijs  lapides  conficiunr,quospoflea  pro  Bezaare  venditant.Itaqi  hi, certo  anm 
tempote,ad  venationeSimiotC  accedunt,non  vt  eos  occidant,fed  vt  fagittisexilibus,« 
minime  penetralibus  kuiter  eos  faucient, quos  deinceps  non  infeaantur.Intcrim  glans 
Bezaar  Si-  lapidea  ex  ci  uore  vulneris  intra  corpus  Simioru  concrefeit,  itaut  finguli  tot  lapi  osgi. 
miarum.  gnat,quotvulncraa  Vcnatoribusreceperut  Sedeum  Venatoresiamaturoscflelapidw 
nouerunt,rurfus  ad  venatione, & necem  illorum  Simioru  reuertuntur. At  Chriflop 


MufdMetallici  Lib.IV. 
Lapis  Bezaar  albus. 


I 


5 


4^ 

V 


8o8  Vljfsis  Alilrouandi 

r i/,  ^ Acofta  diuuleat  Impoftorcs  Indos  creta , calce  ex  cjnerc  oftreorum , & fanguine  hir^  E 
■ ■ eorum  fimulare  lapides  legitimo  Bezaari  valdefimiles.  Intelleximus  etiam  ,quod, 

in  Brafilia, lapidem  Bezaarem  magnitudine oui  anferini  mentiuntur, cum  refina_j, 
fruiSu  Crunacin®  , & radice  Dracen*,  quam  Lofitani  Contrayeruam  indigitant. 
Huiufmodi  lapis  iuxta  fuperficiem  flauefeit,  intus  vero  cinerei  coloris  elle  perhibe- 
tur.  NonnuJli  tamen  affirmant  Bezaarem  occidcntalern  vario  colore  intus,&extiael- 
fe  refertum  hac  de  caufa  minus  adulterari  poffie.  Quinimo  vitium  facile  deprehende 
tur:  quandoquidem  cakfaflus  mollefcit,  & piarfertim  ferro  cadenti  perforatur, quod 
in  let^itimo  Bezaare  prteftari  non  poteft.  Praeterea  hi  lapides  vitiati,  fi  frangantur,  in 

medftulIio,neq;paleas,neqicauitatem,neq;  aliquid  aliud  habent. 

In  eligendo  hoc  lapide  legitimo, & genuino  Medici,  & Plurmacopari  admodum,  j 
cauti  efli  debent . Etenim  occidentales  fubcinereo  colore  funt  referti , ncqi  vt  orien- 

talesitanitentscruftisctiamcraffioribusintegranrur.  Deinde  ilii  maxuTiC  probantur, 

nui  e rauo  ,feu  nigro  colore  apparent  virides , & quorum  pultiis  fubuiridis  conlpici- 

tur,  Matthiolus  tamen  flauefcentesmagnificauit.  Item  extolluntur, qui,  prima  crulta  V 

ablata,  inferiorem  nitentem  oftendunt,  & in  meditullio  funt  concaui , vbi  arena  lapi- 
de* fubftami*  fimilis  iniienitur,&  pariter  fi  locati  in  aqua,  vel  lingu*  applicati,nihif 
arenofi  relinquant.  Etenim  his  notis  infigniti  tanquam  fynceri,  & orientales  elle  tra- 
duntur. Sedaduertendumeftfplendoremciuftarum  non  efle  indubitatum  gcnumi 
Bezaaris  fignum,fed  obferuare  debemus,  num  lemen,vel  granum  aliquod  fit  in  medi- 
tullio la  pidis,  fuper  quod  Indi  Bezaarem  formare  lolent,  ex  qua  nota  lapides  adulte- 
rinos coniicere  debemus.  Alij  vetd  ad  cognitionem,&  elediionem  veri  lapidis,  calce 
in  aqua  difloluta,  lapidem  imbuunt, quali  paulo  poftflauefcat,  inde  kgitmmm  Be- 
zaarem elle  arguunt.  Indi  tamen  huiufmodi  lapides  flatu  probare  dicuntur._  Na  nij 
Bezaarem  manu  comprelfa  continent,  per  quem  fi  flare  poflint  ,cum  adulterinum  elle 
pronunciant . Alij  creta  linunt  cartham , deinde  fupra  f i icant  Iapidem,  & fi  linea  fri- 
ftionis  appareat  viridis,  tunc  lapidem  elfe  legitimum  arbitrantur.  Nullum  t™en  cer- 
tius probationis  indicium  eft,  quam  fi  venenum  Animanti  exhibeatur, & poftea,ob  a- 
to  Bezaaris  puluere,euadat.  Solebant  quoqialio  experimento  genuinum  .Bezaarem  C, 
deprehendere,fine  quo  Emptores  lapidem  reculabant.  Filum 

autem  apud  illos  fuccus  radicum  Hellebori  albi ) deinde  huiufrno  i urna  p p - 

dem,  vel  aliam  partem  Canis  traijciebat,  relido  in  vulnere  filo,  donec  grauia 

mata  accederent, quia  tuncpulueremhuiuslapidiscumaqua  propinabant.  Namq, 

fi  lapis  erat  genuinus,animal  tali  prsfidio  euadebat,fin  fecus,  hunc  lapidem  tanqu 
adulterinum  reijciebant.  Sed  Garzias  ab  Horto  fatetur , quod  hodie  hoc  experimen- 
tum a mercatoribus  recufatur. 


Indorum 

modus. 


VSVS  iN  MEDICINA. 


F 


'A  C V LTA  S manifefla  io  hoc  Iapide nulla'aFa,nifiexficcandi,&fudorcm.j 
proi.ocandi  effe  peihibetur  At  vires  occults  Bezaaris  plurim*  efle 
Puluis  enim  huius  lapid is  intrinfeciis,  & cxmnfecus  ^‘^hibetur,  & aduerlu  v 
nena,  nullum  prsftantihs  remediu  inueniri  pofife  autumant.Lufiuni  ad  pondus  tr  un 
eranorum  hordei,  pro  expugnando  omni  venenorum  genere , cum  aqua  florum  i , 

felaquaLamf*,iexflor.busAurantiorumhabetur,f*licicumfucceiru^ 

J/juu  Li-  Pariter  hic  lapisanuuloinclufus,fifrequenterorefugatur,venenumperludorem  x 


i-'ariter  nic  lapisamiuiu  x.. — • . . * ? ara 

pellere  traditur.  Q,uando  autem  venena  yehementiora  = 

na  cum  vino  erunt  prafcribenda , & hauftusbis , & ter  erit  repetendus . c - 

nandum  Napelli , & Arfenici  virus , quod  truculenter  m corpu*  Ir  Rhafis 

, let,hunelapidemranquam  auxilium  pratlfantiflimum  Matthio  us  . ' 

Advenenu  ' cflEcaciam  huius  lapidis  in  veneno  Napelli  ^ 

quam  operationem  neque  in  theriaca,  neqjin  alia  antidoto  obfertiaum  - , 

idibus  animantium  venenatorum  puluis  Bezaar  vtiliter  inlpergitur.  „ 

tiiis  Merula  hunc  lapidem  efle  louiinn,  cui  fi  Scorpio  fuerit  infcu  ptu  , cWans 

Scorpionis  peragrante  , idibus  Scorpionum  rcfiflcic  . Quinimo  hic  lapi 


Lth.^.  Me, 
mor. 


Mufei  Metallici  Lib  IV. 


^ raetllcamcntum  premuniens  cuadet,fi,  ad  arcenda  venena, authore  Anfclmo  Boetio 
huius  duo  grana  cum  vncia  vini,vcl  aqua  Carctiacre  mane  hauriantur.  Item  fi  lapis  bra- 
chio finiftn  latens  alligetur,  v t cuiim  contangat,  venena  arcere  perhibetur , & cor  tue- 
ri, ne  ab  aliqua  veneni  Ipecie,  vel  ab  aere  peftjlenti  Patiens  ludatur 
Amplius  in  febribus  maligni^, Anfelmus  Boetius  odo  granahuius  medicaminis, cum 
aqua  acctofe.  Patientibus  quotidie  propinat , donec  vel  fiidore,  vel  vrins  profluuio 
agrotantes  meiius  fc  habeant.  Immd  Patientem, hor®  fpatio, abomni  alia  potione  ar-  rdriu^ 
cct,  ne  virtus  apidis  hebetetur,*  illiusadfio  impediatur.  His  additur,  qu6d,  apertis 
febrium  peftilentium  carbunculis,  hic  puluis  vtiliter  inlpergitur , quoniam  eorem  vi-  inedtim 
ruseMfugerc  creditur.  Similicer,  in  profliganda  febre  quartana,  adhibetur:  quandoqui- 
(fem  fi  illaprorfus  non  expugnetur,  illius  tamen  lymptoroata  mirandum  in  modum  mi- 
tigantur. Hinc  quidam  de  lapide  B*ezaar  eleganter  fic  cecinit. 


j Cum  verminatio  ab  infigni  putredine  dimanet , hinc  fit,  quod  in  hoc  afifedfu  Bezaar  Vcrmmm^ 
cura  aqua  grammis,  vel  cardui  beneduai  commendetur.  Nicolaus  Monardus,  in  fimili  remedtum 
affcau,  lapidem  hunc  magnificat,  quia  innumeros  Patientes  k liberafic  aflerit  Recipit 
igitur  draihmas  duas  herba  Lumbricorum, quam  Anfelinus  Boetius  Tanacetum  inter-  Lii. 

pretatur,  drachmam  feminis  Santonici,  drachmam  femilTem  cornu  Cerui  vfti,  necnon  bruorum^ 
Portulaca,*  Carolina,  item  dimidiatam  drachmam  lapidis  Bezaaris  Peruani,  & ex 
his  omnibus  puluerem  praparat , cuius  dofim , pro  atate  Patientis , augendam , & mi-  ^ 
miendam  efle  affirmat. 

Infupcr , in  multis  alijsaffeiftibus , hic  lapis  ab  Authoribus  commendatur.  Primficq 
cum  aliquo  conuenienti  liquore , i granis  quatuor , ad  grana  decem , omnibus  agritu- 
dinibus  cordis  opitulatur,*  potiffi  uiim  in  cordis  palpitatione,  cum  aqua  meli  a quo- 
tidie praferibitur.  In  epilepfia  eliminanda,  infantibus,  cum  ladfc  ad  pondus  granorum 
duorum , & adultis  cum  aqua  Liliy  lonuallium , ve)  Pconia,  vel  Tilia,  ad  grana  oOo,  EfiUfIk 
vd decem  exhibetur.  Demum  Arabum  lepram , fiue  Gracorum  clephantiafitn  ,omne  rcmedtuf^t 
Cfcabici  genus,  pruriginem,  impetiginem,* reliqua  cutis  vitia  fanat. 

Poftrtmo  Indi,  ad  iuuentutem  conferuandam  ,&  ad  omnia  membra  roboranda,  bis 
in  fpatio  annuo , pramiflfa  generali  totius  corporis  purgatione , decem  grana  huius  la- 
pidis, magna  cum  vtilitate,  fpatio  quinque  dierum , mane  hauriunt . Deinde  pharma-  CeferutUh 
cis  vehementer  purgantibus  aliqua  grana  Bezaaris  addunt,ne  maligna  eorum  qualitas  luuentutis. 
corporibus  officere  pofli,  ,hac  enim  ratione  abfqjnoxa,*  dolore, medicamentum  ope- 
rari afleuerant.  G*tertim  fi  aliquis  obijeiat  Bezaarem  non  prteftare  in  medicina, quod 
multi  Authores  polJicentui:  rcfpondendum  eft  hunc  lapidem  non  femper  gemnnam  .. 
haberi.  Praterquamquod  dofis  Bezaaris  orientalis  debet  ad  quinque  giana  afeende- 
re , dofis  vero  occidentalis  ad  duodecim  , & grana  plura , augenda  eft . His  addamus 
fiimmum  huius  lapidis  pretium,  quod  eft  in  caufa  ,cur  medicamentum fuas  vires  exer- 
ceienequeat.  Idexhiftoria  quadam  Zacuti  Lufirani  colligitur  , qui  retulit  farminam 
quamdam  febre  maligna  fuifie  correptam  ,fieuiffimis  affociata  fymptomatibus,  inter 
quz  hoc  fuit  admirandum,  dum  fpatio  tridui  fexaginta  duos  vermes  per  os  exercuit,* 
Dexcontagio  omnes  fami. iares  eodem  alfedfu  tuiffe  correptos, &orones  eos  perijlfe, qui- 
bus pauca  Bezaaris  quani-itas  fuit  exhibita,  Dominam  verojcum  magnam  illius  doiim, 
nimirum  lingula  vice  drachmam  h.iufilfet,  licet  periculofihs  cteteris  argrotaret,euafilfe; 
atq;  eadem  etiam  quantitate  lumpta,  multos  alios  Patientes  fuilTe  curatos . 


TYldthl  S h %ud  t/itltHYH  tfl  IdplS  tiic  fiiedsltcl  TJCUtYjtSy 

Vertm^&pefltfirts  depdln  corpore fhr  es. 


Vyy  3 


DE 


■Vji/ 


8io  Vlyfsis  Aldrouandi 

de  bvfonite. 

Cap.  LX. 

^ Q V 1 V O C A. 

(EPARATIM,  Si  non  in  capite  de  lapidibus  Animalium , de  hoc  la- 
* pide  lermonem  habere  decreuimus,  tum  quia  Kquiuocatione  non  fper- 
nenda  laborat,  tum  etiam  quia  varias  huius  lapidis  icones  exhibemus, 
qu*  longiori  explicatione  indigere  videntur.  Itaq;  nullum  eft  nomen 
lapidis , quod  maiori  ambiguitate  inuoluatur,quam  lapis  hic  Bufonis, 
qui aScaligero,&alijsAuthoribns,confiaonomine, Butonitesappel-  F 

Jatur . Siquidem  hoc  idem  nomen  Bufonem  in  lapidem  tranfmutatum  indicare  poteft. 

Id  autem  facile  contingit  Bufoni, & alijs  Animantibus  ciica  aquas  lucco  marmoreo  im- 
butas  vcrfantibuSjuamqi  Animantes  his  aquis  imbut;e  facile lapidefcunt , vel  ab  aquis 
ramenta  marmorea,  vel  lapidea  ducentibus  ita  incruftantur,  vt  lapide*  appareant.  Pa- 
riter  Bufonitesappellandus  erit  lapis,qui  a Natura  ludente  ad  effigiem  Bufonis  forma- 
tus fuerit . Huius  conditionis  fuit  lapis  ex  n ateria  arenaria conltruaus, qui  calu  ia_« 
montibus  Bononienfibus  fuit  repertus, Bt  vocatus  rubetarius  lapis rubetitesicum  eod em 
nomine  nuncupetur  etiam  lapis  in  capite  Bufonis  ortus,necno  Bufonites,  cum  formam 
Bufonis, feu  Ranjerubet*  imitetur.  Mirabilis  enim  eft  Natura, dum  ex  tali  materia 
fc.iir.at,quidiuerlaslpecies  rerum  animatarum  relerunt.  Non  huius  lapidis  hic  re. 
.fitafentatur  inferibitur  Bufonites  ,feu  Rubetites  jquamuis  figuram  quoqi  Bubo- 
nis, feu  Sphingis  animalis  poflit  a 'mulari. 

Bufonites , feu  Rubetites. 


Mafii  Metallici  Lib.  i V.  H i i 

^ Alinquin  Bufonites  fignificat  etiam  lapidem  quemdam  foffilcm  varijs  in  locis  inue-  snfomta 
tura,  qu'  Butonum  orti  alfimilatur,  quem  in  Rubrica  differentiam  .n_,  fofMts. 

tnemorabimus.  Tandem  Buionites  erit  lapis  genuinus  Bufonis,  qui  hoc  in  loco  exami- 
nabitur ,&  aliter  a Cardano  vocatur  Chelonites,  non  tamen  eft  Chelonites,  de  quo  in 
capite  duodecimo  huius  quarti  libri  egimus,  fed  ita  didfus  ob  cauitatem,qua  lapis 
hic  operimentum  Teftudinis  fuperius  refert  ,quK;j«A4>»»  Gracis  nominatur.  Irem  dici-  Eatmchit 
turBairachitcs,quiainRanarubeta,nenipe  in  rubetis  viiiitanteinueniatur.  Batra-  iV,s‘ “ 
chites  tamen  ambiguum  eft  vocabulum , cum  Lobelius  in  obferuationibus , quamdam 
herbam  Batrachitem  indigitet , quia  ab  eius  flore  figura  RantErepricfcntctur:  Etenim  B^trachites 
tirateos  Ranam  fignificat . Aerta. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

BT^  VFO  eft  Rana  terreftrisnimi*magnitudinis  ,quarcum  inter  vepres,  &rubos 
1^  fepeverfetur.  Rubeta  etiam  appellatur.  In  huius  igitur  capite  lapis  quidam 
XJ  nafei  perhibetur,  & paulo  inferius  in  hac  hiftoria  oftendetur,  qui  Bufonites,  & 

Batrachites  nuncupari  poteft:  quandoquidem  grtcce  ^arpa:).o;  Rana  exponitur  Hunc, 
apud  aliquos,  cognominari  etiam  Chelonitem  Hieronymns  Cardanusafferuit;qui  po- 
itea  taxatur  a Scaligero  tanquam  lingu*  gtxcx  imperitus  ;cum  nefeiuerit  Chelonitem 
ad  tcftudinem,& non  ad  Bufonem  pertinere. •etenim  a grtece  Teftudoeft.  Sed, 

vt  veritatem  fateamur,  hoc  in  loco  Cardanus  immerito  reprehenditur:  quoniam  Che- 
loniteseft  nomen  tcquiuocum,  veluti  in  Rubrica  antecedenti  annotauimus.  Significat 
igitur  primo  lapidem  ad  teftudines  attinetemi|de  quo  in  capite  duodecimo  huius  libri 
egimus:deinde  fpedlat  etiam  ad  Bufonitem,dum  hic  lapis  in  capite  Bufonis  ortus,  con- 
cauus  fit  ad  formam  fuperioris  teftf  Teftudinistquocirca  non  immeriid  Chelonites  ap- 
pellari poterit.  Apud  Mylium  hic  idem  lapis  Myexis  vocatur,  quali  Bufonites, &Ru-  Myexis  U- 
betarius  i quoniam  Bufonem  indicat.  Alberto  Magno  dicitur  Buraxshuncqi  pis. 

CiBufonibus  erutum  aliquando  viridem, &quandoq; imagine  Bufonis  infignitum  vi- 
dilTefatetur.  Aliter  idem  Albertus,& Euax  lapidem  Nufe  indigitant.  Hmevaria  Bonx  Eo- 
nomina  barbata  apud  Authores  dimanarunt  j cum  alijs  lapis  Nolcth , alijs  Nifus,&  trax  Upis 
alijsBotrax cognominetur.  Praeterea  multi  fuerunthuius  opinionis,  Bufonitem  effe  Nufuidem 
illum  lapidem , quem Marbodeus  Gagatromeum,&Pandeiftarius  Gagatronicana_* 
geminam  nominarunt.  Amplius  Crapmidina  a multis  dicitur , quoniam  Galli  Crapau-  Cnpundi. 
dinevodtant : etenim  Cripaul  apud  ipfos  Bufonem  fignificat.  Germani, annotante  rn, 
Gefnero,  Arrottenftein  ,quafi  lapidem  Bufonis  appellant.  ItalisPietra  dei  Rolpo 
dicitur. 

ORTVS,  ET  FORM.S. 

HERMOLAVS  Barbarus,  in  Corollario,monimentismandauit,  Iapide  m_» 
hunc,  ad  mentem  Rccentiorum,  in  capite  Ranm  terreftns  haberi,  qui  geftatus 
ad  dolores  Ilium  conducit.  Quapropter  narrat  huiufmodi  animal  fuper  panno 
puniceoefle  collocandum , quo  colore  mirandum  in  modum  deleftatur . Sic  enim  lapi- 
deum tapitis  onus  deponit,  led  addit  ciio  effe  auferendum,  alioquin  ab  eodem  animali 
ablorbctur.  loannes  Baptifta  Porta  ,&ipfc  lapidem  in  capite  Bufonum  generari  affe- 
ueratiled  non  eximi  ea  ratione,  quam  Hermolaus  Barbarus  propofuit:  ait  enim  Bufo, 
nes  verberibus  ad, iram  concitatos,  & inflamatos  lapillum  euomere.  Rationem  eximen- 
di huius  lapidis  ab  Hermolao  propofitam  rifu  dignam  elTe  a ifirmamus,  quemadmodu, 
inlibrodecljiadrupcdibusouipafis,  Icripfimus.Brafauolusaireuerantius  dixit  fe  in  ca- 
pite huius  Animalis  lapidem  inueniffe,  qui  potius  ad  materiam  olTeam,  quam  adiapi-  Eupishic 
deam  accedebat:  hac  dccaufacauum  animalis  cranium  effe  exiftimauit.  t/UrMuii. 

Eft  igitur  hic  lapis,  inftar  medis  auellan*,  licet  horum  nonnulli  figuram  lupini,  & 
niinimi  formam  lentis  habeant.  Demum  alij  funtformsoblongioris,vtinRubica  dif- 
iMcntiarumoftendemusa  Albertus  Magnus  ex  palpitante  Bufone  extradium  lapidem, 

figura 


Color 

fidis. 


8i2  VlyfsisAIdrouandi 

iiguraociili,  quali  cxrulea.fuiffe  referti  additq;  fiiis  temporibus  fimikm  lapidem  figu.  E 
ra  Bufonis  infignitum  confpeaum  fuiffe . Cefalpinus  quoq;  notauit  hunc  lapidem  lub- 
album,  & nigrum  elle,  in  quo  interdum  icon  ran*  rubet» obferuatur-  Cum  autem  alius 
lapis  metallicus,  & foflilis  huic  limillimus  inueniatur,  dilcrimen  cognofeetur,  quoniam 
hic  os  caluariacum  fuis  venis  refert,  ar,  iuxta  conuexam  fuperheiem,  quibufdam  notu- 
lis  3 inftar  macularum  Afterij  lapidis , cft  pr»ditus,qua;  nota:  maculis  pellis  Bufonis 
fimiles  apparent.Chriftophorus  Encelliusfe  habuille  narrat  huiufmodi  lapidem  forma 
mediocris  fab*nigricantcm,raaculisiiucntibusdecoratum.  Cum  igitur varij colores, 
feu  nota:  ad 'modum  Afterijlapidis  illiinfinr.  Hinc  aliqui  conieifiant  aGagatromeo 
Marbodeinon  elle  difcrepantcm,quem  diueificolorem  lic  appellauit. 

At  iiiuerjtc0ior^  quem  duuni  Gcigutromenm, 
rdUcApreolt /imtlis  lapis effe  refatur. 

Anfelmus  Boetius  hunc  lapidem  Afterisobfcuriori  aflirailat,  quia  fufeis  maculis  de- 
coretur, & colorem  ftcllaris  lapidis  habeat.  In  hoc  tamen  ab  inuicem  difciiminari  fi- 
gnificat , quia  color  cineteus  ad  rubedinem  inclinet . Prsterea  hunc  lapidem efle  con-  F 
uexum  inftar  oculi  ,&  iuxta  alteram  partem  clTc  planum  , aut  concauum  praidicat : hac 
de  caufa  ad  lapidem  ftellaremeum  reducit, huiufque  fubftantiam  quali  vitream  du-' 
rilfimam , nitentem  line  confpicuitate  conftituit , partique  internte  quid  faxeum  attri- 
buit, quod  a Natura  loci  natalis  dimanare  affirmat ; quia  cum  lapidem  hunc,  Anima- 
lis lapidem  effe  non  crediderit , nomin : huius  lapidis,  metallicum , fiue  foflilem  Intel- 
lexit.  Neq;  hoc  d veritate  recedere  videtur , vt  in  Rubrica  diflerentiarum  exponemus. 


DIFFERENT!-®.  ET  LOCVS. 


Locus  neu 
tdis^ 


DV  O genera  huius  lapidis  ab  Autaoribus  proponuntur.  Ad  primum  genus 
Brontiam , Ombriam , & Chelonitcm  reducunt , & lapides  Bufonis  maiores 
vulgo  vocitari  tradunt.  In  fecundo  genere  collocant  illos  minores  lapides, 
qui,  magnitudine,  vnguem  humanam  non  excedunt  ,&a  Gcmmarijs,pro  lapidibus 
Bufonum  oftenduntur,hafque  omnes  fpccies  in  agris  inueniri  Boetius  docuit  ,diiin_j 
non  crediderit  fimiles  in  Animalibus  generari . Quamobrem,  apud  hunc  AuthoreiiLj, 
huiufmddi  lapides  metallici,  folIiles,fiue  minerales  nuncupari  poflunt.  Hi  poftmodum, 
quoad  colores  ,funt  varij; cum  alij colorem  mdpili,  ali;  cinereum, &alijalbefcentcm 
referant.  Alij,  in  medio, oculi  figuram  habent, ali;  circulo  albo , vel  nigro  fubtiliffimo 
exornantur.  Iftiomnesfunt  adeo  fimiles  natis  in  Animalibus,  vt,  hisfpretis,  mercato- 
rcs,&  Gemmari;  fofllles  tantummodo atferant,&  ofterant.Hi  infcopulis  maris  Galli», 
Sardinis , & infuls  Maiories  nafcuntur.  Scopulis  malleo  ferreo  percullis , frufta  qus- 
davelutiincruftationes  parietum  cadunt, in  quibus  huiufmodi  lapilli  tanquam  nodi 
in  ligno  apparent , nitentes  ad  modum  Aftrorum , qui  poftmodum  colleiii , in  Hifpa- 
niam,Poloniam,& alias  regiones  deferuntur.  Intelleximus  quoque,  quod  hodie  in 
nonnullis  Germanis  locis  reperiuntur . Item  Gefnerus  tres  differentias  figura , & ma- 
gnitudine, difcrepantesaflignat,cauam,&conucxamfuperliciem  habentes.Primaicon 
in  tabella  maiorem , & oblongiorem  lapidem  oftendit . Tertia  icon  monftrat  lapil- 
lum minus  cauum , huneque  nomine  caluaris  Bufonis  Hieronymo  Cardano  acceptum 
refert. 

Hinc  colligendum  eft  horum  lapidum  aliquos  elfe  ex  capitibus  Bufonum  erutos, qui 
ad  offeam  materiam  accedere  videntur,  quales  etiam  in  capite  Cyprini  pifcis,&  aho- 
rumAnimantium  inueniuntur.  eJ.nouiam  autem  Bufones,  iuxta  regiones, in  quibus 
nafcuntur , varis  forms , & magnitudinis  obferuantur : pariter  lapides  in  his  Animali- 
bus geniti,quoad  figuram,&magnitudinem,aliquam  varietatem  lortiti  pofsunt.Quam- 

obrern  hic  proponimus  tabellam  confpiciendamjin  qua  feptem  horum  calculorum  dir- 
ferentis , quamuis  fint  oifto  figurs  defignantur. 

Sub  numero  i.&  a.delineatur  lapis  a Bufone , feu  Rubeta  orientalis  regionis  erutus, 
cuius  figura  erat  hexagona : Siquidem  tetragona  figura  exiftens  in  medio , dum,  iuxta 
partem  luperiorem,&  inferiorem , in  acumen  definit , neceflariofexangulam  formam 
conftituit.  Coloris  erat  albicantis  concaua , & vacua  interna, parte , & ad  lapillos  of- 

feos 


G 


H 


Mufaei  Metallici  Lib  IV.  813 

A 

Bufonites,  feu  Batrachitestriplex  Gcfncn. 


feospotiusattinerevidebatur,i;cct,ob  duritiam , materia  lapidea  appareret.  Vrx2 
tsrea  cum  efff  t figura  oualis , aliqua  arte  vel  fcalpello  figuram  hexagonam  acquifiuit. 
Lapiscnimfatiscrafliiserat,  i taut  facili  artificio  poliri  pollet.  Nos  autem  dufti  fumus 
io  hanc  fentcntiam  .quoniam  partem  internam,  & caufam  oualis  figur*confpeximus, 

Cciim  tamen  pars  connexa  effer  icxangularis:  quocirca  illa  pars  caua  ,&  oualis  procul. 

Jnbio  fuit  illa , qute  animalis  cerebrum  continebat  ,&  pingitur  nu.a. 

j.effgiatur  Bufonites,  vel  Batrachites  alter  orientalis,  figura  pariter  hexagona,  & 
paulo  minor  altero , coloris  erat  cinerei  ad  ferrugineum  inclinantis  concauus,  vt  alter 
erattquamuis  huiiiltnodi  lapides  non  a Natura  ,lcd  ab  arte  repleti  ferefemperobfer. 
ueiitur , vt  melius , & diutius  confei  uentur . Etenim  in  illa  cauitate  Cerebrum  Anims- 
lisfubftantiatmol!is,&corruptibiliscontinebatur:  quapropter, ad  arcendam  ab  ofle 
putredinem,  donec  iapidcfccrct,miftura  aliqua  exficcante  os  repleri  neceffariumfuit.  ^ 
4Jiguratur  lapis,  quem  placuit  appellare  Eatrachitem  rotundum,  vt  a iuperiori 
orientali diftingueretur.  Nemo  fuit,  qui  primo  afpedlu  contemplans  hunc  lapidem, 
non  dixerit  cranium  alicuius  animalis  fuiffc  : Lapis  erat  concauus  fubftantia  aliqui,,, 
lapidea  repletus , vt  materia  offea  durior  euaderet.  Color  lapidis  erat  albus,  maculis 
qirbufdani  cineicis , infigciitus. 

5.Lapishicnonmuitiim  diftcrt  a quarto ; quamuis  fit  paulo  minor.  Coloris  cratal- 
D bcicentis  ad  fubcinereum  tendentis.  Nitebat,  vt  fuperior,  cuius  pars  concaua  erat  im- 
buta duriori  miftura. 

d.Hicacateris  difcriminatur,cum  paulo  minor  effet:  coloris  erat  caffanei,  exterius 
nitebat,  & tota  cauitas  erat  repleta  miftura  ex  cera,  cScftyrace  parata:  vcluti  ex  pertra-  Mitlur. 
datione,  & odore  cognoiccbatur.  Hinc  manifcftariumeuadit,  fuiffc  cranium  Anima- 
lis,  quod  huiufmodibalfamoconferuabatur. 

y.Oftenditur  Batrachites  nobis  ditftus  orientalis,  figura; oualis,  &obIongE,omni- 
qtie  prorfus angulo  carens  jbincmanifcftecog  iouimiisfimilcsofleos  lapides  artificio 
a>iquo  fieri  hexagonos,  vt  in  primis  figuris  huius  tabell»fub  nu.  1.2. & 3. collocatis  ap- 
paret . Neq,  figuram  hanc  oualem  , & oblongim  admirari  debemus ; quoniam  fortaf- 
iishuiufmodi  animalia  illarum  regionum  diuerfam  anoftris  formam  lortiuntur  confe- 
queiiterqtcranium  minime  rotundum  habebunt. 

S.BanachiteSjfeu  Bufonites eft  ex noftris  Bufonibus  extradlus,  figura  hemicicli,  c5' 
rauuSjinftar  aliorum  ,lcd  vaiijs  maculis  ,&  coloribus  decoratus,  nempe  rubro, calta. 
>'eo,cineico;&  albicante  colore,  quapropter  veificolor  anobisfu-ic  nuncupatus. 


8 1 4 Vlyfsis  A Idrouandi 

Bufonitarum , fcu  Bacrachicarum  feptem  differentis^ 
cum  prima  differentia  fub  numero  i.6c  2. 
prone,  & fupine  pingatur. 


/ 


Nos,  vt  veritatem  inueftigaremus,  multos  Bufones necau!mus,& eorum  crania  ex- 
traximus 5 quK,  licet  tunc  non  eflcntduta,  tractu  tamen  temporis,  lapideam  duritiem 
acquiliuerunt.  Id  autem  rebus  multis  mollibus  contingere  folet,  qua,  temporis  diutur- 
nitate , euadumr lapides.  Rursus  aliam reprslentamus  tabellam , in  qua  dus  icones 
ali* exprimuntur, quarum  prima  oftendit  Batrachitem colore  lubnigro , qui  admo- 
dum paruus  erat . Altera  monftrat  alium  grandiorem, quem  diligenter  contemplati, 
venimus  in  hanc  fententiam,  hunc  efle  potius  lapidem  t helidcnio  lolfili  congenerem, 
Vt  in  capite  quinqnagefimo  o(^auo  huius  libri  contemplari  licet. 


I 


8i5 


Mufasi  Mstallici  Lib.  17. 


Batrachites  colore  fubnigro. 

Batrachites alter,  feu  Chelidonio  lapidi  congenerj 


MORALIA. 


NONNVLLA  ad  morum  integritatem  attinentia  ex  natura  j&affe>5Honibus 
huius  Japidis  elicere  poflumus.  Hic  enim  in  primis  nafcitur  in  capite  Bufonis, 
& in  illo  extraiSo  interdum  effigies  eiufdera  Animalis  apparet, & aduerfus  ve- 
nena mirandum  in  modum  extollitur.  In  hac  doiirina  Diabolum  tanquam  Bufonem, 
C &hominem  tanquam  lapidem  pronunciare  poterimus  i quandoquidem  homo  in  capi- 
te Bufonis,  nempe  Diaboli  efle  dicitur,  quando  in  ftatucriminofo,  vel  in  delitijs  mun- 
di verfatur.  Sed,  fi  contingat , vt  inde  extrahatur , & ad  ptenitentiam  reducatur ; tunc 
optimus  euadit  lapis  ad  exterminandum  peccati  venenumtficuti  habetur  in  facro  codi- 
ce. Vi)>»i>ii«dsmtdeit£him,tbi  luferahti>idimit,& gyatin  . Dummodo  femper  in  ipfo  effi, 
gies Bufonis  confpiciatur, nimirum  memoria  pra>teriri  habitus  criminofi,  penicillo 
amariEContritionis dehneata  in  iofo  anoareat.  luxta  illud  Ifai».  Recordutnwi prioris 


i in  venenis  expugnandis : quandoquidem , poculo  prcelente  venenato  ,non  loliim 
D * hic  lapis  colorem  mutare  , led  etiam  ludore  virus  prodere  perhibetur . Verum,  in 
veneno  haufto  dilfipando , &fupcrando  , integer  lapis  deglutiendus  cft,  quoniam,fu- 
perata  veneni  malitia,  integer  dcijcitur,  & ablutus  ad  alias  vices  recuperatur.  Michael 
Mercatus  narrat  ab  hoc  lapide  gcftato,  venenata  prarfente  materia , cutim  aduri;  quo- 
circa ad  hanc  vtilitatem  percipiendam,  eum  annulo  perforato  inferunt , vt , accedente 
veneno,  cutis  calefieri  polfit . Leiiinus  Lemnius  addit,  folo  huius  lapidis  contaflu, 
partes  a venenaris  beflijs  vulneratas  liberari,  ejuamobrem  quando  ictibus  Crabronum,  Ad 
Vefparum,  Apum,  & aranearum  , membra  tumefiunt,  & inflammantur , lapide  parti- 
tus  admoto , non  folum  dolor  mitefeit,  fed  etiam  tumores,  & inflammationes  diflipan- 
tur  ,& pxnitiis  foluuntur. 

Infiperalirequoq;  funt  affct5iiones  , quibus  hic  lapis  opitulari  traditur.  Primum  in 

aunulis  geftatur , quamuisdit  ingrati  color  is,  quoniam  a Oemmarijs  tanquam  amule- 

'um  ad  Nephritidem  celebratur:  geflatus  enim  generationem  calculorum  prohibere 

fertur.  Aiij hunc aductfusepikpfiam gcftaiit.  Alij ad tollendasvcrtigincs,caIantica’  Ad Epilep- 


aonni-  iU':- 


Tartitriety 

mHnuj. 


Tartarus 

amnis, 

Tarrum,& 
T aru  quid. 


Leniens 

medicina. 


8i5  Vlyfsis  Aldrouandi 

dormituri  imponunt  ivt cutim  capitis contangat.  Dcmiimagritudinibusftomachi,&  £ 
ttiam  febribus  multo  dfe  adiumento  diuulgant. 

DE  FiECE  VINI  SICCATA, 
fiue Tartaro.  Cap. LXl. 

yEQVlVOCA,  SYNONlMA,  ETYMVM; 

P ER  ./E  pretium  elTc  duximus,  examinatis  lapidibus  in  quouis  Anima- 
te genitis , nonnulla  etiam  exponere  de  illis,  qui  in  vafis  producuntur, 

& potiffimiim  de  face  illa  ficcata,  & m lapidem  verfa , quam  vinum  fa. 
citjvndefexdfaciendonomen  deduxit.  Hac  autem  a multis  Nupe.  p 
lorumTartaruSj&quandoqietiamTartarum  vocatur.  Hocaute/jL__, 
nomen  aquiuocationem  pati  videturjnam  primo  fignificat  locum  pro_ 
fundiflimum  In  ferorum,  ita  nuncupatum  dni  »t!p«t'ii6,ideftperturboj  cum  apud  in, 
fernas  ledes  omnia  perturbata  efle  ferantur;vel  potius  ana  r«TapTap;'i^r,nimiru  a tre- 
more frigorisjcum  huiufmodi  profunda  loca  Solecareant  Ha;c  autem  etymologia  no- 
flro  lapidi  tartareo  aliquo  modo  accomodari  poITe  videtur, dum  in  profunda  vaforum 
parte  c6crefcit,6e  ibi  naturam  lapideam  acquirit.  Atrianus  fluuius  eft  apud  Ptolemeu 
nunc  vulgusTartarumvocatj&Tacitus, hoc  tratSiu,  Tartarum  habet.  Alij  hunc  la- 
pidem nuncupat Tarrum per  duplex  R:  etenim  Tarum  Diofeoridi  eft  AgaJJocum,  fiue 
lignum  Aloes.  ItemTarumappellamusquoddamtophi  genus  exaqua  concretutn_r. 
Hinc  nos  lapidem  hunc  potius  Tarum  ,quamTarrum  dici  polle  credimus : nam  quem- 
admodum Tarum  ex  aqua , ita  Tartarus  ex  vino  in  lapidem  concrefeit . Diodorus  Eu- 
chionthes , in  fua  Polychimia , modo  Crepinum , modo  Tartarum,  modo  Tafum,  quafi 
Tarum  vocitat  . Paracelfus  maiorem  Anthon  dixit.  Germanis  vocatur  Vuenftein_j,  q 
quafi  lapis  vini . Italis  varijs  nominibus  infignitur , nimirum  Tafo,  Gomraa,  & Alume, 

& Grepola  di  botte,ouer  Tartaro. 

DESCRIPTIO,  ET  DIFFERENDA. 

TARTAR  VM  cuicumqj notum cfie  credimus, idedque, in  exaranda  deferi- 
ptione,diu  verfari  ,-crit  fuperuaeaneum.  Eft  enim  vini  fox  circa  partes  do. 
lij  indurata  pertinacibs  farpe  illi  inbatrens,  valde  folida,  qu*  tanto  melior  ce- 
lebratur, quanto  magis  calefti  colori  alfimilatur,  dummodd  habeat  intermixta  qua- 
dam quafi  grana  aurea.  Hic  lapis  eft  duorum  gencrum,albuslcilicet,&  ruber,  fed  albus 
ad  omnia  elficacior  pra-dicatur. 

VSVS  IN  MEDICINA,  " 
Etalip. 

ARTARI  natura  calida,  & Ccca  in  tertio  gradu  efse  perhibetur,  virtutemq; 
i attenuandi,  confumendi,  expurgandi,  & laxandi  polfidet.  Quapropter  loan- 
JSL  nes  Manardus,  inter  purgantia  medicamenta  a Mefue  pretermilia,  Tartarum 
repofuit . Quinimd  Matthiolus  hanc  fententiam  confirmans  alui  deieiftioncm  puluere 
Tartari  citari  po  fle  affirmat.  Item  experientia  hoc  docet , nam  vncia  Tartari  in  in  re  .< 
gallinaceo  lumpta  aluum  fine  moleftia  deijcit. 

lodocius,  in  Enchiridio  medico, non  folum  enarratas  fecis  vini  qualitates  confir- 
mat , led  etiam  illius  puluerem , addito  mafticis  modico , ad  aluum  foluendam , & ad 
vlcera  detergenda  commendat  his  verfibus. 

rrit, 


Mufd Metallici  LibJV. 

^ Vrit,&iihsiergit,coKllnfjgit^Ji(cat,eir  exesi. 

Et  vemrens  ^ admixta  ma/itcc  ^fampta  monet. 

Hinc  oleum  Itquido  cum  fulphure  cunHa potenter 
Vicerit , dcttrjtsf ordibus , atra  domat. 

Imnio  alijs  purgantibus  medicamentis  additur,  vt  Senar,  Polypodio,&  Epithymo,  vt 
facultatem  eorum  purgantem  adaugeat.  Fucbfius  addit  puluere  Tartari  inaratum  Se. 
nifaporem  ita  obtundi,  permixto  tamen  modico  Cinnamomi,  vt  facile  aquouis  Pal 
tiente  fumatur.  Noftris  temporibus  Medici  non  puluere  Tartari,  fed,  illius  cremore' 
alui  deie(aiones  moliuntur.  Ca-morautem paratur  hunc  in  modum . Tartari  puluis  Cremeris 
cutn  aqua  in  vafe  vitreato  ampli  oiis  ad  ignem  feruefit, quoniam,  refrigerata  materia,  Tartaripra 
infuperficieaqua: fit  vcluti qutedam  glacies , quKColleaa aPharmacopsis  Cryftallus,  puratie. 
&Cremor  Tartari  appellatur . Huuis  dua  drachma  in  aliquoliquore  fumpta:,  aluum, 
ablq;moleftia,foIuunt. 

Pratereaexhoc  Tartaro  oleum  varijs  modis  extrahitur  ad  plures  morbos  commen- 
g datum.  Andernacus  recipit  libras  quatuor  Tartari  in  puluerem  redaifti,*  ampulip  cur- 
uati,vel  etiam  creto,  &argilIaobdu6ta; indit, deinde  appofito  recipiente  amplo, 
iuxta  iundiuras , diligenter  lutato , fubdit  ignem  per  gradus , donec  nulli  amplius  fpi,- 
ritus  appareant, tunc,  refrigeratisvafis,  liquor  exemptus  infunditur ampull»  vitrea  Olea  tar- 
credta,&inbalneocalentecolligitur,&aqua  aboleofeparatur.  Item  ex  cineribus, 
vel  arena  iterum  a craffo  fedimento  euocatur,  & oleum  aurei  coloris,  ad  curanda  vice- 
ni, prsfertim ex  lue  venerca orta , efficaciflimum  prouenit. 

Iol'cphusQuerzetanus,inSclopctario,non  tantum  oleum,  verum  etiam  falera  ex 
Tartaro  elicit.  Tartarum  crudum  in  puluerem  redadium  ponit  in  Retorta  , cum  fuo  re- 
cipiente , fubijcit  ignem  per  gradus,  qualis  ad  aquamfortem  conficiendam  adhibetur. 

Magna  copia  fpirituum  alborum  producitur,  qui  iu  aquam,  & in  oleum  craffum,  & 
tensconuertutur.  Oleum  illud  per  infundibulum  feparatur,  &ad  vfumferuatur.  Cste- 
tiiinfalem  Tartari  extrahit  a facibus  in  retorta  reliiftis,  quas  Chymici  caput  mortuum 
appellant , cafq;  in  aqua  calida  dilfoluit , deinde  bis , vel  ter  filtrat,  poftea  ad  ignem, 

Q per  euaporationem  aqu* , coagulat , & fal  in  fundo  vafis remanet , qui  denuo  dilfolu- 
tos,&  coagulatuscryftallinuseuadit.  Hic  fal  cryftallinusin  vafe  vitreo  collocatus,&  Sd  tarta, 
per  aliquos  dies  in  cella  vinaria,  vel  in  alio  loco  humidoferuatus  intra  paucos  diesin^A 
oleum  refoluetur,quod  ad  delendas  faciei  maculas,  & vlcera  detergenda , alijs  medi- 
camentis non  cedit.  Idem  Author  aliud  oleum,  Tartaro,  fibi  comparat,  quod  balfa- 
Bum  Tartari  nuncupat,  cuius  vtilitatemimmcnfam  diuulgat. 

Oleum  Tartari  pro  tergenda,&  eruganda  facic,ad  mentem  Petri  Argellat£e,fic  para- 
tur. Sumit  fsceslateribus  dolij  adharentes , nimirum  Tartarum  album  potius , quam 
nigrum , &in  puluerem  redadium  aceto  macerat,  poftea  panno  lineo  inuoluit,  necnon 
lliipis  humefaciis,  & fub  cineribus  ponit , ipatio  tridui , exemptum  fcutellE  parumper 
inclinatar  imponit , vnde  hum.or  quidam  fubrufusdiftillat.  Alij  Tartarum  vini  gene- 
loii  tritum  linteolo  inuoluunt , & aceto  albo  acri  madefaciunt , & fub  cineribus  calidis 
reponunt , vt  nigrefeat ; iterum  terunt , & in  vafe  inclinato  otftidui  fpatio  feruant  in_i 
loco  frigido , donec  in  oleum  refoluatur . Alij  affirmant  fatiiis  efle  Tartarum  calcina- 
D tum  manica’ Hippocratis  imponere,  & in  loco  frigido  collocare,  donec  in  vas  fubie- 
dum  oleum  fluxerit.  Sunt  ,& varij  alij  modidittillandi  Tartarum , &ex  illo  alia  ma- 
gifteria  fabricandi, de  quibus  Ledtores  ad  Tlieiaurum  Euonymi,ad  Penotam, ad My- 
lium,&Libauium  relegamus.  Valet  huiufmodi  oleum  ad  omne  genus  fcabiei,&  impe- 
tiginis, & cuti®  albam,  claram,  & iuucnilem  reddit.  Antonius  Mizaldus , ex  authori-  Centur.  3. 
tatccuiuldam  matronte  fucorum  perita”,  refert,  hoc  remedio, ferrum  emaculari,  & de-  ‘Sternor. 
leria  omni  riibiginc,  eximium  fplcndorcm  ei  conciliari,  additq;  faciei  lentiginesdele- 
tijfi  fadas  omnes  puftulas,  qua  frontem,  & mentum  deturpant,  breui  temporis  fpatio, 
emendari.  Etionymus  obferuauit  nonnullos  illo  vti,ad  manantia  capitis  vlcera , ad 
qiiavtilius  efle  putamus  illud,  quod  cum  Nitro  paratur.  Cuprum  quoque,  & Argetura 
dealbat, & nuculas  panni  linei  delet.  Dem tttn  additur  coJoribus,vt  illos  fplendidiores 
ttddat. 


Z z 2 


DE 


8iS 


Vljfsis  Aldrouandi 

DE  LAPIDESCENTIBVS. 
Cap.  LXII. 


£ 


LAPIDESCENTIVM  RATIO. 


T finem  biftori*  lapidum  opacorum  imponamus,  nonnulla  etiam  de_j 
lapidefcentibus  exponere  decreuimus  j quoniam  circa  hanc  materiam 
quteftiones duae infignesbreuiterlunt agitanda  Prima fpediat  admo- 
dum, quo  varia,  in  terrarum  orbe  creata , alterius  naturae  a lapide,  tra- 


dtu  temporis,in  naturam  lapideam  tranfmutari  poffint.  Altera  pertinet  F 
ii]aoftreacea,teftacea,&conchilia,qaainvarijsmontibus  faxea 
obferoantur : nimirum  an  illic  genita , an  vero  aliunde  illuc  translata  fuerint. 

Quoad  primum , Seneca  cenfuit  plura  in  aquas  proieifta  lapideam  fubftantiam  adi- 
ilAj,  »4/.  pifci , quoniam  eorum  corporibus  paulatim  limus  circumfundatur , & adeo  allinatur, 
saxli.  cap.  vtreseo  comprehenfa  facile  in  lapidem  durefcat . Vitruuiusid  euenire  opinatus  eft, 
20.  ' "quoniam  fuccus  lapidefcens  .aquas,  quibus  permixtus  eft,  ad  inftar  coaguli  ,fpifleti 
Lti.n.Ar  icautteftusSolisillosfacilecogatj&in lapidem  duret.  Georgius  Agricola  hunc  effe. 
chttec.^.x.  «Sam  refert  in  fuccum,qui  ex  commilTuris  ,& venis  fpeluncarum  dimanat,  qui  ante- 
iit. 2. quam  cadat,  paulatim  in  lapides  denfatur.Quinimd  res  illas  omnes  conuerti  in  lapides 
nauMtcr.  afleruit , qu*  huiufmodi  fuccum  lapidefcentem  combiberint . Hieronymus  Cardanus 
ii.  2.  de  fcriptum  reliquit , vel  »ftu  percoquente , vel  cogente , & folidante  gelu , aquas  folide- 

ruhtil'.  fcere  i additque  a collifionefliKftuumfpumam  generari,  quxfalfugine,&fi'igiditatc_j 

^ " falfuginis  vicem  fubcunte,  vna  cum  tenuiori  arena  Ipilfefcere  ,&  naturam  faxea  na_j 

acquirere_j.  ^ 

Falloppiusnoftrie  aitatis  vir  egregius  caufam  prpcipuam  huius  affeilus  aflignat  fuc- 
Jn  lih.  de  co,  nempe  humori  cuidam  elaborato  cooio  ex  materia  lapidea  genito  ,aquilqueper- 
ftfsd.  Hlixto,  quifi  aqua:  fuerit  diligenter  mixtus,  rem  , quam  penetrat,  durat  in  lapidem.^. 

Sin  fuerit  cumaquaconfufus, rem  cortice  tantum  faxeo  obducit.  Hunc  autem  fuccum 
Author triplicem efle  ftatuit:  vnum  impurum  ,&  alterum  purum, iSt  limpidum,  qui  fic- 
ca  exhalationem  fi  comprehenderit,  intrans  aliquod  corpus,  illud  in  nobilem  lapidem, 
vel  gemmam  tranfmutat.  Tertium  alTetit  effe  illum  fuccum,  qui  a nonnullis  plantis  ma- 
rinis appetitur.  Tandem  fuccum  impurum  in  quacumque  terra  generari  prodidit,  & 
proptereaobferuamus  femina  lapidea  in  lithofpermate,&alijs  plantis  pioduci,cum 
vbiqjterrarum  talis  fuccus  impurus  reperiatur.  Matthiolusnon  valde  recedens  a reci- 
tatis opinionibus  , caufam  huius  tranfmutationis  diuulgat  effe  lutum , cui  plus  tenacis 
terrjE,  quam  aqus  videtur  ineffe:  His  addit  ramentafaxorum  ,qufab  aquis  fluenti- 


quamiapis  ouratur . isjnamoorcin  i^ecrus  rcuna  , oc  c.ucciuuo 

uulos  memorant,  in  quibus  pali  lignei  immerfi,  menftruo  Ip.uio , lapidei  eant , prifti- 
nam  tamen  formam, Scluperficiem  retinentes.  Vnde  Albertus  Magnus,  & ipfc  aquas 
effe  in  caufa  lapidefcentitim  affirmauit,  dum  ligna  in  illis  diu  morantia  faxeam  natu- 
ram acquiulffeobferuauerit . Quinimd  pronunciauit  etiam  aquas  pluuias  in  montibus 
Pyreneis , iuxta  quafdam  montium  partes, duritiem  lapideam  adipifei. 

Theophraftus  Paraceifus  mucum  quemdam  in  Torrentibus  adhsrerc  faxis  affeiicra- 
uit,qui  tandem  denfatus , in  lapidem  tranfrnutatur.  Alibi  vero  idemAuthor  molli- 
mentis mandauit  hanc  lapideam  coagulationem , virtute  fpiritus  falis , fieri ; cum  ali- 
quando obferuare  liceat  ex  liquore  falfo  maris , &ex  illius  fptima  cum  tenui  ffimis  for- 
dibus  multa  agglutinata  in  lapides  concrcfcere.  Hinc  Auicennas,  referente  Albcito 
Magno,  pronunciauit  Animantia  quandoque  tota  in  lapides,  & praleriim  lallos  tranf- 
formari  jnam  ficuti  terram , & aquam , ita  & Animantes  materiam  lapidum  effe  voluit; 
qu*  dum  in  locis  virtutem  faxificam  pulfidentibus  verfantur,  tunc  facile  in  lapides  c6- 

ucr- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.  819 


^ uertuntur.  Cum  autem  ha?c  facultas  faxifica  fit  valida,  & quodammodo  terreum  in_j 
huinidotiuc^t , hinc  non  cft  mirandum , fi  faporem  falis  generet.  His  rationibus  nixus 
forte DiuusAuguftinus(annotante  Mercuriali  in  varijslediionibiis)alIeucrantiusdixit,  L.6.ai.2t- 
conuerfionem  vxoris  Loth  in  ftatuam  falis , partim  fupra  vim  naturre , & partim  fecun- 
diim natura; ordinem fuifle  :quafi  falis  fuccushumano  corpori  fit  infirus.  Idcirco  ad- 
dit Diuus  Auguftinus,  in  enarrandis  mirabilibus  facrte  Scriptura;,  ab  Omnipotenti  rc- 
tum omnium  Gubernatore  portionem  falis,  qute erat  in  abditis  partibus  corporis  ad 
illius  ambitum  educta  fuiffejquafi  moles  corporea  vxoris  Loth  ex  ficcitate  falisfaxeam 
duritiem  contraxerit : Vei  um  an  huiufmodi  fal  in  humano  corpore  reperiatur , necne 
non  eftprafentisloci  dilputare. 

Ex  his  allatis  fententijs,  quamam  fit  praferenda , proculdubid  ambigimus;  cum_j 
omnesaliqua  ex  parte  probandaeflevideantur.  Nihilominus  nos  cum  Boetio  alse- 
uerabimus,ad hanc  tranfmutationem  requiri  idoneam  difpofitionem ,tum  exparte 
Patientis,  nempe  rei  tranfmutanda;,tum  ex  parte  Agentis,  nimirum  efficientis,  vna 

B curo fua  materia  , qua  tanquam  proximo  iuftrumento  vtitur.  Primitus  rei  tranfmu-  Coditienes 
tandxdifpofitio  talis  efse  debet , vt  corpus  penetrabile  habeat,  itaut  omnes  parces  et-  tafidefien. 
iam  penitiores  proprio , vel  agentis  humido  madefieri  poffint , deinde  vt  humiditas 
propria, vel  aduentitia  ab  huiufmodi  corpore  affatim  fegregari  queat.Pr®terea  Agens, 
iiue  calorfitintenfusjfiuercmifsus, debet  habere  humidumadfu , vel  potentia  Patien- 
ti, vel  fibi  adiundum , & materia  Agentis  fit  fpiritus,  vel  quidpiam  acutum , vt  partes 
corporis  alterandas  etiam  magis  intimas  penetrare  poffit.  Rurfus  materia  Agentis 
conflare  debet  ex  partibus  terreftribus  adeo  tenuibus,  vt  in  aquam  proiefta;  ,&exha- 
lationibus  permixta  diaphaneitatem,  nimirumperfpicuitatem.nonimpediant.Pradi- 
disomnibus  addenda  eft  virtus affirailatrix materia  infidens  Agenti, quam  nonnulli 
vimfaxificam  indigitant. 

Infuper  notandum  eft,qu6d  quemadmodum  Naturavariasres,&  potiffimiim_.» 
ligna  reddit  faxea,  ratione  fuperiiis  exarata,  ars  quoque  in  omnibus  Natura  amula, 
idem praftare  nititur.  Quamobrera  in  Germania,  vtanimaduertic G£fnerus,impo- 

Ccundignum  Alni  cuiufuis  magnitudinis  in  labia  illa  ampla  anea , in  quibus  Lupillus, 
pro Cereuifia paranda , coquitur.  Cum  autem lupulus  abunde  coiSus  fuerit, lignum 
eximunt,  &,  per  triennium,  arena  5 vel  fabura,  in  celkrijs  obruunt:  nam  poftea  inde 
exemptum  in  lapidem  duratum  inucniunc,&  ex  illo  parant  Cotes,  quas  poftmodum 
ad  acuenda  ferramenta  adhibent. 

Qiioad  fecundam  qusllionem , nimirum  vndenam  tanta  teftaceorum,&  Conchi- 
liorum  copia  dimanauerir,  qiiro  in  montibus  quibufdam  lapidea  inuenicur . Circ:i_. 
hoc  tres  prrocipu*  afferuntur  fententi*,  quarum  quKnam  fit  praeferenda , diligenter 
inquirendum  eft.  Prima  fuit  illorum  , qui  exiftimarunt  huiufmodi  Conchas,  & plu- n/L 
ra  huius  generis  illuc  reducia  fuifse,  quo  tempore,  montes  a diluuijs  aquarum  ftipe.  nio. 
ratifucrunt.  Ha;c  opinio  non  prorfus  admittenda  efse  videtur, quoniam  oiim  terra, 

& montes  non  a Mari,  fed  ab  immodicis  imbribus,  nimirum  Ca;li  inundationibus  fue- 
tuntobriiti.  Prroterquamqudd  non  inomnibusmoncibus, fed  in  quibufdam  horum 
limilia  tcflacca  lapidea  obferuantur. 

D Secunda  fententia  fuit  illorum,  qui  arbitrati  funtConchilia,&  alia  huius  %txizx\s  sectind4<i- 
teftacea  in  montes  a Mari  fuifse  iadiata ; quoniam  hos  montes  a mari  failos  efse  pi/m/. 
ueraruntidumolim  arena  in  cumulos  vna  cum  his  Conchilijs  coaceriiata  fuit : quan- 
doquidem, vbi  nunc  montes  confpiciuntur , antiquitus  mare  fludluafsepronuncia- 
lunt, quo  poftea  paulatim  recedente , huiufmodi  arenarum  cumuli  cum  teftaceis, ni- 
mirum montes  cum  infulis  detedii  fuerunt.  Idcirco, mare  recedente, & folo  lapide- 
fcente,  Conchilia  ibi  relidia  in  lapides  concreuilse  tradiderunt : fiquidem,  vbi  nunc 
cft  arida,  ibi  olim  fuifse  mare  Ari  ftoteles  teftiacatur.  V nde  Ouidius  accedens  ad  hac 
opinionem  cecinit  hunc  in  modum. 


vidificUsex  utcjuorc  terras, 

Et  procul  amari  Corichdtiacuere  maririx. 


tam. 


au  norum  generationem laoiicus  luuenii-ui;  iiimnj,quauuu  av>..  1--- 

Z z z 2 ducen- 


ducen- 


Vljfsis  AIdrouandi 


ducendtimanimaljteftamtanmmmoddgenerari affirmarunt.  Quid  enim  vetat , quo.  g 
minus  interdum  liquor  falfus  in  faxisreperiatur,  vcex  iJIo  animalia  marina  viua  reful- 
tent , ii  locus , & humor  id  expoftulent ; iin  fecus  tefta  tantummodo , & concha:  in  lu- 
cem prodeant . Quocirca  nulla  debemus  teneri  admiratione , quando  huiuTmodi  te. 
ftacea  in  montibus  inueniuntur , qua  poftmodum  cx  natura  loci  in  lapides  tranfmutan- 
tur . Quinimo , faiia  diligenti  obferuatione , nonnulla  iuxta  vnam  partem  lapidea , & 
juxta  alteram  adhuc  terrea  vidimus.  Hinccognoicendum  eft  ,quod  terra  illa  paula- 
tim  a Natura  formatrice  in  Conchilia  conuertitur . Rurfus, apertis  huiufmodi  mon- 
tium Conchis , nihil  referens  vifcera  animalis  confpicati  fumus;  nam  fi  illic  animal  fta- 
bulaflet, aliqua  vifcerum  rudimenta  apparerent  (loquendo  tamen  de  illis  conchis,  quf 
in  montibuslapidefcunt)namque  in  Conchilijs  e Mari  extradiis,&lapidefcentibus ali. 
qua  partium  internarum  rudimenta  cofpiciuntur.Deinde  turbinata  Conchilia  in  mon- 
tibus generari  arbitramur  ex  fiimofa  exhalatione  cauernis  inclufa,qii£e exitum qute- 
rens,  & non  inucniens,ad  inflar  turbinis  agitatur,&  iuxta  varium  illius  agitationis 
motum,  variaquoqueConchiliaturbinata  , quoad  figuram,procreantur.  Hanc  no  p 
ftram  fententiam  polfumusftabilire  authoritae  Goropij  viri  celeberrimi , qui  fimilia^a 
teftacea  ex  humore  falfo  etiam  extra  mare  produci  obferuauit.  Refert  enim,  apud  Bra- 
bantas  populos , in  terreno  vadis  marinis  refpondente,  conchilia  multa  inueniri , cum 
terra  illa  temperaturam  quamdam  liquoris  marini  participet, Rurfus  idem  Author  mo- 
net, poftquam  quibufdam  in  locis  Antuerpi*  fodiendo  terrenum,  aquam  inuenerint, 
ibi  elie  quamdam  cruftam  circiter  duos  pedes cralfam  , & alicubi  tenuiorem, ex  con- 
geftioneConchiliorumfaiRam, qualis  in  noftris  montibus  interdum  obferuari  foletj 
itaut  in  nullo  vnquam  maris  littore  tanta  Concharum  congeries  inueniatur,vt  polfimus 
afferere,vndis  recedentibus  marinis,  eam  ibi  reliflamfuilTe.  Quocirca  addit  Goro- 
pius,fih;ec  teftacea  a mari  ortum  duxiflent,proculdubi6  adhuc  fimilis  congeries  ia  li- 
toribus  maris  Zelandi*,  Hollandi* . & Flandri*  obferuaretur.  Infuper  Goropius,  ad 


Peffmei  maiorem  huius fententi*  confirmationem,  narrat  Petftines  Teftaceorumfpecies  inlito- 
ihi  rari,  rlbus  Flandri*  ita  raros  efle , vt  a Mari  Galaico,  pro  monftris  illuc  afferantur;  & tamen 

in  foflis  Antuerp  i*,  horum  copiam,  ad  inftar  montis  confpici,  itaut  qui  fimilia  legerc^j  G 


cupit,  huc,  & non  ad  Kttora  proficifeitur ; additq; , non  magis  alferenduro  efle,  hic  fuif- 
fe  Mare,  quam  in  lapidicinis  Megarenfium,  ex  quibus  lapis  conflans  ex  denfata  con- 
gerie Concharum  eft’oditur,qua  de  caufa  ipfum  Conchida  appellatum  fuifle  memorat. 
Quinimo  aliquando  in  lapidem  itafolidefeit,  vt  ex  eofepulchrum  Carys  Phoronei  fi- 
lij  fabricatum  fuifle  Paulanias  tradiderit.  Idem  quoque  Author  magis  hanc  opinio- 
nem roborat  hisverbis:  Cum  tota Gratcia varijspromontorijs  in  mare  excurrat,& 
in  multis  confinijs  liiate  admittat , nullibi  tanta  Concharum  copia , quam  Megaris  in- 
uenitur. 


LiL^S.ca,  L I N I V S , ex  fententia  Mutiani,afleruit,  vbi  de  virtute  Sarcophagi  lapidis  ver« 


ba  facit,  fpecula  ftrigiles,  calceamenta  veftes , & fimilia  huic  lapidi  addita  ,& 


illata , in  naturam  lapideam  folidefeere , quod  fi  veritati  accedit,  maxima  ad- 
miratione dignum  efle  judicabimus.  Csteriim  in  hac  Rubrica  aquas  fuccum  lapideum 
vehentes,  ordine  alphabetico,  recenfebimus,  in  quibus  res  locat*,  vel  lapidelcunt , vel 
cortice  faxeo  veftiuntur. 

Itaque  in  Alfati*  finibus  prope  Refordiam,  non  longe  a Scaphufia,agri  leguminofi. 


ihoanuil  Fabis,Pifis,&  fiinilibus  lapideis  referti  vifuntur,qu*legumina  ab  irrigatione^ 

^ aquarum  , in  lapides  duruifle  feruntur,  fed  hoc  adhuc  incertum  eft  . Boccacius  qui- 
dem , de  fluuijs,  hanc  veritatem  narrat  , quod  in  Aprutio  eft  amnis  nauigabilis, 
Crocanus , vel  Ctocallus  nuncupatus , in  cuius  vndis  ligna,  vel  folia  aiborum  pofitij 
lapideo  cortice  induuntur  . Idem  Author  recitat  , per  Apuliam  fluere  Sarnum_»j 
cuius  aqua  frondes,  paleas, & ligna  recipiens,  paucis  diebus  crufta  fa.xea  veftit. 


H 


Item 


Mufd Metallici  Lib  V.  gzi 

^ Item  prope  Aucrnorum  Hergobiamfons  cft  limpidus,  qui  fiicci  lapidei  tantam  vehit 
copiam , vt  Aeco  K pontem  ex  illo  fubftrnaum, & aqua  curfum  impedientem , ligoni, 
bus,  & malJeis , diruere  quotannis  cogantur.  ° 

Bononknfisagerfimilibusaquisnoncaretmampropevillam  Albergati  viginti mil- 

iiariaaciuitate  diftantem , fluit  paruiis  amnis, circa  cuius  ripas plant*jnterdum  lapi' 
deieobferuantur.  In  (Britannia  magna,  fpelunca  eft  ad  Decuernam  lita , in  quanij 
quicquid  aquarum  fluxerit  lapideam  naturam  acquirit.  ^ 

Campani»  PJiniusattribuit  fluuium  Silarim  vitra  Surrentum,qui  non  folfim  virauP  "/’• 

taincifa,fed  etiam  folia  inlapidcstranfmutat.  Vnde  Silius  Italicus  hucrefpiciens°ce. 

cinit  hunc  in  modum. 

N uac  SiUris  quos  nutrit  oqtiis,  quo  gurgite  tradunt 

Duritiem  lafidum  mer/is  inole/cere  ramis 

Cappadocislacusintcr  Mazacan,  (ScTyaran  vrbes,  gaudet  hac  proprietate,  vtpar- 
tem  Arundinis  in  eo  demerfam  in  lapidem  duret,  parte  extra  aquas  exiftente  immuta- 
j ta.  Circa  Caflandriam , terra  excifa  cuiuslibet  macritudinis , & in  mare  proieaa , la- 
pidea extrahitur . In  Cepufio  Daci»  , authore  Accola , e quadam  fcatebra  aqup  hau-  ^t./^.deor^ 
fe,&in  vrccos  transfufa’ , fpatio  vniusnoiais,in  lapidem  abeunt.  In  Chelmenfitra-  t’>fuhter. 
flii , rami  pine»  arboris  diffefli , & in  terreno  iacentes , annuo  fpatio , in  faxa  vertun- 
tur. Cicones  funt  populi  Thracia’ lacum  Biftonidem  incolentes,  apud  quos  flumen 
decurrit,  in  cuiusvndisreslapidefcunt.  De  hocOuidiusfic  cecinit. 

I lumen  hahent  Cicones,  quod  potum  faxeareddtt 

Vifcera,  quod  tactis  induat  rnairnorardnts.  y,  Mc* 

Pariter  in  Cincia, quadam  fontana  fcaturigo  cli,cuiusaqua  terram  in  faxa  transfor- 
mat.  Colchidis  lacus  Huius  nuncupatus  eamdem  facultatem  faxificampoflidet.  Item 
inColoilis  fluuiusobfcruatur,inquo  lateres  merfi , lapides  extrahuntur.  Ex  Plinio  uhtirca 
quoq;inCyzicenarcgionc,tcrraexcifacuiuslibet  magnitudinis, &in  mari  demerfa,  i?. 
faxeam  duritiem  adipifeitur. 

Non  procul  a Francofurto.fiuc  Hclenopoli  duitate  Germani»  celeberrima,ad  Via- 
Cdriim, fcaturigo  perennis confpicitur,  in  cuius  aqua  rami, folia,  cortices, ligna,  carbo- 
nes, olla,  & Conch»  lapideam  naturam  acquirunt.  Item, ex  Leandro  hiftorico, in_,i 
Foroliuienfi  territorio , e monte  Mauro  fcatebra  limpida:  dimanat  aqu»,  in  qua  fron. 
des,ligna,  & herba:  lapideo  cortice  obducuntur. 

In  Gallia,  prope  matnia  oppiduli  Veronei,fons  eft  perennis  fcaturiginis  afpciftu  iu- 
ciindiflimus , cuius  aqua  a mola  aquaria , cui  inferuit  difccdens,  &delccndensin  fub- 
ftiatum  lutum,  proxima  qua’q;  in  lapides  abire  cogit.  In  Gnido  fonte, fpatio  trime- 
ftri,  terra  inlapidemdurefcere  perhibetur.  In  Gothorum  tradu , fcatebra  fonticuli 
lloit,qua’  res  in  lapidem  conuertit . Huius  autem  rei  periculum  Fridericus  primus,  rs- 
ferente  Alberto  Magno  ,lccille  traditur  ,immiffa  in  hoc  fonte  chirotheca,  cuiusdimi- 
diaparsin  vndis  merfa  duruit  in  lapidem , alia  parte  fub  fpecie  corij,  extra  aquas,  re- 
raancnte_j, 

Hetruria  inter  hscloca  connumeranda  eft,  quoniam  Leander,  in  deferiptione  Ita- 
lis, memorat  ad  Senam  Torrentem  in  Hetruria,  cTaxo  quodam  fontem  erumpere,  cu- 
Diesin  aqua  quicquid  merlum.  fuerit,  ip.atio  quindecim  dierum , lapideo  cortice  vc- 
ftitiir.  Fallopitis  vero  non  fontis , fed  tantummodo  iliiiis  Torrentis  meminit,  qui  fuc- 
cuin lapideum confulum  habet ; idtoq; immerfa  in  ilio, lapidea  cruftaobducittqtian- 
doquidem , ob frigiditatem  ,fuccus  ille lapideusnon  cxaiieaqujs  permifeeri  poteft: 
vnde  addit  idem  Fallopius ; in  eodem  terti torio  Senenfi,  apud  caflcllum  Rancolanum, 
duos  efle  fontes  calidos  luccuni  lapideum  permixtum  habentestidqi  inde  colligit,  quo- 
Diaiiiaqua  horum  fontium,  vc  vicinis  molis  aquarijs  famuletur , per  quofdam  tranfit 
canales,  qui  [uncis, &alijs  herbis  ita  replentur,  vt  certo  tempore  illos  expurgare_j 
necefle  fit.  111»  autem  herba:  ex  canalibus  in  terram  proietfi»,  omnes  Japidefcunr,  quo- 
uiam  in  illa  morantes  aqua,fuccum  illum  lapideum  vna  cum  aqua  mixtum  attrahebat, 

& aqua  erat  impedimento  ,ncfuccus  ille  fuumcffedtum  produceret  ;fcd  extra  aquam,  Herbs  lapi 
cccedentc  humido  aqua?, fuccus ille  lapidcusin  herbis  cxiltcns  felidefeit . In  Ucta,-  desquaks- 
clcotico  traditi,  penes  Pei  percn.am  vrbem , fons  aquas  limpidas  fund  it,  qua:  terram  ir- 
cigantcs, eam  in  petram  conucnuut.  In  Hil'..htkmiononaqtia,lcd  terra  aluminola 

Zzz  3 lignum 


822  Vljfsis  A Idrouandi 

lignum  quernum  in  lapidem  tranfmutat , vbi  etiam  nonnulla  Animantium  offa  in  lapi,  E 
dem  mutata  inueniuntur . Hybernia  quoqs  habet  lacum , cuius  fundum.,  li  aliquid  te- 
tigerit, tranfit  in  lapidem. 

In  laute  plaga  citeriori,  referunt  Hiftoriographi , flumen,  fiue  torrentem  effe,cui 
inicdia ligna,  lapideam  duritiem  induunt . Islandia  inlula  cftficain  Aquilonari  regio- 
ne Europ* , Occidentem  fpedbans , admodum  Herilis,  & glacialis , fontem  habens , cu- 
jus  aqua  quodeumque  fumigat,  ad  lapideam  naturam  reducit.  Italia  multis  abundat 
Acjufi  in  aquis  huius  generistnamqi  in  illius  fjnibus,a  ripa  lacusLarij  ad  Alpes  Rhcticas,de- 
ItdU  ?«4-  currunt  riui  faxificam  vim  poflidentes.  Item  Ariftotelcs  in  Mirabilibus,  fcripfit,  apud 
Ics.  ■“  Cumas  in  Italia,  quemdam  amnem  fluere,  in  quo  demerfa  primum  pullulant,  deinde 
lapidcfcunt.  Pr»terea  in  Italia  funt  lacus  Velinus, & Albula, fiueTyberis,  quorum 
aqu®  fucco  lapideo  affluunt,  vtfuo  locoexponetur. 

Apud  Laodiceam , atteftante  Strabone , aqua; fluuiorum  lapidefcunt , & in  Lucenfi 
L.i^.Geo.  g fQ  jyjjta  Conuallemdiflam  pagum,  prsgrandescolumn®  ex  aquis  ftillantibuspau- 

latimconcrefcunt.  F 

In  Marchia  Taruifana  , vt  notat  Leander  in  Hiftorijs , fons  mirabilis  fuper  via 
Foruij  vifitur,  cuius  aqua  frondes , ligna  ,&  herbas  infaxa  transformat.  In  Mifnia_j, 
prope  Scheleabergam  arcem , eft  pifeina , incuius  aquis  ligna,  cortices, & folia  in  la- 
pidcsdurantur.  In  Morauia  ad  amnem Douernam,  antrum  eft,  in  quo  aqua  ftillans, 
traiftu  temporis , candidiflimfi  lapidem  producit , & nifi  certo  annorum  curriculo,  hii- 
iufmodi  lapis  eximeretur,  iam  totum  antrum  effet  obftruftum.Item , in  comitatu  Neo. 
grad , fpecus  eft  ingens,  de  cuius  vertice  aqu®  ftillantcs  quafdam  veluti  hominum  fta- 
tuas  lapideas  formant.  Deinde  ab  Oropo  ad  Aulidem  vfque  quicquid  terrarum  a ma- 
ri alluitur , in  faxum  mutatur. 

Prope  Parifios , fex  leucis , fons  vberrimam  fundit  aqii®  fcarebram,  qua’  facile  in  Ia- 
pidem conuertitur.  In  Patauino agro, balnea Aponitana  fuccnra  lapideum  partici- 
pant.  Boccacius  agens  de  lacubus , Velinum  lacum  in  Piceno  collocat , qui  lignum_» 
quodeumq;  recipiens,  breui  temporis  fpatio,  crufta  faxea  ampleclitur.  In  Pifano  agro, 

, & prafertim  in  antris  quibufdam  SaniSi  luliani,  prslong®  ftiri®  ex  concreta  aqua  re-  G 
Lib.\.mH,  lnPoloni®Sepufia,riuumeffe,fcribitCromerus,exardulsmontibusdcfcen- 

dentem , cuius  guttas  in  talem  duritiam  verti  afferit , vt  ex  illis  parentur  fulcra  canales 
fuftentantia,  per  quos  riuus  ad  moles  aquarias  ducitur.  Demiim  in  Pyreneis  monti- 
bus , multa  loca  memorat  Albertus , in  quibus  aqu®  pluui®  in  lapides  lolidefcunt. 

In  SaxoniaFetsIebi,  & in  Turingia , vrn®  fiiftiles , in  quibus  cineres  cadauerum  olini 
fuerunt  conditi,  nunc  lapide®  eruuntur;  immd  ibidem  non  longe  a Northufa,  cinis  vr- 
narum,  ob  loci  naturam,  ferMapideusinuenitur.  Sicilia  quoq;  multa  habet  loca,  in_j 
quibus  varia  lapidefcunt.  In  primis  ,iuxta  Aetnam  montem,  riuus  coloris  lutei  fluit, 
qui  hac  pro'prietate  gaudet,  vt  terram  alluens,  eam  vertat  in  talem  duritiam,  qu®  nec 
etia  ferro  cedat.  Pariter  in  litoribus  Mcffan®,  vbi  fal  cx  aquis  marinis  liceatis  fabrica- 
tur, aren®,  & glare®  fimtil  iuntl®,  authore  Faccllo  de  Sicilia,  in  lapides  agglutinantur. 
Demu  ftygias  aquas  inter  lapidciccntes  rcccnfendas  effe,  Plinius, & Agricola  affirmat. 

Tyburtinus  ille  lapis  Rom®  tam  frequens,  alumine  Albul®  fluuij  concrefeit . Pari- 
ter Tybur  ciuitas Latij  habet  Anienum  flumen,  vulgus  Teueronem  vocat,  cuius  aqua_j  H 
ramos  arborum  faxeos  reddit. 

In  Veronenfi  agro  pars  qu®dam  montis  finitima  agro  Vicentino  ,&  vergens  ad  Au- 
Vero«enfis  fterilis  eft,  & cinereo  colore  referta, quoniam  ftilphureum,&falfum  faporem_j 

agerquahs  pJant®,  & alia  multa  in  lapidem  durata  obferuantur.  Non  procul  a Vienna 

Allobrogum,  aqua  limpidi  fontis  potum  fuauem,&  falubrem  Viatoribus  prsftat,  led 
proprio  fucco  lapides  generat  ,durefcentibus  ijs  3 qu®  in  illius  alueum  proijciumur. 

In  Vngaria  flumen  alluens  comitatum  Barfi®,a  parua  fcaturigineerumpit,deindepau- 
latim  aquam  in  fubftantiam  faxeam  vertit.  Ibidem  varijs  in  locis  alij  fontes  confpi- 
ciuntur, quaru  aqu®  cum  paululum  fluxerint,lapides  euadunt,ex  quibus  Incol®  ades 
Dmus  ex  conftruunt  ,& poftmodum  domos  ex  aqua  fabricatas  fe  habere  snigmatice  iadiitant. 

C aqu»  vbi  Demiim  apud  Volaterras,  vt  notat  Leander  Hiftoricus,  ex  radicibus  cuiuldam  collis 

Fonticulus  dimanat , cuius  aquaquicquid  madefaiflum  fuerat , breui  temporis  fpatio. 


faxea  cruft.a  tegitur . 


DIF. 


t 


823 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 

DIFFERENTIA. 

Tacere  non  poflumus , in  hac  Rubrica  j quod  nobis  maximam  admiratio- 
nem mouct,  nimirum,  quod  omne  rerum  genus,  fiue  ex  famiJia  Animalium,  fi- 
ue  Vegetabilium, fiue  Foffilium  fuerit, operante  Natura  , in  Japideam  duri- 
tiem tranfmutari  poilit.  Inchoantes  igiturab  Animalibus , meminimus  legifle  apud 
Auicennam, quandoque  Animalia  fecundum fe  tota  in  lapides ,& prtefertim falfos 
transformata  fuifle  . Legimus  quoq;  in  Tabula  Afi®  Cornelij  de  ludatis,  accidiile  in 
Tartaria  prope  Samogedes,  vt  nonnulli  homines  pafcentesarmenta,&  greges,  in  faxa 
mutarentur,  priftina  forma  nunquam  diminuta,  veluti  hodie  etiam  vifuntur,  quemad- 
modum in  tabella  I.  pinguntur. 

® I.  Tabella,  in  qua  vifuntur  Homines , 6c  lumenta 

petrificata. 


loannes  etiam  Boterus  meminit  ftatuarum  lapidearum  hominum,  pecorum , & Ci- 
melorum  in  Orda  regioneTartarorum,  penes  finiftram  partem  fluminis;  qu*olim  ve- 
ra Animalia  fuilfe  feruntur.  Sed  Cornelius  de  ludeis  hoc  fuifse  prodigium  pronuncia- 
uit.  Nos  autem, qui  naturalia  perferutamur,  ad  Animalia  in  lapideam  duritiem  natu- 
raliter conuerfa,  fermonem  conuertere  debemus.  Itaq;  olim  in  Agro  Veronenfi inuen- 
D tus  fuit  Cuniculus  naturf  prorfuslapidej, excepto  capite,in  quo  veftigia  piloru  adhuc 
confpiciebantur  Albertus  etiam  Magnus  narrat,  ingentem  arboris  ramum, cum  aui-  Lti.i.Mi- 
bus  in  nido  cubantibus,  impetu  litui  entis  procell«e,reuulfumcecidifse  in  proximum-j  ner.cap.j, 
mare  Dacicum,  non  procul  a duitate  Lnbicenfi,  & naturam  faxeam  acquifiuifse,  nido 
etiam,  &auibus  in  fubftantiam  lapideam  folidatis.  Neque  admiramur,quoniamnos 
quoq;  confpicati  fumus  examen  Apum,  vna  cum  cellis  hexaxonis,&  melle,in  lapideam 
formam  mutatam. 

lI.Tabellacftilla,  in  qua  damus  iconem  Vermis  marini  ,qui  in  tubulum  conuerfus  l 

obduruit , in ftar  lapidis . Hic  autem  in  agro  Puteolano  inuentus  fuifle  perhibetur  fub- 
ftanti®  dura; , & quali  diaphan»  . Ibidem  pingitur  Cicer  colore  pallido,  fubftantia:  pa- 
riter lapidea; , de  quo  poftea  fuo  loco  verba  fient. 

Sin  ad  partes  Animaliiuiilapidefcentes,feu  lapideas  iam  fadias  animus  dirigatur; 
varias  huius  generis  admirari  poterimus.  Vidimus  cranium  integrum  naturf  lapide®  m 
Agro  Veronenfierutum;itemcorpctrificatu  figura  aciiminata,cum  foramine, per  quod 

afpera 


§24  Vlyfsis  Aldronahdi 

II.  Tabella,  cum  Verme  marino penificato. 


Mu faei  Metallici  Lib  IV.  g2^ 

yi  alpera  Arteria  ad  cordis  ventriculos  ingreditur , cum  trunco  in  parte  fuperiori,  quo  a Cr^mu-^ 
reliquis  partibus  pendebat . Admirati  etiam  fymus  in  Mufeo  CaJceol^nj  Veronenfis  Uptdeum. 
integrum  Arietis  caput  cum  comibus , auriculis , mento  barbato,  & maxillis  in  lapidem  corpemfL 
tranfmutatum, pariter, &caputpifcispetrificatum.  catum 

III  Tabella  exhibet  iconem IpinKcuiufdampifcis  in  lapidem  conuerfe,  quteadno- 

liras  manus  peruenit. 


III.  Tabelia  cum  fpinapifeispetrificata. 


Rurfus , in  Mufso  Calceolarij  Veronenfis  diligentiffimi  rerum  naturalium  perferu- 
C latoris, confpicati  fumus  integrum  pede  humanum,  faxeee  natur*, qui  nifi diligenter  in- 
fpiciatur,a  tibia  recenter  feparatus  efle  videtur.  Immo  Rom*,apud  quemdam  Audio- 
Ium  rerum  naturalium , pes  Vituli  petrificatusleruatur.  Ampliusinterctetera  petrifi- 
cata , terram  fanguineis  guttis  afperfam  vidimus  lapideam , & fanguis adhuc  rubicun- 
diflimus apparebat . Inter  partes  Animantium,  illj  facile  lapidefcunt, qu*  magnam 
cumfaxis  habent  conuenientiam,  vt  olfa  ;cum,  ex  lententia  Ariftotelis,  in  habentibus 
fymbolum facilis  fit  tranfitus . OlimBononisin  quadam  Latrina,  tibia  equi  in  Iapi- 
dem mutata  fuit  inuenta . Tota  autem  erat  lapidea , excepta  medulla,  qu*  ad  huc  pa-7-y^y^  equi 
riim  mollis  erat,  & quod  magis  admirandum  fuit,  non  ingratum  odorem  fpirabat.  pctrificata. 
riter,  cum  olim,  orto  bello,  opifices  in  metallorum  fodinas  Lydi*,  circa  Pergamum, 
confugilTcnt,  earum oftium  ab  hofiibus  fuitobftrudlHm,vbi  omnes  perierunt.  Sed, 
poli  longum  temporis  in  ter  uallum,  apertis  rurfus  metallorum  fodinis,  inuenta  funtea- 
dauerum  olfa  lapidea  , vna  cum  vafis  ad  vfus  humanos  illuc  delatis , quia  fuccum  lapi- 
deum combiberunt. 

D IV.  Tabella  monftrat  nonnulla  offa  petrificata , qu*ad  noftras  manus  perueneriint. 

Primiim  eftpars  inferior  olfis  fepiarfaiSa  laxea,fecundum  eft  aliud  os  in  faxeam  natu- 
ram mutatum , & cryftallina  crulla  insqualiter  obdudlum,  veluti  Ledtor  in  figura  po- 
teft  intueri. 

In  locis  fubterraneis  agri  Perufini  multa  ofifa,&pja:fertim  detcslapidei  effodiuntur, 
quos  V ulgus  afferit  effe  d entes  maxillares  Elephantorum , qui , vigente  bello , ex  Car- 
thagine illuc  dudii  , & ibi  mortui  fuerunt.  Hinc  huiulmo di  dentes,  diuturnitate  tem- 
poris, naturam  lapideam  adepti  funt.  Olim  apud  Imperatum  Neapolitanum  maxilla 
Elephanti  petrificata  feruabatur. 

y.  Tabella  exhibet  maxillam  petrificatam , quam  obferuauimus , & delineari  cura- 
uimus. 

VI.  Tabella  reprsfentat  dentes  delineatos  pariter  lapideos  Elephanti,  & Bouis  fufa 
numero I dens defignatus,  fuit  maxillaris,  quali  bifidus,  cum  quatuor  figulis  pileum 
*mulantibus,inquibusqua;damconcauitates  obferuantur,qu*,ad  vfum  retinendi, 

* a Na- 


gi5  Vlyfsis  AIdrouandi 

IV.  Tabella  cum.ofsibus  petrificatis. 


a Natura  fabricat*  fuiffe  videntur . Sub  numero  s.  Alius  dens  pariter  petrificatus  pin- 
gitur, qui  in  omnibus  priori  eftfimilisprKterquam  in  parte  inferiori,  vbi  appendices 
jtifuntur,qu*  radices  dentium  referunt,  quibus  demes  fortafsis,capfuI*  inferuntur. 


Muf^i  Metallici  Lib.  IV.  Eip 
V.  Tabejla  cum  maxilla  petrificata. 


Sub  numero  3.  & 4.  figurantur  demes  maxillares  Bouis  fimiliter  lapidei , figura  fere 
Dtetragona,&craflitudinis pollicitaris.  Seddensfub  numero  j.delineatus  radicibus 
quatuor  breuioribus  erat  refertus . Dens  valde  albus,  & lucidus  erat , & iuxta  partem 
fuperiorem inequalisjquia  habebat  quafdam  cauitatcs  cum  afperitatibus, quibus  dens 
etiam  Elephanti  erat  refertus. 

VII  Tabella  exhibet  iconem  alterius  dentis  lapidei,  qui,  quoad  figuram, Elephantis 
fuifle  videtur , nam  valde  ailimiJatur  illis,  qui , in  prima  facie  antecedentis  tabellae,  ex- 
prefli  fuerunt.  In  hac  eadem  tabella  confpiciturdelineatus  fungus  Diorchis,&Strobi- 
lites  fungiformis, dequibusfuolocoagetur.  Erat  enim  hic  lapis  talis forrnm,  vt  pi- 
neum frudum  ,&  etiam  fungum  imitaretur. 

VIII.  Tabella  exhibet  delincatos  dentes  etiam  Equorum  in  faxeam  naturam  tranf- 
mutatorum  ,qui  ad  nollras  manus  peruenerunt , & cinerei  erant  coforis. 

IX.  Tabella  dclineatum  habet  dentem  petrificatum  cuiufdam  bellum  marinm,quem, 
cxadtis  annis, quidam  rerum  naturalium  inueftigator  nobis  impertitus  cftiidcircohunc 
rccliim  pingi  curauimus,  veluti  apparet  in  icone. 


IX.  Ta- 


Vlyfsis  Aldrouandi 

VI.  Tabella  cum  dentibus  lapideis  Elephanti, 
&Bouis. 


VILTa: 


Mu faei  Metallici  Lib.  IV.  829 
V ll.  Tabella  cum  figura  dentis  lapidei  Elephanti. 


Frater  ofla,  & dentes , qua  facile  in  naturam  lapideam  conuertuntur,  illa  etiam  anl- 
Ffflalia , qute  teflis,  conchis,  & crudis  teguntur,  maximam  cum  lapidibus  conuenientiam 
habent;  cum,  propter  crudarum, concharum,&  tedai  u ficcitatem,  facili,  temporis  dm- 
iurnitate,lapidefcant.  Horum  autem'magna  farrago  in  mari  verfatur.Interhscrecen- 
ientur  Peidincs,Cham*,Concha?,Cochle£e,Turbines,Purpur*,Strombi, Trochi,  Spon- 
dyli, Mufculi  3 Dentali  ,&  Cancri.  Horum  igitur  omnium  tedas,  conchas, &crudas 
pettificatas  obferuauimus . Prinmm  inchoantes  a Pe<Sinibus , monemus , quod  Peden 
petrificatus  Pc(dinitcs,vel  Ctenites  appellatur:  nam  xuis  grtecePedien  dicitur, & xrnns 
iunt  Animantes  marini, qui  Pediines,  vel  Pedlunculi  nominantur.  Diuerfe  horum  fpe- 
des figurantur, qui petrificati  in  Bononienfibus nodris  montibus,  &alijs  etiam  locis 
inuentifunt.  Primus  fuit  Pedlinitesl^uis  albus,  cum  fuis auribus  abfque  codis,  atque 
hn'js,lineis  tamen  aliquibus  per  tranfuerfum  erat  exornatus . Pariter  alius  Ctenitesa 
nobis  repertus  fuit  in  montibus  vtrinque  auritus , cum  valuis  iundiis , quarum  teda  fu- 
perior, iuxta aures, erat  caua  i ibiq.nuila:  dri£,  atq;  cod<B  videbantur,  inferius  autem 
«ftasj&drias  euidentes  habebateum  aliquibus  lineis  per  ttanfuerfum  dudlis 

Aaaa  VIIi.Ta- 


Vlyfsis  Aldrouandi 
X.  Tabella  cum  Hippodtenite. 


Mufaei  Metallici  Lib.IV. 
XI.  Tabella  cum  Pedlinite  minore. 


833 


Xr.Tabella  reprrrfcntat  delineatum  Pcifiinitem  minorem  cum  vtraq;  valuula . Quo- 
niam Pecten  minoris  magnitudinis  pariter  in  lapidem  duratus  cum  vtraq;  valua  nobis 
fuit  communicatus, ideo  diligenter  fuitdelineatusjVtappatec  in  hactabellafub  nu- 
meto  1.&  a. 


A a a’a  3 


XILTa- 


yiyfsisAldrouandi 


XlL  Tabella  cum  alijs  Feminibus  pettificads.^ 


XII.  Tabella  oflendit  Ctenitem  fubnigrum.  Hunc  quoq;  obfertiauimus  coloris  fub- 
nigri,  folidatum  pariter  in  lapidem,  vt  reprf  fenratur  in  hac  tabella  fub  numero  i.  cum 
hac  infcriptione,Pe<Sinites,  vel  Ctenites  fubniger.  N'amq;  ibidem  fub  numero  2-pIu- 
res  Peiftines  fimul  cum  terra  obdurati  in  lapidem,  delineantur,  & PeiSines  petrificati  co- 
gnominantur. 

XIII.Ta- 


Mufd  Metallici  Lib.lV. 


XIII.  Tabella,  in  qua  eft  Ctenites  cum  Cochlite." 

^ _ -B  W - ' 4-  -i  W I 4 . 


XIII.  Tabella  exhibet  figuram  PedHnisiumai  cum  Cochlea,  & quoniam 'erant  lapi- 
dtsnaturajideo  curauimus  delineari,  & infigniri  hoc  nomine,  Ctenites,cum  Cochlite. 

XIV  Tabella  exhibet  delineatas  Chamas  in  lapidem  tranfmutatas.  Nam  vehiti  in 
Chamis  veris,  &viuis,  admiranda  varietas  confpicitur;  Pariter  in  lapidefcentibusea- 
dcmdiuerfitasobferuatur,qu£varijs  iconibus  hoc  in  loco  reprafentatur. 

I.  Chamites  erat  durus,  craffus,  & quafi  marmoreus , cum  nonnullis  lineis  dudiis  per 
tranfuerium  teftae. 

2 Chama  erat  lapidea,  fed  l£tuis,cum  ex  materia  puriori  effet  genita,  & nullis  lineis 
crate.TOrnata  : quamobrem , propter  la;uitatem  ,Chemalites appellari  potuit. 

3 Chama  eratrugofa  lapidea,  cum  ftrijs,  & eminenti  jscuidentibus  in  circumferen- 
tiitelli’ dudiis  vfque  ad  medietatem  Cham» . In  parte  autem  fuperiori  ,huiufmodi 
te,&coft®  non  apparebant,  vt  figura  id  clare  demonftrat. 

4.  Chamites  erat  cum  quibuidam  lineis  per  tranfuerfum  dudiis,  & in  medio  terram 
cineream  lapideam  comprehendebat.  Cortex  valde  cralTus  erat , line»  tranfuerfales 
latitudinem  coda  amplcdlcbantur,  cum  nonnullis  paruis longitudinem  teil^  exornan- 
tibus. 

j.Chamalites  oblongus  dicitur, cum  eflet  Chama  I®uis, oblonga  lapidea, quoad 
ytramque  teftam , cum  linea  tanquam  appendice  eminenti,  qus  teilam  fuperiorem  ab 
inferiori  diuidebat.  Colore fubterrugineo  diluto  erat  infignita. 

6 Chamalitesafper  vocatur : etenim  erit  Chama  afpera  lapidea, cura  emiiientijsper 
tranfuerfum  dudiis  ,ditierfo  ordine  a multis  alijs:  quandoquidem  cofta:  illa;  erant  den- 
ticulis refert®  deorfum  tendentibus,  quie  teftam  vifu  pukherrinfara  reddebant. 

XIV.Ta- 


135  Vlyfsis  Aldrouandi 

X l V.  Tabella,  in  qua  Chamites  varius  cqnfpicitur. 


XV  Tabella  exornatur  alijs  fex  chamis  lapideis , qua  iuxta  numeros  explicantur. 

1.  CliamaliEuis  erat  lapidea,  variata  cum  lineis  iuxta  longitudinem,  & latitudinem 

teftffi  dudiisj  eoioris  erat  cinerei  ,&ambx  tefta’ terram  faxeam  claudebant. 

2.  Cha- 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 
XV.Tabella  cum  alijs  Chamis  lapideis. 


2'Chatnitcsfafdatus  vocatur, quoniam  Chama  erat  lapidea  lineis  eminentibus  per 
«anfuerfum  dudis,  veluti  fafcijscinfta.  In  parte  interna  confpiciebatur  terra  lapidea 
tinetei  coloris,  a qua  facile  tefta  fcparari  poterat. 


XVLTa. 


838  Vlyfsis  AIdrouandi 

XVI.  Tabella  cum  decem  differentijsChamarum 
petnficatarum. 


j.Charaa  eft  altera  pariter  lapidea, qu*  iure  optimo  appellari  poteft  Chamatrachi- 
tcSjCUin  teftas  afperas  haberet  exornatas  lineis  per  trafuerfum  du(ftis,necnon  ftrijslon- 
gitudinem decorantibus.  Qiiinirroeminentise tumidiores, & ftri» latiores, quam 
alijs  vilebantur . Amplius  teft* , iuxta  vtramque  partem,  circumferentiam  habebant 
ferratam : quocirca  vautepeifiinatim  copulabantur. 

4. Chama  erat  lapidea , cum  ftrijs , & eminentijs  aqualibus , qua;  veluti  nodis , fiue 
tuberculis  paruis  contexta;  apparebant. 

5.  Chama  erat  lapidea  deprelTa,  & quali , iuxta  vnam  partem , feflili,  &,  iuxta  alte- 
ram partem, concaua.  Habebat  fafcjam  per  medium  albam,  fed  intermedium  fafeis li- 
neis paruis , & copiolis  decorabatur.  Deinde  materia  lapidea  erat  repleta . 

6.  Chama  lapidea,  parua , rugofa  erat , eminentias , Sc  ftrias  fere  «equales  habebat. 
Infuper  illte  eminenti*,  ad  inftar  Selenitidis,  radiabant. 


XVILTa- 


Mufaei  Metallici  Lib.IV.  839 

XVin.  Tabella  exprimit  lapidem  cum  Chamis 

ftriatis. 


• XVlLTabella  exhibet  delincatas  Chamas  fimul  copulatas , & faflas  lapideas  in  vno 
lapide.  Quinittio  in  hoc  eodem  lapide  cauiias  etiam  cellarum  apparebat.  Hiiiufmodi 
Chains  noftras  Chamas  alperas,  tura  fiaura,  tura  uugnicudiiie  imitabantur. 

XVIILTa- 


840  VljfsisAidrouandi 

X VlII.Tabella  cum  faxo  Chama  afpera  praegnantej 

V 


XVIII.Tabella  habet  delineatumfaxEJm,  quod  fraiSum  dedit  Chamam  afperam_j, 
qu*  nifi  ibi  genita  fuerit , diuturnitate  tamen  temporis , in  faxeam  naturam  tranlmu- 
tata  fuit. 


XlX.Ta. 


Mufasi  Metallici  Lib.17.'  841 

XIX.TabeIIa  cuna  duplici  Concha  petrificata. 


SinaccedamusadConchasjharumquoqinonnulJ*  inueniuntur  petrificat».  Me- 
minimus obferuafle  in  montibus  noftrisBononiefibus  Concham  pedlinatam  lapideam, 
colore  albo  refertam , vtrimq,  auritam , cum  ftrijs  exterioribus  copia  linearum  infigni- 
tis,  quemadmodum  etiam  & coft*,  inter  quas  qusdam  erant  quaternis , & quinis  li- 
neis ab  imo  ad  fummum  infignits.  Pars  vero  Conchte,  qu*  Animal  compleiSi  folet, 
materia  lapidea  erat  repleta. 

XIX.TabeIIa  habet  Conchas  lapideas;  quoniam , apud  Gefnerum , Concha  Cylint 
<itoidesRondcIetij  defcribitur,  qua  petrificata  ad  noftras  peruenit  manus:  quapro- 
pter illam  delineari  curauimus.Quinimo  in  hac  Tabella  non  foliim  Concha  Cylindroi- 
tlcsmaior,  fed  etiam  alia  minor  defignatur,  qua;  fimiliter  hipidefccns  inuenta  fuit.  Hu- 
■afraodidiiaConchserancfubftaiuiatduriffiin^,  & colore  rubicundo  pr»dit®. 

Bbbb  XX.Ta. 


Vljfsis  Aldrouandi 
XX.  Tabella  cum  Purpurite. 


XXI.  Tabella  cum  Cochlea  petrificata. 


XX.  Tabella  repra-fcntatPin-puritem.Ha>c  materia  lapidea  ita  fuit  nuncupata,  quo- 
niam cumulum, & mafsam  Purpurarum  referebat  cum  quadam  materia  crctofa,&gyp- 
fca.Immo  in  hoc  acei  uo  confpicitur  etiam  Turben  cum  materia  arenofa  concreta,  & m 
lapidem  tranfroutata.  H^cmafsa  in  Agro  Bononienfi  reperta  fuit,  & prsfertim  in  loco 
vocato  prnddhin) . Memoratur  autem  Purpurites  hoc  in  loco , quoniam  Purpura  inter 
genera  Concharum  ab  Authoribus  recenfctur. 

XXL  Exprimit  Cochleam  petrificatam,  in  noftris  montibus  inuentam.Hic  lapis  erat 
coloris  fubalbidi,  & iuxta  partem  externam  dabat  propriam  Cochleie  figuram,  vt  icon 
in  Tabella  demonftrat,  fed  materiam  lapideam  in  parte  interna  continebat.  _ 


Mufaei  Metallici  Lib.  IV. 


843 


XXXII.  Tabella  cum  quadam  fpecie  Oftrci  petrificati,  & operculis 
Cochles  lapideis. 


I 


XXIII.Tabella  cum  Vmbilicotum  petrificatorum  congerie. 


XXII.TabdIa  oftendit  iconcscuiufdam  fpcciei  Oftrei  petrificati , tiecnon  magincs 
nonnullorum  operculorum  Cochlete  marinte , quE  pariter  natura  lapidea  funt  adepta. 

XXIII.  Habet  expreflam  congeriem  petrificatam,Vmbilicis  marinis  refertam,prone, 
&fupinedelineatam.  Csterbm  huiufmodi  Vmbilici  marini  in  hac  congerie  a Natura 
agglutinati  magnitudine  erant  insqualeSj  quemadmodum  etiam  fubuantia  ,&  co  ore 
crantabinuicemdiferepantes.  ^ 


844  V lyfsis  A lurouandi 

XX17.  Tabella  cum  quinque  differentijsTurbinum 
petrificacorum. 


XXIV.Tabella  habet  quinque  dilferentias  Turbinum  pctrificatorum  delineatas. 
Sunt  enim  Turbines  Conch* , qu»  formam  habent  in  imo  acutam , & in  iummo  Jaiio- 
rem,  quemadmodum  in  figuris  propofitis  licet  intueri. 

XXV.Ta- 


( 


MufdMsbHici  Lib.IV.  §^5 
XXV . Tabella  eum  differenti/s  Strombicum. 


XXV.  Tabella  oftcndit  Strombos  varios  in  Ia  pidem  tranfmutatos,  qui  nobis  olim_j 
fuerunt  communicati.  Quoniam  autem  erant  lapidei , Strombites  fuerunt  nuncupati. 
Sunt  enim  varij  in  fpiram  reuoluti , & in  acutum  delinentes , quorum  partim  longi , & 
partimbreucs  exillunt,&  tredecim  iconibus  in  hac  Tabella  demonftrantur. 

Bbbb  3 XXVLTa- 


841^  yijfsisAIdrouandi 

XXVI.  Tabella  cum  Trochite,  & Spondylites 


XXVI.  Reprefentat  icones  Trochorum,  & Spondylorum  petrificatorum.  Trochus 
enim  eft  Animal  marinum,  cuius  tefta  Emuiatur  trochum,  quo  pueri  lufitant.  Quoniam 
autem  hi  a nobis  delineati,erant  lapidei, idcirco  Trochites  nominantur.  Pariter  Spon- 
dylusapud  Plinium  eft  genus  marini  animalis , cuius  tefta  nodum , vel  vertebram  Ipi- 
na:  animalis  imitatur,  quam  Grarci  Spondylum,  vel  Spondylium  appellant  Verum_» 
quoniam  hi  in  T abella  dclineati , erant  lapidei , idcirco  Spondylites  cognominantur. 

' XXVIl.Ta- 


Mufei  Metallici  Lib.  IV. 
XX  VIL  Tabella  cum  Mufculite. 


XXVII.TabelIa  oftendit  figuram  Mufculi  marini  lapidei  non  ftriati,  magni,&coIo- 
ris  albicantis,  cuius  fubftantia  erat  faxea,  & valde  denfa . Eft  autem  Mufculus  animal 

marinum,  vt  Plinius  annotauit.  . r i n ■ n- 

Tandem  inter  Oftracea  recenfentur  qu<rdam  habentia  lubltantiam  offeam,  & in  fi- 
gura imitantia  formam  dentium  longiorum  Canis  cum  foramine.  Vnde  exiftimar«L_j 
oportet  animal  in  illis  delituiffe  oblongum , veluti  in  Penicillis  marinis  animantia  fta. 
biliare  obferuamus.  Ha'C,  ob  figuram  dentium.  Dentales  appellantur . Tales  autem  in 
montibus  non  oirei,fed  lapidei  inucniuntur.  Alij  fune  Dentales  huius  fere  generis, qui 
Entalij,&- Antalijapud  Vulgura  Pharmacopa-orum  nominantur.  Sunt  autem  Tubuli 
oflei,  veluti  Dentales , colore  albo , forma  tereti , ftriati , cum  lineis  tranfuerfalibus , & 
iwqualibus , quorum  alij  maiores , alij  minores  confpiciuntur , & ad  Pcnicillos  illos 
marinos  referri  poffunt.  Hi  pariter  lapidei  in  montibus  quandoqi  repenuntur.  Tan- 
dem memoranda  etiam  funt  cruftacea,  quat,&  ipfa  facile  in  petra conuertuntur.  Nar- 
tatRondcktiusfevidiireapud  lacobiim  Rhegium  Lugdunenfem  Chirurgum , Vrlum  itk  i8 
marinum , nempe  Cancrum  hcracleoticum  io  lapidem  transformatum.  Hoc  autem_j  ae 
’ ^ Opus 


Vljrsis  Aldrouandi 
I.  Tabella  cum  Peucite. 


opus  inde  dimanafle  opinatus  cft,  quoniam  fpuma,&  aqua  marina  animali  corporata, 
illud  in  lapidem  cxficcaruiit.  Hac  autem  fcnrcntia  veritati  conformis  efle  videturscum 
fuperiiis  explicatum  fuerit  multa  cura  arenis,  & fpuma  maris,  agglutinata  duritiem  fa- 
xeam  adepta  fuilfc. 

His  animaduerfis  de  animalibus,  iam  ad  plantas  accedendum  eft,  qua?,&  ipfe  inter- 
Lib.  13.  dum  fucco lapideo  imbuta,  faxeam  formam  induunt . Plinius  memorat  multos  fruti- 
cap.iilt.  CCS  circa  infulas  Troglodytarum  in  lapidem  mutatos.  ItemTheophraftus  alleruit  in_j 
Lih.i.kff.  finu  Heroo  cognominato , ad  quem defcenduntAegyptij, Lauru, Oleam  ,& Thymum 
fUm.c.j.  non  viridia,  fcd  lapidis  fpecic,extra  pelagum  imminere, viridibus  tamen  folijs,&ger- 
Lih.6.  c.j.  minibus.  Carolus  Clufius,  in  Exoticis,  defcripfit,  & delineauit  plantam  totam  faxeam 
ab  ipfoobferuatam,  pedalis  fere  altitudinis,  in  multos  ramos  diuifam , foliaq;  temula- 
banturformam  foliorum  Abrotoni  femina’,  & breuibus  tubulis,  inftarminutiflimorum 
foliorum,  conttabant.Idem  Author,  in  capite  fubfequenti,  delineat  aliam  plantam  fa- 
xeam facie  Hippuris , Iclquipedcm  longam  , in  grandes  ramos  diftriburam.  Hanc  ex 
orientali  Oceano  delatam  fuifle  pronunciauit ; vbi  in  fcopulo  eiufdem  maris  nata  elfe 

fere- 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV. 


84P 


II.  Tabella  cum  Peucite  altero. 


i 


ferebatur, cuius  fcopuli  fragmentum  adhuc  in  parte  infima  retinebat.  Nos  quoqiha^ 
buimus plantam  faxeam,  nempe  Lithophyton  ramis  comptelTis,abfqifolijs.coloie  fer- 
rugineo. Item  vidimus  aljam  plantam  huius  generis,  fimiliterlpideam,  ramis  pariter 
compreflis,  fine  folijs,  natam  in  mari  lupra  materiam  gypfeam.  Itaq;  Lithophyta  varia 
in  multis  tabellis  delineata  ante  Legentium  oculos  ieprj‘lentamus. 


Tres 


Sjo  yiyfsisAIdrouandi 

III.  Tabella  cum  Peucitc  ira<^isfoliis. 


Tres  prim*  Tabell»  oftendunt  plantas  petriffcatas  Pinum  smulantes;  Idcoq;  Peuci- 
tes  appellantur.  Neq;  hoc  nomen  quis  admirari  debet;  nam  quamuis  atiu*»  Piceam,  Sc 
Pinum  apud  Authores  multos  indicent . Nihilominus  hoc  inde  naturo  efscopi- 
tiamur, quoniam  Theodorus  Gaza,  in  interpretatione  gr*corum  vocabulorum, h^c  no- 
mina confundit.  Theophraftus  tamen  Piceam  »/»w,  & Pinum  vocat.  Quamob- 
tcm  non  immctitdhxplantxfaxcK  Pinum  imitantes  Pcucites  cognominantur. 

Cate--' 


' 8^1 


Mufei  Metallici  Lib.lV. 

IV.  Tabeila  cum  Buxite,  6c  Telephite. 


CcPteriim  faxifica.ni  facultatem  magis  admiramur,  quando  piatas  etiam  tenellas  du- 
rat in  lapidem. Harum  mulca?  ad  noftras  manus  peruencrunt,  qu^e  procuidubio  lapidea 
fuerunt,  quemadmodum  in  fequentibus  tabellis  delineantur. 

IV. Tabeila  oftendJt  Buxitem , nempe  ramum  Buxi  petrificatum : fic  enim  voluimus 
appellare,  cum,  iuxra  praeceptum  Ariftotelis,  licear  Philofophis  imponere  nomina,  vbi 
non  funt.  Hunc  ramulum  in  lapidem  tranfmutatum,  & in  Sicilia  inuentum , propter  fi- 
niilitudinem,  quam  habet  cum  Buxo,  Buxitcm,  vel  Pyxitem  indigitaiiimus  Subftantia? 
erat  alba?,  fortalTis,  iuxra  fuccum  lapideum,  ex  quo  concretus  erat.  In  eadem  tabella,., 
fecundo  Joco  effigiatur  Telephites,  cum  referat  figuram  foliorum  TeJephij  herb^,quam 
Botanici  Fabariam  a foliorum  fimiJicudine  vocat.  Etenim  folia  fune  craffa,5c  aliquan- 
tulum curuara.  Hxc  planca  faxea  apud  Siculos  pariter  inuenta  fuit. 


V.Ta- 


VljfsisAidrouandi 

V. Tabella  cum  Lithoxjio,  olTe  Mali  Perfici^ 
Androface,  6c  Corallina  petrificacis. 


I, 


V.  Tabella  oftendit  Lithoxylon,  quod  GefneruSj  in  libro  de  lapidibus , depinxit,  & 
particulam  arboris  in  faxum  tranfmutatam  appellauit,  cuius  imago  in  primo  loco  hu- 
ius Tabcllre  cernitur.  Nam  fecundo  loco,  ad  mentem  eiufdem  Gefneri,  datur  icon  la- 
pidis ofli  Mali  Perfici  fimilis.  Ibidem  tertio  loco  delineatur  Androfaces  proferens lun- 
gulos , & quarto  loco  confpicitur  Corallina , quK  piant»  facile  euadunt  faxea’.  Quan- 
doquidem Theophraftus  ptodidit,inmari  rubro,  cum  aquaredundauerit,  fungos  iux- 
ta  mare  natos  aSole  in  fubftatiam  lapideam  vertij  idemqiafsequi  veritatem  in  Coral- 
linis,qu»facili  negotio  lapidefcunt. 


VI.Ta- 


853 


Mufei  Metallici  Lib.  IV.' 

,VL Tabella  cum  Origanite,  Cynorbodite, 
&Cifske  duplici. 


yi.Tabella  continet  Origanitcm,  Cynorhoditem,&  CiflSteui  duplicem.  Prima  res 
pctrificata,  & in  hacTabcila  effigiata  vocatur  OriganiteSjCjuia  fuerit  furculus,cumi_j 
ffilijs  Origani,  in  lapidem  mutatus,  & in  Sicilia  repertus.  Secundo  loco  figuratur  fur- 
culusCynorhodi; nimirum  rofe  canin*.  Hic  pariter  lapideus  apud  Siculos  fuit  ob- 
fcniatus  Tertio,  &:  quarto  loco  delineantur  folia  Heder*  lapidea, fortaffis  in  lapide- 
itentibus  aquis  concreta  Cpteriim  hax  duo  folia  ab  inuicem  diferepare  videntur,quo- 

niam  felium  poftremo  loco  pi(5iumneruos  crebriores  habear.  ' ■ 


VH-Ta- 


VIjfsisAidrouandi 

VII.Tabella  cum  Arundinite,  & Caule  foeniculi  petrificato. 


Haftenus  de  plantis,  & folijs  in  Iapidem  tranfmutatis  aiSum  fit.Iam  accedere  operi 
set  ad  partes  plantarum,  & prarfertim  ad  Caules,  quos  petrificatos  obferuauimus. 


MufeiMetaHki  Ljb.IV. 

A VILTabellsmonftratduas  icones , quarum  prima  refert  Arundinem, feufruftum 
ciufdem . Secunda  i.WP  pfendjt  caulem  fxniculi . Artindo  igitur  primo  loco  effigiata 
eratnodofa,&  intus  perforata,5{  in  lapident  tranfmutata;  idcirco  Calamites,vel  Arun» 
dinites  nuncupatur , cum  Iit  limulacrum  illius  Arundinis,  qu£  olim  vegetabilis  fuit. 
Quamuis  fieri  etiam  poffit,vt  Natura  in  proprijs  mineris  Arundines  etiam  lapideas  ge- 
neret: Hoc  fragmentum  ex  intcrnodio,&  cauitate.  Arundo  Vallatoria,  feu  Phragmitis 
fuilfe  videtur,  qua:  natura  fua  gracilis  eft , cum  colore  albo  ad  fiauitiem  tendente. 

Altera  icon  rcpnfentat  caulem  feniculi  in  lapidem  duratum , cum  foramen,  nodos, 
venas, deneruos  habeat,  qua: omnia  in  vegetabili  caule  feniculi  obferuantur,  Vetiun 
non  debent  aliqui  hafitare,  an  hic  caulis  rcuera  fuerit  conuerfus  in  lapidem,  quoniam 
Natura  lapideas  etiam  plantas,  fir  caules  formare  potell,  cum  plantas,  qua:  vegetabi- 
lia funtperfediiora , generare  poffit.  Quapropter ,^inhoc cafu, arguracntuiqam^io» 
ri  ad  minus  probandum , & admittendum  eft. 

VIII.  Tabella  cum  Caulcpetrificato. 


l 


VIII. Tabella  iconem  caulis  petrificati  exhibet.  Fuit  olim  nobis  commtinicatus  eau- 
lisjfed  incognita  piant*,  petrificatus:  referre  tamen  videtur  figuram  ramuli  fiftuloff, 
&caui  alicuius  planta:  ferulace*.  Ramulus  hic  erat  comprefsus;  an  vero  talis  com- 
preffio  naturalis  fuerit , vel  per  accidens, difficulter  cognofei  poterat. 

IX. Tabella  paleas  oftcnditpetrificatas.  Prima  icon  indicat  ftipitem  habitum  ex 
montibus  Vicentinis,  nomine  pale*  petrificat*.  Quandoquidem , circa  illum  mon. 
tem,  lacus  confpicitur,  cuius  aqua  res  lapideas  reddit:  nihilominus  non  videtur  ali- 
qua fpccies  pale* , ob  craffitiemj cum  noftr* pale*  non  tam craflf* appareant . Pr*te- 
rca  palea  eft  glabra , & l»Hj? : hic  autem  caulis  eft  fcaber , & in*qualis . Quamobrem, 
vt  noftra  fert  opinio,  hic  caul is  ad  ftipitem  lapidqum,  vei  Stdechitem  reducendus  ef- 

' ftvidetur.  Qiiamuisautem  5telechites,vt  plurimum  cauus  non  fit,  affierendum  cri{ 
hoc  fruftum  ftipitis , vel  bacilli , hanc  cauitatem  accidentalem acquifiuifle . Aut  etiam 
fieri  potuit , vt  hic  ftipes  a Natura , abfq  j vlla  tranfmutatione , genitus  fuerit. 

Sub  numero  i.3.4.Pale*  genuin*  petrificat*  defignantur.-cum  ex  magnitudine,cor« 
tice , figura , & foramine  tales  efie  colligendum  fit . H*c  enim  omnia , has  veras  fuifsc 
paleas , dcmonftrant . Deinde  dy*  fimul  copulat* , & petrificat*  confpiciuntur.  Pa- 
riter ali*  maiores , & alia:  minores  apparent . Tandem  addamus,  quod  nihil  prohibe- 
te poteft , quin  natura  abfqs  petrificatiotie»  talia  generare  potuerit. 

Cccc  2 Po- 


Sj5  Vlyfsis  Aldrouandi 

IX.  T abclla  cum  paleis  petrificatis. 


f 


Poftremo  maiori  admiratione  teneri  debemas,  dum  res  etiam  renella?,  vt  fruifins,  & 
fungi  lapidefcant.  Habuimus  enim  fungum  lapideum  abfq;  pcdiculojcx  Cano  allatum, 
circumferentia  fere  feptern  palmorum , falfo  fapore,& colore  fiauelcenn.:  nam  in  ma- 
ri prope  Cairum , multa  in  lapides  folidtfcunt 

Tubera  etiam  terra-  quandoqilapidea  conlpicati  fumus, qute  ita  imitabantur  genui. 
na,vt,fola  ponderis  grauitate  , ab  illis  diftinguerentur.  Radix  Zinziberis  contoita,  & 
petrificataolim  in  Mufaeo  Calceolarij  Vcronenfis  confpiciebatur.  Varij etiam  trudtis 
petrificati  vififunt,  nempe  Prunum,  Glans , Amygdala , Nux  my ri It ica,  Oliua,  Acinus 
vu*  Damafcena; , quam  Vulgus  Zibibum  appellat,  nccnon  filiqua  Pixoniavna  cutn 
feminibus  j vt  in  vndccinu  Tabella  oAenditur. 


viyfsis  Aldfouandi 

X.Tabella  reprsfentat  frudius  petrifieatos,veIuti  AmygdaIam,Prurtum, Oleam,  aci-  E 
numvu»  Damafccn.-e,&  Nucem  myrifticam:  nam  figura  infecundo  loco Tabelte  de- 
lineata  indicat  lapidem  naturalem , qui  oculum  bubuiumrepraslentabat. 

Varia  quoqsfemina  frugum,  & leguminum  petrihcata  inueniuntur.  lila,&Len- 
tes lapide* forma;  in  MufaoCalceolarijVeronenfis  feruantur,qu*  partim  pluribus 
coaceruata  granis , partim , iuxta  fingula  grana , vifuntur . Immo  quemadmodum  re- 
periuntur  lapides , in  quibus  faxea  Pifa  includuntur : pariter  Lens  faxea  quandoqi  in 
lapide, tanquam  infua  matrice, comprehenditur.  Item, annis  pratentis , communi- 
catum  nobis  fuit  femen  lapideum , nomine  feminis  Piatam  Indic*,  coloris  fubferrugi- 

nei  Sed  femine  hoc  accurati  confiderato,  tandem  venimus  in  hanc  lententiam  ellc 

Cicer  petrificatum  , vel  quid  ad  formam  Ciceris,*  Natura  progenitum . Nifi  velimus 
aflercre , ab  Indica  Platano  talia  gigni  femina,qualia  in  noftro  Lithofpermate  produ- 
cuntur Denique  frumentum  etiam  petrificatum  obferuauimus,quodforta(lis  aliun- 
dedel«um,  in  fundo  nauis,  ab  aqua  falfa  irrigatum,  in  lapidem  tranfmutatum  fuit. 
Tale  vifum  fuit, anno  nonagefimo  primo  poli  fefquimillefimum : nam,  vrgente  penu-  p 
ria  annon*,  ex  longinquis  regionibus  Triticum  per  mare  fuit  vedlumj  quare  in  vno,  & 
eodem  facco  qu*dam  grana  femiputrida , &qii*dam  lapj^deavifebantur,dum  eius 

partes  interiores  naturam  gypfeam  erant  adept*.  „ „ i.,  , - 

C*cerum,  inter  plantarum  partes, & arborum,  nulla  eft,qu*  citius  lapidefcat, 
quam  arboris  truncus.  Quando  igitur  nobisoffertur  lignum  petrificatum , diligenter 
inuettigare oportet, an  corticem,  medullam,  & alias  conditiones  habeat,  quibus  ve- 
CodUitues  rum  lignum  gaudere folet : quandoquidem  ex  his  cognoftemus  illud  olim  verum  fuif- 
fe  lignum , quod  nunc  lapideam  formam  eft  adeptum . Sin  pr*didHs conditionibus  ca- 
rcbit,  id  non  lignum,  fed  quid  a Natura  ftipiti  fimile  produdlumfuilfe  ludicabimus. 
Quando  igitur  lignum  Quercus, vel  aliqua  eius  particula  infaxeam  naturam  mutabitur, 
Dryites  vocabitur,  fi  Fagus , Phegites , fi  Alnus,  Cktrites,  fi  Abies,  Abietites,  vel  Ela- 

tites  &fic  de  alijsarboribusdicendum  erit.  H*c  autem  nomina  pr»diiaislapidefcen. 

tibus  imponuntur,  vtmelihs,&reaiiis  illorum  varietas  difcriminetur. 

r,  , EPHI  Si  fumamus  exordium  ab  Abiete,  Matthiolus  Jeriptum  reliquit,  repertumeireaPof- 
„o„tis  fodina  , integram,  & ingentem  Abietis  arboris  caudicem 

totum  lapideum  faftum, cortice  non  immutato  ,pr*terquam  in  colore.  Vnde  come- 
dat Matthiolus  olim  hunc  montem  profundam  habuilfe  voraginem , in  quam  Abies  il- 
la deciderit,  qu* , d iuturnitate  temporis , lapideam  naturam  acquifiuerit,  Hums  cau- 
dicis portio  delineatur  in  hac  Tabella  I. 

I.  Tabella  cum  Abictice  Matthioli. 


4- 


Item , in  tradu  Elbogano,  ad  oppidum , quod  a planitie  Falconum  nomen  habet,  in- 
uent*  funt  pcrraagn*  Abietes  lapide*  natur  j vna  cum  cor ticibus,in  quorum  rimis  Py- 
ritesconcrelierant. 

Dryites 


Mu fei  Metallici  Lib.IV.  859 

^ Dryite^cft  portio  trunci  querni petrificata , quam  confpicati  fumus  circumferentia 
trium  cubitorum  j&  altitudine  duorum,  cuius  fuperficies  adeo  fulgebat , vt  lucidifll- 
Biam  gemmam  imitaretur.  Huiuseffeflus  caufam  inde  nalci  credimus,  quoniam  ex 
fucco  lapideo  puro  , claro , & quali  gemmeo,  exhalationi  Sccse  permixto,duruerit 
lapidem.  Ante  aliquot  annos,  in  valle  loachimica,  referente  Gefnero,Fagus  cum  trun- 
co, ramis, &folijs,  altitudine  feptuaginta  vlnarum  fupra centum,  lapidete  natura: 
fub  terra  fuit  reperta : quandoquidem , in  Germania,  lipHigna  in  lapides  mutata  in- 
ueniuntur . Tandem  lignum  Aloes  etiam  petrilicatum , ex  AlTyria  delatum,  pertraifta- 
uimus. 

Itaque,  prster  Abietitem  in  [.Tabella  delineatum , multa  alia  Lithoxyla  habuimus, 
qu® omnia  in  fubfequentibus  tabellis  defignata  exhibebimus. 

II.  Tabella  exhibet  figuram  pulcherrimam  ligni  petri iicati  ,fed  adhuc  in  cogniticr- 
netn  venire  non  potuimus,  cuiufnam  arboris  lignum  fuerit,  & figura  infcribitur  Li- 
thoxylon. 

11.  Tabdlacum  Lythoxylo. 


tlLTabella  &ipfa  proponit  fub  numero  i.& 2.  aliud  Lithoxylon  pariter  incognita: 
arboris.  Erat  enim  fragmentum  caudicis,  vel  rami  crafli  arboris,  pi(9um  iuxta  partem 
internam,  & externam,  colore  caftaneo,cum  maculis  quibufdam  nigris,&  albicantibus. 
Iuxta  partem  internam  fibr»  ligni  confpiciebantur,  & iuxta  partem  externam  cortex, 
neqj  glaber,  neqjafpcr  apparebat. 

In  eadem  tabella  delineatur  lapis  albus  tumulans  fsuftumlignLPariter  ibidem  eft  fi- 
mulacrum  lapidis  imitantis  Stelechitem,quocircaStelechiti  congenerem  lapidem  ap- 
pellauimus.  Coloris  erat  flaucfcentis,  cum  duobus  nodis , in  vtraqj parte,  & forami- 
ne in  mediotvnde  tumulabatur  ramulum  alicuius  plant^tetenim  hx  cauitatem  aliquan- 
do habere  folent. 

III.Ta- 


85o  Vlyfsis  Aldrouandi 

IlLTabella  cum  Lithoxjio,  6c  lapidibus 
Lithoxyla  imitantibus. 


IV.Tabella  fub  numero  i.&  2.  probet  effigiem  iigni  petrificati,fed  cuiufnarti  fuerit 
arboriSjCft  admodum  difficile  cognofcere:  nihilominus,  fi iicet  aliquando  diuinare_jj, 
aliquam  Ilicis  fpeciem  fuille  pronimciabimus . Quandoquidem  Ilicis  faciem  jcmula- 
batur, 

IV.Ta- 


Mufici  Metallici  Lib.IV.  ije, 
IV.  Tabella  lignipetrificad 


V.Tabella  refert  cxprcfTam  imaginem  cuiufdamfrulH  lapidei  pondero  15, quod  for- 
isffisolim  fuit  lignum,  quoniam  in  eo  vena?  ligni  maxime  patent , colore  erat  albo  , & 
nigro  refertum, (Stophitemimulari  videbatur,  tiuoniain  autem  colorisetat  albi,& 
nigri,  ideo  iufcribitur  Luhoxylon  kucomclauoB. 

VI.Ta- 


852  Vlyfsis  Aldrouandi 

VI.  Tabellacum  aflcre  petrificato. 


VI.Tabella  exprimit  lignum  petrificatum  figura  afleris,  longitudine  dodrantis  cum 
palmo  ,&  latitudine  palmi.  Hos  amem  ci  ed  imus  fuiife  fragmentum  afleris  nucis,  quod 
traflu  temporis  in  lapidem  eoncreuerit,  cum  pulcherrimis  maculis,  ad  inftar  ligni  nu- 
cis , mfignitum  fuerit . iub  numero I-  pars  interna , & fub  numero  »■  pars  eiufdem  ex- 
terna delineatur. 


VILTa- 


Mu fei  Metallici  Lib.lV.  8(53 
V Il.Tabella  cum  Carpinite. 


VII.  Tabella  oftendit  delineatum  Carpiflitem , nempe  partem  trunci  lapideam , & 
effoffamin  Agro  Bononienfi,  erat  autem  pars  caudicis  Carpini,  line  cortice,  fortalfij 
in  lapidem  tranfmutata,tra(ftu  temporis.  Longitudinis  erat  dodrantalis,  colote,  & 
fubftantia,  LithoxyJo  Alni  allimilabatur,  magis  tamenalbefcebat 


VIILTa. 


854  Vlyfsis  A Idrouandi 

yill.  Tabella  cum  Lithoxylo  triplici. 


VIII.  Tabella  eft  valde  admiranda , quoniam  repra;fentat  triplex  Lithoxylon , nem- 
pe fragmentum  Caftanes  ,Qiiercus,&  Vlmi  in  lapideam  formam  transiormatunLj. 
-Quare  h®c  tria  fcufta  lignifapidea  dici  poffiint  taftaniteSjDryitcSj & I tclitcs : quan- 
doquidem rrJiAia  Vluaus  Grscis Dominatur. 

^ IX.Ta- 


S5$ 


Mufasi  Metallici  Lib-IV. 


IX.  Tabella  cum  Eleatice." 


IX. TabeIla'monflrat  Eleatitera.  Erat  enim  lignum  Olea: petrificatumipartim  colo^ 
tealbefcente,partim  fiauefcente. 

X. Tabdla  oftcndit  aliud  fragmentum  Oles  petrificatum  fub  numero  3.  namqifub 
numero  4.  figuratur  lignum  Salicis  pariter  petrificatum , & fubnumero  a . delineantur 
ttia  fragmenta  ligni  lapidea,  cum  venis  rubefcentibus. 


Dddd 


X.Ta; 


855 


VI  jfiis  A Idreuandi 
X.  rabcll*! cum  alijsLignjspetrifica^^^^ 


XI.  Tabdia  habet  effigiata  alia  lignorum  fragmenta  fimiliter  in  lapidem  tranfinU- 
tata.  Primo  loco  pingitur  Lithoxy Ion  cinerei  coloris  intus  flauefcens,  & in  linu  tcrr® 
in  hanc  formam  i cda(ftum,fed  non  potuit  cognofci , cuius  arboris  fuerit  ftagmentura. 

Secundo  loco  defignatur  pars  trunci  lapidea,  habens  colorem  Chalcitis , qus  iU-j 
lapide  arenario  reperta  fuit.  ■ ■ c ■ ■ 

Tertia  icon  indicat  lapidem  Stelechiti  fimilem, quoniam  ramum  alicuius  fruticis, 

vel  arboris  Cmulat:  etenim  Bodi  in  illo  veluti  in  arboribus  apparent.  ^ _ 

Quarta  icon  exprimit  corticem  BetulE  petrificatura.  Betuia  arbor  fuit  Antiquis  no- 
tiffima,  cum  ex  illius  virgis  fafees  fierent,  quiMagiftratibiisprsferebantur. 

AI»  * 


Mufasi  Metallici  Lib.  IV.  85/ 
XI.  Tabella  cum  alijs  Lignis petrificatis. 


XII.Tabella  habet  delineatum  arboris  incognita?  corticem  pariter  petrificatum_».' 
fuiffe  oiim  corticem  arboris  cognouimus, quoniam  facile  in  particulas  corticeas  fcin- 
^ebatur,  quemadmodum  aliquando  in  arboribus  obleruamus,  quarum  cottices  alium 
wrticem  internum  amplcdtimtur. 

Dddd  2 XILTa- 


858 


Vlyfsis  Aldrouandi 

XII.  Tabella  cum  alio  cortice  pecrificato. 


£ 


Hisexpoficis  de  rebus  animatis  lapidefcentibus,  ad  inanimata  artificialia  tran> 
feundumeft,quffi&  ipfa  interdum  in  naturam  faxeamfoIidefcunt.NeapoJi  quidam_» 
olimoftendebat  reticulum  muliebre  in  litore  maris  repertum,  cuius  filum,  ex  quo  con- 
textum erat , iam  naturam  lapideam  acquifiuit . Itero  glomus , nempe  globus  ex  filo  fa- 
«aus  in  Mufa:o  Calceolarij  V eroncnfisobf^ruatur  petrificatus  tadiilis,  & non  diflblubi. 
lis.DeniqiNix  in  lapidem  durata  a nonnullis  in  Alpibusfuitobferuata.  Nos  autem  af- 
ferimus non  fuifle  niuem  lapideam,  fed  potius  lapillum  albicantem  fubniue  repertum, 
& concretum  ex  liquore  a niuibusflillante,queminfuo  corpore  impuro  habebat.  Cum 
non  fit  verifimile  ex  mixto  impei  fedlo , velut  eft  n ix,  aliquid  refultare  poffe,  fexcenta_j 
alia  huius  genetis  lapidefcentia,  & lapidea  recenfere  poffemus,  fed  bteuitati  ftudentes 
omittimus. 


multa  lapidefcentia  memorant.  Itaq;  Serpens  ille , apud  Homerum,  poft  no- 
iL  ^ uem  PafTcrcs  deuoratos  in  lapidem  mutatus  fiiiffe  perhibetur , qui  gloriam_j 
captarTroia; , nullo vnquam  tempore, perituram  efle  fignificabat.  Infuper  fabulato- 
res Poetsmonimentis  etiam  mandarunt,  inttientesfcutum  Minerumelfigiatum  capite 
Gorgonis  Medufe , illico  lapideam  naturam  adipifei:  Idcirco  Reufnerus  quandoque 
huc  refpiciens  fic  canebat. 


aiolequ:!!.  Amplius  Poetm  fabulantur  Niobem  filiam  Tantali,  fororem  Pelopis , &vxorera—» 


Amphionis , ingenti  dolore, ob  interitum  filiorum , agitatam , in  faxum  conuerfani— s 
fuiffe ; quandoquidem  ipfi  fingunt  omnes  illius  filias , & filios  fagittis  Apollinis  ,& 
Diana  fuifle  peremptos.  Harc  autem  mulier  a Statio , in  Syluis,  Sypileianiatcrcoca- 
ta  fuit  i quoniam  facfa  faxea,  turbine  venti,  in  Sypilumpatiram  rapta  fuiffe  traditur. 


I 


I 


EQ^V  E fabulares  hiftorise  ab  hoc  Capite  funt  arcendae, quoniam jpfiB 


Dum  mguet  tmuUum  Phif/eus  in  Perfea  bellum^ 
Multatjifirt  hoUts  vulnera , multa  facit : 


H 


Corgonecum  foc;^s  vifa  flupet  illtch,  imeiem 
Hic  Lnpts  immotus  fty  rigidm^^  Silex» 


MI-* 


A 


Mufa;j  Metallici  Lib.  IV.  gijp 
M I R A C V L A. 


fNT  E R Chriflicolarum  geftaaGregorio  Turonenfij  & Vincentio  hiRorico  reci- 
tata legimuSj  quod  mendicus  quidam  decrepitus  inlitoribus  maris  verfans,Chri- 
fti nomine,  eleeniorynam  petebat,  flagitabatque modicum  cfculentorum , quibus 
nauis  onufta  vehebatur.  PrKfeiftus  nauis  plus  iufto  immifcricors,  nil  pra’ter  lapides,  in 
nsiiireperiri monebar.  Tunc  Mendicus  htre  verba  protulilTe  dicitur:  faxit Deus, vt ita 
appareant.  Tunc  omnia  efculenta  nauim  onerantia,  fupra  vim  natura',  in/axa  fuerunt 
transformata : itant  Dadiyli,01iua?,  & ca  tera  huius  generis,  retenta  priflina  forma,& 
colore, lapides  cuaferint,quos  vidifle,&  contredialTe,  GregoriusTuroneniis  hiftorite 
feriptor  retulit. 

Item  loanes  Eufebius  Icfuita  recitat  quondam  in  ciuitate  Daroca  accidifle,vt  qui-  Lii.  i. 

B dam  peieraret  perfamSa  corporalia, in  lapidem  conuerti  fibi  imprecatus, li  falfa  affe-  mir.  nat. 
retet, & ille  in  ftatiiam  faxeam,  fupra  ordinem  naturte,  fuit  mutatus, eodem , quo  erat  Enrofx  ca. 
habitu,  & forma,  & adhuc  durat  omnibus  confpicuus,  & homo  lapideus  Darocte  nun-  2. 
cupatur . 

Demiim  ex  Adiis  Safta;  Brigid®  collegimus  fuifle  virguncu  lam  Principis  cuiufdain 
£liam,qua:vouerat  omnipotenti  Deo  illibatum  virginitatis  florem  ad  extremum  vfqj 
fpiritum  retinere.  Pater  autem  illam  inuitam  alio  Principi  in  matrimonium  promi- 
fcratjidedqi  parato  nuptiarum  fumptuofo  apparatu,ha;c  virgo  a4, fandam  Brigidam 
implorans  auxilium  confugit;  interim  Patris  agmine  equeftri  perfequete,  quare  San- 
iSa  Brigida  tot  equitantes  confpicata,vt  filiam  raperent,ftatim  impreflo  digitis  fupra 
terram  Crucis  figno,illi  omnes  in  tot  (fatuas  lapideas  transformati  fuerunt. Vnde  Pa- 
ter tam  ftupendum  admiratus  miraculum,  poenitentia  dudus,  fili*  pepercit. 


nulli  in  flumine  criminum  verfantesromnem  humanitatis  lenfiim  amittunt, 

&pedora  prorfiis faxea  induunt, itaut  fpecie  tantiitn  homines  elle  videantur. Quam- 
obrem  Ditius  Bernardus  hos  m edita  tus,dixit,  in  his  cor  efle,  quod  compundionenon  Lih.  l.  de 
fcinditur,  nec  pietate  mollitur , nec  precibus  mouetur,  nec  minis  cedit , flagellis  dura-  corjtd.  ad 
tur,fitque  ingratum  ad  beneficia , infidum  ad  confilia , farnum  ad  iudicia,  inuerecun-  Ewg.  Pont. 
dum  ad  turpia,  impauidum  ad  pericula,  & inhumanum,  ad  humana . Quamobrem  fa- 
cere non  pofllimus,quin  huiufmodi  cor  lapideum  indigitemus.Quapropter,in  hoc  ca- 
fu,criminofi  ad  foliim  Deum  omnium  aquarum, & lapidum  gubernatorem  confugere 
debent, qui  apud  Ezcchieiem, hac  verba  protulit,  i;/  daho as corvnmr,& fptrttumnomm  Cap.ii. 
irihtMn  tn  vijarihus  eorum,  & auferam  cor  lapideum  de  carne  eorum,  (A  dabo  eis  cor  carneum,  tjt 
D in  praceptis  meis  ambulent.  Etenim  hac  ratione  fceleris  limum,  silum  fomitis,  gelu  ace- 
di»,falfuginem  auaritis,  fludus  inconftantis  ,fpumam  faftus,  & arenas  diflolutionis 
arcebunt : quinimo  eorum  cor,  audita  voce  diuina,  impoflerura  non  obdurefeet. 


C 


MORALIA. 


ORALIS  dodrina  etiam  a lapidefcentibus  documenta  percipit.  Namq; 
veluti  plants  in  vndis  nonnullorum  fluuiorum  merfs  lapidefcunt : ita  non- 


870 


BiudiUi 

quui. 


Xih,^6,  r. 

X%. 


Safphirus 

flmy. 


Vljfsis  Aldrouandi 

DE  EBENO  FOSSILI. 

Cap.  LXllI. 

V M Seruius  in  Virgilium  annotauerit  Ebenum  efle  arborem  Indicam 
nigri  coloris , quje  ca-fa  durefeit  in  lapidem, opportune  traiftatus  Ebe- 
ni foffilis  capiti  lapidefcentium  fubiungi  ur . Multi  enim  hoc  lignum 
efle  petrificatum  crediderunt,  cum  tamen  Ebenum  foflile  quiddiuer- 
Tum  exiftat.  Praterquamqudd  huius  Ebeni  hiftoria  nobis  viam  fternit 
ad  gemmas : etenim  hoc  Ebenum  ab  Authoribus  inter  gemmasopacas 
collocatur, 

Itaq;  Ebenum  foflile  lapis  eft,  non  lignum, & Germani,  annotante  Georgio  Agrico- 
la, vocant  Erdftocklein  , quali  ftipitem, vel  truncum  paruum  fubterraneum  dicant,  p 
Sunt , qui  Antipaihen  cognominant , & , tali  nomine, olim  Venetijs  in  Germaniam  ad 
Georgium  Agricolam  milium  fuit.  Gelnerus  Pfeudocorallum  nigi  iim  appellauit.  Alij 
Corallium  Ipurium.  Alij  Hypoxylon,&  Palmam  marinam  cognominarunt.  Vulgus, 
Balbari,  atq;  Afri  Baualiam  indigitant 

Ebeni  nomen  promeruit , quia  ligno  Ebeni  arboris  Iit  fimillimum . Georgius  Agri, 
cola  inter  res  fofliles  leues,  cum  Gagate , Pumice , & Tophis  collocauit . Quinimd  lub 
finem  libri  leptimi  de  natura  Foflilium,  retulit  Hildesheimi(Germam>Iocus  eft)  intra 
terram  aluminofam,  iuxta  lignum  in  lapidem  mutatum,&  in  eius  commifluris  reperiri. 

Id  etiam  fparfum  in  aliotum  lapidumcauernis,  tanquam  in  aluo  latibulari,Theophra- 
flus  pronunciauit,  qui,  tefte  Plinio,  ad  indar  cornu  politi  radiare  tradidit ; immo  ad. 
didit  lolidum  elle,  & candido,  & nigro  colore  reperiri  Eft  autem  lapis  Ituis  ,&afpe- 
(Su  fimilis  Gagati,  fed  natura  diuetfa,cu  ignem  non  fentiat,quo  Gagates  confumitur. 

DE  LAPIDE  CYANEO,  SlVE  LAZVLl.* 

Gap.  LXIV. 

iEQVIVOCA,  SYNONIMA,  ETYMVM. 


■ YANE  V S lapis, fiue fecundum  Arabes Lazuli,CKruleieoloris,&au- 
reis  aliquando  guttis  confperlus  apparet, de  quo  in  prefenti  capite,fer- 
monem  habere  ftatuimus.cum  inter  gemmas  opacas  ab  Authoribus  re- 
ponatur. Sunt,  qui,  hoc  eodem  nomine,  fuccum  metallicum  caitulcum 
cognominant , de  quo,  in  odiauo  Capite  terti)  libri  huius  Tomi,  verba 
fecimus.  Qiiamobrem, non  intelledia  Cyani  homonymia , multi  Au- 
thores  toto  calo  errantes  hunc  lapidem  cum  fucco  metallico  carulco  confuderunt,  & H 
piffifertim  quia  apud  Diofcoridero,&  Galenum,  Cyanus  pigmentnm  eft,  quod  Plinius 
Caruleum  indigitauit. 

Plinius  hunc  lapidem  Sapphirum  appellare  videtur, cum  nullibi  Sapphirum  pelluci- 
dam gemmam  conftituat , huncq;  pumftis  aureis  radiare  retulit ; quie  conditiones  non 
Sapphiro  gemni*  pellucida, fed  lapidi  Lazuli  gemma  opaca  competunt  ■ Mefue  lapi- 
dem hunc , cum  fcintillis  aureis  maculatum  obferuauerit , ftcllatura  indigitauit . Tan- 
dem Vulgo  lapis  Lazuli,  feruato  nomine  arabico,  appellatur,  qui  plura  aquiuoca,  fy- 
nonima,& etymologias  ad  hunclapidem  fpeclantiafcire cupit, ad  caput  oiftauum libri 
terti)  confugiat , vbi  fuse  de  Cyano  egimus. 


DE. 


Mufei  Metallici  LiLlV.  871 

DESCRIPTIO,  DIFFERENTIAE, 


& Natura, 


F"W  I C lapisArmenio  nmiliseflt  videtur, prster duritiam, & macuIaSjCum  Ar- 
meniusnonfintadurus,ncqiir,aculatus,vtLazuli.Vcr{imquidemeft,qu6d 
A Armtniusl,ipismatcrCyanieffeperhibetur,quiinfodinisaureis  inuenitur. 

Scintilla’ Igitur  veluti  tot  fteiiat  in  hoc  lapide  confpiciuntut;  idcirco  no  eft  mirandum, 
ii  Meliie  hunc  inter  fttllares  lapides  rcccnfuerit,de  quibus  nos  infcquenti  capite  ver- 
ba laciemus.  Pra-terea  maciilalapidem  hunc  exornantes  quandoqjfunt  ex  materi 
marmorea,  aliquando  ex  Pyi  ite , & interdum  exauro , fortaffis  iuxta  materiam , cui  Ia- 
pis Lazuli  adnafcitur.  Verumtair.cnillafpeciesaureisguttis  confperfa  rarillima,& 

% prctiolillima  habetur.  F alloppius  memorat  fe  vidiflc  hunc  lapidem  auro  incluAim , in 
quofeptt  ni  llellm  aurei  coloris  ordine  illo  difpofitmconfpiciebantur,  quo,  ftellsfydus  StdUinU 
Vrl®  cpleftis  ccnftituunt, qua:  adeo  egregie  a Natura  in  tali  lapide  erant  calat»,  vt  raz,- Laz,». 
nnfummi  Op'ficis  fabricat»  viderentur.  //. 

Huiufmodi  lapis,  quando  fyncerus,  & orientalis  efl,  hoc  habet  infitum  a Natura,vt 
bonitas  illius  igne  deprehendatur : namq;  fifuerit  candefadus,&  poftea  refrigeratus, 
fcintiilas  aureas  venuOioresoftendit.  Id  autem  fecuscontingit,  quando  a pr»didfa_j 
bonitate  recedit , quoniam  mutat  colorem.  In  Germania  etiam  talislapis  inuenitur, 
fed  medius  inter  lapidem  Lazuli, & Armenium  elTe  perhibetur. 


CV  M hic  lapisin  medicamentis  tam  internis, quam  externis  non  vulgariter Pa. 
tientibus  profitj  notandum  eft,  ipfum  efle  praparandum, antequam  medicami- 
na per  osiumenda  ingrediatur.  Hanc  autem  prsparationem  in  diligenti  ablu- 
tione confiftere  arbitramur : quandoquidem  abfque  hac  pr»paratione,  medicamentis 
internis  permixtus  vomitum  prouocare  creditur : nam  ablutus , & per  os  exhibitus  hu- 
mores aduftoSjdt  melancholicos  purgat;  ficq;  a’gritudinibus  cerebri,  & cordis  non  pa. 
rumvtilitatis affert,  dum  Mani»,  Epilepfia’ , & Syncopi  non  mediocriter  opitulatur. 

Itaq;duas  infignes  compofitiones  a Melue  recitatas  ingreditur,  nempe  pilulas  de  lapi- 
de Lazuli,  & Confedtionein  Alkermes , & vbique  ptaiparatus  a Melue  commendatur.. 

Multi  autem  Medici  eruditi,  per  lapidem  Lazuli  prxparatum,  diligenter  crematum_rf 
interpretantur.  Nos  autem,  vna  cum  alijs,  ablutum  tatummodo  iutelligimus,  q uando,  , r, 
quidem,  aduUione,  acrimonia  medicamenti  augetur,  & facultas  foluens  retunditur.  d 

Legimus  quidem  apud  .Antiquos,  lapidem  Lazuli  combuftum  fuilTe,  fed  poftea  illum  , 

medicamentis  tantummodo  externis  permifeebant.  His  addamus, quod  Alexander^  ‘ 
Tralliarius,ManarcIus  ,&  Matthiolus  inonimentis  mandarunt  hunc  lapidem  tantum- 
D modo  ablutum  , lecurillimum  elle  medicamentum , nulIamq;prorfus  noxam  Patienti- 
bus vnquam  attuiide.  Pratterquamquod  Nicolaus  etiam  Praipoficus,  diligenti  ablu- 
tione, prauam  medicaminum  qualitatem, & prafertim  lapidis  Lazuli  auferri  polTc  te- 
Itificatur  Hac  igitur  ratione  praparatus  vna  cum  alijs  fimpiicibus  pilulas  de  lapidc^js 
Lazuli  componit,  qua:, ad  fefquidrachmam,pr»fcripta;  humores  melacholicos,&  adu- 
llos  placidiflime  purgant,  & morbos  ab  huiufmodi  humoribus  ortos  exterminant,  “^ui- 
nimd  ingredituretiariiconfediionem  Alkermes, qua?  in  Syncope, cordis  palpitatione, 

&in  alijs  affciSibus  ,pra'cordia  vexantibus  infignem  folet  habere piarogatiuam. 

Lconardusl  iorauantus  Empyriciis  Venctuslapidcm  Lazuli  vomitura  prouocare, 

&febrcm  quartanam  curare  Icripllt,  fortaffis  hunc  illotum, & minime  pra?paratum  in- 
tellexit; deinde  exhoc  lapide  oleum  ie  extrahere  pronunciauit . Qiiodfomnum  con- 
ciliat , & inflammationes,  necnon  dolores  podagi»  mirandum  in  modum  ledat.  Apud 
Germanos,  authore  Boetio,  pro  amuleto,  aduersiis  pulionura  terriculamenta,  & ad  ^ 

roborandam  oculorum  aciem  fadiciter  vlurpatur. 


vsvs 


E 


Viyfsis  Aldrouandi 


VSVS  IN  PICTVRA,  ,ET  ALIIS; 


PICTORES,  deficiente  Ctcruleo  vltramarino  , lapidem  Lazuli  genuinum_j, 
orientalem , & fixum  fibi  comparare  nituntur , vt  inde  pulcheriimum  colorem 
extrahant. Fixum  vocant  eum  la pidem,  qui  igni  refiftit,proprium  coloremnon 
mutans,  non  fixum  vero  appellant,  qui  ab  igne  patitur.^  Ab  vtroq;  tamen  colotes  cs- 
rulei  tam  elegantes  eliciuntur,  vt  afpedtu  ab  inuicem  minime  diftinguantur.  Tempus 
tamen  illos  diferiminat:  nam  color  ab  orientali  lapide, & fixo  dimanans  nulla  vnquam 
vetuftate  corrumpitur,  atq;  mutatur,  qued  de  alio  fccus  afferendu  cft.  Anfelmus  Boe- 
lib.  2.  de  ^odutn  pr^parandi  lapidis  Lazuli,  pro  coloribus,  magna  impenfa  faflum , longa 
lafid.  caf.  jferie  docuit.  Vbi  non  iolum  huius  lapidis  in  calcem  reducendi  rationera_, 

^ »4-  examinat,  fcd  etiam  vafa,  lixiuia , & emplaftra  fortia, & mitia  proponit , quibus  faci- 
liori negotio  color  cKruleus  elici  poffir,  vt  ablutus  pidaratinleruiat.  Rurfus  idem  Au-  F 
thor,in  pollremo  Capite,faciiiorem  modum,  & minori  impenfa  faftum  affignat , quo 
cterulcura  vltramatinum  a lapide  Lazuli  extrahi  queat  • (^oniam  autem  huiufmodi 
color  pretiofus  eft , & caro  pretio  venundatur,  Piflores  Caruleo  vtuntur  ex  Armenio 
lapide  fabricato,  aut  ex  vitro  eiufdem  coloris, quod  Smaltum  cognominant , deinde 
hunc  colorem  cfruleum  modica  portione  Carulei  vitramarini  velant.Vitruuius  quo- 
que, & Plinius  CKruleifablicij  meminerunt.  Sed  pr»ter  has  fpecies,hic  color  per 
fraudem  etiam  prteparatur  , Indico  in  aqua  difloluto,& in  creta  tritam  infufo.  Ac 
CiUtUum  color  nullius  valoris  effc  traditur. 

fumtiu,  & a j japis  Lazuli  vfurpatur.  Primum,  qui  aurum  ex  re  quacumque 

fciitium.  colligere  nituntur,  hunc  pundiis  aureis  decoratum  terunt,  cui  hydrargyrum  in  morta- 
rio cum  piftillo  permifeent,  & poftea  per  linteum  colant,  vt  argentum  viuum  per  pan- 
num egrediens  totam  auripoitionem  fecum  ducat ; nam  tunc  hydrargyrum  in  vafe — a 
Aurificum  fuper  carbones  pofito , in  auras  euolat, & fola  auri  portio  in  fundo  vafis  re- 
manet. Tandem  hic  lapis  ad  tantam  magnitudinem  excrelcit,vt  ex  illo  Artifices  ma-  S 
nubria  gladiorum,  & cochlearia  forment. 

DE  STELLATO  LAPIDE. 

Gap.  LXV. 

Q V I O C A. 

I C lapis  fiue  Stellatus , fiue  Stellaris  nuncupetur, fiue  aiijs  hominibus 
ab  Authoribus  infigniatiir,  .rquluocationera  euirare  non  poteft.  Ete- 
nim illa;  gemmarum  fpccies,qua;  acri  expofit£,vel  radijs  Solaribus 
admotK, lucem  quamdam  pra;le  fcrunt,qu®  imaginem  deambulantis H 
flellan-eprglentaut  ,ftellares  appellanturjcum  reilius  tales  gemsftel- 
lantcs  eiltntnominanda:, nimirum  ftcllsfplendore  confpicua . Stel- 
latus autem, vel  Stellaris  cognominandus  effet  ille  Iapis, dc  quo  in  pra;fentia  fermo  ha- 
betur i cum  in  fe  ftcHas  quafi  arte  depiifas  contineat . Item  gemmas  cuiufcumqsgene- 
ris  fplendorem  ftell»  eiaciilantes  ab  Authoribus  Afterias  nuncupari,  & ad  oculos  Fe- 
lis Nuperorum  reduci  Cefalpinus  tradidit,quoniam  adinftar  pupilla;  ocuiorum, mo- 
do clarihs,  modo  obfcurius  niteant. 

Legitur  etiam  in  Theatro  terra;  Sancia;,  quod  in  templo  Bethlcmico,  pars  illa  Iapi- 
dis, fuper  quam  Chriftus  Seruator  noftef  natus  effc  dicitur,  & cui  Maria  femper  Vir- 
go flexis  genibus  infedit,  marmoribus  non  cft  vcftita , fed  ftella;  fimilitudinem habet: 
Ldpis  SteU  quocirca  lapis  Stellaris  nuncupatur. 

U-  Notum  cft  lapidem  hunc  a nonnullis  Stellam  nuncupari , fed  Iapis  Stella  vocatur 

etiam  ille,  qui  in, monte  Bulleneo,  nuncupato  Regio, nalcitur,&,inchoante  Autumno, 

noiie 


noiJe  intempcfta,  inftar  ignis  radiare  perhibetur. 

Dcmiim  Stdiaria  vocatur  etiam  Aiiquibus  hac  petra,fed  apud  Botanicos,  Stellaria, 
fiueAfterias nomen  cftmultis  plantis  commune : quandoquidem  Bubonium , Coro- 
nopusj&ali*  pliireshoc  nomine  donantur ; cum  flores,  vel  folia  ad  modum  ftella-  de, 
culiata  producant.  Nicander  etiam  in  Iheriacis, Aflcriam  nempe Iteliarcm  quamdam 
Phalangij  fpecjem  nuncupauic , quoniam , inftar  ftellf,  variata  efle  feratur. 

SYNONIMA.  ET  ETYMVM. 


HV  NC  lapidem  quidam  Bellatum,  & Afteriam,  quidam  Petram  ftellarem 

nonnulli  Recentiorum  Aftroitem cognominant, quod  poftremum  nomen  Gef. 
nerus libentius  ampicvifirur , quia  hic  Iapis , inftar  fyderis  c^leftis , in  fe  plu- 
res  ftellas  contineat,  vt  diftinguatur  ab  Afteria  Ia  pide  folido,  nimirum  ab  illa  gemma, 
qua’,fplendorefuo,  ftcllam  .-cmulatur.  Immd  additGcfnerus, quod  Aftrites,  Aftiias, 
vdAfteriaseft  lapis  pretiofos, qui, apud  PJiniu,  Solis  gemma  nominatur,&apud  Agri- 
colam Aftrobolos,  quia  ,fuo  fulgore,  dum  mouetur , ftcllam  quodammodo  eiaculari 
videatur. 

Hunc  noftrum  lapidem  ftellarcm  Plinius  Ponticam  gemmam  indigitare  videtur.At.  GemixdPi 
Georgius  Agricola  Ponticas  Plinij  vocari  etiam  Thracicas,  & Achtti  congeneres  ef- 
fevoluit.  Poftmodum  idem  Agricola  prodidit  hunc  noftrum  lapidem, Afteriam, & 

Aftroitem  appellari, quia  Aftrisquodammodq  lit  infignitus:  continet  enim  formas  ftel- 
larum  tam  elegantes , vt  nullus  Picior  elegantiores  formare  poftet . Vulgus  vocatpe- 
tramftellariam, Germani, ex Gefnero,dicuntSternftdn,vel  Sigftein , idcirco  non  eft 
niirum,  fi  Georgius  Agricola  fcripferit,  in  Germania  vocari  Vidtoriam,  quoniam  a Ge- 
ftantibus  hunc  lapidem, caufam  obtitreri,  &hoftes  luperariexiftimanr.  Marfilius  Fici- 
nushunc  lapidem  indigitauic  Dracontiam,quoniam  ex  Indico  Dracone  eximi  arbitra-  DnteomU 
tus  eft  i fed  in  hoc  a veritate  recedit,  ctim  talis  lapis  fuam  mineram  habeat.  Ufis. 

'descriptio,  locvs, 

& Natura. 

Lapis  Hellaris , qui  hodie  circumfertur,  pJerumqj  figura  oculi  extuberat,  & ob- 
longus obleruatur.  A nonnullis  gemma  opaca  dicitur  colore  candido  ,fubcine- 
rco,&fufco.  Ad  mentem  Agricola’,  petra  eftalba,vel  fubcinerea,  figuris  ni- 
gris ftellas  imitantibus  pkn.r,  a quibus  nomen  inuenit.Scd  animaduertendum  eft,qu6d 
nonfolum,  iuxta fupei fierem ,led  etiam  iuxta  profunditatem  corporisJapidei,  imagi- 
nes ftellarum  confpiciuntur.  Lipishic,quandoq;ad  magnitudinem  humani  capitis  cx- 
crefeere  dicitur.  Petrus  Bcllonius  oJim  narrauit  Gelnero,  in  quodam  traifuGallif,  ma- 
gna frufta  huius  lapidis  eiui,  qua;  in  adificijs , & ftruendis  parietibus  adhibentur  5 fed 
D poftea,an  in  illis  figura’  ftellarum  app.ircant,  Belloniusnon  retulit . Caterum  nori_« 
foIuminG.-illia,vcium  quoq; inGcnrania, in  Apriitio,&prafertimin  alueo Torren- 
tium tales  lapides  inucniuinur. 

Praterea  hic  lapis  hanc  proprict.itcm  a natura  fibi  comparauit,vt,  in  aceto,  fueeo 
limonum,&  etiam  in  vino,  ad  mentem  Cai  dani,  de  loco  ad  locum  moueatur.  Quin- 
imo.exfententia  Georgij  Agricola, Trochites  quoque  in  ijfdemfuccislocatus  fponte 
ab  illis  cgrcditnr.  Cum  igitur  Trochites,  & Aftroites  m pradiftis  fuccis,  motu  locali, 
ferantur ; poterimus  ex  huiufmodi  lapidibus  teftudinem , vel  aliud  animal  huius  gene- 
ris formare,  & automaton  admiratione  dignum  confpiciemus . Referunt  nonnulli  la- 
pidem ingentem  , & tricolorcm , nimirum  albo,  nigro,  &fubrufo  infignitum  in  maiori 
Fano  Oenipontis  efie  , qui , fpario  decem  annorum , duos  digitos  , per  tranfuerfum_j 
mouetur.  Hoc  autem  fi  verum  eft,  quod  noncredimus.  pendeta  materia  lapidis , quia 
fitftelLiris,  feci  fonalfis  ab  antipathia , quam  habet  cum  terra , in  qua  eft  locatus. 

Hieronymus  Cardanus  caulam  motus  huius  lapidisin  aceto,  ailignat  humido  tenui, 

Jubttl, 


/ 


S74-  Vlyfsis  Aidrouandi 

cx  quo  lapis  confiat  5 quod  humidum  a virtute  aceti,  & vini  in  vaporem  vertitur  : vn-  E 

de  qusrcns  exitum,  & non  inucniens,  huc  , atque  illuc  lapidem  alioqtiin  leuem  facile 
impellit:  immo  indicium  tenuitatis  vaporis  effe  affirtnat,quia  bullas  non  attollit.Gcor- 
gius  Agticola  feriptum  reliquit  lapidem  hunc  in  aceto  huc , atq, illuc  agitari , & in  or- 
bem nonnihil  moueri,  quoniam  huius  lapidis  ftella:  funtrar»,  intermedium  vero  den- 
fumefisquando  igitur  earum  meatus  liquorem  combiberint,  aerem  expellunt,  qiii  po- 
ftea  lapidem  commouet . Hkc  autem  ratio  verifimilior  effe  videtur . Nam  difficile  eft 
inteJligere , ad  mentem  Cardani , quomodo  ex  aceto , & vino  adu  frigidis  vapores  ab 
humido  tenui  excitari  poffint . Satius  igitur  ent  afferere  acrem  egredi  fponte,5c  cor- 
pori grauiori  ingredienti  cedere  ,vt  mutua  corporum  penetratio  vitetur- 

DIFFERENTIA. 

SCRIPTVM  reliquitAnfelmusBoetiusquatuorgenerahuiuslapidis  inueniri.  F 
Primum  genus  elegantibus  ftellis  eft  decoratum,fecundum  figuris  rofarum  eft  re- 
fertum, tertium  effigies  vndarum,  & vermium  habet,  quartum  m.iculas  potius,  & 
confufasprtedidarum  rerum  imagines  repraffentat.Prteterealapideshuiusgenerisali- 
quando  obferuantur , qui  rudimenta  tantummodo  ftellarum  habent ; hofq;  ad  genera 
Garantronij  referenda  effe  nonnulli  affirmant ; Interdum  in  vno,  & eodem  lapide  om- 
nes pradidarum  rerum  fpecies  confpiciuntur.  Similem  lapidem  ad  fpecies Achatis 
L,zy,c.io  cum  Plinioreducerelicet : etenim  is  verba  faciens  de  Achate,  Ponticarum  plura  ge- 
nera effe  ftatuit  ,&  prafertim  memorat  ftellarem  petram  nunc  fanguineis,  modo  atris 
guttis  infignitam,  quam  inter facras  haberi  perhibuit.  H*c  autem  verba  Plinij  magna 
obfcuritate  premuntur : quare  ex  illis  non  poffumus  nili  colligere  triplex  effe  huius  la- 
pidis genus,  primum  ftellatum,fcilicetm6d6 fanguineis,moddnigrisguttis  decora- 
tum. Secundumlineaspro  ftellis  habere  videtur.  Tertiogeneri  imagines  montium, 
&conuallium  affignat,qu6(^Gefnerus  nunquam  vid  ille  teftificatur:  quandoquidem_j 
'Achdtes  liocfcrtium  genus  cum  Achate  confunditur.  Proprium  enim  eft  Achatis,  fluuiorum_j,  G 
«ualts  U tonualliumreddereimagines.  Itaq;  harum  Ponticarum  Plinij  nonnullas 

' icones exhibemns.  Vnaiconrefertcorpushemifph»ricum,exteriiismaximeradians, 

‘ ’ & fubflantiam  alabaftrinam  imitans,  cum  aliqua  inaqualitatf  i namqiin  illamateria, 

quadam  macula-  albidiores  confpiciebantur.  Alia  parsnonnullis  lineis,  quali  ramu- 
lis, & foliolis  admodum  minutis  infigniebatur.  Praterea  dantur  figura  aliorum  lapi- 
dum, qui,  ad  mentem  Plinij,  pro  ftellis  lineas  habebant,  & alios,  qui  guris  montium, 
&conuallium  referti  erant , vel  potius  frequentibus  lineolis  prata  viridia  reprsfenta- 
bant  Ibidem  pingitur  lapis  oblonga  figura- , colore  albo,  & valde  fimilis  Aftroiti,  cum 
figuris  ramulorum  quorumdam  exiguorum  mufei  interiedis.  Quinto  loco  in  tabella_> 
confpicituricon  Pontica, figura  tellera.  Poftea addimus, aliam  tabellam  cum  alijs 
duabus  differentijs. 

Nos  hocin  loco  icones  Afiroitum  genuinorum  reprafentamus.  Etenim  in  prima_j 
fcicie  huius  tabella  pingitur  Aftroites  pulchenfimis  ftellis  decoratus.  Secundo  loco  ha- 
betur Aftroites  magnus  radios  Solis  reprafentans.  Tertio  loco  vilicur  Aftroites  Sili- H 
ceus  iuxta  vtramq;  partem  delineatus.  Quarto  loco  figuratur  lapis  ftellam  marinam_rf 
referens. 

Infuper  damustabellam  duplicem  genuinum  Aftroitcm  coutinens-  Primo  loco  de- 
fignatur Aftroites  ftdlatus,&  alijs  longis  notis  infignitus.  Secundo  loco  effigiatur 
Aftroites  maior  candidus , iuxta  vtramq;  partem  expreffus. 

Rurfus  multi  lapides  in  rerum  natura  inucniuntur , qui  aliqua  ftellarum  rudimenta 
habent ; horumq,  omnium  figuras  exprimimus , quos  olim  pra  man ibus  habuiirms:  id- 
circo aliam  exhibemus  tabellam , cum  tribns  Aftroitum  dilferentijs. 

i.Oftenditlapidem  figura  melpili  infignitum  imaginibus  ftellam  imitantibus:  fed 
hic  inter  genuinos  Aftroites  non  recenfetur. 

a.Demonftrat  Aftroitem,  qui  limeum  petrificatum  a-mulatur. 

3.  Indicat  lapides , qui  Aftroites  parui  quibufdam  n uncupantur. 


His 


MufdMetallici  Lib.IVj  ^75 
Ponticae  gemmx  Plini;  varije , Aftroid  congeneres. 


His  lapidibus  ftellatis,  piuresalij , quoad  proprietatem , congeneres  efle  videntur, 
«Ciconibus  in  tabella  monftrantur.  Sub num.3.  pingitur lap^  apud  Vulgum 
nuncupatus,  qui,  ad  inftar  Aftroitis,  in  aceto  monetur.  Sub  numero  i & a.  pronc  & 
fupin/delineatur  alius  lapis, qui  Aracane  Araburn congener efle  bctu  _ hms 

pars  conuexafubnumero  1.  refert  piduras  a natura  ludente  failas,  nimirum 
fedcntem , & pedem  alterum  protendentem , cum  figura oaauie  littera-  Ha 
qua  Cheth  nuncupatur , & paulo  altius  e regione  fcapularum 

eleganter delineamr.  Interlitteramhebraicam  &Pufioncm  quoddam 

figura  auis  confpicitur , vbi  figura  etiam  tintinabuli  apparet . Item  in  paicc  plana  Ia- 
pidislub  numero  a.quadam  defignataauium  rudiracniaolteuduucur. 


8^5  yijfsis  Aidrouandi 

Ali*  dua: differentis  gemmae Pontic*. 


X 


Demum  in  alia  tabella  Aflroites, &Pfeudoaftroites  varios  delineamus.  In  calce 
tabell»  figuratur  Aftroites,  qui  monftrat  lapidem  aftrum  referentem, & illius  radij 
Scolopendritem  aniulantiir,&,  in  medio , centrum  illud  latum  tanquam os confpici- 
tur,vt  licet  in  Echinis  intueri.  Colore  erat  fubcinereo,&  fubftanria  marmorea. 

a.&j.Alijduo  Aftroites  pinguntur  cum  punciisadeominutis,  vt  lenfum  effugiant.  H 

4.  Habetur  Aftroites  figura  tetragona . Verum  in  parte  fuperiori  tabellsoftendun- 
tur  Pfeudoaftroitesafctndentesad  numerum  quinarium,  & ita  appellantur , quoniam 
perfcifte  non  accedunt  ad  naturam  Aftroitis,  de  quo  agimus,  ncq;perfeif  e aflimilantur 
lapidibus  ftdia nt ibus , quos  Gemmarij  oculos  felis  nuncupant. 

l.Imitabatur  Bellioculura , cum  colore , &fpIendore  fit  igneo. 

a.  Pfeudoaftroites fdfilisab  vtraq;  parte,  figura  ouali,  colore  fubcarruleo ,cum  li- 
neis quibufdam  per  tranfuerfum  duiftis , & intus  colore  ignis  fulgebat. 

3.  Pfeudoaftroites  primo  maxime  fimilis,coIore  albicante, cuius  lulgor  internus  erat 
flammeus. 

4.  Pfeudoaftroites  coloris  csrulei,  & variatus ,& intus  magis  fulgebat,  quani_t 

5.  Pfcudoaftroitesquarto  fimilis,ca;fu!eo  tamen  colore  carens,  lineastranfuerfales 
habebat , cum  colore  valde  accenfo.  Sed  hi  lapides  inter  gemmas  funtrccenfendi. 


Mufasi  Metallici  Lib.IV. 
Aftroitum  <]uatuor  differentiae. 


S77 


His  addere  debemus  alium  lapidem,  qui  nomen  ftell»  magis,  quam  alij  lapides  de- 
feripti,  promeretur.  Etenim  ftellas  habet  plures  ita  inuicem  fuperpofitas,  vt  facile fe- 
parari  poffint : quemadmodum  Lecaor  in  figura  hoc  in  loco  delineata  intueri  poteft. 
Quandoquidem  vna  tantummodo  ftclia  feorfum  pingitur , qu®  alteri  erat  copulata_j. 
Hic  Iapis  a Gefnc'ro  vocatur  Sphragis  afteros,quafi  figillumftell.i?,cum  figura  ftell® 
lingulis  partibus  lapidis  imprefiaelTe  videatur:  immd  radij  fteilefuis  angulis  eminen- 
tes apparent,  &finguli  radijcauitatem  mediam  habent,&  margines  ftrijs  tranfuerfis 
lulcatos.  Efiautem  hiclapisfubftanti«valdedur®,&repcritur  potilfiinum  . authore 
Qefnero , in  colle  edico , ad  Cimmeriam  arcem . Oifio , vel  plures  ftell®  in  hoc  lapide 
cohEi-entes  naftuntur,  & ita  copulat® , v t nullus  artifex  eas  redicis  coniungere  potuif- 
fet:  deinde  facile  etiam  ab  inuicem  feparari polTunt. 


Ecce 


VSVS 


ggo  Vlyfsis  AIdrouandi 

A ftroitis  alia  differentia." 


VSVS  IN  MEDICINA. 

MARSILIVS  Picinus  non  modicam  ex  hoc  lapide  demeti  pofle  frugenu» 
affirmat , fi  quotidie  aceto  madefiat , &geftetur : quandoquidem  hominem 
non  iblnm  a venenis  tutum  reddet,  fed  etiam  fpiritus  vitales  mirandum  in_* 
modum  exhilarabit.  Alij  diuuIgarunt,hoclapidegeftato,homineranonmodd  d fe- 
ris defendi,  fedetiam  febrem  peftiferam  arceri  ;&  hanc  veritatem  colligunt  abeffe- 
£lu,dum  in  aliquo  fufpenfus cubiculo  impedit , quominus  aranea; , & alis  animantes  G 
venenatsillucaccedant.  Plinius  lapidem  hunc  fecunditati  adiumento  efle  pronun- 
ciauit.Ioannes  Baptifta  Porta  arbitratus  eft,  ab  hoc  lapide  geftato,  nodiurna  terricu- 
lamenta aboliri : hac  de  caufa  aduerfus  Dsmones  etiam  commendatur.  ^ 

Rurfus  Ali  jlcriptis  mandarunt, hunc  decollo  fufpenfum  maximopere  Epilepticis, 
Epilefft  gj  Apopleticis  auxiliari:  Quinimd,  in  talicafu,intrinfecis  etiam  medicamentis  permi- 
umeJium.  fcemr: etenim  abraditur  puluis  ab  hoc  lapide,  & in  aliquo  liquore  ter  Apopleticis  pro- 
pinatur. Item  i melancholicis  hauftus,  partes  principales  recreantur  , & vertigines 
exterminantur . Demiim  puluis  hic , ad  pondus  qua  tuor  granorum , ad  impedienda^ 
jieftis  contagiaprsfcribitur.  Similiter  eadem  dolis  in  verminatione  magnificatur. 

DE  LAPIDE  CRVCIFERO. 

Gap.  LXVI.  H 

SYNONIMA,  DESCRIPTIO, 

& Locus. 

OSTRA  State  inuentus  eft  Iapis,  Cruce,aNatura  infignitus.  Quapro- 
pter Nuperi  inter  ftellarias  , & Afterias  inuenirilapide  Cruce  ciecora- 
tum  retulerunt . Hic  lapis  Antiquitati  fuit  incognitus:  idcirco  nobis 
vocatur Staurolithos ; cum  yaopoc  GrcPce  crux  exponatur.  Anfelmus 
Boetius  lapidem  Cruciferum,  vel  Crucigerum  indigitauit,  & ad  gene- 
ra cornuum  foflilium  reduxit  ;cum  magnitudine,  & facie,  cornu  bubu- 
lum referre  videatur . Etenim  liper  tranfuerfum  fcindatur  in  plures  orbiculos , nigro 

colore. 


Mufei  Vfeiallici  Lib.  IV.  ggi 


differenti.®. 


fMPR  I M 1 S vir  Clanffimus  Laurentius  Pignorius  Patauinus  habuit  hunc  Iapi- 
dem Cruce  a Natura  effigiatum . Area  erat  candida  vtrinque  paribus  interuallis 
decorata  ,Ime«  albefccbant , reliqua  planities  erat  lutea . Nos  alias  differentias 
obferuauimus,  quarum  altera  StaurolithosJeucos  ab  albedine, altera  Staurolithos  eri- 
thros  a rubedine  nuncupari  poteft.  Rurfus  horum  lapidum  vnus  formam  rotundam 
B alter  vero  formam  quadratam  habebat . Gmnes  tamen  hi  lapides  per  tranfuerfum  fe- 
ai  figuram  Crucis  oftendebant.  Qiiinimo  horum  lapidum  alter  aream  rubefeentera 
cum  Cruce  nigra  offendebat , & in  gratiam  Legentium  omnium  icones  in  hac  Tabel- 
la effigiantur. 


ANIMADVERTVNT  nonnulli  lapidem  hunc  geftatum  fupra  partem  do^ 
lore  vexatam  Nephriticis,  & Iliacis  auxiliari , quoniam  hunc  tanquam  Amu- 
letum pretioCffimum  pnrdicant . Prteterea  addit  Anfelmus  Boetius  hunc  ge- 
ftatum fupra  cutim,  fanguinem  vndeq  uaqj  manantem  cohibere,  & ladiis  vbertatem_j 
producere , necnon  febres  omnes  curare.  Tandem  hic  Damonia  arcere  perhibetur,  fi 
de  collo  fufpenfus  aftfidue  geftetur. 


Lapidis  Cruciferi  differentk. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


Eeee  3 


DE 


882 


Vlyfsis  Aldrouandi 

DE  LAPIDE  VARIOLATO. 
Cap.  LXVll. 

NOMENCLAT  VR  A. 


RV  PT  ION  F S humorum  in  cuteGr:ecis  , Latinis  Papu- 

la: vocatur.  Arabes  autem  has  in  corporibus  pufionum  apparentcs,Va- 
riolas,&  Morbillos  nuncuparunt.  Verum  hac  tubercula  in  quodam 
genere  lapidis , Natura  tam  eleganter  effigiauit , vt  genuina  tubercula 

in  toto  corpore  omnium  hominum, &prafertim  puerorum,  apparen- 
ratt”  tiaimitentur,qua;cumfebre, dolore, pruritu,&ichorepurulcntoef.  F 

” florefcere  folcnt.  Quapropter  hic  lapis  non  immerito  Variolatus  fuit  cognominatus, 

& poft  flellatum  lapidem  examinandus  proponituncum  huiuimodi  fidlisVarioliSjtan- 
quam  tot  ftellis  infignitus  efle  videatur.  PrKterquamquod , fi  vera:  funt  virtutes , que 
illi  aflignantur,  inter  gemmas  opacas  iure  optimo  connumerari  promeretur. 

Meminimus,  exadis  annis, nonnullos  Patres  kfuitas  ex  India  reduces, hacq;tran- 
feuntesMufeiimllluftrilfimi  Senatus  Bononienfis  vifitaile,illiq;,  tanquam  rem  nouam 
obtuliiTefruftulumcuiufdam  lapidis  variolarutn  rudimentis  refertum.  Carterum, an- 
no prateritojde  hoc  Iapide  allocuti  f uimus  admodum  Reucr.  P.  D.Iofepbum  de  Nan- 
' nis  Bononienfem,  Ordinis  Oliuetani, omnibus  notitia  fimplicium  doribuscumulatif- 

fimum , qui  nobis  fignificauit  Balihafarem , Sr  Michaelcm  de  Campis  peritiifimos  Lu- 
cenfes  Pharmacopa-os,&  diiigcntilfimos  tci  um  naturalium  inueftigatores,  in  territo- 
rio Lucenfi,  hoc  genus  lapidis^obltruafie.  Hi  igitur  pcihurrani  viri  ad  nosferibentes 
retulerunt, le  primos  in  manu  cuiuldam  Patritij  Luc eniis fimilem  lapidem  ai gento  in- 
clufumconlpicatosfuille, qui  illi  dono  datus  fuit  a quodam Reuer. Patre leiuita  ab  G 


Lucerifes  reduce.  Immo  addideiunt  lapides  huic  fimiles,  in  locis  monto- 

Campts.  inueniflejvnde  ab  impetu  Torrentium, ad  fluuium  Auferim  poftea 

defeiuntur  ,poft  cuius  inundationem  facile  obferuantur . Ex  his  igitur  icones , quas 
hoc  in  loco  rcpiflentamus,  delineari  fuerunt.  Etenim  piadidfi  viri  harum  rerunr_j 
fingulati  peritia  admirandi,,  multas  huius  lapidis  differentias  nobis  funt  impertiti. 
Quandoquidem  a Luca, inter  vrbes  Hetrufeas,  Ciuitate  nobili, nonnifi  ingenia  totius 
Natura-  capacia  prodeunt.  Noftris  enim  temporibus, primarias  partes,  in  ftudio  theo. 
logico , nemo  non  tribuit  Reuerendifs.  Alphonfo  Puccinellio  Lucenfi,  Canonicorum 
Regularium  S.  Saluatoris  Abbati  Generali  nieritiirimo,viroqjeminetillima  litterarum 
omnium  cognitione  nobili , qui,  Bononi» , hoc  anno  quadragefiroo  odfauo  , poft  mil- 
lefimum, & fexcentefimum,  toto  Iciuni)  quadtagenarij  tempore , in  Bafilica  D.  Petro- 
ni;, tanto  frequentis  concionis  applaufu,  munus,  & onus  concionatorium  fuftinuit,  vt 
inter  alios  Euangelij  pracones  palmam  retulerit. 

DESCRIPTIO,  DIFFERENTI,®. 

& V fus. 


H 


H'IC  Iapis duriilimceeft  fubftantia: ,& in  colore  viridi  plcrumq;nigrefclt,fu- 
' perficie,iuxtavnam  partem  , iconibus  genuinis  variolartirn  referta,  fed  iux- 
ta  alteram  partem, has  icones  admodum  confufas  refert  iquemadmodum_j 
etiam  in  aftcdfione  Variolarum  quandoqjobferuatur . Varias  huiuslapidis  differen- 
tias Balthafar,  &Michaelde  Campis  viri  de  fimplicium  docTrina  optime  meriti, tum 
in  colore  , tum  in  effigie,  obferuarunt . Etenim alij  lapides  confpiciunturfufci  ad  viri- 
ditatem tendentes , alij  fiauclcunt , alij  obfcuri , & leucopha-i  funt  coloris,  alij  dcmiim 
nietefcunt.  Pariter  figura  Variolarum  fuperficiem  huius  lapidis  exornantes  niiran- 
° dum 


dum  in  modum  variant;  cum  ali:e  maiores , alia;  minores  appareant,  alia  eminentes, 
aJiadeprelfe.  Ali*  deniq;  Variolas  diftinilas,  & alia  harum  tantummodo  rudimen, 

Cta exprimunt,  quemadmodum  in  hac  tabella  licet  intueri. 

Quoad  vfum,  narrauit  ille  Patritius  Lucenfis , referentibus  pradiflis  doiSis  viris,  fc 
experimento  comprobafle , in  affcdlu  Variolarum,  hunc  lapidem  miras  vires  exercere,  Vfusin  mt 
qnasetiam  ille Reuerendus Pater  lefuitade  hoclapide  pradicauit.  Qiiandoquidem  diem». 
fufpenfus  de  collo  , vt  nudam  cordis  regionem  tangat , ichorem  V'ariolarum  ad  cutim 
euocat , & Patientes  quamprimum  ab  hoc  affedlu  liberat.  Neq;  hoc  a veritate  recedit; 
nam  fi  Arabes  in  hoc  morbo  Lentes  forta(lis,ob  fignaturam, commendant;  pariter  Na- 
tura, fignatura  huius  lapidis,  eum  ad  hanc *gritudinem valere  docuit.  Quapropter 
fiMediciin  hoccafu  nonfolum  totum  corpus , led  etiam  peculiares  partes  nempe  ocu- 
los, & fauces  refpiciunt,  vt  illas  aduerfus  ichoris  viriis  prtemuniant , medicamentis; 

Namq;vt  ab  oculis  impetum  ichorum  repellant,pr*lcribunt  aquam  rofaceam,&  plan. 
taginiSjin  quibas  Sumachinfufuin  fuerit , vel  aquam  puram, in  qua  aurum  fuerit ex- 
tiniSura . Deinde  fauces  refpiciunt  gargarifmate  exrcbtisadftringentibus,  & refrige- 
rantibus parato . Modo  , his  poftpofitis  medicinis,  lolus  hic  lapis omnibus  indicatio- 
Dnibusfatisfacere  potefl  :namfricatusfupraoculos,amalitia  Variolarum  eos  tutatur. 

Quinimo  infufus  in  aqua , parere  poterit  omnes  illos  effeCfus,  quos  prsdiclis  medica- 
mentis Medici  alfignant . Infuper  Reuerendus  ille  Pater  lefuita  confueuifie  narrauit 
Indis  pallores  de  collo  pecudum  minorum  hunc  lapidem  fufpendere , vt  liberentur 
ab  huiufmodi  morbo , quo  fspiiis , magno  eorum  damno , greges  infeftantur. 


DE 


884-  VlylsisAldrouandi 

DE  iaspide. 

Cap.  LXVIII. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

PACA  gemma  eft  etiam  Iafpis,&  ad  genus  pretiofilapidisa  multis  re- 
ducitur. luxta  genus mafculinum,&  interdum  iuxta  genus foemininutn 
infieiftitur . Multi  didlum  volunt  lafpidem , quafi  in  Afpide  genitura: 
cum  lapidem  huius  generis  ex  Afpidis  capite  erutum  effe  crediderint, 
idedque  varijs  coloribus  refertum  ad  indar  Serpentis  Alpidis,  ede  di- 
uulgarunt.  Immd  quidam  Barbari, pro  lafpide , Afpidem  pronun-  F 
ciant.  Verbm  quia  in  hoc  lapide  color  potidiinum  viridiscommendaturi  hinc  Ifido- 
rusetymumavocegrsca  1»?  deriuat , qua , viriditatem fignificari  perhibet:cum  ta- 
men apud  Lexicographos  gr^cos  ha;c  vox  nullibi  inueniatur . Latinis  vocatur  lafpis, 
&Grscis /«ffa-zcjfortairis  a voce  gra?cai*,quae,in  numero  multitudinis,  violas  fi. 
j onificat,  & ab  alia  voce  <r®so;  quK  fpecum  indicat;  cum  forte  lafpis  violaceo  colore 
ColtT  montis  fpecubus  erueretur.  Cum  autem  primus 

violacei  coloris  repertus  fuerit , non  ed  mirum , fi  tale  nomen  ad  alias  podea  Ipecies, 
cuiufcumq;fuerint  coloris, dedudum fit.  Alioquin  lapis  fanguinalis  ab  effeftu  co- 
gnominatur, quoniam  fanguinem  a quacumq;  humani  corporis  parte  manantem  cohi- 
beat . Sed  apud  Nicolaum  Monardem , hoc  nomine , donatur  potiflimiim  illa  fpecies, 
quKexnouaHifpania  huc  affertur,  qua  Indi  pariter,  in  fimilicafujVtuntur.  Hebrai- 

'luphfan-  aicitur  lahalon . Sed  illa  gemma  , quam  feptuaginta  Interpretes  in  Exodo  ,&  irLj 
gmmlis.  jpjjg  lafpidem  nuncupant , ed  Adamas , cum  tamen  proprii , vt  Alcafar  notat , lafpis 

fit  exponenda . Gallis  vocatur  lafpe  , Germanis  Ein  Edelgedein,  Hifpanis  lafpe;  ve-  G 
ifim  , nomen  hoc,  apud  ipfos  ed  xquiuocum : quandoquidemnon  folum  lapidem  in- 
telligunt,dequo  in  prafentia  agitur,  fed  etiam  quodcumq;marmorisgenus  varijs  co- 
loribus refertum , Italis  lafpe , & Diafpro. 

NATVRA,  ET  AFFECTIONES. 

IA  S P I D E S , propter  admirandam  colorum  varietatem , Sc  elegantiam , nccnon 
propter  varias  imagines , quas  fuis  coloribus  reddere  folent,non  in  minori  pre- 
tio, & authorita  te,  quam  Achates,  confidunt.  Quamobremab  Achate  ,nonnifi 
mollitie  diferepare  videntur ; vnde  non  exaife,  vt  Achates  poliri  poliunt . Huius  au- 
tem effeflus  caufa  elTe  perhibetur  materia  terredris  impurior, & cralfior,  ex  qua  lalpi- 
des  originem  ducunt.  Deinde  lafpis  omnes  colores  indar  Achatis,  cum  tamen  non  fit 
pcrfpicuus,  recipit.  Quamuis,  vt  plurimum  eoior  viridis , & Smaragdo  proximior  in-»  H 
illoobferuetur, 

Prarterea  habere  lafpidem  a Natura  hoc  infitum  nonnulli  referunt,  vt  fufpenfus  fti- 
pra  poculum  vino  plenum  tremet.  Quinimo  afij  addunt, quod  lafpis  fponte  horas  in- 
. ...  d icet,  & experimentum  hoc  modo  peragunt.  Poculum  vitreum  aqiia,  vel  vinovfque 
impient;  deinde  annulum,  cum  lafpide  intra  vitri  labra  fufpendunt. 
frof  rutas.  Hunc  aliquandiu  immotum  pendere  referunt,  podmodumfenfimmoueri,&  tandem 
librato  impetu  in  vtramqtvafis  partem  agitari,  & latus  vitri  feriendo  horam  fluentem 
ind  icare.  Hoc  autem  experimentum  ab  aliquibus  narratur,  nulloprorfus  fuccedu , fuit 
comprobatum. 


DIF. 


885 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 

‘ differentia. 

^ lafpidum  genera,  ium  varias Authorum  mentes, efle  feruniur.Nam 
Ilidorusfexdecimfpccies,Albertiis  Magnus  dece,&MyIiusoiSo  conftituunt. 

Sed  latius  erit  cum  Anfelmo  Boetio,hasdifferentias,iuxta  Jocos  natales,iux- 
tj  varios  colores,  & iuxta  commixtionem  huius  lapidis  cum  alijs,  enumerare. 

Primitus, rationeloci,IafpidesdicunturIndi,Cyprij, Perfici, Cafpij,Phrygij,Cap< 
padoces,Thracici,&  Chalcidici. His  adduturThermodontici  a fontibus  Thermodon»  Crawa/MS 
tls  fluuij,  in  quotum  numero  Grammatiasprafertim,  vel  Polygramos  reponitur.Hunc 
Plinius  in  Oriente,  & India  etiam  reperiri  retulit.  Hodie  ex  India  occidentali  affertur 
qufdam  fpecies  coloris  hepatis, &propterea  ad  affeftiis  etiam  hepatis  commendatur. 

Sicciores  lafpidum  obferuentur, varias  etiam  diiferetiashabebimus.Pliniusmemo» 
g rat virides,  CKruleos, rubros,  & candidos.  rubros  purpurei , violacei , &rofei  re. 

uocari  poffunt.  Ad  candidos  cry  ftallini,  niuei,  & falis  colorem  imitantes  reducuntur. 

Eidem  Plinio  recenfctur  alia  fpecies  vocata  Capnias , quoniam  fumo  infeifta  efle  vi-  Capmas. 
dcatur.  Ibidem  alia  fpecies  dicitur  Borea , vel  Aerizufa , quoniam  Cailo  fereno  au- 
tumnali aflimiletur.Tandem  illa  fpecies,  quE  nubes, vel  niuem  imitatur,  rutilis  fignata 
puniSis,  eidem  lafponyx , vel  Onychipundfa  appellatur.  Marbodeus  de  his  differcn-  l“f{on^x. 
tijs  lic  cecinit. 

lajfidis  effe  deiem  ffecies  feptemefue  feruntur. 

Hic  mult  orum  cognofcitur  ejfe  colorum; 

Bt  multis  nafii  perhibetur  pnrttbus  orbis. 

Optimus  in  uiridi,  translucentique  eoiore, 

Marbodeus  hoc  in  loco  prima  litteram  conftituit  confonantem,cum  alijAuthores 
vocalem  faciant.  Efl:  enim  htec  vox  (lafpis)  trifyJJaba,  & ille  difyllabam  conftituit. rd 
indicat  Claudianus  canens. 

Colleclce  tereti  nodantur  lajpide  ve/les. 

Inter  tot,  & tantas  lafpid  is  fpecies  manifeftanda  efti]la,qum  ad  varios  vfus  fitprm- 
ferenda.  Olim  Grammatiasdidia , qu*  apud  Indos  eruebatur,  aliquid  purpurei  ad- 
mixtura habens,  interiefta  linea  alba,  c*teris  proferebatur , & fecundum  locum  occu- 
pabat illa  fpecies,qua  nonnihil  rofei  coloris  offendebat,  tertio  Joco  collocabatur, quj 
colore  fereni  C*li  radiabat,&  demum  quarto  loco,qus  colore  Smaragdi  refulgebat.  iaipisviri„ 
Quinimo  apud  Plinium,  quando  lafpis  abfolutcpronunciatur  ,femper  viridis  eft  in-  disqualis. 
teiligendus.  Hodie  lafpis  orientalis  fubca;rulei,&  viridis  coloris  obfcuri,fanguineis 
guttis  confperfus  mirandum  in  modum  commendatur.  Amplius , quando  hxc  fpecies 
cum  aliqua  perfpicuitate  obferuatur,  vulgo  nominatur  Heliotropium,  de  quo  in  fe- 
quenti  capite  verba  fient. 

Reliquum  eft , vt  illas  enumeremus  differentias  a colore  petitas,  quas , longa  obfer- 
uatione,  confpica  ti  fumus . Habuimus  fpcciem  lafpid  is  orientalis , figura  fere  trigona 
tefertum,  maculis  viridibus,  xreis,  albis,  fanguineis,  flauis,  cteruleis,  & alijs  adeo  va- 
DrijSjVt  non  immerito  lafpispolychromos  dici  poffet.  Item  vidimus  Iafpidera,ex  quo 
manubrium  cultri  fuerat  fabricatum,  cum  odio  angulis,  colore  purpureo,&  maculis  ni- 
gricantibus; immo&Iafpidem  guttis  aureis  decoratum,  inftar  lapidis  Lazuli.  Sed  ma- 
gis admirati  fumus  lignum  in  lafpidem  tranfmutatum,  fulgens,  more  alabaftri,  eborc 
mixto.  Decreuimus  igitur  nonnullas  dare  tabellas,  in  quibus  varis  lafpidum  differen- 
tis delineantur. 

I.  Tabella  offendit  quatuor  differentias  lafpidis,  cum  differenti  Saliorum  lapillo- 
rum diuerfi  generis , qui,  commodi  tat  is  ergo,  ibi  defignati  fuerunt.  Sub  numero  i.in 
parte  liniffra  tabells  tnonftratur  lafpis,  qui  admodum  lucidus  erat.  2.  lafpis  fuit  albo, 

& amethiftino  colore  variatus,  j.  lafois  cum  figura  Faunum  imitante,  & cum  nonnul- 
lis charadleribus.  4.  lafpis  Smaragdi  colorem  smulans  cum  figura. 

In  parte  dextra eiufdem  tabells  fub  numero  i.&  2. pingitur  lapis  V nioni  confimilis, 
qui  potius  oculum  pifcis  referre  videtur  . Poffea  fequuntur  icones  lapillorum  in  ven- 
triculis hirundinum  repertorum.  Rurlusfub  numero  r.  effigiatur  lapis,  qui  Amiantho 

con- 


gg5  yiyfsisAldrouandi 

I.  Tabella  cum  differentijs  Ialpidum,&  aliorum 
lapillorum. 


I 


congener  videbatur  fub  numero  s^oftenditur  Saphirus  figuratus. 

II  Tabella  monftrat  tres  pulcherrimas lafpidis  diferentias . Sub  numero  i.eft  lafpis 
habeas  figuram  cordis  pellucidus  cum  maculis  luteis , & amethiftinis;,  & quibufdam-.. 
venis  cxtuleis  obfcuris.  Sub  numero  z.cfiigiatur  lafpis  arte  elaboratus,  infinitos  quali 

angulos 


ggg  yiyfsis  Aldrouandi 

IV.  Tabella  cum  duabus  iconibus; 


angulos  habens , colore  vario , nimirum  miniaceo , albicante , fanguineo , leucophaeo, 

& alijs  mukisj&  varijs  venis  infignitus,in  quo  rudis  qucdam  imago  capitis  Leonis  con- 
fpiciebantur.  Sub  numero  j.  datur  icon  lafpidis  figura  quadratae,  colore  luteo,  & al- 
bicante, ad  modum  marmoris  orientalis.  Natura  enim  mirabilis  fuit  in  huius  genera- 
tione i cum  in  eo  varij  Iulus,  nempe  icones  turbinum , circuloruin,  femicitculorum,  nec- 
non  rudimenta  quajdam  roftrorum  auium  confpiciantur. 

III.  Tabella  demonftrat  fex.differentias  lalpidis  , fed  prima  facie,fub numero  i. 
oftenditur  lafpis  rufi , vel  xerampelini  coloris,  cum  maculis  fufcis . Sub  numero  i.  eft 
lafpis  alter  pellucidus  magis,  iuxtafuperiorem  parte,  alioquin  cornei  fere  coloris,cum  H 
tribus  lineis  rubefcentibus. 

Inferius  numero  i-  eft  lafpis  forma  rotunda , vario  linearum , & macularum  du(3u 
elegans : imo,  inftarfpeculi , imaginem  reddebat . 2.  lafpis  figura  cordis  rubeus  albi- 
cantibus maculis  infignitus.  3.  lalpis  Indicus  viridis  rubentibus  maculis . 4.  lafpis  vi- 
ridis orientalis  rubentibus,  fed  minoribus  maculis,  quam  in  tertio. 

IV  Tabella  alias  exhibet  icones,&  primo  loco  pingitur  lafpis  figura  cordis  rubri  co. 
loris,  quibufdam  lineis  nigris  infperfus, & Volaterranusnominari  poteft,  cum  fimilis 
clfodiatur  Volaterris.  Secundo  loco  in  eadem  tabella  datur  icon  lapidis fubftantiam 
lafpidum imitantis figur*pentagonte,&formamvefpeti  referens. 

V.  Tabella  cum  alijsfex  dilferentijs  reprarfentatur.  i.f  uit  lafpis  coloris  hepatis,qui 
niaculi.s  inultis  ,&  lineis  albis  ,necnon  purpureis  maximcnitcb.it.  2.  fuit  lafpiscolore 
flauelcente , in  cuius  medio  falcia  nigricans  triangularis  confpiciebatur.  3 fuit  oualis 
figura’,  pariter  flauefccns,  linea  alba  circumcirca  percurrente,  & formam  operculi  py- 
xidis 


Mufaei Metallici  Lib.  IV*.  88p 
^ lafpidum  differentijs. 


xidis  referebat  ^4.  hicfuit  colore  prKditus  partim  flauo , partira  nigricante , 8c  partim 
fubalbo.  5.&  6 hi  lapides  referebanturad  genus  lafpidumjaliquantifper  flauefcebant, 
&proprijslinei$quodammodo  formam  fluuijreprsfentabant.  c^iandoquidemquam» 
plurcs  eorum  linea:  ita  erant  difpofit»,  vt  vndas  aquarum  duentiura  imitarentur 


gpo  Vljfsis  AIdrouandi 

VI.  Tabella  cum  lafpide  figura  fluuij. 


Amplius  in  lafpide  5 veluti  & in  marmore , interdum  lineis,  & coloribus  varijs,  prE- 
er  formam  fluuiorum  , figur®  etiam  elegantiores  exprimuntur.  Olim  conlpeiius  fuit 
Jafpis  fioursoDalis  5 cum  effigie  Scorpionis  a Natura  ad  viuum  delineata  Item  com- 
municatus fuit  lafpis  colore  viridi  obfcuro  , qui,  iuxta  vtramque  partem  , Lunam  irUii 
dichotomo  offendebat . Immd  referebat  hic  lafpis  illam  fpeciem , qua  Hcliotropium 
vulgo  nominatur.  Alius  lafpis  aliquando  obferuatur  nigricans , cum  figura  plumarum 
Milui  infanguine  fupprimendo , probatur : quapropter  Hieracites  Plinijeffevi- 
detur.  Pariter  Anfelmus  Boetius  narrat  fevidiffe  in  fcrinioRodulpbi  fecundi  Impe- 
ratoris pulcherrimos lafpides  ,qui  ,fuis  lineamentis,fyluas,loca  paluftria,  aiborcs, 
flumina  ,&  nubes  ita  exprimebant,  vt  procul  in  tuent  ibus  non  lapides  ,fed  pidtui®  vi- 
derentur . Ex  Vincentio  Belluacenfi,  tria  horum  lafpidum  genera  obferuantur  ■ 
mum  genus  eft  lafpis, in  quo  eft  vir  geftans clypeum de  collo  fufpcnfum,&  cufpidera 
manu,  pcdibufqtferpentcm  calcans:  hic  aduerfus  hofles  valere  perhibetur.  Secundum 
genus  dicitur  effe , in  quo  cernitur  homo  habens  collum  fafcicuio  herba;  implicatum, 
cuius  vis  non  folum  cohibere  fluentem  fanguincro,fed  etiaiiijad  morbos  ddeetnedos, 

boim- 


Mufd  Metallici  Lib.IV.  891 

A hominera  ^ddere  prodjuem  traditur . Hunc  lafpidem  annulo  inclufiim  a Galeno  gc. 
flatum  fuine  tradunt . Tertium  genus  eft  viridantis  coloris , quod  geftantem  i periculo 
aquarum  tueri  perhibetur.  Hoc  in,  Joco  daturfexta  tabella  cum  pulcherrima  icone 
lalpidis  figura  fluu/j. 

VI.  Tabella  refert  iconem  lafpidis  flurhen  reprafentantis,  cum  quibufdam  venis  ru- 
beicentibus,  vbi  variarum  rerum  rudimenta  apparent.  In  paite  autem  exteriori  qute* 
dam  tubercula  rotunda  confpiciebantur. 

Tandem  5 ratione  commixtionis  lafpidiscum  alijs  multislapillis  ,mnlt«e  alia  diffe- 
rentia emergunt.Quandoqu  idem  cum  Achate  mixtusjvocaturiafpachatesj  cum  Sarda, 
Sardoiafpis,cum  Onyche,  lafponyx,  Anftlmus  Boetius  fatetur  fehabuilTe  lafpidem, 
qui  Amethifturo,  Sardam,  & Chalcedonium,  diftinwiis  locis,  comprehendebat.  UJpiinyx. 

L O G V S. 

IN  recenfendis  varijs  lafpidum  differenti  js,  multos  locos  memorauimus,  in  quibus 

Natura huiufmod i lapides  procreat.Nihilominus,vtexai5iamIalpidis habeamus  ' 
hiftoriam  ,pra’didfis  alios  natales  locosaddemus.PIuribus  in  locis  Germaniae  la- 
Ipides  effodiuntur . Item  Cor^  in  Mifnia, colore  fiauo,  &languineo  eruuntur , Ibidem 
alio  inIocoIafpisnonabCmilis  Bore^  Plinij  nuncupato  repetitur . Ad  Salam  nigri  ,& 
rubentes inueniuntur . Ad  Pagum  Caueifungam, rubentes, &fpurij producuntur . Bo- 
hernia  multas  habet  fpecies  lafpidis  rubefcentcs,purpureas,aIbas,confpicuas,  varijfqj 
coloribus  mixtas,  omnes  pulcherrimas,  & mirabili  Natura?  artificio  compofitas.  Quin. 
imo  huius  magna  moles  ibi  crefeit,  vt  inde  cochlearia, & flatutefabricaripoffint.  Colli- 
fanus  eft  caftellum  in  Sicilia,  annotante  Facello  in  hiftorijs,vbifunt  fodinaE,ex  quibus 
potphyrites,  & lafpidcs  eruuntur. 

c SIMVLANDI  RATIO. 

C'!  V M lafpidum  copia  multis  in  locis  inueniatur,  non  eft  bono  Impoftoribus,& 
Mercatoribus,  vt,  in  lalpidc  fimulando,  diu  laborent . Nihilominus  narrat  An- 
■*  felmus  Boetius  fe  vidifte  lafpidem  ita  elcgantera  quodam  milite  fimulatum,vt 
nonnifi  duritia  a genuino  ,&  naturali  dignofeeretur . Hic  Author  creditmaffam  ex  gy- 
pfo,  calce,  fero  ladfis,  pulucre  lapidum,&  glutine  comparatamfuiffe,  hanc  maffam  va- 
rijs coloribus  infici  vidit,  antequam  durefeeret,  bacilloq;  hincinde  materiam  moue- 
riobferuauit:  hac  enim  ratione  colores  tanquam  peranfraiftus  ducebantur,  & veros, 
tiaturaJefq;  lafpidis  colores  reprsfentabant. 

MYSTICA. 

D Y A S P I S eft  prima  Apocaly  pfis  gemma , & fexto  loco  inter  gemmasRationalis  col- 
I locatur. Ideo  Diuus  AnfelmusCantuarienfis,proIafpide,  virorem  fidei  myftice 
A.  agnofeit.  Diuus  Auguftinus  Petrum  Chrifti  vicarium  interpretatur,qui  pariter, oh 
fidei  virorem,  ab  illo  lafpis nuncupatur . Vnde  Explicatio  rhythmica  incerti  Authoris  ‘^‘*A  *t* 
deduodecim  lapidibus  Rationalis  hmc  habet. 

Jafpis  (olore  utridipraHiu  v rorem fidei^ 

^ni  in  ferf eidis  homimhus  num^uam  marce/tit penitus 
Cuius  forti  pretfidio  refidiiur  Dtaholo. 

Cornelius  a Lapide  vir  in  Myfticis  non  vulgariter  eruditus  retulit  fortitudinem_j 
fidei lafpide  denotari;  hac  dccaufa in  Apocalypfi  , Diuo  Petro  affignatur,  quem_», 
poft  Chriftura  petram  ,&  Ecclefia;  fundamentum  effe  ftatuimus.  Hinc  Ribera 
uum  Petrum  ad  lafpidem  comparauit, propter  animi,  & fidei  firmitudinem.  Itein_j 
cum  viror  , & nitor  huius  lapidis  nunquam  euanefeat  : pariter  fortitudo  , & fides  ' 

Diui  Petri  , poft  diuini  fpiritus  aducntuin  , nunquam  diminuu  efle  perhibetur. 

Ffff  2 Rur- 


Vlyfsis  AIdrouandi 

Rurfus  Viegas,  in  expofitione  vigefimi  primi  Capitis  Apocalypfis.afleruit  omnes  In.  E 
terprf  tes  vnoore  fateri  niyfticani  lafpidis  aflimilationem  Diuo  Petro  competere  ^ in_^ 
qpo  fides , poli  aduentum  Spiritus  SanSi , firma  femper  remanfit . Quamuis , lafpide, 
quilibet  Apoftolus, propter  firmitudinem  fidei , defignari  poffit.  Namque  ficuti , hoc 
lapide  gePato/pedlra  fugantur, pariter, fola  fide, omnia  errorum  phantafmata  abigun. 
tur : Amplius , ex  fententia  Cornelij  a Lapide  ,& Riberat , lafpide , Patriarcha  Tribus 
Gad,obfortitudincm,denotatur:cumh:ecTribus  Gad  fortiflime alias  Tiibusad  ter- 
ram promilTam  prsiucrit. 

Denudlafpispriroagemma  Apocalypfisprimo  articulo fymboli  Apoftolici  myfticc 
conuenire  videtur . Primiim , quoniam  lafpis  csteros  lapides  pretiofos  antiquitate 
fuperat ; cum  Natura  alias  gemmas  in  finu  terra?  abdiderit,  lafpidem  vero,  iuxtaterrte 
fuperficiem,  omnium  oculis  fubiecerit.  Pariter  id  veritatibus  facr;r  fidei  ,c5f  Theologia 
contingit,  quarum  alis  profundiorem  fpcculationem  cxpoftulant , alis  vero  perfc  pa- 
tent , fed  nulla  antiouior,  & clarior  efl:  illa,  qus  Deum  ede  docet . Deinde  veritas  pri- 
mi articuli  omnipotentiam  fummi  Opificis  indicat , cuius  opera , tam  varia,  & multi-  F 
plicia,in  toto  terraru  orbe,  confpiciuntur,  qus,  varietate  coloris  Iafpide,i,defignantur. 
Immd  veritas  primi  articuli  omnibus  Idolatrijs,& fidlis  Dsmonum  fuperftitionibus 
opponitur  i culus  tei  lafpis  idoneum  fymbolum  elfc  poteft  ;cum , pro  amuleto,  aduer- 
jioU  qu*  siis  cunila  terriculamenta, &phantafmata  fufpendaiuriquandoquidem  Idola  nonnifi 
fmt.  qua:dam  inania  phantafmata diuulgantur.  Deniqifi  lafpistutelamgeftantibuspra- 

ftatjaflimiliterveritasprimiarticuli  nobis  patrocinium  Dei  omnipotentis  pollicetur: 
Cap.jq.,  iuxta  illud  Ifaia.  Tonam ipfftdcm propttgnacuUtun.  C.Tterum  cum  multa;  lafpidis  fpc- 
ciesh.,ctcnus  mtmoratff  fuerint  i manifeftare  oportet , qua;nam,  in  facris  Paginis,  no- 
mine lalpidis, intelligatur  Alcafarij  opinio  fuit , illam fpeciem  elfe  intelligendanu, 
qua- in  Paleftina,&  in  toto  Oriente  frequens  inuenitur.  Talis  enim  eft  viridis , linea 
alba  inCgnita  3 & Grammatias  nuncupatur, 

M O R A LIA.  o 

MAXIMOPERE  cupimus  illa  etiam  recenfere , qus  ex  lafpide  ad  morum 
integritatem  trahuntur. Etenim  lafpis  viriditate  refertus  hominem  inter  pe- 
ricula tutum  reddit  3 malei  cijs  reluclatur , vifionem  acuit,  phantafmata  tu- 
Tidescui  gat,  & denique  ardorem  internum  extinguit.  Melius  tamen  argento , quam  auro  in- 
fin.ilis,  cluius  luas  virtutes  exercet.  Fides  huius  conditionis  elfe  traditur,  qua;  hominem  inter 
aduerla  Iccurum  conllituit , m deficijs , nempe  D£emonum,&  Ha;reticorum  tentamen- 
tis  occurrit , viiiim  inteilcilus  acuit , & tandem  feruorem  auaritia; , & libidinismitigat. 
Deinde  magis  in  argcntoclaufus , quam  in  alio  metallo  m.ignificatur  .-quandoquidem 
fides  in  eloquete  Euangelij  Prf cone  magis,quam  in  alio  homine  progrelfum  facit,dum 
dittunditur , & alijs  communicatur. 

K utlus  lafpis  gcRatus  ardorem  internum  temperat , febtes , & hydropem  curat.  Pf- 
nitentia  huic  lapidi  comparatur; nam  quando  homo  illam  ferio  ampleCfitur, ab  ardore  H 
voluptatum,  a febre  libidinola,  & ab  hydrope  auariti*  liberatur . Quininib  fi  fudor 
jn;modicus,geftato  lafpide, cohibetur : pari  ratione,  vi  poenitentiie,  fudor  malarum 
cogitationum , & fanguis  prauarum  dclitiarum  coercetur, 

VSVS  IN  MEDICINA. 

INTER  tot  huius  lapidis  fpecies,Iafpis  omniii  prpllantillimusin  vfumcdicovfur- 
pandus  eft, & talis, ad  mente  Alberti  Magni,cfl  vIridis,riibicimdisinCgnitusnotis, 
Plinius  verba  facies  de  lalpide, optima  ipeciem  illam  efle  iudicauit,  qup  nonnihil 
purpurei  in  fc  continet,lecundu  locum  aflighabat  illi,qup  colore  rofeo  decoratur,  & in 
poftrcmolocofimile  (inaragdo  reponebat.  Alcafarius  cxiftimauit  iiifi  lafpide efte  pro- 
fer cdu, qui  viroie  habet  cum  linea  alba,&  guttis  fangnincisell  macula  tus, qu5  Grania- 
tia  lupeiitis nominari explicauimus  ltaq;  hic,exauthoritate  Alberti, Matthioli,Mylij, 

& alio- 


Mufd  Metallici  Lib.IV' 


■A  &alioriimj^fluxumfanguinis  cocrcerc  perhibetur.  Immo  addit  Alcafarius,  Cordubat 
pcrKuIum , annulo  ex  viridi  lafpidc  notis  fangiiineis  afperfo.  <.^uare  for- 
uflis  huititoodi  iangumis  nota’,  ad  iniiar  fignatura; , a fmntno  rerum  omnium  Opifice 
huic  Japidi  ruerunt  imprefT^j  vthomineSj  excoJore,virtiueni  huiuslapidispeculiarem 
in  ungume  cohibendojCognofcerenr.Actamen  AnfeJnuis  Boetius  non  viridijfed  cantu 
rubio  lafpidCjin  fimili  cafu  periculum  feciUediuulgauit;  dum  femori  mulieris  nimio 
meniium  fluxu  iaboi antis  jalijsprarfidijs  incaflum  adhibitis  ,Iafpidem  rubrum  impo.. 
litum,  & rudem  alligari  iufPt;quo  fluxio  fanguinis  iljico  fupprefla  eft.  Alioquin  in  alia 
bimorrhagiajlaipisaqua  Irigidiflima  madefieri  debet,&  manu  dextra  Patientis  ft tin- 
gi ,&  paulo  poft , iterum  made  fieri,  idq;  toties  repetendum  eft,  donec  fanguis  dima- 
nans coerceatur  . Aliter  etiam  parti,  exquafanguisegreditur,applicanduseft. 

Prwterea  in  multis  etiam  aiijs  affeftibus  commendatur.  Primum  referunt  in  Epk 
Jepfia adhiberi,  quandoquidem , fi  fpatio  diei  naturalis,  a Patiente  circa  cartilaginem 
eniiformem  geftetur, excitato fudorc, a paroxyfmo liberatur,  fin  fecusmoritur. Dein- 
gdead  dolorem  ftomachi,Iafpis  viridis  ita  fiilpenditur,  vt  regionem  oris  ventriculi 
tangat ; quinimo, ad  id  pratftandum,  lafpis  figura  Draconis  cailatus  annulis  includi 
ibiebat.  Caiterum  Galenus,  qui  nonnifi  lafpidem  viridem  niemorauic, hunc , abfqj  dolore 
vlla  figura,  in  hoc  cafu  valere  prodidit.  Alij  lafpidem  viridem  maculis  albicantibus  domachi. 
confperfum  ex  India  Occidentali  delatum  in  affeblu  colico  ,& nephritico  itafufpen- 
dunt,  vt  particulam  dolore  afflidtatamcontangat.  Nonnulli , hac  gemma  generatio, 
nemcalciili  impediri  polfe  crcdiderunt,& pracipue  fi  Scorpionis  effigiem  habuerit  ca- 
latam ea  hora,  qua  Sol  fignum  Scorpionis  ingreditur,  quoniam,  hoc  tempore,  peculia- 
res de  Cslo  virtutes,  ad  prohibendam  calculorum  generationem,  acquirere  exiftima- 
runticum  vanum  fit  opinari  aliquid  a figura, qu»  neq;  qualitas, neqifubftantia  eft,pro- 
dire  polfe.  Poftremo  ad  febres,&  hydropes  curandas,  nccnon  in  paritura,  non  impro- 
bamr.  Hinc  Marbodeus  cecinit  hunc  in  modum. 

Cade  geHatus  fe  brem  fugAtj  arcet  hydropem 
jippo(itHfq\  innat  multer  en»  parturientem, 

g Csterum  non  omnes  febres,  & hydropes  lafpide  fanari  pronunciant , fcd  tantum- 
modo illas, qu*  aconcodlione  labef ablata , & animio  fanguinis  fluxu  oriuntur  . Pr;e- 
diblis  addamus, ex  fententia  Mylij,  virore lafpidis  aciem  oculorum  refici, & illos  ab 
omnibus  fordibus  expurgari , necnon  fpiritus  vitales  mirandum  in  modum  recreari. 

VSVS  IN  VARiiS. 


BSTVPVIMV  S,  quando  legimus  Plinium  ,qui  fe  vidiife  lafpidciTum-  ^ 
decim  vnciarum , Scinde  effigiem  Neronis  formatam  fuiife  referebat.  Nihi. 
IcminusEralmusStcHa  lafpidem  ad  tantam  magnitudinem  excrefeere  fcii- 
pfitjVt  in  ffidificijs  adhiberetur;  quadoquidem  parietes  lafpide  inci  uftatasobferuafle 
teftificatuseft . Idem  Anebor  addit  tantam  huius  copiam  apud  Tubantinoserui  fole- 
Dre,vtin  publicis  fabricis,  rudi  forma , a Veteribus  inclufus  fuerit.  Narrat  etiam_j 
Maiolus,  ex  lafpide  vasolim  in  Sicilia  fuiffe  fabricatum,  cuius  orificium  ad  decem_j  Colloq.tZ, 
palmos, patebat,  &, miraculi  loco, in  montis  Regalis  templo , ad  aquas  baptifma. 
ks  feruandas,Deo  dicatum  fuiffe . Garzias  ab  Horto  feriptum  reliquit  exlafpide_a  hib.i.htd. 
viridi  vafa  quiedam  murrhina  fieri , qua?  Smaragdum  prorfusEmnlantur.  Qiiinimoex  -dftxtt- 
tali  materia  confeblum  efle  illud  vas  exiftimat,  quod  tanquam  ex  Smaragdo  formatum 
GenuK  oftenditur.  Quandoquidem  huiufmodivas  quandoq; venale ducentisaureis 
bifpanicis  obferuauit  s quod  fi  fmaragdinum  effet,vix  hoc  pretio  miliefima  illius  pars 
comparati poffet.Nos  craterem  ex  Lilpide  partim  flauum,  partim  rubrum,&  nigrican-  crater  ex 
tem  venis  albicantibus  confperfum  vidimus , qui  ita  erat  pellucidus , vt,  inftar  fpeculi, 
imagines  redderet.  Gefnerus  quoq;  mortaria  excauari  in  lafpide  Germanico  prodidit. 

Deinde lafpis  cum  optime  fignet,  Plinius  eum  idoneum  ad  figilla  iud icauit . Sed,  prx-  Li.^y.cS. 
Kr  figilla,  ex  hoc  lapide  pocula  , corona  precaria , cochlearia,  manubria  cultrorum,  & 
iliahuius  generis  formantur.  Ideo  damus  tabellam,  in  qua  capuiiis  gladij  ex  lafpide, 

& alijlapides  lafpidei  artificio  elaborati  cernuntur. 

Ffff  3 Infuper 


f 


8p4-  yijfsis  Aldrouandi 

lafpides  varie  elaborati. 


Infuperifidorus,  AIbertus,&  Matthiolus  monimentis  madarunt,  lafpidemjad  con- 
Pttr.i.  Icp-  ciliandam  hominum  gratiam  geflari  folcre.  Idcirco  R ipa,  pro  icone  Gratia-, venuftam 
ml.  Inucncmiafpide coronatam  cffigiauit: deinde  paiiid  inferius, ad  oflcndcndam  Lau- 

dis imaginem , pulcherrimam  iuuenem  cum  lafpide  de  coiio  fufpenfo  figurauit.  Huc 
Lik^-%£-  etiam  refpexit  Virgilius,  quando  cecinit. 

Hetd.  —t  tlh  nclUtuslaffidefiilua  v 

£n fis  er  At. 

Quoniam  tunc  Didonis  gratia  ex  petebatur,  liidorus  tamen,  & Albertus  id  efle  nuga- 
mentum opinantur.  Tandem  addit  Plinius, cui  Mylius,  6r  alij  Authores  fauent  ,Iafpi- 
, de fimili Smaragdo phantafmata pelli : qua  dere  InccJsr  Orientis,proaniuIcto,hunc 

aflidue  geflant.  Diofeorides  tamien,  & alij  hanc  proprietatem  omni  laipidum  fpeciei 
aflign an t: etenim  omnes  lafpidis  fpecies  tanciuam  amuletum  aduerfus  veneficia  com. 
nr,cndantur,&  prafertim  fi  in  argento  claufie  fucrintjvnde  Mat  bodeiis  ad  rem  hos  ver- 
fus  protulit. 

Ei  (^fiatlferhihe«t)VhAntAfimAta  noxui feUtt, 

Cutus  sn  ar gente  vis fortior  ejfe  f utatur. 


H 


A 


MufelMetallici  Lib.lV.  gpj 

DE  HELIOTROPIO. 

Cap.  LXIX. 

iE  Q V I V O C A. 

yEPI  V S,in  antecedenti  Capite, HeIiotropi|metionemfecimus,quii 
cum  lafpide  maximam  affinitatem  habeat : quare  ordinis  ratio  expo- 
ftulat , vt  in  prxfentia , de  huiuhnodi  iapide  fermo  habeatur . At  no- 
men hoc  multis  a lijs  conuenire  videtur,itaut  in  a-quiuocationem  in- 
currat. Primitiis  Heliotropium  eft  herba  apud  Diofcoridem , cuius  Lib./^cap 
folia  cum  Sole,  nubilo  etiam  Catio, circumaguntur:  tanta  eft  cum  Sole  19  j. 
huius  Smplkis  herbat  conuenientia.  Huius  poftea  plantae  Bauhinus,  in  Phytopinace, 
quinque  differentias  proponit.  Pratterea  Athenteus  Heliotropiu  feribit  ede  Solarium,  Lib.^. 
vd locum,  in  quo  hora’  ad  Solem,  veruto  vmbram  faciente, denotantur.  Tandem  Hc» 
liotropium  eft  gemma  opaca,  de  q ua  in  prrefenti  Capite  verba  ftunt. 

NOMENCLATVRA,  ET  ETYMVM. 

HI  C lapis  ab  Anfclmo  Boetio  vocatur  Heliotropius,  fortaflis  ad  differentiam 
plantre . Verhm  apud  Grxeos  hoc  nomen  i rr/at  , nempe  Heliotropium, 
tam  ad  plantam,quam  ad  gemmam  indicandam,  in  genere  neuBro  vfurpatur. 

Huius  autem  nominis  rationem  effe  dicimus, quoniam  Grsci  "A/or  Solem,  & Tpot.I» 
motionem,  vel  conuerfiionem  appellant : namq;  lapis  hic  fub  aqua  Icrcatus,  ex  Plinio, 
C&Ifidoro,ad  radios folares,  ob  viuacem forfitan  rubedinem, & viriditatem,  colorem 
adeo  croceum  fpargit,vc  aerem  nubibus  replere  videatur.  Aut  etiam  ita  vocatur, quo-  Heliolrepy 
niam  extra  aquam,  inftar  (peculi,  Solem  recipiat,  illumqs  tanquam  Eclipfi  afflidiatura  effecim. 
oftendat.  Cum  autem  hic  lapis  Solis  claritatem  mutare  videatur,  non  eft  mirandum, 
fi  nomen  Heliotropij  fibi  comparauit . Id  eleganter  expreffitMarbodeus  his  verfibus. 

Ex  re  nomen  hahemelt  Hilimrefut  gemma, 

^iiieSolis  radtjs  in  aqua  fuhtecla  baallo  j 
Sangtiinettm  reddit  mutato  tumine  bolem, 

Ecliffimq-,  nouam  terris  effundere  cogit, 

Huiufmodi  effedfus  de  Sole  ab  Heliotropio  noftr*  «tatis  non  producuntur : quam- 
obremneceffario  afferendum  erit, vel  Heliotropium  Antiquitatis  a noflro  diferepare,^ 
vel  huiufmodi  affectiones  Heliotropio  perperam  iuiffeaffignatas. 

“ DESCRIPPIO,  ET  NATVRA. 

N deferibendo  hoc  lapide,  eum'Maibodeus  cum  Smaragdo  fimilem  ,& maculis 
confpcrlum  fanguineis  conftituit:  canit  igitur  de  illo  hunc  in  modum. 

Sanguineis  afprrfnm guttis  ffirntle-m^Smaragdo. 

Porraceo  colore  infeaum  videtur  Heliotropium  guttis  puniceis,&  venis  fanguineis 
diftiniftum,  ad  differentiam  lafpidis  viridis,  in  quo  macula: fanguinea?  conipiciuntur: 
cum  Heliotropium  non  pundfis,atq, guttis,  fed  venis  fanguineis  interftinguatur.Virq- 
rem  autem  non  habet  elegantem , quoniam  ex  fuccis  non  claris , immd  turbidis , viri. 
dibus,rubris,&  nigredine  quadam  infctftis,  in  finu  terra:,  concreuit.  ApudAnfelmum 
Boetium  hac  gemma  opaca  eft,  viridis,  fanguineis  puncTis,  aut  venis  variata  jhodieq;  __ 

lalpis  orientalis  appellatur . Apud  nonnullos  priftinuin  nomen  retinet , pra:fcrtiui_j  la/pisorte- 
quando  aliqua  ex  parte  translucct : hac  enim  ratione  Gemmarij  peritiores  Heliotro,  talis, 
pium  ab  lafpide  diferiminarefolent. 


S' 


gp5  VljfsisAldrouandi 

Eft  autem  huius  natura , vt  maiorem  lafpide  authoritatem  habeat  Vilioribus  Ia-  E 
fpidibus,  & Prafijs  adnafcitur,  & aliquando  mater  PraC;,  Smaragdi,  & aliarum  gem- 
marum viridium  effe  perhibetur. 

DlFFERENTIiE,  ET  LOCVS. 

I perpendamus  differentias  ratione  loci  natalis  ,obferuabunus,  annotante  Pii.’ 
nio,  horum  lapidum  alios  ab  India,  alios  ab  Africa,  alios  ab  Aethiopia,  ae  alios 
^ Cypro  mitti.  Quamuis  Germania  ,&  praifertim  Bohemia  illis  non  careat.  Q^n* 
imo  ex  India  Orientali  interdum  affertur  tantai  raagnitudinis,vt  inde  excauan  poflmt 
Sarcophaei, quibus  cadauera  Defundorum  conduntur , & talem , in  vrbe  Burgenfi , fe 
Mnfmtndt  €onfpicatum  fuiffe,  Boetius  teftificatur.  Sed  certant  Authores 

iJdis  loco  prKftamiffimum  habeatur  Heliotropium,&  tandem  deprfhenfum  eft,  Aethiopi. 

^ ' cum.vel  Libycum  in!eraliasdifrerentiaspnncipalemlocumoccuparc.auoniamau-  F 

tem,  ratione  colorum,  varietas  non  vulgaris  in  Heliotropio  obferuatur.  Damus  hoc  m 
loco  tabellam  quinq;  differentias  oftentantem,  vbi  Heliotropia  vanorum  colorum 

^i.  Heliotropium  eratcoloris  viridis, maculis  purpureis,  & luteis  refertum,  vbi fcul- 
pta  confpiciebatur  mulier,  quae  manibus  aliquod  fignum  triumphantis  geftabat. 

3,  Eft  aliud  Heliotropium  cum  effigie  viri  baculum  manu  tenentis. 

3.  Heliotropium  figura  fere  hexagona,  quod  maxime  lucidum  erat, cum  macuIiS  al« 

bicantibus.fubuiridibus,  & purpureis.  ^ • n ^ 

4 Heliotropium  ctclatom , & , figura , referebat  aliquem  Geometram : nam  inltni- 
mentum  mathematicum  manu  geftare  videbatur.  Prsterea  coloris  erat  viridis  diluti, 

& fguratoualis. 


Heliotropij  quinque  differentis. 


t 


MufeJ  Metallici  Lib.IV. 


A J.  Heliotropium  tuit  orientale, figura  trigona,  colore  viridi  fubobfcuro  infignitum, 
cum  maculis  rubris  faturatis,  cuius  pars  exterior  valde  nitebat. 

Aliquando  inutnitur  Heliotropium , quod  viridi  colore , & fanguineis  venis  caret, 
opaca  refmi'debet'*^°^  aliud  genus  lapid  is  pretiofi,  ve)  gemma 


VSVS  IN  MEDICINA, 


CVM  Heliotropium  noftrum  maximam  cum lafpide  affinitatem  habeat, nemini 
dubium  elle  debet,  vires  etiam  lafpidispoffidere  . Primo  venenis  rcluciatur, 
alanguinem  vndequaq;  fluentem  lupprimit.  Hinc  Marbodeus hoc  earmea^ 

j prodidit. 

Sanguinis^  aliringit  ^ttxvnt^pdliftjfte  vefiena, 

Infupcr  addit  Boetius,  hoc  lapide  geftato,  calculi  generationem  prohiberi,  ventri- 
culicoiftionem  iuuari,  & Epilcpfiam  arceri.  Tandem  alium  vftim  habui.flc  videturapud 
Antiquos;  nam  Geftantes  hanc  gemmam  plurima  vaticinari,  & futurarum  terumtji 
quadam  pracognofcereMarbodcusfcripfit.  * 

Sed  ijuefjigellami  daipluriiruvaticinxri-, 
quxdaenpreinofcere  rerum. 

Hanc  autem  operationem  fabulofam,&  ridiculam  effie  credendum  efl:  quandoqui- 
detn  olim,  hoc  lapide,  Ethnici  a cultu  diiiino  aberrantes,  prafertim  in  Idolorum  feftis, 
Alberto  Magno  referente,  vtebantur.  Alium  etiam  vfum  antiquum  huius  lapidis  Mar- 
bodeus  recitat, dum  Heliotropium  geftabatur,  vt  geftans  ab  oculis  humanis  fubtrahe. 
retur:  verkisMarbodeifunt  hi. 

N am  fi  coniur/gatnr  etujdem  mtninis  htrh<& 

0 Carmine  legitimo,  facrata potenti. 

Subtrahit  humami  oculis  quemcumq'^ gerentem. 

Hanc  quoq;  operationem,  & vfum  Plinius  improbat,  & damnat  ,&  a Magorum  im- 
pudentia id  fiefum, &fadtum  effe  retulit.  Etenim  certum  eft  nullum  lapidem,  vel  gem- 
ina, naturali  lua  facultate,  impedire  po fle, quominus  geftas  a Prafentibuscolpiciatur. 


D £ P R A S 1 O 
Cap.  LXX. 


VN  C locum  Prafio  lapidi  libenter  affignauimus,  quoniam,  ex  mente 
Plini; , tres  huius  lapidis  fpecies  proponentis , fecunda  cum  Heliotro- 
pio  conuenire  videtur , cuius  hiftoria  paulo  antc  fuit  exarata . Itaque 
Prafius;fiue  <mpatiin  inter  gemmas  opacas  ab  Authoribus  reponittir. 
Veriim  Prafius  etiam  poteft  appellari  homo  ex  Prafijs  India?  populis, 
quorum  metropolis , referente  Plinio,  Palibrora  nominatur;  vel  etiam 
ex Prafia oppido  in  ora  Laconica  lito , cuius  Thucidides  meminit . Alioquin  Prafitim, 
in  genere  neutro, prolatum,  apud  Tabernemontanum,&Anguil)aram, denotat  il- 
lam plantam , quam  Botanici  paffim  Marrubium  appellant,  quoniam  fuo  colore  irpf- 
, nempe  Porrum  amuletur.  Hac  poftmodum  planta  in  album,  & nigrum  Prafium 
dellribuitur,vt  fuo  loco  exponetur. 


E 


3p3  VlyfsisAldrouandi 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

Lapis  hic  a Latinis  Prafius,&  a Gr*cis  cognominatur, vel  «Vo'  w 

, nimirum  a Porro , cum  illius  colorem  imitetur , vel  a verbo  gr^co  ^/pa- 
,qu6d  vircfcere  fignificat  ••  etenim  lapis  hic  in  natalibus  talem  fibi  acquirit 
viriditatem, quK  porrorum  caudis, vel  eorumdcm  fucco  non  eft  abfimihs . Ah;  credide. 
Celor  Frt-  hunc  lapidem  ita  fuilTe  nuncupatum  a Prafio  Gracorum , vel  a Marrubio  Latino- 
03-  rum  :cumha-c  planta  virore  fufeo,  & porraceo  relerta  lit,  qualis  color  in  Prafio  etiam 

lapide  obferuatur:  habet  enim  pinguem  fmaragdi  colorem.  Immo  hsc obfcuntasfem- 
Dcr  in  aliquibus  eius  partibus  confpicitur:  hac  de  re  gemma  pinguis,  purulenta,&  mul- 
tis in  partibus  opaca  cognominatur . Alij  fcripferunr  hunc  lapidem  effe  Prafitim  apud 

Theophraftum-  Italisdicitur jCorruptonomine,Prafma>&Plafma,Germanis  Eia^ 
Praefem,vt notat  Boetius.  F 

descriptio,  et  NATVRA. 


INTER  viridantes  vilioris  turba?  ge  mmas  a Plinio,  & Ifidoro  hic  lapis  collocatur, 

cuius  color  proxime  ad  colorem  Porri,  vel  Marrubij  accedit.  Oritur  autem  hu- 

iufmodi color  exmiftura  fiaui,&viridis coloris.  Eft  veluti nubeculis petlpicuus, 
vel,  vt  alij  referunt , totum  Iapidis  corpus  quadam  diaphaneitate  impeditur.  Huic  in- 
terdum aliquid  rubri,  albi,  vel  nigri  infideticum  adnafcaturiafpidi,  Cryftallo , Sma* 

raedo,&  alijsgemmis,a  quibus  varia  corpufcula,&diuerfoscoloresacquirit,&,  iux. 

'V»terSma  Peptentiam  Alberti , veluti  mater  Smaragdi  conftituitur , quia  frequenter  in  eo  in- 
clufus  reperitur:  immd  vires  inter  Iafpidem,& Smaragdum  medias  illi  attribuit:  cum 
moneat  Plinius, talem  in  Cypro  media  parte  lafpidem,  & media  Smaragdum  inueniri. 
Hieronymus  Cardanus  Prafium  virentemobfcuriiis  Smaragdo  contemplatur,  & illius  G 
colorem  lafpideo  hilariorem , fed  impurum  efle  refert , illique  nonnulla  punifta  rubra, 
nigra , & alba  aliquando  attribuit. 

differentiae,  ET  LOCVS. 


Ratione  eoioris,  tres  differentis  proponi  polfunt.  Prima, ad  mentem 
Boeti;,  continet  Prafium,  qui  exade  colorem  Porri  imitatur;  fecunda  com- 
prehendit illum,qui, multum  flauediris habet, & colorem  quafi  filicis  arefeen- 
Chry]i[tt~  tisreprafentat , hic,  fi  aureo  fplendore  radiet,  Chryfopteros  Veterurn  elle  perhibetur. 
roi.  Tertia  differentia  amplediitui  Prafium  ,<[ui  exigua  viriditate,  fed  maiori  flaiiitie  lutc- 

feit . Floc  pcftfemum  genus  ad  lapides  nephriticos  reduci  poteft . Marbodeus , & ip- 
fe  colores  rcfpiciens , tres  Prafij  fpecies  dclcribit . Primam  viridem  cum  aureo  colore  H 
facit  jfecundamfanguineis  venis,  & tertiani  candidis  notis  decorat  his  verfibus. 
Cotiffkuis  Pra/ius  gemmis  fole!  arieiumer/iri. 

Sed  non  dl  car«s  contentas  qutffo  decore, 

Vtile  ml  sjfert  ^niJhjHod viret , & decet  aurum, 
culter  a fangusneisffecies  ed  illita  venis. 

Tertia  candidulis  tribus  dl  infer ipta  litaris. 

Verhm  dubitamus , ne  Author  hic  verum  Prafium  cum  Chryfoprafio  , & nonnullis 
alijs  gemmis  cofpicuis  confundat, de  quibus, in  Rubrica  Denominatorum,  agetur.  Nos 
frafusle»  habuimiis'gemmam  opacam  huius  generis, & Prafium  leucochloron  appellauimus.cum 
tochloros.  maculis  albis,  & virentibus  eflet  referta, aliqua  tamen  ex  parte  nitebat.  Hic  daw  icon 

Prafij  coloiisviridis,qui  fcalptam  habebat  figuram  Temperantia? , cum  afterifco  ad 

latus,  forma  lunaris.  Ibidem  delineatur  lapis  prone,  6f  fupme , qui  Malachites  dici- 
tur , de  quo  in  fequenti  Capite  agemus. 


Pra- 


Infuper  a magnitudine,  vel  a mole  aliquam  differetiam  elicere  po (Turnus.  Qiioniam 
hiec  gemma  vilis  ab  Authoribus  appellatur , cum  copia  illius  inueniatur , & ad  tantam  statua eJt 
molem  excrefcatjvt  inde  , Boem  annotante,  (tatu^  concinnari  poffint.  EMhetur  prafy. 
tabella  cum  icone frufti  grandioris  Pralij  cylindrici,  in  quo  hieroglyphica  qu*dam_j^ 
conTpiciuntur.  Etenim  antiquiflimi  illi  Philofophi  ineol;e  ^Egypti  fnamyfteriachara- 
deribus  yEgyptijs  in  lapidibus  nobilioribus  exarabant,  vt  ad  tempus  diuturnum  forent 
perennia.  ^uamobrem,in  hoc  Pralro , prreter  hieroglyphicos  charaderes,  effigies 
etiam  Satyri,  & Leonis  apparent,  Pr^terquamquod  lapis  hic  erat  perforatus. 

Prafius  Cylindricus  cum  hieroglyphicis. 


poo  V 1 jlsis  n idrouanai 

lecur'.  Huiufmodi]apidesnonfol{imin  India  orientali, &occidentaIi,fedctiamin  Eu-  E 


Vljfsis  Aldrouandi 


ropa,&pr;efertim  in Bohetnia,& vicinis  regionibus  inueniuntur.  Hodie  intellcKimus 

a nonnullis , multos  huius  generis  lapides  circa  litora  maris  Adriatici  in  Dalmati a_j 
cbferuari . 


SVNT  inreruranaturamiiltffgcmmardiaphanEjquaaPrafio  lapide denolnl. 
nationem  foniuntur.  Prima  eft  Chryfoprafus,  quafi  dicatur  Prafius  aure urruj 
fplendorcm  cum  viriditate  Porri, feu  Prafij  coniunaam  habens.  Hsc  gemma 
vifui  grata  eft,  & viribus  Prafij  lapidis  refpondct.  Alia  nuncupatur  Smaragdoprafius, 
Smar/igde-  quff  naturam  mediam  inter  Pialium,  & Smaragdum  poflidet.  Hac  gemma  viriditate 
pr*r»s  ' graminis  gaudet,  nec  quidquam  flauitiei  in  fe  continere  videtur,  dum  Prafio  compa- 
^ ^ ' ratur,at  collata, ad  Smaragdum, quamdam  flauelcentem  viriditatem, magis, quanuj  F 

Smaraedus  oftendit.  Raro  ccnfpicua  inucnitur,cum  vt  plurimum  opacam  perfpicui- 
Chhriiis  habeat. Apud  Boetium,  pro  pfeudofmaragdo  habetur, &fortalSs apud  Plinium 

Chlorites  vocabitur.  In  Bohemia  ,& occidentali  India  repetitur.  His  addatur  Pra.. 
Frujoidcs  gemma,  quam  ad  genus  Topatiorum  reducunt. 


ANONNVLLIS  Pralius  commendatur  ad  roborandam  oculorum  aciem, 
quoniam  eorumdem  caligini  occurrat;  quapropter,  ex  Alberto  Magno, lapi* 
hic  cum  lafpide,  & Smaragdo  virtutes  habere  communes  traditur.  Non  de- 
funr,  qui  affirmant , ad  reficiendos  Ipiritus  vitales,  in  vfu  elle . H*c  autem  virtus in_« 
Smaragdo  etiam  vigere  fertur , qui  fua  perfpicuitate  fubftantiam  fpirituum  recreat. 
rentmsri.  Tradit  quoq;  Michael  Mercatus,  Prafiu,  veneno  prafente,  viriditatem  amittere,  quam  G 


lochinus,  quafi Malachinus  vocetur, dum  colori  florum  malus affimilatur.  Quamob. 

^ / L-  rem  Plautus  homines  lanam, huiufmodicoIore,inficientes,Molochinariosindigitamt. 

0 oc  tm-  g color  alicui  gemms  competere  debet,  hsc  proculdubio  erit  illa  Malachi- 
tis,vel  Molochitis  fpecies,qus  lapis  pauonius,fiue  la»!,  nempe  Taos  nominatur  (raos 
L^fis  Pn-  Grsce  Pauo  exponitur ) cum  apud  Authorem  non  proletarium  legerimus  Pauo. 

umms,  gemmam  smulari  pennas  Pauonis,dum  partim  viridis  ,&partimamethiftinifit 

coloris.  Vulgo  dicitur  Melochite,  vel  Malachita. 


DENOMINATA. 


VSVS  IN  VARIIS. 


nonnifi  diligenter  ablutus  recuperare  poteft. 


DE  MALACHITE. 

LXXI. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


V M ad  Prafij  fpecies  Malachiteimnonnulli  referant,  non  efle  ab  re_j 
hidicauimus  naturam  illius  hoc  in  loco  examinare.  Hsc  gemma  eft 
opaca  Malachites  nuncupa  fa,  fimilifque  virori  foliorum  malus,  q uam 


Grsci«aAa;iii»  vocant.  Quapropter  a Gemmarijs non  fine caufa  Ma-  H 


lachita,&,  nomine  corrupto,  Malaquita  nominatur.Aliter  dicitur  Mo- 
lochites,  fortaffis,quoniam  huiufmodi  color  in  purpureu  vergens Mo- 


DE- 


Mufaei  Metallici  Lib.IV.  poi 

* DESCRIPTIO,  DlFFERENTliE, 

6c  Locus. 

COLOREM  foliorum  maluE  recentium  Iapis  hic  refert;  fed  Marbodeus  craf- 
fiori  fmaragdino  colori  eum  affimilat  hoc  verfu. 

quifpe  vire  fis  limilisfokt  effe  Smaragdo. 

Licet quandoq;  venis  albis  exornetur,  interdum  cxruleus  color  illi  gratiam  conciliat: 
alter  vero  hunc  lapidem  maculat,  & deturpat . Quocirca  /i  a colore  differentia;  petan- 
tur, non  folum  obferuabimus  aliquam  huius  fpeciem  ad  colorem  viridem  inclinare,  fed 
etiam  aliam  ad  caeruleum  dilutura  accedere,  qualis  color  in  Turchefia,velTurcoide__j 
confpici  folet , de  qua  in  fubfcquenti  capite  verba  fient . Hodie  monftratur  quidam_j 
Iapis  virefeens, opacus,  nimirum  minimetransluccns, infignitus  quibufdam  maculis  ^ 

j a dilutioriviriditate faiffis,qua;oculos pe-nnarumPauonis  rcprsfentare  videntur,  & 
pra;fertim  fi  madtfabius  radijsfolaribus  exponatur:  quapropter  abaliquibusGemma- 
rijslapispauonius cognominatur, &interfpeciesMalachitis  reponitur.  Huius  iorti  Likgy.de 
meminit  Plinius,quando  loquens  de  Smaragdis,  Carchedonios  pennis  Pauonis  fimiles  Smaragdo. 
effe  pronunciauit . Varietas  coloris  quatuorgenera  huius  lapidis,apud  Anfelmum_,s  Charchedo, 
Boetium,  conftituit.  In  primo  genere  collocatur  Malacbitesexadlecolorem  inalute  re-  mus  lapis, 
ferens , in  fecundo  lineas  albas  habes,  in  tertio, cui  color  c®ruleus  diftincle  intermixtus, 
non  fecus  ac  ex  lapide  Lazuli , &Malachite  hic  lapis  integratus  fuiffet . In  quarto  ge- 
nere recenfetur  illa  differentia , qua  ad  colorem  Turchefia’  accedit,  & hsc  catterispra;- 
ftantior  habetur. 

Ratione  loci  natalis,  colorem  in  hoc  lapide  effe  varium  afferimus:  quandoquidem 
gemma  hac  ex  Arabia  delata,  virorem  magis  intenfum  habet;  qliam  Cyprus  mittit,  ad 
ilauitiem  ;nclinarc  videtur.  Perfica  ex  viriditate  ad  caeruleum  vergit . Itaq;  prKcipue 
inueniturin  Arabia  liuxta  carmen  Marbodei. 

£ Hanc  rirahum  gentes  prius  inuenijfe feruntur. 

Deinde reperitur  in  Perfia.in  Cypro,in  Mifnia,&in  comitatu  Tyrolenfi.Adnafcitur 
plerumq;Chryfocolla’,itauchaec  quodammodo  Malachitis  matereffe  videatunetenim  Malachitis 
Boetius  huius  fruftum , quod  ex  Malachite , & Chryfocolla  coaluit,  fe  habuilfc  fatetur,  mater. 

VSVS  IN  VARIIS. 

CV  M afpediui  non  admodum  fit  grata  Malachites,rar6  annulis,  ornamenti  gra- 
tia inferitor.  Sed  , cum  ad  aliquam  magnitudinem  excrefeat , exiguapocula, 

& cultrorum  manubria  inde  fabricantur.  C;eterum,fanitatis  caula,uon  fo- 
liimadannulosjfed  etiam  ad bracchialia  admittitur: quoniam  geftantem  a fulmine, 
ab  animi  perturbatione , a contagio , a terriculamentis  diurnis , atq;  nocturnis , necnon 
a fafeinatione  defendere  traditur,  & propter  hanc  caulam  pueris  appenditur.  Id  non 
intaftatum  reliquit  Marbodeus  his  verfibus. 

D Infamum  cunas  virtute  fua  Molachites 

Protegit  ,drcafus  abigit  guofcnmque  (inid ros, 
liVe  teneris  membris  pars  pofsit  iniquanocere. 

Olim  fuperftitiofi  Magi  figuram  Solis  huic  lapidi  infculpebant,  vc  geftantes  a fafei.  Amuletum 
nationibus,  malis  fpiritibus,  & venenatisanimalibusfecuros  redderent.  Id  autem  in-  medicame- 
teranilesfabulasrecenfendum  effe  opinamur.  PrKterea  hic  lapis  ad  lyncopem,ad  do- 
lores, hernias, &cafus  impediendos,  pro  amuleto  vfurpatur.  Huius  puluis  cum  ladte 
propinatus  colicam,  & cardialgiam  fanare  perhibetur  fortaflis  purgando;  quoniaui_i 
Boetius  ab  amico  intellexit,  hunc  puluerem,  pondere  fex  granorum , inftar  Aiitimo- 
nijpnrgare.  Idem  puluis  cum  modico  mellisbauffusmenfesproiiocare  traditur. Idem  Purgas  in- 
cum  linteolo  humido  parti  fpafmoaffeto  applicatus,  affccffionem  tollit.  Mixtus  cum  !Ur  Anu. 
aqua  vitKvlcera  virulenta  curat.  Si  regioni  ventriculi  apponatur , authorc  Cratone,  monij. 
eum  corroborat:  quapropter  coincidet  forte  cum  illa  Ipccic  Iaipidis,qiKe  ad  concilia'a- 
dum  ffotnacho  robur , tutu  a Galeno  , tum  a cate  vis  Vcceribu;  tantopere  fuit  celebiata. 

Gs  22  t)B 


Vijfsis  Aldrouandi 

DE  TVRCHESIA. 
Cap.LXXlI. 

SYNONIMA,  ET  ETYMVM.' 


\N  T A M affinitatem  habet hjc  gemma  opaca  cum  fuperiorijvt  rauld 
tiobferuauerintjTurchefiam,  frequenti  ablutione , in  malachitem_t 
degeneralle.  Aliter  vocatur  TurcoiSjTurcofa  ,&Turchina,  Germa- 
nis EinTurkes;  quinimo  omnibus  nationibus, hoc  nomine, notiffi- 
ma  elfc  perhibetur:  cum,  c regionibus  Turearum  afferatur.  Nonnul- 
li, vt  Agricola,  crediderunt  aliquam  fpeciem  lafpidis  apud  Anti-  F 
nmn  fuiffe,  & prsefertim  illam,  quam  Plinius  Boream,  Graci  Aerizufam,  & alij  Calai- 

„ * * dem  appellarunt.  MefuenuncupauitPeruzegi,  corrupto  nomine,  propter  litterarum 

vicinitatem , in  lingua  arabica,  a vocabulo  Pcruzaa,  quoMauritani  Turcoidem  indi- 
CaLv  ' gitant  Etquamuis,infacrisBibli;s,intergemmasRationalishscgemmamemorata 
reruati.  videatur:  nihilominus,  odiauo  loco,  inter  alias  gemmas,  in  Exodo  recenferi  Arias 

i ’ ,T,ontanusretulit.Quandoquidemvetbumh»braicum(Sab6)Gr*ci,&LatiniAcha- 
tem exponunt, fed Chaldtd  interpretes  Turkaia  vertunt, qu*  voxnoftrteTurchefiae 
conuenire  videtur, 

NATVRA.  ET  AFFECTIONES. 


COLOREM  naturaliter  habet  ex  viridi,  albo,  & c®ruleocompofitum.  Quoad 
colorem  sriiginis  aliquo  modo  inclinare  debet.  Quapropter  Gemmarij  princi- 
paliter hunc  colorem  cbferuanr,  deinde  num  fit  in  lapide  permanfurusiquia_j 
horum  lapidum  aliqui  repeiiuntur,qui  colorem  mutant, & alij,  qui , traflu  temporis, 
illum  pedettmim  amittunt.  Catciis  femper  pjafertur,quicoloremaruginis depura- 
ta’ refert, Stviiiditatemcarulei  laCfelcentis  oculis  gratam  oftentat.Lapides  autem  hu- 
ius gtnu  IS,  qui  venas  habent  nigras,  aut  plus  iuftdvirefcunt, vel  laftefcuntjnihiliffti- 
mantur.  Non  habet  hic  lapis  diafhaneitaiem  ,&vt  plurimum  cirlaturam  non  admit- 
tit . bunt,  qm  d icant  optimam  cognofei  Turchefiam, quando  noffu  virefeit,  & diii  cx- 
Cotiditio"  rulea  appai  et.  Intei  cum  nonnullis  notis  albicantibus  maculaturj  hanc  Gemmarij mar- 
ttesTunk  morinam  appellant, & tanquamnimisvulgarem  improbant.  PrEterea  aliam  patitur  af- 
& feiftionem,  nam,  etiamfi  elegantem  oflendat  colorem , frequenti  tamen  tadiu , vel  ab- 

lutione, vel  fudore  natiuum  colorem  deponit. 

Amplius  aliqui,  longa  obferuatione,  didicerunt  hanc  proprietatem  ineffe  Turcoi. 
di,  vt  geflata  ab  homine  in  fecuda  valetudine  verfante,  in  dies  proprium  eoiorem  ele- 
eantioremofteiidat,&vicilfim  ab  homine  valetudinario  pertradlata,  aut  in  manibus 
befunefi  pofita,  genuinum  colorem  amittat.  Eadem  po Ilea  a digito Defundii  ablata, 
& ad  manus  fanas  delata,  amiffum  colorem  recuperare  perhibetur.  Nonnulli  credi- 
derunt nullam  huius effedtuscaufam  naturalem  allignaripofle;  nihilominus  mutatio- 
fc~  nem  coloris  in  hoc  lapillo  naturaliter  fieri  polle  affeuerantiiis  dicimus.  Quandoquide 
loris  Tur-  gemma  hffC  non  eft  admodum  dura;  ideo  facile  ab  halitu,  vel  vapore  alteratur,  qui  a 
ovfyfe.  I meatibus  cutis  perpetuo  egrediens , vel  pulchrum,  vel  turpem  colorem  lapillo  imper- 
tiri poteft.  Quando  igitur Turchefia;Defundli,amiffQfuo colore, geftatie  ab  homi- 
ne fano , & viuente  ptiflinus  color  reftituitur , dicendum  erit  a corpore  viuente  conti- 
nuum halitum,  & vaporem  eleuari  acute , cuius  falfedo  , ad  priftinum  colorem,  gem- 
mam reuocare  potefli  cum  experientia  doceat,nullo  alio  artificio  colorem  Turcoidis, 
nifi  aceto , & fale  ammoniaco  emendari. 

Infuper  opinantur  alij  Turchefiam  horologij  vicem  pra:flare  ,&  horas  diei  indica- 
re, fi, filo,  pollice, & indice  fufpendatur  intra  cauita tem  vitri, palmaris,  vel  minoris 

lati' 


H 


Mufel  Metallici  Lib.IV.  poj 

A latitudinis:  tunc  enim  latera  cyathi  verberari  a lierunt  tot  iCiibus,  quot  hora:  diei  ab 
horologio  machinali  perculTa^ luerunt . Id  autem  honiines  taniun  n odo  vani, & in 
rebus  naturalibus  parum  verfati  credunt;  liquidem  hora  non  a Natutalcd  ab  humano 
ingenio  excogitat»,  & inllitut»  fuerunt. 

DIFFERENTIA,  ET  LOCVS. 


DIftribuitur  hic  lapis  in  Orientalem,  & Occidentalem.  Vocant  Orientalem  c»- 
ruleo  potius,  quam  viridi  colore  refertum.  Occidentalis  eft,qui  magis  vire- 
feit,  & plus  iufto  albefeit.  C»terum  Orientalis  adhuc  duplex  conftituiturj 
nam  alius  na tiuum  colorem  perpetuo  feruat,  & hunc  de  rupe  veteri  nuncupant . Alius 
colorem  paula  tim  amittit,  & quodammodo  virefeit;  huneque  de  rupe  nona  indigitat. 

Lapides  primi  generis  in  Pcrfia,&  India  Orientali  eiuuntur,  fecundi  in  Hifp  ini;i_v, 

B Germania  ,Bohemia,&  Silefia  inueniuntur.  In  Perfla  Turcois  quibufdam  lapidibus 
nigris  adnafeitur,  quafi  illorum  excrementum  efle  v ideatur.  Si  differenti»  a magnitu- 
dine, vel  mole  lapides  pet.atur,  notandum  ell,Turcheflam  nunquam,  aut  rarilflme  ma- 
iorem nuce  auellana  inueniri.  Referunt  tamen  apud  Magnum  Etruri»  Ducem,  magna 
obferuari,  qu»  Caij  Itilij  C»faris effigiem  oftendit. 

simvlatio,  et  coloris 

emendatio. 

VENETUS  Vitrari j Turchefiam  eleganter  fimulant . Boetius  quoq;  narrat 
fe  vidilTe  quamdam  Gallum,  qui  ex  varia  materia  Turcoidem  ita  mentieba- 
tur, vt,  propter  venulas  nigras,  quas  illi  inferebat,  a genuina  diftingui  mini- 
C Hie  poflet.  Imrao,  propter  artificij  elegantiam , caro  fatis  pretio  pro  fidfitijs,  &fa(5ii« 
djs  venditabat. 

Prstcrea,  vt  h»c  gemma  colorem  amiffum  recuperet , csruleum  tranfmarinu  aqua 
chryfulca  foluunt,  deinde,  f»cibus  poft  deftillationem  aqu»  relidis,  lapidem  fricant. 
Alijinaqua  chryfulca  lapillum  imponunt, deinde abfterium  aceto, modico  temporis 
fpatio,  committunt,  & tandem  aqua  frigidilflma  mergunt: fle  enim  coloratior euadit.  C 

Alij  acetum , & falem  amoniacum  adhibent . C»terum  huiufmodi  artificijs  color  in- 
trinfecusad  cutim  lapidis  extrahitur,  qui  poftmodum  pedetetim  euanefcit,gemmaq; 
ingratior,  & vilior  redditur.  Quare  fatius  effet,  ad  mentem  Boetij,  cutim  lapidis  exti- 
mam oleo  vitrioli  exedere,  vt  color  fubiedus  elegantlor  appareat.  Cognofeitur  au- 
tem lapidis  vitium, fcilicet  quando  aliquo  artificio  lapis  fuerit  coloratus;quoniam_j 
color  non  eft  »qualiter  c»ruleus , dum  in  fummitate  lapidis  continuo  vfu  abftergitur. 

B VSVS  IN  MEDICINA, 

& alijs. 

Arabes  hanc  petram  ad  vfura  medicum  trahunt:  nam  Mefue,  in  Eleduario 
de  gemmis,  prmfcribit  gemmam  Feruzegi,quam  Interpretes  Smaragdum  ex- 
ponunt, led  perperam , vt  Gargias  ab  Horto  animaduertit,  qui  Turcheflam 
intclligi  voluit,  qu»  Arabice  Peruzegi,  vel  Peruzoa feribitur, nimirum  mutata  F.  litte- 
ra in  P.  & vicillim : namq;  h»  du»  litter»  magnam  inter  fe  affinitatem  habent. 

Deinde  tantam  authoritatem  apud  viros  habet  Turchefia,  vt  nemo  nifi  hanc  habue- 
rit elegantem  , proprias  manus  ea  exornare  voluerit.  Multi  tamen , pro  amuleto , ad 
cafum  fufpendunt,&  pr»fe  ttim  »quitantes,vt  cafutn  ab  equo  arceant:  quare  h»c  opi- 
nio  ita  inualuit  apud  Tureas , vt  capita  equorum , eorumq;  ornamenta  hmulmodi  la- 
pide exornent.  ^ 

Gggg  2 DE 


po4 


Vljfsis  Aldrouandi 


£ 


DE  ACHATE: 
Cap.  LXXIll. 

iEQVlVpCA.  SYNONIMA, 


Etymum. 


V L T I lapides  in  proxime  antecedetibus capitibus  examlnati,&  pr*- 
fcrtim  lafpis  ratione  varietatis  colorum, cum  Achate  communicant: 
quapropter  ordinis  ratio  expofcit,  vt  hoc  in  loco  de  Achate  agatur. 
Hic  tamen  Iapis  ab  Kquiuocatione  non  eft  immunis,  quandoquidem-^  f: 
AchatesapudVirgilium  traditur  fuifle  nomen  proprium  perpetui  Co. 
mitis  ^ne«,  dum  de  illo  fic  canit  Poeta. 


Zib.\.Ae~  Seruius  tamen  deducit  hoc  nomen  a’»«  nimirum'a  cura,&  follicitudine, 

ntid.  qu*Reges,& Principes  perpetuo  toncomitari  debet.  Aliter  Achates  eft  Sicilia  flu- 
uius, vulg6Ctf»r«r<jnuncupatus,vbi,tefte Plinio  jgemmahac  primum  inuenta  fuilTc 
perhibetur , de  quo  fluuio  Silius  Italicus  (?c  cecinit. 

Et  perluctmeni  ffkndcmt  gurgue  ytchntem. 

Tandem  Achates  eft  gema  varijs  coloribus  dccorata,cuius  hiftoriam  in  prafenti  ca- 
pite profequemur.  Gracis  vocatur  Italis  Agata ,Albcrto, &Ifidoro  Agates. 

Aduertendum  autem  eft,ne  confundatur  cum  Gagate  fuccini  fpecie,de  quo  fucco  con- 
Gugates  cfj  to,  in  tertio  libro,  atftum  fuit.  Nomen  autem  libi  comparauit  a loco,  vbi  primum  in- 
/■«ffwro»- ygntus  traditur  lapis, nempeabAchate  fluuio  Sicilia  Tyrrheni  maris  Infula.  Hanc 


0;L  I M in  magna  authoritate  fuit  Achates;  hodie,  propter  copiam , multum  di- 
gnitatisamifit.  Etenim,  qua  nimis  familiaria  funt,  quodammodo  contem» 
nuntur,cum  nihil  carum,  nili  rarum  efle  videatur.  Hic  lapis  varietate  colorum  H 
ornatus  confpicitur,  idcirco  formam  diuerfarum  gemmarum  compledli  videtur,&  pri. 
mum  lalpidi  valde  aflimilatur.  Diferepant  poftea  ab  inuicem , quoniam  Achates  eft 
gemma  durior,  & exadfiorem  polituram  admittit,  cum  ex  tenuioribus  fuccis  cocrefeat. 
Praterea  lafpis  femper  aliquid  puluerulenti  in  fe  continet,  quo  caret  Achates.  Dein- 
de forma , & coloribus  non  eft  abfimilis  Onychi , cuius  hiftoriam  in  Icquenti  capitc_» 
profequemur.  Onyx  tamen  non  eft  ita  durus,  magifq;  eft  diaphanus,quam  Achates. 
Rurfus  Onyx  zonis  decoratur;  Achates  vero,  loco  zonarum,  lineas,feu  maculas  vario- 
rum colorum  comprehendit,  quibus  fimul  iunciis,&  commixtis, variarum  rerum  imagi- 
nes reprffcntantur.  Aflinitatem  vero  Achatis  cum  prKdidiisgfmis  Calcedoniusoften- 
dit : hic  cnim,tanquammater,&radixiafpidis,&  Achatis  conftituitunquadoquidem 
in  Calcedonio  germanico  macula  virides  lafpidis,  necnon  cinerea-,  cum  varijs  colori- 
bus Achatis  confpiciuntur. 


-I  iffe  vno graditur  (emit at us  Achate, 


cretui.  etymologiam  Marhodeus  his  verfibus  fieprofequitur. 


yt  perhibent  primum  lapis  ed  inuentus  Aehates 
In  rtpts fittuip,  qui  nomine  dilius  eodem 
Hic  pretio  diues ficulas  perlahitur  oras. 


G 


Pariter  Rhennius  de  etymo  huius  lapidis  hac  habet. 


Cernitur  egregius  lapis  hic,  cui  nomen  Achates, 
Hoc  dederat  flimius,  cuius  generatur  ad  undas. 


Ponticam,  pro  Achate,  Plinius  dixit,  alioquin  hoc  nomen  adiediiuum  eft. 


DIF- 


differenti 

HIC  lapis  partim  a coloribus,  partim  a figuris , quas  exprimit , partim  a gem- 
mis, quibus, in  primordio  generationis,  permilcetur,&  pamm  ab  odore  dif- 
Icrentias  fortitur.  Ratione  colorum,fcripfit  Cardanus,  Achatem  efie  Japidem  LihqJc^ 
tatn  varium , vt  non  yna  taiitiim  gemma  fitappelJanda  : namque conipicitur  ruber,  lu-r«f. 
teus,  cinereus,  viridis, niger,  c^ruJeus, & alijs  coloribus  diuerlis  infignitus.  Hinc  Mar- 
bodeus  huc  refpiciens  cednir  hunc  in  iiiodum . 

Sit  licet  ipfe  mger,  z om  t tamca  okfi  us  albis. 

Quandoquidem  Poera  zonas,  pro  lineis,  vfurpat.  In  primis  Peri leucus  eft  fpecies 
Achatis, a cuiusluperficie  ad  radicem  vlq; lines, in ftar  albi  marmoris, defcendunt;& 
quanuiis,  propter  colorem  nigrum, &fubobfcurum , gemma  non  fit  admodum  confpi- 
]5  cuai  nihilominus  fi  diuidatur  in  tenues  laminas,  aliqua  ex  parte  perfpicu itarem  often- 
tat.  Pariter  a colore  denominatur  Leucaehates,ob  perlpicuitatem  in  candore  pulcher-  Leticacha- 
rimaniinam  eft grsca  vox,  album  fignificans.  Phairachares  palutnbini  eft  colo-  tes. 

risjcum  vox  grsca  tfaeea  palumbum  exponat.  Ccrachates  dicitur,  quia  fit  cornei  co-  ^halpichi' 
lorisinam  xipae  Graciscornu  eft.  Hsmachates  vocatur,  quando  lapis  eft  venis  fan- rrr. 

guineis  infignitus.  Vnde  Marbodeushoc  carmen  protulit.  Cerachates 

Sanguineas  maculas  ett,  qui  perhibetur  habere.  Hamacha- 

Leonachates  eft,  cui  color  ineft  croceusj&leonins  pelli  nonabfimilis;  veluti  Panta- 
chatesdicitur  ob  varias  maculas,  quibus  lapis  aflimilatur  Fanthers.  Inuenitur  quoq;,  t,eonacha- 
habens  colorem  pelli  Ccruorum  confimilem:  hinc  Plinius  non  immerito  gemmam  Ne- 
btitem  indigitauit;  etenim  Nebris  pullum  Cerui  fignificat.  Tandem  prsdidis  additur  jt^teracha. 
Coral!achates,’curncoloremrubrum,inftar  CoraUij, guttis  aureis  prsditum  habeat. 
DehocficcecinitMarbodeus.  Lib.ij.ca, 

Hunc  qtioqi)  Coralio (imilem gerit  Infula  Creta,  j 

Cu/us  plamties  chryfeis  dl  tUita  uenis.  Hehritcs 

Ratione  figura?,  in  hoc  genere  lapidis, omnium  fere  Animantium,  Vegetabilium  ,& 
aliorum  inanimatorum  icones  obleruantur:  quapropter  Marbodeus  hos  verius  pro- 
tulit. 

Hic  lapis  ingenitas  perhibetur  habere  figuras 

Nunc Regurrifurmas, nunc  dat firmtlacraDeortim,  ,,, 

Et  paulo  inferius. 

Hunc  nemorum  frondes,  nunc  pmhetpgna  Ter  arum. 

Idcirco  Camillus  Lconardus  Pifaurenfis  narrat  fc  confpicatnm  fuifle  Achatem,  qus 
feptem  arbores  in  planitie  quadam  virefeentes  exprimebat . Rhennius  quoque  varias 
figuras  in  hoc  lapide  meditatus,  in  hsc’ verba  prorupit. 

Hanc  frmilaira  l ides  vems  ollenderc  gemmam. 

Nos  primum  in  hoc  lapide  diuerfas  rerum  animatarum  icones  contemplati  fumus: 
quamobrem  vocauimus  quamdam  Ipeciem  Acharis  Lagitcni,  in  qua  ludens  Natura_j 
Deaput,  & partem  colli  Leporis  delineauit . Quamuis  hoc  caput , cum  auribus  careret, 
iMolam  potiiis  pifccm  reprffentare  videretur , quam  nonnulli  Rotam  nuncupant . Pa-  Molaptfeis 
riter  Achatem  habuimus  longitudine  digiti  auricularis,qua?  in  fe  figuram  alicuius  in- 
fedti,  & pr*fertim  hirudinis  continebat:  licet  nonnulli  hanc  efte  figuram  pifeisafleue- 
rarent . Id  autem  nobis  perfuadei  e non  potuerunt,  cum  careret  pinnis,  quibus,  ad  na- 
tandum, pifces  vtunuir.  Vocauimus  igitur  Achatem  Bdellitcm;  cum  grfcehi- 


prone,&fupii - - - . . 

gnatus,  quoad  lineamenta,  & figuras,  reterens  Achatem.  Ibidem  etiam  gemma  alcifto- 
ria  prone, & fupinc  pingitur,  non  excedens  magnitudinem  lupini,  forma  Iphjrica  eom. 
prclTa,ad  cryftallinam  gemmam  accedens,  & in  ventriculo  galli  inuenta.  Habebat  au- 
tem paruam  appendicem , qua  foitallis  ftomacho  adhaucbat.  Huius  hiftoriam  paulo 
fuperius  examinauirous. 


po5  VlyfsisAldrouandi 

Achatifimilis  lapis. 

Aledoria  gemma  prone,  & fupine  pidta. 
Achates  Bdellites  prone, & fupine delineatus.’ 


Mufd  Metallici  LiUIV".  P07 

A Ki’.k  digito gedajje  refiwir  Achatem^ 

Ctitus  plana  nouemjjgt^ahat  pagina  tnufas. 

Et  lians  in  medio  cytharam  tangehat  Apollo* 

Elatura,  non  artis  opus.  ^c. 

Hieronymus  Cardanus  imaginesMufarum  in  liuiufrnodi  Achate, tanqiiam ridicu- 
ias  efle  csjftimauu,  quoniamjnonaNarura,  fed  cafujid  contigiife tradidit 3 nempe 
dum  Piflor  in  ahqiio  marmoris  ftiifto  Mufas  pinxerit,  quod  poftea,  longa  annorum^  Achates 
ierie, terra  obiutum,  toporiflimiim  in  ioco,  vbi  Achates  effodiuntur.  H^c  au-  pyrrhi 
teni opinio  Cardani  piobanda  cfTc  non  videtur ; quandoquidem  coJores,  rrat^u  tem- 
poris,  & piafertim  fub  terra  obfolefcunt,&.  fuum  nitorem  amittunt.  Potius  afferSdum 
effet  aliquem  artificis  labore  opificio  Naturi  fuiffc  additura,  quia  augedo,&  minuen- 
do, aliquid  artificij  huiufmodi  lapidibus  addi  poteft.  Priterquamquod  in  multis  alijs 
Achatibus,  abfq;  vlla  arte,  pr.'eftantilfimi,&  pulcherrimi  icones confpiciuntur.  Ve- 
nctijs,  in  Bafilica  Diui  Marci,  Achates,natnralibus  fic  difeurrentibus  venis, regium_.5 
j caput  diademate  coronatum  oftentat.  Nos  autem  Achatem  multo  mirabiliorem  vidi- 
mus, colore  albicante,  &caftanco,  vbi  figura  humana,  genibus  flexis, manibus  iundiis, 
flcfiipplicibus,  facie  ad  Cilumeleuata  confpiciebatur.  Immd  e regione  loci,  ad  quem 
imago  aciem  oculorum  dirigebat , nonnihil  iplendoris  quafi  a nubibus  erumpere  vife- 
batur:  quapropter  hanc  figuram,  ob  colorem  indumenti,  Diuiprancifeide  Paula  indi-  AchatescH 
gitauimus,  & prifertim,  quia  radians  illelpkndor  in  nubc,fymbolum  charitatis  ex-  imagines 
primebat-  Deinde,  iuxta  alteram  partem  lapidis,  in  parte  inferiori,  elegantilfimum_»  j,  fracifii 
ipcliuni  apparebat,  & in  parte  fuperiori  icon  venufii  Pufionislupra  finiftru  brachium  de  Paula. 
cubantis, & quafi  dormientis,  penicillo  Naturi  expreffus  erat.  Quamobrem  fuit  con- 
cinnatum odtaftichon  alludens  ad  hunc  lapidem, & ad  Achatem  Pyrrhi,  hunc  iiw 
niodunxj». 


Protulit  Epiri  celebrat  tu  Regis  Achates 
Ef/igiem  Pheehi,  Pieridum^  chori, 

KoHer  at  hu  PauU  Erancifeum  in  imagine  fanEla 
^ Spectantem  Solis  luemnaclararefert, 

^ Kecnonvtvtta  femper  fim  labe  peracta  ‘ 

Gaudeat,  angelicis  ceu  puer  tlle  choris. 

Hic  lapis  ed  igttur  multo prettojior  illo. 

Hoc  etenim  Chnffi,  Damonis  tllud  opus. 

Infuper  quondam  confpicati  futmis  Achatem  magnitudine  glandis, vbi  imago  Bea- 
ti femper  Virginis  cum  Icfu  infante  in  finu,  circumdata  veftc  alba  ,necnon  cum  figno 
Iridis  cileftis  apparebat.  Rurfus  alium  huius  generis  lapidem  pertraffauimiis,  altitu- 
dinis trium  digitorum,  Sccralfitiei  digiti  cum  dimidio,  vbi  erat  effigies  Bacchi  vite_,j 
frondofa,  cum  vuisaibis,  & nigris  circumdata;  ibi  quoqticon  ampli  vafis  erat  maculis 
purpureis,  cinereis,  & albis  variati . Piguri  rerum  inanimatarum  complures  in  huiuf- 
modi  lapidibus  pariter  confpiciuntur ; Qiiandoquidein  habuimus  Achatem  cum  figu- 
ra Luni  adolefcentis  a Natura  diligenter  defignata,  & inter  cornua  Lurii  quidanuj 
rotunda,  & albicans  macula  apparebat:  idcirco,  propter  effigiem  1, uni,  Achatem  fe-  Achates fi„ 
j)  Icnitem  indigitare  voluimus.  Similiter  Achatem  vidimus  cum  Sole  radiato  a tribus  lenites. 
Luni  iconibus  circumdato.  Item  pertracfau  imus  Achatem  cum  fimulacro  duarum  fa- 
gittarum,  fcd admirationem  nobis  afferebat,  quia  hic  lapis  concuffus,  indar  Aetitis, 
tclbnabat.  Tandem  inueniuntur  multi  huius  lapidis  differentii,  qui  multis  circulis 
exornantur;  idedq;  variorum  animalium  oculos  reprilentanr.  Decreuimus  igitur  tri- 
bus tabellis  varietatem  colorum, & figurarum  Achatisoflendere. 

I-Tabella  habet  quindecim  Achatum  differentias. 

I.  Dendrachates  cum  arbufculis  nigris,  colore  fubrubro. 

J. Dendrachates  alter  fiiiceus  in  fiuuio  repertus;  hi  lapides  tali  nomine  donantur, 
quoniam  arborem  fignificat. 

J.  Achates  mineralis,  coloris  obfcuri  vrreftentis. 

4.  Achates  flumen  refercs,coIore  cinereo, & fcrruginco,cu  tinijs  coloris  leucophfi. 

5.  Achates  lineis  albicantibus  fufcis,&  caftaneis,  vndas  fliiuioruin  imulantibus. 

Achates  coiofccaftaneo,  dealbo. 

y.Acha- 


po8  VlyfsisAldrouandi 

I.  Tabella  cum  quindecim  Achatum  differentijs. 


■ «4  ■■ 

f ^ '3f 


7.  Achates  imitans  flumen  colore  albo,& leiicophKO. 

8.  Achates  n igris,  & albis  lineis  imaginem  amnis  repr? fentans. 

p.  Achates  figura  filicis  aliquantulum  pellucidi,  colore  feriugineojfeu  caftaneo  di- 
luto, & fubflauodei  obfcuro. 

10,  Achates  inftar  annui  i albis,  & nigris  lineis  ftriatus.  __  ' 

1 1.  Achates  a gophthalmos,  nempe  ocuiiim  capra  referens,  humoribus, & tunicis  di- 
flinais. 

1 1.  Achates  androphthalmites,  pupilla  caftanci  coloris,  & iride  alba:  hominis  enim 
oculum  imitatur. 

13.  Achates  colore  marmoris  albicantis , parte  inferna  pellucidus , corona  onyculi 
refertus. 

14.  Achates  eoiore  corneo  cum,  multis  maculis  albicantibus, 

1 5.  Achates  oculi  formam  habens,  puplla  fertuginea,  iride  fubalba. 


Mufei  Metallici  Lib.IV. 


pop 


II.  Tabella  vnam  differentiam  Achatum  fupra 
viginti  exhibet. 


IO 


s 


w 


ir 


23 


'ZJ> 


II-Tabellavnam  differentiam  Achatum  fupra  viginti  exhibet. 

I.  Achates  oculum  reddens,  concauitatcm  habens,  ad  inftar  Cotyledonis,  colotc_j 
rubefccnte,cum  macula  fubalba  in  medio. 

s.  Achates  oculum  exprimens,  colore  miniaceo  intenfo,  & iride  albicante. 

J.  Achates  pariter  forma  oculi,  pupilla  acuminata , iride  candicante , colore  minia- 
ceo dilutiore_j. 

4-  Achates  colore  Sard»,  formam  oculi  reddens,  pupilla  flauefcentc , cum  quadam 
raacula  in  medio,  iride  albicante,  reliquo  colore  miniaceo. 

5*  Achates  colore  leucophiEO,  figura oualij pupilla  alba  ,cum  macula  lutea  in  me- 
^‘OjinftarpuucU 


6.  Acha- 


pio 


Vljfsis  Aldrouandi 


6 Achates  effigians  oculum,  colore  corneo , pupilla  flauefcentc , cuius  medium  nota  E 
rubra  niaculatur,&  lineis  multis  pai  tim  albicantibus,  partim  flauelcentibus  circudatur. 

7.  Achates  colore  corneo,  figurans  oculum,  pupilla  rotunda, & alba. 

8.  Achates  ad  formam  oculi,  colore  rubcicente,  inde,  feu  corona  albicante,  pupilla 

miniacea,  cuius  medium  macula  candida  notatur,  , . , 

o.Achates  colore  leucophaointenfo,&  tribus  Imeis  circularibus  cingitur.  _ 

IO.  Achates  perfedfam  oculi  formam  reddens,  & lutefccns,  inftar  fuccini,iride  la- 

^iea,  cum  pupilla  admodum  exigua  coloris  lutei.  _ 

1 j.  Achates  criftallini  coloris, cum  pupilla  rotunda  coloris  miniacei,  inde  exili,  fan- 
i"a'*Aclmcs*ad^^^  oculi  coloris  cornei,  iride  magna,  & lata,  cum  pupilla  flaue- 

fcente,cuius  medium  nigricat.  r r ■ -i  r 

1 3,  Achates  colore  corneo  obfcuro,  pupilla  fiifcaj  inde  languinea. 

I4-.  Achates  colore  albo  cum  pupilla  leucophai  coloris.  . n /■ 

I j.  Achates  repr^fentans  oculum,  colore  corneo  obfcuro,piipiUa  dilute  flauefcentc,  F 

& iride  albefeente,  . , - 

1 6.  Achates  in  ftar  Onyculi,  iuxta  partem  fupenorem , coloris  cornei , cum  maculu 

quadamlutefcente,&  linea  alba,  • s 

17.  Achates  colore  corneo,  pupilla  exili  lutea,  & circulis  duobus  altero  miniaceo,  & 

altero  luteo  cingitur.  , , , , 

18.  Achates  figura  oualiconcauus,diophthalmos,  colore  corneo. 

19.  Achates  onyculo  fimilis,  colore  partim  luteo,  partim  corneo,  & linea  albefeente 

circumdatur,  , , • j- 

30.  Achates  onyculo  pariter  fimilis,  colore  nigro,  cum  macula  carulea  in  medio._  ^ 

3 1.  Achaies  nigerrimus,  cum  maculis  cinereis  111  parte  fuperion,  & m parte  inferio- 
ri leucophais, 

III. Tabella  duas  fupra  viginti  differentias  Achatumreprjlentat. 

I.  Achates  imaginem  Solis  reddens.  , ,,  « „ 

3.  Achates  ophthalmites,  pupilla  ferruginea, circulo  luteo  circumdata.Hunc  poltea  G 
fequuntur  duo  circuli  cum  interuallis  albis,  & tandem  omnia  circulo  nigro  terminatur. 

3.  Achates  habens  figuram  fluminis,  colore  cafianeo. 

4.  Achates  cum  figura  Luna  adokfcentis. 

5*  Achutes  form^  oblongcTjCUin  varietate  coloris  nignj&  albi. 

«.Achates  albefeens,  cuius  medium  refert  plantam  rofs  cum  flore, 

7.  Achates  lineis,  feu  fafcijs  albis,  & nigris. 

8- Achates  arcis,  & nemoris  iconem  exhibens,  ^ _ 

9.  Achates,  inftar  fluuij , fafeia  aiba  cintftus , cum  venis  multis  albis , & nigns valde 

exilibus.  _ _ . t 1 • 

ip.  Achates  colore  caftaneo  liicidojcum  quibufdam  latioribus  lubrubns.  ^ 

I I,  Achates  figura  fluminis, cum  lineis  multis  candid is, quK  quodammodo  labyrin- 
thum formare  videntur.  _ . 

la.Achates  flaucfces,linea  lata,&  alba,cu  alijs  quibufda  lineis  in  medio  interceptis. 

1 3.  Achates  referens  lafpidem,  colore  miniaceo  , cum  quadam  macula  flauefcente.  H 

14.  Achates  oculum  Lupi  reprafentans,  pupilla  ferrugineas  ideo  Lycophthalmites 
vocari  poteft . Qiiamuis  ab  aliis  Aegophthalmites  nuncupetur  5 cum  illis  potius  capra 


oculus,  quam  lupi  efte  videatur. 

1 5.  Achates  figura  cordis,  cuius  medium  linea  alba,  & lata  cingitur. 

16.  Achates  nigricans,  cum  venis,  & maculis  fubalbis.  _ 

17.  Achates  figura  ouali,onyculum  referens,  cuius  pars  fuperior  ad  caruleumincli- 
nat,  corona  caftanei  coloris  cingente, 

18.  Achates  polyophtahnitess  quandoquidem  ibi  multi  oculi  , pupilla  flauefcente, 
confpiciuntur. 

19.  Achates  agophth,almites,  cum  exafle  ab  hoc  lapide  oculus  capra  exprimatur. 
30.  Achates  figuram  nummi  referens. 

e I.  Achates  imitans  vndas  auinis,  (eu  venas  difcurrctices,  qua  iii  feilo  trunco  alicu- 
ius arboris  apparent,  . , 

sj.Acha- 


MufeiMciallici  LibJ\^. 

III.  Tabella  duas  fupra  vigind  differentias 
Achatu  m repr^fentat. 


SJ,  Achates  las^ophtalmircs,  quoniam  formam  oculi  leporini  reddit,  pupilla fer^ 
ruginca , circulo  nigro  ambiente , & iride  obfcura  circumdante , & eoiore  amethiftino 
pridiiSos  circulos  claudente. 

Haftcnusdedifferentijsquoad  colores, SifigurasAchatumdidum  (?t.  lam  acce- 
dendum eft  ad  examinandas  illas  differentias,  qu®  a commixtione  Achatis  cum  mul- 
tisalijs  lapidibus,  defumuntur.  Etenim,  quando  lapis  hic,  in  primordio  generationis, 
Sardspermifcetur,  tunc  aliquid  illius  fubftanti®,& coloris  refert, & Sardachates  ap- 
jellatur.  Sin  aliquid  Sapphiri  participet, tunc  Sapphiracliates, &tandcm  fi  nonni, 
hil  amethiriiii®  fubftanti®  contrahat,  Amethiiiachates  nominatur. 

Pollrema  difleicutia  , iuxta  mentem  aliquorum , ab  odore  ciefumenua  effe  videtur; 

cum 


Vijferentiit 

mtfHorus, 


pi2  Vlyfsis  Aldrouandi 

cum  fcHpferit  Plinius  ab  aduftione  Antachatis  odorem  aliquem  exhalare:  quocirca^  E 
Marbodeus,  & ipfe  huc  fortaflSs  refpexit,  quando  cecinit  hunc  m modum, 

EU  d"  cjut  myrrhdi  fmcertfus  ffir/it  odorem. 

Veriim  hanc  poftremam  differentiam  potius  ad  fuccos  concretos,  quam  ad  lapides 
referendam  efle  cenfemus. 

L O C V S. 


Nomen  huius  lapldis  locum  natalem  indicare  paulo  ante  expikauimus:  nam 
primUm  in  Sicilia, iuxta  flumen  eiufdem  nominis,  inuentus  effe  traditur.  Ho- 
die pulcherrimas,  & admirabiles  huius  generis  lapides  India  mittit , quinimd 
jn  Perfia, Aegypto,  Phrygia, Parnaffo,  Thracia,  Lesbo,& Rhodo , ad  mentem  Plinij, 
nafeitur.  Noftris  tamen  temporibusjvc  Anfelmus  Boetius  animaduertit,  in  Germania, 
fub  Ditione  Landtgrauij,  a Lidienberg,  magna  horum  lapidum  copia  inuenitur.  Sed  E 
interdum  ibi  ita  elegantes  eruuntur  Achates,  vt  cum  orientalibus  certent  ,atq;etiam, 
pro  talibus , venduntur , Item  in  Bohemia , non  procul  ab  Argentina  duitate , Leuca. 

chates  cum  pumSis  nigris,  & purpureis  effoditur. 

MYSTICA.  ET  MORALIA. 


HS,  C gemma,ob  varietatem  colorum,  a Ribera,Tribui  Iffachar  affignatur,cum 
varietate  virtutum  delegaretur , qus  cum  effet  in  tenebris,  inter  peccantes, 
candorem  non  amilitj  immo  criminoios  ad  iuilitiam  vocauit . Etenim  in  fa- 
Deutcr,ca,  cro  Codice  htec  leguntur.Lxtare  Zabulon  in  exitu  tuo,  & Iflachar  in  tabernaculis  tuis, 

33.  populos  vocabunt  ad  montem,&  ibi  immolabunt  vidimas  luftiti»,  nimirum  tantE  pie- 

tatis erunt,  vt  ad  templum  alios  vocent,  & victimas  Deo  gratiflimas  immolent. 

Qui  autem  Chriftiana  morum  honeftate  refertus  effe  cupit , conditiones , & prsro-  Q 
gatiuasAchatis  meditari  debet;  quandoquidem  figemma  h»c  viftim  recreat,fitira  ex- 
tollit, & venenum  reprimit:  pariter  lacri  Euangelij  Pr«co,exempIo,&  do<arina,vilio- 
nem  fidei  in  alijs  ferere , & augere  debet,  ardorem,  & fitim  auariti»  fedare,  necnoi^ 

virus  criminum,& mundans  voluptatis  compefcere.Pra:terquamquod,fi  Achates  hac 

proprietate  gaudet,  vt  fitim  extinguat , poterit  etiam  ad  gratiam  diuini  Spiritus  com- 
Z)««»a^ra  parari.  Nam  quando,  in  facrispaginis,Chrifius,apud  loannem,  hsc  verba  protulit. 
tU  cui  com  hiherit  ex  hac  aqua,  quam  ego  ddo  ei,  nonfukt  in  eiternum.  Hsc  verba  a Sandis  Patri- 

farata,  bus  hunc  locum  exponentibus,  ad  gratiam  diuinam  trahuntur,  qu»  fitim  anims,nimi- 

^ rum  vanadefideriaj&concupifcentias  extinguit.  Quinimd  hoc  aflertum  de  fiti  etiam 

corporali  exponipoteftiquandoquidemmulta  exempla  virorum  infignium, apud  Me- 
taphraftem  recitantur,  qui  gratia  diuini  Spiritus  repleti  non  lolum  ad  dies,  Icd  etiam 
ad  menfes,  & annos,  abfcjjcibo,  &potu  vitam  traxerunt. 

VSVS  IN  MEDICINA.  " 


\Achatis 


MV  LTI  tradunt quamcumqueAchatisfpeciem  non  vulpriterprodeffe  Pa- 
tientibus,in  expugnandis  venenis,  necnon  in  curandis  Aranearum, Scor- 
pionum,& Viperarum  i<Siibus:ided  Cretenfes  hac  ratione  moti  Achatem, 
gemmam  facram  nuncuparunt . Hsc  virtus  non  fu.t  ignota  Marbodeo,quando  cecinit. 
ide  Nepa  virus  fugat  ,^quodV  ipera  fundit , 

Mylius,  in  hoc  cafu,  puluerem  huius  lapidis  in  aliquo  liquore  propinat , vel  parti- 
bus a venenata  beftia  vulneratis  infpergit.  Alij  autem,  in  hac  affeiilione,  illam  fpeciem 
Achatis  tantummodo  probant,  qus  pellis  Iconins  colorem  refert.  Hanc  qiioq;  virtu- 
tem Aquilis  notam  effe  feribunt , dum  in  nidis  fimilem  lapidem  cum  prole  reponunt,  vt 

pullos  a morfibus  venenatarum  animantium  tueantur.  Sed  dubitadum,, ne  authores,pro 

Achate,  dcbcancleeere«titemlapidcm,qui,in  Aquilarum  nidis  inuenitur,  vtfuo  loco 

^ cxpll- 


Mufasi  Metallici  Lib.IV.  913 

. cxplicauimus.  Deinde  ampliffimum  frudiiim  eft  cofequuturus  ab  Achate,  qui  frequen- 
ter riibeiccnicm  intuetur,  quadoquidem  oculorum  aciei  opitulatur . Item  cor  recreat, 
conlequenterq;  Illud  ab  omni  genere  contagij  tuetur.Poftremd  hic  lapis  ore  detentus. 
& manibus  Icbricitant.um  contredatus,  teftus  morbofos,&litimdamofam  mirandum 
III  modum  ledare  perhibetur. 


VSVS  IN  VARIIS. 

HV  N C lapidem  ge flatum  non  parum  vtilitatis  efle  allaturum  illis  pronuciant, 
qui  in  eloquentia  excellere  cupiunt : nam  proprietate  quadam  cslefli  facun- 
diam proflare  traditur:  quocirca  Aftronomi  Achatem  Mercurio  tanquam_j  Achitisfc- 
eloquentiiE  parenticonlecrarimt.  Marbodeusquoq;huc  lapidem geftanti, facundiam 
polliceturhocvcrfu-  ^ f o at  eajiit- 

g coloris,  ^ 

Huius  autem  nullam  aliam  rationem  afferre  poflumus,nifi  cum  Caudino  affirmare j 

varietatem  colorum  huius  lapidis  id  nobis  infinuare  podejdum  aliquando  omnes  alia- 
rum gemmarum  colores  repnefentetihac  de caufa  amnes,  prata,  dores, animantia,  ar- 
bores, natura  lic  ludente , in  Achate  confpiciuntur : quapropter  eloquentia , propter 
amamam  ftyli  varietatem,  Achati  comparatur,  dum  in  illa  diiierli  Rhetorum  colores  Eloquentia. 
obleruantur,  quos  Politiantis  his  vcrlibus  expredit.  Achaticom 

Hu  varios Je  fc  in  vultus  facundia  diues  parata. 

Induit,  & vado  nunc  torrens  impete  fertur 
Ehmmis  tn  morem,  Hcco  nunc  aret  in  atueo^ 

Nunefe  fe  laxat,  nunc  e xp  attat  a coercet 
Hunc  inculta  docet,  nunc  hiandis  plena  renidet 
Floribus  &c. 

Hodie  ex  Achate  globuli  precarij  parantur.  Immo,  in  Belgio  ,ob  elegantiam  colo- 
£ rum  lapidis,  loco  catena- aures,  colla  Virginum,  coronis  ex  hic  materia  concinnatis 
exornantur.  Artifices  tamen,  vitro  Achatem  fimulare  nituntur,  fed  fraus  facile  detegi- 
tur; cum  Achates  limam  refptiat.  Deinde  ad  varia  cslamina  lapis  trahitur.  Eteni  m_» 
narrat  Anfelmus  Boetius  fe  vidide  frufliim  Achatis , altitudine  duorum  palmorum , in 
quo  lulij  Catfaris  imago, vna  cum  effigie  vxoris,  infculpta  fuerat, & ob  antiquitate nu-» 
caro  pretio  fuit  venundatum.  Crelcit  interdum  ad  talem  magnitudinem , vt  inde  po- 
cula fabricari  podint.  Nos  varia  frufla  huius  lapidis  c*latapctraiaauimtis,qus  omnia 
delineari  curauimus,  vt  confpicari  licet  in  hac  tabella. 

Tabella  cum  varietate  carlaturarum  Achatis,  qu.t  funt  numero  quindecim. 

I.  Achates  onyculi  forma  colore  aIbo,cumcifigie  mulieris  in  throno  fedentis. 

2.  Achates  forma  fluuij,  cum  icone  hominis  genudexi,  & column®  alligati. 

3.  Achates  colore  nigro  exprimens  virum  madantemouem. 

4.  Achates  fluminis  \ ndas  imitans  , cum  figura  hominis  nudi. 

5.  Achates  iuxta  alteram  partem  coloris  leonini,  & iuxta  alteram  coloris  albefcen- 
Dtis, cum  icone  Herculis. 

6.  Achates  figura  onyculi,  bafi  latiori  referens  c*!atutam  corui. 

7.  Achates  leucomelanos  exhibens  iconem  viri  fedentis. 

8,  Achates  albefeens  cum  fimulacro  rami,  fub  quo  ceruus  procumbit. 

9.  Achates  coloris  ferruginei.cum  figura  hominis  fub  arboris  trunco  fedentis. 

10.  Achates  colore  fubnigro , & viridi  ,vt  icon  cielaturE  eft  homo  manu  capiti  ad- 
raouens. 

1 1.  Achates  niger,  cum  calatura  capitis  humani  coronati. 

12  Achates  albicans,  cum  effigie  hominis  baculum  terr«  impingentis. 

1 3.  Achates  triplici  colore  altcrnatim  variatus,  nempe  albo,  caftaneo , & fubluteo, 
referens  figuram  hominis  fedentis. 

14.  Achates  habens  iconem  hominis  antiqua  vefte  induti,  altera  manu  arcum, & al- 
tera fagittara  tenentis, 

1 5.  Achates  habens  calaturam  hominis  ante  altare. 

Hhhh  Ta- 


A 


Mufii  Metallici  Lib.IV. 

DE  ONYCHE. 
Cap.  LXXIV. 

^ Q V 1 V O e A. 


\ 


B 


NTEQ^V  AM  afctniopacisj&femiperfpicuislapidibus  recedamus, 
aliquid  de  Onyche  exarare  oportet,  & pr*fertim,  quoniam  hatevox 
non  vulgarem  patitur  xquitiocationem;  cum  non  foliim  indicet  gem- 
mam ad  hmilitudinem  vngtiis  humani  carni  fuperpofiti,dequa  inprg- 
fenti  capite  agitur  ;fed  etiam , in  doilrina  Gra;corum , oiug  vnguein_j 


humanum,  & vngtilani  quadrupedumfignificat.  Apud  Hippocratem inhhjt^ 


pro  vnco  , vel  vncino  vfurpatur,&  apud  Synelium  ,cit  Vflfuor  optator,  nempe 

inftrumentum,  quod,  ad  explorandum,  adhibetur.  Alioquin  Onyx  eft  lapis  ex  genere  ^ 
marmorum,  cum,  inftar  Onychis,  niteat,  &alabaihrites  appellatur,& forte  erit,  ex  quo  Onyxmar. 
olimvafa,  & pauimenta  fabricabantur:  vnde  Martialis  arripuit  occafionem  canendi,  mor, 
Culc.nitfj^tuojiih  peieUictt  Onyx, 

Qiiinimd  Onyx  pro  vafe  illo  accipiebatur,  quod  ex  tali  lapide  erat  confefium:  id  ali-  omx  vis. 
biMartialisexplicauit  hoc  verfu. 

Vngtienttim fuerat , quod  Onyx  mofo  pirua  gerebat,  Li.S.Epig. 

Fuerunt  poftea  nonnulli , qui  fcripferunt  omne  genus  marmoris, ab exploratione_j 
vnguis, Onychem,velonychitem  nuncupari:  quandoquidem  Marmorari;,  vel  Lapici- 
da duo  fruftra  marmoris  diligenter  polita  fi. nui  copulantes , vngue  explorant , num_» 
optimMunganttir . Alioquin  Onyehites  vocatur  apud  Galenum  illa  Cadmia  fpecies, 
qua  varios  Onychis  gemma-  colores  reprtpfentat . Apud  Rufum  Ephefium , quadam-..» 

C cordis  particula  otJ.  cognominatur.  PaiCm  apud  Medicos , Onyx  eft  oculorum  afte- 
ftio,  quando  tunica  cornea  adeo  purulenta  apparet,  vt  lanies  illa  figuram  vnguis 
ferat.  Apud  Cornelium  Ce  Ilum,  Onyx  eft  alius  oculoruaifecius,quem  Graci  «rr.pi/jior  morbos  oc» 
nuncupant,  & tunc  generatur,  quado  in  membrana  adnata  quiddam  durum'  inftar  vn-  lorum. 
guis,  a maiori  angulo  oculi  oriens  ita  excrefcit,vt  quandoq;  pupillam  tegat.Talis  mor- 
bus plerumq;  in  oculis  brutorum  obieruatur,  quem  Ruftici,  & Veterinarij  vngula  n in- 
digitant.  Apud  Athenatim,  Oifreum,  Oiyx  nominatur , & in  officinis  Onyxefti3l.it- 
tabizamia,  nernpe  vnguis  odoratus : eft  enim  tegumentum  Conchilij , quod , in  palu-  Q„yx  Blat 
dibus  India  nardiferis,inueniri  eraditur.  Huius  meminit  lodocius  in  Enchiridio  Sim-  ta  Bizin- 
pliciumhis  verlibus.  tu. 


ONYX  tam  mafculini,  quam  faminini  eft  generis,  frequentius  tamen  in  ma- 
fculino  genere  vlurpatur.  Ex  mente  Plinij  ,<St  Ifidori  hoc  nomen  fibivindi- 
cauir,  propter  firnilitudinem , quam  cum  vngue  humano  gerit : vnguis  enim_.» 
grice  appellatur.  Qtiamobrem  Columella  quadam  pruna  nunctipauit  Onychi- 
na jCumpradidto  colore  referta  cifenc.  Marbodeus  huc  refpexit  canens. 

Nomen  ab  vngtt:  trahens  Grxei fermonis  in  v(u. 

Nam  quos  nos  vngue s,  Kojlro  fermone,vocmuts 
Hos  oVup.«5 patrio  folet  lile  teftere  vocare. 


ytfcenhns  reddit  vires,  robur fo/utis. 

Et  ventrem  potu  mollit  odorus  Oojx. 

Apud  Botanicos , Onyx  eft  illa  pars  candicans  in  .folijs  rofarum:  idcirco  pracipiunt 
Medici,  vt  folia  rofarum,  demptis  vngiiibus,ad  vfiiin  conferuarum  trahantur.  Demum 


SYNONIMA,  ET  ETYMYM. 


Hhhh  3 


Ali. 


quando  candore  cft  infignitus,  Chakedonium  nominant  a ]oco,  nempe  a Chalcedo, 
niaciuitate,  ad  quam  olim  fepe  afferebatur.  Quando  autem  Sardsgtmm* permifce- 
tur,Sardonyx  cognominatur.  Quamuis  Sardonyx,& Chaicedonius  lapis  olim, pro 
Onvcbe,  confunderentur.  Hinc  pocula  illa  Mitridatis  Regis,&Onyche,Sardony- 
chc\&ChaIccdonioelaborata,Authorescx Onyche  tambm  fabricata  fuifle  retule- 
runt. Vox  hfbraica  Soham,vel  Schoham  aliquibus  vertitur  Onyx,  Onychinus,  & Ony- 
chiuffi : quinimo , in  facris  paginis , Onyx , & Sardonyx  ab  inuicem  non  diffinguuntur^ 
quandoquidem , in  Exodo , voce  hsbraica  Soham  , du«  Onyches  infert*  fuperhume- 
C^f-28.  rali  Pontificis  Aaionis  fignificantur,& eodem  nomine  gemma  vndecima  Rationalis 
denotatur  ,qna;  Onyx  nuncupatur.  Prsterea  in  Apocalypfi,  quinta  gemma  refpondens 

C^p.zi.  Rationalis,  Sardonyx  nominatur  ihinccolligendumeft  has  geramas|,  in  fa, 

cro  Codice , nominibus  non  difcriminari . Germanice  dicitur  Onykel,  Italice  Nicolo, 
quafi  Onycolo , quo  nomine , Sardonychem  etiam  indigitant.  Hazer , Aliazarmemo- 
Nuole  ratur , ex  mente  Sera  pionis,  a Pandeiffario , nimirum  a Mattheo  Syluatico,  & hic  lapis,  B 

a,aa  fecundum  aliquos , cft  Onyx , vel  Chalcedonius.  Apud  Gemmarios,  Onyx,  vel  Sardo- 
^ ’ nyx  conflans  potiffimiim  nigris, &albiszonis,  Nicolo  vocatur.  Quando  autem  crufta 

fuperior  Vilius  coloris  calata  eft , remanente  ciufta  inferiori  alterius  coloris  infculpta, 
tanquam  bafi , vocatur  Caraehuia , & Carneus ; fbrtaflls  quoniam  colorem  camelinum 
Carneus  exhibeat,  nili  velimus  alferere  aliquid  fimile  Chamaabhoc  lapide  calato  reprafenta- 
qutd.  ,-j . Aliqui  deducunt  hoc  nomen  a vocabulo  graco  > quod  fignificat  incendium, 

tradunt  enim,  in  locis  calidis , & fulphurcis  hoslapides  inueniri ; hac  de  caufa  hotui» 
pulucre  hydropem  curari  alTeuerant, 


IN  Onyche  fummopere  commendatur  candor, &varietas  colorum  ,veluti  color 
igneus,niger,&  corneus  ,candidis  cingentibus  venis,  inftar  oculi . Immd  colo-  (j 
res  in  Sardonyche  cbferuantur , qui  lapis  ex  Sarda , & Onyche  integratur.  Natu- 
raliter  tamen  tres  colores  impermixtos  habere  dicitur . Infin;us  eft  niger,  medius  can- 
dicans , & fupremus  rubeus  exiftit : participat  enim  naturam  Sardij , & Onychis ; cum 
ab  illo  ruborem,  & ab  hoc  candorem  acquirat.  Erit  fortaflis  fimillimus  lapidi,  vel  idem 
cum  illo, qui  Muirha  olim  vocabatur,  ex  quo  Murthina  vafa  Antiqui  faiffitabant;  quo- 
nl  irr.  o nnri  Pi-nnerriiim  Onvx.  Miii  rheiis  anucllatur. 

3ioprietate,vt  geftanti  timorem ,& tri- 
geueret . De  hac  affedionefcriplit  Mar- 


Cteterum,  iuxta  mentem  Alberti  Magni, hoc  lapide  geftato,  vires  roborantur,  & 
homines  redduntur  audaces  tcum  fua  frigiditate  fpiritus  vitales  conftringat,  confe- 
quenterq;  robur  geftanti  addat.Ahj  addut  aliam  huius  lapidis  proprietatem,  nimirum,  H 
fi  duo  frufta  huius  fimul  fricentur , adeo  incalefcere , v t digitis  tangi  minime  queant. 


Hier  ONYMVS  Cardanustreshuiusfpeciesconftituit.PrimavocatChal- 
cedonium,aChalcedonia  ciuitateBithini*,non  quia  ibi  nafcatur,fed  quia 
illuc  afferri  foleat.  Secundam  differentiam  Onyculum  nominat.  Tertiam  effe 
ferruginei  in  fummitate,  in  bafi  coloris  nigri,&  iuxta  mediam  partem,  coloris  albican- 
tisdeferibit.  Camillus  Leonardus  PifaurenfisquinqjfpecicsOnychis  effe  pronuncia- 
uit.  Hanc  fententiam  recitauit etiam  Marbodeus  de  Onyche loquens  huncin  modum. 

Hac  etiam  qnir,a  [pectes perhibetur  habere,  j 
Similiter  idem  Poeta  de  Sardonyche  fic  canit. 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRAl 


At  colle  fufpenfus  Onyx , digitoite  ligatus 
Infornnes  len.ures,  ^ trifiia  cunila  figurat. 


IJium  dtdribuuM /pectes w quinq',  magtdri. 


Fri. 


A 


B 


C 


D 


Mufd  Metallici  Lib-IV.  pi7 

Primam  fpecicm  affimilant vngui  fuperpofito  carni,  fecundam  nigerrimam  e(Te  vo-  Speciet 
)unt,  tertiam  nigram  cum  venis,  & circulis  albis  pradicant,  quartam  coloris  flauefcen-  ^uint^ui^j 
tis,cum  venis  albis,  efTe  tradunt,quinram  colore  nigro  cum  varietate  coloris  flauefcftis  Onychis. 
exornantjhancqjlndica  efle  produnt.Albertusquoq;  huius  quinqjfpecies  obferuauit, 
iuxta  differentiam  colorum,qui  in  hoc  lapide  confpiciuntur:  cum,varijs  coloribus, Na- 
tura in  hoc  lapide  ludat . Nam  quando  rubedo  ad  colorem  lacc®  inclinat,  Onychem 
incarnatum  reddit : praterquamqudd  color  purpureus , ctrruleus,  rofeus,  & flauus  ibi- 
dem apparet . Onpt  autem  , quem  V ulgus^Sardonium  appellat , Pramnion , tefte  Pli- 
nio, dicunt  ,fortams a colore  vute  Pramni*.  Albertus  inquit  hunc  inueniri  nigro  co- 
lore refertum , & praflantiorcm  effe , qui  nigredinem  venis  albis  diffindam  oftentat. 

Colotes  varij,  pralcrcim  in  Sardonyche  confpiciuntur:  vnde  Marbodeus  lic  cecinit, 
SctrdonychcmfkciHHi  duonctninx.Sardus ,onyx^^ 

T yes  capit e'x.h  ms  •vmn lapis iHe  colores 
Alhusj&  hinc nigroritbeus  fuperemixet  albo . 

Nos  habuimus  !a p’dem, nomine  Chalcedonij  fuCbilis,quiexteri{lseratcoloris fer- 
ruginei, interihs  candoris  niuei , quali  candicantis  ad  modum  eboristimmo  lapis  fer- 
ro percuffusfcintillasfpargebat.  Ingratiam  colorum  huius  lapidis  tres  tabellaspro- 
ponimus , cum  icon  ibus  Onychis,  & Sardonychis. 

Prima  Tabella  exhibet  varias  onychum  differentias,  &funtpotiffimiimfexdecim. 

I.  Onyx  colore  partim  luteo,  partim  vitreo  linea  rofea  diftiniSus. 

3,  Onychis  frudum  naturale  nondum  arte  expolitum,  cortice  albicante. 

3.  Onychinus  filex. 

4.  Onyx  coloribus  varijs,  & venis  didindlus. 

5.  Species  Chalcedoni)  iuxta  vnam  partem  coloris  fanguinei,  & iuxta  alteram,  co- 
loris vitrei. 

i. Species  ChalcedonijaltcracolorisvitreifafciaalbadiftiniSi. 

y.Onyx figura  ouali 

8.  Onyx  coloribus  variatus. 

j. Onyx  media  parte  cinereus,  venis  quamplurimisrefperfus,vtrinquecolorerofeo 
diluto. 

I o.  Onyx  colore  corneo  rufo , & flauo. 

I I.  Onyx  duabus  maculis  infignitus,vna  prorfus  nigra  ,&  rotunda,  & altera  oblon- 

gacoloriscarulei.  , 

iz.Onyxduplici  fafeia  iumdus. 

1 3.  Onyx  colore  pallido  maculisduabusconfpicuus,  vna  rotunda  coloris  miniacei 
altera  triangulari , & obliqua  coloris  flaui,  & vena  fanguinea  circumdatus. 

i4.0nyx  niger  macula  magna  tetragona,  colore  lubalbo  cii  aliquot  venis  in  ambitu. 

I j.Onychinus  inauris  cumlinea  rubra. 

iS.Onychinus  inauris  alter  colore  nigro. 

Secunda  tabella  alias  offendit  onychis  differentias,  qute  funt  viginti. 

1.  Onyx  cum  falcia  rofea  diluta. 

3. Onyx  vitreus  circulis  quatuor  luteis , alijs  orbiculis  diffimdus. 

3.0nyx,  inftar  marmoris  ophitis,  maculatus. 

4-Onyx  colore  partim  miniaceo  vitreo. 

5.  Onyx  colore  "amethiffino  diluto  , aliquot  venis  infignitus. 

6.  Onyx  zona  lutea  per  medium  diffindtus.^ 

7.  Onyx  partim  corneus , & partim  ferrugineus. 

8.  Onyx  fafeia orbiculari  candida  circa  medium  diuifus. 

4.  Onyx  cornei  coloris,  zona  rofea  refertus. 

10.  Onyx  figura  oculi, fafeia  rofea  decoratus. 

ii.Onyxcolorispartim  ferruginei,  partim  vitrei obfcuri. 

1 2 . Onyx  refertus  colore  partim  miniaceo,  partim  vitreo. 

1 3 . Onyx  colore  vitreo , macula  fanguinea  confpicuus. 


14-Onyx fafeia  alba  cimfius. 

1 5. Onyx  corneus  circulis  multis  albicantibus 
ffca  notatus. 


circumdatus 
Hhhh  3 


, & macula  quadam  la- 
I f.Onyx 


VljfsisAIdrouandi 
V aris  Onychis  differe  ntia&. 


l6.  Onyx  colore  partim  fubpunieeo , 8c  partim  leucophao. 
ly.Onyx  albo  circulo , vduti  in  duo  heraifpheria  diuifus. 
jg.Onyxin  medio  pupillam quafi album  habens. 
ij.Onyx  colore  corneo  j cum  mulcis  venis,  & macula  nigra. 
ao.Onyx  venis  varijs  ornatus. 

Tertia  Tabella  Sardonychis  differentias  exhibet, 
j,  Sardonychuslapis  figura  quadrangula. 


2.Sar< 


'as 


r* 


l4s 


1J> 


iC 


So 


a.  Sardonyx  figura  tetragona. 

j.Sardonyxalbus. 

4.  Sardonyx  in  medio  maculatus. 

5.  Sardonyx  albicantis  coloris  alter.  r -j  a i- 

Locus  natalis  differentias  quoque.  Onychis  exhibet , quoniam Diofcondes  Arabi, 

cum  memorat,i2neumq,effc  tradit  ,& Indicum  varium  ,& potiflSinum  figuris  oculo- 
rum infignitum  con  ft ituit . Praiterea  album  Onychera  chalcedonium  pariter!»  loco  co- 
gnominant. Hodie  chalcedonios  lapides  in  orientales, & Europeosdifcriminant  Nam- 
que duri  qui  funt,. St  colore  aliquo  oculis  grati, pro  orientalibus,  habentur.  Tales 
funt , in  quibus  quid  purpureum , vel  CEruleum  albo  permixtum  eft , aut  in  quibus  ah-  oriaiules 

qua  rubedo  grata  apparet.  Illi  autem  , qui  obfcure  candicant,  ignobiliores  effelerun- 

tur.  Vidimus  nos  Chalcedonium  oualis  figuris  grati  coloris,  in  quodus  teftucs  pa- 
learum continebantur,  quales  in  Succino  obferuari  folent . Item  Chalcedonium  Den- 

dritem,  in  cuius  parte  interiori  imffcus  viridis  confpicicbatur. 


p20 


ViyfsisAldrouandi 
Sardonychis  differendae. 


L O C V S. 


SVNT  in  India,  fecundijm  Ctcfiain,  montes  altifluni,vbimult£egenims,&pra;/er. 

tim  Onyches  effodiuntur . Plutarchus etiam,  de  montibus,  narrat  montem  Dry- 
niillum  Euphrati  fluuio  effe  propinquum, in  quo  Sardonyx  eruitur.  Infuper  ,cx 
fententia  Toftati , Onyx  qucq;  in  fluuio  Phifone,  vel  in  terra  Euilath  producitur . "Cf- 
teriim  non  folum  Onyx  nafcitur  in  India , cui  prim*  partes  tribuuntur , fed  etiam  in_a 
Arabia:  quamcbrem  Marbcdeus  fic  canit. 

Hhkc c]uo^^  dant  Kobis  abes  ,ddt  & Ir.diagemmam. 

Amplius  in  Cappadocia inuenitiir,  crefeit,  & in  Germania , in  Bohemia,in  Silefia, 
& alijs  locis  finitimis  a Piinio  enumeratis . Diuulgat  etiam  Valerius  Cordus,Anabur- 
gi,  potiflimum  in  Mifnia  reperiri,quinimo  Ortelius,  in  Theatro  Orbis,  prodit  quod  in- 
lula  Melo  huiufmodi  lapide  non  caret.  Demiim  Ioanr.es  Boterns  regioni  Cartagen» 
copiam  huius  lapidis  am  ibuit. 

^ smv- 


s 


A 


Mufiei Metallici  Lib.  IV. 

S I M V L A T I O. 


SIMPLICEM  Onychem  Artifices  vix  vnquam  imitari  conantur  jtiifi  forte  illius 
corpus  nigrum  fuerit  albedine  diftinflum,  quoniam  tunc,  ctelatura.  Carneum  fi- 
mulat.  Hoc  igitur  artificio  vtuntur  Conch®  parute  marinK,qua;  ad  mango- 
nium mulierum  trahuntur,  & valgo  PorceUete  nominantur , in  puluerem  redigunt , & in  Poneileie 
fucco  limonum  diligenter  colato  ita  reponunt  ,vt  fuecus,quatuor  digitos,  fuperemi- 
neat,&  in  loco  calido,  nempe  in  teftuario,  decem  dieium  fpatio,  feruant.  Poftmodum 
fuccus  effunditur,  &fedimentum  materiar,  aqua,  lotum, fuper  porphyritemteritur,de- 
inde  albumine  oui  diligenter  conquafTato  formatur  pafta  , qua  ficcata  optime  politur, 
vtlupta  nigrum  ftratum  collocari  poffit,  vt  fraus  non  ita  facile  cunftis  innotefeat- 


HI  C Iapis  a fimilitudine  vnguis  humani  cognominatus , itixta  mentem  Cornelij 
a Lapide,  Manaffem,ob  morum  candorem,  & humanitatem  indicare  poteft. 
Idem  Autbor  lapidem  hunc  myftice  aptat  Dino  Philippo  Apollolo,dum  in_j 
Sardonyche  colorem  rubrum , cand  idum,  & nigrum  contemplatur : quandoquidem_j 
in  hoc  Apoftolo  candor  animi,  rubedo  charitatis,  & nigredo  triftitiaa  charitate  com- 
prelfaobferuatur.  Alioquinfi  Onyche  denotatur  defcenfus  Chrifti  ad  Interosrhac 
eadem  ratione  indicari  poteflIofephus,quimifrusincifternam  veterem,vt  legiturin 
Sacro  Codice , Chriftum  defeendentem  ad  Limbum  figurauit. 

Rurfus  in  dodlrina  morali.  Onyx,  cum  dicatur  timorem,  & triftitiam  generare,  mun- 
dans profperitatiaffimilari poteft, quat triftitiam  ,&  timorem  producit, dum  diues, 
diu,nodluque  timet, ne  illius thefautus auferatur :iuxta  illud  Sacr^  Pagina,  Saturitas 
C Dtuitisnon  fiuit  eum  dormire . Aliter,  ob  fin  ilitudinem  vnguis , homo  auri  fitientiflimus, 
Onyxnominabitur , ob  rapacitatem  icum  illi nulluslatis fitthefaurus.  Aut  hic  lapis 
coniparaturad  Auaros,namfi  lapis  hic  niger  eft  zonis  albis  diftindius.  PariterDiui- 
tes  zonis  albis cindii  apparent,  quando  innjedio  mundana  falicitatis  verfantur,fed 
pofteainterioremcriminumnigredinem  habent.  Quocirca  dixit  Dominus  apud  Lu- 
cam. Peh  •vehis  Otmtihus,  qui  habetis  eonfolaiionem  •vedram  in  hoc  mundo.  Nifi  velimus  Ony- 
ehem  ad  contemplationem  mortis  comparare, qua  marorem  non  vulgarem  hominibus 
eriminofis  afferre  folet. 


^ TN  atfedu  epileptico  deferendum  effe Onychem, Camillus  Pifaurenfis  tradidit. 

I Deinde  in  afFe<aione  oculorum  hic  Japis  fine  moleftia  illis  imponitur,nam  in  ocu- 
X lo  circumfertur, & humoresnoxios  excernere  dicitur.  Cauterum  h^c  virtus  multis 
alijsiapidibusophtalmicisconuenireperhibetur. 

Plinius, cum  Sardonyx  ad  alicjuam  magnitudinem  excrefeat,  feriptum  reliquit  ex 
hoc  manubria  gladiorum  factitari.  Sed  aliquando  Onyx  eft  tantae  magnitudinis,  vt 
alia  maiora  inde  eliciantur:  nam  Antiquitas  vafa  formauit.  Tradit  enim  Cornelius 
Nepos  magno  fuilTe  miraculo  ,cum  P-  Lentulus  Spinther  amphoras  ex  Onyche, & vr- 
ceos,magnitudine  cadorum, oftendifler . Pariter  vafa  ex  hoclapide  in  lauto  conui- 
uiorum  apparatu  fuerunt  vifa , vt  Martialis  docet  hoc  verfu. 


Vtomittamus  hiftoriim  Mitridatis  Ponti  Regis,  qui  ex  Onyche  nonulla  poculorum  figr. 
millia  habuilfe  traditur . Caterum  Sardonyxapud  Romanos  fuit  in  frequenti  vfu  ad 
figilla  ••  cum  huiufmodi  lapis , ex  fententia  Plinij , in  lignando , nihil  cer»  eueliac.  Vn- 


£ 


MYSTICA,  ET  MORALIA. 


VSVS  IN  MEDICINA, 


Parmis  9»yx  vna  ponetur  caruU  menfa. 


P22  Vljfsis  Aldrouandi 

Onycolorum,  feu  Nicolorum  Teidecim  differentia 
cum  caelaturis. 


X * /l 


de  poHea  Marbodeus  hanc  prsrogatiuam  hoc  verfu  expreffit. 

Hic  folus  Uptdum  ncfcn  conuelUre  cer/im, 

Alioqi<inOn)  x apud  Antiquitate  varijs  ornabatur  calaturis.  Caufinus  narrat  fuif- 
fe  in  Onyche  fcalptfl  caput  equinum, humana  facie  in  peifore,  pedibus gruinis,&  cau- 
da  pulli  gallinacei,  quo  fymbolo,  virtutes  optimi  Imperatoris  figurabantur.  Quoniam 
autem  in  Onyche  interdum  line*  difcurrentes  naturalirer  varias  imagines  exprimunt, 
aliqflando  etiam  ab  arte,  ad  aliquid  repr®fentandum,adiuuantur.  Vidimus  in  Ony- 
che facriflcium  Ifaac,fed  ars,  fcalptura,arietem,&  ligna  addiderat.  Hodie  Gemmarij 
vario  modo  hos  lapides  c*lant:  nam  cruftam  fuperiorem,  fiue  alba  fuerit,  fiue  alterius 
coloris,  ita  fcalpunt,  vt  infima  crufta  alterius  coloris  tanquam  ftratum  remaneat . Nos 


Mufd Metallici  Lib.iV.  p2j 

A in  Onyche  varias  Kdnes  oftendemus,iuxta  tabellam  propofitam.quaexhibet  vatias 
Nicolorum,  veJ  Onyculorum  fpecics. 

I.  Nicolus  cum  figura  mulieris  manu  caput  truncatum  tenentis, 
s.  Alius  cum  figura  hominis  ludiamis  eum  Leone. 

3.  Alius  cum  icone  hominis  ternum  manu  tenentis. 

4.  Alius  cum  effigie  auis  retrofpicientis. 

5.  Alius  exhibens  formam  equi  marini. 

i.  Alius  cum  icone  Lupi. 

7. -i  liusoftenciens  figuram  equi  progredientis, 
g,  Alius  cum  coruo. 

j. Alius  cum  homine  altera  manu  chartam  tenentis, altera  panis fruftum  exhibentis. 

IO.  Alius  cum  puero  manu  faculum , altera  clauam  humero  impolitam  ampleciente. 
ri.  Alius  cum  pufioneinfidcniefupra  equum  marinum. 

: 1 a.  Alius  cum  figura  antiqui  vafis. 

g 13.  Aiiuscumfacichumanaorehiante. 

14.  Alius  cum  figura  capitis  Imperatoris,  & nonnullis  charadietibus.  •* 

15.  Alius  cum  figura  hominisbaculum  tenentis.  ' 

1 6.  Alius  cum  litteris  latinis  antiquis. 

DE  SARDIO  lapide; 

fiue  Corneolo.  Cap.  LXXV. 
SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

D calcemhiftori*  lapidum femiperfpicuorum  ,vel  femiopacorum  re» 
ponimus  Corneolum,  cuius  nominum  multitudo  nonnullos  Authores 
decepit,  vt  Albcrtum  Magnum, Marbodeum,&  Rueum, qui, capitibus 
diftindiis, de  Sardo,  & Corneolo  pertradlarunt.  Boetius  tamen  ,&alij 
eruditi  viri,  experientia  tefte , Sardium  ,&  Corneolum  fynonima  efle 
tradiderunt.  Itaq;  primo  lapis  nuncupatur  Sardius,Sardinus,&  Safda, 
pariter  Grarcis  irapifloc  ^i6u' , &o-3p  ,oo< , quoniam  hic  lapis,  authore  Plinio,  a Sardibus 
primum  repertus  fuerit.  QtiamobremMarbodeus  Poeta  huc  refpiciens  canit. 

Sardius  a Sardis  c/i  , a ijnikus  ante  refertus 
Sortitus  t!omen,ruhri  folet  e[fe  coloris. 

■ Alij  voluerunt  cognominatum  fuiffe  Sardium,  quia  Sardio  pifei  fale  condito  affimi- 
ktur.  Erit  igitur  prima  gemma  impolita  Rationali  Aaronis,  quam  Iud*iperperam_»  prima  ge~ 
Rubinum  efiearbitr-antur.  Hodie  paifi  n vocatur  Corneola , Corneolus, vel  Carneo-  Ratie- 

li}s,  &idemnomen Italice,  Gallice,& Germanice,  paucis  mutatis  litteris,  Anfelmus  nalts. 
Boetius  retineri  afferuit . Corneolus  autem  quali  Carneolus  appellatur,  quia  colorem 
D carnis  imitari  videatur , vel , vt  voluit  Albertus,  quoniam  rubedinem  temiffam  habear, 
quatis  in  lotura  carnis  obferuari  folet  Idcirco  Aliquibus,  ob  eamdem  rationem.  Cor-  Cornerina. 
nerinaquafi  Camerina  nominatur.  Corneolum  etiam  merito  indigitare  poterimus» 
nam  interdum  ita  faturate  rubet , vt  Corna  rubentia  ^muletur.  Hebraice  hunc  lapi- 
dem vocari  Adam  retulit  Alcafariusjquoniam  ha:c  gemma,fuo  rubore,  colorem  husna- 
ua’ carnisreprKfentat . Vulgo  Cornelio  ,&  Corniola  dicitur. 

N A T V R A. 

HIC  lapis  eftfemiopacus,&fortaffis  carnem, fuo  colore,  fimulat.  C^are.anoa» 

■ nullis  colorem  fanguineum  habere  , & fpeciem  ignis  referre  perhibetur  . Ha- 
bet autem  hac  proprietatem  ingenitam,  vt  inter  feniiperfpicuos'lapides,taiv 
diits  humore  afiufo  hebetetur  : quare  ge-mma  hac  macu!am,v.d  vaporem  non  timet, 

qui 


P24 


V lyfsis  Aldrouandi 


qui  fplendorem  illius  hebetare  pollit.  Pra;terea,ad  mentem  Alcafarij, matrix,  ve]  1 
origo  Amcihiftielle  traditur : nam  hicauthor  vnum  ,&  eumdcm  iapidcrn , iuxta  alte- 


Mitrix  A-  ram  partem  , Sardam,  & iuxta  alteram,  Amethidum  obfcruaiiit.  Apud  Habreosolim 
mnhi/lt,  fuit  in  magna  authoritate, cum  fuerit  prima  gemma,  quam  Deus  inferi  itifferit  Ratio, 
nali,  quod  Aaron  fummiis  Pontifex  fupra  peflus  geftabat.  quamiiis.  autem  hanc 
multi  ludf  i Rubinum  efle  exiftimauerint:  nihilominus  nos  vna  cum  feptuaginta  inter- 
ptctibus, ad  Sardamreducere  debemus , nam  licet  non  exprefsc  Sardius,  Sardony* 
tamen  dicitur , qui  Iapis  ex  Sardo , & Onyche  conftat , vt  in  capite  antecedenti  expo- 
firimus. 


OV  O A D coIores,muIw  poifunt  affignari  Corneolorum  differentia ! etenim, 

pra’teralbefccntes,rubefcenies,  5;  flaiicfcentes,  Albertus  Magnus  aliam  pro-  F 
ponit  differentiam,  quam  Sardam  appellat,  fed  potius  cum  Sagda  Plinij  co- 
loris virentis conuenirc  videtur, cuius  proprium  eft, ligno  adh^rere,  veluti 
Magnes  ad  ferrum  confluitideinde  Sardonychem  tanquam  aliam  differentiam  propo, 
nit , de  qua,  in  capite  antecedenti  ,adfum  fuit . Addit  etiam  Serapio  aliam , quam_j, 
fua  lingua , Hazer , Albuzcdi  appellat , & colore  hyacinthino  fulgere  pratdicat,  dein- 
de feribit  hunc  lapidem  ,friiftione,caIefaiaum  trahere  paleas:  hinc  colligendum  eft, 
pro  Sarda  ,fuccinum  ab  hoc  authore  intellecftumfuiffc.  Aiij  feriptura  reliquerunt,  ex 
indica  regione  tria  genera  huius  lapidis  haberi.  Primum  genus  rubicundum  confti- 
tuunt  fecundum.  Demium  a colore  pinguedinis  nuncupant,  quoniam  Aiuof  Grf  ce  pin- 
guedinem denotat.  Tertium  genus  dicunt  atnulari  Iapidem  perfpicuum  fuper  braffeas 
collocatum . Sed  differentis  multo  plurcs,  ratione  coloris,  in  hoclapidc  obferuantur. 
Quandoquidem  alij  lapides  funt  coloris  meilini , alij  vergunt  ad  ruborem , alij  aqus  a 
carnibus  falitis  diftiliantiaffimilantur . Alij  demum  Locuftis  marinis  coiftis non  iunt 
abfimiles . Rurfus  alij  obfcuriorcs , alij  clariores  conftituuntur : cum  nonnulli  volue..  G 
rint  Indicos  corneolos,  maiorem  pcrfpicuitatcm  participare;  & Arabicos craffiores  ef- 
fe . Marbodeus  quiiiq;  differentias  affignari  canit  hoc  verfti. 

HuU  (juiii.  dat  quinas  ffeucs  liudiola  t^etnifas, 

Anfelmus  Boetiusmonimentis  mandauit  ad  tria  tantumgcncra  hos  lapides  effe  re- 
ferendos. Primum  rubrum,  fecundum  exigua  .languinisrubedine  tinffum  ,&femiper- 
fpicuum  , tertium  flauefcens  ex  lubcdme  conftituit : Amplius  Iunt  aliqui , qui  huiuf, 
modi  Iapides  in  mares,  & feminas  diferiminant,  & mares  clariores  fulgere,  pinguio. 
res  vero , & minus  nitentes,  iuxta  mentem  Plinij , fa’ininas  effe  pronuntiant. 

Reliquum  eft,  vt  alias  differentias , quoad  figtiram , profequamur . Corncolum_j, 
in  quo  a Natura  fculpts  erant  icones  arboris,  & Lun»  eclyplim  patientis,  Hierony- 
mus CardanusGefnero  donauic , vt  ipfeGcincrus,  in  libro  de  lapidibus,  teftificatur. 
Nos  dabimus  icones  Corneolorum  in  colore  variorum,  & nonnullorum  ab  arte  ctete- 
torum  , Ideo  in  tabella  duodecim  differentia:  oflenduntur, 

I . Corneolus  figura  hexagona  colore  (anguineo , albicante , & flauefccnte.  f.| 

a.  Corneolus  maculis caftanti  coloris , rubicundi , fubcKruIei,  & albicantis.  Erat 
figura:  pyramidalis  rotunda;,  & arte  perforatus, quia  collo  fortalCs,  ad  fuppreffronem 
fanguinis,  fufpcndcbatur. 

3.  C orneolus  amulans  colorem  vitreum,  licet  intus  aliqua  ex  parte  flauefceret , arte 
fuit  rcdaffiis  ad  formam  fere  cylindri , vel  potitis  foimam  inauris  imitabatur. 

4. Corneolus  colore  vitreo , non  tamen  fplendido. 

5.  Corneolus  iuxta  partem  extimam  albicans, & iuxta  partem  internam,coloris  car- 
nei, hic  aliquibus  dicitur  Satdonyx  Indica. 

6.  Corneolus  figura  quadrangula , colore  in  vtraq;  fuperficic  candido , intus  rube- 
fccnt«_j. 

7.  Alius  colore  luteo  ,&purpureDhabensca:Iatamantiquam  figuram  hominis  fe- 
dentis  fupra  truncum  arboris. 

g.Alius  lucidus  jinftar  cryftalli, habens  figura  Dianc  cum  peplo  a capite  pendente. 


p Alius 


Mufei  Metallici  Lib.IV”. 
Corneolorum  differentiae  duodecim. 


P25 


5. Alius  diaphanuSjiiiftar  Cryftalli,  cum  figura  viri  in  maieftate  fedentis,  & baculo 
; innitentis. 

lo.Alius  admodum  pariuis,  in  quo  eft  c*!atura  hominis  alteri  genu  inCumbentis. 

■ n.Aliusfubruber,  cum  figura  viri  cuiufdamfefefleiflentis. 

I I j.Alius  albus,  &fubtuber  cum  lineis  nigris,&  calatura  hominis  baculo  incedentis. 

Quoad  locos  natales , aliqui  probant  hunc  lapidem  circa  Babylonem  natum  in  cor. 

''  defaxi.  Alij  hunc  ortum  in  Sardinia  commendant  rquamuis  in  Epiroetiam,  &in_j 
•Sgyptonafcatur.  Pariter  Indici  ,&  Arabici,  necnon  Europci,  iuxta  fententiamBoe- 
I tij,nonfunt  contemnendi  . Quandoquidem  ad  Rhenum  in  Bohemia,Silcfia,&alijs 
regionibus  inueniuntur. 


liii 


MY- 


E 


p25  Vljfsis  Aldrouandi 

MYSTICA,  ET  MORALIA. 


CV  M hiclapisfangiiineo  fit  refertus  colore,  non  inepte  gloriam  martyri;  figni- 
ficarepotcft.  Deinde , quia  affufi  humore,  hic  lapis  tardius  hebetatur,  my- 
ftice  poteftRuben  indicare , qui  minus , quam  reliqui  fratres , fuffufo  inuidia; 
Gemf.c.n  humore,inibutuseft:namqiinamoreconftans,vt  legitur  in  facro  Codice  lofephum 
a manibus  fratrum  iiberare  conatus  eft  . Amplius  in  lacris  Biblijs  hfc  habentur  verba. 
Ecce  fedesfcCitaeritt  incxlo  ,&fuprn  fedem  fedens  , &cjtn  fcdthst  /imths  erat  ifpeciti  lafptdis. 

In  APotn-  d' Quibus  verbis,  vt  myfticc  explicat  Cornelius  a Lapide,Ioancs  offendit  ima- 
lypf.lt  21  aeterni  Patris  lafpidc,  & Sardio  figuratam,  cuius  fymboli  niyfterium  eo  rpcdlrt, 

" ' vtintcradmirabiliaopera,qua;facra?litter*  aticrnoPatri  attribuunt, duo  clar  ffime 

emineant ; nimirum  rerum  omnium  creatio  adumbrata  a colorum  varietate , qua:  in_« 
lafpide  refulgent; deinde  Chrifti  Domini  iefurrci5iio  Sardio  lapide  figurata:  hic  enim  F 
lapis fpeciem  humans  carnis  refert ; immo  caro  in  lapidem  tranimutata  efle  videtur: 
hac  de  canfa  myftice  perfpicuam,  & immortalem  Chrifti  refurgentis  carnem  defignare 
poteft.  Prafterquamquod  ficuti  Sarda  habet  hanc  pratrogatjuam  , vt  eam  geftantes 
agat  in  gaudium:  pariter  Chrifti  Domini  noftri  Refurredio  difcipiilos  1 rtificauit.Rur- 
fus  ficuti  Sarda  Feris  terrorem  incutit : pariter  Chr-iftus  rcuiuifccns  D^mones  infigni 
terrore  affecit.  Infuper,  ad  mentem  Cornclij  a Lapide,  per  Sarda  m,  Diuus  Bartholo- 
ina^usApoftolusmyfticc denotatur:  nam  veluti  Sarda  fanguineo colore  eft  referta  ,&, 
infita  vi, Feras  perterrefacit.  Similiter  hic  Apoftolus,detrada  pc]le,totusfangui- 
neus  apparuit,  &Feras^  nempe  Da:mones  perterrefecit. 

Moralis  doclrina  hunc  lapidem  rubefccntem,  & Feris  aduerfantem  meditans , hunc 
ad  Chriftuin  Cruci  affixum, &fanguine  rubefccntem  comparat.  Qnandoquidem_i» 
criminofi  memores  Chriftipalfionis,  feras  beftias,nempeDiabolum  ,&  mundum  non 
metuunt.  Itcrumhiclapisiubcfccnsindigitogeftatus,fanguinisfluxum  fupprimere 
dicitur . Huius  conditionis  eft  panitentia , quKproculdubio  fluxum  fanguinisvante 
cm  comp».  voluptatis  compeicit. 


VSVS  IiM  MEDICINA,  EI  IN  ALIIS. 


AL  B E R T V S Magnus  feriptum  reliquit  hunc  Iapidem  geftatum  arcere  fafei- 
nationes,&  aduerfari  venenis,  illifq;  prafertim,  qu*  ab  humorum  corruptio- 
ne proueniunt . Deinde  applicatus  tumoribus  ab  humore  calido  ortis  mede- 
tur, & puluis  huius  curn  vino  auftero  exhibitus fanguinem  vndequaq; fluentem  coer- 
cet. Verum  Maibodeus , in  hoc  cafu  , illam  pracipue  Corneoli  fpeciem  commendat, 
qu*  carnis  lotura:  alfimilaturhis  verfibus. 

^onalurai  carnis  bonus  ejje  videtur 
Sanguinis  ex  mimhro  fifltt  quemcum^^fluorem^ 

Pritcipue  talem  patitur  fi faminafiuxum.  * 

Infuper  huius  puluis  ad  dentificia  trahitur,  quoniam  dentes  mirandum  in  modum 
dealbat.  Rtirfus,ex  Alberto  Magno,  & alijs  Authoribus,  Corneolus  malitia:  Onychis 
rtfiftere , ingenium  acuere , animum  exhilarare,  & ingentes  irarum  motus  compefeere 
traditur : propterea  Marbodeus  fic  cecinit: 

Nam  lapis  hic  digito , colloue  gerentis  udhstrens 
In  difeeptando  [urgentes  mitigat  iras, 

Hieronymus  Cardanus,  in fuo  de  fubtilitate  libro,  hoc  lapide  geftato , litigantes 
fieri  viiftores ,& homines  euadere diuitesdiuulgauit . \'crumnon  efteredendum  il- 
lis, qui  interdum  infultiilimas  na-nias  proferunt.  Plinius  hunc  lapidem, apud  Anti- 
Ad figilla.  quitatem,  in  frequenti  vfu  figillorum  fuihe  alfcruit ; cum  nihil cer»  in  figno  retineat. 

Hanc  proprietatem  Sardonychi  etiam  conueniie  in  capite  antecedenti  expofuimus. 
Hodie  ad  varias caftaturas  expetitur,  qui  vfus  non  eft  nouus;  cum  Beda  retulerit  Ifrae- 
litas , in  Deferto , multos  lapides  huius  generis  fcu  Ipfifle. 


'Mufei  Metallici  Lib.  IV.  giy 
DE  FLVORIBVS. 

Cap.  LXXVI. 

nomenclatvra,  et  etymvm. 

ACTENVS  de  lapidibus  femip^rfpicuisadiumeft.  lam  ad  perfpi- 
cuos  j & diaphanos  ponderandos  fcrmo  eft  conuertendus , qui  geituncu 
ab  Authoribus appellantur.  Gemma  dicitur  lapis  paruus  diapbanus 
per  translationem  a gemma  vitis , vel  alterius  arboris  jhtec  enim  dici- 
tur quali  germa  , ideft  germen , nempe  principium  generationis  folio- 

rum  . OUOfl  T . _i_i 


rum , quod  inftar  oculi  protuberat:  idcirco  prima  germina  vitis,  vei  al-  „ 

tetius  arboris  oculi  etiam  appellantur.  Inter  gemmasautem,  nimirum  lapillos  paruos, , 

3c  prctiofos  obferuantur  cjuid^m  Ispidcs  e Natura  geniti^  coJore  vario  j genuinas  getn-  ^ 

MAt»  /titnnlo  nfPC  . Tf^nl*m  nrimAr4«=»  Ptio  tn  ! J_  / »t* 


mas  tcmulantes . Idcirco  primo  de  his  in  pr^fenti  capite  verba  facienda  funt . Hi  au- 
tem lapides  Veteribus  fuerunt  incogniti,  quoniam  tantummodo  horum  mentionem 
apud  Gefnerum , Agricolam , Cardanum , & Encellium  fasfiam  fuilfe  inuenimus . Ete- 
nim Fluores  ab  his  Authoribus  appellantur , quoniam  calore  ignis  ,tanquam  glacies, 
calore  Solis,  liquefiat;  namaMetallarijsin  ardentes  fornaces  coniedi  illico  fluunt, qui 
effedus  in  veris  gemmis  non  obferuatur : quapropter  nomen  hoc  fibi  compararunt.  En.  f/ggrii  s 

Celliusaddit,qu6d  fiTheophraftushosfluoresnouiflet,proculdubi6  appel. 

lafset,quoniamfluxu,  in  terra:  finu,  fiant.  Sunt  autem  gemmis  admodum  firailes,fed 
minus  duri , itaut  dentibus  comprelfi  aliquando  cedant : quamobrem  non  male  pro- 
nnneiaret,  qui  hos  inchoatas,  & non  perfedlas  gemmas,  aut  potius  rudimenta  gemma- 
tum eflfe  afleucrarct. 

■A 

D I F F E R E N T I 

FLVOR  VM  tria  genera Georgius  Agricola conftituit.  Primum  genus  diuerfis /;i. 
gemmis  translucidis  fimilefuir,  fecundum  opacum,  quia  non  multum  pelluceat, 
quod  palfim  in  fodinis  argentarijsreperitur.  Tertium  genus  illud  eft, ex  quo 
vitrum  prsecipueconficitur(quamuis  ex alijs  etiam  duabus  dilferentijs  parari  poifit^cu- 
ius  arena  va^i«s  nominatur,  quoniam  vox  gra:ca  vitrum  fignificat.  Nos 
autem  in  prjtfentia  de  primo  tantum  genere  verba  facimus,  quod  gemmis  genuinis  af- 
fimilatur , &,  in  gratiam  ftudioforum,  multas  tabellas  proponimus  horum  Fluoru  ra-j 
iconibus  delineatas. 

1.  Tabella  cum  Fluore  candido  Gefnea 


Mi 


p2S  Vlyfsis  AIdrouandi 

lI.Tabella  cum  tribus  differcntijs  Fluorum. 


L Tabella  erit  cam  icone  Fluoris  Candidi, Sttranslucidi  apud  Gefnerumdefigna^. 
Ipfe  enim,  in  libro  de  lapidibus, fcriplic  hunc  Fluorem  fuifle  candidum  ,fplendida_« 
ad  lucem  fuperficie,&  ita  mollem,  videntibus  comprimentibus  cederet.  Deinde,  in  il- 
lius compofitionc, portiones  plures  ab  vno  centro  prodeunt,  & repertum  fuifse  in  Mif- 
nia  retulit.  Huicfimilemconftituit  alium  albicantem,  qui  ad  Thermas  Heluetiorum 

Lima- 


V. 


Mufa^i Metallici  Lib.IV.  p2p 
IILTabella  cum  quinque  differenti;s  Fluorum. 


Limago  Fluuio  adiacentesrepcrltur.  Hic  primo guftu  videtur infipidus,fed  paulo 

poft',if('ore  acrimoniam  quamdam  excitat. 

ItfGefnerus  proponit  plures  alios  lapides  huius  generis,a  diuerfis  amicis  acceptos, 
& prscipuevnum, adamantis Cyprij  nomine, infignitum, ied Gcfnerus hunc vilem_j 
lapillum, & potius  fluorem  adamanti,  vel  cryftallo  perlimikm  iudicauit . In  noftris 

Ilii  3 


etiam 


y Ijfsis  AIdrouancii 


IV.  T abella  cum  quatuor  ali  js  Fluorum  diiferenci;s. 


dore  semulantes  gemmam  j & in  aliquibus  quadam  tubercuia  ex  Fluore  illo  flillaticio 
angulofa  confpiciuntur,  qu£  aliqua  ratione  faccharum  candidum  imitantur. 

II.  Tabella  tres  Fluoris  exhibet  differentias. 

i.Fluoris  rudimentum,  cum  maior  portio  faxi  effet  opaca,  Cura  quibufdam  eroinen- 
tijs  translucidis. 

a.Fluoralbicans  cum  quibufdam  matricibus,!  quibus  fliiit  tanqua  marga  pellucida. 

J.Fluorisfpeciesalia,  quie  in  montibus  metalliferis  inuenitur. 

III. Tabella  reprtefentat  quinque  Fluorum  differentias. 

1. Fluores  ex  faxo.  Nam  reperitur  quoddamfaxi  genus,aliquibusSpathumnun- 
eupatum,cx  quo  Fluores  quidam  lucidi,  exiles, & diaphani,nccnon  tubercula  quadam 
non  diaphana  fimul  copulata.  Sed  inter  hac  lucidi  Fluores  eminent:  deinde,  in  ali- 
quibus locis  huiuslaxi , minera  plumbi  albi  apparet. 


1 


5 


etiam  montibus  Bononienfibusreperiunturquida  lapides,  fubIlantIa,coIore,&fpIciw 


a.iluo- 


Mufd Metallici  Lib.lV.  ’ 5 

|V.  Tabella  cum  tribus  alijs  Fluorum  diftcrentijs^ 


3 


4^ 


j.Huorescfyftallfni  exqulbufclam  lapidibus  manantes,  luxta  partem  fuperiorem 

lucidi  ,& in  acumen  delinentes,  tribus,  vel  quatuor  triangulis  infigniti,  & luxta  partem 

inferiorem, nempe  iuxta  matricem  non  pellucidi . Deinde  Cadmum  botntem  amula- 

”'"^rTuo?*aIbicansfubftanti*Amianthi  smulus,cum  Pyrite  mixtus  clTe videtur, & 
iliquid  auri , vel  plumbi  continere , lapidi  marmoreo  adherens , & m metallis  fuit  in- 

4.&J  Sunt  Fluorum  rudimenta  lucida  iuxta  partem,  a qua  dimanant,  & iuxta  par- 
tem exteriorem,  obfcuri  funt  coloris.  , .r  ■ AII- 

AnimaduertcndumefthuiufmodiFluoresaliquadoobferuancryftallmos^iiosfla- 

jefcentes, alios purpureos,aliosvariatos.  Encellius , ratione  coloris,  fex 

tonftituit.  Primam  dicitefferubricoloris,  &huiufmodiFluores,pnmoafpeiftu, car- 
bunculi e&  videntur , fed  languidius  fulge  n t , fed  poftea  diftmguumur , quondam  hi 


P32 


V lyfsis  AIdrouandi 


ftatim  j atq;  tgncm  fenferint , inllar  aqu*  jdifluunt,  Carbunculi  veto  genuini  flammis  A 
refiftunt.  Iluorcs  purpureos  afletit  die  coloris  dilutioris,  & amethiftini  vircfcentis, 
quales  in  multis  Bohemi®  locis  inueniuntur.  Deinde  alios  Fluorescandidos,  alios  lu- 
teos,alios  cinereos , alios  lubnigros,aliofq;  coloris  mixti  conlUtuit. 

IV.  Tabella  cum  alijsdifferentijs  Fluorum  proponitur. 

1 .Fluor  ad  flauum  colorem  inclinans. 

a.Fluor  albus  imitans  cry  Halium. 

3. Fluor  alius  pellucidus. 

4. Fluores  tres  fmaragdini  coloris. 

V. Tabella  alias  tres  Fluorum  differentias  exhibet  deCgnatas.' 

1. Fluores  candidi  cryftallini,  iuxta  partem  fuperiorem,  fex  angulorum,  cum  fex  fu- 
perficiebus  quadtagulis,  & adeo  claro  fucco  conftabant,vt  in  illis  nulla  prorfus  macu- 
la appareret. 

a.Fluores  prreditl  colore  fubalbido  in  ftirias  acutiffimas,  & angulofas  definentes.Suc-  ^ 

cus  autem  alabaftrinam  materiam  ^mulari  videbatur.  B 

3.  Fluores  parui,  immo  exigui  tanquam  fcintillsargentete  in  materia  amethiftina_j 
cxiftentes,&  in  hac  minera,leu  fragmento  eft  quidam  lapis  cinereus  materise  candi- 
canti admixtus, qua; Paretonio congener  efse  videtur. 

VI. Tabella  delineatos  offert  Fluores  virides  , qui  valde  aflimilantur  Fluoribus  illis, 
qui,  in  montium  vifceribus,  ex  aquis  ftillantibus,  & lapidefcentibus  concrefcunc.  Hac 
eadem  ratione  huiufmod i Fluores,  in  finu  terra,  diaphani  & virides,  ad  modum  ftiria- 
tum  gelu  concretarum , generati  fuerunt , faxo  marmoreo  albo  , & fufeo  adherentes,  »t 
in  figura  confpicitur. 


VI.Tabella  cum  Fluoribus virefeentibus. 


I 


KStX, 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 


— . — T W ^ e A 

'A  tenx  vel  -i  vi  5ol!s  in  ipfius  vtero , varia.  & diuerfa  liquantur,  qu*,  in  fpel*is , vel  fo- 

dm«  liquefafta  tandem  concref£unt.&,iu«a  naturam  materi*,  necnon  mifceliam  va^ 

riam  vaporum, & exhalationum,  varietatem  in  fubftantia,  & coloribus. acquirunt,  quos 
poftcadcnfuas.&opac.tasconcomitatur.  Hincaccidit, vttaradiuerfe Fluorumclif. 
ferenti*  obferuentur , quemadmodum  Leftor  in  propofito  fragmento  poteaintueri. 


VII.Tabella  cum  Fluore  vario. 


V S V s. 


FLVORES,  propter  mollitiem , poliri  non  poflimt , fcd  aliqui  interdumaNa^ 

tura  ita  eleganter  formantur , vt  annulis  includi  poliint.  Encellius  narrat  horum 

■ 


••••  - j ..  --  

D JL  vfumelTeapud  metallarios;  quandoquidem  illos  in  fornaces  inijciunt,vt  ma- 
teriam metallorum  fluidiorem  reddant,  fed  Fluor, quod  lapis,  qui  ex  pyrite  conficitur, 
idem  prreftare  folet . Georgius  Agricola  alium  memorat  effe  vfum  apud  aliquos  Im- 
poftores,quihuiijfmodi  fluores,  pro  gummatibus  in  aliquibus  medicamentis  adhi-  ' 

bent , quod  fummoperc  improbat , cum  aliqui  fluores  inueniantur , qui  nonnihil  acri-  ’ 
Itioni*  participant,  confequenterq;  praua  qualitate  non  carent. 


■«er 


P34 


V lyfsis  Aidrouandi 

DE  CRYSTALLO. 
Gap.  LXXYIL 

iE  Q V I V O C A. 


V M Pluores  candidi,  de  quibus psuld  ante  petra(aatumfuIc,prorfue 
Cry  ftallo  affimilei3tur,hi  noftra  menti  hiftoriam  cryftalli  infinuarunt. 
Quapropter,  de  hoc,  in  pralenti  capite,agentes, prima  facie  «quiao- 
cationera explicabimus iquadoquidem, voce  Cryftalli,quatuor  prx-i 
cipue  intelliguntur.  Primum  eft  quoddam  vitri  genus,  quod  candore, 

& puritate  cryftalli  nomen  promeretur.  Secudum  eft  gelu, vel  glacies, 
quamGraci  «paVa^Aoir  vocant.  Tertio hKcvoxgrandinemindicare  poteft, iuxta-j 
fententiaro  illorum, qui  verba  illa  Pfalmi  centefimi  quadragefimi  feptimi  expofuerut. 
m/UM  cry  st  alium' fmm  6'c.  Quarto  Cryftallus  1'umitur  pro  illa  gemma , cuius  hiftoriam 
in  prarfentia  recitamus. Veriiro  quoniam  Cryftallus  comprehendit  quamdam fpeciem, 
qua?  Iris  nominatur,non  erit  ab  re, huius  etiam  vocis  ambiguitatem  exponere  antequam 
ad  fynonima  Cryftalli  accedamus. 

Primitiis  Iris  fignificat  arcum  caleftem , ita  nuncupatum  ab  nimirum  nuntia- 

re, proptereaquod  Iris  in  CffloconfpeiSus  pluuiasnunciarefoleat.  Hinc  Poeta: Irim 
jrisvoxt.  lunonis  nuntiam  efle  finxerunt.  Deinde  Iris  eft  circulus  coloratus  pupillam  oculorum 
cjuitsoca.  ambiens.  Amplius  Iris  eft  planta  lilijfpeciis,  radice  odorata,  deflore  fimilitudinem 
arcus  csleftis  gerente,  cuius  triginta  tres  differentias  Bauhinusin  Pfiythopinace  enu- 
merauit.  Inlupcr  Iris  apud  Scholiaftem  Nicandri,  medicametum  venenatum  denotat. 
Item,apud  Hermolau  Barbarum,  Iris  fuit,  apud  Antiquos,  medicamen  ex  croco,  myr- 
rha,&aluminecompofitum.  Tandem  Iris  eftgemmacryftallina,qu:e aliquando infcuU  G 
ptum  arcum  Ctelcftcm  gerit,&aliquando  ita  appellatur,  quoniam  obietffa  radijsfo- 
laribus  figuram  ateus  ca?leftis  in  proximum  parietem  eiaculatur.  Huc  refpiciens  Mar- 
bodeusfic  canit. 

Nam fiptb  seStoradijs  (it  f abdit  a Solis 
VroximusiKjicilKr paries , vanoff^  colore 
Arcus  cskltis  dcpi/igit  vtrir, ^figuram. 


SYNONIMA,  EI  ETYMVM. 

L apis  hic  clarus,& pellucidus  Latinis  nominatur  Cryftallus,  & iuxta  femini- 
num genus  infleiftitur.  Alioquin,in  genere  etiam  neutro  , Cryftallum  profer- 
tur . Verum , apud  Grtecos , hac  vox,  afvs-te;i  , eft  mafculini  generis,  & gelu, 

vel  glaciem  fignificat ; traduntq;  nomen  hocdeduiSuma  xpi/05  frigus,  & ri  A Aopra/,  pro  H 
contrahor , quoniam  glacies  fit  aqua  frigore  contradla,  & concreta . Graici 
poftmodum  hoc  eodem  nomine  vtuntur,  ad  fignificandam  gemmam  pellucidam, inftar 
gelu, de  qua  in  prafenti  capite  1’ermo habetur.  Immonomen  hoc,*pvVaAAot,in  epi- 
grammatibus  gracis,feminino  genere  prolatum,  & vnico  Aferiptumobferuatur.  Clau- 
Cryllatlum  dianus  Cryftallum  cognominauitfa.xiim  liquidum,  quia  ex  aqua  eile  conflatumexifti- 
j'pargi‘fciu  mauerit , & alibi  prodigiofum  Silicem  indigitauit,  fortaflis , quia  cum  fit  lapis  pelluci.. 
tilUs ignis,  dus, ferro  tamen  percufsus  fcintillas , inftar  filicis, fpargat.  Hinc  cryftallinum  voca. 

tur , quod  ex  ayftallo  conftat , vel  quod  cryftalli  claritatem  aimulatur:  idcirco  Cslum 
cryftallinum,&  Sacchartira  candidum  pariter  cry  ftallinum  dicinir.Imlis  vocatur  Cri- 
ftallo,  Gallis , Germanis,  & Hifpanis  Cryftal. 


Gi- 


Mufei  Metallici  Lib.IV.  p35 

A 

GENERATIO,  ET  NATVRA. 

Circa  CryUalll  ortum  duo  qutefita  proponi  folent.  Primum  ad  materiam, 

& fecundum  ad  figuram  Cryftalli  pertinet  Quoad  primum,duplex  circumfer- 
tur opinio.  Prima  fuit  eorum,qui  putarunt  Cryftailum  effc  aquam  in  glaciem 
denfatam  ,quar,  diuturnitate  temporis, in  montibus  frigidiflimis  permanens , tandem 
in  Cryftailum  conuertitur.  Inter  hos  Authores  recenfetur  Plinius, Ifidorus,Seneca_j, 

Maiolus, Statius,  Brafauolus,  Claudianus,  Propertius, & Marbodeus,qui  de  Cryftalli 
ortu  fie  cecinit. 

CryH  allns  glacies  multos  durata  per  annos, 
y t placuit  doUis,  qmjicfcripfere,  tjuibufdam 
Grandinis  anticjua  frigus  tenet  attp;  colorem. 

B Hkc  autem  opinio  non  poteft  admitti,  propter  rationes, quas  inferius  aflignabi-  fecunda  o- 
mus.  Alfera  fententia  fuit  Agricola;,  Matthioli,  & aliorum , qui  cenfuerunt  Cryftal- 
Ium, neq; ex  glacie,  neq;  exniue  vnquam  generari  polTe,fcd,in  finu  terra;, ex  illo  hu-'^' 
moreproduciaffirrnarunt,exqiioBerylli, Adamantes, &alia;gemma!huius  generis 
refultanr,  fuamq;  ftabiliunt  fenten  tiam  his  rationibus.  Primo,  quia  fi  cryftailum  pro- 
diret ex  aqua  congelata,  calore  etiam  ignis,  vel  Solis  folueretur  Deinde  fi  aqute  mon- 
tium,&niues  frigidiffimsin  cryftailum  verterentur, maior  copia  cryftalli, quam  alio- 
rum lapidum  ibi  inuenirerur.  Praterea  glacies  in  aquis  locata  innatat, cum  cryftailum 
illic6fubfideat,quoniamexmateriadiucrfaconftat.  Tandem  Cryftailum, iuxta  pri- 
mam opinionem  ,in  locis  tantummodo  frig  id  illimis  reperircttir,fed  loci  natales  op- 
pofitum  demonftrant;  quoniam  magna  cryftalli  copia  in  locis  calid illimis  generatur, 
vtin  rubrica  locorum  natalium  oftendemus.  His  addamus  glaciem,&niuem  efle  mixta 
imperferfta,  cum  cryftailum,  tauquam  mixtum  pcrfedf um  , ex  quatuor  elementis  inte- 
gretur. Generatur  enim,  dum  tenuillima  portio  terr®,  cum  modico  ignis,  vel.fulphu- 
Crispurillimi  permifeeturaquiB:  vnde  Cryftailum  ferro  peicuiram,inftarfilicis,fcin- 
tillas  fundit. 

Secundum  quafitum  verfatur  circa  figuram  Cryftalli,  quam  a Natura , vel  circula- 
rem, fed  vt  plurimum  angularem,  & prtdertim  hexagonam  nancifeitur . Immo  anguli 
cryftalli  in  cufpidem  delinentes  iia eleganter  flcdluntiir  in  latus  prope  mucronem,  vt 
Artifex  vix  tales  imitari  polTet.  Id  inde  oriri  afieuerandum  cft,  quoniam,  in  huius  la- 
pidis generatione,  tcrrefti  is  materia  lubtilisfemetipfam  feparans  ab  aqua , fc  fe  vni- 
re  nititur  ,&  lingula;  particula  quoctimqjmodo  centrum  lui  corporis  ambiunt , atque 
appetunt : quamobrem  necefle  eft,  vt  vel  circularem,  vel  hexagonam  figuram  indicat, 
cum  nulla  alia,  pra:ter  circulum, perfeiftior  effe  videatur,  vt  Ariftoteles  optime  ani- 
maduertit. 

Tandem  Cryftailum  a Natura  plerumque  producitur,  cum  fcftticis,  atomis,falibus, 
nebulis , ferruginibus, & vitijs fimilibus inquinatum : quando  autem  perfpicuum eft, 
Cryftailum  montanum  nuncupatur.  Georgius  Agricola  Cryftailum  cum  argento  rudi 
D genitum  obferuauit,&  fimile  non  improbauit,  led  mirandum  in  modum  commfdauir.  , 
Hieronymus  Cardanus  O yftallum  cum  aqua  ingenita  habuilfc  fatetur, qua:  ad  motum  ' 

Cryftalli  mouebattir. 

DIFFERENTI  lE. 

Hfc  C gemma,  fi  tamen  gemma  nomen  promeretur,dum  pellucida,  ad  modum 
glaciei , generatur , cryftailum  appellatur,  fin  coloretur , nomen  ab  illa  gem- 
ma fortitur,  quam  a-mulatur.  Quocirca , fi  referat  Beryllum,  vocatur  Pfeii- 
doberyllus,fiTopafium,Pfeudotopafius,fi  Sapphyrum,  Pfeudofapphyrus , fi  Sma- 
ragdum , Pfcudofmaragdus . fllud  autem  Cryftallnm  ,quod  folares  radios  recipiens, 
figuram  arcus  ctelellis  in  proximum  parietem  iacit , vel  luci  obiedfum  varietatem  colo- 
ris refert,  Iris  aprpellatur:  fin  citrintim  colorem  referar  ,a  Gemmarijs  Iris  ciirina  nun, 

cupa- 


Lih  ^.Cali 
tcxt.6  S. 


pj5  Vljfsis  Aldrouandi 

cupatur,&fortafJIseriti]laIris,quatn  Veterescen-Efimilem  conftituebant.  Eritque  E 
Z.37.M.p,fort^iila  gemina  apud  Plinium  ,qu¥diftinguitur  macula  alba , vel  nigra  ,&zeros  di- 
citur. Praterea  Irides,  quoad  materiam,  diuerfa:  conftituuntur . Nam  quadam  .« 
Irides  w,ex  fucco  purilfimo  generantur,  & Cryftallum limpidiilimum  amulantur;  quamuis  poft- 
ru,  modum,  copia  angulorum,  a Cryftallo  didinguantur.  Alia  Irides  ex  fucco  impuro  pro- 
ducuntur , qua  non  ita  diaphana , & petfpicua  apparent . Alia  tandem  /unr , qua  ex 
fucco  vario  relultant  j confequentcrq;  has  Irides  non  eodem  colore  omnes  refertas  ef- 
fe  intuemur ; nam  quadam  alba,  quadam  nigra , quadam  citrina , & quadam  fubru- 
braoculis  intuentlumfe  fe  offerunt.  Praterea , ratione  angulorum.  Irides  ab inUicem 
diferiminantur  i etenim  quadam  habent  duodecim  angulos,  hofq;  interdum  aquales 
interdum inaquales.  Quadam fexangulis  perocnatainueniuntur, lateribus  aquali- 
bus, & inaqualibus;  omnclque  non  ijfdem  funt  praditasnam  quadam  acutis, qua- 
dam, vel  infummojvcl  in  imo,  aliquando  acutis,  & aliquando  obtiifis  angulis  infi- 
gniuntur. 

Ratione  fubftantia,cryftallum  aliquam fortitur  varietatem;  nam  aliquod  vald^du.  F 
PJhidoddaimtdi,  & PleudoAdamas  vocatur, fed  poftcaigne,&feneiaa  corrumpitur,quod  Ada- 
mus  ^uid,  manti genuino  nequaquam  contingit.  Attamen  PfeudoAdamas  alijs  Cryftallis  nobi- 
lior pcnesAuthoresdicituriquemadmodum  Cryftallum citrinum  eft  nobilius  Iride 
Sciris  nobilior  Cryftallo  appellatur.  Nonnullas  tabellas  hic  e.xhibemus  varijs  iconi- 
bus exornatas,  qua  non  folum  rudimenta  Ciiyftallorum,fedetiara  Cryftalla,  & varias 
Irides  reprafentant. 

I.  Tabella  oftendit  Cryftallum  cum  mlnera. 

i.Minera  Cryftalli. 

s.  Minera  plumbea  vnde  Cry ftalla  tanquam  fluores  egrediuntur. 

1,  Tabella  ofbndic  Cryftallum  cum  minera. 


I.  Tabella  oftendit  Cryftallum  cum  minera. 

Vidimus  olim  aliam  Cryftalli  congeriem  hic  non  delineatam , in  cuius  latiore  par- 
te multofequtedam  portiones  , veluti  capillamenta  apparebant,  qute  ramulos  tenues 
mufei  referebant.  Quinimo in  huiufmodi capillamentorum  medio,  figura  arcus  Cte- 
. leftisconfpiciebatunhinc  non  immerito  jfiryftallum  dendrites  nominari  poterat. 

Itemobferuauimus  Cryftallum , in  quo  materia  quxdam  Antimonio  limilis  a Natu- 
erjdallHm.  fuj.,;it  inclufa  ,necnon  confpicati  fuimus  aliud  Ctyftallum , in  quo  arbores,  flumi- 
na, montes,  & alia  Natura  ludicra  viftbantur. 

II. Tabella  oftendit  figuram  lapidis  materia  Cryftallina  referti , qui  ob  varias  figll; 
ras , quasrcferebat,  admirationem  non  mediocrem  intuentibus  afferebat. 

■ II.T^ 


Mufas!  M efallid  Lib.  1 V. 


937 


n.  Tabella  c^m  lapide  cryftallina  materia  referto- 


Mufd  Metallici  Lib.Vi 


P3P 

j IV.  Tabella  tres  CryftalJi  icones  oftentat  ad  mentem  Gefneri. 
l.Cryftallum  iuxta  hanc  formam  a Natura  producum. 
j.Cryftallum  paruumvtrimq;  aequaliter  mucronatum , quod  tanquam  a Natura  ita 
produtftum,  & in  monte  Baldo  repertum , Gefnero  fuit  communicatum . Cteterum_» 
Gefnerus  arbitratus  eft  hoc  Cryftallum  hanc  formam  non  totam  a Natura,  fed  partim 
etiam  ab  arte  acquifiuifle.  ^ ^ 

3.  Cryftallum pangonium , nempe  omni  ex  parte  angulofum  ifed  aneulos,ope  ar. 
tis,  adeptum  erat.  ® o > f ^ 


IV.  Tabella  cum  tribus  Crjflalli  figuris. 


t 


' V.Tabella  offendit  quatuor  differentias  Iridum. 

1 . Iris,  in  qua  figura?  admodum  angulof»,  & Arcus  caleftes  confpiciuntur. 

_ 2.  Iris  nitens,  & diaphana , citra  maculas , habens  fex  quadrangulas  fu  perficies:  id- 
circo trianguli  in  fummitateiundfi  pyramidalem  figuram  imitari  videntur. 

D 3.  Iris  habens  copulatam  mineram,  vel  matricem  Amethifti . Infuper  ibidem  qui- 
dam fluores  albicantes  confpiciuntur.  In  medio  autem  Amethifti  lapis  apparet  a?mu- 
lans  Iridenn  &in  fexfuperficies  trigonasdefinit,  quarum  tres  maiores , & tres  minores 
vifuntur,&  pyramidem  fexilatcram  conftituunt,qu9  tribus  angulis  maioribus,&  tribus 
minoribus  integratur. 

4. Irides  plures, iuxta  partem  inferiorem, fimul  copulati, referentes  figuram 01^0 
triangulorum. 

VI.Tabella exhibet  piiftas Irides  nigras, cum  Beryllis mineraadhatrentibuSf 

Nafeitur  quoddam  lapidis  genus  atrum, fed  pellucidum,  inftar  vitri,  non  niultura 
abfimile  Gagati,  fed  multo  lucidiiis  in  territorio  Senenfi.  Quoniam  autem  huiufmodi 
lapis  figura  Adamantis  a Natura  producitur  colore  nigricante , Incola?  fimileslapides  jiJamtsni 
Adamantes  nigros  appellant.  Nos  autem  Irides  nigras  elfeexiftimamus.  gcrvbi. 

Praterea  in  hac  eadem  tabella  delineati  apparent  Berylli  plures  cummincra  cojpt- 
iati,  de  quibus  paulo  inferius  pertraifabimus. 


Kkkt  2 


V.Ta- 


Mufd  Metallici  Lib.IV*.' 

V I.  Tabella  cum  Iride  nigra,  & Beryllis. 


P4-I 


VII.Tabellafexdecim  Iridum  differentias  monftrat, quam  pr*dI(fHs  addere  voluit 
musjvtcoronidem  hisdifferentijs  imponeremus. 

1. 2. 3.  Sunt  Irides  impura,  & valde  imperfeiff^jquoad  angulos,  fuperficies,&  py- 
ramides. 

^ 4.  Iris  valde  lucida , & admirabilis  ob  figuras  geometricas,  nam  in  medio  fex  qua- 

drangula funt  figura , qua , iuxta  partem  fuperiorem , & inferiorem , in  fex  triangulos 
definunt,  vtrinqjpyramidem  hexagonam  formantes, vt  in  icone confpicitur. 

j.  Itis  non  diferepans  a fuperiori , nifi  quod  triangulos,  fuperficies,  & pyramides 
habebat  oblongiores,  & angufliores,  vt  Ledor  in  figura  intueri  poteft. 

e.& y.Irides  cum  fupcrficiebus  quadrangulis , & fex  triangulis , tara  in  parte  fupe- 
riori, quam  inferiori , & fibi  inuicem  fola  magnitudine  diferepant. 

8.  Iris  alia  imperfedia : etenim , in  parte  fuperiori  fex  trianguli,  fed  inaquales  con- 
fpiciuntur , & in  parte  inferiori  vtius  tanthm  apparet , cum  reliqui  defint. 

j.Iris  pariter  minor,  & imperfei5ia,cum  fex  quadrangulas  fuperficies  inaquales  ha- 
beat , & iuxta  p3  rtem  Ibperiorem  definit  in  acutos  angulos , fed  iuxta  partem  inferio, 
remeft  mutilata. 

io.Iridcs  du*  coniundia;,  & vnaqu;eqjfuperius,&  inferius  triangulos  format, & ibi 
nulla  fuperficies  apparetquadrata.  ^ 

Kkbk  3 


I i.Iris 


2 Vljfsis  Aldrouandi 

Vn.  Tabella  cum  iexdecim  Iridum  differentijs.^ 


II. Tris trium  dipiforumaltitudtne,  cum  fex  quadrangulis  fut>er(icicbus  injeqiiali- 
bus,  baber  pyramidem  iuperiorem  quinque  triangulis  in£qualibus,& decurta tiscon. 

flantem  i pyramis  autem  inferior  cft  obtufa. 

iz.Iti. 


MufasiMefaliici  Lib.  fV,  94I 

14. Irides  qusdam  fimul  iunfl^adharentes  materi®  cuidam  fubalbsiharumqjnon» 
nulls  maiores , nonnull® minores  , fed  in®quales  inter fe confpiciuntur. 

13. Iris  nigra  ,&  exterius  nitens,  inftarfpeculi  ,fed  deformis  quoad  angulos  vifitur* 

14.  Iris  altera  nigra,  & parua,  in  cuius  medio  fex  funt  quadrat®  figur®  ,qu®  pariter 
in  fex  triangulos  iuxta  partem  fuperiorem , & inferiorem  delinunt. 

1 5.  Iris  nigra  duas  habens pyramidesllmul  iundias,qu®  quoadpartemfupernam,  & 
infernam  ,o(5io  angulos  formant. 

16.  Iris  altera  nigra  habens  fex  figuras  quadrangulas  in®quales,qu®vtrinquc  fex 

triangulos  formant. 

L O C V S. 

Na  S C IT  V R Cryllallum  quandoque  faxis  ita  tenaciter  adh®rens , vt  inde  .« 
nonnifi  magna  dilEcuItate  auelli  poflit.  In  marmoribus  agglutinatum  inueni- 
tur;  nam  quando  quidam  Cslator  egregius  cflSgiem  Serenifli  ni  Oilauij  Du- 
cis Parmeniis  ex  marmore  Carrarienfi  fingeret,in  facie  ftatu®  callofara  lineam,  quatn 
Cslatores  pilum  vocant , inuenit , fed  cura  altius  lubftantiam  marmoris  fubiret,mar~ 
tnorfcalpro  aperuit]  defrullum  Cryftalli  valde  conlpicui , iuxta  interiorem  marmo- 
ris fubftantiam,obleruauit.  Vei  iim,  quoad  regiones,  in  quibus  Ciyftrllum  fere  fem- 
per  inucnitur , notandum eft, ex  Ifidoro,nafci  in  Alia,  in  Cypro, & in  iugis  Alpiunu 
Septentrionis.  Ex  Maioli  mente,  oritur  etiam  in  Italia,  & prafertim  in  monte  ditna,  in  ^etna/ms 
aliquibus  Calabri»  montibus, & in  nonnullis  Cotlicalnlul®  vallibus.  Item  rudimen- 
ta  Cryftalli  aliquando  in  monte  Baldo  inuenta  fuerunt.  Circa  Piras,&potiflimiira 
inTorrente  inucnitur, quiexmonte  .Magnodffluit.  In  Verruca  etiam  monte  proxi- 
mofoditur.  Immo  territorium  Parmenfe  Cryftallis  pellucidis  non  caret.  Amplius, 
prope  ArnchmumGcIdri® oppidum, ih  Sikfia,&  in  Bohemia  Cryftilla  admodum_j 
dura , & tanta  elegantia  i epe-iuntur , vt  vix  ab  Adamant  ibus  di  (Unguantur.  Tandem 
(]  in  Lulitania  Cryftallum  frequens,  & ingentis  ponderis  elfodicur . Apud  Infulas  Sun- 
di,  & in  tota  regione  Congi  nakitur. 

Illa  autem  Cryftalli  fpecies  ,quam  vocant  Irim  , oritur  quidem  in  locis , in  quibus 
alia  Cryftilla  obfcruantur,led  potillimumin  Saxonibus,in  Chattis,  prope  Heldcber- 
gum,  fimiliter  in  Perfide,  in  Arabii,  & in  quadam  infula  maris  rubri.  Horum  locorum 
natalium  Marbodeus  meminit  his  verfibus.  , . 

Intn  dmt  Jrahes  ^fedgigmt  eam  mare  rubrum 
CryBallofimitem  , emus Jexangula firma, 

. MYSTICA,  ET  MORALIA. 

NONNVLLA  de  Cryftallo  ad  doiftrinam  myfticam,& moralem  fpediantia 
ficco  pede  pr®terire  noluimus.  Nam, ex  fententia  Diui  Hierorymi,  in  expoli- 
tione Pfalmi  centefimi  quadragefimi  feptimi, Cryftallum  taquam  frigidi  Pec- 
cantis fymbolumdiuulgatur,qui  djuinacalefaeTus gratia  , lupernum  ignem,  tanquam 
Cryftallum  calorem  Solis, fulcipit . Deinde,  iuxta  mentem  eiufdem  Diui  Hierony. 
mi,  in  primum  caput  Ezechiclis,  Cryftallum  eximiam  puritatem  myfticefignificat.  In- 
■ fuperGregorius  Magnus  in  primum  caput  Ezechielis, Cryftallum  angelicf  nature  fyra-  Homil.j. 
bolum  conftituit,  vbi  leguntur  h®c  verba  . Sjt  fi rfieciitsCryllaUt  horrtbtUs.  Prsdiftis 
addamus, quod  confeientiapura,  Cryftallo , myfticedemonftratur . Etenim  fi  Cry- 
ftalluin  radijs  folaribus  obieifturo  flammam  concipit,  illamq;  folijs  ficcis , & efc*  im, 

pertituf.  fic  refla  eonfcientiaradijsdiuin®  grati®  ida,ftatim  flammas  charitatis  ra- 
pit, quas  alijs  poftea  impertitur . Neque  Fides  eft  omittenda,  qu® , fyinbolo  Cryftal-  Fides  cui 
li, denotatur.  Etenim  quemadmodum  , per  Cryftallum,  res  longinqu®  interlucent,  a/aW-t- 
&,  ope  Cryftalli , fpecies  ad  noftram  vilioncm  tranfmittunt;  fimiliter,  ope  fidei,  Deum,  tur. 

&qu®  Dei  funt,  intuemur. 

Item  Cryftallo  Abftinentia , & Caftitas alfimilari poteft , Quandoquidem  , fi  Cry- 

ftallum 


P44  Vljfsis  AIdrouandi 

Halium  purum  in  medicamine  fumptiim , ventris  fluxiones  coercet : pariter  Abftinen-  E 
tia,&  Caftitasc/yftallinam  puritatem  pra;fe  ferunt,  & fluxum  inhoneftar,  & pernicio- 
f»  libidinis  compefcunt.  Prsterea  viri  omnes  probi,  & iufti  naturam  Cryftalli  imitari 
videntut:fiquidem  Cryftallum,  fi  rapiens  ignem, efc*  illum  communicat;  aifimiliter  hi 
diuira  tharitatis  flammam  fufcipientes,cateros  homines,  exemplo, & doiarina,ad  ti- 
morem, & an  orem  Dei  alliciunt,  & inflammant.  Tandem  homo  ci  iminofus  pceniten- 
tia  duiSus,  per  naturam  Cryftalli,  melius  manift ftatur , quoniam  propria  crimina  pa- 
tefaciens , claritatem  Cryftalli  acquirit , & lumen  diuina;  grati*  iulcipit ; deinde , ad 
modum  Cryftalli,  aduetlus  quacumq;Diaboli,  & mundi  tentamenta  durefcit. 

VSVS  IN  MEDICINA. 


Vertiginis 

remeettum. 


Vngmtttu 

(itrtHim, 


Crylinllurn 

sili  dica, 
tum. 


Cryffallum 
apud  Chy. 
mtlias. 


EXTRINSECVS,&  intrinfecus  Cryftallum  in  medicina  non  mediocriter  con- 
ducit. Primitus,  collo  fi  fulpcndatur,  praua,  & turbulenta  infomnia  arcere  per-  F 
hibetur,  necnon  vertigini  medetur.  01im,loco  cautcrij  ferrei  candefaifti  ,vte- 
bantur  pila  cryftallina  radijs  folaribus  expofii3,&  Matthiolus  hanc  magna  Patietum, 

& Altantium  admiratione  adhibuifle  fatetur.  Anfelmus  tamen  Boetius  non  minorem 
dolorem  hac  excitari,  quam  ferro  candenti  exiftimat.  Pila  quoq;  ex  cryftaIlo,obfri- 
giditatem,  lingu*  febricitantium  fupponitur,  vt  fitis  tollatur.  Rurfus  eadem  manibus 
argrotantium.  frequenter  pcrtracftatur , vt  calor  febrilis  remittatur.  Sed  aqua  rofacea 
fspitis  mergi  debet,  quando  h*c  pila  manibus  sgrotantis  incaluerit.  Puluis  quoque 
Cryftalli  vtiliter  ad  dentifricia  vfurpatur,  & compofitionera  vngueti  citrini  ingredi- 
tur, quod  in  lentigine  faciei,  & in  cicatricibus  dealbandis,  faeliciter  adhibetur. 

Puluis  etiam  Cryftalli,  in  multis  affedibus internis, commendatur,  &primiimad- 
uerfus Epilepfiam, & potilfimum aduerfus  illam, qu*  per  confenfum  vteri  generatur. 
Crato  quemdam  puluerem  contra  Epilepfiam  memorat,qucm  Ca:far  pro  maximo  fe- 
creto  habuit:  quandoquidem  homines  etiam  proucdl*  p tatis  huic  morbo  obnoxij.poft 
purgationem,  liberati  fueiunt.Corapofitio  huius pulueris  recipiebat  vnciam  Cryftalli  G 
praeparati  jfcrupulos  duos  coraliorum  rubrorum  ,fcrupulum  margaritarum  pr*para- 
tarum , & fcrupulum  femilTem  fmaragdi  orientalis , cuius  compofitionis  dimidia  pars 
pro  doficonftitucbatur.  In  fyncope,&aIijs  affectionibus  cordis  non  vulgariter  pro- 
batur; quoniam,  cum  fit  lapis  folaris , mirandum  in  modum  fpiritus  vitales  exhilarat: 
idcirco  veteres  Aftrologi  cryftallum  Soli  dicarunt . Item  puluis  huius  lapidis  in  vino 
propinatus  dylenteriam  coercet,&  albos  vteri  fluores  cohibet.  Infuper  fluxum  ca:- 
liacum  a proprietate,  tanquam  Bezaar  compefeit.  Deinde  calculos  frangit,  illofque 
cum  arenulis  per  vrinam  expellit . Amplius  cum  vino , vel  iufculo  nutricibus  datus, co- 
piam ladis  augete  traditur.  Hinc  Marbodeusfie  cecinit. 

Hnticeuam  ijutdam  tritum  cum-meUe propinant,  ^ 

Suo  potu  credunt  implerier  uihcra  Icife, 

Plinius  illam  Cryftalli  fpeciem,  quam  Iridem  cerae  fimilem  Veteres  faciebant,  & in 
puluerem  redadanilaudat , vt  miorfibuskhneumonum  medeatur . Immo  puluiscuiul- 
cumq;  Cryftalli,  ad  pondus  drachmae 3 cum  oleo  amygdalarum  dulcium  exhibitus cu-  H 
rat  Patientes,  qui  argentum  fublimatumhauferunt.  Andreas  Libauius,  & alij  Chy- 
miftae  ex  Chryftallo  liquorem , & alia  magifteria,  chymicis  organis  parant,  vt  praedi- 
dis  morbis  medeantur , quoniam  haec  medicamina  crudo  Cryftallo  praltantiora  efle 
arbitrantur.  Cryftallum  quoque,  tefteQuercetano  ,in  pollinemredaffum,fpatio ho- 
rte, vi  ignis , excandefeit , deinde  extinguitur  aqua  Raphani , Ononidis , vel  Petrofe- 
lini,cui  quarta  pars  olei  vitricli,velfulphuris  acidi  fuerit  addita . Hoc  opus  decies 
repetitur  ,&  poftea  factharocptimetritopradiiftaaquapaulatimaffunditur,  & dili- 
genter fpathula  lignea  mouetur.  Huiusfaccharifemichoclearmane  ,&  Velperi  Pa- 
tientibus prabetur,  quoniam  nonfolumobftruiSiones  contumaces  referat,  fed  etiam 
lithiafim  curat . Podagricis  item  conuenire , fyncopi,  & affeiftibus  Cerebri  compete- 
re perhibetur , quia  cerebrum  roborat , & fpiritus  vitales  recreat. 


VSVS 


Mufail  Metallici  Lib.IV. 

VSVS  IN  variis. 

OLIM  Cryftallum 5 iuxta  fententlarn  Plini; jradijs  Solaribus  apponebant, & 
ignem  Cryftailo  correptum  folijs  aridis  excipiebant . Marbodeus  hunc  affe- 
(Sum  manifeftat  his  verfibus. 

Sed  eertum  cKn&is  nec  stat  duhitMU  cuiijuam, 

^Hod  Upis  hic  feli  fubkSlus  corripit  ignem, 

Admotof j,  fibt  folel  hinc  accendere  fungos. 

Hodie  ex  Cryftailo  lentem  conuexam  formant,  vtnotauit  Porta,  qua  ad  radios  So- 
lares maxima  violentia  ignem  accendit,  & magis,  quam  fpeculum  concauum  operatur: 
quandoquidem  plumbum  liquefacit,  & metalla  ignita  reddit.  Pratereavafa  nooj 
contemnenda  magnitudinis  aliquando  ex  Cryftailo  fabrefiunt , & potilfimum  quando 
B ad  aliquam  magnitudinem  excrefcit:  narrat  enim  Olaus  Magnus , referente  Maiolo, 
no  procul  a Ludeocopia  Oftrogothorum  vrbe,  frufta  Cryftalli  paflim  inueniri,hexago--^“^^‘’* 
na  figura, quorum  magnitudo  pugnum  humanum  excedit,  fed  alibi  compertum  eft  ma. 
gnitudinisinfignioristfiquidem,  ex  Plinio,  Cryftallum  quinquaginta  librarum  a Li- 
uia  Augufta  in  Capitolio  dicatum  fuit.Qiiinim6  vafa  ex  Cryftailo  quatuor  fextariorum 
apud  Indos  vifafuifle  referunt.  Non  foliim  igiturglobuli  precarij,  perfpicilla,  & po. 
cula  ex  hoc  fabricantur,  fed  etiam  grandes  calices  formantur.  Plinius  memorat  cali. 
ces,  quos  fregit  Nero  illifos,  ne  quisaliusin  illisbiberet.  Noftra  state,  ex  Cryftailo 
fradio,  nitro  ,&  fale  alk ali , Venetijs , calices  conflantur , qui  cryftallinis  procuidubio 
comparari  poliunt  Immo,  vt  voluit  Agricola,  Cryftallum  ad  cslaturam  rato  trahitur, 
quoniam  vfu  atteritur,  &,  in  comparatione  ad  alias  gemmas,  molle  eft,uecnon  miran- 
dum in  modum  limam  fentit.  Quando  autem  Cryftalla  funt  duraaGemmarijs  ad  mo- 
dum Adamantis  fcalpuntur,&, Berylli  nomine, venduntur, cum  tamen  Beryllus,fit 
gemma  a Cryftailo  diuerfa,  vt  inferius  oftendemus, 

Ct  ix  Cryftailo  Vitrari;  Smaltum  cuiufcumq;  coloris  fabricant.  Deinde  gemmas,  tin- 
(So  Cryftailo  , cuiufcumq;  fuerint  coloris , fimulant.  De  his  operibus  Magia  Portf  le-  t.6.c,  2 ,3, 
genda  eft:  Gemmari;  rurius  portionem  tela  fericea  rubicundi  coloris  inter  duo  polita  ‘ 
Cryftalli fruftula  collocant , annuloq;  includunt  Carbunculum  fingentes,  hancq;  fidii- 
tiam  gemmam  Z)(y)/i:aindigitant,  quoniam  ex  duplici  portione  Cryftalli  componatur. 

A D A M A N 
Gap.  LXXVill. 

m Q V l V O C A 

, V M Adamas  Cryftailo,  affinitate,  & cognatione  I 
tur,  ordinis  ratio  expofcit,vt,poft  caput  Cryfta 
mantis  examinemus.  Veriim  quia  h*c  vox  ambigi 
poteft ; idcirco,  prima  fronte  capitis,  aquiuocafi 
randa.  In  primis  (Adamo)  verbum  eft  Latinorum 
amare  fignificat  ;&  in  fecunda  perfona  format  (ad 
voxajquiuoca  ad  vocabulum  (Adamas.)  Meminimus  ad  rem  Icgif 
Nouarinum  , in  hoc  genere  pulcherrimum  diftichon  huius  tenori: 

T e cj  IU  fecit  amat,  donis  dr  prodit  amorem. 

Et  tu  fiqucfji  €u?nnonadAmas  ADAMAS. 

Aliter  Adamas,in  antiquis  Diofc.nomenclaturis,  herba  eft, qua 
linaris , vcl  Hyofeiamus  dicitur , fortaffis ita  appellata , quia , mor 
herba- qualitas  nullo  medicamine  domari  polfit  i cum  per  os  fump 

tradatur. 


P45  Vljrsis  Aldrouandi 

Infupef  Adamas , in  cafu  obliquo,  inflediitur  Adamantis : verJira  Adamantis , apud  E 
Lib.2iL.ca.  Plinium , eft  herba , qu»,  ex  mente  Magorum,  in  Armenia,  & Cappadocia  crefeit,  qua 
' ‘ admota,Leonesrefupinari  teruntur.  Cateriim,  his  omilfis,  ad  vocabulum  (Adamas) 

''  quod  lapillum pretiofumdenotat,accedereoportet. 

SYNONIMA.  ET  ETYMVM. 

Latinis  vocatur  Adamas, quoniam Cr^cis dicitur» abaprluatiua, 

& verbo  StLiaict',  vel  SaiJiiiQai , domo,  quoniam  hic  lapis  duriffimus,&  nulla  vi  do- 
mabilis credatur.  Aliquibus  nuncupatur  Anachites,  vel  Anchites,  nomine  de- 
Anachites  'fjn®  vox  angorem  figniheat:  cum  inualuerit  opinio  apud  Vulgares, 

Adamante  geitato,  vanos  mentis  timores,  & animi  angores  arceri.  Alioquin  gemma 
reconciliationis  nominatur, quoniam,  hoc  lapide,  rixas  componi  ,&  coniugum  amo- 
rem firmari  perhibent.  Alcafarius  animaduertic, nomine  Carbunculi , in  lactis  Pa-  F 
7»  Apocal  ginis,  Adamantcmcl^intclligendum.  Aliterapud  H*breosappeliaturSamir,quod 
^ jj  ’ nomen  non  folum  Adamanti, fed  etiam  fcnti,&  ipina.’conuenit;deduciturenim  a prin- 
' cipali  verbo  Samar, quod,  ex  lententia  Alcafarij,fibicauerefignificat.  Germanisdi- 

citur  EinDemut  Demant  ,&  Diamant.  Italis,  & Hifpanis  Diam  ante,  Gallis  Diamanr, 
Arabibus,  & Mauritanis  Almaziquamuis  Serapio , ad  hunc  lapidem  indicandum,alio 
vocabulo  vfus  fuerit.  Indi,  vt  plurimum  vocant  Iram,  etiamfi  horum  nonnulli  Naifes 
nuncupent.  lnMalaio,vbi  etiam  Adamasinuenitur,Itam dicitur, velutiGarzias ab 
Horto  animaduertit. 

ORTVS,  ET  NATVRA. 


VT  omittamusopinionem  eorum,  qui  Adamantes,  paritura  Adamantum,  in_a 

lucem  produc  fcripferunt,veluti  luit  Ludouicus  Viues , in  Scholijs  ad  Di.«® 
^ uum  Augiiftinum,  vbi  memorauit  Adamantes,  qui  fatifcunt,&  alios  pariunt: 

cmtt.  e illis  Authoribus  ,quiparerelapides  non  diffitentur.  Nos  tamen  in  prre- 

ca/’.4‘  (entia  pronunciamus  ex  lucconon  valde  diffimili  emergere  Adamantem  .ab  eo,  ex  quo 
Cryftallum  generari  lolet . Sed,  biennij  fpatio,  perfici  Adamantes , Authores  quidam, 
relerente  Garzia,monimcntis  mandarunttquandoquidem  , exinanito  fodina  loco, 
poft  biennium.  Adamantes  denuo  ibi  reperiuntur,fed  grandiores fub  infima  rupe_a, 
minores  autem  in  fuperiori  parte  gigni  perhibentur.  Deinde  Natura  tantam  huic  la- 
pidi ingenuit  duritiam,  vt  nonnulli  Interpretes  Hefiodi  Adamantem  Ferri  fpeciemef. 
le  exiftimauerint . Hac  eriam  de  caufa  a multis  Poetis  Adamas  perennis,  inuidfus  ,fo- 
I •i^^*'f'^^‘‘iidus, aternus, indomitus, &ferreusfuit  nuncupatus.  Hanc  proprietatem  Marbo- 
Adamatis.  jgyj  jjis  verfibusexpreffir. 

Huius duruies fulidifsimac edere  utfeit 
Ferrum  contemnens , nuUo^domahilis igne. 

Non  tamen  obferuarnus  tantam  in  illo  duritiem,  quam  Poetre  incile  ilii  diuulgarunt,  H 
quoniam,  piftillo  ferreo , in  mortario  tandem  confringitur.  Hoc  forte  .a  Poetis, &ab 
alijs  Authoribus,de  duritia  htiiuslapidis , prolatum  fuit , quoniam  c«Etcra?gemm£ec- 
iamdurs  in  comparatione  ad  Adamantem,  molles  elleferuntur.  Ha^c  autemduricies 
Adamantem  n Cryftallo  diferiminat:  quamuis  perfpicuitas  etiam  id  prteflet:  etenim, 
cumAdamas  fit  pellucidus, inftar  aqua;,f&  diaphantis,more  cryftaJli: nihilominus 
nitor  Adamantis  eft  viuax  ,cum  fplendor  cryftalli  admodum  languefcat . Ha;  du»  pro- 
. prietates  in  Adamanteinfignes,  ncmpedtuKia,&diaphaneitaslummopcre  aGemma- 
rijsobleruanttir,& commendantur.  Rurlus  Natura  hoc  illi  congenuilTe  traditur,  vt 
ignis  iniuriasfacileferat :fiquidem,lpatio nouem dierum , igni refiftere  poffe  tradi- 
tur,cum  Rubinus, fpatio  tantum  quinque  dierum , flammisrcludctur.  Nonomnes 
poftea  Adamantes  femper  perfpicui,  & radiantes  inueniuntur,  fed  horum  nonnulli  vi- 
tijsquibufdam,  nempe  nubeculis,  vel  alienis  coloribus  inquinantur.  Ha'C  autem  vi- 
tia, ex  Anfelmo  Boetio,  aqua  Mercuriali  ex  Stibio  diftillata  auferuntur.  Quando  igi- 
tur 


Mufd Metallici  LibJV.  947 

A tur  Adimas  diaphanus,  & radians  alicuius  inffgnis  magnitudinis  inuenitur  jcariiis,  Lib.i.ds^ 
quam  alia  gemmaconftat.  Ad  rem  narrat  Benuenutus  Cellinus  Florentinus  fe  vidif-  Up^dcaA. 
{i  in  nodulo  aureo,  quo  mantelum  Clementis  Septimi  Pontificis  Maximi  ligabatur,  Lih.'x.mis 
Adamantem,  cuius  pretium  iuit  triginta  fex  mille  nummorum  aureorum.  Idem  refert  aurartu. 
fepertraiffalTe  Adamantem,  qui  duodecim  mille  aureis  nummis  conftabat : hunc  Ca- 
rolus  Quintus  Imperator  Summo  Pontifici  Paulo  Farnefiodono  dedit,  quando  ab  ex- 
peditione Byfaciana  Romam  fe  contulit.  Tandem  huic  lapidi  Naturam  attribuilTe^a  Uha.  htd. 
hocGarziasobferuat,vt attritu calefaftus,  inftar  EleCiri,feftucas attrahat.  Idcm^Arm. 
Author  addit  duos  Adamantes  firaul  fricatos  ita  agglutinari,  vtnonnifi  difficulter  ab 
inuicem  feparari  poflin  t. 

differenti  iE. 

SEX  Adamantum  genera  Pliniusrecenfuit . Primum  Indicum  quadam  cogna- 
tione cryftallo  affinem  , & non  in  auro  nafcentem  Adamantem  memorauit.  Se- 
cundum genus  Arabicum  priori  fimile,fed  minus, quoad  molem, conftituit  ,& 
quoniam  fimilitudinem  milij  reprafentat , Cenchrum  nominauit . Tertium  genus  Ma-  Jdamits 
cedoiiicum  i& , quoad  figuram , fimile  femini  Cucumeris  eife  voluit.  Quartum  genus 
Cyprium  & in  colore  aereum  prajdieauit.  Quintum  Sideritem  nuncupauit , quia  fer- 
rei fit  coloris,  & ilibus  frangatur,  & alio  Adam.ante  perforetur.  Tandem  huc  re- 
fertur  Androdamas  ita  appellatus,  quoniam  iras , & hominum  impetus  domare  creda- 
tur. An  poftea  fit  idem  cum  Argyrodamante,  Authores  non  exponunt.  Marbodeus  Andndt, 
&ipfe  nonnulla  genera  Adamantis  his  verfibusrecenfet.  »ar. 

Vlitma  prMjpHum  genus  Inamfirt  Ad  .mmtis, 

De  Cnd  aliorum  n atum  fimi-ptumue  metallis. 

Rurfus  paulo  inferius  addit. 

tenus  gener  ts producit  Arabs  Adamantem^ 

Q Non  (ianuiBum , nam  frangitur  ahf^  eruor  e. 

Iterum  paulo  inferiiis  fic  canit. 

T crltns  esi  Adamas , quem  dat  Maris  infuUCyprtts 
Quartum  producit  Ferrariavena  Philtppis. 

Genera  Adamantum  ab  Antiquis  propofitahodie  ignota  elTe  videntur : quandoqui- 
dem vnumtanthmAdamantis  genus  habetur, quod  tindiuram  recipit.  Nili  velimus, 
ratione  loci  natalis,  & colorum , varias  Adamantis  differentias  affignare,  quonia’TLj» 
alij  albicant , alij  nigrefeunt , & alij  pallefcunt.  Verum , ratione  loci  natalis , alij  Bo- 
hemici,  alij  Anglici , & alij  Vngarici  appellantur . Immo  inter  has  differentias  aliqui 
funt  hexagoni  , & alij  globofi , qui  maiore  duritia  referti  obferuantur. 

Quantum  attinet  ad  molem , fiue  magnitudinem , animaduertendum  eft , iuxta  fen- 
tentiara  Plinij,  Solini , & Ifidori,  Adamantem  nunquam  maiorem  nucleo  auellana:  rc-  Magnitudo 
pertumfuiffe.  Cardanusquoq;  maiorem  Faba  non  inueniriafferuit.  Noftristempo-  Adamatis. 
ribus  duo  genera  Adamantum,  parua  tamen,monftratur:  vnum  de  Rupe  noua,  alterum 
D de  Rupe  veteri  vocitant . Fadficius  pariter  Adamas  ex  Sapphyro  femina  conficitur ; 
nam  igne  albefcit,  & inter  catteros  Adamantes  durus,  & confpicuus  apparet. 

Quoad  colorem,  quamuis  relatu  fit  Adamantem  affimilari  aqus:  nihilominus  aqua, 

cui  Adamas  comparatur,  omni  prorfus  colore  priuataeffe  non  debet;  etenim  folum_# 

purum  aqus  elementum  hac  conditione  gaudet . Pr*terquamqu6d  Benuenutus 
linus  Gemmarius  infignis  recitat, fe  Adamantes  variorum  colorum  obferuaffe,quidu-^^^‘ 
ritiam,  & perfpicuitatem  radiantem  participabant . Primo  confpicatus  eft  Adaman- 
tem  ex  albo  rubefeentem  (hunc  colorem  vulgus  Incarnatum  vocat)  in  diademate  Pon- 
tificio  Clementis  Septimi,  qui  adeo  nitens  radiabat,  vt  carteri  Adamantes  in  confpe-^^^^^  ^ 
cfu  illius  obfcuri  apparerent.  Rurfus  fe  confpexiffe  fatetur  Mantu»  viridem  Adaman- 
tem, qui  Smaragdum  dilutioris  coloris  imitabatur,  &,  inftar  aliorum  Adamantum,  op- 
time refulgebat. 


AN- 


P48  Vljfsis  Aldrouandi 


E 


ANTIPATHIA,  ET  SYMPATHIA. 


f u quod  jipfoprsfente  5 ferrum  a Magnete  non  attrahatur,  & fi  attradlum  fue- 
^ — S rit  illud  abigit . Hac  fuit  fententia  PJinij,  quam  poftea  multi  ali;  Authores 
funt  fecuti,&  potiffitniim  Marbodeus,  quando  cecinit. 


loannesBaptifta  Porta  id  nonefle  verum  experientia  comprchendUTe  teftificatur.’ 
Interea  ipfe  docet  ferrum  Adamante  tacium  ad  Septentrionem  voluii partem  vero  ob- 
uerfam,  more  Magnetis,  ferrum  ad  meridiem  abigere.  Id  autem,  fi  veritatem  alfequi- 
tur,  verififflile  eft  borealem  Magnetis  partem  a parte  boreali  Adamantisabigi : hac  de  F 
caufa  vim  trahendi  impediri.  Hac  igitur  fottaifis  erit  ratio , cui  Plinius, & alijVete- 
res  nixi,  id  de  Magnete,  & Adamante  infingare  voluerunt.  Infuper  alij  fcripferunt  pri- 
uatis  odijs  Adamantem  ab  igne,  & ferro  diffidere;  cum  flammis  relucietur,&  ferro  non 
frangatur.  Nos  autem  credimus  horum  aflcrta  defieiScxc  a vcritatc;cum,  diuturnitate 
temporis,  ignibus  conlumatur,  & ferro  tandem  in  puluerem  redigatur,  fi piftillo  ferreo 
in  mortario  contundatur. 

Vicilfim  Adamas  cum  Plumbo,  hircino,  vel  leonino  fanguine  amicitiam  non  vulga- 
rem exercere  videtur, quoniam, his  admixtus, facile  moIliatur.Primo  aciem  Adamantis 
plumbo  retundipofle  affirmant;  quod  experimento  nequaquam  refpondet . Hircino 
autem  fanguine,  vel  leonino  mollclcere  Adamantem  arbitrantur,  quoniam  hiefan- 
guis  adamantinam  penetret  fubftantiam, propter  principi;  communis  analogiam.Sca- 
liger  autem,  in  Exercitationibus,  feriptum  reliquit , nihil  aliud  effe  analogiam  prin- 
cipi; communis,  nifi  rerum  proprietatem  occultam  ;addiditque,  huiufmodi  fanguine. 
Adamantem  non  tenerefcere,vt  experimento  veritas  monftrat.  ElTe  quidem  valde  ex-  ® 


remtdium.  nuj  pof,'e_j. 

Tandem,  fi  in  rebus  inanimatis  amicitia  aliqua  verfari  potcft,proculdubi6  h*c  in-» 
Adamante, &mafticheobferuatur;nam exiguum eboriscorabufti  cum  maftiche  mi- 
fcetur , & hanc  tindturam  luppofitam  Adamas  ita  amplectitur,  vt  micans  radios,  inftar 
Carbunculi , procul  iaciat . Quapropter  aliqui  lyropathiam  hanc  inter  Maftichem , & 
Adamantem  meditantes,  tandem  hanc  protulerunt  fententiii  ignea  natura  Maftichem, 
XgtaUiche,  & Adamantem  potiri . Huic  opinioni  Nicolaus  Monardesfaucre  videtur,  dumAda- 
&Adamis  mantes  in  lociscaiidilfimisgencrari  alleruit,  in  quibus  exhalationes  nonnifi ignea:, 3c 
fulphure*  prodeunt , & vigent. 


APVD  Aethiopas  locuscft  delubrum  Mercuri;  nuncupatus,  inter  quem,  & 
Meroem  infulam  Adamantes  reperiri  fcripfit  Plinius.  In  Anglia  pariter  qui- 
dam montes  ,&  cautes  funt,  & Adamantum  feraces  elTe  feruntur.  Baltica_j 
infula  Adamantes  producit,  vt  Metrodorus  docuit.  Verum, in  infula  Bornei, refe- 
rente Botero , pretiofiores,  quam  alibi.  Adamantes  nafcuntur. 

In  Canada  Adamantes  pauci  valoris  inucnitintur,  quoniam  mollesfunt.  Vicilfim 
in  Canaria  maximi  pretij,  & egregie  elaborati,  quamuisparui,  producuntur,  & Ada- 
mantes de  rupe  vetet  i vocantur.  Regionis  Coraffeni  fluuius  Mes  appellatur, quem 
nemo  ,prKter  Alexandrum,  adiuit,  ibi  autem  Adamantes  crefeunt,  vt  Ortelius  nar- 
rauit.  item  in  Cypro  Adamantesobferuantur,  qui,ad  mentem  Rufceilij,  Biamantidd 
Saffo  nuncupantur . Germaniam  quoq;diuitem  Adamantum  Plinius  conftituit.  Vitra 
regnum  Malabar  ,per  ipatium  milliariorum  mille, Marfili  regnum  eft  fitum,  vtM. 
Paulus  V enetus  in  Hiftorijs  notauit, cuius  Regni  montes  plurimis, led  pr.mis  Adamaa- 


RA  VES  Adamas  cum  Magnete  inimicitms  exercere  dicitur  tpropterea- 


Omnibus  .iqiu  Un.ra  vis  dl  adducere  ferrum, 

^jiod  facit  dr  UUa^nes  ahfente  petens  Adamante, 
Ham  prxfens  Adamas , Magneti , ejuod rapit , aufert. 


htht.fts  ploratum  afleruit,  tam  hircino,  quam  leporino  fanguine  , lapillos  in  renibus  commi- 


H 


cibus 


Mufd  Metallici  Lib.!\^.  P4P 

A fcatent;  ideoqj  poft  imbres, ad  riuos  a montibus  defcendentes,homines  accedunt, 
ythuiufmodi  lapides  pretiofos  colligant . Verum  quoniam  maior  copia  Adamantum 
in  Vallibus  inacceffis  eorudem  montium  obferuatur,  ad  illos  colligendos  tali  ingenio 
vtuntur . Multa;  Aquil*  alba:  pr^didios  montes  incolunt,  qua:  Serpentibus  ibi  verfan- 
tibus  yefcuntur : itaqj  Inueftigatores  Adamantum  frufta  carnium  in  valles , videntibus 
Aquilis,  proijcmnt hinc  auesad  carnem  accurrentes , illam  ad  montes  deferunt,  vbi 
homines , magno  ftrepitu , Aquilas  abigunt,  & Adamantes  carnibus  adhairentes  coi-  Modas  coi. 
ligunt.  Sin  accidat, ytaues  in  vallibus  carnes  vefcantur  jtunc  Venatores  diligenter /wW/  a- 
Aquilarum  locum obferuant,  in  quo  noiftu  morantur , nam  fimum  difeutientes , Ada-  domantes 
mantes  coiljgunt  3 ji  quos  cum  carnibus  aues  ill^c  deuoraucrint. 

Referunt  quidam  3 in  Noruegia  quoqjnafci  Adamantes,  quibus  ad  feindendavi* 
tra  ytuntur  . In  Peruana  regione  oriri  etiam  Adamantes  Francilcus  deTamara  pro- 
didit, cuiGarzias  ab  Hortopaucam  fidem  adhibendam  dfe  fcripfirjcum  retulerit  ibi 

frequentes  Dracones  tanquam  Adamantum  cuftodes  morari ; vnde  , nonnifi  Draconi- 

B bus circa  proieiSasftudio  carnes deuorandas  occupatis,  auferri  poliunt.  Sicilia  quo- 
que non  caret  Adamantibus  , fiFacelius  in  hiftorijs  veritatem  allecutus  eft . Legimus 
etiam  in  Hiftorijs  Hoiiandorum,  quod  ipfiperuenientcs  ad  Tartaria; latus,  cui  nomen  r -i  . 
jrnulipordmum dederunt jiTiulcos Adamantes j fed  tenellos  inuencrunt.  Tandem  in  • tj  i 
cacumine  \ efuJi  montis  Liguriis  in  Gallia  Subalpina , ex  cuius  radicibus  Padus  flumen  / ^ j 
oritur  3 Adamantes  quadrilateri  fiint,  & ita  in  acutum  tendentes,  vc  manu  folertiflimi 
artificis  elaborati  efle  videaturdmmdGaudctiusMeruIa  fe  ibi  hosobferuafieprodidit.  ^ 


VENENVM  AN  INSIT 
Adamanti. 

\ bomincsprolctarij crediderunt  Adamantem  a Venenarijsadhibe- 

^ i\/i  lUO"***®  J qualitate,  venenare polfit : hac  de caufa  huius  lapi- 

^ dis puluercm  inter venenaexitiofa collocaiiinti proptereaquod  nullis prs- 
fidijs  emendari  queat . Hanc  ftabilire  fententiam  conantur  , quoniam  Theophraftum 
Paraceifum , qui  in  Chymica  facultate  primam  laudem  obtinuit,  puluere  Adamantis, 

perijffeintellexerunt.-cum  tamen  id  a DifcipulisTheophraftidiuulgatumfuifle  perhi- 
beatur , vt  illius impofturam  velarent : nam  ille  vitam  perennem  fibi , fuifque,  adbibi-  '^'heophri. 
tis  medicaminibuschymicis,  pollicitus  fuerat;  nihilominus  in  flore  virilis  Ktatis  cxua-^‘ 
dius  eft.  Verum  ha:c  opinio  explodenda  videtuticum  expcrimentuni,&  ratio  ftiadeant,  ; 
nihil  veneni  in  Adamantibus refidere . Nifi  vciiinus  aflerere  Adamantem  in  frufta  dif- 
fefbum,&  minime  politum  in  ventriculo,  & intertinis,  ad  modum  vitri,  exulceratorium 
euadere, dum, fauciatisinteftinis, vulnera  ilia  ,orta  putredine,  in fordida  vlcera,& 
lethalia  degenerant.  Nam  Zaciitus  Lufitanus  id,  exemplo  cuiufdam  fetui  mercatoris,  Li,i,prax. 
confirmat , qui  ciim  tres  impolitos  Adamantes  dolose  deuoraffet,  poftridie  in  tormina 
ventris  incurrit,  & deinceps,  inteftinis  exulceratis,  cruenta  deijciens,  febre  correptus 
D eft  ,&nu]lispra’fidijsconualefcere  potuit, quoniam,  viccribtis  in  dies  magis, atqj  ma- 
gis forditie  ambundantibus,  tabefacitis  interijt.  Hinc  manifeftarium  euadit  Adaman- 
tem non  venenando , fed  fauciando  exitiofura  elle. 

Ex  altera  parte  Nicolaus  Monardes  recitat  hiftoriam  priuati  leruijquifurtiiiosvo- 
rauerat  Adamantes,  illofqspoftea  integros,  fine  vllo  valetudinis  periculo,  vnacum_j 
alui  excrementis  egeffit.  Vnde  colligere  oportet  non  femper  Adamantibus  inteftina-j> 
fauciari,&  multo  minus  puluere  eorumdem  pofte  Iredi  ,dum  craflioribiis  excrementis 
inuolutus  vixinteftina  attingere  poteft:  quinimd  Monardes  hanc  roborat  fententiam, 
exemplo  cuiufdam  mulieris,  qu*  fcobem  Adamantis  marito  antiqua  laboranti  dyfen- 
teria , abfq;  detrimento , propinauit. 


Llll 


DENO- 


E 


pjo  VIj'fsis  AIdrouandi 

DENOMIN  AT  A; 

Ad  A M A NTI N V M,  vel  Adamanteum  nonfolum  figoificat  quodcuraq;  ex 
Adamante  conflans , i^ed  plerumq;  metaphorice  indicat  omne  illud,  quod  im- 
penetrabile,Scvalidiflimumefl.  Iinmo,in  hoc  eodem  feiifu,hecvox 
a Grecis  vfurpatur . Ideo  Baptifta  Pius , iuxta  hanc  fignificationem , compe- 
desadamanteosvocauit.  Pretcrea  quidam  lapis  afper,  ferrugineus,  & duritie  ada- 
S/ifaltexdu  n,atitinarefertus  vocatur  adamantinus,  &prefertim  illa  marmoris  fpecies, que  Bafal- 
rxfuhli.  tesnuncupatur.  Item  quidem  (ilex  diaphanus  ,&  durus  vocatura  Gemmarijs  adaman- 
tinus , quoniam  ab  illis  fculptus , & politus , pro  Adamante  Bohemico , venditur . De- 
mum quidam  lapis  Chalazias  Plinio  vocatus,  adamantina  duritie  cfl  preditus.dein- 
figuram  habet  grandinis(Barbari  Gelofiam  vocant)cteuim;i<rAa4aapud 
Grecos grandinem lignificat.  Ad  finem  adamantinus  etiam  ad  homines  transfertur;  F 
quandoquidem  vit  inexorabilis , adagio , adamantinus  cognominatur . Quamobrem, 
qui  verbis  nequaquam  fleiii  pofTunt , ex  fanguine  ada  nantino  procreati , vel  tunicoj 
adamantina  vcfliti  dicuntur.  De  his  Hei-iodusfic  cecinit. 

Durus  hic  efl  anmnsJcHiio  ex  Adarr,  a»tc  cratitis. 

Lii.6.  Ac.  Ideo,  in  hoc  intelledfu,  Pluto  pecfora  adamantina  habere  a Poetis  traditur , & hac 
netd.  ratione  motus  Virgilius  columnas  infernarum  ledium  ex  Adamante  fabricatas  eflc.^ 
finxit.  , 

SYMBOLA. 


DV  R IT  I E S in  gemmis  id  prsftare  foler , vt  ignibus  magis  reluceatur  , con.^ 
fequenterq;  minus  ab  incendijs  patiantur.  In  hoc  genere,  pr«cipuum  locum 
occupat  Adamas,  qui  dutitia  mfigni  refertus,  vix  ab  igne  aliquam  iniutiam 
percipit.  Quapropter  multi  Principes , & viri  erud  it  i Adamantem  ad  fymbola  traxe- 
runt; vt  Innocentiam,  Fortitudinem,  Conflautiam,&  alias  virtutes  huius  generis  figni- 
ficarent.  Quare  Nonnulli  in  mufarurn  Audio  accuratilfime  exercitati  pinxerunt  Ada- 
mantem carbonibusacetnfis  circumdatu,  cum  DtCo.SEMPfiR  CONSTANS.  Memi- 
nimus etia  ^idifle  apud  Authores  non  proletarios , effigiem  Adamantis  inter  malleum, 
& incudem, cum  hoc  Dicio . SEMPfcR  IDfcM.  Namparitei  Conflantiam  ,&Perfe- 
uerantiam  demonftrare  volebant.  Hinc  viri  litterarum  non  tenuiter  eruditi, quie ad 
perpetuam  rei  memoriam  feruantur , Adamante  notanda  elfe  prodiderunt,  landem  in 
1'jratiKo.  Emblematibus  politicis , ad  effigiem  Tyranni  indicandam , figuratur  patina  fanguine 
plena , cuius  medium  occupat  Adamas  decoratus  hac  inferiptione  . SINE  CAiDE, 
km.  ET  SANGVIME  PWCI.  Cum  re  vera  pauci  fint  tyrannicum  imperium  exercen-' 
tes,  qui  tandem  ferro  non  pereant. 


G 


MYSTICA.  ET  MORALIA. 


VT  oflendamus quid  arcani fub  Adamante  lateat, animum  ad  lobum  conuer- 
tere  debemus,  qui  omni  cruciatuu  u & calamitatum  genere  examinatus,  nun- 
quam a fortitudine,  iScconflatia  recellit : quocirca  iure  optimo  myflicus  Ada- 
cus,  mas  fuit  nuncupatus:  quinimo  , iuxta  lententiam  Adamantij , naturam  Myftici  Ada- 
mantis Chi  iftus  induit,de  quo  Deus  Pater  id  prodidit,  ficce  ego  ponam  Adamantem  in 
medio  populi  mei,  quem  neq;  ignis  tentamentorum  in  Deferto  comminuet,  quem  idus 
malleorum  ,&  plaga:  Impiotum  in  Cruce  non  atterent , quem  neq;  fepultura,neq;de- 
fy^Wl?«rfcenfus  ad  infernas  fedes  violare  poterunt.  Sed  omniatanquamincorruptibilis,&di- 
at/awtjr «'i' uinus  Adamas fuperabit.  Myflicus  etiam  Adamas  fuitvocatus  in  Praifepio  ,dequo 
flus.  Beatus  Albertus  verba  facies  de  die  Natali  Domini,htec  prodidit  :/ircrDc»jr»  frsfepit 

Serm,  5«  4dum»s,vi  chariutis,  lumemujpitUeres,  & reges  ad  fe  trahetis, nullus  arcetur,»». 


Mufd  Mcrallid  Lib.F/. 


pn 


A rMi«mtmur  ,rolus  He>rodes  exck^^^  >'ekpow»,  ,&pia,tem  i memis  dc- 

Al.ter  Adamas,  in  facris  Heb^orum , unquam  litationis  fignum  ob. 

feruabatur,  quia derebus  mortalium  quarnameiretfuperni 

feftabat  Namq;  gemma  h*c  in  medio  pecoris  fummi  Sacerdotis  fita  erat , & ardcn, 
tillimofulgoieniicabatjfi  peusprofpera,&fecunda  polliceretur.  Sin  ex  voto  nihil 
promittebatur,  Adamas  nihil  mutatus  pri  ftinum  fplendorem  fpargebat.  At  fi  Deus  po, 
pulura  cirdi  deftinaflet,  fangmneusapparebat,  demum  fi  mors  cuipiam  impendebat, 
quodammodo  nigrore  fulfufusconfpiciebatur. 

Moralis  dodlrinai  Profeflores  Adamantem  ad  hominem  criminofum comparant,  qui  Morniu, 
fceleribus  inquinatus , colorem  ferri , pra?  fe  fert , deinde  duritie  adamantin  a pra-ditus 
effe  videtur,  dum  ignibus  airumnarum  ,&  ferro  correctionum  domari  non  poteft . Rur. 
fus  virum  etiam  probum,  & IU  fiuin  Adamanti  conferunt,  qui,  animi  demi(fione,par- 
uus.inltar Adamantis, conipicitur, ferrugineus  abfiinentia,  & aufteritate  apparet, 
honeftatis fpendore radiat , & denique  conftantia  ita  durus  e/fe  trad icur , vt  flaramiB 
B tcntamenti  interioris,  & ferrum  exteriorum  calamitatum  ab  ipio  facile  itiperentur. 


VSVS  IN  MEDICINA. 

& in  Varijs. 

Minime  infrugiferum  in  medicina  Adamantem  cfle  multi  arbitraturi  quo- 
niam, in  confringendo  calculo, illius puluerem , per  nionocalamon,in  vefi. 
cam  inijciunt.Pariter  Adamas  tanquam  amuletum  adueiltis  multas  atfcofio- 
nesgeftatur . Sed  Mylius,in  hoc  cafu  , Adamantem  auro,  vel  argento,  vel  chalybe_j 
inclufum  commendat.  At  Michael  Mercatus  Adamantem  piobatgcftatum  inter  hu. 

Bieium , decubitum  brachij  finiftri,  vt  venena  omnia  fuperentur.  Praitcrquamquod  in-  nefun- 
cubum, &no(Surna  terriculamcntaarcere  trad  ituriidcircd  veteres  Allrologi  hanegem-  dus^di  itdn~ 
C niamLun*dicarunt,  quie  lola  noiftibuspraefiepcrhibetur.  Pra’ter  has  Adamaiitisprj- 
togatiuas,  Marbodeusaddit,hocgeftato,rixasfedari,&infanoscurari  hisverfibus. 

Jndomttuni mtra  virtute  gerentem 
Et  nociis  krnures,  df  fomnia.  vma  repetite. 

Atra  venena/rtgat,  rtxas , dr  iurgta  fedat. 

Infartos  curat  drc. 

Infuper  haic  gemma  non  folum  medicina?  inferuit,&  ornamenti  gratia  geftatur,  fcd 
etiam  multis  mallei  idlibus  finditur  in  cru  ftas,  & in  feobem  .redigitur  ,vt  alia-  gemma 
fcalpantur ; quandoquidem  abfq;  huius  ope,neqi  alia  gemma,  neque  ipfcmet  Adamas 
fcalpi  polfct ; cmn  cateras  gemmas  duritie  fuperet . Marbodqus  id  memorat  hoc  verfu. 

Huius  fragmentis gernma  fcalpuntur  acutis. 

Verum  quidem  eft,  quod  Adamas,  multos  dies,  rcfiftit,  antequam  aliquid  fcobis  ab 
ipfo ablatum  apparear:  nihilominus  tandem  fcobs  aufertur , & Adamas  politur.  Neq; 
aliquis  vila  admiratione  teneri  debet,  dum  puluis  Adamantum,  cum  non  fit  ipfis  dii- 
D rior,  in  illis  tamen  operetur  snotum  enim  eft  omne  agenspatiente  fortius  efte  debere. 

Id  autem  contingit , in  hoc  lapillo,  quoniam  particula  Adamantis, qua  excauatur,  vel  f^uemodo 
politur , femper  eadem  manet, cum  fcobs  Adamantis  agens , &poiiens  non  femper  fit  Adame.s po 
eadem  ,fapiiis  enim  mutatur  , vt  fingula  pulueriscorpufcula,  in  cxcauando,  &polien-  liatadama- 
do  proprium  munus  obeant.  Pradicf  is  addit  Benueniitus  Cellinus,  quod  duo  Adaman-  tem. 
tes  melius  vnica  vice  ad  perfeftam  polituram  reducuntur , quia  cum  fint  durillimi,al-i/^.  i.art, 
tcrum  ab  altero  ablumi  neceflceft.  Quocirca  duo  diu  ita  fimul  fricantur,  vt  illis  auraru. 
deliderata concilietur . Deinde  polito  Adamanti  infraferipta  timfturafupponitur , vt 
meliusradict . Haic  ex  maftiche  mundata , &portione'cboris  combufti  in  pollineni_j 
redaiii  componitur . Qetei  iim  Adamantes  in  Bifnagar  ita  perfedti , & politi  inuenimi- 
tur,vt  artis  ope  non  indigeant,  hofq;  de  rupe  veteri  indigitant. 


Llll  2 


DE 


Vlyfsis  AIdrouandi 

DE  BERYLLO. 
Cap.LXXlX. 

jE  Q V 1 V O C A. 


ACERE  non  poffumus,  quin  in  prarfcnti  Capite  de  Beryllo  agamus, 
quoniam  in  antecedenti, necnon  in  Capite  de  Cryftallo  itepius  Beryl- 
lorum meminimus.  Sed  quoniam  hac  vox  non  caret  ambiguitate,  pro- 
pteree,  primum  aqtiiuoca  examinabimus.  Hodie  gemmam  angulofam 
ex  Cryftallo  fabricatam , qu»  fplendorem  quemdam , inftar  Berylli, 
eiaculatur.  Gemmarij  Itali  Beryllum  indigitant;  cum  tamen  Gemmarij  F 
aliarum  Nationum  Beryllos  tantum  appellent  ilios  lapides  prctiofos,aqu»  marinf  co- 
lorem referentes,  de  quibus  in  prarfentia  fermo  habebitur. 

Aliter  Beryllus  fuit  nomen  proprium  Pra?fuJis  Boftrematvrbis  Arabi»,  qui  ,ex  fen. 
Ijl,  g tentia  Volaterrani , cum  plura  reSe , pro  religione , fcripfiffet,  poftmodum  omniacor- 
BtnUusKO  rupit,  peregrina  qua?dam  adducens, quat  multum  a veritate  recedebant : quatnobrem 
ttJn  Prulu  conuocataPrafulum  non  paucorum  fynodo  , annitente  potiflimum  Origene,  tandem 
ad  fanitaremmentisredadlus  eft.  Rurfum  Beryllus  cft  herbat  genus , tefte  Hefychio, 
BatUus  Dionyfium  de  firu  Orbis, fed  poftea,  quanam  (it  hac  heri  a nondcicribitur.Me- 

heria,  minimus  quidem  IcgilTe  apud  Diofeondem,  in  antiquis  nomenclaturis,  hoc  vocabu- 
lum (Beiylioi.)  quo , Antm.cnt  hciba  ab  Antiquis  indicabatur. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

G 

HR  C gemma  a Latinis  vocatur  Beryllus , Grtccis  parirer iuxtage- 
nus  mafculinum , & foeinininum  infieditur.  Aliter  dicitur 
Apud  feptuaginta  Interpretes  Sntiv^/<iot , nempe  Beryllum  legitur.  Quamob- 
rem  tam  a Latinis,quam  a Gr»cis,  eodem  nomine  donatur  detorto  ab  Indis,' apud  quos 
copia  hornm  lapillorum  generatur.  Pr  eta-jVt  plurimum  primam  fyllabam  huius  voca- 
buli producunt, ied  alij, vt  Prudentius,  contra  rationem  profodi»  eamdem  corripiunt. 
Hinctiht  nm  (sctaucrai , inde  Beryllum, 

Marbodeus  quoque.  Poeta  idem  prarftat , vt  inferius  ollendetur.  Itaque  Beryllus 
eft  oifaua  gemma  Apocalypfis,  & inter  duodecim  gemas  Rationalis  poftremoioco  re- 
ponitur . Hatbraice  vocatur  lafchpcch ; hinc  nomen  lalpidis  deduflum  effe  multi  arbi- 
. Itaii  Aquam  marinam  nuncupant  ,nam  Beryllum  vocan  t lapillum  angulofiim 
^ „ ex  C ryftaliofabricatum,&  Nos  Benonierfes  Brillum  appellamus  quoddam  genusfa- 

maed  licis,  quo  calathi  texuntur,  fortaflis, quia,  detraefo  conice  ad  modum  Berylli  gemin», 

‘ ' fplendeat.  Barbari, locodiccndi  Beryllum  ,fpecillumpronunciant.  H 


DESCRIPTIO,  ET  NATVRA. 

ERYLLVS  gemma  eft,  qua;  colorem  ex  viridi  csruleutn  exhibere  videtur, 
qualis  colorin  aqua  maris  aliquando  obferuatur;  ideoq;  talis  lapis  Aqua  ma- 
tina  a Gemmarjjs  appellatur.  Quidamatti  ibuiint  illi  colorem  Hyacinthi  dilu- 
tioris, quem  glaucum  nominant.  Vnde  Rheniusllc  cecinit. 

Berylh  Uptdetn  Ucyutdum  ,gUuci^  coloris. 

Marbodeus  colotem  Berylli  non  folum  aquE  marina; , fed  etiam  virenti  oleo  allimi- 
laihisvetlibus. 

Exwiios  oleo  flmilcs , 'ympheeue  marins 
Bfje  velum,  & eesfrehat  horum gnenVetusi es, 

Iddrco 


Mu&i  Metallici  Lib.  I¥. 


9n 


i Idcirco  fi  qui,  velktrea^  colorem  BerylIiexprimere,poirctcxiguam  portioneu^ 

Ind.c. , quo  Piaores  vtuntur,  m aqua  clara  diffoluere,  eiq;  decimam  partem  colo^  W. 
viridis  addere  fic  emm  , ad  mentem  Boctip,  colorem  genuini  Berylli  imitaretur  Po^- 
modum  Berylli  omnes  funt  diaphani,&  diluto  colore  refertit  quando  autem  faturatum 
colorem  induunt , tunc  pro  alijs  gemmis . annotante  Boetio, habentur.  Albert^Ma^ 

gnusfcr.ptum  reliquit, Beryllum  effe  candidum, &, ad  inftaraqus,perfpicuum  fedhL 

Author  forte  feptimam  fpeaem  Beryllorum  a Plinio  defcriptam  intellexit , qua  Crv 
ftallis  fiffl.lem  elTe  voluit.  Tandem  Beryllus  hoc  habet  d Natura  infitum,  vt  induftrL 
Opificum  ad fexangulam  formam  rcda^fias , inftar  radiet:  quocirca  apud  Vul 

gusItalicumjquicqmdfimikmfulgoreraemittitjSr/ii/aredicitur. 

oVillaTCVH 


DlFFERENTl/E,  ET  LOCVS. 


de  dicintn , 


B 


Na  rVR  a fummi  Opificisminifiraaliquandoeft  Geometra,  dum  in  variis  re- 
bus  generandis,  varias  figuras  omnigenas  eis  imprimit:  quandoquidem  Be- 
ryllos interdum  obferuauimus  ita  eleganter  a Natura  ad  angularem  formam 

redailos , vt  manus  Artificis  rciSitis  eos  formare  non  potuiflet . Deinde , quoad  colo 
rem , Berylli  variant : nara  alij  funt  lucidi,  & fimiles  aqu.»  Maris.  Alij  e regione  Solis' 
nonnulla  veluti grana  milij  intus  habere  videtur.  Alij  pupillis  oculorum  Serpentu  funt 
fimiles . Alij  vergunt  in  aureum  colorem , & hi  Chryfoberylli  appellantur.  Quare_j 
ratione  figur® , & ratione  colorum , difficillimum  eft  omnes  Beryllorum  fpecies  com- 
prehendere , & potiffimiim,  quoniam,  in  hac  hiftoria , Authores  inter fe  fententijs  va- 
riant. AlbertuSjSolinuSj&alijmultaBeryllorumgeneraelfe  autumant, fed  poftea 


Chrjfobc- 
r i Ili  qui. 


I.T  abella  cum  Ber jllo,  6c  fpecie  Ophitis. 


^54«'  Vljfsis  AIdrouandi 

II.  Tabella  cum  tribus  Beryllorum  difFerentijs. 


f 


numerum  non  affignant.  Rurfusdecem  efle  fpecies  diuulgauit  MyiiuSj&  Marbo- 
deus  nouem  tantumproponit , dum  Gc  canit. 

/(?««  ejfe  noueni  fpecies  dixere  mapiliri. 

Nos  in  prsefentia  fpecies  memoratas  a Plinio  profequemur, deinde  icones  Berylloru 
repryfentabimus,  qui  nobis  obferuati  fuerunt . Itaque,  apud  Plinium,  primo  ioco  me- 
moratur Beryllusprobatiflimus  viriditatem  puri  maris  imitans.  Huieproximum  con- 

flituit 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 


PU 


A ftituit  Beryllum  primo  pallidiorem  a,m  fulgore  ad  aureum  colorem  tendente . Vici, 
jium  genus  pallidjusfacit,*  Cbryfoprafum  dici  aircuerat.  Quarto  loco  Berylli  hya- 
cinthizontes  collocamur , nimirum  illi , qui  colorem  hyacinthi  ^mulantur . Qmntolo. 

corecenfenturBerylli^roides, quoniam  viriditatem  .Eris  referant.  Sexto  loco  po- 
nuntur crini,  qui  fplcndore  cryftaliino  colorem  cera:  exprimunt.  Cxteihm  vn^ 
cum  Boetio  dubitamus,  quod  Plinius,  & alij  Authoresad  pr*dic<ia  genera  mulcas  ali« 

gemmas  reducant  .-cum  nomen  Bery  Ili  olim  commune  fuiirevideafur,&comprehen. 

difle  Illas  omnes  gemmas,  qua:,  inftar  Cryftalli,  fulgentes  aliquo  colore  diluto  infea.e 
fuerunt . Nos  hoc  in  loco  damus  tabellas  duas  cum  iconibus  Beryllorum , qui  diutur- 
nitate temporis  nobis  obleruati  fuerunt.  ‘ 

^ LTabcllarepr^fentat  Beryllum , in  flauitie , a-mulantcm  aquam  maris  Deindc_j 

J]d\lTl  ”co\Suifer'"  de  quo  la- 

ILTabella  habet  tres  Beryllorum  icones  valde  inter  fc  diferepantes. 

B j.Fluores  j qui  Beryllos  imitantur. 
i.Berylli  plures  fiimil  iunCfi. 

3. Berylli  alij pariter  pliires  fimul  copulati. 

Quoad locosnatales,animaduertendumeft, hunc  lapidem  nafei  in  Pheeniciaifed 

quoniam  maior  copia  ab  Indis  aduehitur:  idcirco  Maibodeus  cecinit. 

Hic  lapis  ad noUras  partes  perucsi  t ab  IrMis, 

Ortelio  Ophietis  petra , circa  Babyloniam,  vbi  Beryllusori,  Loci»ata 
tur.  Ad  radi«s etiam  Tauri  montis  , & inlitore  Euphratis  fluuij  potiilimiin/Bcryllus  UsBcrylk- 
produotur . Ceterum  Berylli , qui  lunt  dilutioris  coloris,&  cry (lallis  fimilcs,  in  va-  rnm^. 
rijsalijs regionibus, & pr^fertini  in  Germania, &Bohemia  eruuntur.  Facellus,  in_a 
hiftorij^s,  cuiuldam  oppidi,  in  Sicilia,  Gratterijnuncupatimeminit,  vbi  copia  Beryllo- 
rum effoditur . Leander quoq; hiiloricus , in  deferiptione lluxinfuls, Smiridem  cura 
multis  Beryllis  ibiinuenin  afleruit. 


S 1 M V L A T 1 O. 

NO  NN  V L L I , inter  Nuperos,  tam  eleganter,  & ad  viuum,fumraoqi  artificio 
gemmas  variorum  colorum  mentiuntur , vt  Gcmmarij  faipiiis  decipiantur:  Vi- 
dimus aliquando  Beryllum  failicium  ,&  ficlicium  , qui  ita  maris  aquam  amiu- 
labatur,  vt  fua  pcrlpieuitaie  ,&  vcnuliate  cum  legitimo  , & genuino  certaret . Berylli 
autem  illis  modis  adulterantur,  & finuilantur,quibusc;eteras  gemmas  fingi  poffefupe-  simuUiio 
riusdemonftrauimus.  Vcriiin  interalios nobilior  moduseft , dum a:scombuftum  in_#  BcriUoru. 
tenuiflimumpuluerem  redigitur,  & cum  Cryflailo  in  calcem  redadlo  fornaci  vitraria: 
committitur  Talis  autem  feruanda  eftdofis,  vt  drachma  *ris  libra:  ma(&  vitri  adda- 
tur . De  his  autem  modis  gemmarum  fimuiandarum  loannes  Baptifta  Porta , in  Magia 
naturali , legendus  eft, 


MYSTICA,  ET  MORALIA. 

HIC  lapis, qui  quidem  vt  diapbanusfulget,  fed  recifus  in  fcxangula  formam 

darius fplcndet,  my Ilice, iuxtafententiamCornelij  a Lapide,  aptatur Tri-  htiap.2%. 
bui  Beniamin,  qme  primum  Hfbrcis Regem  Saulem  dedit, fed  ftatim, eo  mor-  Exod. 
tuo , priuata eft  regno,  fed  recifa , nempe  varijs arumnis  affliclata  ,denu6  fulgere  cx- 
pit,  Scdeiiiq;  dedit  Paulum  Apoftolum,  in  medio  calamitatum  refulgentem,  & trium- 
phantem. K urshm , ex  mente  ciufdem  Cornelij  a 1-apide , Beryllus , cum  in  fexatigu- 
las formas  poliatur, myftice  DiuoThoma:  Apoftolo  conuenire  videtur, qui  tenta- 
mentiSj&aduerfitatibusperculTus,  in  fide  femper  probatus,  & roboratus  mirandum  in 
modum  refulfic.  Ribera  pariter  DiuumThomam  Apoftolummyfticum  Beryllum  ap-  docap.21. 
pellauit, cum h:ec gemma, prafertim apud  Indos, reperiatur ; nam, & ipfe  in  lndia_j 
euangelica’  dodrin»  Praco  fuit , & ibidem  eius  corpus  requiefeit . PrtCterquamquod 

qui- 


OcaUriim 

remtdts. 


In  caf,  a t 
^foc. 


Vljfsis  Aldrouandi 

quilibet  Apoftolus  i propter  mentis  puritatem  jmyftieus  Beryllus  nuncupari  poteft:  E 
etenim  quafi  aqua  clariflima  grati»  caJeftis  gradum  fufcepit,repercuffionc  anguJorum 
magis  refulfit:  Equidem  Apoftoii , quo  magis  laboribus  premebantur,  quafi  faiftis  in 
kpTde  angulis , magis  atq;  raagisradiabant . His  addamus,  quod  glaucus  color,  qua- 
lis in  oculis  Leonum , Aquilarum , & Draconum  obferuatur , & talis  oculorum  Nero- 
nis color  fuiffe  dicitur, maximum  intuentibus  terrorem  incutit:  idcirco  Antiquitas  Pal- 
ladem bellorum  pia^fidcm  glaucis  oculis  figurauit.  Itaq;  Beryllus  tali  colore  refertus 
terrorcmdieinouilfim»indicabit,de  qua  diciturapud  loelem.  Domini  tenihL 
lis  VAlde* 

Infuper  , in  dodrina  morali , Beryllus , qui  nullum  dicitur  habeire  fplendorem  ,nifi 
fcindatur,&  ad  hexagonam  figuram  reducatur , ad  illos  comparari  poteft,qui  nullo 
honeftamcnti  fulgore  funt  ornati, &in  criminibus verfantur, donec  feindantur, ni- 
mirum donecmalleo  calamitatum  percutiantur  , quia  tunc  refulgere  incipiunt. 

VSVS  IN  MEDICINA,  ' 

&inVari)S. 

PLINIVS,exMagoru  fententia,fcripcismaudauit,Bery!Iu  contra  fegnitiamvale- 
re,ingenioproddie, Conjugatos  inuicem  cociliare,  quia  Venus  huic  gemf  ptf- 
cft,&dcniq;lioftiu  pericula  arcere, fed  fatiiis  fui  flet  aflerere,Beryllura  vitia  he- 
patis,& verriculi  corrigerc,&  affeflibus  oris, gul»,&  oculorum  raedenfquandoquidem 
aqua,in  qua  Beryllus/patio  diei  naturalis,fuerit  infufus,oculoshumetcs  fanare  perhi- 
betur. Reif  iUSjtefte  Boetio, quando  vulnera  oculis  fine  pupill»,fiue  alteri  parti  inflida 
fuerint , redigitur  Beryllus  in  tenuilfimiun  puiuerem  ,qui , quantitate  lentis, quotidie, 
fupino  iacentesgro  , in  oculum  irdjcitur,  donec  fanetur , dummodo  patiens  aliquan- 
tiiper  immotus  iaceat . Sin  pupilla  faiiciata  fuerit , etiamficommode  fanari  nequeat, 
attamen  hoc  prafidio  ita  emendatur  ,vt  opulus  minime  deformis  appareat . Sin  ocu-  G 
Ius  extra  pupillam  la-fionem  patiatur,  a Beryllo  non  parum  vtilitatis  recipit ; quemad- 
modum etiam  in  lugillationibus  oculorum, mirandum  in  modum  probatur.  Siquidem, 
in  tali  cafu,  Boetius  commendat  infufionem  Berylli  in  aqua  Verbafei , & prEiente  in- 
flammatione, in  aqua  Plantaginis,  vel  Euphragi», &,pr»fente  vulnere  , infufionem 
inaqua  Betonica: , vel  Tormentili»  extollit.  Marbodeiis  nonnullis  verfibus  enume- 
tat  breuiter  omnes  affectus , quibus  Beryllus  occurrere  poteft  hunc  in  modum. 

Htc  ^ pmftiiro  reforutr  amoremy 

Et  !c portantem  perhibetur  tnagnHicare 
Infirmis  oculis , tn  qtta  iacet  umda  medetur. 

Vota  fimul  ruBtis  ,fmul  & fufpiria  tollit. 

Et  eundos  hepatis  fertur  curare  dolares, 

Praitervfus medicos, Paracelfus apud Mylium  retulit,  fn  Beryllo ,pr»fentia, pr»-' 
terita , & futura  confpici,  quoniam  fydus  influenti»  imprimit  genim»  imaginem  rei  fi- 
milem  ,de  qua  quairitur.  Sed  minime  credendum  cft  illis , qui  infulfiflimas  n»nias,  pro  H 
oraculis  habent : Scimus  quidem  Beryllum , indultria  artis,  ad  hexagonam  formam 
poliri , quoniam  illius  color  furdiis , angulorum  repercuifu , excitatur , & magis  reful- 
get j de  hac  re  Marbodeus  fic  canit. 

Con/picms  reddit  /exanguia  forma  Beryllos-, 

.Quod  nifi fiat , hebes  his  pallor  inejfe  videt  u r, 

, Sandius  Anfelmus  Cantuarienfis  form*  feptangu!»  in  Beryllis  meminiti  fed  fortaf- 

fis,  ob  errorem , fcptangultim , pro  fexangulo , feriptum fuit.  Rurfus  Berylli  ad  fphar- 
ricam  figuram redadti,&radijsfoIaribas  expofiti,  authore  Anonymo  , tanquam  fpe- 
, cula  concaua  ignem  excitant.  Apud  Indos,  referente  Plinio,  Beryllos  inelegantes  per- 
forare ,&  fetis  Elephantorum  traijcercfolebant,vt  monilia  formarent.  Elegantes  ve- 
ro non  perforabant , quoniam  ad  fexangulam  formam  arte  trahi  poterant,vt  fuperiiis 
annotauimus . Quamuis  Berylli  a Natura  etiam  aliquando  fexangtili , in  fimi  terrf,  for- 
mentur, vt  Plinius  monuit. 

DE 


Mufd Metallici  Lib.lV.  pi- 

DE  CARBVNCVLO,  SIVE  RVBINO. 
Cap.LXXX. 


iE  Q V 1 V O C A. 


E 


C 


ONNVLLIS  Carbunculus  cutn  nominetur  Adamas , non  erit  ab  rc 
huius hiftoriampraccdenti  anneciere.Sed quoniam  hocvocabulum 
in  a;quiuocationem  incurritjprimiim  aliquid  de  hoc  nomine  memo- 
rabitur. 

Carbunculus,  apud  Latinos , eft  nomen  diminutiuum , & paruum  car. 

^ Apud  Medicos  efl  malignus  tumor  pra-tern  ituram 

cum  vicere  cito  cruftam  faciente , & vehementi  totius  partis  circum  (lantis  inflamma-  Curbuticu— 
tione : hic,  vagante  peftilcntia,in  corporibus  humanis  ortus,Carbunculus  ptftilens  ap-  bus morbus. 
pellatur . Apud  Authores,  de  re rulfica , Carbunculus  vfurpatur  pro  tert a , vbi  tcdel- 
Ix  lapide», & nigr»  reperiuntur:  hinccarbunculofus  ager  vocatur,  qui  copia  hu- 
iufmodiCaibunculi  abundat.  Pariter  Carbunculus  in  vitibus,  & arbor:bus  fiorUm_j  ‘/i  tc^ru. 
aduftio  appellatur,  qu»  ad  nigredinem  carbonis  accedit  Item  Chry lippus monimen-  Lib.x.dere 
tismandauit,  quod  matetia  lapidis  philofopliici  Carbunculus,  fiuc  Apyros  Chymiftis 
cognominatur,  quoniam,  ad  inftar  Carbunculi  gemma:,  ignem  non  timeat.  Demum, 
iuxta aliquorum  fententiam.  Carbunculus  elt  lapillus nafcens  in  fronte  cuiufdam_.9 
animalis,  more  ardentis  facisdelelumen  emittens.  Id  autem  fabulofum  efle  Akafa- 
riusopinatur.  Tandem  Carbunculus  eftgemma , quam  in  pra:fenti  Capite,  examina- 
tiirifumus.  Htreapud  Gra-cos vocatur aiS  fcilicet Anthrax, qu» voxlimiliternon 

folum  gemmam , fed  etiam  Carbonem  accenfum  indicat ; immo  eft  genus  tumoris  pau- 
loantedefcripti.  Amplius,  apud  Suidam,  eft  I genus  pifcis,quod  lupracaibones,vt 
plurimum  affatur . Quadam  Carbunculi  fpecies  nominatur  Lychnites,  quoniam,  mo- 
re flammarum  lucerna:, fplendeat.  Hkc  autem  vox  eft  atquiuoca  : quandoquidenu 
marmoris  etiam  qu.Tdam  fpecies  fuperiiis  memorata  dicitur  Lychnites , cum  olim  ia_j 
fodinis  ad  Jumen  lucerna  caderetur. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

CTARBVNCV  L V S eft  quarta  gemma  Rationalis,  & aliquibus  Adamas  voca- 
^ tur,  quoniam,  dum  perfediifliiT  useft,  fulgorem  candidum  fpargit;  nili  veJinnis 
^ afferere  hanc  gemmam,  inftar  Adamantis,  ignibus  reliftere . Alioquin  nomen 
Carbunculi  huic  geinmaaflSgnatur,  quoniam  fulgorem  fuum, ad  modum  carbonis  ar- 
dentis, eiaculetur.  HincMarbodcus  cecinit. 

D Ardentes  gemmas  Juferat  Carbunculus  omnes". 

Ham  velut  ignitus  radies  iaett  vndi^  carbo, 

Nomimsvnde  fui  caufamtraxijje  videtur, 

, Sed graca  lingua  lapis  tdem  dicitur  '‘i- 

Alij  addunt  inde  traxiffe  nomenclaturam,  quia, more  accenfi  carbonis,  in  tenebris 
fplendeat . Sed  fatiiis  erit,  vt  ditamus,  hanc  gemmam  folaribus  rad ijs  expolitam , co- 
lorem ardentibus  prunis  fimilem  fundere.  Aliter  Latinis  vocatur  Rubmus,ob  iulignem  Mnbinus 
ruborem , quo  refertus  eft  Gtacis  vocatur  aiflpcs? , nempe  Anthrax , quia , hac  voc«_j,  quid. 
Carbo  denotatur.  Alioquin  Antbracites  eft  qua:dam  Carbunculi  fpecies,  in  qua,  ve-  Amhraci- 
lutifcintilte  ignis,  dircurrerc  videntur  , Dicitur  etiam  Apyrbtus , quoniam  igneni_j,r«. 
non  fentiat , necnon  Pyropus,  quia  ignei  fit  afpcdtus,  Cteterum  Pyropos  apud  Autho-  Avyrotus. 
res  gtaxos  eft  nomen  tantummodo  adiectiuum  . Poeta  autem  latini , pronomine  iub-  ryropui. 
ftantiuo  gemmam  indicante,  vlurparunt.  Ouidius  hac  habet. 

Clara  i/.icante auro  jlamrn/Jcj^  irj,Uai..e py’ opo.  Li.x.mei 

Ha- 


rtiar. 


pjS  Vljfsis  Aldrouandi 

Hxbralce appellatur Bareketh,  Chaldaice  Barkan,qua:  vox  prorfiis  iderafigniff-  E 
care  videtur , quoniam  hsc  vocabula  ab  eodem  themate  deducuntur . Italis  Carbon- 
chio , Germanis  Carfunckelftein , Indis  Tokes , vel  Mamca , Pcrfis,  & Arabibus  laciit, 

ORTVS,  ET  NATVRA. 

EX  fuccis  rubentibus  daris , & diaphanis  Carbunculus  originem  ducere  perhibe- 
tur : quoniam  autem  a Natura  optime  concoiftus  eft , & infignitcr  durus , nullum 
ab  ignibus  damnum  recipere  poteft . Plerumq;  nafci  folet  in  quadam  matrice,» 
mhinus  ht  lapidea  rofei  coloris , qu®  dum  peripicua  eft  . Rubinus  Balafius  cognominatur . Sim-» 
Uftusqmd.  perfpicuitatccareatj  matrix  Rubinorum  palfim  nuncupatur:  cum,  in  hoc  lapide,  Rubi- 
^ nus  tanquam  infans  in  vtero  moretur,  vbi  formatur , & crefeit , & primum  candicare^ 
deinde  paulatira  rubedinem  nancifei  traditur.  H inc  fit,  vt  R ubini  in  colore  varij  inue- 
niantur.  Quiautem  ruborem  perfedum  induunt,  in  tenebris  etiam  radiare  dicuntur.  B 
Vnde  Marbodeus  de  hoc  Rubino  verba  fecit  hunc  in  modum. 

Huius  nec  tenebra poljunt  extinguere  lucem. 

Quoniam  autem  naturaliter  hic  lapis  igneum  nitorem  fundere  videtur : propterea  a 
Poetis  igniuomus jprsfulgens , flammiuomus,&  radians  nuncupatur.  Quod  autem 
noctu,  inftar  carbonis  luceat,  adhuc  non  eft  exploratum . Garzias  ab  horto  refert  fc 
, allocutum  efle  nonnullos , qui  id  obferuauerint,  fed  ijs  fidem  non  adhibuit . Gemmas 

autem  in  tenebrisfulgentespofte  a Natura  produci  affirmamus,  dum  eadem  Naturo_j 
lignis  putridis, nitedulis,  fquamis  pifeium,  & oculis  felium  talem  lucem  impertitur,  vt 
in  tenebris  fulgeant ; fed  apud  nos  adhuc  incertum  eft , num  aliqua  gemma  huius  con- 
ditionis inueniatur. 

Prsterea , inter  omnes gemmas  ardentes , Carbunculus  principatum  occupat:  Nam 
inter  illas,  vduti  aurum , inter  metalla , & Sol , inter  fydera,  refulget.  Qua  propter  non 
eft  mirum  ,fi  Veteres  Carbunculum  Soli  conlecrarunt . Itaq;  Rubinus  eft  gemma  dia- 
phana , limam  refpuens , in  rubore  rutilans , cum  exigua  portione  csrulei  coloris . Ru-  G 
bor  huius  gemm®  rubedini  fanguinis,Cocci,vel  Lacca?  Indic*  affimilatur.Quandd  au- 
tem ex  flauedine  rubet , tunc  non  ad  Rubinum  , fed  ad  Granatum , vel  Hyacinthum^» 
Nuperorum  refertur . DeindeRubinus,  ex  mente  Plinij , hoc  habet  infitum  a Natura, 
L-lT-cst-l-  vtfurfumfiattollatur,magisfplendeat,&in  acetum  acre  proiedius  magis  niteat.  Quin- 
imd  digitis  calefactus , vel  etiam  Sole,  paleas,&  fila  chartarum  ad  f e allicere  traditur. 
Tandem  Rubinigranatitali  colore  funt  referti,  vt  is  nulla  ignis  violentia  auferri  pofllt: 
talis  enim  color,  annotante  Boetio , ita  incendijs  reflftit , vt  in  vaporem , vel  halitum 
abire  nequeat. 

DIFFERENTI  lE. 

PL I N I V S Rubinos,  feu  Carbunculos , ratione  loci  natalis , diferiminat,  & in_j 
vnoquoque  genere  mares , & feminas  conftituit;  quoniam  raafculos  in  colo-  H 

re  acriores,  & feminas  languidiores  effe  affirmat.  In  primis  memorat  Ru- 

gemmis.  binos  amethiftizontas,  qui  in  colorem  amethifti  vergunt , deinde , Syrtitas ; Syrtes 
enim  funt  faxa  circa  fines  Afric®,  poftea  Indicos  , quos  plerumque  fordidos  fa- 
cit. Lithizontas  candidiores  diuulgat  . Apud  Gr*cos  eft  lapidem  refero. 
Carchedonios  minores  Indicis  prsdicat.  Carchedon  eft  vrbs  Africa: . dithiopicos 
pingues, & fere  abfque  nitore  publicat.  Alabandicos  fcabros ,& c®tcris| nigriores 
efle  dicit.  Alabanda  eft  ciuitas  Cari*.  Tandem  Troezenij,  apud  Plinium,  varij 
funt , at  maculis  albis  diftinCli,  forte  erunt  Amandini  Nuperorum  a loco  ita  nuncupa- 
Sixda/lros  Troezen  eft  oppidum  in  finu  Argolico.  His  additur  Sandaftros,  alijs  nomi. 

(^Gramma  Grammatites  aure.as  guttas  veluti  ftellantes  intus  continens;  cura  in  fuperficie  ni- 
tites.  hil  appareat.  Plinius  pr®diCtas  differentias  ita  tradit  confufas,  vt  difficulter  interno- 
fei , & diflingui poffint.  Euax  vndccim  Rubinorum  fpecies  proponit.  Marbodeus  duo- 
decim efle  voluit,  dum  canit. 


Eijep. 


MufiEj  Metallici  Lib.  IV. 


P59 

^ E t /pectes  eius  ter  trias , trefq\  fersmtur. 

Albemis  Magnus  Carbunculum  ad  tria  genera  reuocat , nempe  ad  Balafcium  ,Gra- 
natum,&Kubinum  .Ruieusad  quatuorrcdacit, nempe  ad  Carbunculum,  Balafcium, 
Rubinum,& Granatum.  Pariter, ex  Boetio  ,Rubinorum quatuor genera couftituun- 
tur , nempe  Rubinus  verus,  Rubacellus , Balafeius ,&  Spinellus . Horum  poflea , alii 
a famant,  ab)  rubent  . Deinde  horum  rubor  eft  varius , nam  alij  media  parte  rubent,  & 
media  candicant : Alq  demum,  iuxta  alteram  partem,  Rubini  naturam , &,  iuxta  alte- 
ram, iapphiri  participant  . Vt  autem  diiferentiasa  Veteribus  propofitas  conciliemus 
oitferentijs  Nuperorum, fciendum  cil,apud  Gemmarios noftr* a-tatis,Granatos fplen- 
didiliimos  vocari  Rubinos,  qui  Antiquis  Carbunculi,  & Grscis  Pyropi  fuerunt  nomi-  pyropi. 
nati.  Calando  autem  rubedinem  dilutiorem  ,&  maxime  fulgentem  habent , Spinells 
Neotericis  dicuntur,forta  ilis,  apud  Plinium , erunt  Rubini  fosmin»,quia  languidio- 
ris lint  flamm® , aut  referri  poterunt  ad  illam  fpeciem,  quam  Epiphanius  tradit  noffu 
<r»«s«p8fo»Ta,idcftfcintillasemittentem  , quoniam  oirnhf!  er.ece  fcintillaeft;  Alio- 
3 quin  ipinellai  vocantur,  quia  tales  Rubini  nonnifi  parui,  veluti  fpinx  inueniantur.  Ha- 
rum  poftea  gemmarum  color , iuxta  interilionem , & reii.iffionem , variat.  etymum. 

Poftmodum  vocant  Rubinum  Balafcium, vt  aliqui  Authores  volunt, quafi  palatium; 
cumfit  veluti  domicilium  ,& matrix  Rubinorum . Aut  potius, vt  noftra  fert  opinio, 
nuncupatur  /SaAi  oa/oi:,  quafi  iaciens  vmbram,  cum  noneihil  vmbrai  Rubini  referat:  eft  Balafcuety 
cnimdilutioriscoloris . Nuperi  Circhcdonios  dicunt  effe  Rubinos  granatos  a fimili-  mam. 
tudinegranorum  mali  punici , horumq;  alios  orientales,  &alios occidentales  confti- 
tuunt.  Alabandinos  Granatis  nigriores  e (Te  ftatuunt . Tandem  Amandinos  nonnullis  Amttndini 
maculis  infignitos, Troezenios Plinijeffe  volunt.  qui. 

Poftremo,  ratione  magnitud inis,  aliqua  differentia , in  hoc  genere  lapidis  pretiofi, 
cbferuatur . Nam  recitat  M.  Paulus  Vciieius,  in  hiftorijs,admirab  lcm  Rubini  magni, 
tudinem  apud  Regem  infuiar  orientalis  Zeila:  ifiquidem , cum  Rubinus  non  reperiatur 
Amygdala  maior;  ille  erat  longitudinis  palmi  ,&craflitiei  humani  brachij,&,  eor- 
rufeatione,  igneam  flammam  fuptrabat.Item  Boetius  tradit,  noftris  temporibus, apud  rj  , deU- 
C Rodulphum fecundum  Imperatorem, fcvidiffe  Rubinum,  magnitudine  oui gallina- 
cei,  qui  olimfexaginta  millibus  ducatis  emptus  fuerat . Nosdamus  bic  tabellam  va-^  ’ 
rijs  iconibus lapilloium  decoratam,  inter  quos,  nonnulli  ad  hoccaputattinentesdefi- 
gnantur,&  omnes  numeris  explicantur. 

I. &  2. Lapillus  eft  pone,  & fupinepiflus,  quemPrafium  Leucochloronappellaui- 
mus , quoniam  maculis  tiim  albis,  tum  viridibus  erat  refertus,  &,  iuxta  partem  exterio. 
rem,  nitebat. 

j.&4.Lapis  figura  fere  quadrangula  prone,  &fupinc  delineatus,  coloris  erat  ru- 
bentis , & lutei , & tumulari  videbatur  lafpidetn  Erythroochron. 

j.Lapilli  Vnioni  fimiles, quoad  figuram, & in  colore  Rubinos  dilutiores  imita- 
bantur. 

6.  & 7.  Lapillus  fubuiridis  cailatura  figuram  monftrans : erat  admodum  exiguus , & , 
iuxta  alteram  partem , videbatur  habere  figuram  humanam , & , iuxta  alteram  partem, 
maculam  in  medio  nigricantem  habebat. 

D S.Rubinus  granatus,  quem  Carbunculum  Carchedonium  a regione  aliqui  Authores 
nuncupant  Colore  erat  rubefeen  te  faturato,  & maxime  lucido,  ex  quo  monilia,  & co- 
rona precarite  interdum  fabricantur. 

p.&  lo.Rubinus  Amandinus  Nuperis  dicitur.  Erat  lapis  radians,  cum  quibufdam_rf 
maculis  albicantibus. 

II.  Lapis  pellucida;  fubftanti.e,& expolitus  radijs  folaribus  Rubinum  temulari  vi- 
debatur. 

12.  Berylli  oiftagoni  a Natura  ita  produiSi, qui  primo  afpedlu  Rubinum  Balafcium 
teprafentabant. 

13.  Lapis  pellucidus,  qui  Amandinum  referebat. 

14.  & 1 5.  Rubinus  granatus  prone,  & lupine  dedignatus,  pellucidus,  & faturato  pur- 
pureo colore  micabat,  & in  eo  effigies  humana  fculpta  erat. 


Mufei  Metallici  Lib.IV.  p§, 
LOCVS,  ET  ADVLTERATIO. 

IN  montibus  nafcirurCatbuncuIu?  apud  Nafamonas,&IncoI»  talem  Iapidem' di 

uino  imbregenerari  opinantur  Ki  autem,  ex  PJinio,lunr  populi  Liby»-  propterca 

harcfententiaeiiteontormisaEertoAlbettiMagni.quandodi.TeienLehar^^^^^^ 

maknpfit,  Caibunculos  plurimos  m Libya  effe.  Alij  tradunt  Amet  thesefle  populos 

Afiica  1 ioglcdytisproxmios,apud  quos  copiaRubinorum  nafciturivnde  Ma  bo^deus 
de  hac  gemma  canens  (ic  fcrip/ir.  .viuiuuaeus 

N'fc  Lih'^f!‘Troj^lod',tnrNff?  ve^isne. 

Nobiliores  tamen  Rubini  in  infula  Zeilan  oriuntur.  Minores  in  Corin,  Calecut.Ca- 
baia,&  Bifnagar  repermmur.  Optimi  in  Fluuio  Pegu  inueniuntur,quos  Incola?  lingua, 
& ore  explorant:  quandoquidem  frigidiores,  & duriores,  effe  meliores  arbitrantur.  In 
^ Carbuu- 

Quoad  fimulationcm  huius  gemma', Ioannc.sAugurelIus,ad  calcem  Cbryfopeie  do- 
cet modum  mentiendi  aliquas  gemmas,  & prafertim  Carbunculum,  & Balafciurai  ete- 
mmrecenlet  multa  ingredientia,  ex  quibus  pafta  componitur, &poftea  addit. 

Carbimtulus  Bal  fiitts  h}'  C preitojus  * 

Exn,  dr  artificem  ditat  tn  erbcf  fim. . 

Trifariam  igitur  lapillus  hic.adulterari  poteft  Primus  modus  cft  , quando  Rubinus 
pauca  rubedine  eft  refertus , nam  tunc  brafica  rubcicens,  vel  vitrum  colore  rubro  tin- 
ftum  fubfternitur  Secundus  eft , quando  gemma  candicans , vt  fapphirus  albus  ,To- 
pafius,  Pfeudoadamas,  vcl  Cryftallusfubftituitur,  Scbrailea  rubens,  vel  aliud  co'rmts 

rubicundum  fubfternituritunc  enim  gemma  it-i  rubet, &radiac,vt  a genuino  rubino 
dignofci  nequeat  Tertius  modus  cft, quando  dua  vitri  partes maftiche  tinifta  colore 
cocci  agglutinantur,  nam  ita  gemma  fielitia  tunc  pellucet,  vt  verus  Rubinus  effe  videa- 
C tur.  Huiufcemod  i fiiiitiam  geminam  Artifices  Doppi.t  vocitant.  Nonnulli  auripigmento 
Rubinum  mentiuntur : illud  enim  in  vitro  excoquunt,  & materia  parietibus  vafisadhg. 
rens  Rubini  coloicin  acquirit.  Alij  modi  legantur  apud  Portam  in  Magia  naturali. 


Simulatio^ 
& adulte^ 


ratto^ 


MYSTICA,  ET  MORALIA. 


IN  facris  Paginis , nomine  Carbunculi , px  fententia  Pererij , Chriftus  Redemptor 
nofterfignificatur.  Etenim  inter  huius  mundi  tenebras,  more  Caibunculi  refulfit, 
quando,  VtRBVM  CARO  FACTVM  FST,  ET  HABITAVIT  IN  NO-. 

BIS . Alioquin  Carbunculus  chariratis  typus  effe  dicitur,  qua?  omnibus  virtutibus  pr  - 
ferturifiquidem  in  noifte  calamitatum  fulget , venenum  peccati  fugat,  & caitcras  om- 
nes virtutes  conferuat . Item  Ribera  Carbunculum  attribuit  Dan,  propter  Tribu m_j  ludie,  cup, 
eius, cuius  magna  fuit  fortitudo , qua?, ad  Irmilitudinem  ignis,  vrbem  Laisexufit,&  i8- 
]3  pwcipue,  propter  Samfonem,  qniveluti  quida.n  ignis  in  Paleftinosfuit.  Pariter  Cor- 
nelius a Lapide  myfticum  Cai  buculum  appcllauit  lacobum  Apoftolum  fratrem  SaneSi 
Ioannis,qui  ardens charitate  Cbiifti,  primus  Apoftolorum,pro  Chrifto , martyrium 
fubiuit.  Poffumus  etiam  moraliter  Carbunculum  ad  viros  perfeiftos  comparare:  quatv- 
doquidem  Carbunculuslapiscft  pretiofus  Ignei  coloris, & admirandum  fulgoremj  ^^^ttioxes 
fpargit.  Viri  perfeiSi  his  prarregatiuis  gaudent, dum  feruenti charitate  ardent,  & can- 
dore  honeftatis  nitent.  His  etiam  conditionibus  Dynafla?  referti  effe  debent,  vt  exem- 
piis,  dodirina,  & virtutibus  alios  imbuant , & iJluftrent. 


■I  e 

I 


p52  V lyfsis  Aldrouandi 

VSVS  IN  MEDICINA. 


c 


ruhini’ 


1 AR  B VNC  VLO,  liue  legitimo  Rubino,  venena  profligari, & aerem  pefti- 
lentem  emendari  author eft  Mylius.  Alij  authores  tradunt  Rubiniim  no  folum 
geftatum,  immo  eiuspuluerem  in  aliquo  liquore hauftiim  venenis reluiflari,& 
medicamentum  pra;muniens  aduerfus  peftiferos  halitus  euaderesitem  triftitiam,&  va- 
na infomnia  arcere  perhibent.  Rubinus  autem  baiafcius  facultates  Carbunculi,  fed 
languidiores  poflidet.  Tandem  Rubinus  granatus  gemma  Martialis  manifefle  exlic- 
FacallMes  lyfpgnfuscor exhilarat ,necnon  hauftus  in  aliquo  liquore  affedfui  melan- 

cholico occurrit:  haede  caufa  ingreditur  elefluaria cardiaca, quorum  deferiptionos in 
Antidotarijs  exarantur. 

DE  HYACINTHO. 

Cap.  LXXXI. 

Q V 1 V O C A. 

’ V O NI  A M Hyacinthus  in  cqIo^rubefcit,&flammasignis  quodam- 
modo amulatur,ad  enera  Carbunculi  a nonnullis  reducitur:  ideo  hu- 
ius biftoriam  prtrcedenti  annciftereoperf  pretium  efle  duximus  Id  igi- 
tur,confiderata  nominis  ambiguitate,  prKftabimus.  In  primis  Hya- 
cinthus fuit  puer  Laconicus  admirand.E  vcnuftatis  ab  Apolline,  St  Ze.. 
phiro  vento  adamatus,  qu i (vt  fabulantur  Poetx)  cum  in  Apollinis  bc- 
’ ppuolffitiammagis inclinaret, ob Zelotypiam, Zephirum  in  fe  armauit:  cumigitur, 

Difco,  cum  Apolhnc ludere tjZephirus  vehementius  ipirans  Difeumin  aerem  ab  Apol- 
line proietftum  ita  repercuflit  inpufioncm  Hyacinthum, vt  ipfum  interficeret.  Hinc 
Apollo,  ne  tam  formoli  pueri  monimentum  interiret,  iplum  in  fui  nominis  florem  tom- 
mutauit:vnde  Hyacinthiaqu^dam  noftnrnafacradimanarunt  a Laced*ir.onijs  in_a 
Hyacrfi'  honorem  Hyacinthi  ab  Apolline  perempti  reperta.  Sed  omiflts  Ethnicorum  nugamen- 
thus  «c*?  tis,  apud  Chrifticolas  multi  viri  luerunt  infigniti  hoc  nomine,  & prateipue  feptem  in 
pirorum  Martyrologio  Romano  recenlentur,  qui  martyrio affcifti  cteiefte  regnunr  adepti  ftint. 

His  merito  addatur  Hyacinthus  Confeflor  natione  Polonus,religiofam  in  feruitutem, 
Diuo  Dominico  adhuc  inter  viuos  vcrlante,  Deofacratus  ,&Sauiftorum  ca’tui  ,anno 
poft  Itfquimillefimunonagefimo  quarto,  a demente  Oelauo  Pontifice  Maximo  aferi- 
ptus:  fiqaidem  ex  Illuftrilfimo  fuit  Diiii  Dominici  Ordine  religiofo  , qui  proculdubio 
Theologicx  militia’ antefignanus  eft : vnde  tot,  & tanti  viri  in  omni  ftud iorum  genere 
exaZfe  perfedli,  & tot  Euangelij  Pracones,  Ecclefiatq;  Catholica»  lumina  prodierunt,  vt 
cunCftos,  qui  doiftrina  claruerunt, declarent,  meruit,  & mereat  habere  laudatores. 

Aliter  Hyacinthus  eft  planta  , & flos  eiufdem  nominis,  cuius  vnius  tantum  dirferen- 
Hyocitt-  ti*  Diofeorides meminit, Theophraftus duas recenfuit  ,&  Bauhinus , in  Phytopin ree, 

thuspUntx  odio  fupra vigintifpecies defcripfit (loquendo  ta-nen  de  lyacintho  verno,  & martio) 
nam  apud  Poetas,  vt  noftra  fert  opiuio, eft  Liliu  n croceo  n maius  Plinij  apud  Bauhi- 
num , vel  Lilium  rufum  apud  Tragum . qui  poftea  Lilium  montanum,  fcu  Martagon_j 
Hyacinthum  Poetarum  indigitauit:  etenim  Ouidius  Florem  natum  exianguinc  Polio- 
nis Lilium  nominauit  his  verfibus  . 

Li.  I o.  me-  cyitur,form/imc]'i  eafit,  n^uam  Lilia,  fi  non 

Vurfureus  color  his,  argenteus  eHet  tr/illis. 

Pariter  apud  Grscos  vax/rflocett  voxa:quiuoca,dumhcrbam,  vel  florem  , vel  gem- 
mam,de  qua  in  prxfentia  agitur, necnon  lanam  hyacinthino  colore  intcdlam  fignificat. 


H 


SY- 


Mufei  Metallici  Lib.lV. 
SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 


96} 


IN  Apocalypfi  Hyaonthus  eft  vndedma  gemma,  & nomen  a planta,  vel  flore  eluf- 
den,  nommjs  fortuur , cnm.  colorem  qnamproximerepr^fencat,  vt  Ifidorus  an 
notamt.  ,Scd  hoc  non  aflequitur  veritarem , nifi  in  Hyacintho  Veterum,  qui  in  co- 
lore nefc.ocmd  c^ruiei  & violace.  participat , & hac  ratione  flori  Hyacin  ho  verno 
liuemarf  o affimflatur.  Namq;  gemma,  feu  Hyacinthus  Nuperorum  conuenit  in  colo! 
re  cum  hho  croceo  Plmq  apud  Baubinum , quod  aliqui  Hyacinthum  Poetarum  h°dl 
gitaumt.  proptcreaqtiod  Poet»  Hyacinthum  pufionem  in  hunc  florem  ab  Apolline 
tranfmutatum  unxerunt.  Garzias  ab  Horto  gemmam  hanc  Kubinum  flauum  cosno^. 
iiauit,quomam  illam  Hyacinthi  fpeciem  intellexit,  qutenonnihil coloris  rubri  in  fe 
continet.  Germams  vocatur  £in  hiacinth.  Apud  Tureas  dicitur  Sarifilan.  Apud 
^ nonnulloslralos,  Guarnacino,  a colore  vini  Hauiin  rubedinem  inclinantis. 

DESCRIPTIO,  £T  NATVRA. 

gemma  colorec*ruleo,  violaceo,  fe  purpureo  fulgere  pcrhibetur,&co: 
-a  lor  purpureus  viola’ purpurear  affirailatunbinc  fcntcntiaPlinij  verititemafle- 

r j iM  ,‘l““‘^';’‘l“°"’i‘mfcripfit  fulgorem  violaceum  in  Amethyfto  ,& cumdem_„, 
fed  dilutiorem  in  Hyacintho  nitere : quapropter  Albertus  ei  colorem  fapphirinum_«, 
& Ifidorus  cairuleum,  & violaceum  aflignarunt . Sed  aflerendum  erit  colorem  violat  in 
Amethylto  efle  \ iuacem  , &in  hac  gemma  dilutiorem , & quodammodo  a colore  vio- 
laceo ad  aureum  inclinare . V erum  hodie  apud  nos  talis  Hyacinthus  non  obferuatur. 

^ Habere  hoc  naturaliter  infitum  a Natura  Hyacinthusdicirur,&potiflimumilla  fpe. 

cies,quEad  fapphyrinum  colorem  tendit,  vr,  fereno  Catloj  hilarem  colorem  oftendat; 
nubilofo  enim  eius  color  obfc urus,  & iniucimdus  cuadic  • Marbodeusdehac  proprie- 
tatefic  cecinit. 

— efuiprotmus  aera  fentit 
Nubilus  ohfcurOi  rutiUns  ,clarufq\  feveno» 

Duas  alias  proprietates  Solinus  memorat.  Prima  eft , vt,  cum  /itfrigidc'^  natura  in 
ore  politus  magis  frigefeat.  Deinde  adeo  durus  efl: , vt  nonnililcobe  Adamantis fcalpi 
poifit.  Hanc  fententiam  conHrmauit  Marbodeus  his  vcrlibiis. 

Hic&in  os  miffuSjpliis  frigidus  e[fc  probatur  y 
'Duritia  folida  c<&di  yf  'calprij\  rccu/aty 
Fragmentis  tantumfuperabdis  eH  Adamantis^ 

D I F F E R E N T I AE. 


])  A LBERTVS  Magnus  duas  huius  gemmie  differentias  conftituere  videtur, 
primam  aquaticam , & in  flauo  candicare  afleruir,  fecundam  fapphirinam,  & 

A pellucidam  elfefcripfit.  Hinc  Agricola  & ipfcduasfpeciesproponit:  nam_. 
Hyacinthos  dilutioris  coloris  ,fcEroinas,  &obfcuriotis,mafculos  nuncupaiiit . Ara- 
bes authores  coloris  citriiii,rubri,&  antimonij  meminerunticonfeqiientcrq;  tres  dif- 
ferentias Hyacinthi  conftituerunr.  Item  FrancifcusRuietistriagcnera  aflignauir,  pri-  L'^l.^.dc 
tnum  genus  ad  ruborem  inclinare,  fecundum  ad  croceum  colorem,  & tertium  adettru-  Gentm,  at 
leum  tendere fcripfit.  VndeMarbodeus hanc  ftabilire  fententiam  videtur  hiscarmi-  12. 
nibus. 

Hjacimhi  fpecies  doUi  tres  tfji  loquuntur-, 

Nnm funt gr/mati,  fur/1  eitrini^-venetiq^ . 

Itaqjvltima  differentia  aMarbodeo  memorata  fortaflis  erit  Hyacinthus  abEpipha- 
nio nuncupatus  SaAaffirifef ,quia  colorem  maris  referat.  Boetius  quatuor  Hyacintho- 
rumdifFercntiasobferuatiin  primo  genere  Hyacinthum  rutilantem  ,& colorem  fan.  Lt.^.del^- 

Minram  2 guinis  fid,c.->^o. 


Diaify  Hya 
(nithtin  vt 
rnsffuies. 

Stnda/lru. 


Ja 

naU 


p54  Vlyfsis  Aldrouandi 

guinis  biliofioftentantem  reponit.  In  fecundo  genere  Hyacinthum  cx rubore  flaue- 
fcentem  coliocat . In  tertio  , qui  colorem  habet  flaui  fuccini , recenfet  & nonnifi  duri-  E 
tia^ab  inuicem  difcriminantur.In  quarto  genere  memorat  Hyacinthum  proditum  co- 
lore fuccini  albi,  & pellucidi;  hiincq;  viliffimum  inter  ceteros  prodicat.  Veriim  Hya. 
cintbus  Antiquorum , cum  ad  violaceum , & purpureum  colorem  inclinet , inter  Ame- 
thyfti,&  Sapphiri  genera  collocandus  efl: . Cimi  Gemraarij  noftra;  tetatis  Serapionem 
fequuti,  pro  Hyacintho,  accipiant  illam  gemmam  ad  croceum  colorem, vel  aureum.* 
tendentem , qua;  inter  genera  Chryfolithi  reponitur , & talis  gemma , inter  fragmenta 
pretiofa  a Medicis  admittitur. 

Qiii  autem  exaiSam  Hyacinthi  cognitionem , & diuifionem  exoptat , nccelle  eft,  vt 
illum  in  tres  prxcipuasfpeciesdiftrihuat,  iuxta  colorem,rubicundum,flauu,&ame- 
thiilinum,quiintaligemma dominantur.  Prima  ex  principalibus  dilfereutijs,  io.* 
qiiinq;aliasfpcciesdiuiditur.  Prima aflimilatur  Granato.  Secunda  eft  fimilisvino 
in  rubedine  tlauefcenti,  & hac  fpecies  forte  erit  Rubinus  flauus  Garzi*  abhorto.Ter- 
tia  in  colore  rubro  flaucfcente  nonnihil  purpurei  participat  ;&  exCayro  Babyloni* 
deferri  dicitur.  Quaita  eft  fuperiori  fimilis  ,fed  ibi  nonnulla  punfta  rutilantia  inftar  ^ 
ftellarum  aurearum  obferuantur,& aliqui  fpeciem  hanc  SandaftrumPlinij  efle  opi- 
nantur . Quinta  fpccies  par  iter  prardidta;  affimilatur,  fed,in  illa  loco  ftellarum,  atomi 
nigricantes  confpiciuntur  ,&  ob  viridem , & aureum  colorem , h*c  fpccies  aliquibus 
Ch  ryfopralTus  nominatur. 

Secunda  fpecies  principalis  Hyacinthi , in  qua  flauus  color  dominatur, & Chryfo- 
lithos  cognominari  poteft  in. quatuor alias  Ipecies  fubdiuiditur.  Prima  fulget,in- 
ftarauri,&, ad  mentem  Plinij, ab  rEthiopia  defertur.  Secunda  eft  coloris  dilutio- 
ris; ideo  Albertus  Magnus  fimilem  gemmam  in  obfcuriorem  ,& clariorem  diftribue- 
bat . Tertia  eft , in  qua  prsdominatur  flauus  color , cum  aliqua  rubedine , & ad  viro- 
rem obfcurum  inclinat . Quarta  eft  habens  colorem  flauum  ita  dilutum,  vt  Topafio  fit 
iimilis. 

Tertia  fpecies  principalis , qu*  amethyftini  coloris  efte  dicebatur , in  quinq  ,etiani 
fpecies diuiditur.  Prima  eft , quando  in  c*ruleononnihil  ruboris, & purpurei  appa- 
ret . Secunda  eft  vbi  in  caruleo  diluto  aliquis  color  flauus  conipicitur  .Tertia,  vbico-. 
lor  eft  violaceus,  fedobfcurus,& opacus,  & ex  Arabia,  iuxta  mentem  Plinij,  afferri 
perhibetur. Quarta  eftfubftantiscralTa’, cumcsruleo  diluto, portionecoloris  flaui,& 
huiufmodi  Hyacinthus  vililfimus  habetiir.Quinta,&  poftrema  fpecies  eft  coloris  dilu* 
tiffimi , & fortaflfis  erit  illa  apud  Albertmn , qu*  Hyacinthus  aquaticus  nominatur. 

LOCVS,  ET  SIMVLATIO. 

PLINIVS,  Ifidorus, Albertus, ScMaiolusmonlmcntis mandarunt; locum  na- 
talem huius  gemm*  effe  Aithiopiamjquam  fententiam  fequitur  Marbodeus 
canens. 

Aethiopes  nobis  tranfmntunt  hanc  qaoq\  gemmam 
Cun,  muliis  alijs  (jrc. 

Nihilominus, ad  mentem  Mylij,nafcitur  etiam  in  Lufitania,&cx  multis  Indi*  Io-  ” 
cisaduehitur , quia  crefeit  in  Cananor,Calicut,&Cambaia  . In  nonnullis  ctiam.^ 
Hifpani®  locis  repetitur.  Ignobiliores  vero  Hyacinthi  ad  Iferam  fluuium,  in  confini- 
bus Silefl*,  & Bohemis  inueniuntur. 

PrKtcrea  Fi<Siciu.s,  velfatfticius  HyacinthuslicparaturJ  Plumbum  in  olla  politum 
fornaci  vitrari*  committitur,  per  aliquod  temporis fpatium:  fic  enim  plumbum  in  vi- 
trum vertitur , & hyacinthinum  colorem  imitatur.  Alios  modos  fingendarum  gemma- 
rum aflignat  Porta,  quos  Leblor  apud  ipfum  legere  poterit. 


MY- 


Mufei  Metallici  Lib.lV. 

MYSTICA.  ET  MORALIA. 

O L Oa  Hyacinthi  quamdam  mollitiem  pratfe  ferre  videtur ; ideo  myfticc  Dei 
clementiam  indicare  poteft.  Qtiocirca  Deus,  in  veteri  iege,  pr^cepit;  vt  tunica 
J Smnmi  Ponnfii.is  hyacinthino  colore  referta  elfetjvt  Chrifticlenientia  deno, 
taretur . C^iinimo  Chriftus  ipfe  a noftris Piiftoribus,  veftimentis  eiufdem  coloris fimi- 
ratur,vtinfiaucnt  innatam  mifericordiam,qua  humanum  genus  profequitur.AmplIus 
cum  Hyacinthus  gemma  fir,  nubilo  cailo,  obfcura,  &,  ferenot  rutilans,  erit  fymbolunw  ~ 

mifericord.arad  remiffionem  crimmum  requiCtie.  Pranerquamquod  ficuti  Hyacintlrut 

geftantcm  februm  a fulmine  reddit ; pariter  Peccatorum  remiffio  aduerfus  Lum  fui- 
niinantisirarDci  nos  prrrmunir. 

Moraliier  etiam  acceptus  Hyacinthus,  iuxtaprardidiam  proprietatem,&cum  fitla- 

B pis  temperatus,  viro  probo,&  pei fecio  ailimilari  poterit,  qui,  in  fuis  aaionibiis,;empe- 
ratus  elfe  debet,  cu  non  debeat  pius  faperc,  quam  oporteat,  fed  fapere  ad  fobrietatem, 
vt  Paulus  Apoftolus  Icripfit.  Deinde , iuxta  locum , & tempus , colorem  mutate  debet  Ad  Rom. 
quia, ferenoprofperitatum  tempore,  Istus  Deo  optimo  maximo  debitas  erates  wx- ent,  12 

foIuere,&  tempore  calamitatum  a-ruiimofo,  erga  omnes  mifcricorseffe  debet.  ‘ " ’ 

VSVS  IN  MEDICINA. 

' A N C gemmam  magno  vfiii  futuram  elfe  feribunt  illis , qui  fomnum  concilia- 
re defiderant,nccnon  ijs,quicor  roborare, &Ktumnas pellere  volunr.  Itaque 
Marbodeus  de  virtutibus  cuiufcumqjgeneris  Hyacinthorum  fic  canit. 

C nfortatiHACurMtvirititis  hahcrjUir, 

TrtHitinmcj>f;igAht,  ^ vanas Jufpiitones, 

c Caiteiiim  Albcrtus  Magnus, & FerncIius, in  expugnando  toxico, hanc  gemmam  com- 
mendant • Auicennas  quoque  ,in  libro  de  viribus  tordis,magnam  vim  roborandi  fpi- 
ritus  vitales  ei  attribuit.  Praterea  pellem  famientem  ateet,  li  collo  fulpenfus  cutim  re- 
gionis cordis  contangat.  Iramd  Marbodeus  addit,  hac  gemma  in  annulo  °e flata, fecq- 
rum  reddi  hominem  quocumq; progredientem,  his  vembus. 

Sed quodcumo^i genus  coUc f fpenaere pojsts^ 

Vel  digito  portes , terras  fecurns  adibis  y 
Nec  tibi peftiferoi  rcgiohis  caufa  nocebit, 

Pratdiclis  addit  Mylius,  Hyacinthum  gcflatum  ab  homine  pefle  correpto , fuiim  ni-  ncmeSum 
torem  amittere,  & colorem  dilutiorem,  & ingratum  induere.  Hinc  non  eft  mirandum, 
fi  Michacl  Mercatus,  in  libro  de  pefle,fctiplerit  hanc  gemmam,  in  hoc  affciftu.tantope-' 
re  commendari . Quocirca,  Conflantinopoli,  vbi  vt  plurimum,  tertio  quoq;  anno,  pe- 
llis Incolas  affligit.  Hyacinthum  femper  geftare  conluerierunt.  Intelleximus  ctiam_», 
quod  Poloniai  in  quadam  Pbai macopaia,  Hyacinthus,magnitiidine  vnguis humani,ar- 

Dgentoinblufusferuatur,  qui  detentus  apud  vulneratos , impedit,  quominus  in  vulnere 
putrefadlio  oriatur.  Noftris  etiam  temporibus  ex  Hyacintho  Cardiaca  elefluaria  pa- 
rantur, qua:  in  febribus peftilentibus  infignem  folent  h.abcre  praTogatiuam.  Deferiptio 
Diahyacinthi,  feu  hyacinthina: confcdlionis  apud  Michaelem  Mercatum  habctur.AI- 
tera  deferiptio,  & nobilior  in  noftro  Bononienfi  Antidotario  recitatur.Hffic  aurem  elc- 
iSuaria,  prarter  hyacinthum,  radices,  herbas,  flores,  & alia  fimpliciacordialia  recipiut. 

Pro  componendis  pradi-lis  eledliiarijs,  eligenda  eft  illa  Hyacinthi  fpecies,  qua:  ad  co- 
lorem fapphirinum  indinat : fiquidem  ha:c, inter  alias  dilfcrenrias,  principatum  occu- 
pare, & magnam  refrigerandi  facultatem  polfidere  perhibetur:  cura  illa  fpecies,  qu® 
ad  Rubinum  tendit,  minori  virtute  refrigeradi  potiatur.  Tandem  funr,  qui  fcripferint, 
vt  Serapio,  fulgura,  & fulmina  geftantibus  hunc  lapidem  non  nocere;  hac  de  cauf^ 

Aftrologi  veteres  Hyacinthum  loui  confecrarunt. 


Mmmra 


M 


p55 


VljfsisAldrouandi 


DE  AMETHYSTO. 
Gap.  LXXXIl 

Q I V O C A. 


4.14.«.*. 

InerticuU 


. ......  .....j — - f T-~ 

jgjjj  fuifTg^qijQpjmj,  iners, in  tcntandisqeruis,  haberetur.  Item, apud  F 
imrHctUu  ppfjnicos,  Atnethyftusherbac(reperhlbetur,led  poftea,qua’nain  fit,  ab  illis  non_j 
<vttis  jptf,  jjgp£fij,itnr.  loannes  Baptifta,in  Phytognomonicis,  habet  ha’c  herba:  Amethyftiher- 
' b:efoliummeraeiorisvinicolQrem£mu!atur,&contraebrietatempoilereaiunt.  For- 
i J.M.aJ»  . «5  Blitum  rubrum  intelkxeriit , inter  cuius  varias  fpeciesalioua  vini  meracioris  co- 


^ -X^AGNA  afficimur  admiratione,  quod  nomen  huius  gcmma:haudqua- 
quam  vulgare  in  ambiguitate  non  fpernenda  verfcturtliquidem  Ame- 
J thyftus  apud  nonnullos  Veterum  fuit  quxdam  vu»  fpecics  virium  ita 
I infirmarum, vt  nullo  modo  eius  fuccus  ebrietatem  excitare  pofletiquo- 
circa  Plinius  narrat,  fuis  temporibus,  hanc  vitem  Inerticulam  appelJa- 


ba- folium  meracioris  vini  colorem  amulatur,  & contra  ebrietatem  pollere  aiunt.  For- 
taffis  Blitum  rubrum  intellexerut , inter  cuius  varias  fpeciesaliqua  vini  meracioris  co- 
lorem refert  j immd  hac  herba  ebrietati  rcfiftere  creditur, 

Tandem, apud  Gracos,  hoc  nomen  ,a’«'«fli'ifo(,fiue  aae^vos  squiuocatione  non_* 
caret , inflediitur  iuxta  mafculinum , & fatmininum  genus,  & fignificat  hominem  mini- 
me ebrium,  fiue  aliquid  ebrietatem  arcens, prteterea  denotatgemmam, cuius  hiftoriam 
jn  prafenti  capite  examinamus, 


M C gemma  nona  efl  RationaIis,&  vitima  inter  duodecim  gemmas  Apocaly-  G 


B i pfis,  Amethyftufq;  vocatur  Latinis, quia  nVsflvret  Gracisdicitur,aiittera_» 

JL  J»  » priuatiua  ,&  verbo  grsco  , inebrior,  fiue  quia  ebrietati  refiftat, fi- 

ne quia,  vt  fuit  fententiaPlinij,  quoniam  ad  colorem  vini  accedens,  tandem  in  colo- 
rem violte  terminet.  Ha:c poftiema opinio  magis alfentitur  lententi» Plutarchi, qui, 
in  fympofiacis,fcriptum  reliquit  illos  in  magno  errore  verlari,qui  putaruntnomencla- 
turam  Amethyfti  tam  herba?,  quam  gemma?  ab  arcenda  ebrietate  dedmftam  efle,  quo- 
niam vtrumqifortiri  nome  a colote  vini  pcrhibet.Germanice  dicitur  Ein  amethyfl, He- 
braice dicitur  Achlamah  ,vel  Ahalamah,  videtur  autem  Grammaticis.  ludarorum  hoc 


Nemin.tj  nomen  deduci  a Chalom , nimirum  a foninio  , quoniam  geftans  hunc  lapidem  in  fom. 
hebraica,  nia  frequenter  incurrat.  Chaldaice  nominatur.Encgla , nimirum  oculus  Vituli, cum 
folof  gemma?  ad  fimilitudinem  oculi  vitulini  relulgcat. 


Hanc  gemmam  ex  puro,  & diluto  nigro  originem  trahere  multi  affirmant,  ei- 
demq; accidere  volunt , quod  acinis  vuarum  contingit . Alioquin  in  Sarda_j 
gemma  tanquam  in  matrice  nafeitur,  & augetur.  Qua  propter  aliquando  in- 


Sarda  Ha-’  uenitur  gemma , qua?,  iuxta  alteram  partem , naturam  Sarda? , &,  iuxta  a Itera  m,,natu- 
trix  ram  Amethyfti  participat.  Namqsveluri  Sarda  in  corde  faxi  inuenitur , pariter , ex 

thjdi,  fententiaTheophrafti,  Amethyftus  in  aliquibus  fratSis  lapidibus  repetitur.Quoad  de- 
fcriptionem,Ouidius  Amethyfto  colorem  purpureum  affignauii,canens  huc  in  modum. 


ORTVS,  DESCRIPTIO, 
& Natura, 


H 


ceum , & rofeum  commendarunt , vetius  Marbodei  funtlii. 


P«r- 


Mufd  Metallici  LibJ7. 


9^7 


A<  Purpureus  color , ^ •violae  eus  eH  Amcthjllo 

SAtquariguUamertlclet,  aut  rofa  munda,  videri, 

^ ^‘dam  marcidior, velutcuamfat  in  album, 

Vt  corruptus  acjua  uwi  rubor  effe putatur, 

Hs’C  tementianon  recedita  ventate , quoniam  gemma  lia-c.quahdo  fuam  oerfe- 
atonem  adepta  fuertt,mplici  colore, fcilicet  rofeorvioIaceo.&pLurco  radht  qual 

mirandum  in  modum 

mmuidatur,tumqtiiacftdurior,tumquiain  Adamantem  verti  poteftj&  id  fit  eo 
modo,  quo  6appli,rusm  Adamantem  facil^ranfinutatur. 

HjEC  autem  gemma  tam  grato,  & iucundo  afpeclu  apparet,  vt  antiqui  Authores  eam  ■ 

J Afereamdulcemnuncupa- 

mr,&l  Jmius,ex  multorum  fentcntia,hanc  Veneris  gemmam  iudigitauit;  qtiamuis  Gmmafe 
hoc  nomen  cuidam  tantum  fpeciei  conucnire  videatur, quemadmodum , iri  Rubricr_^ 
differentiarum, exponetur.  IffadnaisaddamushancgemmamfacilefcaJpi  pDffe,ob 
^ hos  verius.’  haberi.  Marbodeus  de  his  proprietatibus  fcripfic 

H icfacilisjcutpi , extrarius  ebrietati 

C arus  haberetur , merito  Ci  rarior  e{fet 

i^t  nunc  negliptttr  epuoniam  communis  babetur. 

EftenimAmethyftus inter  omnes  gemmas, vilior:  hinc  apud  Italos  circumfertur  hoc 
adagium,  •dmethiliafralegioieelap/dtrilia. 

Tabella  cum  tribus  differentijs  Amethyfti. 


I 


p5S  Vljfsis  Aldrouandi 

IL  Tabella  cum  alijs  Ametbifti  differentijs. 


rj.-.f.af. 

6. 


differenti^. 

MVLT/E  fpecieSjfed  prarfertim  quinque, iuxta  fententiam  Plinij, propo- 
nuntur. Prima  colorem  abfolute  purpureum  habet.  Secunda  ad  colorem 
Hyacinthi  vergit.  Tertia  eft  dilutior . Quarta  eft  referta  colore  vim. Quin- 
ta ad  naturam  Cryftalli  accedit  ,modicoqs  coloris  purpurei  infignita  eft.  Hancpo. 

itrc« 


MufiEi  Metallici  Lib.  IV.  96*9 

A ftreiram  fpeciem  effe  gemmam  Veneris  & Psderotam  , & Anterotam  vocari  perhibet.  P-^dcroin, 
hJam  po(  Grxeis  eft  Cupido  , aut  quia  ira/«  efl  puer , & iriit  amor  dicitur  ;curn  ha:c  Anterctu. 
gemma  pueros  ad  a morem  excitare  credatur.  Cum  igitur  Plinius  quinque  difieren- 
tiaspr^ofucrit  j palmam  tamen  Amcthy  Ilo  Indico  alfignauit.  Albertus  quoq;  quin- i.  2.defd 
quedifferentiarurn  meminit,  illafqjiuxta  maiorem,  vel  minorem  coloris  purpurei  in-  (H  ^ 
ten/ionemdiicriminac . Hinc  Marbodeus  cecinit  de  hac  gemma  hunc  in  modum. 

Hiticquo^  t/at  /pectes  V cterum  Icyaentia  quing^. 

Praterea  Orientales  Amcthyfti , quamuis  in  violaceo  colore  ad  fapphirinum  ten- 
dant, nihilominus,  & ipli  ab  inuicem  diferepant,  quoniam  alij obfcuriores,  alij  dilu- 
tiores inueniunrur.  Immd  qu.vdam  fpecies  in  diluto  colore  ad  roiepm  vergens,  aliqui- 
bus  vocatur  Balafius,(&  Ipeck-s  Crylialli  apud  Tureas  habetur . Pra’ter  naturales,  fa- 
dlicijquoq.dantur  Atnethylti,  dum  drachma Maganelij  vocati  libr.vvirri  permifeeturi 
hecenimmalTain  fornace  v^mariorum  liquefacla  colorem  amethyllinuacquirit.Nos 
hoc  in  loco  nonnullas  Amcthy  Ili  naturales  icones  in  duabus  tabellis  repraifentamus, 
j LTabella  exhibet  tres  Amcthy  di  differentias. 

1. AmethydusdiaphanuSjfigura’  Iere  triagularis,coIore  fatura  tiore, in  inferiori  par- 
te: nam  in  parte  lupetiori,  iuxta  angulum  decurtatum,  erat  colotisalbicantis  cum  linea 
tortuofafufea. 

2.  Amethyftus  cum  Iluore  :nam  in  parte  fuperiorifunt  multi  Fluores  acuti,  Iridem 

aniulantes,  coloris  violacei  diluti . Poft  Fluores fequitur  materia  concreta  albicans,  in  . , 

qua  Fluores  amethy  (lini  relident,  cuius  pars  infima  ad  colorem  caeruleum  inclinat.  „ 

5. Amethyfli minera, cum fucco concreto  albicante, qui  vlteriori  codtione , vt  no- 
lira  fert  opinio,  in  gemmam  Aroethyfti  conuertitur. 

ILTabeila  alias  Amethyfti  d ifferentias  exhibet. 

1. Gemma  a me  thy  (lina  cum  figura  alata  ,qu*  Angelum  pr*  fe  ferre  videtur:  quan- 
doquidem gemma  hac  facilem  calaturam  admittit. 

2.  Amcthyllus  alter  calatus,  referens  figuram  mulieris coma  fparfa,cum  flofculo 
in  manu. 

Q 3.&4.FIuoresamethy(lini  ,&  quarto  loco  delinea  tus,  fuit  a Natura  formatus  cum  . 

fex  triangulis  in  vertice , colore  fubflauo . Poft  triangulos  fequltur  materia  albicans, 

& radians,  &poftremo  loco  ex  amethyflina,  vbi  eft  aliud  fragmentum  Amethyfti  im- 
puri  cum  aliqua  materia  albicante. 

1.6  a.Lapis videtur  amethiftini  coloris  opacus.  Verum  eft  fpleneticus  lapis,  vel 
quia  in  colore  lienem  atnuletur , vel  quia  affeiSibus  lienis  medeatur. 

1.6  2.  in  fine  tabellte  alij  lapides  amethiftini  delineantur. 

LOCVS,  ET  SIMVLATIO. 

IN  multis  regionibus  Orientis  Amethifti  prj  dantes  inueniun  tur  Marbodeus  in  hoc 
verfufic  canit. 

India  mittit  eum  qemmarum  maxima  natrtx. 

_ In  India  etiam  Occidentali  huiufmodi  gemma  obferuatur,vbiTIapaItchui!ativo- 
^ catur . Incol*  renum  regioui  hunc  lapidem  alligant,  vt  doloribus  nephriticis  medean- 
tur. Item,  ex  Fpiphanio,  in  montibus  Lybyenafcitur.  Verum  in  Arabia , Armenia, 

.(Egypto,  & Galatia  reperitur,  & ignobiliores  Amethifti  in  Thafo,  aut  Cypro  generan- 
tur . Pariter  in  German  ia , Bohemia , Mifnia , & fimilibus  locis  eruuntur , funtq;  vio- 
lacei , & pulcherrimi  coloris , fed  quoniam  nimis  funt  molles , idcirco  in  vili  pretio  ha-  rgndilit— 
bentur.  Tandem  Conftantipoli  magna  Amethyfticopiadilutiotisinuenitur,qua  Tur-  res  Amcthi 
cf  vittata  capitum  tegumenta  exornant,&  quamdam  Cryftalli  fpeeiemeffeexiftimant.  divhi. 

Quoad  fimulationem,thentiuntur  Amethyftum  plumbo  in  maffa  vitri fufo, vel  co- 
lore violaceo  cum  maftiche  inter  duo  frufta  vitri  glutinata,fed  Amethyfti  in  Germania 
inuenti  fimuJationem  non  merentur , cum  eorum  copiam  illa  regio  nobis  fuppeditet. 


P70 


Vljfsis  Aldrouancli 
D E N O M I N A X A. 


E 


AMETHYSTINV  m vocant,  quod  es  Amethyflocoflat,  vel  quod  amethy. 
ftinum  colorem  repricfentat.  Item  amethyftinatumappdlaiiit  Martialis, quod 

amcthyftino  colore  eftesornatum.  Ameftidts  lapisapud  Calepinum  legi- 
tur, gemma  tbrietatirefiftcns,fortaffis  eritAmethyftus,dequo  in  prslentia  agitur, 
cum  aduersus  ebrietatem  valere  dicatur.Aliter  Amcthyftina  gemma  critVenerisgem» 
ma,apud  Plinium,  rofeum  habens  colorem  ex  carbunculo  in  purpuram  refulgentem. 
Demiim  Vuolchefteinin  in  Mifnia  cft  Fodina  , quat  ab  Amethyfto  nomen  inueniffe  .« 


MYS  T I C V M huius  lapidis  llgniiicatum  Ribera , & Cornelius  a Lapide  ad 
Zabulon  attinere  affirmant, tum  quia  hoc  lapide,charitas,&  mores  ctde- 
ftes  Zabulon , & Tribus  eius  denotantur , tum  quia  ex  hac  nonnulli  Apofto- 
li  prodierunt, cslefli  virtutum  fplendore  radiantes.  Quinim6,apud  Viegam,  Ame- 
thyfto  3 Apoftoli  defignantur  . Quandoquidem,  fi  Amethy  Ilus  purpureo,  & rofeo  ful- 
get nitore  3 & facile  fcalpitur,Apoftoli  in  laboribus  patientes,  facile  fcalpi  diceban- 
iur:deindc  purpureo  colore  in  martyrijs  refulgebant,  & nitorem  rof*  emittebant, dum 
gratiam  fibi  conciliabant : etenim  rofa  grati»  fymbolum  effe  traditur : deinde  fuauifli- 
Rofi grana  amoris  flammulas  de  fc  fundebant. 

[ymbelum.  Rurfus  quoniam  h»c  gemma  parua  eft , & ebrietati  relmftetur , Cornelius  a Lapide 


illam  Matthi»  Apoftolo  aptat , quia  paruus  ratione  humilitatis  fuit , deinde  fuperbia 
nunquam  fuit  inebriatus:  hinc  diuina  forte  ,&  vocatione,  numero  Apoftolorum  fuit 
aferiptus . Infuper  cum  hic  lapis  facilem  admittat  calaturam , tamquam  fymbolu  m.j»  G 


Obedientia poterit  diuulgari.  Immo  denotare  poteft  charitatem,  qua  fcintillas  quaf- 
okdieKttx  dam  fundit . Huiufmodi  virtutes  in  viris  iuftis,  & perfeftis  refulgent,  dum  omnium  .. 
/■/mbelum.  imperijs  parcent,  charitatisardore  flagrant,  & tandem  fcintiljas  bonorum  exemplo- 


rum Ipargunt.  His  addamus  aflertum  Pierij,  qui  Amethyftum fobrietatis  hieroglyphi- 
cum  efle voluit, cum  ebrietati aduerfetur,  cum  nemopoflit  vino  vexari,  quihuiufrao- 
di  lapidem  geftauerit , vel  guftauerrt. 


Ilf  V N C lapidem  inlethargo  non  parum  habere  momenti  aliqui  affirmat,  quo- 
— i niam  Mercurialis  fit,  vnde  vigilantia  prodirefolet.  Alijhoc,ad  arcendam_j 
ebrietatem  ,vtuntur , quoniam  a fignatura , vel  charafierifmo  hanc  virtutem 
eiincffeexifliraant.  Ariftoteles  author  eft,  referente  Francifeo  Rueio  (fed  non  citat  H 


lapid.  fcquentcrqi  Patientem  ab  ebrietate  liberare . Alij  voluerunt , hoc  lapide  geftato,  pra- 


uas  cogitationesreprimi , ingenium f»lix  reddi,, & gratiam  Principum  conciliari. Rur- 
fus,  ad  incendia,  hic  lapis  commendatur,  quoniam,  periculo  fatfto,  aliqui  tcftificantur 
modicum  tela>,  in  quo  lapis  fuerit  inuolutus,  fupra  flammam  lucerna,  vel  prunas  poli- 
tum non  comburi,  nifiiuxta  illam  partem,  qurelapidem  non  tetigerit.  Tandem  annu- 
lari  j hac  gemma  vtuntur,  dum  politam  pal»  annulorum  inferunt.  Immd  nonnulli  affe- 
runt fimilem  gemmam  fuilfe  annui©  indufam, quo  Beata  femper  Virgo  Diuo  lofeph 
defponfata  fuit. 


reneris gt  perhibetur , quoniam  copia  huius  lapidis  ibi  reperiatur. 
ma. 


MYSTICA,  ET  MORALIA. 


F 


I I s. 


/« jpj-ytyj)  Ametbyftum  vmbelico  admotum  vini  vaporem  ad  fe  trahere,&difcutere,con- 


DE 


MufeiMeMliici  Lib.IV.  P7i 

DE  SaPPHYRO. 

Cap.  LXXXlll. 

SYNONIMA.  ET  ETYMVM. 

P V D omnes  fere  Nationes  Sapphirus  hoc  nome  obtinet  Grecis 
<fupo(  Pii  (K,&  etiam  rapficot  in  aliquibus  Lexicographis  legitur:  potius 
tfbjtjoroc  vtilis , & commodus , propter  magnam  vtilitatem , quam  gc. 
Itantibus  airert;  vel  quafiffij/t  i'pi?  nempe  manifeftus  iris^quoniamco- 
I lorem  tum  arcus  caileftis , tum  floris  iridis  referat.  Albertus  Syrtitem 
r pc-  circa  Syrtesinueniatur.  Syrtes autem_# /’"• 

duo  linus  Africam  maris  elTe  perhibentur:  hinc  Marbodeus  fic  cecinit. 

H tc  quo/j-,  SyrtUesLpis  a pkriff,  vocatur, 

Sjfod  circa  Syri  es  Libyas  permixtus  arenis. 

Eft  Sapphirus  fecunda  gemma  Apocalypfis,&quinto  loco  inter  gemmas  Rationalis 
collocatur : deinde  multis  in  locis  facri  Codicis  memoratur : hinc  forte  gcinmk  caua, 
&gemmagemmarumnuncupatur.  Id  Marbodeus explicauit  his  veriibus, 

^uem  Natura  fot ais  tanto  ditauit  honore, 

Vtfaccr , rnerito gtrnniarutn pemmavocetur. 

Hebraice  appellatur  Sappir,  Germanice  Ein  SaphyrjPerfis  Hylaa. Barbari,  profap. 
phiro,  papyrum  pronunciant. 


ORTVS,  DESCRIPTIO, 

^ & Natura. 

EX  fucciscatruleiSjob perfciSam eorum co,‘Honem, valde perfpicuis gem na  huc 
ducit  originem, decolorem  Calo  fereno  fimilem  nancifeitur.  Efteniin  gem- 
ma incteruleo  colore  pellucida , &diaphana  ,&  fecundum  Boetium,  colore m_i» 
Myofotidis,aut  Scorpioidis  aimulaiur,  & in  hac  gemma  rubedo  nulla  fubefle  videtur, 
quKin  Amethifto  vocatur.  Proptereaapud  Marbodeum  fic  canitur  de  Sapphiro. 

Gemma  refulgens  eH,  puroq\(i»ullima  Calo. 

Camillus  autem  Leonardus  Pifaurefisei  colorem  puriflimi  csrulei  attribuir,  quam, 
uls, iuxtafententiam  Epiphani), purpurafeeretradatur.  Hinc  poftea  Poeta: Ctsium 
fapphirinum  cognominarunt.  Pliniusdefcribens  hanc  gemmam,  ei  colore  ncteruleum 
cum  punctis  aureis  attribuit:  vnde  hic  Author  pro  Sapphiro  , procuidubid  lapidcu^» 

Lazuli  intellexit.  Pratterea  nulla  inuenitur  gemma,  qu®  Adamanti  fit  proximior  quam 
jjSapphirus.  Immo  nobililItma,&pretiofiflimaeft,  quoniam  digna  fuit,  vt  ia  throno  gtm- 
Dei  reprsfentaretur.  Ezcchielis  verba  funth,vc.  AlpeBus  Uptiis  fipphtrmt  limdttudo  ^a  facra. 
throni.  Item, exEpiphanio,  inTradfatude duodecim  gemmis, Deus  fuam  c.eleftem  cap.i. 
laturus  legem,  in  lapidibus  ia  pph  irinis  eam  infculpfit , veluti  HebrtEorum  traditio  af- 
firmat , vt  omittam  lofephum , Toftatum , & Caietanum , qui  ab  eadem  fententia  non 
recedunt : Tandem  olim  tanti  feccruut,Sapphifum,  vt, litteras  Amicorum,Hebra:i  fap- 
phirocomparauerint. 


DlFFEERENTliE,  ET  LOCVS. 

Ratione  coloris  , loci  natalis , & magnitudinis , Sapphiri  ab  inuicem  di- 
feriminari  poliunt.  Quoad  primum  alij  funt  faturati  coloris  csrulei  ihique 
pretiofilfimi  habentur,  & alij  funt  albicaatesj  hi  foeminiC,  & illi  mares  appel- 

laniur 


P72  Vljfsis  Aldrouandi 

kntur.  Sin  omni  colore  careant.  albi  Sapphiri  dicuntur,  Adamantibus  vald^  afli-  E 
miiantur,eorumq;viees,ad  ornatum, lubeunt,&  peritilfi mos  etiam  Gemmarios  de- 
cipiunt, quia  Adamantes  effe  credant  . Sunt  aliqui  Aurhorcs,  qui  hos  in  multas  alias 
fpecies  diftribuunt,  fed  nos , in  prafcntia , cum  iconibus  Sapphiri  careamus,  prardiiSis 
duabus  differentijs  principalibus  contenti  erimus. 

Quoad  fecundum, Sapphiri  alij  Orientales , alij  Occidentales  effe  feruntur,  qui  po- 
locas  »4- i yj]jgfgsgfle  traduntur.  Quoad  molem, hxc  gemma  magnitudinem  amygdala: 
non  excedit:  quocirca  magn»  admirationi  cunftis  fuit  Sapphirus  in  Indijs  Occidenta- 
libus repertus , qui  magnitud inem  oui  gallinacei  fuperabat . Quoad  locos  natales,  in- 
ueniuntur  in  Cakcut,  Cananor , Bifnagar,  & Zeilan  infula , & prafertim  in  regno  Pc- 
gu.  Occidentales  varijs  in  Jocis  reperiuntur, nimirum  in  Bohemia,  Siiefia, apud  Rho- 
danum fluuiiim  ,&  ali  js  huiufmodi  locis, fed  molliores  funt , & laiSco  eoiore  perfufi 
apparent  s ideo  Leucofapphiri  appellantur.  Marbodeus  tamen  illum  magnificat  Sap- 
phirum , quem  Media  producit:  dum  fic  canit. 

Ille  fed  oftimus  td , qnen-  T dius  medica  gignit.  F 

S 1 M V L A T I O. 


Zaffera  It- 
fis. 


VITR  VM  carulcum  inter  duos  Adamantes  Bohemicos  glutinatum  egregiS 
Sapphirum  fimularefolet.  Alij  ex  vitro  maffam  caruleam  in  igne  conflant^ 
camq;  expoliri  iubent , & i:nperitis  pro  Sapphiro  offerunt . Hjcautem  miftu- 
ra  multifariam  parari  poteft.  In  primishabeturlapis  vitrum  tingens  colore  csruleo, 

& fi  plus  iufto  addatur,  illud  nigredine  inficit , hunc  Artifices Zaiferam  vocant , fortaf- 
fis  a colore  fapphirino . Talis  lapis  ex  colore  cinereo  tendit  ad  purpureum , pondero- 
fus,&  friabilis  eft,  folus  non  funditur,  fed  vitro  additus  in  fornacibus,  inftar  vitri,  fluit. 
Quando  igitur  drachma  dua  huius  lapidis  iibia  vitri  malTa  pcrmifcctur , & fpatio  fex 
horarum  in  fornace  manferit,  Sapphirinum  colorem  acquirit.  Hsc  autem  materia  a 
fornace  exempta  perito  artifici  polienda  traditur,  &Pfeudofapphirus  elegans  fingi-  G 
tur . Sed  quoniam  hac  mafla  non  exadib  aliquando  formatur,  ideo  in  illa  fapius  bullf, 

& atomi  apparent. 


VSVS  IN  MEDICINA. 


CVM  hic  lapis  frigida, &ficcar  fit  temperatura,  vt  catera  fere  omnes  gemma:, 
in  puluerem  redaffus oculorum  humiditates  exficcat,infiamationes arcet, col- 
ivrijs  fi  adhibeatur.  Solo  contadiu  non  modo  doloremftontisfanat,fed  vifio- 
nemetiam recreat, oculofq;  aduersus  quofaimq;affcdiuspramunit.  Hac  igitur  opi- 
nio inualuit  apud  Tureas ; proprereaquod  eorum  foemina inaures  exfapphiris  geftarc 
confueucrunt . Amplius  fi  quis  fapius  fa  pphirum  intueatur,  oculos  ab  omni  iniuria^j 
defendet, immo  ita  tutabitur, vt  nihil  aduerfi  illis  contingere  poflit.  Deinde  huius 
puluis  cum  laiSe  hauftus  vlcera  ,&  vulnera  interna  fanare  traditur . Hinc  forte  Diofeo-  H 
rides  Sapphirum  in  vicetibus  inteftinorum  tantopere  commendauit.  Rurfus  tota  ma- 
teria aduerfari  venenis  traditur,  ficuti Galenus , & Diofeorides affirmant  :quoniaTi_* 
Lih.  9.  de  Scorpionum , & Aranearum  optime  occurrit : nam  Atanea  vitio  inclufa,&ori- 

Simp.mtd.  gjjQ  fapphyro  applicato  , breui  interiie  perhibetur.  Albertus  Magnus  hanc 
/4f.  gemmam  omnibus  vitijs  cutis  effe  vtileni  diuulgat,  cura  omnes  inflammationes,  & tu- 
Lih.  j.  de  mores  prstcr  naturam  teprimat  ,&  potiflimum  anthraces  peftiientes  extinguat , fi  la- 
rnat.  mcd.  pjsdiufupra  ipfos  detineatur.  Gelnerus  id  confirmat , quoniam  fapphirus  manubrio 
Lih.  2.  «Vpiombeo  inclufus  paflim  a Medicis  Germanis,  in  anthrace  contangendo  , adhibe- 
tor;^. caf.  quia  vapores  venenatos  expugnans,  prohibct,quominus  ad  coralcendere  polfint. 

7-  Quamobremnoneftmirandum,fielcifuariumDiahyacimhumnon  line  haegemma-j 

Diahya-  componatur,  quod  poftea  frequentera  Medicis,  in  febribus  malignis  extirpandis,  ad- 
cimhum.  hibetur.  Chymici  fapphirum  in  falem  redigunt,  quoniam  putant  maiores  vires  i.:-» 
prKdidlisafftdiibuspolfidcrc.  Alij  tindturam,3t  ellentiam  Sapphiri  extrahunt, quo. 

‘ niam 


Mufd  Metallici  Lib.  IV. 


B 


Scilicet  nrdorem  rtfriger at  meriorem 
Sndoremdringit , mmiototrcme  afluentem 
C Ofitritm  parti ftipcrillitus  micer  a fanat , 

T ollit  & ex  oculis  for  des  , & forte  dolores. 
Et  mity  s lingua,  fmili  ratione  medetur. 


VSVS  IN  VARIIS. 


ANNVLARII  nonfolum  mannulis,fed  etiam  in  armiJlis,&  monilibus,' 
cteterilq;  ornamentis,  & pra;fertim  regalibus  adhibent,  hinc  Marbodeusfum* 
phtoccafionem  canendi  hunc  in  modum. 

Sapphiri  fpccies  digitis  aptifsima  Regum. 

Quiniino  Sapphiro  tanquam  Sapphiro  non  contenti,  illum  in  adamatera  tranfmuta-  Sapphiri 
re  conantur  dum  in  aurum  liquefadtum  eum  proijciunt,  fpatio  horarum  quatuor,nam,  mutZo  in 
depolito  colore , albus  inde  tanquam  i\damas  extrahitur.  Praiditiis  addamus, qudd  adamante 

Sapphiruslibenteranonnnllisgeftatur,quiahominemredditcaftum,fbrtains,quiare- 

CftjgEiandi  facultatem  polfideat.  Vnde  de  hac  virtute  hoc  diftichon  circumfertur. 

CoTpoTts  uTcloYew  tejrigerat  interiorem 
Sapphirus  , & cypria  languidavotafacit. 

Marbodeus  quoq;  ad  hanc  proprietatem  rcfpiciens de  vfu huius  gemm»  lic  canit. 

Et  quigelUt  eum  cadifsimus  e/Jc  iubetur. 

Hinc  veteres  Aftrologi  gemmam  hanc  Veneri  dicatam  effe  voluerunt  rquamuisalij  * 
facratam  potius  loui  effe  fcripferiut.  Alij  tandePh^bo  dicatam  effe  exiftimaruntiquo- 
niam,cu  olim  facra  Apollini  fierent,autabillo  refponfa  peteretur,  creditum  eft  illi  ma. 
gis  placere,  & ab  eo  facilius  aliquid  obtineri  poffe.  Ii  Sapphirus  tanquam  concordis  fi- 
gniimadhiberetur. 


DE  SMARAGDO.  Gap.  LXXXIV. 
“ SYNONIMA,  E T ETYMVM. 


OMEN  Smaragdi  Anfclmus Boetius deriuat ab arabica  voce Zamar- 
M M t'Ut,qua  lapillu  hunc  fignificant.Scd  reiSius  eft,vtdeducatur  hoc  voca- 

M bnlum  a Gracis,  quibus  dicitur  <r^4ap2>!Jc?,  & etiam  udpaydoe  ,^apa  76 

m H ^rutilando, quoniam vbicunq; Smaragdus confpi- 

citur,fiuc  ad  radios  folaresjfiue  ad  flammam  lucernar,  fiuead  vmbram, 
femper  rutilans  apparet , vt  Marbodeus  optime  exprimit  hoc  verfu. 
.^ucm  neq;  Sol  mutat,  ncc  clara  lucerna,  nec  uimkra. 

Aliquibus  vocatur  Prafinus  ob  magnam , quam  habet  cum  Prafio  lapide  fimilitudi- 
nem.  Apud  Epiphanium  lapis  Neronianus,  vel  Domitianus  nuncupatur.  Quandoqui- 
dem referunt  a Nerone , & Domitiano  oleum  in  multa  vafa  fuiffe  infulum  ,quod  , tra- 
ftu  temporis,  pulcherrimum  virorem  contraxit,  & hoc  oieo,  poftea  petram  fepius  irri- 
gatam fraaragdinum  colorem  acquifiuifle.  Alij  tradunt  itu  nuncupatum , quoniam_.» 


Nnnn 


Neto 


P74  V 1 jfsis  AIdrouandi 

Ne.agladiatoriam  pugnam  per  Smaragdum  intueri  confueuerit.Id  etiam Marbodcus  E 
his  vei  libus  teftificacur. 

His  wfum  /feculis  teUaturfama  NeroMm, 

Cum  Gladiatorum  piignasjfe&are  liberet. 

Alij  putant  Neronem  fuifle  quemdam  antiquum  Artificem  ,&  gemmarum  fculpto- 
Gema  Ne-  rem,  qui  primus  omnium , ad  vfum  ornamenti , Smaragdum  traxerit,  hincqjNeronia- 
romana.  nam  gemmam  cognominatam  fuilTe.  Italis  dicitur  Sraeraldo,  Gailis  Vnc  Efmeraude, 
Germanis  Ein  Smaragd,  Hifpanis  la  Efmeralda  piedra,  Indis,  & Perfis  Pachea?,  Arabi- 
bus Zamarrut,  Serapioni,  & Pandedario  Tabarzet  perperam  vocatur. 

ORTVS.  ET  NATVRA. 


INTER  omnes  gemmas  virentes  nu]lapr®ftantior,eIegantior,&  iucundior  Sma- 
ragdo inuenitur : grato  enim  fuo  virore  oculorum  aciem  ita  demulcet,  animumqj  F 
ita  recreat , vt  herbarum  quarumuis  amoenitatem  longe  fuperct.  Quocirca  Gem- 
niarij  hanc  femper  fcalpere,  & polire  defiderant.  Vnde  huc  relpiciens  Marbodeus  non 
immerito  cecinit. 

Orrrne  virens fuper at forma  viridante  Smaragdus. 

Gemma  ell  pellucida,  diaphana,venerca,&  mercurialis , qu®  vbicumq;  pofitafem- 
per  futim  fulgentem  virotem  fundit, fuifqifemper  in  ftimma  dignitate  , pretio, &exi- 
Ifimationerproptereaab  Antiquis  illi  aliquid  infculpi  vetitum  eft.  Qiunimo  Antiqui- 
tas fabulata  eft,  ad  augendam  huius  gemm®  authoritatem , Smaragdos  Scythicosom- 
niumpretiofiffimos  in  auri  fodinis  naici,  Scinde  non  fine  magno  vit®  diferimine  erui 
FahultJ  poffc,  cum  Gryphes  ferocilTim®  Alites  illic  niduleiitur:  quamobrem  Arimafpi  mono- 
Gryfhium.  culi  populi  fmaragdorum  cupidi,nonnifi  annis  muniti,ad  huiulmodi  iodinas  accedut. 

Id  non  intadium  reliquit  Marbodeus  canens. 

Pracifutts  Scythias  honor  est,  & grana  maio  r. 

Gryphibus  eripiunt  feritantibus  hos  Anmajpt.  G 

Commendatur  tamen  Smaragdus  Scythicus  duritie  infignis,  qui  ore  detentus  frigi- 
dus appareat,  &,  ad  radios  Solis,  viriditatem  non  amittat.  Tandem  augetur  dignitas 
huius  lapfdis,  dum  faipius  in  facro  Codice  memoratur ; nam  quarto  loco  ponitur  in_a 
ApocalypfijSc  tertio  loco  inter  gemmas  Rationalis. 


DlFFERENTlfE,  ET  LOCVS. 

PL I N I V S Smaragdi  genera  \ Itra  duodecim  recenfuit,  & iuxta  ordinem  infra- 
feriptumab  iplo  commendantur,  nimirum  Scythici, Baiariani,Aegyptij,Cyprij, 
Aethiopici,  Perfici,  Attici,  Medici , Chakcdonici, Laconici , Calcofmaragdi, 
qui  «reis  venis  funt  maculati,  necnon  Pfeudofmaragdi  dimidia  parte  Smaragdum  ,& 
dimidia  lafpidem  referentes.  Marbodeus quoqiprsdidium  numerum  in  differentijs 
Smaragdi  approbat  hoc  verfu. 

Huius  bts  quina  Ifeaes , hi«diqi,  feriinttir.  H 

Serapio  tria  genera  memorat,  Smaragd u,  Smaragdeum,&Pfeudofrnaragdu;  quem- 
admodum interpretes  vertunt.  Per  Smaragdum,diapham.m  lapillum,&  intense  viren- 
tem intelligunt , per  Smaragdeum , obfcuriorem , per  Pfeudofmaragdtim , nempe  non 
transluccntem,  foifitan  Prafium  intellexerunt. 

Noftris  temporibus.  Smaragdi  in  duplici  diferimine  tantum  coftituuntur.  Alij  enim 
Ori-nialis  ftint  Orientales, alij  Occidentales.  Orientales  funt  duriirimi,&  virenti  iucunditatt_j 
(pr  "occidi  amoeniflimi.  Occidentales  in  duasfpeciesfiibdiuiduntur,  nempe  in  Europeos,&  Peru- 
talts  dtffc  nianos.  Peruuiani  etiamfi  viriditate iucunda  fcateant ; nihilominus,  vtesteri  non  ra- 
rentia  diant,  &plerumq;maculis  hinc  inde  funt  inquinati,  deinde  duritia  carent,  qua  Orien- 
tales pollident.  At  ex  vicinis  regionibus  paulo  duriores  afferuntur,  led  exiguam  apud 
Gemmarios  authoritatem  habent,quia  ad  nigredinem  inclinant,&cum  fint  plane  viri- 
des, Prafio  valde  affimilantur.  Europei,  qui  in  Cypro,  britannia,3lijfq;  locis  huius  ge- 
neris reperiuntur,  ignobiliores  funt,  nifi  duritiam,  & elegantiam  habuerint. 

Sin 


Mofei  Metallici  Lib.IV. 


pereut.  CaeterJjra  Europd  rard  mann' ' 

hi(toriam,apudThcophraftum,recLtardrRe"rBrb"?^“^“^®^ 

gi  Smaragdum  quatuor  cubicos  Jonoum  Vfrpc  l f oni^,  qni  ^gyptjornin  Kv-  M^finmdo 

ragdo  quadraginta  cubitos  altum  in  templo  louis  £uiffe°d,°c^f^’  t 

nam  Herculi  Iaera  tam  in  Tyro  vilam  fuilft  HuiufmnR  ^ ^ ftaruani  Iniaragd  i- 

do,  fed  potilis  CK  Prafina  gernira  vel  Ia  nide  f K f 

lapides  optime  Smaragdum  fimuJanr/  ^ ^‘‘tncatafuiireexiftimamus  :nam  hiduo 


N 


s 1 M V L A T I O. 


cryllallinis  tritis  cum  du- 

See^e  o i- 1 '0 foroace  vitraria fufis,  nam  in- 

■tr mn, I fimilis,vt  peritos  quofuis  fallat. Alij  fs  vftuui 

illimum  puiucrcmrcdaclrn-n  . -r  ...  ... 


.^,„,,,^^7,  , .V  “"‘Josjvc  perjcos  quoiuis  raiJac.Aln  es  vitam 

m tenu.lfimum  puluerem  redaclum  vitro  addunt,  adiero  croci  ferri  dimidiato  ponde- 
re,& fex  horarum  fpatio  coquunt, deinde  gemmam  politurrr  commir.unt : etenim  li 
^ rti  exop  imeopeietur,pu  ‘^hcrrimumSmaragdura  fimularc  potcrir,  fcdadulteriurn 
Igne  deprehenditur , flammam  enim  edit  ob  atris  participationi . Prattetquamqiiod 
lima  Vitium  detegere  poteft.  ‘ ‘ 


VSVS  IN  MEDICINA. 

SM  AR  AGDV S ''tomnesaliatgemmat, frigidi, &ficciefttcmperame8ti.  Id. 
circo  omnes  alui  , fanguinilq;  fluxiones,  & pr*fertim  dyfenteriam  hauftus  inj 

^ aliquo  liquore  cohibet  ,vt  Aucnzoar  atteftatur.  Neq;  refert  an  aflfedtusob  acri- 
Cmonia  humoris,  an  a veneno  originem  traxerit.  In  atfedfibus  venenatis  ad  pondus  lex, 
veloifto  granorum  in  aquaTormentilla-,  AectofeNympheat,  vel  Boraginis  exhibetur;  Ad  venena 
quandoquidem  Patiens,  fi  venenum  fumpferit,  illicd  cordis  anxietates  patitur,  & fu- 
dore  oborto,  decem  horarum  fpatio  ,iiberacur.  Hac  ea  dem  ratione  iiitibus  Animan- 
tium venenatarum,necnon  febribus  peft  dentibus,  & malignis  medetur. 

Inter  amuleta  Smaragdus  potilfimum  magnificatur : nam  fi  de  puerorum  collo  pen- 
deat,  eos  ab  £ pilepfiat  paroxifmo  tueri  creditur . In  annulo  etiam  geftato  comitialem 
morbum  impediri  omnes  Aiuhores  affirmant.  Ori  inditus  hannorrhagiam  coercerc_  j ' Epikfjia 
tradunt.  Si  ventriapplicetur,dy(enteriasomnes,tefte  Antonio Guainerio,infi;ar  mi-  remedmm. 
raculi,  auferri  dicunt.  Item  de  collo  pendulus  nofturua  terriculamenta  arcet, & febrem 
hemiti  iteam  tollit.  Memoriam  etiam  firmare,  nccnon  vilum  reficere,  & recreare  affir-  Hemititrini 
mant.  Quid  fimile  a Marbodeo  feribitur  hunc  in  modum.  remedium. 

Collo  Jitfpenlus  durum  fugat  hemnriuum. 

Et  fanare  potefl  Jimiliratiom  caducos. 
p)  E niendat fijji  svirtdi  medicamine  vi fus. 

ChymiftiVjad  praidiiSos  affeaus,  vtililfimam  timfturam  ex  Smaragdo  elicitam  exi- 
Iliniant.  Parari  autem  ioict  ab  ipfis  hoc  modo . In  ferreo  vafe  redigitur  in  puluerem, 

& per  Jinteum  traijcitur  ,huic  affunditur  fpiritusvriuK  aliquid  phlegmatis  adiunilura 
habens,  vt  color  extrahatur,  fpiricufq;  iterum  difliliatione  aufertur , vt,  in  fundo  vafis, 

Extraiium  Smaragdi  rcmane.-it,  a quo  tandem  ,fpiritu  vini , eoior  Smaragdi  elicitur.  ExtraSiu 
Cum  igitur  Smaragdus  tot,  & tantis  dotibus,  prxrogatiuis,&  facultatibus  gaudeat, non  Smaragdi. 
eft  mirandum,  fi  mgicdiatut  eicdiuarium  de  gemmis  Mefuc,&  diahyacimhum,qu£ 
eleauaria  inter  Card  laca  pharmaca  proculdubid  principem  locum  occupant. 


Nnfin  2 


DE 


Vlyfsis  Aldrouandi 


E 


DE  TOPAZIO.  Cap.LXXXV. 


SYNONIMA,  ET  ETYMVM. 

V M Plinius  gemmis  virentibus  Topazium  annumerauerit,  non  erit  ab 
re  poft  Smaragdum,  de  hac  gemma  differere,  qua;  Latinis  Topazius  in 
oenere  fominino,&  etiam  Topazium  in  genere  neutro  infleflitur.Grs- 
cisflownC'»'  ^‘fe,itemr!iira^/or  neutri  generis  in  Apocalypfi,&  Exo- 
do dicitur,  quoniam  eft  gemma  nona  ApocaIypfis,&  ponitur  fecundo 
loco  inter  gemmas  Rationalis.  Trifyllaba  autem  voce  »o3rafoc,feu 
voVafor  apud  Dionyfium,  de  litu  Orbis,  legitur.  Etymologiam  hanc  deriuant  trapV  »6 

nimirum  aquxrendo,  quoniam  cum  olimTroglodyta’  Predones  diutius  fa-  F 
me  & tempeftatc  prcffi  herbas , & radices  ad  viflum  quiritarent , tandem  hanc  gem- 
mam primi  inuenerunt.  Alij  deducunt  etymum  a Topazo  infula  maris  rubri,  in  qua_* 
huiufmodi  gemma  excellentiflima,  & praeftantilfima  inuenitur.  H«c  fententia  eft  con- 
Taft^us  Marbodei,  qui  in  fuo  Lapidario  lic  canit. 

tnfuU,  ^lormuisaufiiem  Topanius  infula  gignit. 

Italis  dicitur  Topazzo, Gallis  Topaffe, Germanis  EinTopafs,  Hifpanis  Topazio.  Ali- 
quibus tamen  Latinis  Topafius,  & Topatius  fcribitur. 

DIFFERENTI/E,  et  locvs. 

MV  LTA  de  Chryfopralijs , Chryfolithis , & Chryfopatijs  a Plinio  traduntur, 
fcd  adeo  confufa , vt  nihil  inde  certi  colligi  polFt . c^uandoquidem  li  pon- 

dercmusconditionesTopazii.&Chryfopatij  Veterum, proculdubio  vide- 
bimus has  Chrylolitho  Nuperorum  competere,  in  qua  gemma  color  Smaragdi, fed  G 
dilutior  obferuatur,  cui  nonnihil  flaui  coloris  ineffe  videtur.  Huic  \ iror  eft  a ureus,  & 
Chryfopatius,nccnon  mater  Smaragdi  vocatur.  Hicanoftris  Gemmarijs  Chryfoli- 
thos  appellatur,  quoniam  aureus  color  in  virid  i refulgeat , qui,  nodlu  , fi  admoto  igne, 
vehementer  Iplendeat , Chtyfolampis  apud  Plinium  erit.  At  Chryfepraflus  cum  hac 
gemma  confunditur,  cum  parum  ab  illa  dilcrepet 

° Hodie  Topazij  Gemmariorum  aurei  fimt  coloris, & inter  Chryfolitbos  Veterum  re- 
rh.rrMi  cenfendi , fovtaffis  a Plinio  Chrylele^ri , & Mellicbryfi  nuncupantur : namque  nomen 
/ V ' Chrylolichi  tanquam  genus  omnibus  gemmis  aureum  colorem  habentibus  Antiquitas 
l Tte  applicauit.  Color  nullo  alio  colore  eft  intermixtus, & limilis  aquar,  in  qua  crocus,  vel 
Chryjei  - tpn-fint.  Hj  iapides,ratione  loci,diftinguuntur;nam  alij  Orien- 

Mllulir-ifi  tales,  & alij  Euro  pei  nominantur . Orientales  Iuik  , qui , ad  inftar  purilfimi  auri , ruti. 
muun  jj . j[,ys  gemmis.  Adamante  excepto,  duriores  lunt . Hoi  tiiii  alij  in  colore  funt 

dilutiores,  fed  qui  medio  modo  fe  fe  habent,  pradlantioics  elfc  teruntur . Europei  ad 
modum  Chry  ftalli  funt  molles,&  in  aureo  eolore,vel  mul:um,vcl  paru  nigricant.  Qui-  H 
dam  palfim  iruieniunuir  in  Bohemia  aureo  colore  iplendentes,  &ab  Orientalibus  non- 
niliduritie  dilcrepant . Orientales  in  Aethiopia , in  Arabia  rcpeiiuntur,  fed  pr^ftan- 
tiores  in  India, & Badlriana  eruuntur . 

Quoad  molem, Aiifelmus  Boetius  narrat  aliquando  repertum  clle  Topazium  perma- 
gnum,pondo  duodecim,ponderantem.lmm6  vidiffe  fatetur  Bohemicnm,duarum  vliia- 
lom.  ?um  longitudine, & trium  latitudine  Rodulpho  11.  Imperatori  donatum.Nos  in  hac  ta- 
bella aliquas  differentias  reprefentamus , vbi  etiam  aliorCi  lapilloru  icones  delignatur. 

Primo  loco  in  hac  tabella  delineatur  qua-dam  gemma  ex  Aflyriaa!Iata,valdcfimilia 
Machumte  fruffui  Indorum, fpicndorc  radiabat, & in  illa,  tanquam  in  Ipeculo  ,cuntfa 
MignituM  jjijc]3je,<taconfpiciebantur,at  quodammodo  aureo  colore  oblcuio  nitebat,  idcoque 

Oculus  aliqua  ex  parte  amulabatiir . H*c  a multis  oculus  Bonis  appellatur.  _ 

uisgmmu,  loco  delineantur  oculi  Scpi;e,qtii  gemma-  clle  videntur, namque  cryftallini 

humores  oculorum  Sepia  funt  diaphani,&  hciriiphaiici ; quapropter  ex  duobus  fimul 
iunClis  monilia  conficiunt.  Temo 


97^ 


V lyfsis  Aldrouandi 


G 


Tertio  loco  fub  numero  i.&j.effigiaturTopazium  figur*  quadrangula:,  eminetis  E 
iusta  partem fuperiorera, cum  duobus  diametris  dccuflatim  apparentibus, & crucem 
quodammodo iormantibus.  r r j- 

Chryropm  Quartoioco  fub  numero  i.  &?•  figuratur  gemma  Cbryfopus  vocata,  quali  dicatur 
^ afpeftus  auriictenim  mirabiliter lopazium  imitatur,ibiquedu* figura  Iculptaap. 

^^Ouinioiocodcfignatur  gemma  Encrinos  fub  numero  i.a.&  j.qu*  konemlilijquo, 
dammoddinfculptam habere  videtur.  PotefthKC  gemma  retem  ad  Alliouem,dc_^ 

qua  eemma  paulo fuperiusaiSumfiiit.  ^ v o j* 

catoee  sfxto  loco  fub  numero  a.CaJlais  gemma  pingitur, diaphana,&radiansqu* 

^ rationem  non  memoratur  ;cum  Pliniusad  gemmas  vmcntcs  , Topa- 

?ium  Callaidero . & Nilidn  reduxerit.  Tandem  in  bne  Tabelte  habetur  figura  huAus 

humil’isPalm*,&cuiufdamAchatisfluuium  imitantis. 

Faiftitii  quoqiTopazij  multsoftenduntur  differentiie,  iuxtamaterias,  qua:  vitro  tu- 
foadduntur.  Nam aiij addunt pariim croci  ferri , cum  tantillo  mmij;alij  triplum^  F 
piuir.gi  permifccnt.  Alij  ex  iere  vfto,  cinnabari  natiuo,&CryftalIo,  cum  quadruplo 

ftanni  vfti  in  vale  fuforioTopazium  fimulant . De  his,  & alijs  modis  loannes  Baptilta 
Porta  in  Magia  naturali  legendus  eft.  ' 

VSVS  lisi  MEDICINA. 

E M M A htec  aureo  colore  referta,  non  fecus  ac  aurum,natura:  e ft  folaris:  qua- 
propter facultatem  vitalem  roborare  poteft.  Itaque  , in  timoribus  nmfturnis 
* Eigandisjin  minuenda,  & expellenda  melancholia,  fa'licitetadhibetur,fi bra- 
chio finiftto  alligetur , vel  de  collo  ita  fufpendatur , vt  cutim  contangit . Hieronymus 
Cardanus , in  libro  de  Curationibus  admirandis , mira  de  hoc  lapide  pradicat, quo- 
niam nobiles  quofctam,folo  haufiu  puluerishuius  gemma:  curauit:  fiquidem , ali;s me- 

, , dicamcntisincaffumadhibitis,alium  melancholia, & alium  epi!epfialaborantcin_a,  G 

Mehmhe-  ^ p ^ pgerauit . Sanguinis  etiam  profiuuia  coercere  tiaoitur . Huius  memi- 
(ft-  jvj^fgodeus  de  Topazio  canens  hunc  in  modum. 
tcp(i£  rtme  //em  htemorrhucis  fdtm  Ufis  au!(iliari.  ^ • t,  • 

dium,  -yifffigynt  Pane  gemmam  tritam,  & in  aliquo  liquore  pectorali  exh;bitam 

roiti-are  polfe  paroxilmum  afthmatis . Sed  has  omnes  vires  non  Topazio  tantum-., 

fed  Chrvlolithoetiamattribuunt,qu®gemmainaureocolore  virelcit_,&ad  lopazij 

senus  reducenda  eft,  Michael  Mercatus,  in  fiio  libro  de  peftilentia,  fcriptum  reliquit, 

hunc  lapidem,  in  affcair  peftilcnti,  infigriem  habere  prarogatmam  ■ Narrat  en  ira-., 
Misrem  temporibus  Gregorij' Vndecirai  Pontificis  Maximi,  fmffe  medicum  Roma.qm  peft^ 
dwm.  correptos,  folo  taftu  Topazij, curabat:  hac  de  re  numeratur  hac  gemma  inter  ill  a.,qux 

eleiftuaria  cardiaca, & prafertim  diahyacinthuro  ingrediuntur. 

DEOPALO.  h 

• Cap.  LXXXVl. 

OSTREMVM  locum  inter  gemmas  a nobis  reponitur  Opalus,  quo- 
niam caterariim  gemmarum  colorem , naturam  ,&  facultatem  partici- 
pet,Vulgo  vocatur  Girafole,&Scambiacolore.  Nam  cum  lapis  iic 
candidus  Carbunculi  fulgorem , Amethifti  purpuram,  & Smaragdi  vi- 
rorem oftentat:  quocirca  pradicharum  etiam  gemmarum  virtutem  poi- 

fidere  creditur.  Anfelmus  Boetius  quatuor  huius  genera  cbferuauit. 

Primum  senus  eft  diaphanumabfqivlla  opacitate.  Secundumtendit  ad  nigredinem 
cumfuleore  Carbunculi  • Tertium  varios  habet  colores  ,&  huc  reteruntur,  qui  lacteo 
colore  opaci  funt , & oculi  felis  a Gemmarijs  dicuntur , & etiam  Pleudoopali . Quar- 
tum gerrus , nomine  Pfeudoopali, circumfertur,  & diaphanum  eft,  oculifq; 


Mufd  Metallici  Lib.IV. 


■A  ^ parum  e^rulei  laiSis , aut  flaui  coloris  in  fe  habere  videtur,  immoluci  oppo- 

litum,hvertatur,inmslplendere,propterJucis  reflexionem, confpicitur.  Hoc  poftre- 
mum  Opali  genus  Afteriamaliquinuncupant,  & Itali  Girafole  proprie  nominant.  No- 
nius Senator  Romanus,  Opalum  primi  generisad  magnitudinem  Auellan*  acceden- 
teni  habuit , qui  viginti  mille  aureos  aftimatus  fuit . Hxc  autem  de  Geminis , & cante- 
ris lapidibus  diaalufliciant.  Omittimus  confulto  multas  alias  gemmas  a Plinio,  Al- 
berto,  Euace , Anglico , & Ludouico  Dulci  memoratas , tum  quia  ita  paucis  notis  de- 
fcripta  fuerunt,  yt  nemo  in  veram  illarum  cognitionem  venire  potuerit,  tum  etiani_», 
quia  earum  nomina  a Barbaris  ita  corrupta  fuerunt , vt  quis  dubitare  poflit , num  in-* 
rerum  natura  inueniantur. 

finis. 


Laus  Deo,  D.  S.V.  & B.  I. 


INDEX  R E R V M 

Verborum  locupletifumus. 


j 


CE LD  EM  A quid s4 b.  e. 
Achates ^Oi^.  eius  £quinoca , hym- 
esima^  etymuus  ibidtuatuy  a ihia^dtf- 
fcyetia  ^05*  iceties  jo6,^o8*^09* 
911-91  Si-locus  9 3 3 mythe a,&  mt>. 
r dia  9 1 2.'fus  in  medicina  thtd.v- 


fiis  in  vartjs  913. 

s^chates  am  imagine  SanUi  Francifa  de  Paulo-j 

Aclmtes Pyrrhi  907.1». 

Achatis  matrix  ^o^.h. 

Acus  nanttca  condniants  5 67.  f. 
i^rus  non  erat  apud  Americanos  l 
Adamas 

Adamas  niger  9^g.d. 

'Adamas  cemhros  947  h. 

Adamantis  epitheta  946.J'. 

C^.darces  quthus  morbis  medeatur  2 14.».  icon  ihida 
^mbarin vnde diOt  log.d. 

^s coronarium  io'i  e, 

^^s corynshiumjigurattm  loy. 

^sDodoneum 
^s  decorum  qutd  1 1 ■^.d, 

^s  hteroghphictm  perpetuitatis  1 z.‘.hs 
manamsm . & corduhenle  \ oZ.h. 

^■s  montanum  qud:  il6.h^ 

^s pyropum  lo-y. e.  ^ 

^scurfaturmumdiPhtm  ii^.d. 

^sfignatum  iig.d. 

veneri facrum  gS-g- 
^ris  mtnerd  tcon  loo- 

^rtsmtUarav.riaioy.d,  *:  • 

^rts  natiui  icone:  gg.d,  'j 

^risrecremeptiicon  u^h.  . y 

^ris icqutuoca  gg.c.fynonimd,  etymum  98  ‘ 

natura  ibtd.  differentia  gg.  c. recrementa  joq.  d. 
tveneuam,& medela  io6-fepttheta  w^-prapa- 
ratio  107.M.  locus ita^.e, denominata  log  d. pro- 
blemata nc^,e.adagir.thid.my!iic  a 1 1 a. miracu- 
la \\6.c.vtordtaihidfimuUcra  iiy.a.vfusinme. 
dicina  i ig.vfusinmonetts ibid.vfus in  hello  121. 
vfusmvarys  125. 

^riz.ula  go2-f , 


^rugo  2 5 2 f. 

^^rugofiihtiatriplcx  jo6.e. 

^rugo  curvindis  1 14./. 
^iasaureactirdiSlaS)%.e. 

^mes  580.  eius  xqmuaca,  iynonimcs,  etymum  mi. 


natura  58  i.  differentis  ihid.  Icones  582  583. 
584.  qZ^yMoraha  ’fi%.vlustn 

medictnathtd.vfus iavarys  589. 
t^tites terrenus  $goff,  ' 
lAEiher  medicamentum  igl,a. 

<.-AgdlJochites  500. 

Agaricum  aereum  2 1 1 .r. 

Ageratus  lapis  6%g.d. 

K.-Alahal}rumvox squiuoca  748.^0 
Album  quid apudveteres  677..?. 

Album  hilpanis  quid  1 64.^. 

Alchemts  ars  qualis  8 /1 
Alcyonium  2 1 i.d. 

Alcyonij  trones  212. 

AleBeria gemma  goS.f. 
s.yilkali  quid  3 oo.h. 

Altaria  ex  auro  b%.h. 

Alumen  caAmm  3 3 3.». 300.^0 
Alumen facis  333». 

Alumen gla'tiU  334.^. 

Alumen  'amenum  332.». 

Alumen  pltms'^'gl.d. 

Alumen  rochs  g^2f. 

Alumenruhe  tftum  334-^. 

Alumen  fcatoU  3 3 1 68 

Alumemz.ucih.rtkunf^gl.c. 

Alumtnisitymum  3 2%.sqmuoca  ihid.  fvnonyma  ihid- 
natura  'gig.dfftrcntis  ^^o.locus^  3 3.  trspatan- 
di ratio  334  vfus  inmedtctnajgy  ijus  m Toarqi 

33  5- 

Aluminis  Icones  331.332. 

Alumine quivtanlur  3 3 6.e, 

Amhra  nigra  4 1 o.e. 

Ambm  ■Aiquiuocat  4^  0.  fy}7onma,& eijmm  iUdun^ 

tUYaibidudt^iyc/itid  ihid. 

Ambudorum  nmtdiuir* 

AmefittfYK  6 6 o 'Jj, 

Amethyfht:  ^66*  deo’ cs  ^670 
' Amethyfiuifadniui  ^6j,d, 

Amethy^tmutnx 

AmUmt  d£q(iitma6<yy,fy^iomma  6 58.  etymum  ihidg 
jti^uyU  ' 5 locus  660.  d'jfcY€fititZ  ibid,  moY&lid-J 
6$l,fmrauiU  ibid*%fnstn  mcdkim ibtd.v/as  m 
varys  66c^-icors  661» 

AmmochYyfi  aquinocti  6^6»b. aymu  th^ 
Ammostcos  62J»b, 

Avnmitcs  6^2»  CIUS  stquittoc&ibid-  fynotumA-,  ety- 
?/jUYn  653*  fiittfiYd  ibidu  dijJeYCYitt£  tbid,  locus ibid«, 
koms  634.  63  5,  'vfus  in  medtetm  6^6. 
Am^elitis  terra  260. 


index: 


^_Jrua^Ydites  511, 

4nachites^i^6.e. 

■Amhorit  veterum  tjuttlis 
Judrodamas  947.^. 

Jaimnlta  auri  amica  45.^. 

jinimalia  ah  auro  denominata  y 
jlmmalia  ah  are  nominata  no./; 

Annutus aneusinfifce  12  ^,h. 

Anterotag6-j.c. 

Anthrax  6^%,h. 640.^. 

Antimontumhyaiinthmum  cjuale  igi  d. 

Antimonitim plumo fum  i88/^ 

Antimonij  butyrum  igt/l 

Antimony  flores  igz.h.T inlhtra ihtd.  magi/leriumj. 

ibid.  oleum  ibid, 

Anitmonyvis  cathartita  1 9 j 
Antimonij  nomtnagraca  iHy,h. 

Antmonijfal  jg2.e. 

Antimonij  fexus  1 8 9-«- 
$ Antonius  vifo  auro  fugit  6 2 ,h. 

Apbrofetinus  6So,h, 

Aporexis  ^%g,a. 

Afjre metallum  i g.h,-^%J~. 

Aquaferrum rodens  i^i.h. 

Aqua  Lamfa  qua  808.^. 
i^qaaNtli vis  322./^ 

Aqua  ad  temperandum  ferrum  qual  esi^  8,e, 
Aquaveficaria  qua  ifj-d. 

Aquila  argentea  9 3 ,d. 

Arbores  quo  artificio  (iccentur  2 04.^’. 

Arena  figura  tu. a, 

Argentum  feliam  8 ^,d. 

Argentum  trichites  77.7S. 

Argentum  vndecim  legaram  gq.b. 

Argenti  aquttiocajt,h,fynonima  etymum  7 y.f*  »<(/«• 
raib.  dt^eremta.j .qf/raparaneit  ratio  yS-b.  locus 
yg.c.denormnata  8 t.e, epitheta  go,e. adagia  ga.g. 
rnyftica  9 i.a,vfusin  medicina  gq.e, moralia  gt.g, 
miracula  g-q.c,(imaUcraih.vfus  in  monetis  gq,b. 
vfus  inpidura  9 q.c,vfus  in  bello  q6,e.vfisin  va- 
rjsge.g. 

ArgcntimajfainJiar tabula  y8.g. 

Argenti  puri  natiui  icon  y6.e. 

Argentivaria  iconesyy. 

Argentea  fames  go.h. 

Argentaria  petrea  8t.h, 

Argentangina  go.g. 

Argemtna  8 t-h. 

Arge  mina  vrbs  83.«». 

Argentei  triginta  qui  9 J- 

Argentiviui  fynomma,ctymum  igq,dtjferentia  igq. 
natura  196. locus  i q%.praparandi  ratio  199.  ve, 
nenum  ibid.hifiorica  2 qo, adagia  201.  moralia  ib. 
problemata  202  .vh  s in  medicina  th,  vfus  in  fucis, 
& ludicns  2 04,2  / tts  tn  variys  thtd. 


Argentiviui operationes  incerpore  202..J. 
ArgyrafpidesBz.f. 

Argyrolithos  84. 

Argyrammos  S^y-b, 

Atgyrippus8q.e, 

Argyrochonchttes  8y.a. 

Argyromelanes  lapis  84. 

Argilla  fjnenirna  2 2 6,aquiuoeashtd.  etymum  ibidem 
differentia  2 2y. natur  a ihid.denomtnata  ibid, vfus 
invafis2^uvfusin  lucernis 2iey,vfus  'tnvarjs 
*J8- 

Argilla  Monon.%  28,6, 

Ariadna  3 89.^. 

Arienti  villa  I lluflrifs.F aleatorum  8 3.^. 

Arma  area  1 2 l.f. 

Arma  ex  auro  fabricata  49,4. 

Armaturaqua  62  y,d, 

Jrmeny  eoior  351  .c.fapor  ibid. 

Arlcnicum  cryltallinum  2 yqg. 

Arfenict  oleum  ^y8f. 

Asbcflus  6 58. 

Ajinus  coronatus  gg.h, 

ASerfamius  240.4, 

Aflrottes8y$  ^ySA- 

KAtr amentum  fcrtptorium  ex  quibus  confiet  3 47.3'. 
Atramenta  varia  3 5 $.g. 

Aurea  lamina  pro  agrous  66.h. 

Aureniuslapis  6^6. h. 

Aureus  circulus  quid  notet  6q.d,  ‘ 

Aurum  coronarium  3 g,b. 

Aurum  tn  er  amo  humano  4 1 .b. 

Aurum  cui  adhareat  4 y.c, 

Aurumfulminatum  quidyzfi 
Aurum miraculolum  63.«'. 

Atirurn  nobilitatis  fignum  6y,d. 

Aurum  numen  creditum  6q,h. 

Aurum  potabile  6y.d, 

Aurum  T oloftnum  q.g.d. 

Auri  aquiuoca  3 y.a.pynonima , & etymum  3 y.d.dif- 
ferentia  ^8.g-icones mineraiqa.e.aatura  /yi.c.an- 
tipnbta  ty2-g.inucniendi ratio ,q-q,d.  locus 
denijminala  yo.e, epitheta  jg.f.  mystica  60  f.  mo- 
ralia 6i.c.miracula  6^.c.  hifiortca  ity.e.fomniLj 
6iy.h,fimulacra6y,h,v/as in  cibis  66.c,vfusin  me 
dicina  66-g.vlus  tn  templis  68.e,vfusin  facrifiejs 
68. e. 1 Jus  m monetis  6g.e.  vfus  in  pichtra  ibid.  v- 
fus  m ve/i  thus  yo.f  vfus  in  operibus  aurificum  ib. 
vfus  in  armis  7 1 .d. 

Auri  cognofcendi  modus  44.1^, 

Auri  colligendi  modus  44.4. 

Auri  deum  6y.d. 

Auripigmenti  etymum  3 '^y^.fynonima  ibid. differen- 
tia tbtd.natura  355  .venenum  ibid,  moralia  356. 
vius  in  medicina  3 5 y.vfus  in  vartys  358- 

BaU 


INDEX. 


B Alneum  ponBanum  quhle  508.^. 

Balnenfidfhurea  Jy2*f* 

}lajalies  •j'^o.e.jjg.h. 
jBnurach  qutd  326.^. 

Satrachttesf,  i i.a. 

Xatrachites  herba  %li  b. 

Batrachitarum  tcoms  8 13-8 14-!  I 
Belemnites  6 1 8*«»j  ecquiuaca  tbidem,fynomma  619. 
etjmum  ibid.  natura  ibid.  differentia  620.  icones 
62  i.lacus  62  isvfiisin  t/tedieina  623. 

Berith herhaqua  ■^2'^.d. 

Betaargentea  g^.d. 

Betula  ad  quid  3 8 5.1*. 

BelltculiZoo.e. 

Beryllorum  natura  9 5 zJcones  9 ; 3>9  ;4* 

Bezaar  albus  8 06/^8  o 7. 

Bessaar Jirniorum  8o6./a 

Bezaarisfyncnitna  801  .etymnm  ibid.ortus  ibid.natu- 
ra  ibidem,  dijjerentia  802-  locus  ibid.  icones  803. 
S 04.8 o 5.8  o y .adulteratio  8 o 6,vfus  in  mediana 
S08. 

Bietta  vnde  diBa  6oj.c. 

B/femutum  i6i-b. 

Bitumen  indar  carbonis  38 1.r. 

Bitumen  ad  tdtticia  388*‘’. 

Bitumen  in  medtctnis  internis  386./?. 

Bitumen  rubrum  38 1 •a'. 

Biiumttns aquiuoca  ^jy.fynonima  ^yZ.etymumibid. 
natura  differentia  ^So.  locus  tbid.^gS.pra- 

f arandi,  & colligendi  ratio  antipathia  ,& 
fymfathia  384.  denominata  ihtd.  vfus  398. 

Bolus  quid  iCg.c. 

Beli  varij  2J i. a. b,c. 

Borea  gemma  go2.f. 

Boriza  herba  qq.f. 

Bodrichites  'yji.b  6^  %.f. 

Botrax,  & Eorax  8 1 
Brathites 

Brtxialaudes  i ^g.c. 

Brentias  lapis  61  ^.d. 

Bucardites  qqg.ffi  o. 

Bucca/irreorum  mentio  tqi.c. 

Bufones  in  lapidibus  natfj2^,  s. 

Bufomtes  810. 


CAdaueranofo/omq  condita  qualia qoo.h, 
Cadaucrum  condiendorum  ratio  qoi.b. 
Caamta  2 5 ^-f' 

CaUtofesqutprmiyyq.c. 

Carulet etymum  ■s,qg.c.aqutuoca  ibid.fynonima tbid. 

differentia  3 5 o.tocus  thtd.vjus  3 j i. 
Calcispraparanda  ratio  yAt%-c. 


CalctilivelicahHmanx’]%y.yZ6,y%y.y^g,  ■ j 
Cartibil  quid  2 yp,.e. 

Carneus  qntd  9 1 6,f 

Campanarum  nifus quando  inuentus  j 2^.d. 
Cencrtformis  lapts  460, 

Caphura  aquiuoca  q 2 q.Jynonima , etymum  ibid.  na- 
tura tbtd.dffferentta  q2%. temper amentum q2y. 
locus  428  .denominata  ihtd.moralta  ef-ig.vjiis  itcj 
medicina , ^ in  alqs  thtd. 

Carbones  terreni  262.?. 

Carbunculi  hidorta  g q y. icones  g6o. 

Carcinites  439. 

Caritoblepharon  qoq.g. 

Cafsiterides infula  l8  l.b.iSj.r. 

Cadanites  510. 

Caules  lapidei  8 34. 8 J J. 

Cauterium  excitantia  qq6.e. 

Celmisquis  iqS.e. 

Cephalalgia  remedium  403 
Car  anites  lapis  6ig.b. 

Ceracathes  goq,b, 

Cerades lapis  6oi.d. 

Ceratites  6qof. 

Ceraunia  aquiuoca  6o6.fynonima  6ay, etymum  ibid, 
dcjcnptio  thid.natura  6e>8.differentia  609.  icones 
609.6 1 1 .moraha  6 1 2.17?«  tnvarqs  612. 
Cerujja  venenum  i6q.h. 

CertiSa  vda  quid pr astet  iy6.h. 

Cci  ulia  etymum  i (,q.g.dtjferentia  ibid. 

Cerujfa  virus  lyq.a. 

Cejfes  fofsitiwts  26 i.c. 

Chalcinthum  e ur  dicatur  vitriolum  3 3 7.'?. 
Chalcanihum  faBuium  3 ^g.a. 

Chaicanthi  aquiuoca  3 5 6.7 ynonima  tbid.  etym.  ibid, 
natura  qqy, differentia  locus  ■qq2’praparan- 
di  ratio ihtd.venumm medela  ^q^,vfus in  men 
dicina  3 qq.vjus  m varqs  3 47. 

Chaicanthi  fpirnut  346.^. 
chalybs  vox  aquiuoca  1 3 o.f. 
chalybs  fiuutus  1 3 o.^. 

Chalyhts denominata  iqy.b, 
chalybis  extraBum  i 54.^. 
chalybis praparatio  1 54.^. 

Chalyhisfpuma  i qq-h. 
chalybis  ttnBur  a 154.^. 

Chi  Udonitis  lapis  ygi.h. 

Chelonites  613 .aus aquiuoca  6 1^. /ynonima ibidem , 
etymum.ihid.de/crtplte  6l  q.dtfferenUathtd.locus 
6 1 8.natura  tbtd.vts,  & vfus  tbid, 

Chirites  48 1. 

Chlortits  pltn.g  oo.f. 

Chridus petra a/similatur  538.^. 

Chryjocoila  2 7 3 .i7. 

Chryfocolla  etym.'^  qg.g.differentia  ibid.v/its  ibid, 
Chryfomelttes  qz.f. 

Chry/ammonites  34.55. 56. 

Chry- 


I 


N D E X: 


Chrifoprafus  goo.f. 

Chrifopterus  8 $8.^. 

Chryfopola  herba  ■jo8‘h, 

Chryfos  nomea  proprium  •viri  j y.c, 
chymicaram  opinio  circa  caJus  metallorum  <yj. 
Cimices  ferri  amic£  i j i.g. 

CrnolUfynomma  2 3 •y.etimumihid.natura ibidem 
differentU  ibid.-vfus  246. 

Cinnabaris  Diofc.  6 3 7. 

Cinnaha  -is  anific talis  ratio  64  2 .i. 

Claui  ex  are  ig.<r. 

Cochlites  syyo.^jl. 

Collyrion  quid  240.f. 

Concha  argentea  8g. 

Conchites  465  466.463. 

Comtoluoli  2 607C 
Coralium  afperum  288,b. 

Coralium  aduerfus  tempefiates  2 g o. f. 

Coralium  cui  f atrum  iqj.a. 

Coralium  album ofjicinarum  288.^. 

Coralij  [ynonima  28i^eiymum  ibid.  gener  alio  285. 
natu- a 28  $,locusibid.dijfcrentm  zty.praparan- 
dira  io  zgq.denomiKatazg^.meraliaibid.vfus 
in  medicina  zgSrvfus in  varys  237. 

Coraliy  varia  icones  28y  i88-28p-2go.2g1.2g2, 

233. 

Coralq  t.  nfltira  2g6-h. 

Coralio  vt  color  rcHituatur  2 gg-,h. 

Coralina  etymum  235.^. 

Corneolus  gzii-b. 

Corneola- um  icones  gz  j. 

Corr/erinagzj, .. 

Corona  aur.  a vft/s  7 i,b. 

Cornu  Ammofis  62  q.d. 

Cornua  fofsuia  630.^.632.^. 

Coryli  facultas  2 o.^. 

Cotis aquiHoca  y\% .fynonimaibtd,  differentia  ibid. 
denominata  yzo.prodigia  ibid.adagiatbtd,  vfus 
in  medicina  721  .vf  is  in  varqs  ibid. 

Crater  ex  lafpide  8g^-d. 

Cremor  T artari  Siy.a. 

Cretainfula  vnde  diSia  241.«/. 

Creta  cimolta  24  5 

Creta  tquiuoca  241  .fynonimi  ibid.etymum  ibidem, 
locus  Zi^i.denomtnala ihtd,atfferentiieibid.vjus 

243* 

Creta eretriai etymum  243.  defcriptio ihid.dfferen- 
tia  ibid.vfus  ibid. 

Cretafeltnulis  etymum  zt^Z.aqutuoca  ibid.v/hs  ibi- 
dem defcriptio  ibid. 

Crocus  Martis  1 yq.h. 

Crocus  Martis  quomodo  paretur  347*f. 

Crurum  vitia  vbi  fanentiir.  6g%.d, 

Cryliallum  dendrites  p 3 6.h. 

Cryd  alii  aquiuoca  g-^  qfynonima  ibid.etymum  ibid. 

dffcrentiit g^-y.uones  336.53 7.3 3 8.  333. /«- 


tusgq-y.myllica,  & moralia  ibid.vfus  in  medU 
ano  344.  vfus  in  vargs  34  j. 

Cucurbiles  504 

C ultellus pro  arcumcipone  1 3 7.4. 

Cultri  iapideiindici icon  i j6.  i 37. 

Cupella  qutd  lyg.d. 

Cuperola  3 28J>.^qq.a. 

Cyani  xquiuoeauo  ^qg.e. 

Cygnipmpura  ^yg.d. 


DA&ylitesi  10, 

Tsallyliu- gus  \,e. 

Damonis  ftercus  ^%z.f. 

Des  prolis  qua  zgg.d. 

Dentes  anus  apud Gemtenfes  zgi.d. 
Demes  lapida  8 2 7. 8 2 8.8  2 3.8  30. 83 1. 
Dentitionis  remedtum  66y.c,  23  o.^. 
Diahyacintum  eti  e IcB narium  36J. 
Diambraquid.q^^.c. 

Diorchites  48  J.48  6.43  y, 

Diphriges  quid.ts^.h. 

Dtfcus  Solii  quid  igy.d. 

DiSilLwdi  modus  nouus  3 6a. 

DoBor  nullius  at  is  1 1 y r. 

Dolor  capitis  Vi  tollatur  1 7 y.  fj’ 

DraeoKtia  lapis  8 7 3 


EBentisquid  zSg.d. 

Edimtum  icones  4 y y.4  y 6.4y7-4  y SJ 
E k flor  nomen  Solis  404^ 

Eleilrum  /yo-j.d. 

Eloquentia  quotuplex  ily.b. 

Encephalites  477. 

Enhydros  yg2,eiusaquiuocaibid.fynonimaibid.ety- 
mum  ibid.natura  ibtd,  moralia  y 33.  vfus  in  me- 
dicina ibid. 

Enorchis  orchis  ygt.r. 

E noli  eos  6 2 6.  6 2 7. «. 

Entalium  66o.h. 

Entrorhos  6 24  /i 

Epileffiuremedium  2go.g.  yS3.^.  68c^.fiyl^.b, 
8og.b.8i$.d. 

Erectum  quid  2^2. e. 

Exiliumtejiulatum  •jph.f. 


E 

FAbaMarina8oo.e. 

Feb ris  qu  irtana  remedium  3 1 8.^. 
t ebrium  malignarum  remedium  803,4, 
Eebrius  lapis  •yifi.h. 

Tei  Draconis  q.itd  13  y.«. 


Ter- 


INDE  X. 


■FenimenU prodigiofa  1 5 i.i*. 

^errummmthus  torquetur  iJliC* 
ferrum  liquidunyvhi 
ferrum  tnfuU  i i^.d. 
ferrum  ceuuerfuta  in  magnetem  154,«. 
ferrum  habet  mm  purgandi  iqj-d. 

ferrumvbireaafcatur  140^.’ 

ferrum  molle  redditur 
ferri  dignofcendi  modus  1 3 zJt, 
ferri  lanugo  qualis  1 3 i.a. 

ferri aquiuoca  i%g.d.Jynonimit  i^o,etjimum  itid. 
natura  Md.fympathsa  i^i.e.venenum,^  mede- 
la ^■^iJiprentUtbtd.temperandiratioiiq.lo. 
eus  \ jb.de  nominat  a i^i,c,epitheta  .ada- 

giaibid.mjBica  \ey%.g.moralta  i^g.a.  miracula 
1 5 o.prodigia  ibtd.prohlemata  i qi.fimulacrcLa 
I qo.vfusin  medicina  i^l-d.  vfus  ia  !upplicqs 
1 5 j!  vfis  in  bello  ibidem . vfus  m indrumentis 

ferretum  hifpania  quid 
ferrugo  qua  3 52.^. 
ferrugo  venenata  1 3 J*''* 
fidicula  quid  i2$.c. 

figura  in  marmore  d naturafali 7 5 ^"7  5 J-vJque 
ad  pagina  769. 
filum  fecans ferrum  142-e. 
f los petra  6%q.b. 
fluuq  falem  dae entes  ^oj.a, 

flumina  argenti  fer  a qq.d, 
flumina  aurifera  opj.b. 

fluoris  nomenclatura  9 ^'|.etpmum  ibidJiffertntia 
ibtd.icones^iJ.gzZ.g29-9i0.g-jl.gi2.9ii- 
vfus  ibid, 

fluores  ex  miner  a ferri  i^q.d. 
f (floris pedum  remedium  1 54  /• 
forella pifcis  3 g.a. 
fefsiliaqua  i.d. 

fofstlium  differentia  compojita  g»b^ 
fucorum  mos  antiquus  i q^-g- 
fulminis  vis  608  -g- 
fimgites  49 1 . 494-  49  5'  49  6* 
f unus  conditum  qmd  ^gb.g. 

G 

G Agat  es  c^z8‘fynonima  ibid.  etymumihid.  no- 
tura ibi  d.diffe.rentia  4 ig. icones  420. 
Calaihtes  66  ^.aquiuoca  ibid.fynonima,  & etymum 
ihtd.natura  666.differentiaibid.  locus  66q.  vfus 
in  medicina  ibid. 

Calenaqualts 

Gallica  luis  remedium  644.?. 

Gemma  Neroniana  qua  974-f- 
C emma facra  gql.d. 

Ceodes  ^go.Jynonima.etymum  ^go.naturaihid.df 
fmntuibtddQcus  ibMcenes  59  uvfus  tn  medi* 
cina  5^2* 


GermaniametalUs plena  2 j.a'. 

Gingiuarum  remedium  6j<f.gm 
Glaeani  mentio  49 
Glacies  Maria  6q8Jj. 

Gladius  damafehinatus  quomodo  dat  j j 
Gladius  plumbeus  lqi.d, 

Clefum  qmd  404.^. 

Gleffopetra  6oo.g.eiusicones  602. 6o^i€o^  6o^l 
locus  606. vfus  inmedicinaibid, 

Glofopetra  parua  6oi,e, 

Gluten  pro  lapidibus  1 59.fi 
Gorabfalictsfpecies  3 2 q.a, 

Cr acula  herba  ^^g.d. 

Gryphium  fabula  974/I 
Gummi  cupri  3 3 qJ>. 

Gjpfum  6 7 ^.eius  fynonima , etymum ibid.natura ii, 
differentia  ibid.locus  67 q.Oemper amentum  ibid. 
venenum , & medela  6y  y.denominataihid,vfus 
in  medicina  6 7 6,v/us  m varys  ibid, 

Gypfum  faflititm  6qcy.h. 

Cypfiflos  6jq..e. 

Gypfophyfon  herba  276,0, 

H 

Hi^fmachates  goq.i, 

Hamatttes  6cf.6,aquiaoca  ibid.fynonintos', 
etymum  ibid  .natura  6qy,  adulteratio  tbid.diffe- 
reirtia  6q%,tcones  64  9.6  5 o,loi  us  67 1- denomi- 
nata thtd.  moralia  tb.  vjus  tn  medicina  6 $2,  vfus 
invarjs  6y^, 

Hamatinus lapis  6$l.e. 

'Hamorrhagia  remedium  40  3. f. 

Hamorrhoidum  medela  684.^. 

Halen/es  fontes  3 07.fi 
Helcyfma  qmd  14.^. 

Beltotropium  89  y.icones  896. 

Herba  lumbricorum  809.^. 

Herba  medica  j8g.a. 

Herba feminalis  3 J 5 •‘f. 

Herhavitri qua  27.«/. 

Herba  ab  are  nominata  lio-f. 

Herba  ab  auro  denominata  5 i,b. 

Herba  auri  amica  qua 
Herba  indices  metallorum  lO.f. 

Herba  lapidea  848-&  5. 

Herhiaairatie  566.^.589.^. 

Hieracites  489- 

Hicracitis  icones  44$. 

Hieroglyphkainmarmore  778. 

Btfpana  mulieres  quales  193.13'. 

Holitha  herba  377-‘f* 

Homines  de  lapide  empti  yyzf. 

Hoplites  625.  esus  aq»iuecaihid.fynontmo,& eiy- 
mum  ibta.differentta  6lh,vfus ibid. 

Humilitas  comparatur  Magnett  ^6i.c. 

■ Hth, 


I 


N D 

toj-h. 

fijtlurgi  falevUimur  520, 
g^actmht  vires 
fijsciiithiis  Veterum  9 65. 

Vjdrargyn fecundie  qmliutes  igj.b. 

IJydrsrgyrum  qusrumvtnmum jymheliim  202.7C 

jlydrsrgyivr/Sio  20j.i. 

Hydrergyi  vuguims  dojis  1 03  .r. 

}ljdre^hohiei  quomodo  arcentur  i%y,a. 

Hydropis  remedium  210.^, 

Hypocrita  afsitmlatur  argento  9 2 g, 

Hyderolithos  %^y.d, 

t 

IA/pachates  89 1-  ’- 

Ufpidis  fynoriima  8Sq..nalura  ihi.  di  ferentia  8S  5. 
icones  886.88  j.iff,  ad  8go.  locus  8 9 1 .limuUnai 
ratio  ihid.myjiii a ihiu. moralia  8 yi.vfis  tn  medict- 
na%g%'!Vfustn varys  893. 

Jafponyx  89 1 ‘»- 
Idelum  J/tdts  540.^. 

Idolavaria  ii8.54i.;42'J44' 

Ignis  calejhs  alimentum  380.^. 

Igmsperfetutfomes  348./. 

Inandium ly Iliarum  detegit  metalla  » i.f. 

Indicum  celons genus  248.^. 
llm  InMa  %6.e. 

Infigne  nobilitatis  apud  antiquos  yo.g, 

Infignia gentilitia  3 ^.h. 

Jnftda Meiyhdotdes  iqi.a, 

Interuentum  qutd  24.C. 

UaisfimuUeravarta  1 1 y.c. 

Jns  vox  aquiuoca  934-'^ 

Iridis  differentia  936«. 

Jridistcones^qo-gq-l’ 

Iter  terredre  regitur  i magnete  5 69.  b. 

Ijiada  706-  0- 
Iskhianus  lapis  qualis 
luuemutisconferuauo  8o9.f. 
luditia  icon  qualis  6 y- e- 

X, 

L Ac  Luna  666-g‘ 

Laoynaiortum  vaS2^^,d< 

Lagamtes  yiq. 

Laptdatt  & occafione  lapidum  mortui  53  3 
Lapidefcentium  ratto  8iS- 

Lapilli afellorum pifctam  i^y.b. 

Lapis arefus qualis  loy.b. 

Lapis  aternus  549 

lapis  Alabandiatsqog.b. 

Lapis  Aldekergius  yof.a. 


E X. 

Lapis arabicus  f,g\^eiust!on ibid. 

Lapis  arenarius  724.?. 

Lapis  armenus  7 1 29C 
Lapis  AjrlUrum  79  ^.d. 

Lapis afininus  79  J. 

Lapis  Auratay^6.e. 

Lapis  c ah  ariusy/pq.h. 

Lepis  carpieni  jgy.d, 
l.pis  cerebri y8i. 

Lapis comenSs  qi'y.d. 

Lapis  corttinus  6ig.b. 
lapiscortiultpif- is  796. 

LapisCrucifer  880.  fynonima  ibidem , locus  ibidem-, , 
differentia  8 8 1 • vius  in  medicina  ibidem , icones 
ibid. 

Lapis  Dentalis pifeis  79  6. 

Lapis  erranlium  5 5 2‘g> 

Lsptsfdlis  heuis  ygl.h. 

Lapis  fungtftr  6 2 g.c, 

Lapis  heraclius  5 54.^. 

Lapis  c chiysmorphos  loi.  103. 

Lapis illumtnabiiis 

Lapis  Indicus  796.  f 

Lapis  inteflint  equorum  79  2. 79  3 . 

Lapisiudaicusyii.a.iconcstbid, 

lapis  lafiarius  66y»d. 

Lapis  lazitli  870  .g.fynonima  etymum  ibid, differentia 
&vjiis%yi.vfusin  pictura  872. 

Lapis Utheus  66y.d, 

Lapis  limacis  hortenfis  799. 

Lapis  lumtms  5 7 1.^  • 

Lapis  lyaius  qo8.f. 

Lapis  manati  797-f-  ■ 

Lapis  manatis  qualis  5 3 
Lapis memnonts 

Lapis mtnq  (,iq-d.[ynonma  6i%.natura  639. 
Lapis  mtmaceus  cum  marmore  641.J. 

Lapis  molaris  yii.d. 

Lapis  molaris  curpretiofus  Jig.d. 

Lipis  nephriticus  qo6.e. 

Lapis ohftdianus  709.9?. 

Lmispattenias  goo-h, 

Lapisph  lofophicus 3.«'. 

Lapis  pholadts  q IJ  b. 

Lapisphrygiusquali  6%g.b, 

Lapis pifcium  79  %.d. 
lipis plumbatius  i6j-c. 

Lapis pi  agnans  580-«'. 

Lapis  renalis  fardicus  qgiJcon  399.600. 

Lapis fabulofus  62q-d. 

Lapis  fabuli  645. 

Lapis  fagitt anus  apud  Romanos  634. 

Lapis  famms qualis  i^g.c.y  1 2.f. 

Lapis  julphuris  6^6. 

Lapis  fatsqgey, 

LapisLihuronum  797-f- 


I 


N D E X. 


Lapis  in  tumere  j2i. 

Lapis  Tyrrhenus  6g6.g, 

Lapis  rmhra pifiis  796. 

Lapis  Vulcani  e^6.h. 

Lapidis  aqmtma  lyi^y.fynomma  ^y^j.ertusihia.nalu- 
44 1 .differentia  44  2 SymboU  5 2 ^.hidorica  ibid. 
rniihologiea  5 3 o.  5 3 1 . miracula  532.  my. 

Rica  moralia  •yi^y.v/us in  fimulacris  539. x<_ 
fusin  fupplictjs  ^lyy.vfus  in  ludis  ^ayS.vlus  tnrne- 
dictnaibid.vfusin  agris  yi^y.vjusm adificys  J49. 
vfus  in  varijS  551  .prodigia  j 2 8 . 

Lapidis  K^fij aqamoca  69  i./ynomma  ib.natma  69 3 . 
differenti*  thid.  icones  694.  locus  69  j.  69  j, 
696' 

'LaVidts  Islebiani  icon  i o i . 

Lapidisvariolati  nomenclatura  differenti*,  eir 
i[usibidicones%%-y. 

Lapides  amtciauriqut  iy}.a. 

Lapides  in  ar.imalibus  geniti  jjg.d.  generatio  jZo, 
differcntiay^i.tconesj^i.yi^.v/^adj^o. 

Lapides  articulor ump%%.f. 

Lapides attium  q%%.h. 

Lapides  ah  auro  nominati  'y^.a.b. 

Lapides  cancrorum 
Lapides  erodentes  441.4'. 

Laptdes  hepatis 
LapidcsintcRinorum  789. 

Laptdes  nudi  lin.acts  799. 

Lapides  pulmonis  783. 

Lapides ferpcnttm  79  ^.d. 

Lapides  Romachi  781  .d, , 

Lapides  veRcafellis  783.784.78  j. 

Lapidesvulnerum  788.^. 

Lapidum  vari*  icones 446,447. 

Lapidum  margam  conttr.ettam Htmes  223.2  24.22  y. 

Larix  antiquorum  6^g.c. 

Laru*  indic*  icon  550. 

Laccrn*  latonic*  68  7.(4 
Litumi*  34 3. <4 
Lauagna  quid 444.f’« 

Laurivirtus  6i2.f. 

Lelfus ferreus  1 57.<4 
Leonachates  9 o y.^. 

remedium  674'. 

Leucae  hales  905.^. 

Lienis  remedium  i^y^.d. 

Lignum  pro  vomere  i 3 7,4. 

Ltgnalapider.  8 39. 607.4. 

Lim*  temperatio  138.^. 

Linum  asbcHinum  6 38/. 

Linum  carpaRum  linum  viuum  6 y8.4 
Linum  Carystium  6^%.f. 

Lippitudinis  remedium  gt6.f. 

Liquor  *termts  chymiiortcrn  igq.a. 

Lithargirij  etymum,  differenti* . cJ'  i8.e.4,J. 
Lithtffis remedia  62;.b.gif.8.g. 


Lithophtalmites  478. 

LithoRrota  ex  quibus  fiant  77 1.f. 

Litter*coloris  metallici  3 6.h, 

Litter*vt  delineamur  178.4., 

Loca  metallifera  icy.f.g,h. 

Lorica  quomodo  tergatur  6 34.^. 

Lucernarum  antiquarum  44w234.233.236.237. 
Lucenfes  de  campis  8 8 
Lunavrbs  27.4. 

Lupi /pum a 1 8 2.6. 

Luridi  coloris  etymum  3 34./C 
Lutum diutnum  26 ^.h. 

Lychnis  vox  *quiuoca  3 3 o.f . 

Lychnites marmor  qey8.b. 

Lynceus  cur  acut*  vtfioms  2 2.6. 

Lyncurium  40  5.4'. 

Lyncuri)  icon  622. 

>4^»«  qqq.*qtmoca  ibid,  fynonitna  334.4/)/. 
mum  ihtd.  natura  3 3 •y.fympathia,  dr  antipa- 
thia 336.  inuentio  538.  trahendi  ratio  ihid,  dffe- 
rentt*  y6o.ieones  y6i. locus  ySl.venenum  563. 
hlHorica  364.  adagia  ibid,  moralia  563.  vfus  trL^ 
medicina  566.  vfus  in  renauttea  567.  vjusin  lu- 
dierts  ^68.vpts invartjs  369. 

Magnes  argenteus  83.4. 

Magnes  in  mineris ferri  152.6. 

Magnes  vbiperftcfus  363  4. 

Magnetis  conferuandi  ratio  5 5 7. 6. 

Magnetis  virtus  penetrat  5 5 6- 
Magnetidis  nomen  qutd  68  5.  <4 
Malachstts  mater  gol.c. 

Malleus  campan*  au:  eus  : 9.  a. 

Malleusfcrnttsin  martyrio  153./*. 

Maltha  quid  2 4 2 .4 

M. amarum  tumoris  remedium  qzi,a. 

Manna  lanea  2 1 1 ,<■. 

Marcha/ita  argentea  i82,g, 

Margafynohi  na  221  ,c, etymum  ibid.  differenti*  ibid. 
locus ,&  ifus  2i6. 

Marmor  in  quibus  mjrbis  adhibeatur  773.6. 

Marmor  amhrolomorphttts  qyy.a. 

Marmor  Cyniies  761. 

Marmor  deadrites  767.769. 

Marmor  f (litium  Eononta  je  77 1.<4 
Marmor granitum  jqo.g. 

Marmor  Lacedemonnim  qq°.f. 

Marmor moneturuiaceto  747. <4 
Marmor  nautditcs  764. 

Marmor p edtcuklun.  7 5 0.6. 

Marmor  potymorp  bttcsq66. 

Marmor jcomhriforn.e  764. 

Marmoris  aquiuoca  qq6. etymum  ihid.  natura 

differenti*  qafikoms  749. 75°-75i-753-7J4* 

755- 


I N D 

7 5 y.  7 5 d.  'vftj;  *dfig.  7fip.  iccus  770,  Efithcu 

^l-i‘<i£mmrMtibid.moralUihid.vfusmKedki. 

t>*  773  .1'/hs  in  ndtficys  ib.rf»s  infimuUcris  774, 
vJustnvarysj-jg. 

M/tyaterisfimnUtio  744.<5. 7 7 o.^. 

Mirtmr/i  infuU  y^6.h. 

KMiirm0rn  nigra  745  d. 

OMarmararia  herba  yyz.g, 

Uafaiius  lapis  792. 4. 

MaBichis regie  ia^.y.r. 

Utdaglia  vnde  diSia  ^ g.b, 

Medus  Upis  6^%.f, 
muUnteria  ejuid  34 1. i/, 
iMcllitites  66^-f'- 
Melopcponites  505:. 306.507, 

Uemphites  lapis  yoy.b. 

Mercurius  chyrmsiarurn  1 9 5.4. 

Mercury  quetfuerint  j z.f. 

Metallica  matcna  in  nubibus  23.^. 

Uetallicerum  infirumenia  i i.f. 

Metallophytenig.b. 
cMetallurgus  quts  ^^.a. 

Metallum  lapideum  i o.f. 

CMeullum  renafeitur  4.^’. 

MetallerummiHura  %.g.aquiueca,finomma  z.h.de(i- 
nitio , & forma  ^.c. Generatio  4.^.  differentia  8.  g. 
natura  , ei’ propriet.  1 o.g.fympathia,  d antipathia 
Xl.A.praparatto  \ i.gMiHura  i-j.a.locus  2'i.a.de- 
nominatmB.e.epitheta  ig.c.myliica,  & moraliiLj 
2^.d.famnia  3 ue.Hdtcttca  3 l.e.fimulacra-qz.g. 
aifus  in  medicina  3 3 .a.-vfus  tn  fupplictjs  3 a^.g.-vjus 
in  manetis  ^ij..h. 

Metalla  Italia  t tir  nan  eruamur  z 6.h. 

Metalla  mixta  qualia  f,a. 

Metalla  fata  ^.g. 

Metallaviltora  i^.d. 

Metalla  vhi rubtgixcm non  contrahant  i i,c. 
cMet aliorum  generalia  .■rtifiaofa  y.e. 

Metallorum  nomina  iii:.:a  adroioges  ^,b. 

Jiletallarunt  odor  canibus  noxius  \ zf. 

Metallorum  odor , & fapor  1 es.h. 
jyielallarum  oleum  3 6.4 
Metallorum /pectes  ^.d. 

Metallorum  fperma  igr^Js. 

Metallorum  feparandorttm  ratio  iz.h. 

Metallis  ditati  qui  zzf. 

Milliaria  lapidibus  diQineta  549. 

Minera  hydrargyri  delata  Romam  198.^. 
Uitteralluenfis qmlis  1 34.4 
Minera  etymnm  z/. 

Mineralia  media  qua  %,h. 

Minem  a cur  armata  iqSg- 
Minium  verum  64 1 ■«. 

Minij  adulteratio  6 3 cj.d, 

Uinij  innemor  qms  640.^. 

Mola  e It  'VIX  isquiuoea  yzx.ct. 


E X. 

Mola  pifeis  goq.d. 

Mela  argentea  97. 4. 

Molochinarq  goo,  h. 

^oloehites  goo.  h. 
eMolybdena  quid  i g.  h. 

M elybeitts  quid  166.  h. 

Moneta  ex  fate  vbi  qzo.e. 
bAoneta  etymum  3 j.  4. 
lAoneta  cudenda  modus  3 y.  c. 
bAonet arum  icones  varia  120, 
yions Jalis  vhi  ^oj.bi 
Mons  totus  ex  ferro  t^g.d. 

Montium  eoiores  ig.d. 

Moroehthus  66g.  h. 

Motus  perpetuus  datur  qq6.h. 

Mulieres  v{irics<jitaz$uc. 

Miimia  quid  3 7 8.  f. 

Mumia  Arabum  non  efi  mutnia  vulgi  3 97. 

Mumia  ofjfeinarum  400. 4 vulgi  40 1 . 4'. 

Mumia  differentia  igb.f.g. 

Mumia aqui/ioia Jynonima  ihid.  naturoe^oo^ 
differentia  ^es\,loais  e^esz.moralia  ihid,  vfus  ;4_, 
medicina  403. 

Murieites  e^jl. 

Murium  venenum  3 58.^. 

Mufcaferrea  i 53. 

Myenis  lapisZlX.h. 

Myites  470. 

My fy  tuberum  genus  3 4 1 . 

N 

Njhuedonoforis  statua  3 o.  h. 

Naphtha  montis  Ztby  3 90.  f. 

Naphtha  aquiuoca  ^ZZ’jynonimaihid,  natura  ^8g, 
dfferetta  jgi,  locus  tbid.  myttica,& moralia  3 94. 
vfus  in  medicina  393. 

Narciffus  totus  albus  Zz.  g. 

N.fus plumbeus  lyt^.g. 

Nebnies  goq.h. 

Neffar  quid  230.4 
Nephritidis  remedia  707, 4. 

Nicolus  quid  9 1 6.yC 
Niirum ficiituim  323.4.  \ 

'Nnntr/i  virginale  qmd  323,4. 

Ntm  jynonima  321.4.  etymum  ihid.  natura  ihid.  ge- 
neratio ^zz.dffirentiaibid.iocus  ^ze^.praparan- 
di  ratio  ihid.  eteneminata  323.  myliica,& moralta 
325.  vfus  tn  mtdietna  326.  vfus  tn  efeulentis  ibi. 
vfus  in  varqs  327. 

Nitrifprma  323.4. 

Nola  cur  dicatur  eampana  1 2 3.  <4 
Nomina propria  ah  auro  5 o.  4. 

Numerus  aureus  cur /c  diHus  57.  d. 

Nummus  ehaboU  120.^. 

Nummus  plumbeus  lyx.d. 

rfpp  z Nun:- 


I 


I 


ISI 


D E X. 


Hummi  ex  ferro  1 59-^* 

o 

Onelifci  ex  ejuo  marmore  748-/^ 

Ochrafynonima  1'^i^.etyrxum ihid.tiatura,  & 
lacus  ibid JifferentienUeiem  ,'vfus  2 jj. 

Oculorum  morhi  ihi fanentur  iig-L 
Oculos  ferreos  habere  quid  148.^. 

OlUrtaqutd  , 

oleum  ex  G agat  e ^y^'^•d. 
oleum  ad  hamorrhotdes  1749^ 
oleum  Luna  gtyf- 
oleum  Medea%go.e. 

Oleum phtlofophoritm 
oleum  fapphtri  g~l2.o. 

Oleum  ex  fale  communi  320/' 

Oleum  faxi  ^Sg.b- 

Oleum Jiculum 'y%g-b. 
oleum fulphuns  ^6gx. 
deum  r alet  6'6j*d. 
oleum  tartari  8 1 7■<^^ 
oleam  vinum  ^Sg  b. 
oleum  vitriolt 
OlUfif silis  ^g6.e. 

Ombrias  lapis  6 1 3 .e/. 

Onyx  ^1‘^.Jj/tton.etymumihid.  natura  gifsdijjeren- 
tia  ibidem  9 1 8 -9 1 9 ■?  2 9 ^ 

Onyx  herba  g\  y.d. 

Onyx  marmor  giy.b. 

Onyx  morbus  91 5. f- 
Onyx  vas  915.^. 

Opalus  gyZ' 

Ophiaglofjum  6oo.g. 
ophiomorphites  450. 

Orite«482.483. 

Organa  a ne  a 123.^. 

Oru halet  aquiuoca , fynomma  ,ei-clymum\2  6f.  na- 
tura 1 2-y.a.mfferentt.e  thid.  locus  thid.praparandi 
ratio  ihtd,moralta  1 2%,fvlus  m varqs  1 2 9.4. 
Oripendulus  yco6.f. 

Orohias6iS- 
Ofsifragits  Ut  is  62y-b. 

Oliraettes  cy62-46}- 

Odracilis  aqutuoca  ygiy.fynonima  ^g6.etymtmtbui. 
natur aibtdjijferemixthtd.locusibid.vjus  m me- 

, dtetna  597. 

0'stracon  yg6f. 

Ollracomorphos  lapis  4^4* 

oHcocollusherh.-.6i6.h. 

Oileocolluslapisblb.  emsaquitma  ib.  fynomma  62q. 
ciymurn  tbid.dcferentutbidjocus  tbid.vfus  i»  me- 
f/»<>  63  628.629» 

Ojleoitthosbil-b- 


V 

P4ederotag6y,c. 

Palea  lapidea  856. 

Fanis  Damonurn  515. 

Fanterachates  go%.b. 

Parctomum  quid  2 y o.eiiis  etymum  ihid. generatio  ib. 

differentiaibid.vfus  ibiddeones  251. 

Patientia  fymbolum  byi.d. 

Pauli  Aldrouandi  operationes  ehymica  cirea  antimo- 
nium  1 9 2.g. 

fauonacea  Hrulhcra  549.A 
Pauperes  plumbo  firntles  172.^. 

Pefiinites  tsflry. 

Pedes  gypjatt  byy.b. 

Pennamarina  ^ssyfdconibid. 

P entaphtllites  .490.498 
Perdicites  /Siig. 

Pernionum  remedia  3 z6.f. 

Peru  abundat  plumbo  1 66-h- 
pelltsremedium  344-^  ^gb.gbq.c.gjScS' 

Petra  romanabbb.e. 

Petrafcelerataquit  hcy^.c. 

Petra  fer  en  a 444.^^ 

Petra  ttellaris%f}-b, 

Petrific  alorum  «rsafi  823.8i4*^  ad  paginam 

868. 

Petroleum  377.«'. 

Petrolet vires  gjy.c. 

Phafachatesgeoy.b, 

Phte, lites  5 1 9. 
philargyria  8 2-g- 
phrygtus lapis  684./* 
pteibisumen  ^gy-d- 
pigmentum  apianum  244.^. 

Pileus  plumbeus \y%.g. 

Pijolithos  61  5" 

pifalph altum  397.«'-339-‘'- 

Piimtagypfe«  676.C. 

plumbago  167  a. 

plumbum  auribus irifufum  \yy.c. 

p lurnbi a gUndis  icones  176. 

plumbet  tubi  aa  loquendum  1 8 ei.g. 

V lumbi  aquiliora  1 6o.e.fynonima,&  etymum  ibidem, 
differentia  itnd.natur a \6l-d.fympathia  164-e.re- 
crementa  ibid.vcnenum , & medela,  ihid.prapa- 
randi  ratio  \6y-d.locus  166  fjcnominataihtdem 
Epitheta  1 7 1.adagta  ibid.myllica  1 y2.prohlemaU 
tnlfimulacra  thid.  vfts  tn  medicina  1 74.  vjus  ia 
fupplicys  \ y y.vfustn  bello  tbid.vfus  in  coloribus 
1 7 e.h.vftis  in fucis  i jZ.vlus  in  varys  ibid. 
plurnht  adurendi  modus  174..3. 
plumbt  unis  ad  quid  iSo.f. 
plumbi  A A qttaks  1 6 i.f, 
plumbi  fimus  auro  inimicus  lyz.g. 

Plumbi  odor  qualis  1 63.«'. 


pium- 


I 


N 

pfumU  mhierji  icents  162, 
flumhi fondus ‘tugetur 
thimiiqimnafpecies  i8p,r. 
plumhi  fcoria  j 3 ,d. 

Vlumhifpumn  ijuie  i f>4yC 
Vodagra remedium  6^'^.n, 
talia  6'^S-f- 

totygonum  argenteum  8 i.h. 
teriphotygis  etymiim  i 6.9. 
t antica  gemma  875876. 

T opuli  corticis  vis  6 2 3.  e. 
toreellanici  vafis  elymam  2 3 a,e.icon  231. 
t arce  liet  e ipuagix.h. 
porta  area  vht  iZ2.h. 
tracipitati eiymum  2o^.d, 
tradi  a adarsta  qua  113.«. 
trafepe  arcum  vbi  1 2 4. A. 
prafipia  argentea  vhi  5 6,h, 
traJiui^gj.iconesZgg. 
tra/tides  goo.f. 

trudentia  fymbolum  6 1 8 
tfeadoadamas  9 3 6.f. 
t feudaargyrttm  74/^ 
tleudaaUroites^yg. 

Tie  udae  orali  a 2go.h. 
tleudotnagries  tlimij  562.?. 
trdothrum  vulgare  3 5 7.  f.  2 6 1.#. 
tfetites 

pterigophoron  404.^. 

Pacctnelly  Abhatts r>ientio8%2.g. 

Pulmonum  ha; farnum  3 74/C 
Puluis pirius  ex  quihiis condet  ^'j6.g, 
Puluisfcriptorius  6'^j.c. 

Pumicis  natura  6gj. differentia  ibid.locus  6g8.deno- 
minata  thid.epitheta  701  .vhis  in  medicina  thtdem 
vfits  tn  varijs  702. 

Purgans  indar  antimony  goi.d, 
turptira fplendor  qualis  3 7 9.<». 

Turpurina  quid  1 8 5-^.  6 2 6.c. 
turpunna  compojhto  205.«. 

Vmeolanus  puliits  2 2 o,c. 

Pyrites  ^yo.aquiuocathid.  /ynonima  ,etymum  571. 
natura  thid. differt //.c  5 7 2 . iTories  573-574-575- 
^j6.'ypy Jocus  ^^yi.moraliaibid.vfus  in mediet-  . 
na  •^y  j.vnis  in  varq s ibid. 

Tyritcs arofus  1 1 1..?, 

Pynteshirba  570.^. 
pyrttesdcrilts  572/^ 

Pyritesvimis  572.^. 

Vyritisvdio  yj9-u, 

Tyrita  quid  manent  i g.d.  f 

Pyrimaihus  lapis  li^d. 

Vyubolus  lapis  ^yi.c. 


D E X. 

R 

RAntinaquidJk  1 q.b, 

. Raphanus  aureus  68-^. 

Refma  cur  cum  danno  1 84./^. 

Retia  pro  auro  q.^,d. 

Rlombites 

Rtfagallum  qutd  3 54.^. 

Refa gratiafyrhbelum  gyo,f. 

Rubigo  vox  aquiuoca  141/I 
Rubige  plumbi  qualis  j 8 1 .</. 

Ruhinus  quid  g^y-d. 

Rubrica , dr  ochra  qualis  2 fq. 

Rubrica  aquiuora  2 5 -j. [ynonima  ihid.etymum  ibidem 
natura , ^ locus  tbid,diffrentia  2^8*f*vfus  ibtd* 
Rnftnaquid  2g.b,i^ g.c. 

Ryncolithos  602. 

S 

SAbinites 

Sacrium  quid ^ot^.h. 

Sagda  quid g2iy.f. 

Sal  cur  diiius  dtuinus  3 08.«'. 

Sal  Armeniacus  }2fd. 

Sal atticus  ^ 06/1 

Sal  ferri 
Salindus  2gZ.h. 

Sal  1 ouis  qunl  185.«». 

Sal  naphticus  301.1^. 

Sal  odoris  violat  ei  ^08 -b- 
Salpeira  ^2if..e. 

Sa^fitim  cohibet  3 3.^, 

Sal  t artari  8ij.c. 

Sal  vino  permiHus  $iy.b. 

Salis  aquiuoca  298  .fynonima  ibid.etymum  ibid.natu- 
ra  2gg.generatto ^00-dfflrentie  ■goi.ele^io  306 
locus ihtd.epitheta  'yo8.  denominata  309.  adaguu 
310.  myd ica^eff  (ymbelica  3 1 1 . moralia  ibtdent, 
augurta , effomnia  3 1 2,hidorica  313  mir aculas 
tbtd.vfus  tnf  crts  3 i /^.vfas  in  fupplicijs  3 1 6.vfus 
tn  abis  ibid.vfusin  medicina  3 1 y.vfus  apud  Agri 
colas  3 1 g.vfus  in  vtirys  320. 

Sahs  nitri  conficiendi  ratio  325.^. 

Salis  gemmet  vis  3 1 8-e. 

Salis  icones  -^02.20^  304. 

Salis  infula  ^o$.d. 

Salis  locus  tn  merfv  3 i $,g, 

Sahs  operationes  chymicx  3 1 8.^. 

Salis  fptimei  differenti  et  305. 

Satis  VIS  tn  libis  3 1 6,h. 

Sales  mydtci  2g8-g- 
Sales  nigri  2 gSg- 
Salarium  cur  dicatur  merces  309.^. 

Salaria  via  "iibi  ^og.d, 

Saliares  menjx  ^og.c, 

Sa- 


I 

! 

i 


I N 

S/thmndr&fhtn:^  6^^.  h. 

SfMamaqua  i 3. «'. 

Sdgatxit  quid  305.  k 

S/ilfoU herba  ■^og.c. 

Samia  terra  efjmsm  239.  Ucus  ibid,  natura  ibid.  de- 
nominata ibtd.  differentia  %t^o.vfus  in  vanjs  ibid. 
Samiare  quid  i^^.d. 

Samiarq  qui  239.  «'• 

Samius ader  $^%.d. 

SanSlonm fortitudo  qi.b. 

Sandalites  5 01.  ^ 

Saadaratha  xquiuoca  5 qg.frnonima  ibid.  etqmum  io. 
natura  260.  dfftretia  thid.  heus  tbid.  vfus  in  me- 
dicina 2 6.  fut  >u  thid. 

Sandarachatum  quid  3 6 o.f’. 

Sandyx  quid  (>fi-d. 

Sanguinis  hirci  ni  vis  948.^. 

Safphirusgyl. 

Sapphiri  oleum  5)73-'». 

Saponaria  terr a : 4 5.  b. 

Sarcophagus  lapis  6gt-g- 
Sarda  matrix  amethydi 
Sardius  lapis  9 2 3 . ^ • 

Saturnus chymteorum  \ ho.g. 

Saxum  balani  yiy.d. 

Saxum  cum  miner  a argenti 
Saxum faturni 
Saxietymum  q.^y-b. 

Saxa  odorata  448. 0. 

Saxa  falis  10^.  e. 

Scaccorum  etymum  qafiff 
Scelites/s^y- 

Schtdi  aqmuoca  6 5 q.fynonima  ihid.etymum  tbidem. 
natura6^6.  differentia  tbid.  heus  ibid,  vfus  in-i 
medicina,  & in  alys  657. 

Sclopi  anci  vbti^i.d. 

Scolopendrites  47  5. 

Scoria  etymum  iq.f. 

Scrupi,  & fcrttpultaquiuocaqlS.g. 

Scyrus  lapis  6g6-f. 

Securis  lapidea  icon  158* 

Seknites  678.  eius  etquiuoca  ibid.  fynonim a ,& ety- 
mum ih.  natura  6S  o.  differentia  681.  icones  6^,  2 . 
68  3 ■ locus  684.  vfus  m medicina  ibid.  vfus  in  va- 
rijs  ibid. 

Semtrnet alium  zg.h. 

Sopite s q')l. 

Septem  dormientes  qui  545.^. 

Serra  arca  1 2 5«  <«• 

Sideritis  vnde diBa  \qi.d. 

Sideritis  nomen  aquinocum  142.^. 

Signatura  a colore  z-^g.a. 

Silicis  aquiiioca  7 la^.fynonima,  etymum, natura  ibid. 
diprentiayi^i.iconcs  72  6. 727.  728. 7 29.7  3 °- 
731.  732.  733.734.735-73^'737'738.739- 
740. 741.  yiifi.qiyi.opttheta  q^c^.vlusinvartjs 

744* 


D E x: 

simulacra  Antiquorumin  marmore  77^*777" 

Simulacra  brutorum  .tnea  lij.d. 

Simulacra  Ileorum  minio  tinola  644.^. 
Smaragdoprafus  9 00.«. 

Smaragdi  vis  5 6 q.f. differentia  974,^. 
Smegmataqna  6'y^.d. 

Smyridts  aqninoca  6qq.fynonima  tbid,  etymum  ibid. 
locus , & natura  6^i^.vfus  in  medicina , & in  va- 
rys  ibid, 

Soda  herba  3 2 8.f« 

Solea  calceorum  plumbea  iS^.b. 

Solea  aurea  equorum  yi.d. 

Solis jjmboium  ^ig.b. 

Sery  quid •^qi.c. 

Spartopolia  6^Zf. 

Speculum  afmi  6’jZ.h. 

Specula  ex  are  1 2 6,e. 

Sphragis  vox aquiuoca  26^.0. 

Spirites  a^e^g.d. 

Spiritus  Julphuris , & chalcanthi  differentia 
Spody  etymum  , & aquiuocu  \ 6th,lcones  xy J». 
Spondylus  animal  698.^« 

Spongiclitos  49  2 .49  3 . 

Spongites  6yx.a, 

Spongitum  icones  6y  2. 

Sporta  argentea ybi  g6J>. 

Spultia  qua  6 5 4.f. 

Spuma  Luna  by%.h. 

Spiittiaiigiants  remedium  6q2.g- 
Stagnare  vndt  dillim  1 8 J -f. 

Stalagmites  630.?. 

Stannum  in  argentum  mutatur  g^.C. 

Stanni  fynonima,  & etymum  1 8 1 .a.natura  iUd.di fe- 
rentia 1 8 2.f.prap arandi  ratto  1 8 ^ Jocus  tbtd,mo- 
raltaxiq.frohlemataihid.vlustn  mediana  185. 
vfus  inpiUura  ibtd.vjus  invarys  ibid. 

Stanni  liridor  vt  tollatur  1 8 3.^. 

Statua  cx  auro  folido  6S.c. 

Statua  f ilis  vbi  2,  xq.d. 

Siatua  vt  aliquem  detimtunr  j68.4. 

Steatites  66l.66$.620.h. 

Steinomarga  quid  2 2 l.c. 

Stelechites  ^02,^0^. 

Stelechites ferrei  icones  143. 

Stella  terra  68  6. e. 

Stella  in  lapide  lanuli  8ji.b. 

Stellati  lapidis  aquiuoca  8y2.h.fynomma  873.  natu- 

ra,& locus  ibid.  differentia  SyS.  S79. 

8 8 o.vjus  in  medicina  8 8 o. 

Stihtj  aquiuoca  \86.fynomma,  etymum  i8y. differ  en- 
ti a 188.  natura  18 g,  heus  thid.praparandi  ratio 
1 9 o.mydica,  eir  moralia  ibid.  vfus  m medicina  ib. 
vfus  in  de c oratione  193  .vfus  in  varys  ibtd. 

Stiby  cum  fiuore  icon  i88.h. 

Stiby  venenati  htftorta  2y2f, 

Stimmi  qmd  iZl.b. 

■Siim. 


J N D E X. 


Stomachi  doloris  remedium 

StoiKomacjuid  ig.h. 

Strombites  449.C. 

Stramaria  herba 
■ Strumarum  remedium  69  %,d. 

Stygia  aquaetymum  343.(4 
Stypteria  3 z'8  :h\ 

Sualternium  404.^. 

Sublimati  etymum  zo^.d. 

Sttca  quid  6g^,a, 

Sucti  concreti  lapidei  icones  275.276  277.27S.279 
280.281.282.283. 

Succi  macri , & pingues  qui  2 84.4 
Succinum  adulterinum  e^og.d. 

Succini  aquiuocd  ^o^.fynonima  ^Q^jttymumihidcm^ 
ortus  40  s-»atura  408  .differentia  0,0^  Locus  411. 
colligendi  ratio  4 1 2 denominata  lyi^.myUica , & 
moralia i^icy.vfus in  medicina 415.  %/fus in  -uarus 
416. 

Succini  magiBerium  416.1. 

Succini  icones  4 1 o.  4 j 7. 

Sulphudjublimatum  36  y.a. 

Sulphur  caballinum 
Sulphur  cauton  364.4 
Sutphur  metallicum  3 64.^. 

Sulphur  ex pyrite  578.^. 

Sulphmffacrum  qtnd-^Sz.h. 

Sulphur  vitriolatum  '}'j4  g. 

Sulphuris aqttitioca  ■}6z.effynommaibid.etymtim  ibid. 
natura  i^6l.differentia 3 64.I0CHS  3 Sy.praparandi 
ratio  3 6g.a.venenum , dr  medela  ihidjeriominata 
3 7 o.epitheta  371  .mydica,  dr  moralia  372 .2/«/ 
medicina  373  .vius  tnfupplicijs  3 -J4.'vfustn  faerts 
375  .ZJ/zi/  z»  376, 

Sulphuris  f.ipor  ^6^.c, 

Symptomata  ah  hydrargyrogemta  zoo/i 
Sjticus  color  qualis  2 5 8 .i&. 


TAlci  aquiuoca  68  s-fl/nonima  686.  cfymtim  ihi, 
natura  ibid.differemta  thid, locus  68j.zlus  ins 
medicina  687.  rjfus  in  varysthid. 

T alci  conditiones  6 5 6-f. 

Taos  lapis  ^00. h. 

Tartari  aqiimoca8l6.  fynomma  ibid.  etymum  ihid. 

differentia  thid.  vfus  in  medicina  ibid. 

T a feonium  quid  zz8-f. 

T empla anea  izz.h. 

Tephria  quid  yso.g. 

Termini  effigies  5.48. 

Terra  armenia  z6p..a  quitioca  ibid.  rynonima ibid.  ety- 
mim  ibid, locus  270.  natura  ibid.  adulteratio  ibid. 
differentia  ihid. vius  in  mediana  271. 

Terra  creata  nuncupata  24  i .4 
Tetra  Deiqua  242.^). 


T errafglina  qua  z 2 6. g. 

Terragraea  z6^.e. 

T erra  lemma  z6z.h.aquiuocaihi^fynon.ibid.etymum 
ihid.dcfcripttoihid.loais  z6z,.differentta  264,  F.l . 
iho  2 68-  prap arandi  ralto  ibid.vjus  ibtd. 

T erra  magica  3 06  f . 

Tcrramelia  252. 

Terra  Melitcn/tsqtia'2^j,a.2.68f'. 

Terra  nigra  qua  % 5 ^.d. 

T erra  odorata,  dr  faten:  2 1 o.f. 

Terra pnigttts  2 yg.b.etymum  ibi.naturaihid.  diffh  en- 
ti a ibid.. 

Terraputeolana  z6o.h. 

Terra  aquiuoca  2 o S.fynonima , etymum  207.  natura 
ibid. generatio  209.  differentia  210.  denoir.tn  '.ia..j 
215.  epitheta  ibtd.  adagta  ibid.  Jotnma  2 j 6-mylh 
ea  thid.  moralia  218.  htHorica  2 zo.fmnUcraibid. 
hieroglyplnca  ihtd.  prodigia  221.  ' 

Terra  affinia  zio.h. 

T erra  bullientis  fpuma  363. 

Terraihiaaqttiuoca  24~J.  fynonimaibid.  etymitibid. 

dtffi r entia  ihtd.  vjus  thid. 

Terr.efigillataicenes  265.  z66.  2 67. 

Tcrraintedina  2 1 6.f. 

T erra  odor  qualis  20S.fi 
T erra  [udor  qualis  406  fi. 

Terra  tremoris  cauja  2 1 6.g. 

Terra  compofita  2 60.  e. 

T erra  medicinales  262.  g. 

Terraneola  anis  2i%.b, 

T errella  quid  21%,  b, 

T edacea  l.tptdea  g 3 2 -f , 

Tetragonon  Hippocratis  \8j.d. 

T heamedes  lapis  562. z. 

T heodotium  qtttd  243.  (/, 

Thcriaca  color  qu  -lis  J40  g, 

T herma  argentea  gy.a. 

Thefauri  etymum  3 7.  d. 

T hyallts  quid  6 64-g. 

Tkyi.es  670.4 
T thurtinus  lapis  448.  h, 

T inea pufionim  n medium  6 6 ^.d. 

T opassius  ^yj.cijS. 

T ophus  703  aquiuoca  ibid.  fynomma  thi.  natura  704. 

differentia  thid. heus  705.  vfus  ibid. 

Tophus  Germanorum  6p^.d. 

T eirentes  detegunt  metalla  2 1 .d. 

T rahendi  vim  habentia  qua  5 5894 
J richrus  lapis  648.^. 

Trifolium  afphateiim  ^8}.a, 

Trtonhites  484. 

Tripoles  terra  etymum  2 5 5 .f. 

Tritteites  513. 

Trochites  624.fynonima,  (ff  etymum  ibid.natura  ibid. 

locus  ilHd.vjusi»  mediana  625. 

Tuba  argentea  9 6.  e. 

Ttu 


^5 

ik 


index. 


tuhx  4rge»te^  96. e. 

Tiirhith  3 3‘"' 

ra^X>/r»o«^'»'*  902.^/;*'«'» ihid.>MiuraibidJif 

'vjus  w tbi^* 

Turkaia  902  f» 

^urfetHm  minef  de  2 0^e. 
rutialnda(ju£ 

'TutlAnmendYa.huum^^d, 

•XyY&nntdtsfimuUcYum  i5  3*^‘ 

‘TjromoYphites  515*  5*^' 


VAgtYjaferrea  1 5 5.''. 
raUnurea-jog. 

(tdfnfionem  2 34'^* 
yafiexcrysUilo  945-^* 

Vaforum  icones  2 2 9^  2 3 2 ■ 2 3 3.’ 

yafaquomodo  inauremur  204*^* 

frafaexwarmsrijjs.c-  . 

rasflumkumfupra  ,gmm  mr.fmaMr  1 63.  f- 

yellus  aureum  44.f. 

yeua  crudaria  74./ 

yenenau  f omnis  remedium  2 2S.». 

y eneris  gemma  g6']M 

yenut  exijuo  marmore  fculpta  748*^‘ 
yermilio  quidt-^^.a. 
yer minationis iimedium  809.^. 
r er/tria  qufd 


yerticillinafcumur  -iqi.hjcenterum  179« 
ymiginis  remedium  944  iC 
yeftisattalica  qua  yo.f. 
yieugnarumvenatto  iy6.h, 
yinumgyfjo  conditum  ^yy-c. 

Vini  refrigerandi  modus  3 2 7.^. 

yir tuitus  auro  comparatus  6i,d, 

yitrtoli  magiterium  quomodo  faretur  347*^ 

yitrtelt phlegma  jq6f 

yttHmenquid  378/^ 

ylex Oiitex  ^yd. 

ym  htlici  manni  8oo-e. 

ynguentum  alahaftri  yyi-er 

ynguentum  ciirinum  944/^ 

ynguentum  Geranrj  63  2.f. 

ynguentum magneticum  ^66-h. 

Yntolaptsyg’).d. 

Votis  remedium  361.^. 
yolucresquiibof- 
y orner  ancus  1 24'J^' 
yomitoria  quan&o  eonueniant  344:^ 
yrhes  ah  are  denomtnata  1 1 t.h, 
yrina pueri  ad qutd  384-^* 

Vulcanus  cur  efhejiius  2 6 3,</. 


' Cho  herba  qua  •xy.c. 


f Apheraquid,i6o-h.^y%/<‘ 


REGISTRVM. 

«•ABCDEFGHIKLMNOPQ.RS  T V X Y Z Aa  Mmm  Nnn 

liii  iCkkk  LUI  Mmmm  Nnnn  Oooo 

Omnes  funt  Terniones,  prster  & Oooo,  qu*  funt  Duetniones. 

Bononim, Typis  lo.  Baptift®  Fertonij  i «48-  Superiorum  permiffu. 


i.. 


p;iJo 


'mmm. 


•HR-a^^k^vs  ^\\5.^iftiy»iWK^  \mwT 

/1 

‘^^ir^rBiilir  ’ ' • ■ ' /1