Skip to main content

Full text of "Hymni inediti. Liturgische Hymnen des Mittelalters"

See other formats


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/hymniineditilitu54drev 


AMLECTA  HYMNICA 

MEDII  AEVI. 

Herausgegeben 
von 

Clemens  Blume  S.  J. 


LIV. 

THESAURI  HYMNOLOGICI  PROSARIUM. 

Die  Sequenzen 

des 

Thesaurus  Hymnologicus  H.  A.  Daniels 

uncl  anderer  Sequenzenausgaben. 

Des  2.  Teiles  erster  Band. 


-o-O-c- 


Leipzig. 

0.    R.    R  e  i  s  1  a  n  d. 

1915. 


THESAURI  HYMNOLOGICI  PROSARIUM. 

Partis  alterius  Voluinen  I. 


Liturgische  Prosen 

des  Ubergangsstiles  und  der 

zweiten  Epoche 

insbesondere  die  dem 

Adam  von  Sanct  Victor 

zugescliriebenen 
-aus   Handschriften   und   Friihdrucken 
neu  herausgegeben 


von 


Cl.  Blume  S.  J.  und  H.  M.  Bannister  M.  A.  Oxon. 


-fy-^^s^ 


Lcipzig. 

0.    R.    Re.island. 

1915. 


JUN  -  8  1958 
(  0  iSO 


Vorwort  imd  Einleitung, 


Vorliegender  Band  fuhrt  die  im  vorhergehenden  begonnene 
Neuausgabe  bereits  anderweitig  bekannter  Sequenzen  weiter. 
Das  gesamte  Material  war  in  zwei  Gruppen  zerlegt :  Prosen 
erster  Epoche  und  Prosen  ztveiter  Epoche.  Jene  sind  durchweg 
frei  von  den  Gesetzen  der  Metrik ,  Rhythmik  und  des  Reimes ; 
letztere  sind  durch  eben  diese  Gesetze  volhg  gebunden.  Zwischen 
beiden  liegt  eine  tiberleitende,  vermittelnde  Gru])pe  von  Sequenzen, 
in  denen  Rhythmus  und  Reim  in  mehr  oder  minder  zarten  An- 
fangen  nur  teilweise  zur  Geltung  kommen.  Wir  nennen  sie 
^^Seqtientiae  transitoriae^^  Prosen  des   ^Ubergangsstiles" . 

Gelangten  im  Bande  LIII  jene  der  ersten  Epoche  zum  Ab- 
schkifi,  so  in  diesem  Bande  jene  des  Ubergangsstiles  (S.  1 — 140). 
Von  den  volhg  rhythmisch  gebauten  und  regelrecht  reimverbram- 
ten  Sequenzen  oder  „Sequenzen  zweiter  Epoche"  (in  Anlehnung 
an  die  mittelalterliche  Ausdrucksweise  nennen  wir  sie  ^.Seqnentiae 
rhytlimicae  ct  rigmatae^^)  konnten  wegen  ihrer  verhaltnismaBig 
grofien  Zahl  hier  nur  jene  Be  Dco  und  De  Beata  aufgenommen 
werden.  Jene  De  Sanctis  wird  der  folgende  (LV.)  Band  umfasseu 
und  damit  die  gesamte  Scquenzen- Awsg&he  abschUefJen. 

Im  Einzelfalle  ist  es  oft  sehr  schwer  zu  entscheiden,  ob  eine 
Sequenz  in  die  Gruppe  des  Ubergangsstiles  oder  in  die  der 
zweiten  Epoche  zu  verweisen  ist.  Nicht  selten  ist  namlich  der 
Reim  vollkommen  gewahrt,  Rhythmus  und  Symmetrie  im  Vers- 
bau  hingegen  lassen  vieles  zu  wiinschen  ubrig;  umgekehi't  mil3- 
achtet  manche  rhythmisch  und  symmetrisch  tadellos  aufgebaute 
Sequenz  die  Reimgesetze.  —  Noch  schwieriger  lafit  sich  eine 
scharfe  Linie  zwischen  den  Sequenzen  erster  Epoche  und  den 
des  Ubergangsstiles  ziehen.  Schon  uuter  den  dem  Notker 
Balbuhis,  deni  angeblichen  Erlinder  und  wirkhchen  Hauptforderer 
der  Sequenzen  crstcr  Epoche,  zugeschriebenen  Prosen  hndet  sich 
eine,  namUch  ^Laude  dignum''  (Bd.  LIII,  Nr.  203),  welche  den 
symmetrischen  Rhythmus  und  die  Assonanz  durch  alle  Verse 
zur  Anwendung  bringt.  Das  sind  handgi-eifliche  Symptome  des 
Uhcrganges    zu    vollem    Rhythnuis    und    Reim.      Soll    also    diese 


VI  ■        Vorwort  und  Einleitung. 

Prose  zur  Gruppe  der  ersten  Epoche  oder  des  Ubergangsstiles  ge- 
rechnet  werden?  Bei  jedem  Entscheid  halt  Filr  und  Wider  sich 
die  Stange. 

Erst  recht  unmoglich  ist  eine  klare  scharfe  Scheidung  zwischen 
diesen  Gruppen  nach  einer  bestimmten  Zeitperiode^  da  der  tlber- 
gang  von  der  einen  zur  anderen  Form  nicht  an  eine  bestimmte 
Zeitgrenze  gebunden  ist.  Schon  um  die  Wende  des  10.  zum 
11.  Jalirhundert  begegnen  uns  Sequenzen,  welche  in  allem  das 
Geprage  des  Ubergangsstiles  ganz  klar  an  sich  tragen ;  ein  Bei- 
spiel  dieser  Art  ist  Nr.  47  dieses  Bandes.  Und  doch  schwindet 
um  jene  Zeit  noch  nicht  im  mindesten  die  Vorliebe  fiir  ametrische, 
durch  Rhythmus  und  Assonanz  nicht  gebundene  Sequenzen.  Sie 
herrschen  viehnehi*  wahrend  des  11.  Jahrhunderts  fast  ausschliel3- 
Hch.  Anderseits  tauchen  schon  gegen  Schlufi  des  11.  Jahr- 
hunderts  Sequenzen  auf,  welche  die  ganze  Technik  der  rhyth- 
mischen  und  gereimten  Sequenzenstrophe  in  ilirer  reinsten  Voll- 
kommenheit  aufweisen;  so  z.  B.  ^^Verhum  bonum  et  suave"  (Nr.  218 
dieses  Bandes).  Mit  diesen  Musterbeispielen  einer  formvoll- 
endeten  Sequenz  zweiter  Epoche  hort  indes  keineswegs  die  Dich- 
tung  von  Sequenzen  im  Stile  des  Uberganges  auf.  Sie  setzt 
sich  viehnehr  in  die  folgenden  Jahrhunderte  hinein ,  sogar  bis 
zum  Beginn  des  16.  Jahrhunderts ,  fort.  Daher  geht  es  nicht 
an,  von  Sequenzen  der  tJhergSingsperiode  zu  sprechen,  und  auch 
die  Benennung  „Sequenzen  des  Uberganges"  ist  mii3verstandHch, 
da  „Ubergang"  leicht  im  zeithchen  Sinne  gedeutet  werden  kann. 
Als  einzig  richtige  Bezeichnung  empfiehlt  sich :  Sequenzen  des 
Ubergangss^i?es. 

Das  klassische  Beispiel  einer  Sequenz,  welche  unwidersprochen 
alle  Merkmale  dieses  Ubergangsstiles  aufweist,  ist  die  bertihmte 
Ostersequenz  ^^Victimae  p^^fscliali  laudes^^  (Nr.  7  dieses  Bandes). 
Der  symmetrische  Rhythmus  khngt  tiberall  heraus,  aber  es  sind 
doch  nur  Anklange ;  der  Reim  dringt  durch,  aber  voll  und  ganz 
nur  im  mittleren  Strophenpaar  4  u.  5,  teilweise  in  den  Schlufi- 
strophen  6  u.  7,  wahrend  die  drei  ersten  Strophen  volhg  die  Art 
der  ersten  Epoche  an  sich  tragen  und  doch  zugleich  ihre  Verse 
durch  Assonanz,  aber  auch  nur  durch  Assonanz  binden. 

Als  echte  Paradigmen  einer  vollJcommenen  ,  durch  und  durch 
regelrecht  gebauten  Sequenz  zweiter  Epoehe  gelten  die  Sequenzen, 
welche  dem  grol3en  Victoriner  Adam  zugeschrieben  werden.  Die 
charakteristischen  EigeDttimhchkeiten  der  Technik  sind:  1.  regel- 
rechter,  auf  dem  nattirhchen  Wortakzent  (nicht  auf  der  Quantitat 
der  Silben)  beruhender  Bhythmus,  so  dafi  der  Versakzent  aus- 
nahmslos  mit  der  gewohnUchen  Wortbetonunghannoniert;  2.  inner- 
halb  des  Verses  eine  gieichmafiige  Zdsur^  die  mit  dem  Wort- 
schhisse  zusammenfallt ;  3.  reiner,  mindestens  zweisilbiger  iJmw. 
—  Die  Anfangsstrophen  derMariensequenz  „Salve  mater  salvatoris " 
(Nr.   245  dieses  Bandes)  mogen  diese  Gesetze  veranschauhchen : 


Vorwort  und  Einleitung.  VII 

1  a.    Salve  mater  |  salvatoris,  1  b.    Ab  aeterno  j  vas  provisum, 

Vas  electum,  |  vas  honoris,  Vas  insigne,  |  vas  excisum 

Vas  cSelestis  gratiae ;  Manu  sapientiae. 

Nach  diesem  aus  trochaischen  Versen  aufgebauten  Schema 
ist  vom  12.  bis  16.  Jahrhundert  die  grolSere  Zahl  der  Sequenzen 
gedichtet  worden,  so  dal3  man  es  das  Sequenzenschema  nennen 
kann  im  Gegensatz  zu  dem  meist  gebrauchlichen,  aus  vier  jam- 
bischen  Versen  zusammengesetzten  Hymnenschema.  Den  An- 
forderungen  betreffs  E-hythmus  und  Zasur  wird  allerdings  oft, 
selbst  in  sonst  vortrefPHchen  Prosen ,  nicht  peinlich  Rechnung 
getragen.  So  z.  B.  in  den  Versen  2 ,  1  u.  10,  1  der  form- 
vollendeten  Prose  j^Stahat  mater  dolorosa^^  (Nr,  201)  : 
2,  1  Cuius  ani  |  mam  gementem. 
10,   1  Fac  ut  arde  |  at  cor  meum. 

In  diesen  Versen  zerschneidet  die  Zasur  nach  dem  2.  Tro- 
chaus  das  Wort  „animam"  und  „ardeat"  und  bewii'kt  obendrein, 
dafi  in  unnatiirhcher  Weise  die  Silben  -  mdm  und  -  dt  als 
Anfang  der  zweiten  trochaischen  Vershalfte  hochtonig  zu  lesen 
sind.  Vers  13,  1  der  eben  genannten  Sequenz  „Salve  mater 
salvatoris"  hingegen  wahrt  wohl  das  Gesetz  betreffs  Zasur  und 
Wortschlul^,  erzeugt  aber  einen  Widerstreit  zwischen  VersaTizent 
und  WoHahzent '.,  letzterer  verlangt  die  Betonung: 

Tu  thronus  es  |  Salomonis ; 
der  Versakzent  hingegen  zwingt  zu  skandieren: 

Tu  thronus  es  |  Salomonis. 

Es  ist  nun  von  einzelnen  Hymnologen ,  insbesondere  von 
E.  Misset  (Les  Proses  d'Adam  de  Saint-Victor.  Paris  1900. 
S.  29  sqq.) ,  das  Dogma  aufgestellt ,  Adam  v.  St.  Victor  beob- 
achte  in  seinen  Sequenzen  stets  ganz  genau  die  vorhin  erwahnten 
Regeln  betrefPs  Ilhythmus^  Zdsur  und  Reim  ;  nur  im  SchluJ^verse 
einer  Strophe,  zumal  wenn  derselbe  akatalektisch,  also  mit  einem 
mannlichen  oder  stumpfen  Reime  abschhel^t,  sei  ein  Taktwechsel 
bzw.  ein  gelegentHches  Abweichen  vom  Gesetze  des  Rhythmus 
bei  diesem  Dichter  nicht  einfachhin  verpont,  z.  B.  A^ers  7,  3 
von   „Salve  mater  salvatoris"  : 

Saliitis  puer})era, 
wo  eigentlich  als  rhj-thmisches  Schema  /w/w/v^/  zu  erwarten  ware. 
Dieses  Dogma  steht  bei  Misset  so  unumstofilich  fest,  dal3  jeder 
Vers ,  welcher  sich  der  genannten  Regel  nicht  fiigt ,  als  falsch 
tiberliefert  und  daher  korrekturbediirftig  angesehen  wird ,  oder 
aber,  dat)  jede  Sequenz,  welche  mehr  als  zwei  oder  drei  solcher 
Korrekturen  benotigt,  dem  Victoriner  Adam  abgesprochen  wird. 

Die  These  Missets  und  der  ihm  foloenden  Hvmnoloireu  leidet 
an  der  verhangnisvollen  Schwiiche ,  dal3  sie  sich  auf  eine  Vor- 
aussetzung    stiitzt,    die    bisher  durch  nichts  als  sicher  erwiesen 


YIII  Vorwort  luid  Einleitung. 

ist,  im  Gegeiiteil  diirch  die  vielen  neuei^^orbenen  Kenntnisse 
uber  die  Seqnenzen  sich  als  nnhaltbar  herausgestellt  hat.  Dieser 
Nachweis  soU  gleich  erbracht  werden. 

Es  fiihrt  uns  dies  zur  Erorterung  der  schwierigen  Frage : 
AVelche  Sequeiizeii  sind  von  Adam  von  St.  Victor?  Wenig- 
stens  von  einigen  Sequenzen  mufi  sicher  feststehen,  dal3  sie  der 
Feder  des  vielgepriesenen  Prosators  entstammen.  Dann  erst 
lal3t  sich  ermitteln ,  ob  denselben  gewisse  Eigentiimlichkeiten 
anhaften ,  welche  ihnen  ein  solches  charakteristisches  Merkmal 
aufpragen,  das  sie  von  ahnhchen  Sequenzen  gleichzeitiger  Prosa- 
toren  bestimmt  unterscheiden  lafit.  Letzteres  ist  bisher  trotz. 
der  sehr  verdienstvoUen  Arbeiten  Gautiers  und  Missets  und  trotz 
der  Zuversicht ,  mit  w^elcher  Misset  seine  Kesultate  als  sicher 
verbiirgte  ausgibt,  nach  unserer  IJberzeugung  noch  nicht  gelungen. 
Mufiten  wir  im  Vorworte  zu  Bd.  LIII  mit  Bedauern  konstatieren, 
dafi  im  Gegensatz  zur  geltenden  Tradition  Notker  Balbulus  nicht 
der  Erfinder  der  Sequenzen  erster  Epoche  sei,  und  dafi  von 
manchen  der  ihm  zugeschriebenen  Sequenzen  nicht  einmal  fest- 
stehe,  ob  sie  tiberhaupt  in  seiner  Abtei  St.  Gallen  gedichtet  wurden,. 
so  mtissen  wir  leider  in  diesem  Bande  in  gleicher  Weise  betreffs 
des  Hauptvertreters  der  Sequenzen  zw^eiter  Epoche  mit  einem 
lange  fest  eingewurzelten  Vorurteile  aufraumen.  Der  Dichterruhm 
des  als  gr6j]ten  aller  Lyriker  gefeierten  Victoriners  Adam  wird 
dadurch  aber  nur  insow^eit  geschmalert,  als  er  das  Verdienst 
und  die  Ehre ,  die  hochste  BKite  der  mittelalterHchen  Prosen- 
dichtung  durch  seine  glanzvoUen  Erzeugnisse  in  unerreichter 
VoUkommenheit  zu  vertreten,  mit  einem  oder  gar  einigen  zeit- 
genossischen  Dichtern  wahrscheinlich  teilen  mufi. 

Von  dem  Augustiner-Chorherrn  Adam,  der  in  der  einst  hoch- 
bertihmten  Abtei  St.  Victor  zu  Paris  wahrscheinlich  1192  starb, 
wissen  wir  kaum  mehr  (vgl.  Hist.  hter.  de  la  France  XV,  p.  40) ^ 
als  was  sein  Ordensgenosse  Abt  Wilhelm  von  Saint-L6  (f  1349) 
in  allgemeinen  Ztigen  aufgeschrieben  hat :  „Circa  tempora  excellen- 
tissimi  doctoris  magistri  Hugonis  de  Sancto  Victore  floruit  et 
excellens  et  celebris  doctor  magister  Adam,  eiusdem  Sancti  Vic- 
toris  Parisiensis  canonicus  professus,  natione  Brito  [=  ein  Bre- 
tone] ,  conversatione  humilis  et  gratus ,  doctrina  et  eruditione 
utilis  et  praeclarus  ....  valde  multas  prosas  fecit  de  benedicta 
Trinitate,  de  Sancto  Spiritu,  de  gloriosa  Virgine  Maria,  ad  quam 
specialem  devotionem  noscitur  habuisse ,  de  apostoHs  et  ahis 
pluribus  sanctis ,  quae  succincte  et  clausulatim  progredientes, 
venusto  verborum  matrimonio  subtiliter  decoratae,  scientiarum 
fiosculis  mirabilibus  picturatae ,  schemate  congruentissimo  com- 
ponuntur."     (Martene,  AmpHssima  collectio,  VI,  220). 

So  wertvoU  dieses  Zeugnis  eines  Victoriners  aus  der  1.  Halfte 
des  14.  Jahrhunderts  auch  sein  mag,  hochst  bedauerHch  bleibt 
es,  dafi  dieser  Wilhelm  von  St.-Lo  es  unterHefi,  zugleich  das  In- 


Vorvvort  iind  Eiiileitung.  IX 

cipit  wenigstens  einiger  oder  doch  einer  Sequenz  namliaft  zu 
machen ,  welche  unseren  Adam  zum  Verfasser  habe.  Gautier 
allerdings  hat  seinerzeit  geglaubt,  im  Cod.  Parisin.  10  508  saec.  16. 
finde  sich  von  den  Sequenzen  Adams  eine  Liste ,  die  auf 
Wilhelm  von  St.-L6  zuruckgehe.  Nach  Delisles  Erorterungen 
aber  in  der  Bibliotheque  de  TEcole  des  Chartes  (XX,  p.  196  sqq. ) 
mufite  er  diesen  Glauben  wieder  aufgeben  (Gautier,  Oeuvres 
poetiques  d'Adam  de  Saint-Victor,  ed.  2  ^,  Paris  1881,  p.  X  sqq.). 
Jene  Sequenzenliste  stammt  namlich  keineswegs  von  Wilhelm 
von  St.-L6 ,  sondern  aus  dem  Anfange  des  16.  Jahrh.  und  ist 
obendrein  aus  gleich  zu  erwahnenden  Grtinden  wertlos ,  bzw. 
ganz  unzuverlassig. 

Ebensowenig  wie  Wilhehn  von  St.-Lo  durfte  und  darf  sein 
spaterer  Ordensgenosse  Jean  de  Thoulouse  als  Kronzeuge  fiir  die 
echten  Sequenzen  Adams  angerufen  werden.  Was  dieser  Vic- 
toriner  in  den  Annalen  seiner  Abtei  (verfafit  im  17.  Jahrh.)  ilber 
dieses  Thema  vorbringt,  ist  nichts  als  eine  kritiklose  Rej^roduktion 
dessen,  was  er  in  der  eben  erwahnten  vermeintlichen  Sequenzen- 
liste  des   Wilhelm  von  St.-Lo  vorfand. 

Von  grol^erer  Bedeutung  scheint  auf  den  ersten  Blick  zu  sein, 
was  der  einst  einflul5reiche  Lehrer  der  Pariser  Hochschule,  Jod. 
Clichtoveiis  (geb.  um  1472  zu  Nieuport,  gest.  1543  zu  Chartres), 
in  seinem  Elucidatorium  vorbringt.  Zur  Sequenz  ^Splendor  patris 
et  figura"  [Nr.  100  dieses  Bandes]  bemerkt  er :  ,,Author  eius, 
venerandus  pater  Adam  de  sancto  Victore,  qui  rehgiosam,  regula- 
risque  discipHnae  observantissimam  domum  sancti  Victoris  in 
Parisiorum  suburbiis  constructam ,  cum  vixit ,  insigni  doctrinae 
splendore  et  vitae  sanctimonia  illustravit.Apud  quam  [scl.  domum 
sancti  Victoris],  et  hanc  prosam  et  alias  quam  pkirimas  suis  in 
locis  annotatas  et  deinceps  annotandas ,  ilU  ut  authori  ascrij^tas 
invcni.  Eoque  subnixus  testimonio,  eidem  illas  ascripsi :  et  quanque 
earum  suo  loco  (ut  ex  cuius  emanaverit  officina)  assignavi." 
(Ekicidatorium  ecclesiasticum.  Parisiis  1556,  p.  176 '^'.)  Auf 
Grund  der  angebkch  damals  in  St.  Victor  gekenden  Tradition 
legt  Ckchtoveus  nun  37  Sequenzen  vor,  die  von  Adam  stammen 
soUen,  nilmhch : 

1.  Ad  honoroni  tuum  Clniste.  14.  HierusakMn  et  Sion  tiliae. 

2.  Aniniemur  ad  agonem.  15.  Interni  festi  gaudia. 

3.  Congaudentes  e;fsultenuis.  16.  lucundare  plebs  lidelis. 

4.  Corde  voce  pulsa  caelos.  17.  Laudemus  omnes  inclita. 

5.  Ecce  dies  celebris.  18.  Laudes  crucis  attollamus, 

6.  Ecce  dies  praeoptata.  19.  Laus  erumpat  ex  artectu. 

7.  E.vsultemus  et  laetemur.  20.  Lux  advenit  veneranda. 

8.  Gaude  prole  Graecia  21.  Lnx  illuxit  dominica. 

9.  Gaude  Roma  caput  mundi.  22.  Lux  iucunda  lux  insignis. 

10.  Gaude  Sion  quae  diem  recolis.  28.  Muudi  renovatio. 

11.  Genovelae  sollemnitas.       Q  q»  24.  Praecursorem  sunnni  reg^is. 

12.  GratuU^nur  ad  testivum.     ^lO  c:'a.  25.  Protitentes  unitatem. 

13.  Heri  mundus  exsukavit.     -^  ^- -^ -^  26.  Pruuis  datum  admiremur. 


X  Yorwort  iind  Einleitungf. 

27.  Psallat  chorus  corde  mundo.  32.  Salve  crux  arbor  vitao. 

28.  Quam  dilecta  tabernacula.  33.  Simplex  in  essentia. 

29.  Qui  procedis  ab  utroque.  34.  Splendor  patris  et  fig-ura. 

30.  Koma  Petro  glorietur.  35.  Supernae  matris  gaudia. 

31.  Salve  mater  salvatoris.  36.  Vox  sonora  nostri  cliori. 

37.    Zyraa  vetus  expurgetur. 

Ohne  diese  Liste  des  Clichtoveus  zunachst  naher  zu  bewerten, 
sei  vorab  bemerkt ,  dafi  gut  ein  Drittel  dieser  Sequenzen  (die 
Nrr.  1,  2,  3,  6,  14,  15,  16,  20,  24,  27,  28,  32,  36)  nach  den 
bisher  fiir  Echtheit  oder  Unechtheit  der  Adamitischen  Sequenzen 
geltenden  Kriterien  als  unecht  erklart  werden.  Drei  andere 
Sequenzen  hingegen ,  welche  CHchtoveus  im  Ehicidatorium  vor- 
legt  und  bespricht,  sollen  sicher  vom  Victoriner  Adam  stammen ; 
Clichtoveus  aber  schweigt  dariiber.  Dafi  er  aufierdem  18  unserem 
grofien  Prosator  zugeschriebene  Sequenzen  tibergeht,  fallt  wenig 
ins  Gewicht,  da  das  Elucidatorium  iiberhaupt  nur  eine  Aitstvahl 
von  liturgischen  Dichtungen  bietet. 

Als  weiterer  Gewahrsmann  aus  dem  Anfange  des  16.  Jahr- 
hunderts  ware  zu  nennen  Claude  de  Grandrne  (Claudius  de  Grandi 
Vico) ,  ehemaliger  Bibhothekar  der  Abtei  St.  Victor.  Derselbe 
hat  einem  Sammelbande  des  13.  und  15.  Jahrhunderts,  jetzt  Cod. 
Parisin.  14  872  (friiher  St.  Victor  577),  der  eine  Sequenzenserie 
enthalt ,  auf  fol.  221  die  Bemerkung  eingefiigt:  „Prosae  editae 
a  magistro  Adam  Britonis  [sic!],  quondam  canonico  sancti  Vic- 
toris  Parisius,  de  Deo,  virgine  Maria  et  de  sanctis,"  und  eben- 
dort  auf  dem  Vorsetzblatte  die  einschrankende  Note :  „Hymni 
seu  (ut  dicimus)  prosae ,  partim  Adami  nostri ,  pag.  88 ,  sed 
pag.  95  consequentium."  Demnach  waren  in  jenem  aus  St.  Victor 
stammenden  Codex  auf  Seite  88 — 95  Sequenzen  Adams ,  von 
Seite  95  an  solche  seiner  Nachfolger  zu  finden.  In  Wirklichkeit 
aber  sind  auf  den  genannten  Seiten  88 — 95  manche  Sequenzen 
aufgefiihrt ,  die  sicher  aus  der  Zeit  vor  Adam  von  St.  Victor 
herriihren ,  und  andere ,  die  ebenso  sicher  einer  jungcren  Zeit 
angehoren. 

Solnit  ist  die  Zuverlassigkeit  der  Autorenangabe  in  dieser 
Quelle  hinfalhg.  Das  gleiche  gilt  aus  gleichem  Grunde  betreffs 
der  Sequenzenliste  im  Cod.  Parisin.  10  508  und  folglich  auch 
vom  Zeugnis  des  Jean  de  Thoulouse ,  da  er  gutglaubig  sein 
Wissen  einzig  auf  diese  Sequenzenliste  stiitzte.  Nicht  viel  besser 
ist  es  mit  der  Autorenausgabe  des  Clichtoveus  bestellt.  Lai3t 
sich  bei  fiinf,  zehn  und  noch  mehr  Sequenzen  ein  Irrtum  betreffs 
Angabe  der  Herkunft  sicher  feststellen,  dann  ist  ein  Irrtum  bei 
noch  manchen  anderen  nicht  ausgeschlossen,  wenngleich  er  viel- 
leicht  nicht  festgestellt  werden  kann. 

Da  also  direkte  sichere  Zeugnisse  ftir  bestimmte  Sequenzen 
fehlen,  so  eriibrigt  kaum  etwas  anderes,  als  dafi  aus  den  altesten 
liturgischen  Chorhuchern  der  Ahtei  St.  Victor  jene  Sequenzen 
herausgehoben    werden ,    welche    nach  Inhah   und  Form  aus  der 


Vorwort  uiid  Einleitung.  XI 

Zeit  Adams  stammeii  konnen  iind  aus  der  Feder  ewes  und  des- 
selhef) ,  und  zwar  sprachgewandten  und  tiefsinnigen  Dichters  zu 
flielien  scheinen.  Denn  die  Sequenzen  unseres  Victoriners  wurden 
zuerst  und  vor  allem  doch  wohl  in  seiner  Abtei  gesungen  und 
bei  der  Verehrung,  die  man  seinem  Charakter  und  seinem  grol3en 
poetischen  Konnen  dort  sichtlich  zollte,  wohl  noch  langere  Zeit 
liturgisch  verwendet.  Gerade  in  den  Gradualien  dieser  einst  so 
bliihenden  Abtei  findet  sich  wirklich  eine  Reihe  von  Sequenzen, 
welche  durch  gleichmaljige  Formvollendung,  regelmafiige  Technik, 
Tiefe  des  Gehaltes  und  Meisterschaft  des  Stiles  sich  von  anderen 
unverkennbar  abheben.  Kein  Graduale  oder  Sequentiar  einer 
anderen  Abtei  oder  Kirche  weist  in  so  grofier  Anzahl  Sequenzen 
zweiter  Epoche  von  solcher  Schonheit  und  Vollendung  auf  wie 
die  iilteren  Gradualien  von  St.  Victor ;  einige  dieser  Art  finden 
sich  nur  dort  und  wurden  hochstens  noch  in  der  einen  oder 
anderen  Kirche  zu  Paris  liturgisch  verwendet. 

Die  zwei  fiir  unseren  Zweck  wichtigsten  GraduaJkn  aus 
St.  Victor  sind  die  auf  der  Pariser  Nationalbibliothek  unter  den 
Signaturen  14  819  und  14  452  aufbewahrten.  Sie  sind  die  altesten, 
die  erhalten  bUeben,  und  ziemlich  gleichen  Alters,  namlich  vom 
Ende  des  13.  Jahrhunderts.  Der  ganze  Schriftcharakter  lai3t 
nicht  zu,  sie  dem  beginnenden  1-3.  Jahrhundert  zuzuweisen. 
Kein  einziger  Palaograph,  dem  wir  die  Hs.  vorlegten,  wagte  eine 
so  hohe  Datierung;  ja,  es  fehlte  nicht  an  gewiegten  Palaographen, 
welche  sie  nach  sorgfilltiger  Priifung  sogar  ins  14.  Jahrhundert 
verweisen.  Misset  allerdings  hat  geglaubt,  aus  dem  Umstande, 
dafi  im  Corpus  dieser  Gradualien  das  Fest  der  Susceptio  s. 
Coronae  dominicae  fehle,  den  Ursprung  vor  das  Jahr  12S9  an- 
nehmen  zu  miissen ;  von  diesem  Jahre  datiert  ja  jenes  Fest 
(Misset,  1.  c.  pag.  23).  Aber,  wohl  beweist  das  Vorhandenseln 
dieses  Festes  im  Corpus  eines  Codex ,  daf^  derselbe  nach  1239 
geschrieben  sein  mul^ ,  wie  z.  B.  der  Cod.  Parisin.  Arsen  110: 
umgekehrt  jedoch  lalSt  das  Felilen  eines  Festes  nicht  den  sicheren 
Schlul^  zu,  der  betreifende  Codex  sei  vor  Einfuhrung  des  Festes 
geschrieben.  Im  Mittelalter  nftmlich  wurden  neu  eingefiihrte  Feste 
durchaus  iiicht  immer  gleich  rezipiert :  und  wann  dies  auch  der 
Fall  war ,  wurden  neue  Gradualien  oft  nach  altereren  Vorlagen 
kopiert  und  die  inzwischen  neu  eingefuln-ten  Festoffizien  auf  be- 
sondere  Blatter  oder  auf  leere  Bliitter  alterer  Chorbiicher  ge- 
schrieben.  Sobald  also  der  Schriftcharakter  einer  Hs.  ganz  klar 
ihr  Alter  bekundet,  wie  beim  Cod.  Parisin.  14  452,  kann  und 
mnj]  fiir  das  Fehlen  eines  bestimmten  Festes  ein  anderer  Grund 
angenommen  werden  als  ein  solcher,  der  das  Alter  des  Codex 
auf  eine  durchaus  unzuliissige  Grenze  hinaufschrauben  wiirde. 

Die  genaue  Konstatierung  des  Alters  der  beiden  Gradualien 
ist  hier  von  besonderer  Bedeutung.  Dtirften  wir  sie  vom  Anfannc 
des    13.   Jahrhunderts    datieren ,    so    wiiren    sie    nicht  sehr  spat, 


XTI  Vorwort  und  Einleitung. 

nur  etwa  giit  20  Jalire,  nach  dem  Tode  des  Adam  von  St.  Victor 
geschrieben,  und  das  in  seiner  Abtei.  Nicht  nur  vom  Texte 
wiire  dann  anzunehmen^  er  sei  noch  in  ziemlicher  Unverselirt- 
heit  uberliefert,  sondern  namentlich  die  Annahme  hatte  dann  viel 
Wahrscheinlichkeit  fur  sich ,  dafi  der  ganze  Sequenzenschatz 
Adams  noch  annahernd  komplett  darin  vorHege,  ohne  mit  Produkten 
seiner  Nachahmer  oder  mit  von  anderwarts  her  ubernommeiien 
Sequenzen  schon  nennenswert  durchsetzt  zu  sein.  Ganz  anrlers 
liegt  in  diesen  zwei  Punkten  die  Sache,  wenn  erst  beinahe  100 
Jahre  nach  unseres  Prosators  Tode  die  Sequenzenliste  der  beiden 
Gradualien  aufgestellt  wurde.  Und  letzteres  ist  der  Fall.  So 
ist  von  vornherein  die  Moglichkeit  bedeutend  herabgemindert, 
die  echten  Sequenzen  Adams  aus  jenen  Gradualien  auf  inncre 
Griinde  hin  mit  einiger  Sicherheit  herauszuheben.  Wir  sind  hier 
iihnlich  schlecht  bestellt  wie  fiir  die  Sequenzen  Notkers. 

Voll  Zuversicht  indessen,  verleitet  namentlich  durch  das  zu 
hohe  Einschatzen  des  Alters  der  beiden  Gradualien,  hat  Misset 
aus  den  72  Sequenzen  des  Cod.  Parisin.  14  452  nicht  weniger 
als  45  herausgewahlt,  die  er  mit  Gewil^heit  dem  Victoriner  Adam 
vindizieren  mochte,  namlich : 

Laudemus  omnes  inclita. 
Laudes  crucis  attollamus. 
Laus  crumpat  ex  affectu. 
Lux  illuxit  dominica. 
Lux  iucunda  lux  insiguis. 
Mundi  renovatio  j  Nova. 
O  ^laria  stella  maris. 
Post([uam  hostem  et  inferna. 
Profitentes  unitatem. 
Prunis   datum  admiremur. 
Qui  procedis  ab  utroque. 
Rex  Salomon  fecit  templum. 
Roma  Petro  glorietur. 
Salve  dies  dierum  gloria. 
Salve  mater  salvatoris  |  Vas. 
Sexta  passus  feria. 
Simplex  in  essentia. 
Splendor  patris  et  fig-ura. 
Stola  re^i  laureatus. 
Supernae  matris  gaudia. 
Templum  cordis  adornemus. 
Virgo  mater  salvatoris. 
45.    Zyma  vetus  expurgetur. 

Es  lafit  sich  kaum  daran  zweifehi,  dafi  durch  diese  Liste  mit 
Geschick  jener  engere  Sequenzenkreis  geschaffen  ist,  innerhalb 
dessen  die  Sequenzen  Adams  stecken  miissen.  Alle  diese  Se- 
quenzen  zeichnen  sich  namhch  aus  durch  Gehalt,  Sprachgewandt- 
heit  und  vollendete  Technik,  wie  es  sich  fiir  einen  solchen 
Dichter  geziemt,  als  welcher  Adam  von  seinen  Ordensgenossen 
gefeiert  wird.     Die  iibrigen  27  Sequenzen  jenes  Graduale  (Cod. 


1. 

Ave  virgo  singularis  |  Mater. 

23. 

2. 

Ave  virgo  singularis  |  Porta. 

24. 

8. 

Cor  angustum  dilatemus. 

25. 

4. 

Corde  voce  pulsa  caelos. 

26. 

5. 

Cordis  sonet  ex  interno. 

27. 

6. 

Ecce  dies  celebris. 

28. 

7. 

Ecce  dies  triumphalis. 

29. 

8. 

Ex  radice  caritatis. 

30. 

9. 

Exsultemus  et  laetemur  |  Et. 

31. 

10. 

Gaude  prole  Graecia. 

32. 

11. 

Gaude  Roma  caput  inundi. 

33. 

12. 

Gaude  Sion  et  laetare. 

34. 

13. 

Gaude  Sion  quae  diem  recolis. 

35. 

14. 

Genovefae  sollemnitas. 

36. 

15. 

Gratulemur  ad  festivum. 

37. 

16. 

Gratulemur  in  hac  die. 

38. 

17. 

Heri  mundus  exsultavit. 

39. 

18. 

In  excelsis  canitur. 

40. 

19. 

In  natale  salvatoris. 

41. 

20. 

lubilemus  salvatorf  [  Quem. 

42. 

21. 

lubilemus  salvatori  j  Qui. 

43. 

22. 

Laetabundi  exsultemus. 

44. 

Vorwort  nnd  Eiiileitung.  XITI 

Parisin.  14  452)  sind  entweder  sicher  iilteren  Datums  (Sequenzen 
erster  Epoche  bzw.  schon  in  Quellen  des  11.  Jahrhunderts  nachweis- 
bar)  oder  zeigen  solche  Mangel,  dafi  sie  nichtguteinemhervorragen- 
den  Dichter  zugemutet  werden  dilrfen.  —  Aber ,  sind  wirklich 
alle  diese  45  Sequenzen  von  Adam?  Hat  nicht  etwa  in  St.  Victor 
oder  anderswo  ein  zeitgendssischcr ,  vielleicht  sogar  etivas  nlterer 
Dichtcr  in  gleich  vollkommencr  Weise  ^  wie  der  Prosator  Adam, 
Sequenzen  geschafFen?  Letztere  Frage  glaubte  raan  bisher  be- 
stimmt  verneinen  zu  dlirfen ,  bzw.  schenkte  ihr,  da  eine  ver- 
neinende  Antwort  selbstverstandlich  erschien,  gar  keine  Beach- 
tung.  Das  im  vorliegenden  Bande  fiir  viele  Sequenzen  erbrachte 
Quellenmaterial  aber ,  welches  iiber  Alter  und  liturgische  Ver- 
breitung  verschiedener  Sequenzen  ein  ganz  neues  Licht  bringt, 
driingt  zur  These,  dafi  Adam  von  St.  Victor  zu  seiner  Zeit  nicht 
allein  dastand  als  Meister  klassischer  Prosendichtung,  sondern 
ebenbiirtige  Zeitgenossen  und  gar  Vorlaufer  hatte,  deren  Produkte 
den  seinigen  in  nichts  nachstehen. 

Bei  den  betreffenden  Sequenzen  im  vorliegenden  Bande  ist 
jedesmal  darauf  hingewiesen.  Ein  paar  wichtige  Beispiele  seien 
hervorgehoben : 

.^Vcrhum  honum  et  stiave^''  (Nr.  218)  stammt  laiit  Quellen  aus 
dem  vollen  11.  Jahrhundert  und  hat  von  da  an  in  allen  Landern 
sehr  weite  Verbreitung  gefunden.  Der  Dichter  ist  ofFenbar  (iltcr 
als  Adam.  Was  er  schuf,  ist  vollcndd  nach  Inhalt  und  Form. 
Allc  lechnischen  Vorziige,  die  als  charakteristische  Merkmale  der 
Prosen  Adams  geriihmt  werden ,  finden  sich  ausnahmslos  auch 
hier:  Im  Tthythmns  volle  Harmonie  zwischen  Wort-  und  Vers- 
akzent,  ferner  reiner  Beim  und  gleichmaiSige  Zasur  nach  jedeui 
zweiten  Trochiius.  Sogar  in  den  SchUil3versen  jeder  Strophe  ist  regel- 
recht  der  Rhythmus  ausnahmslos  gewahrt.  SoU  dieser  gewandte 
und  tiefsinnige  Dichter  nur  diese  eine  Sequenz  gemacht  haben  ? 
Und  wenn  nicht ,  was  mehr  als  wahrscheinlich ,  ist  dann  l^cinc 
dieser  seiner  Sequenzen  in  die  GraduaUen  von  St.  Victor  ge- 
drungen?  Wenn  sicher  mindestens  27  Sequenzen  dort  Aufnahme 
fanden,  ohne  von  Adam  zu  stammen ,  warum  dann  nicht  noch 
etliche  mehrV  An  welchen  Merkmalen  aber  konnen  wir  dann 
diese  von  den  echten  Adamitischen  unterscheidenV  Unsere  Se- 
quenz  ^^Vcrhrnn  honum''^  verrat  sich  allerdings  durch  ihr  Vor- 
kommen  in  Quellen  des  \\.  Jahrhunderts  und  durch  ihr  Fehleu 
im  alten  Victoriner  Graduale  als  unmoglich  von  Adam  herriihrend. 
Aber,  mehr  als  eine  der  45  angeblich  Adam  zuzuschreibenden 
Sequenzen,  die  in  den  Victoriner  Gradualien  sich  vorfinden,  liann 
sehr  wohl  durch  einen  bloBen  ZufaU  bis  jetzt  nicht  in  einor 
Q.ueUe  des  IL  Jahrliunderts  nachweisbar  sein ,  wennirleich  sie 
wirkUch  aus  dem  11.  Jahrhundert,  etwa  vom  Dichter  des  „Ver- 
bum  bonum",   stammen  mag. 

Die    gleichen    Erwiigungen    sind    an    die    priichtige    Sequenz 


XIV  Vorwort  und  Einleitung. 

^Hodiernae  lux  diei"  (Nr.  219)  zu  kniipfen.  In  jeder  Hinsicht 
wSre  sie  eines  Adam  von  St.  Victor  wiirdig.  Nur  der  Umstand, 
dafi  sie  schon  in  einer  Quelle  des  ausgehenden  11.  Jahrhunderts 
vorgefunden  wird,  gibt  uns  einen  sicheren  Anhaltspunkt,  sie  nicht 
dem  Victoriner  zuzuschreiben.  Aber  wenn  zufaUig  die  Quelle 
des  11.  Jahrhunderts  fehlen  wtirde?  —  AUerdings  ist  in  jener 
Sequenz  viermal  die  Zasur  nach  dem  zweiten  Trochaus  nicht  ein- 
gehalten.  Aber ,  was  in  aller  Welt  berrichtigt  zur  Behauptung, 
dafi  Adam  von  St.  Victor  stets  diese  Regel  beobachtet  habe? 
Dafiir  ware  notig ,  dafi  wir  vorher  die  Produkte  seiner  Muse 
sicher  kannten.  Sich  darauf  zu  berufen,  jene  Zasur  gehore  zur 
technischen  Vollkommenheit  einer  Sequenz  und  mtisse  deshalb  in 
den  Liedern  eines  vollkommenen  Dichters  ,  wie  unser  Victoriner 
es  nach  alter  Tradition  ist,  sich  regelrecht  ausnahmslos  gewahrt 
finden,  ist  reinste  Willkiir.  Viel  eher  ware  zu  verlangen,  dafi^ 
Verstofie  gegen  den  Bhythmus  einem  vollkommenen  Dichter  nicht 
zugetraut  wiirden ,  da  solche  VerstoCe  ungleich  empfindlicher 
wirken,  als  das  gelegentliche  Nichtbeachten  einer  Zasur.  In  den 
angeblich  von  Adam  stammenden  Sequenzen  ist  aber  oftmals 
der  Rhythmus  des  Schlui^verses  einer  Strophe  und  manchmal 
auch  anderer  Verse  ungleichmafiig ;  in  unserer  Sequenz  hin- 
gegen  stimmt  ausnahmslos  in  allen  Versen  der  Versakzent  zum 
Wortakzent,  fliefit  also  der  Rhythmus  klar  und  rein.  Vor  dem 
Victoriner  Adam  hatte  es  demnach  Prosatoren  gegeben,  welche 
ihm  auch  in  technischer  Hinsicht  mindestens  ebenbtirtig ,  wenn 
nicht  tiberlegen  waren.  Die  Schlui^foJgerungen  aus  diesen  Tat- 
sachen  liegen  nach  dem  Gesagten  auf  der  Hand. 

Am  verhangnisvollsten  ftir  die  bisher  geltenden  Merkmale, 
aus  denen  die  Echtheit  einer  Adamitischen  Sequenz  abzuleiten 
sei,  ist  die  Kreuzsequenz  ^^Laudes  crucis  attolamus"  (Nr.  120). 
Sie  findet  sich  in  aUen  Victoriner  Gradualien ,  ist  hervorragend 
nach  Inhalt  und  Form,  wahrt  alle  Regeln  der  Technik  betreffs 
Rhythmus  ,  Reim  und  Zasur.  Und  dennoch  darf  sie  nicht  dem 
grofien  Prosator  von  St.  Victor  zugeschrieben  werden.  Wenig- 
stens  erheben  sich  gegen  eine  solche  Zueignung  die  gewichtig- 
sten  Bedenken.  Sie  sind  auf  Seite  192  dieses  Bandes  vorgebracht. 
Zu  jenen  Bedenken  kommt  ein  aufierst  beachtenswerter  Umstand. 
Nach  Strophe  13  der  in  Frage  stehenden  Sequenz  sind  in  vielen 
Quellen  und  namentlich  in  den  Victoriner  Gradualien  zwei  Strophen 
eingefiigt,  welche  an  d\eser  SteUe  durchaus  sinnstorend  wirken 
(s.  u.  S.  191)  und  entweder  von  ihrem  urspriingHchen  Platze 
verschoben  oder,  was  wahrscheinlicher ,  in  wenig  gliickUcher 
Weise  als  spatere  Zudichtung  hier  eingefiigt  sind.  Die  Abtei 
St.  Victor  hatte  also  eine  Sequenz  ihres  Adam  nicht  in  ihrer 
ursprtinglichen  Form  gewahrt.  Ungleich  wahrscheinlicher  aber 
ist  es,  da  ohnehin  so  vieles  gegen  Adam  als  Verfasser  spricht, 
dafi    diese  Sequenz   anderswoher    libernommen  und  in  die  Chor- 


Vorwort  und  Einleitung.  XV 

bticher   von  St.  Victor    in    der    nicht    mehr  ganz  urspruuglichen 
Fassung  eingegliedert  wurde. 

Dies  alles  berechtigt  zu  dem  Urteile :  In  St.  Victor  oder 
anderswo  gab  es  einen  oder  gar  mehrere  Dichter,  welche  schon 
friiher^  bevor  Adam  von  St.  Victor  sein  groi^es  dichterisches 
Konnen  bekundete,  namlich  gegen  Schlufi  des  11.  Jahrhunderts, 
sich  in  herrlichen  Sequenzen  als  Meister  der  Poesie  nach  Inhalt 
und  Form  bewahrten.  Wenigstens  zwei  solcher  Mustersequenzen 
finden  sich  in  den  altesten  der  uns  erhaltenen  Graduahen  von 
St.  Victor.  Wenn  dies  von  zweien  feststeht  ( —  und  ware  es 
auch  nur  eine  — ),  dann  kann  sehr  wohl  noch  manche  andere 
Sequenz ,  die  nur  wegen  ihrer  technischen  Vollendung ,  ihrer 
inneren  Vorzlige  und  ihres  Auftretens  in  den  Victoriner  Chor- 
btichern  als  Produkt  der  Muse  Adams  angesehen  wird,  aus  der 
Zeit  vor  Adam  stammen  und  dem  Sequenzbestande  jener  Chor- 
biicher  eingegliedert  sein,  ohne  dafi  wir  bei  diesen  Sequenzen 
ihren  Ursprung  aus  dem  11.  Jahrhundert  nachweisen  konnen. 
Gelingt  es  also  nicht,  zuverlassige  duj^ere  Zeugnisse  aufzubringen, 
dann  miissen  die  bisher  geltenden  inneren  Kriterien,  auf  welche 
hin  gewisse  Sequenzen  dem  Victoriner  Adam  zugeschrieben 
wurden,  als  unzureichend  bezeichnet  werden.  Diese  Kriterien 
passen  namlich  nicht  nur  fiir  die  Sequenzen  des  Victoriners, 
sondern  auch  fiir  solche  seiner  Zeitgenossen  oder  Vorlaufer  in 
der  Prosendichtung. 

Somit  kann  die  Frage,  welche  Sequenzen  von  Adam  von 
St.  Victor  gedichtet  wurden,  durchaus  nicht  als  erledigt  betrachtet 
werden.  L.  Gautier  und  E.  Misset  haben  der  Hymnologie  einen 
guten  Dienst  erwiesen,  da  sie  eine  engere  Liste  von  45  Sequenzen 
aufstellten,  ftir  welche  und  fiir  welche  wahrscheinlich  allein  der 
Victoriner  Adam  als  Autor  in  Betracht  kommen  kann ;  welclie  der- 
selhen  ivirJclich  von  ihm  stammen ,  das  zu  ermitteln  bleibt  noch 
immer  eine  schwierige,  aus  inneren  Kriterien  aUein  wohl  nie  los- 
bare  Aufgabe  der  Hymnologie. 

Wir  haben  daher  bei  den  in  Frage  kommenden  Sequenzen 
Adams  einfach  bemerkt:  ^^Ascrihitur  Adamo  de  S.  Victore." 
Den  Text  dieser  Sequenzen  hat  Misset  in  der  oben  bezeichneten 
Ausgabe  einzig  aus  dem  Cod.  Parisin.  14  452  ediert,  und  zwar 
ohne  die  Varianten  zu  verzeichnen  und  ohne  andere  Quellen 
anzugeben.  Durch  diese  Mangel  hat  jene  Ausgabe,  so  gut  auch 
der  Text  des  Cod.  Parisin.  14  452  durchweg  ist,  sich  des  An- 
spruches  auf  wissenschofflichen  Wert  von  vornherein  begeben. 
Vorliegender  Band  hat  diese  Mangel  zu  heben  gesucht  und 
namentlich  auch  durch  moglichst  vollstiindige  Quellenangabe  ein 
Bild  von  der  IHnrgischen  Verhreitung  der  einzehien  Sequenzen 
vermittelt.  Gerade  die  iiuBerst  verschiedeue  Art  der  Verbreituiig 
mancher  Sequenzen ,  von  denen  einige  nur  auf  Frankreich  oder 
einzig  auf  Paris  oder  gar  nur  auf  St.  Victor  beschrankt  blieben, 


XVI  Vorwort  uud  Einleitung. 

andere  hingegen  in  alle  Lander  und  vereinzelt  schon  sehr  friih, 
wie  im  Anfange  des  12.  Jahrhunderts ,  drangen,  gibt  einen 
wichtigen  Fingerzeig,  ob  mit  groi3erer  oder  geringerer  Wahr- 
scheinlichkeit  Adam  von  St.  Victor  als  Verfasser  gemutmalit 
werden  darf. 

Die  litiirgische  Verhreitung  einer  Sequenz  durch  die  ver- 
schiedenen  Jahrhunderte  hindurch  und  namentlich  die  Art  ihres 
Vorkommens  in  den  verschiedenen  Landern  ist  von  grofiter  Be- 
deutung  fur  die  Geschichte  des  Liedes,  fiir  Bestimmung  von  Zeit 
und  Ort  des  Ursprunges  u.  a.  Daher  ging  das  Bestreben  dahin, 
die  Quellen  mdglichst  vollzdhlig  vorzufuhren ,  wenngleich  von 
Notierung  der  etwaigen  Varianten  aus  allen  Quellen ,  besonders 
wenn  sie  sehr  zahlreich  waren  und  neben  guten  alten  manche 
minderwertige  jtingere  zur  Verfiigung  standen,  abgesehen  werden 
konnte  oder  auch  mul3te.  Welche  Quellen  fur  die  Varianten 
unberiicksichtigt  blieben,  ist  jedesma)  angemerkt.  —  Bei  alteren 
Sequenzen,  die  so  gut  wie  allgemeine  Verbreitung  erlangten,  wie 
z.  B.  „Victimae  paschali  laudes",  begnllgten  wir  uns  wohl  mit 
E-echt  damit,  nur  die  Quellen  aus  zwei  oder  drei  Jahrhunderten 
namhaft  zu  machen  und  fiir  den  Text  zu  verwerten. 

Durch  die  Heranziehung  so  vieler  Quellen  ist  das  Bild  der 
meisten  Sequenzen  in  bezug  auf  Text ,  Ursprung ,  Alter  und 
Verbreitung  wesentlich  gedndert  ^  so  daii  die  bisher  vorliegenden 
Editionen  dieser  Sequenzen  einfachhin  nicht  mehr  Vervvendung 
finden  und  nur  noch  bibliographisches  Interesse  beanspruchen 
konnen.  Dadurch  soll  das  Verdienst  jener  Hj^mnologen,  welche 
solche  Sequenzen  erstmals  weiteren  Kreisen  bekannt  machten, 
nicht  im  mindesten  geschmalert  erscheinen.  Wurden  nun  diese 
Editoren,  wie  z.  B.  Neale ,  Daniel,  Mone  u.  a. ,  bei  den  neu 
vorgelegten  Liedern  nicht  erwahnt,  so  war  der  Grund  keineswegs, 
weil  „die  Herausgeber  [der  Analecta  Hymnica]  so  sehr  auf  ihr 
eigenes  Wissen  allein  vertrauen  mochten"  (Deutsche  Literatur- 
zeitung  1913,  Nr.  22,  Sp.  1383).  Der  Grund  liegt  vielmehr  einzig 
darin ,  weil  Chevalier  in  seinem  Repertorium  Hymnologicum  die 
Arbeit  schon  erledigt  hat,  beim  Incipit  einer  Sequenz  oder  eines 
Hymnus  anzumerken ,  in  welchen  Werken  dieselben  ver- 
offentlicht  waren.  Auf  solche  VerofiPentlichungen  ist  von  uns 
nur  dann  hingewiesen ,  wenn  aus  denselben  wirklich  noch  ein 
nutzbringendes  Wissen  geschopft  werden  kann. 

Da  aus  dem  Quellenverzeichnis  ersichtlich  wird,  in  welchen  ^ 
Landern,  Landesgebieten  oder  Ordenskirchen  eine  Sequenz  aus- 
schliefilich  oder  vorwiegend  benutzt  wurde  und  in  welchen  nicht 
oder  so  gut  wie  gar  nicht ,  so  liefi  sich  hieraus  vielfach  kon- 
statieren ,  in  welchem  Lande  bzw.  Landesteile  jene  Dichtung 
entstand,    und  ebenso,    ob  der  Dichter  einem  bestimmten  Orden 


Vorwort  und  Einleitung.  XVII 

angehorte.  Auf  diese  Weise  ist  es  u.  a.  gegliickt ,  fiir  eine 
ganze  Reihe  besonders  von  Mariensequenzen  festzustellen ,  dafi 
sie  dem. Dommik(i7ierordcn entsthmmen}:^rr.  277 — 288J.  DieMehrzahl 
derselben  gehort  dem  13.  Jahrhundert  an ;  sie  stehen  durchvveg 
auf  einer  hohen  Stufe  poetischer  Schonheit.  Ein  neues  Licht  falit 
so  auf  die  dichterische  Betdtigung  der  Dominikancr,  welche  un- 
gleich  grofier  und  wirkungsvoller  war,  als  bisher  geahnt  wurde. 
ISie  tritt  wiirdig  neben  jene  der  Franziskaner,  wenngleich  letzterer 
die  Palme  gebiihrt.  In  kurzen  Notizen  ist  jedesmal  auf  den 
gekennzeichneten  Ursprung  hingewiesen ,  wenn  hinreichende 
Indizien  mehr  oder  weniger  ein  Urteil  ermoglichten.   — 

y^ enn  Dei(tsc]iland  alsUrsprungsstatte  genannt  wird,  so  ist  dar- 
unterdasganzeLandergebietdeutscherZunge,  also  auchdieSchweiz 
und  Osterreich-Ungarn  nebst  Bohmen,  gemeint.  Oftmals  konnte 
ein  engeres  Gebiet  umschrieben  werden.  Bezeichneten  wir  dieses 
generell  als  Hiiddeutschland^  so  deckt  sich  letzteres  nicht  selten 
mit  der  groMcn  altoi  Erzdiozese  SaUburg  ^  welche  einstens  nicht 
weniger  als  acht  Suffragan-Bistiimer  in  Ba^^ern  und  Steiermark 
und  Tirol  umfatHe ,  namhch  Chiemsee ,  Gurk ,  Lavant,  Seckau, 
Brixen,  Freising,  Passau  und  Pegensburg  (vgl.  Pii'min  Lindner, 
Monasticon  Metropolis  Salisburgensis  antiquae.  Salzburg  1908). 
Gerade  in  diesen  Diozesen  bzw.  in  Abteien  dieser  Diozesen 
bliihte  seit  Ende  des  11.  Jahrhunderts  sehr  die  H^-mnodie ;  neben 
Seckau  war  namenthch  allen  Anzeichen  nach  das  Regulierte-Chor- 
herrn-Stift  St.  ilorian  (damals  zur  Diozese  Passau  gehorig)  an 
der  Sequenzendichtung  hervorragend  beteiHgt.  Es  verdient  selii' 
Bfachtung,  datJ  wahrend  des  12.  Jahrhunderts  keineswegs  nur 
Prankreich  oder  in  Sonderheit  die  Augustiner  Chorherrn-Abtei 
St.  Victor  zu  Paris  durch  erstklassige  Sequenzen  sich  aus- 
zeichnete ,  sondern  dai3  gleichzeitig  in  Deutschland  St.  Florian 
und  Seckau  eine  ahnliche  Bliite  dieser  Dichtungsart  aufweist. 
Auch  fiir  diese  wichtige  Tatsache  liefert  der  Inhalt  des  vor- 
liegenden  Bandes  das  Beweismaterial.  Dabei  ist  es  interessant, 
daii  in  beiden  Liindern  es  Augiistiner  Chorherrn  sind,  welche  die 
Sequenzendiclitung  so  forderten.  Das  Erbe  dieses  Literatur- 
zweiges  iibernahmen  also  von  den  Benedictinern  die  x\ugustiner, 
um  es  an  die  Sohne  der  hl.  Franziskus  und  Domiuikus  weiter- 
zugeben.  Jeder  dieser  Orden  gab  den  Dichtungen  sein  eigenes 
Gepriige.  Uber  dieses  interessante  Thema  soll  spiiter  eine  ein- 
gehende  Studie  sich  verbreiteu. 

Ein  kurzes  Wort  als  Nachtrag  zu  den  Sequenzen  des  vor- 
hergehenden  Bandes   53  : 

1)  Bei  drei  Sequenzen,  die  dort  unter  den  Nr.  100  u.  154  u.  178 
vorgelegt  wurden,  war  durch  ein  bedauerliches  Versehen  das  Vor- 
handensein  derselben  in  dem  wichtigen  Trop.  nia.  Augiensc  saec.  11. 

lUii  me-Ba  nni  stoi*,   Thesauri  Hyn\nologioi  Prosariiun.     II.  1.         II 


XVIII  Vorwort  und  Einleitung. 

in.  Cod.  Bambergen.  Ed  V  9  nicht  angemerkt  und  daher  auch  das 
Notieren  der  Varianten  unterblieben.  — ZuNr.  154  ist  als  Variante 
aus  dem  genannten  Codex  nachzutragen :  4, 1  Cum ;  9,  2  Sueviae  misit ; 
ebendort  ist  die  Bemerkung  „Es  befremdet,  dafi  Eheinau  durch 
keine  Quelle  vertreten  ist"  zu  streichen.  —  ZuNr.  178  ist  aus  gleicher 
Quelle  nachzutragen :  8,  2  Petri  pio :  14,  1  Penitet  (vielleicht  == 
Praenitet);  16,  1  sq.  cuncta  tuos  \  Augienses  servulos.  Letztere 
Lesart  ist  als  diejenige  der  altesten  Quelle  in  den  Text  auf- 
zunehmen.  Aus  ihr  geht  hervor,  dal3  die  Sequenz  urspriinghch 
fiir  lleichenau  gedichtet  war  und  wohl  aus  der  Feder  Jicrnos 
stammt. 

2)  In  Nr.  84  ist  17,  2  das  Wort  Jhrenera''  in  den  Text 
aufgenommen.  Wir  waren  dem  gleichen  Worte  schon  zweimal 
begegnet,  namhch  im  Bd.  37  bei  der  Nr.  27,  Vers  3  a,  1  und 
Nr.  128,  Vers  6  a,  3.  Karl  Weyman  ist  der  Ansicht,  es  sei 
„die  den  alten  Dichtern  gelaufige  Unterweltsbezeichnung  Taenara 
herzustellen"  (Lit.  Rundschau.  XXVIII.  Sp.  366);  dem  Urteile 
dieses  eminent  sachkundigen  Freundes,  dem  wir  schon  so  manchen 
wertvollen  Aufschlui^  in  jjhilologischen  und  lilerarhistorischen 
Dingen  verdanken,  ist  jedenfalls  beizustimmen. 

3)  Die  im  Vorworte  zu  Bd.  53  entwickelte  Theorie  tiber 
den  Ursprung  der  Sequens  in  Eranki-eich  und  nicht  durch  Notker 
in  St.  Gallen  fand  durchweg  giinstige  und  zustimmende  Auf- 
nahme.  Von  namhaften  Gelehrten  ist  es  wohl  nur  Wilhclm  Meyer  (Die 
Preces  der  mozarabischen  Liturgie.  BerUn  1914;  in  Abh.  d.  Kgl. 
Ges.  d.  Wiss.  zu  Gottingen;  Philol.-Hist.  Kl.  XV.  Nr.  3  S.  8),  der 
sie  kurzweg  ablehnt,  ,,Blume  hat  in  der  Einleitung  zu  den  ,Litur- 
gischen  Prosen  erster  Epoche'  Notkers  Angaben  verworfen  und  be- 
hauptet,  schon  einige  Zeit  vor  Notker  seien  Sequenzen  gedichtet 
worden.  Ich  finde  keinen  gentigenden  Grund  ,  die  Angaben  Notkers 
als  erfunden  zu  erklaren ,  zumal  da  sie  den  Verhaltnissen  ganz 
entsprechen."  Leider  gibt  W.  Me^^er  in  keiner  Weise  an,  wie  die 
Angaben  Notkers  [richtiger :  die  Angaben  im  sogenannten  Pro- 
oemium  Notkeri]  „den  Verhaltnissen  entsprechen".  In  der  be- 
tretfenden  Vorrede  und  eingehender  im  Kirchenmusikal.  Jahrb. 
1911  (S.  1  ff)  sind  die  feststehenden  Tatsachen  angeftihrt,  aus 
denen  evident  hervorzugehen  scheint,  dal3  die  im  Prooemium 
Notkeri  gemachten  Angaben  den  Verhaltnissen  nicht  entsprechen, 
vielmehr  in  mehreren  Punkten  ihnen  schnurstracks  zuwiderlaufen. 
Solange  nicht  der  Nachweis  gehefert  wird  —  und  er  diirfte 
kaum  geliefert  werden  konnen  — ,  dalj  und  wie  jene  Tatsachen 
und  Resultate  mit  den  Angaben  im  Prooemium  Notkeri  in  Ein- 
klang  zu  bringen  sind,  ist  in  letztere  Angaben  mindestens  starker 
Zweifel  zu  setzen.  Keinenfalls  ist  behauptet  oder  auch  nur  an- 
gedeutet  worden,  „die  Angaben  Notkers  seien  erfunden^\  noch 
auch  ist  man  genotigt ,  wie  der  sonst  durchaus  unserer  Se- 
quenzentheorie    beipfiichtende    G.    van   Foppel    im    hoUandischen 


Vorwort  und  Eiuleitung.  XIX 

„Miiseum"  (XIX.  8p.  233)  sich  drastischer  ausdriickt,  „Notker  vor 
een  leugenaar  uit  te  maken".  Im  Gegenteil:  Da  wir  annehmen 
miissen ,  Notker  habe  keinesivegs  im  sogenannten  „Prooemium" 
pure  Erfindun^en  oder  gar  Liigen  zum  besten  geben  woUen, 
und  da  ein  Iritum  seinerseits  betreffs  des  Ursprungs  seiner 
eigenen  Sequenzen  ausgeschlossen  ist,  so  sind  wir  zum  Urteil  ge- 
notigt,  das  sogenannte  „Prooemium  Notkeri",  dessen  handschrift- 
hche  Uberlieferung  erst  ein  JahrhundertnachNotkers  Tode  einsetzt, 
sei  in  der  uns  vorliegenden  Form  nicht  von  Notker  verfal^t,  sondern 
von  einem  spciteren  St.  Galler  Monche.  Selbst  letzterer  braucht 
nicht  gerade  als  Ltigner  oder  Falscher  angesehen  zu  werden, 
sondern  als  ein  Mann ,  der  im  Geiste  seiner  Zeit  aus  Naivitat 
seine  irrigen  Ansichten  iiber  die  Entstehung  der  Sequenzen 
dem  grofien  Prosator  Notker  in  den  Mund  legte  bzw.  dessen 
Berichte  mit  seinen  eigenen  Anschauungen  untermischte  oder 
danach  ummodelte  und  dadurch  grolSe  Irrtiimer  und  Konfusion 
fiir  lange  Zeit  angerichtet  hat.  Damit  ist  nicht  gesagt,  dafi  alle 
Angaben  im  Prooemium  irrig  bzw.  unecht  seien  (vgl.  Karl  Strccker 
im  Neuen  Archiv  d.  Gesellschaft  f.  altere  deutsche  Geschichtsk. 
XXXVIII,  S.  60,  Anm.  2). 

Wegen  der  Versahteilung  erscheint  gegeniiber  jener  Kritik, 
der  eine  gewisse  UngleichmaI3igkeit  in  diesem  Punkte  nicht  be- 
hagen  will  (vgl.  Deutsche  Literaturzeitung,  1913,  Sp.  1383  ff. ), 
eine  kurze  Erklarung  angebracht.  Es  unterHegt  keinem  Zweifel, 
dafi  je  cin  Vers  auch  graphisch,  im  Druck,  durch  je  eine  Vers- 
zcilc  wiedergegeben  werden  sollte.  Ist  jedoch  ein  Vers  etwas 
umfangreich ,  dann  ergibt  sich  aus  dem  Ubelstande ,  dal3  das 
Format  der  Analecta  H^^mnica  nicht  gleich  anfangs  geniigend 
gx^ofi  vorgesehen  ist,  eine  Schwierigkeit.  Dieselbe  macht  sich 
bei  den  Sequenzen ,  in  denen  Strophe  und  Gegenstrophe  ttchcn- 
einandcr  zu  stellen  sind  und  daher  der  Text  auf  einer  Seite 
stets  in  zivei  Kohimnen  zu  verteilen  ist ,  besonders  bemerkbar. 
Um  sie  zu  beheben ,  blieb  nur  das  eine  Mittel  iibrig ,  langere 
Verse ,  die  nicht  in  einer  Zeile  untergebracht  werden  konnten, 
zu  hrechen.  Ist  aber  einmal  eine  solclie  Brechung  aus  rein  tech- 
nische77  Riicksichten  notig ,  daun  wird  sie  am  entsprechendsten 
nach  der  Hauptziisur  des  Verses  vorgenommen.  Als  Beispiel 
diene  Str.  3  u.  4  in  Nr.  188  : 
3.    Stella  nova  -1.    Ut  aurora 

noviter  oritur,  surgens  progreditur, 

Cuius  ortu  Vehit  luna 

mors  nostra  moritur,  pulchra  describitur, 

Evae  lapsus  iam  restituitur  Super  cuncta  ut  sol  eligirur 

In  Maria.  Virgo  pia. 

Der  erste  und  zweite  Vers  mvj]tc  gebrochen  werden.  Das 
ist  unschon ;  aber  da  nach  der  Ziisur  eine  Pause  von  selbst  ein- 
setzt,  wird   die  Versbrechung  an  dieser  Stelle  am  wenigsten  un- 

II  * 


XX  Yorwort  und  Einleitung-. 

schon  empfunden.  Keineswegs  aber  soll  durch  diese  Zeileii- 
brechung  ein  Vers  in  zwei  Verse  zerlegt  werden ;  dieser  irrigen 
Annahme  wird  schon  dadurch  vorgebeugt,  dal3  nach  der  Brechung 
die  Zeile  eingezogen  ist  und  sie  nicht  mit  einer  Majuskel  be- 
ginnt.  —  In  manchen  Versen  ist  Binnenreim,  und  zwar  an  der 
Zasurstelle.  Wenn  in  solchen  Fiillen,  auch  ohne  Notwendigkeit 
aus  dem  genannten  technischen  Grunde,  der  Vers  in  zwei  Zeilen 
zerlegt  wurde,  so  geschah  dies,  um  den  Reim  fiirs  Auge  leichter 
kenntlich  zu  machen.  Wer  verstandnisvoll  Hest,  wird  nicht  gleich 
herauslesen,  dafi  hier  aus  einem  Verse  zwei  Verse  fabriziert  seien. 
Wie  tiberaU ,  so  fiihrt  auch  hier  rein  mechanische  Gleichmafiig- 
keit  zu  geisttotender  Pedanterie. 

Das  furchtbare  Volkerringen ,  welches  augenbhcklich  tobt, 
blieb  auch  fiir  diesen  Band  der  Analecta  Hymnica  nicht  ohne 
Einliufi.  Zum  Gliick  waren  die  handschrifthchen  Quellen  fiir 
diese  Sequenzen,  welche  einstens  als  Gesamtgut  der  universellen, 
weil  katholischen  Kirche  vielfach  bei  allen  Volkern  des  Abend- 
landes  in  gemeinsamem  Hturgischen  Gebrauche  waren ,  in  den 
Bibhotheken  der  verschiedenen  Lander  schon  ausgenutzt  worden, 
als  die  furchtbare  Kriegsfackel  aufloderte  und  den  Zugang  zu 
Feindesland  versperrte.  Aber  wahrend  der  Drucklegung  waren 
wir  bemiiht,  die  eine  oder  andere  Handschrift  des  Britischen 
Museums  in  London  und  der  Bodlejana  in  Oxford  zu  revidieren 
und  fiir  etwaige  Korrekturen  und  Nachtrage  zu  verwenden. 
Vom  16.  Druckbogen  an  ward  dem  durch  den  Ausbruch  des 
Krieges  ein  jahes  Ende  bereitet. 

Noch  ein  anderes  Ereignis  wirft  auf  diesen  Band  seine 
Schatten.  Der  Verleger  der  Analecta  Hymnica,  Otto  Richard 
Reisland,  der  30  Jahre  hindurch  weit  iiber  das  Interesse  eines 
blol^en  Verlegers  hinaus  dem  groi^en  Unternehmen  die  Sympathien 
eines  wahren  Freundes  und  Forderers  zuwandte,  soUte  das  Er- 
sclieinen  dieses  Bandes  leider  nicht  mehr  erleben.  Im  September 
des  verflossenen  Jahres  1914  rief  ihn  Gott  der  Herr  in  die 
Ewigkeit  ab.  Wie  er  fiir  die  Analecta  Hymnica  dachte  und 
fiihlte ,  obgleich  sie  als  ein  wissenschaftliches ,  naturgemal3  auf 
einen  engeren  Interessentenkreis  beschranktes  Werk  ihm  finanziell 
keinen  Vorteil  einbringen  konnten,  beweist  genugsam  seine  Ver- 
sicherung  in  einem  Briefe:  „Es  ist  mir  eine  Ehre  und  eine 
Freude,  dieses  hochbedeutsame  Werk  fordern  zu  konnen.'"  Das 
war  kein  blofies  Wort.  Ein  treues  dankbares  Gedenken  wird 
ihm  von  uns  stets  bewahrt  bleiben.  Die  Trauer  iiber  den  grol^en 
Verlust  wird  in  etwas  gemildert  durch  die  erfreuliche  Aussicht, 
dal?)  die  Sohne  des  Verblichenen  das  edle  WohlwoUen  des  Vaters  fiir 
(iie  Analecta  als  teure  Erbschaft  iibernehmen  und  treu  hiiten  wollen. 

Miinchen  und  Rom,  Januar  1915. 

Cl.  Blume  und  H.  M.  Baimister. 


Tliesauri   Hymnologici  Prosariiim. 

Partis  alterius  Volumen  I, 

Sectio  prima : 

Se(iueiitiae  transitoriae. 

Sequenzen  des  Ubergangsstiles. 


Blu  mo-Bann  j  ster  ,  Thesauri  liymnologici  Prosarium  Tl.  1.  1 


1.   De  Deo. 


1.   Iii  Nativitate  Doiiiini. 


1.   Caeleste  organiim   hodie  **  *  *  2.  Ad  partum  virginis 

sonnit  in  terra;  **  *#       supernm  cecinit  caterva. 


3.   Quid   facis,  humana   turba? 
Cur  non  gaudes  cum  supera? 

^K   Cantabant  inclita    carmina, 
plena  pace  et  gloria; 

7.  Neccunctorum  sunthaecdona, 
sed  mens  quorum  erit  bona  ; 

9.   Affectus  deserat  vitia, 
et  sic  nobis  pax  est  illa, 
quia  bonis  est  promissa. 

11.   Gaude,  homo, 

cum  perpendis  talia! 

13.   Xuntiant 

eius  ortum  aethera 
lucis   per  indicia. 

15.  Invenitur 

rex  caelorum 
inter  animalia ; 

17.  Stella  maris, 
quem   tu  paris, 
colit  liunc  ecclesia; 


4.  Vigilat  pastoram  cura; 
vox  auditur  angelica. 

6.  Ad  Christum  referuntpropria, 
nobis  canunt  ex  gratia. 

8.  Non  sunt  absolute  data, 
differenter  sunt  prolata. 

10.  lunguntur  superis   terrea; 
ob  hoc  quidem  laus  est  iuncta, 
sed  decenter  fit  divisa. 

12.  Gaude,   caro, 

facta  Verbi  socia ! 

14.  Subeunt 

duces  gregum  lumina 
Bethlem  usque  praevia. 

1(3.  Arto  iacet 
in  praesaepi 
rex,   qui  cingit  omnia. 

18.  Ipsi  nostra 
per  te  pia 
placeant  servitia. 


19.  lam  dicantur  alia. 

Trop.  ms.  Aeduense  saec.  10/11.  Cod.  Parisin.  Arsen.  1169.  A.  — 
Trop.  nis.  IS.  Angustini  Leniovicensis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  1119.  B  (ist 
detect).  —  Trop.  ms.  Chniiacense  saec.  11.  Cod.  Pnrisin.  1087.  C.  —  Grad. 
ms.  Gallicum  saec.  11  12.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1172.  D.  —  Trop.  ms. 
Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  E.  —  Trop.  ms.  Moissi- 
acense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  ac(i.  1871.  F.  —  Trop.  ms.  Martialense 
saec.  (11.)  12.  (18.)  Cod.  Parisin.  1189.  C.  —  Trop.  ms.  Narbonense  saee.  12. 
Cod.    Parisin.    778.   II.  —  Trop.  ms.  8.  Leonardi  Lemovicensis    saec.    12  18. 

1* 


4  Sequentiae  transitoriae. 

Cod.  Parisin.  1086.  I.  —  Collect.  ms.  Aureliense  saec.  13.  in.  Cod.  Archiv. 
Lemovicen.  D  1221.  K.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod. 
Sangallen.  383.  L.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Kemense)  saec.  13.  Cod. 
Commun.  Assisien.  695.  M.  —  Offic.  ms.  Fatuorum  Senonense  saec.  13.  Cod. 
Senonen.  46.  N.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  14.  Cod.  Londinen.  Add. 
30058.  O.—  Miss  ms.  TuUense  saec.  14.  Cod.  Spinalien.  116  (20).  P.  —  Miss. 
ms.  Longoretense  saec.  14.  Cod  Parisin.  1106.  Q.  —  Miss.  ms.  Dignense 
saec.  14.  Cod.  Massilien.  Ea  69  (104).  Q*.  —  Procession.  ms.  Gellonense 
(abbatiae  S.  Guilelmi)  saec.  14/15.  Cod.  Monpessulan.  Mus.  Fabr.  20.  R.  — 
Miss  ms.  Ambianense  saec.  15.  Cod.  Taurinen.  D.  IL  7.  S. —  Pros.  et  Trop. 
ms.  Claromontense  saec.  15.     Cod.  Claromonten.  57.  T. 

Trop.  et  Prosar.  ms.  Anglicum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Londinen. 
Calig.  A  XIV.  U.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Man- 
cunien.  Crawford  lat.  24.  V.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Oxoniense)  ann. 
1252 — 62.  Cod.  Bononieu.  2565.  W.  —  Grad  ms.  Cice.strense  saec.  13.  ex. 
Cod  CoU.  Univ.  Oxonien.  148.  X.  —  Miss.  et  Brev.  ms.  Sarisburiense 
(Londinense  ?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen.  135.  Y.  —  Trop.  ms.  Du- 
blinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  Z.  —  Miss.  ms.  Sarisburi- 
ense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palat.  501.  a.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense 
saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  213.  b.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15. 
Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  c.  3.  c.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  15.  Cod. 
Londinen.  Lansd.  462.  d.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15. 
ex.     Cod.  privat.  reimpr.  Burntisland  1864.  6- 

Trop.  ms.  Benedictinum  (Hispanicum?)  saec.  12.  Cod.  Capit.  Oscen.  s. 
n.  f.  —  Grad.  ms.  Toletanum  saec.  12/13.  Cod.  Toletan.  35—10.  g.  —  Trop. 
ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s  n.  ll.  —  Grad.  ms. 
Hierosolymitanum  saec.  13.  in.  Cod.  Roman.  Angelic.  477  (D  VII  3).  i.  — 
Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Blas.  102.  k.  — 
Grad.  ms.  Carmelitanum  saec.  14/15.  Clm.  Monacen.  23027,  1.  —  Miss.  ms. 
Neapolitanum  (Auguslino-Romanum)  anni  1506.  Cod.  Vatican.  Ottob.  221. 
m.  —  Sequent.  ms.  Sangallense  dictum  „]5randerianum"  anni  1507.  Cod. 
Sangallen.  546.  n, 

Ferner  ging  die  Sequenz  in  etwa  zwei  Dutzend  gedruckter  Missalien  des 
15.  und  16.  .Tahrh.  iiber,  vorwiegend  in  franzdsische  u.  vereinzelte  enrjlische, 
wozu  man  vgl.  Chevalier,  Repert.  Nr.  3413;  auBerdem:  Miss.  Hispalense 
impr.  Hispali  1507.  0.  —  Miss.  Caesaraugustanum  impr.  Caesaraugustae 
1498.  p.  —  Miss.  Valentinum  impr.  Caesaraugustae  .1528.  q.  —  Miss.  Nidro* 
siense  impr.  Hafniae  1519.  r.  —  Bei  der  sicheren  Uberlieferung  des  Textes 
ist  die  Collation  auf  die  Quellen  ADF— ILNORSU— Z  a  C  d  e  i— 0  beschrankt 
worden. 

1 — 6  fehlt  d.  —  1,  2  in  terris  H  e  1  0.  —  2,  2  suprema  caterva  (cecinit 
fehlt)  0.  —  3,  1  facit  DG;  turma  L  n.  —  3,  2  gaudet  DG;  gaudes  fehlt  L  n.  — 
5,  1  Cantant  D.  —  5,  2  u.  6,  2  umgestellt  U.  —  5,  2  plenaque  0.  —  7,  1  Sed 
cunctorum  H,  Haec  cunctorum  0.  —  7,  2  erunt  quorum  est  mens  bona  O; 
si  mens  G.  —  8,  1  Nec  sunt  NZ  a  d  c.  —  8,  2  sed  decenter  sunt  a  C  d  e  (cfr.  10,3); 
deferente  sunt  0;  differenter  sed  (statt  sunt)  AGILNRSY  k  L  —  9,  1  deserant 
DFGXZaceio,  deserens  L  n.  —  9,  2  et  sic  nos  pax  sequetur  0;  pax  et  illa 
S.  —  9,  3  quae  bonis  n,  quae  iam  bonis  S.  —  10  sqq.  fehlen  0.  —  10,  2  ob 
hoc  nobis  lux  est  F.  —  10,  3  decenter  est  AF — IXY  1  m,  decenter  sunt  NO.  — 

12.2  fraterna  (statt  facta)  Y;  verbis  D.  —  13,2sidera(stattaethera)XYZaden.— 

13.3  u.  14,3  umgestellt  AX  k  n.  —  13,  3  nati  (statt  lucis)  N.  —  14,  1  Ineunt 
NOX  a  c  d  e.  —  14,2  limina  n.  —  14  fehlt  Y.  —  16  sqq.  fehlen  U.  —  16,  2 
qui  facit  omnia  NOXZ.  —  17,  3  colit  haec  DGLNX  n.  —  18  fehlt  Y.  -  19 
fehlt  i;  Resonent  (Personent  Z)  cuncta  redempta  OSXYZ  a  C  d,  Resonent  cuncta 
Amen  redempta  N  e,  lam  dicatur  alia  Amen  Amen  eia  F.  —  Der  naive  Ab- 
schluB  „Iam  dicantur  alia  fsc.  servitia)"  ist  jedenfalls  eigenartig  (vgl.  jedoch 
die  SchhiBklausel  in  Nr.  3)  und  diirfte  als  hochst  ungewohnt  die  Anderungen 
dieser  SchluBklausel  in  mehreren  Quellen  veranlalSt  haben. 


De  Deo.     In  Nativitate  Domini.  5 

In  (len  Anal.  Hymn.  VII,  Nr.  35  ist  vorstehende  Sequenz  als  eine 
„Martialenser"  nur  aus  G  u.  H  cdiert.  Die  nunmehr  au%edeckten  Qnellen  lassen 
wohl  Frankreich  als  Ursprungsstatte  erkennen,  weisen  aber  keineswegs  in  be- 
sonderer  Weise  nach  St.  Martial.  Das  Gebiet  der  liturgischen  Verwendung  blieb 
neben  Frankreich  aufEngland  u.Spanien  bej^renzt.  —  Wenn  Chevalier  in  seinera 
Repertorium  (Nr.  3413)  als  Verfasser  einen  „Monachus  S^  Galli"'  anfiihrt, 
so  kann  sich  dieser  Irrtum  nur  auf  die  ganz  wertlose  und  falsche  Angabe 
im  Cod.  Brander  (Quelle  n)  stiitzen,  wo  es  heiBt:  „Sequentia  patris  alicuius 
S.  Galli  conventus". 

Khythmus  u.  Reim  werden  von  der  7.  Strophe  an  vullkommener.  Schon 
in  den  einleitenden  Strophen  lieBen  sich  Symmetrie  und  Kliythmus  mehr  zur 
Geltung  bringen  durch  die  in  den  Analecta  1.  c  gewahlte  Abteilung: 


1.    Caeleste  organum 
hodie 
sonuit  in  terra ; 


2.    Ad   partum  virginis 
superum 
cecinit  caterva. 


Aber  die  Meloclie  verlangt  eher  die  oben  vorgelegte  chiastische  Sym- 
metrie,  welche  jedoch  ebenfalls  der  Melodie  noch  nicht  genau  entspricht,  da 
wohl  1,  2  mit  2,  1,  aber  nicht  1,  1  mit  2,2  melodisch  parallel  ist.  —  Eine  Nach- 
bihUmg  ist  die  Thomas-Sequcnz   ,^SoUemne  canticiim'''^  (Nr.  81  dieses  Bandes). 


2,   In  Nativitate  Domini. 


1 .    Laetabundus 

exsultet  fidelis  cliorus, 
Alleluia; 

3.    Angelus  consilii 

natus  est  de  virgine, 
Sol   de  stella, 

o.    Sicut  sidus  raclium, 
profert  virgo  filium 
Pari  forma : 

7.    Cedrus  alta  Libani 
conformatur   hyssopo 
Valle   nostra; 

9.    Isaias  cecinit; 

svnagoga  meminit, 
nunquam   tamen  desinit 
Esse  caeca ; 

11.    Infelix  propera, 
crede  vel  vetera; 
curdamnaberis,gensmisera? 


2.    Regem  regum 

intactae  profudit  thorus ; 
Res  miranda. 

4.    Sol  occasum  nesciens, 
stella  semper  rutilans, 
Semper  clara. 

6.    Neque  sidus  radio, 
neque   mater  iilio 
Fit  corrupta. 

8.    Verbum,   mens  altissimi, 
corporari   passum   est 
Carne   sumpta. 

10.    Si   non  suis  vatibus, 
credat  vel  gentilibus 
Sibyllinis  versibus 
Haec  praedicta. 

12.    Quem  docet  litera, 
natum   considera : 
ipsum  genuit  puerpera. 


Trop.  nis.  Cameracense  sacc.  11 '12.  Cod.  Canieraeon.  79  (78).  A.  — 
Trop.  ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (00).  \\.  —  Grad. 
ms.  Turonense  saec.  11.  ex.  (mutihnn).  Cod.  Florentin.  Ashb.  18  (62 — 19). 
C.  —  Trop.    ms.  Martialense    saoc.  (11.)  12.  (18).     Cod.  Parisin.  1139.  D.  — 


6  Sequentiae  trausitoriae. 

Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisiu.  778.  E.  —  Trop.  ms.  S.  Leo- 
nardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  F.  —  Trop.  ms.  S. 
Carauni  Carnotensis  saec.  18.  in.  Cod.  Roman.  Angelic.  435  (D  V  3).  G.  — 
Grad.  nis.  Kotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  H.  —  Trop.  ms. 
Parisiense  (?  Kemense)'saec.  13.  Cod.  Commun.  Assisien.  695.  I.  —  Miss.  ms. 
Beccense  saec.  13.  Cod.  Parisin.  1105.  K.  —  Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13. 
Cod.  Capit.  Baiocen.  62.  L.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicuni  saec.  13. 
Cod.  Sangallen.  383.  M.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  saec. 
(12.  et)  13/14.  Cod.  Sangenovefian.  96  (BBl.  fol.  7).  N.  —  Miss.  ms.  S. 
Cornelii  Compendiensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  O.  —  Miss.  ms. 
Sang-enovefianum  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian  90.  P.  —  Miss.  ms.  Lucionense 
saec.  14.  Cod.  Capit.  Baiocen.  61.  Q.  —  Miss.  ms.  Tullense  saec.  14.  Cod. 
Spinalien.  116  (20).  R.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  1106.  S.  - —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  608.  T.  —  Miss.  ms.  Senonense.  saec.  14.  Cod.  Londinen. 
Add.  30058.  U.  —  Miss.  ms.  Cathalaunense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
595.  X.  —  Miss.  ms.  Montis  S.  Michaelis  saec.  15.  Cod.  Abrincen.  43.  Y.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  Z.  —  Procession. 
ms.  Gellonense  (abbatiae  S.  Guilelmi)  saec.  14/15.  Cod.  Monpessulan.  MuS. 
Fabr.  20.  a.  —  Miss.  ms.  Vapincense  saec  15.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq. 
1679.  b.  —  Miss.  ms.  S.  Maclovii  saec.  15.  Cod.  Naneten.  28.  c.  —  Trop. 
et  Pros.  ms.  Claromontense  saec.  15.  Cod.  Claromonten.  57.  d.  —  Miss.  ms. 
festivum  Lemovicense  saec.  15.  Cod.  Berolinen.  Hamilt.  442.  e.  —  Miss. 
ms.  Gemeticense  anni  1485.     Cod.  Rotomagen.  301.  e ". 

Prosar.  ms.  Ag-aunense  saec.  11/12.  Cod.  Einsidlen.  366.  f.  —  Grad. 
ms.  Sanblasianum  saec.  11/12.  Cod.  Paulan.  25.  2.  25.  add.  saec.  12.  g".  — 
Trop.  ms.  Germanicum  (Sangallense?)  saec.  12.  Cod.  Roman.  Angelic.  948 
(R  IV  38).  li.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14. 
i.  —  Trop.  ms.  Wingartense  saec.  12/13.  Cod.  Mus.  Palat.  Vindobonen. 
118.  k.  - —  Trop.  ms.  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  Hdb.  I. 
Asc.  95.  ka.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  anni  cr.  1233.  Cod.  Turicen.  Rhenov. 
14.  kb.  —  Grad.  ms.  Sangallense  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  379.  kc.  — 
Grad.  ms.  Arnoldi  Aquisgranensis  saec.  13.  in.  Cod.  Capit,  Aquisgranen. 
XII."  1,  —  Grad.  ms.  Pataviense  (?)  saec.  13.  in.  Cod.  Hilarien.  148  m.  — 
Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  13.  Cod.  Florian.  XI  390  n.  —  Miss.  ms.  Hildes- 
lieimense  saec.  18.  Cod.  Capit  Treviren.  135.  0.  —  Grad.  ms.  Castri  Teriolensis 
saec.  12.  Cod.  Ambrasen.  CN  60.  add.  saec.  18.  p.  —  Grad.  ms.  Augustanum 
saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  (|.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec. 
13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n.  r.  —  Miss.  ms.  Admuntense  saec.  13/14. 
Cod.  Admunten.  751.  s.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen. 
229.  t.  —  Miss.  ms.  S.  Arnulfi  Metensis  anni  1321.  Cod.  Meten.  183.  u.  — 
Miss.  ms.  Pragense  saec.  14  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  9.  x.  —  Prosar. 
ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CCIX  (258).  y.  —  Grad. 
ms  Bambergense  saec.  14/15.  Cod.  Roman.  Angelic.  1424  (T  VII  11).  Z.  — 
Miss.  et  Grad.  ms.  Novi  Castri  anni  1425.  Cod.  Novocastren.  s.  n.  aa.  — 
Grad.  ms.  Vredense  saec.  15.  Cod.  Vreden.  Lit.2.  bl).  —  Miss.  ms.  Herbi- 
polense  anni  1484.     Cod.  Bruxellen.  Fetls  1164.  CC. 

Collect.  ms.  Anglicum  saec.  (11.)  12.  (14.)  Cod.  Coll.  Corp.  Christi 
Cantabrigien.  367.  CC.  *  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Anglicum  saec.  (11.  et) 
12.  Cod.  Londinen.  Calig.  A  XIV.  dd.  —  Trop.  ms.  S.  Albani  saec. 
12.  Cod.  Londinen.  Reg.  2  B  IV.  ee.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex. 
Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  148.  flf.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense.  (Londinen?) 
saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen.  135.  gg,  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14. 
Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  hh.  —  Miss.  ms.  Sarisl)uriense  saec.  14/15. 
Cod.  Vatican.  Palat.  501.  ii.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  15.  Cod  Londinen. 
Lansd.  462.  kk.  — 

Trop.  ms.  Rivipullense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXI.  II.  — 
Trop.    ms.   Gerundense    saec.    12.     Cod.   Parisin.    Nouv.    acq.  495.  add.  saec. 


De  Deo.  In  Nativitate  Domini.  7 

18.  mm.  —  Collect.  ms.  Casinense  saec.  11/12.  Cod.  Vatican.  Urbin.  602. 
nii,  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  Eugubiensium  saec.  14.  Cod.  Vatican. 
4743.  00.  —  Grad.  ms.  FF.  Minorum  Italicum  saec.  15.  Cod.  Vittor.  Eman. 
Var.  290.  pp.  —  Miss.  ms.  Neapolitanum  anni.  1506.  Cod.  Vatican.  Ottob. 
221.  (£([.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13.     Cod.  Rossian.  VIII  18.  rr. 

Trop.  ms.  Benedictinum.  saec.  12.  Cod.  Capit.  Oscen.  s.  n.  SS.  —  Grad. 
ms.  Benedictinum  saec.  13.  Cod.  Bruxellen,  Fetis  1173.  tt.  —  Grad.  ms. 
Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen.  11  396.  uu.  —  Grad.  ms. 
Komanum  (V)  saec.  14/15.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174.  XX.  —  Grad.  ms.  FF. 
Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Jjruxellen.  6435.  yy.  —  Miss.  ms.  Leodiense 
saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808.  zz.  —  Pros.  ms.  Carmelitarum  Vilvordiensium 
anni  1418.  Cod.  Bruxellen.  11  359.  «.  —  Miss.  ms.  Ultraiectinum  saec.  15. 
Cod.  Monasterien.  347.  /S.  —  Grad.  ms.  Bolswardense  saec.  15.  Cod.  Weerten. 
s.  n.  y.  —  Grad.  ms.  Eldense  saec.  15.  Cod.  Archiv.  Arnhemen.  s.  n.  J.  — 
Miss.  ms.  Zutphaniense  saec.  15.  Cod.  Archiv.  Zutphanien.  Ms.  3  e.  — 
Grad.  ms.  Neerlandicum  saec.  15.  in.  Cod.  Amstelodamen.  V  A  3.  ^.  — 
Grad.  ms.  S.  Sepulcri  Harlemonsis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  niembr.  fol. 
7.  •,;.  - 

Abgesehen  von  vielen  anderen  handschriftl.  Quellen ,  namentlich  des 
13. — 15.  Jahrh.,  kommen  hinzu  zahJreiche  gedruckte  Missalien  aller  Lander 
des  Abendlandes,  von  denen  ein  betraclitlicher  Teil  von  Chevalier  (Hepert. 
Nr.  10  012)  angefuhrt  ist.  —  Die  von  uns  herangezogenen  Quellen  geben  ein 
hinreichendes  Bild  von  der  Verbreitung-  dieser  einst  hochstbeliebten  Sequeiiz 
in  den  einzelnen  Liinderu  seit  dem  ausgehenden  11.  Jahrh.,  in  dem  sie  sicat- 
lich  auf  franzofiiftcJiefn  Boden  entstand.  —  Die  Varianten  notieren  wir  im 
folgenden  aus  den  Quellen:  A — DFGIMPQRTUXZ  a  — h  (ausgenommen  e*) 
k— 0  r  z  cc— pp  rr  tt  -  zz  «  /?  y. 

1,  2  exsultat  rr;  fidelis  coetus  HF  k  rr.  — 2,2  intactus  00;  chorus 
M  lih  00;  intacta  protulit  tokos  f  g;  profudit  virgo  /?.  —  3,  2  ex  virgine 
k.  —  4,  2  virg-o  semper  k  lui;  rutilat  M,  rutilent  hh-  —  5,  1  Sicut  stella  AF  — 
6,  2  profert  mater  11;  virgo  profert  m  00.  —  6,  1  Neque  stella  ADF  1  11  00 
tt;  radium  rr.  —  6,  2  neque  virgo  k  m  ii.  —  7,  1  Libano  f  g".  —  7,  2 
confirmatur  F,  comparatur  k  li,  confortatur  mm.  —  7,  3  Valde  nostra  CD 
mm.  —  8,1  Verbum  mens  tindet  sich  nur  in  D  e  f  g"  k  11  mm  rr,  wahrend 
es  sonst  heiBt:  Verbum  ens;  auch  in  f  korrigierte  eine  zweite  Hand  „mens" 
zu  ens.  Die  Korrektur  der  lectio  difficilior  resp.  das  Ausfallen  des  m  ist 
leicht  begreiflich,  da  das  vorhergehende  „Verbum"  mit  m  schlieBt.  Im 
iibrigen  vgl. :  Mens  patris  est  (oder  et)  Verbum  propter  carnem  caro  factum 
(Aual.  Hymn.  XLVIl,  Nr.  268,  Vers  2).  —  8,  2  corporari  ebentalls  nur  iu 
A  B  F  P  f  h  1  rr,  sonst  corporali  (corporale  g").  —  9,  1  praecinit  B  I)  F 
mm  liu  rr.  —  9,  2  Synagogam  k.  —  9,  3  tamen  fehlt  f;  desiit  g  k.  —  9,4 
Esse  vera  tt.  —  10,  2  credit  cc.  —  10,  4  Est  j^raedicta  C  1  00,  j^raescripta 
XX.  —  12,  1  u.  2  umgestellt  U  X  Z  a  li  k— 0  r  z  cc  CC'  ee  gg  hh  uu 
rr  uu  —  ZZ  ^y.  12,  1  docet  vetera  u.  —  12,  2  ipsum  considera  M  T  (1(1  ff 
00  tt  cc,  regeni  considera  II.  —  Nach  Str.  12  folgt  in  a:  Ipsi  laus  et  houor 
per  saecula  Anien;  in  pp :  Ipsi  laus  ct  gloria  per  infinita  saocuIaAmen:  in 
11  und  mm:  Cui  adplaiulaut  valde  cuncta  (sunia  uim)  |  Tribus  et  omnis 
lingua  I  Semper  et  ultra.  —  In  mehreren  Quellen  (v.  folgende  Nummer)  ist 
loimitleJbar  die  Sequenz  ^Gaudete  ro.s  fideJes''  angefiigt. 

Vorstehende  Sequenz  erfreut  sich  ciner  auUerst  lieblichen  MeJodie. 
Die  Angabe  in  Dreves-HIume,  Ein  Jalirtausend  lat.  Hymnendichtuug,  II,  S.  18, 
dalJ  die  Molodie  in  vorschiodenen  Landern  eine  i'er,f(}iie(Je}ie  war,  ist  in 
dieser  Form  irrig  uud  zu  tilgen.  —  Einer  Unsumme  von  Sequenzen  hatte  sie  in 
der  Folgezeit  vom  12.  Jahrh.  an  Schoma  uud  Singwoise  zu  leihen.  —  Nur 
grober  Irrtum  konnte  im  hl.  Bernard  den  Vorfasser  vernuiten  oder  gar  auf- 
stollou ;  ihr  Alter  und  ihr  Stil  schliolien  den  groIJen  Abt  von  Clairvaux  ganz 
bostimmt  als  Autor  aus. 

Dor  liturgische  Gebrauch  ist  vorwiegend  fiir  Weihnacliteu  (entsprechend 


8  Sequentiae  transitoriae. 

deni  Inhalte),  vereinzelt  fiir  Ciraimcisio  oder  Epiphania  Domini,  oder  de 
Imwccntibus,  spiiter  ,^de  Domina  nostra''^^  vvelch  letzterer  Brauch  dann  weit 
verbreitet  wurde.  —  Beaclitenswert  erseheint  die  Tatsache,  daB  diese  Sequenz 
verhaltnismaBig-  friih  nach  Sild-Italien  kam  (vgl.  Quelle  nn),  vielleicht  durch 
die  aus  Frankreich  dorthin  vordringenden  ]S>ormanncn.  Ahnliches  ist  noch 
bei  anderen  Sequenzen  zu  beobachten. 


8.   In  Epiphania  Domini. 

1.    Gaiidete,   vos  fideles,  2.    Aethiopum  nigredo 

gentium   pars  electa ;  in  Judam  est  translata. 

3.    Offerunt  Arabes  aurumj  4.    Ostendunt  mystice,  quis  sit, 

Tharsis  myrrham  cui   sua 

et  tus  Saba.  praebent  dona: 

5.    Rex  per  aurum,  6.    Offeramus 

per  tus  sacerdos,  re  vera  Christo, 

per  myrrham  sepultura.  quod  reges  in  figura. 

7.    Examinemus  mentes,  8.    Mortificemur  culpis, 

et  aurum  est  in   ara ;  et  sic  offertur  myrrha ; 

9.    Turis  odor  optimi,  10.    Cuius  salutifera 

quod  Sabaea  protulit,  lustrent  nostra  viscera 

ad  virtutum  pertinet  ad   fomentum  auimae 

sacramenta,  flagramenta. 

11.    Ad  ultimum  laus  est  ducta; 
psallat  chorus  alia. 

Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin.  1139.  A.  —  Trop. 
ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  B.  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Ang- 
licum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Londinen.  Calig.  A  XIV.  C.  —  Collect.  ms. 
Anglicum  saec.  (11.)  12.  (14.j  Cod.  Coll.  Corp.  Christi  Cantabrigien  367. 
C*.  —  Trop,  ms.  RivipuUense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXI.  D.  — 
Grad.    ms.    FF.  Praedicatorum   Gallicum   saec.  13.     Cod.  Sang-allen.   383.  E. 

—  Grad.    ms.    Sanblasianum    saec.    14.      Cod.    Carolsruhan.    S.    BI.    102.    F. 

—  Prosar.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  G.  —  Miss.  Ucetiense  impr.  Lugduni  1495.  H.  —  Miss.  Gebennense 
impr.  Gebennae  1498.  I.  —  Miss.  Lingonense  impr.  absque  [Parisiis  1491J. 
K.  —  Miss.  Herefordense  impr.  Rotomagi  1502.  L.  —  Brev.  Auxitanum  impr. 
Auxis  1533.  M.  —  Brev.  Narbonense  impr.  Lugduni  1602.  N.  —  HKL  sind 
nicht  kollationiert. 

2,  2  ludea  A,  Judaeam  IMN;  est  transversa  D.  —  3,  3  et  fehlt  IM; 
Sabba  I.  —  4,  1  quid  sit  EG.  —  4,  2  causa  (statt  sua)  A.  —  5,  3  sepul- 
turam  BE.  —  6,  2  Christo  re  vera  A.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt  A.  —  7,  2  in 
aura  EG.  —  8,  2  et  fehlt  CC*EFG;  offeratur  EG.  —  9,  1  odor  optimus  CDEGI, 
odor  balsami  FMN.  —  9,  2  quem  EFGI;  detulit  EFI.  —  9,  3  ad  virtutem 
A.  —  10,  2—4  fehlen  A.  —  Str.  10  lautet  in  CEGI :  Sanctus  namque  (quoque 
C)  spiritus  I  Ipsa  nobis  praebuit  |  Bonae  mentis  naribus  |  Odoranda.  —  10,  2 
purgent  N ;  vitia  FM.  —  10,  3  ad  salutem  F ;  annua  (statt  animae)  FM.  — 
11.  1  Ad  ulteum  (I)  A;  est  dulta  G,  iuncta  AC  *,  dicta  BMN.  —  11,  2  canat 


De  Deo.     In  Epiphania  Domini.  9 

chorus  Alleluia  A;  Alleluia  (statt  alia)  MN;  Amen  dicant  omnia  CC*.  — 
Zura  auftailenden  Abschlufj  vgl.  die  Schluliklausel  von  „Caeleste  orga- 
niim'^  (Nr.  1). 

Diese  auf  Frankreich  und  England  (abgesehen  von  der  Quelle  F)  be- 
schrankteSequenz  ist  in  AC*EHIN  unmittelbar  mit  derSeciuenz  ,^Laetabundus^ 
(Nr.  2)  verbunden.  Statt  der  g-anzen  Sequenz  sind  an  die  SchluBklausel  von 
„  J^aetahundus^'  ntir  die  2  Einleitungsstropht^n  (Gaudete-translata)  angehangt 
in  folgenden  Quellen: 

Trop.  ms.  Cameraccnse  saec.  11.  Cod.  Cameracen.  79  (78j.  a.  —  Grad. 
ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Canieraceu.  61  (00).  b.  —  Grad.  ms. 
Turonense  saec.  11.  ex.  (mutilum).  Cod.  Floreutin.  Ashb.  18  (02 — 19).  c.  — 
Prosar.  ms.  Agaunense  saec.  11/12.  Cod.  Einsidlen.  366.  (I.  —  Trop.  ms. 
Germanicum  (Sangallense?)  saec.  12.  Cod.  Roman.  Angelic.  948  (K  IV  38). 
d*.  —  Grad.  ms.  Benedictinum  saec.  13,  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1173.  e. 
—  Miss.  A(|uense  impr.  Lugduni  1527.  f,  —  Variaoiten:  2,  2  Judaeam 
C  C,   translata  est    (1. 

Der  Ubergangsstil  ist  in  vorstehender  Sequenz  viel  weniger  entwickelt, 
als  in  der  Secjuenz  „Laetabundus^ ;  letztere  diirfte  die  jiingere  sein,  und 
erst  spjiter  ward  die  altere,  eigentlich  der  1.  Epoche  angehorige  Sequenz 
ihr  ganz  oder  teilweise  angehangt,  weshalb  auch  wir  ihr  hier  einen  Platz 
angewiesen  haben. 


4.   Iii  Epiphania  Domini. 

1.    Quem  non  praevalent  2.    Caeli,  terrae,  atqiie 

propria  maria 

amfisaepire, 


magnitudine 


3.    De  virgiueo 
natus  utero 
ponitur  in  praesaepio ; 

5.    Sed    oritur  stelia  lucida, 
praebitura 
Domino  obsequia, 

7.    Haec  magorum  oeulos 
fulgurauti  lumine 
praestrinxit  providos 


4.     Ut  propheticus 
sermo  nuntiat, 
stant  simul  bos  et  asinus. 

6.    Quam  Balaam  ex  Judaica 
orituram 
dixerat  prosapia. 

8.  At(|ue  ipsos  praevia 
Christi  ad  cunabula 
perduxit  vilia. 


9.    Illi  at  exiguis  10.    Offerentes  regia 

adorant  obsitum  pannulis  aurum,  tus  etmyrrham  munera. 

11.    Ipsa  sed   tamen  mysticis     12.    Aurum  ut  regi,   tus  Deo 
non   carent  munera  figuris :  et  magno  offerunt  sacerdoti, 

13.    Atque  myrrham 
in  sepulturam. 

Pros.  ms.  Tegurinum  saec.  11.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  19  768  (Pars  II). 
A.  —  Passion.  ms.  Tegurinum  saec.  11.  Clm.  Monacen.  18  955.  B. —  Trop. 
ms.  Emmeramense  ann.  ]  100 — 1125.  Clm.  Monacon.  14  845.  C.  —  Opera 
ms.  Thebaidis  Statii  ^scripta  in  Germania  meridionali)  saec.  11.  Cod.  Leiden. 
Gronov.     70.    add.    saec.    12.    in.  D.  —  Cod.  ms.  Aurelianen.    178.  saec.    12. 


10 


Sequentiae  transitoviae. 


(nach  Ch.  de  Coussemaker,  Drames  liturgiques,  Paris  1860;  pa{^.  153).  E.  — 
Hymn.  nis.  Zat^rabiense  saec.  15.     Cod.  Cathedr.  Zagrabien.  LXIII  1.  F. 

1,  1  vakmt  (statt  praevalent)  ist  nichts,  als  eine  Textkorrektur  Neale's 
(Sequentiae  ex  Missalibus,  Londini  1852,  p.  262),  die  dann  in  die  Ausguben 
von  Daniel  und  Kehrein  uberg-ing-.    Neale  wollte  vollen  Parallelismus  zwischen 

1,  1  u.  2,  1  herstellen;  aber  diese  beiden  Verse  haben,  wie  in  den  Einleitungs- 
strophen  oft,  eine  verscliiedene  Melodie.  —  2,  1  tcrra  C.  —  2,  2  mare  C.  — 

2,  3  amphisepere  ABD ;  lata  capere  E.  —  4,  1  sq,  Serrao  cecinit  quem  vati- 
dicus  E.  —  4,  3  stat  E.  —  5,  2  praebitum  E.  —  6,  1  Quem  E.  —  6,  2  nas- 
citurum  E  (beide  letztere  Varianten  entsprechen  besser  dem  Sinne,  scheinen 
aber  eine  Korrektur  des  Originaltextes  zu  seinj.  — ^  7,  1  Haec  nostrorum  E.  — 
7,  3  perstrinxit  BC,  prestrixit  D;  lucida  (statt  providos)  E.  —  8,  ]  sqq.  Et 
nos  ipsos  provide  ducens  ad  cunabula  resplendens  fulgida  E.  —  8,  3  inclita 
(statt  vilia)  F.  —  Str.  9—13  fehlen  E.  —  9,  1  at  fehlt  ABDF.  —  10,  1  regi 
F.  —  11,  1  sed  tantum  C.  —  12,  1  tus  ut  Deo  AF. 

Diese  Sequenz,  welche  nach  den  Quellen  zu  schlieKen  aus  Suddeiitsch- 
land  stammt,  war  bisher  (abgesehen  von  dem  vielfach  abweichenden  und 
nur  8  Strophen  bietenden  Texte  bei  Coussemaker)  einzig-  von  Clichtoveus 
(I,  23)  ohne  Quellenangabe  ediert;  aus  Clichtoveus  schopfte  Neale  unter  will- 
kiirlichen  Anderungen,  und  danach  gaben  Daniel  u.  Kehrein  einen  Abdruck. 
—  Alle  6  handschriftl.  Quellen  bieten  die  Melodie.  —  Man  vg-1.  den  Anfang 
der  Verbeta  „Quem  aethera  et  terra  atque  mare  rion  praevalent  totum  capere'-^ ^ 
welche  A.  H.  XXXIV,  Nr.  1  irrig  als  Sequenz  aus  nur  1  Quelle  mitg^e- 
teilt  ist. ;  sie  folgt  spjiter  ira  iiande  der  Breviertropen. 


1.    Ave,  Jesu  Christe, 
([ui  pro  humana  salute 
de  Maria  virgine 
nasci   voluisti. 


5.   De  Passioiie  Domiiii. 
2 


Ave,  Jesu  Christe, 
qui  pro  mundi  redemptione 
flebili  morte  in  cruce 
mori  voluisti. 


3.    Ave,  Jesu  Christe, 
qui  a  Judaeis 
reprobari 
et  a  Juda  osculo 

tradi  voluisti. 


4.    Ave,  Jesu  Christe, 
qui  vinculis 
adligari 

et  ut  agnus   innocens 
ad  vkiimam 
duci  voluisti. 


5.    Ave,  Jesu  Christe, 

f|ui  in  conspectu  Pilati 
praesentari 
falsisque  testibus 
accusari  voluisti. 


6.     Ave,  Jesu  Christe,    . 

qui  flagellis  et  opprobriis 
molestari, 
conspui  spinisque 
coronari  voluisti. 


7.    Ave,   Jesu  Christe, 
qui  in  cruce  levari 
et  inter  latrones 
condemnari 
clavorumque  aculeis 
perforari   voluisti. 


Ave,   Jesu  Christe, 
qui  felle  et  aceto 

potari 

et  lancea  propter  nos 

vulnerari  voluisti. 


De  Deo.     De  Passione  Domini.  U 

9.    Supplicamus  10.    Da  nobis  miseris 
ergo  te,  Domiiie  peccatoribus 

— -™— —  te  pcrfecte 

Jesu  Christe,  diligere, 

conditor  gentis  humanae  in  te  vere  credere 

et  filius   virginis  Mariae,  et  fine  bono  decedere. 

11.    Da  nobis  12.    Da  nobis 

te,  lumen,   in   lumine  tecum  conregnare 

.^^^..-s.^-^..^^  et  te  in  regno  tuo 

aeternaliter  videre  sine  fine  laudare, 

et  te  in  praemium  benedicere 

sempiternum  possidere.  et  glorificare. 

Miss.  ms.  S.  Joliannis  Hierosolymitani  saec.  15.  Cod.  L.  Rosenthal 
Monacen.  s.  n.  A.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  (V  Salisburgense)  saec.  15. 
Cod.  Vindobonen.  8787.  B.  —  Miss.  ms.  Vallis  S.  Gregorii  Monasteriensis 
saec.  15.  Cod.  Colmarien.  408.  C  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484. 
Cod.  Bruxellen.  Fetis  1164.  D.  —  Miss.  ms.  Herfordiense  saec.  15.  Cod. 
Berolinen.  fol.  443.  E.  —  Miss.  ms.  Bremense  saec.  15.  Cod.  Hafnien.  Gl. 
kono-l.  S.  fol.  188.  F.  —  Miss  ms.  Constantiense  saec.  15.  Cod.  Wolfeggen. 
s.  n.  add.  saec.  15.  ex.  G.  —  Miss.  ms.  Altae  Superioris  anni  1498.  Clm. 
Monacen.  9748.  G*  —  Miss.  ms.  Maguntinum  saec.  15.  Cod.  Semin.  Mo- 
nasterien,  K  1.  54.  H.  —  Grad.  ms.Sanblasiaiuim  anni  1539 — 1544.  Cod.  Paulan. 
25.  2.  9  (Blas.  memb.  67).  I.  —  Miss.  ms.  S.  Pancratii  Leidensis  saec.  15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  160.  K.  —  Miss.  ms.  Cluniacense  saec.  15.  ex.  Cod. 
Parisin.  881.  K*.  —  Miss.  ms.  speciale  Traiectense  saec.  15/16.  Cod.  Leiden. 
Bibl.  publ.  lat.  1328.  L.  —  Supplem.  ms.  saec.  16.  ad  Grad.  „Gregorianum" 
impr.  Aroentini  1501.  M.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507. 
Cod.  Sangallen.  546.  N. 

Miss.  Mat^deburgense  impr.  Lubecae  1480.  O.  —  Miss.  Herbipolense  impr. 
Herbipoli  1481.  O*.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  s.  1.  1482.  P.  —  Miss. 
Aboense  impr.  Lubecae  1488.  Q.  —  Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1492. 
K.  —  Miss.  Pra^ense  impr.  Lipsiae  1498.  S.  —  Miss.  Hildensemense  imj)r. 
Nurenbergae  1499.  T.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lipsiae  1502.  U.  — 
Miss.  Pataviense  impr.  Auf^ustae  1505.  X.  —  Miss.  Constantiense  impr. 
Augustae  1505.  Y.  —  Miss.  Augustanum  impr.  Basileae  1510.  Z.  —  Miss. 
Mindenst  impr.  Lipsiae  1510.  a.  —  Miss.  Brixinense  impr.  Basileae  1511.  1). 
—  Miss.  Numburgense  imjjr.  Basilea  1517.  c.  —  Miss.  Misnense  impr. 
Lipsiae  1519.  U.  —  Miss.  Argentinense  impr.  Hagnoe  1520.  e.  —  Miss.  Me- 
tense  impr.  Motis  1545.  f .  —  Etwaige  Varianten  aus  FG*K*LN— QSTYZ  c 
d  e  sind  nicht  vermerkt. 

1,  2  pro  peccatorum  salute  DKU.  —  2,  2  redemptione  nunuli  JKiHI, 
redemptione  tristis  mundi  K  b.  —  2,  8  flebili  fehlt  DEUX ;  in  cruee  fehlt 
a.  —  2,  8  S(i.  mori  in  cruce  KM  b  f.  —  8,  2  ab  imj^iis  ludaeis  KU.  — 
4,  5  ad  victimam  felilt  a.  —  5,  4  falsis  (iuo(iue  a.  —  6,  2  tlagellis  caedi 
opprobriis  DKU  f.  —  6,  3  contristari  A.  —  6,  4  et  conspui  a;  spiniscjue 
nur  in  BHI  a.  —  7,  2  in  ara  crucis  KX.  —  7,  8  sq.  fehleu  KX,  —  7,  4 
damnari  b,  doputari  M.  —  7,  5  et  aculeis  clavorum  KX.  —  8,  5  sq.  propter 
nos  voluisti  et  lancea  vnlnerari  a;  vulnerari  propter  nos  ABCEGHIK.  — 
8,  5  i^ropter  nos  fehlt  X  b  f;  bincea  militis  (statt  pr^pter  nos)  D.  —  9,  1 
sq.  Suppliciter  ergo  precamur  to  a.  —  9,  2  te  fohlt  H;  tihi  ACDK.  —  9,  5 
generis  humani  BDG  a,  genetricis  (!)  A.  —  9,  6  et  folilt  E.  —  10,  1  Praesta 
nobis  (oUne  miseris)  AKX.  —  10,  5  et  te  BGIX  b,  ot  in  te  H;  perfecte 
credere  B,  redire  M.  —  10,  6  discedere  CMR  a  f.  —  11,  1  Praesta  nobis 
KU.  —    11,   2   verum  lumen  AU.  —   11,   4  videre  fehlt  BG  b.  —  11,    5  et 


12  Sequentiae  transitoriae. 

tecum  praeraium  C;  te  praemium  R.  —  11,  6  aeterum  I3EGHI.  —  12,  1 
Praesta  nobis  ADK  b.  —  12,  2  tecum  fehlt  a.  —  12,  3  tuo  felilt  E.  —  12,  4 
sine  tine  cum  omnibus  sanctis  (li{]fne  laudare  ACKMKU  a  f. 

Diese  Sequenz,  fiir  die  Votivmesse  de  Passione  D'  oder  de  Vulneribus 
Christi  bestimmt,  ist  sichtlich  in  JJeutsihlancl  wahrend  des  15.  Jahrh.  ent- 
standen;  sie  zeigt,  wie  die  Sequenzenform  der  Ubergangsperiode  auch  in 
spateren  Zeiten  noch  verwendet  wurde.  Symmetrie  in  Text  und  Melodie  ist 
vielfach  schlecht  gewahrt.  —  Fiir  den  relativ  jungen  Ursprung  der  Sequenz 
spricht  aucli  der  Umstand,  daB  von  ihr  miudestens  drei  vcrschiedene  Melo- 
dien  iiberliefert  sind.  Vielleiclit  entstand  erst  der  Text  ohne  jede  Melodie, 
welche  dann  mit  der  Zeit  an  verschiedenen  Orten  in  verschiedener  Weise 
2:eschatfen  wurde. 


G.   De  Saiicta  Criice. 

1.     Salve,  crux  sancta,  2.    In  qua  pependit 

salve,  lignum  triumphale,  Ohristus,   patris  salutare ; 

3.    Quam  praesignavit  4.    Quam  praegustavit 

lex  testamenti  veteris;  rex  dans  exemplum  ceteris. 

5.    Salve,  crux  sancta,  6.    Per  te  salvemur 

vera  spes  verae  salutis ;  semper  a  periculis. 

7.    Audi  nos,   rex  Christe,  8.    Deduc  nos  hoc  signo 

clemens  et  misericors,  ad  aeterna  gaudia. 

Grad.  ms.  Sangallense  saec.  13.    Cod.  Sangallen.  379.  A.  —  Trop.  ms. 

Sangallense    saec.   11.     Cod.  Sangallen.  382.  add.  saec.  13.  B.  Trop.  ms. 

Sangallense  saec.   11.     Cod.  Sangallen.  380.  add.  saec.  13.     C.  —  Grad.  ms. 

Glattense   saec.  13.  in.     Cod.  Muro-Grisen.  membr.  7.  D.  —  Miss.  ms.  Con- 

stantiense    saec.    14.     Cod.    Engelbergen.    7.    E.    —    Pros.  ms.  Constantiense 

saec.  14.     Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CCIX.  F.  —  Miss.  ms.  Spirense  saec.  14. 

Cod.  Oxonien.  Laud.  misc.  282.  G.  —  Grad.  ms.  Andecense  anni   1497.  Clm. 

Monacen.  4101.  H.  —  Expos.  ms.  Sequentiarum  saec.  15/16.     Cod.  Sangallen. 

466.  I.  —  Pros.  ms.  Sangallense   dictum  „Braijderi"  anni    1507.     Cod.  San- 

gallen.  546.  K.  —  Miss.  Speciale  [Constantiense]  impr.  [Moguntiae  cr.  14501. 

\j.         Miss.  Constantiense  impr.  Augustae  1505.  M. 

6,1  Per  quam  C.  —  8,1  u.  2  Salva  reos  et  serva  in  saeculum  saeculi  CK.  — 
Ursprungsstatte   der   wenig  weit  verbreiteten  Sequenz  ist  sichtlich  das 

sildwestliche   Deutschland ,   vielleicht  das    Constanzer   Gebiet.     Vgl.  Misset, 

Un  Missel  special  de  Constance  (Paris  1899),  p.   11  sq. 


7,   De  Kesurrectione  Domini. 

1.    Victimae  paschali   laudes 
immolent  christiani. 

2.    Agnus  redemit  oves,  3.    Mors  et  vita  duello 
Christus  innocens  patri  conflixere  mirando ; 

reconciliavit  dux  vitae  mortuus 

peccatores.  regnat  vivus. 


De  Deo.     In  Resurrectione  Doniini.  13 

4.    Dic  nobis,  Maria,  5.    Angelicos  testes, 

quid  vidisti  in  via?  siidarium   et  vestes. 

„Sepulcrum  Cbristi  viventis  SurrexitChristus,  spes  mea; 

et  gloriam  vidi  resurgentis  ;  praecedet  suos  in  Galilaea.'' 

6.    Credendum    est    magis  soli  7.    Scimus  Christum  surrexisse 
Mariae   veraci,  ex  mortuis  vere ; 

quam  Judaeorum  tu  nobis,  victor 

turbae  fallaci.  rex,  miserere. 

Trop.  ms.  S.  Vedasti  Atrebatensis  saec.  11.  Cod.  Cameracen.  76  (75). 
A.  —  Trop.  ms.  Cameracense  saec.  11/12.  Cod.  Cameracen.  79  (78).  13.  — 
Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  62  (61).  C.  —  Trop. 
ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1177.  D.  —  Trop.  ms. 
Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1871.  add.  saec.  12/13.  E.  — 
Trop.  ms.  Hammag-lorianum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Parisin.  13252.  F.  — 
Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin.  1139.  G.  —  Trop. 
ms.  S.  Aredii  Lemoviccnsis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  add.  saec.  12  13. 
H.  —  Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086  I.  — 
Grad.  ms.  Kotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  K.  —  Brev.  ms.  IJaiocense 
saec.  13.  Cod.  Capit.  liaiocen.  73.  L.  —  Pros.  ms.  Parisiense  (?  Kemense) 
saec.  13.  Cod.  Commun.  Assisien.  695.  M.  —  Collect.  ms.  S.  Ludovici  Piscia- 
censis  ann.  1260—1275.  Cod.  Londinen,  Add.  23935.  N.  —  Miss.  ms.  S. 
Cornelii  Compendiensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  O.  —  Miss.  ms.  S. 
Barbarae  in  Alj^ia  saec.  12.  cnm  Pros.  saec.  13/14.  Cod.  Sangenovefian.  96.  P.  — 
Miss.  ms.Lucionensesacc.  14.  Cod.  Capit.  Baiocen.  61.  Q.  — Grad.  ms.  S.  Victoris 
Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod.  Parisin.  14819.  R.  —  Miss.  ms.  Sangenovefianum 
saec.  (13).  14.  (15.)  Cod.  Sang-enovefian.  90.  S.  —  Miss.  ms.  Vitoni  Virdu- 
nensis  saec.  14.     Cod.  Nanceten.  297.  T. 

Pros.  ms.  Khenoviense  saec.  11.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  132.  add.  saec.  1 1. 
ex.  U.  —  Pros.  ms.  Agaunense  saec.  11/12.  Cod.  Einsidlen.  366.  X.  — 
Grad.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin.  a  XII  7.-Y.  — 
Miss.  ms.  S.  Petri  Sali.sburgensis  saec.  12.  Cod.  Petrin.  a  IX  11.  Z.  — 
Grad.  et  Troj).  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  in.  Clm.  Monacen.  27130.  a.  — 
Trop.  ms.  Saugallense  saec.  11.  Cod.  Sang^allen.  378.  add.  saec.  12.  b.  — 
Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  380.  add.  saec.  12  C.  — 
Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  382.  add.  saec.  13.  (i.  — 
Tro]).  ms.  P^mmeramense  ann.  1106 — 1125.  Clm.  Monacen.  14845.  add.  saec.  12. 
e.  —  Grad.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Mndobonen.  13314.  f.  —  Miss. 
ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  g.  ■ —  Miss  ms.  Florianum 
saec.  12.  Cod.  Florian  III  208.  ll.  —  Miss.  ms.  Adniuntense  saec.  12. 
Cod.  Admunten.  786.  i.  —  Grad.  et  Miss.  ms.  Castri  Teriolensis  saec.  12. 
Cod.  Ambrasian.  CN  60.  k.  —  Trop.  ms.  Maguntinum  ann.  955 — 962.  Cod. 
Londinen.  Add.  19768.  add.  saec.  12.  L  —  Trop.  ms.  Epternacense  saec.  12. 
Cod.  Parisin.  10510.  111.  —  Grad.  ms.  Wingartense  saoc.  12.  ex.  Cod.  Mus. 
Palat.  Vindobonen.  llS.  in  a.  —  Grad.  ms.  Inticense  (?)  saec.  12.  ex.  Cod. 
Oxonien.  Misc.  liturg.  341.  u.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  12.  Cod. 
Londinen.  Add.  11669.  0.  - —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Mo- 
nacen.  3914.  p.  —  Grad.  ms.  Sanbypolitanum  saec.  1112.  Cod.  Vindobonen. 
1821.  add.  saec.  12/13.  q.  —  Grad.  ms.  Arnoldi  Acjuisgranensis  saec.  13. 
Cod.  Capit.  Acjuisgrauen.  XII.  r.  —  Grad.  ms.  Montis  Veteris  (?)  saec.  13. 
Cod.  Mus.  Arcbiepisc.  Colonion.  VI  2.  S.  —  Grad.  ms.  Pataviense  (?)  saec.  13. 
Cod.  Hilarien.  148.  t.  —  Cirad.  ms.  Melicense  saec.  13  14.  Cod.  Melicen. 
1056.  u.  — 

Pros.  ms.  Anglicum  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Calig.  A  XIV.  x.  — 
Trop.   ms.    S.  Albani   saec.    12.     Cod.  Londinon.  Kog-.    2    B  IV.  y,  —  Tro]). 


14  iSequentiae  transitoriae, 

ins.  Cicestrense  saec.  1^^.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  148.  z.  —  Miss.  ms. 
Sarisburiense  saec.  13.  (^od.  Mancunien.  Crawford  lat.  24.  z,*  —  Trop.  ms. 
S.  Patricii  Dublinensis  anni  1852.  Cod,  Univ.  Cantabrig-ien.  Add.  710.  u.  — 
Miss.  ms.  S.  Petri  Westmonasteriensis  anni  cr.  1384.  Cod.  Abbatiae  West- 
monasterien.  s.  n.  reimpr.  Londini  1891 — 97.  /9.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense 
saec.  14/15.     Cod.  Vatican.  Palat.  501.  /S*. 

Trop.  ms.  Vicense  (Kivipullense)  saec.  12.  in.  Cod.  Capit.  Vicen.  CXI. 
y.  —  Trop.  ms.  Pivipullense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXI.  J.  — 
Grad.  ms.  Toletanum  saec.  12/13.  Cod.  Capit.  Toletan.  35  —  10.  f.  —  Trop. 
ms.  Casinense  saee.  11.  ex.  Cod.  Vatican.  Urbin.  602.  e*.  —  Trop  ms. 
Mosacense  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  340.  c.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense 
saec.  13.  Cod.  Kossian.  VIII.  18.  ^*.  —  Miss.  ms.  FP\  Minorum  Gubbiensi- 
um  saec.  14.  Cod.  Vatican.  4743.  ??.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14. 
in.  Cod.  Bruxellen.  11396.  i9-.  —  Miss.  ms.  Aquense  anni  1423.  Cod. 
Aquen.  1039.  y.. 

Die  Quellen  vom  13.  Jahrh.  an  lassen  sich  leicht  vervielfaltigen ;  eben- 
so  konnten  aus  dem  12.  Jahrh.  noch  einige,  besonders  aus  Deutschland, 
namhaft  gemacht  Averden.  Wegen  der  gedruckten  Missalien  vgl.  Chevalier, 
Kep.  Hymn.  Nr.  21505.  —  Die  Varianten  aus  EMOT  g  z*  6  sind  nicht 
notiert. 

1 — 3,  1  fehlen  d  (Liicke  in  der  Quelle).  —  1,1  paschali.s  J)  y.  —  1,  2 
immolant  DGHILPQ  CZ,S/?*,  intonent  t  *.  —  2,  1  ovem  h.  —  2,  2  patris 
Z  t.  —  2,  3  reconsiliavit  D  G.  —  3,  2  con?lixerunt  a  e  I  m.  —  3,  3  mortuis 
A.  —  3,  4  redit  (st.  regnat)  i.  —  4,  3  Sepulcrum  inquid  (!)  viventis  ?;.  —  4,  4 
vidit  C*-  —  5,3  spes  nostra  Q  U  X,  spes  vera  /S*.  —  5,4  praecedit  G  H  ^; 
vos  (st.  suos)  DFHLcxyz/SyJf*??;  Galileam  DLUaceimoryz 
/?/3*£C*^.  —  7,  1  resurrexisse  A  U  0.  —  7,  2  a  mortuis  ACDHILPbcf 
hrSxyZ/S/5*  y  6  t"^  Cn  ^  (vielleicht  das  Urspriingliche).  —  7,  3  sq.  tu 
Christe  nobis  rex  U  b,  tu  nobis  Christe  rex  m,  tu  nobis  rex  Christe  Deus  a  *. 

Zur  Einleitungsstrophe  1  ist  in  x  von  zweiter  Hand  eine  Gegenstrophe  bei- 
gefiigt,  die  spiiter  ins  gedruckte  Missale  von  Aix  iiberging,  namlich :  Veteris 
fermenti  sordes  Jesu  purgantur  agni.  Danach  ist  die  besondere  Nr.  21056 
in  Chevaliers  Repertorium  zu  beurteilen.  — 

Betreffs  der  Melodie  dieser  unvergleichlich  schonen  Ostersequenz ,  die 
mit  Unterdriickung  der  Str.  6  im  jetzigen  Missale  fortlebt,  vgl.  BdumJier, 
D.  kath.  deutsche  Kirchenlied,  I,  S.  539  ff.  Ebendort  (S.  541)  ist  auf  die 
Bedeutung  dieser  dramatisch  angehauchten  Sequenz  fiir  das  religiose  Drama 
hingewiesen;  niiheres  dariiber  bei  Karl  Yoimg  „Some  Texts  of  Liturgical 
Plays"  in  „Publications  of  the  Modern  Language  Association  of  America" 
XXIV,  2  (1909),  p.  297  sqq.  —  Der  dramatisciie  Charakter  war  AnlaB,  daB  in 
etlichen  Quellen  die  Frage  an  Maria  (4, 1  u.  2j  nach  4,  4  u.  5,  2  wiederholt  wurde. 

Unter  den  verschiedenen  als  Verfas^er  des  Textes  (und  der  Melodie?) 
genannten  Namen  (Notker,  Kobert  III.  von  Frankreich,  Hermannus  Con- 
tractus ,  Adam  von  St.  Victor,  Anonymus  von  Italien,  Wipo  (s.  Julian, 
Dictiou.  of  Hymnol.^,  p.  1222)  kann  ernstlich  nur  Wipo  aus  Burgund,  Hof- 
kaplan  des  Kaisers  Konrad  II.,  der  nach  1048  starb,  in  Frage  kommen. 

In  der  Quelle  x  (Cod.  Einsidlen.  366.  saec.  11/12.)  steht  namlich  neben 
dem  Texte  der  Sequenz  ^TFzpo",  was  sicher  den  Verfasser  benennen  soll, 
von  gleicher  Hand  eingetragen.  Kein  einziger  jener  Griinde ,  welche  gegen 
die  anderen  eben  genannten  Verfasser  sprechen,  laBt  sich  gegen  die  letztere 
Autorenangabe  geltend  machen:  sie  darf  also  als  glaubwiirdig,  wenn  viel- 
leicht  auch  nicht  als  absolute  GewiBheit  gewahrend  angesehen  werden. 


9,   In  Resiirrectione  Domini, 

1.    Landantes  triumphantem   Christum 
pangamus  hymnum, 


De  Deo.     In  Resurrectione  Domini.  15 

2.    Qui  mundi  priucipe  3.    Servili  nos  solvit 

(levicto  a  vinclo. 

4.    Quaproptercumpridemmutis      5.    Et  laudum   concentu  digno 
resonare  nunc  decet  organis  occurrere  surgenti  Domino. 

6.    Qui  morte  victa  diem  liunc         7.    Quo  et  eduxit  populum 
ornavit  gloriosi  signatum  de  Aegypto 

pompa  triumphi,  sanguine  suo, 

8.    Principis  et  regno  9.    Electos  caelestem 

maligni  populato  concessit  ascendere 

et  ipso  strato  in  Jerusalem. 

10.    Hinc,   fratres  cari,  11.    Qua  fortis  leo 
simul  laetemur  daemone  victo 

sacratissimo  surgens  tumulo 

diei  liuius  festo,  illuxit  omni  mundo, 

12.    Et  sanctarum  13.    Invenimus 

exemplo  moniti  mulierum  quem  cito,  aromatavirtutum 

quaeramus  Christum,  si  praeparamus. 

14.  Quod  ipse  praestet  pius. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sang-allen.  ^jSO.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  376.  B.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictnm  ,,Hranderi"  anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  C. 

13,  2  virtutum  aromata  ABC;  zerstort  die  Assonan^,  welche  sonst  iu 
allen  Versen  der  Sequenz  gewahrt  ist,  u.  zwar  bindet  die  Assonanz  ent- 
weder  die  Verse  der  gleichen  Strophe ,  oder  den  Vers  der  einen  Stroplie  u. 
den  korrespondierenden  Vers  der  Gegenstrophe  (wie  2,  1  u.  3,  1 ;  2,  2  u.  3,  2; 
6,  1  u.  7,  1);  Ausnahme  ist  10,  1  u.  2,  somit  konnte  in  l.'*,  2  die  iiberein- 
stimmende  Lesart  aller  3  Quellen  (virtutum  aromata)  die  urspriingliche  sein.  — 
Der  Rhyilinius  der  korrespondierenden  "\^erse  ist  in  der  Kegel  gleichartig, 
jedoch  mit  Ausnahraen.  Der  Cbergangsstil  zeij^t  sich  somit  in  den  erstcu 
Anfjinc^cn. 

Titel  der  JMelodie  CABC):  Komana,  daher  o-leicher  Bau  wie  LIII,  Nr. 
37;  38;  100;  120;  168;  173;  244.  Der  Keim  (Assonanz)  bestimmte  hier  die 
Abteiluno-  der  Verse.  — •  Liturgische  Verwendung:  Die  paschae  ad  vesperas 
AB;  feria  V.  paschae  C. 

Diese  u.  die  4  folgenden  Ostersequenzen  sind,  wie  bereits  ^Vcrnir, 
Notkors  Sequenzen,  (S.  37  f.)  hervorgehoben  hat,  in  A  u.  B  ganz  in  der 
(jhuhcn,  aucli  liicr  von  uns  eing^ehaltenen  Keilienfolge  eing^etrageu  und  zwar 
als  AbschlulJ  des  sonst  nach  dem  Kalendarium  f^eordneten  Prosariums,  souiit 
gleichsam  als  erweiternder  Zusatz  des  bis  dahin  in  St.  Gallen  iiblichen, 
systematisch  geordneten  Sequenzen-Cyclus.  Unmittelbar  voraus  geht  in  beiden 
Quellen  die  Kemaclus-Sequenz  „Laude  cclebri  digfuum''  (Xr.  74  dieses  Bandes); 
sie  stelit  ebenfalls  auBer  der  Ordnung-.  -  -  Diose  6  Sequonzon,  wolcho  in  den 
jilteron  St.  Galler  Quellen  (Codd.  4^=4,  :)81,  382;  in  378  nur  einzolne  der- 
selben  als  Zusatz  saoc.  13.)  sich  nicht  tinden,  zeiofon  eine  solche  (jhivhartige 
Diktion  und  Handhabung  des  Keimes  u.  Khythmus,  daB  sie  als  Werk  ciiies 
und  (lesselhen  DicJdcrs  aus  der  Mitte  des  11.  Jahrh.  angosehen  werden  diirfen. 
Das  Fest  des  hl.  Kemaclus  ward  in  St.  Gallen  unter  Abt  Norbort  (1034  bis 
1072)  eingefiihrt. 


IG 


Sequentiae  transitoricae. 


0.  Iii  Resnrrectione  Domini. 

1.    Ecce,  vocibus 


2.    Carmina 
comparibiis 
ecclesia 

dilecto  pangat  suo 
illius 

gaudens  reditus 
triumpho 

4.    Qui  desursum   veniens 
liuius  et  affectu  ardens 
tersit  suo  vulnere 
ab  illa 
naevum  parentis  primulae. 

6.   Namque  illius  amore 

alto  confixus  crucis  arbore 
sacravit  lateris 
illam  flumine. 

8.    Hanc  Babylonis 
nuper  tjranno 

misere  afflictam 
atque  suis 

a  sedibus  translatam 

10.    Quam  hic  iucundis 
ovantem  gaudiis 
gratia  figurat 
mundi  florentis. 


3.    Et  a  pulchra 
tergens  gena 
lacrimulam 
laeta  nunc  excipiat 
regressum, 
quem  nuper  flebat 
ademptum ; 

5.    Huius  sponsi   radio 

procul  de  nuptae  gaudio 

synagoga  pellatur 

colore 

obfuscata  nigerrimo. 

7.    Hanc  praefiguravit  Eva, 
viri  cum  fabricatur  a  costa, 
et  Xoe  arcula 
aquis   levata. 

9.    Tu,  Christe,  favens 
ploranti  atque 

sternens  Babylonem, 
revocasti 

Sion  tuum  ad  montem. 

11.    Huius  gratiae 

consortes  nos  esse 
fac,   lesu,  redemptos 
tuo  cruore. 


12.    EtquinostricausaCanopicos  13.    Praesta,  ineremohuiusvitae 
afflixisti  morte  ut  muniti  pedes 

principes,  viperas 

ut  nos  inde  solveres,  conteramus  igneas, 

14.    Te  duce  promissam 

veniamus  ut  ad  terram. 


Trop.  iTis.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  380  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  376.  B.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec. 
11.  Cod.  Sangallen.  378.  add.  saec.  13.  C.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum 
„Branderi"  anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  D. 

2,  5  sq.  exsultans  sui  reditus  A.  —  4,  1  a  pulcro  CD.  —  3,6  flevit  A.  — 

6,  2    alta  D   (alto   ist  Attribut  zu  amore);  crucis  affixus  panso  stipite  A.  — ] 

7,  1  Haec  C.  —  12,  2  iam  puuisti  morte  A. 


De  Deo.     In  Kesurrectioiie  Domiui.  ]^7 

Titel  der  Melodie  (Al^C)  ,,Hypodia<onissf/\  wozu  man  xg].  LIII,  Xrr. 

187;   216;   217;    C  vermerkt   statt   des    Titels :    „ut  Christi  Domini  militis^' 

I    (LIII,  Nr.  216).  —  Liturgische  Verwendung:  fer.  III  [Paschatis]  BC^;  Pascha 

ad   vesperas  A.     —  Eigenartig  ist  der  Reim  resp.  die  Assonanz  in  den  ein- 

leiienden  Strophen.  —  Vgl.  die  Schlufibemerkung  zur  vorhergehenden  Sequenz. 


10.   Iii  Resurrectioiie  Uomini. 

1.    Eia,  harmoniis, 

socii,   laudiim  resonis 

2.     Hiiius    splendide   vernantis      3.    In  quo  patriae   caelestis 
celebremus  gaudia  simul  per  Christum  patet  reserata 

temporis,  spes  nobis. 

4.    NuncgemitPharaosibiraptos     5.    Nosautemreferamussupremo 
plaga  mortis,  regi  grates, 

quos  afflixit  veruaculos.  qui  nos  redemit  barathro  ; 

6.    EtquiperChristumCanopica      7.    Mentespraeparemus,  typicam 
vice  Judaeorum  pariter  ut  immo- 

solvimur  poena,  lemus  victimam. 

8.    Huius  cruore  sacrosancto         9.    Non  pavemus  angeli  ensem 
insigniti  mentis  domo  caedentis  reos  vindicem ; 

10.    Et  digne  carnibus  ut  suis     11.    Fermentacriminumpurgemus, 
epulemur  mysticis,  sinceriter  mundemus. 

12.    Sic  eripi   in  huius  13.    Per  lavacrumque  Christi 

eremo  vitae  quimus  inimicis  elapsi 

per  caeleste  digne  ipsum 

lumen  de  taetris  hostibus  laudare  Iiymuo  Moysi, 

14.    Qui  suos  maligno  15.    Liberat  obstructo 

jn*essos  Pharaone  alumnos  atris  abyssis  inimico. 

16.    Quaproptercertantenuncvoto  17.    Et  suae  ianuam  praecelsae 
iubilemus  pietatis 

tantae  potestatis  Domino  pulsemusprecibusdevotis, 

18.    Moriendo  ut  qui  mortis  19.    Hic  redemptos  custodiat. 

legem  rupit  atrocis,  ne  post  tergum  decidant, 

20.    Sed  ut  regnum 

scandaut  promissum. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11,    Cod.  Sangalleu.  3S0.  A.  —  Trop.  ms. 
Saugallense   snec.    11.     Cod.    Sangallen.    376.   B.    —    Trop.    ms.  Sangalleuse 

Bl  ume-B  anui  ster,  Tlio-^uiiri  hvmnoloLiifi  llvmnariiun.  II.  1.  2 


18 


Sequentiae  transitoriae. 


saec.  11.  Cod.  Sangallen.  878.  add.  saec.  13.  C.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi"  anni  lo07.     Cod.  Sangallen.  546.  D. 

5,  2  grates  regi  JiCD.  —  6,  2  more  (statt  vice)  BCD.  —  7,1  sq.  pariter 
vor  praeparemus  A — D  (zerstort  die  Assinanz).  —  8,  1  Cuius  A,  Initiale  ist 
vvegradiert  C.  —  9,  2  plectentis  reos  BCD.  —  10,  1  sq.  Et  digne  mysticis  ut 
eius  I  epulemur  carnibus  BCD.  —  11,  2  vivamus  (statt  mundemus)  BCD.  — 
Die  Lesarten  in  A,  der  altesten  Quelle,  ^cheinen  den  urspriingliclien  Text 
zu  bieten. 

Titel  der  Melodie  (A — D):  „Eia  turma"  AC  ^D,  wozu  man  vgl.  LIII, 
Nr.  16;  101;  102;  115;  144;  199;  204;  208;  249.  Hier  das  germano-ita- 
lienische  Schema  mit  nur  20  Strophen  (s.  LIII,  Nr.  102).  —  Liturgische  Ver- 
wendung:  In  Paschate  A;  fer.  IV.  post  Pascha  BC;  sabbato  post  Pascha 
D.  —  Vgl.  SchluUbemerkung  zu  Nr.  7. 


11,   In  Resurrectione  Domini. 


1.    Lauclum  quis  carmine 
unquam  praevalet, 
regum  summe, 
typica 

maiestatis  tuae  promere, 

3.    Nam  ante 

huius  mundi  exordia 
in  patre  callebas  sophia, 
per  quam  facta  sunt  omnia 
quaeque 

profert  triplex  machina. 

5.    Haec  pridem 

signavit  sub  typo 

Isaac  parentis 
nostri  immolatio, 

mactabatur 

aries  pro   quo  Domino. 

7.    Nam  fueras  praefiguratus 
infernum   fracturus, 
cum  Samson,   vir  inclitus, 
leonem  suffocavit 
et  portas  hostiles  disrupit. 


2.    Qui  parenti   supremo 
deitate 
coaequalis 
omnia 

potestate  pari  disponis? 

4.    Qui  cernens 

immersos    esse  barathro, 
tua  quos  adornat  imago, 
propter  nos  factus  es  homo, 
ut  nos 

solveres  sanguine  tuo. 

6.    Te,   Christe, 

passurum  pro  mundo 
loseph  praenotavit 

venditus  in  Aegypto, 
nunc  daturum 

typicos  victus  populo. 

8.    Tu,  Domine,  es  suave  rubens 
illius  flos  virgae, 
quam  fudit  radix  lesse 
generosa  germine, 
quo  sunt  praenotati  prophetae. 


9.    Haec  nostris 

praenotantur  patribus 
0   redemptor, 

ceu  sub  umbra  primitus, 
quae  nos  verius 
te  monstrante  cernimus. 


10.    Tu  cuncta 

procul  fugas  nubila 
terrae  reddens 

tui  vultus  lumina, 
quae  morte  tua 
fuscabatur  tremula. 


De  Deo.     In  Resurreetione  Domini. 


19 


11.    Ecce,   nunc  perspicuo 
cuncta  ornantur 

elementa  sereno, 
quia  redisti 

victor  barathro. 

13.    Sit  patri  laus  summo, 
(jui  levans  criminum  nos 

caeno 
haud  pepercit  proprio 
propter  nosmet  filio. 


12.    Hinc  et  nos,   o  socii, 
mente  Dominum 

sincera  et  humili 
simul  laudemus 
carmine  tali : 

14.    Laus  quoque  sit  nato, 
pro  nobis  qui   factus  est 

homo, 
ut  solvens  nos  tartaro 
redderet  paradiso. 


15.    Gloria  compar  sit  pneumati 
aevo  omni. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  380.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  o76.  B.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
saee.  11.  Cod.  Sangallen.  878.  add.  saec.  13.  C.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  D.  —  8,  5  quaeque 
creat  BCD.  —  15,  2  aevo  in  omni  Allehiia  D. 

Titel  der  Melodie  (A-D):  „Symphonia",  womit  man  vgl.  LIII,  Nr.  82 
u.  besonders  Nr.  99.  Letztere  Sequenz  erweist  sich  namentlich  in  den  8 
SchhiBstrophen  als  Vorlage.  Der  Bau  ist  in  beiden  Sequenzen  ganz  der 
gleiche,  auch  in  den  symmetrischen  Unebenheiten  der  Eingangsstrophen 
(1,  1  u.  2  neben  2,  1  u.  2);  Bartsch  (S.  117)  irrt  in  diesem  Punkte.  — 
Liturgische  Verwendung:  Pascha  A;  fer.  V.  post  Pasclia  BC;  fer.  III.  post 
Pascha  D.  —  Vgl.  SclduBbemerkung  zu  Nr.  7. 


1'?.   In  Resurrectione  Domini. 

1.    0,   ([ui  perenni  residens 


2.    Potestatis  solio 
omnia  ordinas, 
sator,   ab  aevo, 

4.    Qui  nos  homines 
tuis  deliciis 

eiectos  condolens 

6.    Inde  virtutes  caeli 
et  onines  angeli 
aeque  gratulantes 
redempto  homini 

8.    Sanctus,   Sanctus,  Hagios, 
Domine  virtutum 
ac  potentissime 
rex  exercituum. 


8.  Te  verum  et  unum 
confitetur  omnis 

terra  Dominum, 

5.    Homo  veneras, 

per  tuum  sanguinem 
deceptos  revocans. 

7.    Tibi  cum   fulgurosis 
tuique  consciis 
incessabiliter 

proclamant  ministris 

9.  Caelum,  terras,  maria 
replesti  gloria 

tuae  maiestatis 

cuncta  per  saecula. 


20 


Sequentiae  transitoriae. 


10.    Tibi,   Domine, 

persultat  hymnos  consone 
plebs  tui  adventus  avida 
ac   futurorum  praescia. 

12.    Jnterim  dulcia 

proclamant  cantica 
testium  agmina 
agni  cruore  albata. 

14.    Ad   tuam  semper  laudem 
monachi  conservant 
vitam   caelibem. 

16.    His  tam  iucundis 

placatus,  Christe,   canticis 

18.    Et  qui  hominum  causa 
volens   subieras 
mortis  acerba. 


11.    In  his  laudibus 

condelectantur  optime 
principes  firmati   pneumate 
tropaea  tua  canere. 

13.    Solum  praecipue 
te  dignum  carmine 
supplici  fatentur 
sacerdotes  libamine. 

15.    Ut   tuus  honor  vivat, 
virgines  prudenter 
lampades  ornant. 

17.    Et  nos  exaudi 

psallentes  voce  supplici ; 

19.    Fac  nos  horum  consortes, 
quos  patrem  repetens 
patriae   refers, 


20.    In  qua  laus  est  tibi  perpes. 

Trop.  ms.  Sangallense  saec,  11.  Cod.  Sang-allen.  380.  A.  —  Trop.  ms. 
Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  376.  B.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  C.  —  1  perenne  C.  — 
9,  4  per  cuncta  saecula  BC. 

Titel  der  Meloclie  (AB):  „Iustus  germiiiabit"  (AC),  wozu  man  als 
einzig  bekanntes  weiteres  Beispiel  dieses  Schemas  vgl.  L,  Nr.  205.  Der 
Inhalt  lehnt  sich  an  das  ,/Je  Deum'''  an;  Str.  10  bezeichnet  die  Propheten 
(plebs  futurorum  praescia),  Str.  11  die  Apostel  (principes  firmati  pneumate).  — 
Liturgische  Verwendung:  Pascha  A*,  sabbato  [in  Paschate]  B.  —  In  C  die 
unhaltbare  Angabe:  „Auctor  EJcJcehard  decamis'-' \  letzterer  starb  schon 
973.  Vgl.  die  SchluBbemerkung  zu  Nr.  7. 


1.    Ostio  sepulcri   lesu 
revoluto   lapide 

3.    Niveo  amictu  splendens 
candidatus  insidet. 

5.    Corpus  Christi  confovere 
flagranti   aromate 

7.    Istas  diu  haesitantes 
stupentesque  territas 


13.   In  Resurrectione  Doniini. 
Feria  V. 
2 


Angelus  ut  fulgur  veuit, 
custodes  perterruit, 

Mane  valde  mulieres 
adeuntes  tumulum 


6.    Ad  locum  intrarunt  tumbae, 
quem  deberent  visere. 

8.    Veste  candida  vestitus 
angelus  adloquitur: 


De  Deo.     In  Pentecoste. 


21 


9.     „Non  ignoro  vos  qnaesitnm       10.    Jesnm   namqne  Xazarennm 


11. 
13. 


18. 
20. 
22. 
24. 
26. 


hnc  venisse  qnemlibet. 

Qnae  venistis  cnm  nngnentis 
fiagrautis  aromatis. 

Iste  locns  attestatnr, 
nbi  fnit  positns. 

Qnoniam,  qnod  vobis  dico, 
non  exstat  ambignum,       \    ^^ 
Ergo  cito  redenntes  ^^    % 

hoc  snis  discipnlis 


crncifixnm   qnaeritis, 

12.    Sed  non  opns,  dnm  snrrexit, 
flere  Dei  filinm. 

14.    Hnc  venite  et  videte 
omni  metn  posito, 

16.    Et  ob   inramentnm  Petro, 


ne  desperet,   dicite, 
Ut  eis  iam  dixit,   moi 
Galilaeam   properent. 


17.    Illic  eos  antecedet, 
qno  videri  debeat." 


His  anditis  peregernnt 
praeceptnm  angelicnm 

Qno  pergentes  festinanter 
nndecim  discipuli 

Et   „Pax  vobis"   audientes 
extiternnt  creduli. 

Sic  dicebant  iucnndantes : 
„Gloria  sit  Domino, 

Ideo  dicentes   „Amen" 
resonemns  iugiter 


19.    Gressu  cito  redeuntes 
venerandae  feminae. 

21.    lesnm   vident  et  adorant 
pleni  magno  gandio ; 

23.    Ut  pntamus,  admirantes 
singuli   intrinsecus 

25.    Semper  honor  et  potestas 
reddatnrqne  gratia." 

27.    Carmen  laeti   „Alleluia" 
cnm  choris  angelicis, 


28.    Dominns  qnia  snrrexit 
vivit  et  a  mortuis. 

Trop.  ms.  Beneventanum  saee.  11/12.  Cod.  Capit.  Benevent.  VI  34(25). 
Mit  Melodie.  —  6,  1  locum  natare  (!)  tumbae.  —  9,  1  nos.  —  20,  2  discipulis. 

Diese  Sequenz  im  sciilichten  naivsten  Erziihlungfstone,  welche  trotz 
aller  Ecken  und  Unebenheiten  die  meisten  italienischen  Sequenzen  jener  Zeit 
aus  deni  Heneventanischen  Gebiete  noch  liberragt,  war  bisher  unbekanut.  — 
Der  Rhythmus  ist  regehualJig  und  gleichmalJig  durcli  alle  Strophen  durch- 
gefiibrt,  niclit  so  die  Assonanz. 


2.    Dnlci  v(»ce 
ac  souora 


14,   In  rentecoste. 

1.    Laudes   Deo  devotas 


3.    Plebs  resultet 
catholica. 


22  Sequentiae  transitoriae. 

4.    Spiritus  sancti  gratia 

5.    Apostolis  6.    In  igneis 

die  hodierna  linguis  est  infusa. 

7.    Paracliti  praesentia 

8.    Emundet  nos  9.    Pura  sibi 

a  peccati  macula  aptans  habitacula; 

10.    Charismatum  et  munera 

11.    Pectoribus  12.    Vita  nostra 

nostris  pius  infundat,  ei  ut  complaceat. 

13.    Per  saeculorum  saecula  14.    Conclamemus:  Alleluia, 

15.    Sit  Deo  laus,  potestas, 
honor,  virtus  et  gloria. 

Trop.  ms.  Wintoniense  saec.  10.  ex.  Cod.  Oxonien.  Bodl.  775.  add. 
saec.  12.  A.  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Anglicum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Londinen. 
Calig.  A  XIV.  B.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien, 
148.  C.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  anni  cr.  1275.  Cod.  Londinen.  Add. 
12  194.  D.  —  Miss.  ms.  Sarisbariense  saec.  13.  Cod.  Mancunien.  Crawford 
lat.  24.  D.  *  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palat. 
501.  E.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Hatton  3.  F.  — 
Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  232.  G.  —  Trop.  ms. 
Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  H.  —  Miss.  m*;.  S.  Petri 
Westmonasteriensis  saec.  14.  Cod.  Westnionasterien.  s.  n.  impr.  Londini 
1891 — 97.  I.  —  Grad.  ms.  Norwicense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462. 
K.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  RawL  lit.  c  3.  L.  — 
Miss.  ms.  Eboracense  saec.  15.  Cod.  Coll.  Trinit.  Dublinen.  B  3.  4.  M.  — 
Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  impr. 
Burntisland  1864.  N. 

Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13.  (et  14.)  Cod.  Capit.  Baiocen.  62.  O.  — 
Brev.  ms.  Baiocense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Baiocen.  73.  P.  —  Brev.  ms. 
Baiocense  saec.  13/14.  Cod.  Capit.  Baiocen.  74.  Q.  —  Grad.  ms.  S.  Mauri 
Fossatensis  saec.  13.  Cod.  Parisin.  13254.  R.  — Miss.  ms.  Sangenovefianum 
saec.  13.  Cod.  Sangenovefian.  90  (BBl  fol.  1).  S.  —  Brev.  ms.  S.  Sepulcri 
Cadomensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  279.  T.  —  Grad.  ms.  Com- 
pendiense  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16  823.  U.  —  Miss.  ms.  Compendiense  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  17  319.  X.  —  Miss.  ms.  Silvanectense  saec.  14/15.  Cod.  Gratia- 
nopolitan.  131.  Y.  —  Miss  ms.  Ebroicense  saec.  13/14.  Cod.  Kotomagen.  305. 
Z.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  30058.  a.  — 
Miss.  ms.  Senonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  864.  b.  —  Miss.  ms.  Senonense 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  880.  1.  c.  —  Miss,  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod. 
Parisin.  1107.  d.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  15.    Cod.  Taurinen.  D  II  7.  6. 

Trop.  ms.  Catanense  saec.  12.  Cod.  Matriten.  Collect.  Barbieri  s.  n. 
(Weale  II,  486).  f.  —  Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Der- 
tusen.  s.  n.  g".  —  Pros.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Serain.  Goritien.  I. 
h.  —  Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808.  i.  —  Prosar.  ms. 
dictum  „Branderi  Sangallensis"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  -546.  k.  — 
C  (1  f  g"  D  *  sind  nicht  kollationiert.  —  Es  kommen  hinzu  mehrere  gedruckte 
Missalien  englisclier  und  namentlich  franzdsisclier  Diozesen  (Rep.  Hymnol. 
Nr.  10  370),  auBerdem  das  Miss.  Lundense  impr.  Parisiis  1514  und  Miss. 
Vihorgense  impr.  in  Lubeck  1500. 


De  Deo.     De  sanctissima  Trinitate.  23 

1  Laus  Deo  a;  devota  LNY.  —  2,  2  et  sonora  Z,  —  3,  1  resultat  AU, 
exsultat  M,  decantet  I  e.    —    6,  1    In   fehlt    Y.  —  8,  1    Mundet  R.  —  9,  1 
,  lura  (!)  D,  Pulchra  R,  Plura  Z,  Mimda  b  k.  —  10  Charismatum  ac  EFGKXP 
1  e;  et  fehlt  U.  —  11,  2  pius  nostris  ll;  infunde  A.  —  12,  1  S([.  Ut  vita  nostra 
ei  F.  —  12,  2   sibi  ut  I.  —  14  Concantemus  ST,  Dum  clamemus  UX,  Con- 
claraantes  Y,  Congaudemus  a.  —  Str.   13  sqq.  lauten  in  e: 
Ut  superis  |  coniuncti  post  funera 
Laeti  quoque  |  in  aeterna  gloria 
Decantemus  |  omnes  Alleluia.  Amen. 
In  k  findet  sich  der  naive  Vermerk:  „Bi  Notkeri,  puto,  sequentia  hona  et 
pulchra  antiqua."    Wahrscheinlich  ist  diese  Sequenz,  wie  auch  die  dem  gleichen 
'  Schema  folgende  ,^Gaude  Dei  genetrix^^  (Anal.  Hynm.  XL,  Nr.  86j  in  EngJand 
entstanden.    Es  ist  beachtenswert,  daB  sie  schon  im  12.  Jahrh.  in  Sizilien  und 
I  bald    nachher   in  Spanien  auftaucht.     Deutschland  blieb  ihr  verschlossen,  da 
I  der   sogenannte    I^rander-Codex   (k)   als  auBer-liturgischer  Sammelband  nicht 
in  Betracht   kommt.     Die    Jiturffische  Verwendung  ist  fiir  Pfingsten  oder  fiir 
'  verschiedene  Tage  der  Pfingstoktav. 


15.   I)e  saiictissima  Trinitate. 

1.    Laus  Deo  patri 

filioque  corapari 
In  unitate 

spiritus  paracliti. 

2.    Laus  Deo  omnipotenti,  3.    Laus  tibi,   antique  dierum, 

qui  in  sapientia  qui  cum  dilectissimo 

Per  spiritum  sanctum  lesu  filio   tuo 

creavit  etgubernatomnia.  et  sancto  regnasparaclito, 

4.    Cuius  imperium 
sine  fine  permanet 
in  saecula  saeculorum. 

Trop.  ms.  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  I  Asc.  95. 
A.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien. 
s.  n.  B.  —  Grad.  ms.  S.  Severi  Erfordiensis  saec.  14/15.  Cod.  Carolsruhan. 
Pm  15.  C.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8. 
D.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec.  15.  Cod.  Posonien.  21.  E.  —  Miss.  ms. 
Trevirense  anni  1495.  Cod.  Treviren.  3()].  F.  — Grad.  ms.  Lonense  saec.  15. 
Cod.  Lonen.  s.  n.  G.  —  Miss.  ms,  Nordkirchense  saec.  15.  Cod.  Nordkirchen. 
5205.  H.  —  Grad.  ms.  Bocholtense  saec.  15.  Cod.  Bocholten.  L  5.  I.  — 
Grad.  ms.  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  II.  K.  —  Grad.  ms. 
Enigerlohense  saec.  15.  Cod.  Enigerlohen.  1.  L.  —  Miss.  ms.  Novi  Castri 
anui  1425.  Cod.  Novoeastren.  s.  n.  M.  —  Grad.  ms.  Monasteriense  saec.  15. 
Cod.  Lud.  Rosenthal  Monacen.  s.  n.  N.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum 
^  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  540.  O.  —  Grad.  ms.  Legdense  anni. 
1528.  Cod.  Legden.  2.  P.  —  Miss.  Basiliense  impr.  Basileae  1488.  Q.  — 
Miss.  Monasteriense  impr.  Coloniae  1489.  R.  —  Miss.  Coloniense  impr.  Co- 
loniae  1494.  S.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  T.  —  Miss  Hilden- 
semense  imj)r.  Nurembergae  1499.  U.  —  Miss.  Constantiense  impr.  absque. 
X.  —  Miss.  Moguntiacum  impr.  s.  1.  1517.  Y.  —  Grad.  Monasterienso  impr. 
absque  [1536].  Z.  —  ERU  sind  nicht  kollationiert. 


24 


Sequentiae  transitoriae. 


1,  4  spiritui  paraclito  C.  —  2,  3  Et  spiritu  sancto  AD  (nicht  so  in  O, 
wie  Kehrein  Nr.  146  angibt).  —  2,  4  et  gubernavit  Y.  —  8,  2  cum  uni- 
genito  A.  —  3,  4  regnans  T.  —  Uberschrift:  „l)e  aeterna  sapientia"  FU.  — 
Die  Melodie  bieten  auBer  den  Gradualien  A  M  u.  (). 

Laut  Quellen  ist  die  Sequenz  sichtlich  ein  deutscJies  Produkt,  das  nicht 
in  andere  Lander  wanderte. 


16.    De  Corpore  Christi. 


1.    Collaudent  devote  patris 
filium  christiani. 


2.    Quia  sanguine   suo 
agnus  innocens  tollens 
a  morte  gehennae 
peccatores 

4.    Vitalis  non  malis 
tu  cibus  es  in  via'^ 
Tu  vera  spes  peccatoris 
a  criminum  faecibus  surgentis. 

6.    0  sacra  Christi  caro, 
iuva,   ut  non   damneraur 
cum  ludaeorum 
ttirha  faJlaci, 


3.    Morte  sua  destruxit 
tartara,  liberatos 
reducens  nos,   ubi 
regnat  vivus. 

5.    0  digna  tu  caro, 
da  angelorum  vestes\ 
Per  sacramentum   corporis 
duc  nos  veram  in  Galilaeam. 

7.    Sed  tecum  nos  facias 
perenniter     vivere ; 
tu  nobis,  Christe 
rex,  miserere. 


Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  —  6,  2  adiuva  (eine  uberschiissige  Silbe;  vielleicht:  adiuva  ne  dam- 
nemur).  —  Melodie  natiirlich :  „  Victimae  paschali" ;  aus  letzterer  Sequenz 
siud  in  der  platten  Umdichtung-  auf  den  Fronleichnam  die  SchluBworte  jeder 
Strophe  und  Halbstrophe  beibehalten,  der  Rhythmus  aber  und  namentUch 
der  Reim  sind  verschwunden.  Da  der  Sammler  Brander,  richtiger  Cuntz,  seine 
Quelle   verschweigt,   bleibt   die  Ursprungsstatte  dieser  Sequenz  im  Dunkeln. 


II.   De  Beata. 


17,   In  Aiiiiuntiatione  B.  M.  V. 


1.    Sancti  spiriUis 
assit  nohis  gratia, 


2.    Quo  fecundata 

Deum  peperit  virgo  Maria; 

4.    SpiritKS  ahne, 

quo   repletur  Maria, 

6.    Ainator  sancte.  quo  amatur, 
impraegnatur 
Maria ; 

8.    Tu  jmrificasti, 
quidquid  delicti 
contraxit  Maria ; 

10.    Ut  tumeret 

et  mater  fieret 
virgo  Maria, 

12.    Prophetas  tu  inspirasti^ 
ut  praecinerent, 
qnod   Deum 
conciperet   Maria. 

14.    Quando  niachinam 
Deus  mundanam 
fecit,  est  praefigurata 
Maria ; 

16,    Tu  animarnm 
spes  adflictarum 
dulcis,  Maria, 


3.    Per  quem  sacrata 

floret  virginitas  in  Maria. 

5.    Tu  rorem  sacrum 
fudisti  in  Maria. 

7.    Subcuiusumbranon  torret  ur 
dum   fovetur 
Maria. 

9.    Tu  cellam  sacrasti 
sic  benedicti 
ventris  in  Maria, 

11.    Sic  pareret, 

ne   foetu  perderet 
floreni  Maria. 

13.    ApostoJos  confortasfi^ 
ut  astruereut 
hunc   Deum, 
quem  edidit  Maria. 

15.    Tellus  hominem, 
viriio  virginem 
fudit  primum,  sic  secundum 
Maria. 

17.    Tu  servulorum 
uexus  tuorum 
solve,  Maria. 


26 


Sequentiae  transitoriae. 


18.    Tii  coUisum 

peccatis  muiidum 
ad  vitam  reparasti, 
Maria. 

20.    Ergo  nos 

petimus   supplices, 

ut  ope  beuigiia  subleves, 

Maria. 

22.    Tu  felicibus 
felicior,  Maria, 
Tu  sublimibus 
augelorum  coetibus 
es  praelata,  Maria. 


19.    IdoJatras 

et  leges  atras 
daemonum  enervasti, 
Maria. 

21.    Et  nato 

pro  nobis  supplices, 
qui  tibi  psallimus :  Ave, 
Maria. 

23.    Ipsum  liodie 

induisti,  Maria, 
Qui  sine  semine 
te  rigante  nemine 
fecundavit,  Maria. 


24.    Hiinc  Deum 

nobis  placa,  Maria. 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  A.  — 
Tractat.  ms.  Cassiani  de  octo  vitiis  saec.  12.  Cod.  Escurialen.  R  II  7.  add. 
saec.  18.  B.  —  Miss.  ms.  S.  Dominici  Exiliensis  saec.  13.  Cod.  Parisin.  Nouv. 
acq.  2194.  C.  —  Grad.  ms.  S.  Victoris  Parisini  saec.  14']  o.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  197.  D.  —  Miss.  ms.  Silvanectense  saec.  15.  Cod.  Sangenovefian.  102 
(BBl  fol.  11).  E.  —  Prosar.  et  Hymn.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm. 
Monacen.  14667.  F.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  G.  —  Miss. 
Parisiense  impr.  Parisiis  1501.  H.  —  Miss.  Nivernense  impr.  Parisiis  1491. 
I.  —  Miss.  Silvanectense  impr.  Parisiis  1524.  K.  —  Miss.  Leonense  impr. 
Parisiis  1526.  L.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  M.  — 
Miss.  Cluniacense  impr.  Parisiis  1550.  N.  —  Miss.  Meldense  impr.  Lutetiae 
1556.  O.  —  CGKL  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  assint  nobis  g-audia  A  (vielleicht  das  Urspriingliche).  —  5,  2  infu- 
disti  B,  fudisti  A,  sonst :  stillasti.  —  6,1  quo  intacta  (statt  amatur)  DHNO.  — 
7,  1  non  terretur  B.  —  Str.  8  in  der  nach  A  oben  vorgelegten  Fassung 
leugnet  die  damals  noch  nicht  dogmatisierte  Immaculata  Conceptio;  A  bietet 
hier  sichtlich  die  urspriingliche  Fassung,  die  sich  auch  an  den  Wortlaut  der 
Stammsequenz  (LIII,  Nr.  70;  dort  beginnt  die  entsprechende  Strophe  8  mit: 
Tu  purificator)  anlehnt;  B  korrigiert:  Tu  purificasti  [  omnino  nos  in  |  praedulci 
Maria;  C — O  heben  durch  Korrektur  direkt  die  unbefleckte  Empfangnis  hervor: 
Tu  praeservasti,  |  ne  prima  culpa  |  transfusa  sit  in  Maria.  Beide  Korrekturen 
zerstoren  dei>  Reim  (8,  2  u.  9,  2)  und  die  letztere  auch  die  Sjmmetrie  (8,  3 
hat  so  2  iiberschiissige  Silben).  —  9,  1  Tu  celsam  DHM.  —  10,  1  Ut  gig- 
neret  B.  —  10,  3  digna  (statt  virgo)  A.  —  11,  2  sq.  nec  florem  perderet  |  virgo 
Maria  N.  —  12,  3  sq.  hunc  Deum  |  quem  edidit  Maria  B  (vgl.  13,  3  sq.).  — 
13,  2  ut  astrarent  (!)  I.  —  13,3  quem  peperit  B.  —  14,  2  sq.  Deus  fecit 
mundanam  C.  —  14,  3  fecit  fehlt  H;  fecit  ante  saeculum  B.  —  Str.  15  lautet 
in  B:  Tu  dux  hominum  i  virgo  virginum  |  fuisfi  praeelecta  \  Maria.  — 16,  3 
virgo  (statt  dulcis)  B.  —  18,  2  peccatum  B.  —  19,  3  daemonum  fehlt  BCD 
HIMO.  —  21,  1  Ut  natum  A.  —  21,  2  rogites  A.  —  22,  1  sq.  felicior  felicibus 
C.  —  22,  5  es  praeclara  BDHIM.  —  23,  1  Deura  hominem  B,  Ipsum  hodie 
A,  sonst  Ipsum  hominem.  —  23,  2  peperisti  B.  —  23,  3  Quo  O.  —  23,  4 
te   fehlt  BO ;  et  (statt  te)  CDHIMN.  —  23,  5  te  fecundavit  BC :  fecundaris  O. 

Titel  der  Meloclie  (letztere  in  ABC):  ,,Occi(lentana",  wozu  man  vgl. 
LHI,  Nr.  66;'  70:  132;  162  ;  197;  200;  224—226.  Als  Vorlage  diente  nament- 
lich  LIII,  Nr.  70;    die  von   dort  entlehnten  Anfangsworte  mehrerer  Strophen 


De  Beata. 


27 


sind  im  Druck  hervorgehoben. —  Liturgische  Verwendung :  In  Annuntiatione 
A  (dafiir  pafit  der  Inhalt);  in  Visitatione  D ;  sonst  g-ewohnlich  De  Beata.  — 
Die  Quellen  lassen  Spanien  als  Ursprungsstatte  dieser  Sequenz  vermuten ; 
von  dort  kara  sie  nach  Frankreich  und  blieb  sichtlich  auf  diese  beiden 
Liinder  beschrankt;  F  als  Sammelband  von  allerlei  Ilymnen,  Sequenzen  und 
Gebeten  kommt  namlich  als  Zeuge  fur  liturgischen  Gebrauch  nicht  in  Be- 
tracht.  —  Die  Lesarten  aus  B  verdanken  wir  einer  Photographie  dieser 
Sequenz,  welche  Prof.  C.  U.  Clark  von  der  Yale  University  uns  freundlichst 
zur  Verfiigung-  stellte. 


18.   De  Beata  Maria  Y. 


1.    Virgini   Mariae  laudes 
intouent  christiani. 


2.    Eva  tristis  abstulit, 
sed  Maria  protulit 
natum,   qui  redemit 
peccatores. 


3.    lus  et  virtus  modulo 
convenere  stupendo, 
Mariae  filius 
regnat  Deus. 


4.    Dic  nobis,  Maria,  5.  Angelus  est  testis, 

virgo  clemens  et  pia,  ad  me  missus  caelestis  ] 

Quomodo  facta  es  genetrix,  Natus  est  ex  me  spes  mea, 

cumtusisplasmadetenascentis?  sed  incredularaanet  Judaea. 


6.    Credendum    est   magis  soli 
.  Gabrieli  forti, 
quam  ludaeorum 
pravae  cohorti. 


Scimus  Christum  processisse 
ex  Maria  vere ; 
tu  nobis,  nate 
rex,  miserere. 


Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (18.)  Cod.  Pari.sin.  1189.  A.  — 
Trop.  nis.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12  13.  Cod.  Farisin.  1086.  B.  — 
Collect.  ms.  lituro^icum  Aureliense  saec.  13-  in.  Cod.  Archiv.  Lemoviceu. 
D  1221.  C.  —  Grad.  ms.  Kotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  D.  — 
Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13.  (et  14.)  Cod.  Capit.  Baiocen.  62.  E.  —  Pros. 
ms.  Parisiense  (?Kemense)  saec.  13.  Cod.  Commun.  Assisien.  695.  F.  — 
Trop.  ms.  S.  Aredii  Lemovicencis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  add.  .saoc. 
13./14.  G.  —  Miss.  ms.  Ebroicense  saec.  13.  14.  Cod.  Kotomagen.  305.  H.  — 
Grad.  ms.  Fontebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  I.  —  Miss. 
ms.  Lucionense  saec.  14.  Cod.  Capit.  15aiocen.  61.  K.  —  Miss.  ms.  S. 
Ludovici  Pisiacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Ajsen.  608.  L.  —  Miss.  ms. 
Montis  S.  Michaelis  saec.  14.  Cod.  Abrincen.  43.  M.  —  Miss  ms.  Sandiony- 
sianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  M  *.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec. 
(13.)  15.  (16.)  Cod.  Parisin.  14872.  N.  —  Miss.  ms.  Cathahiunense  saec. 
15.  Cod.  Parisin.  840.  O.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Cadomensis  anni  145 L 
^Cod.  Cadomen.  Mancel  s.  n.  P.  —  Miss.  ms.  S.  Cormdii  Compendiensis  saec. 
13. /14.  Cod.  Parisin.  16823.  add.  saec.  15.  Q.  —  Miss  ms.  Gemmeticense 
anni  1485.     Cod.  Rotomageu.  301.  R. 

Trop.  ms.  Winijartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttg^ardien  HB.  I.  Asc.  95. 
S.  —  Miss.  ms.  Ilildeslieimense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Troviren.  153.  T.  — 
Grad.  ms.  S.  Thoniae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n,  U.  — 
Grad.  et  Miss.   ms.   Castri    Teriolis  saec.  12.     Cod.  Ambrasien.  CN  60.  add. 


28  Se^iuentiae  transitoriae. 

saec.  18.  ex.  V.  —  Grad.  ms.  Algimdense  anni  1296.  Cod.  Bolsanen.  662. 
X.  —  Opus.  ms.  S.  Anselmi  (de  laudijus  BMV.)  saec.  18.14.  Cod.  Zwettlen. 
185.  add.  saec.  18./14,  Y.  —  Grad.  ms.  Kullense  anni  cr.  1300.  Cod.  Osna- 
brug-en.  2008  (H  4).  Z.  —  Grad.  ms.  Aug-ustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen. 
8919.  add.  saec.  14.  a.  —  Miss.  ms.  S.  Coronae  saec.  12./18.  et  14.  Cod. 
Prao-en.  VII  B  17.  add.  saec.  14/15.  b.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense  saec.  14./15. 
Cod.  Vindobonen.  1918.  c.  —  Grad.  et  Trop.  ms.  Bambergense  saec.  14. /15. 
Cod.  Eoman.  Angelic.  1424  (T  VII  11).  d.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.l4./15. 
Cod,  Vindobonen.  178(5.  e.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Hilarien. 
8.  f.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  215.  g".  —  Miss. 
ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  156.  ll.  —  Miss.  ms.  Bremense 
saec.  15.  in.  Cod.  Hafnien.  Thott.  fol.  147.  h*.  —  Grad.  ms.  Taistense 
anni  1498.  Cod.  Mus.  Diocesan.  Brixinen.  s.  n.  i.  —  Grad  ms.  Eniger- 
lohense  saec.  15.  Cod.  Enigerlohen.  1.  k.  —  Grad.  ms.  Maioris.  eccles. 
Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptt.  Prov.  Germ.  S.  I.  Valkenburgen.  Liturg. 
ms.  2.  1.  —  Miss.  ms.  Vallis  S.  Gregorii  Monasteriensis  saec.  15.  Cod. 
Colmarien.  408.  lii.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  ,,Branderi"  anni  1507. 
Cod.  Sangallen.  546.  m  *. 

Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  ColL  Univ.  Oxonien.  148.  n.  — 
Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  0.  —  Pros. 
ms.  Cerneliense  saec.  14/15.  Cod.  Cantabrigien.  LL  I.  10  (Pars  III).  p.  — 
Grad.  ms.  Ordin.  S.  lohaunis  Hierosolymitani  saec.  14.  in.  Cod.  Petrin. 
Salisburgen.  a  VII  20.  q.  —  Grad  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in  Cod. 
Bruxellen.  11396.  r.  —  Pros.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten. 
56  (20).  r*. 

Miss.  ms.  Traiectense  saec.  18.  Cod.  Mus.  Episc.  Harlemen.  58  d 
(258).  S.  —  Miss.  ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  Monasterien.  847  (41).  t.  — 
Pros.  ms.  Carmelitarum  Vilvordensium  anni  1418.  Cod.  Bruxellen.  11359. 
U.  —  Grad.  ms.  Neerlandicum  saec.  15.  in.  Cod.  Amstelodamen.  V  A  8. 
X.  —  Miss.  et  Grad.  ms.  Almkerkense  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Warmonden. 
s.  n.  y.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri  Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen. 
membr.  fol.  7.  z.  —  Miss,  ms.  Textorum  Harlemensium  saec.  15.  ex.  Cod. 
Harlemen.  membr.  fol.  2.  c(.  —  Grad.  ms.  Enchusanum  saec.  15.  in.  Cod. 
Mus.  Episc.  Harlemen.  109  (401).  /S.  —  Miss.  ms.  eccles.  in  Herwen  et  Aerdt 
sacc.  15.  Cod.  Daventrien.  11  L  2  (1776).  /S*.  —  Grad.  ms.  Eldense  saec. 
15.  Cod.  Archiv.  Arnhemen.  s.  n.  y.  —  Miss.  ms.  Hospitalis  S.  Antonii 
Zutphaniensis  saec.  15.  Cod.  Archiv.  Zutphanien.  Ms.  8.  d'.  —  Miss.  ms.  S. 
Walburgae  Zutphaniensis  saec.  15.  Cod.  Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  e.  — 
Grad.  ms.  Bolswardense  saec.  15.  Cod.  Weerten.  s.  n.  C-  —  Miss.  ms.  Leo- 
diense  saec.  15.     Cod.  Vatican.  8808.  t]. 

Abgesehen  von  vielen  anderen  Quellen  des  15.  Jahrh.  kommt  hinzu 
die  Unzahl  gedruckter  Missalien,  grolitenteils  zitiert  vou  Chevalier  (Rep. 
Hymn.  Nr.  21656).  —  DFHMOQVXYZ  ah^ikptxyz  «— C  sind  nicht 
koUationiert. 

1,  1  Virginis  BCEGKSTU  C  h  r*  S.  —  1,  2  intonaut  BGIKLT  C  r* 
U.  —  2,  1  Eva  vitam  m  * ;  tristis  obfuit  q ;  Mundo  salus  rediit  S.  —  2,  1 
sqq.  Agnus  redemit  oves  innocens  etc.  (aus  „Victimae  paschali^)  C.  —  2,  2 
hoc  Maria  e,  cum  Maria  S.  —  2,  8  agnum  qui  S.  —  8,  1  Mors  et  vita  GLU 
C  e — h  r  s  U,  liux  et  vita  n,  Dux  et  vita  1,  Lux  et  virtus  A,  lus  natura 
m*,  Virtus  et  natura  S;  duello  (statt  modulo)  NSU  C  0  r.  —  8,  2  conflixere 
NS  C  e  f  g"  m*  n  0  r  U;  stupendo  ABC  1,  die  anderen  Quellen :  mirando; 
letzteres,  wie  auch  manche  andere  Variante,  wohl  jiingere  Entlehnung  aus  ^ 
„Victimae  paschali".  —  8,  8  Dux  vitae  mortuus  MSY.  —  8,  4  vivus  (statt 
Deus)  MSY  bcef^hm*noru.  —  4,  2  sola  virgo  et  mater  pia  S, 
virgo  prudens  T,  virgo  mitis  et  clemens  N,  —  4,  8  Quomodo  sis  mater 
facta  B  e  f  1  S:  es  fehlt  lU  m.  —  4,  4  tamen  (cum  fj  perraanens  (et  tamen 
permanes  B)  virgo  intacta  B  e  f  1  S;  tu  fehlt  I  m:  plasma  ex  te  S  b  C  d; 
plasma    beatrix    (statt  de    te   nascentis)   g"   h.  —   5,    2    missus    ad   me   f  m, 


De  Beata. 


29 


tmissus  de  eaelis  S;  5,3  Processit  ex  ine  S  (1,  D»^  me  j)rocessit  8,  Processit 
Christus  spes  1,  ^urrexit  Christus  spes  N  0;  est  de  me  INSTU  (I  e  m  li 
n*  0  1*  11  ??.  —  5,  4  sed  perfida  negat  hoc  ludaea  S,  ex  virgine  inimacu- 
'lata  1;  et  incredula  K;  mansit  MY.  —  6,  1  soli  fehlt  h.  —  6,  2  Mariae 
veraci  1  8.  —  6,  4  turbae  (statt  pravae)  S  C;  turbae  frillaci  S.  —  7,  1  Sci- 
mus  te  Christe  MY;  natum  esse  (statt  processisse)  S  8.  —  7,  2  de  Maria 
NU  e  m  0  q  r  u  rj,  de  virgine  vere  d  S,  ex  virgine  matre  S;  Maria  matre 
lA  m*,  Maria  virgine  MY  c  g'  h.  —  7,  3  victor  (statt  nate)  NSU  d  0  r, 
Christe  (statt  nate)  r*.  —  7,  4  rex  fehlt  T.  —  7,  3  sq.  per  ipsam  nobis  |  tu 
miserere  MY. 

Das  Vorbikl  dieser  weit  verbreiteten  Marien-Sequcnz,  die  urspriinglich 
nicht  fiir  die  Osterzoit  gedaclit  war,  ist  liandgreiflich  das  »  Victimae  pcisfjiali«'^ 
hinter  dem  kraftvollen  Original  bleibt  die  Nachbildung  weit  zuriick.  Ihr 
iUrs])rung  ist  wohl  in  l\anl'reicli  (nach  den  Quellen  zu  schlielien)  und  zwar 
im  12.  Jahrliundert.  Sie  selbst  ward  dann  wieder  Vorbild  fiir  einige  gleich 
folgende  Mariensequenzen,  welche  ganz  besondere  Festgeheiranisse  der  Gottes- 
mutter  zum  Gegenstande  haben. 


19.   De  Beata  Maria  V. 

Tempore  Nativitaiis  Domini. 

1.    Virgiui  Mariae  laude.s 
iinmoleut  cliristiani. 


2.    Natum  corde  paterno 
Verbum   matris  utero 
suscepit  homineni, 
factum   caro. 

4.    Dicite,  pastores, 

quid  audistis  vigiles? 
Quem  in  praesaepi  vidistis; 
quos  infantis  testes  aspexistis? 

6.    Credendum    est  magis  voci 
pastorum  veraci, 
quara  ludaeorum 
genti  fallaci. 


3.    Claustra  fregit  inferni, 
qui   materni  pectoris 
claustrum  consecravit, 
vas   pudoris. 

5.    Angelorum  clioros; 

praesaepium   et  paunos. 
NatusestCliristus,spesuostra, 
pax  de  caelo  nobis  nuntiata. 

7.    Scimus  Christum  processisse 
de  virgine   matre ; 
tu  nobis,   regum 
rex,  miserere. 


Miss.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  saec.  (12.  et)  1314.  Cod.  Sangenovefian. 
96.  A.  —  Miss.  [Franciscano  — |  Komanum  impr.  Lugduni  l.')35.  B.  —  Miss. 
Cluniacense  impr.  Parisiis  1.523.  C.  —  Miss.  Kuthenense  impr.  Lugduni  ca. 
1540.  D.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1585.  E.  --  CDE  sind  nicht  kolla- 
tioniert.  —  1,  1  Virginis  B.  —  1,  2  intonaut  B.  —  2,  4  semen  (statt  factum) 
B.  —  3,  1  inferi  A.  —  4,  3  praesaepe  B.  —  5,  4  paxque  nobis  est  nunci- 
ata  B.  —  Der  Ursprung  ist  laut  Quelleu  wohl  in  Frankreich  zu  suchen. 


20.    I)e  Beata  3[aria  V. 

Tempore  Fassionis  Domiui. 

1.    Virgini   IMariae   laudes 
concinant   iam  fideles, 


30 


Sequentiae  transitoriae. 


2.    Revocantes  ad  meiitem 
Christi    siib    criice  flentem, 
cum  eam  clilecto 
discipulo 


3.    Commendaret  in  matrem 
ipse  vadens  ad  patrem, 
nobis  in  exemplum 
linquens  mundum. 


4.    Dic  nobis,  Maria, 
quid   sensisti  in  tua 
Tunc  mente,  quando  vidisti 
sic  morientem, 

quem  tu  genuisti? 


5.    Paene  defecissem, 
nisi  fide  stetissem, 
Quae   firma  me  confortavit 
nec   unquam  nec  tunc 
in  me  vacillavit. 


6.    Ex  vi  magni  amoris 
fuit  vis  doloris, 
quod  corde  perpendat, 
quisquis  Christum   amat. 


7.    lohanni  commendata, 
nobis   sis  advocata 
ad  tuum  filium, 
iudicem  nostrum. 


Grad.  ms.  Maioris  ecclesiae  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptor.  S.  I. 
Valkenburgen.  Liturg.  ms.  2.  A.  —  Miss.  ms.  Coloniense  saec.  15.  Cod. 
Bruxellen.  212.  B.  —  Grad.  ms.  Crucigerorum  Coloniensium  saec.  15.  ex. 
Cod.  Semin.  Colonien.  13.  C.  —  Antiphon.  ms.  Asnidense  saee.  15.  Cod. 
Archiv.  Asniden.  Act.  VI.  D.  —  Grad.  ms.  Borkense  saec.  15.  Cod.  Borken. 
A  9.  E.  —  Miss.  ms.  Le^dense  saec.  15.  Cod.  Leo^den.  1.  F.  —  Grad.  ms. 
Bocholtense  saec.  15.  Cod.  Bocholten.  L  5.  G.  —  Grad.  ms.  Lonense  saec. 
15.  Cod.  Lonen.  s.  n.  H.  —  Grad.  ms.  Vinnenbergense  saec.  15.  ex.  Cod. 
Milten.  s.  n.  I.  —  Grad.  ms.  Enigerlohense  saec.  15.  Cod.  Enigerlohen. 
1.  K.  —  Miss.  ms.  Enigerlohense  anni  1479.  Cod.  Enigerlohen.  2.  L.  — 
Miss.  et  Grad.  ms.  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  I.  M.  — 
Grad.  ms.  Oitbergae  de  Langen  Freckenhorstensis  anni  1530.  Cod.  Frecken- 
horsten.  s.  n.  N.  —  Grad.  ms.  Gaesdoncanum  saec.  15/16.  Cod.  Gaesdoncan. 
s.  n.  O.  —  Miss.  ms.  Erfordiense  saec.  15.  Cod.  Pommersfelden.  313 
(2926).     O*. 

Pros.  ms.  Praedicatorum  Neerlandicum  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  No- 
viomagen.  Ms.  55.  P.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgis  Zutphaniensis  saec.  15. 
Cod.  Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  Q.  —  Miss.  et  Grad.  ms.  Eldense  saec.  15. 
Cod.  Archiv.  Arnhemen.  s.  n.  R.  —  Grad.  ms.  ecclesiae  in  Herwen  et  Aerdt 
saec.  15.  Cod.  Daventrien.  11  L  II  (1776).  S.  —  Grad.  ms.  S.  Agathae 
anni  1512.     Cod.  S.  Agathae  prope  Cuijk  s.  n.  T. 

Miss.  Monasteriense  impr.  Coloniae  1489.  U.  —  Miss.  Monasteriense 
impr.  Parisiis  1520.  X.  —  Grad.  Monasteriense  impr.  s.  1.  (Alopecius)  1536. 
Y.  —  Miss.  Hildensemense  impr.  Nurenbergae  1499.  Z.  —  Miss.  Coloniense 
inipr.  Parisiis  1506.  a.  —  Miss.  Coloniense  impr.  Parisiis  1525.  b.  —  Miss. 
Mindense   impr.    Norimbergae  1513.  c.  —  FKLMST  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  Virginis   IR   b.  —  2,2   flendo    I.  —   2,3   dum   ABUX    a   b.  —  3, 

Commendavit  C.  —  3,  4  linquens  nur  CO,  alle  anderen  relinquens.  —  4,  2 
in  via  R.  —  5,  1  Bene  defecissem  a  b.  —  4,  4  tu  fehlt  c.  —  5,  3  confor- 
tabat  A.  —  6,  3  quod  fehlt  Z  C.  —  7,  4  uunc  et  per  hoc  exsilium  C;  no- 
strum  Alleluja  (!)  P. 

Nach  Ausweis  der  Quellen  ist  diese  Sequenz  sichtlich  im  Gebiete  der 
alten  Coln-Mimsterschen  Diozese,  und  wohl  erst  im  15.  Jahrh.  entstanden; 
von  dort  drang  sie  bloB  ins  ostliche  Gebiet  der  Niederlande  sowie  nach 
Hildesheim,  Erfurt  und  Minden. 


De  Beata. 


31 


21.   De  Beata  Maria  V. 

Tempore  pasdiali. 

1.    Virgini  Maria  laudes 
concinant  christiani. 


2.    0  beata  domina, 
tua  per  precamina 
reconcilientur 
peccatores. 

4.    Da  nobis,  Maria, 

virgo  clemens  et  pia, 
Aspectu  Christi  viventis 
et  gloria  frui  resurgentis. 

6.    Credendum  est  ex  te  Deum 
et  hominem  natum 
resurrexisse 
glorificatum. 


3.    Fiant  per  te  liberi 
a  fermento  veteri 
victimae  paschalis 
perceptores. 

5.    Tu  prece  nos  pia 
Christo  reconcilia, 
Quae  sola  mater  intacta 
es  genetrix  verbi  Dei  facta. 

7.    Scimus  Christum  surrexisse 
ex  mortuis  vere  *, 
conserva,   mater, 
nos  et  tuere. 


Grad.  ms.  Rheiioviense  anni  cr.  1233.  Cod.  Turcien.  Rhen.  14.  A.  — 
Grad.  ms.  Rhenoviense  saec.  13.  ex.     Cod.  Turicen.  Rhen.  29.  add.  saec.  14. 

B.  —  Miss.  ms.   Murbacense  saec.  13.    Cod.  Colmarien.  444.  add.  saec.  13  14. 

C.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen, 
878.  D.  —  Miss.  ras.  Thierbacense  saec.  14.  Cod.  Colmarien.  400.  E.  — 
Miss,  ms.  Pataviense  saec  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  F.  —  Miss.  ms.  Melli- 
cense  saec.  14.  Cod.  MelHcen.  1057.  G.  —  Miss.  ms.  IS.  Floriani  saec.  14. 
Cod.  Florian.  XI  393.  add.  saec.  15.  H.  —  Grad.  ms.  Lubiceiise  saec.  14.  in. 
Cod.  Lubicen.  s.  n.  I.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (Trevirensium  ?)  saec.  1415.  Cod. 
Cusan.  132.  K.  —  Miss.  ms.  Ilelveticum  saec  15.  in.  Cod.  Muro-Grisen.  chart.  26. 
L.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  lirunen.  8.  M.  —  Miss.  ms. 
Constantiense  saec.  15.  Cod.  Wolfeggen.  s.  n.  N.  —  Miss.  ms.  Alrispacense 
saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  O.  —  Grad.  ms.  Andecense  anni  1497.  Clm. 
Monacen.  4101.  P.  —  Festivale  ms.  AUae  Superioris  anni  1452  Clm.  Mo- 
nacen.  9508.  Q.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  (?  Pataviense)  anni  1484.  Cod. 
Bruxellen.  Fetis  1164.  R.  —  Miss.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Col- 
marien.  317.  S.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen. 
1785.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Georgii  Budinensis  saec.  15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII 
F  12.  U.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  ISalisburgen.  V  1  E  59. 
X.  —  Grad.  ms.  Pataiense  saec.  16.  Cod.  Budapcstin.  s.  n.  (tbl.  3532).  Y. 
—  Prosar.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  Z.  — 

Miss.  ms.  (Praedicatorum)  Tolosanum  saec.  13.  Cod.  Tolosan.  98.  a.  — 
Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Bodl.  lat.  lit.  d.  5.  b.  — 
CoUect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciaoensis  ann.  1260 — 75.  Cod.  Londinen.  Add. 
239ii5.  c.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Piseiacensis  saec.  15,  Cod.  Londinen. 
^Egert.  2G01.  d.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallieum  saec.  14.  ex.  Cod. 
Oxonien.  Misc.  lit.  27.  e.  —  Grad.  rns.  Caelestinorum  Parisien.  ann.  1532. 
Cod.  Parisin.  Mazarin.  448  (758)  f.  —  Pros.  ms.  Eremitarum  Augustin.  Senen- 
sium  saec.  14.  Cod.  Senen,  G  III  2.  g.  —  Grad.  ms.  Praedieatorum  S. 
Marci  Florentini  saec.  14  15.  Cod.  S.  Marci  Florentin.  T.  h.  —  Miss.  ms. 
Aquilegiense   aimi    1478.   Cod.   Vindobonen.    1831.  i.  —  Miss.  ms.  Praedica- 


32 


Sequentiae  transitoriae. 


torum  Italicum  anu,  1538 — 57.  Cod.  Vatican.  3807.  k.  —  Pros.  ms.  Cerneli- 
ense  saec.  14/15.  Cod.  C;intabrigien.  Ll.  I  10.  (Pars  III).  1.  —  Grad.  ms. 
Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxelleu.  6435.  m.  —  Pros.  ms  Praedica- 
torum  saec.  15.  Cod.  S.  Ig-natii  Noviomagen.  55.  li.  —  Miss.  ms.  S.  lohanniS' 
Hierosolymitani  in  Harlem  ann.  1485—1504.  Cod.  Harlemen.  memhr.  fol. 
1.  0.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415. 
p.  —  Prosar.  ms.  Monasterii  Sko  in  Uplandia  saec.  15.  Cod.  Holmien.  A 
53.  q.  — 

Ferner  viele  gedruckte  Missalien  Deutschlands  und  Frankreichs,  wozu 
man  vgl.  Chevalier,  Repert.  Nr.  21651  u.  21660.  —  IKLPTUX  a  f  ll  1  u 
— q  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  Virginis  CE  g".  —  1,  2  concinent  B,  incinant  g,  intonent  MQY, 
personent  C.  —  2,  1  beata  Maria  M.  —  2,  2  suffragia  MY.  —  2,  3  recon- 
ciliantur  BCEGNO;  natum  qui  redemit  (!  statt  reconciliautur)  i.  —  Str.  3 
fehlt  G,  am  Rande  nachgetragen  H.  —  3,  2  de  fermento  M;  fermentum  g. 
—  3,  3  paschali  C.  —  3,  4  preceptores  b.  —  4,  1  Dic  nobis  Y  g.  —  4,  2 
tua  per  suffragia  BCENZ.  —  Nach  4,  2  folgt  noch :  tua  per  suffragia  AR 
C  k  m.  —  4,  o  Aspectum  NQY,  Aspecto  g,  —  4,  4  gloriam  N  g  i.  —  5,  3 
sola  viigo  intacta  GH,  mater  Dei  intacta  e.  —  5,  4  genetrix  veri  Dei  Q.  — 
6,  3  iam  surrexisse  R;  glorificato  g".  —  7,  1  Hunc  credendum  feredentes 
EN)  surrexisse  A — ENQR  g^  k;  processisse  (st.  surrexisse)  MOQ  i.  —  7,  2 
a  mortuis  DEY,  ex  Maria  vere  MOQ  i.  —  7,  3  salva  (st.  conserva)  i,  re- 
conserva  g".  —  7,  3  sq.  conserva  nos  mater  et  M.  —  7,  4  et  nos  C. 

In  DS  g"  m  ist  vorstehende  Sequenz  fiir  Christi  Himinelfafirt  adaptiert 
resp.  die  Moglichkeit  der  Adaptierung  angegeben;  daher  4,  4  ascendentis  g  m; 
6,  3  iam  ascendisse  g  m;  7,  2  super  caelos  vere  g  m;  diese  Varianten  sind 
in  S  ilber  resurgentis  etc  hinzugefiigt;  in  D  heiBt  es  6,  3  resurrexisse  vel 
ascendisse. 

Man  kann  zweifeln ,  ob  der  Ursprung  dieser  Sequenz  in  Deutschland 
oder  Frankreich  zu  suchen  ist;  jedenfalls  war  ihr  Gebrauch  in  Deutsehland 
ungleich  mehr  verbreitet  als  in  Frankreich.  Auffallend  ist  ilir  hautiges  Vor- 
kommen  in  Dominika^ier-QueWen  (DKS  a  c  (1  e  h  k  m  n  p)  der  verschiedensten 
LJinder;  wahrscheinlich  stammt  sie  also  von  einem  Dominikaner,  wozu  ihr 
nachweislich  erstes  Auftreten  im  13.  .Jahrhundert  stimmen  wiirde.  Die 
Datierung  Chevaliers  (Repert.  Hymnoi.  Nr.  21  651  ins  „XII.  saec."  ist  durch 
nichts  begriindet. 


22.   De  Beata  Maria  T. 


1.    Pretiosae, 
gloriosae 
Christi  matris,   Mariae, 

2.    Insistamvs  lavdihiis  seditJis        3.     Veneremvrqiic 


corde  iucundo 
atque  bcnigno 

4.    Qui  nos  servulos 
supernis  condolens 
sic  corruisse  sedibus 

6.    Sicqiie  morte  superata 

polorum    scandens  culmina 


Dominum  omnium, 
natum    ex  virgine. 

5.    Pro  nobis  dira 
passurus  advenit 
ultro   crucis  supplicia, 

7.    Perduxit  ad  regna 
florida,  metae  nescia. 


De  Beata. 


33 


8.    Ergo  nostra  pio  regi 
ac  ipsius  genetrici 
laudes  promat  contio 

10.    Ut  devicta  mole  carnis 
mereamur   [cum]   angelis 
iungi  caeli  civibus 

12.    Reginarum   imperatrix, 
orphanorum   consolatrix, 
posce  tuis  servulis 
veniam  captantibus. 

14.    Tu  quondam  Tlieopliilo 
subvenisti  misero, 


9.    Corde  mundo  deprecand<j 
nos  foveri  in  hoc  mundo 
illius  subsidiis, 

11.    Et  te,   Christe,  collaudare 
cum  sincera  mentis  iide 
sedibus  aethereis. 

13.    In  te  semper  confidentes 
salva,  virgo,  ut  gaudentes 
perfruamur  gaudiis 
Adae  culpis  perditis. 

15.    Cum  a  morte  eriperes 
vitaeque  eum  redderes. 


16.    Nos    in   mundo  fluctuantes,       17.    Ad  superna  suspirantes 
mundi  mundum  respuentes,  perduc,  virgo,   famulantes, 

18.    Quo  tecum  in  aethereo 
conregnemus  palatio. 


Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Maiicunieu.  Rylands  Crawford. 
Lat.  24.  Mit  Melodie.  —  4,  1  servos.  —  Ini  Vergleich  zu  den  sonstigen 
Sequenzen  J^jnglmids  ist  diese  (bislier  imedierte)  Sequenz  in  der  Technik  und 
im  Ausdruck  verwildert  und  macht  den  Eindruck  eines  Cento.  Erst  von 
Str.  8  an  zeigt  sich  Rhythmus  u.  Reim  (Assonanz)  in  reineren  Formen.  —  Der 
Tej^t  ist  entnommen  einer  photographischen  Reproduktion,  welche  Dr.  J. 
Wickham  Leijg  uns  giitigst  zur  Verfiigung  stellte.  — 


23.   De  Beata  Maria  Y. 


1 .    Ecginariim  dominam^ 
laudemus  gloriosam, 

3.    Immensam  gratiam 

milia  gaudent  miranturque 
potentiam. 

5.    Divinitas  in 
Maria  disposuit, 
ut  assumeret  servi  formam  : 


2.    Quam  matrcm  Dci 
nisu  omnes  adorant. 

4.    Nam  Deum  moruit 

concipere  venturum   gontcs 
ad   salvandas. 

6.    Rex  regum,   Deus 
omnium   et  creator 
homo   factus  est  ex  Maria. 


7.    Mundumillustrat,caolumornat    8.    Loviathan,  serpentom  torvum. 
exions  ex   lacob   rutilans  pode   premit  virgo   maxima 

maris  stella;  potentia. 

Blume-Banni  st  er     Thcsauri  hymnologioi  llyuinarium.     II.  1.         3 


34 


Seqiientiae  transitoriae. 


9.    Nato  Magi  Mariae 
deferunt  raunera : 
aurum,  simul  tus  et  mirram, 

11.    Te  lauclantes,   virgo, 
protege  ab  hostibus 
et  ad  caelestia 
perduc  regna ; 


10.    Parvulumque  praedicant 
ture  Deum,   auro 
regem  mortalemque  mirra. 

12.    Et  tui  famuli, 

Maria,  gratulantur 
nequam   evasisse 
hostis  iura. 


Cantion.  ms.  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Guelfenbyteran.  677  (Helmst. 
628j.  —  Melodie  offenbar  „CoiiCOrdia" ,  wie  die  Sequenz  „Epip]ianiam 
Domino''^  (A.  H.  LHI,  Nr.  28).  Letztere  Sequenz  war  Vorlage  fiir  diese,  so 
zwar,  daB  in  jeder  Strophe  mehrere  Worte  aus  derselben  entlehnt  wurden. 
Um  5  SchluBstrophen  ist  vorstehende  Sequenz  im  Verhaltnis  zur  Orig-inal- 
Vorlage  gekiirzt.  DaB  sie  ein  Produkt  Frankreichs  ist,  bekundet  schon  der 
den  franzosischen  Sequenzen  dieses  Schemas  eigentiimliche  Bau  der  Ein- 
leitungsstrophen  (vgl.  dazu  A.  H.  LHI,  Nr.  215;  Bemerkungen  zur  Melodie). 
Bekannt  war  diese  Dichtung,  welche  als  Prose  erster  Epoche  im  Bd.  LIII 
iibersehen  wurde,  bisher  nur  durch  Milchsaclc,  I,  S.  215. 


III.   De  Sanctis. 


24.   De  s.  Adalberto  Prageiisi. 

1.    Corona  sauctitatis 
et  immortalitatis 

2.    Ornavit  hodie  Dominus         3.    Martyrem    suum   Adalbertum. 

4.    Tersa  oculorum  lacrima        5.    Oculorum   tersa  lacrima 
iustus  floret  velut  palma ;  aboletur  hoc  aenigma. 

6.    Specularis  squama  cadit,       7.    Ubi  Deus  est  omnia, 

claret  visus  specialis,  virtus  sanctorum  et  gloria. 

8.    Ubi  Deus  est  omnia,  9.    Manens,    quod  est,  in  gloria, 

nec  distinctus  in   omnia,  omnibus  est  omnia. 

10.    Unumestomniumpraemium,ll.    Unum  est,  sed  dispar  praemium 
sacrum   socians  collegium ;  pro  merito  fidelium. 

12.    Huiusnosconsortesgloriae    13.    Qnos  in  Adam   perpetuae 
ora,   pater  Adalberte,  scis  addictos  miseriae. 

Miss.  ms.  Strigoniense  anni  1377.  Cod.  Albae  Carolinae  Nr.  5  V.  6. 
A.  —  Collectan.  ms.  Strigoniense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4723.  B.  — 
Miss.  ms.  Paulinorum  Hungariae  saec.  14.  Cod.  Gottwicen.  79.  C.  —  Miss. 
nis.  Posoniense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Hungarici  94.  D.  —  Miss.  ms.  Po. 
soniense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Hungar.  215.  E.  —  Miss.  uis.  Vesprimiens 
saec.  15.  Cod.  Capit.  Posonieu.  6.  F.  —  Miss.  ms.  S.  Martini  Posoniensie 
anni  1488.  Cod.  Mus.  Hungar.  219.  G.  —  Miss.  ms.  Pragense  (?)  saec.  14  15s 
Cod.  Mus.  Hungar.  93.  H.  —  Miss.  Strigoniense  impr.  Nurnbergae  1484. 
I.  —  Collect.  ms.  Hymnorum  et  Prosarum  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm. 
Monacen.  14667.  K. 

4,  2  ut  ])alma  C.  —  5,  2  abolitur  I.  —  6,  2  claret  vita  B.  —  7,  2 
u.  8,  1  fehlen  H.  —  8,  2  ut  (statt  in)  I.  —  9,  1  Manet  B.  —  10.  1  omniura 
principium  HEHI.  —  10,  2  est  sacrum  H.  —  11,  1  sed  duplex  B.  —  12,  1 
Cuius  I  ;  nos  tien  consortes  gloriae  GHI. 

Eigentlich  gehort  dieses  minderwertige  Produkt  eiues  shnciscJien 
Dichters  schon  in  die  Kategorie  der  Sequenzen  2.  Epoche.  Die  Mangel  im 
Rhythmus  werden  aber  minder  hart  empfunden,  wenn  wir  uns  der  Tiiuschung 
hingeben,  es  sei  ein  Erzeugnis  der  Ubergangsperiode. 

Q  * 


36 


Sequentiae  transitoriae. 


25.   I)e  saiicto  Aegidio. 


1.    Sicut  passer  solitarius 
in   tecto, 

3.    Requiescens  quasi  leo 
cum  luda  accubuit, 

5.    Ut  catulus  leonis 

asceuderat  ad  praedam 
alligans  ad  vitem 


asiuam  suam 


7.    Hic  inventus  sine  macula 
nec  speravit 

in    thesauris   et  pecunia, 

9.    Cui  per  sanctae 

trinitatis  efficaciara 

11.    Ut  miraculorum 

coruscans  virtutibus 
pluribus  per  ipsum 
mederet  egentibus. 

13.    Quam  ut  aeger  idem 
induerat, 

15.    Deinde 

relinquens  Graeciam 

17.    Ubi   infirmos  curavit, 
daemoniacos  sanavit, 

19.    Munus  ab  apostolico 

Bomae  sibi  contraditum 

21.    Hinc  nos  te,  sacer  Aegidi, 
devotione 

rogamus  supplici, 

23.    Et  Christum  laude 
frequentemus  debita. 


2.    Sic  vir  Aegidius,  pervigil 
in   Christo, 

4.    Dum  pullum  suum  ad  vineam 
ligare  studuit. 

6.    Dum  per  virtutum  scalam 
Sorech  quaerens  vineam 
se  suamque  Christo 
iunxerat  sponsam. 

8.    Ne  sibi  coluber  in  via 
vel  cerastes 

nocere  posset  in  semita. 

10.    Contulit  tantam 

meritorum  Deus  gratiam, 

12.    Nam  tempore  quodam 
propter  elemosynam 
misero  cuidam 

suam  dedit  tunicam ; 

14.    Incolumis  inde 
redierat. 

16.    Transiit 

exsul  ad   Galliam, 

18.    Peccatum  regis  piavit, 
mortuum  resuscitavit. 

20.    Statim  immissum  Tiberi 
direxit  ad  coenobium. 

22.    Quo  peccatorum  veniam 
per  tuam  nobis 
obtineas  gratiam, 

24.    Cui  semper  sit 
potestas  et  gloria. 


Collect  ms.  S.  Maximini  Trevirensis  saec.  10.  Cod.  Parisin.  Nouv. 
acq.  1885.  add.  saec.  12.  A.  —  Grad.  ms.  Pataviense  (?  Prag^ense)  saec.  12. 
Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  354.  B.  —  Grad.  ms.  Cremifanense  anni  cr.  1151. 
Cod.  Stuttg-ardien.  Bibl.  fol.  20.  C.  —  Pros.  ms.  Pragense  (Arnesti  de  Par- 
dubic)  anni  1360.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  9.  D.  —  Grad.  ms.  S.  Severi  Erfor- 
diensis  saec.  1415.  Cod.  Carolsruban.  Pm  15.  E,  —  Grad.  ms.  Novi  Operis 
(S.  Crucis)  Erfordiensis  saec.  15.    Cod.  Carolsrulian.  Pm  44.  F.  —  Miss.  ms. 


De  Sanctis.     De  sancta  Afra.  37 

Erfordiense  saec.  15.  Cod.  Pommersfelden.  313  (2926).  F*.  —  Miss.  ms. 
Pataviense  saec.  15.  Cod.  Florian.  XI  385.  G.  —  Miss.  ms.  Fredeslariense 
saec.  15.  Cod.  Casselan.  Ms.  theol.  fol.  120  a.  H.  —  CoUect.  ms.  Emmeramense 
saec.  15.  ex.  Clm.  Monaeen.  14667. 1.  —  Miss.  Moguntinum  impr.  s.  1.  [SpiraeVj 
1517.  K.  —  H  u.  I  sind  nicht  kolhitioniert. 

3,  2  occubuit  EF*K.  —  4  fehlt  B.  —  5  u.  6  fehlen  EFF*K.  —  5,  2 
ad  petram  D.  —  6,  1  Cum  C;  scholam  (st.  scalam)  DG.  —  6,  2  oreth  G.  — 
6,  3  se  .suam  D.  —  7,  1  Sic  G.  —  8,  3  possit  K.  —  9,  1  Huic  per  EFF*, 
Qui  per  G.  —  10,  1  Contulitque  G.  —  11,  1  Et  miraculorum  CFGK.  —  11, 
3  u.  4  miseris  per  ip.sum  (illum  DG,  eum  EF*)  subveniret  pluribus  B — K.  — 
12,  1  Dum  tempore  CEF,  Cum  tempore  AF  *,  Qui  tempore  BK.  —  12,  4  daret 
B.  —  13,  1  aeger  ille  EF*G,  idem  fehlt  D.  —  16,  1  Pervenit  DG.  —  16,  2 
in  Galliam  G,  in  patriam  D.  —  17,  1  Ibi  intirmos  EFF*K,  Multos  infirmos 
BCD,  Et  multos  infirmos  G.  —  17,  2  u.  18,  2  umgestellt  DG.  —  17,  2 
daemoniacam  D,  daemoniacum  G.  —  18,  1  purgavit  DG.  —  18,  2  mortuos 
suscitavit  K.  —  19,  2  traditum  G.  —  20,  2  perrexit  DG.  —  21 ,  1  sancte 
B.  —  21,  2  voce  BC,  prece  DEFF*GK.  —  22,  1  Ut  (st.  Quo)  alle  auBer 
A.  —  22,  2  sq.  et  plenae  pacis  gratiam  DEFG.  —  22,  2  nobis  tu  tuam  B, 
nobis  per  tuam  F*  —  22,  3  obtineas  fehlt  B — K  hier,  statt  dessen  der  Ab- 
schluB  (23  u.  24)  ebendort:  A  Domino  (Deo  nobis  DG)  obtineas  ]  Cui  laus  sit 
(est  EF)  et  potestas. 

Der  Textedition  ist  A  als  die  alteste  und  wohl  beste  Quelle  zugrunde 
gelegt.  In  den  Quellen  B — K  zeigen  namlich  die  SchluBstrophen  verhaltnis- 
mJiBig  reineren  Khythmus,  der  spatere  Verbesseruug  des  durch  A  gegebenen 
Textes  zu  sein  scheint.  —  Zu  bemerken  ist,  daB  CD  u.  G  folgende  Strophen- 
folge  von  Str.  16  an  haben :  16,  19,  20,  18,  17,  21  usw.  —  Sichtlich  ist  die 
Sequenz  ein  deutsches  Produkt  des  12.  Jahrhunderts.  —  Ihre  Melodie  basiert 
in  gewissem  Umfange  auf  dem  Alleluja- Versikel  „Laudate  Deiim  (resp. 
Dominumy^  und  hat  daher  im  Anfange  Ahnlichkeit  mit  jener  der  Sequenz 
,,Sancte  sanctomm''  (A.  H.  XLIV,  N.  279). 


26.   Be  sancta  Afra. 

1.    Acl  auram  post  meridiem 

Deus  lapsum  quaerit  hominem, 

2.    In  cuius  corcle  3.    Quem    serpens  prima 

sol  occiderat  iustitiae,  spoliaverat  tunica; 

4.    Sed  nudatus  innocentia         5.    Dum  confiteri   erubuit, 

defensionis  texit  folia,  quodhostinaturaesuccubuit, 

6.    Immo   reatum  proprium         7.    .,Quam",  inc^uit,  ,,dabassociam, 
in  creatoris  retorsit  vitium :  niulier  escam  tribuit  vetitam.** 

8.    Transgressor  ergo  })ellitur,   9.    Perditus  tandem  ([uaeritur, 
ad   vitam   conditus  virginis  partu 

morte  moritur;  inventus  reducitur, 

10.    Dum   latro,  Matthaeus,         11.    Saulus,  adultera 

lacrimosa  Maria,  Zachaeus,  salvantur,   David,  Raab,  Afra, 

12.    Insula  quam  Cyprus  13.    Et  veniae  gremium 

nostrum  dat  cernere  litus  nobis  osteutat  apertum, 


38  Sequentiae  trannitoriae. 

14.    Dum  tiirpem   idolatriam  15.    Atque  dignam  martyrio 

vera  muiidet  paenitentia  Christi  faciat  confessio. 

16.    Cuius  meritis  omnia  17.    Ut  angelorum  gaudiis 

purgentur  nostra  crimina,  perfruamur  sempiternis. 

Grad.  ins.  Secoviense  (?  Florianum)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen. 
18314.  add.  saec.  12,  A.  —  Prosar.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen. 
1584.  B.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  ex.  Cod.  Graecen.  479.  C.  — 
Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  13/14.  Cod.  Graecen.  703.  D.  —  Miss.  ms. 
Lambrechtense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  E.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense 
saec.  15.  Cod.  Graecen.  123.  F.  —  Grad.  ms.  Claustroneoburg-ense  saec.  14. 
in.  Cod.  Claustroneoburgen.  588.  G.  —  Prosar.  ms.  Pragense  (Arnesti  de 
Pardubic)  anni  1360.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  9.  H.  —  Miss.  ms.  Vodnianense 
saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  A  8.  L  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15. 
Cod.  Vindobonen.  4977.  K.  —  D  ist  nicht  kollationiert. 

1 ,  1  Ad  aram  I ;  post  meritis  (!)  E.  —  2,  1  sol  occulerat  B.  —  4,  1 
nudatis  G;  Et  nudatus  K.  —  4,  2  folio  F.  —  5,  2  natura  EFI:  occubuit 
B.  —  6,1  Animo  reatuin  HI.  —  6,  2  raestoris  (statt  in  creatoris)  I ;  retorquet 
EFHI.  —  8,  2  morte  morte  moritur  H.  —  9,  1  Praeditus  I.  —  9,  2  partus 
II.  —  10,  1  Cum  AFK.  —  11,  1  Paulus  EFHI.  —  11,  1  salvatur  HI.  — 
11,  2  Raab  David  Afra  G.  —  12,  1  Cjpri  AG.  —  12,  2  mittens  quasi  botrum 
A  (iiber  Kasur)  G;  dat  nostrum  F.  —  13,  1  En  AGK;  Et  veni  (!)  1.  — 
13,  2  ostendat  FHIK,  ostendit  AG.  —  14,  1  Cum  C.  —  14,  2  mundat  FG.  — 

16,  1    Huius    HE.   —    16,    2   nostra    purgeutur    F,    purg-antur   nostra    H.  — 

17,  1   Et  BCHIK. 

Melodie  in  AG;  eine  andere  in  H.  —  Die  Strophen  10 — 13  sind  freie 
Hexameter  mit  Binnenreim.  —  Ursprung  offenbar  im  jetzigen  osterreichischen 
Gebiete,  vielleicht  im  ehemaligen  Chorherrnstifte  Seckau.  Mit  „nostrum  litus" 
(12,   2)  ist  etwas   pomphaft  das  Gestade  des  Lech  gemeint. 


27.   De  saucta  Afra. 

1.    Gloriam  Deo 

patri  canamus  et  filio, 
sancto  paraclito, 

2.    Qui  ab   arce  patris  3.    Missus  venit,  mitis 

Deus  summus  et  humilis  intrans  uterum  virginis,. 

4.    Ut  peccatores  sanaret  5.    Ut  congregaret  dispersos, 

et  iustos  faceret,  liberans  perditos. 

6.    Quosdam  elegit  7.    Variis  signis 

plebis  doctores  et  documentis 

perfectos  plurimis, 

et  ecclesiae  pastores,  qui  converterent  peccatores, 

8.    Promittens  veniam  V.    Ut  regni  concives 

et  vitam  credentibus  caelestis  participes 

in  se  hominibus,  essent  et  consortes ; 


De  Sanctis.     De  sancta  Afra. 


39 


10.     Peccantes  puniens, 

delinquentes  corrigens, 
emundans  paenitentes, 
Errantes  condemnans, 
fideles  quosque 

et  iustos  salvificans ; 


11.    Qui  signis  reprobos 
et  exemplis,  virtutum 
rairaculis  instruxit, 
Per  verbum  salutis 
et  veritatis 

incredulos  corrigit. 


12.    De  quorum  collegio  13.  Augustam  adiit 

confessor  almus  Narcissus  domum  ignorans  Afrae 

praesul  claruit.  et  introivit. 

14.    At  illa  gaudens  15.  Sanctum  cognoscens 

pro   amatore  plorans  et  gemens 

electum  pontificem  suscepit;  praesulis  pedibus  se  prostravit. 

16.    Et  pontifex,   ut  percepit,     17.  In  fide  sacra  instruxit 

Domino  pro  illa  preces  fudit,  eam,   sacro  fonte  et  abluit. 

18.    Postliaec  Afra  exquiritur,      19.  Ad  idola  compellitur, 

minis,   terroribus,  vincta  adducitur, 

dolis  attemptatur,  iudici  praesentatur, 

christianam  sese  protestatur;  Christum  corde  et  ore  fatetur ; 


20.    Ignibus  viva  datur, 
flammis  exuritur, 
sicque  martyr  efficitur; 


21.    Spiritum  caelo  reddens, 
Deum  beuedicens 
aeterna  dona  possidet. 


22.    0  clemens  rector  polorum 
redemptor  et  cunctorum, 
nobis  dona  praemia; 
tibi  sit  laus  et  gloria. 

Grad.  ms.  S.  Severi  Erfordiensis  saec.  14/15.  Cod.  Carolsrnhan.  Pm 
15.  A.  —  Miss.  ms.  Erfordiense  saec.  15.  Cod.  Pommersfelden.  818  (2926).  B.  — 
Miss.  ms.  Fredeslariense  saec.  15.  Cod.  Casselan.  theol.  IV  ^  120  a.  C.  — 
Miss.  Moguntinum  impr.  s.  1.  1517.  D.  —  C  isl  nicht  kollationiert.  —  1,  8 
simul  (statt  sancto)  D.  —  2,  1  Qui  geht  offenbar  zuriick  auf  filio  (1,  2).  —  4,  1 
salvaret  D.  —  6,  3  praefectos  D.  —  7,  4  converteret  A.  —  10,  3  corrigeret 
AB.  —  10,  5  quoque  D.  —  10,  6  salvificat  A.  —  15,  1  agnoscens  D.  — 
15,  3  pontificis  ABD.  —  16,  1  At  B ;  ut  audivit  A.  —  22,  1  rector  dolorum 
D.  —  22,  4  sit  fehlt  D.  —  Meh)die:  Psallite,  wozu  vgl.  LIII ,  Nrr.  167; 
202;    222. 


28.   De  saucta  Afra. 


1.    Domino  decantent  laudes 
filiae  Sion  omnes 


40 


Sequentiae  transitoriae. 


2.    In  hac  die  sollemiii, 
in   qua  modo  lugubri 
resultant  gaudia 
reperta  Afra. 

4.    Qui  praesul  electus, 
doctor  bonus  et  rectus, 
Dum  fugit  mortis  edictum, 
Afrae  subiens  tectum 


3.    Haec,  reorum  sentina, 
ignoravit  diviua; 
Narcissi  fletibus 
lavit  scelus. 

5.    Obsecrat,  hortatur ; 
peccamina  panduntur ; 
Confessam  lavit  baptismus, 
trahit  iudex  sceleratus. 


6.    Coniitetur   patrem, 

prolem  et  spiritum  sanctum; 
sarmentis  cingitur, 
igne  crematur. 


7.    Te  rogantes  exaudi, 
Afra,   victima  Christi, 
ut  nobis  gaudia 
dentur  aeterna. 


Prosar.  ms.  Sangallense  dictura  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  —  2,  2  sq.  lugubri  modo  |  resultat  gaudium  (beides  zerstort  die 
Endassonanz).  —  5,  4  Correptam  trahit.  —  Melodie  sichtlich:  Victimae 
paschali  laudes. 


29.   De  sancto  AHbano. 

1.    Sancti  triumphum 
celebremus  martyris 


2.    Sollemnem  atque  piis 
diem  ducamus  gaudiis 

4.    Inclita  cuius 

mundum  sanat  gratia, 

6.    Albanum 

sanctum  qui  ditavit 
spiritali  munere 

8.    Palma  Theonesto 
caelitus 
quem  sociavit 
praesuli, 

10.    Ut  doctrinae 
luce  perfidiae 
pellant  tenebras 

12.    Nam  haeresis  Ariaua 
tunc  saeviebat 


3.    Laudantes  lesum  Christum, 
regem  sanctorum  martyrum, 

5.    Martyres  suos 

qui  coronat  gloria, 

7.    Provexit 

et  hunc  laureatum 
ad   coronam  gloriae ; 

9.    Quos  et  solidavit 
pariles 
in  unitate 
fidei, 

11.    Atque  salvent, 

quas  hostis  perdere 
temptat,   animas. 

13.    Et  graviter  impugnabat 
totum  per  orbem 


latrans  contrafidem  catholicam      persequendo  sanctam  ecclesiam. 


De  Sanctis.     De  sancto  Albano. 


41 


14.    Ad  haec  valide  calcanda 
certant  sancti  patres 
falsitatis  dogmata 

16.    Tunc  Theonestns 
atque  Albanus, 
Christi  martyres, 

18.    Hinc  Albanus 
fide  probatus 
poenis  est  maceratus 
variis 

20.    0  miles 

Christi  atque  testis 
invicte,  qui  triumphas 
felix  hodie, 

22.    Tu,  qui  hodie 
angelorum  vitam 
Tui  sanguinis 
comparasti 
pretio, 
gloriose  belliger, 


15.    Scutum  iidei  sumentes 
contra  mortifera 
inimici  iacula. 

17.    Hunc  expugnantes 
erroris  ritum 
sternunt  fortiter. 

19.    Atque   demum 
capite  plexus 
superis  est  insertus 
gaudiis. 

21.    Audi  nos 

adplaudentes  tibi 
et  fac  nos  participes 
tuae  gloriae. 

23.    Ipse  hodie 

nos  commenda  Christo 

Tuis  precibus 

nostra  delens 

crimina, 

ut  possimus  alacres 


24.    Hunc  diem 

gloriosum  celebrare. 


Miss.  Mag^untinum  inipr.  Maguntiae  1493.  A.  —  Miss.  Maguntinura 
impr.  Spirae  1497.  H.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  s.  1.  [Spirae]  1517.  C.  — 
Miss.  Maguntinum  impr.  Basileae  1520.  D. —  8,  1  Alma  A — D;  wahrschein- 
iich  ist  in  einer  iilteren  liandschriftliclien  Vorlage  der  gedruckteu  Missalien 
die  Initiale  P  ausgefallen;  oder  sollte  sich  „Alma"  auf  ,,coronam"  (7,  2)  be- 
zlehenV  Die  Konstruktion  ware  gesucht  und  paBte  nicht  recht  zu  Str.  9. 
Subjekt  muB  also  Christus  bleiben,  und  ,,palma"  ist  abl.  instrum.  —  10,  1 
Et  A — D;  wieder  falsche  Initiale  der  Vorlago.  —  10.  3  pellat  AH.  —  16,  1 
Cum  AH.  —  24,  2  celebraret  C. 

Der  Keim  (Assonanz)  bindet  regelmiiBig  nur  die  SchluBverse  jeder 
Strophe,  die  anderen  Verse  mehr  vereinzelt.  —  Der  Rhythmus  ist  fiir  Strophe 
und  Gegenstrophe  dnrchaus  symmetrisch,  ausgenommen  das  Strophenpaar 
20  u.  21,  ferner  Vers  15,  2  und  17,  2;  sonst  habon  Vers  und  Gegonvers 
stets  den  (jlcicJun  natiirlichon  Wortakzent  an  der  gloiohen  VorsstoUe.  — 
Die  Soquenz  selhst,  wohl  JMainzer  Produkt,  ist  sichtlioh  iilter  als  die  Quellen; 
leidor  aber  entdeckten  wir  nicht  die  alte  handschriftliche  Vorlage  dor  ge- 
V  druokten  Missalion. 

Mclodie:  „Occidentana",  somit  gleich  gebaut  wie  ^Sancti  spiritus 
asfiit  nohis  gratia^'  (A.  H.  LIII,  Nr.  70),  an  wolche  Soquenz  auch  oinzelne 
Ausdriioko  erinnern;  vgl.  forner  LIII,  Nr.  60;  132;  162;  197;  200:  224;  225; 
226,  die  der  gleichen  Melodie  folgen,  nnd  Nr.  17  u.  35  u.  42  u.  74  dieses 
Bandes. 


42 


Sequentiae  transitoriae. 


30.   De  sancto  Andrea. 


1.    Sacrosancta  hodiernae 
festivitatis  praeconia 

3.    Mitissimi  sanctorum 
sanctissima 
extollendo  merita 

5.    Hic  accepto 

a  lohanne  Baptista, 
Quod  venisset, 
qui  tolleret  peccata, 
Mox  eius  intrans 
habitacula 
audiebat  eloquia; 

7.    Hunc  perscrutantem  maria 
Christi  vocavit  clementia 

9.     Huius    animam    post    sacra 
festi  paschalis  tempora 

11.    Ad  praedicandum 
populis  paenitentiam 

13.    Gratuiare  ergo 

tanto  patre,   Achaia, 
Illustrata  eius 
salutari  doctrina, 
Honorata  multimoda 
signorum  frequentia. 

15.    lam  regem  tuum  spectas, 
iam  adoras, 
iam  in   eius  conspectu, 
Andrea,   stas, 

17.    Sis  ergo  nobis  inclita 


2.    Digna  laude  universa 
categorizet  ecclesia 

4.    Apostoli  Andrae 
admiranda 
praefulgentis  gratia. 

6.    Inventoque 

fratre  suo  Bariona 

„Invenimus", 

ait  ovans,    „Messiam" 

Et  duxit  eum 

ad  dulcifluam 

salvatoris  praesentiam. 

8.    Artem  piscandi  commutans 
dignitate  apostolica. 

10.    Sancti  Spiritus  praeclara 
perlustravit  potentia 

12.    Et  Dei  patris 

per  filium  clementiam. 

14.    Et  tu  gemens  plora, 
trux  carnifex  Aegea ; 
Te  lues  inferna 
et  mors  tenet  aeterna. 
Sed  Andream  felicia 
per  crucem  manent  gaudia. 

16.    Odorem  suavitatis 
iam  aspiras, 
quem   divini  amoris 
aroma  dat. 

18.    Dulcedo  spirans  intima 


19.    Caelestis  vitae  balsama. 


Trop.  ms.  S.  Albani  saec.  12,  Cod.  Londinen.  Reg.  2  13  IV,  A.  — 
(Trop.  et)  Pros.  ms.  Anglicura  saec.  (11.  ex.  et.)  12.  Cod.  Londinen.  Calig. 
A  XIV.  B.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  CoU.  Univ.  Oxonien. 
148.  C.  —  Grad.  ms.  Sarisburieuse  nnni  cr.  1275.  Cod.  Londinen.  Add. 
12 194.  D.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  ex.  Cod.  Pai-isin.  Arsen. 
135.  E.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  ann.  1385—1415..  Cod.  Vatican.  Palat. 
501.  F.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Hatton.  3. 
G.  —  Trop.   ms.    Dublinense    saec.  14.     Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  H.  — 


De  sanctis.     De  saucto  Andrea.  43 

Miss.  ms.  S,  Petri  Westmonasteriensis  anni  cr.  1384.  Cod.  Westmonasterieu. 
8.  n.  reimpr.  Londini  1891 — 1897.  I.  —  Pros.  ms.  Cerneliense  saec.  14/15. 
Cod.  Cantabrigien.  Ll  I  10  (Pars  III).  K.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec. 
15.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  e  43.  L.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec. 
15.  in.     Cod.    Oxonien.   Rawl.    lit.    c.  3.  M.  —  Grad.    ms.    Norwicense    saec. 

15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  N.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuthnoten- 
sis  saec.  15.  ex.     Cod.  priv.  reimpr.  Burntisland  1864.  O. 

Grad.  ms.  Secoviense  (?  Florianum)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314. 
P.  —  Grad.  ms.  Quedlinburgense  saec.  12.  ex.  Cod.  Mus.  Berolinen.  Z  78. 
P*.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien. 
s.  n.  Q.  —  Grad.  ms,  Scaphusiense  saec.  (13.  ex.  et)  14.  Cod.  Turicen. 
Rhenov.  23.  R.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  saec.  13.  ex.  Cod.  Turicen. 
Rhenov.  29.  add.  saec.  14.  S.  —  Grad.  ms.  S.  Severi  Erfordiensis  saec.  14/15. 
Cod.  Carolsruhan.  Pm  16.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Martini  Posoniensis  anni 
1488.     Cod.    Mus.  Hungar.  219.  U.  —  Grad.  ms.  S.  Georgii  Pragensis  saec. 

16.  in.  Cod.  Pragen.  VII  A   13.  X. 

Grad.  ms.  liotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  Y.  —  Grad. 
ms.  Compendiense  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  Z.  —  Grad.  ms.  Fonte- 
braldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  a.  —  Miss.  ms.  Sandio- 
nysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  b  —  Miss.  nis.  Ambianense  saec. 
15.     Cod.  Taurinen.  D  II  7.  C. 

Trop.  ms.  Eporediense  saec.  10/11.  Cod.  Capit.  Eporedien.  60.  add. 
saec.  12.  d.  —  Grad.  ms.  Romanum  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174. 
e.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen.  11396.  f.  — 
Miss.  ms.  Belisianum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  9786 — 90.  g".  —  Miss.  ms. 
Beckense  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  3782.  li.  —  Miss.  ms.  Leodiense  saec. 
15.  Cod.  Vatican.  3808.  i.  —  Miss.  ms.  Parchense  anni  1539.  Cod.  Bruxellen. 
II.  2347.  k.  —  Miss.  rns.  Augustinorum  (Cameracensium?)  saec.  15.  Cod. 
Bruxellen.  128.  l.  —  KOPSYZ  a— d  k  1  sind  nicht  kollationiert 

Es  kommen  liinzu  viele  gedruckte  Missalien,  vorwiegend  franzosischer 
Diozesen,  wozu  man  vgl.  Chevalier,  Repert.  Hymn.  Nr.   17733. 

1,  1  sq.  hodierna  festivitas  i.  —  1,  2  sollemnia  T  h  i.  —  3,  1  Mitissi- 
mum  FN,  Ditissimi  X.  —  3,  3  recollendo  ll  i,  excollendo  X,  extollenda  T.  — 
4,  3  praepotentis  e,  praepollentis  U  g",  praefulgendis  P*,  fulgentis  AEGR 
i.  —  5,  3  qui  venisset  AC-HLRU  e.  —  5,  5  intrans  eius  U;  liabitaculum 
g.  —  6,  5  Adduxit  F;  illum  R.  —  6,  6  melliflani  CF  g  ll.  —  7,  1  Hinc 
e,  Tunc  D;  perlustrantem  i.  —  7,  2  clementiam  P*TU.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt 
X.— 9,1  Cuins  AGP*QUXeh;  postclaraCDEGHLMNP*UX  e-i.  — 9, 2  gaudia 
CDEGHLMNUX  e— i.  —  10,  2  Sancti  praesulis  g.  —  10,  2  potentiam  A.  — 
11,  2  filii  X.  —  13,  4  salutaris  P*.  —  13,  5  coronata  X.  —  14,  3  Behies 
P*,  tu  e.  —  14,  3  sq,  lues  mors  et  inferna  tenent  g".  —  14,  5  Et  Andream 
BCDP*R  e  f  g  II.  —  14,  6  cruccm  tenent  g.  —  15,  4  Andreas  i.  —  16,  2 
quem  (statt  iam)  P*.  —  16,  3  divinum  P*.  —  17  His  ergo  FL  g.  --  17 
u.  18  intima  u.  inclita  umgestellt  R.  —  18  spirat  T,  necnon  (st.  spirans)P*. 

Welches  Land  die  Ursprungsstiitte  dieser  Sequenz  sei ,  L^Bt  sich  aus 
den  Quellcn  nicht  sicher  ersehen;  jedenfalls  weist  das  Scliema  niit  Sicher- 
heit  nach  Kuqland.  —  Gleicli  gebaut  ist  dio  Sequenz  ,J)i(lce  mclos"'  (A.  H. 
XL,  Nr.  346);' „7A")  laudcs''  (XL,  Nr.  241);  ,,Clara  dies  ct  insicniis''  {Xhl\\ 
Nr.  259)  und  ,,AlIehu'a  ininc  dccantcV'  (Nr.  86  dieses  Bandes). 

Im  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Mancunien.  Rylands  Craw- 
ford  lat.  24  tindet  sich  cine  Umarbeitung  dieser  Sequenz  auf  die  Gottes- 
Hiutter;  dementsprechend:  3,  1  Sanctissimao  virginum.  —  4,  1  Ghn-iosae 
^  virginis.  —  5.  2  sq.  ab  angehi  mandata  |  quod  pareret.  —  5,  5  lam  eius  in- 
trnt.  —  5,  7  Dei  gerens  ohxiuia.  —  6,  1  sqq.  Inventaque  |  Christi  spousa 
Maria  |  „Concipies",  |  ait  ovans,  „Messiam,  |  Paries  natum  j  sed  dulcifluam 
etc.  — 

7.    Contra  naturae  foedera  8.    Virum  non  novit,  gravida 

virginis  tumescimt  viscera;  tit   tamon  virgo  puerpora 


44 


Sequentiae  transitoriae. 


9.    Cuius  uterum  post  sacra 
facti  nuntii  tempora 


10.    Sancti  spiritus  praeclara 
perlustravit  potentia. 


11,  1  Ad  pariendum. — ■  1.3,  2  tanta  matre  ecclesia.  —  18,  3  Sustentata.  — 
13,  4  frequenter  prece  pia.  —  14,  2  incredula  ludaea.  —  14,  5  Et  Mariam. 
—  14,  6  per  Christum.  —  1-5.  ]   lam  natum  tuum,  —  1-5,  4  Maria. 


31.   De  sancto  Antoiiio  Eremita. 


1.    Alme  confessor 
et  professor 
fidei, 

triplicis  aggressor 
luctae  et  evictor, 


2.    Eremi  possessor, 
Pauli  successor, 
legis  dilatator, 
miserorum  consolator, 
virtutum   sator, 
aegrorum  curator, 


3.    Antoni,  indolis 
clarae,  nobilis, 
qui  novenis  sub  bis 
annis  paterna  praedia 
minimis  Christi 
distribuisti. 


4.    Qui  inter  sanctam, 
desponsatam 
Christo,  gratam, 
virginalem  cohortem 
tuam  pulcherrimam 
sororem  locasti; 


5.    Aegypti  taetris 
in  speluncis 
et  latebris 

contra  mundum,   satanam 
carnemque  propriam 
fortiter  certasti. 


6.    Qui  ut  virilis 

Christi  pugil   et  quiris 

in  hoc  triplici  conflictu 

cervice 

in  caelum   protensa.  mire 

triumphasti ; 

8.    Qui  bis  novem  monasteriis 
structis  in  Aegypti  terminis, 
mirum  in  modum  Paulo 
sepulto, 

praedicationis  verbo 
ad  fratres  facto 
paternaliter, 
sub  secreto  sepultus, 
inventus  mysterialiter, 


7.    Qui  adfamine 

Christi  in  certamine 

hoc  responsum  accepisti : 

„Per  orbem 

faciam  universum  te 

nominari." 

9.    Ut  Caesaris  unigenita 
regis  Constantini  filia 
unum  per  haustum  lymphae 
obsessa 

a    novem    spiritibus  per  te 
liberaretur 
personaliter, 
et  clareret  in  mundo 
nomen  tis  universaliter. 


De  sanctis.     De  sancto  Antonio  Eremita. 


45 


10.    Ducente  stella 
raaris  procella 
ad  fiiies  Aegypti 
sanctus  Theopliilus  episcopus 
te,  nostrum   patronum, 
divina  ope 

ente  sedulo  prope  se, 
traducebat. 

12.    Hagios 
veris  ros, 
Maii  flos 
Audi  nos; 
nam  te  trinitas, 
quidquid   petis,   exaudit. 

14.    Da  tempus  paenitentiae, 
averte  niorbos  validos 
et  epidimiae. 


11.    Qui  tacto  tui 
feretro  frui 
facis  sanitate 

tenerrimam   Caesaris  filiam 
satanis  oppressam, 
ignem  geliennae, 
iacens  in   terra  Viennae, 
mortifica. 

13.    0  theos 
iscliyros, 
vitae  dos, 
Salva  nos, 
tibi   pro  quibus 
Antonius  adplaudit. 

15.    Tuos  misericordiae 

converte  in  nos  oculos, 
o  fili  Mariae. 


16.    0  Antoni,   nostrorum 
miserere  peccatorum; 
per  tuum  precatum 
perduc  nos, 
servos  tuos, 
in  statum  ad  te 
ut  possimus  transire. 


Miss.  ms,  Spirense  saec.  14.  Cod.  Oxonieu.  Laud.  misc.  282.  A.  — 
Grad,  ms,  Cranenburgense  anni  1340.  Cod.  Cranenburgen,  s.  n.  B.  —  Grad. 
ms.  Maioris  ecclesiae  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptorum  Prov.  Germ. 
S.  I.  Valkenburj>en.  ms.  2.  C.  —  Grad.  ms.  Coloniense  saec.  15.  Cod.  Mus. 
Archiep.  Colonien.  VI  11.  D  —  Miss.  ms.  S.  Pantaleonis  Colouiensis  saec. 
15.  Coil.  Hruxellen,  355.  E.  —  Grad,  ms.  Borkense  saec.  15.  Cod,  Borkeu. 
A  9.  F.  —  Grad.  ms.  Bocholtense  saec.  15,  Cod.  Bocliolten.  L  6,  G.  — 
Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod,  Vindoboneu.  4088.  H.  —  Miss.  ms. 
Hospitalense  anui  1427.  Cod.  Paulan.  20.  1.  9.  l.  —  Miss.  ms.  Pataviense 
saec.  15.  Cod.  Melicen.  979.  K.  —  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex, 
Clm.  Monacen.  14667.  L.  —  Miss.  ms.  Bremense  saec.  15.  Cod.  Hafnien. 
Gl.  kougl.  S.  fol,  188.  M.  —  Miss.  ms,  Horti  Luuiinum  Hildesboiuionsis 
anni  14(52.     Cod.  Guelfeubyteran.  39  (Helmst.  35).  M  *. 

Grad.  ms.  Ultraiectiuum  saoc.  14.  Cod.  CoU.  Triuit.  Dubliuou.  100. 
(fj  I  21.)  N.  —  Miss.  ms.  Ultraiectiuum  saec.  15.  Cod.  Modiolauon,  Brera 
AE  XIV  12,  O.  —  Grad,  ms.  Ultraiectinum  (?  Bergense)  saec.  15.  Cod. 
Bruxellen.  15073.  P.  —  Grad.  ms.  Bolsvvardouse  saoc.  15,  Cod.  Weerten. 
s.  n.  Q.  —  Pros.  ms.  Praedicatorura  Noviomaj?onsium  saec.  15.  Cod.  S. 
Jgnatii  Noviomag-en.  55,  K-  —  Grad.  ms.  ecclesiae  in  Heerwon  et  Aerdt 
saec.  15.  Cod.  Daventriou.  11  L  2  (1776).  S.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgfae 
Zutpbanionsis  saoc.  15.  Cod.  Mus.  Zutpbaniou.  Ms.  7.  T.  —  Miss.  ms.  S. 
lohanuis  Hierosolymitani  iu  Haarlom  aun.  148"> — 1-">04.  Cod.  llarlemen. 
membr.  fol-  1.  U,  —  Grad.  ms.  Elstense  (in  Gel^^^-ia)  saoc.  15.  Cod.  Mus. 
Episcop.  Monastoriou.  s,  u,  U*. 


46  Sequentiae  trausitoriae. 

Miss.  Magdeburgense  impr.  Lubecae  1480.  X.  —  Miss.  Pataviense  impr. 
Patavii  1491.  Y.  —  Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1494.  Z.  —  Miss.  Traiec- 
tense  impr.  Parisiis  1497.  a.  —  Miss.  Hildensemense  inipr.  Nurembergae 
1499.  b.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lipsiae  1502.  c.  —  Miss.  Bremense 
impr.  Argentinae  1511.  d.  —  Miss.  Mindense  impr.  Xurembergae  1513.  e.  — 
Grad.  Monasteriense  impr.  s.  1.  (Alopecius)  1536.  f.  —  BMM*K-X  e  sind 
nicht  kollationiert. 

1,  2  progressor  I.  —  1,  5  devictor  C.  —  2,  1  professor  d.  —  2,  4 
fehlt  d;  miseris  PY  c.  —  3,  3  novenis  subis  AIY,  bis  sub  f.  —  4,  1  Cui 
a;  inter  sacram  CZ,  sacratam  a.  —  5,  1  terris  (st.  taetri.s)  FILQ.  —  5,  4  et 
satanam  Q.  —  5,  6  dimicasti  F.  —  6,  2  pugili  a;  pugil  iidelis  L.  —  6,  5 
in  caelo  Z.  —  7,  1  effamine  ACZ.  —  7,  3  responsumque  dulce  b.  —  7,  4 
sq.  Faciam  per  universum  te  b.  —  8,  5  ac  praedicationis  c,  cum  praedica- 
tionis  a.  —  8,  8  secreto  sepulto  PQ,  secreto  sepulcro  L.  —  8,  9  mirabiliter 
LQ.  —  9,  1  Et  LPQ  a;  unigenitam  CDZ.  —  9,  2  magni  Constantini  CZ ; 
filiara  Z.  —  9,  5  a  septem  L.  —  9,  6  liberatur  Q.  —  9,  8  et  claratur  Q, 
et  declaratur  L,  clararetur  (ohne  et)  a,  clareres  HY  —  9,  9  tis  fehlt  Z, 
noraentis  ALNQ  b  C,  fomentis  HIOY  f;  sichtlich  ist  das  mittelaiterliche 
..nomen  tis"  (=  nomen  tuum)  von  den  Kopisten  nicht  verstanden.  —  10,  1 
Lucente  NPZ.  —  10,  3  ad  fratres  I.  —  10,  4  sanctum  a.  —  10,  5  te  suum 
b.  —  10,  6  sq.  divina  operante  sedulo  d.  —  10,  7  mente  sedula  a;  cedulo 
N.  -  10,  8  traducere  b.  —  11,  1  tactu  ACDHLNOZ  b  d.  —  11,  2  feretri 
NOP  b.  —  11,  4  terrimam  Z.  —  11,  5  satana  HNO  b  C,  satane  lY.  — 
11,  6  igne  IN.  —  H,  7  vyene  F.  —  11,  8  mortificat  lY  a  f,  mortificas 
HLN,  mortificans  c.  —  12,  1  —  3  u.  13,  1—3  fehlen  DN  a  d.  —  12,  2  veri 
L.  —  12,  3  indie  fios  f,  vitae  dos  PQ,  flos  Mayros  L.  —  13,  3  vite  vite  dos 
L.  —  13,  5  lesu  (st.  tibi)  D  a.  —  14,  2  vaiide  C  a.  14,  3  ac  ACDYZ 
C  d.  —  15,  1  Quos  L  f .  —  15,  2  iu  fehlt  Y  c;  oculos  fehlt  I.  —  16,  5  tuos 
servos  CF  b  d  f,  tis  servos  (cfr.  9,  9)  a.  —  16,  7  ut  fehlt  d. 

Melodie:  Ave  praeclara  maris  stelJa  (A.  H.  L,  Nr.  241),  mit  Er- 
weiterung  des  Strophenpaares  12  u.  13;  vgl.  Nr.  33;  56;  57;  59;  60;  70  u. 
80  dieses  Bandes.  —  Ursprungsstatte  w^ohl  in  West-Deutscldand  oder  Holland. 


32.   De  sancto  Augustiiio. 

1.    Illuminare, 

lerusalern,   illuiniiiare, 
Sion,   elevare ! 

2.    Luto  Pharaonis  3.  lugum  Babylonis 

dux  eripitur  fidei ;  vi  computruit  olei, 

4.    Dum  Augustinus  errorum  5.  Illecebrarum  priorum 

liber  decipula  solvitur  macula. 

6.    Monica  matre,  7.  Artium  culmen, 

patricio  patre  facundiae  fulmen 

doctissimus  Cartbagine  in  iuvene  mirabile 

floruit;  nituit. 

8.    Inter  baec  vitiis  9.  Sed   mater  lacrimis 

et  errorum  ipsum  Cbristo 

capitur  diu  fallaciis.  parturit  iterum  plurimis. 


De  sanctis.     De  sancto  Augustino. 


47 


10.    Locnlus  tangitur, 
suscitatur, 
loquens  erigitur, 
matri   datur, 
de  portis 
ut  mortis 
vivum  referat, 
quem  mortuum  fleverat, 

12.    Nam  quondam  devius 
viam  patriae 
caelestis  monstrat  praevius ; 

14.    Hosticos  ictus 
pugil  invictus 
pro  fide  suscipit 
et  conflictus, 

16.    Industria  pastorali 

lupos  arcet  ab  oviculis 

18.    In  solarem   radium 

tigens  intuitum 

huius  aquilina 

mens  divina 

perspicit  acie ; 

20.    Hic  flos  doctorum, 
morum 

regula  formalis, 
tuba  fidei   regalis, 


11.    Verbis  Ambrosii 
dum  compunctus, 
sacro  remedii 
fonte  fuuctus, 
aeterna 
lucerna 
caelo  celebris 
emergit  de  tenebris. 

13.    Nam,  quibus  haeserat, 
frangit  haereses, 
scripturae  clausa  reserat. 

15.    Vultu  disiuuctas, 
caudis  coniunctas 
dum  vulpes  dissipat 
uec  compunctas. 

17.    Curaque  peculiari 

cibos  praebet  Christi  famulis 

19.    Triadis  hic  monadem, 
monadis  triadem, 
a  qua  non  reflexit 
cor,   inspexit 
fidei   facie. 

21.    Per  quem  ut  Christi 
sisti 

regno  mereamur, 
ipsum    supplices  precamur. 


22.    Fac,  Augustine, 
diviuae 

uos  gratos  maiestati, 
pie  memor  exsulum, 
tu   lux  tu  duxque  praesulum. 

Miss.  ms.  Subense  saec.  12.  Cod.  Seniin.  Liucen.  s.  n.  A.  —  Miss. 
ms.  S,  Floriani  saec.  18.  Cod.  Florian.  III  209.  B.  —  Miss.  ms.  MeHcense 
saec.  14.  Cod.  Melicrn.  1057.  C.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  anni  1324. 
Cod.  Stutfo^ardien.  liibl.  fol.  38.  D.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14  15. 
Cod.  Vindobonen.  1786.  E.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Praedicat. 
Vindobonen.  18.  F.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Floriau.  III  9. 
G.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Hilarien.  8.  H.  —  Miss.  ms.  S. 
^Aegidii  Corneoburg-ensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneoburgen.  77.  I.  —  Mfss. 
ms.  Lambrechteuse  saec.  15.  Cod.  Graecen.  'J99.  K.  —  Miss.  ms.  Seeoviense 
saec.  15.  Cod.  Graecen.  147.  L.  —  Oration.  ms.  Tirnsteinouse  saec.  15. 
od.  Ducumburgen.  84.  M.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  anni  1427.  Cod. 
Paulan.  26.  1,  9.  (Hosp.  memb.  7.)  N.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493. 
Cod.  Mus.  Dioecesan.  lirixinen.  s.  n.  O.  —  Grad.  ms.  Audecense  auni   1497. 


43  Sequentiae  transitoriae. 

Clm.  Monacen.  4101.  P.  —  Miss.  ms.  Horti  Luminum  Hildeslieimensis  anni 
1462.  Cod.  Guelfenbyteran.  39  (Helmst.  85).  P*.  —  Grad.  ms.  Clarhol- 
tense  (?)  saec.  15.  Cod.  Westkirchen.  s.  n.  Q.  —  Miss.  ms.  Erfordiense  saec. 
15.  Cod.  Pommersfelden.  313  (2926\  Q*.  —  Hymn.  et  Prosar.  ms.  Emmera- 
niense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  K.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri 
Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  membr,  fol.  7.  S.  —  Miss.  ms.  Hos- 
pitalis  S.  loannis  Hierosolymitani  in  urbe  Harlem  ann.  1485 — 1504.  Cod. 
Harlemen.  membr.  fol.  1.  T.  —  Grad.  ms,  Beginarum  Amstelodamensium  anni 
1450.  Cod.  Mus,  Episcop.  Harlemen.  117  (403).  U.  —  Grad.  ms.  Amstelo- 
damense  anni  1571.     Cod.  Univ.  Amstelodamen.  I  C  17  (1514).  X. 

Miss,  Brixinense  impr.  Au^ustae  1493.  Y.  —  Miss.  Brixinense  impr. 
Basileae.  1510.  Z.  —  Miss.  Hildensemense  impr.  Nurenibergae  1499.  a,  — 
Miss.  Pataviense  impr.  Pataviae  1491.  b.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Augustae 
1494.  b*.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Viennae  1503.  C.  —  Miss,  Pataviense 
impr.  Augustae  1505.  d.  —  Miss.  Mindense  impr.  Nurembergae  1513.  e,  — 
Miss,  Numburgense  impr,  Basileae  1517.  f.  —  Grad.  Monasteriense  impr.  s. 
1.  1536.  g.  —  GHLPP*QSUY  a  b  b*  f  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  illuminare  lerusalem  P*R  e,  —  1,3  elevate  Z.  —  2,  2  lux  M.  — 
3,  1  in  (statt  vi)  DKT.  —  4,  1  Cum  B.  —  4,  2  miser  (statt  liber)  A;  dis- 
cipula    C.  —    6,  1  mater  F,  —  6,  3  doctissimo  N;  Carthagini  BFIKN  C.  — 

6,  4  claruit  X.  —  7,  1  Logicae  culmen  DKRZ  d  6  g,  Loice  OTX,  Loyce 
Q*.  —   7,  2   rhetoricae   fulmen   DOQ*RTXZ    e  g,    lumen   K;   flumen  C.  — 

7,  3  mirabili  g.  —  7,  4  micuit  CFMN  c,  emicuit  B,  enituit  A.  —  8,  3 
flagitiis  K.  —  10,  1  Loculis  T.  —  10,  6  et  mortis  A.  —  10,  8  moriturum 
reserat  K.  —  11,  1  Urbem  (Urbe  X)  Ambrosii  TX  g.  —  11,  4  fonte  fon- 
tus(!)  X.  —  11,  7  de  caelo  K.  —  11,  8  emersit  DQ*RTX  e  g;  de  fehlt  C, 
in  tenebris  X.  —  12,  1  devio  E.  —  12,  2  patere  (statt  patriae)  N.  —  12,  3 
monstrat  brevius  c.  —  13,  1  lam  quibus  ABKX  g,  Dum  quibus  DERZ  d  e; 
haesitat  A.  —  13,  2  fregit  A;  haeresis  M.  —  13,  3  clausae  C  c,  claustra 
DEQ*RZ  d  e  g-;  reserans  R  d  e  g.  —  14,  1  Hostiles  X.  —  14,  3  sustinet 
DEKORTXZ  d  e  g;  et  fehlt  D.  —  15,  2  cauda  M,  caudas  T  g.  —  15,  3 
imples  (!  statt  vulpes)  I;  vulpes  suffibat(!)  E;  ne  compunctas  I,  et  com- 
punctas  X,  —  16,  2  arcet  lupos  R  d  e;  ad  oviculos  E,  —  17,  1  Cumque 
(statt  Curaque)  CEFMN;  De  (Ex  D)  tritico  doctrinali  DKOQ*RTXZ  d  e  g. 
—  17,  2  praebet  cibum  D,  praebens  cibum  Q*RT  e  g,  cibum  praebens  X; 
famulus  F,  —  18,  2  fingens  A.  —  18,  5  prospicit  ABQ*,  praespicit  C.  — 
19,  1  Triade  C.  —  19,  2  triade  C.  —  19,  3  inflexit  C.  —  19,  3  sqq.  ad, 
quam  (quem  DOQ*XZ)  cor  direxit  |  introspexit  |  libera  (fidei  O)  facie  DOQ* 
RTXZ  e  ^,  —  19,  5  acie  IM,  —  20,  1  Sic  I.  —  20,  4  tua  fidei  A.  —  21,  1 
quem  et  F.  —  21,  1  sq.  sisti  Christi  KQ*RTX  e  g.  —  21,  4  deprecamur 
EFIN.  —  22,  1  Nos  Augustine  K.  —  22,  3  da  gratos  K,  nos  dignos  O.  — 
22,  4  ductor  (statt  niemor)  O.  —  22,  5  tum  dux  dum  lux  F,  tu  dux  tu  lux- 
que  CNQ*T  g,  tu  dux  tu  lux  E. 

Tifel  der  Melodie:  „PsaUite",  wozu  man  vgl.  Nr.  27;  38;  46  n.  64 
dieses  Bandcs.  —  Der  Ursprung  der  Sequenz  diirfte  wohl  in  einem  Stifte  der 
Aiiijustiner-ChorherrenOsiexYeichsj  vielleicht  in  6><6eM(Quelle  A),  zu  suchen  sein. 


33.   De  saiicto  Au^ustiuo. 

1.    Sancte  confessor, 
Augustine, 
doctor  egregie, 
lucerna 
fervens  luce  vitae, 


De  sanctis.     De  sancto  Augustino. 


49 


2.    Luce  tua  fides 
irradiatur 

quaerentium  Deum, 
quem  facie  ad   faciem 
beati  mundo 
corde  videbunt. 


3.    Eloquia  Dei 
emanant  per  te 
velut  aqua  fontis 
cum  impetu  de  vertice 
montis  excelsi 
scaturientis. 


4.    Te  quondam  Romam 
tua  profectum  genetrix 
insecuta 
baptismi 
te  renasci  fonte 
petiit  lacrimans. 


5.    Quos  tandem  fletus 

Deus  clemens  exaudivit; 

Mediolani 

nam  fide 

plenum  baptizavit 

sanctus  Ambrosius. 


6.    Mox  reformandam  7.    Tuque  librorum 

vitam  apostolicam  ecclesiasticorura 

regularibus  praeceptis  loca  nubila  illustrans 

vestigans  errores 

vivendi  clericis  formam  scripturis  plurimis  sauctis 

praescripsisti,  exemisti. 

8.    Tu  spoliatis  9.    Per  manna  pascis 

egrediens  Israelitas, 

vasis  Aegyptum    argenteis  Deumcontemplantesanimans; 

fontes  eremi 

sitientibus 

haurire  donas,  cunctis  corda 

haereticorum  rigans  exhausta; 

fraudem   destruis;  septem  gentium 

alter  Moyses  regna  praecipis 

rubri   maris  debellari 

tutum  facis  transitum ;  et  deleri  funditus. 

10.    Valentes  11.    Sequamur 

ergo  videre  omnes  coustanter 

terram  promissionis  callem  tanti  praeconis. 

12.    Lac   et  mel   ibi   tiuere  13.    0   sancte  praesul,   obtiue, 

est  lesu   Christi  faciem  ut  nobis   ilhi  liceat 

sem])er  aspicere.  frui  dulcedine. 


14.    Quam  neque  visu  quisquam 
nec  auribus   neque   corde 
valet  percipere 
in   huius   incohitu   corporis 
mentes   valde   })renuMitis. 

Blu  ni  e- l>a  niiistor,    Thosauri  hyinnologioi  Pros:u-ium.     II.  1. 


.0 


Se<juentiae  transitoriae. 


Appendix  ms.  saec.  16.  Missalis  Augustensis  impr.  Basileae  1510  (in 
IJiblioth.  Paulina  Monasterien.).  —  5,  3  Mediolanum.  —  8,  1  spolians.  — 
9,  3  animas. 

Melodie:  Ave  praedara  maris  steUa  (A.  H,  L,  Nr.  241;  vgl.  Nr.  30 
dieses  L>andes).  Die  Btammscquenz  verrat  sich  auch  im  Texte  als  Vorlage, 
so  in  7,  6;  9,  1  u.  2;  14,  4.  —  Nacli  8,  3  muB  eine  Liicke  sein,  wenngleich 
in  der  Quelle  dies  nicht  ersichtlich  ist.  Zwischen  Str.  9  u.  10  ist  an  sich 
noch  eine  Doppelstrophe  zu  erwarten;  so  verlangt  es  das  Schema  der  Sequenz 
und  in  etwa  auch  der  Text.  Leider  fanden  wir  keine  weitere  Quelle  fiir 
diese  schone  Sequenz ,  die  noch  nicht  den  Charakter  des  L^berganges  zeigt 
und  daher  eigentlich  in  den  lid.  LIII  zu  den  Sequenzen  1.  Epoche  gehort.  — 
Kehrein  (Nr.  511)  schopfte  aus  gleicher  Quelle,  nicht  ohne  sinnstor(;nde  Lese- 
fehler,  wie  scientibus  statt  sitientibus  (9,  5),  principis  statt  praecipis  (9,  9), 
optime  statt  obtine  (13,  1)  u.  a.  —  Uber  Alter  und  Ursprung  der  Se([uenz 
laBt  sich  kaum  mehr  vermuten ,  als  daB  sie  wohl  viel  alter  als  die  Quelle 
ist  und  aus  Deutschland  stammt. 


\ 


34.   De  sancto  Bartholomaeo. 

1.    Laudet  te,  Deus, 
iustus  et  reus, 
orbis  totus 
sacro  fonte  lotus. 


2.    Culpae  qui  totius 
es  indultor  propitius, 

4.    Qui  duodenos 

in  orbem  misisti  famulos 

B.    In  grege  quorura 
Bartholomaeum 
socium    statuisti 
tam  sedulum, 

8.    Igitur  hic  sanctus 
veniens  in  tertiam 
primitus  Indiam, 

10.    Daemon  perterritus 
obmutuit, 
Responsa  penitus 
non  tribuit. 
Quid  istud  designat, 
genti  deceptae 
Beerith  indicat : 

12.    Haec  sunt  indicia 
vobis  eundem 
patenter  indicantia: 


3.    Consolator  pius, 

malum  mutans  in  melius ; 

5.    Ad  fidem  rectam 

servandam  hortantes  populos. 

7.    Ut  nomen  tuum 
dignum   et  pium 
laudaret,   praedicaret 
per  saeculum. 

9.    Quo  deus  colitur 

Astaroth,   qui  dicitur, 
templum  ingreditur. 

11.     „En,  deus,"   inquiens, 
„quera  colitis, 
catenis   traditus 
est  ignitis 
viro  Dei  dante; 
ne  rae  visitet, 
quilibet  claraitet. 

13.    Ipsius  orania 
specie  mira 
merabra  sunt  elegantia, 


De  sanctis.     De  sancto  Bartholomaeo. 


51 


14.    Crispi  sunt  crines, 
oculi  grandes, 
praecellit  candida  caro  nives, 


15.    Decens   statura. 


16.    Continuo  sanctum  quaerunt,       17. 
quem  signa  patrando  uoverunt*, 


18.    Cum  rege  familia 
credit  et  patria; 
multa  fiunt  signa, 
iides  crescit, 
cassantur  idola. 

20.    Gens  bis  senarum, 

quas  convertit,  civitatum 
corpus  visitat  beatum; 


19. 


vox  quasi  tuba, 

vestitur   purpura  pretiosa." 

A  daemone  vir  mundatur, 
rex  nata  curata  laetatur. 

Tot  signis  deicolus 
fulsit  apostolus ; 
tandem  flagellatur, 
decollatur 
Astragis  iussibus. 


21.    Sepelit  illud 

digne  dignura  in  sepulcrum; 
scandit  spiritus   in   altum. 


22.    Ipsius  pio  precatu 
nos,   Deus,   a  reatu 
di^neris  absolvere 
tuoque  regno  lungere. 

Cantion.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  A.  — 
Grad.  ms.  Offenl)urofense  saec.  15.  Cod.  Engelberg-en.  1.  H.  —  Miss.  ms. 
Sanblasianiim  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Hlas.  memb.  64).  C.  —  Miss. 
ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  337  b.  D.  —  Hymn.  et  Prosar. 
nis.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  377.  E.  —  Brev.  ms.  Praedicat. 
S.  Katlicrinae  Sangallensis  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  407.  F.  —  Pros.  ms. 
dictum   „Branderi''   Sangallensis  anni   1507.     Cod.  Sangallen.  546.  G. 

Miss.  Basiliense  impr.  liasileae  1480.  H.  —  Miss.  Basiliense  impr. 
absque  [Basileae    cr.   1480J.  H*.  —  Miss.  Basiliense    impr.  Basileae    1488.  I. 

—  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  K.  —  Miss.  Constantiense  impr. 
Augustae  1505.  L.  —  Miss.  Argentinense  impr.  Hagnoe  1520.  M.  —  Miss. 
Sjjcciale  [Constantiense]  impr.  absque  [Moguntiae  cr.  1450].  N.  —  Miss. 
Speciale  [Argentinense|  impr.  Argentinis  1508.  O.  —  Miss.  Speciale  [Argen- 
tinensel  impr.  Argentinis  1512.  P.  —  Miss.  Speciale  impr.  Basileae  1521. 
Q.   —  DEFLO  sind  nicht  kollationiert. 

4,  1    duodenus  C.  —   5,  2  sectandam  M.  —   6,  1  De  quorum  grege  G. 

—  7,  1  Et  B.  —  7,  3  praedicarct  fehlt  N  ;  et  praedicaret  P.  —  8,  2  terram 
(statt  tertiam)  CP.  —  9,  1  Qua  G.  —  10,  5  designet  AH*.  —  10,  6  decepti 
CKN;  Beritli  AIjCGIMNPQ  (Heerith  entspricht  besser  der  erfurderten  Silben- 
zahl).  —  11,  1  doum  G.  —  11,  2  colitus  (!)  CN  ^  —  11,  3  sq.  catenis  igneis 
est  traditus  G.  —  11,  6  ne  nos  visitet  B,  nemo  visitet  A:  clamitat  HIQ.  — 
12,  1  iuditia  N.  —  12,  2  nobis  AGHI.  —  13,  2  speciei  mirac  Iv,  spom  (I) 
mira  P.  —  15,  1  Docens  A,  Kecens  N;  staturae  K.  —  16,  2  mox  (statt 
quem)  M;  patranda  M.  —  17,  2  natam  curatam  G.  —  18,  a  celsantur  M. — 
19,  1  llis  signis  G;  deicolis  AHGIIIQ,  deiculus  KN.  —  19,2  apostolo  N.  — 
19,  3  tandeni  fchlt  N.  —  19,  5  Astriis  A.  —  20,  1  Dens  H.  —  21.  2  digne 
fehlt  Q;  dignum  fohlt  C.   —  22,   1   j^io  fehlt  A. 

Titel  der  Mclodic:  „Iocun(la**  =  „Pretiosa'',  womit  man  vgl.  Nr.  26, 
ferner  A.  H.  LIII,  Nr.  Ib7;  202;  222.  —  In  G  die  Notiz:  ,,Antiqui  Samti 
Galli  7>r/fr/s'"  ;  wenn  nicht  von  einem  St.  Gallor  Mimche,  dann  ist  die  Soquens 
jedenfalls  im  St.  Galler  bzw.  (\))ista)i:€r  Gebiete  gedichtet.  —  Vgl.  Misset, 
Un  Missel  Spocial  do  Constance  (Paris,  1899),  p.  6,  sq.  —  Zu  Str.  10  —  15 
vgl.  A.  H.  XXV,  Nr.  50. 

4* 


52 


Sequentiae  traiisitoriae. 


35.   De  saucto  Beuedicto. 


1.    Sancti  merita 
Benedicti  inclita, 


2.    Verendae  sauctitatis 

ac  monachorum   praesulis 

4.    Nursia  felix 

tulit  natum  genetrix, 

6.    Hic  ergo 

praeventus  opimo 
sancti  spiritus  dono 

8.    Hic  fide  subnixus 
integra 
redintegravit 
confracta ; 

10.    Vagae  mentis 

monachum  reparat, 
fontem  rivulat. 

12.    Discipulus  super  aquas 
siccis  pedibus 
currit;  corvus  mandatum 
peragit. 

14.    Lapsum  monachum, 
per  membra  tritum, 
sua  prece 
redonavit  animae. 

16.    Perfidi  regis 

machinamenta  sagax 
denudat, 

18.    Qui  clericum 
hoste   pervasum 
liberat 
et  ventura  nuntiat ; 

20.    Verbo  carne  solutas 
ligat  iam   animas, 
sed  absolvit 
pane  mystico. 


3.    Pro  posse  atque  nosse 
organa  nostra  concrepent. 

5.    Domina  mundi, 
Roma,  fovit  alitrix. 

7.    Sophiam 

despexit  humanam, 
nactus  et  angelicam. 

9.    Incendia   carnis 
edomat, 

cruce  venenum 
effugat. 

11.    Eius  iussu 

de  laci  abdito 
ferrum  enatat ; 

13.    Ingentem    laevigat   petram, 
fratrum   revocat 
oculos  iam  delusos 
ignibus. 

15.    Culpam  prodidit 
praesumpti  cibi, 
et  hospitem 
notat  culpa  simili. 

17.    Praescia  mente 
debita  talione 
pessumdat ; 

19.    Qui  secretam 
superbi  mentem 
increpat 
atque  famem  mitigat. 

21.    Cautes  absque  periclo 
servant  vas  vitreum , 
ipse  pressum 
plangit  aemulum. 


De  sanctis,  De  sancto  Benedicto.  53 

22.    Solo  nomine  23.    Ipse  animam 

enodavit  rusticnm,  Capuani  praesulis 

Sed  oramine  Vidit   lumine 

iam  extinctum  rustici  insolito  supernis 

suscitavit  filium.  importari  sedibus, 

24.    Qua  ipse 

gloriosus  triumphat. 

Trop.  ms.  Nonantulense  saec.  11.  in.  Cod.  Roman.  Vitt.  Eman.  1348 
(Sessor.  62)  A.  —  Trop.  ms.  Nonantulense  saec.  11.  Cod.  Roman.  Casanaten, 
1741  (C  IV  2).  B.  —  Trop.  ms.  S.  Benedicti  Mantuani  saec.  11.  Cod.  Capit. 
Veronen.  CVII.  C.  —  Procession.  et  Prosar.  Benedictinum  Brixiense  saec. 
12.  Cod.  Bononien.  274<S.  D.  —  Trop.  ms.  Casinense  saec.  12.  in.  Cod. 
Casinen.  546.  E.  —  Grad.  m.s.  Mosacense  saec.  18.  in.  Cod.  Archiep.  Utinen. 
Fol.  16.  F.  —  Trop.  ms.  Mosacense  saec.  18.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  840. 
G.  —  Pros.  ms.  Farfense  anni  1514.  Cod.  Roman.  Vitt.  Eman.  222  (Farfa 
33).  H.  — 

Trop.  ms.  Emnieramense  ann.  1024 — 86.  Clm.  Monacen.  14  322.  I.  — 
Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  11/12.  C'lm.  Monacen.  14088.  K.  —  Pros. 
ms.  Tegurinum  saec.  11.  Cod.  Londiuen.  Add.  19  768  (Pars  II).  L.  —  Pros. 
ms,  Rhenoviense  saec.  11.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  182.  add.  saec.  11.  ex. 
M.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  in.  Clm,  Monacen.  27180. 
N.  —  Collect.  ms.  Ottoburanum  saec.  12/18.  Clm.  Monacen.  9921.  add.  saec. 
18.  O.  —  Grad.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin.  a 
XII  7,  P,  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  (Monialium)  saec.  12.  Cod. 
Petrin.  a  XI  11.  Q.  —  Miss.  ms,  Sitanstettense  saec,  12.  Cod.  Sitan- 
stetten.  14.  K.  —  Grad.  ms.  Cremifanense  anni  cr.  1151.  Cod,  Stutt- 
gardien,  Bibl.  fol.  20.  S.  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  12.  Cod.  Admonten, 
786.  T. —  Miss.  ms.  Adniontense  saec.  14.  in.  Cod.  Admonten.  229  a.  U. — 
Grad.  ms.  Wingartense  saec,  12/18.  Cod.  Mus.  Palatin.  Vindobonen.  118. 
V.  —  Sacrament.  et  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/13,  Cod,  Vindobonen, 
1909.  X,  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  auni  cr.  1283.  Cod.  Turicen.  Rhenov, 
14.  Y.  —  Grad.  et  Prosar.  ms.  Rhenoviense  (?)  saec.  12/18.  Cod.  Turicen. 
Rhenov.  125.  Z.  —  Pros.  ms.  Rhenoviense  saec.  13'14.  Cod.  Turicen.  Rhenov, 
70.  (Pars.  I).  a.  —  Grad.  ms.  Mellicense  saec.  18  14.  Cod.  Mellicen.  1056. 
b.  —  Miss.  ms.  S.  Arnulfi  Metensis  anni  1821.  Cod.  Meten.  188.  C.  —  Miss. 
ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Engelber^en.  7.  d.  —  Prosar.  ms.  Lunae- 
lacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  e.  —  Grad.  ms.  Vinnenbergense 
saec.  15.  ex.  Cod.  Milten.  s.  n.  f.  —  Miss.  ms.  S.  Mauritii  Thologiensis 
saec.  15.  Cod.  Meten.  220.  g.  —  Miss.  ms.  Haffliginiense  saec.  15  16.  Cod. 
Bruxellen.  H.  1664.  li.  —  Miss.  nis.  M(»saetraiectense  anni  1589.  Cod. 
Bruxellen.     18125.  i. 

Trop.  ms.  Wintoniense  saec.  (10.  ex.  et)  11.  Cod.  Oxonien.  Hodl.  775, 
k.  —  Trop.  ms,  Moissiacense  saec,  11.     Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.   1177.  U 

Miss.  Montis  Monachorum  inipr.  Bambergae  1481.  m.  —  Miss.  Bursz- 
feldense  impr.  Spirae  1498.  ii.  —  >Iiss.  sec.  usum  Ordinis  divi  Benedicti  de 
Observantia  per  Germaniam  inipr.  Ilalborstadiae  1520.  0.  —  Mi.<s.  Rutheuense 
impr.  Lugduni  cr.  1540.  p.  —  EHRUVZ  a  d  g  ll  i  m  n  0  sind  nicht 
kollationiert. 

Nach  Str.  1  fiigen  A — C  nach  altitaliscluMn  Brauche  ein  ,,Alleluia"  eiu.  — 
2,  l  Venerandae  ABC.  —  3  fehlt  D;  lautet  in  AB:  Ad  laudem  lesu  Christi 
organa  usw.  —  5,  2  Romam  A;  fovet  Q  c  k,  fuit  XO.  —  6,  2  optimo  ABC.  — 
7,  2  natus  C;  angelica  ACNO;  est  (statt  et)  DGLY  6  f  l.  —  8,  1  Sic  tideni  k.  — 
9,  8  crucem  AC.  —  10,  2  mouachorum  C,  —  10,  8  rutilat  AH,  rivulos  G.  — 
IL  1  Cuius  N.  —  11,  2  laci  habitu  X.  --  11,  8  enianat  C.  —  Str.  12  u. 
18  umgestcllt  V.  —   18,  1  laevigat  saxum  X.  —  13,  2  fratrem  AP.  —  18,  2 


54  Sequentiae  transitoriae. 

sq.  fratrum  oculos  revoeat  NO.  —  15,  4  nota  culpat  GIKLNSXY  k,  culpa 
notat  CDFMOQT  e.  —  16,  2  machinamente  sagat  A,  machinam  raente  saga 
B;  saga  D,  .saxa  C.  —  17,  1  menta  C.  —  17,  2  debito  FMXOP  c  e.  —  Statt 
Str.    17    in    I  u.  K:    Post  decem  annos  per  spiritum  finem  vitae  nuntiat.   — 

18,  2    hostem  A;    persuasum  f.  —  18,  4  et  cautelam  demandat  IKLY  k.  — 

19,  1    secreta   D  1.  —  19,  2   superbientis   (ohne    mentem)  1;  mente  ACD.  — 

20,  1  solutos  ACD.  —  20,  3  absolvi  M.  —  21,  1  Nautes  MNOX,  Cautas  1; 
periculo  ABCDM  c.  —  21,  2  servat  DGNOP  e,  servans  X.  —  21,  3  et 
oppressum  D,  oppressum  (ohne  ipse)  ABC,  ipsum  pressum  f.  —  21,  4  pangit 
C,  dolet  L  —  22,  1  Solo  intuitu  I,  numine  ABCS  1,  lumine  FMXOPQ  C  f .  — 
22,  1  sq.  Vinctum  solverat  |  solo  visu  rusticum  L.  —  Str.  23  lautet  in  I 
u.  K:  Ipse  nos  pio  |  reconciliet  Christo  |  Poscens  veniara  |  delictorura  et 
partem  |  in  quietis  sedibus.  —  23,  4  insolita  AD.  —  24,  1  Quibus  ABDXY  k, 
Qui  G,  Quo  O  1,  Quas  f.  —  Nach  24,  2  folgt  noch  iu  C:  Nos  sua  prece  illo 
introducat. 

Titel  der  Melodie:  Occidentana,  wozu  man  vgl.  Nr.  16  u.  28  dieses 
Bandes.  —  Ursprungsstatte  der  Sequenz  scheint  im  Hinblick  auf  die  Quellen 
und  insbesondere  auf  den  Stil  wohl  eine  Jjenediktinerabtei  Nord italiens  zu 
sein,  von  wo  viele  Abteien  SiiddeiitscJilaiids ,  und  zwar  fast  nur  diese,  sie 
ubernahraen. 


36,   De  sancto  Blasio. 

1.    Sanctorum   vita,  virtus,  gloria, 
summi  patris  hostia, 
suscipe,   Christe,  tuorum  carmina : 

2.    Pietate  praecipua  3.  Ignem  mittens  terrigenis 

mundi  solvisti  qui  debita,  unguine  sacri  pneumatis 

factus  tuis  ex  gralia  invictos  post  te  milites 

via,  veritas,   vita;  attraxisti  martyres, 

4.    Qui  mundi  devicto  principe  5.  Atquetriumpliantessuperam 

stolas  la  verunt  agni  sanguine  insederunt  cum  palma  regiam. 

6.    In  quorum  collegio  7.  Catenis,   carceribus, 

mortis  clarus  poterio  fustibus,   pectinibus 

iubilando  nuuc  dulcisone  probatusutauruminfornace, 

sabbatizas,  Blasi  sanctissime ;  victor  caeli  coruscas  in  arce. 

8.    Hinc  flumine  mersus  9.  Sic  in  caelis  iunctus 

atque  capite  obtruncatus  illis  ignitis  lapidibus 

angulari  es  lapide  fulges,    praesul    et  martyr, 
coronatus.  ornatius 

10.    Xunc  ergo,   ^^^^iferae  11.  Tuo  nos  auxilio 

civis  lerosolymae,  educ  de  exsilio, 

solve  captivos  Babyloniae.  felici  felix  gaudimonio, 

12.    Quo  uunc  voce  ac  sensibus  13.  Post  metam  vitae  labilis 

tuis  instantes  laudibus  tibi  iungamur  in  caelis. 


De  sanctis.     De  sancto  Blasio.  55 

Prosar.  ms.  Rhenoviense  (?)  saec.  11.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  1.S2.  add. 
saec.  12.  in.  A.  —  Grad,  et  Prosar.  ms.  Rhenoviense  (?)  saec.  12/13.  Cod. 
Turicen.  Rhenov.  125  11  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  anni  cr.  1283.  Cod. 
Turicen.  Rhenov.  14.  C.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  saec.  13.  ex.  Cod.  Tnricen. 
Rhenov.  29.  D.  —  Prosar.  ms.  Rhenoviense  saec.  13/14.  Cod.  Turicen.  Rhenov. 
70  (Pais.  I).  E.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  saec.  15.  Cod.  Turicen.  Rhenov.. 
75  (Pars  II).  F.  —  Grad.  ms.  Einsidlense  saec.  12.  Cod.  Einsidlen.  114.  add. 
saec.  12.  F.*  —  Prosar.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584. 
G.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  769.  H.  —  Oration. 
ms.  Monialium  Secoviensium  saec.  12/13.  Cod.  Graecen.  1645.  I.  —  Trop. 
ms.  Germanicum  (Sangallense?)  saec.  12.  Cod.  Roman.  Angelic.  948 
(R  IV  38).  K.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisbur^ensis  (Monialium)  ann.  1146—64. 
Cod.  Petrin.  a  IX  11.  L.  —  Miss.  ms.  Garsten.se  saec.  12.  Cod.  Lincen.  / 
p  17.  M.  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  12.  Cod.  Admonten.  786.  N.  —  Miss. 
ras.  Admontense  saec.  14.  in.  Cod.  Admonten.  229  a.  O.  —  Miss.  ms.  San- 
blasianum  saec.  12.  Cod.  Paulan.  25.  3.  17  (Blas.  memb.  60).  P.  —  Sacrara.  et 
Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/13.  Cod.  Vindobonen.  1909.  Q.  —  Miss. 
ms.  Sanblasianum  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Blas.  memb.  64).  R.  — 
Trop.  ms,  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  I  Asc.  95.  S.  — 
Trop.  ms.  Mosacense  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  340.  T.  —  Miss. 
ms.  Lambrechtense  saec.  13/14.  Cod.  Graecen.  703.  U  —  Miss.  ms.  Pataviense 
saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  V.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  anni  1427.  Cod. 
Paulan.  26.  1.  9,  (Hosp.  memb.  7).  X.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15. 
anni  1465.  Cod.  Vindoboben.  4977.  Y.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  anni  1476. 
Cod.  Salisburgen.  V  1  A  12.  Z.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod. 
Stirpinen.  3.  a.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  214. 
b.  —  F  *HIMUX  a  b  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  et  gloria  V.  —  2,  1  propitia  CDGQ.  —  2,  3  factus  ex  tuis  Y,  sanctis 
tuis  Z.  —  2,  4  et  vita  V.  —  3,  3  invictos  poste  L.  —  5,  2  palmam  H ;  reg-ia 
OYZ.  —  6,  1  De  quorum  CKL.  —  6,  2  clarus  potirio  LO,  claritatis  potirio 
V.  —  6,  3  dulcisonas  D,  dulcisoni  Z,  dulcissime  BCEKS.  —  6,  4  sabbatizans 
DK.  —  7,  1  Catenas  K.  —  7,  2  et  pectinibus  CKQYZ.  —  7,  3  in  fehlt 
BCDQY.  —  7,  4  et  victor  V.  —  8,  3  u.  9,  3  umgestellt  ABDEF.  —  9,  1  Hinc 
AD,  Hunc  F,  Hic  SY.  —  9,  2  illis  cognitis  Z.  —  9,  3  fulcret  Z;  praesul 
atque  BCDEFKYT;  ornatus  AK.  —  H,  1  Quo  nos  GO;  exsilio  (cfr.  11,  2)  Z.  — 

12,  1  Quorum  voce  L.  —  12,  2   laudibus    mines  (!)  V.  —  13,  1  metas  Z.  — 

13,  2  iungantur  Z. 

Sichtlich  stammt  die  Sequenz,  welche  auf  SuddeiiUchland  beschrankt 
blieb  und  in  kein  <2^edrucktes  Missale  liberfjin^,  aus  einem  siiddeutschen 
Landero:ebiete.  Ob  aber  aus  Rheinau,  das  friih  von  St.  Blasien  mit  Reliquien 
des  hl.  Blasius  beschenkt  wurde,  oder  aus  St.  Blasion,  oder  anderswoher?  — 
Die  Einsiedlerquelle  (F*)  hat  von  einer  Hand  des  14.  Jaln-hunderts  den 
Vermerk:  „Ista  sequentia  cantatur  de  sancto  Meg^iiirado,  patrono  nostro, 
accommodata  de  sancto  Blasio  martyre.  Sod  magister  Hudolfiis  de  Badel', 
scholasticus  huius  loci,  coniposuit  propriam,  (juae  incipitur: 

Nunc  devota  |  Silva  tota 
Tenebrosa  j  Sit  iocosa 
Per  festam  victoriam. 

Diese  Se^iuenz  dos  aus  einer  altadolig"en  Familio  Schatfhausens  ent- 
stammenden  Ihidolf  von  Jiadefifj,  der  vor  1314  Roktor  der  Einsiedlerkloster- 
schule  war  (Lorenz,  Deutschlands  Goschichts(^uollon^,  I,  S.  79),  ist  nicht 
wieder  entdeckt.  Uberhaupt  besitzou  wir  fast  nichts  raehr  von  den  Dichtungen 
auf  dcn  hl.  ^feinrad.  Ein  nietrisches  Responsoriura  aus  dem  Officiura  teilt 
Sehubiger  (Siingerschulo  St.  Gallons,  Nr.  45  der  Exenipla)  mit:  was  Morel 
(S.  292)  aufiihrt,  siud  nur  Adaptiorungon. 


56 


Seqiientiae  transitoriae. 


37.   De  saiicto  Colomaimo, 


1.    Caelestis  te  laiidat  chorea, 
Christe,   piorum 
exsultatio  vera^ 

3.    Offert  nam   dies  annua 
votiva  piis  gaudia 
per  beati 

Cholomanni  sollemnia, 

5.    0  qualis  viri 

sancti  innocentia, 
quae  mundi   sprevit 
laeta  vel  nocentia ! 

7.     At,  .dum   sequitur 
Domini  vestigia, 
patibulo  petit 
poli  fastigia. 

9.     Nunc  victrici 

in  caelo  gloriatur  laurea. 


2.    Huic  consonans  ecclesia 
adplaudit  iubi- 
latione  festiva. 

4.    Laudanda  cuius   merita 
aegris  praestant  remedia 
cunctis  pie 

petentibus  fidelia. 

6.    Mitis  et  humilis 
lesu    sequipeda 
clarus  heros  fit 
lerosolymipeta. 

8.    Non  fecit  suo 

proximo  opprobria, 
perpessus  multa 
supplicii  genera. 

10.    Ut  servulis 

dona  obtineat  aetherea, 


11.    Summo  regi   fundat  oramina, 
cui  sit     laus,   decus  et  gloria. 

Grad.  ms.  Pragense  (?  Augiistanum)  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Misc. 
liturg.  354.  A.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  13.  Cod.  Altovaden.  CXII.  B.  — 
Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  F  p  17.  add.  saec.  13,  C.  — 
Grad.  ms.  Pataviense  (?)  saec.  13.  in.  Cod.  Hilarien.  148.  add.  saec.  13/14. 
D.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  E.  —  Miss.  ms. 
Pataviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  F.  —  Miss.  ms.  (Zwettlense 
saec.  14.  et)  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Zwettlen.  198.  G.  —  Miss.  ms.  Pata- 
viense  saec.  15.  Cod.  Mellicen.  979.  H.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  anni  1336. 
Cod.  Graecen.  395.  add.  saec.  15.  I.  —  Miss.  ms.  Mellicen.^e.saec.  14.  Cod. 
Mellicen.  1057.  K.  —  Miss.  ms.  Mellicense  anni  1458.  Cod.  MelHcen.  989. 
L.  —  Miss.  ms.  Mellicense  saec.  12.  et  15.  Cod.  Mellicen.  1053.  add.  saec. 
15.  M.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  N.  — 
Miss.  ms.  Subense  saec.  12.  Cod.  Semin.  Lincen.  s.  n.  add.  saec.  15.  O.  — 
Miss.  ms.  S.  Magdalenae  Claustroneoburgensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneo- 
burgcn.  957.  P.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19 
(Hospit.  memb.  49).  Q.  —  Miss.  ms.  S.  lacobi  Vindobonensis  saec.  15.  Cod. 
Praedicatt.  Vindobonen.  9L  K.  —  Grad.  ms.  (Pataviense  saec.  12/13.  et) 
Salisburgense  anni  1455.  Cod.  Salisburgen.  V  3  H  133.  S.  —  Miss.  ms.  S. 
Kiliani  Ratisponensis  saec.  15.  Cod.  Vet.  Capellae  Eatisponen.  1190.  T.  — 
Miss.  ms.  Strigoniense  anni  1480.  Cod.  Mus.  Hungaric.  222.  U.  —  Miss. 
Rati.sbonense  impr.  Ratisbonae  1485.  V.  —  HIMRTV  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  laudet  G;  te  laudat  te  (1)  P.  —  1,  2  tuorum  (statt  piorum)  CDPU.  — 
1,  3  exsultatione  P.  —  2,  1  Hinc  C;  consocians  U.  —  2,  2  adplaudat  EFGSU.  — 
3,  1  Affert  FSU ;  anima  (statt  annua)  G.  —  3,  2  cunctis  (statt  piis)  EGP.  — 
3,  3  per  fehlt  U.  —  4,  1  huius  E ;  Laudanda  cunctis  pia  merita  O.  —  4,  2 
praestat  Q,  gestat  D.  —  4,  4  praesidia  P.  —  5,  1  O  quam  viri  P;  sancti 
viri   EG.  —  5,  2    fehlt  U;   qui  mundi  AFGQS  —    5,  3  vel  iimocentia  F.  — 


De  sanctis.     De  s.  Cunegunde  imperatrice. 


57 


6,  1  Vitis  G;  et  dulcis  humilis  U;  pedissequa  D.  —  6,  2  heres  EQU.  —  6,  3 
lerosolymipeda  CGOQ.  —  7,  1  Actu  sequitur  DPQS,  Victu  se(juitur  F,  Et 
dum  sequitur  A ,  Ad  dum  se([uitur  EG.  —  7,  8  poli  pedi  fastigia  D ;  polo 
r  F.  —  8,  1  Nec  fert  suo  DOP,  Nec  fecit  AEGS,  Nec  petit  F;  proximo  suo 
AEF.  —  8,  2  opprobrium  U.  —  9,  1  Nunc  victoris  D.  —  9,  1  sq.  in  caelo 
victrici  O.  —  9,  2  coronatur  DEGQSU,  corona  (!)  F,  gaudet  CO ;  aurea  F,F.  — 
10,  1  Et  QU.  Nunc  F;  famulis  Q,  —  10,  2  dono  F;  optime  ac  (statt  obtineat) 
G.  —  11,   1  fnndens  D;  precamina  G.  —  11,  2  cui  laus  sit  EFGQ. 

Die  Ursprungsstiitte  der  Se(juenz  ist  im  dsterreichischen  Donaugebiete, 
vielleicht  in  Melk  zu  suchen ,  wo  angeblich  Abt  Erchenfrid  im  12.  Jahrh. 
auch  die  Passio  des  hl.  Colomannus  schrieb.  —  Die  Initialen  der  Strophen 
ergeben  das  Akrostichon  „ChoIomanniis^^. 


3S.   De  s.  Cunegiinde  imperatrice. 


1.    Laetare,   mater  ecclesia, 
cum  sancta  filia, 
qnae  clare  fert  lilia, 


2.    Castitate  luclens 
ut  solari 
flos  iubare, 


3.    Bonitate  pruclens 
salutari 
cum  nectare ; 


4.    Multis  tutela, 
medela 
languentis  agminis; 


5.    Dote  divina 
regina 
florentis  germinis; 


6.     Immaculata, 
ut  maritata 
signata 
et  ut  viro 
viduata. 


7.    Sponsus  pudicus, 
sanctiis   Heinricus, 
tenore 
secum  miro 
scivit  more. 


8.    Laus  tibi, 
Kunogundis, 
lesu  (/liristi 
formula 
habitu   virginum  ; 


9.    Tu  sibi 

factis  mundis 

servivisti 

sedula, 

Inmini   luminum. 


10.    Prudentcr  omnia 
possedisti, 
Solum  felicia 
dilexisti, 
^lundana 
et  vana 
transitoria 
mens  tua  respuit. 


11.    Ergo,   cum   vomeres 
transivisti, 
Ut  rosas  tangeres, 
hos  sensisti 
Inusta, 
adusta 

hoc  prudentia 
fieri   potuit. 


58 


Sequentiae  transitoriae. 


12.    Qualis  potentia, 
qua  contraria 
sunt  tibi  socialia, 

14.    Divinis  signis 
ut  frigus  ignis 
non  urit 
permanens  cum  calore ; 

16.    Per   exteras 
nationes 

multum  veneranda 
cultibus, 

18.    Ut  tua  festivitas 
nostra  sit  sanitas 
corpore  et  mente, 
te  petente 
Cliristi  det  bonitas. 

20.    Laudetur  tuus   status 
luminis 
cum  matre 
summi  iubilo  inclito. 


13.    Ignis  caliditas 
et  frigiditas, 
ut  sana  sit  virginitas ! 

15.    Tua  potestas 

potest,   quod  aestas 

non  furit 

solque  stat  cum  splendore. 

17.    Vociferas 
optiones 

Christo  piis  manda 
precibus. 

19.    Ob  tuam  clementiam 
Cliristi  fac  gratiam 
nos  pie  salvare 
et  vocare 
ad  summam  patriam. 

21.    Laus  tibi,   qui  es  natus 
virginis, 
cum  patre 
et  cum  sancto  paraclito. 


22.    Laus  tibi,  trinitas  alma, 
cum  palma 
sanctitatis ; 
da  nobis  te  cernere, 
gaudere 
cum  beatis. 


Grad.  ms.  Bambergense  saec.  13.  Cod.  Bamberg-en.  Ed  III  13.  A.  — 
Grad.  et  Trop.  ms.  Bambergense  saec.  14/15.  Cod.  Roman.  Angelic.  1424 
(T  VII.  11)  B.  —  Miss.  ms.  Bambergense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  232. 
C.  —  Miss.  ms.  S.  Fidis  Bambergensis  saec.  15.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Georg. 
59.  D.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19  (Hosp. 
memb.  49).  add.  saec.  15.  E.  —  Miss.  ms.  S.  Bartholomaei  Francofurdensis 
saec.  15.  ex.  Cod.  Francofurden.  Barth.  s.  n.  F.  —  Miss.  Basiliense  impr. 
absque.  G.  —  Miss.  Basiliense  impr.  Basileae  1480.  H.  —  Miss.  Basiliense  impr. 
Basileae  1488.  I.  —  Miss.  Constantiense  impr.Basileae  1485.  K.  —  Miss.  Curiense 
impr.  Augustae  1497.  L.  —  Miss.  Teutonicorum  impr.  Nurnbergae  1499.  M.  — 
H  ist  nicht  kollationiert. 

1,  2  cum  tua  sancta  KL.  —  2,  1  rubens  GHIK.  —  4,  1  Dulcis  tutela 
GHKL.  —  5,  1  Nocte  divina  GHIKL.  —  6,  4  et  fehlt  D.  —  7,  4  mire  F.  — 
8,  4  famula  DL  —  10,  6  vana  et  GIL.  —  11,  3  tangeris  G.  —  11,  5  Iniusta 
HKL,  iusta  I.  —  11,  6  fehlt  F.  —  11,  7  haec  DG.  —  12,  3  tibi  sunt  GHIKL.  — 
15,  3  non  urit  (cfr.  14,  3)  BGIKL.  —  18,  4  petant^  E.  —  21,  4  sancto  spiritu 
GL.  — 


De  sanctis.     De  saiicto  Dionysio. 


59 


Titel  der  MeloiUe:  ^Psallite",  wozu  raan  vgl.  Nr.  26  u.  31.  —  Den 
Reim  ist  sehr  kunstvoll  ausgebildet,  so  dafi  diese  Sequenz  eigentlicli  zu  jener 
der  2.  Epoche  gehort.     Sie  entstammt  wohl  der  Bainheryer  Diozese. 


1.    Carmen  lyra   resonemus, 
odas ;  virum   inclitum 

3.    Ei  devota 

sincere  resonemus 
modulantes  cantica. 

Pastor  bonus 
vocitatur  Paulus 
illustrissimus; 


31).    l)e  sancto  Dionysio. 

2.    Cordis  voce  memoremus. 


almum   Dionysium. 

4.    Multas  gentes 

*  illustrando 
* 

^,       fide  unigeniti 

* 

*  Athenis  tandem 
voluit  revelare 
divina  mysteria. 


5.    Veniensque   domum  fanum   6.    Inquit  ille  sapienter: 


invenit  discipulum 
Dionysium  gentilem, 
quem  adfatur  taliter : 
„Quod  est  nomen  buic  deo, 
cuius  arae  titulum  inspicimus?" 


„Ignotum   vocitamus; 
ego  puto  esse  Deum 
caeli,   terrae  et  maris 
conditorem,   creatorem*, 
sine  fine  manet  in  perpetuum." 


7. 


Audiens  Paulus  baec 
Deo  egit  gratias ; 
sermocinatur  cum   eo, 
bortabatur  credere, 
fortiter  illum   iubebat 
colere  perenniter. 


9.  .Quem  videns  cupivit 
et  inspicit  lavacrum; 
sequens  eum  deprecatur, 
ut  baptismi  gratiam  tribuat; 
illum   quoque  generabat, 
sacravit  antistitem. 

11.    Factus  ille  civibus 
exbortans  diutius: 
Nullum  nobis  est  j)agauorum 
antecauius  (!)  spernere ; 
Roniam  volo  pergere 
et  rigare  pro  vobis 
omnibus  cicatricibus. 


8.    Hic  credens  igitiir; 
caeco  visus  redditur 
ut  salubris  lux  in   corde 
ac  spiritu  gratia, 
quem  in   templo  instruebat 
ipse   doctor  gentium. 

10.    ]\[ox  urbem  peragit, 
quae  magna  tripudiat; 
convertebat  universos 
fidei  dogmate  catbolicae : 
sedem   urbem   adbaerebat 
eamque  corroborat. 

12.    Abiit  itinere 

clausens  (!)   quos  transiens; 
intraus  urbem    invenit 
Pauli  caput  amputatum, 
iugubitum   rompliaea, 
Petrum   cruce   elevatum, 
traditum  pro  paxa  (!)  vice. 


60 


Seqnentiae  transitoriae. 


13.    Clemens  papa  coiitinebat 
sedem  apostolicam 
post  beatum  Petrura  sedens, 
i  Jhistrans  eccl  es  iam ; 
manus  eius  capiebat, 
sequestratum 

sedere  j^i^^ieceperat, 


14.    Narrans  actis  barbarorum 
ante  loris  clementiam 
gente  mala  impedita 

ab  ortu  et  occidente 
illustrare 

populum  gentilium. 


15.    Usque  martyr  Dionysius, 
Rusticus  et  Eleatherius 
societatem  habebitis 
sine  fine  mansuram 
in   saecula  saeculorum.   Amen. 


Trop.  ms.  Beneventanum  saec.  11.  ex.  Cod.  Capit.  Beneventan.  YI  39 
(28).  A.  —  Trop.  ms.  Beneventanmn  saec.  12.  Cod.  Capit.  Beneventan.  VI  35 
(26).  B.  —  1,  1  lirum  A.  —  1,  2  odax  AB.  —  S,  1  Et  devota  AB.  —  3,  2 
sincera  A.  —  4,  1  Mnlta  gente  B,  Multa  gentes  A.  —  4,  2  fidem  AB;  uni- 
genita  A.  —  4,  3  Etenim  (statt  Athenis)  AB.  —  4,  4  praevalere  B.  —  5,  4 
quae  AB.  —  5,  5  quod  et  nobis  huic  deo  AB.  —  5,  6  ara  titilum  inspiciunt 
AB.  —  6,  2  In  votum  (statt  Ignotum)  AB ;  vocitami  A,  vocitamur  B.  —  7,  2 
Deo  enim  gratias  (gratia  B)  AB.  —  7,  3  sermo  quidem  quem  cum  eo  AB.  — 
7,  4    credere   hortabatur   B.  —  7,  5    illum    tibi    iubeo    AB.  —  8,  1  Incedens 


igitur    AB. 
spiritum    A. 
AB.  —  9,  4 
A.  —  10,  3 


-  8,  2 

—  8 
tribuit  A 
universa  AB 


3   lux   in    eo  (ea  B)  corde  AB.  —  8,  4 


11,  3   nobis  est  et  ag- 


visum    A. 
5    templum   AB.  —  9,  1    cupivi    A.  —  9,  3    deprecantem 
—  9,  5    generans  AB.  —  9,  6  sacram  viam  testitem 
—  10,  4   dogmata  AB. 


norum  AB.  —  12,  3  intra  urbem  B.  —  12,  4  amputare  B.  —  12,  5  rompheum 
A.  —  12,  6  crucem  AB.  —  12,  7  pro  poxa  (1)  A.  —  13,  2  apostolice  A.  — 
13,  3  sedem  A.  —  18,  6  sequens  stratum  A.  —  14,  3  gentem  B.  —  15,  4 
mansuros  AB. 

Wie  die  meisten  JBeneventaner  Sequenzen ,  so  legt  namentlich  diese 
bisher  unbekannte  Sequenz  ein  kulturhistorisch  lehrreiches  Zeugnis  ab  vom 
schrecklichen  Tiefstande  der  Bildung  in  jener  Gegend  um  das  11.  Jahrhundert, 
selbst  dann ,  wenn  viele  Harbarismen  auf  Rechnung  der  Kopisten  fallen. 
Lassen  die  ersten  8 — 9  Strophen  sich  no»*h  leidlich  zur  Yerstandlichkeit  re- 
konstruiren,  so  •'p^ttet  dei  Rest  jedweden  Versuches  der  Heilung.  Man.  muB 
indessen  mit  der  Moglichkeit,  ja  der  Wahrscheinlichkeit  rechnen,  daB  diese 
und  manche  andere  Beneventaner-Sequenz  anlaBlich  der  Invasion  der  Nor- 
mannen  aus  Frankreich  nach  Sfiditalien  kam  und  textlicli  schlecht  tradiert 
aus  MiBverstand  dann  noch  schlechter  kopiert  wurde. 


40.    De  sancto  Erconwaldo. 


1.    Erconwalde, 

Christi  lampas  aurea, 
tua  sancta  prece 
nostra  dele  facinora, 


2.    Quatenus  te 

collaudantes  stellata 
gratulari  tecum 
possimus  in  palatia, 


De  sanctis.    De  ss.  Gallo  et  Othmaro.    De  s.  Gebehardo  Constantiensi.   (31 

3.    Ubi  nova 

Deo  reboantes  cantica 
coiisona  voce 
iubilemus  Alleluia. 

Manuale  ms.  S.  Pauli  Londinensis  saec.  14.  Apographum  anni  1782. 
Cod.  Londinen.  Add.  5810.  —  Der  Ursprung  dieser  tSequenz  auf  den  lil.  Bischof 
von  London  (f  693)  diirfte  iu  London  sein. 


41.   De  ss.  Crallo  et  Othmaro. 


1.    Isti   suut  luminaria 
divinitus  luceutia, 
duo  numero 
tenebras  fug-antia, 


2.    Viri  misericordiae, 
quorum   iustitiae 
coram   Deo  non 
sunt  in  oblivione. 


3.     Hi   sunt  duo  pigmentaria 
thymiama  suave  redolentia. 


4.    Remisit  Rhaetia 

patrem  hunc  Othmarum, 

6.    Gallum  primitus, 
quo  suos  servos 
pascat  et  tueatur, 

8.    Hic  locus 

quorum  tenet  artus, 

hoste  tutus 

pace  sitque  iucundus. 


5.    Genuit  Suevia 

quem  virtue  clarum. 

7.    Voto  supplici 
petimus,   patrem 
piumque   Othmarum, 

9.    In   quorum 

laude  tibi  doxa 
[sit]  sanctorum, 
rex   [Christe],   Alleluia. 


Grad.  ms.  Sangallense  saec.  9  10.  Cod.  San^allen.  359.  add.  saec.  12. 
A.  —  Prosar.  nis.  dictum  „Branderi  Sangallensis"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  B.  —  1,  1  Hi  sunt  B.  —  4,  2  huc  B  —  7,  2  petinuis  fchlt  B.  —  8,  4 
paceiiue  sit  B:  iucundus  fehlt  B.  —  9,  1  fehlt  B.  —  B.  ist  ^ichtHch  eine 
nachlassige  Kopie  von  A. 

Die  Melodie  in  B  hekundet  sich  als  eine  Entlehnung  aus  verschiedeuen 
Stropheu  (resp.  dereu  Melodien)  vou  „CaeU  evarratit  qJoriavi  Dci^'  (A.  H. 
L,  Nr.  267). 


42.   De  s.  Gebehardo  Coiistantiensi. 
1.    Sancti  spiritus 


assit   nobis  gratia. 


2.    Quae  sanctos  semper  suos 
facit  esse  conspicuos 


3.    In  terris  illustrando 
et  super  astra  locando ; 


62 


Sequentiae  transitoriae. 


4.    Meritis  quorum 

ornat   iugiter  polum ; 


5.    Qui  per  fulgorem 

clarum   superant  solem ; 


6.    Quo  clies  haec  festiva  nobis,   7.  Arridet  novo  splendens  sole 

premens  nubila  noctis,  ultra  sideris  morem. 

8.    Cui  canit  haec  nostra  contio  9.  Angelicis  hymnis  concrepans, 

ovans  ore  organico,  almo  patrono  iubilans, 


10.    Gebehardo, 

praesuli  praecelso 
et  sanctissimo, 


11.    Qui  Siievorum 
exortus   sanguine, 
claro  germine, 


12.    Stirpem   hanc  generosam     13.  Ipsius  ab   exortu 

non   degenerat  iste,  quaeritando  Christum 

sed  exornat  quam  maxime  eiusque   servando  donum. 

14.    Rex  caeli  terrae  15.  Super  speculam 

sibi   dilectum  per  virtutes  exaltans  illum,  turrem  Sion 

Gebehardum  agnoscens,  observare  ordinat. 


16.    Sic  adornatus 
ac  pastorali 
curae  praeditus 

18.    Hic  hominem 

casu  contritum   sublevat 
et  per  membra  solidat; 


17.    Pascua   vitae 
ovibus  Christi 

monstrat  opimae. 

19.    Qui  divisas 

per  undas  Padi  transiit, 
ut  lesus  Xave  fecit. 


20.    Solo  iussu  claudum  erexit     21. 
et  habita  tuis,  Christe, 
servis  dispersit; 


22.    Postquam   omnia 
erogavit  largiter 
Atque  mensuram  sibi  datam 
conservis 
ministravit  prudenter, 


23. 


Sibi  te  testamento  fecit 
heredem  sauctam  tibi 
fundans  et  aedem. 

Tibi  animam 
reddit  hodie  laetam. 
Xunc  te  nobis  reconciliet, 
plebs  omnis 
lidelis  ut  iubilet. 


24.    Hunc  diem 

gloriosum  fecisti. 

Collect.  ms.  Petershusanum  saec.  12.  Cod.  Heidelbergen.  IX  42.  a.  A.  — 
Collect.  ms.  Salemitanum  saec.  15.  Cod.  Heidelbergen.  IX  9.  B.  —  Pros. 
ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  C.  — 
Miss.  Constantiense  impr.  Augustae  1505.  D. 

7,  1  splendens  novo  C.  —  7,  2  siderum  C.  —  8,  1  cantat  B.  —  18,  1  Qui 
insius  A.  Cui  ipsius  BC;  ab  ortu  B.  —  14,  1  caeli  et  terrae  B,  caeli 
terraeque  C.  —  15,  1  spiculam  C.  —  16,  1  Kic  C.  —  16,  2  et  pastorali  B; 


De  sanctis.     De  s.  Gebehardo  Constantiensi. 


63 


deditus  C.  —  19,  3  lesu  B ;  vgl.  Eccli.  46,  1  lesus  Nave  =  losue,  der  Sohn 

i  Naves.  —    21,  1    Tibi    te    C.  —    21,  3   istf\m  tibi  B,    natam  tibi  C;    et  fehlt 

I  AC.  —  23,  2   hodie   reddit  C.  —    28,  3    Hunc  BC.  —  23,  5  et    (statt  ut)  C. 

Titel  der  Melodie:  „Occi(lentana",  wie  bei   den  Nr.  17;  29  u.  35.  — 

Ursprung-  der  Se({uenz    ist  otfenbar  in  der  Konstanztr  Diozese,  vielleicht  in 

der  Abtei  Petershausen. 

Im  Codex  „Brander"  (Quelle  C)  findet  sich  auch  eine  AdaptieriDif/  vor- 
I  stehender  Sequenz  auf  den  sel.  Notker.  Str.  10  ist  umgeandert  zu :  „Hic 
[I  Notkero  monacho  doctorique  sanctissimo";  14,  3  lautet:  „Notkerum  agnos- 
cens"  ;  16,  2:  „ac  doctrinali"  etc.  und  18,  1:  „Doctrinas  vitae".  Ferner  sind 
Str.  18 — 21  incl.  durch  die  entsprechendeu  Strophen  der  Notkersequenz  A.  H. 
LIII,  Nr.  200  ersetzt.  Str.  22,  1  u.  2  endlich  lauten:  „Cuncta  Notkerus  sprevit 
mundi  libenter.''  Zum  Ganzen  die  Bemerkung-  von  etwas  spaterer  Hand : 
„Auctor  (d.  h.  hier:  der  Adaptierer)  Franciscus  abbas  huius  monasterii  S. 
Galli  circa  ann.  D'  .  1514" ;  gemeint  ist  Abt  Franz  Gaisherg,  von  dem  auch 
die  im  Bd.  LIII  unter  Nr.  200  vorgelegte  Sequenz  stammt. 


43.   D.  s.  Gebeliardo  Constantiensi, 


1.    Gaudete,   iusti, 

iii  Domino  hac  clara  die, 


2.    Collaudantes 

Christum   consonis 
vocibus  et  organis, 


3.    Qui    in    sanctis 
est    laudabilis 
suis  et  mirabilis; 


4.    Quos  glorificat 
niira  gloria 
in  terra  ac  super  sidera. 


5.    Hinc  est,  hodie 
quod  veneramur 
haec   sacrosancta  sollemnia 


6.    Sanctissimi 

pracsulis  Gebehardi, 
qui  ornat  mundi 
polique  curiam. 


Hic  nobili 

stirpe  est  progonitus, 
nobilior  sed 
refulsit  moribus. 


8.    Quem  rex  poteus 
dispensatorem 
familiae  suae 
consulendo  praetulit, 


9.    Ut  talentum 
sibi   collatum 
ad   usuram  darct 
nec  sub   terra  tesreret. 


10.    Quo  ditavit  multos : 

terrendo  dure  improbos, 
rogando  leniter  subiectos 
atque  corrigendo ; 


11.    Dispersit   terrena, 

ut  compararet  aeterna, 
fundans  tibi,  Christe,  aedem 
teque  fecit  sibi   heredem. 


12.    Pulsanti  tibi  occurrit 
gaudensque  te  excepit; 


13.    Lucernam  manu  ardentem 
invonisti   tenentem. 


64 


Sequentiae  trausitoriae. 


14.     lam  tua  gaudia  iutravit, 
„Euge,  felix"  bodie  audiyit, 
cum  pecuniam 
cum  lucro  tibi,  rex,  restituit. 


15.    Nunc  candet   inter  lilia 

ornans  sacerdotum  agmina, 

inter  numina 

angelica  iubilat  „Alleluia'\ 


16.     Hunc  nobis  siste  fautorem, 
te  petimus  auctorem. 

CoUect.  ms.  Petershusanura  saee.  12.  Cod.  Heidelbergen.  IX  42  a.  Mit 
Melodie.  —  3,  1  sp.  est  und  suis  umgestellt.  —  7,  2  est  fehlt.  —  10,  8  sq. 
zur  Symmetrie  fehlen  2  Silben  resp.  in  11,  3  sq.  sind  2  Silben  iiberschussig'. 

11,  3  u.  4  stimmen  so  sehr  mit  Str.  21,  1 — 3  der  vorhergehenden 
Gebhardsequenz  iiberein,  daB  eine  Entlehnung  von  dort  (oder  umgekehrt) 
anzunehmen  ist,  wenn  nicht  vielmehr  ein  und  derselbe  Dichter  zu  Peters- 
hausen  beide  Sequenzen  verfaBte.  —  Vgl.  die  gleich  gebaute  Sequenz  ^Gloriam 
aeterni''''  (Nr.  51)  5  beide  folg-en  der  Melodie  der  Gottschalkschen  Sequenz 
„ExsuUe7it  filiae  ^Szon"  (A.  H.  L,  Nr.  271);  aus  Riicksicht  auf  den  Reim 
(resp.  Assonanz)  konnte  nicht  eine  gleichmaBige  Versabteilung  in  diesen  3 
Stiquenzen  vorgenommen  werden. 


44,   De  sancto  Gothardo. 

1.    Laetemur  die  ista 
celebranda 
spiritali  sympbonia, 


2.    Qua  beatum  spiritum 
Gotbardi  uranica 
suscepit  harmonia, 

4.    Gaude,  Bavaria, 

tanta  prole  fecundata. 

et  tu,    Saxouia, 

tali  patrono   tripudia. 

6.     0   quale,   quantum  lucrum 
de  duobus  talentis,   quae 
accepit  servus  iste, 
Domino   revertenti  obtulit: 

8.    Illius 

participes  gaudii, 
saucte  Gotbarde, 
tuis  precibus 
mereamur  fieri, 


3.    Beatorum  spirituum 
beandum  pari  gloria 
et  iugi  laetitia. 

5.    Omnis  ecclesia, 

eius  meritis  iucunda, 
magno  gaude  gaudio 
cum  Altabensi  coenobio. 

7.    0  quam  desideratam 
vocem  audire  meruit: 
„Euge,  serve  fidelis, 
intra  tui  Domini  gaudium"! 

9.    Proprius 

ut  quos  gravat  reatus, 

tuus  sublevet 

acceptabilis 

semper  Deo  precatus. 


Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  A.  —  Miss. 
ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Florian.  III.  10.  B.  —  Miss.  m.s.  Pataviense 
saec.  15.     Cod.  S.  Crucis  21.  C.  —  Miss.  ms.  Hospitalen.se  anni  1427.     Cod. 


De  saiictis.     De  s.  Gregorio  Magno. 


65 


Paulan.  26.  1.  9.  (Hosp.  niemb.  7).  —  Pros  nis.  Sangallense  dictum  „Branderi" 
anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  E. 

2,  1  Quo  beati  E.  —  2,  2  Udalrici  organica  E.  —  3,3  adiunxit  (statt 
et  iugi)  E.  —  4,  1  Gaude  Suevia  E.  —  4,  2  prole  iuoundata  E.  —  4,  3  tu 
Augusta  E.  —  5,  2  huius  meritis  iucundata  E.  —  5,  4  cum  Augustensi  E.  — 
6,  1  quale  fehlt  A— E.  —  7,  1  desiderabilem  A — E.  —  7,  2  vocem  hodie 
audivit  E.  —  7,  4  in  tui  Domini  intra  A.  —  8,  1  Illic  A.  —  8,  3  sancte 
Udalrice  E.  —  9,  5  Deo  placatus  B  ^  C.  —  In  E  folgen  noch  die  2  Hexa- 
meter : 

Ista  finita  ne  simus  paupere  vita 

Expertes  omnes  (!),  (juo  gaudes  iure  perenni. 

Die  Sequenz  ist  in  E  auf  den  hl.  Udalricits  adaptiert  worden,  wie 
dies  in  St.  Gallen  auch  mit  der  Othmar-Sequenz  „Laude  digmun"  (LIII, 
Nr.  203)  geschehen  ist.  —  Rhythmus  und  Reim  sind  noch  so  wenig  entwickelt, 
daB  wir  eher  eine  Sequenz  1.  Epoche  als  eine  des  Ubergangsstiles  vor  uns 
haben;  sie  scheint  viel  alter  zu  sein  als  ihre  Quellen  und  aus  der  Fassauer 
Diozese  zu  stammen. 


45.   l)e  s.  Gre^orio  3Iagiio. 

1.  Laiules  canamus 


2.    Nostro  redeniptori 
Christo,   t|ui  venit 

nos  salvare 


Et  livore  suo 
sibi  dedicare 
ecclcsiam 
candidatam, 


4    Mundaus  eam  5. 

semper  rivulis  inebreatis, 


Rigans  montes 

de  superioribus  nubibus, 


G.    Ut  valles  abundent 
frumento 
et  hoc  sollemnio 


Una  proclament 

canentes, 

odas  tripudiantes: 


8.    Eia,   egregio 
papae  Romano, 
doctori  pangamus  Gregorio, 


Qui  fulsit  mundo 

ut  novum   sidus 

doctrinis,  exemplis,  virtutibus. 


l'\    Qui  genus 
eximium 

et  sanctum,   (|U0  nituit, 
raa":nifice   extulit. 


11.    Cui  pneuma 
ut  columba 
in  auriculam   stillavit 
docuraenta  raystica. 


12.    Muudum  contempsit 
et  abiecit; 


18.    Pom})as  et  opes 
(.'bristo   dedit. 


B  lume-15  anuia  t  er ,  Thesjiuri  liymuologioi  Prosarium  II.  1. 


66 


Sequentiae  transitoriae. 


*  * 

*     * 

*  * 


14.    Septeno 
instructus 
flamine  condidit 
septena   coenobia. 

Angelus 

liunc  petit  ut  naufragas. 

16.    Post  liaec  assumitur 
Christoque  monstrante 
papa  constituitur. 

18.    Psallentum 

choris  modulamina 

composuit 

dulcisona  hymnizans. 


20.    E  tenebris 

fratres  functos 

prece  solvit  excommunicatos. 

22.    Quem  gratia  Dei 
tam  plene  perfudit 
clementia, 

24.    Virginum 

Komae  sacrarum 
pavit  tria  milia. 

26.    Angclum  Dei 
pavit, 

a  quo  post  audivit, 
quod   se  Christus  elegit. 


15.    Agapem 

quaerit,  tribus  vicibus 


Accipit 

et  reddit; 

discum   argenteum 

demum  laetus  percipit. 


17.  Mox  inguinariam 
pestem  restrinxit 
plebemque  suam  sanavit. 

19.    Anglorum 

gentem  convertitadChristum 

totumque 

praedicansillustratmundum. 

21.    Ex  ignibus 
inferorum 
Traianum  tyrannum   eruit. 

23.     Ut,   quidquid  habere 
posset,  gratis  Christo 
distraheret. 

25.    Corporis 

Christi  panem   cariiis 
mutat  in  effigiem. 

27.    Magos  caecavit, 
equo 

daemonem  fugavit 
et  ecclesias  ornavit. 


28.    Aegra  caro  eius   semper  fuit, 
mens  tamen  intenta  caelo,  ubi 
nobis  impetret  beata 
praemia  sanctorum. 

Collect.  ms.  Petershusanuni  saec.  12.  Cod.  Heidelbergen.  IX  42  a.  Mit 
Melodie.  —  15,  3  Accepit.  —  Ob  die  Melodie  einem  bekannten  Schema 
folgt,  lieB  sich  nicht  feststellen.  —  Ganz  eigenartig  ist  der  Meim  (meistens 
nur  Assonanz  resp.  einsilbiger  Reim)  gehandhabt,  indem  derselbe  nicht  nur 
die  SchluBvvorte  eines  Verses  bindet,  sondern  Worte  an  ganz  beliebiger 
Versstelle.  auch  wenn  diese  Stellen  miteinander  nicht  korrespondieren.  So 
reimt  z.  B.  2,  4  „salvare"  mit  3,  2  ,,dedicare"  ;  4,  1  „Mundans''  mit  5,  1  „Ri- 
gans"  (beide  erste."^  Wort  des  Verses);  14,  6  ,,petit"  (2.  Wort)  mit  15,  2 
.,quaerit"  (1.  Wort);  und  ahnlich  ofters.  —  Alle  diese  Reimworte  einen  Vers 


De  Sanctis.     De  sancto  Hieronynio. 


67 


sclilieljen    zu    lassen,    ist   unmoglich,    da   sonst   das    symmetrische   Bild  von 

►Strophe    und    Gegenstrophe    ganz    zerstort    wiirde;    ohnehin    veraniaBte  die 

Kiicksicht    auf   den   Reim ,    dali    korrespondierende    Verse    mehrmals    in  der 
.Silbenzahl  differieren. 


4(>,   De  sancto  Hieronymo. 

1.    Laudemns  Christum, 

qui   est  sanctorum   verus  splendor 
idem   et  creator 


2.    Caeli,  terrae,   maris, 
angelorum   et  hominum. 

4.    Qui  confessores  fecisti, 
ut  salvos  faceres 


3.    Te  solum  Deum 

profitemur  et  Dominum; 

5.    Nos  a  peccatis,  sic  nostram 
assumens  formulam. 


6.    Horum  de  grege 
lex  sacerdotum 
processit, 
vir  Dei,   leronymus^ 

8.    Hic   homo  Domini 
natus  est  Dalmatiae, 
lotus  baptismate. 

10.    Donatum 

liabuit  praeceptorem 
in  arte  grammatica, 
septiformem 
spiritum   lustrantem 
et  electum  vas 
sibi   praeparantem. 

12.    Tenens  continua, 
([uae  tibi  placent, 
o  vera  sapientia, 

14.    Te   verum   Deum 
est  imitatus, 
divina 

gratia  repletus. 

16.    Ecclesiam  Christi  verbis 
et  factis  plenius  illustravit; 


7.    Qui  lux  immensa 
in  templo  Dei 
refulsit, 
ut  stella  in  nebula. 

9.  Hinc  Romae  latinis 
et  graecis  imbuitur 
litteris  apprime. 

11.     Postquam   omne 

mundanarum  capitum 

litterarum   est  adeptus 

studium, 

sanctorum   probatum 

est  consectatus 

virorum   habitum. 

13.    Mentis  munditiam, 
fraternam  curam 
et  carnis  continentiam, 

15.    Multos  instruxit, 
omnes  monuit 
mundumquo 

spernere   informavit. 

17.    Ex  moribus  refulgentem 
das  multis    ipsum    priorera. 
5* 


68. 


Seciiientiae  transitoriae. 


18.    Hic  talentum  creditum 
reportat  Domino 
huncque  super   bona 
cuncta  locat 
et  ei  conregnat ; 

20.    Qualis  sit, 
tute  cernit. 
te  quia  sitivit, 
quia  semper  te  optavit. 


19.    Quem  inter  convivia 
caelestis  gratiae 
Christus  iam  suscepit^ 
cui  mente 
fideli  adhaesit. 

21.    Nostri  sis 

memor,   Christi 
petimus  confessor 
atque  veniae  precator. 


22.    Rex,  Deus,  clemens 
in  omnes, 
nos  salva, 

peccatorum  tergas  cuncta  crimina 
et  da  aeterna  gaudia. 

Pro.s.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  A.  —  Miss.  Argentinense  impr.  Hagnoe  1520.  B. 

8,  1  Sic  B;  Domini  fehlt  B.  —  8,  2  nominatus  oppido  Dalmatiae  B.  — 
9,  3  litteris  optime  B.  —  10,  3  artis  ^rammaticae  (oline  in)  B.  —  11,  1  Post 
B;  omnem  A.  —  11,  2  sq.  mundanorum  cupidum  in  litterarum  adeptus  B.  — 
13,  1  munditiem  A.  —  14,  2  repletus  gratia  B.  — ■  22,  4  tergens  B.  — 
22,  5  dat  B. 

A  bezeichnet  die  Dichtung'  als  ,.Sequentia  perpulchra";  letztere  fand 
sehr  wenig  Verhreitung  und  diirfte  aus  dem  Strq^biirger  oder  Konstanzer 
Gebiete  stammen.  —  Titel  der  Melodie:  „Psallite'S  somit  gleichgebaut  wie 
Nr.  27  5  3-2  u.  38. 


47.   De  ss.  lacobo  inaiore  et  Christophoro. 

1.    Gaude,   Christi   sponsa, 
virgo  mater,   ecclesia, 


2.    Omni  quae  de  natione 
generans  illi 
filios  cottidie, 

4.    Hanc  pandunt  hodie, 
quorum  festa 
veneramur, 

haec  duo  lurainaria  ; 

6.    Aegros  curans, 
daemones   fugans, 
mortuos 

in  lucem  verbo  revocans, 

8.    Post  ut  agnus  iugulo  ductus 
se  impendit  promptissimus ; 


3.    Per  quos  inferi  superes 
et  caeli  tibi 
ianuam  concilies. 

5.    E  quibus  lacobus 
in  ludaea 
per  virtutes 

reluxit  et  Samaria. 

7.    Magos  sana 

vincens  doctrina 
fidei 

paravit  corda  plurima. 

9.    Lavans  agni  sanguine  stolam 
commutavit  morte   vitam. 


De  Sanctis.     De  ss.  lacobo  maiore  et  Christophoro.  ,69 

10.    Eiusdem   vitae   invitatus  11.    Hac  ipsa  passus  est  in  die, 
ardore  Christophorus  sed  diverso  tempore. 

12.     Gentilibus  exortus,  13.    Aridam  fusa  prece 
sed  caelitus  instructus,  virgam   fecit  florere ; 

verbis  quod  praedicabat,  carceri  mancipatur, 

signis  firmabat:  virgis  caeditur; 

14.    Ignem   pertransiit,  15.    Capite  plectitur 

ferrum  sicut  ceram  dissolvit,  caelos  et  victor  ingreditur. 

16.    Ipsius  per  mirabilia  17.    Rex  quoque,  quieumpuniit, 
crediderunt   milia  sigrnis  victus  cum   suis 


'»' 


quater  duodena;  fidem  promeruit, 

18.    Terge  fletu,  Racliel,  genas      19.    Quos  gemebas  laborantes, 
passione  roseas ;  modo  regnant  victores, 

20.    Te  qui   tuo 

commendent  sponso. 

Trop.  ms.  Augieuse  saec.  11.  in.  Cod.  Bambergeu.  Ed  V  9.  A.  — 
Trop.  ms.  Tegurinum  saec.  11.  Cod.  Londinen.  Add.  19  7*8.  B. —  Grad.  ms. 
Secoviense  (V  Florianum)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  l;^»314.  C.  —  Trop. 
ms.  Einmerameuse  saec.  11/12.  Clm.  Monaceu.  14083.  I).  —  Pros.  ras. 
Rheuovien.se  saoc.  11.  Cod.  Turicen.  Khenov.  132.  add.  saec.  11  12.  E.  — 
Grad.  ms.  Rheuoviense  (?)  saec.  12/13.  Cod.  Turiceu.  Rlienov.  125.  add. 
saec.  12/13.  F.  —  Grad.  uis.  Ottoburanum  saec.  12.  in.  Clm.  Monaceu.  27  130. 
G.  —  Grad.  ms.  Cremifauense  anni  cr.  1151.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  20. 
H.  —  Miss.  ms.  Cremitaneuse  saec.  12.  (et  12/13).  Cod.  Cremifaueu.  28.  I.  — 
Grad.  ms.  Creniifaneuse  saec.  12.  ex.  Cod.  Crpmifaueu.  309.  K.  —  Miss.  ms. 
Sitaustetteuse  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  L.  —  Grad.  ms.  Pragense 
(?  Augustauum)  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg-.  354.  M.  —  Grad.  ms. 
Win<»artense  saec.  12/13.  Cod.  Mus.  Palat.  Vindobonen.  118.  N.  —  Miss. 
ms.  Murbacense  saec.  13.  Cod.  Colmarieu.  429.  O.  —  Grad.  ms.  Montis 
Sanctae  Mariae  saec.  13/14.  Cod.  Guelfenbyterau.  542  (Helmst.  502).  O  *. — 
Miss.  ms.  Praj^ense  (lohanuis  de  Dra/ic)  saec.  14.  iu.  Cod.  Mus.  Bohem. 
XIII  H  9.  P.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod  Mus.  Boljeni.  XIII  Ji  14. 
Q.  —  Prosar.  ms.  Arnesti  Pragensis  anni  13G0.  Cod.  Capit.  Prag^en.  P  9. 
K.  —  Miss.  ms.  rnig:ense  saec.  15.  iu.  Cod.  Viudoboneu.  1892.  S.  —  Miss. 
ms.  Chotesaviense  saec.  14.  Cod.  Prageu.  XIV  C  3.  T.  —  Grad.  ms. 
Claustroneoburjjense  saec.  14.  in.  Cod.  Claustroueoburgeu.  588.  T  *.  — 
Cautiou.  ms.  Knoelberg^ense  anni  1372.  Cod.  Eu<i^ell»er>2:eu.  314.  U.  —  Miss. 
ms.  Posonieuse  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Huujjaric.  94.  V.  —  Collect.  ms. 
Posoniense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  llun<;ar.  95.  X.  —  Grad.  ms.  Genuanicum 
saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174.  Y.  —  Miss  ms.  Tiefeusteinense  saec.  15. 
Cod.  Vaticau.  10084.  Z.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  Cod.  Praj^en. 
XIII  A  5  c.  a.  —  Miss.  uis.  Olomucense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Bruuen. 
21.  b.  —  Miss.  ms.  Olouuicense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Bruuou,  2-\.  C.  — 
Miss.  ms.  S.  lacobi  Bruuousis  saec.  15.  Cod.  S.  lacohi  Bruuon.  9.  (1.  — 
Pros.  ms.  Luuaolaceuse  saec.  15.  Cod.  Viudobouon.  4977.  e.  —  Miss.  ms. 
Luuaelacense  saoc.  15.  Cod.  Viudoboueu.  1796.  f.  -  Pros.  ms.  Aquileiense 
saec.  15.  Cod.  Semin.  Goricieu.  I.  g.  —  Miss.  ms.  Zagrabiense  auui  1495. 
Cod.  Cathedr.  Zaorabien.  LV  3.  ll. 


70  Sequentiae  transitoriae. 

Miss.  Pragense  impr.  s.  1.  [Pilsnae]  1479.  i.  —  Miss.  Ultramontanoriim 
impr.  Veronae  1480.  k.  —  jMIss.  Olomucense  impr.  Babenbergae  1488.  1.  — 
Miss.  Maguntinum  impr.  Maguntiae  1493.  m.  —  Miss.  Maf^untinum  impr. 
Spirae  1497.  11.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  o.  —  Miss.  Quin- 
queecclesiense  impr.  Venetiis  1499.  p,  —  Miss.  Zag-rabiense  impr.  Venetiis 
1500.  q.  —  Miss.  Viborgense  impr.  Lubecae  1500.  l*.  —  Miss.  Misnense  impr. 
Lipsiae  1510.  S.  —  Miss.  Posnaniense  impr.  Cracoviae  1524.  t.  —  IKLP — 
UX  c  d  f  ll  i  1  11  0  q  r  t  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  sponsa  Christi  t. —  1,  2  mater  virgo  M. —  2,  1  Omnique  GHN ; 
quae  fehlt  CMV  ^  k  p;  Omni  devotione  m.  —  2,  2  generas  BEFHOY  (viel- 
leicht  zu  lesen  ,,Omnique  .  .  .  generans",  oder  ,,Omni  quae  .  .  g-eneras").  — 
2,  8  tilias  D.  —  8,  3  inferos  CEMVZ  e  g  k  p;  superas  Y  a  m.  —  3,  3 
conciliens  g,  concilias  a  lii.  —  4,  1  pangunt  O,  plaudunt  V,  pandit  k.  — 
4,  3  celebramus  O.  —  5^  1  Ex  CE.  —  5,  3  virtutem  Y.  —  5,  4  reduxit  k 
p;  ac  Samaria  E.  —  6,  1  sanans  C.  —  6,  4  ad  lucem  CEM  g,  ad  vitam 
F;  reparans  m.  —  7,  1  Vagos  O.  —  7,  4  pacavit  CD  e  g.  —  Str.  7  fehlt 
N.  —  8,  2  es  impendit  p.  —  9,  2  vita  EF.  —  10,  1  vitae  (vitam  p)  imitatus 
H  m  p;  vitae  mutatur  k.  —  10,  2  ardorem  V,  odorem  Y,  ad  honorem  k, 
adoretur  p.  —  Str.  11  fehlt  N.  —  11,  1  est  die  CM  g.  —  11,  2  in  tempore 
CM  g.  —  12,  1  est  ortus  Y.  —  12,  3  praedicavit  H  k  m.  —  12,  4  firmavit 
HV  k  p,  confirmavit  iu.  —  13,  1  sua  prece  V  k  p,  prece  fusa  m.  —  14,  1 
pertransivit  FHMVYZ  abekmS.  —  14,  2  sicut  ceram  ferrum  O.  — 
15,  2  caelum  C.  —  17,  1  punit  GO,  perimit  k.  —  18,  1  fletus  a  k,  fletum 
C.  —  19,  1  gemabas  C.  -  20,  1  Teque  tuo  J^DHMXYZ  e  m  p,  Teque  suo 
C  g.  —  20,  2  commendant  HVYZ  a  e  p. 

Titel  der  31eJoclie:  „Eia  turiiia",  somit  gleichgebaut  wie  Nr.  10  u.  die 
dort  zitierten  Sequenzen.  Im  Codex  „Rrander"  findet  sich  eine  besondere 
Melodie.  —  Die  Sequenz  lebte  in  SudcleKtschlnnd ,  vom  Bodensee  bis  in 
die  osterreichischen  Donaulander,  ging  dann  spjiter  iiber  Bohmen  in  den 
ostlichen  Norden  hinauf  und  in  den  Siiden  bis  Aquileja. 

Mit  Str.  10  ,,EiuS(lem   ritae"    beginnt   in    manchen  Missalien  eine  be- 
sondere  Sequenz  auf  den  hl.  Christoph. 


4>i.   De  sanctis  Innocentibus. 

1,    Misit  Herodes  innoceiitum  2.    Adsinusmatrumutadcastra 

perdere  gloriosa  corpora,  prosilitrumpeusinterubera. 

3.    Exitium  4.    Felix  dolor, 

felix  i^^sum,                               *=*  prosper  luctus, 

per   quod  caesi  coronautur  per  quae  datur  adipisci 

in  caeli  patria  !  superum  gaudia  I 

5.    Planctusmatrum  et  Rachelis  6.    Nulla  quidem  consolatur 

aequa  sunt  suspiria ;  magna  prae  tristitia. 

7.    Adbuc  Herodes  saevit  8.    Daemon  hoc   ipsum  facit, 

et  adhuc  Racliel  plangit  quando   nostra  frangit 

pignora ;  pectora. 

9.    Adhuc  nos  plangit  ecclesia,  10.    Quando  nos  superant  vitia, 

nec  habetterminumlacrima,  nostra  sic  moritur  anima. 


De  Hiinctis.     De  s.  lolianne  Baptista. 


71 


Trop.  ms.  Cameracense  saec.  11.  Cod.  Cameracen.  79  (78).  A.  —  Grad. 
ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  B.  —  Trop.  ms. 
S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  1086.  C.  —  Pros.  ms. 
Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  383.  D.  —  Miss.  ms. 
Lausannense  saec.  14.  Cod.  Friburgen.  (Helv.)  L  292  (148j.  E.  —  Grad  ms. 
Sanblasianuni  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  St.  Blas.  102.  F.  —  Miss.  ms. 
Arelatense  saec.  14/15.  Cod.  Carpentoracten.  102.  G.  —  Brev.  ms.  Diense 
saec.  15.  Cod.  Avenionen.  38  (127).  H.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Divionensis 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  879.  I.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Brauderi" 
anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  K. 

Miss.  Lausannense  impr.  Lausannae  1493.  L.  —  Miss.  Gebennense  impr. 
Gebennae  1498.  M.  —  Miss.  Bellovacense  impr.  Rothomagi  1514.  N.  —  Miss. 
Viennense  impr.  (Lugduni  1519].  O.  —  Grad.  Viennense  impr.  Lugduni  1534. 
P.  —  EIKL  sind  nicht  kollationiert. 

2,  2  prosiliit  DFH.  —  3,  2  felix  illud  N.  —  3,  3  pro  quod  F,  pro  quo 

DH ;  caeci  GO,  caeli  N.  —  4,  3  per  quos  G,  per  quem  N ;  dantur  ABGOP.  — 

4,  4  superorum  H,  supernorum  M.  —  3,  3  u.  4  umgestellt  mit  4,  3  u.  4 
H.  —  Str.  5    lautet  in  G;    Mater  (|Uoque  lamentatur  |  facta  nimis  anxia.  -  — 

5,  2  nec  absunt  suspiria  AB.  —  6,  1  Nullus  OP.  —  7,  2  mater  (statt  Rachel) 
DFHM:  plorat  P.  —  8,  1  Demum  G.  —  10,  2  tunc  nostra  moritur  AB, 
nostra  tunc  OP.  —  In  CDFGM  folgt  noch  eine  weitere  Strophe ,  welcher 
DFM  obendrein  eine  Gegen.strophe  beifiigen,  namlich: 


11.    Plebs  martyrica, 
iam  uranicM, 
in  tuis  laudibus 

personantes  laetifica. 


12.    Sorte  logica, 
phalanx  deica, 
concessum  famulis 

redemptorem  pacifica. 


Dazu  die  Varianten :  11,  3  cum  suis  laudibus  C.  —  11,  4  incessanter 
C,  consonantes  G.  —  12,  1  Morte  M.  —  Statt  dieser  SchhiBstrophen  hat  H : 
lam  dicatur  alia.  —  Die  Anrede  (Str.  11  u.  12)  an  die  Kinder-Martyrer  ge- 
hort  nicht  zur  Se^juenz ,  welche  lediglich  eine  originelle  Betrachtung  iiber 
deii  l^ethlehemitischen  Mord  mit  Anwendung  auf  unsere  Seele  ist.  —  L"r- 
sprungsstiitte  wohl  im  ostlicJieii  Frankreich. 


4!).   De  s.  lohanne  Baptista. 


1.    Sancti  loliannis 

hunc   festiim   agimus 
martyris  diom, 

quo  coronatus  est. 


Saeva  Herodis 
tam  celebratio, 

in  qua  peregit 
tale  flagitium. 


3.    Propter  puellae 

malam  lusionem 
iureiurando 


mercavit  sanguinem. 


4.  Almus  propbeta, 

baptista  Domini, 
—   verum   dicendo  - 
capite  plexus   est. 


5.    Serta  obliqua 

accepit  capite ; 
liliis  exstant, 
croceo  flamine, 


G.    Rosa  micante, 

balsami  guttulis, 
myrrbae    odore, 
violis  flantibus. 


72 


Sequentiae  transitoriae. 


7.    Sancte  lohannes, 
baptista  Domini, 
subveni,   quaeso, 
pro  nobis  omnibus : 

9.    0  nimis  felix 

praecursor  Domini, 
nobis  misellis 
acquire  veniam  \ 


8.    Noxas  tu  solve, 
amice  Domini, 
qui  accepisti 

coronam  gloriae. 

10.    Vitam  concede, 

non  istam  fragilem, 
illam  beatam, 

in  qua  sunt  angeli. 


11.    Una  cum  illis 

tecumque  pariter 
laeti  fruamur 
amoena  gaudia. 

Trop.  ms.  Beneventanum  saec.  11.  Cod.  Capit.  Beneventan.  VI  39  (28). 
—  6,  1  Rosae  micantes.  —  6,  2  balsamis.  —  8,  1  Noxa.  —  Nach  der  Melodie 
ist  Str.  1   mit  3  und  Str.  2  mit  4  parallel. 

In  jeder  Hinsicht  ist  die  Sequenz  interessant.  Unter  den  sonst  schwer- 
falligen,  ja  meist  barbarischen  Sequenzen  Bcnevent'^  leuchtet  sie  uberraschend 
wie  eine  Perle  nach  Inhalt  und  Form.  Das  kame  noch  mehr  zur  Geltung, 
wenn  nicht  der  Text  an  einigen  Stellen,  namentlich  in  Str.  2  u.  3,  mehv  als 
wahrscheinlich  schlecht  iiberliefert  warc:  das  ist  namlich  in  den  Beneventaner 
Troparien  die  ausnahmslose  Regel.  —  Der  Reim  resp.  die  Assonanz  kommt 
nur  vereinzelt  and  wohl  zufalli^  (Str.  3  u.  5  u.  6)  zur  Geltung;  statt  dessen 
lierrscht  der  Rhythmus  in  allen,  ganz  (jleicli  aus  je  zwei  11-silbigen  Lang- 
zeilen  bestehenden  Strophen,  wie  dies  die  Sequenzen  jener  Zeit  sonst  noch 
nicht  kennen. 


50.   De  sancto  loseph. 

1.    Dignas  loseph  iusti  laudes 
intonent  christiani. 


2.    Vir  hic  castus  virgini, 
matri  futurae  Dei, 
sponsatur  prae  cunctis 
huius  orbis. 

4.    Oboedit  Maria 

huic  cum  prole  pia, 
cui  trina  machina 
mundi  servit  per  saecula. 

6.    Degit  sub  illius  cura, 
qui  regit  omnia. 
Custos  virginis, 
nos  tua  prece 


3.     Nutrit  panem  caelicum, 
casta  coniuge  factum 
hominem,  ut  salvet 
peccatores. 

5.    Reclinat  in  praesaepio, 
patris  qui   manet  gremio, 
suaque  gestant  brachia, 
palmo  qui  claudit  aethera. 

7.    lustos   fac  et  castos  omnes 
et  tibi  devotos 
facias  cives 
regni  caelestis. 


Miss.    Romanum    [Franciscanum]    impr.  Parisiis    1520   A.  —  Pros.  ms. 
Ravennatense  ann.  1585 — 87.     Cod.  Ravennaten.  360  (139.  5.  S).  B.  —  1,  2 


De  Sanctis.     De  ss.  lusto  ct  Clemente. 


73 


intonant  B.  —  2,  3  desponsatur  B.  —  5,  3  gestat  B.  —  5,  4  concludit  B.  — 
6,  2  qui  creat  reji^it  A,  qui  dat  et  regit  B.  —  6,  3  Custos  rejjisque  fregis  B) 
pudoris  virg-inis  AB.  —  Nacli  7,  4  folgt  noch:  heredes  quoque  Christi.  Amen. 
AB.  —  Melodie:  Victimae  paschnli  laudes  (vgl.  Nr.  7;  16;  18;  20).  —  5,  1 — 4 
scheinen  einem  Hymnus  entlehnt  zu  sein;  die  Symmetrie  zur  Parallelstrophe 
ist  in  diesen  Versen  nicht  vorhanden. 


51.   J)e  ss.  lusto  et  Cleiiiente. 


1.    Gloriam   aeterni  patris 
iu  sanctis  suis 


2.    Veneramur  omnes 
sonoris   vocibus 
concorclantes, 


3.    Qui  regnans  in  caelis 
sanctorum   splendor  est 
mirabilis ; 


4.    Cuius  gratia 
fax  haeretica 
procul  recessit  a  Tuscia ; 

6.    Vandalica 

gens  Christi  populum 
praeoccupans 
cinxit  per  circulum, 

8.    Sed  ad  Cliristum 
Clemens  et  lustus 
profusis  precibus, 
flexis  terra  genibus, 

10.    Diffugiunt  hostes 

te,  Christe,  sentientes 
sanctis  assistere 
in   omni   afflictione ; 

12.    Post  hoc  locum 
non  longe  extra 
urbis  moenia 


5.    Urbs  Anconia 
Christo  credula 
fit  per  sanctorum  sufl^ragia. 

7.    Ut  subditum 

vulgus  catholicum 

perimeret 

famis  per  interitum. 

9.    Poscunt  sibi 
panis  et  cibi 
per  Dei  gratiam 
exhiberi  copiam. 

11.    Anconiae  cives 

in  fide  persistentes 

Deum  glorificant, 

qui   salvat  in  se  sperantes. 

13.    Emundantes 

serpentes  fugant 
et  daemonia. 


14.    Ibi  ieiuniis  instantes, 

operibus   bonis  inhaerentes 

Deo  placitas 

uno  momento  reddunt  animas. 


15.     llorum  suflragiis  iuvemur, 
ut  in  caelis  iugiter  laetemur 
coniuncti   Domino 
finito  muudi  huius  termino. 


IG.    Quod   ipse  nobis  concedat, 
qui  vivit  et  reiiuat. 


74 


Sequentiae  transitoriae. 


Miss.    Mog-untinum    iinpr.    Moguntiae 
impr.  Spirae  1507.  B.  —  Miss.  Moguntinum 
Moguntinum    impr.  Basileae    1520.  D.  —   5 
A.  —   11,   1  Anconae  C^D. 

Es  ist  auffallend,  dali  nur  Mainz  diese 
Inhalt    scliwerlich  annehmen  laCt,   daB  sie 
Melodie   ist   nach    dem  Schema  „ExsnJte)(t 
und    gleich  jener   der  Sequenz  ,^Gau(1ete  iu 
verlangte  hier  die  Assonanz  manchmal  eine 


1507.    A.   —    Miss.   Moguntinum 

impr.  [Spirael  1517.  C.  —  Miss. 

,    1  Ancona  CD.  —  8,4  terrae 

Sequenz  iibermittelt,  obgleich  der 
in  Mainz  entstanden  sei.  —  Die 
filiae  Sion''  (A.  H.  L,  Nr.  271) 
.9ii"  (Nr.  43)  dieses  Bandes,  nur 
andere  Versabteilung. 


52.   De  saucta  Eatherina. 


1.    Ad  honorem 

superni  cantemus  regis 
Alleluia  5 

3.    Laudes  tibi  debitas, 
rex  perennis,   suscipe 
Die  ista, 

5.    Haec  est  sponsa  Domini, 
virgo   iuncta  virgini 
Semper  casta. 

7.    Haec  est  virgo  regia, 
quae  regum  palatia 
Sprevit   alta ; 

9.    Caesaris  consilium 
ad  coronae  praemium 
traxit  haec,   Porphyrium 
Cum   regina. 

11.    0  flos  purpureus, 
splendor  virgineus, 
Christi  thalamus  aethereus. 


10. 


12. 


Regi  summo  , 

fidelis  vox   psallat  gregis 
Meute  pura. 

Qua  triumphat  caelitus 
de  terreno  principe 
Katherina. 

0  pudoris  lilium 
votis  te  canentium 
Semper  asta. 

Cuius  sapientia 
rhetorum  facundia 
Fit  obtusa. 

Tandem  per  martyrium 
supernorum  civium 
subiit  palatium 
Christi  sponsa. 

Suscipe  cantica, 

pro  tuis  supplica, 

ut   cantemus  tecum  caelica 


13.    Alleluia. 

Trop.  ms.  S.  Aredii  Lemovicensis  saec.  11.  Cod.  Parisin,  903.  add. 
saec.  12.  A.  —  Miss.  ras.  liurdigalense  saec.  14.  Cod.  iSemin.  Burdigalen. 
s.  n.  B.  —  Miss.  ms.  S.  Andreae  Burdigalensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  871. 
C.  —  Miss.  ms.  Pragense  (lohannis  de  Drazic)  saec.  14.  in.  Cod.  Mus.  Bohem. 
XIII  B  9.  D.  —  Mi.ss.  ms.  Vodnianense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIV 
A  8.  E.  —  Miss.  ras.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  14.  F.  — 
Miss.  ms.  Henrici  Canonici  Pragensis  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  1 
12.  G.  —  Miss.  ms.  Pelsinen.se  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XV  A  b. 
H.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  ex.  Cod.  Pragen.  XIII  A  5  c  I.  — 
Grad.  ras.  Inticense  saec.   14/15.     Cod.  Inticen.  60  (VII  a  7).  K. 

Miss.  Lemovicense    impr.  Parisiis    1483.  L.  —  Miss.  Pictaviense   impr. 
Parisiis    1498.  M.  —   Miss.  Lugdunense    impr.  Lugduni   [1530].  N.  —  Miss. 


I 


De  8anctis.     De  saiicta  Katherina. 


/o 


Burdigalense  impr.  Burdigali   1543.  O.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae  1498. 
P.  —  BFGHOP  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  summi  cantemus  L.  —  Str.  3  u.  4  umgestellt  DEL  —  3,  2  benigne 
(st.  perennis)  C.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt  C.  —  6,  2  voci  (st.  votis)  MN.  — 
6,  3  Clemens  asta  DEIK;  vvohl  jiingere  Korrektur  zur  Vermeidung  des  Gleich- 
lautes  mit  „Semper  casta"  (5,  3).  —  7,  1  regina  X.  —  7,  3  spernit  K.  —  8,  2 
rectorum  C.  —  In  L  ist  Str.  7  ausgelassen ;  fiir  sie  riickt  Str.  8  als  siebente 
ein  und  als  Str.  8  ist  neugedichtet : 

Precibus  assiduis 
Pulsant  aures  virginis 
Visa  flamma. 
9,  2  ad  conimune  praemium  DI.  —  9,  3  traxit  hoc  A,  traxit  et  M.  — 
10,   3  palatium  fehlt  (Liicke)  A.  —   12,    2  protinus  (st.  pro  tuisj  DEK ,   pro 
nobis  I.  —    12,    3    ut   tecum  cantemus  CM;    in  gloria  A,  in  caelica  CLMN, 
caelice  K,  —    13.  Kathariua   (statt  Alleluia)  I;    Clara  voce  modulantes  Alle- 
luia    N. 

Melodie:  ,,Laetahifndiis^  ,  wie  Nr.  2.  —  Wie  ofters,  so  ist  auch  hier 
wieder  zu  beobachten,  daB  aus  Frankreicli  stammende  Seciuenzen  von  Bolimen 
in  die  Liturgie  aufgenommen  vvurden  ;  die  besseren  der  in  Bohmen  gebrauch- 
lichen  Dichtungen,  wenn  nicht  Gemeingut,  sind  franzosisches  Produkt. 


53.    De  sancta  Katheriua. 


1.    Regi  regum 

decantet  fidelis  cliorus 
Alloluia  •, 

3.    Angelus  consilii 
laudetur  in   virginis 
Victoria, 


2.    Katherina 

trium^jlians  ascendit  caelos 
Cum   gloria. 

4.    Sol,   per  quem   non   deficit 
martyrum  mirabilis 
Constantia. 


5.    Virginis  liaec  filio 
corj)oris    martyrio 
Fuit  nupta, 

7.    Rhetori  concluditur, 
virgini  non   parcitur 
Valle  nostra; 

9.    Apertis  miraculis 
conversis  incredulis 
mens  regis  non  desiif 
Esse  caeca. 

11.    Orante  martyre 

mundcmur   propere 
omni  crimino, 
Gens  misera. 

Trop.    ms.  Sangalleuse    saec.    11. 

A.  —  Trop.  ms.  Saugallense    saec.    11. 

B.  —   Grad    ms.  Sanoalleuse  saec.  13. 


6.    Neque  per  martyrium 
virg'0,  florens   lilium 
Fit   corrupta. 

8.    Rota  candens  penitus 
igne  misso  caelitus 
Est  consumpta. 

10.    Tandem  plexa  capite 
novo   diademate 
coronari  meruit 
Hacc   praodicta. 

12.    Hoc  clemens  effice, 
natus   mirifice 
rex  de   virgine 
Puerpera. 

Cod.  Sangallen.   376.  add.  saec.    13« 

Cod.  Sangallen.    378.  add.  saec.  13- 

Cod.  Sanoallen.  379.  C.  —  Grad.  ms. 


76 


Sequeutiae  transitoriae. 


Veteris  Montis  anni  1273.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  D.  —  Passion. 
et  Offic.  ms.  S.  Katherinae  saec.  13.  in.  Cod.  Turicen.  Rhen.  101.  add.  saec.  13/14. 
E.  —  Miss.  ms.  Spirense  saec.  14.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Misc.  282.  F.  — 
Cantion.  ms,  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  G.  —  Lection. 
ms.  Rhenoviense  saec.  12.  Cod.  Turicen.  Rhen.  18.  add.  saec.  14/15.  H.  — 
Grad.  ms.  Scaphusiense  saec.  13.  ex.  et  Pros.  ms.  Ittingense  saec.  14.  Cod. 
Turicen.  Rhen.  23.  add.  saec.  15.  I.  —  Grad.  ms.  S.  Gereonis  Coloniensis 
anni  1424.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  5.  K.  —  Miss.  ms.  Conventus 
generalis  Teutonicorum  anni  1415.  Cod.  Mus.  ZwoUen.  749  (390).  L.  — 
Miss.  ms.  Tiefensteinense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  10084.  M.  —  Oration.  ms. 
S.  Petri  Salisburgensis  saec.  15.  Cod.  S.  Petri  Salisburgen.  a  VI  35.  N.  — 
Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  O.  —  Miss.  ms. 
Moguntinum  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Monasterien.  K  ^  54.  (Pars  II).  O  *  — 
Grad.  ms.  Trevirense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Treviren.  178.  P.  --  Miss.  ms. 
Franciscanum  adaptatum  pro  Servis  B.  M.  V.  Moguntinis  saec.  15.  Cod. 
Vatican.  Palat.  505.  Q.  —  Festivale  ms.  Althae  Superioris  anni  1452.  Clm. 
Monacen.  9508.  R.  —  Miss,  ms.  Bambergense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII 
232.    S.    —   Miss.    ms.    S.  Fidis   Bambergensis    saec.    15.     Cod.  Carolsruhan. 

5.  Georg.  59.  T.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507. 
Cod.  Sangallen.  546;   bis:  de  s.  Katherina  U;  de  s.  Barbara  V. 

Miss.  Moguntinum  impr.  absque  [1482].  X.  —  Miss.  Moguntinum  impr. 
s.  1.  1517;  bis:  de  s.  Katherina  Y^;  de  s.  Barbara  Y^.  —  Miss.  Moguntinum 
impr.  Basileae  1520.  Z.  —  Miss.  Bambergense  impr.  Bambergae  1490.  a.  — 
Miss.  Argentinense  impr.  Hagnoe  1520.  b.  —  G  u.  a  sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  Barbara  P— TY^  b,  Nam  Barbara  V.  —  2,  2  ad  caelos  T.  — 
3,  3  u.  4,  3  umgestellt  XYa  Z.  —  4,  1  non  fehlt  M.  —  4,  2  martyris  V.  — 

6,  2  candens  lilium  XYa  Z;  flores  Q.  —  6,  3  est  (statt  fit)  EHI;  fit  con- 
sumpta  K.  —  7 ,  1  Thetori  (!)  D.  —  7 ,  2  nec  parcitur  D.  —  9,  3  desinit 
DKL.  —  9,  3  sq.  mens  cepit  esse  caeca  (!)  Y^  Z.  —  10,  1  plexo  U.  — 
11,  2  mundetur  AHIKLNY^  b.  —  12,  1  Haec  DK.  —  12,  3  de  fehlt  K.  — 
Str.  7—10  sind  in  P— TVY^  a  b  auf  Barbara  adaptiert: 


7.    Verbere  discerpitur, 
carcere  concluditur 
neci  data, 

9.    Tandem  plexa  capite 
novo  diademate 
insignita  meruit 
coronari. 


8.    Caesa  sana  redditur, 
nuda  stola  tegitur 
caelo  lata. 

10.    Pater  huius  scelere 
pro  patrato  misere 
caelitus  demeruit 
concremari. 


Dabei  die  Varianten:  7,  1  discernitur  Q.  —  7,  2  recluditur  Y^.  — 
7,  3  nece  QSV  b.  --  8,  1  Laesa  QSYt>  b.  —  9,  1  plexo  V.  —  10,  2  per- 
petrato  PV.  —  10,  3  promeruit  V,  meruit  b. 

Melodie  ,^Laetahundus".  wie  die  vorhergehende  Sequenz  u.  Nr.  2.  — 
DeutscJdand  ist  offenbar  die  Ursprungsstatte ;  ob  aber  St.  Gallen,  oder  welches 
Gebiet,  bleibt  unsicher. 


54,   De  sancta  Katherina. 


1.    Laetabundus 

exsultet  fidelis  chorus, 
AUeluia. 

3.    Oratores  superat, 
docet  et  illuminat 
Tamquam   stellai 


2.    Katherina 

Maxentii  vicit  fraudes, 
Hes  miranda. 

4.    Manet  et  sub  verbere 

plena  Dei  munere, 

Semper  clara. 


De  Sanctis.     De  sancta  Kathcrina. 


77 


5.    Sicut  sidus  raclium^ 
Katherina  gladium 
Farl  forma : 

7.    Ecce,  iam  purissimi 
flagrat  oder  balsami 
Valle  nostra^ 


8. 


Neqae  sidus  radio, 
neque  martyr  gladio 
Fit  corrupta. 

Dum  virtus  altissimi 
famulatur  virgini 
Carne  sumpta. 


9.    Agnus,  sponsus  virginum,  10.    Nesciens  proplietico 

sponsi  pandit  gremium ;  ore  vel  dominico 

turbatur  gentilium  tempore  non   modico 

Turba  caeca,  Haec  praedicta. 


11.    Huius  fert  oleum 
sacrum  mausoleum, 
per  quod   sanatur 
Gens  misera. 


12.    Nunc,  virgo,   propera, 
nobis  confoedera 
hunc,   quem  geiiuit 
Fuerpera. 


Prosar.  ms.  Sangallense  (lietiim  „Branderi"  ann.  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  —  Str.  5  scheint  verderbt  zu  sein.  —  Woher  der  St.  Galler  Sequenzen- 
sammler  diese  Prose  entnommen  liabe,  ist  mangels  weiterer  Quellen  nicht 
zu  ermitteln.  —  Melodie  abermals,  wie  in  den  vorhergehenden  Sequenzen, 
^Laetahiindiis''' . 


55.   De  sancta  Katherina. 

Digna  Deo,  Katherina, 
virgo,  martyr  et  regina, 


Laudum  vota  suscipe, 
peccati  vincla  solve, 
te  laudantes  intuere 
prece  pia. 


3.    Rege  Costo  genita, 
regi  Deo  spousata, 
complexu   regio  es 
iucundata. 


4.    Caesaris   vesanam  5.    Carceris  inclusa 

corripis  tu  latriam,  residens   in   tenebris, 

Maxentii   spernens   minas  Porphyrium   cum   regina, 

poenassitis,  idolacontomnis.  sophos  victos  mittis  ad  aeterna. 


6.    Plagas  transit  vorberum 
martyr   mente   devota, 
rotas  comminuit 
virgo  Katherina. 


7.    Lactis    unda  profluit, 
caesam  gladius  stravit, 
quam   Sina  mons  digne 
Christo  conservavit. 


Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  880.  add.  saec.  12  lo. 
^  A.  —  Pros.  ms.  Sanoallenso  dictum  ..lirandori''  anni  l.'>07.  Cod.  Sangallen. 
546.  B.  —  2,2  peccatorum  vincla  resolve  AB.  —  4,  1  vesani.im  AB.  — 
5,  4  sophosque  AB.  —  B  ist  ortVnbar  cino  Kopie  von  A.  KhMue  Umstel- 
lungeu  wiirden  den  Koim  noch  reirelmiiliirrer  durchfiihrei) ,  wie  z.  B.  5,  1 
„lnclusa  carceris"  u.  b,  1  ..verberum  transit" :  aber  ob  das  dem  Original 
entspricht?  —  Melodie:   ,.\lrti)na€  pa^chali"  =  Nr.  7  dieses  Bandes. 


78 


Sequeiitiae  transitoriae. 


56.   l)e  saiicta  Katlieriiia. 

1.    Ave,  praesignis 
martyr,  dignis 
colenda  laudibus  piorum, 
tu  gemma  sanetorum. 


2.    Eugc^  regis  nata, 
Domino  grata^ 
aevo  puerili 
senili 

culta  studio, 
praeludio 
morum 
iam  doctrix  bonorum. 

4.     Te  domus  patris, 

te  suppellex  tota  matris 
recognoscit  heredem ; 
urbs  Alexandrina 
tibi  praebet  sedem. 

6.    Tu  agnmn  caeli 

sequens  corde  fideli, 

dum     Maxentii     contemiiis 

furores^ 
martyres 

superans  facis  doctores. 

8.    Hinc  gentium 
dux  convertitur, 
quem    regina   credendo 

sequitur ; 
et  obsequitur 
incarceratae 
caelorum  coetus 

tibi   victrici  beatae, 
cui  Dominus 
lesus  Christus  apparens 

confortat  te  nihilominus. 

10.    Fac  fontem^  viva 
quem  ut  oliva 
fundis,  haec  laesiva 
peccatorum    vulnera  curare 
nosque  solidare, 
ne  superemur, 
sed  post  criminum  victoriam 
coronemur. 


'o. 


7. 


VirgOy  legis  formam 
rectique  normam 
cupiens   mature, 
futurae 
vitae  sitiens, 
abiciens 


vana 


iam  sensibus  cana. 

Te  conflicturam 
Christus  et    triumphaturam 
saevos  hostes  praescivit; 
idcirco  te  suam 
pugilem  munivit, 

Ttique  furentem 

rotam  teque  terrentem 

deiciens    et  sternens 

paganos 
in  fide 

roborasti  christianos. 


9.    Hinc  manna  verum 
tibi  redditur 
oranti,   dum  vox  caelo 

mittitur 
et  promittitur. 
pro   quibus  oras 
solamen,   sicque 
decoUata  lacte  roras; 
hinc  subveheris 
angelorumque  manu 

in  monte  Sina  deponeris. 

11.    Fac  igni  fero 
nos  et  severo 
non   tradi,   sed  vero 
reconcilia  nos  creatori; 
fac,   ut  temptatori 
non  succumbamus, 
sed  nocentium  insidias 
devincamus. 


De  sanctis.     De  sancta  Katherina.  79 

12.    Audi  nos,  13.    Salva  ms, 

nam  fe  Dominns  Icsu,  pro  quihys 

sponsam  suam  honorat.  Katherina    te  orat. 

14.    J)a  fontem  tui  lateris  15.    Quo  liaustu  indulgentiae 

nos  emundare  penitus  ducamur   ad  caelestia 

a  labe  sceleris,  manu  clementiae. 

16.    Christianismi  donum 
fac  nos  bonum 
custodire 
teque  sic  sitire, 
ut  mereamur  ]30st  exsilium, 
auctor,  ad  te  transire. 

Collect.  ms.  Tegurinum  saeo.  11/12.  Chn.  Monacen.  18914.  add. 
saec.  18.  A.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19. 
(Hosp.  memb.  49);  bis:  fol.  70 1".  B;  fol.  143 1",  C.  —  Grad.  ms.  Lubicense 
saec.  14.  Cod.  Lubicen,  s.  n.  D.  —  Grad.  ms.  S.  »Severi  Erfordiensis  saec. 
14/15.  Cod.  Carolsruhan.  Pm  15.  E.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense  saec.  15. 
Cod.  Vindobonen.  3795.  F.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vin- 
dobonen.  4977.  G.  —  Miss.  ms.  Subense  saec.  12.  Cod.  Semin.  Lincen.  s.  n. 
add.  saec.  15.  H.  —  Grad.  ms.  Inticense  saec.  14/15.  C/od.  Inticen.  60 
(VII  a  7).  H  *.  —  Miss.  ms.  Brixinense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1782.  I.  — 
Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioece.s.  Brixinen.  s.  n.  K.  — 
Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Chn.  Monacen.  2873.  L.  —  Miss.  ms. 
Pragense  anui  1518.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  D  16.  M.  —  Miss.  ms.  Pragense 
(?  Salisburgense)  saec.  15.  Cod.  Pragen.  XII  A  18.  N.  —  Grad.  ms.  Sedli- 
cense  saec.  15.  ex.  Cod.  Pragen.  XIII  A.  5  c.  O.  —  Cantion.  ms.  Visse- 
gradense  saec.  15.  ex.  Cod.  Vissegraden.  V  Cc  rj.  O*.  —  Cantion.  ms. 
fraternitatis  S.  Katherinae  saec.  15.  Cod.  Petrin.  Salisburgen.  b  VIII  1.  P.  — 
Pros.  ms.  S.  Petri  Salisburgen.  anni  1603.  Appendix  Miss.  Romani  impr. 
Veuetiis  1513.  Cod.  Petrin.  S.  II  14  a.  Q.  —  Miss.  Lubicense  impr.  Lubecae 
1486.  R.  —  Miss.  Frisingense  impr.  Bambergae  1487.  S.  —  Miss.  Frisingense 
impr.  Augustae  1492.  T.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lipsiae  1502.  U.  — 
Miss.  Numburgense  impr.  Basileae  1517.  X.  —  Miss.  Maguntiuum  impr. 
s.  1.  [Spirac  I  1517.  Y.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  Basileae  1520.  Z.  — 
DEn*NKSTXYZ  sind  nicht  kollationiert. 

Str.  1 :  Ave  praeclara  |  Katherina  |  uam  tua  tenera  etc.  (=  Strophe  1 
der  folgenden  Sequenz,  woher  die  Eutlehnung)  DEMO*KUXYZ.  —  1,  4  tu 
Graecorum  B.  —  2,  1  Ergo  M.  —  2,  2  domina  B.  —  2,  3  sono  (I)  puerili  M, 
aevo  iuvenili  B.  —  2,  4  servili  A;  electa  senili  O*.  —  2,  5  culta  fehlt  00*, 
culpa  C.  —  2,  6  praehicida  OU,  i^raclucido  O*.  —  2,  8  iam  fohlt  MO  *U, 
nam  doctrix  K,  exeniplar  CFGOPQ;  honorum  BFO.  —  3,  1  forma  (ebenso 
3,  2  uornia)  BCFGOPQ.  —  3,  2  clcrique  O.  —  3,  3  capiens  AHIMOO*U; 
naturae  0.  —  3,  4  vitne  fehlt  I;  vitam  O.  —  3,  8  iam  fchlt  M.  —  4,  2  et 
suppellex  BCHKO;  supplex  GILO;  rota  B.  —  4,  4  urbis  F,  stirps  M;  Alexandria 
LMU,  Alexandriaua  I.  —  4,  5  praestet  U.  —  5,  1  coutlictum  B.  —  5,  2  Christi  U; 
en  (st.  et)  AIKLMO*U;  triumpliatura  O*,  triumpliatam  C,  superaturam  B, 
triumphatorem  F.  —  5,  3  senos  FIKO:  dovicit  O.  —  5.  4  ideoiiue  O.  —  6.  3 
'tu  (st  dum)  CGQ ;  furorem  CGL.  —  6,  5  magistros  (st.  martyres)  O*  —  6,  6 
superas  C>0  * ;  fama  doctores  M ;  martyres  facis  quos  vincis  doctores  B.  — 
Str.  7.  fehlt  A.—  7,  2  rotamque  te  O*  vocantemque  O;  terentem  CGHOO*Q.— 
7,  3  aliiciens  CGIPQ,  speineus  MO*U.  —  7,  4  sq.  in  fide  paganos  0*Q.  — 
7,  6  solidasti  IKLMU,  solidasti  et  O  *.  —  8,  2  queritur  B.  —  8,  3  credens 
AIKM(^*U;  cri'dendo  fehlt  L.  —   8,  5  dum  obsequitur  ABHIKLMOO*U.  — 


8i) 


Sequentiae  traiisitoriae. 


8,  6  incarcerare  AU,  in  carcere  ILM.  —  8,  7  sq.  tibi  coetus  G.  —  8,  9  Dominus 
fehlt  H.  —  8,  10  lesus  ipse  (st.  Christus)  BH,  lesus  Christus  ipse  O.  —  8,  11 
confortans  ILMU.  —  9,  1  Hic  AH.  —  9,  8  duni  fehlt  C;  vox  de  caelo  O,  vox 
caeli  FGMU ;  caelo  vox  dum  O*.  —  9,  7  solamen  fe.hlt  O  *.  —  9,  8  rorans  CGIQ, 
fluens  O.  —  Str.  8  u.  9  umgestellt,  ebenso  10  u.  11  M.  —  10,  1  vivum  U.  — 
10,  ;3  funda.s  GPQ  haec  felilt  1,  hic  FKPQ,  non  O;  nociva  B,  lasciva  HIQ  — 
10,  7  per  criminuni  AILO  * ;  pro  criminum  KM,  post  hostiumCHO;  victoria 
GIKM  insidias  C.  —  10,  8  devincamur  (!)  C.  —  11,  1  ferro  O*.  -  11,  3 
nam  (!)  tradi  B,  non  laedi  O.  —  11,  4  nos  reconcilia  Q.  -  11,  5  dans  ut  (st.  fac) 
A1M0*U,  dans  et  KL;  ut  fehlt  M.  —  11,  6  ne  (statt  nou)  M.  —  11,  7 
nocentum  U,  nos  (statt  nocentium)  F.  —  14,  1  Fac  fontem  O*.  —  14,  2 
emundari  U.  —  14,  3  criminis  CGLMOQ,  celebris  I.  —  15,  1  hausto 
HIKLMOPU.  —  16,  1  fidem  (st.  donum)  H.  —  16,  2  nos  fehlt  F.  —  16,  4 
sitirent  O*.  —    16,  5  post  hoc  exsilium  LM.  —  16,  6  pertransire  B. 

Melodii".  „Ave  praeclara'-^  wozu  vgl.  Nr.  31  u.  33.  Der  Stammsequenz 
(L,  Nr.  241)  sind  die  Anfangsworte  jeder  Strophe  entnommen.  Ursprungs- 
statte  wohl  in  Suddeutschlanfl.  —  Mone  (III,  Nr.  82-5j  teilt  aus  einer  Quelle 
des  15.  Jahrh.  eine  Sequenz  auf  die  hl.  Barbara  mit,  des  Anfanges:  Ave 
pracclcira  Barbara;  sie  ist  weiter  nichts  als  eine  Adaptierung  der  vorstehenden 
Sequenz  auf  Barbara.  Str.  1  hat  den  Wortlaut  der  Quellen  DEM  usw. ;  4,  4 
lautet:  Aretium  Tusciae;  6,  3  dum  genitoris  tui;  6,  4  constanter  testaris 
fidem  trinitatis.  8,  1  sq.  Hinc  in  carcere  mox  recluderis,  luce  serena  circum- 
daris,  dum  obsequitur  etc.  —  9,  1  sq.  Sanitas  plena  tibi  redditur,  oranti  usw.  — 

9,  9  sq.  Valentiique  manu  in  mausoleo  deponeris.  —  10,  1  sq.  Fac  nos  corpus 
lesu  praegustare.  —  13,  3  Babara  te  exorat.  Hiermit  wird  abgeschlossen; 
es  fehlen  also  Str.  14 — 16. 


57.    De  sancta  Katherina. 

1.    Ave^  xwaedara 
margarita, 

nam  tua  tenera  est  vita 
crudeliter  torta. 


2.    iMge^  virgo  Christi, 
te  praeseutasti 
ad   manus  cruentas ; 
tu  falsa 

numina  ostentas, 
quod   non  sit  in  eis 
salus,  affirmas. 


3.     Virgo,   decus  mundi, 
tu  superasti 
falsos  oratores ; 
praemittis 
roseos  ut  flores 
lios   igne  crematos 
ad  caeli  clioros. 


Te  plenam  fide 
scimus,   spe  et  caritate 
blandimenta  et  minas 
derides  et  plagas 
regis  exsuperas. 


5.    Te  liguum  vitae 

saturavit   sempiternae, 
quod  nec  flammam  nec  famem 
nec  regis  examen 
nec  mortem  paveas. 


De  sanctis.     De  sancta  Katherina. 


81 


6.    Tu  agnum  regem, 
terrae  dominatorem, 
sapientia 
divina  testaris, 
damnosa  numina 
regis  exsecraris, 

8.    Hinc  gentium 

concurrit  populus ; 
regina  credit  et  Porphyrius ; 
et  Maxentius 
furit  et  frendet, 
reginam  iugulari 
ac  ducem  praecipit; 
aeternaliter 

coronandi   transcendunt 
ad  caelos  victorialiter. 

10.    Fac  fontcm  dulcem, 
quem  Katherina 
martyr  praegustavit, 
degustare 
cum  sincera  fide, 
renesque  constringi 
lotos  in  mari, 
anguem  aeneum  in  cruce 
speculari. 

12.    Audi  nos'^ 

nam  a  Domino 
te  audiri  petisti. 


7.    Tuque  furentem 

Leviathan  serpentem, 
proiectum  caelo, 
dimersum  profundo, 
humani  generis 
esse  inimicum. 

9.    Hinc  manna  verum 
hiis   martyribus 
datur  in  aevumincaelestibus; 
et  Katherinae 
fructus  adcrescit ; 
et  rotae  praeparantur 
ad   hanc  lacerandam ; 
mox  prosternitur 
martyr,   regis   illaesa 
hiis  diris  cruciatibus. 

11.    Fac  igni  sancto 
nos   inflammari, 
t[uo    hanc   inflammasti, 
ut  ardere 
firmiter  possimus 
et  te  sic  amare, 
ut  diligendo 
tuum   possimus  amorem 
incitare. 

13.    Salva  nos, 
ut  de  caelis 
exoranti  dedisti. 


14.     I)a  fontcni  nobis,   Domine,    15.    Quo  liausto  ensis  verbere. 
manantem   ex  vulnere  tu  susceptor  animae, 

lactis  pro  sanguine:  gaudes   in  martyre. 

16.    Christianismi  fidem 
perficiens 
transmisisti 
militiam  caeli 

ad  huius  martyris  exsequias 
et  sepeliri  monte  Sina. 

(Jrad.  ms.  Castri  TerioHs  saec.  12.  Cod.  Anilirasian.  CX  60.  add. 
saec.  13/14.  A.  —  Lection.  et  Antiphou.  nis.  Ranshofense  saec.  18.  Chn. 
Monacen.  23266.  H.  —  Collect.  nis.  Anoustanum  saec.  (13.  et)  14.  Chn. 
Monacen.  3703.  C.  —  Miss.  nis.  HospitaUuse  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan. 
27.  3.  19  (Hosp.  nienih.  49.)  add.  saec.  14.  D.  —  Miss.  nis.  Secovii'Uso  saec. 
14.  Cod.  Graecen  285.  E.  —  Miss.  nis.  S.  Floriaui  auui  1306.  Cod.  Fh^riau. 
lUu  mo-B  annist  ei*,  Thes:x\iri  hymnologiri  Frosarium  II.  1.  (i 


82  Sequentiae  transitoriae. 

III  20o  A.  add.  saec.  15.  F.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod  Vin- 
dobonen.  4977.  G.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873. 
H.  —  P^estivale  ms.  Altahense  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  I.  —  I  ist 
nicht  kollationiert. 

1,  2  Katherina  EGH.  —  1,  3  vita  nam  tua  A ;  teneris  H;  vita  est  F.  — 
2,  1  Eia  E.  —  2,  5  nomina  D.  —  2,  6  sq.  salus  in  eis  B.  —  2,  7  affirmans 
DG.  —  3,  4  sq.  roseos  praemittis  E.  —  o,  5  roseas  H.  —  3,  6  hos  fehlt  D, 
in  (st.  hos)  A;  cremandos  B.  —  5,  3  quo  F,  quae  H,  ut  B;  non  flammam 
D,    nec   flamen   (st.  flammam)  H.  —  6,  3    sq.    sapientiam  divinam  CEFG.  — 

6,  5  sq.  regis  numina  H.  —  6,  6  regis  fehlt  A;  excecasti  C,  extentas  (!)  H.  — 

7,  3  zelo  H  ;  de  caelo  C.  —  7,  4  demersum  DG ;  profundo  fehlt  E.  —  7,  6 
liorres  (st.  esse)  B;  inimicum  demonstrasti  F;  der  Infinitiv  esse  ist  abhangig 
von  „testaris"  (6,  4).  —  8,  3  credidit  A.  —  8,  4  et  fehlt  H.  —  8,  5  et  fremit 
C,  ac  fremit  D.  —  8,  7  atque  ducem  DE;  praecepit  B — H.  —  8,  9  invitati 
C ;  transeunt  F/E,  transcendit  H.  —  9,  1  verum  manna  H.  —  9,  4  ut  D.  — 
9,  5  virtus  C;  adcrescat  D.  —  9,  6  iam  (statt  et)  D,  at  C.  —  9,  7  lacerandam 
virginem  CD.  —  9,  8  se  mox  A,  sed  (st.  mox)  BH :  j)rosternit  A.  —  9,  9  mater 
E;  regis  martyre  B;  regis  fehltH;  regis  populus  marljr  illaesa  FG.  —  9,  10 
diris  fehlt  G.  —  10,  3  degustavit  C.  —  10,  4  nos  gustare  G,  et  nos  gustare 
F.  —  10,  6 — 9  diflferieren  in  fast  allen  Quellen;  A  u.  C  bieten:  et  (fehlt  A)  sic 
nos  (fehlt  C)  celebrare,  ut  nos  digneris  ad  tuum  dilectum  adiuvare;  B :  et  te  sic 
amare.  ut  diligendo  tuo  possimus  amore  incitari ;  ahnlich  D  u.  E  :  et  te  sic  amare, 
ut  (etD)  diligendo  tecum  (confitendo  tuum  D)  possimus  amorem  incitare  (invocare 
1));  ebenso  ahnlich  H:  et  te  collaudare,  ut  collaudaudo  tuum  amorem  possimus 
excitare;F:  ut  illam  sequendo  sic  mereamur  ad  consortia  sanctorum  introire: 
G  endlicn  bietet  den  oben  aufgenommenen  Text,  welcher  der  originellste  zu 
.«iein  scheint.  Allerdings  empfehlen  die  Quellen  BDEH,  aus  ihrem  ziemlich 
gleichlautenden  Texte  den  urspriinglichen  Worthiut  zu  rekonstruieren ;  derselbe 
paBt  aber  Avenig  in  den  Context  und  ist  namentlich  mit  11,  6 — 9  fast  iden- 
tisch.  —  11,  4  ut  ardenter  B,  ut  ardore  D.  —  11,  5  te  possimus  D.  —  11,  6  u.  7 
in  D:  collaudare  et  collaudando  (vgl.  10,  6  u.  7  in  H) ;  11,  5 — 9  in  B: 
firmiter  amemus  te  sic  araantes  tibi  possimus  vero  pectoris  amore  propin- 
quare  ;  11.  8  u.  9  inH:  ad  tuum  dilectum  possimus  appropinquare. —  11,  7 
diligendo  fehlt  G.  —  11,  8  amorem  possimus  A;  tuo  possimus  amore  G.  — 
11,  9  incitari  G,  excitare  A.  —  12,  2  nam  ad  vocem  D.  —  13,  2  qui  de 
caelis  AH,  ut  in  caelo  C,  ut  quod  de  caelis  F.  —  13,  3  exorantem  ACH, 
exoranda  D,  exorasti  F.  —  Str.  14  fehlt  H.  —  14,  1  fontem  ei  ACDFG.  — 
14,  2  manentem  D,  qui  manavit  B.  —  14,  3  et  lactis  A;  lactem  D.  —  15,  1 
vulnere  F.  —  15,  2  tua  B.  —  15,  3  gaudens  G.  —  16,  2  proficiens  G,  pertransiens 
AH,  operibus  (st.  perficiens)  E.  —  16,  4  militiae  ABCEH.  —  16,  4  u.  5  caelo 
(ohne  militiam  incolatu  saeculi  D.  —  16,  5  ex  huius  incolatu  saeculi  E.  —  16,  6 
et  fehlt  ABCH;    sepeliris  CD;  in  monte  CE;  monte  in  Sina  B;  Sinai  DEFG. 

Melodie  wie  in  der  vorhergehendenSequenz,  namlich  ^Ave praeclara  maris 
stelJa^.  Leider  sind  die  SchluBstrophen  dieser  schonen  Sequenz  so  unsicher 
iiberliefert,  daB  der  urspriingliche  Text  schwer  zu  rekonstruieren  ist.  Ursprungs- 
statte,  worauf  scheinbar  auch  der  liturgische  Gebrauch  beschrankt  blieb,  i.st 
Silcldeiitsdiland. 


oS.    De  sancta  Katherina, 

1.    Venerandam  2.    Quae  devictos 

veneremur  invictam  quinquaginta  rhetores 

virginem,    intactam  in  fide  firmatos 

et  castam.  supernam 

Costi  regis  filiam,  perduxit   ad  gloriam. 


De  sanctis.     De  s.  Katherina  Senensi. 


83 


Machinas  fregit, 
rotas  deiecit, 
tortores  saevos  interfecit 
(ligna  Dei  ultio ; 


4.    Sanctam   salvavit, 
corpus   humavit, 
in  monte  Sina  collocavit 
angelorum   contio. 


5.    lam  virgo  salutifera 

cum  Christo  vivit  in  aethra, 
iam  suis  dat  vitae  praemina 


mira  Dei  gratia. 


6.    Rogamus   ergo,   domina, 
deleto  nostra  crimina, 
nos  transfer  ad  caeli  limina, 
ubi  pax  et   gloria. 


Grad.  ms.  Carmelitnrum  saec.  14/1.5.  Clm.  Monacen.  23027.  A.  —  Grad. 
ms.  Carmelitarum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  23034.  B.  —  Pros.  ms.  Car- 
melitarum  Vilvordensium  anni  1418.  Cod.  Bruxellen.  11359.  C.  —  Cod. 
ms.  (Missale?)  Carmelitaruin  Boppardiensium  saec.  14.  Cod.  Confluentin. 
12.  (Nach  Mone  Nr.  994;  nicht  mehr  in  Koblenz  vorgefunden).  D.  —  Grad. 
ms.  Carmelitarum  anni  1597.  Cod.  Parisin.  MazJiriu.  465  (1388).  E.  —  Miss. 
Carmelitarum  impr.  Yenetiis  1509.  F.  —  Miss.  Gallicano-Siculum  impr. 
Venetiis  1568.  G. 

1,  3  intaetam  virg^inem  FG.  —  2,  5  ad  gratiam  DF.  —  4,  1  salutavit 
AB.  —  5,  1  Nam  virgo  FG.  —  5,  2  aethera  FG.  —  5,  3  dat  fehlt  FG.  —  6,  2 
mea  crimina  FG.  —  6,  3  nosque  G;  lumina  AB^FG.  —  6,  4  pax  est  et  FG. 

Die  Sequenz  stammt  sichtlich  von  einem  Karmeliter.  Die  Melodie 
folgt  jener  der  Seciuenz  „Benedicta  semper  sanda^'  (LIIl,  Nr.  81)  mit  einigen 
Modiiikationen  und  Kiirzungen. 


59.    I)e  s.  Katherina  Senensi. 

1.    Salve,   beata 
Katherina 
de  Senis, 
filia  a  Costi 
sic  congrue  dicta. 


2.    Adhuc   vix  quinquennis 
in  te  ostendis 
tui   nominis  rem, 
flectens  genu,  fundens  precem 
ad   Christum 
necnon   eius  ad   matrem. 


3.    Annos  septem  geris, 
dum   te   astringis 
caelibatu   Christo, 
optans   hinc  sibi   et  matri 
artectu 
puriore  coniungi. 


4.    Te  duodennem, 

viri   torum   respuentem, 
adflixere  indigne 
multis   iniuriis 
noti  et  propinqui. 


Sed,   qui  te   pie 
dignatus   est  eligere, 
sponsae  suae   post  bella 
dat   pacem   illustraus 
virtutem   et  donis. 


84 


Sequentiae  transitoriae. 


6.    Caro  mactatur, 

spiritus   inpiuguatur 
abstinentiis, 
excessibus  mentis^ 
disciplinis  diris, 
vigiliis  sacris. 

8.    Hinc  ordinem 
paenitentiae 

sororum  subis  celerrime, 
a  te  plurimum 
dudum  optatum, 
bis  decem  annos  agens ; 
quantum   profectum  illuc 
apprehenderis, 

fidem  vincit,  excedithumanam 
vivendi  normulam. 

10.    Sed  ita  ga^ides 
spiritu  bonis, 
ut  non  eximaris 
a  flagellis, 
quibus  exerceris 
tam  mente  quam  carne 
per  adversorum  casus  varios 
a  mundo  et  ab  hoste. 

12.    Tuis   nos, 

virgo   sacrata, 
virtutibus   illustra, 


7.    Vestis  inculta 
durioraque   strata 
quies  modica, 
refectio  parca: 
haec  tua  studia, 
quibus  insudasti. 

9.    Sic  corde  ferves 
tuum  ad  sponsum, 
ut  cogites  nil  praeter  eum, 
sponte  negligens 
carnis  debita, 
ac  si  exsistas  tota 
in  spiritum  conversa ; 
crebrescunt  hinc 
raptus  divinaque  fiunt  nota 
tibi  sic  mysteria. 

11.    Sunt  arma  tua, 
quibus  triumphas, 
humilitas  cordis, 
robur  mentis, 
spes  sanctae  mercedis 
cum  oratione ; 
his  fulta  nuUos  paves  hostium 
insultus,  o  athleta. 

13.  Quae  Christi 
lesu  stigmata 
etiam   es  sortita. 


12.    Tu  patrem  et  matrem  salvas      15.    Et  nostris  ora  pro  culpis, 
tuque  desperatissimos  iam   iuncta  sponsi  intimi 

Deo  concilias.  castis  amplexibus, 

16.     Ut  mereamur  tecum 
perenniter 
exsultare 
felices  in  caelis, 
qui  tuas  laudes  pie  in  terris 
resonare  gestimus. 


Miss.  ms.  S.  Fidis  Bamberg-ensis  saec.  1.5.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Geo. 
59.  A.  —  Miss.  ms.  S.  Sepulcri  Bambergensis  (Monialium  O.  Pr.)  saec.  15.  i 
Cod.  Carolsruhan.  S.  Geo.  8.  B.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Bambergensium 
saec.  15.  Cod.  Carolsruhan.  Pm  45.  C.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum 
„Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  D.  —  Miss.  Wratislaviense 
impr.  Cracoviae  1505.  E.  —  Miss.  Wratislaviense  impr.  Basileae  1519.  F.  — 
D  ist  nicht  kollationiert. 


De  sanctis.     De  sancto  Ketillo. 


85 


2,  1  vix  quoniam  quemvis  EF.  —  3,  4  optans  hic  BEF.  —  3,  6  priore 
A,  puriori  B,  puriorem  EF.  —  4,  1  duodenum  EF.  —  4,  3  adfliere  (I)  B.  — 
7,  1  Vestis  culta  B.  —  7,  2  de  more  atque  strata  (!)  B.  —  8,  9  fide  A ; 
excedis  B.  —  9,  1  fervens  B.  —  9,  3  ut  cogitemur  A ;  nihil  AEF.  —  9,  6 
exsistis  A.  —  10,  5  quibus  exercere  B.  —  13,  1  Christi  fehlt  AEF.  —  15,  2 
iam  cuncta  E.  —  16,  3  fehlt  A.  —  16,  6  gessimus  EF. 

Melodie:  „Ave  praeclara^',  wie  bei  den  Nr.  31;  33;  56  u.  57.  —  Ver- 
fasser  ist  wohl  ein  Dominikaner  und  zwar  von  Bamberf).  —  Morel  (Nr.  462) 
gab  die  Sequenz  nur  aus  D  heraus;  dabei  machte  er  die  Heilige  zu  einer 
„filia  Acosti"  (vgl.  1,  4). 


60,  I)e  sancto  Ketillo. 


1.    Ave,  praeclara 

matris  iiteri  fecunditas 
atque  beata, 
sancte  Ketille. 


Euge,   decus  lucis 
flore  primaevo 
te  splendificavit, 
ut  auri  color 
optimus  ne  mutaretur 
aemula  rubigine; 


3.    Virtutum  arte  celsum 
regendae  curae 
te  praedestinavit 
in  virga,   pane, 
baculo,   adiuncto  cane 
vigilis  custodiae. 


4.    Te  sanctum  pneuma 
deebriavit  nectare 
sanctae  sophiae,  verbum 
fecit  salutare 
cunctis  ructuare, 


5.    Te,   cultorem  vitae 
probatum  apostolicae, 
militans  canonicae 
Augustini  patris 
sub  vexillo  regulae. 


6.    Tuablutusfonte  limpidissimo,  7.    Tu  Augustinum  perfudisti 
David  reus  criminis,  magnum  sacri  mutua 

Dei  dextram  suspendens  consertione  verbi 

vindicem  senectae 

amica  confessione.  disiuncti  successione. 


8.    Hinc  fungi   sacerdotio 
datur  sacro  mysterio, 
mediante  labro  Moysi 
de  mulierum  facto  speculis, 
expiatus 

tabernaculi  ad  ostium, 
sollemnes  mactans  Deo 
sacras  hostias. 


9.    Hinc  coccus  bis   intingitur, 
oflerri   mox  praecipitur, 
in  ornamento  caritatis 
amore  coloratur  geminae, 
in   fervore 

Dei   proximi  concrematus 
animus  circa  notos 
atque  discolos. 


86 


Sequentiae  transitoriae. 


10.    Fac  iii  templi 

base  iios  coiitemplari 
tria  figiirata; 
boum,   Cherubin, 
leonum,  celte  ^^erarata, 
sanctus  Ketillus 
tulit  ovibuG 
quaeque  temporata. 


11.    Fac  tanti 

patris  nos  perfundi 

benedictione, 

qui   permiscuit 

tria  tribus:  clemeuti  ienitate 

severitatem, 

plenitudine 

scientiae  germana. 


12.    Adae  post 

solvit  debitum 
cursu  consummato 


13.    Stadii, 

caelo  commendans 
spiritum  optato. 


14.    Da  salutem  languentibus, 
da  tuis  laudatoribus 
portum   tranquillae 


15.    Pacis,  nam  tuae  gratiae 
magnalia  fulgent  mire, 
sancte  Ketille. 


16.  Cliristum  interj^ella, 
qui  est  Alpha, 
via,   finis ; 
usitata 

nos  exutos  vetustatis  tunica 
ad  te  facias  transire. 

Miss.  Viborgense  impr.  Lubecae  1500.  —  1,  4  Ketilie.  —  5,  4  Aug-ustia- 
ni.  —  7,  1  Te  Aug-ustinum.  —  8,  7  sollempnas.  —  11,  5  levitate;  hier  wie 
an  einigen  anderen  Stellen  bleibt  der  Sinn  dunkel,  weil  scheinbar  der  Text 
entstellt  ist.  —  Melodie:  ^Ave  j:)r«eda?'a" ,  wie  bei  der  vorhergeLenden 
Sequenz.  —  Die  Abschrift  dieser  bisher  unbekannten  Dichtung  besorgte  der 
Liturgiker  Hermann  von  Bruiningk  zu  Riga  aus  dem  von  ihm  entdeckten 
Missale. 


61.   De  sancto  Laureutio. 


1.    Stola  iucunditatis, 
Alleluia, 


2.    Induit  hodie  Dominus 

militem    suum  Laurentium. 

4.    Hodie  martyr  insignis 
hostiam  Deo  placentem 
obtulit; 

6.    Animatus  ad  certamen 
monitu  beati  senis 


3.    Solito  plaudat  alacrius 
contio  laeta  fidelium. 

5.    Hodie  tormentum  ignis 
graviter  examinatus 
pertulit. 

7.    Gravissimis  non  refugit 
exhibere  membra  poenis. 


De  sanctis.     De  sancto  Laurentio.  87 

8.    Ante  regem   accersitur  9.    Sed   non  cedit  blandimentis 

et  de   rebus  convenitur  emollitur  aut  tormeutis 

occultis  ecclesiae*,  eius  avaritiae. 

10.    Luditur  Valerianus,  11.    Dat  ministra  caritatis 

et  levltae  larga  manus,  pauperibus  congregatis 

dum  petit  iudutias,  facultatum  copias. 

12.    Furit  igitur    praefectus,  13.    Sudat  martyr  in  agoue 
et  paratur  ardens  lectus;  spe  mercedis  et  coronae, 

insultantis  viscera  quae  datur  fidelibus 

crates  urit  aspera.  pro  Christo  certantibus. 

14.    De  cuius  militia  15.    Quia  vicit  liodie 

caeli  gaudet  curia,  ministros  nequitiae. 

16.    Ut  hunc  ergo  per  patronum      17.    In   illius  die  festo, 

consequamur    vitae  donum,  chorus  noster,   ]aetus  esto 

18.    lucundum  in   ecclesia 
decantans   Alleluia. 

Trop.  ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  A.  — 
Trop.  ms.  Cameracense  saec.  12.  Cod.  Cameracen.  62  (61).  B.  —  Trop.  ms. 
Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  C.  —  Grad.  ms.  Rotoma^ense  saec. 
12/18.  Cod.  Parisin.  904.  D.  —  Pros.  ms.  Remeuse  (?  Parisiense)  saec.  13. 
Cod.  Commun.  Assisien.  695.  E.  —  Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13.  Cod. 
Capit.  IJaiocen.  62.  F.  —  Miss.  ms.  Sorbonnense  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
15615.  F*  —  Miss.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  saec.  12.  cum  Prosar.  saee. 
13/14.  Cod.  Sangenovetian.  96.  G,  —  Miss.  ms.  S.  CorneHi  Compendiensis 
saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  H.  —  Grad.  ms.  Fontebraldense  saec.  14. 
in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  1.  —  Miss.  ms.  Sangenovefianum  saec.  14.  (et 
15.)  Cod.  ISangcnovetian.  90.  K.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  1107.  L.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen. 
Add.  30058.  M.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  864.  N.  — 
Miss.  ms.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1106.  O.  — 
Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  P.  — 
Miss.  nis.  Catbalaunense  saec.  1415.  Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  Q.  —  Grad. 
ms.  Victorinum  s«ec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  R.  —  Miss.  ms.  S. 
Andreae  liurdiji^alensis  saec.  15.  iu.  Cod.  Parisin.  871.  S.  —  Miss.  ms. 
Andegavense  saec.  15.  Cod.  rarisin.  868.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Cadomensis 
anni  1451.  Cod.  Mancel.  Cadomen.  s.  n.  U. 

Prosar.  ms.  Auglicum  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Calig.  A.  XIV  (Pars  IV. 
X.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  O.xonien.  14^. 
V.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  anni  cr.  1275.  Cod.  Londiuen.  Add.  12194. 
2.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen.  135.  a.  — 
Miss.  ms.  Snrisburieuse  saec.  14/15.  Cod.  Vaticau.  Palat.  501.  b.  —  Miss. 
ms.  Sarisburiouse  saec.  15.  Cod.  Rossiau.  Vlll  213.  c.  —  Trop.  ms.  S. 
Patricii  Dublinou.  saec.  14.  Cod.  Cautabrigiin.  Add.  710.  d.  —  Miss.  ms. 
S.  Petri  Westmonasteriensis  anni  cr.  1384.  Cod.  Abbatiae  Westmonasterieu. 
s.  n.  e.  —  Miss.  ms.  Herefordeuse  saec.  14.  ex.  Cod.  Colleg.  Univ.  Oxonien. 
78.  A.  f.  • —  Miss.  ms.  Vigoruiouse  saec.  15.  iu.  Cod.  Oxouien.  Rawl.  lit.  c. 
1    3.  g.  —  Grad.  nis.  Norwicense  saec.  15.     Cod.  Londiuou.  Lansd.  402.  ll. 


88  Sequentiae  transitoriae. 

Pros.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  i.  —  Collect.  ms. 
Admontense  saec.  12.  Cod.  Admonten.  739.  add.  saec.  18/14.  k.  —  Grad. 
ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n.  \.  — 
Grad.  ms.  Montis  S.  Mariae  saec.  13/14.  Cod.  Guelfenbyteran.  542. 
(Helmst.  502).  1.*  —  Miss.  ms.  Germanicum  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis. 
1174.  m.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Blas. 
102.  11.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  9.  0.  — 
Miss.  ms.  Chotesavense  saec.  14.  Cod.  Pragen.  XIV  C  3.  p.  —  Grad.  ms. 
Teplense  saec.  15.  Cod.  Pragen.  ^''I  C  15.  (|.  —  Brev.  ms.  Monasteriense  saec. 
14.     Cod.  Vatican.  Borghes.  93.  q*.  — 

Trop.  ms.  Catanense  saec.  12.  Cod.  Matriten.  Collect.  Barbieri  s.  n. 
(nach  Weale  II,  485).  r.  —  Miss.  ms.  Stabulense  saec.  13.  in.  Cod.  Londinen. 
Add.  18032.  s.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen, 
1 1 396.  t.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  anni  1324.  Cod.  Stuttgardien. 
Bibl.  fol.  38.  u.  —  Collect.  ms.  incertae  originis  saec.  13.  Cod.  Vindobonen. 
904.  add.  saec.  13/14.  x.  —  Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatikan. 
3808.  y. 

Es  kommen  hinzu  viele  gedruckte  Missalien  der  Diozesen  Frankreichs 
und  des  norcldsilichen  Dentschlands  nebst  Bohmen  u.  Skandinavien -^  vgl. 
dazu  Chevalier,  Repert.  Nr.  19  523.  —  Bei  dem  gut  iiberlieferten  Texte 
haben  wir  uns  auf  Notierung  der  Varianten  aus  ABCGMNUXYZ  b  (1  f  g  m  (]( 
q*  t  X  y  beschrankt. 

1,  1  Stolam  i  m  q.  —  2,  1  Dominus  hodie  q  *.  —  3,  1  alacrior  ACMY 
ll  i  X  y.  —  3,  2  contio  tota  k  y.  —  6,  1  Exanimatus  Y  h.  —  6,  2  monitis 
C  1  y.  —  7,   1    Gravissimus  U.  —  7,  2  exhiberi  m.  —  8,  1  accersitus  i  x.  — 

9,  1  Sed  dum  cedit  C.  —  9,  2  nec  mollitur  MN,  emollitus  KY  k;  a  tormentis 
CM  X,  ac  tormentis  K  1  y,  haud  tormentis  Z  h,  haut  tormentis  f.  —  10,  2 
levita  C.  —  11,  1  minister  U  g.  —  11,  2  erogatis  X.  —  11,  3  copiam  Z.  — 
12,  2  paratus  C;  ardeus  ignis  d;  statt  12,  2  ist  10,  2  wiederholt  A  x. —  12,  3 
insultantes  C,  exsultantes  t,  exsultantis  1  (][.  —  14,  2  gaudet  caeli  G  k.  — 
16,  1  Et  hunc  Z  d  ^  i.  —  17,  1  In  hoc  ergo  festo  MN  m.  —  17,  2  noster 
chorus  C.  —  18,  1  fehlt  MN.  —  18,  2  decantet  ACY  k  x,  decantemus  U  i.  — 
18,   1   u.  2  Decantans  in  ecclesia  |  iucundum  Alleluia  (J. 

In  mehreren  Quellen,  aber  fast  nur  in  englischen,  und  dort  so  ziemlich 
in  allen,  ist  diese  Sequenz  auch  auf  den  hl.  Martyrer  Yincentius  angewendet 
worden.  Dementsprechend  lautet  2,  2  Vincentium.  —  6,  1  tormentum  mortis 
ineben  ignis).  —  8,  2  et  de  fide  convenitur  |  communis  (oder  „Christi  et" 
resp.  „Christianis")  ecclesiae.  —  Die  Hauptanderung  trifft  die  Strophen  10 
u.   11,  namlich : 

10.  Illuditur  Dacianus,  IL    Dat  minister  caritatis 
dum  sustinet  martyr  sanus  hostibus  exsuperatis 
poenarum  angustias;                                     gratiarum  copias. 

So  u.  a.  in  der  Quelle  d;  statt  dessen  im  Missale  Herefordense  impr.  Rotho- 
magi  1502: 

10.    Illuditur  Dacianus,  11.    Stat  minister  caritatis 

sanctum  premens  dux  insanus  visceribus  laniatis 

salis  per  minutias ;  multas  per  iniurias. 

Im  iibrigen  vgl.  man  zu  dieser  Adaptation  Weale-Misset,  Nr.  102. 

Die    Laurentiussequenz   Avar   laut   Quellen    in  Deutschland   nicht   sehi 
verbreitet,    sondern    auf    einzelne    Abteien    oder    Diozesen    besclirankt.      Ir. 
Frankreich  und  besonders  in  England  hingegen  fand  sie  seit  dem  12.  Jahrh.1 
die    weitgehcndste   liturgische   Verwendung.     Die  Angabe    im    Cod.  Oxonien.l 
Bodl.    lunius    121    (anni    cr.    1300),    wonach   der   Erzdiakon  Gervasius  VOnl 
Gloucester  (um  1148)  Verfasser  der  Sequenz  sein  soll,  verdient  daher  ernst- 
liche    Beachtung.      .Jedenfalls    ist    nach   unserer   L^berzeugung   der   englischi 
Ursprung  unserer  Prose,  deren  Melodie  in  alter  Art  auf  einer  Alleluia-Melodie 


De  sanctis.     De  sancta  Lucia. 


89 


aufgebaut   ist,    nicht  zu  bezweifeln.     Es  diirfte  sicli  empfehlen,  das  Bild  der 
liturgischen  Verbreitung  in  En(jland  nachtraglich  noch  zu  erganzen: 

Miss.  ins.  Sarisburiense  ann,  1228 — 56.  Cod.  Mancunien.  (Kylands 
Library)  Crawford  lat.  24.  «.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  aniii  cr.  1>>70.  Cod. 
Oxonien.  liarlow  5.  /9.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien. 
Kawl.  lit.  e  48.  y-  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien. 
Hatton  3.  J.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Laud.  misc. 
164.  f.  —  Miss.  ms.  Sarisl)uriense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Laud.  misc. 
258.  c.  —  Miss.  ms.  Londinense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Arundel  109.  ri.  — 
Miss.  ms.  Dunelmense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Barlow  1.  yi-.  —  Miss.  ms. 
Dunelmense  saec.  15.  Cod  Oxonien.  Laud.  misc.  802.  /.  —  Miss.  ms.  Norwi- 
cense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Jones  47.  y.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Ar- 
buthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  reimpr.  Burntisland  1864.  k.  —  Miss. 
Heiefordense  impr.  Kotomagi  1502.  «.  —  Es  bedarf  kaum  der  Erwahnung, 
dali  alle  Quellen  von  a — x  dem  einst  weitverbreiteten  Sariim  Use  angehoren.  — 
Alle  hier  aufgefiihrten  Quellen  (ausgenommen  «)  enthalten  anch  die  Adap- 
tierung  auf  den  hl.  Vincentius. 

Varianten:  5,  2  attulit  i^.  —  8,  1  Ante  iudicem  J.  —  8,  8  communis 
(st.  occultisi  /9 — ).  (ist  wahrscheinlich  als  die  spezifisch  englischc  Lesart  in 
den  Text  einzusetzen).  —  U,  2  haud  tormentis  ^  ?..  —  9,  3  pertinaciae  y 
(Korrektur).  —  16,  1  Et  £  c-  —  18,  2  decantantes  }f. 


G2.   De  saucta  Lucia. 


1.    Laudes  debitas 

Deo  nostro   reddamus, 
socii,  voce  praeclara, 

3.    Et  hodie  cum  sanctis 
suis  coronavit  virginem 
inclitam 


2.    Qui  stabilivit 

prudentia  omnium 
creaturarum  saecula 

4.    In  polorum  sedibus 

per  palmam  martyrii  sanctam 
Luciam. 


5.    Unde  gaudium 
et  laetitia 
caelestibus  clioris  agitur, 


Atque  malignus 

spiritus  victus 

inde  torquetur  et  tristatur 


7.    Nunc   humili   prece 
menteque  conscia 
postulemus 
istius  bfeneficia 


8.    Invictae  virginis 
et  inviolatae ; 
carissima 
dicemus  ei   talia 


9.    Tu,   virgo  clarissima, 

sapiensDomini  nostri  sponsa, 


.11. 


Altissimi  patris 
iiiium   pro   nobis 


rogita, 


13.    Ut   in   perpetuum   nobis 
impendat  aeterna  regna, 


10.    Fulgens  inter  agmina 
sanctorum  Dei,  o  Lucia, 

12.  Qui  fragilis  carnis 
propter  nos  induit 
pondera. 

14.    Ubi  coucinamus  semper 
refulgentes  Alleluia. 


90 


Sequentiae  transitoriae. 


Missale  Nidrosiense  impr.  Hafniae  1519.  —  4,  2  sq.  statt  sanetam 
Luciam  nur  N.,  also  eig-entlich  eine  Sequenz  de  communi  Virg-inis  martyris ; 
aber  10,  2  steht  ausdriicklich  „o  Lucia".  —  6,  8  contristatur.  —  13,  2 
sempiterna.  —  Khythmus  _und  Assonanz  weisen  die  Sequenz  eher  jenen  der 
1.  Epoche,  als  jenen  des  Uberganges  zu. 


63.   De  saucto  Ludgero. 

1.    Cleri  decantet  contio 
Dei  famulo 
digna  praeconia 
Ludgero  mente  pia, 


2.    Qui  regi  placuit 

summo  virtutis  obsequio, 

4.    Hic  primus  pontifex  suo 
praefulsit  oppidulo, 
quo  praesule  plaudit  terra, 
tali  concive  clara 
caeli  gaudet  curia. 

6.    Hic  est  speculum 

praelaturae  principum 

dans  aequam  posteris  formam, 

qua  regant  ecclesiam. 

8.    Qua  Deo  templa  construxit 
et  idola  destruxit, 
nam  docendo  fidem  rectam 
perversam  convertit  sectam 
fugans  idolatriam. 


3.    Quo  iam  promeruit 
sacris  ascribi  caelicolis. 


10.    Hic  sacer  autistes 
ut  sol  refulgens 
in  templo  Dei 
sanavit  debiles 
desperatosque 
reddidit  spei ; 
qui  meris  virtutibus 
mirisque  signis  floruit, 
lucra  de  talentis 
quina  quinis  obtulit. 

12.    Quendam  discerptum 
membratim 
atque  ueeatum 


5.    Quis  tantus  vineae  cultor 
Domini  est  et  rector? 
Quis  in  domo   regis  summi 
procurat  zelo  tali 
familiam   Domini  ? 

7.    Idem   iunior 

parcimoniae  servator 
exclusit  a  se  luxum  vitae 
vacaus  theologiae. 

9.    0  quantus  erat  gregi  pastor 
quam  pius  informator, 
quam   hilaris  iste   dator 
sustentabat  veste  nudos 
ciboque  famelicos! 

11.    Et  ecce,  Dominus 

hunc  sanctum  quam  puIcRre 

mirificavit, 

qui  caecos  oculos 

potenter  reformans 

illuminavit, 

curam   paraliticis 

claudisque   gressum  tribuit 

et  surdis  auditum 

sane  restituit. 

13.    CoIIectis  membris 
reduxit 
ad  vitae  statum. 


De  sanctis.     De  sancto  Lndarero. 


91 


14r  Alterum  veio  quendam 
suspensum   patibulo 
mire  solvit  a  mortis  laqueo, 


15.    Insuper  quam  plurima 
fugavit  daemonia 
caelesti  praepollens  gratia. 


16.    Quis  tanti  gesta  praeclare 
plene  commendare, 
quis  cuncta  pensare 
signa  poterit? 


17.    Quo  trina  regio  claret, 
cuius   ille  doctor, 
defensor  et  rector 
fidus  exstitit. 


18.    Hoc  rectore 

laetatur  nunc  Westfalia, 
gens  gaudet  Brabantina, 
laeto  canore 
plaudit  Frisia. 


19.    Nam  per  eius 

doctrinam   et  solacium 
post  huius  vitae  cursum 
capiunt  verae 
vitae  bravium. 


20. 


Ergo  tanto 


festiva  laude  viro 
psallens  noster 
sollemnizat  cliorus, 
voce  clara  consonus, 


21.    Ut  per  eius 

sollemnia  tendamus 
ad  amoeua 
paradisi  festa 
de   mundi  miseria. 


22.    Ludgere, 
patrone, 

sanctissime  pbntifex, 
suppedita 
nobis  curam 
in  liac  via  lubrica, 
ut  nos  per  tua 
muniamur 
a  clade  suffragia. 


23.    Per  quae  nos 
oramus 

ad   patriam  vitae  reduci, 
ut  angelis 
sociari 

mereamur  inclitis, 
quibas  ardua 
te  gaudemus 
adisse  fastigia. 


24.    Nos  gaudere  tecum 

fac   in   atriis  augelorum. 


Grad.  ms.  Borkense  saec.  15.  Cod.  Borken.  A  9.  A.  —  Grad.  ms. 
Lonense  saec.  15.  Cod.  Lonen.  s,  n.  B.  —  Miss.  ms.  Legdense  saec.  15. 
Cod.  Legden.  1.  C.  —  Grad.  ms,  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fnchtorpieu. 
L  11  D,  —  Miss,  ms,  Fuclitorpiense  saec,  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  I.  E.  — 
Miss.  ms.  Nordkirchense  (Gerardi  de  Morrien)  saec.  15,  Cod.  Nordkirchen. 
520').  F.  —  Grad,  ms,  Ennigerlohense  saec.  1-5.  Cod,  Ennigerlolien,  1.  G.  — 
Miss,  Monasteriense  impr.  Coloniae  1489.  H.  —  Miss.  Monasteriense  impr. 
Parisiis  1520.  I.  —  Grad.  Monasteriense    impr.  s,  1.   (Alopecius)  1536.  K.  — 

1,  4  mente  pia  fehlt  H,  —  5,  5  familia  B,  —  10,  8  merisque  H.  — 
'  14,  3  mortis  vinculo  C.  —  18,  5  phuidet  C,  —  20,  4  sollemnizet  C.  —  23,  3 
te  (statt  vitae)  H,  —  23,  7  quorum  ardua  BG. 

Melodie  wie  ^Caeli  cnarra^it'"  (Anal.  Hynm.  L,  Nr.  267\  —  Die  Se- 
qiien-/;  entstammt  sichtlicli  der  Diozese  3Iihister  in  Westfalen  und  ihr  Ge- 
brauch  blieb,  nach  den  Quellen  zu  schlielien,  anf  diese  Diozese  beschriinkt.  — 
In  BOUl  ist  sie  fiir  die  Transhitio  s.  Ludoeri  bestimmt. 


92 


Sequentiae  transitoriae. 


10. 


12. 


14. 

16. 
18. 


61.    De  saiicta  Margareta. 

1.    Regi  psalmistae, 
citliaristae, 
tibi,   Christe, 
iubilo   psallamus, 


Psalleutes  promamus 

te,  promentes  gaudeamus 

Regis  in  templo 
reginae 
virgines  astitere, 

Quarum   de  grege 
fortis  athleta 
victrix  exstitit 
inclita  Margareta, 

0  Christe,   sic  tuam 
subole  perpetuam 
amplas  ecclesiam, 

Nutrici  traditur 

nutrienda, 

Nutricem   sequitur 

reverenda, 

Fidelis 

e  caelis 

rore  spiritus 

tingitur 

imbuenda. 

Transit  Olibrius 
cupitque  visam, 
revisam 
urget  acrius ; 


3.     V^irginis  athletae 

ad  honorem  Margaretae. 

5.    Pugnae  exemplo 
sub  fine 
posteris  quae  fuere. 

7.    Pro  Dei  lege 
iugique  vita 
hosti  restitit 
caelica  margarita. 

9.    Dum  vitae  speculo 
vis  hanc  nasci  saeculo 
gentium  filiam. 

11.    Pascit  oviculas 
agna  Dei, 
Struit  tenticulas 
lupus  ei, 
Quem  vincit 
et  vicit 
fide  penitus 
caritas 
magnae  spei. 

lo.    Eductam  carcere 
spirans  irarum 
minarum 
mactat  verbere. 


Martyr  levatur,  15.  Incarceratur, 

carne   mactatur,  Deum  precatur, 

acerbis  ungulis  carpinatur,  tyrannis  hostica  demonstratur. 

Draco    ferox  exsilivit  17.  Signo   crucis  se  munivit, 

virginemque  vivam  deglutivit;  crepat  anguis,  illaesa  exivit. 


Belzes  victus  spernitur ; 
crux   Christi  cernitur 
promicans  ab  aethra ; 
umbra  taetra 
carceris    steruitur; 


19.     Columbae  colloquio 
repletur  gaudio 
nil  memor  plagarum  ; 
lampadarum 
dulcescit  ustio. 


De  Sanctis.     De  sancta  Margareta.  93 

20.    Vasis  in  uiida  21.    Praeses  baccbatur, 

vincta  mergitur  profunda,  iubet,   martyr  decollatur, 

salva  solvitur  laetabunda.  caelum  spiritu  gloriatur. 

22.    Atbleta, 

bravio    freta, 

iam  laeta 

Margareta, 

ubi  stas  in  gloria, 

nobis  assis  memoria. 

Collect.  ms.  Tegurinum  saec.  11/12.  Clm.  Monacen.  18  914.  add.  saec.  13. 
ex.  A.  —  Miss.  ms.  Spirense  saec.  14.  Cod.  Oxonien.  Laud.  misc.  282.  B.  — 
Cantion.  ms.  Engelbergense  anni  1872.  Cod.  Engelbergen.  814.  C.  —  Miss. 
ms.  Lunaelacense  saec.  14/1-5.  Cod.  Vindobonen.  1913.  D.  —  Grad.  ms. 
Lunaelacense  (?  Salisburgense)  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  3787.  E.  —  Pros. 
nis.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  F.  —  Miss.  ms.  Lunae- 
lacense  anni  1453.  Cod.  Vindobonen.  1899.  G.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense 
anni  1498.  Cod.  Vindobonen.  1796.  H.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493. 
(od.  Mus.  Dioecesau.  Brixinen.  s.  n.  L  —  Grad.  ms.  Clarholtense  (?)  saec.  15. 
Cod.  Westkirchen.  s.  n.  K.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Mo- 
nacen.  2873.  L.  —  Miss.  ms.  Fredeslariense  saec.  15.  Cod.  Casselan.  tlieol. 
fol.  120  a.  M.  —  Miss.  ms.  Erfordiense  saec.  15.  Cod.  Pommersfelden. 
2926.  N.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen. 
14667.  O.  —  Miss.  Frisingense  impr.  Babenbergae  1487.  P.  —  Miss.  Frisingense 
impr.  Auguslae  1492.  Q.  —  Miss.  Brixinense  impr.  Augustae  1493.  K.  — 
Miss.  Brixinense  impr.  Basileae  1511.  S.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lipsiae 
1502.  T.  —  Miss.  Numburgense  impr.  Basileae  1517.  U.  —  GHLMOQRl' 
sind  nicht  kollationiert. 

1,   4  u.  2,   1  spallamus  Spallentes  A.  — •   2,  2  depromentes  (st.  te  pro- 

mentes)  BCFIPS.  —  4,  3  stetere  IS.  —  5,  2  subditae  (st.  sub  fine)  T  —  5,  3 

posterisque  fuere  BCKNS ;  quae  fehlt  I.  —  6,  3  nutrix  AT.  —  7,  1  Pro  lege 

Dei  EI,    Prole  Dei  T.  —  7,    2  iugi<iue  vitam  T,   legisque  vita  C,   iugisque 

vita  E.  —   7,   4  caelique  C.  —  8,    1  Sic  Christe  DEP,    Hic  Christus  tuam 

B;   sic  fehlt  DEFP;    tua  N.  —   8,2  subolem  C— FIST.  —   9,    1  Dum  rite 

N.  —    10,   6   de   caelis  BNP,    e  caeh)  F.  —    10,    7  rorore  A.  —    10,   7  sq. 

tingitur   spiritus    alle  Quellen,    aber   gegen   den  Reim ,    da    10,    7  mitll,    7 

i    reimen   muB.    —    10,    8   uugitur    DEF.   —    10,    9   imbueudam    F.    —    11,    8 

tendiculas  IKNP.  —    11,    5   sq.  <iuem    vicit  et  vincit  C,    vidit  et  vicit  I.  — 

11,   6  quem  (st.  et)  T.  —  12,   4  urgit  T.  —  13,    1  Educta  KNT.  —  13,    3 

virgarum  BIP.  —  15,  1   Decarceratur  C.  —  15,  3  tvranni  C,  tyrannus  INST  ; 

I    hostia  BFK,  hostis  N,  hosti  C.  —  16,  2  virginem  qui  vivam  CFT,  virginem 

vivauKiue  B.  —  18,    1   Belces  E,    Belcze.s  P,  Betces  D.   Belcep  C,  Belceb  S. 

Belzeb    IK,    Belceps  T,    Beelceps  N,    Celtes  B;    dor  jetzt    rezipiert^n  Form 

„Beelzebub"    wiirde   am  meisten  „Beelzeb"  oder  „Belzeb"  entsprechen;    aber 

i   wie   war   die  Schreibweise ,   als    diese  Sequenz    entstand?     Die    in  den  Text 

I    aufgenommeno  Form    ist    jone    der    altesten  uns  bokannten  Quolle.  —  18,    3 

'    permicans  CN ;    ad  T;    aethera  KN.  —  19,    5  ulcio  P.    —  20,  1   Vasis  unda 

^  KN,  Vasis  nninda  B.  —  20,  2  victa  BIT,  iuncta  E,  vinclata  N,  vincta  fehlt 

CFK.  —  20,    3  laudabunda  B.  -   21,  8  caelo  K.  —  22,  5  stans  B.  —  Zur 

Strophe    22  ist  in  ABCDEFPS  noch  eine  Gegenstrophe   (23)  hinzugedichtet 

die   nach   dem    Schema   der  Sequenz    als    iiberschussig    zu    erachten    ist  und 

inhaltlich  zum  AbschluB  nicht  orfordorlich  orschoint,  niimlich: 


94 


Sequentiae  transitoriae. 


23.    8anctorum, 

Christe,  tuorum 
corona, 
clona  bona 
nobis  aeternalia 
per  ipsius  suffrag-ia. 

Dazu  clie  Varianten:  2o,  2  tuorum  Christe  C,  Christus  tuorum  EF. 

Titel  der  Mclodic:  „Psallite",  somit  gleicher  Bau,  wie  Nrr.  27;  32; 
38  u.  46;  vgl.  LIII,  Nr.  167.  Es  handelt  sich  um  ein  Produkt  aus  Deutsch- 
land ,  das  im  mittleren  und  siidwestlichen  Teile  dieses  Landes  in  Brauch 
war.  Die  Art  des  Gottschalk  von  Limburg  ist  nachgeahmt,  dabei  aber  der 
Reim  schon  so  reich  und  kunstvoll  durchgefiihrt ,  daB  diese  Sequenz  jenen 
der  2.  Epoche  beigezahlt  werden  konnte. 


65.   De  sancta  Martha. 

1.    Eia,   recolamus 

carmina  Deo  digna, 


2.    Chordas  cordis 

temperemus,  sit  pro  cliordis 
cordium  concordia. 

4.    Hodie 

memoria  iucunda 

veneramur 

Martham, 

matrem  sanctissimam 

6.    Secus  pedes  vacat  Maria; 
haec  procurat  sobria  convivia. 


3.    Dulce  melos 

demus,  cuius  laus  sanctorum 
merces  est  gratissima. 

5.    Quam   factor 

omnium,   factus  pauper, 

caelo  regnans, 

terris 

elegit  hospitam. 

7.    Grata  Deo  Marthae  actio ; 
Mariae  laudatur  contemplatio. 


8.    Gaudet  ille  foetens  Lazarus      9.    Caeci  visu,  claudi  donantur 


se  vocatum  ab  inferis. 

10.    Martha,   nimium  beata, 
vita   cuius  admiranda, 

12.    Mirabilis  in  illa 
emicuit  gratia, 
ut  et  apostolorum 
sit  apostola : 

14.    Beatum  praedicant 

patrem,  angelos  qui  cibavit; 


gressu  sanctaeMarthae  meritis. 

11.    Fide  iirma,   spe  robusta, 
caritate  inclita. 

13.    Mortuos  resuscitat, 
daemonibus  imperat, 
serpentes  tollit,   tactu 
lepram  mundat. 

15.    Martha  beatior, 

angelorum  quae  panem  pavit. 


16     Postremum   decurso  stadio     17.    Pro  parvis  donata  maximis, 
praesentium  pro   terrenis 

fruitur  regno  sidereo,  praemia  captans  caelestia. 


De  Sanctis.     De  s.  Nicolao  Myrensi.  95 

18.    Christi,   cara,   prece  tua  19.     Ut  ad  illam,  qiiam  speramus 

nobis  detur  venia,  te  praeduce,  patriam 

20.    Pertingamus 
ope  tua. 

Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  769.  A.  —  Miss.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  15. 
Cod.  Graecen.  147.  C.  —  Collect.  ms.  Benedictoburanum  saec.  1'6.  (et  14.  in.). 
Clm.  Monacen.  4617.  D.  —  Miss,  ms.  Augustanum  saec.  14.  Cod.  Mus. 
German.  22929.  E.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen. 
23054.  F.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Florian.  XI  885.  G.  — 
Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  15.  Cod.  Floriaii.  III  205.  H.  —  Miss.  ms.  Alris- 
pacense  saec.  15.  Chn.  Monacen.  2873.  I.  —  Miss.  Frisingenso  impr.  Bam- 
bergae  1487.  K.  —  Miss.  Frisingense  impr.  Augustae  1492.  L.  —  Miss. 
Pataviense  impr.  Patavii  1491.  M.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Augustae  1494. 
N.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Viennae  1503.  O.  —  Miss.  Pataviense  impr. 
Augustae  1505.  P.  —  CI— N  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  Eia  iubilemus  DGHOP.  —  2,  2  temporum  (!)  O;  per  chordas  G.  — 
3,  1  Dulces  G.  —  4,  3  veneremur  G,  veneratur  D.  —  4,  4  sq.  matrem  Martham 
D.  —  8,  1  ille  ferens  (!)  G.  —  9,  1  claudi  curantur  OP;  claudi  gressu  donante 
H.  —  10,  1  O  Martha  A  usw.  ausgenommen  G. —  11,  1  Fide  formosa  G. — 
12,  1  in  ista  G.  —  12,  3  et  fehlt  ABE.  —  13,  1  suscitat  EGHP.  —  14,  1 
Beatam  A,  Sanctum  G;  praedicat  EGOP,  praedicavit  H.  —  14,  2  panem 
angeh)rnm  (|ui  (!)  AB.  —  14,2  u.  15,  1  angelos  —  beatior  fehlt  E.  —  15,  2 
'juae  angelorum  pane  G.  —  16,  1  decursu  O.  —  17,  1  dona  H ;  maxima  ABH, 
maxinias  G.  —  18,  2  donetur  AB ,  datur  G.  —  19,  1  qua  D.  —  19,  2  te 
gaudere  patriam  A  usw.  ausgenommen  E.  —  20,  2  fehlt  E. 

Titel  der  Melodie:  „Eia  turma",  wie  bei  den  Nrr.  10  u.  47.  —  Durch 
ein  Versehen  war  diese  Sequenz  nur  aus  der  Quelle  E  im  Bd.  XLIV  (Nr.  231) 
mitgeteilt.  Sie  ist  sichtlich  ein  Produkt  aus  Suddeutschland ,  auf  dessen 
Diozesen  ilir  Gebrauch  beschrankt  blieb. 


()0.   De  s.  Nicolao  Myronsi. 

1.    Congaudentes  exsultemus  2.    Ad  beati  Nicolai 

vocali  concordia  festiva  sollemnia, 

3.    Qui  in   cunis  adliuc  iacens  4.    Ad  papillas  coepit  summa 

servando  ieiunia  promereri  gaudia. 

5.    Adulescens  amplexatur  6.    Alienus  et  immunis 

literarum   studia  ab  omni   lascivia. 

7.    Felix  confessor,  8.    Per  quam  provectus 

cuius  fuit  dignitatis  praesulatus  sublimatur 

vox  de  caelo  nuntia,  ad   summa  fastigia. 

9.    Erat  in   eius   animo  10.    Auro   per  eum   virginum 

pietas  eximia,  toUitur  infamia 

Et  oppressis  impendebat  Atque   patris  carundem 

multa  benelicia:  levatur  inopia; 


96 


Sequentine  transitoriae. 


11.     Quidam  iiautae  navigautes 
et  contra  fluctuum 

saevitiam  luctantes 
navi  paene  dissoluta, 

13.    „0  beate  Nicolae, 

nos  ad  portum  maris  tralie 
de  mortis  angustia; 

15.    Dum  clamarentnecincassum, 
ecce,  quidamdicens:  „Assum 
ad  vestra  praesidia." 

17.    Ex  ipsius  tumba  manat 
unctionis  copia, 

19.    Nos,  quisumusinliocmundo 
vitiorum  in  profundo 
iam  passi  naufragia, 

21.    Illam  nobis  unctionem 

impetres  ad  Dominum 
prece  pia, 

23.    Huius  festum  celebrantes 
gaudeant  per  saecula, 


12.    lam  de  vita  desperantes, 
in  tanto   positi 

periculo  clamantes 
voce  dicunt  omnes  una : 

14.    Trahe  nos  ad  portum  maris, 
tu  qui  tot  auxiliaris 
pietatis  gratia." 

16.    Statim   aura  datur  grata 
et  tempestas  fit  sedata, 
quieverunt  maria. 

18.    Quae  infirmos  omnes  sanai 
per  eius  suffragia. 

20.    Gloriose  Nicolae, 

ad  salutis  portum  trahe, 
ubi  pax  et  gloria  *, 

22.    Qua  sanavit  laesionem 

multorum  peccaminum 
in  Maria. 

24.    Et  coronet  eos  Christus 
post  vitae  curricula. 


Trop.  ms.  S.  Aredii  Lemovicensis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  A.  — 
Miss.  ms.  S.  Stephani  Bisuntini  saec.  11.  ex.  Cod.  Bisuntin.  71.  B.  —  Trop 
ms.  Martialense  saec.  10.  Cod.  Parisin.  1084.  add.  saec.  11/12.  C.  —  Grad 
ms,  Gallicum  saec.  11/12.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1172.  D.  —  Trop.  ms 
Gallicum  saec.  11/12.  Cod.  Londinen.  Reg.  8  C  XIII.  E.  —  Trop.  ms 
Caraeracense  saec.  11/12.  Cod.  Cameracen.  79  (78).  F;  2^  loco  fol.  151^ 
F  *.  —  Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  G.  — 
Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12.  Cod.  Cameracen.  62  (61).  H.  —  Trop 
ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin  1139.  I.  —  Trop.  ms 
Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  K.  —  Trop.  ms.  Narbo 
nense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  L.  —  Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensii 
saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  1086.  M.  —  Grad.  ms.  Rotomag^ense  saee.  13.  in.  Cod 
Parisin.  904.  M  *  —  Pros.  ms.  Reraense  (?  Parisiense)  saec.  13.  Cod.  Commun 
Assisien.  695.  N.  —  Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13.  (et  14.)  Cod.  Capit.  Baiocen 
62.  O.  —  Miss.  ms.  Beccense  saec.  13.  Cod.  Parisin.  1105.  O*.  —  Pros 
ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  S;ingallen.  383.  P.  —  Miss.  ms 
S.  Barbarae  in  Algia  saec.  12.  cum  Prosar.  saec.  l-J/14.  Cod.  Sangenovefian.  96 
Q. —  Miss.  ms.  S.  CorneHi  Compendiensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16828 
R.  —  Grad.  ms.  Victorinum  sa^c.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  S.  —  Grad 
ms.Victorinum  saec.  14.  in.  Cod.  Parisin.  14 452. T.  —  Grad.  ras.  Victorinum  saec 
14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  U. —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacen.sis  saec.  14 
Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  X.  —  Miss.  ras.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec.  14 
Cod.  Parisin.  1106.  Y.  —  Miss.  ras.  Lucionense  saec.  14.  Cod.  Capit.  Baiocen 
61.  Z.  —  Miss.  ras.  Tullense  saec.  14.  Cod.  Spinalien.  116.  a.  —  Miss.  ms 
Cathalaunense  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  b.  —  Miss.  ms.  Sam 
maglorianum    saec.    15.     Cod.  Parisin.  Arsen.    623.  C  —    Miss.  ras.  Gemeti 


De  Sanctis.     De  s.  Nicolao  Myrensi.  97 

cense  anni  1485.  Cod.  Rotomagen.  301.  d.  —  Mi.ss.  m.s.  Rotomagen.se  saec. 
15.  Cod.  Portus  Gratiae  325.  e.  —  Pros.  ms.  Claromontense  saec.  15.  Cod. 
Claromonten  57.  f.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Cadomensis  anni  1451.  Cod.  Ca- 
domen.  Mancel.  s    n.  g. 

Pros.  ms.  Agamiense  saec.  11/12.  Cod.  Einsidlen.  366.  h.  —  Miss. 
m.s.  S.  Floriani  .saec.  12.  Cod.  Florian.  Ill  208  ll*.  —  Miss.  ms.  Seco- 
viense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  i.  —  Grad.  ms.  S.  lohannis  Constau- 
tiensis  saec.  12.  Cod.  Stutgardien.  Brev.  fol.  123.  k.  —  Trop.  ms.  Germanicuni 
saec.  12.  Cod.  Roman.  Angelic.  948  (R  IV  38).  1.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum 
saec.  12.  in  Clm.  Monacen  27130.  m.  —  Grad.  ms.  Inticense(Vj  saec.  12.  ex. 
Cod.  Oxonien.  Misc.  liturt^.  341.  n.  —  Grad.  et  Pros.  ms.  Tridentinum  (postea 
Carnolense)  saec.  12.  in.  Cod.  Semin.  Brixinen.  67  (B  22).  add.  saec.  12. 
ex.  0.  —  Grad.  ms.  Quedlinburgense  saec.  12.  ex.  Cod.  Mus.  iierolineu.  Z  98. 
0*.  —  Grad.  ms.  Brixinense  saec.  13.  in.  Cod.  Semin.  Brixinen.  9.  p.  — 
Miss.  ms.  Ratingense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  (i-  —  Miss.  ms. 
Aquisgranense  saec.  13.  in.  Cod.  Florentin.  Med.  Pal.  IV.  r.  —  Giad.  ms. 
Glattense  saec.  13.  in.  Cod.  Muro-Grisen.  membr.  7.  S.  —  Grad.  ms.  Kheno- 
viense  ann.  cr.  1233.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  14.  t.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense 
saec.  13.  ex.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  29.  u.  —  Grad.  ms.  Sangallense  saec.  13'14. 
Cod.  Sangallen.  379.  X.  -  Miss.  ms.  Vallis  S.  Gregorii  Monasteriensis 
saec.  13.  Cod.  Colmarien.  409.  y.  —  Miss.  ms.  Metense  saec.  14.  Cod. 
t/apit.  Treviren.  161.  Z.  —  Miss.  ms.  S.  Arnulfi  Metensis  anni  1321.  Cod. 
Meten.  133.  «.  —  Miss.  nis.  Pragense  saec.  14.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII 
B  9.  /9.  —  Grad.  ms.  Veldidenense  saec.  14.  Cod.  Oenipontan.  710.  y.  — 
Grad.  ms.  Castri  Teriolis  saec.  14.  Cod.  Ambrasian.  CN  61.  J.  —  Pros. 
ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CCIX  (253).  t.  —  Miss. 
ms.  S.  Stefani  Metensis  saec.  15.  Cod.  Meten.  331.  t^.  —  Grad.  ms.  Unter- 
lindense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317.  t/.  —  Prosar.  m.«.  Lunaelaceuse 
saec.  15.     Cod.  Vindobonen.  4977.  ,•>.  — 

Trop.  ms.  Novaliciense  .'^aec.  11.  ex.  Cod.  Oxonien.  Douce  ms.  222. 
X.  —  Trop.  ms.  Vercellense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Vercellen.  CLXI.  add. 
saec.  12.  A.  —  Trop.  ms.  Modoetinum  saec.  12.  Cod  Capit.  Modoetiu.  77. 
f.1.  —  Trop.  ms.  Bobbiense  saec.  12  13.  Cod.  Taurinen.  F  IV  18.  v.  — 
Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII  18.  |.  —  Pros.  ms. 
Carmelitarum  Senense  saec.  14.  Cod.  Senen.  G  111  2.  n. —  Miss,  ms.  Augustino- 
Roman.  Neapolitanum  anni  1506.  Cod.  Vaticau.  Ottob.  221.  (>.  —  Trop.  ms. 
Catanense  saec.  12.  Cod.  Matriten.  (Collect.  Barbieri)  s.  n.  (nncli  Weale  II, 
485).  a. 

Trop.  ms.  Vicense  saec.  12.  in.  Cod.  Capit.  Vicen.  CXI  t.  —  Trop. 
ms.  Rivipullense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXI.  v.  —  Trop.  ms.  Gerun- 
dense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  495.  v  *.  —  Grad.  ms.  Toletanum 
saec.  12/13.  Cod.  Ca})it.  Toletan.  35 — 10.  (f.  —  Trop.  ms.  Benedictinum 
(Hispauicum?)  saec.  12.  Cod.  Capit.  Oscen.  s.  n.  /.  —  Grad.  ms.  Dertust.nse 
saec.   13.  in.     Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  i/^. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  ann.  1228—56.  Cod.  Mancunien.  Crawford 
lat.  24.  »/;*.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  CoU.  Univ.  Oxo- 
iiien.  148.  (o.  —  Miss.  ms.  Sarisburiensc  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  135.  aa.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  anni  cr.  1275.  Cod. 
Londineu.  Add.  12  194.  l)b.  —  Grad.  ms.  Sarisburion.se  saoo.  15.  iu.  Cod. 
Oxouieu.  Ihitton  3.  CC  —  Miss.  ms.  Sarisburiouso  saoo  14  15.  Cod. 
Vatican.  Palat.  501.  d(l.  —  Trop.  ms.  S.  Patrioii  Dublinensis  saec.  14. 
Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  ee.  —  Miss.  ms.  Horefordeuse  saec.  14.  ex. 
Cod.  CoU.  Univ.  Oxonien.  78.  A.  ff.  —  Miss.  ms.  Soireburnense  saeo.  14/15. 
Cod.  Ducis  Northumbriae  Alnwicon.  s.  n.  g^gf.  —  Pros.  uis.  Corneliense  saec. 
14/15.  Cod.  Cantabrigion.  LI  I  10  (Pars  111)  llh.  —  Miss.  ms.  S.  Torronani 
Arbuthu<»ronsis  saec.   15.  ox.     Cod.  i^riv.  roiuijjr.  Burntislaud  1864.  ii. 

Grad.  ms.  Beuodictinum  saoo.  13.  Cod.  BruxoUou.  Fotis  1173.  kk.  — 
Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  iu.  Cod.  Bruxellen.  11396.  H.  — 
l>lun\e-Bun  ni  stor ,   Thosanri  hyniiiolocici  Frosatiwnv.     II.  1.  7 


98  Sequentiae  transitoriae. 

Grad.  ms.  Stabulense  saec.  VS.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  18031.  nini.  — 
Miss.  ms.  Leodiense  saec.  13.  Cod.  Treviren.  360.  nn.  —  Miss.  ms.  Leo- 
diense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808.  00.  —  Pros.  ms.  Carmelitarum  Vil- 
vordiensium  anni  1418.  Cod.  Bruxellen.  11369.  pp.  —  Miss.  ms.  S.  Pancratii 
Leydensis  saec.  15,  Cod.  Parisin.  Arsen.  160,  (|(j.  —  Grad.  rps.  S.  Sepulcri 
Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  membr.  fol.  7.  rr.  —  Miss.  ms.  S 
lohannis  Hierosolymitani  in  Haarlem  saec.  15  16.  Cod  Harlemen.  membr. 
fol.  1.  SS.  —  Miss.  ms.  Noviomagense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Noviomaj^en. 
I  a  2.  tt. 

Es  kommen  hinzu  die  gedruckten  Missalien  fast  aller  Diocesen  FranTc- 
reichs  und  nur  eiuiger  w^enigen  Deutschlands,  woriiber  man  vgl.  Chevalier, 
Repert.  Hymu.,  Nr.  3795.  —  M*NORTYZ  d— g  i  p  q  t  U  X  z  «— c  ;>  —  v 
71  a  V  if^)  y\p  ee — ii   nn  rr  SS  tt  sind  nicht  kollationiert. 

1—16,  1  fehlt  h,  weil  Liicke  in  der  Hs.  —  2,  2  votiva  FF=^M|.  — 
3,  1  iacet  S.  —  3,  2  servabat  O.  —  Nach  3,  2  ist  6,  1  eingeschoben  C.  —  4,  1  A 
papilla  a,  Ad  papillara  r,  A  mamilla  ll  *  m  n  O  S  I,  Ad  mamillas  k  1  r  ?. 
coepit  illa  PSU  oj.  —  6,  2  ab  omnibus  0.  —  Str.  7  nach  10  gestellt  0.  — 
7,  2  cui  n;  dignitati  C  v*.  —  7,  3  de  caelis  Q  k  |.  —  8,  1  Per  quem  A 
t;  provectu  n.  —  8,  2  pr*esulatu  CM ;  sublimatur  praesulatus  0',  sublimatus 
AK,  sublimatum  1  —  8,  3  vestigia  v  v*.  —  9,  1  Cuius  L  —  11,  4  und  alles 
ijbrige  fehlen  v*.  —  12,  1  Nam  C  k  ??,  Ac  mm.  —  12,  2  posito  1  —  12,  4  una 
voce  dicunt  omnes  L;  omnes  fehlt  \.  —  13,  2  ad  maris  portum  CF*HIM  h 
k  n.  —  13,  3  a  mortis  k.  —  13,  3  und  14,  1  fehlen  1  —  15,  1  Cum  ??;  necne(!) 
C.  —  15,  3  ad  nostra  o.  —  16,  2  cedata  I.  —  16,  3  quievere  h.  —  17,  1 
Nam  statt  ex.  1;  tuba  0.  —  Str.  19  u.  20  umgestcllt  k.  —  19  fehlt  1.  —  19,  3 
fehlt  T].  —  20,  10  beate  Nicolae  n.  —  20,  2  nos  (tu  r])  ad  portum  maris 
(maris  portum  Q)  trahe  Q  S  ??  CC.  —  20,  3  ubi  patet  gloria  t;  pax  et 
gaudia  n  S  |.  —  Str.  21—24  fehlen  ri.  —  21,  1  lllam  haben  nur  ACGI,  die 
anderen  Ipsam.  —  21 ,  2  ad  Dominum  haben  uur  ACM,  die  anderen:  a 
Domino ;  der  Reim  mit  22,  2  spricht  fiir  die  erstere  Lesart;  impetret  AIQ.  — 
21,  3  Voce  pia.  C.  —  22,  1  Qui  MPQX  b  ni  n  |  e  e,  e  Quae  DILOSUY 
Y*  aclorsyj^wbb  mm  pp  qq ;  laesiones  I  v.  —  22,  2  peccantium 
h*.  —  Str.  23.  u.  24  fehlen  CFY  a  h  s  y  t  kk.  e  —  23,  1  Huius  nur 
in  AGHM  CC  00,  in  den  anderen:  Cuius,  (oder  Eius  mm);  recolentes 
M.  —  24,  1  Ut  I;  corones  h*  0;  coronet  Deus  Christus  k;  Christe  h*  m 
n.  —  Nach  Str.  24  folgt  noch  in  MFF*: 

Pro  quo  dicant  omnia 
celsa  voce:  Alleluia. 

Statt  dessen  nur  Alleluia  A,  Amen  dicarit  omnia  EK  v  mm,  per 
misericordiam  aa. 

Die  Sequenz  vvar  sichtlich  beliebt  und  international;  in  JEnglgnd  lalJt 
sich  ihr  liturgischer  Gebrauch  mangels  alterer  Quelleu  erst  relativ  spat  nach- 
weisen ;  in  iJeutscJiland  weicht  sie  allmahlich  inuuer  mehr  zuriick  vor  der 
aus  Deutschhind  stammenden  Nicolaussequenz  ,^Laude  Christo  dehita'''  (da- 
riiber  im  Bd.  LV.);  Ursprungsstatte  ist  wohl  Franlreich  oder  Italien.  — 
Khythmus  uud  Reim  sind  schou  sehr  entwickelt  und  kunstvoll  gehandhabt. 
Alle  «Strophen  schlieBen  mit  ;,-ia" ,  ausgenomrnen  Str.  11  u.  12,  23  u.  24, 
die  auf  bloBem  „a"  auslauten.  —  Mone  (III,  S.  455)  hat  im  Gegensatz  zu 
allen  Quellen  Str.  17  u.  18  nach  Str.  20  gestellt,  weil  sie  sonst  „den  Zu- 
sammenhang  unterbrechen".  Letzteres  ist  nicht  der  Fall;  Str.  17  u.  18 
schlieBen  den  historischen  Bericht  iiber  das  Leben  des  hl.  Nicolaus  (be- 
ginnend  in  Str.  3)  ab ;  es  folgt  dann  die  Anwendung  in  Gebetsform ,  wobei 
Str.  19  u.  20  an  die  Str.  13—16  ankniipfen,  Str.  21  u.  22  hingegen  an  die 
Str.  17  u.  18.  —  Angezeigt  ist  die  liemerkung  Mones  (a.  a.  O.),  daB  Maria 
(22,  3)  Maria  Magdalena  ist. 


De  Sanctis.     De  s.  Nicolao  Myrensi. 


99 


67.   De  s.  Nicolao  Myrensi. 


Laude  condignissima 
dies  annua 
reddit  gaudia 
praesentia, 


2.    Qiiae  caeli  agmina 
instantissima 
semper  celebrant 
frequentia. 


3.    Hanc  Nicolai  pontifipis  4.    Ut  precibus  fidelissimis 

Christus  consecrat  ex  meritis,     ipsum  rogitet  pro  servulis. 

5.    HicmatreprogenitusGraecia  6.    Ipsum  voxpraestituitcaelica 


Infantia 

degens  innocentissima 
artabat  iam  corpori  lora 
spiritus  imponens   iura 
luxusque  domabat  inedia. 

Defensor  cunctorum 
hic  miserorum 
condemnatos  iuvenes 
eripuit  tres. 


Antistitem 

Myreae  signis  praecluem, 
qui  prior,  quae  docuit,  fecit, 
subditos  ut  pastor  regeus, 
non  ut  mercenarius  neglegens. 

Cum   haec  et  talia 
studuit  plura, 
senectutis  integros 
attigit  annos. 


9.    Tactus  morte  corporis  10.  Eius  tumbae  marmore 

spiritum  vitae  remisit  caelis  oleum  mox  coepit  emanare 

laetaturum  sedulo  salus  aegritudinum 

patrio  regno.  multigenarum. 


11.    Oramus,  sanctissime 
praesulum, 
te  supplici  voto, 
tu  nostros   precatus 
suggere  Deo, 


12.    Ut  ipsius  gratia 
per  tua 
praesentia  festa 
deleautur  cuncta 
crimina  nostra. 


Trop.  ms.  Emmeramense  saec.  11/12.  Clm.  Mouacen.  14083.  A.  — 
Trop.  ms.  (Magiintinum  et)  Tegurinum  saec.  (10.  et)  11.  Cod.  Londinen. 
Add.  19768.  add.  saec.  12.  B.  —  2,    3  voce  sempor  B.  -    11,  5  Domino  B. 

Schema  der  Melodie:  „l)ies  saiictiHcatus" ,  somit  gleicher  Bau,  wie 
jener  dor  Sequenz  ,,]Slatus  autc  saecuW^  LIII,  15;  cfr.  ibid.  Nr.  150.  Der 
Iteit)i  (vieltach  nur  Assonanz)  orbeischte  oft  eine  andere  Abteilung  der  Verse, 
als  jene  bei  Nr.  15.  —  Ursprungsstatte  diirfte  Bayern  sein. 


68.   De  sancto  Paucratio. 

1.    Superui   regis  laude  sacra 
exsultet  terra. 


2.    Quae  prole  pudica 
natorum 


3.    Frequentat  superna 
polorum. 


4.    Ex  quibus  in  vitae  dotem  5.    Corruptis  moribus  ovem 

Pancratiusmartyr  iuventutem  immunem    dicavit  creatori. 


100 


Seqiientiae  transitoriae. 


6.    Nobili  ortus 

parentum  sanguine 
decoravit  genus  virtute, 

8.    Martyrum   coetibus 
coniungens  sociatur 
capite  caesus, 

10.    Huius  precibus 
conformes  tibi 
caelicolarum 
coniunge,   Christe,   plebi. 


7.    Persecutorum 

rabiem   superans, 
fide   pura  Christo  triumphans, 

9.    Quinfjue  talentorum 
cum  fructu  dinumerans 
Domino  lucrum. 

11.    Status  gaudeat 
totius  orbis, 
passionibus 
poenarum  mitigatus. 


12.    Martyr   Christi,  13.    Ut  tremendi 

exemplo  provocans,  iudicis  faciem 

prece  simul  semper  insistas,  intrepido  corde  spectemus 

14.    Et  tibi  conregnemus. 

Prosar.  ras.  Sangallense  dictum  „Branderi'"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  A.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  B.  —  3,  1  Frequentant 
AB.  —  4,  1  quibus  invite  B.  —  5,  1  eius  (st.  ovem)  B.  —  7,  1  Et  se  tortorum 
A^  —  9,  2  denumerans  A.  —  11,  1   Stratus  congaudeat  A. 

Titel  der  Melodic:  ^Romana",  wie  bei  Nr  8  (cfr.  LIII  37;  38  usw.). 
—  „Pulchra  antiquorura  nostrorura  sequentia.''  A.  Ob  sie  aus  St.  Gallen 
stammt? 


6D.   De  sancto  Pantaleone, 

1.    Celsa  lux  Sion, 

ave,  martyr  Pantaleon, 


2.    Clare  lucifer,   qui  puer 
senatorera  patrem 
spernis  idolatram, 

4.    Athleta  quam  fortis 
iussa  regis 
tu  contemnis 
Maximiani  principis, 

6.    lussus  artem 
tu  medicinae 
corporalis 
edoceri  docilis 


Puer  purus 
ac  benivolus, 
mitis,  clemens, 


3.    Summi  filius  ut   patris 
esses   praedulcis 
adoptivus  in  caelis. 

5.    Vexilla  Domini 
crucis  alma 
nunc  secutus, 
pulchra  sanctorum  curia ! 

7.    Morbos  curas, 
mentes  informas, 
praepotens 
divino  medicamine. 

9.    Vinculatum 

Ivis  puerum 

no  ligamine. 


De  Sanctis.     De  sancto  Pantaleone. 


101 


10. 
l  12. 


14. 
16. 


Vas  electionis  futurus, 
omni  sorde  purgatus, 

Erroribus  gentilem 
emancipans   parentem 
sana  fide  perenni 
reddis  parenti, 

Ignis   incendium 

superas  lide  flammivomum, 

0  gemma 

martyrum  splendida, 
cunctis  portus 
salutis, 
candelabrum  lucis. 


11.    Sumpsistipneumatismunera 
dignus  ante  baptisma. 

13.    Et  medicos  deterrens 
tu  aemulos  prosternis 
paralytici  gressu 
caecique.  visu. 

15.    Despicis  ferarura 

morsus  victor  ferocium. 

17.    Qui   mari 

deditus  ac  rotae 
colligatus 
es  tandem 
ense  decollatus. 


18.    Nos  commenda,  nos  proprios      19.    Quo  nos  tecum  in  caelorum 
regi   regum  servulos,  ducat  clemens  regiam, 

20.    In  qua  sibi 

laus  est  aeterna. 

Trop.   ms.  Sanf^allense   saec.    11.     Cod.  Sangallen.   376.    add.  saec.    13. 

A.  —  Trop.  ms.  Sangallense    saec.    11.     Cod.  Sangallen.  378.  add.  saec.    13. 

B.  -    Trop.  ms.  Sangaliense   saec.    11.     Cod.  Sangallen.    380.  add.  saec.  13. 

C.  —  Trop.  ms.  Sangallense    saec.    11.     Cod.  Sangallen.  382.  add.  saec.  13. 

D.  —  Pros.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  E.  —  Grad. 
ms.  Nussiense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  11.  F.  —  Miss. 
ms.  Morinense  saec.  16.  Cod.  Audomaren.  215.  G.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  ^Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  H.  —  Miss.  Coloniense 
impr.  Coloniae  1481.  I.  —  Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1494.  K.  —  Miss. 
Coloniense  impr.  Parisiis  1506.  L.  —  I  ist  nicht  kollatiouiert. 

In  H  fehlt  der  Anfang,  beginnt  mit  „puer  senatorem''  (2,  1).  —  3,  2 
esses  perpetim  G.  —  4,  1  nam  (st.  quam)  G.  —  4,  2  Christi  iussa  regis  E, 
Christi  iussa  (ohne  regis)  G.  —  5,  1  dominicae  G.  —  5,  2  alma  fehlt  G.  — 
5,  3  S(^.  secutus  nunc  regnas  in  sanctorum  curia  G.  —  7,  1  curans  EFGKL. 
—  9,  3  serpentis  E.  —  12,  1  Errore  G.  —  12,  2  emancipas  HEFKL, 
emancipatum  G ;  patrem  E.  —  13 ,  1  medicos  deterres  FKL,  deterris  B,  de 
terris  ACDH.  —  13,  1  sq.  niKlicos  aemulaturos  tuos  confundis  G.  —  14,  2 
superans  ACDH.  —  17,  2  traditus  G.  —  17,  4  es  statim  EFKL.  —  18,  1 
tu  indignos  (st.  nos  proprios)  G.  —  18,  2  famulos  EFKL.  —  19,  1  Quos  KL, 
Tuos  nos  F.  —  19,  2  trahat  G;  regina  FKL. 

Titel  der  MeJodie:  «,Eia  turma^ ,  somit  gleicher  Bau  wie  jencr  der 
Nrr.  10;  47  u.  65.  abgesehen  von  einigen  Abweicliungen  in  der  Versabteilung, 
welche  die  Kiicksicht  auf  die  Assonanz  erheischte.  —  Die  Quellen  erwecken 
den  Eindruck,  daB  diese  Sequenz  im  13.  Jahrh.  zu  Si.  GaJhn  entstand  und 
spater  von  Kdhi  libernommen  wurde. 


70,   l)e  sancto  Pautaleone. 

1.    Poli  gy rator, 
terrae  sator, 
sigillatim   corda  fingens 
et  praecepto  laborem. 


102 


Sequentiae  transitoriae. 


2.    Spiritum   siiscitaus 
Pautaleonis 
litteris  imbutum 
intellectus  prosapia, 


3.    Sed  virtus  transcendit 
vultus  splendorem ; 
datur  medicinae 
puer,  qui  curat  animas, 


venustum  corporis  per  decorem;    gerens  in  corde  Dei  timorem. 


4.    Quem  Hermolaus 

capacem  doui  cognoscens 

invitavit 

ad  fidem  maternalis   legis 

piura  sectatorem ; 

6.    Caecum  curavit, 
genitorem  convertit, 
idola  fregit, 
thesauros  dispersit, 
mire  paralysis 
sanavit  languorem. 


5.    Ipsius  prece 

serpens  crepat,   puer  nece 
literatur ; 

baptismi  suscej^it  lavacrum 
respuens  errorem. 

7.    Satanae  livor 

tyrannum  hinc  excitat ; 
dat  eculeo, 
lampadibus  urit ; 
Christum  habuit 
poenarum  extinctorem. 


8.    Manus    torquentium   aridae  9.    lactus  mari  petra  soluta 


missus  in  sartagine 


fiunt 

plumbum  candescens 

refrigeravit ; 

elementorum  factor, 

ut  in  camino  ternis 

quartus,   similis 

Dei  nato,  flammarum 

fornacis  destruxit  ardorem. 

10.    Postremo   gaudens 
addictus  spathae, 
vinctus  ad  olivam ; 
liquefit 

gladius,  lictor  credit, 
orans  exauditur, 
nomen   mutaturj 
Christus  hunc  vocat 
multum   miseratorem. 


salvus  uatavit  ad  littora 
feris  traditus 
velut  Daniel 
leonum  ora  strinxit ; 
rota  sanctum  non  laesit, 
perfidos  stravit; 
orat,  terra  tremuit, 
excelsum  habens  protectorem. 

11.    Portus  nautarum, 
fractor  laborum, 
curator  aegrorum 
et  hostis 

daemoniorum  dictus 
anhelans  truncatur ; 
fructum  dat  arbor, 
corpus  niveum 
lactis  sudat  liquorem. 

Aureola  fretus  martyrum 
consecutus  florem, 


12.    0  sanctePantaleon,  iunctus   13 
Deo  per  amorem, 

14.    Serve  fidelis,   impetres         15.    Qui  te  donorum  gratiae, 
omnipotentem  veniae  dotis  virtutis,  gloriae 

nobis  largitorem,  fecit  possessorem. 

16.    Prece,   merito,   Christe, 

testis  tui  mundum,   carnem, 
diabolum  dona  vincere, 
quod  coronae  sanctorum 
nanciscamur  fulgorem. 


De  Sanctis.     De  ss.  Patronis  Troianis. 


103 


Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clni.  Monacen.  28054.  A.  —  Grad. 
ms.  Aug-ustanum  saec.  14.  Clm.  Monacen.  3906.  add.  saec.  lo.  B.  —  Grad. 
ms.  S.  Crucis  Augustanae  anni  1497.  Clm.  Monacen.  4101.  C.  —  Miss.  ms. 
Hospitalense  anni  1427.  Cod.  Paulan.  26.  1.  9  (Hosp.  memb.  7).  D.  — 
Miss.  Augustanum  impr.  Bambergae  1489.  E.  —  Miss.  Augustanum  impr. 
Augustae  1491.  F.  —  Miss.  Augustense  impr.  Basileae  1510.  G.  —  Miss. 
Augustense  impr.  Dilingae  1.555.  H.  —  F  ist  nicht  kollationiert.  —  1,3 
singillatim  A.  —  1,  4  in  praecepto  H.  —  2,  5  prae  decorem  A.  —  3,  4 
qui  sanat  DGH.  —  4,  3  mutavit  A.  —  7,   1  linor  (!)  D.  —  7,  2  hic  CDG.  — 

7,  3  sq.  datur  .  .  .  uritur  D.  —  8,    2  sartao-inem  H.  —  8,  5  fractor  A.  — 

8,  9  destruit  GH.  —  9,  1  Tactus  D.  —  9,  2  solus  (st.  salvus)  GH.  —  9,  6 
rota  non  laesit  sanctum  D.  —  9,  8  orat  fehlt  GH.  —  10,  2  adductus  A.  — 
10,  3  iunctus  D.  -  10,  4  liquescit  C.  —  11,  8  corpus  nimium  G,  corpus 
iuvenis  (st.  niveum)  D.  —  11,  9  fudit  liquorem  H.  —  16,  1  Christus  D, 
Christi  ABCFGH.  —  16,    2  testis  cui  mundum  D,    testis  tu  mundum  CGH. 

Melodie:  ^^Ave  praeclara''^ ,  somit  g-leich  gebaut  wie  Nrr.  31;  33:  56; 
57;  59;  60  dieses  Bandes.  —  IJrsprungsstatte  wohl  in  Bayern.  —  Kehrein 
(Nr.  689)  beniitzte  G  als  einzig-e  Quelle,  die  er  irrig'  stets  als  ein  Missale 
Basiliense  angibt.  —  AUe  Strophen  lauten  aus  auf  -orem. 


71.   De  ss.  Patrouis  Troianis. 
2. 


1.  Exsultemus   in  liac  die 

speciali   gloria 

2.  Isti  mundum  despexerunt  4. 

eius  atque  gaudia 

5.    Regum  minas  contemnentes        6. 
iussaque  crudelia 

7.    Regis  aeterni  8. 

congaudentes  extulerunt 
nomen  et  praeconia. 

9.    Erant  in  mundo  populis  10. 

clara  luminaria 
Atque  illis   praedicabant 
verba  salutaria. 


De  sanctorum  nobis  data 
festiva  memoria. 

Et  cum   Deo  gloriantur 
in  caelesti   patria ; 

Verum   regem  dilexerunt 
eius  et  imperia ; 

Quorum   triumphos 
concinamus   "loriosos 

o 

dulci   cnm   melodia. 

Multa  per  eos  Dominus 

fecit   mirabilia 
Et  infirmis  sua  mauus 

contulit  auxilia. 


11.    Non  tormenta  formidarunt, 
sed   contra  priucipum 

tyrannidem   pugnarunt 
ista  vita  destituta. 


12.    Illis  ergo   serviamus, 
eorum  pariter 

suffragia  quaeramus 
nostra   laudo   sic   secura. 


13.    0  beate  Eleutheri, 

huius  nostri  preces  cleri 
sume  cum  laetitia, 


l''^ 


D.    Per  te  credit  comes  FeVix 
Christo   factus  iam  fidelis 
cum  sua  militia. 


14.    Sume  preces  et  exaudi 
concinentes  tuae  laudi 


virtutis   lusiiirnia. 


10.    Adriauum  tu  vicisti, 
verba  cuius  despexisti 
eiusque  supplicia. 


104 


Sequentiae  transitoriae. 


17.    Victa  dolet  nunc  immanis 
Adriani  furia, 

19.    Gloriose  Pontiane, 

noster  custos  sempiterne 
tutaque  custodia ; 

21.    Isti  patres  nobis  done.nt 
et  poscant  a  Domino 
loca  pia, 

23.     Horum  festa  plebs  Troiana 
colat   et  Apulia, 


18.    Et  athleta  Christi  gaudet 
in   polorum  curia. 

20.    Anastasi^  vir  insignis, 
tua  miris  claret  signis 
haec  praesens  sollemnia. 

22.    Qui  nos  salvent  atque  regant 
et  ducant  ad  superos 
recta  via. 

24.    Quam  gubernet  ac  defendat 
Christus  sua  gratia. 


25.    Amen  dicant  omnia. 

Trop.  ms.  Troianum  Raee.  12.  Cod.  NeapoHtan.  VI  G  34.  —  9,  4  salu- 
tifera.  —  10,  3  suae.  —  12,  4  laude  sit.  —  13,  1  Euletheri.  —  19,  2  custos 
senipiterne;  ist  gegen  den  Reim. 

Melodie:  „Congaudentes  exsuHemiis''^  ^  (Nr.  66  dieses  Bandes).  Diese 
bisher  unedierte  Sequenz  ahmt  die  genannte  Nicolaussequenz  in  ihrer  ^anzen 
Teehnik  sehr  gewandt  nach.  Wie  dort,  so  enden  auch  hier  alle  Strophen 
auf  -ia,  aus^enommen  Str.  11  und  12,  welche  in  beiden  Sequenzen  die  Asso- 
nanz  in  -u.  a  aufweisen.  Hier  wie  dort  setzt  in  Str.  7,  1  u.  8,  1;  9,  1  u. 
10,  1 ;  11,  2  sq.  u.  12,  2  sq.  ein  anderer  Rhythmus  ein,  namlich  statt  des 
Trochaus  (-  w  -  v_;  -  «^)  der  Dactylus  (-  w  v^  -  ^)  resp.  der  lambus  (w  - 
v^  -  w  -).     Man  vgl.  auBerdem  folgende  Wendungen: 


9,  1  Erat  in  eius  animo 

10,  1  Auro  ^7er  eum  virginum 

11,  2  et  contra  fiuctuum 
13,  1  0  beate  Nicolae 
19,  1  Gloriose  Nicolae 
23..  1  Huius  festum 


9,  1  Erant  in  mundo  populis 

10,  1  Multa  j>er  eos  Dominus 

11,  2  sed  contra  principum 
13,  1  0  beate  Eleutheri 

19,  1  Gloriose  Fontiane 
23,  1  Horum  festa 


Der  italienische  Prosator  (wohl  aus  der  Diozese  Troja)  beniitzte  also 
die  Nicolaussequenz  als  Vorlage,  ohne  sich  jedoch  irgendwie  sklavisch  daran 
zu  binden.  Wenige  Sequenzen  Suditaliens  zeigen  in  jener  Zeit  eine  so  ge- 
wandte  Sprache. 


72.   De  s.  Pelagio  Martyre,  patrono  Constantiensi. 

1.    Omnes  devota  mentie 
veneremur  digne 


2.    Immensa 

Domini  sacramenta, 
mirandis  signis  edita, 

4.    Hunc  christiana 

progenitum  de  stirpe 


3.    Quae  rite 

praefulgent  in  beati 
actione  Pelagii. 

5.    Enutriendum 
tesUs  fidei  pins 
suscepit  Uranius. 


De  Sanctis.     De  s.  Pelagio  Martyre,  patrono  Constantiensi.         105 


6.    Cuius  doctrina 

mundi  oblectamenta, 

quae  possedit, 

ut  stercora  respuit; 

8.    Plurimis  praediis 
familiae  tunc  traditis 


7.    Cumque   duodenos 
peregisset 

iam  aetatis  annos, 
patris  morte 
deponitur  misere. 

9.    Hominum  libere 
de  servimine 
iiissit  Christi  laudibus  adesse. 


10.    Hic  spretis  mundauis  11.    Ad   iudicis  ultro 

fastibus  tribunal 

flamine  sacro  mente  plenus  properat,  Christum  liber  vocat. 


12.    Carceris  13. 

Tandem  traditur  tenebris 


mnocens  * 


sed   Christi   lumen 

mox  inibi  dat  splendorem. 

14.    Fragmenta  testarum  15. 

infesta  vis   tortorum 
iterum   adhibet, 
quae   secure  perfert. 

16.    Victoriam  digne  17. 

martyris  deinde 
tortor  finit  ense. 


Comitis 

Inde   feritas  fustibus 

validis 

Ac  patibido 

fidei  mariyris 

tormenta  parat ; 

fervens  oleum  fudit, 

quod  firma  mente  pertulit. 

In  poenis  talibus 
dum  permanet  illaesus, 
credentes   barbari 
uomen  laudant  Dei. 

Sic  spiritum   tradens 
superis   Domini 
coepit  esse  civis. 


18.    Pro  nobis  supplica  ei, 
quem  amasti, 
Martyr  Christi. 

Oftic.  et  Pros.  ms.  Constantiense  saec.  13/14.  Cod.  Sangallen.  472.  A. 
—  Pros.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Augien.  CCIX  (253). 
3.  —  Miss.  ms.  Constantiense  anni  1496.  Cod.  JJernen.  A  31.  C.  —  Miss. 
ns.  Win<^artense  anni  1484.  Cod.  Fulden.  Aa  102.  D.  —  Miss.  nis.  Sanj^allense 
jaec.  15.  Cod.  Sanjrallen.  337  b.  E.  —  Grad.  nis.  Murense  anni  1532. 
od.  Arovien.  M.  fol.  niax.  5.  F.  —  Pros.  ras.  dictum  .,Hranderi  Sano;allensis" 
inni  cr.  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  G.  —  Miss.  Constantiense  impr.  Basileae 
1485.  H.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  1.  —  E  u.  H  sind  nicht 
voUationiert. 

^  1,  2  veneramur  D.  —  2,  1  In  mensa  CI.  —  2,  2  saeramenta  fehlt  C.  — 
),  1  Enutriendus  CI.  —  5,  2  testi  B,  teste  DF,  testem  G.  —  9,  1  Hominem 
t).  —  9,  2  deserui  minime  (I)  D;  te  servimine  CI.  —  10,  1  Hiuc  G,  Huic 
JDI.  —  10,  2  tulmine  B,  tlumine  D.  —  11,  2  properet  B;  libere  D.  — 
[2,  2  traditur  tandem  D.  —  12,  6  fehlt  C.  —  18,  8  mente  tjrma  BDF.  — 
i6,  1  diy^ni  D. 


106 


Sequentiae  transitoriae. 


'fitel  der  Melodie:  ^Captiva" ;  .soniit  f*-leicher  Baii,  wie  jener  de] 
Sequenzen  Nr.  67 ;  84;  152  im  Bonde  LIII.  Die  Riicksicht  auf  die  Assonan; 
in  fast  allen  Versen  verlangte  mehrmals  eine  andere  Versabteihmg-.  Wahr 
scheinlicli  ist  diese  Scquenz  im  Gebiete  von  Kon.Hanz ,  dessen  Domkirch( 
den  hl.  Pelagins  als  einen  seiner  Patrone  verehrte,  entstanden. 


73.   In  Natali  ss.  Philippi,  lacobi,  Sigisniuudi. 


1.    Laetabundis 

hac  die  praeconiis 

3.    De  cuius  dono 

gratiaque   sanctorum 
pretiosam   d-a.vciTOv 


2.    Regi   summo 

iubilemus  Domino, 

4.    Apostolorum 
mater  pie  devota 
honorat  ecclesia. 


5.    Ex  his  lacobum 

ac  Philippum  festive 
celebramus  hodie. 


6.    Os    lampadis  hic  Philippus, 
postquam  populos 
docendo  lucis  verae 
illustravit  lampade, 

8.    At  vero  lacohvs 
cognomine   Domini 
frater  est 
nominatus  Messiae. 


7.    lam  debitum   sideribus 
reddens  spiritum 
in  pace  urbem  membris 
elegit  Icrapolim. 

9.    Hic  tantus  ludaeis 
praedicando  perfidis 
ab  eis 
necatus  occubuit. 


10.    Regemquoquemartjremque  11.    Cuius  quidem  gloriosa 
pariter  merita 

cum  sociis  miraculis 

hac    die  laudibus  laetantes  plurimis   adornant  .   .   . 

Sigismundiun  canimus;  haec  votiva  gaudia. 


12.    Kjrie  eleison, 
Christe   salvator, 
et  horum  precatu 
culpas  ignoscens 
assis   benignus  semper, 
famulis  refovens 
et  ab  hoste  protegens, 


1.3.    Ciimque  his  omnibus, 
quos  exsultantes 
concentuum  summa 
devotione 

laudis  sonora  voce 
canimus,  consortes 
aeternorum  facias 


14.    Gaudiorum. 

Pros.  ms.  Agaunense  saec.  11  12.  Cod.  Einsidlen.  866.  A.  —  Grad 
ms.  Einsidlense  saec.  12.  Cod.  Einsidlen.  113.  B.  —  Grad.  ms.  Einsidlens* 
saec.  12.  Cod.  Einsidleu.  114.  C.  —  In  A  fehlt  der  Anfang  bis  Str.  7,  2 
beginnt :  ^redjdens  spiritum ;  spater  einige  Liicken,  im  Folgenden  durch  eckig( 
Klammem  bezeichnet. 


De   Sanctis.    In  Natali   ss.  Philippi,  lacobi,  Sigismundi,  Walburgae.  107 

10,  1  sqq.  martyr[  enuiue  pariter  cum  sociis]  hac  A.  —  10,  3  sqq.  Sigis 
[mundum  canimus,  Cuius]  quidem  A.  —  11,  3  [plurimis  adornant]  A.  —  12,  3 
et  fehlt  C.  —  13,  3  concentum  BC.  —  Morel  (p.  166  sq.)  bot  den  Text  aus 
B  u.  C;  seine  Lesarten  (5,  2  et  Philippum;  8,  3  sq.  nominatus  est;  11,  3 
adornavit)  finden  sich  in  keiner  der  beiden  Quellen. 

Die  Assonanz    ist   hier   noch  weniger  entwickelt,    als  in  der  folgendeu 

Sequenz;    und   doch   scheinen    beide   Sequenzen    vom    gleichen    Verfasser    zu 

stammen.     Vgl.  die   SchhiPibemerkungen    zur   folgenden  Nummer.  —  JVerner 

(S.  111)  setzt  diese  Sequenz  in  die  Rubrik  derer  nach  dem  Schema  "Dies  saucti- 

jflcatlis";    ein   Vergleich    mit  Nr,  67    dieses    Bandes    und    den  Nrr.   15;    150 

j  usw.    im  Bande  LIII    zeigt,    dafi    es    sich    hochstens    um    eine    diifierf>t  freie 

!  Bearbeitung  dieses  Schemas  handeln  kann.     In  Wirklichkeit  folgt  diese  Se- 

jquenz  dem    Schema    von    „Summi   rerjis    archamjele''^  (LIII,    Nr.  192);    nur 

;  muBten   hier,    schon   mit  Riicksicht   auf  die  Assonanz,  die  Verse  anders  ab- 

geteilt   werden.     Auffallend   ist,    daB    Str.  3  u.  4   noch    eine   dritte  Parallel- 

tstrophe  (5)  aufweisen,  gerade  so,  wie  es  bei  der  genannten  Sequenz  (Nr.  192) 

I  nach    dem   Texte    des    Cod.    Einsidlen.    121    der   Fall    war.      Diescs    letztere 

Schema   lag   also    dem  Dichter  dieser  Sequenz  vor.     Vgl.  die  Notiz  zur  fol- 

genden  Sequenz. 


74.   In  Natali  ss,  Philippi,  lacobi,  Si^ismuudi,  Walburg-ae. 

1.    Summis  hunc  diem 
veneremur  laudibus, 

2.    Quem   plures  sancti  sacris    3.    In  quibus  fulget  primus 
celebrem   reddunt  meritis.  Domini   frater  lacobus^ 

4.    Praesulis  almo  5.    Strenue  totam 

fungens  qui  officio  rexit  lerosolymam. 

6.    Hic  factus  ex  utero  matris  7.    Praesentis  vitae  prorsus  cuncta 
sacri  templum  pneumatis  sprevit  oblectamina. 

8.    Indefessus  instans  iugibus    9.    Poscebat  scelesto  veniam 
solus  in  templo   precibus  dari  populo  plurimam. 


10.    Sed  cum   dignum  11.     Praeceps  datur 

deChristo  dicerettestimonium,     lapidatur  atque  interficitur. 


■j 


12.    Et  eius  coapostolus  13.  Compellitur  detestandis 

Philippus,   Christum  uti   profanis 

durae  sacris 

dum   praedicarot  Scythiae,  ferret  honorem   idolis 

l4.    Sed   nutu  Dei  dum   sanat   15.  Gens  ipsa  ritu  gentili 

aegros,   dum   revocat  spreto   sauae   Christi 

ac  hanc  vitam   mortuos,  colla   subdit  tidei. 

16.    Ipse  lMiilip})Us   jiost  multa   17.  Spiritum  caeh:),  corpus  urbi 

vitae  suae  tempora  dedit   Hierapoli. 


108  Sequentiae  transitoriae. 

18.  Hac  et  die  rex  SigismitndKS      19.    Martyr  factus  adauget  ista 
cum  uatis  et  beata  coniuge  festiva  claritate  gaudia. 

20.    Cuius   hic  21.    Poscimus, 

amplectentes  sacri  ut  nos  membra  nostro 

divino  de  munere  precibus  assiduis 

pignus  capitis  iungat  capiti. 

22.    Est  et  celebris  23.    Quae  se  continens  i 

hac  eadem  die  illecebris  cunctis 

Cunctis  merito  Sponsi  caelici 

fidelibus  in  splendido 

Waltpnrga^  felix  virgo  iam  pausat  feliciter 

meritis,  thalamo. 

24.    Vos  omnes  nos 
iuvate  precando, 

Pros.  ms.  Agaunense  saec.  11/12.  Cod.  Einsidlen.  366.  A.  —  Miss. 
ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  San^allen.  337  b.  B.  —  Pros.  ms.  dictum 
,,Branderi  Sangallensis"  anni  cr.  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  C.  —  Miss. 
Curiense  impr.  Augustae  1497.  D.  —  A  ist  an  mehreren  Stellen  defekt;  die 
fehlenden  liuchstaben  oder  Worte  sind  im  folgenden  Variantenverzeichnis 
in  eckige  Khimmern  eingefaBt. 

1,  1  [Sujmmis  A.  —  2,  2  cele[brera  redjdunt  A;  reddiuit  (!)  D.  —  3,  2 
Domi[ni  fraterj  lacobus  A.  —  4,  1  almi  C.  —  5,  1  Stre[nue  totamj  ibi  A.  — 
5,  2  Yerolimam  B,  —  6,  2  [sacri  temjplum  A.  —  7,  1  sq.  cunc[ta  sprevijt 
A.  —  8,  2  solus  [in  temploj  A.  —  9,  1  scelesto  caelitus  veniam  D.  —  9,  2 
dare  B;  popu[lo  plurimamj  A;  plurimam  fehlt  BD.  —  10,  1  [Sejd  cum  A.  — 
11,  1  Prae[ceps  dajtur  A.  —  11,  2  la[pidajtur  A.  —  12,  1  At  A;  coaposto[lus 
Phjilippus  A.  —  12,  3  durae  fehlt  B.  —  13,  1  Comfpellijtur  A.  —  13,  4 
ferre  B;  honorem  [idolisj  A.  —  14,  3 — 15,  2  fehlt  (bis  auf  das  SchluBwort 
,,Christi")  A.  —  15,  2  sana  C.  —  16,  2  vitae  suae  fehlt  A  (aber  hier  keine 
Liicke).  —   17,   1  corpus  orbi  A.  —  18,  1  et  fehlt  A.  —  18,  2  co[niugeJ  A.  — 

19,  2  gau[diaj  A.  —  Statt  Str.  20  haben  BCD:  Ergo  hac  |  laborantes  via  ■ 
praesenti  ne  damnemur,  |  sancte  spiritus.  Das  ist  sichtlich  eine  Umdichtung 
fiir  jene  Kirchen ,  die  keine  Keliquien  des  hl.  Sigismund  besaKen;  die  un- 
vermittelte  Anrufung  des  hl.  Geistes  passt  nicht  in  den  Kontext,  wahrend  in 
A  die  Wendung  „iungat  capiti  (scl.  Christo)"  im  Vers  21,  4  eine  sinnvolle 
Anspielung  auf  „pignus  capitis'*  im  Vers  20,  4  ist.  —  20,  4  pi[guus  cajpitis 
A.  ~  21,  2  nostra  A.  -  21,  3  assiduis  fehlt  AB.  —  21,  4  iungas  BCD.  — 
22,  3  C[unctisJ  merita  A.  —  22,  6  sq.  merit[is,  QuaeJ  se  A.  —  23,  4  sq.  in 
[splendijdo  [iamj  pausat  A.  —  24,  1  sq.  omnes  no[s  iuvajte  A. 

Titel  der  Melodie:  „Occi(leiltana",  wozu  raan  vgl.  in  Bd.  LIII  die 
Xrr.  66;  70;  132;  162;  197  und  in  diesera  Bande  die  Nrr.  17;  29  u.  35; 
der  Reim  (Assonanz)  verlangte  hier  eine  andere  Versabteilung,  als  in  deu 
librigen  Sequenzen  des  gleichen  Schemas.  Auch  ist  die  Silbenzahl  mancher 
Strophen  hier  eine  andere.  —  Bisher  war  diese  Sequenz  nur  von  Morel 
(p.  165)  nach  dem  verstiimmelten  und  mehrmals  von  ihm  falsch  gelesenen 
Texte  aus  A  ediert.  i 

Die  Uberschrift   ist   nach  A ;    das  Fest   der   hll.  Sigismund   und   Wal- 

purga   fiel   auf  den    1.  Mai,    den  Festtag  der  beiden  Apostel  Phili^^pus  und 

lacohus.    Reliquien  des  hl.  Sigismund  waren  in  St.  3Iaurice,  der  Grabstatte 

des  Heiligen,  von  wo  mehrere  nach  Einsiedeln  kamen,  aber  nicht  das  Haupt, 

welches  im  14.  Jahrh.  nach  Prag  transferiert  wurde.  Daher  ist  wegen  Str.  20  an- 


De  Sanctis.     De  sanclo  Potentino  M. 


109 


zunehmen ,  die  Sequenz  sei  in  St.  Maurice  (Agaunum)  gedichtet  und  somit 
auch  das  Prosar  ein  Affaunense.  Es  ist  allerdings  moglich ,  aber  nicht 
wahrscheinlich ,  daB  diese  und  die  vorhergehende  Sequenz  in  St.  Maurice 
gemacht  und  dann  von  Einsiedeln  akzeptiert  wurden,  ohne  daB  die  Strophe 
20  schon  gleich  eine  Unidichtung  erfuhr.  Der  hl.  Sigismund  ist  einer  der 
Kirchenpatrone  von  Einsiedeln. 


75.   De  saiicto  Potentiiio  M. 


1. 

3. 

5. 

7. 

9. 
11. 
13. 
15. 
17. 
19. 
21. 
28. 


Pangat  dulcedo  chordae,  vocis 
organice, 

Oret  spiritus, 

oret  et  mens  Deo  dedita; 

Laudans   Deum 

in  sanctis  suis  mirabilem, 

Qui  natos  irae 
facit  filios  gratiae 

De  terra  caelum  creans, 
de  liomine  angelum, 

0  praedicanda  mundo  regis 
aeterni  omnipotentia ! 

Qui,   quos  vocat,   iustificat 
et,  quos  iustificat,  magnificat 

Pro   ([uorum  meritis  salutis 
opem  praestat   imnieritis, 

Inter   (|Uos   cum   filiis 
eiusdem  vitae  colieredibus 

Gaudens  cum   angelis 
festivitate  continua, 

Tantipatrisalacriterpraeclara 
celebrans  sollenuiia 

Qui  facis  celebres  hominibus, 
(pios  socias  angelis, 


ub.    In  tuorum   ergo  gloria 
te  gUirificantibus 

27.    Redde,   quod   promisisti 
tuis  tibi   ministrantibus. 


2.    Consonet  symphonia  mentis 
harmonice ; 

4.    Psallat  spiritus, 

psallat  et  mens  Deo  devota, 

6.    Canens  regem 

in  semetipso  laudabilem, 

8.    Reddens  honori 
vascula  contumeliae, 

10.    Exsulem  paradiso 
colonum  restituens. 

12.     0   laudanda  cunctis  patris 
piissimi   iudulgentia! 

14.    Donans  fieri  conformes 
imagini  filii  sui ; 

16.    Donec  omnes  caelestisaulae 
iungat  contuberniis. 

18.    Potentinus  potenter 

tripudiat  in   caolostibus, 

20.     Mundus   qua   laetatur 
temporali   et  annua 

22.    Et  tua,   Christe,  gratuita 
devote  recolens  beneficia, 

24.    Ut  tu  solus  gloriosus  sis 
semper  et  a(hnirabilis. 

26.    Et  te  sohim   laude  dignum 
vere  conlitentibus 

28.    Ut  sint  tecum  ubi   tu 

es,  Deus,  omnia  in  omnibus. 


110 


Sequentiae  transitoriae. 


Miss.  ms.  Steinvelclense  saee.  13.  in.  Cod.  priv.  —  1,1  corde  vocis. 
—  Str.  13  u.  14  bilden  eine  Strophe  als  Gegenstrophe  zu  Str.  15  u.  16.  — 
20,  2  exsultans  temporali.  —  Der  Text  ist  einem  Druckwerke  entnommen, 
dessen  Titel  wir  leider  verloren  haben.  l)ie  Sequeuz  steht  den  Sequenzen 
erster  Epoche  naher,  als  jener  des  Ubergangstiles.  Form  und  Inhalt  machen 
dem  Prosator  nichts  weniger  als  Ehre. 


76.   De  sancto  Kemaclo. 


1.    Laiide  celebri  digniim 
mater  ecclesia  sauctorum 


2.    Hodie  beatiim 

concinat  laeta  Remaclum 

4.    Multorum   saluti 
gratia 
quem  profuturum  Domini 

6.    Per  omnem  cursum  vitae 
qui  crucem 
Christi  portans  pectore 

8.    Promeruit  patrum 
laude  coli  priscorum, 
Prophetica  mente 
benigna 
absentis  sibi 
praenoscens  desideria. 

10.     Hinc   quanta  cum  Christo 
regnet  gloria, 
probant,  quae  facit,  miracula. 

12.    In  membris 

contracti  cunctis 
hic  sanantur, 
stricti  catenis 
liberantur 
orbatique   visu 
luminibus  laetantur: 

14.    0  talibus 
suhlimate 

honoribuSy  Eemadey  sa- 
cerdotum  decus, 


3.    In  eius  festivis 

reboans  melos  gaudiis, 

5.    Ortu  prolis  tantae 
beanda 
genuit  Aquitania ; 

7.    Et  in   veri  luminis 
radium 
semper  tendens  animum 

9.    Hic  vitis  supernae 
creditur  palmes  verae, 
Apostolis   aeque 
operis 

ac   dogmatis  "^ 

virens  fructibus  l,aetissimis 

11.    Ad   eius  sepulcrum 
nulli  venia 
negatur  qui   pie  precatur. 

13.    Hic  linguae 

claustra  tacitae 

reserantur 

atque  febrium 

vis  sedatur 

ac  spiritus  immundi 

rabies  premitur. 

15.    Tibi  pater, 
supplicamus, 


ut  nos  iugibus 


De  Sanctis.     De  sancto  Sebastiano.  111 

6.    In  culpis,  17.    Ut  tecum 

heu  prolap&os  eri-  sponso  redeunti 

gas  precihus,  ^^..^^^^.^.^^.^^^ 

18.    Occurramus    albati 
veste  nuptiali. 

j  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  380.  A.  —  Trop.  ms. 
Lingallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  376.  B.  —  Trop.  ms.  Sangallense 
aec.  11.  Cod.  Sangallen.  378.  add.  saec.  13.  C.  —  Miss.  ms.  Sangallense 
(aec.  15  16.  Cod.  Sangallen.  358.  D.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi" 
nni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  E.  —  9,  3  apostolus  BE,  apostole  D.  — 
,  4  laetissimus  E.  —  10,  3  quae  facit  fehlen  D.  —  15,  4  ut  iugibus  nos 
L— E.  —  17,  1  Et  tecnm  CDE. 

Titel  der  Melodie:  „Mater",  also  gleich  gebaut,  wie  im  Bd.  LIII  die 
frr.  17— 20;  45;  4G;  104;  188;  214;  227.  —  Verfasser  dieser  Sequenz  sowie 
sner  unter  Nr.  7 — 10  vorgelegten  ist  wohl  eiu  St.  GaVer  JMoncli  des  11.  Jahr- 
underts,  wie  aus  der  Bemerkung  zu  Nr.  8  dieses  Bandes  erhellt. 


77.   De  sancto  Sebastiaiio. 

1.    Dignis  extollamus  laudibus,  carissimi, 

2*    Regis  aeterni  gratiam,  3.  Et  per  triuraphos  martyrum 

quae  dat  palmam  confert  nobis 

martyribus  et  gloriam  solacium  et  gaudium. 

4.    Ex   quorum  5.  Amictu 

numero  vir  beatus  chlamidis  obumbratus 

micatnobisSebastianusinclitus,  et  occultus  sub  militari  habitu. 

6.    Dei  veri   cultor  honestus       7.  Gratia  perfusus  divina 

gratuseratet  acceptusomnibus;  placuit  in  totaRomae  curia. 

8.    Hic   amicus  erat  principum   9.  Idem  tamenChristo  sedulum 

ob  fidele  servitium.  exhibebat  officium, 

.0.    Et  Deo  reddebat  animas,   11.  Athcletas  Domini  defessos 

in  ([uas  captabat  satanas ;  reddidit  intrepidos, 

.2.    Eloquio  carenti  13.  Geminos   (pioque   fratres 

Zoe,   bene  credenti,  et  martyrum   quam   plures 

facultatem  l()(j[uelae  cum  agonis  corona 

reddidit  prece.  misit  ad  alta. 

i4.    Imperatoribus  15.  Ut  reus  sistitur, 

tandem  vir  Dei  est  proditus  \  sagittis  totus  configitur. 

16.    His  plagis  curatus  ocius     17.  Ultro   se  ofPerens  iterum 

sanitati  perfectae  inter   ictus  fustium 
postquam   est  redditus,  cmisit    spiritum. 


112 


Sequentiae  transitoriae. 


18.    Christi   miles  fortissime, 
palmam  gestans  gloriae, 


19.    Promptae  tibi  clientelae 
clemens  reminiscere, 


20.    Martyr  clare,   Sebastiane, 

Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  12.  Cod.  Petrin.  a  IX  11.  A. 
—  Miss.  ms.  Stirpinense  saec.  14.  Cod.  Stirpinen.  40.  add.  saec.  15.  B.  — 
Pros.  ms.  Eberspergense  saec.  15/16.  Appendix  post  Miss.  Mellicense  impr. 
Nurnbergae  [1488].  Cod.  Bibl.  Ducis  de  Parma  461 ;  bis:  fol.  171.  C;  fol.  183. 
D.  —  Appendix  ms.  saec.  16.  post  Missale  Augustanum  impr.  Basileae  1510, 
Cod.  Monasterien.  E.  —  Pros.  ms.  dictum  „Branderi  Sangallensis"  anni  cr. 
1507.  Cod.  Sangallen.  546.  F.  —  Pros.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  anni  1608, 
Appendix  post  Miss.  Romanum  impr.  Venetiis  1513.  Cod.  I*etrin.  S  II  14  a 
(IV  F).  G. 

2,  1  Huius  diei  gratiam  D.  —  2,  2  qui  BC,  quo  G.  —  2,  3  martyribus 
fehlt  A.  —  6,  2  acceptus  moribus  CDG.  —  7,  2  Romae  fehlt  B.  —  9,  1  Idem 
iam  A  C.  —  10,  2  in  fehlt  CE ;  satanas  cupiebat  B;  captivabat  G.  —  11,  1 
Dei  A.  —  11,  2  reddit  G.  —  12,  1  Eloquia  E;  hoc  (!  statt  Zoe)  A.  —  12,  4 
reddit  E.  —  13,  1  Geminosque  fratres  F.  —  13,  2  quam  martyrum  F.  — 
14,  1  Imperatoris  A.  —  16,  1  curatis  F.  —  18,  2  palmas  EF.  —  19,  1 
clientulae  BEF.  —   19,  2  clemens  Christe  reminiscere  D. 

Titel  der  Melodie:  ,,Eia  turma",  wozu  man  vgl.  Nrr.  16;  101;  102; 
115;  144;  199;  208  im  Bd.  LUI  und  Xrr.  10;  47;  65;  69  dieses  Bandes. 
Am  Getreuesten  ist  die  Anlehnuno-  an:  ,^Eia  recolamus  lauclibus^^  (LIII, 
Nr.  16),  welche  Sequenz  dem  Dichter  sichtlich  vorschwebte.  —  Die  Uber- 
schrift  zur  Messe,  in  der  diese  Sequenz  sich  vorfindet,  lautet  in  C:  „Missa 
de  s.  Sebastiano,  prout  legitur  Romae  in  ipsius  Monasterio."  —  Vielleicht 
ist  die  Notiz  von  Nutzen,  daB  die  Quelle  E  von  Kelirein  (p.  472)  bezeichnet 
wird  als  „Miss.  Basil.  1510  geschrieben"  (!);  daher  die  Angabe  im  Repert. 
Hymnol.  Nr.  4676  und  ofter:  „M.  Basil.  (ms.  1510)."  Ein  solches  Missale 
existiert  nicht. 


78.   De  sancto  Sebastiano. 

Missa  votiva  tempore  pascliali. 

1.    Militis  invicti  laudes 
sonent  Sebastiani. 


2.    Fidelis  sub  chlamyde 
Christo   servit  fervide 
firmans  sermonibus 
bellatores, 

4.    Geminos  confirmat, 

quos  fletus  patrum   turbat; 
Horum   parentes   instruxit, 
cum   Zoe   mutam 
linguae  reduxit. 

6.    Sagittatus  non  vincitur, 
sed  tormentis  invictus 
cuuctis  Christum 
palam  fatetur. 


3.    Quos   videns  deficere 
properat  reficere 
reddens  tortoribus 
fortiores.  . 

5.    Angelus  hic  astat, 

fidem   dum  THanifestat; 
Sanantur  aegri  diversi, 
dum  baptismatis 
unda  sunt  mersi. 

7.    0  martyr  Sebastiane, 
pestem  fuga  prece ; 
tu  nobis,   Christe 
rex,  miserere. 


De  Sanctis.     De  sancto  Stephano. 


113 


Pros.  ms.  S.  lacobi  Parisiensis  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  17809.  A.  — 
Miss.  ms.  Senonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  880.  2.  H.  —  Miss.  ms.  Lug- 
(Iimense  (?)  saec.  15.  Cod.  Pictavien.  46.  C.  —  Miss.  ms.  Lingonense  saec.  15. 
(  ()d.  Parmen.  Parm.  1253  (I  37).  D.  —  Grad.  ms.  S.  Sebastiani  Parisiensis 
nnni  1535.  Cod.  Parisin.  Arsen.  204.  E.  —  Grad.  ms.  Gallicum  (fragmentum) 
saec.  16.  Cod.  privat.  (Magny,  Dep.  Eure  et  Loire).  F.  —  Miss.  Lingonense 
iinpr.  absque  [Parisiis  ca.  1491].  G.  —  Miss.  Lingonense  impr.  Trecis  1520. 
II.  —  Miss.  Trecense  impr.  Parisiis  1497.  I.  —  Miss.  Lugdunense  impr.  Lug- 
duni  1500.  K.  —  Miss.  Lugdunense  impr.  Lugduni  1 1530].  L  —  Miss.  Turonense 
impr.  Turonis  1517.  M.  —  Miss.  Aurelianense  impr.  Parisiis  s.  a.  [1519]. 
N.  —  Miss.  Athanacense  impr.  Athanaci  1531.  O.  —  Grad.  Viennense  impr. 
Lugduni  1534.  P.  —  Miss.  Rhemense  impr.  Rhemis  1553.  Q.  —  Miss. 
Fontisebraldense  impr.  Parisiis   1606.  R.  —  G — KM  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  sonant  DELNO,  resonent  R.  —  2,  1  Fidelis  qui  sub  R.  —  2,  8 
firmat  LO.  —  Str.  3  fehlt  N.  —  3,  4  bellatores  B,  castos  mores  R.  —  4,  1 
Gemineos  Q ;  4,  2  patris  CLO ,  patrem  F.  —  4,  3  Thoro  (I)  parentes  FL : 
instruit  R.  —  4,  4  cum  fehlt  P.  —  4,  4  sq.  mutae  linguam  B,  mutam  lingua  E.  — 
4,  5  reducit  F.  —  6,  1  Sagittatur  AC;  dum  (st.  nonj  DEFO.  —  6,  2  nec  (st. 
sed)  N.  —  6,  3  Christum  cunctis  F;  cunctis  Christo  E.  —  7,  2  fuga  tua  prece  AC. 

Melodie:  ^Victiwac  paschaU  laudes"  (vgl.  Nrr.  7;  16;  18 — 21:  50  u. 
55  dieses  Bandes).  —  Ursprungsstatte  ist  sichtlich  Frankreich. 


79.   De  sancto  Stephaiio. 


1.    Unus  amor 

et  ima  concordia, 
iina  est  et  caritas. 

3.    Tantum   ea, 

quae  nectit  unitas, 
servat  caritas^ 

5.    Martyria 

et  elemosinas, 

angelorum 

hominumque  linguas  probat 

caritas. 


2.    Unum  Deus  amat, 
dilectio  unica, 
singularis  caritas. 

4.    Quae  dissipant 
lis   et  discordia, 
fugat  caritas. 

6.    Manent  tria: 

fides,   spes,  caritas; 
maior  horum 
exstat  Deo  coaeterna 
caritas. 


7.    Ut  Christus   nostram 
vellet  gestare   formam, 
suasit  caritas'., 

9.    0  Domine, 

o  quem  fecit   nostra 

potere  ima 

insita  tibi  caritas ! 

11.    Credit  cuncta, 
suttert  universa 
at(|ue  sustinet  cuncta 
rarifas  \ 


8.    Ut  caeli   claram 

Stephanus  intret  aulam, 
fecit  caritas. 

10.    0  Stephane, 

o  queni   dedit  celsa 
scandere   aethra 
impensa  tibi  carifas 

12.    Xon   est   vana, 
non   ambitiosa, 
uon   quaerit  sua  lucra 
caritas. 


Blume-Bannis  ter  ,  Thesauri  hyninologici  Prosariuni.     II.  I. 


8 


114  {Seqiientiae  transitoriae. 

13.    Est  ipsa  l-t.    Est  pater, 

et  flamma  et  lampas,  est  et  patris  doxa, 

ignis,   carbo,  caritas\  flamen  sacrum,  caritas. 

15.    Monas,  trias 
est  caritas. 

Trop.  ms.  Cameracense  saec.  11/12.  Cod.  Cameracen.  79  (78).  A.  — 
Trop.  ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  B.  —  Miss. 
ms.  Stabulense  saec.  18.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  18031.  C.  —  Miss.  ms. 
Parisiense  (V)  saec.  13.  Cod.  Parisin.  833.  D.  —  Miss  ms.  Tegurinum  saec.  12. 
Clm.  Monacen.  19242.  add.  saec.  13.  E.  —  Grad.  ms.  Praeraonstratense  saec.  14. 
in.  Cod.  Bruxellen.  11396.  F.  —  Miss.  ms.  Scireburnense  anni  cr.  1400.  Cod. 
Alnwicen.  Ducis  Northumbriae  s.  n.  G.  —  Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15. 
Cod.  Vatican.  3808  H.  —  Grad.  ms.  Teneramundense  saec.  15.  Cod. 
Teneramunden.  s.  n.  I.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum  Ambianensium  anni  1572. 
Cod.  Ambianen.  132.  K. 

Miss.    Leodiense    impr.    Delf  [ca    1485].    L.  —    Miss.  Leodiense    impr. 
Parisiis  1513.  M.  —  Miss.  Atrebatense  impr.  Parisiis  1491.  N.  —  Miss.  Camera- 
ense  impr.  Parisiis  1495.  0.  —  I  L  und  O  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  Patris  et  nati  paraclitique  unus  amor  G,  Unus  Deus  amor  FHIK 
N  (vielleicht  das  Richtige).  —  1,  3  est  fehlt  N.  —  2,  1  Unus  Deus  amor 
Deus  amat  KN,  aber  N  ohne  zweites  Deus ;  Unum  Deum  EM.  —  2,  2  dilectio 
unitas  BE.  —  4,  3  iungat  E,  fugit  G.  —  5,  2  et  emosinas  K,  et  eleemosina 
G.  —  5,  4  linguas  praestat  M.  —  6,  1  u.  2  fehlen  N.  —  6,  4  est  a  Deo  K, 
et  Deo  N.  —  7,  1  sq  vellet  nostram  (nostram  vellet  N)  camem  sumere 
KN.  —  7,  2  gustare  G.  —  8,  1  sq.  Ut  aulam  caeli  Caelestinus  (Vedastus  N) 
intraret  KN ;  N  inter  aulam  E.  —  8,  3  facit  M.  —  Str.  9  u.  10  umgestellt 
F.  —  9,  2  o  fehlt  K.  —  9,  3  petere  una  GK.  —  10,  1  O  Domiue  A,  O 
Caelestine  K,  O  Vedaste  N,  O  N.  E.  —  10,  1  fehlt  F.  —  10,  2  fecit  GK; 
celsam  K.  —  10,  3  petere  aethram  K,  scandere  aethram  G.  —  10,  3  tuis 
fst.  tibi)  EG,  eius  (st.  tibi)  DFHN.  —  11,  3  dulcis  (st.  cuncta)  K.  —  12,  1 
Haec  non  K.  —  12,  3  non  und  sua  fehlen  E.  —  13,  1  sq.  Et  ipsa  est  flamma 
KM.  —  14,  1  sq.  Et  pater  est  patris  M.  —  14,  3  sanctum  DFHN;  caritas 
fehlt  K.  —  15,  1  trinas  CM,  tria  DFHN.  —  Str.  15  lautet  in  E:  Manent 
tria:  fides,  spes,  caritas  (=  6,  1  sq.). 

Die  Sequenz  diirfte  aus  Flandern  stammen.  In  den  A.  H.  (VIII,  Nr.  281) 
ist  sie  nur  aus  der  Quelle  D  mitgeteilt.  —  Vorwiegend  ward  sie  fiir  das 
Fest  des  hl  Stephanus  verwendet,  in  Amiens  aber  auf  den  hl.  Coelestin,  in 
Arras  auf  den  hl.  Vedast  angewandt,  wfihrend  E  sie  als  de  Communi  be- 
zeichnet.  Fiir  letzteres  stimmt  der  Inhalt,  der  weniger  ein  Lobpreis  eines 
bestimmten  Heiligen,  als  vielmehr  der  caritas  (dieses  das  SchluBwort  jeder 
Strophe)  ist.  —  Melodie:  „JBeati(S  vir  qui  timet^',  aber  ohne  Einleitungsklausel 
T>nd  in  der  kilrzeren  Fassung  wie  A.  H.  LIII,  Nr.  219;  vgl.  Nr.  84  dieses  Bandes. 


80.   De  s.  Tlioma  Apostolo. 

1.    Adest  beata 
sollemnitas 
sancti   apostoli 
Thomae  nunc 
fidelibus  data. 


De  Sanctis.     De  s.  Thoma  Apostolo. 


115 


2.    Euge,   sancte  Thoma, 
tu  nos  dignare 
festivitatem   tuam 
per  ipsum   fontem  gratiae 
sincere  semper 
concelebrare, 

4.    Te,   plenum  iide, 

Christus  misit  in  Indiam, 

fabricares 

quod   aulam, 

rex  ut  desiderat; 

sed  ire  formidas. 

6.    T^i  longum   iter 

pergens  trium  annorum 
tribus  mensibus ; 
rex  terrae   miratur; 
populum   ad   regnum  caeli 
adduxisti 

8.    Hinc  gentium 
populus  Indiae 
relinquenscultumidolatriae; 
valde  devote 
quem  praedicasti 
benignum   redemptorem, 
Christum    laxantem   scelus, 
multipliciter 
revocabas  ad   mentem 
laudandum   ineffabiliter. 

.0.    Exemplum  bonum, 
([uod   in  hoc  mundo 
Christus  demonstravit, 
docuisti 
gentes  imitari ; 
hinc  mortem   acquiris, 
dum  noluisti 
surdis  et  mutis   idolis 
immolare. 

.2.    Audi  hos, 

qui  te  laudibus, 

sancte  Thoma,   honorant. 


3.    lesu  salvatori 
qui  vis  commori, 
qui  tetigisti  latus 
clamans  „DeusetDominus", 
agnoscens  vere 
hunc  resurgentem. 

5.    Inter  convivas 

dextra  cedens  te  defertur 

rex.  cum  plebe 

fit  credens ; 

sponsum  atque  sponsam 

in   Christo   consecrans. 

7.    Tuque   furentis 
regis  fratri  mortuo 
vitam   tribuens; 
hinc  rex  est  conversus ; 
baptismi  gratiam 
illi   contulisti. 

9.    Hinc,   sancte  Thoma, 
Christi   famule, 
salvans  omnes  ab  aegritudine; 
admirans  regis 
coniunx  conversa 
cum   suis  sodalibus 
credentibus  in   Christum 
baptizatae  sunt ; 
ora  Deum,   nos  tecum 
ac  his  regnum  caeliconsequi. 

11.    Genus  poenarum, 
lances  ardentes, 
fornacem  thermarum 
superasti ; 

dacmon  fanum   frangit, 
pontifices  tenipli 
ense  transfiguut 
te  cupientem  ad   Christum 
pervenire. 

13.    Salvet  nos 

Christi  gratia, 


4.  Fac  nos,  Christe,  vivere,  15. 
per  sanctum  Tliomam  Didymum 
fac   uos  te  recognoscere. 


in   hoc  festo   implora. 

Fac   tuo   nos   precamine, 
o  sancte  Thoma,   sedulo 
lesum   in  caelo  cernere. 
8* 


116 


Sequentiae  transitoriae. 


16.    Cliristi  vulneris  per  tactum, 
apostole  sancte  Thoma, 
bonum   nobis  finem 
precare,   mortis  nostrae  tempore 
auctorem  vitae   adire. 

Miss.  ms.  Hildensemense  saec.  15.  Cod.  Mus.  German.  Nurenbergen, 
7059.  A.  —  Miss,  Halberstattense  impr.  s.  1.  et  a.  [1504].  B.  —  Miss.  Halber- 
stattense  impr.  s.  1.  1511.  C. 

1,  3  sancti  fehlt  A.  —  1,  3  sq.  Thomae  apostoli  BC.  —  2,  6  celebrare 
B.  —  4,  4  que  aulam  A.  —  5,  2  dextera  BC.  —  5,  3  tum  plebe  B.  —  6,  2 
peragens  B.  —  7,  6  illis  BC.  —  8,  7  zelus  BC.  —  8,  9  revocabant  BC.  —  8,  IC 
laudantium  BC.  —  9,  1  Hunc  A.  —  9,  7  credentes  ABC.  —  9,  10  ad  id 
regnum  BC.  —  11,  3  ternarum  A,  termarum  BC.  —  11,  5  fanum  confregil 
BC.  —  12,  2  te  fehlt  BC.  —  12,  3  te  honorant  BC.  —  13,  3  festo  te  im- 
plorans  BC.  —  14,  3  agnoscere  BC.  —  15,  1  nos  tuo  BC.  —  15,  3  in  caelo 
fehlt  BC.  —  16,  5  vitae  redire  B. 

Schema  der  Melodie:  ^^Aye  praeclara";  die  Sequenz  dieses  Anfanges 
A.  H.  L,  Nr.  241.  (vgl.  Nrr.  31;  33;  56;  57;  59;  60;  70  dieses  Bandes).  — 
Die  Sequenz  scheint  viel  jilter  zu  sein,  als  die  sie  liberliefernden  Quellen. 
da  meist  nur  Assonanz ,  nicht  Reim,  vorhanden  ist  und  auch  diese  nichl 
regelmaBig  zur  Geltung  kommt. 


81.   De  s.  Thoma  Cantuariensi. 


1.    Sollemne  canticum  hodie*^*-  **2.    Ad  palmam  martyris 

resonet  in  terra  **  **        exsultet   superum  caterva. 


3.    Quid  facis,   turba  iucunda? 
gratulare  cum  supera ; 

5.    Colebat  festa  Dominica 
devota  Cantuaria; 

7.    Dirae  leges  et  mandata 
insollerter   sunt  prolata ; 


4.    lubilet  mens  laetabunda, 
psallat  Christo    vox  libera. 

6.    Intonant  iussa  tjrannica 
turbulenta  militia. 

8.    Loca  Christo  consecrata 
prophanavit  vis  armata. 


9.    Sed   Christi  sic  in  vestigio      10.    In  sui  regis  obsequio 


stabant  Thomae  pedes  recti, 
ut  nequirent  inde  fiecti ; 

11.    Gaude,  Thoma, 
de  cuius  victoria 

13.    Martyris 

declaratur  gloria 
crebra  per  indicia; 

15.    Trucidatur 
flos  pastorum 
inter  sanctuaria. 


arbitratus  lucrum  mori 
caput  offert  percussori. 

12.    Ortus  Christi 

cumulantur  gaudia. 

14.    Curantur 

per  eius  sufiPragia 
languidorum  milia. 

16.    Nec  diei 

nec  locorum 
obstat  reverentia. 


De  Sanctis.     De  sancta  Ursula. 


117 


17.    Stella  maris, 
quem  laetaris 
te  lactasse  filium, 


18.    Hunc  precamur, 
assequamur, 
ut  Thomae  consortium 


19.    Eius  prece  gloriosa. 


Miss.  ms.  Oxoniense  saec.  13.  Cod.  Bononien.  2565.  A.  —  Miss. 
ms.  Oxoniense  anni  1884.  Clm.  Monacen.  705,  B.  —  (Miss.  et)  Pros.  ms. 
Vigorniense  saec.  (13/14.  et)  14.  Cod.  Cantabrigien.  Kk  II  6.  C.  —  Miss. 
ms.  Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow  5.  D.  —  Miss.  ms. 
Vigorniense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  c  3.  E.  —  Miss.  ms.  Vigor- 
niense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Kawl.  lit,  e  43.  F.  —  Trop.  ms.  S.  Patricii 
Dublinensis  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien,  Add.  710.  G.  —  Miss.  ms.  Saris- 
buriense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien,  Ee  II  2,  H.  —  Miss,  ms.  Sarisburiense 
saec,  14.  Cod.  Turonen.  183.  I.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod. 
Vatican.  Palat.  501.  K,  —  Miss.  nis.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod,  Rossian. 
VIII  213.  L.  —  Giad,  ms.  Norvicense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd,  462. 
M,  —  Miss.  ms.  Arbuthnottense  saec.  15.  ex.  Cod  priv,  reimpr.  Burntisland 
1864.  N.  —  D  u.  I  nicht  kollationiert. 

1,  2  sonuit  G.  —  2,  2  exsultat  G.  —  3,  1  Quis  C ;  facis  turbida  iucunda 
A.  —  6,  1  Intonat  CKL,  Instaurat  ]M.  —  7,  2  insolenter  CG;  prostrata  G,  — 
9,  2  pedes  Tliomae  stabant  B.  —  12,  2  gloria  BCEFGHKMN.  —  16,  2  nec 
lectorum  C.  —  17,  2  (juem  haben  ABC,  die  anderen  quae.  —  18,  2  Nunc 
G.  —  19  fehlt  A. 

Die  Sequenz  ist  eine  Nachahmung  von  „CaeIeste  orffanum^'  (Nr.  1  dieses 
Bandes),  deren  Melodie  sie  folgt,  und  sichtlich  in  England  im  Gebiete  des 
Sarum  Use  entstanden. 


82.  De  sancta  Ursula. 

1.    Magne  Deus,  mirabilis 
in  sanctis  tuis, 


2.    Qui  infirma  mundi 

eligis  fortiaque  confundis, 


3.    Tibi    soli  digna 

laudum  persolvimus  praeconia. 


4.    Tua  virtute 

turba  virginea 
lioste  devicto 
fert  tropaea ; 


5.    Fovet  chorus  nunc 
illas  sidereus, 
premit  hunc  carcer 
tartareus. 


6.    Victoriae 

hacc  sunt  primordia: 
de  nuptiis 

fit  regum  concordia. 

8.    Ut  undena 

(dccta  milia 
virginea 

secum  vacent  ad  caelestia. 


7.    Nam  Ursula, 

Britonum  iilia, 
stabiliit 

sua  sic  sponsalia, 

9.    Hastiludi 

duni   frequentantur, 
Germaniae 

portibus  classis  appellitur. 


118  Sequentiae  transitoriae. 

10.    Cisalpina  taiidem  11.  Hiiic  naves  revisunt 

litora  Rheni   premunt,  et  via  mirabili 

trieres  deserunt,  te,  Christe,   praeduce 
Romuleam   arcem   adeunt;  Coloniam  usque  redeunt. 

12.    Quas  obvia  13.    Sed  victrices 

felici  neci  dat  gens  barbara,  has  sponsus  evexit  ad  aethera. 

14.    0  quam  digna  15.  0   largitor 

palma  virginum  ;  summi   praemii, 

fructum  ferunt  nostri  sola 

nam  centesimum  spes  solacii, 

novumque  canticum  virginum  gloriae 

resultant  agni  post  vestigium !  consortes  fieri  nos  tribue 

16.    Facque  tua  visione 
frui  nos  sine  fine. 

Miss.  ms.  Augustanum  saec.  15.  in.  Cod.  Vindobonen.  1810.  A.  —  Miss. 
ms.  Aug-ustanum  (?)  saec.  15.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  XXIV.  B.  —  Miss.  ms. 
Attilense  anni  1454.  Clm.  Monacen.  3311.  C.  —  Miss.  nis.  Frisingense  saec.  15. 
Clm.  Monacen.  8389.  D.  —  Miss.  ms.  Unterdorpense  saec.  15.  Clm.  Monacen. 
7550.  E.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Lincen.  F  o  13.  F.  — 
Miss.  ms.  Strig-oniense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Strigonien.  Ms  I  20.  G.  —  Pros. 
ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  H.  — 
Miss.  Augustanum  impr.  Bamberg-ae  1489.  I.  —  Miss.  Augustanum  impr. 
Basileae  1510.  K.  —  Miss.  Augustense  impr.  Dilingae  1555.  L.  —  FGH  sind 
nicht  kollationiert. 

*    1,  2    in  factis   tuis  K.  —  2,  2   fortia    quaeque  BDIKL,   fortia   quoque 
E.  —  4,  1   Cuius    virtute  C.  —   6,  3  de  nuperciis  C.  —   6,  4  fit  regnum  A 

CD.  —  7,  1  lam  C.  —  7,  3  stabilit  KL.  —  7,  4  sic  sua  D.  —  8,  4  vatent  (!) 
secum  D.  —  9,  1  Hastiludum  D,  Casti  ludi  ABIKL  (zu  Hastiludus-Hastiludium 
cfr.  Du  Cange  s.  v.).  —  9,  4  classis  sacra  A— EIKL ;  pellitur  D.  —  10,  3  trigeres 

CE.  —  11,  1  naves  resumunt  D,  naves  reni  sunt  (st.  revisunt)  die  iibrigen 
Quellen;  letzteres  ist  sinnlos  und  wird  durch  die  Schreibung  „Hinc  naves 
Rheni  sunt"  (wie  Morel,  S.  318  und  I.  Werner,  Roman.  Forschungen  IV,  S.  519 
den  Text  wiedergeben)  nicht  verstandlicher.  —  12,  2  Christi  (st.  felici)  neci  AB: 
nece  EI;  plebs  barbara  E.  —  13,  1  sq.  Sed  has  victrices  D.  —  14,  3  Fructum 
fert  C.  —  14,  4  nam  fehlt  D.  —  14,  5  novum  quoque  D.  —  14,  6  resultent 
ABCKL.  —  15,  5  gloria  D. 

Aus  B  hatte  /.  Werner  (a.  a.  O.)  den  Text  herausgegeben  und  im  Ver- 
haltnis  zu  31orel,  der  H  als  Quelle  benutzte,  den  Autbau  der  Sequenz  besser 
hervortreten  lassen,  nicht  ohne  einige  Lesefehler  oder  Druckfehler;  nament- 
lich  sei  bemerkt,  daB  es  15,  2  sq.  in  B  nicht  heiUt:  suinmi  praelii  nostra. 
—  Ursprung-sstatte  ist  wohl  Siiddeutschland  ]  ob  aber  Augsburg,  bleibt 
unsicher. 

83.   De  sancto  Wenceslao. 

1.    Christe,  tui  praeclari 
militis  Wenceslai 
colentes  sollemnia 
adiuvemur  tua 
semper  gratia, 


De  Sauctis.     De  sancto  Weiice.slao.  119 

2.    Ut  eius  exemplo  3.    Morum  atque  vitae 

continue  inhaerendo  placeamus  puritate. 

4.    Hic  summus  ecclesiae  5.    Martyrii  fulgida 

gentis  i3ohemicae  donatur  gratia. 

6.    Dum  matutinum  7.    Illum   germanus 
tibi,   Christe,  bonis  eius 

pergit  obsequiura  invidens   actibus 

Kolvere  debitum,  prosternit  pallidus. 

8.    Quem   protinus  carneis  9.    Corona  victoriae 

solutum  vinculis  decoras  hodie. 

10.    Nam  inter  plures  11.    Concivem  tui 

caelorum  mansiones,  victoris   Abel   iusti 

quas  primitus  credulis  hunc  martyrem,   optime, 

parasti   populis,  collocas,  Domine. 

12.    Qua  nunc  praelucido  13.    Laetus  consortio 

14.     Nos  tibi  sedulis  precibus 

commendet  iugiter  Wenceslaus, 
oramus. 

Procession.  ms  S.  Georgii  Pragensis  saec.  14.  in.  Cod.  Pragen.  XIII 
H  3  c.  A.  -  Miss.  ms.  Pragense  (lohannis  de  Dra2ic)  saec.  14.  in.  Cod.  Mus. 
Bohem.  XIII  B  9.  B.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Salisburgen.  V 
2  E  51.  C.  —  Miss.  ms.  Pragense  anni  13G3.  Cod.  Mus.  Hungar.  91.  D.  -- 
Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  14.  E.  —  Miss.  ms. 
Pragense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Hungar.  93.  F.  —  Miss.  ms.  Pragense 
saec.  15  in.  Cod.  Vindobonen.  1892.  G.  —  Grad.  ms.  S.  Castuli  Pragensis 
saec.  16.  in.  Cod.  Pragen.  VI  B  24.  H.  —  Grad.  ms.  S.  Georgii  Pragensis 
saec.  16.  Cod.  Pragen.  VII  A  13.  I.  —  Miss.  ms.  Vodniacense  saec.  14. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  A  8.  K.  —  Miss.  ms.  S.  ApoUinaris  in  Saczka  saec.  14. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  8.  L.  —  Miss.  ms.  Chotesaviense  saec.  14.  Cod. 
Pragen.  XIV  C  3.  M.  —  Miss.  ms.  Franciscanorum  Novae  Domus  saec.  14. 
Cod.  Pragen.  VII  G  24.  N  —  Pros.  ms.  Teplense  saec.  15.  Cod.  Pragen. 
VI  C  15.  O.  —  Grad.  ms.  listebnicense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XII 
F  14  P.  —  Miss.  ms.  Oloinucense  saec.  14.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  14.  Q.  — 
Miss.  ms.  lohannis  Episc.  Olomucensis  saec  14/15.  Cod.  Capit.  Pragen.  Cim. 
6.  R.  —  Miss.  ms.  Ludovici  Magni  anni  1379.  Cod.  Mus.  Cassovien.  s.  n. 
S.  —  Miss.  ms.  Posoniense  (V  Strigoniense)  saee.  15.  Cod.  Mus.  Hiingar. 
218.  T.  —  Grad.  ms.  Strigoniense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Strigonien.  Ms.  l 
3.  U.  —  Miss.  ms.  Cremitanense  saec.  14.  in.  Cod.  Cremitaneii.  132.  X.  — 
Miss.  ms.  Lucense  anni  1483.  Cod.  Strahovien.  I  A  7.  V.  —  Miss.  ms. 
S.  Kiliani  Katisponensis  saec.  15.  Cod.  Veteris  Capellae  Katisponen.  1990. 
Z,  —  Miss.  ms.  Alrispaoense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  Z*.  —  Vita 
^et  Offic.  ms.  S.  Wenceslai  (Admonten?)  saec.  15.  Cod.  Admonten.  703.  a.  — 
Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546. 
0«  —  Miss.  Pragense  impr.  |Pilsnae]  1479.  C.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae 
1498.  d.  —  Miss.  Ob>mucense  impr.  Bambergae  1488.  C.  —  Miss.  Ob^mucense 
impr.  Nurnborgae  1499.  e*.  —  Miss.  Wratislaviense  impr.  Moguntiae  1483. 
f.  —   Miss.  Wratislaviense    iuipr.  Moguntiae    1499.  g.  —    Miss.   i\)snaniense 


120 


Sequentiae  transitoriae. 


impr.  Cracoviae    1524.  ll.  —  Miss.  Cracoviense  impr.  Cracoviae    1545.  i.  — _ 
EGKLMQXYZ  b— e  sind  nicht  kollationiert.  \ 

1,  1  Christi  Z*;  praeclare  R.  —  1,  4  sq.  semper  tua  h.  —  2,  2  Et 
eius  QT  i.  —  2,  2  cottidie  CH  f  g"  h,  vestigio  inhaerentes  P.  —  8,  2  placamus 
A.  —  4,  1  summe  Z*.  —  4,  2  Bohemiae  ABEfQ  a  h.  —  5,  2  donabat  HI; 
gloria  ACEFO  g  h  i.  —  6,  1  Eum  T.  —  6,  8  peregit  Q.  -  7,  8  actibus 
invidens  U.  —  7,  4  prostravit  DI  a.  —  9,  1  Coronas  BC  a.  —  9,  2  decorans 
AOQUZ*  a  i,  decorat  C.  —  10,  1  lam  I,  Hunc  R.  —  JO,  8  primis  T;  sedulis 
P.  —  10,  3  sq.  parasti  credulis  R.  —  10,  4  parasti  fehlt  N;  saeculis  (st. 
populis)  U.  —  11,  1  cui  Q.  —  11,  3  sq.  coUocas  optime  h.  —  12,  1  Tuo 
nunc  T  f  g;  praeiudicio  (!)  a.  —  13,  1  Tecum  (st.  Laetus)  T.  —  14,  1  sq. 
sedulis  commendet  precibus  Q  a.  —  14,  2  commendat  i ;  supplices  (st.  iugiter) 
ADNPQZ*  f  g'  h  i  (dabei  ..supplices"  vor  „commendet"  DP);  Wenceslaus 
fehlt  f  g. 

Titel  der  Melodie:  „Vox  exsultationis" ,  wozu  man  vgl.  LIII,  Nrr. 
112;  151;  155  u.  229.  —  Mone  (III,  S.  557),  der  zuerst  diese  Sequenz  aus 
Quelle  a  edierte,  erblickte  in  ihr  ein  ,,spates  Beispiel  der  Troparienform,  die 
nicht  mehr  regelmaKig  beobachtet  ist;"  diese  Notiz  und  seine  Anderungs- 
versuche  beweisen,  dali  er  die  Melodie  resp.  das  Schema,  welches  sehr  genau 
beobachtet  ist,  verkannte.  —  Ursprungsstatte  ist  ofFenbar  JBolimen  und  zwar 
wohl  die  Prager  Diozese. 


84.   De  sancto  Willibrordo, 

Ascrihitur  Bernoni  Augiensi. 

1.    Laudes  Christo  die  nunc 


2.    Isto   celebrent  omnes 
ubique  fideles 
magno  tripudio 

4.     Hunc  caelitus  delapsa 
enitens  notavit  luna, 

6.    Hinc  veluti 

sidus  clarissimum 

sui  iubaris  radium 

per  mundi  sparseratcirculum, 

8.    Hoc  gens  Britonum 
atque   Hibernia 
cum  omni  Fresia, 

10.    Nec  inclita 

ignoravit  hunc  urbs  Romula, 
etsi  potens  mundi  domina, 

12.    Dehinc  fidei 

fervore  succensus 
aras  daemonum 
fregit  providus. 


3.    Ob  venerationem 
patris  eximii, 
sancti  AVillibrordi. 

5.    Quae  eius  matri  visa 
per  caeleste  horama. 

7.    Dum  taetricas 
peccati  tenebras 
cordi  hominum   insitas 
verbi  spleudore  fugaverat. 

9.    Hoc  testantur  Franci 
et   Germani, 
Gallorum  populi. 

11.    Angelico 

(^|uando  praesul  doctus  oraclo 
illum  subsecravit  Domino. 

13.    Gladii  ictus 
attigit  ij^sius 
caput,   aliquid 
sed  non  nocuit. 


De  Sanctis.     De  sancto  WilHbrordo. 


121 


14.    Nam  lympha  suae  preci 
tradita 

iam  miiltorum  agmina 
potavit  in   arida; 

16.    Hic  hodie 

verus  Israelita 

Aegypti  tenebras 

evasit 

vicini  auctus  spoliis, 

18.    Eia,   nunc  devoti 

([uem   rogitemus  cuncti 
ore,    corde  psallentes 
ac  dicentes: 


15.    Tum   vini  auxit  satis 
pocula ; 

infirmis  perplurima 
contulit  subsidia. 

17.    Et  veniens 

cum  lucro  fideliter 
audire  meruit 
gratanter : 
„Euge,  intra  fideliter." 

19.    Nos,    tui  qui  festa 
colimus  mente  pia, 
o  clemens,   clementer 
adiuva  semper. 


Opera  ms.  Bernonis  Augiensis  saec.  10/11.  Cod.  Sangallen.  898.  A.  — 
Pros.  ms.  dictum  „Branderi  Sangallensis"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
540.  B.  —  5,  1  oroma  A,  orama  B.  —  11,  2  oraculo  A. 

'Titel  der  Melodie:  „Beatus  vir  qui  timet",  wozu  man  vgl.  LIII, 
Nrr.  140;  182;  221  (in  diesen  ist  die  Einleitungsklausel  vorangestellt);  ferner 
Nrr.  128  u.  181  (dort  sind  zur  Vermeidung  einer  Wortbrechung  die  7  ersten 
Silben  mit  der  nachfolgenden  Strophe  verbunden) ;  ferner  das  kiirzere  franzosische 
Schema  in  Nr.  219  ebendort  u.  79  diesesBandes.  — Vorstehende  Sequenz  ist  von 
dem  Heime  (Assonanz)  beherrscht,  wodurch  die  Vcrsabteilung  vielfach  bedingt 
wird.  Man  beachte  auch  eine  Art  Binnenreini  im  Anfange:  Laudes  (liristo  \  die 
nunc  isto,    was  graphisch  nicht  gut  zum  Ausdruck  gebracht  werden  konnte. 

Betreffs  des  Verfassers  heiBt  es  in  B:  „Beati  Notlicri  de  s.  Willibrordo". 
Weil  A  Werke  Bernos  von  Reichenau  enthalt,  wurde  er  als  Dichter  aller 
dort  sich  findenden  Ilynmen  und  Seqiienzen  angesehen  (vgl.  Schubiger,  S.  83); 
wenigstens  ist  kein  anderer  Grund  bekannt.  Ob  derselbe  ausreicht?  —  Die 
beiden  anderen  Berno  zugeschriebenen  Sequenzen  (A.  H.  XXXIV,  Nr.  242 
u.  348  lautan  in  allen  Strophen  auf  a  aus  und  haben  dabei  das  Eigeutumliche, 
daB  jede  Strophe  in  2 — 8  Langzeilen  zerlegbar  ist,  die  untereinauder  auf  a 
reimen.  Das  Gleiche  gilt  bei  dieser  Secjuenz;  nur  ist  der  Keimvctkal  ein 
anderer.  Auch  die  Hymnen  der  Quelle  A  L\.  H.  Nr.  12;  28  u.  104)  zeigen 
alle  regclmalJige  Assonanz  und  sogar  Reim.  Das  spricht  fiir  eineii  ^'erfasser 
aller  dieser  Dichtungen.  —  Wenn  JReincrs  (Die  Tropen  und  Prosen  usw.  im 
Mittelalter,  1884,  p.  109)  auf  Abt  Thiofrid  von  Echternach  (t  lHOj  als 
eventuellen  Verfasser  hinweist,  so  spricht  dagegen  schon  das  Alter  unserer 
Quelle   A. 


1.    Wilbrordi  saucti 

dulcisona  praeconia 

illius  informata 
doctrinae  gratia, 

Germania,   recolas  saepius. 


85.   De  sancto  Willibrordo. 
2. 


Natalibus  iustis 

gloriosus  prodiit, 
sollerter  iuveniles 

aft'ectus    exuit 
virtutes  (|uaerens  studiosius. 


122 


Sequentiae  transitoriae. 


3.    Susce])ta  rigoris 

monastici  militia 
cuncta  praecavens 

cautiiis  vitia 
scientiae  salutis  insuclavit. 

5.    Fresonura  gentem 
insignis  duritiae 
ovili   laudandae 

Christi  constantiae 
eximius  athleta  applicuit. 

7.    Plurima 

templa  fundavit  latius, 
profectum  animarum  optans 

ardentius 
statuit  sedem  Traiecti. 

9.    Insuper  virtutibus 

praeditus  variis, 
praeclarus 

hic  sanctus  praesul  prodigiis 
gaudia  intravit  caelestia. 

11.    Devota  invocemus 

patronum  mente 
munerati  corpore 

Wilbrordi  praesente, 
fratres,   venerandi  pariter. 


4,     Operator  fortis 

dominici   talenti 
populo  salutari 

sermone  indigenti 
Christum    avidus  nuntiavit. 

6.    Caelitus  summus 

sacerdos  iam   factus 

sectantes  diversos 
erroris  anfractus 

benigno  adfatu  prohibuit. 

8.    Fidelis 

cooperator  Karolo 
regiminis  gaudens  illius 

umbraculo 
exstitit  forma  suscepti. 

10.    Nitida  Epternaci 

conditus  in   tumba 

signorum 

pietate    micans  profunda 

confert  sanitatum  remedia. 

12,    Istius   indagemus 
exempla  grata, 
quatenus  coronemur 

gloria  exoptata 
beatis  adiuucti  iugiter. 


13.    Dicite:  Amen,  Amen. 

Brev.  ms.  Epternacense  (monachi  Guilelmi  Maier)  anni  1524.  Cod. 
Luxemburgen.  11.  add.  saec.  16.  —  1,  2  praesagia.  —  2,  3  sollers.  —  5,  3 
ovile  laudante  (Konstruktion:  eximius  athleta  laudandae  constantiae  applicuit 
Frisonum  gentem  ovili  Christi).  —  6,  4  errores.  —  8,  2  cooperator  piissimo 
Karolo.  —  9,  4  hic  felilt.  —  9,  5  introivit.  —  10,  2  in  fehlt. 

Diese  bisher  unbekannte  Sequenz  entdeckte  der  als  Tropenforscher 
bekannte  Pfarrer  Ad.  Reiners  im  bezeichneten  Breviere,  wo  sie  in  das  Kalenda- 
rium  (vor  jedem  Monate  je  eine  Strophe)  eingeschoben  ist;  er  stellte  giitigst 
die  Abschrift  zur  Verfiigung.  —  Alle  Strophen  sind  ziemlich  gleichartig  ge- 
baut :  je  2  Langzeilen  (aus  technischen  Griinden  oben  gebrochen),  die  mit- 
einander  reimen,  und  ein  dritter  Vers,  der  mit  dem  korrespondierenden  Verse 
der  Gegenstrophe  reimt.  Auch  der  Umfang  der  Strophen  ist  ziemlich  gleich, 
immer  32 — 36  Silben.  Dadurch  ahnelt  die  Dichtung  einem  Hymnus ;  alles 
andere  aber  weiBt  sie  sicher  unter  die  Sequenzen.  Ihr  Ursprung  wird  in 
Echternach  sein,  und  man  diirfte  sich  versucht  fiihlen,  hier  eher  als  bei  der 
vorausgehenden  Sequenz  an  den  Echternacher  Biographen  des  hl.  Willibrord, 
Abt  Thiofrid.  als  den  Verfasser  zu  denken. 


IV.    Commune  Sanctorum. 


86.   De  sanctis  Apostolis. 


1.    Alleluia  nunc  decantet 
universalis  ecclesia 

3.    Quorumprinceps  per  crucem 
scandit  Petrus 
alta  poli  sidera ; 

5.    Crux  Andreae 
digna  confert 
praemia; 

lacobus  uterque  nitet 
laurea ; 
Aegeas  illum, 
hos  ludaica 
gens  transmittit  ad  aetliera. 

7.    Philippiis  Christi  gratia 
docens  praedicat 
in  Scythia; 

9.    Simon  et  ludas  duia   sacra 
Persis  ostendunt  monita, 

11.    BaHholomaeiis 

dat  ludis  vitae  dogmata; 


13. 


Plaudat  ergo  tellus, 
plaudat  caelorum  curia, 
Et  hac  die  sacra 
plaudat  praeseus  familia 
Honoraudo 
sacrosanta 
apostolorum  merita. 


2.    Extollendo  laude  celsa 
apostolorum  iusignia, 

4.    Doctor  orhis  triumphat 
sub  Nerone 
urbe  in  Romulea. 

6.    Sunt  MatthaeOj 
sunt  lohanni 
collata 

Duo   clara  gratiarum 
munera ; 
Hirtacus  illum 
necat,  hunc  suas 
lesus  vocat  ad   ei^ulas. 

8.    Thomas  confossus  lancea 
cursum  consummat 
in  India. 

10.    Fusus   sanguis  ambos  stola 
perornavit  purpurea. 

12.    ]\ratthiae  culmen 

dedit  sors  apostolica. 

14.    Hi  sunt  candelabra 
ante  Deum   lucentia, 
Hi   praelati   colsa 
summi  regis  in  curia, 
Hi   sal  terrae, 
hi  lux  mundi, 
hi  clara  caeli   lumina. 


124  Sequentiae  transitoriae. 

15.    lam  palma,  iam  corona,  16.    0   qiianta,   qnam  praeclara, 
iam  promissa  quam   iuciinda 

olim  mensa  celebrantur 

illis  est  adposita.  hac  mensa  convivia ! 

17.    His    nostra  sunt  sollemnia,      18.    Sint  vota,   sint  praeconia, 

19.    Sint  grata  laudum   carmina. 

Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  18.  ex.  Cod.  Coll.  Univ,  Oxonien.  148. 
A.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  ex.  Cod.  Mancunien.  Crawford  lat. 
24.  A*.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  135.  B.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  anm  cr.  1275.  Cod.  Londinen. 
Add.  12194.  C.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palatin. 
501.  D.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Hatton.  3. 
E.  — -'  Trop.  ms.  S.  Patritii  Dublinensis  saec,  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add. 
710.  F.  —  Pros.  ms.  Cerneliense  saec.  14/15.  Cod.  Cantabrigien.  Ll  I  10 
(Pars  III).  G.  —  Miss.  ms.  Vigomiense  anni  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow 
5.  H.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15,  in.  Cod.  Oxonien.  Kawl.  lit.  c  3. 
I.  —  Miss.  ms.  Vig-orniense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien,  Rawl.  lit.  e  43.  K,  — 
Miss.  ms.  Eboracense  anni  cr.  1890.  Cod.  Coll,  Univ,  Oxonien,  78  B.  L.  — 
Miss.  ms.  Eboracense  saec.  15.  Cod.  Coll.  Trinit.  Dublinen.  B  3.  4.  M.  — 
Miss.  ms.  Herefordense  anni  cr.  1390.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  A.  N.  — 
Grad.  ms.  Norvicense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  O.  —  Miss,  ms. 
S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  reimpr,  Burntisland  1864.  P. 

Grad.  ms,  Rotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  Q.  —  Grad. 
ms.  Fontebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  R.  —  Miss.  ms. 
Baioceuse  saec.  (13,  et)  14.  Cod.  Capit.  Baiocen.  62.  S.  —  Pros.  ms.  Constan- 
tiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Augien.  CCIX.  T.  —  Miss.  ms.  Scarense 
saec.  15.  Cod.  Upsalen,  C  427.  U.  —  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex. 
Clm.  Monacen.  14667.  X. 

AuSerdera  in  mehreren  gedruckten  Missalien  Englands  (York,  Salisbury 
u.  Hereford),  Frankreich^ ,  besonders  des  nordlichen  und  nordwestlichen 
(Avranches,  Coutances,  Evreux,  Bayeux,  Rennes,  Bourges)  und  Skandinamens 
(Drontheim,  Lund,  Upsala,  Strengnaes,  Wiborg),  wozu  man  vgl.  Chevalier, 
Repert,  Nr.  815  —  Wir  heben  heraus  dic  Varianten  zweier  Missalien 
Frankreichs:  Miss.  Bituricense  impr.  Parisiis  1522,  Y.  —  Miss.  Redonense 
impr.  Parisiis  1533.  Z.  —  A*CFGHLMNQR  sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  Laude  celsa  extollendo  SYZ;  sacrosancta  (st.  laude  celsa)  T,  nunc 
digna  B.  —  2,  2  praeconia  (st.  insignia)  DEOPUX.  —  3,  2  sq,  Petrus  alta 
scandit  SYZ.  —  3,  8  poli  culmina  EIPX.  —  4,  1  triumphans  T.  —  4,  3  in 
urbe  SYZ.  —  5,  2  digne  U.  —  5,  6  Herodes  (st.  Aegeas)  ABKSTUYZ,  Hyr- 
tacus  I.  —  5,  7  hunc  ABKSTUZ,  hinc  Y.  —  5,  8  plebs  SZ  transmisit 
SXYZ.  —  6,  1  u.  2  umgestellt  ABOT.  —  6,  4  Duo  sacra  BT.  —  6,  6 
Herodes  illum  I.  —  6,  8  Christus  vocat  SYZ.  —  7,  1  Dei  gratia  S.  —  7,  2 
praedicans  X.  —  8,  1  confessus  T,  effossus  U,  perfossus  SYZ.  —  9,  1  dum 
vera  SYZ.  —  9,  2  Persis  dant  verbi  semina  SYZ.  —  10,  1  Effusus  U;  ambos 
sanguis  T.  —  10,  2  decoravit  SYZ,  perlustravit  DEIOPX.  —  12,  1  Mathiara 
culmini   T,   Mathiae   decus   SYZ.    —    12,    2    sors   confert   apostolica  SYZ.  — 

13,  1  sq,  Psallat  ergo  laeta  |  alta  polorum  machina  SYZ.  —  13,  2  caelorum 
machina  U.  —  13,  3  In  hac  BP;  sacra  die  X,  die  clara  BP.  —  13,  4  plauda 
BOP,  pangat  T,  gaudet  U,  psallat  patris  (praesens  S)  familia  SYZ.  —  13,  5, 
Honoranda  X.  —  13,  6  sacrosanctam  E,  veneranda  SYZ.  —  14,  3  celsi  T,  — 

14,  4  regis  fehlt  X.  —  14,  7  caeli  sidera  SYZ.  —  Str.  17—19  vor  Str.  15 
gestellt  und  Str.  16  ausgelassen  T.  —  15,  2  praemissa  A.  —  15,  4  est  illis 
Y ;  proposita  E,  —  16,  1  u.  2  quam  iucunda  quam  praeclara  SYZ ;  iam 
iucunda  DX.  —  16,  4  illorum  (eorum  K)  sollemnia  (convivia  EK)  DEIKOPX, 


Commune  sanctorum.     De  sanctis  apostolis. 


12i 


liac,    die    convivia    8YZ.    —    17    Hic  EFHK,    Hi    AT',    sint   KPSTYZ;    sunt 

illemnia  fehlt  X.  —  17  u-  18  sint  solemnia  umgestellt  mit  sint  praeconia  T.  — 

1  -^  Sint  grata  et  praeconia  U.  —  19  Sint  clara  U,  Sint  pia  B;  laudum  agmina  F. 

Melodie:  „Sacrosancta  hodiemae^^  (Nr.  30  dieses  Bandes).  Schien 
l(  t/tere  Sequenz  auf  Grund  ihrer  Verbreitung  in  England  englischen  Lr- 
-pranges  zu  sein,  so  diese  noch  mehr.  In  den  franzosischen  Quellen  (SYZ) 
ist  der  Text  an  mehreren  Stellen  gleichmaBig  geandert.  —  KSTU  bestimmen 
(li(!  Sequenz  f'ir  das  Fest  der  hl.  Philippus  und  lacobus. 

Im  Cod.  Londinen.  add.  5810,  einem  Apographum  ms.  anni  1782  eines 
M.uiuale  S.  Pauli  Londinensis,  sind  die  Strophen  14 — 19  als  Sequenz  auf 
(li(!  Apostelfiirsten  Petrus  und  Paulus  verwendet;  daher  der  Anfang:  Hi 
s/i)it  candelahra.  —  Im  „Manual  of  Gregorian  Chant"  (Solesmes  1903)  ist 
ilicse  Sequenz  mit  Auslassung  der  Strophen  3-12  publiziert.  —  Mone 
(111,  S.  63  sq.)  gab  den  Text  nur  aus  T:  daB  dort  „das  I^ied  unter  den  Not- 
kcrischen  Sequenzen  stehe",  ist  ein  Irrtum. 


87.   l)e  sauctis  Apostolis. 


Qui  sunt  isti, 

qui  volant  ut  nubes  per  aera 


3.    Hi  sunt  terrae  principes 
et  electi  lapides, 
quorum   sonus  exauditus 
est  per  terrae  climata : 

5.    lohanves  in  dolio 
et  ferventi  oleo 
senatum   devicerat; 

7.    Adhuc  sunt  in   numero 
lacohus  cum  lacoho 
Simon   Chananaeus 
et  ludas  Thaddaeus : 


2.    Portantes  Christi 

per  sanctum  spiritum 
mysteria  ? 

4.    Petrus  Antiochiam, 
Faidiis  Alexandriam 
et  Andreas  convertit  ad 
Dominum   Achaiam : 

6.  Philippus  Azoticum 
destinavit  populum 
ad  matrem  ecclesiam. 

8.    Vocatus    a  Domino 
sedens  in  teloneo 
seciuitur  Matthaeus 
et  Barthohmaeus. 


9.    Thomas  non  postponitur 
3[atthiasc[uo,  colitur 
ehH'tus  a  Domino 
sorte  apostolica. 


10.    Ergo,   vos  apostoli 
et  amici  Domini, 
nostrorum   absolvite 
peccatorum  vincula 


11.    luvando  per  saecula. 

Prosar.  ms.  Secovicnse  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  A.  —  Grad.  ms. 
Mosacense  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  340,  li.  —  Trop.  ms.  Wingar- 
tense  (V)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  IIBI  Asc.  95.  C.  —  Grad.  ras.  S. 
Thoniae  Lipsiensis  saoc.  13.  Cod.  S.  Tliomae  Lipsien.  s.  n.  D.  —  Passion.  et 
Oftic.  ms.  S.  Kathoriuae  saec.  13.  in.  Cod.  Turicon.  Khenov.  101.  add.  saoo. 
13.  ex.  E.  —  Direct  ms.  Fischingense  saec.  ^12.)  13.  (14.)  Cod.  Engel- 
borgen.  102.  F.  —  Miss.  ms.  Pragense  (loh.  de  Drazic)  saec.  14.  in.  Cod. 
Mus.  l?ohem.  XIII  B  9.  G.  —  Miss.  nis.  Franciscanorum  Novae  Domus  saec. 


126  Sequentiae  transitoriae. 

14.  Cod.  Pragen.  VII  G  24.  H.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus 
Hohem.  XIII  B  8.  I.  —  ^liss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohei 
XIII  B  14.  K.  —  Miss.  ms.  Vodniacense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  X^ 
A  8.  L.  —  Miss.  ms.  Pontanense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  11." 
M.  —  Miss.  ms.  Chotesaviense  saec.  14.  Cod.  Pragen.  XIV  C  3.  N.  — 
Grad.  ms.  Franciscanum  (Bohemicum?)  saec.  14.  Cod.  Pragen.  I  E  12.0. — 
Prosar.  ms.  Constantiense  saec,  14.  Cod.  Carolsruhan.  Aug,  CCIX.  P.  — 
Grad.  ms.  Veldidenense  saec.  14.  Cod.  Oenipontan.  710.  O.  —  Miss.  ms. 
Helveticum  (Murense?)  saec.  15.  in.  Cod.  Muro-Griesen.  chart.  26.  R,  — 
Miss.  ms.  parvum  Murense  saec.  15.  Cod.  Aarovien.  Mur.  fol.  6.  S.  — ■ 
Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Blas.  memb. 
64).  T.  —  Miss.  ms.  Scaphusianum  saec.  15.  ex.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  9. 
U.  —  Misf.  ms.  Lucense  anni  1483.  Cod.  Strahovien.  I  A  7.  X.  —  Grad. 
ms.  Praedicatorum  Insulensium  (Arosiae)  saec.  15/16.  Cod.  Upsalen.  C  513. 
Y.  —  Miss.  ms.  Scarense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  427.  Z.  —  Miss.  ms. 
Stabulense  saec.  15.     Cod.  Bruxellen.  1818.  a. 

Miss.  Speciale  [Constantiense]  impr.  absque  [Moguntiae  cr.  1450].  b.  — 
Miss.  Constantiense  impr.  Basileae  1485.  C.  —  Miss.  Jiasiliense  impr.  absque 
[Basileae  cr.  ]480].  d.  —  Miss.  Pragense  impr.  [Pilonaej  1479.  e.  —  Miss. 
Olomucense  impr.  Bambergae  1488.  f.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  Spirae 
1497.  g.  —  Miss.  Speciale  [Argentinense]  impr.  Argentinis  1508.  h.  —  Miss. 
Speciale  [Argentinense]  impr.  Argentinis  1514.  i  —  Miss.  Halberstatense 
impr.  s.  1.  1511.  k.  —  Miss.  Cracoviense  impr.  Cracoviae  1545.  1.  —  Miss. 
Stregnense  impr.  Lubecae  1487.  iu.  —  Miss.  Upsalense  impr.  absque  [Hol- 
miae  1487?.]  n.  —  Miss.  Lundense  impr,  Parisiis  1514.  0.  —  FI — OQX 
a  C   e  f — k  ni  n  sind  nicht  kollationiert. 

Str.  1 — 8  fehlen  b,  weil  ein  Blatt  entfernt  ist.  —  1,  1  Qui  sunt  hi  N.  — 
1,  2  ut  nubes  volant  H  1.  —  2,  1  Portant  HY.  —  2,  2  per  spiritum  sanctum 
A,  per  sancti  spiritus  H,  et  sancti  spirtus  1).  —  3,  2  electi  iudices  H  1.  —  3,  4 
per  mundi  climata  CEHPR — U  d  0.  —  4,  3  sq.  Achaiam  convertit  ad  Dominum 
H.  —  5,  1  iu  doleo  GH  0.  —  5,  2  ex  ferventi  P,  ex  fervente  S,  effervente  olio 

D.  —  6,  1  Azotium  0,  Ezoticum  B.  —  6,  2  destinabat  0.  —  7,  3  Chananaeus 
fehlt  DU.  —  7,  4  et  fehlt  D.  —  8,  1  fehlt  E;  Notatus  Y.  —  8,  2  sedet  T 
d ;  telonio  P  d,  theoloneo  R.  —  Str.  8  u.  9  umgestelit  E.  —  9,  2  tollitur  U.  — 

9,  3  vocatus  (st.  electus)  BDEG  1;  per  Dominum  ADEST  b  d.  —  9,  4  fehlt 

E.  —  Zwischen  9  u.  10  schieben  B  u.  R  eine  Strophe  ein  und  zwar: 

B:   Salutat  vos  Lucas  medicus  R:  Lucam,  Marcum  lucidos, 
et  alta  fremens  Marcus,  doctores  praefulgidos, 

qui  primo  Aquilegiae  attollat  eccle&ia 

conscripsit  evangelium.  laudibus  cum  gloria. 

10,  2  vos  amici  Y,  et  electi  PR  -  U  b  d.  —  10,  4  crimina  (st.  vincula)  C.  — 
11  Orando  S,  Vivendo  Y  0.   —  Nach  11   fiigt  A  bei :  Amen  dicant  omnia. 

Ursprungsstatte  der  Sequenz  ist  Deutschland  und  zwar  wohl  Suddeutscli- 
land ,  von  wo  sie  in  Bohmen,  in  das  nordostliche  Deutschland  und  Skandi- 
navien  eindrang.  —  Das  Scliema  der  Melodie  ist  ein  sehr  seltenes,  wenn  nicbt 
gar  ein  durchaus  originelles. 


88.   De  s.  Confessore  Pontiflce. 

1.    Ad  laudes  salvatoris 

ut  mens  incitetur  hurailis, 

2.    Sentiat   hunc  diem  3.    Gaudeat  ut  sese 

iusta  de  causa  celebrem,  sic  pia  vota  solvere. 


Commune  sanctorum.     De  s.  Confessore  Pontifice. 


127 


4.    Hac  die  caelorum 
secretum 
petiit  lux  pontificum 

6.    Et  gaudium  angelis 
factum  est 
ex  adventu  comparis, 

Qui  cuique  suam 
tritici  dat  mensuram, 
Ad   fidei  caulas 
congregans  oviculas 
lupi  praevidit  insidias; 

).    Beatus  hic  servus, 
quem,  cum  venerit 
Dominus,   ita  invenerit; 

Ad  tantam 

patris  gloriam 

celebrandam 

clerus  concinat 

laude  digna, 

et  populus 

laetis  respondeat  vocibus. 

4.    Pastor  bone, 
miserere 

eccJesiae  tuisqKC  pre- 
cibus  refove; 

6.    Et  pio  iuvamine 
maculas 
dihte  : 


5.    lugiter  sanctorum 
in  choro 
splendens  ut  sidus  aureum; 

7.    Fuisse  quem  angelum 
Domini 
constat  exercituum. 

9.    Fidelis  et  prudens 
credita  distribuens 
Hic  dedit  ad  mensam 
Domini  pecuniam, 
ut  dignam   faceret  usuram. 

11.    Probatum    in   terra 
super  omnia 
statuet  illum   in   patria. 

13.    Dicamus 

omnes  cernui 

tanto  patri, 

iungat  suo  se 

grex  pastori 

et  precibus 

fusisque  lacrimis  clamemus : 

15.    Confer   opem 
plebi  tuae, 

preces  attende 

17.    In   via  nos  adiuva, 
colloca 


18.    In  patria, 

redde,   quae  speramus  bona. 

Grad.  ms.  Secoviense  (?  S.  Floriani")  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314. 
.  —  Pros.  nis.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  B.  —  Miss.  nis. 
ecoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  769.  C.  —  Grad.  ms.  S.  Petri  Salis- 
argensis  saec.  12.  in.  Cod.  Petrin.  a  XII  7.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Petri 
alisburgensis  ann.  1146—1164.  Cod.  Petrin.  a  IX  11.  D *.  —  Grad.  ras. 
iticense  (?)  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  341.  E.  —  Grad.  ms. 
anblasianum  saec.  1213.  Cod.  Vindobonen.  1909.  F.  —  Miss.  ms.  Katin- 
^nse  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  G.  —  Grad.  ms.  S.  Tliomae 
ipsiensis  saec.  18.  Cod.  S.  Tliomae  Lipsioii.  s.  n.  H.  —  Grad.  ms.  Arnoldi 
quisjrraneusis  saec.  13.  Cod.  Capit.  A(iuisp:ranen.  XII.  I.  —  Grad.  ms. 
quisivraueuse  auni  1330.  Cod.  Capit.  Aquisoraueu.  XIV.  K.  —  Grad.  ms. 
ontis  Veteris  saec.  13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  L.  —  Miss, 
8.   Algundense    anni    1296.     Cod.    Holsanen.    662   (1304).    M.    —    Grad.    ms. 


128  Sequentiae  transitoriae. 


Kullense  (Gyselae  de  Kerzenbroeek)  anni  cr.  1300.  Cod.  Osnabrugen.  200) 
(B  4).  N.  —  Miss.  ms.  Brixinense  saec.  13.  in.  Cod.  Semin.  Brixinen.  9 
add.  saec.  14.  O.  —  Miss.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  in.  Cod.  Claustro 
neoburgen.  73.  P.  —  Miss.  ms.  Pragense  (lohannis  de  Drai^ic)  saec.  14.  in 
Cod.  Mus.  Jiohera.  XIII  B  9.  Q.  —  Miss  ms.  Castri  Teriolis  saec.  14.  Cod 
Ambrasien.  CN  61.  R.  —  Trop.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten 
LVI  (20).  S.  —  Miss.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LXXX  (13j 
T.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  U.  —  Grad 
ms.  Inticense  saec.  14/15.  Cod.  Inticen.  60  (VII  a  7).  V.  —  Grad.  ms.  S 
Oswaldi  Zwolfmargreinensis  anni  1430.  Cod.  Bolsanen.  7/4.  X  —  Grad.  ms 
Murbacense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  427.  Y.  —  Miss.  ms.  Monasteriens( 
Vallis  S.  Gregorii  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  408.  Z.  —  Miss.  ms.  S.  Mauriti 
Tholegiensis  saec.  15.  Cod.  Meten.  220.  a.  —  Miss.  ms.  Nordkirchense  saec 
15.  Cod.  Nordkirchen.  'V205.  b.  —  Grad.  ms.  Lonense  saec.  15.  Cod.  Lonen 
s.  n.  c.  —  Miss.  ms.  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  I.  d.  — 
Grad.  ms.  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  LII.  e.  —  Grad 
ms.  Ennigerlohense  saec.  15.  Cod.  Ennigerlohen.  1.  f.  —  Miss.  ms.  Enni 
gerlohense  anni  1479.  Cod.  Ennigerlohen.  2.  g".  —  Grad.  ms.  Freckenhorstens( 
(Oitbergae  de  Langen)  anni  1530.  Cod.  Freckenhorsten.  s.  n.  h. 

Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen  11396.  i.  - 
Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808.  k.  —  Miss.  ms.  Traiec- 
tense  saec.  15.  Cod.  Monasterien.  347  (41).  1.  —  Miss.  ms.  Traiectense  saec 
15.  Cod.  Archiv.  Zwollen.  M.  onb.  1572.  m.  —  Grad.  ms.  Bolesvardiens6 
saec.  15.  Cod.  Weerten.  s.  n.  ii.  —  Miss.  ms.  Noviomagense  saec.  15.  Cod 
Mus.  Noviomagen.  I  a  2.  0.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgae  Zutphaniensis  saec. 
15.  Cod.  Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  p.  —  Miss.  ms.  Eldense  saec.  15.  Cod. 
Archiv.  Arnheimen.  s.  n.  q.  —  Miss.  ms.  Hervense  et  Aerdtense  saec.  15.  Cod. 
Daventrien.  11  L  2  (1776).  r.  —  Grad.  ms.  Enkhusanum  saec.  15.  in.  Cod. 
Mus.  Episc.  Harlemen.  109.  S.  —  Grad.  ms.  Neerlandicum  saec.  15.  in.  Cod. 
Amstelodamen.  V  A  3.  t.  —  Miss.  ms.  Sepulcri  Harlemensis  saec.  15.  Cod. 
Harlemen.  membr.  fol.  7.  u.  —  Grad.  ms.  Harlemense  saec.  15.  ex.  Cod. 
Harlemen.  membr.  fol.  2.  X.  —  Grad.  ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  Bruxellen. 
15073.  y.  —  Pros.  ms.  Farfense  anni   1514.     Cod.  Roman.  Farf.  33.  Z. 

Die  gedruckten  Missalien  (cfr.  Chevalier,  Repert.  Nr.  201)  ergeben  das 
gleiche  Bild  der  liturgischen  Verbreitung;  es  konnen  noch  beigefiigt  werden 
die  Missalien  von  Bremen,  Hamburg,  Hildesheim,  Krakau,  Liibeck,  Miinster, 
Waulsort  und  Wiborg.  —  M — RVX  a  d  —  g  0  —  y  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  excitetur  DSTZ.  —  2,  1  Sentiant  G.  —  3,  1  Gandeatque  i,  Gau- 
deat  tut  (!)  B;  et  sese  (st.  ut)  H — LYZ  b  ciklnz.  —  3,  2  promeae 
H— LYZ  bciklnz.  —  4,  1  Hodie  Y  k  z.  —  4,  2  secreta  AFHSTUYZ 
b  h  k  z.  —  4,  3  confessorum  SY  z.  —  5,  1  sq.  lugiter  in  choro  sanctoruni 
ATUZ  b  c  h  k  1  u  z.  —  6,  1  gaudium  sanctis  angelis  F.  —  8,  2  dans 
IKLY  b  C  h  i  k  u  z.  —  8,  4  ovicula  D.  —  9,  1  Felicis  F.  —  9,  3  Sic 
BHIY  i  I  n  z.  —  12,  1  tanti  H— LUYZ  b  c  h  i  k  n  z.  —  12,  4  iubilat 
E.  —  12,  5  laude  digna  ABCDF,  die  anderen :  laudem  dignam.  —  12,  7 
laetus  F,  piis  concelebrat  mentibus  E.  —  13,  4  se  suo  BSTY  C  k  1  n  Z.  — 
13,  5  plebs  E.  —  14,  1  O  Bernarde  ST.  —  15,  4  intende  HIUY  i  k  1  z.  — 
18,  2  dona  E. 

Titel  der  Meloclie:  ^Mater",  somit  gleich  gebaut  wie  Nr.  76  dieses 
Bandes  und  wie  LIII,  Nr.  17—20;  45;  46;  104;  188;  214;  227.  —  Ur- 
sprungsstatte  ist  offenbar  Deutschland^  von  wo  der  liturgische  Gebrauch  de| 
Sequenz  sich  spater  nur  auf  die  Niederlande  und  Skandinovien  ausdehnte. 
Es  erscheint  beachtenswert,  daI5  bei  den  handschriftlichen  Quellen  solche 
aus  Bayern  und  aus  der  Sclncciz  fehlen.  —  Vgl.  die  Nachahmung  dieser 
Sequenz  A.  H.  IX,  Nr.  371. 


Commune  sanctorum.     De  s.  Confessore. 


129 


89.   De  saiicto  Confessore, 

{Dle  Translationis.) 

1.    Gloriosa  fulget  dies, 
exsultet  ecclesia; 
angelis,   hominibus 
pax  et  laetitia! 


2.    Immortali  translatus 
emicat  memoria 
Valentinus  pontifex, 

spes  nostra,  salus  etgloria. 

4.    Suavitatis  odor,   fons  vivus, 
caelestis  gratia 
inde  profluit, 
aegris  salus,  maestis 
consolatio,   lapsis  venia. 

6.    0  Valentine,   praeclara 
pietatis  oliva, 
lioc  palmite  plurimum 
afferente  fructum 
floruit  apostolica 
latius  vinea. 

8.    Ad  angelorum  consortia 
vita  provectus  angelica 

10.    Unde  nunc,   pater  optime, 
nos  respice, 
vota  suscipe 
et  nostra  praeconia 
Deo  fac  iucunda; 

12.    Ut  nos  tuae 

translationis  munere 

de  sinistris 

excepti  gregibus 

ad  dexteram   collocati 

transferamur  in   pascua 

superna. 


3.    Gaudet  caelum  inclita 
praesulis  ex  anima, 
terra  meritis,  corpore 
triumphat   felix   Patavia 

5.    Sanctitatis  vitae,   doctrinae, 
signorum  tropaea, 
quibus  claruit 
pastorali  sede, 
canit  JRaetiarum    provincia. 

7.    0  sancta,   innoceus,  viva 
summi  patris  hostia, 
quae  spiritus  gladio 
immolata  Deo 
meruit  triumphalia 
martyrum  praemia. 

9.    Cum  sanctis  pascitur  intima 
lucis  aeternae  theoria. 

11.    Peccantes  recoueilia, 
salvifica, 
vasa  gratiae 
ex   vasis  nequitiae 
transfer  et  emunda, 

13.    Ubi  stola 

iucunditatis  aurea 

infulatus 

cum  tuis  paribus 

quam  celebrem  audis  vocem 

„Euge,   iutra  in  gaudia 

aeterna". 


14.    Valentine, 

Christi  sacerdotum  gloria. 

H  lume-Bann  is  ter,  Thesauri  hymnologici  Frosarinm  II.  1. 


130  Sequentiae  transitoriae. 

Grad.  ms.  Secoviense  (?  S.  Floriani)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314. 
A.  —  Miss.  ms.  Secoviense  anni  1320.  Cod.  Graecen.  469.  B.  —  Trop.  ms. 
Secoviense  anni  1345.  Cod.  Graecen.  756.  C.  —  Grad.  ms.  Augustanum 
(V  Pataviense)  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Misc.  Liturg.  354.  C  *  —  Miss.  ms.  Admon- 
tense  saec.  12.  Cod.  Admonten.  786.  add.  saec.  13.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani 
saec.  12.  Cod.  Florian.  III  208.  add.  saec.  13.  E.  —  Miss.  ms.  S.  Fioriani 
saec.  13.  Cod.  Florian.  III  209.  F.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis 
saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n.  F*.  —  Miss.  ms.  Hospitalense 
saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19  (Hosp.  memb.  49).  G.  —  Miss.  ms. 
Cremifanense  saec.  14.  jn.  Cod.  Cremifanen.  132.  H.  —  Grad.  ms.  Claustro- 
neoburgense  saec.  14.  in.  Cod.  Claustroneoburgen.  588.  I*.  —  Grad.  ms. 
Praemonstratense  S.  Margaretae  anni  1324.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  38. 
I.  —  Pros.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIH  A 
14.  K.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  L.  —  Miss. 
nis.  Pataviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  M.  —  Miss.  ms.  Pata- 
viense  saec.  15.  Cod.  Cremifanen.  368.  N.  —  (Miss.  ms.  Zwettlense  et)  Pros. 
ms.  Pataviense  saec.  (14.  et)  15.  Cod.  Zwettlen  198.  O.  —  Miss.  ms.  Pata- 
viense  saec.  15.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  91.  P.  —  Miss.  ms.  Lam- 
brechtense  saec.  14.  Cod.  Graecen.  128.  Q.  —  Miss.  ras.  Brixinense  saec.  15, 
Cod.  Vindobonen.  1782.  E.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus-. 
Brixinen.  s.  n.  S.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  anni  1465.  Cod.  Vindobonen. 
4977.  T.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  ex.  Cod.  Vindobonen.  3787. 
U.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  saeC.  15.  Cod.  Salisburgen.  V  1  E  59.  X.  — 
Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  anni  1432.  Cod.  Petrin,  a  XI  3.  Y.  — 
Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Salisburgen.  V  1  A  12.  Z.  —  Miss. 
ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1777.  a.  —  Miss.  ms.  Prae- 
dicatorum  Vindobonensium  anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobon.  212.  b.  — 
Miss.  ms.  Frisingense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  8389.  c.  —  Miss.  ms.  Ingol- 
stadiense  saec.  15.  Cod.  Univ.  Monacen.  162  IV^.  d.  —  Miss.  ms.  Strigo- 
niense  anni  1480.  Cod.  Mus.  Hungarici  222.  e.  —  Grad.  ms.  Langenleubense 
saec.  15/16.  Cod.  Mus.  Antiq.  Dresden.  41  f.  f.  —  Pros.  ms.  Misnense  saec. 
16.  Cod.  Mus.  Antiq.  Dresden.  43  q.  g.  —  Pros.  ms.  Farfense  anni  1514. 
Cod.  Roman.  222  (Farf.  33).  h. 

Die  gedruckten  Missalien,  namlich  von  Brixen,  Freising,  MeiBen,  Passan 
und  Salzburg,  ergeben  im  wesentlichen  das  gleiche  Bild  der  liturgischeu 
Verbreitung.  —  C  *I  *KPS  a  b  C  d  sind  nicht  koUationiert.  — 

Vorab    die  Bemerkung,    dali    diese    nach  ihrem  Inhalte  ganz  allgemeiD 

gehaltene   und   daher   urspriinglich  wohl  als  de  Communi  gedachte  Sequenz 

in   den   verschiedenen   Quellen   fiir   die   verschiedensten    Heiligen-Feste   ver- 

wendet  wurde.    Vielleicht  auch  war  sie  anfangs  auf  die  Translatio  (cfr.  2,  1 

u.    12,  2)  eines    bestimmten   Heiligen,    etwa   des    hl.    Valentinus ,   gedichtet; 

jedenfalls   verlangt   die  Symmetrie    der  Verse  einen  Heiligennamen,    der  aus 

vier    Silben    besteht.      Der   nichts    Spezifisches    enthaltende   Text   machte   es 

dann   moglich ,    daB  die  Sequenz  mit  ein  oder  zwei  kleinen  Anderungen  aui 

allerlei  Heilige  adaptiert  werden  konnte,  namlicli:  Amandus  TY,  Augustinui 

BCF,    Cassianus    KS,    Lamherius   oder   Lantpertus   (episc.   Frisingensis)  c 

Rupertus  a  d,   Sabinus  martyr  K,  Udalricus  HM,   Vale^itinus  ADGIMN  e 

Valentinus,  Augustinus,  Udalricus,  NicolausF*0,  quattuor  doctores  h,  unui 

confessor  D  (aber  im  Texte :  Valentinus),  confessores  E  (aber  am  Rande  be 

den  betreffenden  Versen :   Nicolaus  u.  Valentinus).     Dem  jeweiligen  Heiliger 

entsprechend ,    dessen  Name  2,  3   eingefiigt  ist  (eventuell  mit  der  Appositior 

..episcopus,,    oder    „martyr"  statt  pontifex)  heiBt  es  dann  3,  4  statt  Patavia 

luvavia   resp.    Ticinia   oder   Hipponia,   Mirrea,    Augusta,   ecclesia   und   5,  { 

Noricorum    resp.    Hipponensis    oder   Africaua,  Mirraeorum.     Ebenso    variier 

14,  1  u.  zwar  wird  bei  dreisilbigen  Namen  ein  O  vorgesetzt:  O  Amande,  C 

Kuperte  etc.  —  —  Im  iibrigen  sind  folgende  Varianten  zu  notieren: 

h  1  Gloria  fulget  I.  —  1,  3  angelis  fehlt  R.  —  1,  4  pax  est  et  NTU.  - 
3,         Laudet  O.  —  3,  2   martyris   praesentia  R,    praesulis  eximii  Y.  —  3,  « 


Commune  sanctorum.     De  sancto  Confessore. 


131 


merito  MTU  g  h,  merito  rex  corpore  Z,  cuius  doctrinis  credula  R.  —  Str. 
4  u.  5  umgestellt  HO  e;  fehlen  R.  —  4,  1  Sanctitatis  odor  M.  —  4,  2  cae- 
lestibus  H;  {^ratiae  DF*  NU.  —  4,  o  inde  AI3DHUZ,  unde  in  den  librigen 
Quellen.  —  4,  4  aeg^ris  fehlt  OX;  virtus  salus  maestis  X;  salus  ABCHMZ, 
medela  N,  virtus  in  den  iibrigen  Quellen.  —  Str.  5  fehlt  AD.  —  5,  1  8ua- 
vitatis  vitae  M,  Caritatis  G;  doctrina  N.  —  5,  2  tropaeo  TZ.  —  6,  1  prae- 
clarae  O.  —  6,  o  te  palmite  R,  quo  palmite  F*MNUXY  e  h,  qui  palmitem 
N.  —  6,  4  afferentem  M  f,  proferente  F  *N  aufferente  H.  —  6,5  claruit  U.  — 

6,  0  hite  H.  —  7,  1  innocens  vita  h.  —  7,  8  quam  spiritus  ghidius  HN; 
gladio    spiritus    CF*GMOX    h.    —   7,  3  u.  4    quae    stilorum  vulneribus  R.  — 

7,  5  triumphali  M  triumphalis  Z.  —  8,  1  sq.  Ad  angelis  consortia  vitae  M.  — 
M.  —  8,  1  Ad  angelica  A.  —  8,  2  profectus  GH;  provectus  est  f  h.  —  9,  2 
theorica  MORTUXYZ  h,  theorgia  HN.  —  10,  1  Inde  nunc  DGHX,  Nostra 
nunc  R,  Unde  nos  N;  praesul  optime  TU.  —  10,  3—5  und  11,  3-5  umge- 
stellt  IMTUXZ  f.  —  10,  4  et  fehlt  Y;  precamina  R.  —  11,  1  Precantes  DIMRT 
e  g".  —  11,  4  de  vasis  MZ  h.  —  11,  5  et  munda  DG.  —  12,  1  Et  nos  C.  — 
Iv',  2  sollemnitatis  NOR,  nativitatis  C,  festivitatis  G,  divinitatis  h.  —  12,  4 
exceptis  MZ.  —  12,  5  ad  dexteram  fehlt  M;  in  dextera  R;  locati  f.  — •  12,  7 
fehlt  N;  superna  DNOY,  alle  anderen  „aeterna",  letzteres  ist  aber  SchluB- 
wort  der  Gegenstrophe ,  namlich  13,  7.  —  13,  1  Ibi  Z.  —  13,  3  infulatis 
N.  —  13,  4  tuis  patribus  R.  —  13,  5  tam  celebrem  G;  quam  fehlt  IR  e  g.  — 
14,  2  praesul  nostra  spes  et  gloria  F*. 

Die  Melodie  scheint  eine  originelle  zu  sein  ;  wir  wissen  zur  Zeit  keine 
Sequenz  anzngeben,  die  der  gleichen  Melodie  folgt.  —  Die  Quellen  weisen 
nach  SuddeiUsdiland,  speziell  ins  Gebiet  der  alten  Salzhurger  Diozese. 


90,   I)e  sancto  Coiifessore. 

1 .    Dilectus 


2.    Deo  et  hominibus, 
et  erit  angelicus 
aspectus  eius. 


3.    Verbum    vitae  lingua   eius, 
et,  (|ui  dilexerit 
eam,   beatus. 


In  circuitu  dentium 

eius  fortitudo  • 
ibi  erit 

sapientia  cum  consilio. 


5.    Labia  eius  rnurra 
probatissima ; 
guttur  eius 

eructuans  dulcia  aromata; 


Dorsum   illius 

quasi   scutum   sculptile, 
ornatum  gemmis  undique. 


7.    Via  illius 

via  viri  simplicis; 
liberatur  in  angustiis. 


Quis  invenit 

faciem  eius? 
ipse  Deus  fortis 

potens  et  consiliarius, 


Et  in  iide 

et  lenitate 
sauctum  fecit  illum 
Doniinus  Deus  omnipotens. 


10.    Qui   tenuerit  verba  sapientiae, 
habebit  spem   vitae  sempiternae. 


132  Sequentiae  traiisitoriae. 

Trop.  ms.  Mosacense  saec.  18.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  340.  A.  — 
Trop.  ms.  Wingartense  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  I  Asc.  95.  B.  —  Miss 
ms.  S.  Apollinaris  in  Saczka  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  8.  C.  — 
Cantion.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  D.  —  Grad 
ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  14.  Cod.  Petrin.  a  IV  14.  E.  —  Trop 
ms.  Germanicum  saec.  14.  Cod.  Roman.  Angelic.  1424  (T  VII  11).  F.  — 
Grad.  ms.  Mosburgense  anni  1360.  Cod.  Univ.  Monacen.  156  fol.  G.  — 
Miss.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Engelbergen.  7.  H.  —  Miss.  ms 
Pataviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  I.  —  Miss.  ms.  (Zwetlens( 
saec.  14.  et)  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Zwetlen.  198.  K.  —  Miss.  ms.  Pata 
viense  saec.  15.  Cod.  Hilarien.  8.  L.  —  Miss.  ms.  Maguntinum  saec.  15 
in.  Cod.  Semin.  Monasterien  K^  54.  L*. —  Miss.  ms.  Altovadense  saec.  15 
Cod.  Altovaden.  93.  M.  —  Miss.  ms.  S.  Georgii  Budinensis  saec.  15.  Cod 
Mus.  Bohem.  XIII  F  12.  M*.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod 
Florian.  XI  469.  N.  —  Miss.  ms.  speciale  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  S 
Petri  Salisburgen.  a  VI  26.  O.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  anni  1490.  Cod 
Vindobonen.  1778.  P.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  anni  1432.  Cod 
Petrin.  a  XI  3.  Q.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  Vindobonensium  ann 
1477  (Pars  I.).  Cod.  FF.  Praedic.  Vindobonen.  212.  K.  —  Miss.  ras.  Aqui 
legiense  anni  1478.  Cod.  Vindobonen.  1831.  S.  —  Miss.  ms.  S.  Aegidi 
Corneoburgensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneoburgen.  77.  T.  —  Miss.  ms 
Oberkritzendorpense  anni  1477.  Cod.  Claustroneoburgen.  75  U.  —  Offic 
ms.  S.  Morandi  (Altkirchense?)  anni  1482.  Cod.  Vindobonen.  1946.  X.  — 
Pros.  ms.  dictum  Branderi  „Sangallensis"  anni  1507.  Cod.  Sangallen, 
546.  Y. 

Mehrere  gedruckte  Missalien,  namentlich  aus  dem  dstUchen  u.  siid 
lichen  Deutschland  notiert  das  Rep.  Hymnol.  Nr.  4698.  Wir  fiigen  bei 
Miss.  Wratislaviense  impr.  Moguntiae  1483.  Z.  —  Miss.  Ratisponense  impr 
Ratisponae  1485.  a.  —  Viaticus  Misnensis  impr.  Lipsiae  1502.  b.  —  Miss 
Salisburgense  impr.  Viennae  1510.  c.  —  Miss.  Cracoviense  impr.  Cracoviat 
1545.  c.  —  Miss.  Verdense  et  Magdeburgense  impr.  Magdeburg:  [cr.  1486 
d.  —  GHL*M*TUZ  a  sind  nicht  kollationiert. 

2,  2  Et  fehlt  N.  —  3,  1  fehlt  K.  —  3,  1  in  lingua  B  —  3,  2  el 
quae  F;  qui  tenuerit  ]M;  dilexerit  eum  A.  —  Str.  4  u.  5  umgestellt,  ausge- 
nommen  BDE.  —  4,  1  circuitu  gentium  K.  —  4,  3  Ubi  X.  —  4,  4  sapien 
tium  consilio  X;  consilia  F.  —  5,  4  dulcia  rutilans  aromata  ACEFILNPRSX^ 
C,  dulcia  redolens  K,  rutilans  dulcia  Q,  dulcia  ructans  b,  dulcia  ructuan? 
M.  —  6,  1  Dorsum  nur  in  BDN,  Caput  S,  Corpus  in  den  iibrigen  Quellen 
Corpus  eius  X.  —  6,  2  scutum  scuptile  S ,  scutum  scintillae  C ,  scutun 
subtile  O.  —  6,  3  gemmis  ornatura  C;  ornatar  DMY.  —  Str.  6  u.  7  umge 
stellt  LNS.  —  7,  1  Via  eius  S.  —  7,  2  quasi  via  L  d;  viri  fehl 
BCDKLMQY  b  d,  via  sapientiae  F.  —  7,  3  Liberatur  BCDK,  sonst  Libe 
rator.  —  8,  3  Prudens  fortis  c  —  8,  4  potens  fehlt  CO;  et  potens  et  N.  — 
Str.  9,  -wie  oben  vorgelegt,  nur  in  RY  b  d.  —  10,  1  Quis  E;  tenuit  P 
sapientiae  eius  b.  —  10,  2  vitae  aeternae  C. 

Statt  der  obigen  Str.  9  steht  in  LMCSX:  Ora  sancte  N.  (sancte  Ber 
narde  M,  beate  Morande  X,  beate  N.  L),  ne  damnemur  in  die  iudicii  {n< 
damnemur  cum  impiis  in  die  iudicii  M,  iudicii  ne  damnemur  in  die  X).  DieS' 
gleiche  Strophe  steht  in  BD  vor  Str.  7  u.  zwar  haben  beide  die  Lesart  „in  di' 
iudicii"  (ohne  „cum  impiis");  in  R  und  d  steht  dieselbe  nach  unserer  Str.  i 
in  OQ  nach  Strophe  10.  —  IPR  d  haben  obendrein  vor  Str.  9  die  folgend 
Strophe:  Considerans  vultumque  illius  (faciem  eius  P)  angelico  nihil  asseri 
esse  pius.  Diese  letztere  Strophe  ergibt  keinen  annehmbaren  Sinn,  und  d? 
erstere  f„Ora  sancte  etc.)  hat  keinen  Reim,  entbehrt  eines  Parallelgliede 
und  pafit  als  direkte  Anrede  nicht  in  den  Context.  —  Nach  allem  ist  er 
sifhtlich,  daPj  keine  der  Quellen  den  urspriinglichen  Text  liefert,  und  da 
alle  die  mehr  oder  minder  fehlerhaften  Kopien  einer  iilteren  Vorlage  sei 
miissen,  die  bislang  nicht  entdeckt  wurde.  —  Morel  (S.  176)  bietet  angehliC 


I 


Commune  sanctorum.     De  sanctis  Virginibus. 


133 


den  Text  au.s  Y  =  Codex  Brander;  in  Wirklichkeit  kann  der  Text  von  ihm 
unmoglich  au.s  der  angegebenen  Quelle  ge.schopft  sein.  —  Die  Quellen  weisen 
abermals  nach  Swhhtitschland  als  der  Ursprungsstatte  dieser  Sequenz. 


91,   De  sanctis  Virginibus. 


1.    Virgines  castae, 
virginis  summae 
decus  praecinentes, 

3.    Psalmis  et  hymnis, 
canticis  dignis 
sibi  colloquentes 

5.    Haec  est  a  dextris 
assistens  regis, 

illa  regina 
luncta  latere 
sola  cum  rege 
praecedit  ipsa; 

7.    Post  eam  adductae 
virgines   devotae 
regi  sunt  oblatae, 
Christo  consecratae. 

9.    Filiae  Tyri 

munera  fereutes 
Et   in   his  regis 

vultum  deprecantes 

11.    Holocaustum  Domino 
offerunt  ex  integro 
virgines  carne, 
integrae  mente, 
immortalem  sponsum 
eligentes   Christum. 

18.    Lectulos  liarum 

Christo  vacantes 
angeli  vallant 

custodientes ; 
ne  quis  incestus 

temeret  illos, 
ensibus   strictis 

arcent  immundos. 


2.    Ceteras  quoque 
condignas  laude 

post  hanc  venerantes, 

4.    Solvant  in  istis 
debitae  laudis 
liostias  sollennes. 

6.    Aurata  veste, 
varietate 

circumamicta. 
Tamquam   dominam 
sequitur  ipsam 
quaeque  beata. 

8.    Tales  erant  Thecla, 
Agnes  et  Lucia, 
Agathes  et  multa 
virginum   caterva. 

10.    Hostias  cunctis 

habent  puriores, 
Corpore  mundae, 
corde  sanctiores. 

12.    0  felices  nuptiae, 

quibus  nuUae  maculae, 
nulli  dolores 
partus  sunt  graves, 
nec  pelex  timenda 
nec  nutrix  molesta! 

Dormit   in   istis 

Christus  cum   illis; 
felix  hic  somnus, 

requies  dulcis, 
quo  confovetur 

virgo  fidelis 
inter   amplexus 

sponsi  caelestis. 


134 


Sequentiae  transitoriae. 


14.  Dextera  sponsi 

sponsa  complexa 
capiti  laeva 

dorrait  submissa; 
pervigil  corde 

corpore   dormit 
et  sponsi  grato 

sinu  quiescit. 

15.  Hic  ecclesiastici 

flos   est  ille  germinis, 
tam  rosis  quam  liliis 
multiplex  innumeris, 
quorum  est  fragrantiis 
ager  sponsi  nobilis, 
naribus  et  oculis 
aeque'  delectabilis. 

17.    His  quoque  floribus 
semper  recentibus 
sanctorura  intexta 
capitura  sunt  serta; 
His  agnus  pascitur 
atque  reficitur, 
hi  flores  electa 
sunt  illius  esca ; 

19.    Crebros   saltus 
dat  hic  agnus 

inter  illas  discurrendo 
Et  cum  ipsis 
requiescit 

fervore  meridiano ; 
In   earum  pectore 
cubat  in  meridie, 
Inter  maramas  virginura 
collocat   cubiculum. 

21.    Hoc  attende  canticum, 
devotarum   virginura 
insigne  collegiura, 


Approbans  somnum 

sponsus  beatara 
inquietari 

prohibet  illara ; 
„ne  suscitetis, " 

inquit,    „dilectara, 
dura  ipsa  volet, 

ita  quietam." 

16.    Ornatae  tam  byssina 
quam  veste  purpurea 
laeva  tenent  lilia, 
rosas  habent  dextera, 
et  corona  gemraea 
rediraitae  capita 
agni  sine  macula 
percurrunt  itinera. 

18.    Hinc  choro  talium 
vallatus   agminura 
hortorura   araoena 
discurrit  hac  illac, 
Qui  nunc  coraprehensus 
ab  his,   nunc  elapsus 
quasi  quadam  fuga 
petulans  exsultat. 

20.    Virgo  quippe 
cura  sit  ipse 

virgineque  raatre   natus, 
Virginales 
super  omnes 

amat  et  quaerit  recessus  ; 
Soranus  illi  placidus 
in  castis  est  sinibus, 
Ne  qua  forte  raacula 
sua  foedet  vellera. 

22.    Quo  nostra  devotio 
raaiore  se  studio 
templum  ornet  Domino. 


Pros.  ms.  FF.  Praedicatoium  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  883. 
A.  — r  Trop.  ms.  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stutgardien.  HH.  I  Asc. 
95.  B.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  (Italicum?)  saec.  13/14.  Cod.  Neapolitan. 
VI  G  38  C.  —  Grad.  ms.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen. 
2  (17).  D.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Blas. 
102.  E. —  Grad.  ms.  Parmense  saec.  14/15.  Cod.  Capit.  Parmen.  s.  n.  F. — 
Miss.  ms.  Lausannense  (?)  saec.  14.    Cod.  Friburgen.  (Helvetiae)  L  292  (148). 


Commune  sanctorum.     De  sancta  Virgine.  135 

6.  —  Grad.  ms.  Aquicinctense  saec.  15/10.  Cod.  Duacen.  124.  H.  —  Pros. 
ms.  Sangallense  dictum  ^Branderi"  anni   1507.     Cod.  Sangallen.  546.  I. 

Miss.  Nannetense  impr.  Venetiis  1482.  K.  —  Miss.  Gebennense  impr. 
Gebennae  1491.  L.  —  Miss.  Lausanuense  impr.  Lausannae  149o.  M.  —  Miss. 
Gratiauopolitanum  impr.  Gratianopoli  1497.  N.  —  Miss.  Tornacense  impr. 
Parisiis  1498.  O.  —  Miss.  Tornacense  impr.  s.  1.  1540.  P.  —  Miss.  Casae 
Dei  impr.  Lugduni  1527.  Q.  —  GI — NP  sind  nicht  kollationiert. 

Str.  1  —  18,  8  fehlen  E;  mit  Str.  19  {('rebros  saltiis)  beginnt  H.  —  1,  2 
virgines  DOQ.  —  2,  2  laudes  C.  —  »,  3  post  te  D.  —  5,  1  Hic  Q.  —  5,  2 
regis  fehlt  D.  —  5,  4  luncto  CDOQ;  lateri  A.  —  5,  6  procedit  A.  —  6,  1 
Auratae  O;  vestis  Q.  —  6,  4  domina  C.  —  6,  5  illam  OQ.  —  7,  2  virgines 
beatae  F.  —  8,  1  Talis  A,  Talis  erat  B.  —  8,  1  sq.  Tales  erant  Urtula 
pignos  (!)  a  Corona  et  beata  Corduhi  et  multa  etc.  D.  —  8,  2  Agnes  Kashe- 
rina  BDOQ.  —  8,  3  et  Martha  D.  —  8,  4  fehlt  D.  —  10,  1  sq.  habent 
cunctis  OQ.  —  10,4  mundo  sanctiores  C.  —  H,  1  Holocausta  C.  —  11,  3 
castae  (st.  carne)  ADOQ.  —  H,  4  corpore  mundae  (cfr.  10,  8)  OQ.  —  11,  5 
immortales  C.  —  12,  3  dolore  F.  —  12,  4  gravos  (!)  B.  —  12,  5  peles  C  ; 
timenda   pellex   A.  —    13,  2  vagantes    B.  —    13,  G  temere  F,  timeret  Q.  — 

13,  13  quo  cum  fovetur  B.  —  14,  3  capite  ADEF.  —  14,  4  subnixa  CDFOC^  — 

14,  7  grati  D.  —  14,  12  illum  C,  ipsum  DF.  —  14,  15  velit  D.  —  15,  2 
graminis  DOQ.  —  15,  5  est  flagitiis  (!)  D.  —  15,  6  sponsae  A.  —  15,  6  bis 
SchluB  fehlen  C.  —  16,  2  veste  quam  BD.  —  16,  3  tenens  E.  —  16,  4 
habcns  E,  habet  A.  —  16,  5  gemina  BDE,  gemma  OQ.  —  17,  4  capiti  F, 
capita  D.  —  17,  6  et  his  reficitur  F,  his  reficitur  (ohne  et)  OQ,  ii^tis  reficitur 
D.  —  17,  7  his  OQ,  hic  D.  —  17,  8  illius  sunt  E.  —  17,  5—8  uragestellt 
mit  18,  1—4  D.  —  18,  1  Hic  AD.  —  18,  2  agmina  E.  —  18,  4  discurrunt 
AE.  —  18,  5  Qui  non  (st.  nunc)  BOQ.  —  18,  7  quadam  quasi  BDOQ.  — 
18,8  peculans  D,  peccullans  OQ.  —  19,  1  Crebro  A.  —  19,  3  inter  illos 
BEF.  —  19,  6  in  fervore  OQ.  —  19,  7  In  eorum  D.  —  20,  3  satus  D.  — 
20,  6  complexus  A,  accessus  F.  —  20,  7  Omnis  (st.  Somnus)  B.  —  22,  1 
vestra  D.  —  22,  2  cum  niaiore  studio  H.  —  22,  3  ornat  Q,  oruant  D. 

Die  Stropheu  5;  9;  13;  17  u.  19  und  ihre  entsprechenden  Gegenstrophen 
wiederholen  in  der  2.  Halfte  (gekennzeichnet  durch  eine  Initiale,  die  Melodie 
der  crsten  Halfte;  um  die  Strophenpaare  13  u.  14  nicht  fiir  2  Seiten  aus- 
einander  zu  reilJen,  sind  sie  ausnahmsweise  nicht  neben- ,  sondern  unter- 
einander  gestellt.  Der  Keim  l)eschrankt  sich  in  der  Kegel  nur  auf  die  SchluB- 
silbe  resp.  den  Schlulivokal  der  Verse;  der  Khythmus  zeigt  noch  manche 
Unebenheit;  im  iibrigen  gehort  diese  Sequenz  schon  zu  jenen  der  2.  Epoche  — 
Morel  1  welcher  die  Anfangsstrophen  ohne  jede  Strophengliederung  aus  der 
Quelle  I  mitteilte  (Lat.  Hymnen  d.  MA.,  S.  120),  bezeichnet  diese  Dichtung 
als  „weitlaufig  und  ziemlich  bnrbarisch",  waln-end  Neale,  der  sie  als  erster 
aus  O  in  seiner  freien  Weise  edierte,  ihr  richtiger  das  Priidikat  „mira  qua- 
dam  suavitate  conspicua"  zuerkaunte.  Wenn  er  aber  GottscJtalk  fiir  den 
Verfasser  hiilt,  ist  er  niclit  niinder  im  Irrtum  ,  als  der  Zusaunnensteller  des 
Kodex  „Brander"  (Quelle  I),  welcher  die  Sequenz  im  Cod.  Sangallen.  383 
(Quelle  A)  vorfand  uud  sie  daher  als  das  (^pus  ,,cuiusdam  7no)iac]u  .s\  (TaUi" 
ausgab.  Nicht  einmal  das  Ursprungshind  liilit  sich  aus  den  Quellen  vernuiten. 
Nach  21,   2  u.  3  war  urspriinglich  die  Bestimnunig  wohl  fiir  ein  Frnuenkloster. 


J)2.   De  saiicta  Virjrine. 

1.     Gaiido,  caolestis  sp(Hisa, 

2.    Summi   regis  3.    Ad   regale   qiioque 

iam   templum   ingressa,  convivium   ducta 


136  Sequentiae  transitoriae. 

4.    Et  mox  intratura  5.     Filius  regis, 

cubilis  secreta,  amator  castitatis, 

semper  virgo  mansura.  servat  locum  pudoris. 

6.    Huic  sponso  7.    Et  regium 

venienti,  festinanter 

virgines  (omnes),  obviate;                 adornate  thalamum, 

Ferte  lampades  Et  regi  regum 

iam  ardentes,  decantate 

in   vasis  canticum 

oleum  simul  deferentes  solis  virginibus  cantandum. 

8.    lanua  patet;  9.    Cum  sponsus  venit, 

. — ^^^  qids  eum  sequi  possitj 

quae  paratae  sunt,  intrent ;  omnis  virgo  raemor  sit. 

10.    Ad  talia 

tu  nos  gaudia 

perduc,   Christe,   redemptos  per  te, 

memor  sponsae, 

iungens  illi   sperantes  in  te. 

Grad.  ms.  Secoviense  (?  Florianum)  saec.  11  12.  Cod.  Vindobonen.  13814. 
A.  —  Grad.  ras.  Amoldi  Aquisgranensis  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Aquis- 
granen.  XII.  B.  —  Miss.  ms.  Aquisgranense  saec.  13.  in.  Cod.  Florentrn, 
Laurentian.  Palat.  IV.  C.  —  Grad.  ms.  Aquisgranense  (lohannis  de  Herle) 
anni  1330.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XV.  D.  —  Miss.  ms.  Moguntinum 
(Monasticum)  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII  120.  add.  saec.  13.  E.  —  Grad. 
ms.  Veteris  Montis  saec.  13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  F.  — 
Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n. 
G.  —  Miss.  ms.  Ratingense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  H.  —  Miss. 
ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Engelbergen.  7.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae 
in  Capitolio  Colonien.  saec.  14.  Cod.  Archiv.  Colonien.  W.  k.  fol.  100.  K.  — 
Miss.  ms.  S.  Mariae  in  Capitolio  saec.  15.  in.  Cod.  Archiv.  Colonien.  W. 
fol.  271.  L.  —  Miss.  ms.  votivura  Coloniense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Colonien. 
151.  M.  —  Grad.  ms.  Lonense  saec.  15.  Cod.  Lonen.  s.  n.  N.  —  ^liss.  ms. 
Herfordiense  saec.  15.  Cod.  Berolinen.  fol.  443.  O.  —  Grad,  ms.  Ultraiec- 
tinum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  15073.  P. — Miss.  ZwoUense  saec.  15.  Cod. 
Emanuelshuizen  Zwollen.  15.  P*.  —  Grad.  ms.  Murbacense  saec.  15.  Cod. 
Colmarien.  427.  Q.  —  Miss.  ms.  votivum  Tiefensteinense  saec.  15.  Cod.  Vatican. 
10084.  R.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1164.  S.— 
Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  T.  —  Grad.  ms.  Mar- 
garetae  Scheiffart  de  Merode  saec.  15.  Cod.  ]Mus.  Hungarici  259.  U.  —  An- 
tiphon.  ms.  S.  Petri  Erphordiensis  anni  1481.  Cod.  Rosenbergen.  62.  add. 
saec.  15.  ex.  V.  —  Grad.  ms.  Gaesdoncanum  saec.  15/16.  Cod.  Gaesdoncan. 
8.  n.  X.  — ■  Grad.  ms.  Freckenhorstense  (Oitbergae  de  Langen)  anni  1530. 
Cod.  Freckenhorsten.  s.  n.  Y.  —  Pros.  ms.  dictum  .,Branderi  Sangallensis" 
anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  Z. 

Miss.  Herbipolense  impr.  Herbipoli  1481.  a.  —  Miss.  Coloniense  irapr. 
Coloniae  1481.  a*.  —  Miss.  Ratisponense  impr.  Ratisponae  1485.  b.  — 
Miss.  Leodiense  impr.  Delf  cr.  1485.  c.  —  Miss.  Olomucense  impr.  Babenbergae 
1488.  d.  —  Miss.  Monasteriense  impr.  Coloniae  1489.  e.  —  Grad.  Monaste- 
riense  impr.  s.  1.  1536.  f.  —  Miss.  Trevirense  impr.  Basileae  cr.  1490.  g".  — 
Miss.  Traiectense    impr.    Parisiis    1497.   h.  —   Miss.    Tullense   impr.  Parisiis 


Commune  saiictorum.    In  Dedieatione  Ecelesiae. 


137 


1507.  i.  —  Miss.  Tullense  impr.  Parisiis  1537.  k.  —  Miss.  Bremense  impr. 
Argentinae  1511.  1.  —  Miss.  Hrandenburgense  impr.  Lipsiae  1516.  m.  — 
IKLZ  a — g  1  111  sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  Sion  summi  K.  —  3,  1  iaoi  (statt  quoque)  CHK;  quoque  fehlt  QX 
h  i  k.  —  4,  2  cubili  ET.  —  4,  3  mensura  F  k.  —  5,  1  Filius  patris  G.  — 
5,  3  servans  8.  —  6,  1  sponsae  H.  —  6,  3  omnes  obaudite  A;  omnes  ist 
iiberschiissig,  aber  durch  alle  Quellen  verhiirgt.  —  6,  4  Et  ferte  QRX  h. 
Aflferte  T,  Certe  S.  —  6,  6  fehlt  T.  —  7,  1  Et  re^a  regum  OX  h,  Et  regi 
regium  F.  —  7,  7  decantandum  B — EQRVX  h  i  k.  —  8,  1  lanuae  patent 
Y.  —  9,  1  Dum  BDE  HMV  i  k;  venerit  S.  —  10,  3  redemptor  CU;  in  te 
T.  —  10,  5  omnes  (statt  illi)  Y;  in  se  FH. 

Titel  der  Melodie:  „Adducentur",  wozu  man  vgl.  LIII  N  4  nebst  Be- 
,merkungen  ,  ferner  Nr.  5;  6;  95.  —  Sichtlich  ein  (leuUches  Produkt;  aber 
nShere  Bestimmung  ist  nicht  moglich. 


93.   In  Dedicatione  Ecclesiae. 


1.    Plaudaiit  chori  2. 

hunc  diempraeclarumomnes 
Concinentes 


Concrepent  organicis 
modulis  et  canticis 
Laude  digna. 


5.    Qui  creavit  sidera,  6. 

caelum,   terram,   maria 
Et  omnia : 


Mente  tota, 
sincera,   iusta,  devota 
Ac  benigna. 


4.    Proferat  haec  contio 
laudem  atque  gloriam 
Summo  Deo, 


Qui   et  reis  veniam, 
lapsis  indulgentiam 
Dat  contritis. 


7.    In   hac  Domo  hodie, 
quae  est  suo  nomini 
Dedicata, 


8.    Ibi  omnes  angeli, 
ibi  sancti   decantant 
Laudem  Deo. 


9.    Haec  est  domus  Domini 
firmiter  fundata 
et  gemmis  pretiosis 
Decorata. 

11.    lesu,  rex  benigne, 
tu  nobis   tribue 
remissionem   peccatorum, 


10.    Hic  locus  terribilis 
laude  ineftabilis 
vereque  laudabilis 
Omni  genti. 

12.  Ut  tecum  vivere 
valeamus  semper 
in   rogno   tuo  per  saecula. 


Prosar.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Augieu.  CCIX.  — 
^\  1  eoncrepet.  —  Aus  der  gleichen  Quelle  gab  Mone  (I,  326)  den  Text 
|heraus;  wir  begegneteu  dem  Texte  in  keiner  auderen  Quelle.  Ob  also  ein 
\Con^tan:er  Produkt?  Jedenfalls  blieb  der  Gebrauch  dieser  Sequenz  auf 
jjenes  Gebiet  Avohl  begrenzt;  gegeniiber  den  miuichen  sohonen  und  tiefsinnigen 
t  Kirchweihsequenzen  konnte  sie  auch  nicht  viel  Anklang  tinden.  -  Melodie 
•uatiirlich:  Laetahuudua. 


138 


Sequentiae  transitoriae. 


94.  Iii  Dedicatione  Ecclesiae. 


1.    Clara  chorus  dulce  pangat 
voce  nunc  AUeluia 

3.    Cui  nos  universalis 
sociat  ecclesia, 

5.    Ad  honorem  cuius  laeta 
psallamus  melodia 

7.    0  felix  aula, 

quam  vicissim  confrequentant 
agmina  caelica 

9.    Domus  haec,  de  qua  vetusta 
sonuit  historia 
Et  moderna  protestatur 
Christum   fari  pagina: 

11.    Turris  supra  montem   sita, 
indissolubili 

bitumine  fundata, 
vallo  perenni  munita, 

13.    Ave,  mater  praeelecta, 

Christus  ad  quam  fatur  ita 
prophetae  facundia: 

15.    Caput  tuum  ut  Carmelus 
et  ipsius  comae  tinctae 
regis  uti  purpura; 

17.    Collum  tuum  ut  columna 
turris  et  eburnea ; 

19.    Ergo  nobis  sponsae  tuae 
famulantibus,   o  Christe, 
pietate  solita 

21.    Ipsaque  mediatrice, 
summe  rex  perpetue, 
voce  pura 


2.    Ad  aeterni  regis   laudem, 
qui  gubernat  omnia, 

4.    Scala   virens  et  pertingens 
ad  poli   fastigia. 

6.    Persolventes  hodierna, 
fratres,  illi  debita. 

8.    Divinis  verbis 

alternatim  iungentia 
mellea  cantica! 

10.     „Quoniam    elegi  eam 

thronum  sine  macula ; 
E.equies  haec  erit  mea 
per  aeterna  saecula." 

12.    Atque    aurea  columna, 
miris  ac  variis 

lapidibus  distincta, 
stilo  subtili  polita. 

14.    „Sponsa  mea  speciosa, 
super  filias  formosa, 
super  solem  splendida, 

16.    Oculi   ut  columbarum, 
genae  tuae  punicorum 
ceu  malorum  fragmina; 

18.    Mel  et  lac  sub  lingua  tua, 
favus  dulcis  labia." 

20.    Clemens  adesse  dignare 
et  in  tuo  salutari 
nos  ubique  visita 

22.    Flagitamus,   da  gaudere 
paradisi  gaudia, 
Alleluia. 


Grad.  ms.  Bisuntinum  saec.  11.  Cod.  Yatican.  Borg-ian.  359  (Borg.  M' 
YI  227).  A.  —  Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq. 
1871.  B.  —  Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1172. 
add.  saec.  12.  C.  —  Trop.  ms.  Cluniacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  1087. 
add.  saec.  11.  D.  —  Trop.  ms.  Cameracense  saec.  11/12.  Cod.  Cameracen. 
79  (78).  E.  —  Trop.  ras.  Cameraeense  saec.  12.  in.    Cod.  Cameracen.  61  (60).  F. 


De  Sanctis.     In  Dedicatione  Ecclesiae.  139 

—  Sacram.  ms.  Frisingense  (?)  saec.  11.  Cod.  Venet.  ZL  509.  add.  saec.  12. 
G.  —  Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  H.  —  Trop.  ms. 
Sammaglorianum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Parisin.  13  252.  I.  —  Trop.  ms. 
Catanense  saec.  12.  Cod.  Matriten.  (Collect.  Barbieri)  s.  n.  (nach  Misset- 
Weale  II,  S.  485).  K.  —  Grad.  ms.  Jjeuedictinum  (Gallicum?)  saec.  13.  Cod. 
Bruxellen.  Fetis  1173.  L.  —  Pros.  ms  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13. 
Cod.  Sangallen.  383.  M.  —  Pros.  ms.  Kemense  saec.  13.  Cod.  Assisien. 
695.  N.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  Sangenovefianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod. 
Sangenovefian.  90.  O.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
14452.  P.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  Q.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16).  Cod.  Parisin.  14872.  R.  —  Grad. 
ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  S.  —  Brev.  et  Miss. 
ms.  Cathalaunense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  T.  —  Miss.  ms.  Seno- 
nense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  30058.  U.  —  Miss.  ms.  Senonense 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  864.  V.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Lungoretensis  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  1106.  X,  —  Grad.  ms.  Scheftlariense  saec.  14.  Clm.  Monacen. 
17014.  Y.  —  Miss.  ms.  St.  Stephani  Divionensis  saec.  15.  Cod.  Parisin. 
879.  Z.  —  Miss.  ms  S.  Arnulfi  Metensis  anni  1321.  Cod  Meten.  133.  a.  — 
Miss.  ms.  S.  Stefani  Metensis  saec.  15.  Cod.  Meten.  12.  b.  —  Brev.  ms. 
Bisuntinum  saec.  14.  in.  Cod.  Bisuntin.  63.  c.  —  Jirev.  ms.  Bisuntinum 
saec.  15.  Cod.  Bisuntin.  69.  d.  —  Brev.  ms.  Bisuntinum  anni  1452.  Cod. 
Vatican.  Ottob.  672.  e.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum  Parisiensium  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  Mazarin.  447  (757).  f.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  15.  Cod. 
Taurinen.  O  II  7.  g.  —  Pros.  ms.  Teplense  saec.  15.  C©d.  Pragen.  VI  C 
15.  h.  —  Grad.  ms.  Stralioviense  anni  1606.  Cod.  Strahovien.  Mus. 
E  9.  i. 

Miss.  Autissiodorense  impr.  Parisiis  s.  a.  [1484].  k.  —  Miss.  Bisuntinum 
impr.  Salinensi  oppido  1485.  L  —  Miss.  Bisuntinum  impr.  Parisiis  1508.  m.  — 
Miss.  Ambianense  impr.  Parisiis  1487.  11.  —  Miss.  Catalaunense  impr.  Parisiis 
1489.  o.  —  Miss.  Lingonense  impr.  [Parisiis  cr.  1491].  p.  —  Miss.  Lausannense 
impr.  Lausannae  1493.  q.  —  Miss.  Eduense  impr.  Parisiis  1493.  r.  —  Miss. 
Uceciense  impr.  Lugduni  1495.  S.  —  Miss.  Tornacense  impr.  l^arisiis  1498. 
t.  —  Miss.  liellovacense  impr.  Rotomagi  1514.  u.  —  Miss.  Leonense  impr. 
Parisiis  1526.  v.  —  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1543.  X.  —  Miss.  Sosmense 
impr.  [Parisiis  1547].  y.  —  Miss.  Rhemense  impr.  Rhemis  1553.  z.  —  KNP 
QRXZ  a  l)  f  g  i  I— q  S— X  sind  nicht  koUationiert. 

Erst  mit  Strophe  13  (Ave  mnter  praeelecta)  beginnen  c  d  e,  wie  solche 
Kurzungen  in  Besanyon  beliebt  sind.  —  1,  1  Clare  chorus  dulci  G.  —  1,  1 
sq.  cliorus  voce  pangat  dulce  H.  —  1,  2  nunc  voce  10;  voce  laudum  carniina 
L.  —  2,  1  In  (Ad  D)  honorem  summi  regis  DG ;  laudes  MST  e  z.  —  3,  1 
Cuius  IMSTV  II  e  z,  Qui  A.  —  4,  1  virens  ABCDEFGOV  k  r  y  z,  nitens 
die  iibrigen  Quellen.  —  4,  2  ad  caeli  JMOS  e  b.  —  5,  1  Sub  houore  G; 
laeti  EFJl  r,  laetam  L.  —  5,  2  pangamus  L;  melodiam  EFL.  —  6,  1  hodieruas 
U.  —  6,  2  hiudes  (st.  fratres)  lOU  k  r  y;  fratres  laudes  V;  debitas  HlOUV 
k  r  y.  —  7,  1  feli.\  sponsa  l^.  —  7,  3  caeiica  aguiina  EF.  —  8,  2  iugeutia 
A,  vincentia  EF.  —  8,  3  niellia  cantica  r,  mellea  organa  k.  —  9,  4  fari 
Christuni  EF.  —  10,  1  elegit  CGHLMSTV  c  ll  Z.  —  10,  ?*  erit  ei  G.  — 
11,  1  inontem  sicca  (I)  EF.  —  12,  2  miris  acuariis  I,  muris  ac  V.  —  12,  2 
sq.  vivis  ac  lapidibus  variis  G.  —  12,  3  ornata  (st.  distincta)  MS  e.  —  12,  4 
posita  U.  —  13,  1  praedilecta  EF.  —  14,  2  inter  ABCGIMOSTUV  k  y  z: 
filios  E.  —  14,  3  super  nivem  candida  EF.  —  15,  1  camelus  c  d  r,  camelis 
U.  —  15,  2  comae  ipsius  et  BC;  comae  tincta  G.  —  15,  3  ut  regis  purpura 
HMSTU  h,  uti  regis  G:  regis  velut  FA\  —  16,  1  Oculi  tui  e.  —  Str.  17 
u.  18  unigestellt  AHILOUVY  h  k  y.  —  17,  1  et  columua  L.  —  17,  2  ut 
HUV;  cervix  ut  eburnea  EF.  —  18,  2  dulci  H;  fevus  stillans  10  k  y.  distil- 
lans  BV.  —  19,  2  famuhintibus  ob  spe  A.  —  19,  3  pietate  seduhi  A  r.  — 
20,  2  tuum  salutare  r.  —  21,  2  perj^etua  JiCDV  c  d  h  Z,  precamina  (statt 
perpetue)  H.  —  21,  3  voce  una  D  r.  —  22,   1  Fhigitemus  HV:    ad  gaudere 


140  Se^iuentiae  transitoriae. 

G;    da  videre  z.  —  22,  2  ad  gaudia  OU  h  y;  gaudiis  CG,  gloria  ADY  c  d 
e  r,  patria  k. 

Mone  (I,  327)  publizierte  diese  Sequenz  aus  der  Quelle  M,  und  Kehrein 
ubernahm  sie  aus  Mone  in  seine  Sammlung  (S.  580);  dabei  lieB  er  sich  ver- 
leiten,  weil  dieser  Kodex  sich  in  St.  Gallen  vorfindet,  die  Sequenz  als  das 
Werk  „cuiusdam  antiqui  patris  S.  Galli,  forte  S.  Notkeri"  auszugeben.  Ebenso 
irrig  riet  Gautier  auf  Adam  von  St.  Victor  als  Verfasser.  —  Die  Quellen 
lassen  Franhreich  klar  als  Ursprungsstatte  schon  wahrend  des  11.  Jahrhunderts 
erkennen.  GY  h  i  sind  die  einzigen  nicht-franzosischen  Quellen;  man  be- 
achte  aber,  daB  Y  h  i  aus  PrdmonstratenserStiften  stammen,  die  innige 
Beziehung  zu  Frankreich  (Premontre)  hatten.  Allerdings  scheint  G  aus 
Freising  zu  stammen;  da  aber  Schaftlarn  vom  Bischof  Otto  von  Freising 
1140  als  Pramoyistratenser-AhtQx  neugegriindet  wurde,  so  ist  vielleicht  das 
unter  G  bezeichnete  Sakramentar  von  Freising  nach  Schaftlarn  geschenkt 
und  doH  unsere  Sequenz  nachtraglich  eingefiigt  worden.  —  Melodie  wie 
jfCongaudentes'^^  (Nr.  66  dieses  Bandes).  J 


Thesauri   Hymnologici   Prosarium. 

Partis  alterius  Volumen  I. 

Sectio  altera : 

Sequentiae  rliythmicae  et  rigmatae. 

Sequenzen  zweiter  Epoclie. 


I. 

De  Deo  et  De  Beata. 


De  Deo. 


J)5,   In  Nativitate  Doinini, 


1.    Promissa  mundo  gauclia 
Superna  solvit  giatia 
Die  ista. 

3.    In  supernis  genitus 
Sine  matre 


5,    Virga  lesse  florida 
Fructum  dedit, 

7.    Mons  de  monte 
Sine  manu  hominis 
Excisus  est 
Die  ista. 

9.    Lapis  ille  reprobus 
lunctis  parietibus 

Unum  fecit  angulum 


Die  ista. 


11. 


13.    Rex   in  praedam   prodiit 
Et   in   sole  posuit 
Suum  tabernaculum 
Die  ista. 


15. 


Veritas 

De  terra, 
De  Sion  Emmanuel 
Ortus  est 

Et  missus 
In  salutem  Tsrael 

Die  ista. 


2.    In  virgine  fecunditas, 
In  prole  fulsit  deitas 
Die  ista. 

4.    Hac  in  valle  natus  est 
Sine  patre 
Die  ista. 

6.    Gedeonis  vellera 
Kos  infudit 
Die  ista. 

8.    Pressus  pede 
Mulieris  coluber 
Contritus  est 
Die  ista. 

10.    Elisaeus  exiit 

Et  defunctum   adiit 
Subsecutus  baculum 
Die  ista. 


Eructavit  12. 

Cor  superni  verbum  bonum, 
Manducavit 

Homo  panem  angelorum 
Die  ista. 


14. 


16. 


Sator  exit 

Seminare    semen  verum, 
Novus  coepit 

Esse  antiquus  dierum 
Die  ista. 

Terra  vermem   protulit, 
Per  quem   louas  perdidit 
Et  deflet  umbraculum 
Die  ista. 

Splenduit 

Lucerna, 
Qnam   accendit  niulier, 
Mieuit 

Electrum, 
Quod   vidit  Ezechiel, 

Die   ista. 


144  Sequeutiae  rhytbmicae  et  rigmatae. 

17.    Fides  matris  virginis,  18.    Hoc  respirant  miseri, 
Obumbramen  flaminis,  Spoliantur  inferi, 

Verbi  vis  et  hominis  Cedunt  nobis  superi, 

Cataplasma  confecerunt  Renovatur  ordo    rerum 

Die  ista.  Die  ista. 

19.    Tot  beneficia  20.    Deo  sit  gloria, 
Sacra  laetitia  Ex  cuius  gratia 

Celebret  ecclesia  Speramus  caelestia 

Die  ista.  Die  ista. 

Prosar.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  A.  —  Miss.  ms 
Secoviense  saec.  12.  ex.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Opera  ms.  S.  Augustin 
(Admonteu.)  saec,  12.  Cod.  Admonten.  212.  add.  saec.  12.  C.  —  Miss.  ms 
S.  Petri  Salisburgensis  (Monialium)  saec.  12.  C'od.  Petrin.  a  IX  11.  D.  — 
Grad.  ms.  Arnoldi  Aquisgranensis  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XII 
E.  —  Miss.  ms.  Voraviense  saec.  14.  Cod.  Voravieu.  332  (100).  F.  —  Miss 
ms.  lohannis  de  Drazic  Pragensis  saec.  14.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XII  B  9 
G.  —  Grad.  ras.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Blas.  102 
H.  —  Miss.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen 
614.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Apollinaris  iu  Saczka  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem 
XVI  B  8.  K.  —  Miss.  ms.  Henrici  Cauonici  Pragensis  saec.  14.  Cod.  Mus 
Bohem.  XVI  B  12.  L.  —  Pros.  ms.  Arnesti  Pragensis  anni  1360.  Cod.  Capit 
Pragen.  P  9.  M.  —  Miss.  ms.  Pelsinense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem 
XV  A  8.  N.  —  Cantiou.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen 
314.  O.  —  Pros.  ms.  Pragense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  E  i. 
(Pars  II).  P.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Metensis  saec.  15.  Cod.  Meteu  12 
Q.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  ex.     Cod.  Pragen.  XIII  A  5  c.  R. 

Trop.  ms.  Troianum  saec.  12.  Cod,  Neapolitan.  VI  G  34.  S.  —  Grad 
ms.  Toletanum  saec.  12/13.  Cod.  Capit.  Toletan.  32—10.  T.  —  Trop.  ms 
Carnotense  saec.  13.  Cod.  Roman.  Angelic.  435  (D  V  3).  U.  —  Pros.  ms 
Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Saugallen.  383.  X.  —  Miss.  ms.  S 
Cornelii  Compeudieusis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  16823.  Y.  —  Miss.  ms.  Up 
salense  saec.  15.     Cod.  Upsaleu.  C.  420.  Z. 

Miss.  Spireuse  impr.  Bambergae  1487.  a.  —  Miss.  Lausannense  impr 
Lausanuae  1493.  b.  —  Miss.  Uceciense  impr.  Lugduui  1495.  c.  —  Miss 
Wiborgeuse  impr.  Lubecae  1500.  d.  —  Miss.  Pragense  impr.  Nurnbergai 
1503.  e.  —  Miss.  Tharentasiense  impr.  [Lugduui  cr.  1520].  f.  —  Miss.  Bic 
terreuse  impr.  Lugduui  1535.  g.  —  EIKLNQTY  a— d  f  g'  sind  nicht  koUa 
tioniert. 

U  .schickt  voraus:  Salus  aeterua  Alleluia  (=  Anfangsworte  der  Advents 
resp.  Werhnachtssequenz  LIII,  Nr.  1);  R  beginnt  erst  mit  Str.  10.  —  2,  1 
fulget  O.  —  Str.  3  u.  4  iu  O:  In  supernis  est  editus,  matre  hac  valle  pro 
ditus  est  et  siue  patre  exstitit  die  ista.  —  3,  1  editus  BC  e.  —  Nach  3,  1 
und  5,  2  Die  ista  DX.  —  6,  1  Quae  vellera  Gedeonis  O.  —  Str.  7  u.  i 
umgestellt  in  alleu  Quellen  auBer  in  ABCGO;    Str.  9  u.  10  vor  Str.  7  M  6 

—  7,  3  absci.sus  GHMPRUX  e.  —  Str.  8  fehlt  D.  —  8,  1  Gressus  Z.  - 
Str.  9  fehlt  S.  —  Str.  9  u.  10  umgestellt  OPRSUXZ.  —  9,  1  Lapis  ist 
BCOPZ.  —  9,  2  lunctus  G'Z  e.  —  10,  1  prodiit  C.  —  10,  3  Obsecutus  FZ 

—  Str.  11  u.  12  umgestellt  DO.  —  11,  2  Cor  excelsi  UX,  Cor  supernun 
G  e,  superui  patris  verbum  C.  —  11,  3  panem  angelorum  fehlt  Z.  —  St) 
12  uach  Str.  13  U.  —  12,  1  exiit  D.  —  12,  3  sq.  Novus  esse  coepit  anti 
quus  alle  Quelleu  (gegeu  den  Reim)  auBer  R.  —  Str.  13  u.  14  umgestell 
FZ.  —  13,  1  in  prolem  (!)  prodiit  Z.  —  13,  2  iu  solem  O.  —  14,  1  Terr. 
germen  RUZ.  —  14,  2  lonas  cecidit  D.  —  14,  3  Quod  deflet  F.  —  Str.  1 
u.  16   umgestellt   CHUXZ.  —   15,   3   Ex  Siou   P.  —  15,  4  Natus  est  DPIi 


De  Deo.     In  Nativitate  Domini. 


U: 


OrtM  est  A.  -  15,  5  Emissus  Z.  —  16,  1  sqq.  Splenduit  in  liac  die  lucerna 
qua  accensa  O.  —  16,  4  Invenit  (st.  Micuit)  AC.  —  17,  2  Ohunihravit  O.  — 

17,  4    beata  plasma  O5    quem  fecerunt  Z.  —  18,  1  Quo  respirant  DPRZ.  — - 

18,  4  Revocatur  D,  renovantur  S;  ordo  dierum  O.  —  Str.  19  u.  20  um- 
gestellt  PR.  —  19,  2  Est  sacra  B.  —  19,  :^  Recolat  CDGM  e,  Recolit  HP 
RUS,  Concinat  X,  Celebrat  Z.  —  Str.  20  felilt  H.  -  20,  2  In  cuius  O.  — 
20,  4  Die  ista  Alleluia  AB,  nur  Alleluia  CHORSUX  e. 

Die  liturgische  Verbreitunt^  dieser  Sequenz  ist  eine  ganz  eigenartige ; 
ebenso  auffallend  ist  die  sehr  verschiedenartige  Strophenfolge  in  den  ver- 
schiedenen  Quellen.  Es  fallt  schwer,  auf  ein  bestimmtes  Land  als  Ursprungs- 
stfitte  zu  raten.  Jedenfalls  haben  Beaugendre  und  Bourassee  willkiirlicli  ge- 
handelt  und  sind  im  Irrtum,  wenn  sie  JHiJdehert  von  Lavarclin^  Erzbiscliof 
von  Tours ,  als  Verfasser  dieser  Sequenz  ausg-aben  (cfr.  A.  H.  L,  S.  409). 
—  Das  Arrangement  der  Strophen,  namentlich  der  'i\. — 6.  Strophe,  stiitzt  sich 
auf  die  durch  HSUX  gegebene  Melodie.  Letztere  ist  die  franzosische  und 
wohl  auch  ursprungliaie  Singweise.  Die  durch  MPR  dargebotere  Melodie 
(man  kann  sie  die  bohmische  nennen)  vereinigt  Str.  8  u.  4  zu  einer  Halb- 
strophe  und  stellt  derselben  Strophe  5  u.  6  als  Parallelstrophe  gegentiber. 
Das  scheint  die  jiingere  Form  zu  sein,  die  allerdings  bewirkt,  dal)  aJle  Strophen 
ausnahmslos  mit  ,,Die  ista"  schlieBen. 


96.   Iii  Nativitate  Domiiii, 


1.    Potestate,   uon  natura, 
Fit  creator  creatura, 
Keportetur  ut  factura 
Factoris  in  gloria. 


2.    Praedicatus  per  jjrophetas, 

Quem  non  capit  locus,  aetas, 

Nostrae   sortis  intrat   metas 

Xon    relinqueus  propria. 


3.    Castitatis  iu  tenorem 

Plasma  gignit  plasmatorem, 
Virgo   parit  amatorem, 
Lactat  patrem  tilia. 


4.    Argumeutum  geniturae 
Huius  nescit  ius  naturae, 
Siiae  legis  fracto   iure 
Stupet  de  poteutia. 


h.    Caelum  terris  inclinatiir, 
Plomo  Deus  adunatur, 
Adunato  famulatur 
Caelestis  familia; 


6.    Rex  sacerdos  cousecratur 
Generalis,  quod  monstratur 
Cum   pax   terris   nuntiatur 
Et  in   altis  gloria. 


7.    Causam  quaoris,  uiodum  rei : 
Causa  prius  omnes   rei, 
Modus  iustum  velle  Dei, 
Sed  conditum  gratia. 


8.     0  quam  dulce  cnndinu^ntum. 
Nobis  mutans  in  pigmentum 
Cum   aceto   fel  cruentum 
Degustante  Messia ! 


9.    0  salubre  sacramentum!  10.    Ille  alter  Elisaeus, 

Hoc  nos  ponit  in  iumentum  Reputatus  liomo   reus, 

Plagisuostrisdansuugueutum  Suscitavit  homo-Deus 

Ille  de  Samaria.  Sunamitis   puerum. 

Blume-Bannistor,  Tliesauri  Hymnologioi  rrosarium.   II.    1.  10 


146  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

11.    Hic  est  gigas  currens  fortis,  12.   Vicit,   regnat  Deus  homo 
Qui  destructa  lege  mortis  Trahens  orco  lapsum  pomo, 

Ad  amoena  primae  sortis  Caelo  tractus  gaudet  homo 

Ovem  fert  in   humerum.  Denum  complensnumerum, 

13.    Patris  mater,   meta  vatum, 
Ora  patrem,   iube  natum, 
Nos  ut  ducat  ad  optatum 

Plenum  pace,  gloria, 
Quo  referti  visu  Dei 

Cantemus  AUeluia. 

Collectan.  ms.  Admontense  saec.  12.  Cod.  Admonten.  257.  A.  (Mit  Me- 
lodie.)  —  Collectan.  ms.  Admontense  saec.  12.  Cod.  Admonten.  502.  13.  (MiJ 
Melodie.)  —  Trop.  ms.  Secoviense  (?  S.  Floriarii)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen, 
13314.  C.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  D.  —  Brev 
et  Pros.  ms.  Germanicum  (Suevicum)  saec.  12.     Cod.  Londinen.  Add.  18302 

E.  —   Grad.    ms.    Constantiense    saec.    12.     Cod.    Stuttgardien.    Bibl.    IV    36 

F.  —  Horar.  ms.  Millestadiense  saec.  12.  Cod.  Virdunen.  38.  G.  —  Miss 
ms.  Stubenbergense  saec.  1-3/14.  Cod.  Graecen.  281.  H.  —  Trop.  ms.  Bam 
bergense  saec.  14/15.  Cod.  Roman.  An^elic.  1424  (T  VI  11).  1.  —  Miss.  ms 
Bambergense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  232.  K.  —  Miss.  ms.  Posoniens( 
saec.  14.  Cod.  Mus.  Plmigar.  94.  L.  —  Grad.  ms.  Oflfenburgense  saec.  15 
Cod.  Engelbergen.  1.  M.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen 
2873.  N.  —  Grad.  ms.  Augastanum  anni  1497.  Clm.  Monacen.  4101.  O.  — 
Miss.  ms.  Hallense  (Brabantiae)  saec.  15.     Cod.  Bruxellen.  233.  P. 

Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  Q.  —  Trop.  ms 
S.  Ebrulphi  saec.  12.  Cod.  Parisin.  10  508.  add.  saec.  12.  R.  —  Trop.  ms 
Remense  (?  Parisiense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  S.  —  Trop.  ms.  FontC' 
braldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  T.  —  Miss.  ms.  Sangenovc' 
fianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovefian.  90  (BBl.  fol.  1).  U.  —  Grad 
ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  17329.  X.  —  Miss 
ms.  S.  Stephani  Divionensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  879.  Y.  —  Grad.  ms 
Rotomagense  (?  Normanno-Siculum)  saec.  13  in.  Cod.  Matriten.  C  132.  Z 
Trop.  ms.  Rivipullense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXI.  a.  —  Trop 
ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  b.  —  (Trop.  ms 
saec.  11.  et)  Pros.  ms.  Anglicum  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Calig.  A  Xl\ 
(Pars  II).  C.  —  Trop.  ms.  Troianum  saec.  12.  Cod.  Neapolitan.  VI  G  34 
d.  —  Grad.  ms.  S.  Petri  Rosacensis  saec.  13/14.  Cod.  Archiep.  Utinen 
VIII  2.  e.  —  Collect.  ms.  Veronense  saec.  13  et  14.  Cod.  Oxonien.  Canon 
Misc.  95.  f.  —  Collect.  ms.  Gallicum  (et  Siculum)  saec.  13.  (et  15).  Cod 
Vatican.  3087.  g. 

Miss.  Caesaraugustanum  impr.  Caesaraugustae  1485.  h.  —  Miss.  Engo 
lismense  impr.  Leraovicis  1524.  i.  —  Miss.  Bicterrense  impr.  Lugduni  1535 
k.  —  ]\liss.  Claromontense  impr.  Lugduni  1541.  1.  —  D — GKMNXYi 
V»  d  e  h  i  1  sind  nicht  kollationiert. 

1,  4  Factorem  S.  —  2,  1  Praedicatur  TU.  -  2,  3  intra  raetas  AB,  iti 
trans  g.  —  Str.  3  u.  4  umgestellt  ABC.  —  3,  3  Nostri  bonum  amatorem  i 
—  3,  4  Lacto  (!)  patrem  B,  Patrem  lactat  U.  —  4,  2  Cuius  f ;  vis  natura 
RT  k.  —  4,  3  nostrae  legis  C;  facto  iure  IL  C  f.  —  Nach  Str.  4  fiigen  a| 
und  k  die  folgenden  2  Strophea  ein,  wahrend  Q  dieselben  statt  der  Str.  • 
u.  4  bietet: 

4^.    Nam  nec  limo  fit  vel  costis,  4^.    Spirat  rubus  non  ardorem, 

Hoc  nec  novit  primus  ho.stis,  Nubes  iustum  caeli  rorem, 

Flde  tamen  sed  vos  nostis  Fluunt  terrae  salvatorem 

Haec  iuxta  praeconia"  Carnis  sine  caria. 


I 


4  I 


De  Deo.     In  Nativitate  Doniini. 


147 


Dazu  die  Variante:  4\  1  lam  nec  homo  fit  costi.s  a  — 4\  2  Haec  a, 
Donec  novit  a.  --  4^,  2  Modus  g".  —  4^,  8  Pluunt.  g".  —  5,  2  Hummo  Deus  g, 
Humo  Deus  k  (vielleicht  richtig).  —  6,  1  Lex  P;  inclinatur  f.  —  6,2  ([ui 
(statt  quod)  AI^CHLk.  —  6,  o  Dum  AB ;  ministratur  Lacf,  praedicatur  T.  — 
7,  2  prior  Lc;  omnis  C,  omne  KUk,  omnem  f.  —  7,  8  velle  rei  T.  —  8,  2 
mutant  f.  —  8,  3  und  4  und  9,  1  fehlen  K.  —  9,  2  Hic  nos  lU,  Haec 
nos  H,  Quod  nos  a  gk;  nos  ponet  R,  nos  misit  Uc.  —  9,  8  Plagis  nobis 
T;  das  unguentum  LQRTak.  —  Nacli  Str.  9  fiigen  I  und  O  ein: 


9^.    Rex  Salomon  eligitur, 
Dei  templum  construitur, 
Quando  concipitur, 

Per  (juam  datur  gratia. 


9^.    O  quam  felix  conceptio, 
Per  quam  venit  redemptio, 
Cum  virgo  Dei  filio 
Praeparavit  uterum. 


10,  1  Cliristus  alter  C.  —  10,  3  Suscitatur  f.  —  11,  1  est  ille  gigas 
fortis  S;  Hic  ut  gigas  U.  —  11,  3  prima  sortis  f.  —  11,  4  humero  I,  hu- 
meris  ABCHILT  (scheint  entsprechender  zu  sein,  zerstort  aber  den  Keim).  — 

12,  1  SchluB  fehlen  H.  —  12,  1  Vincit  CHIOPSc,  Vivit  Rf gk ,  Vi- 
vere  (!)  U;  Vicit  Deus  regnat  homo  T.  —  12,  2  orto  (=  horto)  110  k,  ortho 
T,  orcho  Pg".  —  12,  3  ^leliori  ponens  domo  f;  Gaudet  caelo  tractus  H, 
Caelo  gaudet  tractus  C.  —  12,  4  Demum  S.  —  In  I  und  O  ist  nach  Str.  12 
eingefiigt: 

Nos  igitur  iubilemus, 
Et  conceptum  celebremus, 
Voce,  votis  exclamemus : 
Ave,  sancta  Maria. 

13,  1  Virgo  niater  L  c,  Matris  mater  P;  sola  matrum  (st.  meta  vatum 
ILOPTUc.  —    13,    2    iube   fehlt   U.    —    13,   8    Ut  nos   RSUk;   Nos    inducat 
AHO;  adoptivum  a.  —   13,  4  Plenum  pacisU;  pace  et  gloria  CH  g";  Finem 
plenun»   gloria  S.  —    13,  5   refecti  ILOQKacgk    (vielleicht  das  Richtige).  — 

13,  6  Decantemus  O.  —  In  Safg  folgt  als  Abschlnl^:  Amen  dicant  omnia; 
Deo  gratias. 

Die  liturgische  Vervvendung  ist  fiir  Weihnachten,  in  I  und  O  fiir  Con- 
ceptio  li.  M.  V.  (Conceptio  hier  im  aktiven  Sinne),  daher  dort  die  Einschiebsel 
naeh  Str.  9  u.  12. 

Die  Verbreitung  der  schonen  Se^iuiiiz  \var,  nach  den  Quellen  zu 
schlieBen,  ainilich  wie  bei  der  vorhergehenden,  eine  eigenartige :  Sie  findet 
sich  gleichzeitig,  im  1*2.  Jahrhundert,  in  DeKti^cltlntid,  Frankreich,  Siianien,, 
Italien  und  KiufJand  vor.  Aber  aus  England  laBt  sich  kcine  zweite  Quelle 
aufweisen ;  in  Spanien  und  Italien  sind  die  Quellen  sehr  sj)arlich;  Deutsch- 
land  ist  fast  nur  durch  Quellcn  aus  den  sildliohen  Landern  vertroten,  in 
diesen  Liindern  aber  war  die  Verbreitung  schon  gleich  im  12.  Jahrhundert 
eine  relativ  groUe ;  in  Frankrcicli  hielt  sich  die  Se^iuenz  am  langsten,  jodoch  in 
wenigen  Kirchen.  Da  fiillt  es  schwer,  die  Urspnoujsstdttc  auch  nur  mutmalilich 
festzustellon.  Nach  dem  Cod.  Oxonien.  Junius  121  ware  der  Verfasser:  Bohcrtus 
Wintoniensis  (=  abbas  Glastoniensis,  f  117b).  Ob  nicht  ein  Aufjnstiner 
Chorherr  von  Scdau  odcr  St.  Floriau  dor  Dicliter  ist?  Wir  begegnon  so 
mancher  inhaltlich  und  formoll  vorziiglichen  Se^juenz  wiihrend  dos  12.  Jahr- 
hunderts  gorado  in  jenon  Gebieten  v"^'gl.  Einloitung).  —  Auffallcnd  ist,  daB 
die  Strophen  10,  11  u.  12  untor  oinander  iu  den  Schluliversen  auf  -erura 
jeimen ,  wiihrend  sonst  alle  Strophon  auf  -ia  enden.  —  Ciisur  nach  dem 
2.  Trochiius  und  WortschhiB  fallen  in  den  drei  ersten  Verseu  jeder  Strophe 
stets  zusammon;  der  Rhythmus  zoigt  nur  in  don  SchluBvorson  gewisso  Un- 
ebenhoiton  rosp.  Wochsol  im  Takt,  Eigontiimlichkeiten,  dio  sich  oft  bei  form- 
vollendeten  Sequenzen  zeigen. 


148 


Sequentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 


97.   De  Nativitate  Domini. 

1.    Ante  torum  virginalem 
Hymnum  dicat  spiritalem 
Per  orbem   ecclesia, 


2.    In  quo  iacet,    sicut  placet, 
Verbum  patris  suae  matris 
Salva  pudicitia. 


4.    Fide  duce  inquiratur, 
Diligenti  referatur 
Studio  per  singula, 


6.    Isaias  loquitur: 

„Virga  lesse  oritur, 

Surgit    flos  de   virgula;" 

8.    Daniel,   dic  clara  fronte: 
„Hic  abscisus  est  de  monte 
Lapis  frangens  statuam;" 


3.    Per  lioc  verbum  incarnatuu 

Genus  Adae  reparatum 

Redit  ad  caelestia. 

5.    Quid  de  matre  praedicetur 
Quid  de  verbo   recitetur 
Per  vatum  oracula. 

7.    Virga  notat  virginem 
Et  flos  Deum  hominem 
Reparantem  saecula. 

9.    Mons  estvirgo,  lapis  verburr 
Destruens  regnum  superbuni 
Per  legem  perpetuam. 


10.     „Manufortis"quidpraedicit,      11.    Fide  bella  superavit, 

Qui   Goliam  fortem  vicit  Pressit  hostes,  vires  stravil 

In  funda  et  lapide?  David  gentis  perfidae. 


12.    Funda  caro,    verbum  lapis. 
Si,  quod  dico,  nondum  capis, 
Crede  tamen  omnia. 

14.    0  quam  sanctus  partus  iste, 
In  quo  nihil  fuit  triste, 
Immo  plenus  gaudio ! 


13.    Nam  de  terra  veritas 
Orta  est,  nec  castitas 
Incurrit  contagia. 

15.    Praetermoremhicestpartus, 
Nullus  dolor  gravat  artus 
Virginis  de  filio. 


16.    Obumbravit  et  sacravit  17.    Ut  exiret  et  prodiret 

Partumillumtamtranquillum  Homo  magnus,   verus  agnus 

Plenitudo  gratiae,  Geminae  substantiae. 

18.    Hocestnovum,hocestmirum,  19.    Haec  est  titulus  pudoris, 
Quodhaecvirgohabensvirum  Fons  signatus,  vas  honoris. 

Parit  viri  nescia.  Domus  Christi  propria. 


20.    Ad  delenda  mortis  iura 

Carnis  nostrae,  quam  natura 
Intra  claustra  texit  pura 
Genetricis  Mariae, 


21.    Ortus  Christi  pacem  donat, 
Puer  iacet  et  coronat 
Mansuetos,  ut  deponat 
Filios  superbiae. 


De  Deo.     De  Nativitate  Domini.  149 

22.    Gratia  illuminati  23.    Cauticum  novum  cantemus, 

Ad  praesaepe  regis  nati,  Virginis   partum  laudemus, 

Qui  verba  libri  signati  Xovum  ducem  adoremus, 

Solus  potest  legere,  Qui   nos  venit  quaerere. 

24.     Ergo,  nostri  reformator,  25.    Ut  ad  regnum  perducamur, 

Esto  nostri  miserator,  Quod  futurum  praestolamur, 

Christe  pater,   quos  creasti,  Et  laetemur  tuae  pacis, 

Quorum  mentes  tu  signasti  Quam  tu,  bonus,  bene  facis, 

Vultus  tui   lumiue,  De  beatitudine. 

Pros.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  A.  —  Miss.  ms.  In- 
ticense(?)  saec.  11.  et  Prosar.  saec.  12.  Cod.  Oenipontan.  277.  add.  saec. 
12/13.  B. 

Trop.  ms.  Narbonnense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  C.  —  Trop.  ms. 
Parisiense  (?  Remense)  saec.  18.  Cod.  Assisien.  695.  D.  —  Miss.  ms.  Sor- 
bonnense  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  D*.  —  Grad.  ms.  Victorinum 
saec.  18/14.  Cod.  Parisin.  Arscn.  110.  E.  —  Collect.  ms.  Victoriuum  saec. 
[13.)  15  (16.)  Cod.  Parisin.  14  «72.  F.  —  Pros.  ms.  Gellonense  abbatiae  S. 
Guillelmi  saec.  14.  Cod.  Montipessulan.  Mus.  Fabr.  20.  G.  —  Miss.  ms. 
Parisiense    saec.    14.     Cod.    Parisin.  880.  H.  —  Oration.  ms.  Gallicum  saec. 

18.  Cod.  Cantabrigien.  Ff  VI  14.  add.  saec.  14.  I.  —  Miss.  ms.  San- 
genovefianum  saec.  15.  in.  Cod.  Sangenovefian.  91  (BBl  fol.  2).  K.  —  Trop. 
et  Pros.  ms.  Claromontense  saec.  15.  Cod.  Claromonten.  57.  L.  —  Collect. 
ms.  Gallicum  (et  Siculum)  saec.  13.  (et  15.)     Cod.  Vatican.  8087.  M. 

Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1499.  —  Miss.  S.  Martini  Maioris 
Monasterii  impr.  Tiironibus  1508.  O.  —  Miss.  Bitiiricense  impr.  Parisiis 
1522.  P.  —  Miss,  Bicterrense  impr.  Lugduni  1585.  Q.  —  Miss.  Claromontense 
atque  S.  Flori  impr.  Lugduni  1541.  R.  —  Miss.  Baiocense  impr.  Rotoraagi 
1545.  S.  —  HNORS  sind  nicht  lcollationiert. 

Str.  1 — 6,  1  iucl.  fehlen  I.  —  1,  1  Ante  thronum  E.  —  2,  2  suae  matris 
fehlt  A.  —  8,  8  redit  a  C.  —  5,  1  de  verbo  Q.  —  5,  2  de  matre  nuntietur 
Q.  —  6,  2  nascitur  EG.  —  6,  8  Surget  CUEGIKLMP,  Fulgct  Q.  —  8,  2 
est  fehlt  M.  —  9,  1  Fons(!)GL;  Virgo  est  mons  A.  —  10,  1  forti  FP ;  quem 
praedicit  L,  qui  praedicit  D — GIPQ.  —  10,  2  Goliam  mortem  D.  —  11,  1 
Fide  virum  CGQ.  —  11,  2  prescit  M ;  viros  stravit  CDEGK.  —  11,  8  gentes 
CDEGK.  —  12,  1  Munda  caro  G;  lapis  verbum  P.  —  12,  2  mundum  (st. 
Qondum)FK;  sapis  D— GlKP.  —  18,  1  lam  D— GIKP.  —  Str.  14—17  fehlen 
\;  Str.  14  u.  15  unigestellt  M.  —  14,  1  pater  (st.  partus)  EG.  —  14,  2  quo 
■uit  nihil  P.  —  14,  8  Hymuo  plenus  G;  plenuin  L.  —  15,  1  Praeter  mortem 
BP;  est  hic  K.  —  15,  2  dulcor(!)  I.  —  15,  8  fehlt  I;  ebenso  die  drei 
jrsten  Silben  von  Obumbravit.  —  17,  2  Homo  magis  P;  mitis  au:nus  K.  — 
Ur.  18   u.   19   fehlen    DEFIKLP;    umgestellt  M.  —  18,  2   Ad    haec  GM.  — 

19,  1  Hic  est  M.  —  19,  8  Christi  gratia  G.  —  Str.  20-22  fehlen  A.  —  20,  1 
leleudum  K.  —  20,  2  quem  CDF,  quae  BK.  —  20,  8  latet  F,  tegit  EGK, 
egit  L,  gerit  M,  ierit  I,  terit  D.  —  22,  4  regere  B.  —  28,  8  ducem  fehlt 
i.  —  24,  1  Ergo  noster  AB;  reparator  M.  —  24,  2  Esto  nobis  I.  —  24,  8 
Christe  lesu  quos  salvasti  F.  —  25,  2  Quo  Q.  —  25,  4  Quani  nobis  bene 
jQuando  bonis  CEG,  Quam  tu  bonis  P,  tu  bone  K.  —  Konstruktion  von 
j5,  3  sqq. :  Et  laetemur  de  beatitudine  tuae  pacis,  qnam  tu  bonus,  bcno  facis. 
^  In  N  ist  die  Sequenz  fiir  Circumcisio  Domini,  iu  Q  fiir  ,, Domiuicis  ab 
)Ctava  Epipliauiao  usquo  ad  PuriHcationem"  ;  inlialtlicli  ist  sic  fiir  die  Wei- 
lachtszcit.  —  Die  QuoUou  woisou  vorwiogoud  nach  J-^raiikrcicJi  als  der  Ur- 
iprungsstatte ;  aber  auoh  Siiddcutschland  ist  hior  wiodoruui  schon  im  PJ.  Jahr- 
mndert  vortreten.  —  Mclodie-.  „Laudes  crucis  attollanuis.'*  Die  CJisur  nach 
lem   zweiten  Trochiius   fiillt   sochsmal   (9,  2;    19,  1 ;  22,    1  u.  8;    28,  1  u.  2) 


150 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


nicht  mit  dem  WortschliiB  zusammmen;  in  eben  diesen  Versen  ist  mehrmah 
der  Khythmus  nicht  rein,  lauter  Mangel,  welche  man  bei  Sequenzen  Adam« 
V.  St.  Victor  nicht  annehmen  mag.  —  Mit  Riicksicht  auf  die  Melodie  konnter 
Str.  6  u.  7  zu  einer  vereinigt  werden,  der  dann  Str.  8  u.  9  gegeniiberstanden 


9S.   In  Nativitate  Boniini. 

Ascribitur  Adamo  cle  S.  Victore. 


1.    In  natale  salvatoris 

Angelorum  nostra  choris 
Succinat  condicio ; 

3.    Felix  dies  hodiernus, 
In  quo  patri  coaeternus 
Nascitur  ex  virgine; 

5.    Ne  periret  liomo  reus, 
Redemptorem  misit  Deus, 
Pater  unigenitum; 

7.    Infinitus  et  immensus, 

Quem  nou  capit  ullus  seusus 
Nec  locorum   spatia, 

9.    Non  peccatum,   sed   peccati 
Formam   sumens  vetustati 
Nostrae    se  contemperat, 

11.    Sic  concurrunt  in  personae 
Singularis    unione 

Verbum,   caro,   spiritus, 

13.    Tantae  rei  sacramentum 
Latet  hostem  fraudulentum, 
Fallitur  malitia; 

15.    Huius  nodum   sacramenti 
Non  subtilis  argumenti 
Solvit  inquisitio; 

17.    Quam  subtile 

Dei  consilium ! 
Quam   sublime 
Rei  mysterium ! 
Virga  florem, 
Vellus  rorem, 
Virgo  profert  filium. 


2.    Harmonia  diversorum, 
Sed  in   unum   redactorum, 
Dulcis  est  connectio. 

4.    Felix  dies  et  iucundus, 
Illustrari  gaudet  mundus 
Veri  solis  lumine. 

6.    Visitavit,  quos  amavit, 
Nosque  vitae  revocavit 
Gratia,  non  meritum. 

8.    Ex  aeterno   temporalis, 
Ex  immenso  fit  localis, 
Ut  restauret  omnia. 

10.    Immortalis  se  mortali, 
Spiritalis  corporali 
Ut  natura  conferat. 

12.     Ut  persona  non  mutetur 
Nec  persona  geminetur, 
Sed   sit   una  penitus. 

14.    Caecus  hostis  non  praesagit, 
Quod  sub  nube  carnis  agit 
Dei  sapientia. 

16.    Modum  nosse  non  estmeum, 
Scio  tamen   posse  Deum, 
Quod  non   capit  ratio. 

18.    Nec  pudorem 

Laesit  conceptio, 
Nec  virorem  • 

Floris  emissio; 
Concipiens 
Et  pariens 
Comparatur  lilio. 


De  Deo.     lu  Nativitate  Domini.  151 

19.    0  Maria,   stella  maris,  20.    Vide.quamiiosfraudulenter, 

Post  Deum  spes  singularis  Quam  nos  vexant  violenter 

Naufragantis  saeculi,  Tot  et  tales  aemuli. 

21.    Per  te  virtus  nobis  detur,        22.    Tuae  proli  nos  commenda, 
Per  te,  mater,   exturbetur  Ne  nos  brevi   sed  tremenda 

Daemonum  superbia.  Feriat  sententia. 

23.    lesu,   noster  salutaris,  24.    His,  quicolunthuncnatalem, 

Qui  prudenter  operaris  Da  salutem   temporalem, 

Salutis  mysterium,  Da  perenne  gaudium. 

Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  B.  —  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  C.  —  Miss.  ms.  Victorinum 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14  448.  D.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  197.E.  —  Collect.  ms.Victorinum  saec.  15.(18.  et  16.)  Cod.Parisin. 
14872.  F.  —  Miss.  ms.  Sangenovefianum  saec.  15.  in.  Cod.  Sangenovefianum. 
91  (BBI.  fol.  2)  G.  —  Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1499.  H.  —  Miss. 
S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  I.  —  H  u.  I  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  In  natali  GH.  —  1,  2  grata  (st.  nostra)  F.  —  6,  1  nos  A\  quos 
A^.  —  6,  2  Nos  ad  vitam  A.  —  10,  8  Natura  confoederat  A.  —  11,  1  Hic 
A;  concurrant  B — F.  —  Strophe  12  fehlt  A.  —  12,  2  persone  F.  —  14,  1 
praesapit  F.  —  Str.  15  fehlt  A.  -  17,  4  consilium  F  (vgl.  17,  2).  —  22,  2 
brevis  AE ;  et  tremenda  F.  —  24,  2  salutem  corporalem  A.  —  24,  3  Et  (st. 
Da)  F. 

Die  Quellen  weisen  sichtlich  nach  Paris,  und  zwar  zur  Abtei  St.  Victor 
als  der  Urspruugsstatte.  Ob  Adam  vun  St.  Victor  der  Verfasser  sei,  kann 
nach  den  Eing-angs  erorterten  Griinden  nicht  sicher  behauptet  werden.  — 
Casur  und  WortschluB  nach  dem  zweiten  Trochaus  jedes  1.  und  2.  Verses 
falleu  regelmaBig-  zusammen;  der  Rhythmus  aber  zeigt  in  19,  2  u.  28,  8  eine 
Unebenlieit,  nJinilich :  „P6st  Detiui  sp§s"  und  ,,Salutis  mysterium".  Erstere 
Unebonheit  lieBe  sich  durch  Umstellung,  aber  im  Gegensatz  zu  allen  Quellen, 
beseitigen,  namlicli:  Spes  pnst  Defuu  (vj^l.  weiter  unten  die  Variante  aus  dem 
Miss.  Baiocense);  letztere  Unebenheit  findet  sich  im  SchluBverse  einer  Strophe 
bei  den  sogenannten  Adamitischen  Sequenzen  nicht  gerade  selten. 

In  A  ist  die  Sequenz  bestinunt  fiir:  „In  Natali  Domini,  alia'' :  in  C: 
„In  die  natalis  Domini.'"  Ebendort  (in  C)  verlauf^t  die  Melodie,  daB  Str. 
5  u.  6  die  Gegenstrophe  zu  Str.  7  u.  8,  Str.  9  u.  10  die  Gegenstrophe  zu 
Str.  11  u.   12,  und  Str.  18  u.  14   die  Gegenstrophe    zu  Str.   15  u.   16  bilden. 

Die  Strophen  15 — 22  incl.  sehen  wir  in  mehreren  Quellen  mit  einer 
Sequenz  verbunden,  von  der  es  zweifelhaft  bleibt,  oi)  sie  eine  ZHsammen- 
Stopiiching  aus  anderen  Sequenzen  sei  (- -  dios  das  Wahrscheinlichere  — ) 
oder  eine  Originaldichtung-,  aus  der  dann  einzelne  Stiicke  in  die  vorstehende 
Sequenz  „/>?  natctle  salratoris^  uud  in  die  Sequenz  .,Ii(hiJemus  salvatorr' 
eindrang^en.     Sie  lautet : 


1)8».    lii  Nativitate  Doiuiui. 

1.    Lux   est  orta  gentibus  2.  Gaudet  miser  populus, 

In  umbra  sedentibus  Quia  mundo  parvulus 
Et  mortis  caligine ;  Nascitur  de  virgine 


152 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


3.    Ut  ascendat  homo  reus, 
Condescendit  homo-Deus 
Hominis  miseriae. 

5.    Quidnam  iucundius, 
Quidnam  secretius 
Tali  mysterio? 

7.    Huius  nodum  sacramenti 
Non   subtilis  argumenti 
Solvit  inquisitio. 


4.    Quis  non  laudet  et  laetetur, 
Quis  non  gaudens  admiretur 
Opus  novae  gratiae  ? 

6.     0  quam  mirabilis, 
0  quam  laudabilis 
Dei  dignatio ! 

8.    Modum  nosse  non  estmeum, 
Scio  tamen  posse  Deum, 
Quod  non  capitratio  etc. .. 


Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien,  695.  A.  — 
Collect.  ms.  incert.  origin.  saec.  13.  Cod.  Guelfenbyteran.  606  (Helm,  558) 
add.  saee.  14.  B.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16.)  Cod. 
Parisin.   14872.  C.  —  Miss.  ms.  Venetense   saec.  15.     Cod.  Rotomagen.  307. 

D.  —  Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Blas.  memb. 
64).  E.  —  Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1499.  F.  —  Miss.  Constan- 
ciense  impr.  Rotomagi  1514.  G.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum  impr. 
Lugduni  1535.  H.  —  Miss.  Baiocense  impr.  Rotomagi  1545.  1.  —  I)  u.  F 
sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Et  umbra  E.  —  2,  1  Gaude  B;  Gratuletur  populus  E.  —  2,  3 
Natus  est  E;  ex  virgine  AHI.  —  4,  1  u.  2  Totus  mundus  gratuletur  |  Glori- 
ficans  admiretur  E.  —  5,  2  serenius  BE.  —  Str.  7  und  folgende  sind  gleich 
Str.  15 — 22  der  Sequenz  „In  nciiale  salratoris^' ;  es  ergeben  sich  fiir  letztere 
Strophen  die  folgenden  Varianten:  15,  1  Cuius  EHI.  —  15,  2  Nec  B;  sacra- 
mentum  E.  —  15,  3  perscrutatio  I.  —  16,  1  Nondum  nosse  E.  —  17,  7 
Profert  virgo  I.  —  18,  1  Haec  A.  —  18,  3  nitorem  HI.  —  18,  5  sq.  Con- 
cipies  I  Et  paries  B.  —  18,  7  Comparatum  B.  —  19,  2  Spes  post  Deum  1 
(entspricht   besser  dem  Rhythmus).  —  20,  2  vexent  I.  —   20,  3  Tot  ac  tales 

E.  —  21,  1  Per  te  nobis  virtus  BEGHI.  —  21,  2  exstirpetur  B.  ~  21,  3 
Daemonis  AG.  —  22,  1  Aue  H  (falsche  Initiale).  —  22,  2  brevis  et  B,  brevis 
ac  E  (vgl.  die  Varianten  dieses  Verses  bei  „In  natale  salvatoris").  —  Str. 
23  u.  24  fehlen  hier. 

Die  Str.  .3 — 6  passen  hier  gut  in  den  Context ,  wahrend  sie  bei  der 
Sequenz  .^lnhiltmus  salvaiori^'  (Nr.  99)  zwischen  den  Strophen  8  u.  9  sehr  storend 
wirken  wiirden.  Vielleicht  waren  Str,  1 — 6  eine  Original-Sequenz,  die  einen 
anderen,  jetzt  verlorenen  AbschluB  hatte,  der  schon  frdh  (13.  Jahrli.  nach 
Quelle  A)  durch  den  bezeichneten  Abschnitt  aus  .,In  natale  salvatoris"^  ver- 
drangt  wurde. 


90,   In  Nativitate  Domini. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    lubilemus  salvatori, 

Quem  caelesteslaudantchori, 
Concordi  laetitia; 

3.    Verbum  carni   counitum, 
Sicut  erat  praefinitum, 
Sine  carnis  copula 


2.    Pax  de  caelo  nuntiatur, 
Terra  caelo   foederatur, 
Angelis  ecclesia. 

4.    Virgo   parit,   Dei   templum, 
Nec  exemplarnec  exemplum 
Per  tot  habens  saecula. 


De  Deo.     In  Nativitate  Domiui.  153 

5.    Res  est  nova,   res  iiisignis,         6.    Caeli   rorant,  nubes  pluunt, 
Quod   in   rubo   rubet  ignis  Montes  stillant,  colles  fiuunt, 

Nec  rubum  attaminat;  Radix  lesse  germinat. 

7.    De  radice  flos  ascendit,  8.    Radix  lesse  regem  David, 

C^uemprophetae  praeostendit  Virga  matrem   praesignavit 

Evidens  oraculum  ;  Virginem,   flos  parvulum. 

9.    Mira  floris  pulchritudo,  10.    Recreemur  in   hoc  flore, 

Quem  commendat  plenitudo  Qui  nos  gustu,   nos  odore, 

Septiformis  gratiae !  Nos  invitat  specie. 

11.    lesu,   puer  immortalis,  12.    Flos  et  fructus  virginalis, 

Tuus  nobis  hic  natalis  Cuius  odor  e&t  vitalis, 

Pacem  det  et  gaudia;  Tibi  laus  et  gloria. 

Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  18.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  J5.  —  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  C.  —  Miss.  ms.  Victorinum 
saec.  14/15.  Cod.  P.irisin.  14448.  D.  —  Grad.  ms,  Victorinum  saec.  14  15. 
Ood.  Parisin.  Arsen.  197.  E.  —  CoUect.  ms.  Victorinura  saec.  15.  (13.  et  16.) 
Cod.  Parisin.  14872.  F.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  Sangenovefianum  saec.  (13. 
et)  14.     Cod.  Sangenovefian.  90.  (BBl.  fol.  1)  add.  saec.  15.  in.  G. 

Trop.  ms.  Placentinum  ann.  cr.  1200.  Cod.  Capit.  PJacentin.  65.  H. 
Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense  ?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
185.  I.  —  Epistol.  et  Prosar.  ms.  Flandricum  saec.  15.  Cod.  Oxonien. 
Douce  200.  K.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen. 
11896.  L.  —  Grad.  ms.  Praemonstratense  S.  Margaretae  anni  1824.  Cod. 
Stuttgardien.  Bibl.  Fol.  38.  M.  —  Grad.  ms.  Secoviense  (?)  postea  Veldide- 
lense  saec.  14.  Cod.  Oenipontan.  710.  X.  —  Miss.  ms.  Helveticum  („Ca- 
^ellae  in  dem  Gruonvvald")  saec.  15.  Cod.  Muro-Griesen.  31.  O.  —  Pros. 
ns.  Teplense  saec.   15.     Cod.  Pragen.  VI  C  15.  P. 

Miss.  Constanciense  impr.  Kotomagi  1499.  Q.  —  Miss.  S.  Victoris  Pa- 
•isiensis  impr.  Parisiis  1529.  R.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr.  Gratia- 
lopoli  1582.  S.  —  LMQRS  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  caelestis  N;  laudes  O.  —  1,  8  In  concordi  A.  —  2,  1  de  caelis 
^.  —  2,  2  Terra  caehim  EGIOP.  —  4,  3  habet  EGINO.  —  5,  8  contiiminat 
JF.  —  6,  2  Stillant  montes  AEGINOP.  —  Nach  Str.  8  fiigen  CG  die  Strophen 
} — 6  von  ,,JALr  est  orta  gmtibus''''  (Nr.  95a)  ein;  sie  wirken /i/Vr  storend. — 
10,  3  immutat  G.  —  11,  1  lesu  pie  immortalis  EGIKNOP.  —  11,  8  gaudium 
^\   —  12,  2  Tuus  odor  EFGIHP.  —  12,  8  Laus  semper  et  N. 

Die  liturgische  Bestimmung  ist  entweder  generell  fiir  Weihnachten, 
>der  fiir  den  Sonntag  wiihrend  der  Weihnachtsoktav,  oder  fiir  den  Silvester- 
ag,  d.  i.  Vorahend  vor  Circumcisio  Domini.  —  Nach  den  Quellen  mochte 
nan  auf  Paris  und  speziell  auf  St.  Victor  als  Ursprungsstiitte  dieser  herr- 
ichen  Sequenz  schlielien,  ohne  daB  Adavi  ron  *Sf.  \'ictor  mit  Sicherheit  als 
ler  Dichter  bezeichnet  werden  konnte.  —  Caesur  nach  dem  2.  Trochjius  und 
iVortsehluB  fallen  regelmaBig  zusammen  ;  der  Khvthmus  in  jedem  1.  und  2. 
t^erse  ist  vollkommen,  im  SchluBverse  jcder  Strophe  verlangt  die  natiirliche 
■Vortbetonung  abermals  ofters  (1,  3;  4,  8;  5,  8)  das  Schema  v_-'^^/s^/  statt 
I\^!kj!. 


154 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae 


100.   De  Nativitate  Doiuini. 

Ascribitur  Adamo  de  S.   Victore. 


1.     Splendor  patris   et  figura 
Se  conformaus  liomini 

3.    Adam  vetus 
Tandem  laetus 

Novum  promat  canticum, 

5.    Eva  luctum, 
Vitae  fructum 

Virgo  gaudens  edidit 

7.    Si    crystallus  sit  humecta 
Atque  soli  sit  obiecta, 
Scintillat  igniculum ; 

9.    Super  tali   genitura 
Stupet  usus  et  natura 
Deficitque  ratio ; 


2.    Potestate,   non  natura, 
Partum  dedit  virgini. 

4.    Fugitivus 
Et  captivus 

Prodeat  in   publicum. 

6.    Nec  sigillum 
Propter  illum 

Castitatis  perdidit. 

8.    Nec  crystallus  rumpitur, 
Nec  in  partu  solvitur 
Pudoris   signaculum. 

10.    Res  est  ineffabilis, 

Tam   pia,  tam  liumilis 
Christi  generatio. 


11.    Frondem,  florem,  nucem  sicca    12.    Fert  caelestem  vellus  rorem, 
Virga  profert  et  pudica  Creatura  creatorem, 

Virgo  Dei  filium,  Creaturae  pretium. 


13.    Frondis,   floris, 
nucis,   roris 
Pietati  salvatoris 
Congruunt  mysteria 


14.    Frous  est  Christus 
protegendo, 
Flos  dulcore,  nux:  pascendo, 
Ros   caelesti  gratia. 


15.    Cur,   quod  virgo  peperit,  16.    Cum  virga  produxerit 

Est  ludaeis    scandalum?  Sicca   sic  amygdalum. 

17.    Contemplemuradhucnucem;  18.    Trinam    gerens  unionem 
Nam  prolata  nux  in  lucem  Tria  confert:   unctionem, 

Lucis  est  mysterium.  Lumen  et  edulium. 


19,    Nux  est  Christus:  20. 

cortex  nucis 
Circa  carnem  poena  crucis, 

Testa  corpus  osseum, 
Carne  tecta  deitas 
Et  Christi  suavitas 

Signatur  per  nitcJeum. 

21.    Quos  sub  umbrasacramenti,      22. 
lesu,   pascis  in  praesenti, 
Tuo   vultu  satia ; 


Lux  est  caecis, 

et  unguentum 
Christus  aegris,  etfomentun 

Piis   animalibus. 
0  quam  dulce  sacramentum 
Foenumcarnis  in  frumenturi 

Convertit  fidelibus.         • 

Splendor  patri  coaeterne, 

Nos  binc  transfer  ad  paterna 

Claritatis  gaudia. 


De  Deo.     De  Nativitate  Domini.  155 

Prosar.  ms.  abbatiae  Cistercii  (Citeaux)  saec.  12/13.  Cod.  Londinen. 
add.  15  722.  A.  —  Collect.  ms.  S.  Martini  Masciacensis  saec.  12.  add.  saec.  18. 
in.  Cod.  Vatican.  3824.  li.  —  Grad.  ms.  S.  Audoeni  Rotomagensis  (?Nor- 
manno-Siculum)  sacc.  13.  in.  Cod.  Matriten.  C  132.  C.  —  Grad.  ms.  Arnoldi 
Aquisgranensis  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XII.  D.  —  Trop.  ms. 
Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  add.  saec.  13.  E.  —  Trop.  ms. 
Parisiense  (VRemense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  F.  —  Miss.  ms.  Parisiense, 
postea  Sorbonnae  Parisiensis  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  G. —  Grad. 
ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  H.  —  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14  819.  I.  —  Grad.  ms.  Victorinum 
saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  K.  —  Miss.  ms.  Victorinum  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  14448.  L,  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  197.  M.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16).  Cod.  Parisin. 
14872.  N.  —  Prosar.  ms.  Victorinum  saec.  15.  Cod.  Parisin.  15105.  O.  — 
Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16  905. 
P.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97  (BBl.  fol.  8). 
Q.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  K.  —  Miss.  ms. 
Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1099.  R*.  —  Oration.  ms.  Parisiense 
saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  S.  —  Miss.  ms.  Pisciacense  saec.  14.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  608.  T. 

Miss.  l^arisiense  impr.  Parisiis  1481.  U.  —  Miss.  Gratianopolitanum 
impr.  Gratianopoli  1497.  V.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Rotomagi  1503.  X.  — 
Miss.  Redonense  (?)  impr.  absque  [ca.  1483].  Y.  —  Miss.  Leonense  impr. 
Parisiis  1526.  Z.  —  Miss.  Ambianense  impr.  Parisiis  1529.  a.  —  Miss.  S. 
Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  b.  —  CDEO— R*U — b  sind  nicht 
koliationiert. 

2,  1  Pietate  T.  —  3,  3  prome  BI — N  (paRt,  wenngleich  von  den  Vic- 
toriner  Quellen  mit  Ausnahme  von  H  konstant  iiberliefert,  nicht  in  die 
Konstruktion).  —  4,  3  in  gaudium  A.  —  7,  1  crystallus  est  BFI — N  (hier 
gilt  das  Gleiche,  wie  bei  3,  3).  —  7,  2  soli  sic  L.  —  9,  1  Supra  H.  —  10,  1 
admirabilis  B.  —  12,  3  praemium  M.  —  14,  3  caelestis  BS.  —  15,  2  ludaeis 
est  A.  —  16,  1  virgo  AHMST.  —  18,  3  Lucem  B.  —  22,  1  patris  BF. 

Dieses  Prachtstiick  einer  inhaltreichen  und  formvollendeten  Sequenz, 
die  fiir  die  Weihnachtszeit  bestimmt  ist  und  bald  am  Festtage  selbst ,  bald 
.walirend  der  Octav  verwendet  wurde,  stammt  offenbar  aus  FranJx'reicli  und 
zwar  wohl  aus  Varis'^  eine  njihere  Determinierung  erscheint  vor  der  Hand 
gewagt.  —  Man  beachte  die  Unebenlieiten  resp.  den  AVechsel  im  Rhvthmus 
bei  den  Versen  7,  3;  8,  3;  10,  2;  16,  1;  19,  5  u.  6;  20,  6,  namlich  w/ 
w  \j  I  statt  /w/  w /.  Diese  „Licenz"  war  und  ist  ofters  in  den  Adam  von 
St.  Victor  zugeschricbenen  Seiiuenzen  zu  beachten,  aber  fast  ausschlieBlich 
nur  in  den  Versen  mit  miinnlichem  Reim.  —  Zu  2,  1  vgh  1,  1  der  Se- 
quenz  96. 

Die  Str.  19  u.  20  sind  so  abgeteilt,  wie  die  Melodie  in  K  und  M  es 
erheischt.  In  BFIRS  hingegen  ist  19,  1—3  parallel  zu  19,  4-6  und  20,  1—3 
zu  20,  4 — 6;  die  beiden  Halbstrophcn  wiiren  somit  in  vier  Halbstrophen  zu 
zerlegen,  was  vielleicht  das  Urspriinglichere  ist. 


101,   De  Nativitale  Doiniui. 

.1.    Nato  nobis  salvatore  2.    Xobis  natiis  nobis  datur 

Celebremns  cum  honore  YA  nobiscum   conversatur 

Diem  natalitium.  Lux  et  salus  geutium. 

3.    Eva  prius  interemit,  4.    Prima  parens  nobis  luctum, 
Sed   Maria  nos  redemit  Sed   secunda  vitae  fructum. 

Mediante  iilio ;  Protulit   cum   gaudio. 


156  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

5.    Negligentes  6.    Praesens  mundo, 
non  neglexit,  sed  absconsus, 

Sed    ab   alto  nos  prospexit  De  secreto  tam(|uam  sponsus 

Pater  mittens  unicum  ;  Prodiit  in  publicum. 

7.    Gigas  velox,   gigas  fortis,  8.    Ad    currendam    venit  viam 

Gigas,  nostrae  victor  mortis,  Complens  in  se  prophetiam 

Accinctus  potentia,  Et  legis  mysteria. 

9.    lesu,   noster  salutaris,  10.    Quia  servis  redimendis 

Medicina  singularis,  Tam  decenter  condescendis, 

Nostra  pax   et  gloria,  Te  collaudant  omnia. 

Collect.  ms.  S.  Martini  Masciacensis  saec.  12.  Cod.  Vatican.  8324.  add. 
saec.  13.  in.  A.  —  Trop.  ms.  Parisieilse  (?Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien. 
695.  B.  —  Miss.  ms.  Parisiense,  postea  Sorbonnae  Parisiensis  saec.  13.  ex. 
Cod.  Parisin.  1.5  615.  C.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  110.  D.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97 
(BBl.  fol.  8).  E.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  F.  — 
Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14/15,  Cod.  Schwarzavien.  M  129.  G.  —  Collectan. 
ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16).  Cod.  Parisin.  14872.  H.  —  Prosar. 
ms.  Claromontense  saec.  15.     Cod.  Claromonten.  57.  I. 

Miss.  ms.  Monasteriense  Gregorianae  Vallis  saec.  13.  Cod.  Colmarien. 
409.  K.  —  Oration.  et  Prosar.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien. 
521.  L.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  135.  M.  —  Collect.  ms.  Praedicatorum  incert.  origin.  saec.  15.  Cod. 
Bononien.  4019.  N. 

Miss.  Tornacense  impr.  Parisiis  1498.  O.  —  Miss.  Constanciense  impr. 
Rotomagi  1499.  P.  —  Miss.  S.  Martini  Maioris  Monasterii  impr.  Turonibus 
1508.  Q.  —  Miss.  Fontisebraldense  impr.  Parisiis  1514.  E.  —  Miss.  Tharan- 
tasiense  impr.  Lugduni  cr.  1520.  S.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr.  Gratia- 
nopoli  1532.  T.  —  Miss.  [Franciscano-J  Romanum  impr.  Lugduni  1535. 
U.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  1540.  X.  —  FOPQSTX  sind  nicht 
kollationiert. 

Str.  1  u.  2  lauten  in  I : 

1.    Rex  venturus  adoretur  2.    Exspectatus  sic  ametur, 

Et  constanter  exspectetur  Ut  nobiscum  conversetur 

Eius  natalitium;  Lux  et  salus  gentium. 

2,  1  Nobis  datus  nobis  natus  U  (in  Anlehnung  an  die  2.  Strophe  des 
.,Pange  lingua  gloriosi"),  Nobis  natus  nobis  datus  KM.  —  2,  2  conversatus 
KMU.  —  2,  3  salus  omnium  K.  —  5,  2  ex  alto  CDM,  sub  alto  U.  —  5,  8 
mittens  nuntium  GU,  mittens  filium  ^I.  —  6,  1  Crescens  L.  —  7,  2  Gigas 
victor  nostrae  CEGI.  —  7,  3  A  cunctis  (!)  A.  —  8,  2  se  fehlt  I.  —  8,  3 
Legis  et  A.  —  9,  1  nostra  BCMU  (cfr.  Str.  23,  1  in  der  Sequeuz  „In  natale 
salvatoris"  Nr.  98).  —  9,  3  Nostra  spes  et  L.  —  10,  2  dignanter  EG— LU. 

yranzosisclier  Ursprung  der  Sequenz  ist  wohl  sicher  anzunehmen;  auf 
Adcuii  von  St.  Victor  als  Verfasser  zu  raten,  liegt  kein  hinreichender  Grund 
vor,  aber  ebensowenig,  ihn  bestimmt  abzulehnen.  —  Man  vgl.  zu  4,  1  und 
2  die  Verse  5,  1  und  2  der  Sequenz  ,,Splendor  patris  et  figura'"  (Nr.  100);  zu 
9,  1  den  Vers  23,  1  der  Sequenz  ,,In  natale  salvatoris"  (Nr  98);  zu  7,  1 
den  Vers    11,  1    von  .,Potestate  non  natura"  (Nr.  96). 


De  Deo.     In  Nativitate  Domini. 


10 


j  i 


102.   Iu  Nativitate  Domini. 


1.    Laetare,   puerpera^ 
Laeta  puerperio, 
Cuius  pura  viscera 
Fecundantnr  filio, 

3.    Patris  unigenitus, 

Per    (|uem  fecit  saecula, 
Hic  degit  liumanitus 
Sub  matre  paupercula. 

5.    Ibi   regit  omnia, 

Hic  a  matre  regitur; 
Ibi  dat  imperia, 

Hic  Mariae  subditur. 

7.    0  homo,   considera 

Revocans  memoriae: 
Quanta  sunt  hic  opera 
Supernae  clementiae ! 

9.    Sub  matris  reFugio 

Fuge  causa  veniae, 
Nam  tenet  in  gremio 
Fontem  indulgentiae. 

11.     Quondam  flentis  lacrimas 
Sedarat  uberibus, 
Nunc    iratum  mitigat 
Pro  nostris   excessibus. 


2.    Lacte  fluunt  ubera 

Cum  pudoris  lilio ; 
Membra  foves  tenera, 
Virgo,   lacte   proprio. 

4.    Ibi  sanctos  reficit 
Angelos  laetitia, 
Hic   sitit  et  esurit 
Degens  in   infantia. 

6.    Ibi   summi   culminis 
Hesidet   in  solio, 
Hic  ligatus  fasciis 
Vagit  in  praesaepio. 

8.    Ne  desperes  venia, 

Si  multum  peccaveris, 
Ubi   tot  insignia 
Caritatis  videris. 

10.     Hanc  saluta  saepiiis 
Cum   spei   fiducia 
Dicens  flexis  genibus : 
„Ave,   plena  gratia.'" 

12.    lesu,   lapsos  respice, 

Piae  matris  precibus 
Emendatos  efflce 

Dignos  caeli   sedibus. 


Collect.  ms.  Anglicum  saec.  13/14.  Cod.  Coll.  Balliol.  Oxonien.  230. 
A.  —  Trop.  m.s.  S.  Patricii  Dublinensis  saec.  14.  Cod.  Cantabrig-ien.  Add. 
710.  B.  —  Oration.  ms.  Ang^Iicum  saec.   14.     Cod.  Parisin.   1201.  C. 

Miss.  ms.  Casalis  lienedicti  saec.  15.  Cod.  Cenomanen.  144.  D.  — 
Miss,  ms.  Cluniacense  (8.  Martini  de  Cam|)is)  anni  1408.  Cod.  Parisin.  Mazarin. 
416  (235).  E.  —  Oration.  ms.  Parisiense  saec.  1516.  Cod.  Parisin.  3639. 
F.  —  Appendix  ms.  saec.  16.  post  Miss.  Helvacense  impr.  Kotomagi  1514 
(in  Bibl.  Sanoenovefian.).  G.  —  Appendix  ms.  saec.  16.  post  Miss.  Baiocense 
impr.  Kotomagi  1545  (in  Bibl.  Capit.  Baiocen.).  H.  —  Pros  ms.  Caelestiuorum 
Parisiensium  anni  1532.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  448  (753).  I.  —  Prosar.  ms. 
Caelestinorum  (Gulielmi  Lovel)  anni   1572.     Cod.  Ambianen  132.  K. 

Miss.  Casalis  Benedicti  impr.  Kotomagi  1513.  L.  —  Miss.  Fontisebral- 
dense  impr.  Parisiis  1514.  M.  —  Miss.  Athanacense  impr.  Athanaci  1531. 
N.  —  Miss.  [Franeiscano-]  Romanum  impr.  Lugduni  1535.  O.  —  Miss.  Bel- 
vncense  imj^r.  Parisiis  1538.  P.  —  Miss.  Kuthenense  impr.  Lugduni  cr.  1540. 
Q.  —  DEIQ  siud  nicht  koUationiert. 

1,  2  Laeto  GIIK  — P.  —  1,  3  Cuius  casta  HO ,  Cuius  sacra 
M.  —  1,  4  Fecundatur  N.  —  2,  3  tbvens  BCKN,  tbvet  HM.  —  3,  2  fecit 
omnia  GKNOP.  —  3,  3  Degit  hic  H.  —  4,  1  Illic  GP;  reficit  fehlt 
•A..  —  4,  1  sq.  ang-elos  reficit  FGHK  — P  (ist  gegen  den  Koim).  —  4,  3  Sitit 


158 


Sequentiae  rhy^ihniicae  et  rigmatae. 


hic  H.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt  N.  —  5,  1  Illic  GP.  —  5,  4  ancillae  (statt 
Mariae)  FGHKL— P.  —  6,  1  lllic  GP.  —  6,  2  Praesidet  H.  —  0,  3  ligatur 
G.  —  6,  4  lacet  in  A.  —  7,  1  Kecordans  F.  —  7,  3  Quanta  sint  haec 
FGHKL — P;  (hic  ist  adverbial  und  nimmt  wieder  auf  das  ,,Aic"  von  3,  3; 
4,  3:  5,  2;  5,  4;  u.  6,  3).  —  7,  4  Divinac  clementiae  FGHL — P,  Divinum 
K.  —  8,  1  Non  BFGHL— P;  veniam  BFGKLNP  (venia  entspricht  besser 
dem  Reime).  —  8,  2  deliqueris  FGHKL— P.  —  9,  3  lam  GP.  —  9,  4  Fonte 
P.  —  10,  1  salutes  AFHKL-0.  —  10,  3  flectis  B.  —  11,  2  Fedarat  N, 
Sedaras  O,  Compescens  H.  —  11,  3  Nunc  reatum  A  ;  mitiget  AB,  miti^a  O, 
mitigas  F.  Eius  iram  adimas  H  (sucht  den  hier  vernachlassigten  Keim  zu. 
wahren).  —  12,  2  Nostris  piis  precibus  C.  —  12,  4  Cunctis  caeli  F;  caeli 
laudibus  B,  civibus  FGKL— P. 

Diese  schlichte ,  hiibsche  Sequenz ,  in  welcher  Rhythmus  und  Reim 
Unebenheiten  zeigen ,  scheint  enghschen  Ursprunges  zu  sein;  B  bietet  ihre 
]Melodie.  Sie  handelt  eigentlich  de  Beata  Maria  V.  und  wurde  auch  oft  so 
beniitzt,  aber  vorwiegend  in  der  Weihnachtszeit ;  in  N:  „In  Visitatione". 


103.   In  Nativitate  Doiniiii. 


1.    Laude   canora 
Curia  caeli 

Decantat:   „Gloria 
Deo  in  excelsis" 


2.    Voce  sonora, 
Mente  fideli 
Sonet  ecclesia 
Filio  in  terris. 


3.    Illuxit 

tandem   dies  exspectata, 
Dies,   in  qua  de  supernis 
pax  est  data ; 


4.    Natus  est 

a  patre  filius  mundo, 
Qui   miseriarum  lacu 
de  profundo 


5.    Eduxit  hominem 
Secum  ad  ordinem 
Beatorum 


6.    Victor  ad  atrium 
Referens  spolium 
Infernorum. 


7.    Eia! 

Haec  sunt  communia 

Nobis  et  civibus 
Supernis  gaudia. 


8.    Eia! 

Exsul  ad  propria 

Redit  et  patribus 
Laetatur  curia. 


Lucifer  gratiae 
Solem   iustitiae 

Agit  ad  ortum, 
Solem,   qui  tenebras 

noctis    illustrat; 


10.    Edidit  iilium 
Virgo,   fidelium 

Lumen   et  portum, 
Filium,   qui  mortem 
morte  triumphat. 


11.    Indue  tenerum, 
ludaea,   puerum, 
Gens  o  perversa; 


12.    lamiam  non  moreris, 
Exemplo  veteris 
Si  sis  adversa. 


De  Deo.     De  Nativitate  Domini. 


159 


.3.    Cerne  per  specuhim 

Rei  miraculum  ; 

Non  mens   incredula, 
Sed  fides  sedula 

Sentit  arcanum. 


14.    Puer,  qui  natus  est, 
Homo  et  Deus  est, 
Missus  redimere 
Et  salvum  facere 
Genus  humanum. 


15.    Laetentur,   eia, 
Dicant  et  omnia 
Nato :  Alleluia. 

Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  883.  A.  — 
Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546. 
8.  —  Miss.  Lausannense  impr.  Lausannae  1493.  C.  —  Miss.  Lausannense 
impr.  Lugduni  1522.  D.  —  C  ist  nicht  kollationiert.  — 

1,  1  Gaude  AB  (falsche  Initiale).  —  1,  3  Decantant  A,  Decantet  B; 
gloriam  AB.  —  2,  2  Menti  B.  —  7,  3  Nobis  cum  civibus  B.  —  8,  3  paribus 
—  12,  1  lam  non  morieris  C.  —  Wohl  franzosif^chen  Ursprunges.  — 
Str.  3  und  4  zeigen  die  Struktur  der  Sequenzen  des  Ubergangsstiles.  — 
Melodie  in  A  und  B. 


108  »>.   De  Nativitate  Domini. 
2 


3.     [Inauditum   ac]   mirum 
commercium, 
Humanitatis  Christi 
mysterium 

Nocte   lucet  media. 

5.    Divina  ex  patre, 
Humana  ex  matre, 
In  mente  est  terna: 

7.    De   gremio  matris, 

In    quo   formabatur, 
Sinu  Dei   patris, 
Ubi  celebratur, 
Christus  apparuit. 

9.    Vellus  Gedeonis 
hic  roratur; 
Nam   in   urna  aurea 
servatur ; 

11.     Lux   in   tenebris 
hicet  caelica; 
Aetherea 

finnt  miritica, 


4. 


Nativitas  geniti 

tripertita : 
Divina,   humana  et 

gratuita 

Mundo    dant  remedia. 


6.    Semper  Deus  natus, 
Semel   incarnatus. 
Saepe   fit  fraterna. 

8.    Sub  umbra  legali 
Praefigurabatur, 
De  sceptro  regali 
Egrediebatur, 

Quem  virgo  genuit. 

10.     Gemma  carbunculi 
deauratur ; 
Paradisus  amoenus 
plantatur. 

12.    Transparentia, 
beatifica 
Hac   in   sacra 
nocte  Dominica. 


160 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


13.    Psallit  microcosmus, 
Gaudet  megacosmus 
Ortu  deifico. 


14.    loseph  lesum  ])laudit, 
Laudes   cuius  audit 
Cantu  angelico. 


15.    0  dulcis  iili  Mariae, 
Nos  transfer,  lesu   pie, 
Ad  caeli  palatium 
Conferendo  bravium. 

Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec  15.  Cod.  Londinen.  Egerton 
2601.  —  10,  2  deaurata.  —  10,  3  Paradisis.  —  Melodie  resp.  Schema:  „Av< 
Maria  gratia  plena'''  oder  ,^Salve  crux  arhor'''  (Nr.  121).  Daraus  ist  er 
sichtlich,  daB  2  einleitende  Halbstrophen  zu  je  10  Silben  fehlen.  —  Be 
diesem  Schema  sind  ofters  die  Strophen  9 — 12  in  8  Halbstrophen  zerleg 
oder  auch  in  2  Halbstrophen  zusammengezogen.  —  Bisher  war  diese  Sequen: 
unediert. 


104,   In  Circumcisione  Domini. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


L    In  excelsis  canitur 

Nato   regi   ^Gloria", 

3.    lure  dies  colitur 

Christi  natalitia, 

5.    Mediator  nobis  datus 
In  salutis  pretium 
Non   naturae  sed  reatus 
Refugit  consortium. 

7.    Quid  de  monte  lapis  caesus 
Sine  manu,   nisi  lesus, 
Qui  de  regura  linea 

9.    Solitudo  floreat 

Et  desertum  gaudeat! 
Virga  lesse  floruit; 

11.    Radix  David   typum  gessit, 
Virga  matris,  quae  processit 
Ex   regali  semine ; 

13.    In  praesaepi  reclinatur, 
Cuius  ortus  celebratur 
Caelesti  j^i^^econio. 

15.    Cuncta  laudes  intonant 

Super  partum  virginis; 


2.    Per  quem  terrae  redditur 
Et  caelo  concordia. 

4.    Quo  nascente  nascitur 
Novae  legis  gratia. 

6.    Non  amittit  claritatem 

Stella  fundens  radium 
Nec  Maria  castitatem 
Pariendo  filium. 

8.    Sine  carnis  opere 
De  carne  puerperae 
Processit  virginea? 

10.    Eadix  virgam,  virga  florem, 
Virgo  profert  salvatorem, 
Sicut  lex  praecinuit. 

12.    Flos  est  puer  nobis  natus, 
lure  flori  comparatus 
Prae  mira  dulcedine. 

14.    Caeli  cives  iubilant, 
Dum  pastores  vigilant 
Sub   noctis  silentio. 

16.    Lex  et  psalmi  consonanj 
Prophetarum  paginis. 


De  Deo.     In  Octavis  Epiplianiae.  KJl 

17.    Angelorum   et  pastorum,  18.    Reges  currunt  Orientis 

Stellae  simul  et  magorum  Ad  praesaepe  vagientis, 

Concordant  indicia  ;  Gentium   primordia. 

19.    lesu,   puer  iramortalis,  20.    Tupostvitamhancmortalem 
Ex  aeterno  temporalis,  Sive   mortem  hanc  vitalem 

Nos  ab  liuius  vitae  malis  Vitam  nobis  immortalem 

Tu  potenter  erue.  Clementer  restitue. 

Trop.  nis.  Parisiense  (?Remense)  saec.  18.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
Miss.  ms.  Parisiense,  postea  Sorbonnae  Parisiensis  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisiu. 
15615.  B.  —  Oration.  ms.  Gallicum  saec.  18/14.  Cod,  Cantabrigien.  Ff  VI 
14.  C.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18/14.  Cod.  Parisin.  Arsen  110.  D.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  E  —  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  F.  —  Miss.  ms.  Victorinum 
snec.  14/15.  C^od.  Parisiu.  14448.  G.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14  15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  H.  —  CoUect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (18.  et  16j. 
Cod  Parisin.  14872.  I.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  iSan^enovefian. 
97  (BBl  fol.  8).  K.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  880. 
L.  —  Miss.  ms.  IS.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  60l^. 
L  *.  -  Grad.  ms.  S.  Sebastiani  Parisiensis  anni  1585.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
204.  M.  —  Miss.  ms.  Venetense  saec.    15.     Cod.  Kotcman^en.  807.  N. 

Miss.  Gratianopolitanum  impr.  Gratianoj^oli  1497.  O.  —  Miss.  Coa- 
stanciense  impr.  Kotomagi  1499.  P.  —  Miss.  Fontisebralden.=e  impr.  Parisiis 
1514.  Q.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529,  R.  —  L'N — R 
sind  nicht  kollationiert. 

5,  4  Etfugit  M,  —  7,  1  Qui  L.  —  7,  2  nisi  Christus  C  —  8,  8  Processit 
ex  Maria  I,  —  9,  1  und  2  floreat  und  o-andeat  umg-estellt  M.  —  12,  1  est 
nobis  puer  B.  —  12,  2  flore  C.  —  12,  8  Praevia  dulcedine  C.  —  18,  1  prae- 
saepe  CL.  —  13,  2  ortu  F.  —  15,  1  Cunctas  C,  —  16,  1  resonant  C.  — 
19,  4  potenter  eripe  AM.    -   20,  2  fehlt  C. 

Die  Melodie  und  infolgedessen  auch  die  Strophenabteilung"  variiert  in 
verschiedenen  Quellen:  F  und  L  zerlegen  Str.  5  und  6  in  je  zwei  Halbstropheu, 
80  dali  also  5,  1  +  2  zu  5,  8  +  4,  ferner  6,  1  +  2  zu  6,  8  -|  4  parallel  sind. 
A  verbindet  hingegen  Str.  1  uud  2  zu  einer  Strophe,  welcher  die  Str.  8  +  4 
lals  Gegenstrophe  gegeniiberstehen;  Str.  7  hat  dort  keine  Gegenstrophe, 
sondern  Str.  8  hat  mit  Str.  9  gleiehe  Melodie  und  Str.  10  steht  wie<ler 
isoliert;  Str.  11  +  12  bilden  eine  Strophe,  dazu  als  Gegenstrophe  18  +  14: 
schlieliiich  sind  Str.  15  +  16  zu  einer  Strophe  verbunden,  der  keine  Strophe 
parallel  gegeniiber  steht.  —  Die  vorgelegte  Abteilung  der  Strophen  stiitzt 
sich  auf  die  Melodie  von  E  und  G. 

Nach  den  Quellen  zu  schlieBen  kam  die  Sequenz  nicht  iiber  die  Greuzen 
Frankrcichs  und  nur  verein/elt  iiber  Paris  hinaus ;  dort  also  und  wahr- 
scheinlich  in  St.  Victor  ist  ihre  Ursprnngsstiitte  zu  suchen.  —  Man  vjrl.  zu 
7,  1  den  Vers  7,  2  in  ,,Ante  torum  virginalem"  (Xr.  97);  zu  19,  1  den  Vers 
11,  1  in  .,Iubilemus  salvatori"  (Nr.  99.)  uud  zu  19,  2  deu  Vers  8,  1  iu  .,Iu 
natale  salvatoris"  (Nr.  98). 


105.   In  Octavis  Epiphauiae. 

A>icribitur  Adamo  dc  S.  Victore. 

1.    Vir^o,  mator  salvatoris,  2.     Protulisti,    virga,   florein, 
Angelorum   grata  clioris,  Cuius   floris   in   odorem 

Intus  fove,   scrva  foris  Sancti   currunt  per  amorcMU 

Nos  benignis  precibus :  Piis  cum  muneribus. 

Blume-Ba  n  nist  er,  Tlies.invi  hyinnolog\'i  Prosaiiuni  II.  1.  H 


162 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


3.    Tria   dona  reges  ferunt, 
Stella  duce  regem  quaerunt, 
Per  quem  certi  semper  erunt 
De  superno  lumine, 

5.    Dies  iste   iubilaeus 

Dici  debet,   quo  Sabaeus 
Plene  credens,  quod  sitDeus, 
Mentis  gaudet  requie. 

7.    Synagoga  pridera  cara, 
Fide    fulgens  et  praeclara, 
Vilis  iacet  et  ignara 
Maiestatis  parvuli ; 

9.    Synagoga,   caeca  doles, 
Quia  Sarae  crescit  proles, 
Cum   ancillae  prolem  moles 
Gravis  premat  criminum ; 

11.    Consecratus  patris  ore 

lacob  gaudet  cum  tremore ; 
Tu  rigaris  caeli  rore 
Et  terrae  pinguedine. 

13.    Unguentorum  in   odore 

Sancti  currunt  cum  amore, 
Quia  novo  fragrat  flore 
Nova  Christi   vinea. 

15.    Astat  sponsa  regi  nato, 
Cui   ritu  servit  grato, 
In  vestitu  deaurato, 
Aureis  in  fimbriis. 

17.    Haec   est  sponsa  spiritalis, 
Vero  sponso   specialis  ; 
Sponsus  iste  nos  a  malis 
Servet  et  eripiat, 


4.    Auro   regem  venerantes, 
Ture  Deum  designantes, 
Myrrha  mortem  memorantes 
Sacro  docti  flamine. 

6.    Plebs  Hebraea  iam  tabescit, 
Multa  sciens  Deum  nescit; 
Sed  gentilis  fide  crescit 
Visa  Christi  facie. 

8.    Seges  Christi  prius  rara, 
Mente  rudis  et  amara, 
Conteraplatur   luce  clara 
Salvatorera  saeculi. 

10.    Tu  tabescis  et  laboras, 

Sara  ridet,  dum  tu  ploras, 

Quia  novit,    quem  ignoras, 

Redemptorera    horainura. 

12.    Delectaris  in  terrenis 

Eebus,   vanis  et  obscenis ; 
lacob  tractat  de  serenis 
Et  Christi  dulcedine. 

14.    Ad   peccatum  prius  prona 
lam   percepit  sponsa  dona,j 
Sponsa  recens,   et  corona 
Decoratur  aurea. 

16.    Orta   rosa  est  ex  spinis, 
Cuius  ortus  sive  finis 
Semper  studet  in  divinis 
Et  regis  deliciis. 

18.    Mores  tollat  hic  ineptos, 

Sibi  reddat  nos  acceptos 

Et  ab  hoste  sic  ereptos 

In   caelis  recipiat. 


Grad.  ms.  Arnoldi  Aquisgranensis  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Aquisgranei 
XII.  A.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695J 
B.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  C.  —  GraC 
ms.  Victorinum  saec  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  1).  —  Miss.  ms.  Victorinui 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  E.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  1« 
1 13.  et  16).  Cod.  Parisin.  14872.  F.  —  Miss.  ms.  Sangenovefianum  saec.  1« 
in.     Cod.  Sangenovetian.  91  (BBl.  fol.  2).  G. 

Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1499.  H.  —  Miss.  S.  Victori! 
Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  I,  —  Miss.  Baiocense  impr.  Rotomaoi  1545. 
K.  —  H  — K  sind  nicht  kollationiert. 

3,  3  per  quam  F.  —  Str.  7  u.  8  fehlen  G.  —  8,  1  Reges  B ;  prius  pura 


f 


De  Deo.     In  Transfiguratione  Domini. 


163 


B.  —  8,  3  Contemplantur  li.  —  9,  2  sacrae  fst.  Sarae)  B.  —  10,  2  Sacra 
(st.  Sara)  B.  —  12,  2  Vanis  rebus  B.  —  13,  8  fraglat  CDFG.  —  13  ,4  venia 
F.  —  16,  1  Nata  rosa  est  in  spinis  B.  —  17,  4  eripiet  F. 

Diese   wohl   aus  Paris  und  zwar  aus  der  Ahtei  St.  Victor  stammende 
Scquenz  hat  eine  relativ  geringe  Verbreitung  gefunden. 


106,   In  Transfiguratione  Domini. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Laetabimdi   iubilemus 
Ac   devote  celebremus 
Haec  sacra  sollemnia ; 

3.    In  liac  Christus  die  festa 
Suae  dedit  manifesta 
Gloriae    indicia. 

Christus  ergo,   Deus  fortis, 
Vitae  dator,   victor  mortis, 

Verus  sol  iustitiae, 
Quam   assumpsit 

carnem   de  virgine, 
Transformatus 

in   Thabor  culmine 

Glorificat  liodie. 

7.  Candor  quoque  sacraevestis 
Deitatis  fuit  testis 

Et  futurae  gloriae. 

9.    CumqueChristus,  virtusDei, 
Petro,   natis  Zebedaei 
Maiestatis  gloriam 

1.    Hoc  habemus  ex  Matthaeo, 
Quod   lo([uentes  erant  Deo, 
Dei   patris  filio. 

8.  Huius   magna  laus  diei, 
Quae  sacratur  voco   Dei, 

Honor  est  eximius. 


2.    Ad   honorem   summi  Dei 
Huius  laudes  nunc  diei 
Personet  ecclesia. 

4.     Ut  hoc  possit  enarrari, 
Hic  nos  suo  salutari 
Repleat  et  gratia. 

6.    0  (juam  felix  sors  bonorum  ! 
Talis  enim  beatorum 

Erit  resurrectio. 
Sicut  fulget 

sol   pleni  luminis, 
Fulsit  Dei 

vultus  et  Iiominis 

Teste  evangelio. 

8.    Mirus  Iionor  et  sublimis, 
Mira,  Deus,   tuae   nimis 
Virtus  est  potentiae. 

10.    Demonstraret  manifeste, 
Ecce,  vident  Luca  teste 
Moysen  et  Eliam. 

12.    Vere  sanctum,  vere  dignum, 
Lo(|ui   Deo,   et  benignum, 
Plenum   omni   gaudio. 

14.    Nubes  illos  obumbravit 

Et  vox  patris  proclamavit : 
„Hic  est  meus  filius". 


5.    Huius  vocem 
exaudite ! 
Habet  enim  verba  vitae 
Verbo   potens  omnia ; 


16.    Hic   est  Christus 
rox   cunctorum, 
Mundi  salus,  lux  sanctorum, 
Lux   illustrans   omnia. 
11* 


164 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


17.    Hic  est  Cliristus 
patris  verbum, 
Perquemperditiusacerbum, 
Quod   in  iiobis  liabuit 

19.    Moriendo  nos  sanavit, 
Qui  surgendo   reparavit 
Vitam,  Christus  et  damnavit 
Mortis  magisterium. 

21.    Cuius  sono  suut  turbati 
Patres  illi  tres  praefati, 
Et  in  terram  sunt  prostrati, 
Quando  vox  emittitur. 


18.    Hostis  nequam, 
serpens  dirus, 
Qui  fundendo  suum   virus 
Evae  nobis  nocuit. 

20.    Hic  est  Christus  pax  aeterna, 
Ima  regens  et  superna, 
Cui    de  caelis  vox  paterna 
Confert  testimonium ; 

22.    Surgunt  tandem   adnuente 
Sibi  Christo,   sed   intente 
CircumspectantjCum  repente 
Solus  lesus  cernitur. 


23.    Volens  Christus  haec  celari      24.    Haec  est  dies  laude  digna, 


Non  permisit  enarrari, 
Donec  vitae  reparator, 
Hostis  vitae  triumphator 
Morte  victa  surgeret. 


Qua  tot  sancta  fiunt  signa. 
Christus,  splendorDei  patris, 
Prece  sancta  suae  matris, 
Xos  a  morte  liberet. 


25.    Tibi,  pater,  tibi,   nate, 
Tibi,  sancte  spiritus, 
Sit  cum  summa  potestate 
Laus  et  honor  debitus 

Grad.  ms.  Victoriinim  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  A.  —  Grad. 
ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  B.  —  Miss.  nis.  Victorinum 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14448.  C.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14  15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  1).  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16). 
Cod.  Parisin.  14872.  E.  —  Miss.  ms.  Sangenovefianum  saec.  15.  in.  Cod. 
Sangenovefian.  91  (BBl  fol.  2)  F. 

Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1499.  G.  —  Miss.  S.  Victoris 
Parisieusis  impr.  Parisiis  1529.  H.  —  G  und  H  sind  nicht  kollationiert. 

4,  1  posset  C.  —  12,  2  Dei  E.  —  14,  2  Et  patris  vox  E.  —  Auch 
diese  Sequenz  fand  wenig  Verbreitung-:  Paris  und  speziell  die  Abtei  von 
St.  Victor  ist  wohl  die  Ursprung-sstatte.  Manche  Strophen  lassen  die  Tiefe 
und  den  Geist  vermissen,  wodurch  sonst  die  dem  Adam  von  St.  Victor  zu- 
geschriebenen  Sequenzen  sich  auszeichnen.  —  Die  Verse  1,  3;  5,  7;  5,  8; 
6,  5  zeigen  Taktwechsel  resp.  abweichenden  Rhythmus,  —  Melodie :  Laudo 
Sion,  mit  kleinen  Anderungen. 


107.    In  Transflguratione  Domini. 


1.    Adest  dies  celebris, 
Quo  pacatus  raiseris 
Deus  demonstratur; 

3.    Mentes  ut  alliciat 
Infirmas  et  provehat 
In  supernum  statum, 


2.    Eius  unigenitum 

Profert  nam   in  medium 
Luce  transformatum, 

4.    Ubi  nexu  liberi 
Mortis,   facti  lucidi, 
Sancti  gloriantur; 


De  Deo.     In  Transfiguratione  Domini. 


165 


5.    (yonformati  luminis 
Fonti,   sacri  numinis 
Vino  clebriati 

7.    Haec  panduntur  hodie 
Montis   in  cacumine 
Christo  rutilante. 

9.    Declarat  se  dominum 
Mortis  et  viventium 
Priscis  nuntiatum. 

11.    Fiunt  testes  solidi 
Dignitatis  Domini, 

Quam  nempe  probarunt* 

13.    Quibus  tabernacula 
Praestanda  in  gloria 
Sunt  iaiu  praeparata. 


6.    Obsequuntur  laudibus 
Intentisque  vultibus 
Semper  speculantes. 

8.    Vocantur  patricii 
Vatum    et  apostoli 

Ad  tantum   aspectum. 

10.    Animantur  ceteri 
Morte  plecti  avidi, 

Quam  sat  formidarunt; 

12.    Coheredes  filios 

Ad   grandes   et  parvulos 
Patri   aggregarunt, 

14.    Quorum   nos  efficiat 

Consortes,  qui  praemiat 
In   vita  beata. 


A. 


Miss.  ms.  Koniano-Florentinum  anni  1842.  Cod.  Florentin.  Aedil.  108. 
—  Miss.  nis.  Praedicatorum  Lugdunense  saec.  14.  Cod.  Capit.  Lugdunen. 
6.    B.    —    Miss.    nis.   Montis    S.  Michaells   saec.    15.     Cod.  Abrincen.  43. 

C.  —  Mi«s.  nis.  Andegavense  saec.   15.     Cod.  Parisiu.    868.  D.  —  Miss.  ms. 

S.   Albani    Andegavensis    saec.    15.     Cod.    Andegaveri.    86.    E.    —   Miss.    ms. 

Senonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  880.  2  F.  —  Miss.  ms.  Venetense  saec. 
5.  Cod.  Kotomagen.  307.  G.  —  Miss.  ms.  Romanum  saec.  15.  Cod.  Schwarza- 
ien.  M.    94.    add.    saec.    15.    H.  —  Brev.    ms.    Humiliatarum    ad    S.  Erasmi 

Mediolanensis  saec.  15.    Cod.  Ambrosian.  I  197  inf.  I.  —  Miss.  ms.  Augustino- 

Komanum  Neapolitanum  anni  1506.     Cod.  Vatican.     Ottob.  221.  K.  — 

Grad.    ms.  Cassoviense  saec.  15.     Cod.  Mus.  Hungar.   172.  L.  —  Miss. 

ms.  Lucense   anni    1483.     Cod.  Pragen.  Strahovien.  1  A  7.  M.   —  Grad.  ms. 

Margaretae  Scheiffart   de  Merode    saec.    15.     Cod.  Mus.  Hungar.    259.  N.   — 

Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.    Cod.  Melicen.  979.  O.  —  Miss.  ms.  Francis- 

canum  Keliiemiense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  8080.  O."*'  —  Miss.  ms.  Horti 
juminum  liildeshcmensis  anni  1462.  Cod.  Guelienbyteran.  39.  (Helmst.  35). 
(irad.  nis.  ^laioris  ecclesiae  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptt.  S.  L 
/"alkenburgen.  Lit.  ms.  2;  bis:  fol.  72.  Q ;  add,  saec.   15.  ex.  Q.* —  Miss.  ms. 

3.  Pantaleonis  Coloniensis    saec.    15.     Cod.  Bruxellen.   355.  K.  —  Miss.  ms. 

Ooloniense  saec.  15.  Cod.  Jiruxellen.  209.  S.  —  Grad.  ms.  Nussiense  (Nove- 
iiense)  saec.  15.  Cod.  Mus.  Archiep.  Cokmion.  VI  11.  T. —  Grad.  ms.  Bor- 
tenense  saec.  15.  Cod.  Borkenen.  A  9.  U.  ^ —  Miss.  ms  Essendiense  sacc. 
5.  Clm.  ]Monacen.  10  074.  V.  —  Grad.  ms.  Lonense  saec.  15.  Cod.  Lonen. 
J.  n.  X.  —  Grad.  ms.  Ennigerlohonse  saec.  15.  Cod.  Ennigerlohense  1.  Y.  — 
Vliss.  ms.  Ennigerlohense  anni  1479.  Cod.  Ennigerlolien.  2.  Z.  —  Miss.  ms. 
(J^uchtorpionse  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  L  a.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgae 
iutphauiensis  saec.  15.  Cod.  Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  b.  —  Miss.  ms.  Novio- 
nagense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Ni»viomagen.  1  a  2.  c.  —  Miss.  nis.  S.  Terreuani 
\rbuthnottensis  saec.   15.  ex.    Cod.  priv,  roimpr.   Hurntishuid  1864.  d. 

Miss.  Acjuilogionse  impr.  Augustae  1494.  e.  —  Miss.  Andegavonso  iinpr. 
Parisiis  1489.  f.  —  Miss.  Gebennonse  impr.  Gobennis  1491.  g. —  Miss.  Ke- 
ionense  impr.  Parisiis  1492.  ll.  —  Miss.  Hituriconse  impr.  Parisiis  149S.  i.  — 
vliss.  Lugdunense  impr.  Lugduni  1500.  k.  —  Miss.  Lausannense  impr.  Ge- 
)ennis  1505.  1  —  Miss.  Sonononso  inipr.  Parisiis  1529,  m.  —  Miss,  Briooonse 
anpr.  Kotomagi    s.    a.    [1502?!.  ii.  -     Miss.  Coh>nionso  impr.  Coloniao   1481. 


1(36 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


O.  —  Miss.  Wratislaviense  impr.  Moguntiae  1483.  p.  —  Miss.  Hildensemeuse 
impr.  Nurenbergae  1499.  q. —  Miss.  Mindense  impr.  Nurenbergae  1513.  r.  — 
Miss.  Monasteriense  impr.  Parisiis  1520.  S.  —  Grad.  Monasteriense  impr. 
s.  1.  (Alopecius)  1536.  t.  —  Miss.  Cracoviense  impr.  Cracoviae  1545.  u.  —  Miss. 
Ultramontanorum  impr.  Veronae  1480.  X.  —  Miss.  Komano-Franciscanum  impr. 
Lugduni  1535.  y.  —  Wir  verzeichnen  die  Varianten  aus  ACDHKOQQ*RSTUX 
bcdstuxy. 

1,  2  placatus  QQ*RST  u,  precatus  UX  (ebenso  YZ  a)bc;  erstere 
Variante  ist  also  der  Kolnischen,  letztere  der  Miinsterischen  und  Nieder- 
landischen  Gruppe  eigen.  —  2,  1  Cuius  A  X  u;  Eius  nam  unigenitum  H.  — . 
2,  2  Profert  iam  ux  nam  fehlt  H.  —  Str.  2  und  3  umgestellt  A.  —  3,  3 
supremum  u.  —  4,  1  Ibi  Q  * ;  liberis  D.  —  4,  2  facti  fehlt  u.  —  4,  3  Sancti 
fehlt  y;  gloriatur  y.  —  5,  1  Conformari  QQ*RSTUXbst  (Koln-Miinstersche 
Gruppe),  Confortati  x,  Confirmati  D  C  y.  —  5,  2  Fonte  A  C  d  u,  Fontis 
sacro  C.  —  5,  3  debriari  QQ*RSTUXbst  (vgl.  Variante  zu  5,  1),  de- 
briantur  C,  ebriantur  O,  inebriati  y.  —  6,  2  Intentique  u.  —  7,  1  pandit  u.  — 
7,  2  Mentis  u;  acumine  K.  —  8,  2  Vatum  apostolici  u.  —  Str.  9  fehlt  C  — 
9,  2  vincentium  R.  —  9,  3  nominatum  QQ  *RS.  —  10,  2  Morte  nampe  (I) 
plec  i  (ohne  avidi)  C.  —  10,  3  sic  (statt  sat)  CD  y,  sancti  u.  —  11,  3  Quem 
O;  nampe  CD.  —  12,  2  Ac  c,  Et  b  S.  —  12,  3  aggregandum  ACDHKxy 
(Variante  der  romanischen  Gruppe),  aggregandos  O  u,  congregarunt  Q.  —  13,  3 
lam  sunt  H. 

Die  Quellen  (resp.  die  liturgische  Verbreitung)  geben  keinen  Anhalts- 
punkt  dafiir,  wo  die  Ursprungsstatte  dieser  Sequenz  zu  suehen  sei.  —  Der 
Reim  ist  nicht  rein  durchoefiihrt. 


108.   In  Trausfiguratione  Domini. 


1.    De  parente  summo  uatum, 
Sed  a  patre  nou  creatum 
Verbum  in  principio, 

3.    Verbum,  inquam,  istud,  Deus, 
Ne  periret  homo  reus, 
Servi  formam  induit 

5.    In   se   duo  sic  univit, 
Digniorem  quod  vestivit, 
Nbn   corrupit  fragilis ; 

7.    Vera  mansit  sic  utraque, 
Non  ut  vinum  mixtum  aquae 
Confundit  commixtio, 

9.    Salutare  tantae  rei 

Documentum  verbi  Dei 
Fit  transfiguratio, 

11.    Candorvestis,  splendorlucis 
Pro    peccato  carnem  crucis 
Affixam  supplicio 


10. 


12. 


Cum  parente  Deus  unus, 

Quod  nullius  exstat  munus 

Sed   erat  ex  proprio, 

Factus  nova  creatura, 

Sic   humana  servans   iuraJ 

Quod  Deum  non  exuit. 

Neque  maior  se  minorem 
Consumebat,   sed   honorem 
Augebat  passibilis. 

Sed  ut  servat  in  se  vera, 
Non  commixta,   sed  sincer^_ 
Quae  coniungit  unio.  '\ 

In  qua  nobis  revelatur, 

Quod  humani  tegebatur 

Corporis  sub  pallio. 

Gloriosam  iam  efFectam 
Designabat  et  evectam 
Verbi   privilegio. 


De  Deo.     In  Transfiguratione  Domini. 


16' 


13.    Atque  Christum  vox  fidelis 
Non  de  terra,  sed  de  caelis, 
Dei  vocans  filium 

15.    In  persona  una  Christi, 
Ecce,  Deum  cognovisti 
Virginis   et  filium  ^ 


14.    Forma  nostrae  pravitatis 
Obumbratae  deitatis 
Praebet  testimonium. 

16.     Unam   tamen   sic  concedas, 

Quod  naturas  duas  credas 

lus  servantes  proprium. 


17.    Hicestlapis,  quem  deiectum  18.    Deitatis   in  splendore, 
A  ludaeis,  sed  electum  Miro  vestis   in  candore 

Nunc  in  caput  anguli  Viderunt  discipuli, 

19.    A  prophetis  praedicatum  20.    Quae  propheta  praedicavit, 
Cognoscentes  transformatum  Verbi  Dei  cum   expavit 

Inter  animalia,  In  carne  magnalia. 


21.    Tua  frui  visione 

Praeparatae  nos  coronae 
Non  indignos  adnue, 


22.    Sed  heredes  nos  ascribas, 
In  lordane  qui  praeibas 
Nos  quondam  per  losue. 


Miss.  Atrebatense  impr.  Parisiis  1491.  A.  —  Miss.  Atrebatense  irapr. 
[Rotomagi]  1508.  B.  —  Miss.  Cameracense  impr.  Parisiis  1495.  C.  —  Miss. 
Cameracense  impr.  Parisiis  1507.  D.  —  Miss.  Toruacense  impr.  Parisiis  1498. 
E.  —  Miss.  Noviomense  impr.  Rotomagi  1506.  F.  —  Miss.  Remense  impr. 
Remis  1553.  G.  —  Miss.  S.  Remigii  Remensis  impr,  Remis  1.556.  H.  —  F 
ist  nicht  kollationiert. 

4,  1  Facta  D,  (Factus  beziebt  sicli  auf  Deus,  Vers  3,  1).  —  5,  2  ([uam 
GH.  —  7,  1  mansit  fehlt  H.  --  8,  1  servet  CD.  —  8,  2  Non  fehlt  B.  — 
14,  .1  Formae  H;  nostra  AB.  —  21,  3  indignos  animae  (I)  E  —  Die  Sequenz 
ist  offenbar  ein  franzoHscJies  Produkt;  ihr  liturgischer  Gebrauch  blieb  schein- 
bar  auf  den  Nord-Osten  Frankreichs  beschrankt.  —  Die  Technik  erinnert 
sehr  an  die  Victoriner  Se^iuenzen:  RegelmiiBig  deckt  sich  die  Casur  nach 
dem  2.  Trochaus  der  beiden  ersten  Verse  jeder  Strophe  mit  dem  Wortschluft ; 
der  Reim  ist  ganz  rein;  Rhythmus  und  Wortakzent  stelien  nie  in  Widerstreit; 
im  SchluBverse  aber  ist  oft  der  iibliche  Taktwechsel,  namlich  w  /  v^  v^  /  statt 
/^/^/(2,  3;  4,  3;  6,  3;  7,  3;  9,  3;  11,  3;  18,  3;  20,  3;  22,3).—  3,  2  ist 
der  wortlich  iibernommenne  Vers  5,  1  aus  der  Sequenz  „/?i  natale  salvatoris^ 
(Nr.  98). 


105).   Iu  Transflffurationo  Douiiui. 


1.    Haec  est  dies  summe  gTata, 
Dulci  lesu  dedicata 
Plurimisque   decorata 
Divinis  miraculis. 


Hac  Moyses  excitatnr 
Et   Elias  convocatur, 
Ut  facto  magis  credatur, 
Cum   tribus  discipulis. 


congregatis 


3.    His  in   montc 

Lux  immensae  claritatis 
Miraeque  suavitatis 
Pariter  apparuit ; 


4.     Haec   a  Christo   emanavit 
Et  in  vestes  redundavit, 
Suo  fulgore  prostravit 
Videntes    ot  torruit. 


168 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


5.    Haec  terreiido  iion  laedebat, 
Sed   fovendo  demulcebat, 
Demulcendo  suspendebat 
Oculos  videntium, 

7.    Bonum  erat  ibi  vere, 
Bone  Petre,   permanere, 
Sed   oportebat  implere 
Facta  Christi  alia. 

9.    Clara  nube  obumbrante 
Patreque  testificante 
Filium  recommendante 
Ab  ea  vox  sonuit; 

11.    Ista,   Christe,  noluisti 
Sciri,   sed  prohibuisti, 
Donec  post  resurrexisti 
A  morte  cum  gloria. 

13.    Per  haec  fides  confirmatur, 
Spes  in  altum  sublevatur 
Et  caritas  inflammatur 
Devotis  fidelibus. 


6.    Summe  dulcis  et  iocosa, 
Suavis   et  gratiosa, 
Quae  lux   plene  gloriosa 
Habuit  iudicium. 

8.    Haec  claritas  singularis 
Solum  erat  exemplaris 
Illius,   quae  expers  paris 
Finis  erat  nescia. 

10.     „Hic  est  filius  diJectus, 

Sumrae  pius,   summe  rectus 

Prae  cunctisque  praeelectus, 

Quo  mihi  complacuit." 

12.    Sed,  quae  lingua  tunctacere 
Posset  et  mens  non  gaudere, 
Quae  credit  et  vult  videre 
Tot  et  tanta  gaudia? 

14.    Mira  luce  maiestatis 
Auctor  ipse  pietatis 
Faciat  nos  cum  beatis 
Frui  in  caelestibus. 


Miss.  ms.  Xantonense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  4.50.  A.  — 
Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  B.  —  Miss.  Lemovicense  impr.  Parisiis 
1483.  C.  —  Miss.  Lemovicense  impr.  [s.  1.  cr.  1540J.  D. 

4,  3  Suos  AB.  —  4,  4  se  (statt  et)  AB.  —  5,  1  delel^at  CD.  —  6,  3 
Qua  plene  A,  In  qua  plene  B.  Diese  Lesarten  von  A  u.  B  ergeben  schwerlich 
einen  Sinn ;  es  diirfte  liabco  (6,  4)  im  Sinne  von  „befangen  halten,  fesseln" 
zu  nehmen  sein,  also :  Das  Licht  hielt  befang-en  das  Urteil  (namlich  Petri). — • 
7,  1  erat  fehlt  A.  —  7,  3  implere  fehlt  A.  —  7,  4  facta  tristi  (statt  Christi) 
A.  —  8,  3  Illiusque  AB.  —  9,  2  Patremque  D.  —  10,  1  filius  meus  dilectus 
CD.  —  11,  1  Ipsa  AB;  vokiisti  D.  —  12,  2  Possit  AB.  —  14,  4  Perfrui 
AB.  —  Der  Rhythmus  und  die  Haudhabung  der  Casur  zeigeu  nicht  mehr  die 
vollkommene  Technik  der  Victoriner  Sequenzen.  —  Die  Quellen  bezeugen 
liinreichend  den  franzosischen  VvH^primg  dieser  Sec[ueuz-,  iiber  die  Ursprungs- 
statte  g-ing  der  liturgische  Gebrauch  kaura  hinaus. 


110.  In  Transfiguratione  Doniini. 


1.    Laetetur  hodie 
Matris  ecclesiae 
Sancta  devotio ; 

3.     Superna  visio 
In  supercilio 

Montis  apparuit^ 


2.    Anniversaria 
Reduxit  gaudia 
Transfiguratio. 

4.     Deus  in   homine, 
Verum  de  lumine 
Lumen  resplenduit. 


L 


De  Deo.     In  Transficruratione  Domini. 


169 


5.    Adest  prae  oculis 
l'ribiis  discipulis 
Verbi  divinitas; 

7.    Duo   in  gloria, 

Quorum   pracsentia 
Festis  asciscitur, 

9.    Petrus  prae  gaudio 
Rupto  silentio, 
Visis  miraculis 

1.    Cum  Petrus  loquitur, 
Clara  demittitur 
Nubes  in  medium ; 

3.    Ad  tam   insolitum 
De   nube  sonitum 
Cadunt  discipuli ; 

15.    Accessit  protinus 
Ad   servos  Dominus, 
Ut  eos  tangeret; 

.    Solem   iustitiae 
Viderunt  liodie 
Mortales  oculi ; 

.9.    Exit  visibilis 
IUe  mirabilis 

Sol   in   splendoribus, 

.    Cuius  clementia 
Sua  nos  gratia 
Sanctis  associet, 


6.    Illustrat  saecula 
Remota  nebula 
Solaris  claritas. 

8.     Unus  a  dextera, 
Alter  ab  altera 
Parte  conspicitur. 

10.    Cum  pie  desipit, 
Sermonem  incipit 
De  tabernaculis. 

12.    De  nubis  medio 
Pater  pro  filio 
Dat  testimonium. 

14.    Virtus  elabitur, 
Sermo  subtrahitur, 
Caligant  oculi. 

16.    Statum  restituit, 
Silere  monuit, 

Donec  resurgeret. 

18.    Splendoris  gratia 
Designat  gaudia 
Futuri  saeculi. 

20.    Quem   carnis  trabea 
Velabat  antea 

Nostris  obtutibus. 

22.    Eiusque  facies, 

Qua  fulget  haec  dies, 
In  aevum  satiet. 


Grad.  ms.  Aquisf^ranense  anni  1880.  Cod.  Capit.  .\quisgranen.  XV. 
A.  —  Grad.  ms.  Cranenburgense  anni  1840.  Cod.  Cranenburgen.  s.  n.  Ji.  — 
jrrad.  ms.  Enchusanum  saec.  15.  in.    Cod.  Mus.  Episc.  Harlcmen.   109  (401). 

2.  —  Miss.  ms.  iS.  Agnetis  in  lloorn  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  8104.  D.  — 
?ros.  ms.  Praedicatorum  (Noviomagense?)  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Novio- 
nagen.  55.  E.  —  Miss.  ms.  Eldense  saec.  15.  Cod.  Arcbiv.  Arnhemen.  s.  u. 
-^^.  —    Miss.    ms.    Sloterdicense    saec.    15.     Cod.    Hafnien.  Thott.  8.    tbl.    148. 

3.  —  Miss.  ms.  Leodiense  (Beckense)  saec.  15.  Cod.  Ihuxellen.  8782.  H.  — 
Vliss.  ms.  Scaphusiense  (?)  saec.  15.  Cod.  Turicen.  Rlien.  9.  I.  —  Miss.  ms. 
Iquense  anni  1428.  Cod.  Aquen.  1089.  K.  —  Grad.  ms.  Stralioviense  anni 
1606.  Cod  Prao-en.  8tr;ihovien.  ^Ius.  K  9.  L.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
iictum   „Branderi"   anni   1507.     Cod.  Sangallen.  54(3.  M. 

Miss.  Leodiense  impr.  Dclf  ca.  1485.  N.  —  Miss.  Leodiense  impr.  Parisiis 
.527.  O.  —  Miss.  Constautieuse  impr.  Augustae  1505.  P.  —  Miss.  Massiliense 
mpr.  Lugduni   1580.  Q.  —  Die  Varianten  aus  FGMNP  sind  libergaugeu. 

2,  1  Anniversalia  L.  —  4,  2  sq.  Verum  lumen  do  lumino  spleuduit  l.  — 


170 


Sequentiae  rhythmicae  ct  rigmatae. 


4,  2  in  lumine  O.  —  7,  1  O  vos  in  g-loria  H.  —  7,  3  assistitur  BCEHKLOQ.  — 
8,  1  ad  dexteram  BI.  —  9,  2  Kaptus  J).  —  10,  1  Dum  CEIKLOQ;  decipit 
Q,  despicit  L.  —  11,  1  Dum  CIKLQ.  —  11,  2  dimittitur  CDEHQ.  —  14,  1 
illabitur  HIOQ.  —  16,  1  Statim  CDEHIO,  GradumKD;  restitui  H.  —  18,  1 
Splendoris  jrloria  IKOQ.  —  19,  1  invisibilis  I.  —  20,  1  carni  I.  —  20,  2 
Celabat  IKMQ.  —  21,  1  Huius  AD.  —  22,  3  In  aeternum  H ;  nos  satiet  D.  — 
Statt  Str.  21  u.  22  haben  IKQ: 


Tunc  eius  faciem 
Non  iam  per  speciem 
Nec  per  aenigmata 


Talem  videbimus, 
Qualem  audivimus 
Eum  in  Efrata. 


Die  liturgische  Verbreitung-  ist  laut  Quellen  so  eigenartig,  daB  sie  auf 
die  Ursprungsstatte  keinen  SchluB  zulafit;  immerhin  steht  das  alte  niecler- 
Idndische  Gebiet  im  Vordergrunde. 


111.   Iii  Transflguratioiie  Domiiii. 


1.    Laudes  Deo  dicat  per  omuia 
Voce  iubila 
Mater  nostra  ecclesia 


2.    Pro  elapsa  caelitus 
Ad  nos  voce  divinitus 
Magnifica  gloria : 


3.    „Hic  est  meus  filius, 

In  quo  mihi  sum  placidus; 
Ipsi  semper  gloria." 


4.    Audientes  itaque 

Percussi  sunt  verbere 
Ab  hac  luce  caelica; 


5.    Dum  cadit  in  facies, 
Pertimescit  acies 

Haec  plebs  apostolica, 


6.    Donec  eos  tetigit 

Salvator  eis  et  inquit: 
„Metu  iam  deposita 
Nulla  sit  angustia." 


7.    Levaverunt  oculos 
Xon  videntes  aliquos 
Praeter  quem  et  antea. 
Quis,   quis  vidit  talia? 


8.    Petrus  tractat,  quod  affectat ; 
Ipsi  clamat,  quem  cor  amat, 
lesum,   super  omnia: 


9.    Exstat  bonum  nos  hic  esj 
Faciamus  indefesse 
Tria  tabernacula: 


10.    Tibi  unum,  lesu  Domine, 
Faciamus  eis  simile, 
Moysi  cum  Elia ; 


11.    Nos   delectat  commorari, 
Vobis  semper  famulari 
In  hac  luce  caelica. 


12.    Haec  ne  mundo  intimetis, 
Rogo,  gesta  quae  videtis, 
Douec  filius  hominis 
Mortis  disrumpat  vincula; 


13.    Morte  victa  revelentur 
Et  a  vobis  praedicentur 
Haec,   quae  vidistis,  gaudif 
De  voce  patris  cognita. 


^: 


De  Deo.     In  Transtieuratioiie  Doniini. 


171 


14.    Deprecemur  ergo  Christum, 
Ut  et  Dos  ad  montem  istum 
Cito  ducat  et  ostendat, 
Quae  sint  vera  gaudia, 


5.    Ut  cum   Petro  comraorari 
Et   patribus  conreguari, 
Trinitatem  speculari 
Possimus   per  saecula. 


1(3.    Amen  dicant  omnia. 

Miss.  ms.  k3.  Pancratii  Leydensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  160. 
A.  —  Miss.  ms.  Ultraieetinum  saec.  15.  in.  Cod.  Mediolanen,  Brera  AE 
XIV  12.  B.  —  Grad.  ms.  Ultraiectinum  (Bergense?)  saec.  15.  Cod.  Bruxellen. 
15073.    C.    —    Grad.    ms.    Ultraiectinum    anni    1542.     Cod.    Bruxellen     4767. 

D.  —  Grad.   ms.  Augustinorum  Bolsvardense  saec.  15.     Cod.  Weerten.   s.  n. 

E.  —  Miss.  ms.  Ysendoornense  Zutphaniae  saec.  15.  Cod.  S.  Walpurgae 
Zutphanien.  Ms.  4.  F.  —  Miss.  ms.  ZwoUense  saec.  15.  Cod.  Zwollen. 
Emanuelshuisen  15.  G.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri  Harlcniensis  saec.  15.  Cod. 
Harlemen.  membr.  fol.  7.  H.  —  Miss.  ms.  Hospitalis  S.  lohannis  Hierosoly- 
mitani  in  urbe  Harlem  saec.  15  16.  Cod.  Harlemen.  membr.  fol.  1.  I.  — 
Miss.  ms.  S.  lohannis  Hierosolymitani  (Neerlandicum)  saec.  15.  Cod.  j^riv. 
Lud.  Kosenthal  Monacen.  s.  n.  K.  —  Miss.  ms.  Textorum  Harlemensium  saec. 
15.  ex.  Cod.  Harlemen.  membr.  fol.  2.  L.  —  Miss.  ms.  Warmondense  (?) 
anni  148G.  Cod.  Mus.  Episc.  Harlemen.  124.  M.  —  Grad.  ms.  Amstelodamense 
anni  1571.  Cod.  Univ.  Amstelodamen.  I  C  17  (1514).  N.  —  Miss.  Traiectense 
impr.  Parisiis  1497.  O.  —  Miss.  Traiectense  impr.  Parisiis  1507.  P.  —  Miss. 
Traiectense  impr.  Antwerpiae   1540.  Q.  --   CDLM  sind  nicht  lcollationiert. 

1,  1  dicant  E.  —  2,  8  A  magnilica  G.  —  Str.  8  fehlt  E.  —  8,  1  filius 
meus  dilectus  B.  —  8,  2  placitus  I.  —  4,  2  vertice  BQ.  —  5,  1  sq.  acies 
und  facies  umgcstellt  B.  —  6,  8  deposita  nur  F  u.  N,  die  anderen:  deposito; 
letzteres  gegen  den  Reim,  wenngleich  sonst  richtiger.  —  8,  2  quem  tot  amat 
BN.  —  10,  1  lesu  fehlt  K:  lesu  bone  (statt  Domine)  N.  —  10,  8  Moysi 
et  Elia  l^.  —  Bei  10,  2  bricht  E  ab.  —  11,  1  condelectat  I.—  11,  2  Nobis 
KOPQ,  Votis  AB.  -  12,  2  vidistis  IK.  —  18,  2  Ut  F;  a  nobis  KN:  producentur 
G.  —  15,  1  Et  cum  I. 

Melodie  wie  „3fane  inima  sahhati^^  mit  Unebenheiten  in  der  Eingangs- 
strophe.  Strophe  8  zeigt  Entlehnungen  aus  der  entsprechenden  Strophe  der 
eben  genannten  Sequenz.  UrspruugsstJitte  ist  offenbar  HoUand  und  zwar 
wolil  das  Utrechter  Gebiet. 


112.    lii  Trjuisfli^uratione  Doinini. 


1.    Lucem  mundi,verbum  patris, 
En,   oblatum   mundo  gratis 
Throno  de  eburneo, 


2.    Collaudemus  venerando, 
Mente,   ore  confitendo 
Partui  virgineo. 


3.    Ager  axe  irrigatus, 


Summi  patris  sato  satus, 
Quocunque   carens   lolio, 


4.    Hic   profudit  vitae  lignum. 
Nationis  nostrae  signum, 
Non  defluens   in   folio. 


5.    Lignum  vere  hoc  est  vitae, 
Quod  pro  nobis  sponte,  rite, 
Mortis   bibit   pocula ; 


6-    lesus  Christus,  aguus  verus, 
Qui  decorus  et  siucerus, 
Agnus  sine   macula. 


172 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7.    Hic  in  siti,   corde  miti, 
Sex  per  lustra  dedit  frusta 
Supernalis  gratiae, 

9     Montem  subiit 

post  tres  dies, 
Coram  tribus,  quanta  quies 
IUa  sit   in  patria, 

11.    Est  patrina  vox  audita 
Et  in  nube  redimita 
Ales  sacra  studuit; 

13.    Esu  sacro  et  lyaeo 

Pasti  tres  a  summo   Deo 
Mox  in  terram  corruunt, 

15.    Quibus  ait,   ut  obducant 
Visionem,   quam  degustant, 
Supernalis  claritatis 

17.    Ergo,  vitis  paradisi, 

Sumus  omnes  qua  gavisi, 
A  te  simus  non  praecisi 
Et  a  throno   indivisi. 

19.    Naevum  nostrum  tuconfuta, 
Transfigura  et   immuta 
Hoedos  in   agnellos, 


8.    Signis  diguis  dirigendo 

Lege  sancta  instruendo, 

Iter  pandens  gloriae. 

10.    Pandit,   vultum 
transformando, 
Foris  vestem  dealbando, 
Fuscans  luminaria. 

12.    Stat  Moyses  cum  Helya 

Conversantes  mente  pia, 

Nec  sermonis  taeduit. 

14.    Quos  solatur  et  confortat 
Et,  ut  surgant,  lesus  mandat 
Sicque  vires  repetunt. 

16.    Usque  dum   ab  Orco  surgat 

Natus  virgine,  qui  nospurgat 

Dono  summae  maiestatis. 

18.    Verte  marath  in  dulcorem, 
Iter  curvum   in  rigorem, 
Voca  nos  ad  te  pastorem 
Et  da  vitam  post  iaborem. 

20.    Noster  ut  uterque  homo 
Te  collaudet  tuo  dono 
Cives  inter  bellos. 


Kreviarium  Lubicense  impr.  Nurenbergae  1490.  Dort  in  der  Messe 
de  Transfiguratione  Domini.  —  3,  1  Offenbar  axis  hier  =  Hiramel.  —  7,  2 
frustra,  entspraclie  besser  dem  Binnenreim  ;  gemeint  ist  aber  sichtlich  frustum  = 
Bissen,  Speise.  —  8,  1  diriendo.  —  11,  3  studuit  diirfte  verderbt  sein.  — 
13,  1  et  lies.  —  Diese  hiibsche  Sequenz,  die  nur  fiir  Liibeck  nachweisbar 
ist,  war  bisher  unbekannt. 


IVS.   De  Nomiiie  lesu. 


1.    Dulcis  lesus  Nazarenus, 
ludaeorum   rex  amoenus, 
Pius,  pulcher,   floridus, 

3.    Dulce  nomen 

et  cognomen, 
Hoc  transcendens 
est  praenomen 
Omnibus  nominibus : 


2.    Pro   salute  suae  gentis 

Subit  mortem  cum  tormentisl 
Factus  pallens,  lividus. 

4.    Mulcet  reos, 
sanat  eos, 
Fovet  reos, 
munit  eos, 
Servat  ab   insultibus. 


De  Deo.     De  Nomine  lesu. 


173 


5.    Huius  regis  sub  vexillo 
Statu  degis  in   tranquillo, 
Hostes  tui  fugiunt. 

7.    Hoc  est  uomen  recolendum, 
Quod  sic  semper 
est  tremendum 
Malignis  spiritibus; 

9.    Hoc  nos  decet  honorare, 
Archa  cordis  inserare, 
Cogitare,  peramare 
Amore   sed  heroico. 

11.     Ut  quid  maiora  cupimus, 
Quam  quod  lesus  sitintimus 
Qui  est  praeamantissimus 
Et  quaerit  nos  amare? 

13.    Nomen  suum  fecit  tale, 
Ut  sit  cunctis  cordiale, 
Capitale,  principale, 
Dilectum   ex  intimis 

15.    lesu  nomen  omue   bonum 
Tenet,  dulcem  facit  sonum, 
Promeretur  regni  thronum, 
Auditum  laetificat. 

17.    CaputIesu,cor,  mens,manus, 
Pedes,  corpus,  vigor  sanus, 
Vulnus,  livor,  sanguis  planus 
Parantur  hominibus : 

19.    Ergo,  si  quis  velit  scire, 
Quare  lesu  nomen  mire 
Facit  bonos  concupire 
Sui  inhaerentiam : 

21.    lesus  est  rex  generosus, 
lesus  forma  speciosus, 
lesus  lingua  gratiosus 
Et  mirandus  opere, 

^3.    lesus  pie  viscerosus, 
lesus  ductor  luminosus, 
lesus  est  deliciosus 
Et  sapit  dulcissime; 


6.    Nomen  lesu   meditatum 
Belli   fugat  apparatum, 
Hostes  victi  rugiunt. 

8.    Hoc  est  nomen  salutare 
Et   solamen 
singulare, 
Quod  succurrit  tristibus. 

10.    Ignatius  hoc  docuit, 
Hoc  passus  insonuit, 
Cor  eius  scissum   patuit 
luscriptum  lesu  caelico. 

12.    Amat  ferventissime, 
Amat  constantissime, 
Amat  fidelissime 

Et  suos  vult  iuvare. 

14.    Habent  hoc  uaturae  iura, 
Ut  amantem  tota  cura 
Reamemus  placitura 
Praestantes  ex  animis. 

16.    In  hoc  lucet  splendor  patris, 
In   hoc  patet  decor  matris, 
In  hoc  fulget  honor  fratris, 
Hoc  fratres  magnificat. 

18.    Haec  torquentur  passa  dura, 
His  laesura  et  natura 
Reparantur  pia  cura 
Purgatis  criminibus. 

20.    lesus  pulcher  in  decore, 
Summe   bonus   in  valore, 
Mitis,  lenis  cum  dulcore, 
Pronus  ad  clementiam. 

22.    lesus  fortis.   animosus, 
lesus  pugil  vigorosus, 
lesus  donis  copiosus 
Et  gaudot  tribuere. 

24.    lesus  fama  gloriosus, 

lesus  cuuctis   fructuosus, 
lesus  totus  virtuosus, 
Fovet  suos  optime. 


174r  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

25.    Summe  potens  in   vigore,  26.     En  sciendo  summe  sapit, 
Summe  celsus   in   honore,  Ambiendo  cuncta  capit, 

Summe  gratus   in   amore,  Diligendo  corda  rapit 

Omuem    laudem  obtinet;  Et  illata  retinet. 

27.    Eia,    nobis  nomen  gratum,  28.    Hoc  reatum  peccatorum 
Dulcis  lesus  appellatum,  Tollat,   praestet  iubilorum 

Sit  in  corde  sic  firmatum,  Odas,   vita  beatorum 

Ut  non  possit  erui.  Donet  nobis  perfrui. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (Vigorniense)  anni  cr.  1870.  Cod.  Oxonien. 
Barlovv.  5.  add.  saec.  14.  ex.  A.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  Vigorniense  saec. 
(13/14  et)  14.  Cod.  Cantabrigien.  Kk  II  6.  B.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15. 
in.  Cod.  Oxonien.  KawL  lit.  c  8.  C.  —  Miss.  ms.  Herefordense  saec.  14.  ex. 
Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  A.  add.  saec.  14.  ex.  D.  —  Miss.  ms,  Eboracense 
saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  add.  saec.  14.  ex.  E.  —  Miss. 
ms.  S.  Terrenani  Arbinhnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  reimpr.  Burnt- 
island  1864.  F.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  880.  G.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  add.  saec.  16.  H.  — 
Miss.  ms.  Tirasonense  anni  1461.  Cod.  Capit.  Tirasonen.  s.  n.  I.  —  Miss. 
ms  Leodiense  (Beckense)  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  3782.  K.  —  Miss.  ms. 
S.  Walburg-ae  Zutphaniensis  saec.  15.  Cod.  ]Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  L.  — 
Miss.  ms.  speciale  Traiectense  saec.  15/16.  Cod.  Leiden.  Bibl.  pubL  lat.  1328. 
M.  —  Miss.  ms.  Andecense  saec.  15.  Clm.  Monacen  24002.  N.  —  Hymn. 
et.  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  O.  —  Pros. 
ms.  Sangallense  dictum  Branderi  anni  1507.     ('od.  Sangallen  546.  P. 

Miss.  Andegavense  impr.  Parisiis   1489.  Q.  —  Miss.  Sarisburiense  impr. 
Kotomagi  1492.  Q  *.  —  Miss.  Auxitanum  impr.  Papiae  1495.  R.  —  Miss.  Con- 
stanciense  impr.  Rothomagi  1499.  S.  —  Miss.  Rothomagense  impr.  Rothomagi 
1499.  T.  —  Miss.  Lugdunense  impr.  Lugduni   1500.  U.  —  Miss.  Herefordense 
impr.  Rotomagi   1502.  V.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Rothomagi  1508.  V  *  — 
Miss.  Lexoviense  impr.  Cadomi  1504.  X.  —  Miss.  Noviomense  impr.  Rotho- 
magi   1506.  Y.  —  Miss.  Abrincense  impr.  Rothomagi  1505.  Z.  —  Miss.  Ebre- 
dunense    impr.    Lugduni    1512.    a.    —   Miss.    Jiellovacense    impr.    Rotliomagi 
1514.    b.  —  Miss.  Morinense   impr.  Rothomagi   1516.  C.  —  Miss.  Tolosanum 
impr.  Lugduni  1524.  (1.  -     Miss.  Engolismense  impr.  Lemovicis  1524.  d*  — 
Miss.  Leonense  impr.  Parisiis   1526.  e.  —  ^NIiss.  Aquense  impr.  Lugduni  1527.' 
f.  —  Miss.  Narbonnense  impr.  Lugduni  1528.  g.  —  Miss.  Massiliense  impr, 
Lugduni    1580.    h.   —   Miss.    Athanatense    impr.    Lugduni    1531.    i.  —  Miss.  i 
Burdigalense   impr.    Burdigalis    1543.    k.  —   Miss.    Senonense    impr.  Parisiis' 
1548.  L —  Miss.  Baionense  impr.  Parisiis   1543.  in.  —  Miss.  Sosmense  impr. ' 
Parisiis  1.5.47.  iii*.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1585.  n. 

Miss.  Eboracense  impr.  Rothomagi  [1509].  0.  —  Brev.  Sarisburiense 
impr.  Parisiis  1585.  p.  —  Brev.  Aberdonense  impr.  Edinburgae  1510.  (][.  — 
Miss.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1517.  r.  —  Miss.  sec.  morem 
Romanae  curiae  impr.  Venetiis  1501.  s.  —  Miss.  sec,  ritum  Romanae  ecclesiae 
ad  longum  sine  require  impr,  Lugduni  1508.  t.  —  Miss.  Romanum  impr. 
Venetiis  1520.  u.  —  Miss.  Gallicano-Siculum  impr.  Venetiis  1568.  X. 

Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1498.  y.  —  Miss.  Hildensemense  impr. 
Nurembergae  1499.  z.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Viennae  1509.  a.  —  Miss. 
Saltzburgense  impr,  Viermae  1510.  /?, 

HIMOP  sind  nicht  kollationiert.  Von  den  gedruckten  Quellen  hin- 
gegen  sind  kollationiert  worden  Q*RV  a  f  n  q  r  S  u  X  y  /5. 

1,  1  Dominus  lesus  Nazarenus  PU  m,  —  Das  Incipit  „Iesus  dulcis 
Nazareniis" ,  w^dches  Neale  (Hymni  ecclesiae,  S.  165)  u.  Daniel  (II,  262) 
angeblicli  nach  einem  Missale  Sarisburiense  resp.  Praemonstratense  bieten, 
haben  wir  in  keiner  Quelle  entdeckt.  —  2,  2  in  tormentis  a  u.  —  2,  3  pavens 


i 


De  Deo.     De  Nomine  lesu.  175 

a  u,  in   morte  R  (statt  pallens).  —  Str.  3 — 6  fehlen  KX.  —  3,  5  hominibus 

a  X.  —  4,  2  sanans  f ;  sanat  aegros  a  U  x.  —  4,  '>  Fovit  eos  A,  Fovet  iustos 

K  q,    laesos  a  r  U  X,    bonos  V;    mundat  eos  LK  n.  —  4,  5  Servans  GRQ  * 

f  n  r  U  y.  —  5,  2  8ta  (!)  degens  G,  Statum  degis  f,  Statum  regis  a  u  X.  — 

0,  8  Hostis  s.  —  6,  1  Nomen    eius  ACDEFKV  (|  S  y^.  —  0,  3  Hosti  L ;  fu- 

giunt  a  U.    —    7,   1    lesu   nomen   G.  —    7,  2    Quia   semper   Q*V  a  U  X.  — 

Str.   9-19   fehlen  KN.    —    9,    1    docet  AE.  —   9,  2  Archae  AG,    Archam  f; 

jreserare  a  f  U  X.  —  9,  3    Peramare  cog-itare  G ;    praeamare  C.  —  9,  4  sed 

fehlt  a  f  u.  —   9,  3    u.  4    Toto    corde  at  amare  |  Amore  ardentissimo  y.  — 

10,  2  Illud    passus  QRV  y,   Ilhim  passus  (passum  a)  a  f  U  X.  —    10,  8   te- 

'nuit  y.  10,  4  caeli  F.  —  11,   1  O  quid  AF,  O  quam  G.  —  11,  2  Quam  cum 

!b.  —  11,  3   amantissimus  ADE;    Qui  exstaf  amantissimus  F;    peramantissi- 

jmus   BCK  a  f  u  X.  —    12,  2  u.  3  umgestellt  ADEFG.  —  12,  3  fehlt  L  a  f 

1'  u.  —    12,  3    benignissime   C  q  S  X.  —    13,  2  Quod  sit  D;  Ut  cunctis  sit 

fpraecordiale  B;  sit  cunctos  a.  —  13,  3  Principale  capitale"F.  —  Str.   14  fehlt 

y.  —  14,  1   Hoc  habent  A — F  (|  S  /9.  —    14,  2  amante  G,  amemus  F.  —  14,  3 

lexaminis  R.  —  15,  2  fecit  u.  —  15,  3  Promerentur  C,  Exmerotur  K;  throuo 

Q.  —  16,  2  fulget  amor  matris  K.  —  16,  3  fehlt  K;  decor  fratris  y.  —  16,  4  In 

hoc  fratres  a  f  U  X.  —  17,  2  Pcs  et  corpus  AEGR  s  X ;  vigor  magnus  G.  —  17,  2 

und  3  umgestellt  DFKLQV  a  f  n  q  r  u  y.  —  17,  3  fehlt    AGRS ;    Sanguis 

Christi  et  humanus  BCE  S,  caro  cruor  cuius  planus  /9.  —  18,  1  Hoc  A  a  f  (J  S  U  X 

foventur  a  f  U  X,    torquente  R,  torquentem  BCFKL  n  r  y  (eine  Lesart, 

,ie  gut  verbiirgt  ist,  aber  keinen  Sinn  ergibt);  passi  a  f  U  X.  —  18,  2  Hoc 

a.  f  U  X,  Hic  R;  laesura  nodtura  a  f  U.  —   19,  2  lesu  fehltF;  nomen  lesu 

L  r  S  /3.  —   19,  3  bonos  sic  gestire  G,   esurire  DV,  praesentire  /?,  coambire 

9,  U.  —  19,  4  inhaerentia  D  x.  —  20,  1  lesu  V.  —  20,  2  Summus  CE  s  y  /9; 

[esus  summus  in  valore  KN. —  20,  3  Mitis  laetusG  ;  cum  dulcore  ADEFGKLQ* 

RV  n  r  y,    in    vigore    C  a  U  X,    die    iibrigen  Quellen:    in  dulcore.  —  21,   1 

rex  est  KN  y;  generosus  ADEGKNVQ*  a  S  U  /9,  die  anderen  Quellen:  glo- 

iosus.  —  21,  3  gloriosus  Q*  a  U.  —  Nach  Str.  21  ist  in  G  die  Strophcnfolge: 

M;  22;  25  ff.  (Str.  23  fehlt).  —  22,  1  fortis  amorosus  KN.  —  22,  4  gaudens 

f  U  X.    —   23,  2   doctor   F    a   s,   dulcor  K,    doctus   CF  1  r  y  /9;    liliosus 

l  y  /?,  semper  amorosus  D.  —  23,  4  Et  spirat  KN ;  dulcissimo  C.  —  24,  2 

?loriosus  C.  —  24,  3  benivosus  R.  —  24,  4  Et  fovet  G  q ;  Suos  fovens  KN. 

5tr.  25    und    26  fehlen  KN.  —  25,  1   sqq.  Summus  (st.   Summe)  EFLQ*  n  r 

l  y  /S.  —  25,  4  continet  E  q  s.  —  26,   1  omne  (st.  summe)  L  r  y.  —  26,  2 

apit  r.  —   26,   4   Et   electa  F;    detinet  E  q  s,    detenet  A.  —  27,  1  nomen 

lobis  CEGV   a  f  S  u.   -    27,  2  lesus  duleis  liCFR  f  n  x  y  /3.  —  27,  3  Sic 

in   corde   sit    BLN  n ;    formatum    IK-FR  f  n  q  r  X  y  /S.  —  27,  4  Quod  non 

R  a  f  u;   exui  GL.  —  28,   1  HicC.  —  28,  2  Tollet  D;  praestat  C.  —  28,  3 

Ddas   cetu  F,  Odas  sede  LV  n  r,  Odas  sed  et  ADEGQ*,  Odas  sedet  R,  Odas 

iox  a  B;  Sedes  atque  beatorum  a  f  U,  Pace  quo^iue  beatorum    KN  y.  —  28,  4 

Donet  boni  S,  bonis  E  />,  bona  C;  Nobis  semper  perfrui  N  y,  Nos  sanctorum 

^erfrui  K. 

Zu  Stroplie  19  u.  20  bietet  A  je  eine  Gegenstrophe,  u.  zwar  zu  Str.  19 : 
Ergo  lesum,  creatura  |  Oninis,  lauda  mente  ])ura,  |  Cui  tanta  fuit  cura  |  Pro 
edare  nnimam.  Gegenstroplie  zu  20:  Ergo  lesum,  creatura  |  Omnis,  laiida  mente 
aura  |  ExtoUendo  sic  dictura  ]  Eius  reverentiam,  —  Der  Sinn  der  Str.  17  u.  18 
8t  dunkel. 

Melodie  in  P:  „Lauda  Sion  salvatorcni'',  natiirlich  frei  gehandhabt.  — 
Vor  allem  hat  Frankreich  diese  Secjuenz  wahrend  des  16.  Jahrh.  in  der 
Liturgie  eifrigst  verwcndet,  wahrend  sio  in  Deutschhmd  wenig  Aufnalune 
and.  Wenu  der  beriihmto  Minorit  ]Ur)iharditi  ron  Jiusti  (dei  Busti)  aus 
f^Iaihuui  (4-  1500  zu  Malegnani  in  Piemont)  als  Verfasser  genaunt  wird 
Chevalier,  Repert.  liyuni.,  Nr.  4909),  so  ist  zu  beachten,  daii  das  Alter  der 
?nellen  A — E  mit  dieser  Angabe  nieht  in  Einklang  zu  bringen  ist.  Die 
^cquenz  war  vielmehr  zuerst  in  FAUiJand  in  Gebraiuh  und  ist  wahrsclioinlich 
iiioh  dort  entstanden. 

Sie  ist  gewohnliih   der  Votivmcsse  de  Nomine  lesu  eingefiigt.     Hierzu 


176  Sequentiae  rhythniicae  et  rigniatae. 

bemerkt  die  Quelle  (1  (Missale  Tolosanum):  „Quicunque  hanc  missam  de 
veneratione  Nominis  lesu  Cliristi  devote  celehraverit  vel  celebrari  fecerit  pei 
trig-inta  dies,  non  morietur  sine  contritione,  digna  satisfactione  ac  sacrosancta 
communione  et  olei  unctione  et  infra  triginta  dies  post  obitum  suum  ad  gauflis 
sempiterna  perveniet  et  habebit  pro  qualibet  missa  tria  milia  arniorum  in- 
dulgentiae  concessa  a  Domino  papa  Bonifacio"  (h  c.  fol.  CLXXXVIl  >■).  Ge- 
meint  ist  wohl  Bonifatius  IX  (1889—1404).  —  Die  CoUation  von  ADE  be- 
sorgte  giitigst  K.  Sisam  vom  Merton  College  zu  Qxford. 


114.   De  Nomiiie  lesu. 


i 


1.    Dulce  nomen  lesu  Christi,        2.    Tollitluctum^adfertfructum. 
Felix  omen   ferens  tristi,  Et   obductum   et  seductum, 

lucundans  mentem  iubilo,  Purgat  cor  a  nubilo. 

3.     Nominatum,   invocatum,  4.    Tampeccatumquamreatum 

Honoratum,   praedicatum,  Condonatum,   expurgatum 

Semper  sonat  dulciter;  Reddit  mulcens  leniter. 

5.    Hostes  ferit,  mores  serit,  6.    Nos  defendit,   nos  accendit, 

Mala  terit,  graves  gerit,  Nos  intendit,   et  extendit 

Plenum    est  praesidium ;  Hoc  nomen  in  gaudium. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (Vigorniense)  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien. 
Barlow  5.  add.  saec.  14.  ex.  A.  —  Miss.  ms.  Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod. 
Coll.  Univ.  Oxonien.  78.  A.  add.  saec.  14.  ex.  B.  —  Miss.  ms.  Eboracense 
saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  add  saec.  14.  ex.  C.  —  Oration. 
ms.  Anglicum  (?)  saec.  15.  Cod.  Cantabrigien.  Ff  VI  16.  D.  —  Miss.  ms.  S. 
Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  s.  n.  reimpr.  Burntisland 
1864.  E.  —  Miss.  ms.  Altovadense  saec.  14/15.  Cod.  Altovaden.  LIX.  add. 
saec.  15.  F.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484.  Cod.  Bruxellen.  Fetis 
1164.  G.  —  Miss.  ras.  S.  Walburgae  Zutphaniensis  saec.  15.  Cod.  .Mus. 
Zutphanien.  Ms.  7.  H. 

Miss.  Eboracense  impr.  Rothomagi  [1509].  I.  —  Miss.  Sarisburiense 
impr.  Rothomagi  1511.  K.  —  Miss.  Baiocense  impr.  Rothomagi  1501.  L.  — 
Miss.  Baiocense  impr.  s.  1.  1529.  M.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1501. 
N.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1585.  O.  —  Miss.  S.  Martini  Maiorii- 
Monasterii  impr.  Turonis  1506.  P.  —  Miss.  Turonense  impr.  Turonis  1517. 
Q.  —  Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1524.  R.  —  Miss.  Aquense  impr, 
Lugduni  1527,  S.  —  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1529.  T.  —  Miss.  Senoj 
nense  impr.  Senonibus   1556.  U.  — 

Miss.  Herbipolense  impr.  Herbipoli  1481.  V.  —  Miss.  Colonlense  impr. 
Coloniae  1498.  X.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lipsiae  1502.  Y.  —  Miss 
Brandenburgense  impr.  Lipsiae  1516.  Z.  —  Sliss.  Misnense  impr.  Lipsiac 
1510.  a.  —  Miss.  Cracoviense  impr.  Cracoviae  1545.  b.  —  Miss.  sec.  rituii 
Romanae  Ecclesiae  ad  longum  impr.  Lugduni  1508  C.  —  Miss.  FF.  Prae 
dicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1517.  d.  —  ]Miss.  Valentinum  impr 
Gaesaraugustae  1528.  e.  —  IXQTV  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Omnem  auferens  tristitiam  Sb ;  Felix  onus  c,  Felix  omne  e.  — 
1,  8  lucundas  M;  mentes  U,  mente  HP,  nomen  in  iubilo  F.  —  2,  1  Tolli 
lucrum  b.  —  2,  2  fehlt  D;  abductum  F  6,  adductum  E.  —  2,  3  Cor  purga' 
F;    Purgat   corda    nubilo    HPd.    —    3,   1    Nominatim    b.  —   3,  3  sonet  e.  — 

4,  1  tam  reatum  G.  —  4,  2  Condemnatura  R,  Adunatum  F.  —  Str.  5  fehl 
SXb.  —  5,  1  Hostes  ferit  et  deperit  mores  serit  M;  Hostes  ferit  meute; 
gerit  OYZa;   mores   ferit  i).  —  5.  2  fehlt  Z  e;  Graves  gerit  et  conterit  C.  — 

5,  3    Et   plenum   DGHOYd.    —    6,  1   defendat  (ebenso    Conjunctis    in   den  i 


ii 


De  Dgo.     De  Xoniine  lesu. 


17 


folgenden  Verba)  E ;  attendit  (st.  accendit)  HOPU.  —  6,  2  nos  extendit  D.  — 
6,  8   in  gaudiis  DGVZa. 

Vorstehende  Dichtung  ist  urspriinglich  ein  „7^racU(s" ,  der  statt  der 
Sequenz  „Dulcis  lesus  Xazarenus"  wahrend  der  Fastenzeit  zu  verwenden 
war.  Sie  wurde  aber  auch  als  eigentliche  Sequenz  beniitzt  (FZ  a  bezeichnen 
sie  ausdriicklich  als  „Sequentia"  resp.  „Prosa";,  weshalh  wir  sie  hier  auf- 
genomnien  haben.  Vielleicht  hat  sie  gleichen  Ursprung  wie  „Dulcis  lesus 
Nazaremis^  (vorherg.  X^^r). 


115.   De  Nomiiie  lesu. 


1.    Lauda,  Sion,  salvatoris 
lesu   riomen  et  amoris 
Toto  cordis   iubilo. 

3.    lesu  nomen   potestatis 

Atque    aeternae  maiestatis, 
Summi  patris  brachium ; 

5.    Angelorum  ingens  coetus 
Protoplastesf|ue  perfectus 
Fuit  lesu  nomine, 

7.    In  Aegypto  fecit  signa 
lesu  nomen  et  maligna 
Perdidit  prodigia  ; 

9.    Huius  nominis  virtute 

Superborum  sunt  destructae 
Daemonum  potentiae ; 

11.    lesu  nomen  figuratum, 
Vehementer  exspectatum 
Patrum   desiderio, 

13.    Nomen  ergo  hoc  amandum, 
Toto  corde  et  adorandum 
Omni  reverentia, 

15.    Praesentia  deitatis 
Et  totius  bonitatis 
Dulcis  lesus  aderit ; 


2.    Nomen   sanctum  nos  amare 
Decet  semper  et  laudare 
Absque  mentis   nubilo. 

4.    Caelos  fecit,   terrae  molem 
lesu  nomen   atque  soleni 
Et  caeleste  gaudium. 

6.    Ut  aquarum  magni  fontes 
Sunt  immissi  super  monte 
lusto  rerum  ordine. 

8.    Scisso  pelago  transvexit 
Israelem  et  demersit 
Hostium   insignia. 

10.    Simulacra  idolorum 

Sunt  eversa,   tyranuorum 
Fractae  violentiae. 

12.    Kevelatum   nobis  ([uideni 
Dedit  spem,  amorem.  lidem 
Maximo  mysterio. 

1-4.     In  adversis  nomen  sanctum 

Invocetur  lesu  tantiim, 

Aderit  praesentia. 

16.    Fugat  morbos  et  livores 
Sed   et  animi   languores 
lesus,   ubi   venerit. 


17.    Veni,  lesu,   nomen  bone, 
Et   te  cordi   nostro   pone 
Nobile   siguaculum. 

1  Grad.    nis.  Fratruiu  Miuoruiu    saoo.    15'16.     Cod.  Capit.  Mutinen.    s.    n. 

* ^-  ~  Miss.  Kouiauuui  iiupr.  \'ouotiis   1545.  M.  —  Mi.<5s.  abbroviatuiu  ad  usum 
!  ratruin  C\'UMuolitaruui  discalcoatoruui   itor  agoutiuni  inipr.  Patavii    1095.  C.  — 
l5lumo-15  anni  st  er ,  Thosauri  hymnologici   Prosariiuu  It.  1.  12 


178  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

16,  1  Frangit  morbos  A.  —    16,  3  lesu  BC.  —    17,  1  fehlt  A;    nomen  dulce 
BC.  ~  17,  2  corde  AB. 

Als  Quellen  nennt  Chevalier  (Repert.  N.  10  223)  ein  Miss.  Constantiense 
impr.  1729  und  ein  Miss.  Monasteriense  imj^r.  1632.  —  Kehrein  (Nr.  35) 
schopfte  aus  einem  Proprium  Curiense  impr.  1646.  —  Nach  den  Quellen  zu 
schlieBen  ist  diese  Sequenz  also  relativ  jung  und  war  wenig  verbreitet.  — 
Der  Reim  ist  mehrmals  nicht  rein ;  Hiatus  hii)gegen  wird  stets  vermieden 
resp.  Elision  tritt  ein  (3,  2  u.  13,  2). 


116,    De  yita  Domiiil  Nostri. 

1.    In  sapientia  2.  Nobis  condoluit, 

Disponens  omnia  Quos  diu  tenuit 
Superna  deitas  Dira  calamitas. 

3.    Mittitur  nuntius  4.  Qui  mundo  perferat, 

Secreti  conscius  Quod   iam  promiserat 
A  caeli  solio,  Pater  de  filio. 

5.    Salutat  virginem  6.  Salutem  gentium, 

„Deum  et  hominem''  Rerum   principium 
Dicens   „concipies;  Utero  paries". 

7.    Nec  diu  distulit,  8.  Protulit  filium, 

Sed    ,,Fiat"   intulit  Lumen  fidelium, 
Et  plena  gratiae  Solem  iustitiae. 

9.    Natus  est  Dei  filius,  10.  Regni  caelestis  curia 

Caelorum  rex,  non  alius ;  Laudes  reddit  in  „Gloria". 

11.  Lux   refulsit  pastoribus,        12.  Vili  iacet  praesaepio, 

Non  populis  sublimibus.  Quem  nulla  claudit  regio. 

13.    Stella  fulgens  apparuit,       14.  Offerunt  reges  munera: 

Dum   virga  lesse  floruit;  Thus,  murrham,  auri  pondera. 

15.    Circumcidi   passus  est,         16.  Ad  lordanis  flumina 

Qui   pro  nobis  natus   est;  Nostra  lavit  crimina, 

17.     Offert  virgo  filium  18.  Simeonis  brachia 

Vitae  sacrificium  ;  Sua  gestant  gaudia. 

19.    Prima  virtus   salvatoris        20.  Caecis  visum,  claudis  gressum 
Aqua  vinum   edidit ;  Mutis  loqui  reddidit. 

21.    Surdus  audit,  lepra  fugit,  22.  Hostem  fugat,  febrem  curat    'J 
Et  resurgunt  mortui.  Imperatque  fluctui. 

28.    Panes  quinque,  pisces  duo  24.  Sanguis  manat  Chananaeae,] 
Quinque  pascunt  milia ;  Reddita  est  filia. 


I 


De  Deo.     De  Vita  Domini  Nostri. 


179 


25.    luxta  vaticinum 

Agnus,   pastor  ovium, 
Immolandus  ducitur ; 

11.     Vitam   reddens  miseris 
Rediit  ab  inferis, 
Surgit  die  tertia ; 

29.     Sicque    victis  hostibus 
Illis  intuentibus 
lesus  elevatus  est ; 

31.    Angelus   consilii 
Spiritum    solacii 

Mittens,  quem  promiserat, 


26.    Agnus  sine  macula 
Mortis  solvens  vincula 
Mortem  crucis  patitur. 

28.    Visus  est  discipulis 
In   rerum  miraculis 
Operante  gratia, 

30.    Nostrae  carnis  gloria 
Siimma  cum  victoria 

In  caelum  assumptus  est. 

32.    Dedit  dona  filiis 

Linguis  loqui  variis, 
Sibi  quos  elegerat. 


33.    Eia, 

Mente  fideli 
Vox  nova  regi 

Cantica  reddat, 
Ut   rediturus 
Post  brevitatem 
Temporis  huius 

Crimina  toUat, 

Gaudia  reddat 
Perdita  primi 
Sorte  parentis. 

Troi).  ms.  S.  Ebnilphi  saec.  12.  Cod.  Parisiii.  10508.  add.  saec.  12. 
A.  —  Trop.  iiis.  Parjsiense  (VRemense)  saec.  18,  Cod.  Assisien.  695.  B.  — 
Cantion.  ms,  Gjillicum  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Kawl.  C  570.  C.  —  Miss. 
ms.  S.  Barbarae  in  Algia  saec.  12.  cnm  Prosario  saec.  1814.  Cod.  San- 
^enovetian.  ilG  (BBl  fol.  7).  D.  —  Psalt.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  saec.  12.  cum 
Prosario  saec.  14/15.  Cod.  Sangenovefian.  113  {\l\j\  fol.  22).  E.  —  Procession. 
ms.  Gellonensc  abbatiae  S.  Gniblmi  saec.  14.  Cod.  Mns.  Fabren.  M»mtis 
Pessulani  20.  F.  —  Miss.  ms.  Silvanectense  saec.  15.  Cod.  Sangenovefian. 
108  (Hlil  fol.  12).  G.  —  Brcv.  ms.  Casae  Dei  saec.  14/15.  Cod.  Vesolen.  14. 
H.  —  Prosular.  ms.  Aniciense  anni   1552.     Cod.  priv.  I. 

Pros.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  K.  —  Miss.  ms. 
Sccoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  L.  —  Grad.  ms.  S.  lohannis  Con- 
stantiensis  saec.  12.  Cod.  Stutgardien.  Brev.  fol.  128.  M.  —  Miss.  ms. 
Claustroneobur<jense  saec.  14.  Cod.  Claustroneoburgen.  614.  N.  —  Oration. 
et  Pros.  uis.  Campcnse  anni  1462.  Cod.  Daruistadiou.  521.  O.  —  Prosar. 
ms.  Sauo;allonse  dictuui  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  San<;alleu.  546;  bis: 
forma  longa  P ;  foruia  brevior  Q. 

Trop.  ins.  Catanense  saec.  12.  Cod.  Mjitriten.  Collectio  Barbieri  s.  u. 
(nach  Woale  II,  485).  K.  —  Trop.  ms.  Troianuui  saec.  12.  Cod.  Xeapolitan. 
VI  G  84.  S. 

'  Miss.  Caesaraugustanuui    impr.  Caesarauijustae  1485.  T.  —  Miss.    Lau- 

saunense  iuipr.  Lausainiae    1498.  U.  —  Miss.  Nidrosieuse  impr.  Hafniae    1519. 
X.  —  Miss.  Silvanectense  iuipr.  Parisiis   1524.  V.  —  Miss.  Narbonnense  impr. 
Lugduni    1528.    Z.    —    Miss.    Bicterrensc    impr.    Lugduui    1585.    a.    —    Brev. 
Carcassonense   impr.  s.  1.  1588.  b.   —  HLXKTUV    sind   nicht    kollationiert; 
I  nnch  (ler  Ausgabe  Chevaliers,  Prosulariuui  Ecclesiae  Aniciensis  (Valence). 

12* 


180 


Sequeutiae  rhytlimieae  et  rig-matae. 


1,  2  Dispones  M.  —  1 ,  3  Aeterna  FlZab.  —  2,  2  Quod  diu  O.  — 
3,  1  unicus  ().  —  3,  8  E  eaeli  FlZa,  De  caeli  A.  —  4,  1  proferat  BCIMO 
b.  —  4,  2  Quae  KMb.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt  A.  —  5,  8  concipies  fehlt 
I.  —  6,3  pariet  X.  —  Str.  7  fehlt  P.  —  7,  1  Hec  diu  I.  —  7,  3  Ac  plena  A. 
Haec  plena  S ;  gratia  KM.  —  Str.  9  u.  10  nacli  Str.  20  gestellt  und  damit 
die  Sequenz  abgeschlosseu  FQZab.  —  10,  1  Illi  caelestis  BO.  —  10,  2  Laudem 
AX,  Laude  K  ;  reddat  I,  dicat  Za.  —  Str.  11  u.  12  umgestellt  KM.  —  11,  1  Lumen 
fulsit  S;  refulget  O.—  12,  1  Illic  iacet  K.  —  12,  2  clausit  DE,  capit  a;  claudit 
natio  F.  —  13,  2  Cum  virga  M.  —  14,  1  Deferunt  AX,  Afterunt  F,  Dum 
ferunt  DEP,  Cum  ferunt  M.  —  14,  2  Murrham  thus  O;  Aurum  thus  murrham 
cetera  CDEIXb,  murrrham  ac  pondera  K.  —  14,  2  und  alle  folgeuden  Strophen 
fehlen  A,  —  15,  2  passus  est  F.  —  16,  1  A  lordauis  S,  lu  lordanis  1.  — 
16,  2  Lavit  nostra  DEX.  —  17,  1  Affert  DF.  —  18,  1  sq.  brachia  und  gaudia 
umgestellt  I.  —  18,  2  gestunt  O.  —  19,  2  Aquam  Xa.  —  Str.  21—33  fehlen 
FQZab  (vgl.  Notiz  zu  Str.  9  u.  10).  —  22,  1  febres  P.  —  22,  2  Imperetque 
P,  Imperando  DIS.  —  Str.  23  u.  24  umgestellt  BO.  —  23,  1  pisches(!)  duo 

0.  —  23,  2  pascuntur  O.  —  24,  1  manet  BIPS.  —  25,  2  Magnus  pastor 
KM.  —  26,  2  Solvens  mortis  DEIX.  —  27,  2  Redit  K,  Rediens  M,  Regressus 
B,  Egressus  O.  —  Versfolge  in  K:  27,  2;  28,  3,  30,  1  u.  2;  29,  3;  29,  1  u. 
2;  30,  3;  27,  3—28,  2;  31,  1  sqq.  —  28,  1  Visus  a  discipulis  DEK.  —  28,  3 
Imperaute  DE.  —  29,  1  sq.  Sicque  suis  omnibus  |  Caelum  intuentibus  C.  — 
29,  3  u.  30,  3  umgestellt  B.  —  30,  2  Summa  est  victoria  O.  —  31,  2  Spiritus 

1.  —  31,  3  Misit  DE,  Mittit  C;  Mittens  in  se  credentibus  K.  —  32,  2  loqui 
aliis  K.  —  Str.  33  feblt  K.  —  33,  3  regi  feblt  I.  —  33,  4  psallat  C.  — 
33,  5  u.  6  Ut  brevitatem  post  redditurus  temporis  I. 

Die  liturgische  Verweuduug  ist  verschiedeu :  Fiir  Weihuachteu  B ;  fiir 
Beschneiduug  des  Herrn  TZa;  fiir  die  Octav  von  Epiphauie  UXY:  gauz 
allgemein  y,De  lucarnatione  lesu  Christi  CO;  den  eigeutlicheu  Inhalt  be- 
zeichnet  P:  ^C^^redo  de  Spiritu  sancto  et  de  actibus  festivis  Christi."  Dem 
entsprecheud  wahlten  wir  dieUberschrift. —  Vers-  undStropheubau  wechselt  bei 
den  grofSeren  Absehnitteu  aus  dem  Leben  lesu:  Menschwerdung  (Str.  1 — 8), 
Weihuachtsgeheimnisse  iStr.  9 — 14;  15 — 18),  Offeutliches  Lebeu  (Str.  19 — 24), 
Leideu,  Auferstehuug  uud  Himmelfahrt  (Str.  25 — 32),  Zweite  Wiederkuuft 
(Str.  33).  —  Da  die  Sequenz  uachweisbar  im  12.  Jahrhuudert  iu  Frankreicb 
uud  Deutschland  uud  Sizilien  auftaucht,  geben  die  Quelleu  fiir  eine  Ver- 
mutuug  betreffs  der  Ursprungsstatte  keinen  Anhaltspunkt. 


117.   De  Passioiie  Domiui  Xostri. 

In  Missa  cle  Quinque  Vulnerihus  D.  N. 


1.    Cenam  cum  discipulis, 
Christe,   celebrasti 
Et  mortem  apostolis 
palam  nuntiasti 

3.    Tunc  procedens  Dominus 
humi  se  prostravit 
Et  transferri  calicem 
a  se  postulavit, 

5.    ludas  post  hoc  osculum 
ori  dedit  Christi ; 
„Ad  quid",  inquit  Dominus, 
«amice,  veuisti? 


2.    Et  auctorem  sceleris 
ludam  demoustrasti 
Et  egressus  protinus 
hortulum  intrasti. 

4.    Sed  patris  arbitrio 

illud  commendavit, 
Et,  ecce,  mox  sanguinis 
sudor   emanavit. 

6.    Numquid  tradis  osculo, 

quem  iam  vendidisti?" 
Assistentes  protinus  f 

irruunt  ministri. 


1 


De  Deo.     De  Passione  Domini  Nostri. 


181 


7.    Nox  insomnis  itaque 
tota  ducebatur, 
Nulla  prorsus  requies 
lesu  praestabatur, 

9.    Dum  lesum  eripere 
Pilatus   conatur, 
Indaeorum   furia 
magis  inflammatur, 

11.    Traditur  militibus, 
vinculis  artatur, 
Undique  verberibus 
corj)us  cruentatur ; 

13.    Ecce,   caro  tenera 
pii  salvatoris 
Ad   columnam  nequiter 
coartatur  loris, 

15.    Post  per  urbis  medium 
lesus  procedebat 
Et  crucis  patibulum 
umeris  ferebat; 

I.    Ad  j)udoris  cumulum, 
lesu,  denudaris 
Et   vento  ac  frigori 
nudus  sjjoliaris ; 

).    Tensis  ligno  brachiis 
manus  conclavantur, 
Cruci  caro  trucibus 
clavis  tractabantur, 

l.    Fundunt   rivos  sanguinis 

fontes   salvatoris. 

Properans  liuc  anima 

currat  peccatoris, 

J.    Lo(iuens  lesus  j)ostea 
„Sitio"    dicebat; 
Fel,    acetum   protinus 
ludaeus  miscebat 

>.    0  Icsu  mirifice, 

puid   est,   (juod  agebas? 
Tu  de  siti  con(|uerens 
de  cruce  silebas. 


8.    Magistrorum   impia 
plebs    iniuriatur, 
Alaj)is    et  colapbis 
innocens  mactatur. 

10.    Et  tumultus  j)oj)uli 
ingens  excitatur, 
Et  plebis  vox   intonat, 
ut  crucifigatur. 

12.    Caput  regis  gloriae 
spinis  coronatur, 
Postfjuam  flexis  genibus 
cjuisque  irritatur. 

14.    Sic  flagellis  caeditur 
impii  tortoris, 
Quod  emanant  rivuli 
undic[ue   cruoris. 

16.    Ad  fores  et  ostia 
pojiulus  fluebat 
Eiuscjue  confusio 
omnibus  j)atebat. 

18.    Innocens  cum  impiis 
in  cruce  damnaris 
Et  cjuasi  dux  sceleris 
medio  locaris. 

20.    Nervi,  venae  simili 
modo  laniantur, 
Pedum   plantae  etiam 
ferro  concavantur. 

22.    Et  hauriat  quidpiam 
sacrati  li(juoris, 
Quo   fre([uent(n-  liniat 
vulnera  doloris. 

24.    Ac   infusum  spongiae 
ori   porrigebat, 
Quod   degustans   paululum 
sumere   nolebat. 

26.    NuuKjuid   hanc  doloribus 
magis  sentiebas, 
Aut  salutem   potius 
nostram  sitiebas  ? 


182 


Sequentiae  rbythmicae  et  rigmatae. 


27.    Vocem  promens  ultimam 
patrem   iuvocasti 
Spirituuujue  manibus 
eius  commendasti ; 

29.    Nunc  ego  superbio, 
tu  humiliaris ; 
Ego  culpas  perpetro, 
tu  poena  multaris ; 

31.    Demum,   cuius  valeat 

mens  vel  lingua  fari, 
Quautum  virgo  creditur 
intus  cruciari, 

33.    Corpus  quidem  mortuum 
iam  nil  seutiebat, 
Sed   militis  lancea 
matrem   transfigebat, 

35.    Ad   hunc  ergo  propera 
fontem  salvatoris. 
Ut  fluentis  quidpiam 
haurias  dulcoris 


28.    Cum  clamore  valido 
tandem   exspirasti ; 
Sic  salutis  omnium 
opus  consummasti. 

30.    Ego  pomum  mordeo, 
tu  felle  potaris ; 
Ego  peto  mollia, 
tu  dire  tractaris. 

32.    Dum  cernit  iam   mortuum 
latus  vulnerari 
Atque  nati  viscera 
lancea  rimari? 

34.    Quam  fixam   in  filii 
latere  videbat, 
Unde   aqua  sanguine 
mixta  effluebat. 

36.    Atque   vitae  lavacrum 
pretium  cruoris; 
Hinc   tui  curatio 
profluat  languoris. 


Miss.  ms.  Sarisburiense  (Vigorniense)  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien. 
Barlow.  5.  add.  saec.  1415  A.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15.  Cod. 
Oxonien.  Rawl,  lit.  c  3.  B.  —  Miss.  ms.  Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod. 
Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  add.  saec.  14/15.  C.  —  Miss.  ms.  votivum  Venetum 
saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  6095.  D.  —  Miss.  ms.  Romano-Sanmarcianum 
saec.  15.  Cod.  Venet.  L  III  46.  E.  —  Miss.  ms.  Augustinum  Romano- 
Neapolitanum  anni  1506.  Cod.  Vatican.  Ottob.  221.  F.  —  Miss.  ms.  S.  Andreae 
Burdigalensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  871.  G.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani 
Divionensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  879.  H.  —  Oftic.  ms.  S.  Barbarae  Cae- 
lestinorum  Ambianensium  saec.  15.  Cod.  priv.  (Lud.  Kcjenthal  Monacen). 
I.  —  Miss.  ms.  Cluniacense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  881.  add.  saec.  15.  ex. 
K.  —  Miss.  ms.  Aeduense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Aeduen.  120  L.  —  Miss. 
ms.  S.  Petri  Moissiacensis  saec.  15.  Cod.  Tolosan.  106.  M.  —  Miss.  ms. 
Speciale  saec.  15.  Cod  Cameracen.  154.  N.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Cadomensis 
anni  1451.  Cod.  Cadomen.  Mnncel.  s.  n.  O.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  15. 
Cod.  Parisin.  880.  1  P.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Metensis  saec.  15.  Cod. 
Meten.  12.  Q.  —  Miss.  ms  Sedunense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Seduneu.  s.  n. 
R.  —  Miss.  ms.  Algundense  saec.  13.  ex.  Cod.  Bolsanen.  662,  add.  saec.  15. 
S.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  add.  saec.  15. 
T.  —  Miss.  ms.  S.  lacobi  Brunensis  anni  1490.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  17.. 
U.  —  Oration.  ms.  S.  Clemeutis  Toletani  saec.  15.  Cod.  Matriten.  Toletan. 
122.    X. 

Miss.  Autissiodorense  impr.  Parisiis  [1484].  Y.  —  Miss.  Auxitanum  impr. 
Papiae  1495.  Z.  —  Miss.  Ebredunense  impr.  Lugduni  1512.  a.  —  Misa 
Aquense  impr.  Lugduni  1527.  b.  —  Miss.  Valentinum  irapr.  Caesaraugusi 
1528.  C.  —  Miss.  Bicterrense  impr.  Lugduni  1535.  d.  —  Miss.  Parisiena 
impr.  Parisiis  1585.  e.  —  Miss.  Komanum  impr.  Venetiis  1520.  f.  —  Misl 
Gallicano-Siculum  impr.  Venetiis  1568.  g".  —  Miss.  Sarisburiense  impi 
Loudini  1555    h. 


De  Deo.     De  Passione  Domini  Nostri.  183 

Es  komnien  liinzu  faat  a?/e  gedruckte  Missalien /"ra^i^o.s/.sr/ter  Diozeseu 
des  15.  und  16.  Jahrh.  (vgl.  Chevalier,  Kepert.  Xr.  3616).  JJeutschland  hin- 
gegen  ist  sehr  sparlich  vertreten,  unserer  Beobachtung  nach  nur  durch  Missalien 
von  Olmiitz,  Halberstadt  und  Posen.  —  Die  Sequenz  zeigt  eine  Unsumme  von 
vielfach  belanglosen  Varianten,  wie  das  bei  solchen  in  Franl^reich  weit  ver- 
breiteten  Dichtungen  meist  der  Fall  ist.  Wir  haben  uns  daher  beschrankt 
auf  Notierung  der  Varianten  aus  BEFGI  und  aus  den  unter  Y — h  genannten 
Druckwerken. 

1,  2  Christus  celebravit  (ebenso  1,  4;  2,  2  u.  2,  4  die  dritte  Ferson) 
g.  —  1,  8  u.  4  fehlen  G.  —  2,  1  Ibi  (st.  Et)E;  actorem  EG  a;  Auctoremque 
e.  —  2,  3  ingressus  a,  —  2,  4  In  hortum  a.  —  3,  1  procidens  GYcdh.  — 
8,  2  se  humi  BZbe,  humiliter  se  F,  se  humiliter  f,  humo  se  h.  — 
4,  2  istud  EFZbef,  illum  g;  relaxavit  Ff.  —  4,  3  Guttas  sui  sanguinis 
C  ^;  mox  ab  eo  (st.  sanguinis)  a.  —  5,  1  post  haec  Gac.  —  5,  2  dedit 
ori  I.  —  5,  3  Inquit  Dominus  amice  ad  quid  venisti  F  f .  —  6,  1  Me  nunc 
tradis  Y,  Numquid  trades  h.  —  6,  2  tu  (st.  iam)  Y.  -'  6,  3  quam  primum 
(st.  protinus)  e.  —  6,  4  irruerunt  I  f .  —  7,1  Mox  F;  Nox  utique  insomnis  a.  — 

7,  2    itaque   (st.  tota)   a,    illo    (st.    tota)    h.  —    7,   4    parabatur    BEFZef.  — 

8,  1  u.  2  fehlen  e;  Falsis  testimoniis  |  multum  accusatur  B.  —  8,  1  ludaeorum 
G,  Magistrum  g,  Mox  eum  I.  —  8,  2  iniuriahatur  GI  a,  cominabatur  Y.  — 

8,  4   mactabatur  G  a,    tractatur  B.  —   9,  1  sq,  lesum  Pilatus  eripere  Z.  — 

9,  3  furiam  I.  —  9,  4  concitatur  g".  —  10,  2  magis  (st.  ingens)  G  a;  concitatur 
g".  —  10,  3  Ac  plebis  Y  ;  insonat  I  ;  vox  plebis  bg.  —  11,  2  et  vinculis 
Ffg:  ligatur  g",  astrictus  c.  —  11,  3  vulneribus  Y.  —  11,  4  cruentatum  c, 
cruciatur  YZde.  —  Str.   12  lautet  in  Ecg: 

Sputus  est  (vSpuitur  g)  a  populis,  \  alapis  afflictus  (percussus  E), 
Caput  regis  gloriae  |  spinis  coronatur  (coronatum  Cj. 

12,  1  u.  2  umgestellt  nach  3  u.  4  a.  —  12,  3  Postque  I  a,  Post  haec 
G.  —  12,  4  quisquis  BYdfh ,  lesus  (st.  quisque)  G;  Christo  insultatur  e, 
ab  his  irridetur  b.  —  13,  2  nostri  st,  pii)  Y,  —  13,  3  Ad  corouam  I,  — 
13,  4  verberatur  g.  —  14,  1  Et  flagellis  Y  b;  arditur(I)  a.  —  14,  3  Emanavit 
G,  lline  emanant  Y,  Et  emanant  b;  Quod  fehlt  g.  —  14,  3  s(|.  emanant  undique 
rivuli  Y.  —  14,  4  ipsius  (st.  undique)  E  c,  rubei  (st.  undique)  a.  —  15,  1 
Post  haec  urbis  c  g,  Post  urbis  in  medium  Y;  turbis  medius  E.  —  15,  2 
praecedebat  Zab.  —  15,  4  gerebat  G  b,  portabat  Za,  ferrebat  E.  —  16,  1 
fores  ad  ostia  IZdh,  et  ad  ostia  BF  f;  Ad  cuius  spectaculum  e.  —  16,  2 
currebat  e  —  16,  3  Cuiusque  G,  nunc  eius  e.  —  17,  1  In  pudoris  C:  tumulum 
Glaf,  titulum  C.  —  17,  2  lesus  e.  —  17,  3  Ventocjue  et  c,  Et  ventorum 
frigori    B,    ad    ventum     et   frigora   b;    Et   ventis    EFYdfh;    ac   fehlt   f.    — 

18,  1  Atque  cum  latronibus  ]  pendens  deputaris  Gb.  —  18,  3  Et  fehlt  bg: 
caput   sceleris    b,    factor   sceleris   c.  —    18,    3    in  medio    ag;    medius  Y.  — 

19,  1  u.  2  folilen  Z.  —  19,  1  in  ligno  g".  —  19,  3  Tracta  caro  crucibus  a: 
Cuncta  caro  E,  Christi  caro  F  f;  ("rurae  carnis  trucibus  C;  cruribus  FZ  d 
g  h.  —  19,  4  tractabatur  a,  perforatur  F  f.  —  19,  3  u.  4  lauten  in  B:  Corpus 
membra  singuhi  |  poenis  tractabantur;  in  G:  Cruci  clavis  tentibus(I)  [  carnes 
lacerantur;  in  b:  Cruci  corpus,  corpori  |  clavi  applicantur;  in  e:  Eius  pectus 
etiam  |  ferro  condavantur;  (keiner  dicser  Texte,  auch  niclit  der  aus  der 
Mehiv.ahl  der  Hss.  von  uns  re/ipierte,  befriedigt  am  ehesten  noch  jener  aus 
B).  —  20,  1  sq.  venao  pariter  onincs  lauiantur  e.  —  20.  2  ac  laniantur 
F  f .  —  20,  3  Pedes  plantae  d:  plantae  ex  ferro  C.  — -  20  4  simul  concln- 
vantur  c,  ferro  conclavantur  Flbcfh,  perforantur  G.  —  20,  3  u.  4  in  e : 
Membra  cuncta  durius  |  in  cruce  vexantur.  —  Str.  19  u.  20  lauteu   in  Y: 

Tensa  ligno  brachia  |  chordis  extenduutur, 
Nervi,  venae  simili  |  modo  laniantur, 
Cruci  manus  rudibus  \  davis  couflguntur. 
Plantae  i^edum  Domiui  j  ferro  perfurantur. 


134  Sequeiitiae  rhythmicae  et  riginatae. 

Str.  21  u.  22  naeh  Str.  34  gestellt  d  h.  —  21,  1  Fundit  b,  Fudunt 
BEgll  —  21 ,  2  membra  salvatoris  G  a,  corpus  salvatoris  I,  corporis 
salvatoris  Z.  —  21,  8  u,  4  fehlen,  dafiir  zwei  andeie  Stroplien  nach  22,  4 
G.  —  21,  3  Properet  Y  a  b  e,  Hinc  tristis  anima  properet  B.  —  21,  4 
currens  b;  quaeque  (st.  currat)  Y  e,  hac  curas(!j  a.  —  22,  1  Ut  hauriat 
FGcfll,  Hauriatque  E  g;  aliquid  hauriat  e,  hauriat  quispiam  Gdh, 
hauriat  copiam  b.  —  22,  .3  Qui  EF  f '  g"  h ;  frequentius  F  f;  leniat  G.  — 
Nach  22,  4  folg-t  in  G  (cfr.  Note  zu  21,  3  u.  4j:  Ad  hunc  ergo  propera  |  fontera 
salvatoris.  —  In  Y  steht  vor  Str.  23  die  Strophe:  Hauriens  quantumlibet  |  in 
corde  dulcoris  |}  Hinc  tui  curatio  |  profluat  languoris  (vgl.  die  SchluBverse 
von  Str.  35  und  36),  dann  „Dicisio  sequetitiae^^. 

23,  1  lesus  loquens  b,  Loquens  Christus  c ;  Loquens  postea  lesus  a.  — 
23,  8  u.  4  fehlen  B;  lauten:  Et  acetum  (Acetum  tunc  Y)  protinus  felle  com- 
miscebat  (cum  felle  Y,  felleque  I  C,  felli  quis  g;  miscebat  lYcg)  GIYZa 
bcdgh :  Fel  aceto  protinus  |  gens  saeva  miscebat  e.  —  24,  1  Et  b;  in- 
fusam  spongiam  BFI  f  g";  spongia  Z;  Ac  mixtum  spongia  C.  —  24,  2  lesu 
porrigebat  b.  —  24,  3  poculum  (st.  paululum)  Y.  —  25,  1  Mi  lesu  BEZ  g.  — 
25,  2  Quidem  quid  agebas  G;  aiebas  e. —  25,  3  Tu  de  cruce  a,  Tu  dedisti 
Z;  conquereris  f.  —  25,  4  in  cruce  Gcdg,  in  siti  a;  sitebas  O;  ferebas 
Z,  dicebas  c,  fiebas  a,  tacebas  E  g:  crucem  sitiebas  Y.  —  26,  1  hunc  F  d  f ; 
dolorem  d.  —  26,  2  sitiebas  EZbfh.  —  26,  3  Sed  BEZacdg.  —  26,  4 
nostrum  h;  cupiebas  d.  —  Str.  26  lautet  iu  G  u.  Y: 

in  G :  Numquid  nostrara  salutera  |  raagis  sitiebas, 
Quara  praesentialiter  \  pro  nobis  implebas? 

in  Y:  Num  salutem  animae  |  magis  sitiebas? 
Certe  bonum  aniraae  |  nobis  expriraebas. 

26,  3  u.  4  lauten  in  I:  Atque  eam  pro  nobis  |  dulciter  ferebas;  in  F 
u.  f;  Credo  quia  horainis  |  salutera  exprimebas.  —  27,  1  Voce  in  ultima 
a.  —  27,3  Spiritum  in  raanibus  G;  Spiritumque  tuum  a.  —  27,  3  eius  fehlt 
a.  —  27,  3  u.  4  lauten:  Et  nobis  ad  osculura  |  caput  inclinasti  d.  —  27,  3  u.  4 
uragestellt  rait  28,  1  u.  2  Y.  —  28,  3  salutem  BFGIYZafgh;  hominum 
Fdfg.  —  28,  4  dire  Y,  ita  B  (st.  opus);  Tunc  tu  confirraasti  G.  —  29,  1 
Quo  ego  F  f,  Cum  ergo  Y;  Nunc  fehlt  h.  —  29,  3  poenas  Y  a;  poenas 
propero  G  —  29,  4  poenis  BI  c  d;  gravaris  BFIY  e— h.  —  30,  1  Ego  utor 
lileo(!)  Z.  —  30,  3  Mollia  desidero  FYZbf.  —  30,  4  dure  G  C.  —  31,  1 
nulla  (st.  cuins)  F  f ;  valet  B.  —  31,  2  vox  (st.  raens)  a.  —  31,  3  Quando 
a,  Modo  quo   B ;  raater  (st.  virgo)  BG ;  virgo  intus  creditur  h ;  cernitur  a.  — 

31,  4  quantura  cruciari  h.  —  32,  1  u.  2  umgestellt  mit  3  u.  4  I.  —  32,  1 
Dum   iam    cernit    c;    mortui  IZ  e.   —    32,  3    eius  Y,    intus  C  (statt  nati).  — 

32,  4  forari  Y.  —  32,  1  u.  2  lauten:  Videns  uuigeuitum  ]  in  cruce  levari 
Y.  —  33,  1  quid  est  (st.  quidem)  F  f .  —  33,  3  Cura  militis  G  a,  Militis  sed 
h.  —  33,  4  cruciabat  FI  f.  —  .33,  3  u.  4  lauten:  Latus  eius  lancea  j  railes 
perforabat  Ybd.  —  33,  4  lautet:  pectus  quatiebat  G,  pectus  infigebat  h, 
pectus  cruciebat  e,  raatrera  affligebat  Z,  corpus  perforabat  a.  —  34^  3  Unda 
unde  sanguinis  a,  Ex  quo  sanguinis  pariter  e.  —  34,  4  cura  aqua  fluebat 
e;  defluebat  Ga,  affluebat  BFh;  statim  effluebat  B.  —  Str.  33,  3—34,  4 
lauten  in  c: 

Hastam  fixani  filii  |  lateri  videbat, 
L'nde  aqua  lucida  j  sanguinisque  fluebat. 
Ut  lavaret  miseros  j  ipse  appetebat. 

Nach  .34,  4  schiebt  a  noch  ein:  Istaque  respiciens  [  multum  hauriebat.j 
—  Auf  Str.  34  folgen,  wie  oben  schon  bemerkt,  in  d  und  h  die  Strophenj 
21  u.  22.  —  35,  2  redemptoris  GYZbce.  —  35,  4  hauriat  c.  —  36,  If 
Aquae  vitae  I.  —  36,  3  Sit  tui  e;  tua  Ef.  —  36,  4  profluit  b,  proflua  Ff;| 
raiseri  (st.  profluat)  e.  —  Str.  36  lautet  in  C  u.  g  (darait  wie  auch  mit  denf 
iibrigen  Varianten  der  SchluBverse  vgl.  Str.  22j: 


De  Deo.     De  Vulneribus  Christi. 


1 


Liiiiat  (Lineat  g")  interen  (et  tergat  g)  mala  peccatoris 
Tuaque  curatio  |  profluat  languoris. 

8tr.  85,  3—36,  4  lauten  in  G  u.  d: 

Ut  fluentis  impleas  |  viscera  dulcoris  (doloris  G) 
Et  (luidpiam  liaurias  |  iii  corde  doloris; 
Hinc  tui  curatio  \  profluit  languoris. 

a  hingegen  bietet  von  Str.  35,  3  an  den  folgenden  AbschluB: 

Ut  fluentis  impleas  |  viscera  doloris 

Et  quidpiam  haurias  |  cum  corde  dulcoris, 

Aquae  vitae  lavacrum  |  pretium  cruoris ; 

Hinc  tui  curatio  |  profluit  doloris. 

O  crux  lignum  triumphale  etc.  (=  SchluB  von  .^Laudes  crucis^) 

B  endlich  bietet  statt  36,  3  u.  4  folgende  SchluBverse: 

Gloriosa  passio  |  riostri  salvatoris 
Nobis  sit  protectio  |  in  extremis  horis. 

Kaum  eine  Sequenz  ist  in  kurzer  Zeit  so  zersungen  und  textlichen 
Anderungen  unterzogen,  wie  diese,  die  erst  um  die  Wende  des  14.  zum  15.  Jahr- 
hundert  verfaBt  wurde.  Ob  in  England,  oder  nicht  vielmehr  in  Franlreich? 
Hier  war  sie  jedenfalls  allgemein  verbreitet.  Sie  gehort,  wenngleich  der  Inhalt 
nicht  auf  die  fiinf  Wiinden  Christi  J3ezug  nimmt,  zur  Votivmesse  „HuniiUavit^^, 
die  seit  dem  14.  Jahrhundert  eingefiihrt  erscheint.  Vgl.  zu  letzterer  Adolf 
FranZy  „Die  Messe  im  deutschen  Mittelalter"  (Freiburg  1902),  S.  157  ft'. 


lls.   I)e  Vulneribus  Christi. 


1.    Laus  sit  regi  gloriae, 
Cuius  rore  gratiae 

Totus  orbis  irrigatur ; 


2.    In  cantum   laetitiae 
Caelestis  inilitiae 

Cohors  omnis  concitatur. 


3.    Ob  bonorem   salvatoris 
Vulnerum  atque  cruoris 
lubilet  ecclesia ; 


4.     Ignis   divini   fervoris 

Cor  inflammet  laudatoris 
In  magnificentia. 


5.    Mitis  aguus   immolatur, 
Pro  captivo   liber  datur, 
Stola  verbi   purpuratur 
lu  crucis  altario ; 


6.    Paradisus  reseratur, 
Nato   stola  prima  datur 
Annulatur,   calceatur 
In   patris  convivio. 


7,    Eia,  panis  angelorum, 

In    s])lendoribus  sanctorum 
Summa  c()})ia   bonorum, 


8.    Ora   vulnerum  tuorum 

Pro   commissis   peccatorum 
Clament  ante  patris  forum. 


9.    0[)pr()briis    saturatus, 
Flagellatus,   binceatus, 
Vulneratus,   cruciatus 
lu   crucis  patibulo. 


10.     Diris   spinis   coronatus, 
Inter  ne([uam  deputatus, 
I\)tu   felleo  cibatus 
Locaris    in   tumulo. 


186  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

11.    Auctor  vitae,    non  invite  12.    Te  surgente  fit  repente 
Pateris,   sed   ut  sopitae  Lux  in  tenebris  iacente, 

Sint  Adae  viae  fellitae,  Sol  coruscus  te  fulgente 

Sub  quis  proles  moritur.  Desperatis  oritur. 

13.    In  hoc  festo  te  laudantes,  14.    Per  hoc  mare  navigantes 
Tuis  plagis  hymnizantes,  Duc  ad  portum  remigantes 

Deum  verum   adorantes  Caeli,   te  desiderantes, 

Pio  vultu  respice ;  Nec  redemptos  despice. 

Miss.  ms.  Eremitarum  Augustinorum  Germanicum  anni  1314.  Cod. 
Vatican.  Palat.  500.  A.  —  Miss.  ms.  Spirense  saec.  14.  Cod.  Oxonien.  Laud. 
misc.  282.  B.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  3787. 
C.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1164.  D.  — 
Miss.  ms.  Maguntinum  saec.  15.  Cod.  Herbipolen.  Mp,  th.  f.  85.  D*.  — 
Miss.  ms.  Erfordiense  saec.  15.  Cod.  Pommersfelden.  --*13  (2926).  E.  —  Grad. 
ms.  Clarholtense  (?)  saec.  15.  Cod.  Westkirchen.  s.  u.  F.  —  Antiphon-  ms. 
cum  prosis  adiectis  saec.  15.  Cod.  Guelfenbyteran.  672  (Helmst.  623). 
G.  —  Hymn.  et  Prosar.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clra.  Monacen. 
14667.  H.  —  Prosar.  ms,  Sangalleuse  dictum  „Branderi"  anni  1507,  Cod. 
Sangallen    546.  I 

Misp  Herbipolense  impr.  Herbipoli  1481.  K.  —  Miss.  Eystettense  impr. 
Eystet  1486.  L.  —  Miss.  Eystetteuse  impr.  Eystet  1494.  M.  —  Miss.  Mag-un- 
tinum  impr.  absque  [1482].  -N.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  Basileae  1520. 
O.  —  Miss.  Spirense  impr.  Bambergae  1487.  P.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae 
1498.  Q.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lipsiae  1502.  R.  —  Miss.  Misnense 
impr.  absque.  S.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1510.  T.  —  Miss.  Branden- 
burgense  impr.  Lipsiae  1510.  U.  —  D*I — O  sind  nicht  kollationiert 

1,  1  Laus  tibi  sit  C.  —  2,  1  In  canticum  C.  —  2,  3  incitatur  CS.  — 
3,  2  Volnere  C.  —  4,  2  inflammat  G ;  salvatoris  EG.  —  5,  2  captivis  AE.  — 
5,  3  fehlt  C.  —  5,  4  Crucis  in  G;  patibulo  C.  —  6,  3  fehlt  C;  calciatur 
BDEF,  calcitratur  HQRSTU,  cruciatur  GP.  —  7,  3  honorum  P.  —  8,  3  peccatoris 
C.  —  8,  4  Clamant  DU.  —  9,  1  Obprobrie  A.  —  9,  2  u.  3  In  columna 
flagellatus  |  Acri  ferro  lanceatus  P.  —  9,  3  fehlt  ABDRT;  cruciatus  fehlt 
CQSU.  —  10,  3  Botro  felleo  D,  Potu  felle  tu  F;  Felle  potatus  C.  —  10,  4 
Locatus  BHQRSTU,  lacens  in  A.  —  11,  1  Ductor  C.  —  11,  2  ut  fehlt  D.  — 
11,  3  Sint  ad  te  viae  mite  D.  —  11,  4  Sub  quibus  CRSTU,  Si  quis  A;  Ut 
cum  proles  D.  —  12,  2  tenebris  te  iacente  D.  —  12,  3  coruscans  AEHQRSTU, 
coruptus  G.  —  12,  4  Suspiratis  D,  Desperatus  B.  —  Str.  11  u.  12  lauten 
in  P  (12,  1  u.  2  sind  auch  hier  unverstandlich) : 

11.    Auctor  vitae,  non  invite  12.    Te  latente  nec  parente 
Necem  pateris,  NuUi  dederis, 

Ut  sopitae  sint  ac  tritae  Te  surg-ente  fit  repente 

Viae  hominis  Lux  iu  tenebris, 

In  quibus  primi  moritur.  Quae  mane  nobis  oritur. 

13,  2  sq.  hymnizantes  Deum  verum  fehlt  A.  —  13,  3  fehlt  C.  —  13,  4 
Vultu  tuo  B  ,  Tu  pie  lesu  P.  —  14,  3  fehlt  C ;  Caelica  desiderantes  EFG, 
Zelo  te  DHQRSTU,  Te  caeli  P.  —  14,  4  Nec  hos  redemptos  P ;  redempitas  Q. 

Der  Ursprung  dieser  Sequenz  ist  sichtlich  in  Deutschland  zu  suchen. 
Wenn  Kehrein  (Nr.  58)  als  Quelle  den  Cod.  Einsidlen.  121,  saec,  10  angibt, 
so  ist  er  durchaus  im  Irrtum ;  man  sucht  dort  die  Sequenz,  die  im  14.  Jahrh. 
entstanden  sein  diirfte,  vergeblich,  auch  als  Nachtrag  aus  jiingerer  Zeit. 


De  Deo.     De  Sanguine  Christi. 


187 


110.   De  Saiig:uiiie  Christi. 

Miraculum  in  imagine  cerea  Aternensi. 

1.    Salve,  sanguis  Christi^  2.    Salve,  sanguis  Christi, 
Salve,   mundi   pretium,  Salve,   lic|uor  optime, 

Salve,   nostrum  gaudium,  Salve,   saluberrime, 

Salus  Aternensium.  Salve,   sacratissime. 

3.    Salve,  sanguis  Christi,  4.    Salve,  sanguis  Christi, 

Per  te  patet  virtus  Dei,  Tu  de  caelo  descendisti, 

Confutantur  et  ludaei,  Qui   de  cera  defluxisti 

Convincuntur  legis  rei.  Verus  sanguis  lesu  Christi. 


5.    Salve,  sangids  Christi; 
Dum  ludaeus 

ceram  illiserat, 
Docet  ille, 

qui  vLilnus  senserat, 
Quod  et  Deus 

et  homo  fuerat. 

7.    Salve,  sanguis  Christi; 
Tu  de  cerae 

fluens  substantia, 
De  divina  prodis  essentia, 
Quae  est  simul 

tota  per  omnia. 


6.    Salve,  sanguis  Christi ; 
Sanguis  manans 

est  index  hominis, 
Quod  de  cera 

fluxit,   est  numinis ; 
Sic  est  liquor 

binae  propaginis. 

8.    Salre,  sangiiis  Christi ; 
Per  te  patet, 

sanguis  dominice, 
Verus  error  fraudis  iudaicae 
Fideique 

vigor  catholicae. 


9.    Salve,   sanguis  Christi,  10.  Salve,  sanguis  Chrisfi. 

Quod   suo  scelere  Suam    perfidiam 

ludaeus  sibi  nocuit,  Foedat  hoc  sacrilegio, 

Divino  munere  Nostram  senteutiam 

Nobis    invitus  profuit.  Sancit  hoc  privilegio. 

11.    Salve,  sanguis  Christij  12.    Salve^  sanguis  Christi, 

Salveto,  salus    saeculi,  Quem   colit  multifarie 

Spes  Aternensis   populi ;  Devota  plebs   Piscariae. 

13.    Salre,  sanguis  Christi, 

Per  te  laxemur  crimine 
Caeli  recluso  limine. 

Lectionar.  ins.  Teatinum  saec.  12.  in.  Cod.  Archiv.  Capit.  Teatiu.  n. 
1.  —  6,  G  Sic  es.  —  13,  S  luniine.  — -  Wir  entnehnien  diese  bisher  unedierte 
Sequenz  einer  photooraphischen  Koproduktion,  weh'ho  Dr,  Carusi,  Bihlii^thokar 

k  an  (ler  Vaticana,  uns  giitiost  zur  Vorfiigung  stollto.  —  HotretVs  des  ..Miraculum 
in  Iniaoine  cerea  Atornonsi  seu  Piscarionsi  an.  1062"  cfr.  liibl.  Hagfiojrraphica 
latina  IJollaudiana  I,  p.  629,  Nr.  4237.  —  Atoruum  und  Pescara  sind  be- 
kanntlich  idontisch ;  Fcscara,  im  italienischen  Distrikt  Chieti  v=  Teatea,  Adject. 
Teatinus)  liep^t  an  der  Miiudung  des  Aterno  (odor  dor  Pescara)  ins  Adriatisohe 

'  Meer.     In  dioseni  Gebiete  entstand  offenbar  auoh  die  Sequenz. 


188 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


10. 


J2. 


14. 


16. 


\'2(),   De  saiicta  Criice. 

Ascribitur  Adamo  de  St.  Victore. 

1.    Laudes  crucis  attollamus 
Nos,   qui  crucis  exsultamus 
Speciali  gloria. 


Dulce  melos  tangat  caelos, 
Dulce  lignum  dulci  dignum 
Credimus  melodia. 

Servi  crucis  crucem  laudent, 
Qui  per  crucem  sibi  gaudent 

Vitae  dari  munera : 
Dicant  omnes  et  dicant  singuli : 
Ave,  salus  totius  saeculi, 

Arbor  salutifera. 


3.    Voce  vita  non  discordet; 
Cum  vox  vitam  non  remordet, 
Dulcis  est  symphonia. 

5.    0,  quam felix,  quam  praeclara 
Fuit  haec  salutis  ara 

Rubens   agni  sanguine, 
Agni  sine  macula, 
Qui  mundavit  saecula 

Ab  anti([UO  crimine ! 


Haec  est  scala  peccatorum,      7.    Forma  cuius  hoc  ostendit, 
PerquamChristus,  rexcaelorum,      Quae  terrarumcomprehendit 


Ad  se  traxit  omnia 


Quattuor  confinia. 


Non  sunt  nova  sacramenta      9.    Ista  dulces  aquas  fecit, 
Nec  recenter  est  inventa  Per  hanc  silex  aquas  iecit 

Crucis   haec  religio:  Moysi   officio. 


Nulla  salus  est  in   domo, 
Nisi  cruce  munit  homo 
Superliminaria, 

Ligna  legens  in  Sarepta 

Spem  salutis  est  adepta 

Pauper  muliercula ; 


11.    Neque  sensit  gladium 
Nec  amisit  filium, 
Quisquis  egit  talia. 


13. 


In  scripturis   sub  figuris         15. 
Ista  latent,   sed   iam  patent 
Crucis  beneficia: 

Ista  suos  fortiores  17. 

Semper  facit  et  victores ; 
Morbos  sanat  et  languores, 
Reprimit  daemonia. 

0  crux,  lignum  triumphale,    19. 
Mundi   vera  salus,  vale, 
Inter  ligna  nullum  tale 
Fronde,  flore,  germine. 


Sine  lignis  fidei 
Nec  lechytus  olei 
Valet  nec  farinula. 

Reges  credunt,  hostes  cedunt ; 
Sola  cruce  Christo  duce 
Unus  fugat  milia. 

Dat  captivis  libertatem, 
Vitae  confert  novitatem, 
Ad  antiquam   dignitatem 
Crux  reduxit  omnia. 

Medicina  christiana, 
Salva  sanos,   aegros  sana; 
Quod  non  valet  vis  humana, 
Fit  in  tuo  nomine. 


De  sancta  Cruce.  189 

20.    Assistentes  crucis  laudi,  21.    Quos  tormento  vis  servire, 
Consecrator  crucis,   audi  Fac  tormenta  non   sentire, 

Atque  servos  tuae  crucis  Sed,   cum  dies  erit  irae, 

Post  lianc  vitam  verae  lucis  Nobis  confer  et  largire 

Transfer  ad   palatia.  Sempiterna  gaudia. 

Trop.  ms.  Cameracense  saec.  12.  in.  Cod.  Cameracen.  61  (60).  A.  — 
Grad.  ms.  Canieracense  saec.  12.  Cod.  Cameracen.  62  (61).  B.  -  Trop.  m.«. 
Martialense  saec  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin  1139.  C.  —  Trop.  ms.  S. 
Ebrulphi  saec.  12.  Cod.  Parisin.  10508.  add.  saec.  12.  D.  —  Grad.  ms.  S. 
Theodorici  Kemensis  saec.  12.  Cod.  Remen.  169  (183)  E.  —  Miss.  ms.  Car- 
notense  saec.  12.  Cod.  Carnoten.  520.  F.  —  Pros.  ms,  Laudunense  saec.  12. 
Cod.  Laudunen.  263.  G.  —  Grad.  ms.  S.  Albini  Andegavensis  saec.  11.  Cod. 
Ande^aven.  89.  add.  saec.  12.  H.  —  Trop.  ms.  Xarbonense  saec.  12.  Cod. 
Parisin.  778.  I.  —  Trop.  ms.  S.  Carauni  Carnotensis  saec.  13.  in.  Cod. 
Roinan.  Anoelic.  435  (I)  v  3).  K.  —  Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis 
saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  L.  —  Grad  ms.  Rotomagense  saec.  13.  in. 
Cod.  Parisin.  904.  M.  —  Trop.  ms.  Remense  (?  Parisiense)  saec.  13.  Cod. 
Assisien.  695.  N.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis)  saec. 
18.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  O.  —  Collect.  ms.  Claraevallense  saec.  12. 
Cod.  Trecen.  990.  add.  saec  13.  O*.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex. 
Cod.  Parisin.  14819.  P.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
14  452.  Q.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110. 
R.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Pavisin.  Arsen.  197.  S.  — 
Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  383.  S  *.  — 
(Miss.  et)  Pros.  ms.  Sangenovefianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovefian. 
90  (BBl.  fol.  1).  T.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian. 
97  (BBl.  fol.  8).  U.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen. 
Add.  10  905.  V.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107. 
X.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1106. 
Y.  —  Procession.  ms.  Gellonense  saec.  14.  Cod.  Monpessulan.  Mus.  Fabreu. 
20.  Z.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Divionensis  saec.  15.  Cod.  Parisin. 
879.  Z*. 

Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  in.  Clm.  Monacen.  27 130.  a.  — 
Grad.    ms.  Secoviense  (?   S.   Floriani)  saec.   12.     (Jod.  A^indobonen.  13314.  I>. 

—  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  C.  —  Directt>rium 
ms.  Engelbergense  (?  Piscinense)  saec.  12.  Cod.  Engelbergeu.  102.  d.  — 
(Miss.  et)  Prosar.  ms.  Inticense  (?)  saec.  (11.  et)  12.    Cod.  (^enipontan    277.  6. 

—  Trop.  ms.  Inticense  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  341.  f.  -- 
Miss.  ms.  Aquisgranense  saec.  13  in.  Cod.  Florontin.  Lanrentian.  Palat.  IV. 
g.  —  Grad.  ms.  Aquisgranense  (Magistri  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod.  Capit. 
Aqui.sgranen.  XII.  h.  —  Pros.  ms  Argentinense  (?)  saec.  12'13.  (Fragmentum». 
Cod.  Bernen.  A  47  (Pars  II).  i.  —  Grad  ms.  Brixinense  saec.  13.  in.  Cod. 
Semin.  Brixinen.  9  (A  9i.  k.  —  Grad.  ms.  Glattense  saec.  13.  in.  Cod. 
Muro-Griesen.  membr.  7.  L  —  Grad.  ms.  Ratingense  saec.  13.  in.  Clm.  Mo- 
nacen.  10075.  m.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsionsis  saec.  13.  Cod.  S. 
Thomae  Lipsien.  s.  n.  n.  —  Grad.  ms.  S.  Mariae  Mindensis(?)  saec.  14.  in. 
Cod.  Guelfenbyteran.  528  (llehnst.  491).  0.  —  Miss.  ms.  Castri  Teriolis  saec. 
14.  Cod.  Ambrasien.  CX  61.  p.  —  Grad.  nis.  Secoviense  (?)  postea  Veldide- 
nense  saec.  14.  Cod.  Oenipontan.  710.  (j.  —  Prosar.  ms.  Constantieuse  saec. 
14.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CCIX.  r.  —  Miss.  ms.  llerbipolcnse  anni  1484. 
Cod.  BruxeHen.  Fetis   1164.  s. 

Miss.    ms.    Stabulense   saec.  13.  in.     Cod.  Londinen.  Add.   18032.  t.   — 
Grad.  ms.  Bonedictinum  saec.   13.     Cod.  BruxoUen.  Fotis  1173.  t*.  —  Grad. 
ms.  Praomonstratonse    saec.   14.  in.     Cod.  BruxoUon.   11396.  u.  —   Pros.  nis. 
Carmolitarum  Vilvordieusium  anni  1418.     Cod.  Bruxollen.  11359.  V. —  Miss. 
ms.  Lcodiense  saoc.  15.     Cod.  Vatican.  3808.  x.  —  Miss.  ms.  Veteris  Hospi- 


190  8equentiae  rhythniicae  et  vip^matae. 

talis   Zutphaniensis    saec.    15.     Cod.  Arehiv.    Zutphanien.  Ms.  3.  y.  —  Grad. 
ms.  Enchusanum  saec.  15.  in.     Cod.  Mus.  Episc.  Harlemen.  109  (401).  z. 

Trop.  ms.  S.  Albani  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Ket^.  2  B  IV.  add.  saec. 
12  13.  a.  —  Trop,  ras.  Cicestrense  saec.  18.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien. 
148.  /S. —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  135.  ;'.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  anni  cr.  1275.  Cod.  Londinen. 
Add.  12194.  ()\  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien. 
Hatton  3.  e.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  Palat.  501. 
c.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  ann.  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow  5.  >;.  — 
Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  />.  —  Mi.ss. 
ms.  S.  Petri  Westmonasteriensis  anni  cr.  1884.  Cod.  Westmonasterien.  s.  n. 
reimpr.  Londini  1897.  i.  —  Pros.  ms.  Cerneliense  saec.  14/15.  Cod.  Canta- 
brigien.  Ll  I  10  (Pars  III).  x.  — 

Trop.  ms.  Vercellense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Vercellen.  CXLVI.  add. 
saee.  12.  X.  —  Trop.  ms.  Troianum  saec.  12.  Cod.  Neapolitan.  VI  G  34.  /u. 
—  Ordin.  ms.  S.  Sepulcri  Hierosolymitani  saec.  12.  Cod.  Vatican.  Barber. 
659  (nur  Incipit).  u  *.  —  Trop.  ras.  Vicense  saec.  12.  iu.  Cod.  Capit.  Vicen. 
CXI.  add.  saec.  13.  r.  —  Trop.  ras.  RivipuUense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen. 
XXXI.  |.  —  Trop.  nis.  Benedictinum  (Hispanicuni?)  saec  12.  Cod.  C<ipit. 
Oscen.  s.  n.  n.  —  Grad.  ms.  Toletanum  saec.  12/13.  Cod.  Capit.  Toletan. 
35—10.  (>.  —  Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen. 
s.  n.  a.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorura  Eugubbiensiiira  saec.  14.  Cod.  Vatican. 
4743.  T. 

Dazu  koramen  die  auBerst  zahlreichen  gedruckteu  Missalien  der  meisten 
Diozesen  aller  Lander  des  Abendlandes,  wozu  man  vgl.  Chevalier,  Kepert. 
Nr.  10360.  —  Da  der  Text  gut  iiberliefert  ist,  beschranken  wir  uns  auf  das 
Variantenverzeichnis  aus  einzelnen  Quellen  der  verschiedenen  Lander,  nara- 
lich:  A— DIKLN— TZ  a  b  f  g  i  1  in  n  s— x  «— c  >^  /u  r  |  t. 

Zwischen  Str,  1  u.  2  findet  sich  in  der  Ausgabe  von  ClicJitoveus,  Elu- 
cidatoriura  (Paris  1556),  fol.  211  v,  eine  Strophe,  von  der  er  selbst  sagt:  .,in 
plerisque  libris  non  habetur;"  nach  Clichtoveus  wanderte  sie  in  andere 
Ausgaben  und  auch  Misset-Aubry  bieten  sie  ira  rausikalischen  Teil  ihrer 
Ausgabe  ,,Les  Proses  d^Adara  de  Saint-Victor"  (p.  260),  aber  ohne  Quellen- 
angabe,  wahrend  sie  im  textlichen  Teile  (p.  189)  rait  Kecht  ausgeraerzt  ist. 
Wir  unserseits  wissen  keine  einzige  handschriftliche  Quelle  fiir  diese  Strophe 
zu  nennen.    Sie  lautet: 

Nara  in  cruce  triumphamus, 
Hostem  ferum  superaraus 
Vitali  victoria. 

Man  beachte,  daB  der  natiirliche  Rhythraus  des  3.  Verses  hier  das  Schema 
^'vv^'w'  ergibt,  wahrend  sonst  in  dieser  Sequenz  jeder  3.  Vers  aiisnahms- 
los  nach  dera  Scheraa  'k^'^'k^'  gebaut  ist.  —  Ira  Missale  Hispalense  impr. 
Hi.spali  1507  lautet  diese  Strophe  (der  Rhythraus  des  3.  Verses  ist  aberraals 
zu  beachten): 

Dulcis  lyra  sonet  raira, 
Quam  benignus  solvit  pignus 
In  ligni  victoria. 

Vor  1,  1  Alleluja  vl  —  2,  1  pulset  (st.  tangat)  ACLZabfln  /S  J^ 
r|.  —  2,  3  Psallamus  S*  i .  Pangaraus  a ,  Canamus  cum  gloria  L  —  3,  1 
Voci  ADO*flm.  —  3,  2  Dura  mn.  —  3,  3  est  raelodia  D.  —  4,  1 
laudant  C  6.  —  4,  4—6  sind  in  K  nacligetragen,  sind  nach  7,  3  ge.stellt  r  |  t< 
—  4,  5  totius  populi  C.  —  5,  2  Die  von  Misset-Aubry  und  (^autier  usw. 
beliebte  Umstellung  „Haec  salutis  fuit  ara''  steht  im  W^iderspruch  zu  allen 
Quellen  und  ist  durch  nichts  erheischt.  —  5,  3  agnus  RZ.  —  7,  1  Norma 
t;  cuius  haec  NO*S*Zbgm.  —  7,  2  Quem  /^r,  Quod  B.  —  Str.  8  u.  9 
nach  Str.   11   ge.stellt  i,    nach  Str.   15   gestellt  fjr'^r.  —  8,  1    testamenta  LZ. 


J 


De  sancta  Cruce.  191 

—  9,  1  Ipsa  BD ;  Ista  duos  t;  aquas  ^essit  Z,  gescit  ^.  —  9,  2  Per  quam 
Dinx.  —  9,  3  Moysis  BZ  r  ^.  —  10,  2  Si  non  cruce  O*;  crucem  f  ^; 
linit  i,  linet  S*,  signet  s.  —  10,  3  Superluminaria  L,  Super  nurainaria  t.  — 
11,   1  Nec  defuit  gaudium  L.  —  Nach  Str.   11  schieht  L  ein: 

Arca  natans  super  aquas  Arca  crucem,   Xoe  Christum 

Salvat  formas  animatas,  Signat,  unda  hunc  baptismum, 

Quam  Noe  composuit;  Quem  Christus  exhilniit. 

12,  1  in  secreta  t.  —  12,  2  accepta  t.  — ■  13,  1  ligno  D.  —  13,  3 
haec  (st-  nec)  N.  —  Nach  Str.  13  (in  lu  und  n  nach  Str.  15)  folgt  ein  Strophen- 
paar,  das  nur  in  CLOKZa  /9  J  6  />  t  fehlt  und  in  f  von  zweiter  Hand  nach- 
getragen  ist: 

Roma  naves  universas  Fusi  Traces,  caesi  Persae, 

In  profundum  vidit  mersas  Sed  et  partis  dux  adversae 

Una  cum  Maxentio.  Victus  ab  Heraclio. 

Diese  Strophen  scheinen  spatere  Zutat  zu  sein ;  jedenfalls  passen  sie 
durchaus  nicht  in  den  Zusammenhang  nach  Str.  13.  JNach  Auffiihrung  der 
Siege  Constantins  und  Ueraclius  ware  namlich  der  Hiinveis  „In  scripturis 
sub  figuris  |  Ista  latevt^'  (Str.  14,  1  sq.)  vollig  unangebracht;  diese  letzteren 
Worte  passen  mir  auf  den  Inhalt  der  Strophen  9 — 13  incl.  Einen  Sinn  hat 
das  in  Frage  stehende  Strophenpaar  einzig  nach  Strophe  15:  „Reges  credunt, 
hostes  cedunt"  usw. ;  dafiir  namlich  sind  die  siegreichen  Konige  Constantin 
und  Heraclius  und  die  zunickvveichenden  Feinde  eine  lllustration.  Aber 
nur  die  Quellen  m  und  n  bieten  das  Strophenpaar  nach  Str.  15;  nach  eben 
dieser  Str.  15  schieben  O*  und  das  Missale  Auxitanum  impr.  Lngduni  1491 
als  I5eispiel  ein: 

Constantinus  in  hac  vicit 

Bt  divinus  sermo  dicit: 
„In  hac  vinces  omnia." 

Str.  14  u.  15  vor  Str.  12  u.  13.  a.  —  14,  2  quae  (statt  sed)  a;  iam 
latent  f,  patet  t.  —  15,  1  caedunt  A.  —  15,  2  Christo  dulcev!)m.  —  15,3 
Ho.stis  (st.  Unus)  ACLO  -TZ  i  S  C  ^  r  |  r ;  fugant  AC  S  c.  —  Eventuell 
ist  „Reges"  einluMtliches  Subjekt  fiir  alle  dre/ Pradikate:  ciedunt .  .  .  caedunt 
(alsdann  niclit  „cedunt";  „hostes"  in  diesem  Falle  Objekt)  .  .  .  fiKjant  (ho.stis 
alsdaun  (Jcnetivus  partitivus  von  milia).  —  16,  1  Ipsa  BD  ^.  —  Ui,  3 
Morbos  curat  L,  Aegros  sanat  V.  —  16,  4  Deprimit  C  —  17,  1  Da  fx.  — 
17,  2  confer  ,«.  —  17,  3  Ab  antiquo  ,//.  —  17,  4  reducit  uvC-  —  18,  1 
Mgnum  C.  —  18,  2  Vera  mundi  ADl  a  b  g  i  t  t*  X  « — C;  Muudi  salus 
vcra  OPRST.  —  18,  3  Inter  lignum  ni.  —  18,  4  vgl.  mit  „flore  fronde  ger- 
inine"  (8,  4)  im  Kreuzeshymnus  „Pange  lingua"  des  Vcnantius  Fortunatus 
'  V.  H.  L,  Nr.  66).  —  18,  4  germinaus  a.  —  19,  2  Aegros  sana  sanos  salva 
1";  Serva  sanos  n.  —  19,  4  Sine  tuo  C.  —  20,  1  Insistentcs  CKLO*Z  d  €\ 
tuae  (st.  crucis  Xv.  —  20,  2  Crucis  consecrator  i.  —  20,  3  Et  nos  servos 
a.  —  21,  1  Et  quos  crucem  vis  subire  b,  Quos  nunc  cruci  vis  servire  Ul 
YX;  Quo  tornuMito  C;  tormentis  Rbf  //;  scis  (st.  vis)  fl.  —  21,  2  nos 
(statt  non)  DIKLg:9tt*Uj'  c  ^.  —  21,  3  Ut  cum  dies  x;  dies  venit  irae 
an.  —  21,  4  Confer  nobis  'DLXO*S*Zisx«  *   ,V.  — 

Die  liturgische  Verwendung  war  eutweder  fiir  Invodio  cnais ,  oder 
Ejraltatin  (rucis,  oder  einfachhin  „de  sancta  (^ruce^'.  —  Die  Melodie  hebt 
in  gleicher  Weise  an,  wie  die  iiltere  Kreuzes-Sequenz  ^.Salve  crux  sancta 
arbor  W/V/wa"  (A.  H.  LIII,  Xr.  82);  auch  ist  sie  fiir  manche  andere  Se^iuenz 
(u.  a.  fiir  ,,Lauda  Sio)i  salratoron")  verwendet  worden,  bald  vollstandig, 
bald  fiir  oinzelne  Strophen  rosp.  in  gekiirztor  Form. 

Die    Str.   18 — 21    sind    vielfach   als  eigene  Sequenz,    also  mit  dem  An- 


192  Sequentiae  rhythniicae  et  rigmatae. 

fange  „0  crnx  licpnim  trmmpliale"  (Chevalier,  Repert.  Nr.  12852),  verwendet 
"worden.  Wir  notieren  beispielshalber  als  Quellen:  Grad.  ms.  Brixinense 
saec.  IS.  in.  Cod.  Semin.  Hrixinen.  9  (A  9).  —  Miss.  ms.  Pi^ag-ense  saec.  15. 
Cod.  Semin.  Brixinen.  79  (D  12).  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14/15.  Cod. 
Salisburgen.  V  8  H  167.  —  Miss.  ms.  Ebredunense  saec.  15.  Cod.  Massilien. 
Ea  71.  —  Brev.  ms.  Bisuntinum  anni  1452.  Cod.  Vatican.  Ottob.  672.  — 
Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808.  —  Die  Varianten  sind 
fiir  uns  ohne  Bedeutung-. 

Eben  diese  Strophen  von  18 — 21  wurden  in  nordischen  Missalien  (im 
Miss.  Hafniense  impr.  Hafniae  1510  und  im  Miss.  Lundense  impr.  Parisiis 
1514)  auf  die  Dornenhrone  des  Herrn  angewandt  mit  den  Anderungen: 
18,  1  O  spinae  lignum.  —  18,  4  Rubens  Christi  sanguine  (cfr.  5,  3).  —  20,  1 
spinae  (st.  crucis).  —  20,  2  eius  (st.  crucis).  —  20,  3  sjnnae  (st.  crucis).  — 
20,  4  Post  banc  vitam  poena  sine  (um  den  Reim  wieder  herzustellen).  — 
Misset-Weale  haben  dieses  Stiick  als  besondere  Sequenz  mit  dem  Au- 
fange  ,,Spinae  lignum  triMmp)hale^'  ediert  (Anal.  Liturg.  Pars  II.  I, 
p.  569). 

Verfasser  der  schonen  Sequenz  soll  sein  Adam  VOn  St.  Tictor.  Und 
der  Grund  dieser  Autorenangabe?  Einzig  und  allein,  weil  diese  Sequenz  iu 
den  Gradualien  von  St.  Victor  sich  vorfindet,  weil  ihr  Stil  zu  den  anderen  dem 
Viktoriner  Adam  zugeschriebenen  paBt,  und  weil  nichts  zur  Annahme  zwinge, 
daB  sie  vor  oder  nach  der  Zeit  Adams  von  St.  Viktor  entstanden  sei.  — 
Nun  aber  ist  zu  beachten:  Adam  von  St.  Viktor,  dessen  Geburtsjalir  wir 
leider  nicht  kennen,  starb  gegen  SchluU  des  12.  Jahrhunderts.  Gegen  Mitte 
des  12.  Jahrhunderts  jedoch  ist  diese  Sequenz  schon  in  allen  Landern  des 
Abendlandes  in  liturgischem  Gebrauche;  wenu  nicht  alles  triigt,  stammen 
die  Quellen  A  u.  a  u.  r  sogar  aus  dem  Anfancfe  des  12.  Jahrlumderts,  und 
falls  b  nicht  aus  Seckau,  sondern  aus  St.  Florian  stammt,  so  mochte  man 
dieses  Graduale  aufGrund  seiner  Schrift  in  den  SchluB  des  11.  Jahrhunderts 
setzen.  —  Ferner  findet  sich  diese  Sequenz  in  manchen  Quellen,  in  deuen 
sonst  lieine  einzige  der  dem  Adam  von  St.  Victor  zugeschriebenen  Sequenzen, 
ja  iiberhaupt  keine  andere  Sequenz  der  2.  Epoche  angetroffen  wird.  Warum 
diese  einzigartige  Bevorzugung?  Warum  wurde  keine  andere  der  Se- 
quenzen  Adams,  von  denen  manche  unserer  Sequenz  an  Schonheit  ebenbiirtig 
oder  gar  iiberlegen  ist,  gleichzeitig  aufgenommen?  Auch  spater  erlangte 
Jceine  derselben  eine  so  universelle  Verbreitung.  Die  Erklarung  diirfte  darin 
zu  suchen  sein ,  weil  unsere  Sequenz  einen  anderen  Ausgangspunkt  als  die 
Abtei  St.  Viktor  hatte  und  besonders ,  weil  sie  aus  einer  Zeit  stammt,  die 
vor  der  dichterischen  Tatigkeit  des  Victoriners  Adam  lag;  vielleicht  war  sie 
die  erste  vollig  gereimte  Sequenz,  die  schon  durch  den  Reiz  der  Neuheit  iiberall 
zur  Aufnahme  anregte.  —  Schlierdich  ist  der  Umstand  beachtenswert,  dal» 
alle  SchluBverse  der  einzelnen  Strophen  den  gleichen  trochaischen  Rhythmus 
aufweisen  {I  ^  /  ^y  I  k^  l\  wahrend  bei  den  fiir  Adam  in  Anspruch  genommenen 
Sequenzen  stets  der  eine  oder  andere  SchluBvers  das  Schema  ^  '  ^w  /  ^  /  auf- 
weist.  —  Daher  geht  unsere  Uberzeugung  dahin,  daB  diese  Kreuzessequenz 
nicht  von  Adam  von  St.  Victor,  sondern  von  einem  formgewandten  Vorlaufer 
dieses  Victoriners  herriihrt.  Nicht  einmal  dor  Ursprung  aus  St.  Victor  ist 
nachweisbar;  denn  „crucis  exsultamus  speciali  gloria"  (1,  2  sq.),  woranf 
manche  sich  berufen,  kann  jeder  singen,  auch  dort,  wo  nicht  die  Kirche  oder 
Abtei  dem  lil.  Kreuze  geweiht  ist,  wie  es  St.  Victor  war.  Die  wichtigen 
Folgerungen  aus  dieser  Tatsache  sind  im  Vorwort  erlautert. 


121.    Iii  Exaltatione  s.  Crucis. 

1.    Salve,  crux,   arbor  2.    Christi  vexillum, 

vitae  praeclara,  thronus  et  ara. 


In  Exaltatione  s.  Crucis. 


193 


3.    0  crux,   profanis 
'J'error  et  ruina, 
Tu  christianis 
Virtus  es  divina, 
Salus  et  victoria. 

5.    Favens  Heraclio 
Perdis  cum  filio 

Chosdroe  profanum. 

7.    Crucis  longum,  latum^ 
Suhlime,  profundum^ 
Sanctis  propalatum 
Quadrum  salvat  mundum 
Sub  quadri  figura. 

9.    Crux  est  nostrae 
libra  iustitiae 
Sceptrum  regis, 
virga  potentiae, 

11.    Ligni   vitae 

crux  verus  surculus, 
Trium])halis 
fideli   titulus, 

13. .  Tu  scala,  tu  ratis, 
Tu  crux,  desperatis 
Tabula  suprema, 


4.    Tu  properantis 

Contra  Maxentium, 
Tu  proeliantis 
luxta  Danubium 
Constantini  gloria. 

6.    In  hoc  salutari 
Ligno  gloriari 

Decet  christianum. 

8.    Medicina  vera 

Christus  in  statera 
Crucis  est  distractus 
Pretiumque  factus 
Solvit  mortis  iura. 

10.    Crux  caelestis 

signum  victoriae, 
Belii  robur 

et  palma  gloriae. 

12.    Vectis  botri 

typici  baiulus, 
Quem  fert  credens 
uterque  populus. 

14.    Tu  de  membris  Christi 
Decorem  traxisti, 
Regum  diadema. 


15.    Per  te  nobis,   crux  beata, 
Crux  cruore  consecrata, 
Sempiterna  gaudia 
Det  superna  gratia. 

Grad.  ms.  Aqnisgranense  (Magistri  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod.  Capit. 
Aquisgranen.  XII.  A.  —  Pros.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod. 
Assien.  695.  B.  —  Grad.  ms.  Victorinuni  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
110.  C.  —  Pros.  ras.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen. 
888.  C*.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  608.  D.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.   14.     Cod.  Parisin.   1099.  E.  — 

tfiss.   ms.    S.  Mariao    Parisiensis    saec.  14.  in.     Cod.  Londinen.  Add.  16905. 

P.  —  Miss.    ms.    Montis    S.   Michaelis    saec.    15.     Cod.    Abrincen.    43.  G.  — 

^Ollect.    ms.    Crucifororum    Coloniensium    saec.    15.     Cod.  Vindobonen.   4350. 

3.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Hranderi"  auni  1507.    Cod.  Sangallen. 

>46.  I.  —  Pros.  ms.    Caclestinorum    Parisiensium    anni   1532.     Cod.  Parisin. 

ilazarin.    448   (758).  K.  —  llymn.  et    Pros.    ms.  Emmeramense   saec.  15.  ex. 

Olm.  Mouacen.  14667.  L. 

Miss.    Parisiense    impr.    Parisiis    148 1.  M.  —  Miss.    Lausannense  impr. 

Lausannae    1493.    N.   —  Miss.    Constanciense    impr.    Rotomao^i    1499.    O.   — 

ifiss.  Fontisebraldense  impr.  Parisiis  1514.  P.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis 
Blume-Bannister,   Thesauri  Hymnologici  Prosarium.     II.  1.         13 


194 


Seciuentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


1526.  Q.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr.  Gratianopoli  1532.  R.  —  Miss.  scc. 
consuet.  FF.  rracdicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1517.  S.  —  Wir  ver- 
zeichnen  die  Varianten  aus  ADEFGIS. 

2,  1  vexillum  Christi  EFS.  —  8,  2  tortor  I.  —  4,  4  Iuxa(!)  F.  —  4,  5 
fehlt  S.  —  5,  2  Perdens  A.  —  7,  8  propalata  A.  —  7,  4  serva  F.  —  9,  1 
Crux  nostrae  est  S.  —  10,  1  u.  2  fehlen  S.  —  Str.  11  u.  12  finden  sich  nur 
in  A.  —    15,   1   te  crux  nobis  S. 

I  bemerkt :  „Pulchra  sequentia  antiqui  alicuius  Sanctigallensis  coeno- 
bialis."  Dem  gegeniiber  meint  Mone,  der  nur  I  als  Quelie  kannte  (I,  Nr.  108): 
„Nur  die  Anspielung  auf  die  Donau  (4,  4)  gibt  dieser  Versicherung  einige 
Glaub\viirdigkeit(!  V);  die  Form  und  Behandluug  des  Liedes  war  in  Teutsch- 
land  nicht  gebrauchlich."  Jedenfalls  stammt,  wie  die  Quellen  beweisen,  die 
Sequenz  aus  Drmlrcitli;  weun  sie  schon  im  Anfange  des  18.  Jahrh.  in 
Aachen  gebrauchlich  war,  so  laBt  dieser  Umstand  annehraen,  daB  die  alteste 
franzosische  Quelle  (wohl  aus  dem  12.  Jahrh.)  uns  entgangen  resp.  verloren 
ist.  —  Beachtung  verdient,  daB  die  Strophen  4  u.  6  u.  14  vielfach  anderen 
Rhythmus  aufweisen,  als  die  entsprechenden  Parallelstrophen. 

Die  Melodie  erheischt  nach  einigen  Quellen,  daB  9,  1  +  2  als  Gegen* 
strophe  zu  9,  3  +  4  aufgestellt  werde ,  und  daB  man  ebenso  Str.  10  u.  11 
u.  12  in  je  2  Parallelstrophen  zerlege;  umgekehrt  ist  nach  der  Melodie  anderer 
Quellen  die  Str.  9+10  zu  einer  Strophe  zu  vereinigen  und  Str.  11  +  12 
als  Gegenstrophe  ihr  gegeniiber  zu  stellen.  —  Man  vgl,  weiter  unten  in 
diesem  Bande  die  Sequenz  gleichen  Schemas:  „Ai'e  Maria  gratia  j)lena^^. 


1 .    Salve,  ligniim  sanctae  crucis, 
Salve,  signum  summi  ducis, 
Qui  fideles  introducis 
Ad  caelestem   patriam. 


122.   De  sancta  Cruce. 

2. 


Dulcis  arbor  et  suavis, 
Veri  nautae  vera  navis, 
Cuius  est  formata  clavis, 
Nos  transfer  ad  gloriam» 


3.    Summi  sacerdotis  ara, 
Patri  jjlacens,  nato  cara, 
Per   Cjuam   tuis  fit  amara 
Fallax  vita  saeculi. 


4.    Alteratur  homo  reus, 

Tam  Gentilis  quam  ludaeus^ 
Dum  offertur  homo  Deus 
Pro   delictis  populi. 


5.    Tremit  terra,  pallet  caelum, 
Scissae  petrae,  scissum  velum, 
Quando  crucis  suae  prelum 
Vitis   vera  pertulit. 


6.    Servos  hosti  rex  ademit, 
Mortem  cruce  mors  peremit, 
Agnus,   oves  qui   redemit, 
Lupo  praedam  abstulit. 


7.    Ligno  Noe  reservatur, 
Noster  Noe   cruci  datur, 
Lignum  ligno  reparatur, 
In  quo  serpens  vicerat. 

9.    Legislator  virga  caedit 
Kubrum  mare,  caesum  cedit, 
Plebs  Hebraea  laeta  redit, 
Submerguntur  ceteri. 


8.    Manus  mite  dum  expandit 
Rex  caelorum,  caelos  pandit 
Et  cum  multis  illuc  scandit,, 
Unde  solus  venerat.     ^l 

10.    Virga  crux  est  in  figura, 
Qna  de  servitute  dura 
Liberavit,  cum  natura 
Fit  nova  de  veteri. 


De  Deo.     De  sancta  Cruce.  195 

11.    Lignum  ergo  salutare,  12.    Adhuc  optans  immolari 
Plebs  redempta,  venerare,  Se  praesentat  in  altari, 

Cuius  Christus  astat  arae  Qui  nos  de  profundo  mari 

Sacerdos  et  hostia;  Sua  salvet  gratia. 

Miss.  Andegavense  impr.  [Parisiis]  1489.  A.  —  Miss.  Redonense  impr. 
Parisiis  1492.  ii.  —  Miss.  Redonense  impr.  Parisiis   1583.  C. 

3,  3  quem  C.  —  6,  2  crucem  ABC.  —  Keale  (1.  c.  pag.  181  sq.)  gab 
diese  Sequenz  aus  dem  Missale  Redonense  impr.  Parisiis  1523  heraus.  Wenn 
sein  Text  an  mehreren  Stellen  (2,  3;  4,  4;  5,  3  u.  4;  7,  1;  8,  1;  10,  3; 
11,  1)  von  dem  oben  vorgelegten  sich  unterscheidet,  so  kann  der  Grund  mir 
darln  liegen ,  daB  entweder  das  Missale  von  Rennes  in  der  Ausgabe  1523 
stark  von  den  Ausgaben  1492  u.  1533  abweicht,  oder  daB  Lese-  und  Druck- 
fehler  bei  Neale  unterlaufen  sind ;  auch  sind  willkiirliche  Anderungen  bei 
Neale  nicht  ausgeschlossen,  da  er  solche  oft  vornimmt.  Der  schone  Satz: 
„Quando  crucis  suae  prehim  |  Vitis  vera  pertulit"  (5,  3  u.  4)  lautet  zur 
Unkenntlichkeit  entstellt  bei  Neale:  „Quando  Christus  suae  prelum  |  Vitis 
vera  protulit".  —  Im  iibrigen  ist  dem  verdienten  Hymnologen  Neale  vollig 
beizustimmen ,  wenn  er  diese  Sequenz  fiir  so  schon  nach  Inhalt  und  P^orm 
halt,  daB  man  versucht  (aber  auch  nur  versucht)  sein  konnte,  sie  fiir  ein 
Werk  des  Adam  von  St,  Victor  zu  halten.  Man  beachte  indessen,  daI5  2,  3; 
3,  1;  10,  2;  13,  3  die  Casur  vernachlassigen;  der  Taktwechsel  im  SchluB- 
verse  der  einzelnen  Strophen  ist  nichts  Ungewohnliches,  in  den  iibrigen 
Versen  ist  der  Rhythmus  ganz  rein.  —  Als  Ursprungsstatte  muB  Frankreich 
gelten ;  das  Alter  der  Seciuenz  diirfte  viel  hoher  hinaufreichen ,  als  jenes 
ihrer  Quellen.  —  A  nennt  diese  Sequenz  „Prosa  extraordinaria". 

123.   De  sancta  Cruce. 

1.    Sacrosanctae  crucis  lignum         2.    Hoc   insigne  crucis  signum 
Est   iucunda  laude  dignum  Hostem   eftugat  malignum 

Et  omni  tripudio.  Suae  lucis  radio. 


3.    In  cruce  per  verbum   Dei  4.    Crux   est  ara  nostrae  spei, 

Redeunt   ad   vitam   rei  Si  iungamur  toto   ei 

Sacro  mortis  ])retio.  Cordis  desiderio. 


5.    Crux   inventa   mira  fecit,  6.    Crux,  ijuac  liostemsicdeiecit 

Lata   peuitus  adiecit  Et  pro  nobis  satisfecit, 

Piura  Dei  brachio.  Salvet  uos  in  j)roeIio. 

Prosar.  ms.  Ravennatense  ann.  1585—87.  Cod.  Chissen.  360  (139.  5. 
S).  A.  —  Miss.  I  Frauciscano-]  Romanum  impr.  Lugduni  1535.  B.  —  Miss. 
Rathenense  impr.  Lug^duni  ca.  1540.  C.  —  C  ist  nicht  kollationiert.  —  3,  3 
Sacrae  13.  —  5,  2  Allata  primitus  B  (,,Lata"  liier  wohl  im  Sinne  von  „Ele- 
vata").  —  5,  3  Pleua  A.  —  6,  1  (luae  sic  hostem  AB.  —  Diirfte  wohl  ein 
franzosischcs  Produkt  sein. 


124.   De  sancta  Cruce. 

1.    Diilce   liguum   adoremus,  2.    Christi    crucem   veneremur 

Dulces  clavos  liouoremus,  Crucitixum   dej^rocemur, 

Verbum  patris  praedicemus  Ut  ab  hoste  liberemur 

Sollemui   praeconio  ;  Crucis  j)atrocinio. 

13* 


196  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

3.    Ave,  lignum  pretiosum,  4.    Ave,  lignum,  (|Uod  fuisti 
Pondus  ferens  gloriosum,  Dignum  ferrecorpusChristi, 

Quondam   eras  onerosum  Mundo  lapso  contulisti 

Mortis  improperium.  Vitam  et  imperium. 

5.    Christus  in  te  triumphavit,  6.    Sic  praeviam  atque   ducem 
Morte  mortem  superavit  Habeamus  Christi  crucem, 

Et  potenter  spoliavit  Ut  videre  veram   lucem, 

Acherontis  atria.  Possimus    in  patria, 

Miss.  ms.  Aquisgranense  saec.  13.  in.  Cod.  Florentin.  I-aurentian.  Palat. 
IV.  A.  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  18/14.  Cod.  Admonten.  751.  B.  — 
Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  14.  Cod.  Graecen.  62.  C.  —  Miss.  ms.  Hos- 
pitalease  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19  (Hosp.  membr.  49.  add. 
saec.  14.  D.  —  Grad.  ms.  Mosburgense  anni  1300.  Cod.  Univ.  Monacen. 
156  Fol.  E.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Chn.  Monacen.  23054.  F.  — 
Miss.  ms.  Frisingense  saec.  15.  Cod.  Scotor.  Yindobonen.  55  a  3.  G.  —  Miss. 
ms.  Spirense  saec.  14.  Cod.  Oxonien.  Laud.  misc.  282.  H.  —  Brev.  ms. 
Spirense  saec.  15.  Cod.  Darmstadien.  889.  I.  —  Grad.  ms.  Ebracense  saec. 
15.  in.  Cod.  Herbipolen.  Mp.  th.  f.  108.  I*  —  Miss.  ms.  Salisburgense 
saec.  14/15.  Cod.  Salisburgen.  V  3  H  168.  K.  —  Grad.  ms.  Salisburgense 
(?Luiiaelacense)  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  3787.  L.  —  Pros.  ms.  Lunae- 
lacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  M.  —  Miss.  ms.  speciale  PolHngense 
saec.  15.  Clm.  Monacen.  11311.  N.  —  Miss.  ms.  Canonicarum  S.  Augustini 
Tiefensteinensium  saec.  15.  Cod.  Vatican.  10084.  O.  —  (Miss.  ms.  Zwettlense 
saec  14.  et)  Pros.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Zwettlen,  198.  P.  —  Miss. 
ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  Q.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis 
Aqui.sgranensis  anni  1425.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  R.  —  Grad. 
ms.  Cruciferorum  Coloniensium  saec.  15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  S.  — 
Oration.  ms,  Augiense  saec.  14.  ct  15.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  36.  T.  —  Miss. 
ms.  Sangallense  saec.  15  Cod.  Sangallen.  337  b.  U.  —  Grad.  ms.  OfFenburgense 
saec.  15.  Cod.  Engelbergen.  1.  U  * .  —  Miss.  ms.  Ingolstadiense  saec.  15. 
Cod.  Univ.  Monacen.  Iii2.  IV. ^  V.  —  Miss.  ms.  Germanicum  saec.  15.  Cod. 
Hafnien.  Gl.  kongl.  S.  IV.  1003.  X.  —  Collect.  ms.  Germanicum  saec.  15. 
Cod.  Londiuen.  Add.  27630.  Y.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15. 
ex.  Chn.  Monacen.  14667.  Z.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi" 
anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  a. 

Miss.  Spirense  impr.  Bambergae  1487.  b.  —  Miss.  Basiliense  irapr. 
Basileae  1488.  C.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  d.  —  Miss.  Merse- 
burgense  impr.  Lipsiae  1502  e.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1510.  f.  — 
Miss.  Brandenburgense  impr.  Lipsiae  1516.  g.  —  Miss.  sec.  consuet. 
FF,  Praedicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1517.  h.  —  Varianten  aus 
ABCFH— PKSYZacegh. 

1,  1  Dulce  pectus  L;  adoramus  Y,  collaudemus  RS  h.  —  1,  2  veneremur 
(gegen  den  Keim)  alle  mit  Ausnahme  von  AB  u.  O.  —  1,  3  Verbum  crucis 
A.  —  2,  1  Mortem  Christi  O;  honoremus  FKLN ,  adoremus  (cfr.  1,  1) 
HIMKSYZac,  exoremus  C.  —  2,  2  Crucifixumque  precemur  O.  —  1»  4 
patrociniis  Y.  —  Str.  3  fehlt  KSh.  —  Str.  3  u.  4  umgestellt  BMO.  —  3,  3 
Quondam  ferens  N:  erat  CP;  honorosum  B,  ponderosum  C.  —  3,  4  Crucis  cum 
victoria  BM;  imj^roperio  CHIMYZ.  —  Str.  4  fehlt  C  —  4,  2  Ferre  dignum 
FKLNO.  —  4,  3  lapsu  O.  --  5,  2  Morte  mortem  F,  Morti  mortem  K,  Et 
mors  mortem  CP.  —  5,  3  Ac  YZ.  —  6,  1  HicPSYZ,  Hinc  AKMO;  perviam 
CFHNOe,  ad  praeviam  M.  —  6,  2  Adeamus  e.  —  6,  4  Possumus  N.  —       ' 

In  e  und  g  folgt  noch  das  Strophenpaar : 
7.    Sertum  spinis  adornatum,  8.    lucundetur  mente  tota 

Lancea  cor  perforatum,  Plebs  cruore  Christi  lota, 

Plagis  diris  flagellatum  Ut  sit  semper  absque  nota; 

Caeli  colit  curia.  Amen  dicant  omnia. 


De  Deo.     De  sancta  Cruce. 


197 


Diese  Str.  8  ist  auch  in  ACFKLNPRSh  angefiigt  und  zwar  mit  dem 
Anfange  (8,  1):  Amen  dicat  mente  tota.  —  Als  spaterer  Zusatz  sind  diese 
Strophen  schon  durch  das  Schenia  resp.  die  Melodie  der  Sequenz  erkennbar, 
namlich  ^Verbiun  honum  it  suave^'.  —  Ursprungsstatte  ist  laut  Quellen 
])eutscliland\  ob  aber  Norden  oder  Siiden,  bleibt  ungewiB. 

In  a  findet  sicl»  auch  eine  platte  Adaptierung  dieser  Sequenz  auf  die 
Dornenkrone  Christi:  Dulcem  coronam  adoremus,  \  Dulcem  spinam  veneremur 
etc.  —  2,  1  coronam  (st.  crucem).  —  2,  2  Coronatum.  —  2,  4  Coronae.  — 
3,  1  Ave  sertum.  —  3,  2  sqq.  Regem  coronans  gloriosum  |  Dilectum  et 
amorosum  |  Gubernantem  saecuhim.  —  4,  1  Sertum  dignum.  —  4,  2  Coronare 
caput.  —  6,  1  Sic  praeclaram  nobis  spineam.  —  6,  2  coronam.  —  6,  3  Ut 
videre  regem  vere. 

125,   De  sancta  Cruce. 

1.    Quadriforme  crucis  signum,         2.    Vota  Deo  persolvamus, 
Triumphali  plausu   dignum  Dulce  lignum  opponamus 

Prose({uamur  laudibus  ;  Inimici  fraudibus. 


3.    In   hoc  signo  gloriari 
Nos  oportet  ac  mirari 
Eius   circumstantias. 

5.     Quo  sub  ritu  forma  prima 
Caritatis  expressiva 
Latitudo  ponitur ; 

7.    Pars  siihlimis  manifestat, 
Quod   in  caelo  nobis  restat 
Certa  repromissio ; 

9.    Ista  crucis  sacramenta 

Comprehendat  mens  intenta 
Vitae  propugnacula. 


4.    Crucis  enim  quadratura 
Sacri  cultus  in  ligura 
Gerit  observantias : 

6.    Consequenter  lovgitudo, 
Qua  signatur  sanctitudo 
Perseverans,   colitur; 

8.    In  profundo  quod  non  vides, 
Ne  praesumat  cauta  fides, 
Cesset  inquisitio. 

10.    Iluius  ligni   per  virtutem 
Nos  perducat  ad   salutem 
Agnus  sine  macula. 


Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/13.  Cod.  Vindobonen.  1909.  add. 
saec.  13.  in.  A.  —  Miss.  ms.  Civitatense  anni  1304.  Cod.  Civitaten.  LXXX 
(13).  B.  —  Miss.  ms.  Onolsbacense  anni  1356.  Cod.  Herbipolen.  Mp. 
th.  f.  102.  B  *.  —  Collect.  ms.  Voraviense  saec.  14.  in.  Cod.  Voravien.  156 
(114).  C.  —  Miss.  ms.  Pragense  (lohannis  de  Dra2ic)  ann.  1301 — 43.  Cod.  Mus. 
Bohem.  XIII  B  9.  D.  —  Miss.  ms.  (Romannm  saec.  12.  et)  Pragense  saec.  14. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XIV  D  12.  E.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod. 
Mus.  Bohem.  XIII  B  8.  F.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohera. 
XIII  B  14.  G.  —  Pros.  ms.  Pragense  (Arnesti  de  Pardubic)  anni  1360.  Cod. 
Capit.  Pragen.  P  9.  II.  —  Miss.  ms.  Pragonse  (Henrici  Canonici)  saec.  14. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  12.  I.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14'15.  Cod. 
^Mus.  Hungar.  93.  K.  —  Grad.  ms.  S.  Georgii  Pragensis  saec.  16.  in.  Cod. 
iPjragen.  VII  A  13.  L.  —  Miss.  ms.  Vodniacense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem. 
|XIV  A  8.  M.  —  Miss.  ms.  S.  Apollinaris  in  Saczka  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem. 
lVI  B  8.  N.  —  Miss.  ms.  Pelsinense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XV 
lA  8.  O.  —  Miss.  ms.  Tiechobucense  saec.  15.  Cod.  Prageu.  XIV  B  17. 
|P«  —  Miss.  ms.  Novoplanense  aiini  1430.  Cod.  Mus.  nohem.  XVI  A  9. 
IQ.  —  Miss.  ras.  S.  Matthaei  in  Scharka  saec.  15.  Cod.  Pragen.  XII  A  21. 
^  —  Miss.  ms.  Vissegradense  saec.  15.  Cod.  Vissegraden.  V  B  /;.  S.  — 
IGrad.   ms.  listebnicense   saec.    15.    in.     Cod.  Mus.  Bohem.  XII    F    14.  T.  — 


198 


Sequeutiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Grad.  m.s.  Kuttenbergense  saec.  15/16.  Cod.  Vindoboneu.  15501.  U.  —  Grad. 
ms.  Zagrabieuse  .saec.  15.  Cod.  Cathedr.  Zagrabien.  s.  n.  V.  —  Miss.  ms. 
{Strigoiiieuse  (?  Ultramontanorum)  saec.  15.  Cod.  tSalisburj^eu.  V  1  B  23. 
X.  —  Grad.  ms.  J^angallense  saec.  (11.  14).  15.  Cod.  Saugalleu.  343.  Y.  — 
Grad.  ms.  Freckenhorstense  anui  1530.  Cod.  Freckenhorsten.  s.  u.  Z.  —  Pros. 
ms.  JSangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  a.  — 
Ilymn.  et  Pros.  ms.  Emnieramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667. 
b.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae  1498.  c  —  Miss.  Maguutiuum  impr. 
s.  1.  1517.  (l.  —  Varianteu  aus  ABB  *CDEKLTVXYZal)C. 

1,  1  Septiformis  crucis  Christi  Z.  Quadritbrme  liguum  crucis  E.  — • 
],  2  Triumphale  DELTXa.  —  1,  2  laude  dignum  B*.  —  2,  2  siguum  Z.  — 
8,  1  ligno  c ;  siguo  siuoulari  BXYb,  signo  gratulari  K.  —  3,  2  etmirari  B  '  VX,  ad- 
mirari  LTY  a  b.  —  4,  2  Veri  cultus  A;  sub  figura  AB.  —  5,  1  Quos  E.  — 
5,  3  u.  6,  3  umgestellt  B  *.  —  6,  1  latitudo  D,  altitudo  T.  —  6.  2  Qui  T, 
Quia  a.  —  6,  3  creditur  T.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt  Yb.  —  7,  1  In  subli- 
mi  maiestatis  T.  —  7,  2  nobis  crescat  T.  —  8,  2  Nec  alle  auBer  ADZ  c;  prae- 
sumit  B  *ET ;  tauta  fides  DEKTXYabc,  cuucta  B  *,  tautum  fides  V,  cautat 
fides  Z.  —  8,  3  cessit  LXY  b,  cessat  B  *K.  —  9,  2  mens  iutacta  Y.  —  9,  3 
Vitae  propugnantia  E,  propositio  V,  —  10,  1  Cuius  E,  —  10,  2  iu  salutem 
C.  —  Nach  Str.  10  folgt  uoch  in  Y  u.  b: 

Ad  caeli  palatium 
Crucis  per  solacium 
Kelevet,   o  Christe. 

Die  Quelleu  weiseu  ius  siidwestliche  DeutscMand,  besonders  aber  nach 
JjoJimen;  da  die  Sequeuz  friihzeitig  auch  in  Cividale  (daneben  in  Agram) 
auftaucht,  erscheint  eine  uahere  Bestimmuug  der  Urs})ruugsstatte  mehr  als 
problematisch.  —  Melodie  „Hodiernae  lux  diei". 

12G.   De  saiicta  Cruce. 


1.    Salve,   criix  laudabilis, 
Arbor  adniirabilis 
Et  pleiia  dulcedine, 

o.    0   crux,   arbor  inclitaj 
Chri&ti   membris  praedita 
Et  sacrata  sanguine, 

5.    Virga  mare   reseranSj 
Israelem  liberans 
Moysi   regimine, 

7.    Crux,   vere  lux  luminum, 
Medela  peccaminum, 

Mundum  replens  lumine, 

9.    Summe  rex  caelestium, 
Per  crucis  auxilium 
Et  in   tuo  nomine 


2.    Arbor   una  nobilis, 
Cui  nulla  similis 

Fronde,  flore,  germine. 

4.    Per  te  vita  reddita 
Ligno  dudum  perdita 
Primae  matris  crimine. 


6. 


8. 


10. 


Qua  petra   degenerans, 
Sitis  aestum  temperans 
Dulci  manat  flumine. 

Debellatrix  agminum, 
Mentes  purgans  hominum 
Veteri  caligine.  i 


Ab  incursu  omnium 
Nobis  adversantium 


i 

i 


Protege  nos,    Domine.    'i 


Grad.  ms.  Kheuoviense  anni  cr.  1238.    Cod.  Turicen.  Rhenov.   14.  add.' 
saec.    14.    A.   —   Miss.    ms.    speciale   Rhenoviense    saec.    15.      Cod.    Turicen. 
Rhenov.  52.  B.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  saec.  11  12.    Cod.  Turicen.  Rheuov.; 
71.  add.  saec.   1516.  C.  —  (Grad.  ras.  Scaphusiense  saec.  13.  ex.  et)  Prosar.' 


i 

^   ; 


De  Deo.     De  sancta  Cruce. 


199 


ins.  Utingense  saec.  14.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  23.  D.  —  Cantion.  ms. 
Euf^elberg-ense  anni  1372.  Cod.  Engelbtrgen.  314.  E.  —  Grad.  ms.  Offen- 
l)urgense  saec.  15.  Cod.  Eng-elbergen.  1.  F.  —  Miss.  ins.  S.  Mariae  Sele- 
stadiensis  saec,  1-5.  Cod.  Selestadien.  18  (1 180).  G.  —  Miss.  ms.  Helveticum 
saec.  15.  in.  Cod.  Muro-Griesen.  cliart.  2f3.  H.  —  Miss.  ms.  Scaphusiense 
saec.  15.  ex.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  9.  I.  —  Miss.  ms.  Wing-arteuse  anni  1484. 
Cod.  Fulden.  Aa  102.  K.  —  Pros  ms.  Sangallense  dictum  „Hranderi"  anni  1507. 
Cod.  Sangallen.  546.  L.  —  Grad.  ms.  Aaroviense  anni  1532.  Cod.  Aarovien. 
fol.  max.  5.  L*.  —  Miss.  Argentinense  impr.  Ilagnoe  1520.  M.  —  Miss. 
Sj^eciale  impr.  liasileae  1521.  N.  —  Miss.  Romanum  impr.  Lug-duni  1535. 
O.  —  Miss.  Traiectense  impr.  Antwerpiae  1540.  P.  —  DFL*  sind  nicht 
kollationiert. 

1,  1  Salve  flos  E;  Salve  crux  sancta  laudabilis  I.  —  3,  1  O  fehlt  E.  — 
3,  2  Membris  Christi  C.  —  3,  3  sacrato  E.  —  4,  2  Dudum  lif^no  OP.  — 
Str.  5  u.  6  nach  Str.  8  gestellt  ABC.  —  5,  1  Virgo  mater  BC.  —  6,  1  Aquam 
petra  generans  II;  Quae  OP :  deg-eneras  ALO.  —  6,  2  Siti  E,  Sitim  ABOILOP; 
temperas  LO.  —  7,  2  precaminum  E.  —  7,  3  reples  AE,  replet  OP.  —  8,  1 
Rcbellatrix  H;  daemonum  BOP.  —  8,  2  Mentem  OP;  purgas  EO.  —  9,  1 
Lumen  rex  K.  —  9,  2  Per  tuum  auxilium  OP.  —  10,  1  incursu  daemonum 
H.  —  Str.  9  u.  10  lauten  in  E: 


Ab  incursu  hominum 
Nobis  adversantium 
Et  in  tuo  nomine, 


9.    Ab  incursu  hominum  10.    Summe  rex  caelestium, 

No))is  des  auxilium, 
Protege  nos,  Domine. 

Melodie  natiirlich:  „Ve7ii  sancte ^spiritiis''^ .  "Wie  in  letzterer  Sequenz 
alle  SchhiBverse  auf  -ium  aulauten,  so  hier  alle  auf  -ine.  —  Die  Quellen 
weisen  auf  das  alte  Konstanzer  Gebiet  als  die  Ursprungsstatte  dieser  Se- 
quenz.  —  Str.  2  zeig^t  abermals  Entlehnung  aus  dem  Kreuzeshymnus  des 
Yenantius  (A.H.  L,  Nr.  66).  —  Die  liturgische  Verwendun^  ist,  wie  meistens 
bci  den  Kreuz-Sequenzen,  entwedor  fiir  die  Feste  Kreuz-Erhohung  oder  Kreuz- 
Auffindung  oder  fiir  dic  Votivmesse  de  Sancta  Cruce. 


127.   De  saucta  Criice. 


1.    Ecce,   arbor  salutaris,  2.    Hoc  vexillum  triumpliale, 

Lignum  sanctum,  cxpersparis,  luter  ligna  nullum  tale, 

Fulgens  Christi  sauguine ; 


Tauto  clarum  germiue. 


3.    Aeueus  hoc  lixus   anguis, 
Pretiosus  cuius  sanguis 
Plagas  nostras  abstulit, 


4.    Cum  percussis  a   serpente 
Ipso   nobis  condolente 
Se  sj)ectanclum   obtulit. 


5.    Hic  est  lectus,  quo  perfectae 
Caritatis  dat  dilectae 

Sponsus  sponsae  pignora, 

7.    Hic  dilectum  rubicundum, 
Spousa,  cerne,  da  cor  mundum 
Te  amplecti  cupido, 


Cum   eius   amore  motum 
Tribuit   se  ipsum   totum 
^lortis  ferens  vulnera. 

Da  amplexus,  liga  nexus 
Hic   amoris,   cordis,   oris, 
Ut   fruaris   caudido. 


9.    0  crux,   ave,  dulce  lignum, 
Orthodoxa  laude  diji-uum 


Diguum 


que  memoria, 


10.    Te  salvator  sublimavit 
Et   te   nobis  cousecravit, 
Tu  es  nostra  ftloria. 


200 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


11.    Contia  hostes  tu  tutela, 
Contra  morbos  tu   medela, 
Salus  in  periculis ; 

13.    In   te  mortem  mors  necavit, 
Dum  se  ipsum  immolavit 
Vera  Christus  hostia; 

15.    Crucem  tuam  qui  portasti 
Et  nos  lapsos  reparasti 
Propriis  doloribus, 


12.    In  virtute  gratiosa, 
In  triumphis  gloriosa, 
Veneranda  saeculis. 

14.    Per  te  Christus  hoste  strato, 
Inferno   despoliato 
Ad  se  traxit  omnia. 

16.    Fac  nos  ipsos  abnegare, 
Crucem  nostram  baiulare 
Sanctis  in  operibus. 


17.    Laude  crucis  qui  laetamur,      18.    Ut  in  cruce  gloriemur, 
Christe,  da  ut  muniamur  Tuo  vultu  satiemur 

Crucis  benefiicio,  In  caeli  palatio. 

Grad.  ms.  Rullense  anni  cr.  1300.  Cod.  Carolini  Osnabrugen.  B  4 
(2003).  A.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniensium  saec.  15.  Cod.  Semin. 
Colonien.  11.  B.  —  Grad.  ras.  Cruciferorum  Coloniensium  saec.  15.  Cod. 
Semin.  Colonien.  14.  C.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniensium  saec.  15. 
ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  D.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  saec.  15.  Cod. 
Monasterien.  199  (214).  E.  —  Oration.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462, 
Cod.  Darmstadien.  521.  F.  —  Oration.  ms.  Cisterciense  saec.  15.  Cod.  Darm- 
stadien.  1228.  G.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgae  Zutphaniensis  saec.  15.  Cod, 
Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  H.  —  Brev.  ms.  Ducumburgense  anni  145L 
Cod.  Ducumburgen.  795.  (dort  als  Hymnus  verwendet).  I.  —  I  ist  nicht 
kollationiert. 

2,  1  O  vexillum  H.  —  2,  2  lignum  G.  —  2,  3  Tantum  clarum  H; 
Fronde  flore  gennine  BCDE  (Entlehnung  aus  dem  Kreuzeshymnus  des  Ve- 
nantius,  A.H.  L,  Nr.  66).  —  3,  1  quo  (st.  hoc)  F.  —  4,  1  Dum  G;  percussus 
EFGH.  —  4,  2  Nobis  ipso  BCDE.  -  6,  1  Dum  BCDEG;  amore  modum 
H.  —  6,  3  serens  G.  —  7,  2  Sponsa  cernenda  cor  H ;  dat  F.  —  7,  3  Et 
amplecti  EFG.  —  15,  2  lapsos  qui  G.  —  17,  2  ut  nuntiamur  F.  —  Diese 
schone  und  formvollendete  Sequenz  (nur  6,  1  u.  14,  2  wahren  nicht  die  Casur 
und  reinen  Rhythmus ;  9,  3  u.  18,  3  haben  den  bekannten  Taktwechsel)  diirfte 
im  norchvestlichen  Deutschland  entstanden  sein. 


128,   De  sancta  Cruce. 


1.    Ave,  crucis  dulce  lignura, 
Ave,  triumphale  signum, 
Quod    solum   fuisti   dignum 
Sustinere  Dominum. 

3.    Ave,   scala  peccatorum, 
Quam  ascenditrexcaelorum, 
Ut  ad  choros  angelorum 
Homo  sic  ascenderet. 

5.    Ave,   signum  novae  legis 
Et  vexillum  summi  regis, 
In  te  culpas  sui  gregis 
Pastor   bonus  abstulit. 


2.    In  te  Christus  exaltatus 
Mortem  vicit,   ad  hoc  natus^ 
Ut  Isaac  immolatus 
Ad  salutem  hominum. 

4.    In  te  vitam  reparavit 

Auctor  vitae,   proles  David, 
Et  sic  se  humiliavit, 
Ut  mundum  redimeret. 

6.    Ipsum  habeamus  ducem 
Ad  caelestis  regni  lucem, 
Qui  cruore  suo  crucem 
Consecrare  voluit. 


De  Deo.     De  sancta  Cruce.     In  s.  Crucis  Inventione. 


201 


Miss.  ms.  Sarisburiense  (S.  Margaretae  Lothburiensis  Londinii;  saec.  14. 
Cod.  Cantabrigien.  Dd  I  15.  —  Aus  p^leicher  Quelle  ediert  von  Xeale,  Sequentiae 
ex  Missalihus,  Londini  1852  p.  258.  Neale  hat  2,  4  und  3,  2  eiue  Text- 
anderunj^  vorgenominen  (In  sahitem  und  Qua  ascendit),  welche  unbegriindet 
erscheinen  muIJ.  —  Melodie  wahrscheinlich  „Verbum  bonum  et  siiave^.  Die 
Ursprungsstiitte  diirfte  durch  die  einzige  (^uelle  der  Sequenz  liinreichend 
sicher  bezeichnet  sein.  —  Was  Neale  zur  Uberschrift  „In  Missa  pro  bene- 
factoribus"  veranlaBte,  konnen  wir  zur  Zeit  nicht  konstatieren. 


121).    De  sancta  Cruce. 


1.    Veneremur 

crucis  lignum, 
Quod  hac  die  fuit  dignum 
Ferre  saecli  pretium. 

3.    Primus  parens  ligni  fructum 
Carpens   generalem  luctum 
Posteris  promeruit. 

5.    Salve,  lignum  triumphale, 
Mundi  vera  salus,   vale, 
Tu  vexillum  es  regale, 
Tu  nos  hinc  per  modum  scalae 
Ducas  ad  caelestia. 


2.    Hoc  est  namque 
sacrum   signum, 
Per  quod  vincimus  malignum 
Et  fugamus  vitium. 

4.    Ligno  fixus  homo  Deus 
Damna  ligni  velut  reus 
Innocens  restituit. 

6.    lesu,   crucis  consecrator, 
Morte  mortis  triumphator, 
Nos  per  piam  passiouem 
Duc  post  praesentem  agonem 
Ad  aeterna  gaudia. 


Miss.  ms.  Hospitalis  S.  Birgittae  Romani  saec.  14.  Cod.  Vatican.  5742. 
A.  —  Miss.  ms.  Upsalense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  420.  B.  —  Miss.  ms. 
Scarense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  427.  C.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum 
Sueeicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415.  D.  —  Miss.  ms.  Suecicum  (Gura- 
mundi,  capellani  domus  S.  Spiritus)  anni  1460.  Cod.  Holmien.  L  3.  E.  — 
Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1513.  F.  —  Miss.  Nidrosiense  impr.  Hafniae 
1519.  G. 

2,  1  est  fehlt  B.  —  2,  2  sacrum  lignum  B.  —  4,  2  ligni  fehlt  G.  —  6,  3 
Auam  (st.  piam)  G  —  6,  4  praesentem  post  G  (entsprache  allerdings  besser  dem 
Rhythmus).  —  Neale  (1.  e.  pag.  263),  der  aus  G  die  Sequenz  edierte  (4,  1 
las  er  irrig  hoc  st.  homo  und  korrigierte  „fixus  in  hoc  Deus" ;  das  fehlende 
,ligni"  in  4,  2  ersetzte  er  durch  die  Korrektur  ,,Damna  velut  liovio  reus), 
wies  bereits  mit  Kecht  auf  die  Entlehnungeu  aus  der  Kreuz-Sequenz  ^Lmides 
crMci.s'"  (Nr.  120)  hin,  die  man  vergieiche.  Ursprungsstiitte  ist  offenbar 
'Schweden,  auf  welches  Land  der  Gebrauch  beschrjinkt  blieb. 


180.   In  s.  Crucis  luventione. 


1.    Crucifixum  adoremus, 

Christi  cruccm  honoremus 
Laudis  sacrificio. 


2.    0  crux,   ave,  speciosa. 
Per  (|uam   mundi   copios.i 
Facta  est  redemptio. 


202 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


3.    Criix  est  clavis  paradisi, 
Paradisum  nemo  nisi 
Per  crucem   ingreditur. 

5.    Crux  in  panem 

missum  liguum, 
Crux  impressumTau  sig-num 
Electorum  frontibus. 

7.    Hancinpalmamquiascendit, 
Fructus   eius  appreben'dit 
In   lactrice  dextera. 


4.    Crux  baec  ara  designatur, 
In  qua  vervex  immolatur, 
Heres  patri  redditur. 

6.    Crucem  lacob 
figuravit, 
Quando  manus  cancellavit 
Benedicens  fratribus. 

8.    Sycomoro  sublimatus 

Zachaeus  est  contemplatus 
Christum  pace  libera. 


9.    Super  liguum  hoc  portavit      10.    Candelabri  lux^  lucernae 
Culpas  nostras,   qui  et  lavit  Fac  nos  lucis  in  supernae 

Nos  in  suo  sanguine.  Gloriari  lumine. 

Miss.  [Viborgense]  impr.  Lubecae  1500.  —  10,  1  Candelabra.  Diese 
bisher  imedierte  Sequenz  der  scliwedischen  Hymnik  verdanken  wir  der 
Liebenswiirdigkeit  des  Herrn  Herm.  von  Bruiningk  zu  Kiga. 


131.   lu  Exaltatione  s.  Crucis. 


1.    Laetabundus 

Et  iucundus  Cbristum  mundus 
Veneretur. 

3.     Omni  opus  homini 
Et  in  cruce  Domini 
Glorietur, 

5.    Ligna  ferens  teneris 
Isaac  in   umeris 
Oboedivit. 

7.    Dicat  gens  Aegyptia, 
Quae  virgae  prodigia 
Est  experta, 

9.    Ligno  marath  vertitur, 
Ligno  botrus  vehitur, 
Aeneus  erigitur 
Serpens  ligno. 

11.    0  crux  dominica, 
Nostra  spes  unica, 
Crux  digna  laude 
maguifica, 


2.    Laude  dignum 

Vitae  signum,  crucis  liguum 
Adoretur. 

4.    Ut  et  crucis  gloria 
Et  Christi  victoria 
Coliaudetur. 

6.    Apto  lacob  tempore 
Idola  sub  arbore     " 
Sepelivit. 

8.    Per  quam  mare  pervium 
Et  petra  in  fluvium 
Est  aperta. 

10.    ludex  cum  advenerit, 
Signum  crucis  aderit; 
Felix,   quem  invenerit 
Sub  hoc  signo. 

12.     Suscipe  modica 
Supplicum   cantica 
Servosque  tuos 
salviiica. 


i 


De  Deo.     De  sancta  Cruce  et  Jieata  Maria  V 


208 


Grad.  Suecicum;  [Upsalense?]  impr.  Lubecae  (Barthol.  Gothan.)  149*. 
■ —  3,  1  ist  unverstandlich  und  wohl  entstellt;  aber  was  substituieren?  — 
Aus  gleicher  Quelle  edierte  Klemming  (II,  pag-.  107),  las  aber  9,  1  marach 
(zu  marath  vp;!.  112  dieses  JJandes,  Vers  18,  1)  und  12,  1  modifica.  — 
Diese  schone  Sequenz  schwedischen  Ursprunges  nebst  den  2  vorausgehenden 
sind  im  J3d.  XLII ,  worin  die  Sequenzen  Schwedens  untergebracht  wurden, 
libersehen. 


132.   De  sancta  Cruce  et 

Lignum  vitae  quaerimus,  2. 

Qui  vitam  amisimus 
Fructu  ligni  vetiti ; 

Fructus,   per  quem  vivitur,         4. 
Pendet,   sicut  creditur, 
Virginis  ad  ubera 


5.    Hic  virgo  puerpera, 
Hic  crux  salutifera, 
Ambae  ligna  mystica ; 

7.    Positus  in  medio, 

Quo  me  vertam,  nescio ; 

9.    Hic  complexus  brachiis 
Modis  vagit  variis; 

11.    Carum  mater  tenere 
Novit  liic  tenere ; 

13.    Hic  adliaereus  pectori 
Pascitur  ab  ubere ; 

15.    Crux  ministrat  pabula 
Fructu  nos  reficiens ; 

17.    Crux  in  loco  pascuae 
Pascit  nos  praecipuae ; 

19.    Tandem  ad   lioc   trahitur 
Finalis  sententia. 

21.    Qui    crucem  elogerit, 

Nec  sic  matrem   descrit; 
Cum   ad  crucem  venerit, 
I\[atrem   ibi  poterit 
Stantem  invenire. 

23.    Ergo,   qui   utramlibet 
Optat,   illam   adeat, 


6. 

8. 
10. 
12. 
14. 

16. 

18. 
20. 


Beata  Maria  T. 

Nec  inventum  noverit^ 
Qui  fructum  non   viderit 
Adbaerentem  stipiti. 

Et  ad  crucem  iterum 
Inter  viros  scelerum 

Passus  quinque  vulnera. 

Haec  hjsopus  liumilis, 
Illa  cedrus  nobilis, 
Utraque  vivifica. 

In   hoc  dulci  dubio 
Dulcis  est  collatio : 

Hic  extendit  brachia 
Complexurus  omnia. 

Caritas   sub  latere 
Nescit  hic  latere. 

Hic  adfixus  arbori 

Pascit  nos  ex  vulnere. 

Mater  est  praeambula 
Fructum    nobis  nutriens. 

Sed  virgo  praecipua 
Pascit  ipsa  pascua. 

Quod   nemo  consequitur 
Unam   siue   alia. 


22.    Nec,  qui  matrem  eligit, 
Crucem    prorsus  abigit, 
Si   modum   intelligit, 
Quo   per  matrem  contigit 
Gladium   transire. 

24.    Ex  quo  nihil   prohibet. 

Quin  utraque  gaudeat. 


204  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

25.    Fili  matris  iinice,  26.    Fructus  o  vivifice, 

Matris  crucifixae,  Fructus   ligni  vitae, 

Nos   de  cruee  respice,  Nos  te  ipso  refice, 

Fili  crucifixe.  Nobis  da  frui  te. 

Pros.  ms.  Franciscanum  Gallicum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  1339.  A. 
—  Miss.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15.  Cod.  Tolosan.  102.  B.  — 
Miss.  ms.  Francisoanum  Flandrcium  saec.  16.  in.  Cod.  Londinen.  Sloane 
3900.  C.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  14/15.  Cod.  Taurinen.  D  II  7. 
D.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum  Ambianensiuin  anni  1572.  Cod.  Ambianen. 
132.  E.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14/15.  Cod.  Schwarzavien.  (Ducis  de 
Parma)  M  129.  F.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniensium  et  S.  Crucis  anni 
1425.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  G. —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniensiura 
saec.  15.  Cod.  Semin.  Colonien.  11.  H.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  saec.  15. 
Cod.  Monasterien.  199  (214).  I.  —  Orat.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462. 
Cod.  Darmstadien.  521.  K.  —  Grad.  ms.  S.  Agathae  prope  Cuijk  anni  1512. 
Cod.  Sanagathen.  s.  n.  L. 

Miss.  Ambianense  impr.  Parisiis  1487.  M.  —  Miss.  Atrebatense  impr. 
Parisiis  1491.  N.  —  Miss.  Morineiise  impr.  Rotomagi  1516.  O.  —  Miss.  sec. 
consuetudinem  FF.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1517.  P.  — 
IMNO  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  sq.  Signum  crucis  gerimus  \  Nos ,  qui  vitam  amisimus  GHI.  — 
1,  2  admisimus  D.  —  2,  1  inventam  GHI.  —  2,  2  Quisque  vitam  non  viderit 
GHI.  —  3,  2  cernitur  E.  —  3,  3  ab  ubere  CD.  —  5,  1  u.  2  Haec  P.  — 
5,  3  Ambo  CP;  ligni  A.  —  6,  1  Hic  D.  —  8,  2  sit  P.  —  9,  1  complexis 
D,  compressus  C.  —  12,  1  Caritatis  K.  —  12,  2  hunc  K.  —  13,  2  ad  ubere 
D.  —  14,  1  confixus  P.  —  18,  1  puerpera  ABFGKLP.  —  19,  1  in  hoc  K.  — 
22,  1  elegit  D.  —  22,  4  Quod  per  ABGL,  Per  quo  C,  Per  quem  E.  —  23,  2 
eam  GH,  ipsam  E;  habiet  (!)  F.  —  24,  2  utroque  C.  —  25,  2  Matrisque 
benedictae  GHL,  Natus  crucifixae  CDE.  —  25,  4  O  fili  GHL.  —  26,  1 
mirifice  K.  —  26,  3  Nos  de  ipso  K,  Nos  de  teipso  GHL.  —  Die  Varianten 
der  1.  u.  2.  Strophe  lassen  erkennen,  dafi  die  Sequenz  nicht  bei  den  Kreuz- 
herren  ihren  Ursprung  hat;  die  innig  und  kindlich  zarte  Art  der  Auffassung 
weist  auf  einen  FranzisJcaner-Dichter  aus  der  Schule  des  seraphischen 
Lehrers  mit  seinem  „Laudismus  crucis".  Ursprungsland  wohl  Frmilreich.  — 
Die  liturgische  Verwendung  ist  in  D  bezeichnet  durch  die  Rubrik:  „Tropus 
seu  Colloquium  inter  B.  V.  M.  et  Crucem,  quae(!)  dici  potest  in  Annuntiatione, 
Purificatione  vel  festo  S.  Crucis". 

Die  Melodie  in  A  verlangt  eigentlich,  daU  Str.  9  +  10  zu  einer  Strophe 
vereinigt  werden,  der  dann  Str.  13  +  14  als  eine  Parallelstrophe  mit  gleicher 
Singweise  gegeniiber  steht.  Ebenso  entspricht  der  Str.  15  +  16  die  Str.  17  +  18 
als  Gegenstrophe. 


133.   De  Corona  spinea  I).  N. 

In  Susceptione. 

1.    Regis  et  pontificis  2.    lucundemur  tropicis 

Diadema  mysticis  Canticis,  angelicis 

Honoremus  laudibus;  Concordemusmoribusetc.  , 

Voller  Text  (16  Halbstrophen  +  SchluUklausel)  A.H.  VIIL  Nr.  16.  — 
Das  Quellenverzeichnis  und  damit  das  Bild  der  liturgischen  Verbreitung  ist 
so  zu  gestalten : 

Brev,    ms.  Senonense    saec.    13.     Cod.  Parisin.    1028.  A.  —   Miss.    ms. 


De  Deo.     De  Corona  spinea  D.  N.  205 

Senonense  saec.  14.  iu.  Cod.  Londinen.  Add.  30058.  A  *.  —  Miss.  ms. 
Senonense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  864.  B.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea 
Sorbonnae  Parisiensis)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  C.  —  Miss.  ms. 
Parisiense  saec.  14.  Cod,  Parisin.  Mazarin.  422  (732).  D.  —  Grad.  ms.  Vic- 
torinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin,  Arsen.  197.  E.  —  Collect.  ms.  Victorinum 
saec.  (13.  16).  15.  Cod,  Parisin.  14872.  F.  —  Grad,  ms.  Victorinum  saec,  13. 
ex.  Cod.  Parisin.  14452.  add.  saec,  16.  G.  —  Miss.  ms.  Autissiodorense 
saec.  14.  C/od.  Parisin,  17  316.  H.  —  Miss.  ms.  Trecense  saec.  15.  Cod. 
Parisin.  865.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Cadomensis  anni  1452.  Cod.  Cadomen. 
Mancel  s.  n.  K.  —  Miss.  ms.  ordin.  SS.  Trinitatis  Parisin.  ann.  1510- -44. 
Cod.  Parisin.  Mazarin.  430  (233).  K*. 

Miss.  Autissiodorense  impr.  Parisiis  [1484].  L.  —  Miss.  Xivernense  impr. 
Parisiis  1490.  M.  —  Miss.  Eduense  impr.  Parisiis  1493.  N.  —  Miss.  Trecense 
impr.  Parisiis  1497.  O.  —  Miss.  Constanciense  impr,  Kothomag-i  1499,  P.  — 
Miss.  Constanciense  impr.  Rothomagi  1524.  Q.  —  Miss.  Cabilonense  impr. 
Lugduni  1500.  K,  —  Miss.  Meldense  impr,  Parisiis  1518.  S».  —  Miss.  S. 
Victoris  Parisiensis  inipr.  Parisiis  1529.  T.  —  Miss.  Senonense  impr,  Parisiis 
1543.  U. 

Das  Gebiet  der  liturgischen  Verwendung  war  also  ein  relativ  eng  um- 
schriebenes.  Der  Mittelpunkt  ist  Paris ,  wohin  1239  die  Ubertragung  der 
Reliquie  unter  Ludwig  dem  Heiligen  standfand,  und  dort  wird  ungefahr  ura 
diese  Zeit  die  Sequenz  entstanden  sein.  —  Die  Varianten  sind  belanglos. 
Von  Interesse  ist  nur,  daB  stellenweise  in  jilngeren  Quellen,  aber  auch  in 
der  Quelle  C,  die  6  letzten  Halbstroplien  ihres  lokalpatriotischen,  auf  Paris 
berechneten  Inhaltes  wegen  durch  andere  ersetzt  wurden.  Nacli  Str.  10 
(=  5b)  fahrt  namlich  das  Missale  von  Coutances  (P  u,  Q)  und  ein  Pariser 
Missale  saec.  13.  ex.  (C)  mit  den  Str.  3  u.  2  u.  12  der  Sequenz  „Si  vis 
vere  gloriari"'  (A.H,  VIII  Nr,  15)  fort.  —  Im  urspriinglichen  Texte  der 
Sequenz  (Pariser  Fassung)  ist  8a,  3  statt  „Es  corona  gloriae"  zu  lesen:  Es 
coronis  gJoria.  Der  Sinu  ist  wolil :  „Du  bist  der  Rul)m  fiir  die  163  Kronen" 
der  damals  in  Gallien  herrschenden  Herzoge  und  Grafen. 


134.    De  Corona  spinea  D.  N. 

In  Susceptione  vel  Translatione. 

1.    Florem  spina  coronavit,  2.    Flos  effecit  pretiosam 

Sed   flos  spinam  procreavit,  Spinam,  quamvis  tortuosam, 

Flos  Mariae  filius;  Flos  spineti  nescius. 

3.    Florem  fiorum  spina  pungit,  4.    Arbor  vitam,   vita  spinam 

Sed  spinetum  flos  inungit  Gerit,   immo  medicinam 

Pietatis  oleo.  Et  mel  sub  aculeo. 

5.    Fructum  vitae  spina  laedit,  6.    Surge  fortis  et  laetare 

Kxsul  fructu  vita  redit,  Et  coronam  venerare, 

Vivit  fructus  gratia.  Qua  ditaris,   Gallia. 

•7.    Super  aurum   haec  corona  8.    Tale  gerens  diadema 

Pretiosa,   digna,   bona,  Hostem   fallit  per  problema 

Veruans  agni  sanguine.  Deitas  in  homine. 

9.    VernanssuperCethim  ligna,  10.    Hanc  coronam  veneremur, 

CJuibus  arca  fuit  digna  Ut  cum  Christo  coronemur 

Legis  tabernaculo.  lu   futuro  saeculo. 


206 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Grad.  ms.  Fontisebralden.se  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17)  A. 
—  Miss.  ms.  Carnotense  saec.  14.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  344.  B.  —  Miss. 
ms.  Trecense  saec.  14.  Cod.  Trecen.  155.  C.  —  Miss.  ms.  Trecense  saec.  15. 
Cod.  Trecen.  117.  D.  —  Miss.  ms.  Montis  S.  Michaelis  saec.  15.  Cod.  Ab- 
rincen.  43.  E. 

Miss.  Carnotense  impr.  [CarnotiJ  1482.  F.  —  Miss.  Carnotense  impr. 
Parisiis  1535.  G.  —  Miss.  Linj^onense  impr,  absque  [Parisiis  cr.  1491].  H.  — 
Miss.  Redonense  impr.  Parisiis  1492.  I.  —  Miss.  Kedonense  impr.  Parisiis 
1533.  K.  —  Miss.  Trecense  impr.  Parisiis  1497.  L.  —  Miss.  Fontisebraldense 
impr.  Parisiis  1606.  —  Infolg-e  eines  bedauerlichen  Versehens  stehen  uns 
leider  nur  die  Lesarten  von  BGH  u.  K  zur  Verfiigung,  die  jedoch  im  wesent- 
lichen  einen  zuverlassigen  Text  ergeben. 

3,  1  Florem  floris  G  (vielleieht  das  Richtige);  spina  gerit  B.  —  4,  1 
spinam  vita  B.  —  4,  2  Querit  H.  —  4,  3  Mellis  sub  H.  —  5,  2  vita  cedit 
n  (das  Richtige?).  —  5,  3  Vivi  H.  —  6,  1  Quere  H.  —  6,  3  ditatur  G.  — 
7,  2  Pretiosa  super  dona  G.  —  7,  3  Vernat  GH.  —  10,  1  Hac  corona  B.  — 
10,  2  veneremur  B.  —  Ursprungsstatte  ist  sichtlich  Frankreich.  —  Melodie: 
^Hodiernae  lux  diei". 


135.   De  Corona  spinea  D.  ^\ 


1.    Caeli,  terrae,  maria 
Et  in  eis  omnia 

Laudent  creatorem, 

3.    Huius  inter  alia 
Passionis  insignia 
Refulget  corona, 

5.    A  puncturis  liberat 

Nos,   dum  Christus  tolerat 
Puncturas  spinarum ; 

7.    Coronam  gens  misera 
Inter  plura  verbera 
De  spinis  plectebat, 

9.    Sic  dolor,   opprobrium^ 

Plaga  et  ludibrium 

In  corona  sita 


2.    Cuius  mira  gratia 
Nobis  ad  praesidia 
Dedit  redemptorem. 

4.    Quae  quondam  ingloria 
Nunc    in  mulfa  gloria 
Confert    vitae  dona. 

6.    Caeli  sidus  reserat 
lanuamque  conserat 
Regni   tenebrarum. 

8.     Capiti  mortifera 
Imprimeudo  vulnera 
Christum  deridebat. 

10.    Poenae  dant  remedium 
Et  aeternum  gaudium 
In   futura  vita. 


11.    0  decus  ecclesiae, 
Sertum  regis  gloriae, 
0  beata  spina. 


12.    Te  laudantes  hodie 
Praesentis  angustiae 
Serves  a  ruiua. 


Miss.  ms.  Helveticum  (Basiliense?)  saec,  15.  in.  Cod.  Muro-Griesen. 
chart.  26.  A.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484.  Cod.  Bruxellen.  Fetis 
1164.  B.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  saec.  15/16.  Cod.  Palatin.  Scafnaburgen. ' 
Th.  427.  C.  —  Miss.  ms.  Maguntinum  saec.  15.  Cod.  Herbipolen.  Mp.  th. 
f.  85.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Bartholomaei  Francofurdensis  (loliannis  Rorbach) 
saec.  15.  ex.  Cod.  Francofurden.  Bart  h.  s.  n.  D*.  —  Miss.  Herljipolense  impr. 
Herbipoli  1481.  E.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  absque  [14821.  F.  —  Miss. 
Maguntinum  impr.  Basileae  1486.  G.  —  Miss.  Maguntinum  impr.  Maguntiae 
1493.  H.  —   Miss.  Maguntinum    impr.  Basileae    1520.  I.  —  Miss.  Basiliense 


De  Deo.     De  Corona  spinea  D.  N. 


207 


impr.  liasileae  1488.  K.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Au<^ustae  1505.  L.  — 
Miss.  Pataviense  impr.  Viennae  1509.  M.  —  Miss.  Saltzeburgense  impr. 
Viennae  1510.  N.  —  ^liss.  Aufi^ustense  impr.  Basileae  1510.  O.  —  Miss. 
Constantiense  impr.  Augustae  1505.  P.  —  Miss.  Meteuse  impr.  Metis  1545. 
Q.  —  Hymn.  et  Prosar.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen. 
14667.  R.  —  Prosar.  ms.  Sangallense  dictum  „l)randeri"  anni  1507.  Cod. 
Sangallen.  546.  S. —  D*EPQS  sind  nicht  kollationierr. 

1,  8  Laudant  D;  salvatorem  ALMNOR.  —  2,  1  Huius  A;  gloria  C. — 
3,  1  Cuius  AK — O. —  4,  1  quoridam  in  ignominiaMN,  quondam  ignominia 
CKC.  —  4,  2  multa  gratia  P.MILK.  —  5,  2  Nos  cum  F— KOR;  tollerat  ACO, 
colorat  LMN.  —  7,  1  Corona  I.  —  8,  2  Reprimendo  DFGHIR.  —  9,  1  Fit 
dolor  B.  —  10,  2  aeterne  DLMNK. 

Die  Quellen  lassen  Siiddeuischlcind  als  Ursprungsstatte  vermuten. 


136.   De  Coroiia  spinea  D.  N. 


1.    Diadema  salatare 

Toto  corde  iios  laudare 
Condecet  et  vocibus; 

3.    Spina  pungit  campi  florem, 
Late  spargit  flos  odorem, 
Per  quem  vivunt  omnia , 

5.    Vide,  Sion  filia, 
Coronae  ludibria 
Veri    Salomonis ; 


2.    Voci  vitam  concordemus, 
Ut  coronam  reportemus 
Pro  coronae  laudibus. 

4.    Caput  laedit  punctione, 
Membra  sanat  unctione 
Spinarum   molestia. 

6.    Aurum,  gemmas  reppulit 
Et  coronam   pertulit 
Tribulationis. 


7.  .  Spinae  poenaChristum  pungit,    8. 
Poenas  nostras  Christus  ungit 
Miranda  duleedine; 

9.    Vae  coronae  superborum  !         10. 
Spinam  portat  spreta  florum 
Gloria  rex  gloriae ; 

11.    Spinas  profert  sceleris  12. 

Ager  Adae  veteris, 
Terra  maledicta. 

13,    Cura  corona  14. 

pungens  cinxit 
Christi  caput  et  constrinxit 
Spinarum  angustia, 

|15.    0  quam  felix  haecpunctura,       16. 
Cuius  surgunt  ex   hiesura 
Virtutes  et  praemia! 

|17.    Laudes  ergo  dominico  18. 

Serto  demus  mirifico 
Voce  plena, 


lam  fitdulcis  praesenspoena 
Cruentata   vitae  vena 
Spinarum   acumine. 

Spinae  plecta  nostros  plectit 
Inimicos  et  nos  nectit 
Deo  nexu  gratiae. 

Redit  benedictio, 
Dum   fit  spinae   punctio 
Carne   benedicta. 

Spinae  nostrae 

confringuntur, 
Nam  dolores  leniuntur 

Et  purgantur  vitia. 

Benedicta  sit  haec   spina, 

Per   quam   profluit   resina 

^lala  curans  omnia. 

Per    quod   salus   acquiritur. 
Vita  redit,   mors  moritur, 
Perit  poena. 


208  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

19.  Supplicamus,  lesu  bone,  20.    Tua  spina  nos  confortet, 
Nos  perducas  vi  coronae  Ut  mens  nostra  laeta  portet 

Ad  coronam  gloriae ;  Spinas  paenitentiae. 

Legendar.  ms.  Laurentii  Odoiiis  Lincopensis  saec.  14/15.  Cod.  Dresden. 
A  182.  A.  —  Miss.  ms.  Upsalense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  420.  B.  — 
Miss.  ms.  Scarense  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  427.  C,  —  Miss.  ms.  Praedicatorum 
(Suecicum)  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415.  D.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum 
(Belgicum  ?)  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435,  E.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum 
(Hispanicum)  saec.  16.  Cod.  Vatican.  5590.  F.  —  Miss.  ms.  Olomucense 
saec.    15.     Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  G. 

Miss.  Lugdunense  impr.  Lugduni  1487.  H.  —  Miss.  Olomucense  impr. 
Bambergae  1488.  I.  —  Miss.  Halberstadtense  impr,  absque  [cr.  1504.]  K.  — 
Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1513.  L.  —  Miss,  sec,  consuet,  FF.  Prae- 
dicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1517.  M.  —  Miss,  Tarentasiense  impr. 
[Lugduni?  cr,  1520].  N.  —  Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1.523.  O.  — 
Miss.  Gallicano-Siculum  impr.  Venetiis  1568.  P.  —  HIKN  sind  nicht  kolla- 
tioniert.  —  Die  erste  Ausgabe  des  Lyoner  Missale  (11)  enthalt  im  allgemeinen 
keine  Sequenzen,  woh]  aber  einige  zu  den  Votivmessen,  wie  die  vorstehende. 

1,  3  die  Lesart  „viribus"  (Daniel  V,  185  und  daraus  Kehrein,  pag.  57) 
stammt  wohl  nur  aus  der  Textausgabe  im  Ecclesiologist,  April  1854,  p,  118). 

—  3,  1  pungens  ABC.  —  3,  2  spirat  C  -GLMOP,  —  5,  1  Gaude  G,  —  5,  2  fehlt 
G.  —  7,  1  Spina  G.  —  8,  1  Nam  G.  —  9,  1  De  corona  FMOP,  Ut  coronae 
G.  —  9,  2  peccatorum  (st.  spreta  florum)  FMOP.  —  9,  3  Gratia  FM.  — 
Str.  10  u.  11   umgestellt  P.  —    10,  1  Spina  G.  —  Str.  10  lautet  in  FMOP: 

Spina  laedat  inimicos 

Nosque  faciat  pudicos 

Deo  nexu  gratiae. 

12,  1  lam  redit  FMO;  Dedit  G.  —  13,  1  Dum  P^MOP;  cingit  FGMOP. 

—  13,  2  constringit  FGMOP.  —  14,  2  Et  dolore  FM.  —  14,  3  Expurgantur 
G.  —  Str.  17  lautet  in  FMOP: 

Laudes  serto  dominico 
Demus  ergo  mirifico 
Voce  et  laude  plena. 

Ebendort  18,  3  (entsprechend  dem  Versbau  von  17,  3):  Extincta  perit 
poena.  Dabei  ist  in  P  das  „et"  von  17,  3  an  den  Anfang  der  Strophe  ge- 
riickt  (Et   laudes)   und    in    18,  3  ein  „et"  vor  „extincta"    gestellt  worden.  — 

20,  1  Una  spina  E. 

Betreffs  der  Melodie  heiBt  es  in  F:  „Cum  cantu  sequentiae  s.  Dominici 
cantetur"  (d.  h.  nach  der  Singweise  von  „/n  caelesti  ierarchia^^).  Besonders 
fiir  die  Stn  17  diente  letztere  Sequenz  als  Vorlage.  Die  Melodie  der  Dominicus- 
Sequenz  war  bei  den  Dominikanern^  aber  scheinbar  nur  bei  ihneh,  auKerst 
beliebt;  sie  kehrt  wohl  in  3  Dutzend  von  Sequenzen  wieder.  —  Den  Strophen 
17  u.  18  ist  es  eigen,  daB  ihr  3.  Vers  ein  Viersilber  ist;  spater  aber  wurde 
statt  dessen  ein  Siebensilber  gewahlt,  wie  die  Variauten  aus  FMOP  be- 
kunden.  —  Unsere  Sequenz  diirfte  aus  Schweden  stammen  und  zwar  von 
Dominikanern. 


137.   De  Corona  spinea  D.  N- 

1.    Synagoga  praeparavit  2.    Ut  a  spinis  liberemur, 

Sertum,   de  quo  coronavit  Spinam  serti  veneremur 

Christum,  regem  gloriae.  Nostrae  datam  patriae. 


De  Deo.     De  Sanguine  Domini. 


209 


3.    Dum  immunduin  et  egenum      4.    Christus  spinam  hanc  sacravit 
Et  immundis  mundumpleuum         Et  spineti  spinas  lavit 
Mundavit  a  crimine,  Suo  sacro  sanguine. 


5.    Spinas  fert  pro  galea; 
In  corona  spinea 
Hostis  superatur. 

7.    Spinis  vincens,  carens  spina, 
Spinis  victos   a  ruina 
Nos  defendat  iugiter; 


6.    0,   qualis  victoria, 
Quae  victoris  gloria, 
Qui  spinis  armatur! 

8.    Per  quemperitmortisspina, 
Nostrae  spinae  medicina, 
Nos  salvet  perenniter. 


Miss.  Stren^nense  irapr.  Lubecae  1487.  —  2,  3  datum.  —  Ist  schwedisches 
Produkt.  Nach  2,  3  ware  auch  nach  Schweden  ein  Dorn  der  Dornenkrone 
gekommen;  bekannt  ist  eine  „Translatio  particulae"  ins  benachbarte  Norwegen 
im  Jahre  1274. 


13^,   De  Sangnine  Domini. 

In  Missa  de  Corona  spinea. 


1.    lucunda  resonent 
Obtentu   gratiae, 
Redempti  concrepent 
Proventu  gloriae 
Auctori  carmina. 

3.    Rorante  gratia 

Rigantur  arida, 
Curantur  vitia, 

Virescunt  squalida,      % 
Succrescunt  merita. 

6.  Corona  verticem 

Penetrat  spinea, 
Aperit  felicem 
lanuam  lancea 
Lateris   Domini ; 

7.  Laetatur  sterilis 

Fecunda  sanguine, 
Genetrix  parilis 
Fidei  germine 
Filios  generat ; 

9.    Abigit  daemones, 

Absolvit  vinculis, 
Efficit  homines 
Conformes  titulis 
Fidei  luminis. 


2.    Nequaquam  filio 

Proprio  pepercit ; 
Regali  solio 

Descendens  abstersit 
Cruore  crimina. 

4.    Conscisso  vepribus, 
Flagellis  corpore, 
Manibus,   pedibus 
Confossis  pignore 
Solvuntur  debita. 

6.    Profluxit   ubere 

Sanguinis  pretium, 
Quolibet  vulnere 
Reserans  ostium 
Caelorum  homini. 

8.    Expurgat  vetera 

Cruoris  lavacrum 
Fermenti  scelera, 
Fideles  poculum 
Sanguinis  recreat. 

10.    Balsamo  tingitur 
Sacrato  spiritus, 
Virtutis  ungitur 
Effectu  caelitus 

Liquore  sanguinis. 


Blume- Bann  is  ter ,  Thesauri  hvmnologici  Prosarium.     II.  1. 


14 


210 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


11.    Creator,   dilue 

Delicta,   veniam 
Facturae  tribue, 
Mercedis  copiam, 
Beata  gaudia. 


12.    Redemptor,  confove 
Redemptos  gratia, 
Salvator,   remove 
Saluti  noxia, 

Largire  praemia. 


Miss.  Hildensemense  impr.  Nurenbergae  1499.  A.  —  Miss.  Hildensemense 
impr.  Nurenbergae  1511.  B.  —  Miss.  Mindense  impr.  Nurenbergae  1513, 
C.  —  7,  1  Laetantur  B.  —  Diese  Sequenz  stammt  offenbar  aus  dem  nord- 
lichen  Diutschland.  Ihr  Verfasser  hat  das  Kunststiick  geliefert,  nur  drei- 
silbige  Worter  zu  verwenden ,  wobei  allerdings  der  Rhythmus  vergewaltigt 
wurde.  Die  Dornenkrone  Christi  tritt  im  Inhalt  der  Sequenz  vollstandig- 
zuriick ,  und  eher  miiBte  man  sagen,  es  sei  eine  Pro?e  uber  das  kostbare 
Blut  des  Erlosers;  sie  wurde  aber  ixf.  Hildesheim  in  der  Votivmesse,  in 
Minden  am  Feste  der  Dornenkrone  verwendet. 


130.   De  Armis  Domini. 

In  Missa  de  Corona  spinea. 


1.    Dulcis  sonet  harmonia, 
Dulce,   dignum  melodia, 
Pangamus  praeconium ; 


2.    Sic  cantetur  laus  in  ore, 
Ut  concordet  cum  canore 
AfFectus  psallentium. 


3.    Crux,  insignispalmaesignum,     4.    Christi  comes  est  corona; 
Mortis  fuga,    vitae  lignum,  Pretiosa  sunt  haec  dona 


Nostris  datur  finibus 


Christum  confitentibus. 


5.    Adest  cum  hissanguisChristi,      6.    Panni  simul  praesentantur, 
Per  quem  mundo  venittristi  Et  cum  sceptro  comitantur 

Salus  et  solacium.  *         Clavus  et  sudarium. 


7.    Illa  quondam   acetosa, 
Auro  magis  pretiosa 
Simul  adest  spongia, 

9.    Ferrum    nobis  est  allatum, 
Perforato  consecratum 
Salvatoris  latere. 


8.    Et  catena,   qua  ligatus 
Agnus  est  immaculatus 
Pravorum  invidia. 

10.    Perhaecsemperprotegamur 
Et  postremo  perducamur 
Hinc  ad  partem  dexterae. 


Offic.  ms.  Diessense  S.  Coronae  saec.  14.  Clm.  Monacen.  5512.  A.  — 
Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  B.  —  Miss.  ms. 
Frisingense  saec.  15.  Cod.  Scotor.  Vindobonen.  55  a  3.  C.  —  Miss.  ms. 
Ratisbonense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  23058.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Kiliani 
Ratisbonensis  saec.  15.  Cod.  Vet.  Capellae  Ratisbonen.  1990.  E.  —  Festivale 
ms.  Althae  Superioris  anni  1452.  Clm.  9508.  F.  —  Miss.  ms.  Aldersbacense 
saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  G.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Emmeramense» 
saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  H.  —  Miss.  ms.  Constantiense  anni  1512. 
Cod.  Civit.  Turicen.  1.  I.  —  Miss.  Ratisbonense  impr.  Ratisbonae  1485. 
K.  —  Miss.  Spirense  impr.  [Bambergae]  1487.  L.  —  K  ist  nicht  kollationiert. 

1,  1  sonat  BC.  —  1,  2  Dulci  AHL.  —  1,  3  praeconia  A.  —  2,  1  Hic 
CI.  —  2,  2  Et  CL.  —  3,  2  fugit  I.  —  Nach  5,  3  folgt  noch  in  DEI:  Languoris 


De  Deo.     De  Armis  Domini. 


211 


remediiim.  —  6,  1  simul  fehlt  I.  —  6,  3  Clavis  I,  Clavi  AH.  —  7,  1  Olla 
I.  —  7,  8  Adest  simul  L.  —  9,  1  illatara  C.  —  10,  1  signa  (st.  semper) 
EF;  protegemur  F,  protestamur  AH.  —  10,  2  Ut  H. 

Melodie:  „Hodiernae  liix  diei^^.  —  Der  Inhalt  paBt  eher  auf  die  Leidens- 
werkzeuge  {,,Arma^'  Chrifiti},  als  nur  auf  die  Dornenkrone,  welche  einzig  in 
4,  1  erwahnt  wird.  Sichtlich  ist  die  Sequenz  in  Bayern  entstanden  und 
zwar  wohl  in  einer  Gegend,  wo  verschiedene  Leidens-Reliquien  des  Heilandes 
verehrt  wurden. 


140.    De  Armis  Domini. 

De  lancea  et  clavis. 


1.    Hodiernae  festum  lucis 
Et  sollemne  vitae  ducis ! 
Pro  victrici  lancea 


2.    Decantemus  laudes  ei, 
Quem  transfixit  vice  rei 
Haec  salutis  framea. 


3.    Omnis  utriusque  sexus 
Te  stringebat  culpae  nexus 
Et  mortis  angustia ; 


4.    Psalle  illi,   qui   resolvit 
Culpam,  poenam  prote  solvit 
Vitae  dans  remedia. 


5.    Ave,   ferrum  triumphale, 
Intrans  pectus  tu  vitale 
Caeli  pandis  ostia ; 


6.    Fecundata  tu  cruore, 
Felix  hasta,  nos  amore 
Per  te  fixi  saucia. 


7.    Florens  cruor,  quem  fuderunt  8.    Fusa  per  te  ac  rigata 

Artus  Christi,  quos  foderunt  Et  per  clavos  solidata 

Clavorum  fixoria.  Nostra  sint  praecordia. 

9.    Salve,  lesu  Nazarene,  10.    Placa  patrem  maiestatis, 

Tu  pro  nobis  mortis  poenae  Ut  in  aevum  cum  beatis 

Affectus  iniuria,  Nos  coronet  gloria. 


Miss.  ms.  Olomucense  saec.  14.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  13.  A.  —  Miss. 
ms.  S.  Margaretae  Novae  Civitatis  saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  1790.  B.  — 
Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  C.  —  Grad.  ms. 
Cranenburgense  anni  1340.  Cod.  Crancnburgen.  s.  n.  D.  —  Cantion.  ms. 
Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  E.  —  Grad.  ms.  Belgicum 
saec.  15.  (fragmentum).  Cod.  Vatican.  10646.  F.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense 
saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1913.  G.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  anni  1427. 
Cod.  Pauhin.  26.  1.  9  (Hosp.  memb.  7).  H.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  15. 
Cod.  Graccen.  147.  I.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod.  Graecen. 
299.  K.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod.  Graecen.  115.  L.  — 
Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen.  Fol.  34.  M.  —  Miss. 
ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Ducumburgeu.  108.  N.  —  Miss.  ms.  Salis- 
burgense  anni  1490.  Cod.  Vindobonen.  1778.  O.  —  Miss.  ms.  Brixinense 
saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1782.  P.  —  Miss.  ms.  Pragenso  saec.  14.  Cod. 
Mus.  Bohem.  XIII  B  8.  add.  saec.  15.  Q.  —  Miss.  ms.  Pragense(?)  saec.  15. 
Cod.  Semin.  Brixinen.  79  (D  12).  Q*.  —  Miss.  ras.  S.  Georgii  Budinensis 
saec.    15.      Cod.    Mus.    Bohem.    XIII    F    12.   R.    —   Miss.    ms.   Zachlumense 

14* 


212  ISequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

anni  1416.  Cod.  Mus.  Bohem.  XV  B  2.  S.  —  Miss.  ms.  Altovadense  saec.  15. 
Cod.  Altovaden.  LXX.  T.  —  Grad.  ms.  listebnicense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus. 
Bohem.  XII  F  14.  U.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen. 
333.  V.  —  Miss.  ras.  votivum  Althae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508. 
X.  —  Oration.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  ('Im.  Monacen.  19824.  Y.  —  Miss. 
ms.  Helveticum  (Basiliense?)  saec.  15.  in.  Cod.  Muro-Griesen.  chart,  26. 
Z.  —  Miss.  ms.  Scaphusiense  saec.  15.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  9.  a.  —  Miss. 
ms.  S.  Stephani  Metensis  saec.  15.  Cod.  Meten.  12.  b.  —  Brev.  ms.  Spirense 
saec.  15.  Cod.  Darmstadien.  889.  c.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484. 
Cod.  Bruxellen.  Fetis  1164.  d  —  Miss.  ms.  Romanum  postea  servorum  B. 
M.  V,  Maguntinorum  (?)  saec.  15.  Cod.  Vatican.  Palat.  505.  e.  —  Miss.  ms. 
Maguntinum  saec.  15.  Cod.  Semin.  Monasterien.  K^  54.  e*.  —  Miss.  ms. 
S.  Mariae  in  Capitolio  saec.  15.  in.  Cod.  Colonien  W.  f.  271.  f.  —  Grad. 
ms.  maioris  eccl.  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptt.  prov.  German.  S.  I. 
Valkenburgen.  Liturg.  ms.  2.  g.  —  Grad.  ms.  S.  Andreae  Coloniensis  saec.  15. 
Cod.  S,  Andreae  Colonien.  VI.  g"*.  —  Grad.  ms.  Nussiense  saec.  15.  Cod. 
Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  11.  h.  —  Grad.  ms.  Borkense  saec.  15.  Cod. 
Jiorken.  A  9.  i.  —  Grad.  ms.  Bocholtense  saec.  15.  Cod.  Bocholten.  L  5. 
k.  —  Miss.  ms.  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  I.  L  —  Grad. 
ms.  Clarholtense(?j  saec.  15.     Cod.  Westkirchen.  s.  n.  m. 

Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  11896.  add. 
saec.  15  n.  —  Grad.  ms.  Carmelitarum  Vilvordiensium  anni  1418.  Cod. 
Bruxellen.  11359.  o.  -  Miss.  ms.  Stabulense  (?)  saec.  15.  Cod.  Bruxellen. 
1818.  p.  —  Miss.  ms  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808.  q.  —  Grad. 
ms.  Margaretae  Scheiffart  de  Merode  saec.  15.  Cod.  Mus.  Hung.  259.  r.  — 
Miss.  ms.  S.  Pancratii  Leidensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  160.  S.  — 
Miss.  nis.  S.  lohannis  Hierosolym.  in  Harlem  saec.  15.  Cod.  Harlemen. 
membr.  fol.  1.  t.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulchri  Harlemensis  saec.  15.  Cod. 
Harlemen.  membr.  fol  7.  u.  —  Offic.  ms.  Hospitalis  Zutphaniensis  saec.  15. 
Cod.  S.  Walburgae  Zutphanien.  6.  V.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgae  Zutphaniensis 
saec.  15.  Cod.  Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  x.  —  Miss.  ms.  Noviomagense  saec.  15. 
Cod.  Mus.  Noviomagen.  I  a  2.  y.  —  Collect.  ms.  Claraevallense  saec.  15. 
Cod.  Trecen.  1612.  z. 

Miss.  Herbipolense  impr,  Herbipoli  1481.  «.  —  Miss,  Basiliense  impr. 
s.  1.  et  a.  /3.  —  Miss.  Constantiense  inipr.  Basileae  1485.  y.  —  Miss.  Frisingense 
impr.  Bambergae  1487.  (T.  —  Miss.  Monasteriense  impr.  Coloniae  1489.  *.  — 
Miss.  Trevirense  impr.  [Basileae  cr.  1490].  C-  —  Miss.  Constantiense  impr. 
Constantiae  1504.  t}.  —  Miss.  Hamburgense  impr.  Argentinae  1509.  &.  — 
Miss.  Bremense  impr.  Argentinae  1511.  i.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae 
1510.  X.  —  Miss.  Brandenburgense  impr.  Lipsiae  1516.  k.  —  Miss.  Num- 
burgense  impr.  Basileae  1517.  X*.  — Miss.  Argentinense  impr.  Hagnoe  1520. 
fj.  —  Miss.  Leodiense  impr.  Delf  cr,  1485.  v.  —  Miss.  Virdunense  impr. 
Parisiis  1481.  |.  —  Miss.  TuIIense  impr.  Parisiis  1537.  n.  —  Kollationiert 
sind  ABCEFGHLMNOQ*STUV  c— i  noqrsvz^ycFC^^^x/^lTr. 

1,  2  Est  AHNOSUV  x;  sollemnis  i,  perenne  ^  y  t]  u.  —  1,  3  vitrice 
HNSTV.  —  2,  1  semper  (st.  laudes)  V;  laudes  eius  ^  t,  laudes  Dei  C  ^  n.  — 
2,  2  Quam  n,  Que  N,  Qui  S.  —  3,  1  Omnes  N;  Omnis  virtus  quoque  sexus 
A.  —  3,  2  Restringebat  n,  Destringebat  %h  l.  —  4,  1  Psallere  N,  Psallite  ^  t  xj' 
si  f,  ille  N;  revolvit  /?  ^.  —  4,  2  Et  culpae  HNV;  pene  (st,  poenam)  ^  ^  t  /^' 
per  te  F  C.  —  4,  3  Perferri  ludibria  O;  Dans  vitae  n.  —  5,  2  pectus  fehlj 
S.  —  5,  3  Et  caeli  h;  pandens  N  (|;  ostium  HNV.  —  6,  1  in  cruore  (st.  t( 
cruore)  FNST  g  h  i  0  V  ??,  cum  cruore  q.  —  6,  3  Pro  te  M;  fixit  HNV.  —  7, 
Fluens  y  r],  Felix  O  h;  funderunt  e,  —  7,  2  quem  H;  fuderunt  x.  —  7,  3  furoril 
O.  —  8,  1  Fixa  f ;  per  te  irrigata  F  f  g:  h  i  0  V,  —  8,  2  clavos  sibi  data  Bj 
—  8,  3  sunt  0 ;  praeconia  h.  —  9,  3  Aftixus  H ;  iniuriam  c ;  Offenderis  iniuria 
T;  Affectus  aporia  M,  —  10,  2  in  eum  h,  —  10,  3  coron  (!)  C- 

Drei  verschiedene  Melodien  finden  sich  zu  dieser  Sequenz ,  die  in 
Deutschland,  ihrem  Ursprungslande,  sichtlich  sehr  verbreitet  und  beliebt  war. 


I 


De  Deo.     De  Sudario  Domini.     De  Sepulcro  Domini.  213 

141,   De  Sudario  Domiiii. 

1.    Plaudat  caeli  ierarchia  2.    Huic  concordans  in  hac  via 

Nova  sonet  harmonia  Laudes  promat  ecclesia 

Novo  ducta  cantico,  Linteo  dominico.  etc. 

« 

Voller  Text  dieser  Sequenz  (20  Halbstrophen)  ist  in  den  A.  H.  (IX,  Nr.  22j 
aus  einem  Sonderdruck  des  „Officium  et  Missa  s.  Sindonis  .  .  .  per  sacrae 
theologiae  professorem,  Fratrem  ordinis  Praedicatorum,  illustrissimi  principis 
Caroli  secundi,  ducis  Sabaudiae  noni  confessorem  editum.  Iinpr.  Gebennis 
8.  a."  herausgegeben.  —  iolgende  weitere  Quellen  bekunden  die  Art  der 
liturgischen  Verbreitinig : 

Miss.  Gebennense  impr.  Gebennis  1508.  A.  —  Miss.  sec.  consuet.  FF. 
Praedicatorum  et  S.  Crucis  impr.  Parisiis  1.517.  B.  —  Miss.  Tarantasiense 
impr.  [Lugduni  cr.  1-520 1.  C.  —  Miss.  Lugdunense  impr.  Lugduni  15o0.  D.  — 
Miss.  Athanatense  impr.  Lufjduni  1531.  E.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr. 
Gratianopoli  1532.  F.  —  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1543.  G.  —  Miss. 
Tullense  impr.  Parisiis.   1.537.  H.   —  Miss.  Tullense  impr.  Tulli  1551.  I. 

Varianten  zum  Texte  in  A.H.:  la,  1  Plaudat  A — I.  —  la,  3  Nova 
BDG.  —  4a,  1  de  dente  BH.  —  4b,  1  sub  ligno  H.  —  4b,  2  obvolvit  EG.  — 
4b,  3  tradens  B.  —  6a,  1  per  quem  H.  —  8b,  3  fragrantia  F.  —  9a,  1 
Reappetc  E.  —  lOa,   1  sedula  A — 1. 

Karl  II.  regierte  als  9.  Herzog  von  Savoyen  1489  — 1496.  Das  Akro- 
stichon  dieser  Sequenz,  njimlich  „PlliHbertus  Margarcta",  laBt  erkennen, 
dalJ  der  Beichtvater  des  Herzogs  Karl  II.,  der  als  Verfasser  des  Offiziums 
und  der  Sequenz  zu  gelten  hat,  diese  Sequenz  nicht  mehr  zu  Lebzeiten  Karls  II. 
dichtete,  sondern  unter  dem  neuen  Herzogspaare.  Der  Nachfolger  Karls  II. 
starb  schon  nach  einem  Jahre  (1497),  und  es  folgte  ihm  Piiilibert  II.  (1497 — 1504). 
Wahrend  dieses  letzteren  Zeitraums  also  entstand  unsere  Sequenz  in  Savoyen 
durch  einen  Dominikaner ,  dessen  Name  noch  zu  ermitteln  bleibt.  —  Man 
beachte  auch  hier  wieder  das  Charakteristicum  der  Dominikanerdichtungen, 
das  haufige  „Novum"  ,  besonders  im  Eingange  der  Dichtungen :  Kova  sonet 
harmonia  (la,  2),  Novo  ducta  cantico  (la,  3),  Novae  laudis  gloria  (8a,  3). 


142,   De  Sepulcro  Boniini. 

1.    0   insignis  sepultura,  2.    Hoc  adorat  creatura, 

Praeparata  pro  cultura  Per  (j^uod   pellitur  iactura 

Verbi  unigeniti ;  Orbis  olim   perditi. 

3.    Hic  est  tumulus  regalis,  4.    Liber  vitae  generalis, 
Typum  tenens  virginalis  Victor  mortis  triumphalis, 

Matris  Dei   uteri.  Clauditur  ut  ceteri. 

5.    A  satrapis   infernorum  6.    Fremunt  auctores  malorum, 
Signatur  rex  angelorum  Ipsum   seductorem  morum 

Sigillo  malitiae ;  Dicunt  et  nequitiae. 

7.    0,  quo  mactata  maerore  8.    Dum  concernit  pro  dulcore 
Mater  suspirat  dolore  Cruentatum  ex  amore 

Tantum    ferens  gladium,  Judicatum  filium, 


214 


Sequentiae  rliythmicae  et  rigmatae. 


9.    Capiit  spinis  coronatum 
Atque  latus  perforatum 
Horrido  spectaculo, 


10.    Os  livore  deturpatum, 

Sputis  litum,  post  velatum 
Positum  in  tumulo. 


11.    Ipsum  deprecemur  cerde, 
Qui  sic  nos  lavit  a  sorde 
Et  tot  probra  pertulit, 


12.    Ut  nos  liberet  a  morte 
Collocando  cum  cohorte 
Sua,   quam  eripuit. 


Miss.  Aniciense  impr.  Lugduni  1511.  A.  —  ^NIiss.  Montis  Serrati  impr. 
[in  Monte  Serrato  1521].  B.  —  Miss.  Casae  Dei  impr.  Lugduni  1527.  C.  — 
Miss.  Athanatense  impr.  Athanaci  prope  Lugduiium  1531.  D.  —  Miss.  Burdi- 
galense  impr.  Burdigalae  1543.  E.  —  C  u.  E  sind  nicht  kollationiert;  A  war 
friiher  auf  der  Bibl.  Nation.  zu  Paris,  aber  schon  im  Jahre  1900  „disparu".  — 

2,  2  tollitur  D.  —  2,  3  Orbis  terrae  afflicti  D.  —  4,  1  Liber  vire  D.  — 
4,  2  Factus  victor  triumplialis  D.  —  5,  1  inferorum  D.  —  5,  3  militiae  B.  — 
6,  2  Quoniam  seductorum  morum  D.  —  7,  1  sq.  maerore  u.  dolore  umge- 
stellt  D.  —  8,  1  cernit  D.  —  9,  2  Manus  latus  D.  —  9,3  Horridum.  — 
10,  1  O  livore  D.  —  10,  2  lutum  post  vallatum  D.  —  11,  3  pertulite  D.  — 
12,  1  Et  ut  D.  —  12,  3  Sua  fehlt  D.  —  Ursprung  wohl  in  Siidfratikreich ; 
auf  dieses  Gebiet  blieb  der  liturgische  Gebrauch  beschrankt. 


143.    lu  Resurrectione  Domiui, 


1.    Mane  prima  sabbati 
Surgens  Dei  filius, 

Nostra  spes  et  gloria, 


2.    Victo  rege  sceleris 
Rediit  ab  inferis 

Cum  summa  victoria : 


3.    Cuius  resurrectio 
Omni  plena  gaudio 
Consolatur  omnia. 


4.    Resurgentis  itaque 
Maria  Magdalene 

Facta  est  praenuntia 


5.    Ferens  Christi  fratribus 
Eius  morte  tristibus 
Exspectata  gaudia. 


6.    0  beati  oculi, 

Quibus  regem  saeculi 
Morte  iam  deposita 
Prima  est  intuita! 


7.    Haec  est  illa  femina, 
Cuius  cuncta  crimina 
Ad   Christi  vestigia 
Eius  lavit  gratia. 


8.    Quae  dum  plorat 
Et  mens  orat, 
Facto  clamat, 
Quod  cor  amat 
lesum  super  omnia. 


9.    Non  ignorat, 
Quem  adorat, 
Quid  precetur ; 
Sed  deletur, 
Quod  menstimetconscia. 


i 


De  Deo.     In  Resurrectione  Domini, 


215 


10.    0  Maria, 
Mater  pia, 
Stella  maris 
Appellaris 

Operum  per  merita, 

12.    Ula  mundi   imperatrix, 
Ista  beata  peccatrix, 
Laetitiae   primordia 
Fuderunt  in  ecclesia; 

14.    0  Maria  Magdalena, 
Audi  vota  laude  plena, 
Apud   Christum 
Chorum   istum 

Clementer  concilia. 


11.    Matri   Christi 
Coaequata, 
Dum   fuisti 
Sic  vocata, 

Sed  honore  subdita. 

13.    Illa  enim  fuit  porta, 

Per  quam  salus  est  exorta ; 
Haec  resurgentis  nuntia 
Mundum  replet  laetitia. 

15.    Ut  fons  summae  pietatis, 
Qui  te  lavit  a  peccatis 
Servos  suos 
Atque  tuos 

Mundet  data  venia. 


16.    Amen  dicant  omnia. 


Miss.  ms.  S.  Albini  Andegavensis  saec.  11.  Cod.  Andegaven.  84.  add. 
saec.  ll/li.  A.  —  Trop.  ms.  Cameracense  saec.  11/12.  Cod.  Cameracen. 
79  (78)  B.  —  Grad.  ms.  Cameracense  saec.  12.  Cod.  Cameracen.  62  (61).  B*.  — 
Grad.  ms.  Gallicum  saec.  11/12.  Cod.  Bruxellen.  F^tis  1172.  C.  —  Trop. 
ms.  Martialense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  1133.  add.  saec.  12.  D.  —  Trop. 
ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin.  1139.  D*.  —  Trop.  ms. 
Moissiaeenso  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1177.  add.  saec.  12.  E.  — 
Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1871.  add.  saec. 
12.  ex.  F.  —  Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  G.  —  Trop. 
ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12'13.  Cod.  Parisin.  1086.  H.  —  Pros. 
ms.  abbatiae  Cistercii  (Citeaux)  saec.  12/13.  Cod.  Londinen.  Add.  15  722.  I.  — 
Trop.  ms.  S.  Carauni  CarnoteUsis  saex.  13.  in.  Cod.  Koman.  Anf^elic.  435 
(D  V  3).  K  —  Brev.  ms.  Carnotense  saec.  13.  Cod.  Vatican  4756.  K*.  — 
Pros.  ms.  Parisiensc  (VRemense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695  L.  —  Grad. 
ms.  Benedictinum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1173.  M.  — 
Proa.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod  Sang-allen.  383.  N.  — 
Grad.  ms.  Rotonin<^en.  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  O.  —  Miss.  ms. 
Baiocense  saec.  13.  (ot  14.)  Cod.  Capit.  Baiocen.  62.  P.  —  Miss.  ms.  Pari- 
siense  postoa  Sorbonnae  Parisiensis  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15  615.  Q. — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  R.  —  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14  452.  S.  —  Grad.  ras.  Victorinum 
saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  T.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14  15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  U.  —  ^liss.  ms.  S.  Cornolii  Compendiensis  saec. 
13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  V.  —  Miss.  ms.  Ebroicense  saec.  13/14.  Cod. 
Rotomaf^en.  305.  (Y  62  a).  W.  —  Miss.  ms.  S.  Laurontii  Lougoreteusis  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  1106.  X.  —  Miss.  ms.  Saudionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
1107.  Y.  —  Miss.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  (saec.  12.)  cum  Prosar.  saec.  1314. 
Cod.  Sangcnovefian.  96.  Z.  —  Miss.  ms.  Sangenovirianum  saec.  (13.  et)  14. 
Cod.  Sangonovefian.  90.  a.  —  Miss.  ms.  Tullense  saec.  14.  Cod.  Spinalien. 
116  (20).  l).  —  Miss.  ms.  Lucionenso  saec.  14.  Cod.  Capit.  Baiocen.  61.  C.  — 
Miss.  ms.  S.  Ijudoviei  Pisciaconsis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  6^^S.  d.  — 
Miss.  ms.  Parisicnse  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1099.  e.  —  Miss.  ms.  Parisiense 
saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97.  f.  —  Miss.  ms.  Parisienso  saec.  14  15. 
Cod.  Schwarzavien.  M.  129.  f*.  —  Brev.  ms.  Senonense  saec.  14.  Cod. 
Vatican.  Roj^in.  182.  s?.  —  Brev.  et.  Miss.  ms.  Cathalauuense  saec.  14  15,    Cod. 


216  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

Parisin.  Arsen.  595.  h.  —  Miss.  nis.  Sammaglorianum  saec.  15.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  623.  i.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  14/15.  Cod.  Taurinen  D  11  7.  k.  — 
Miss.  ms.  Montis  S.  Michaelis  saec.  15.  Cod.  Abrincen.  43.  1.  —  Miss.  ms. 
S.  Stephani  Divionensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  879.  Ul.  —  Miss.  ms.  Geme- 
ticense  anni  1485.  Cod.  Rotomagen.  301.  n.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum 
Parisiensium  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  447.  o.  —  Pros.  ms. 
Caelestinorum  Parisiensium  anni  1532.  Cod.  Parisin.  Mazarin,  448.  o*.  — 
Miss.  ms.  Maturinura  Parisiense  ann.  1510 — 44.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  430.  p. 
Pros.  ms.  Anglicum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Londinen.  Calig.  A  XIV.  q.  — 
Trop.  ms.  S.  Albani  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Reg.  2  B  IV.  r.  —  Trop. 
ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  148.  S.  —  Miss. 
ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Mancunien.  Crawford  lat.  24.  s  *. —  Miss. 
ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen.  135.  t.  — 
Grad.  ms.  Sarisburiense  anni  cr.  1275.  Cod.  Londinen.  Add.  12194.  U.  — 
Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palat.  501.  Y.  —  Grad. 
ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Hatton  3.  X.  —  Miss.  ms.  Vigor- 
niense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow.  5.  y.  —  Miss.  ms.  Norwicense 
saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  z.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14. 
Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  «.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Westmonasteriensis 
anni  cr.  1384.  Cod.  Westraonasterien.  s.  n.  reimpr.  Londini  1891 — 97.  /3. 
—  Miss.  ms.  Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  A.  y.  — 
Miss.  ms.  Eboracense  saec.  14.  ex.  Cod  Coll.Univ.  Oxonien.  78  B.  J. —  Pros.  ms. 
Cerneliense  saec.  14/15.  Cod.  Cantabrigien.  Ll  1  10  (Pars  HI).  (S*.  —  Miss.  ms. 
S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  reimpr.  Burntisland  1864.  e. 

Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  C.  —  Pros.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  c*.  —  Collect.  ms.  Scheftlariense 
saec.  12.  Clm.  Monacen.  17  057.  (Mit  Melodie).  i^.  —  Grad.  ms.  Wingartense 
saec.  12/13.  Cod.  Mus.  Palatin.  Vindobonen.  118.  t^.  —  Trop.  ms.  Wingar- 
tense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  I  Asc.  95.  x.  —  Miss.  ms.  Alto- 
vadense  saec.  12.  Cod.  Altovaden.  CXII  add.  saec.  13.  X.  —  Grad.  ms. 
Veteris  Montis  (?)  saec.  13.  Cod.  Mas.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  /u.  — 
Collect.  ms.  Germanicum  saec.  13.  in.  Cod.  Civitat.  Turicen.  C  58.  ^*.  — 
Grad.  ms.  Montis  S.  Mariae  saec.  13/14.  Cod.  Guelfenbyteran.  542  (Helmst. 
502).  r.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  9.  |.  — 
Grad.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  in.  Cod;  Claustroneoburgen.  588.  n.  — 
Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  in.  Cod.  Cremifanen.  132.  q.  —  Miss. 
ms.  S.  Apollinaris  in  Saczka  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  8.  a.  — 
Miss.  ms.  S.  Arnulfi  Metensis  anni  1321.  Cod.  Meten.  133.  r.  —  Miss.  ms. 
Woltingerodense  saec.  14.  Cod.  Guelfenbyteran.  569  (Helrast.  522).  v.  — 
Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zvvettlen.  229.  (f.  —  Grad.  ras.  Germaniae 
meridionalis  saec.  14/15.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174.  /.  —  Grad.  ras.  Tre- 
virense  saec.  15.  Cod.  Cusan.  147.  jp.  —  Grad.  ms.  Coloniense  saec.  15. 
Cod.  Valkenburgen.  Liturg.  ms.  2.  w.  —  Grad.  ms.  Brixinense  saec.  15.  Cod. 
Capit.  Brixinen.  I.  aa.  — 

Trop.  ms.  Casinense  saec.  11/12.  Cod.  Vatican.  Urbin.  602.  bb.  — 
Trop.  ras.  Troianum  saec.  12.  Cod.  Neapolitan.  VI  G  34.  CC.  —  Trop.  ms. 
Vercelleuse  saec.  11.  Cod.  Capit,  Vercellen.  CXLVI.  add.  saec.  13.  dd.  — 
Trop.  ras.  Catanense  saec.  12.  Cod.  Matriten.  Collect.  Barbieri  s.  n.  (Weale 
II,  485),  ee,  —  Grad.  ras.  Normanno=Siculum  saec.  13.  in.  Cod.  Matriten. 
C  132.  ee*.  —  Trop.  ms.  Vicense  (Rivipullense?)  saec.  12.  in.  Cod.  Capit. 
Vicen.  CXI,  add.  saec.  12.  ff.  —  Trop.  ras.  Benedictinura  (Hispanicura  ?) 
saec.  12.  Cod.  Capit.  Oscen.  s.  n.  ^g.  —  Grad,  ras.  Toletanum  saec.  12/13. 
Cod.  Capit.  Toletan,  35 — 10.  hh,  —  Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in. 
Cod.  Capit.  Dertusen.  s,  n.  ii. 

Grad,  ms.  (S,  Johannis?)  Hierosolymit-ini  saec,  13.  in.  Cod.  Roman. 
Angelic.  477.  (D  VII  3j,  kk,  —  Grad.  ms.  S.  Johannis  Hierosolymitani  saec.  14. 
in.  Cod.  Salisburgen.  Petrin.  a  VII  20.  11.  —  Pros.  ms,  Praemonstratense 
saec.  14.  in.    Cod,  Mus.  Bohem.  XIII  A  14,  mm.  —  Grad.  ms.  Praemonstra- 


De  Deo.    In  Resurrectione  Domini.  217 

tense   saec.    14.     Cod.   Bruxellen.    11396.    nii.   —  Grad.    ms.  Eremitarum  S. 

Augustini    anni    1400.     Cod.  Bruxellen.    15  074.    00.    —  Miss.  ms.  Leodiense 

saec.  15.  Cod.  Vatican.  8808.  pp,  —  Grad.  ms.  Neerlandicum  saec.  15.  in. 
■  Cod.  Amstelodamen.  V  A  3.  qq.  —  Miss.  ms.  S.  Pancratii  Leydensis  saec.  15. 

Cod.  Parisin.  Arsen.  160.  IT.  —  Grad.  ms.  Traiectense  saec.  15.    Cod.  Brux- 

ellen.   15073.  S8.  —  Miss.  ms.  Traiecteuse  saec.   15.    Cod.  Monasterien.  .347. 

(41).    SS*.    —  Grad.  ms.  Bolsvardiense  saec.   15.     Cod.  Weerten.  s.  n.  tt.  — 

Miss.    ms.  Hospitalis  Zutphaniensis  saec.   15.     Cod.   Arcliiv.  Zutphauien.  Ms. 

3.  mi.  —  Miss.  ms.  Ysendoornense  saec.  15.  Cod.  S.  Walburgae  Zutphanien. 
I  4.  VV.  —  Miss.  ms.  Eldense  saec.  15.  Cod.  Archiv.  Arnhemen.  s.  n.  xx.  — 
'  Grad.  ms.  Herwense  et  Aerdtense  saec.   15.    Cod.  Daventrien.  11  L  2  (1776). 

yy,    —  Miss.    ms.  Teutonicorum    anni    1415.     Cod,  Mus.  Zwollen,    749  (390). 

ZZ.  —  Grad.  ms.  ecclesiae  Buurt  Traiectensis  anni  1554.    Cod,  Amstelodamen. 

I  A  8.  ««.  —  Miss,  ms.  textorura  Harlemensium  saec,  15.  ex.    Cod.  Harlemen. 

membr.  fol,  2.  /3/S.  —  Grad.  ms.  Enchusanum  saec.  15.   in.    Cod.  Mus.  Episc. 

Harlemen.    109.    yy.   —  Miss.  et  Grad.  ms.  Almkerkense  saec.  15.  in,     Cod. 

Semin.  Warmonden.  s.  n.  (fJ.  —  Miss.  ms.  pistorum  Noviomagensium  saec.  15. 

Cod.  Mus.  Noviomagen,  I  a  2  fe. 

Es  kommen  hinzu  sehr  viele  gedruckte  Missalien  l\anl^riichs  (so  gut 
wie  alle),  ferner  Englandn ,  vereinzelte  aus  Deutsdiland  (im  wesentlichen 
nur  die  schon  aus  Hss,  erbrachten)  und  zwei  skandinavisclie  (Lund  u.  Viborg); 
man  vgl.  hierzu  Chevalier,  Repert.  Nr.  11064.  —  Wir  notieren  die  Varianten 
aus  B— NPR— UZ  a— d  f*— i  1  o— z  ct—^lu^ff/o)  hh  cc  ff  kk  11 
nn— ss  (ausg,  qq). 

1,    1  Maria    prima  1,    Mane  una  (I.  —  2,    2  Victor  redit  ab  B  fw.  — 

2,    3    potentia  C.    —    3,1  Huius   if.  —  3,3  Laetificat  LRS  1;    tristia  (st. 

omnia)  |.  —  4,    2  Magdalena  in  manchen  Quellen,    deren  genaue  Notierung 

wir  leider  iibersehen  haben ;  Magdalene,  das  vom  Reim  verlangt  wird,  findet 

aich  in  sehr  vielen  und  alten  Quellen,  wie  z.  B.  iuBB^DD^HlYZyJf^*/;  bb  etc,  — 

5,  3  Exoptata  Z,  —  Str.  6  u.  7  umgestellt  (/ ,  —  8,  1  Quem  bb.  —  8,  4  Et 

mens  orat  (=8,    2)  D,  —  9,    1  Nec  bb,  —  9,    2  Quae  bb,  —  9,    3  Quod 

BB*G  b«|  bb  11,  Quem  ?jiV,  Dum  (f;  precatur  11,  —  9,  3  sq.  Sed  precetur  j  Quod 

deletur  s*.  —  9,  8  u.  9,  4  umgestelltB.  —  9,  4  Nam.  (st,  Sed)  BB*ZC*»?A,  Jam 

MR— UXhioo*prnyt9^^w  ff  11  nn  oo  pp  rr  ss,  Quid  b,  Quod  1  y.  —  Str. 

10  sqq.  ausradiert  cc.  —  Str,  11  u,  12  fehlen  L.  —  Str.  12  u,  13  umgestellt 

CZ  a  b  f*rj)i(f   ff  11  nn.  —   12,  1  enim  (st.  mundi)  Ebliq  t*iV;  reparatrix  rj. 

—  12,  3  Laetitia  H,  Justitiae  bb.  —  12,  4  Fuerunt  1  7,  Fulserunt  K*,  Fu- 

disti  T).  —  13,  1  IstaA  bb  ff,  Ipsa  11;  fuit  illa  (st.  porta)  bb:  IUa  fuit  vitae 

porta  1.  —  13,  2  fuit  lux  exorta  CDD*GHLNP  a  cglqss*tvx^Jfff, 

exstat  lux  exorta  bb,  nobis  lux  estorta  X,    mimdi  lux  est  orta  rj,  mundo  lux 

exOrta  tt,  mundo  lux  est  orta  KMTU  (1  ll  i  0  0*  p  r   u  z  kk  QO  rr  SS  (scheint 

spater  Korrektur  zu  sein  in  Anlehnung  an  dcu  Vors  ,,Ex  (jua  nnnido  lux  est  orta" 

in  der  Marianischcn  Anti|)lion  „Ave  rcginn  cacloruin^',  welche  letztere  unesres 

Erachtens   etwas  jiinger    ist   als  unsere  Sequenz).  —  13,  3  Haec  fehlt  ;;  11 ; 

Ht  y;    resurgenti   11,  Tu  Christi  ;j ;  praenuntia  S*Yxy^(r]^(o  11.  —  13,  4  re- 

plens    t).    —    14,    2   laude    digna    nn,  —  14,    4  Cleruni  nn,  Gregeni  »;;^f,  — 

14,    5  Seniper  tu  concilia  B'   (danu  korrigiert:    Clenienter).  Prece  reconcilia 

', ;  consilia  /  J.  —  15,  1  O  fons  C  y;  fons  ipse  U*r].  —  16  fehlt  C*?;;  lautet:  Hoc 

llaecDf*)  det  eius(DeiGP)gratia,  |  Qui  regnat  persaecula(omnia  D*HLac  f *  1) 

ri)D*EGHK*LNPUacdf*jj:lilrt/lbb.  —  In  A  stehen  feaWe' ScbluBstrophen,  zu- 

*  rst  „Hoc  det"  etc,  und  daun  ,,Amen  dicaut"  etc, 

Fiir  welche  SchluBklausel  man  sicli  entscheiden  soll,  hangt,  abgesehen 
^  on  dem  gleich  zu  Erwahnenden,  davou  ab,  wo  der  Urspruug  dieser  Sequeuz 
zu  suclien  ist,  Stammt  sie  aus  Knghnid  oder  dem  ndrdlichstcti  1'  rankreich 
resp.  aus  dem  Gebiete  von  Cambrai),  oder  aus  dem  mehr  siidlivhcn  Teile 
Irankreichs  ?  Deutschland  kann  schwerlich  als  Ursprungsstiitte  in  Betracht 
kommen,  schou  wegen  des  Stiles  und  Strophenbaues  und  nameutlich  in  An- 
Intracht  der  Quellen,  nach  denen  der  liturgische  Gebrauch  ein  relativ  wenig 


218  feeqiientiae  rliythinicae  et  rij^matae. 

verbreiteter  und  zunachst  auf  einzelne  Kloster  beschrjinkter  war.  —  Man 
konnte  fast  versucht  sein,  an  den  formgewandten  und  begeisterten  Sanger 
der  hl.  Magdalena,  Abt  John  Neckam  von  Cirencester,  zu  denken  (A.H. 
XLVIII,  S.  262  ff.),  wenn  nicht  das  Alter  einiger  Quellen  Einsprache  erhobe; 
Neckam  ward  erst  1157  g-eboren.  Jedenfalls  atmet  diese  schone  Sequenz 
ganz  seine  und  soniit,  wir  diirfen  es  wohl  sagen,  englische ,  in  England 
wahrend  des  12.  Jahrhunderts  beliebte  Art.  (Man  beachte  auch  den  an  sich 
kleinlichen  Umstand,  daB  bei  Neckam  die  Formen  Magdalena  und  Magdalene, 
wie  in  unserer  Sequenz,  neben  einander  vorkommen;  A.H.  XLVIII,  Nr.  284, 
Str.  7  a,  1  und  Nr.  285,   Str.  1  a,  1.). 

Fiir  die  Geschichtc  der  Sequenzendichtung  ist  vorstehende  Sequenz 
von  hocJister  Bedeutung ,  weshalb  wir  dem  Quellenverzeichnis  einen  unge- 
wohnlich  groBen  Platz  einraumten.  (Aus  Frankreich  werden  sich  wohl  noch 
verschiedene  Quellen  namhaft  machen  lassen,  aus  Deutschland  kaum  solche, 
die  das  Bild  der  liturgischen  Verbreitung  verschieben).  War  namlich  schon 
um  die  Wende  des  11.  zum  12.  Jahrhundert,  jedenfalls  aber  gegen  die  Mitte 
des  12.  Jahrhunderts  eine  so  formvoTlendete  und  inhaltlich  herrliche  Sequenz 
2.  Epoche  allgemein  im  Abendlande  bekannt  und  in  Brauch,  so  ist  der 
einzig  dem  groUen  Victoriner  Adam  bisher  zugeschriebene  EinfluB  auf  die 
Sequenzendichtung  minder  zu  bevs^erten  bzw.  auf  2  oder  gar  mehrere 
Dichter  zu  verteilen.  Neben  der  oben  besprochenen  Kreuzsequenz  „Laudes 
crucis''  (Nr.  120)  zwingt  uns  namentlich  auch  diese  Sequenz,  zur  Konstatierung 
der  dem  Adam  von  St.  Victor  zuzuschreibenden  Sequenzen  uns  nach  einem 
anderen  als  dem  bislang  iiblichen  Kriterium  umzuschauen  (vgl.  Vorwort).  — 

Beachtung  verdient,  daB  die  Eingangsstrophe ,  und  nur  diese  ,  1'einen 
jReim  aufweist,  wohl  aber  den  gleichen  Rliythmus ,  wie  die  nachstfolgenden 
Slrophen.  Damit  erinnert  die  Sequenz  an  jene  des  Ubergangsstiles.  Die 
SchluBklausel  (16)  hingegen  ist  ein  altes  Erbstiick,  das  bis  ins  9.  Jahrhundert 
zuriickgeht  (vgl.  A.H.  LIII.  Nr.  219.  u.  241.)  und  wegen  des  Rhythmus 
uud  hier  zugleich  wegen  des  Reimes  sehr  brauchbar  war.  Alle  Strophen 
enden  in  dieser  Sequenz  auf  —  ia  (Str.  6  u.  10  u.  11  schieben  einen  Kon- 
sonanten  dazwischen:  ita).  Schon  dieser  Umstand,  so  will  uns  scheinen, 
biirgt  dafiir,  daB  die  von  uns  akzeptierte  SchluBklausel  die  urspriingliche 
ist;  das  SchluBwort  ,,saecula^'  ware  gegen  die  genannte  Reimregel  (die  Lesart 
„qui  regnat  per  omnia"  ist  sparlich  bezeugt).  Wir  hatten  somit  einen  neuen 
Fingerzeig,  daB  die  Quellengruppe,  welche  ,,Amen  dicant  omnia"  bietet,  am 
wahrscheinlichsten  das  Ursprungsland  der  Sequenz  bezeiehnet.  —  Ferner 
sei  erinnert,  daB  auch  die^e  Sequenz  wohl  durch  die  Normannen  nach  Siid- 
italien  kam. 

Der  liturgische  Gebrauch  ist  durchweg  dem  Osterfeste  oder  der  Oster- 
Oktav  zugewiesen ;  da  aber  Maria  Magdalena  in  den  Vordergrund  tritt, 
ward  die  Sequenz  auch  am  Feste  dieser  Heiligen  mancherorts  verwendet. 


144.   Iii  Resurrectione  Domiiii. 

Intra  Octavam  Paschae. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Ecce,  dies  celebris, 

Lux  succedit  tenebi 

Morti  resurrectio. 


2.    Laetis  cedant  tristia,  3.    Umbram  fugat  veritas, 

Cum  sit  maior  gloria,  Vetustatem  uovitas, 

Quam  prima  confusio ;  Luctum  consolatio. 


.J 


De  Deo.     In  Resurrectione  Domiui. 


119 


1:.    Pascha  novum  colite ! 
Quod  praeit  in  capite, 
Membra  sperent  singula ; 

6.    Hosti,  qui  nos  circuit, 
Praedam  Christus  eruit, 
Quod  Samson  praeinnuit, 
Dum  leonem  lacerat; 

8.    Quod  in  morte  plures  stravit 
Samson,  Christum  figuravit, 
Cuius  mors  victoria ; 

10,    lam  de  crucis  sacro  vecte 
Botrus  fluit  in  dilectae 
Penetral  ecclesiae ; 

12.    Saccus  scissus  et  pertusus 
In  regales  transit  usus, 
Saccus  fit  soccus  gloriae, 
Caro  victrix  miseriae. 

14.    Reprobatus  et  abiectus 
Lapis  iste  nunc  electus 
In  tropaeum  stat  erectus 
Et  in  caput  anguli. 


5.    Pascha  novum  Christus  est, 
Qui  pro  nobis  passus  est 
Agnus  sine  macula. 

7.    David  fortis  viribus 
A  leonis  unguibus 
Et  ab  ursi  faucibus 
Gregem   patris  liberat. 

9.    Samson  dictus  sol   eorum, 
Christus  lux  est  electorum, 
Quos  illustrat  gratia. 

11.    lam  calcato  torculari 
Musto  gaudent  debriari 
Gentium  ])rimitiae. 

13.    Quia  regem  peremerunt 
Rei,   regnum   perdiderunt, 
Sed  non  deletur  penitus 
Cain    in  signum  positus. 

15.    Culpamdelens,  uonuaturam, 
Novam   creat  creaturam 
Tenens  in  se  ligaturam 
Utriusque  populi. 


16.    Capiti  sit  gloria 

Membrisque  concordia  ! 

Prosar.  ms.  abbatiae  Cistercii  (Citeaux)  saec.  12/13.  Cod.  Londineu. 
Add.  15722.  A.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien. 
695.  B.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis)  saec.  13.  ex. 
Cod.  Parisin.  15  615.  C.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
14  819.1).  — Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14  452.  E.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  1314.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  F.  —  Miss. 
ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14  448.  G.  —  Grad.  ms.  Victorinum 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  H.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec. 
15.  (13.  et  16.)  Cod.  Parisin.  14  872.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis 
saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16  905.  K.  —  Miss.  ms.  Parisiouse  saec. 
14.  Cod.  Parisin.  830.  L.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Saugenove- 
fian.  97  (BBl.  fol.  8).  M.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  Sangenovefianum  saec. 
(18  et)  14.  Cod.  Sangenovefian.  90  (BBl.  fol.  1).  N.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici 
Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  O.  —  Miss.  ms.  Sammaglo- 
rianum  saec.  15.     Cod.  Parisin.  Arsen.  623.  P. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen.  135.  Q.  — 
Hymn.  et  Pros.  ms.  Campense  anni   1462.     Cod.  Darmstadien.  521.   K. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  S.  —  Miss.  Audeixavenso  impr. 
Parisiis  1489.  T.  —  Miss.  Constancionse  impr.  Kotomagi  1499.  U.  —  Miss. 
Morinense  impr.  Rotomagi  1516.  X.  —  Miss.  Leonensc  impr.  Parisiis.  1526.  Y.  — 
Miss.  S.  Victoris  Parisini  impr.  Parisiis  1529.  Z.  —  Miss.  S.  Martini  Turo- 
inensis  impr.  Parisiis  1529.  a.     LMPKU — a  sind  nicbt  kollationiort. 

1,  2  Lux  illuxit  1.  —  4,   1   Pascba  nostrum  ST.  —  4,  2  Quod  preto  in 


220 


fcequeutiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


capite  HNOQ.  —  5,  1  Pascha  nostrura  ST.  —  6,  1  Hosti  nos  qui  BNO ;  Hostis 
T.  —  6,  3  praecinuit  ABFHNOQST.  —  7,  3  fehlt  I.  —  10,  1  de  sacro  crucia 
EI.  —  10,  2  directe  C.  —  12,  3  soccus  gratiae  AOQS.  —  13,  2  Et  regnum  T.  — 
14,  2  Lapis  ille  C.  —  16,  2  Membris  et  B. 

Diese  tiefsinnige ,  schone  Sequenz,  deren  liturgische  Verwendung  in 
den  verschiedenen  Quellen  fiir  den  Montag  oder  Mittvvoch  oder  Donnerstag 
der  Osterwoche  angesetzt  wird,  drang  kaum  iiber  Franlcreich  hinaus  (R  ist 
ein  auBerliturgischer  Saramelband  von  Dichtungen  aus  verschiedenen  Landern); 
Paris  und  dort  besonders  die  Ahtei  St.  Victor  steht  im  Vordergrund ,  und 
dort  diirfte  die  Ursprungsstatte  sein.  —  Der  Dichter  beniitzte  als  Schema 
die  altere  Sequenz  „Mane  prima  sabbati^'^  (vorhergehende  Nr.)  und  damit 
stimmt  die  Melodie;  B  aber  bietet  eine  besondere  Singweise.  —  Die 
SchluBklausel  (^Str.  16)  besteht  aus  2  Versen,  da  als  Vorlage  die  franzo- 
sische  Fassung  der  Sequenz  „Mane  prima  sabbati"  diente.  —  Die  Reim- 
technik  in  den  Str.  8—11  ist  bei  der  Sequenz  „Mane  prima  sabbati^^  kunst- 
voller,  da  dort  Binnenreim  nuftritt,  den  wir  durch  Brechung  der  betreffenden 
Verse  hervorgehoben  haben.  Solcher  Binnenreim  ist  in  den  dem  Victoriner 
Adam  gewohnlich  zugeschriebenen  Sequenzen  nicht  vorhanden,  ausgenommen 
„Laud€S  crucis^'  (Nr.  120),  welche  letztere  Sequenz  schon  deshalb  nicht  zu  den 
adamitischen  Produkten  gerechnet  werden  sollte.  —  Der  Rhythmus  folgt  durchweg 
dem  Schema  1)  l  \j  I  \j  I  \j  I  (Str.  1 — 7),  davon  abweichend  aber  4,  2  u.  6,  3 : 
^I^^IkjI;  2)  IkjI^uIkjIku  (Str.  8—15).  Vers  3  u.  4.  der  Strophe  12  u.  13 
zeigen  UnregelmaBigkeiten ,  niimlich  12,  3  u.  13,  4:  /ww/w/w/;  12,  4: 
/w/>^^/w/;  13,  3:  w/^^/w/o/.  —  3,  1  u.  2  sind  vom  Aquinaten  Thomas 
in  seine  Sequenz  .^Lauda  Sion^^  aufgenommen  (A.H.  L,  Nr.  385.;  3b,  4  u.  5). 


145.   In  Resurrectione  Domini. 

Intra  Octavam  Faschae. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Lux  illuxit  clominica, 
Lux  insignis,   lux  unicaj 


2.    Lux  lucis  et  laetitiae, 
Lux  immortalis  gloriae. 


3.    Diem  mundi  condicio 
Commendat  ab  initio, 


4.    Quam  Christi  resurrectio 
Sublimat  privilegio. 


5.    In  spe  perennis  gaudii 
Lucis  exsultent  filii, 


6.    Vindicent   membra  meritis 
Conformitatem  capitis. 


7.    Sollemnis  est  celebritas, 
Et  vota  sint  sollemnia; 
Primae  diei  dignitas 
Prima  requirit  gaudia. 


8.     SoUemnitatum  gloria 
Paschalis  est  victoria, 
Sub  multis  aenigmatibus 
Diu   promissa  patribus. 


9.    lam  scisso  velo  patuit, 
Quod  vetus  lex  praecinuit ; 
Figuram   res  exterminat 
Et    umbram  lux  illuminat: 


10.    Quid   agnus  sine  macula, 
Quid   hoedus  typi  gesserit, 
Nostra  purgans  piacula      • 
Messias  nobis  aperit. 


11.    Per  mortem  nos  indebitam 
Solvit  a  morte  debita: 


12.    Praedam  captans  illicitam 
Praedo  privatur  licita 


1 


De  Deo.     In  Ressurectione  Domini.  221 

13.    Cfirnis  delet  opprobria  14.    Die  reflorens  tertia 

Caro  peccati  nescia,  Corda  confirmat  dubia. 

15.    0  mors  Christi  vivifica,  16.    Mors  morti  non  obnoxia, 

Tu  Christo  nos  unifica;  Da  nobis  vitae   praemia. 

Quellen  B — O  der  vorhergehenden  Sequenz.  —  Statt  A  ruckt  hier  ein: 
Grad.  ms.  Aquisgranense  (Canonici  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Aquis- 
granen.  XII.  A.  —  Statt  P  und  Q  sind  hier  zu  nennen:  Miss.  ms.  Pari- 
siense  saec.  13/14.  et  Silvaneetense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Sangenovefian. 
!  103  (BHl  fol.  12).  P.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  15.  Cod.  Musaei 
Victoriae  et  Alberti  Londinen.  1346.  Q.  —  R  ist  vertreten  wie  in  der  vorher- 
gehenden  Numnier.  —  Die  gedruckten  Missalien  ^nicht  verglichen)  bleiben 
die  gleichen,  nur  ist  anstatt  des  Miss.  Andegavense  zu  nennen :  Miss.  Eduense 
impr.  Parisiis  1493.  —  Ferner:  Missale  Lemovicense  impr.  [Lemovicis  cr. 
1540].  —  ALMQR  sind  nicht  kollationiert. 

4,  1  Quem  CE  (cfr.  7,  3  wo  „dies"  ebenfalls  Femininum).  —  4,  2  Ditavit 
FHO.  —  6,  1  Vendicent  BCF  (nur  graphisch  verschieden  von  Vindicent).  — 
7,  4  rc(iuiret  P.  —  8,  4  Olim  NP.  —  10,  3  pians  (st.  purgans)  O.  —  14,  1 
Die  resurgens  NOP.  —  15,  1  Christi  fehlt  I ;  mirifica  P.  —  15,  2  Tu  Christe 
j  C ;  vivifica  NP.  —  16,  2  Det  DEGI  (Symmetrie  zu  15,  2  verlangt  auch  hier 
den  gut  verbiirgten  Imperativ). 

Liturgische  Verwendung   fiir  Dienstag,   Mittwoch   oder  Donnerstag  der 

iOsterwoche.  —  Betreffs  Verbreitung   und  LJrsprung   gilt  das  bei  der  vorher- 
gehenden  Nummer  Bemerkte.  —  Die  Melodie   ist   in    dreifacher  Form  iiber- 
liefert;  B  u.  L    bieten  namlich  eine  unter  sich  und  von  der  Melodie  in  den 
auderen  Quellen  verschiedene  Singweise.  —  Das  von  uns  vorgelegte  Schema 
folgi   der   Melodie    in    D    u.  E.     Bei   einer   Gliederung   von   nur  je   2   Verse 
umfassenden    Halbstrophen    wiirde    es    vermieden ,    dalJ  die  Str.  7  mit  8  und 
Str.  9  mit  10  in  der  Jtowordnung  disharmoniert;  jetzt  steht  dem  Keimschema 
a  b  a  b  (Str.  7)   das  Schema  a  a  b  b  (Str.  8)  gegeniiber,  und  umgekehrt  in 
Str.  9  u.  10  deni  Schema  a  a  b  b  das  Schema  a  b  a  b.    Das  laBt  stark  ver- 
muten,  ob  nicht  urspriinglich  diese  Sequenz  zu  einer  Melodie  gedichtet  (resp. 
nach   einem  Schema   aufgebaut)   ist,    wonach  stets  jede  Halbstrophe  (resp.  je 
I  eine  Strophe  u.  Gegenstrophe)  nur  ztvei  Verse  umfalJt.    Dieser  Cmstand  und 
die  Varianten    zu  4,  1  und  16,  2  bestatigen  es,    dalJ  die  Quelle  E  durchaus 
I  nicht  mit  Misset-Aubry  als  die  einzig  zuverljissige  anzusetzen  ist,  wenngleich 
sie   als   eine   der  besten  Quellen  angesehen  werden  darf.  —  In  B  wiirde  die 
Melodie   folgendes    Strophenbild    erheischen :    Str.   l-i-2;    3-f4;    5-t-6  und 
j  18  -f-  14  wiiren  je  zu  einer  Strophe  zu  vereinigen,  denen  keine  Parallelstrophe 
igegeniibersteht;    die    iibrigen  Strophen ,    wie    sie    von    uns  vorgelegt.     Es  ist 
I  keine  andere  Sequenz  bekannt,  die  eine  solche  Melodie  aufwiese.  —  Wieder 
landers    ist   die    Singweise    und    dementsprechend   das    Strophenbild   in  LNO. 
Das  Niihcre  jedoch    ist    in    den    „MeIodiae    gequentiarum"  H.  M    Bannisters 
zu  erortcrn. 

Der  Blnjthvms  ist,  wenn  nicht  abnorm,  so  doch  iiuBerst  ungewohnlich 
und  voll  von  Unebenlioiten  („Lizenzen").    Nach  der  natiirlichen  Wortbetonung 
'|ergeben  sich  drei  rhythmische  Schemen: 

J     1.    I^l^^i^/  (1,  1  u.  2;  3,  1;  10,  8;  13,  1;  15,  1?). 

2.    I^^l^l^l  (5,  2;  6,  1;  7,  3u.  4;  8,4:  11,2;  12,2;  13,2:  14,  1  u.  2). 

8.    kjI \j I  \jl yu I  (die  iibrigen  Verse;  zweifelhaft  6,  2). 
Die   Strophen    so    zu    gliedern,    daI5    in    Strophe    u.    Gegenstrophe    sich    ein 
gletchmd^idcs    rhyihmisches  Schema   gegeniiberstehe ,    ist   ein  Ding  der  Un- 
moglichkeit.     Ahnliches  findet  sich  bei  keiner  der  dem  Victoriner  Adam  zu- 
?eschriebenen  Sequenzen. 


l: 


222 


Sequentiae  rhythmicae  et  rij^inatae. 


146,   In  Resurrectione  Domini. 

Intra  Octavam  Paschae. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.  Salve,  dies,  dierum  gloria, 
Dies  felix, 

Christi  victoria, 
Dies   digna  iugi  laetitia, 
Dies  prima. 

3.  Sempiterni  regis  sententia 
Sub  peccato  conclusit  omnia, 
Ut  iniirmis 

superna  gratia 

Subveniret  •, 

5.    Insultabat 

nostrae  miseriae 
Vetus  hostis, 

auctor  malitiae, 
Quia  nulla  spes  erat  veniae 

De  peccatis. 

7.    Praedo  vorax, 

monstrum   tartareum, 
Carnem  videns, 

non  cavens  laqueum, 
In  latentem  ruens  aculeum 
Aduncatur. 

9.    Resurrexit 

liber  ab  inferis 
Restaurator 

humani  generis 
Ovem  suam 

reportans  umeris 

Ad  superna. 


2.    Lux  divina  caelis  irradiat, 
In  qua  Christus 

infernum  spoliat, 
Mortem  vincit  et  reconciliat 

Summis  ima. 

4.    Dei  virtus  et  sapientia 
Temperavit  iram  clementia, 
Cum  iam  mundus 

in  praecipitia 

Totus  iret. 

6.    Desperante 

mundo  remedium, 
Dum  tenerent 

cuncta  silentium, 
Deus  pater  emisit  filium 

Desperatis. 

8.    Dignitatis 

primae  condicio 
Reformatur 

nobis  in  filio, 
Cuius  nova  nos  resurrectio 

Consolatur. 

10.    Angelorum 

pax  fit  et  hominum, 
Plenitudo 

succrescit  ordinum ; 
Triumphantem 

laus  decet  Dominum, 

Laus  aeterna. 


11.    Harmoniae  caelestis  patriae  12.    Triumphato  mortis  imperio 
Vox  concordet  Triumphali 

matris  ecclesiae,  fruamur  gaudio, 

Alleluia  frequentet  hodie  In  terra  pax  et  iubilatio 

Plebs   fidelis.  Sit  in  caelis. 

Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086 
A.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11.  12.  18.  Cod.  Parisin.  1139.  add.  saec 
12/13.  B.  —  Grad.  ms.  Aquisgranense  (Canonici  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod 
Capit.  Aquisgranen.  XII.  C.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?Remense)  saec.  VS 
Cod.  Assisien.  695.  D.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  ParisiensiSj 


De  Deo.     In  Resurrectione  Domini.  223 

saoc.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15  615.  E.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13. 
ex.  Cod.  Parisin.  14819.  F.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod. 
1'arisin.  14452.  G.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
110.  H.  —  Miss.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14448.  I.  — 
(irad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  K.  —  Collect. 
iiis.  Victorinum    saec.  15,  (13.  et  16.)     Cod.  Parisin.  14  872.  L.  —  Miss.  ms. 

5.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905.  M.  —  Miss. 
iiis.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  N.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec. 
11.  Cod.  Sanf^enovefian.  97  (BBl  fol.  8j.  O.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  San- 
(^enovefianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovefian.  90  (BBl  fol.  1)  P.  — 
Miss.  ms.  S.  Ludovici  Piscincensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  Q.  — 
H^^mn.  et  Prosar.  ms.  Campense  anni  1462.     Cod.  Darmstadien.  521.  R. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  S.  —  Miss.  Autissiodorense  inipr. 
Parisiis  s.  a.  [cr.  1484].  T. —  Miss.  Macloviense  (?)  impr.  [Pictavii?  cr.  1483J. 
U.  —  Miss.  Sagiense  impr.  Rotomagi  1496.  U'^.  —  Miss.  Constanciense 
impr.  Rotomagi  1499.  X.  —  Miss.  Tliarentasiense  impr.  [Lugduni?  cr.  1520j. 
Y.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis  1526.  Z.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis 
impr.  Parisiis  1529.  a.  —  Miss.  Meldense  impr.  Parisiis  1556.  b.  —  CNOR — b 
sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Dies  festa  P.  —  1,4  iugis  laetitiae  KPQ.  —  1,  5  Dies  ista  E.  — 
4,  2  tua  (st.  iram)  PQ.  —  4,  3  mundis  D.  —5,  4  actor  M.  —  5,  5  Nulla 
quoque  D.  —  7,  6  Admittatur  M.  —  8,  2  conditium  PQ.  —  8,  3  Reformavit 
PQ.  —  10,  2  pax  sit  A.  —  10,  4  succrescat  Q.  —  11,  4  freqnenter  1). 

Wir  begegnen  abermals  drei  Melodien  dieser  Sequenz:  1.  in  FGK, 
2.  in  ABNQ,  3.  in  D.  Melodie  1  wurde  auch  angewendet  fiir  „Gaude  Sion 
quae  diem  recolis^\  Mel.  2  fiir  ^Hierusalcm  et  Sion  filiae".  —  Der  liturgische 
Gebrauch  (fiir  Dienstag,  Mittwoeh  oder  Samstag  der  Osterwoche)  blieb  auf 
Frankreich  beschriinkt.  Paris  und  speziell  die  Abtei  St  Victor  scheint  wohl 
die  Ursprungsstatte  zu  sein.  —  Ahgesehen  vom  SchluBverse  jeder  Strophe 
ist  das  rhythmische  Schema  durchweg:  /  w  /  ^  |  /  <^  «^  /  w /,  ein  in  der  Hym- 
nodie  relativ  seltenes  Schema,  das  John  Hoveden  fiir  seine  groBe  Dichtung  „Phi- 
lomena"  verwendet  hat.  Daneben  aber  erfordert  der  natiirliche  Wortakzent  die 
Aufstellung  des  folgenden  Schemas:  /  v^  /  w  |  v^  /  w  /  v^/  (1,   1;  2,  2;  3,  2  u.  3; 

6,  5;  9,  3  sqq;  10,  2;  11,  1  u.  3;  12,  2).  Der  erste  Versteil  bis  zur  Casur 
ist  stets  ein  doppelter  Trochaus,  aber  12,  4  fiigt  sich  dieser  Regel  nicht, 
aufier  man  licst  gegen  alle  Uberlieferung  der  Quellen:  Pax  in  terra.  Bei 
den  Sequenzen,  die  bisher  Adam  von  St.  Victor  zugeschrieben  werden,  darf 
also  die  RegelmiiBigkeit  im  Rhythmus  nicht  zh  sehr  betont  werden.  —  Aus 
technischen  Griinden  nmlSten  die  Verszeilen  meistens  uach  der  Ciisur  ge- 
brochen  werden. 

147.   lu  Resurrectioiie  Domiui. 

Litra  Octavam  Faschae. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 

1.    Sexta  passus  feria  2.    Surgens  cum  victoria 

Die  Christus  tertia  Collocat  in  gloria, 

Resurrexit;  Quos  dilexit. 

8.    Pro  fideli  populo  4.     Clauditur  in  tumulo. 

Crucis  in   patibulo  Tandem   in  diluculo 

Immolatur ;  Suscitatur. 

5.    Cbrisli   crux  et  passio  6.    Cbristi   resurrectio 

Nobis  est  praesidio,  Facit,  ut  a  vitio 

Si  credamus;  Resurgamus. 


224 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7.    Hostia  sufficiens 

Christus  fuit  moriens 
Pro  peccato ; 

9.    Morte  sua  simplici 
Nostrae  morti  duplici 
Fert  medelam : 

11.    Leo  fortis  hodie 

Dat  signum  potentiae 
Resurgendo, 

13.    Diem  istam  Dominus 
Fecit,  in  qua  facinus 
Mundi  luit, 

15.    Geminatum  igitur 
Alleluia  canitur 
Corde  puro, 

17.    In  hoc  mundi  vespere 
Fac  tuos  resurgere, 
lesu  Christe; 


8.    Sanguinis  effusio 
Abluit  nos,   impio 
Triumphato. 

10.    Vitae  pandit  aditum, 
Nostrum  sanat  gemitum 
Et  quaerelam. 

12.    Principem  nequitiae 
Per  arma  iustitiae 
Devincendo. 

14.    In  qua  mors  occiditur, 
In  qua  vita  redditur, 
Hostis  ruit. 

16.    Quia  culpa  tollitur 
Et  vita  promittitur 
In  futuro. 

18.    Salutaris  omnibus 
Sit  tuis  fidelibus 
Dies  iste. 


Quellen  A — Q  der  vorhergehenden  Sequenz ,  ausgenommen  BCP.  — 
Ebenso  die  gedruckten  Missalien  S— b;  nur  fallen  U*  und  Y  fort,  statt  deren 
einzufiigen  sind :  Miss.  Silvanectense  impr.  Pariis  1524,  und  Miss.  Claro- 
montense  impr.  Lugduni  1541.  —  MNO  und  die  gedruckten  Missalien  sind 
nicht  kollationiert. 

5,  1  Christi  mors  D.  —  7,  2  Christus  fuit  von  2.  Hand  iiber  Rasur 
O.  —  13,  1  Diem  istum  F— L  (trotz  „qua"  in  1-3,  2;  14,  1;  14,  2).  —  17,  2 
Fac  nos  resurgere  KQ.  —  17,  3  pie  (st.  Christe)  KQ. 

Die  Melodie  ist  in  zweifacher  Fassung  iiberliefert:  1.  in  F  u.  K: 
2.  in  ADNQ.  —  Der  liturgische  Gebrauch  wird  schon  durch  den  Anfang 
„Sexta  passus  feria"  fur  den  Freitag  der  Osterwoche  festgelegt;  die  Sequenz 
wurde  aber  auch  am  Montag,  Mittwoch  oder  Donnerstag  in  der  Osteroctav 
verwendet.  —  Die  Ursprungsstatte  scheint  die  gleiche  zu  sein,  wie  bei  der 
vorausgehenden  Sequenz.  —  Das  rhythmische  Schema  jeden  1.  und  2.  Verses 
ist :  /  w  /  o  /  v.>  / ;  daneben  ist  fiinfmal  das  Schema  unverkennbar :  ^  '  ^^  /  u^ 
(11,  2;  12,  2;  16,  2;  17,  2;  18,  2). 


14S.   In  Resurrectione  Domini, 

Intra  Octavam  Paschae. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Muudi  renovatio 

Nova  parit  gaudia; 


2.    Resurgenti  Domino 

Conresurguut  omnia; 


! 


De  Deo.     In  Resurrectione  Domini.  225 

3.    Elementa  serviunt  5.    Revirescunt  arida 

Et  auctoris  sentiunt  Recalescunt  frigida, 

Quanta  sit  potentia.  Postquam  ver  intepuit. 

4.    Caelum  fit  serenius 
Et  mare   tranquillius, 
Spirat  aura  mitius, 
Vallis  nostra  floruit. 

6.    Gelu  mortis  solvitur,  7.    Vita  mortem  superat, 

Princeps  mundi  fallitur  Homo  iam   recuperat, 

Et  eius  destruitur  Quod  prius  amiserat, 

In    nobis  imperium.  Paradisi  gaudium. 

Dum  tenere  voluit,  Viam  praebet  facilem 

In  quo  nihil  habuit,  Cherubin,  versatilem 

lus  amisit  proprium.  Amovendo  gladium. 

8.    Christus  caelos  reserat 
Et  captivos  liberat, 
Quos  culpa  ligaverat 

Sub  mortis  interitu. 
Pro  tali  victoria 
Patri,  proli  gloria 

Sit  cum  sancto  spiritu. 

Pros.  ms.  Parisiense  (?  Kemense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
^iss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
5615.  B.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.    Cod.  Parisin.   14819.  C. — 

jrad.    ms.  Victorinum    saec.    13,    ex.     Cod.  Parisiu.  14452.  D.  —  Grad.  ms. 

Victorinum  saec.  14/15.    Cod.  Parisin.  Arsen.   110.  E. — Miss.  ms.  Victorinum 

laec.    14/15.     Cod,  Parisin.    14448.  F.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.   14/15. 

^od.  Parisin.  Arsen.   197.  G.  —    Collect.  nis.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et    16. 

vod.   Parisin.    14872.  H.  —  Miss.    ms.    S.  Mariae    Parisiensis   saec.    14.    in. 

Jod.  Londinen.  Add.  16  905.  I.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.   14.     Cod.  Lon- 
inen.  llarl.   2891.  K.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.    14.     Cod.  Parisin.  830. 

j.  —  Miss.   ms.  Parisiense    saec.    14.     Cod.    Sangenovetian.    97  (BBl  fol.  8). 

I.  —  (Miss.  et)   Prosar.  m.<?.  Saugeuovefianum    saec.   (13.  et)  14.     Cod.  San- 
enovefian.  90  (HBl  fol.  1)  N.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisc-iacensis  saec.  14. 

'Od.  Parisin.  Arsen.    608.  ().  —  Grad.   ms.   Franciscanum   (Gallicum?j   saec. 

4.     Cod.  Pragen.  I  E   12.  P. 

Grad.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  14.    Cod.  Petrin.  a  IV  14.  Q.  — 

liss.  ms.  Salisburgense  saec.  14/15.  Cod.  Salisburgen.  V  3.  B  20.  K.  — 
iss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixineu.  93  (E  4).  S.  —  Can- 
on.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  H14.  T.  —  Miss.  ms. 
remifanensc  saec.  14.  Cod.  Cremifanen.  132.  L^.  —  Grad.  ms.  Sipachcellense 
iec.  15.  Cod.  Cremifanen.  190.  V.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  saec.  15. 
od.  Vindobonon.  3787.  X.  —  Miss.  ms.  Brixinense  saec.  15.  Cod.  Viudo- 
onen.  1782.  Y.  —  Grad.  ms.  Brixinense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Brixineu.  L 
.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Brixinen.  s.  n.  a.  —  Grad. 
.  Iniicense  saec.  14/15.  Cod.  Intieeu.  60  (VII  a  7).  b.  —  Pros.  ms.  Cou- 
antiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruliau.  Aug.  CCIX.  c.  —  Miss.  ms.  Scaplui- 
«nse  (?)  saec.  15.  ex.  Cod.  Turiceu,  Khenov.  9.  d.  —  Grad.  ms.  Murense 
ini  1532.  Cod.  Arovien.  Mur.  fol.  max.  4.  e.  —  Grad.  ms.  CarmelitArum 
Blumc -Ba  nni  s  t  or .  Thesauri  Hvn\nolotiici  Prosariuni  II.  1.  15 


226  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

Heilbronnensium  saec.  15.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  61.  f.  —  Grad.  ms. 
S.  Crucis  Augustanae  anni  1497.  Clm.  Monacen.  4101.  g.  —  Hymn.  et 
Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  14926.  h.  —  Hymn.  et 
Pros.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  i.  —  Pros.  ms. 
Pragense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  LJohem.  XIII  E  8.  k.  —  Grad.  ms.  Sedli- 
cense  saec.  15.  ex.  Cod.  Pragen.  XIII  A  5  c.  1.  —  Miss.  ms.  Olomucense 
saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  23.  m.  —  Miss  ms.  S.  Martini  Posoniensis 
anni  1488.  Cod.  Mus.  Hungar.  219.  11.  —  Collect.  ms.  Germanicum  saec.  15. 
Cod.  Londinen.  Add.  27680.  0.  —  Miss.  ms.  Hospitalis  S.  lohannis  Hiero- 
solymitani  in  Haarlem  ann.  1485  —  1504.  Cod.  Harlemen.  membr.  fol.  1.  p.  — 
Pros.  ms.  Farfense  anni  1514.  Cod.  Koman.  Vitt.  Eman.  222  (Farf.  33).  q.  — 
Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  r. 
Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  s  —  Miss.  Constanciense  impr. 
Rotomagi  1499.  t.  —  Miss.  Fontisebraldense  impr.  Parisiis  1514.  U.  —  Miss. 
Aurelianense  impr.  Parisiis  1519.  V.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis  1526. 
X.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529  y.  —  Miss.  Meldense 
impr.  Parisiis  1556.  z.  —  Miss.  Constantiense  impr.  Basileae  1485.  a.  — 
Miss.  Pataviense  impr.  Augustae  1494.  /?.  —  Grad.  Pataviense  impr.  1501. 
^.  —  Miss.  Salisburgense  impr.  Basileae  1510.  y.  —  Wir  notieren  die  Vari- 
anten  aus  A— HNOPQT  ^  n  p  q  S  y. 

1,  2  parta  GNO.  —  3.  2  actoris  B.  —  3,  3  sint  sollemnia  g.  —  Nach 
Str.  3  schieben  PQT  g  n  p  q  y  die  folgende,  inhaltlich  sehr  platte  Strophe 
ein  und  zwar  so,  dali  sie  eine  Gegenstrophe  zu  Str.  1 — 3  bildet,  auch  in 
der  Melodie: 

Ignis  volat  mobilis 

Et  aer  volubilis, 

Fluit  aqua  labilis, 

Terra  manet  stabilis, 

Alta  petunt  levia, 

Centrum  tenent  gravia, 
ARenovantur  omnia. 

4,  3  aura  levius  PQT  g  n  p  q  )^.  —  4,  4  Terra  nostra  Q.  —  5,  1  Revi- 
viseunt  N.  —  5,  l  u.  2  umgestellt  q.  —  5,  3  Quando  ver  Q  g"  n  y.  —  5,  3 
lautet:  Reviviscunt  omnia  P.  —  6,  1  tollitur  Q;  der  Vers  lautet  in  P:  Vita  mor- 
tem  patitur.  —  6,  2  Mundi  princeps  BT  p ;  tollitur  P  g"  n  ;^.  —  6;  6  In  quos 
N.  —  7,  5 — 7  vor  7,  1  gestellt  OP  g"  n  q  j^.  —  7,  4  gaudia  Q,  gloriam 
N.  —  Zwischen  7,  6  u.  7  ist  eingeschoben :  Ut  Deus  (Quod  prius  y)  promi- 
serat  (praeceperat  T)  OPQT  g  n  p  q  y;  ebenso  zwischen  8,  6  u.  7:  Nun- 
quam  transitoria  T.  —  Str.  8  fehlt  PQ  g  n  p  q  7.  —  8,  5  tanta  s. 

Die  Melodie  ist  abermals  eine  dreifache;  1.  CDEGNO;  2.  PQV  c  e 
fklnpq/3;  3.  A.  —  Der  Strophenabteilung  legten  wir  die  Melodie  von 
CDG  zugrunde.  Dabei  konnte  aber  der  Paralielismus  nicht  iiberall  graphisch 
zur  Darstellung  gelangen.  In  der  Melodie  sind  namlich  nicht  blofi  6,  1 — 4 
parallel  zu  7,  1 — 4,  sondern  6,  1  u.  2  sind  auch  parallel  zu  6,  5  u.  6 ;  diese 
letzteren  Verse  aber  sind  nicht  parallel  zu  7,  5  u.  6,  sondern  zu  8,  1  u.  2 
und  8,  5  u.  6.  —  Um  den  Parallelismus  zwischen  Str.  3  u.  5  anschaulich 
zu  machen,  ist  Strophe  4  unier  diese  beiden  Strophen  gestellt.  —  Die  Melodie 
2  ergibt  ein  viel  einfacheres  Arrangement  der  IStrophen:  1  -f  2  -|-  3  stehen 
gegeniiber  der  eingefiigten  Strophe  Ignis — omnia;  Str.  4  -f  5  stehen  der  Str.  6 
^egeniiber  u.  Str.  7  der  Str.  8.  Diesem  einfacheren  Schema  fiigen  sich  die 
jiingeren  Nachbildungen ,  wie  A.H.  IX,  41;  64  u.  93;  ferner  „Affluens 
deliciis"  u.  „Virginis  in  gremio^'  in  diesem  Bande. 

Die  litiirgische  Verwendung  variiert  zwischen  Oster-Sonntag,  Montag,» 
Freitag,  Samstag,  WeiBen  Soimtag  und  3.  Sonntag  nach  Ostern.  —  Die 
Ursprungsstatte  ist  sichtlich  Frankreich  und  zwar  wohl  Paris  (Abtei  St 
Victor?)\  von  Frankreich  wanderte  die  liebliche  Sequenz  scheinbar  relativ 
spat  durch  die  Schweiz  nach  Bayern,  ins  Salzburger  Gebiet,  hinauf  uach 
Bohmen   und  hinunter  bis  Norditalien.     Wenngleich  diese  Verbreitung  recht 


De  Deo.     In  Resurrectione  Domini. 


227 


gering  ist,  scheint  sie  doch  hochst  beachtenswert  zu  sein  im  Gegensatz  zu 
<Jen  meisten  anderen  Sequenzen,  die  dem  Viktoriner  Adam  zugeschrieben 
werden.  —  Betreifs  des  Rhythmus  ist  zu  bemerken,  daB  das  gewohnliche  Schema 
J  ^l  ^UjI  in  den  Versen  4,  2;  6,  3;  6,  4;  7,  3;  8,  3;  8,  4  u.  8,  5  durch  das 
Schema  ^  I  ^/ ^^  I  ^  I  ab^elost  wird.  — 


149.   In  Resurrectione  Boniini. 

Intra  Oetavam  Paschae. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Zyma  vetus  expiirgetur, 
Ut  sincere  celebretur 
Nova  resurrectio. 

3.    Haec  Aegyptum  spoliavit 
Et  Hebraeos  liberavit 
De  fornace  ferrea; 

5.    lam   divinae  laus  virtutis, 
lam   triumphi,   iam  salutis 

Vox  erumpat  libera. 
Haec  est  dies, 

quam  fecit  Dominus, 
Dies  nostri  doloris  terminus, 

Dies  salutifera. 

7.    Puer,   nostri  forma  risus, 
Pro  quo  vervex  est  occisus, 
Vitae  signat  gaudium. 

^.    Hic  dracones  Pharaonis 
Draco  vorat,  a  draconis 

Immunis  malitia; 
Quos  ignitus  vulnerat, 
Hos  serpentis  liberat 

Aenei  praesentia. 

11.    Irrisores  Elisaei, 

Dum  conscendit  domumDei, 

Zelum  calvi   sentiunt. 
David  arrepticius, 
Hircus  emissarius 

Et  passer  eftugiunt. 

13.    Sic  de  luda  leo  fortis 

Fractis  portis  dirae  mortis 
Die  surgens  tertia, 


2.    Haec  est  dies  nostrae  spei, 
Huius  raira  vis  diei 
Legis  testimonio. 

4.    His  in  arto  constitutis 
Opus  erat  servitutis 
Lutum,  later,  palea. 

6.    Lex   est  umbra  futurorum, 
Christus  finis  promissorum, 

Qui  consummat  omnia. 
Christi  sanguis 

igneam 
Hebetavit  romphaeam 

Amota  custodia. 

8.    loseph   exit  de   cisterna, 
Christus  redit  ad  superna 
Post  mortis  supplicium. 

10.    Anguem  forat  in  maxilla 
Christus,  hamus  et  armilla 

In  cavernam  reguli 
Manum  mittit  ablactatus, 
Et  sic   fugit  exturbatus 

Vetus  hostis  saeculi. 

12.    In  maxilla  mille  sternit 
Et  de  tribu  sua  spernit 

Samson   matrimonium ; 
Samson  gazae  seras  pandit 
Et  asportans  portas  scandit 

Montis  supercilium. 

14.    Rugiente  voce  patris, 

Ad   supernae  sinum  matris 
Tot  revexit  spolia. 
15* 


228 


Sequentiae  rhythmicae  et  riginatae. 


15.    Cetus  lonam  fugitivum, 
Veri  lonae  signativum, 
Post  tres  dies  reddit  vivum 
De  ventris  angustia. 

17.    Mors  et  vita  conflixere, 
Resurrexit  Christus  vere, 
Et  cum  Christo  surrexere 
Multi  testes  gloriae. 

19.    lesu  victor,   lesu  vita, 
lesu  vitae  via  trita, 
Cuius  morte  mors  sopita, 
Ad  paschalem  nos  invita 
Mensam  cum  fiducia. 


16.    Botrus  Cypri  reflorescit, 
Dilatatur  et  excrescit, 
Synagogae  flos  marcescit 
Et  floret  ecclesia. 

18.    Mane  novum,   mane  laetum 
Vespertinum  tergat  fletum ; 
Quia  vita  vicit  letum, 
Tempus  est  laetitiae. 

20.    Vive  panis,  vivax  unda, 
Vera  vitis  et  fecunda, 
Tu  nos  pasce,  tu  nos  munda, 
Ut  a  morte  nos  secunda 
Tua  salvet  gratia. 


Trop.  ms.  Narboneuse  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  A.  —  Hymn.  et 
Pros.  ms.  Laudunense  saec.  12.  Cod.  Laudunen.  263.  B.  —  Miss.  ms.  Carno- 
tense  (SfS.  Cornelii  et  Cypriani?)  saec.  12.  Cod.  Carnoten.  520.  C.  —  Trop. 
ms.  S.  Carauni  Carnotensis  saec.  13.  in.  Cod.  Roman.  Angelic.  435  (D  V  3). 
D.  —  Pros.  ms.  abbatiae  Cistercii  (Citeaux)  saec.  12/13.  Cod.  Londinen.  Add. 
157'^2.  E.  —  Collect.  ms.  Claraevallense  saec.  12.  Cod.  Trecen.  215.  add. 
saec.  12.  P.  —  Grad.  ms.  Rotomagense  (?NormannoSiculum)  saec.  13.  in. 
Cod.  Matriten.  C.  132.  G.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?Remense)  saec.  13.  Cod. 
Assisien.  695.  H.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis) 
saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  I.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum 
saec.  13.  Cod.  Sangallen.  383.  K.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex. 
Cod.  Parisin.  14  819.  L. —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
14452.  M.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
110.  N.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
197.    N.    —    Miss.    ms.    Victorinum    saec.    14/15.      Cod.    Parisin.    14448.    O. 

—  Collect.    ms.    Victorinum    saec.    15.    (13.    16.)     Cod.  Parisin.    14872.   P. 

—  (Miss.  et)  Pros.  ms.  Sangenovefianum  saec,  (13.  et)  14.  Cod.  San- 
genovefian.  90.  Q.  —  Miss.  ms.  Sangenovefianum  saec.  15.  in.  Cod. 
Sangenovefian,  91.  R.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod. 
Londinen.  Add.  16905.  S.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenove- 
fian.  97.  T.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107. 
U.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608. 
V.  —  Grad.  ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  17329. 
X.  —  Miss.  ms.  Sammaglorianum  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  623.  Y.  — 
Miss.  ms.  S.  Maturini  Parisiensis  ann.  1510—44.  Cod.  Parisin.  Mazariu. 
430.  Z. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (?Londinen)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  a.  —  Trop.  ms.  Dublinen.^^e  saec.  14,  ex.  Cod,  Cantabrigien.  Add.  710. 
b.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow  5.  C-  — 
Miss  ms.  Vigorniense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  c  3.  d.  —  Miss. 
ms.  Eboracense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  6.  —  Grad. 
ms.  Eboracense  saec.  15.  ex.  Cod.  Oxonien.  lat.  lit.  b  5.  e*.  —  Miss. 
ms.  Sarisburiense  saec.  1415.  Cod.  Vatican.  Palat.  501.  f.  —  Miss.  ms. 
Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  213.  g.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense 
saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Hatton  3  (beginnt  erst  mit  Str.  7).  h.  —  Grad. 
ms,  Norwicense  saec.   15.     Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  i. 

Comment.  ms.  Sconaugiensis  (Rabani  in  libr.  Regum)  saec.  10/11.  Cod. 
Vatican.  Palat.  293.  add.  .saec.  12/13.  k.  —  Grad.  ms.  Aquisgranense  (Arnoldi 
canonici)  saec.    13.  in.     Cod.    Capit.    Aquisgranen.  XII.    L  —    Grad.    ms.  B. 


De  Dco,     In  Kesiirrectione  Domini.  229 

Mariae  V.  (Mindensis  ?)  saec.  14.  in.  Cod.  Guelfenbyteran.  528  (Helmst.  491). 
m.  —  Miss.  ms.  Weltingerodense  saec.  14.  Cod.  Guelfenbyteran.  569  (Helmst. 
522).  n.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Vindobouensium  anni  1477.  Cod.  Prae- 
dicat.  Vindobonen.  213.  0.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462. 
Cod.  Darmstadien.  521.  p. 

Trop.  ms.  incert.  origin.  saec.  13.  Cod.  Cantabrigien.  Fond.  Sanders 
s.  n.  q.  —  Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n. 
r.  —  Miss.  ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  Mediolanen.  Brera  AE  XIV  12. 
i.  —  Dazu  kommen  mehrere  gedruckte  Missalien  Frankreiclis  (vgl.  Che- 
valier,  Repert.  Nr.  22256)  und :  Miss.  Caesaraugustanum  impr.  Caesaraugustae 
1485.  t.  —  Miss.  Lundense  impr.  Parisiis  1514.  U.  —  BCFGSUX  f  gr  1  0 
ip  r — 11  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2   Et   C.  —    2,  1  Hic   est  H.  —   5,  3    erumpet  N  *V  k,    erumpit  E ; 

liberat   (st.  libera)   n.  —    6,    1    est   fehlt   i   q   (steht   dort    am    Schlusse    von 

6,  2).  —    6,  5   rophaeam  D  i  q,   rumpheas  L.  —   6,  6   Admota   m.  —    7,  2 

verves  K,  fervex  n.  —  7,  3  gaudia  i  m  n.  —  8,  2  lesus  HIM  a  c  e  e*  h 

i  k  m  n  q.  —   8,   3   supplicia  m   q.   —   Str.  9 — 16   fehlen  i  n  q.  —   9,   1 

draconis  c  C;  Pharaone  II.  -     9,  2  at  draconis  m.  —   10,  1  uorat  h  m.  — 

10,  2   hamo   m.   —   10,   3    caverna   EKN*V  a  C  d  e*.    —    10,    6  Verus    b; 

hospes  d.  —  11,  2  montem  (st.  domum)  V.  —   12,  5  eas  (st.  portas)  A;  por- 

Itans  c.  —    13,  1    Hic  A.  —    13,  3   surgit  ADX.N  *VYZ   a  i  m  q  —  Str.  15 

,u.  16   umgestellt  m.  —  Str.  17   u.  18    umgestellt  K.  —    17,  2  vere  Christus 

1«.  —    18,  1    notum   a.  —    18,  3   fletum   e*.  —    l^,  3  u.  4   umgestellt  i.  — 

18,  4  Dies  cst  K.  —  19,  2  Vera  vitis  via  tuta  m  n  q ;  via  tua  V.  —   19,  5 

jCum  laetitia  E.  —  20,  4  Et  a  morte  m  n  q;  morte  secunda  nos.  q.  —  20,  5 

Isalva  E.  sanet  m. 

Die  Mcloflie  ist  abermals  dreifach  iiberliefert:    1.  A;    2.  V;    3.  DHKL 

[MN  *QX  a  b  h  i.  —  Unser  Arrangement  folgt  der  Melodie  3  als  der  eigent- 

jlichen    und    urspriinglichen    Singweise.    —    Melodie    2    folgt    der    Singweise 

\„Laudes    crucis^.   —  Melodie    1    ist   ganz  eigenartig  und  ist    nie  fiir  andere 

[Sequenzen  beniitzt  worden.  —  Der  litiirtjische  Gehrauch  ist  gleichfalls  wieder 

sehr  wechselvoll :  Montag  oder  Dienstag  oder  Mittvvoch  der  Osterwoche  oder 

jWeilJer  Sonntag.  —  Die  Yerhrcitung  dieser  prachtigen  Sequenz  ist  ungleich 

^roBer  als  die  iibrigen ,   welche  den  Victoriner  Adam  zugeschrieben  werden ; 

sie  kann  aber  nicht  im  mindesten  in  Vergleich  gestellt  werden  mit  jener  der 

Jequenz  „Lai(des  crucis^^.    Ihr  eigentliches  Gebiet  blieb  doch  nur  Frankreich 

lund    daneben    seit   Ende    des    13.   Jahrhunderts    England.      Zweifel.^ohne    i.-^t 

[Frankreich    aucli   die  Ursprungs.statte.     Wenn    der  „Liber    in  distinctionibus 

Idictionum"  als  Ganzos  und  in  seinen  Teilen  ein  Werk  des  Alanufi  von  LiUe 

ist,  dann  biirgt  in  gewichtiger  Weise  ein  Zeitgenosse  des  Adam  vo)i  St.  Victor 

|iafiir,  daB  diese  Sequenz  wirklich  von  eben  diesem  Victoriner  stammt.   Alanus 

sitiert  namlieli  die  Str.   16,  Str.  10  u.  Str.  11   unserer  Sequenz  und  leitet  die 

jrstere  Str.  ein  mit  den  Worten   ,,unde  in  sequentia  msgistri  .I(/ri//?/"  (Migne 

IPP.  lat.  CCX,  col.  722),   und  die  Str.   10  „unde  magister  Adamus  (ibid.  col. 

|735),     Allerdings    heilJt  es  spater:    „unde  in  prosa  magistri  loJiannis  ,Zyma 

''etus  expurgetur' :  ,Hircus  emissarius  |  Et  passer  etfugiunt'  (ibid.,  col.  779)," 

|ind    bei   einer   abermaligen   Zitation    der   Strophe    10    weilJ    Alanus    nur    zu 

>agen:  „unde  quidam  rJnfthmicus  ait"  (ibid.,  col.  852).     Aber  unser  Victoriner 

mhrte    viellcicht    dou   Dopi^ehiamcn    .Johannco  Adanuis"    und    an  der  zuletzt 

j.itierten  Stelle  muBte  Alanus  nioht  notwendig  den  Xamen  des  „quidani  rliyth- 

Inicus''    nennen.      Innnorhin  jedoch    bleibt   festzustellon,    ol)    die    betrertondon 

^tellen  im   Worko  des  Alanus  nicht  Produkto  einer  spateren  Korrektur  sind. 

Der  lihytJuHUS  ist,  abgesehen  von  den  SchlulJversen  jeder  Halbstrophe 

*  v-/ /  «^/ v^/),   immer  rein   nach   dem  Schema   /^/^^1^1^^.     Der   wechselnde 

{hythmus   in    5,  4—6  {I  ^  I  ^  I  kj  l  ^^  I  ^  I)  und  in  6,  4—6;   9,  4-6;    11,  4—6 

--^  Kliythinus  der  SchluBverse)  ist  nichts  Ungewohnliches,  sondern  Regel  bei 

ocjnen/.tMi  dioses  Schemas.     Nur  6,  5  bietot  Sohwiorigkeit ,    aulior  wonn  die 

ohroibung   und  liotonung   „rumpheam"  statt  romphaeam"   im   12.  Jahrh.  zu- 

issig  war.  —  17,  1   ist  Entlehnung  aus  „VictimaQ  paschali^^  (Nr.  7). 


230 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


150,   In  Resurrectione  Domini. 


1.    Sonet  tuba  non  maeroris, 
Immo  cantus  et  dulcoris, 
Tuba  signans  gaudium. 

3.    Tuba  sonet, 

homo  gaude, 
Pugil  redit,  sed  cum  laude, 
De  campo  certaminis; 

5.    Pugil  noster  triumphavit 
Et,  quos  hostis  carceravit, 
Secum  ducit  liberos; 

7.    Primi  patris  ob  delictum 
Nobis  erat  interdictum 
Caeleste  palatium ; 

9.    Esus  pomi  nos   relegat, 
Sed  pro  nobis  mors  allegat, 
Mors  Christi,  qua  vivimus ; 

11.    Adae  lignum  nos  seduxit, 
Christi   lignum 
nos  reduxit 
Ab  inferni  carcere ; 

13.    Adam  sensit 

dulcem  fructum, 
Ex  hoc  dulci  trahit  luctum 
Et  amaritudinem ; 

15.    Dat  amarum  haec  dulcedo; 
Dulcor  tibi  fit  acredo, 
Adam,  tuo  generi ; 

17.    Fel  suavem  dat  saporem, 
Acre   Christo  dat  dulcorem 
Christum  confitentibus ; 

19.    Quod  a  nobis  mors  tributum 
Exigebat,   est  solutum 
In   Christi  victoria. 

21.    Finem  habet  regnum  mortis, 
Quia  pugil  noster  fortis 
Triumphavit  zabulum; 


2.    Sonet  tuba  salutaris, 
Quia   noster  vexillaris 
Praedam  refert  hostium. 

4.    Keddit  praedam 
hostis  malus, 
Praeda  capta  redit  salus, 
Salus  iiiquam  hominis. 

6.    Hostis  noster  subiugatur, 
Sed,  ne  praeda  relinquatur, 
Christus  frangit  inferos» 

8.    Nostri  fratris  scutum  forte 

Nos  redemit  sua  morte 

Relegans  exsilium. 

10.    Nos  a  ligno  servitutem 
Trahebamus,  qui  salutem 
In   ligno   repperimus. 

12.    Adae  lignum  mori  dedit^ 
Lignum,   cui  se 

Christus  dedit, 
Nobis  confert  vivere. 

14.    Acrem  potum 

crux  dat  Christo, 
Sed  ex  potu  tamen  isto 
Dat  sequi  dulcedinem» 

16.    Tu  saporem  sentis  mellisy 
Sed  ministras  potum  fellis 
Eis,   qui  sunt  posteri. 

18.    Potum  acrem  das  fellitum, 
Christe,   firmis,  ut  mellitun 
Largiaris  omnibus. 

20.    Tali  morti  nil  debemus; 
Christus  vicit,  non  timemu 
Mortis   privilegia.  " 

22.    Lignum  crucis  fecit  scutuB 

Non  propter  se,  sed  ut  tutuEJ 

Suum  daret  populum.   4 


De  Deo.     In  Ascensione  Domini. 


231 


23.    Scnto  pugil  non  tutatur, 
Sed  cum  scuto  vulneratur 
Inimici  gladio  *, 

25.    Pugil  pugnat,  ut  est  opus, 
Sed  pugnandi  talis  tropus 
Inauditus  saeculo ; 


24.    Scutum  sibi  non  opponit, 
Sed    se  praebet  et  exponit 
Nudum  adversario. 

26.   Pugnae  modus  audiatur 
Et  auditus  diffundatui 
In   credenti  populo. 


Collect.  ms.  incertae  originis  saec.  14.  Cod.  Leiden.  Vulcanii  48.  — 
6,  2  Sed  de  corrig.  zu  Sed  ne.  —  7,  3  solacium,  korrig.  zu  palatium.  — 
17,  2  Acre  Christo  =  Quod  Christo  est  acre.  — •  18,  1  dat.  —  Ob  diese 
herrliche,  hier  erstmals  publizierte  Dichtung  eine  Se^iuenz  ist,  bleibt  zweifel- 
haft.  —  Man  beachte,  daB  CJisur  und  Rhythmus  stets  in  reinster  Form  ge- 
wahrt  sind,  ausgenommen  nur  22,  2. 


151.   Iii  Ascensione  Domini. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Postquam  hostem  et  inferna 
Spoliavit,   ad   superna 
Christus  redit  gaudia. 

3.    Super  astra  sublimatur, 
Non   apparet,   absentatur 
Corporis  praesentia; 

5.    Modo  victor,  raodo  tutus 
Est  in  caelis  constitutus 
Rector  super  omnia; 

7.    Semel  enim  incarnatus, 
Semel  passus,    semel  datus 
Pro  peccatis  hostia, 

9.    Cum  recessit,   ita  dixit, 
Intimavit  et  infixit 
Talia  discipulis: 

11.    „Iam  ad  patrem  meum  ibo, 
Sed   sciatis,   quod   redibo, 
Veniet  paraclitus, 


2.    Angelorum    ascendenti 
Sicut  olim   descendenti 
Parantur  obsequia. 

4.    Cuncta  tamen  moderatur, 
Cuius  patri  coaequatur 
Honor  et  potentia. 

6.    Non   est  rursum   morituros 
Nec  per  mortem  mundaturus 
Hominum  contagia. 

8.    Nullam  feret  ultra  poenam, 
Nam  quietem  habet  plenam 
Cum   summa  laetitia. 

10.    ;,Ite,  mundum  circuite, 
Universos  erudite 
Verbis  et  miraculis. 

12.     ^Qui  disertos  et  loquaces 
Et  securos  et  audaces 
Faciet  vos  penitus. 


232  Sequentiae  rhythmicae  et  rigraatae. 

13.     „Super  aegros  et  langueDtes      14.    Universas  res  nocentes, 
Manus  vestras  imponentes  Inimicos  et  serpentes 

Sanitatem  dabitis.  Et  morbos  fugabitis. 

15.    „Qui  fidelis  est  futurus  16.     „A  peccatis  erit  purus 

Et   cum  fide  suscepturus  Et  cum  iustis  habiturus 

Baptismi  remedium,  Sempiternumpraemium." 

Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12/. 13.  Cod.  Pariain.  1086. 
A.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  II.  12.  13.  Cod.  Parisin.  1139.  add. 
saec.  12/13.  B.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (PRemense)  saec.  13.  Cod.  Assisien. 
695.  C.  —  ^liss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis)  saec.  13.  ex. 
Cod.  Parisin  15  615.  D.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
14819.  E.  —  Grad.  ms.  "Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452. 
F.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  G.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  H,  —  Miss. 
ms.  Victorinum  saec.  14'] 5.  Cod.  Parisin.  14448.  I.  —  Collect.  ms.  Victo- 
rinum  saec.  15.  (13.  16.)  Cod.  Parisin  14872.  K.  —  Miss.  ms,  S.  Mariae 
Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905.  L.  —  Miss.  ms.  Pa- 
risiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  M.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14. 
Cod.  Sangenovefian.  97.  N  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  O.  —  Trop.  et  Pros.  nis.  Claromontense  saec.  15. 
Cod.  Claromonten.  57.  P. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  Q.  —  Miss.  Constantiense  impr. 
Rotomagi  1499.  R.  —  Miss.  Maeloviense  impr.TRotomagi  1503.  S.  —  Miss. 
Fontisebraldense  impr.  Parisiis  1514.  T.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis  1526. 
U.  —  Miss  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  V.  —  Miss.  Ruthe- 
nense  inipr.  Lugduni  [cr.  1540].  X.  —  Miss.  Claromontense  impr.  Lugduni 
1541.  Y.  —  LMR— Y  sind  nicht  kollationiert. 

3,  2  apparens  BO.  —  5,  1  Modo  victus  B.  —  5,  2  in  caelo  K.  —  5,  3 
Regnans  P.  —  7,  2  Semel  datus  semel  patus  KP,  —  8,  1  Nullam  ferre  A.  — 
8,  2  quietam  F.  —  9,  2  affixit  O.  —  H»  1  lam  nur  in  P,  aber  Nam  ist 
wohl  Schreibfehler  in  allen  anderen  Quellen.  —  12,  1  discretos  HO.  —  12,  3 
Feciet  (!)  B.  —  16,  3  gaudium  (st.  praemium)  E— KNOQ. 

Liturgische  Verwendung  ist  durchweg'  fiir  ,,Dominica  infra  Octavas 
Ascensionis";  O  hingegen:  „In  Pascha".  —  Melodie  eine  doppelte:  1.  FH 
(Entlehnungen  aus  „Lau(les  crucis'^);  2.  ABCMO.  —  Der  Gebrauch  dieser 
Sequenz  mit  formvollendetem  Rhythmus  ist  auf  ein  kleineres  Gebiet  von 
Franl'reich,  insbesondere  auf  Paris  (mit  St.  Victor)  beschrankt  geblieben 
und  dort  wird  auch  die  Ursprungsstatte  zu  suchen  sein. 


152.   lu  Ascensione  Domiui. 

1.    Omnes  gentes,   plaudite,  2.    Redit  cum  victoria, 

Festos  choros  ducite  Capta  ducens  spolia, 

Christo  triumphante  *,  Tuba  iubilante. 

3.    Pape !  Quam  magnificum  4.    Terrae  fructus  hodie 

Hodie  dominicum  Super  thronos  curiae 

Germen  gloriatur !  Caeli  sublimatur. 


De  Deo.     ln  Ascensione  Domini. 


233 


5.    Intrat  tabernaculum 
Moyses,  et  populum 
Trahit  ad  spectaculum 
Tantae  virtus  rei; 

7.    Dum  Elias 

sublevatur, 
Elisaeo  duplex  datur 
Spiritus  et  pallium. 

9.    Transitlacob  hunclordanem 
Luctam  gerens  noninanem, 
Crucis  usus  baculo ; 

11.  Hic  est  fortis, 
Qui  de  mortis 
Victor  portis 

Introit  cum  gloria, 

13.    Vocat  pater  filium 
Ad  consessus  solium, 
Donec  suppedaneos 
Victos  vel  spontaneos 
Ponat  inimicos. 

15.    Veni,  Deus  ultionum, 
Veni  cum   clementia, 
Dum  sistemur  ante  thronum 
In  tui   praesentia; 


6.  Stant  sus})ensis  vultibus 
Intendentes  nubibus 
lesum  subducentibus 
Viri   Galilaei. 

8.    Alta  Christus 

dum  conscendit, 
Servis  suis  mnas  appendit 
Gratiarum   omnium. 

10.    Redit  turmis  cum   duabus, 
Angelis  et  animabus, 
Et  thesauri  sacculo. 

12.    Rex  virtutum^ 
Cuius   nutum 
Et  obtutum 

Trina  tremit  regia. 

14.    Sedet  in   altissimis, 
Fruitur  potissimis, 
Redit  in  novissimis 
ludicans  ex  intimis 
lustos  et  iniquos. 

16.     Mane  nobis  tunc  auditam 
Fac  misericordiam, 
In  perennem  transfer  vitam 
Ad  futuram  gloriam. 


Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 75.  Cod.  Londinen. 
A.dd.  28935.  A.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Lon- 
iinen.  Egert.  2601.  15.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13. 
Cod.  Tolosan.  98.  C.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  14.  ex.  Cod. 
Dxonien.  Rawl.  lit.  g  3.  D. 

Grad.  ms.  Praedicatonim  (Steinbacense?)  saec.  14.  ex.  Cod.  Muro- 
jrriesen.  mombr.  1.  E.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Vindobonense  saec.  14. 
fragmentum).  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  103.  F.  —  Miss.  ms.  Praedica- 
orum  Vindobonense  anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  218.  G.  — 
5rad.  ms.  Altcnhohenaviense  (Monialium  O.  Pr.)  saec.  14.  Clm.  Monacen. 
J3287.  H.  —  Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis  (Monialium  O.  Pr.)  saec. 
14.  (et.  15).  Cod.  Vatican.  10769  I.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  S.  Spiritus 
leidelberjjcnsis  saec.  14.  Cod.  Vatican.  Palat.  509.  K.  —  Miss.  ms.  S.  Flori- 
mi  saec.  14/15.  Cod.  Florian.  III  221  A.  L.  —  Grad.  ms.  Unterlindense 
aec.  15.  Cod.  Colmarien.  817.  M.  —  Grad.  ms.  Ortenburgonse  saoc.  15. 
^od.  Engelborjren.  1.  N.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (Trevironsinm  ?)  saec. 
4/15.  Cod.  Cusan.  132.  O.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  Colo- 
liensis  anni  1425.  Cod.  Capit.  Aquisjrrauon.  XXVII.  P.  —  Grad.  ms.  Mo- 
lialium  Ord.  Praodicatorum  saec.  15.  Cod.  Semin.  Colonion.  12.  Q.  —  Grad. 
ns.  Crucifororiim  Colonionsium  saoc.  15.  ox.  Cod.  Somin.  Colonion.  18. 
i*  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Cbn.  Moiiacen.  2873.  S.  —  Pros. 
ns.  Pragense   saec.    1415.     Cod.    Mus.   Mohem.    Xlll  E   8.  (Pars.  II).  T.  — 


234 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Miss.  ms.  Pilsnense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XV  A  8.  U.  —  Miss 
ras.  Olomucense  saec.  15.     Cod.  S.  lacobi  Brunen.  add.  saec.  15.  V. 

Grad.  ms.  Praedicatorum  ann.  1253 — 60.  Cod.  priv.  (L.  Rosenthal)  W.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Venetum  saec.  14.  Cod.  Venet.  Marcian.  L  III  97.  X 
—  Miss.  ms.  Hospitalis  S.  Birgittae  Romani  saec.  14.  Cod.  Vatican.  5742.  add 
saec.  15.  Y.  —  Collect.  ms.  Praedicatorum  Italicum  saec.  15.  Cod.  Bononien 
4019.  Z.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Italicum  ann.  1588 — 57.  Cod.  Vatican 
3805.  a.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  b.  - 
Pros.  ms.  Praedicatorum  Noviomagense  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Novio 
magen.  55.  C.  —  Miss.  ms.  Hospitalis  S.  lohannis  Hierosoljmitani  in  Haarlen 
ann.  1485 — 1504.  Cod.  Harlemen.  fol.  membr.  1.  d.  —  Grad.  ms.  S.  Aga 
thae  prope  Cuijk  anni  1409.  Cod.  Sanagathen.  s.  n.  e.  —  Grad.  ms.  Prae 
dicatorum  Insulensium  (Aroviae)  saec.   15/16.     Cod.  Upsalen.  C  513.  f. 

Miss.  Upsalense  impr.  [Holmiae  1487?]  g.  —  Miss.  Strengnense  impr 
Lubecae  1487.  h.  —  Miss.  Aboense  impr.  Lubecae  1488.  i.  —  Miss.  Basi 
liense  impr.  Basileae  1498.  k  —  Miss.  Basiliense  impr.  absque  [Basilea< 
cr.  1480].  L  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  m.  —  Miss.  Constan 
tiense   impr.  Basileae    1505.  n.  —  Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1523 

0,  —  CINOQSTVZ  e  f  g  h  k  sind  nicht  koUationiert. 

Str.  1 — 6  fehlen  W,  da  ein  Blatt  ausgerissen  ist.  —  1,  1  psallite  U.  — 

1,  2  Choros  festos  U,  Dies  festos  L.  —  2,   1  Reddit  B.  —  2,  2  Capte  d.  - 

2,  3  Turba  LX  c,  Tube  m.  —  3,  3  exallatur  L.  —  4,  2  thronos  gloriae  L.  — 
Str.  5  u.  6.  fehlen  Y.  —  5,  2  ac  d.  —  5,  4  virtutis  DF.  —  6,  3  Illum  (st.  lesum 
L  —  7,  1  Cum  F;  sublimatur  BD.  —  9,  1  hinc  U.  —  9,  2  Luctum  XY  I 
1  m  0.  —  9,  3  Usus  crucis  L.  —  10,  1  Reddit  B  d;  turbis  L  —  Str.  11  u.  l^ 
fehlen  Y.  —  11,  4  Introiit  1  m,  Introivit  G,  Intravit  U.  —  12,  4  tremit  regic 
PRU  d,  gloria  D.  —  13,  3  suppetaneos  d  m.  —  18,  4  Victus  b  0 ;  ut  (st.  vel 
m  n.  —  14,  3  ex  (st.  in)  b  0.  —  15,  2  cum  laetitia  L.  —  15,  3  Ut  D.  — 
15,  4  In  tua  A,  Tua  in  BDK  a  b  0.  —  16,  1  nunc  L. 

Da  fast  alle  Quellen  aus  Dominikaner-Klostern  stammen,  ist  als  Ver 
fasser  dieser  schwungvoUen  Sequenz  wohl  ein  Dominikaner  des  13.  Jahr 
hunderts  anzunehmen.  Es  wjire  hochst  interessant  zu  wissen,  wodurch  Che 
valier  (Repert.  Nr.  14047)  veranlafit  wurde,  den  sel.  Albertus  Magnus  ali 
(allerdings  fraglichen)  Dichter  aufzustellen.  Wiire  der  Doktor  universali! 
sonst  als  Hymnode  bekannt  und  lieUe  sich  die  Unterlage  der  Chev3lier'scher 
Angabe  als  irgendwie  verlassig  kontrollieren ,  so  ware  diese  Autorenangabt 
angesichts  der  Provenienz,  der  Verbreitung  und  des  Alters  der  Quellen  nichl 
einfachhin  zuriickzuweisen. 


153.   De  Spiritu  Sancto. 

Ascribitur  Innocentio  Papae  III. 


1.    Veni,  sancte  spiritus, 
Et  emitte  caelitus 
Lucis  tuae  radium ; 


2.    Veni,  pater  pauperum, 
Veni,   dator  munerum, 
Veni,   lumen  cordium. 


3.    Consolator  optime, 
Dulcis  hospes  animae, 
Dulce  refrigerium ; 


4.    In  labore  requies, 
In  aestu  temperies, 
In  fletu  solacium. 


5.    0  lux  beatissima, 
Reple  cordis  intima 
Tuorum  fidelium; 


Sine  tuo  numine 
Nihil  est  in  lumine, 
Nihil  est  innoxium. 


De  Deo.    De  Spiritii  Sancto.  235 

7.    Lava,  quod  est  sordidum,  8.    Flecte,   quod   est  rigiduin, 

Riga,   quod   est  aridum,  Fove,   quod   est  frigidum, 

Sana,   quod  est  saueium ;  Rcge,  quod   est  devium. 

0.    Da  tuis  fidelibus  10.    Da  virtutis  meritum, 

In  te  confidentibus  Da  salutis  exitum, 

Sacrum   septenarium ;  Da  perenne  gaudium. 

Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1177.  add. 
saec.  12.  ex  A.  —  Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq. 
1871.  add.  saec.  18.  li.  —  Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin. 
778.  ad(3.  saec.  13.  C.  —  Grad.  ms.  Remense  saec.  12.  Cod.  Remen.  261. 
add.  saec.  13  in.  D.  —  Miss.  ms.  Carnotense  (SS.  Cornelii  et  Cypriani?) 
saec  12.  Cod.  Carnoten.  520.  add.  saec.  13.  E.  —  Trop.  ms.  Parisiense 
(?  Kemense)  saec.  13.  Cod.  Assien.  695.  F.  —  Miss.  ms.  Beccense  saec.  13. 
Cod.  Parisin.  1105.  G.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  e.x.  Cod.  Parisin. 
14819.  H.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  I.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  K.  —  Collect. 
ras.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260  —  75.  Cod.  Londinen.  Add.  23935. 
L.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Egert. 
2601.  L*.  —  Grad.  ms.  Benedictinum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Bruxellen, 
Fetis  1173.  M.  —  Miss.  ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  13'14.  Cod. 
Parisin.  16823.  N.  —  Miss.  ms.  Ebroicense  saec.  13/14.  Cod.  Rotomagen. 
305.  N  *.  —  Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d 
5.  add.  saec.  14.  O.  —  Liber  ms.  Miraculorum  B.  M.  V.  saec.  13.  Cod.  Pa- 
risin.  Arsen.  3517.  P.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod. 
Londinen.  Add.  16905.  Q.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangeno- 
vefian.  97.  R.  —  (Miss.  et)  Pros.  ms.  San<renovefianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod. 
Sangenovefian.  90.  S.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
1107.  T.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec,  14.  ex,  Cod.  Oxonien. 
Rawl.  lit.  g  3.  T*.  —  Miss  ms.  Sammaglorianum  saec.  15.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  623.  U.  —  Miss.  ms.  Senonense  sacc.  15.  Cod.  Parisin.  864.  V.  — 
Miss.  ms.  Andegavense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  868.  X.  —  Miss.  ms.  Vapin- 
cense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1679.  X*.  —  Trop.  ms.  Claromon- 
tense  saec.  15.     Cod.  Claromonten.  57.  Y. 

Grad.  ms.  Saublasianum  saec.  11/12.  Cod.  Paulan.  25.  2.  25.  add. 
saec.  12,  ex.  Z.  —  Grad.  ms.  Ittingense  saec.  12/13.  (et  14).  Cod.  Turicen. 
Rhen.  55.  a.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  376.  add. 
saec.  13.  b.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  378.  add. 
saec.  13.  c.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  380.  add. 
saec.  13.  (1.  —  Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen.  382.  add. 
saec.  13.  e.  —  Grad.  ms.  Glattense  saec.  13.  in.  Cod.  Muro-Griesen,  membr. 
7.  f.  —  Miss.  ms.Ratingense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  add.  saec. 
13.  f  *.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  13.  Cod.  Florian.  III  209.  g.  —  Trop. 
ras.  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  1  Asc.  95.  g*.  —  Trop. 
ras.  S,  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  Archiv,  S,  Thomae  Lipsien.  s,  n. 
h.  —  Grad.  ms.  Isenhemense  saec,  13.  ex.  Cod,  Cohnarien.  452.  i  —  Miss, 
ras,  Admontense  saec,  13  14.  Cod.  Admonten,  751.  k.  —  Grad.  ms,  Rullense 
anui  cr.  1300.  Cod.  Carolin.  Osnabrugen.  2003  (B  4),  1,  —  Miss,  ms.  Hos- 
pitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Pauhin.  27,  3.  19.  (Hosp.  membr,  49).  m.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14,  in.  Cod.  Graecen.  878. 
n.  —  Miss,  ms.  Cremifanense  saec.  14.  in,  Cod,  Cremifanen.  132.  0,  —  Miss. 
^  ms  Secoviense  anni  1-V20.  Cod  Graecen.  469,  p.  —  Grad.  ms.  Brixinonso  saec. 
13"  in.  Cod.  Sem.  lirixinen.  9.  add,  saec.  14.  in.  q.  —  Grad.  ms.  Alpundense 
anni  1296.  Cod.  Bolsanen.  662.  add.  saec.  14.  r.  —  Grad.  ms.  Chiustroneoburg^ense 
saeo.  14.  in,  Cod,  Claustroneoburo^en.  588.  S.  —  Miss.  ms.  S.  Arnulphi  Metensis 
anni  1321.  Cod,  Meten,  133.  t,  —  Grad,  ms.  Montis  S,  Mariae  saec,  13  14,  Cod, 
Guelfenbyteran,  542(Helmst.  502).  u.  —  Miss.  ms.  Pragense  (loh.  de  I)ra2ic)ann. 


236  Sequentiae  rhythmicae  et  i'igmatae. 

1301—43.  Cod.  Mus.  Bohera.  XIII  B  q.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Hippolyti 
saec.  14.  Cod.  Vindobonen.  18682.  X.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14. 
Cod.  Zwettlen.  229.  y.  —  Grad.  ms.  Mellicense  saec.  18/14.  Cod.  Mellicen. 
1056.  add.  saec.  14.  z.  —  Grad.  ms.  Lubicense  saec.  14.  in.  Cod.  Lubicen. 
s.  n.  —  «.  —  Grad.  ms  Lubicense  saec.  14.  Cod.  Lubicen  s.  n.  /3.  —  Miss. 
ms.  Metense  saec  14.  Cod.  Capit.  Treviren.  161.  y.  —  Miss.  ms.  Castri 
Teriolis  saec.  14.  Cod.  Ambrasien.  CN  61.  J.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii 
Walaswilensis  anni  1333.  Cod.  Muro-Griesen.  membr.  12.  f.  —  Pros.  ms. 
Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan,  Aug.  CCIX.  ^.  —  Grad.  ms.  Ein- 
sidlense  saec.  12.  Cod.  Einsidlen.  113.  add.  saec.  14.  t].  —  Grad.  ms.  Ger- 
maniae  meridional.  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174.  .V.  —  Miss.  ms. 
Woltingerodense  saec.  14.  Cod.  Guelfenbyteran.  569  (Helmst.  522).  x.  — 
Miss.  ms.  Halberstadiense  saec.  15.  in.  Cod.  Guelfenbyteran.  510  (Helmst. 
476).  >l.  —  Grad.  ms.  Inticense  saec.  14/15.  Cod.  Inticen.  60.  (VII  a  7).  /li.  — 
Miss.  ms.  Monstrolense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixinen.  47  (C  5>.  i\  — 
Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Brixinen.  s.  n.  |.  —  Miss.  ms. 
Helveticum  („Capellae  in  dem  Gruonwald")  saec.  15.  Cod.  Muro-Griesen. 
membr.  31.  tt.  —  Miss.  ms.  speeiale  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Petrin. 
a  VI  26.  Q.  —  Miss.  ms.  Erfordiense  (?)  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Monas- 
terien.  K^  6.  o.  —  Miss.  ms.  Moguntinum  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Mo- 
nasterien.  K^  54.  t.  —  Grad.  ms.  Clarholtense  (?)  saec.  15.  Cod.  Westkirchen. 
s.  n.  (f.  —  Grad.  ms.  Fuchtorpiense  saec.  15.  Cod.  Fuchtorpien.  L  II.  /.  — 
Grad.  ms.  Novi  Castri  anni  1425.  Cod.  Novocastren.  s.  n.  »//.  —  Grad.  ms. 
Vinnenbergense  saec.  15.  Cod.  Milten.  s.  n.  w.  — Grad.  ms.  Ennigerlohense  saec. 
15.  Cod.  Emiigerlohen.  1.  aa.  —  Miss.  ms.  Augustinorum  Dorstadiensium 
saec.  15.  Cod.  Guefenbyteran.  172  (Helmst.  147).  bb.  —  Miss.  ms.  Horti 
Luminum  Hildensemensis  anni  1462.  Cod.  Guelfenbyteran.  89  (Helmst.  35). 
CC.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Metensis  saec.  15.     Cod.  Meten.  12.  dd. 

Miss.  ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  Archiv.  Zwollen.  M.  Onbek.  1572. 
ee.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri  Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  membr. 
fol.  7.  ff.  —  Miss.  ms.  textorum  Harlemensium  saec.  15.  ex.  Cod.  Harlemen. 
membr.  fol.  2.  gg.  —  Grad.  ms.  Haerwense  et  Aerdtense  saec.  15.  Cod. 
Daventrien.  11  L  2  (1776).  hll.  —  Miss.  ms.  Veteris  Hospitalis  Zutphaniensis 
saec.  15.  Cod.  Archiv.  Zutphanien.  Ms.  3.  ii.  —  Ms.  ms.  Ysendoornense 
Zutphaniae  saec.  15.  Cod.  S.  Walburg-ae  Zutphanien.  4.  kk.  —  Grad.  ms. 
Eldense  saec.  15.  Cod.  Arehiv.  Arnheimen,  s.  n.  11,  —  Miss.  ms.  Novioma- 
g-ense  saec.  15.  Cod,  Mus,  Norviomagen.  I  a  2.  mm.  —  Grad.  ms.  Neer- 
landicum.  saec.  15.  in.  Cod.  Amstelodamen.  V  A  3.  nn.  —  Grad,  ms.  eccle- 
siae  Buurt  Traiectensis  anni  1554.  Cod.  Amstelodamen.  I  A  8  00.  —  Grad. 
ms.  Almkerkense  saec  15.  in.  Cod,  Semin.  Warmonden.  s.  n.  pp.  —  Grad. 
ms.  Bolsvvardense  saec.  15.  Cod.  Weerten.  s.  n.  (|q.  —  Miss.  ms.  S.  Pan- 
cratii  Leydensis  saec.  15.    Cod.  Parisin.  Arsen.  160.  rr. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  ann.  1228 — 56.  Cod.  Mancunien.  Crawf.  lat. 
24,  add.  saoc.  13/14.  ss.  —  Trop.  ms.  Cice.strense  saec.  13.  ex.  Cod.  CoU. 
Univ.  Oxonien.  148.  tt.  —  Trop,  ms,  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien. 
Add.  710.  UU.  —  Miss.  ms,  Lincolniense  sacc.  14.  ex.  Cod.  Londinen.  Add. 
11414.  add.  saec.  14.  ex.  YV.  —  Miss.  ras.  Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod.  CoU. 
Univ.  Oxonien.  78  A.  XX.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  13.  ex.  Cod.  CoU. 
Univ.  Oxonien.  78  B.  yy.  —  Miss.  ms,  Scirebornense  anni  cr.  1400.  Cod. 
Ducis  Northumbriae  Alnwicen.  s.  n.  ZZ.  —  Pros.  ms.  Cerneliense  saec.  14/15. 
C od.  Cantabrigien.  Ll  I  10  (Pars  III).  AA.  — 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  BB,  — 
Tract.  ms.  s.  Bernardi  de  Cantico  Canticorum  (incert.  origin,)  saec.  13.  Cod. 
Vatican.  Ottob.  138.  CC.  —  Grad.  ms.  S.  lohannis  Hierosolymitani  (?  Praedi-  ' 
catorum)  saec.  14.  in.  Cod.  Petrin.  Salisburgen.  a  VII  20.  DD.  —  Mi.=s  ms. 
S.  lohannis  Hierosolymitani  saec.  14,  Cod,  Petrin.  Salisburgen,  a  V  12. 
EE,  —  Grad,  ms,  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen.  11896. 
FF.  —  Miss.   ms.  Franciscanum  Eugubiense    saec.    14.     Cod.  Vatican.   4743. 


I 


De  Deo.     De  Spiritu  Sancto.  237 

GG.  —  Antiphon.  et  Miss.  ms.  Praedicatorum  aniii  cr.  1255.  Cod.  Arch.  Prae- 
dicat.  Koniae  s.  n.  HH.  — ■  Grad.  nis.  Praedicatorum  ann.  1251^ — 1260.  Cod. 
priv.  HH*.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum.  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  64o.").  II.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Italicum  ann.  1588 — 57.  Cod.  Vatican.  8805.  KK.  — 
Pros.  ms.  Carmelitaruni  Vilvordiensium  anni  1418.  Cod.  Hruxellen.  11859. 
LL.  —  Miss.  ms.  Teutonicorum  anni  1415.  Cod.  Mus.  Zwollen.  749.  MM.  — 
Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.     Cod.  Vatican.  8808.  NN. 

Aus  der  Unsumme  der  gedruckten  Missalien  findet  sich  ein  reiches  Ver- 
zeichnis  bei  Clievalier  Repert.  Nr.  21242.  Fiir  die  Varianten  ziehen  vvir 
nur  8  dort  nicht  ervvahnte  interessante  Missalien  heran:  Miss,  Komauum  impr. 
Venetiis  1479.  00.  —  Miss.  Maioricense  impr.  Venetiis  (Giunta)  1506.  PP.  — 
Miss.  Bracarense  impr.  Lugduni  1558.  QQ.  — 

Die  altesten  uns  bekannten  Quellen  bis  ins  18.  lahrh.  (incl.)  sind  mog- 
:  lichst  voUstdndifj  verzeichnet,  schon  deshalb,  vveil  wichtig  fiir  die  Her- 
kunftsbestimmung'  dieser  gehaltvoUen,  tiefinnigen  und  bis  in  unsere  Tage 
hinein  Uberall  fortlebenden  Sequenz.  Vom  14.  Jahrh.  au  laBt  sich  die 
Quellenliste  leicht  verdoppeln;  vom  15.  Jahrh.  an  findet  sich  die  Sequenz 
fast  in  jedem  Missale  oder  Graduale,  Trotzdem  haben  wir  auch  aus  diesem 
letzteren  Jabrli.  nu-hrere  und  sogar  aus  dem  16.  Jahrh.  einzelne  Quellen 
verwertet,  um  die  Geschichte  der  Varianten  in  den  Str.  6 — 8  klarer  darzu- 
l  legen  und  den  urspriingl.  Wortlaut  sicherer  feststellen  zu  konnen.  In  sehr 
auffallender  Weise  beschranken  sich  die  Varianten  dieser  fast  allgeraein  durch 
Jahrhunderte  hindurch  verbreiteten  Sequenz  im  wesentlichen  nur  auf  diese 
Strophen.  —  Angemerkt  sind  die  Varianten  aus  ABFKMPRST*UVYZ  c  e — n 
q  t— y  «— £  d—(i)  aa— uu  xx  yy  CC-GG  HH*11— QQ. 

2,  2  u.  8  umgestellt  CC.  —  8,  2  Dulcis  o  spes  Z.  —  4,  8  flectu  T  '', 
[luctu  tt  XX.  —  5,  1  clomentissima  T*  uu  yy.  —  5,  2  Rege  f  k  Hl.  —  6,  1 
tuo  nomine  Z  f  k  f,  lumine  O  1  X.  —  6,  2  in  homine  B?KMCUVZ  c  e — k 
(ausgenommen  f")  m  n  q  t  X  y  /?  <)  f  ^ — |  () — q  IT  UU  CC — GG  KK  LL 
'00  PP  QQ;  das  sind  alleidings  viele  Quellen,  die  fiir  den  jetzt  rezipierten 
Text  sprechen,  denen  aber  ebenso  viele  und  gewichtige  alte  Quellen  entgegen- 
stehen.  „Nihil  est  in  hvmine''''  ist  namentlich  in  Verbiudung  mit  dem  folgenden 
„NiI)il  est  iniu)xium  „eine  fast  piatte  Redewendung,  der  gegeniiber  die  lectio 
difficilior  „NihiI  est  in  Inmine^^  auBerst  tief  und  trettend  erscbeiuen  muli :  „Ohne 
Deiner  Gottheit  Glanz  steht  nichts  im  rechten  Lichte  und  nirhts  kann  gut  ge- 
Jeihen."  —  7,  1  Sana.  —  7,  8  und  8,  8  umgestellt  c  e  f  i  k  d^eyXr^Q  EE.  — 
i,  1  n.  2  umgestellt  C  e  f  k  X  ihur^o  EE  PP  (ziemlich  die  gleiche  Gruppe 
wie  bei  dcr  Umstellung  von  7,  8  u.  8,  8,  d.  h.  nur  iu  Dcutschland^  vvo  aber 
jleichzeitig  auch  die  urspriingliche  Versfolge  in  Brauch  vvar).  —  8,  2  Cura 
luod  l  t;  est  languidum  Z  c  f  h  k  1  m  t  X  ()f^wr'|o  EE  PP.  —  8,  3  est 
ehlt  C.  —  9,  3  Sacro  k  m  X  y  o;  septenario  k;  Spiritale  gaudium  Y. 

AIs  Verfasser  dieser  lieblichen  und  beliebten  Sequenz  vverden  vielfach 
jenannt  Konifi  Tiohert  11  von  Frankreich  (f  1081),  Htrmannus  Contracius 
mn  Keichenau  (t  1054),  Siephan  Liotqton,  Erzbischof  von  Canterbury  tf  1228) 
md  Vapst  hinocens  111  (1198 — 1216).  Die  beidcn  ersten  Nanien  sind  de- 
initiv  zu  tilgen.  Durandus  und  Bona  habeu  sie  auf  gauz  unzuverliissige 
iriinde  hin  in  Umlauf  gesetzt.  Schon  der  Umstand,  dalJ  in  allen  Quelien 
es  11.  uud  12.  Jahrluinderts  die  Seciucnz  fehlt  oder  erst  im  18.  Jahrh.,  ganz 
fereinzelt  am  Schlusse  des  12.  Jainh.,  uachtraglich  eingefiigt  ist,  spricht  deutlich 
■egen  eineu  Verfasser  dcs  11.  Jahrhunderts. —  Gewielitiger  ist  das  Zeugnis 
l\'  KrzbiKchof  Langton^  wcU-hes  zuriickgelit  auf  die  Angahe  in  einem  Kommen- 
ir,  di'r  vori  einciu  engliscbeu  Zisterzienser  aus  dem  Anfange  des  18.  Jahrli. 
erstanunt  (vgl.  Pitra,  Spicilegium  Solesmense  111,  p.  180).  l)a  Langton  zuin 
isterzieuserorden  gehorte,  der  keine  Sequenzen  im  Missale  zuliilit,  und  da 
iHngton  diese  Diclituug  vielleicht  zunachst  nur  fiir  die  Privatandacht  schrieb, 
kann  es  keineswegs  arg  befrenidtu ,  ilali  erst  gegen  Schluf^  de: 
3.  Jahrhunderts  unsere  Sequenz  in  KiKjland  eiugetVihrt  erscbeint,  wahreud  sie 
i   Deutschlaud    und    Frankreich    schon    jiegen  SchlulJ    des    12.  Jahrhunderts 


238  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatne. 

auftaucht,  Demgegeniiber  sind  aber  die  schwerwie^enden  Griinde  zu  beachten, 
"welche  fiir  Papst  Innocenz  III.  als  Autor  zu  sprechen  scheinen. 

Als  Papst  wird  Innocenz,  der  1198  die  Tiara  erhielt,  die  Sequenz  wohl 
nicht  erst  gefertigt  haben,  da  dieselbe  in  den  Quellen  A  u.  Z  schon  am  Ende 
des  12.  Jahrh.  eingetragen  ist.  Aber  als  Kardinal  unter  dem  Pontifikate 
Caelestins  III.  (1191 — 1198),  der  bekanntlich  den  riihrigen  Kardinal  di  Segni 
wenig  zu  Geschaften  heranzog  und  ihm  so  MuBe  fiir  literarische  Arbeiten 
lieB ,  konnte  er  sie  gedichtet  haben ,  vorausgesetzt,  daB  die  zu  nennenden 
<^uellen  Vertrauen  verdienen.     Das  scheint  der  Fall  zu  sein : 

Im  Cod.  Sangallen.  382  (Quelle  e)  ist  namlich  von  einer  Hand  des 
13.  Jahrh.  zugleich  mit  dem  Texte  der  Sequenz  eingetragen :  ^^lnnocentius 
joapa  III  fecit  hanc  sequentiam" ;  und  ebenso  war  in  Sankt  Gallen  noch  im 
15.  Jahrh.  eben  diese  Tradition  lebendig,  da  um  jene  Zeit  im  Cod.  Sangallen. 
376  (Quelle  c)  zu  der  im  13.  Jahrh.  eingefiigten  Sequenz  jemand  die  Kand- 
bemerkung  machte:  „Sequentia  Innocentii^.  Das  wiirde  an  sich  allein  nicht 
hinreichend  zuverlassig  sein.  Aber  Ekkehard  V.  von  St.  Gallen  erzahlt  in 
seiner  Vita  s.  Notkeri,  die  durch  den  Cod.  Sangallen.  556  als  Autograph 
aus  dem  Jahre  cr.  1220  uns  erhalten  ist,  dalJ  Abt  Ulrich  von  St.  Gallen  an 
einem  Pfingstfest  mit  dem  Papste  Innocenz  in  Rom  u.  a.  eine  Zwiesprache 
gepflogen  habe  iiber  die  Notkersche  Sequenz  „Sancti  spiritus  assit  nobis 
gratia^%  und  bemerkt  dabei,  daB  Innocenz  selbst  die  Sequenz  „Veni  sancte 
spiritus^^  gedichtet  habe.  Anderweitig  wissen  wir,  daB  Abt  Ulrich  VI  (1204 
bis  1220)  groBes  Ansehen  bei  Innocenz  III.  genoB,  im  Jahre  1215  nach  Rom 
kam  anlalilich  der  IV.  Lateran-Synode,  und  somit  Pfingsten  1216  wohl  die 
«rwahnte  Unterredung  mit  dem  Papste  gehabt  haben  diirfte.  Brachte  Abt 
Ulrich  die  Sequenz  und  die  Nachricht  liber  ihren  Verfasser  im  gleichen  Jahre 
mit  nach  St.  Gallen,  so  erklart  sich,  daB  gerade  um  diese  Zeit,  und  erst 
^ann,  in  allen  St.  Galler  Troparen  und  Gradualien  unsere  Sequenz  einge- 
tragen  erscheint.  Wenn  kaum  4  Jahre  spater  Ekkehard  als  Zeitgenosse  des 
Abtes  und  des  Papstes  die  beziigliche  Nachricht  niederschrieb,  so  kann  diese 
seine  Angabe  auf  Glaubwiirdigkeit  Anspruch  erheben,  wenngleich  sonstige 
Mitteillungen  Ekkehards  unzuverlassig  und  gelegentlich  sogar  untereinander 
widerspruchsvoll  sind.  (Vgl.  Mitteilungen  zur  vaterland.  Geschichte  St.  Gallen. 
XI,  S.  130  u.  XVII,  S.  114  u.  181.  —  Werner,  Notkers  Sequenzen.  Aarau 
1901.  S.  43,  Anm.  —  James  Mearns  in  A  Dictionary  of  Hymnology.  London 
1907.  Col.  1213  sq.). 

Wenn  eine  so  machtvolle  Personlichkeit  eines  Papstes,  wie  Innocenz  III., 
als  Urheber  der  Sequenz  galt,  erklart  sich  am  besten ,  wie  diese  Sequenz 
^leich  vom  Anfang  des  13.  Jahrh.  an  iiberall  die  in  Deutschland  eingebiirgerte 
Pfingstsequenz  „Sancti  spiritus  assit  nohis  gratia^  allmahlich  verdrangte 
und  auch  in  Frankreich  trotz  der  3  schonen,  dem  Victoriner  Adam  zugeschrie- 
benen  Pfingstsequenzen  allgemeine  Aufnahme  fand. 

Das  Urteil  des  im  Anfange  des  16.  Jahrhunderts  so  einfluBreichen  Lehrers 
^n  der  Pariser  Hochschule,  lodocus  Clichtoveus ,  sei  hier  angefiigt:  Neque 
«atis  haec  [prosae]  oratio,  mea  quidem  sententia,  commendari  potest;  nam 
omni  commendatione  superior  est  tum  ob  miram  eius  suavitatem  cum  faci- 
litate  apertissima;  tum  ob  gratam  eius  brevitatem  cum  ubertate  et  copia 
sententiarum,  ut  unaquaeque  fere  clausula  rhythmica  (=  Vers)  unam  com- 
plectatur  sententiam;  tum  denique  ob  concinnara  eius  in  contextu  venustatem, 
qua  opposita  inter  se  aptissimo  nexu  compacta  cernuntur.  Crediderimque 
facile  autorem  ipsum  (quisquis  hic  fuerit),  cum  hanc  contexuit  orationem, 
«aelesti  quadam  dulcedine  fuisse  perfusum  interius,  qua  spiritu  sancto  autore 
tantam  eructavit  verbis  adeo  succinctam  suavitatem."  (Clichtoveus,  Elucida- 
torium  ecclesiasticum,  Parisiis  1556,  p.  189).  Innocenz  III.  versichert  in  einer 
seiner  Pfingstpredigten :  „0  quam  dulcis  iste  Spiritus,  quam  delectabilis,  quam 
suavis!  llle  novit.  qui  gustavit"  (Serrao  XXV;  Migne,  PP.  lat.  217, 
col.  427.). 

Bevor  diese  Sequenz  eigentliche  Sequenz  des  Pfingstfestes  selbst  wurde, 


I 


De  Deo.     In  Pentecoste. 


239 


fand  sie  Verwendung-  wahrend  der  Octav,  bald  an  diesem,  bald  an  jenem  Tage, 
oder  auch  in  der  Votivmesse  vom  hl.  Geist.  In  HH  *  heiBt  es  zum  Beispiel: 
„In  crastino  Pentecostes  et  die  sequenti  (=  fer.  II  et  III) ;  fiir  den  Pfingsttag 
selbst  ist  dort  die  Sequenz  ,^Sancti  spiritus  assit  nobis  gratia^^  angesetzt. 


154.   In  Peiitecoste. 

Jntra  Octavam. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Lux  iucunda,  lux  insignis, 
Qua  de  throno  missus  ignis 
In  Christi  discipulos 


2.    Corda  replet,  linguas  ditat, 
Ad  concordes  nos  invitat 
Cordis,   linguae  modulos. 


3.    Christus  misit,  quem  promisit     4.     Post  dulcorem  melleum 
Pignus  sponsae,  quam  revisit  Petra  fudit  oleum, 

Die  quinquagesima.  Petra  iam  firmissima. 


5.    In  tabellis  saxeis, 

Non  in  linguis  igneis, 
Lex  de  monte  populo, 

7.    0  quam  felix,  quam  festiva 

Dies,  in   qua  primitiva 

Fundatur  ecclesia! 

9.    Panes  legis  primitivi 
Sub  una  sunt  adoptivi 
Fide  duo  populi; 

11.    Utres  novi,  non  vetusti, 
Sunt  capaces  novi  musti*, 
Vasa  parat  vidua; 

13.    Non  hoc  musto  vel  liquore, 
Non  hoc  digni  sumus  rore, 
Si  discordes  moribus; 

15.    Consoiator  ahne,   veni, 

Linguas   rege,  corda  leui ! 
Nihil   fellis  aut  veneni 
Sub  tua  praesentia; 

17.    Tu  himen  es  et  unguentum, 
Tu  caeleste  condimentum, 
Aquae  ditans  elementum 
Virtute  mysterii. 


6.    Paucis  cordis  novitas 
Et  linguarum  unitas 
Datur  in  cenaculo. 

8.    Vivae  sunt  primitiae 
Nascentis  ecclesiae 
Tria  primum  milia. 

10.    Se  duobus  interiecit 
Sicque  duos  unum  fecit 
Lapis,  caput  anguli. 

12.    Dat  liquorum  Elisaeus, 

Nobis  sacrum  rorem  Deus, 
Si  corda  sint  congrua. 

14.    In  obscuris  vel  divisis 

Non   potest  haec  paraclisis 
Habitare  cordibus. 

16.    Niliucundum,  nilamoenum, 
Nil   sahibre,    nil   sereuum, 
Nihil  dulce,   nihil   plenum 
Sine  tua  gratia. 

18.    Nova  facti  creatura 

Te  laudamus   iiiente  pura, 
Gratiae  nunc,   sed  natura 
Prius  irae  lilii. 


240  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

19.    Tu,  qui  dator  es  et  donum,      20.  Tu  purga  nos  a  peccatis, 

Tu,  qui  condis  omne  bonum,  Auctor  ipse  puritatis, 

Corad  laudemreddepronum  Et  in  Christo  renovatis 

Nostrae  linguae  formans  sonum  Da  perfectae  novitatis 
In  tua  praeconia.  Plena  nobis  gaudia. 

Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12/18.  Cod.  Parisin.  1086. 
A.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11.  12.  13.  Cod.  Parisiu.  1139.  add.  saec. 
12/13.  13.  —  Carm.  ms.  Vergilii  saec.  11.  Cod.  Vatican.  3259.  add.  f^aec.  13. 
B* —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  C. — 
Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
15615.  D. —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex,  Cod.  Parisin.  14452.  F. — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod  Parisin.  Arsen.  110.  G.  —  Grad. 
ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  H.  —  Miss.  ms.  Vic- 
torinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14448.  I.  —  Collect.  ms.  Victorinum 
saec.  15.  (13.  et  16.)  Cod.  Parisin.  14872.  K.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Pari- 
siensis  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905.  L.  —  Miss.  ms.  Parisiense 
saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  M.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod. 
Sangenovefian.  97.  N.  —  (Miss.  et)  Pros.  ms.  Saugenovefianum  saec.  (13.  et) 
14.  Cod.  Sangenovefian.  90.  O.  —  (Miss,  et)  Pros.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia 
saec.  (12.  etj  15/14.  Cod.  Sangenovefian.  96.  P.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Piscia- 
censis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  Q.  —  Brev.  et  Miss.  ras.  Catha- 
launense  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  E.  —  Miss.  ms.  Samma- 
glorianum  saec.  15      Cod.  Parisin.  Arsen.  623.  S. 

Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  T.  —  Miss. 
ms.  Eboracense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78.  B.  U.  —  Miss. 
ras.  Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow  5.  V.  —  Miss.  ms. 
Vigorniense  saec  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Eawl.  lit.  c  3.  X.  —  Grad.  ms. 
Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Hatton.  3.  Y.  —  Miss.  ms.  Saris- 
buriense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palat.  501.  Z.  —  Grad.  ms.  Norvicense 
saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  a.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuth- 
nottensis  saec.  15.  ex.     Cod.  priv.  reinipr.  Burntisland  1864.  b. 

Die  auf  ein  gutes  Dutzend  sich  belaufenden  gedruckten  franzosischen 
Missalien  sind  notiert  bei  Chevalier,  Repert.  Nr.  10  840.  —  GMNS  sind  nicht 
kollationiert. 

1,  1  Laus  iucunda  U.  —  1,2  de  caelo  BV.  —  2,  1  linguas  fovet  K.  — 
2,  3  Linguae  cordis  TVY  a  b,  Lingua  cordis  XZ.  —  3,  1  quod  promisit  CDTU 
VXYZ  a  b  (vielleicht  richtig).  —  3,  2  sponso  quem  HPQR;  quos  revisit  T. 

—  5,  2  Et  in  linguis,  wie  es  Misset-Aubry  bieten  (p.  191),  mufi  ein  Lese-  oder 
Druckfehler  sein.  —  6,  2  novitas  C.  —  8,  1   Duae  U.  —  8,  2  Nascentes  C. 

—  8,  3  Tam  primum  V.  —  9,  2  Sunt  sub  una  (Misset-Aubry,  p.  192)  ist  ledig- 
lich  Coniectur  im  Gegensatz  zu  allen  Quellen.  —  10,  1  De  duobus  CUV.  — 
10,  2  duo  UV.  —  11,  3  paret  B*DEFKOZ.  —  12,  1  Liquorem  dat  UXY  b. 

—  12,  2  rorem  sacrum  C.  —  12,  3  sunt  ABEGIY.  —  13,  1  In  hoc  TV.  — 
13,  2  hoc  sumus  digni  DEHPQRT  a.  —  13,  3  Si  non  uni  (st.  discordes)  ABDP. 

—  14,  1  et  divisis  ABDUVXYZ.  —  14,  2  Si  potest  P;  Non  haec  potest 
(Misset-Aubry  1.  c.)  ist  willkiirliche  Anderung.  —  15,  2  Linguas  reple  DXYZ.j 

—  16,  4  Nisi  tua  ABDGHK.  —  17,  1  Tu  es  lumen  FHK.  -  18,  1  Nova  factj 
B*.  —  18,  2  laudemus  B*CFHIKOTZ  b  —  19,  2  Nostri  cordis  omne  B  ' 
CFHKPVXYZ  b.  —  20,  1  Tu  nos  purga  PRQ,  Tu  purgatos  C.  —  20,  2  pietati^ 
FHIKX.  —  20,  3  revocatis  K.  —  20,  4  Da  beatae  Q. 

Man  beachte,  dalj  8,  2;  9,  2;  14,  2  nach  der  Textiiberlieferung  alle| 
Quellen  evident  gegen  den  Rhythmus  verstofien.  Mit  welchem  Rechte  will 
man  nun  (jegen  alle  Quellen  in  9,  2  u.  14,  2  durch  Umstellung  den  Rhythmus 
regelmaBig  gestalten,  zumal  er  in  8,  2  ohne  gewaltsamere  Eingriife  doch 
nicht  heilbar  ist?  Dann  aber  liegt  kein  geniigender  Grund  vor,  in  17,  1 
und  20,  1  die  Lesart  von  nur  drei  und  jiingeren  Quellen  als  den  urspriinglichen 
Text  anzunehmen,    lediglich,  um  so  den  reinen  Rhythmus  zu  wahren.     Hier 


i 


De  Deo.     In  Pentecoste. 


241 


ist  ein  lehrreiclies  Beispiel,  wohin  vorgefaBte  Meinung  und  Systemmacherei 
fiihren:  Adam  von  St.  Vietor  liat  stets  reinen  Khythmus  gewahrt;  vorstehende 
Sequenz  ist  aber  von  Adam  von  St.  Victor;  also  mufi  jeder  VerstoB  gegen 
den  Rhythmus  trotz  jeder  Tradition  der  Quellen  ausgeglichen  werdeu.  — 
Demgegeniiber  gilt:  Der  Obersatz  bedarf  des  Nachweises,  der  Untersatz  erst 
recht.  Ist  der  Obersatz  vielleicht  richtig,  danu  beweisen  die  UnregelmaBig- 
keiten  ira  Khythmus  unserer  Sequenz,  dalJ  sie  niclit  vom  Victoriner  Adam 
stammt,  also  der  Uutersatz  falsch  ist.  Bestel)t  hingegen  der  Uutersatz  zu 
recht,  dann  wird  die  These  des  Obersatzes  einer  Korrektur  bediirfen;  uicht 
aber  darf  willkiirlich  der  iiberlieferte  Text  korrigiert  werden,  um  unsichere 
Hypotheseu  zu  stiitzen. 

Die  Melodie  ist  in  vierfacher  Form  iiberliefert :  1)  ABMPQ  stellen 
Str.  7  +  8  deu  Str.  9+10  gegeniiber.  2)  GHR  folgen  der  Melodie  von 
„Laud€S  crucis" ;  3)  FTY  a  geheu  nach  vorgelegtem  Schema :  4)  C  ist  eigeu- 
artig.  —  Der  liturgische  Gebrauch  schwankt  zwischen  Montag,  Dienstag, 
Mittwoch  und  Freitag  der  Pfiugstwoche.  —  Die  liturgische  Verbreitu)ig  ist 
fast  ganz  wie  die  der  Sec^uenz  „Fostqiiam  hostevi  et  inferna'''  (Nr.  151); 
nur  kommt  hier  seit  der  Mitte  des  14.  Jahrh.  noch  England  hinzu.  Zweifels- 
ohne  ist  l^'ra}ikreich  die  Urspruugsstiitte  und  vieles  spricht  fiir  Paris  resp. 
die  dortige  Abtei  St.  Victor. 

Str.  15  sqq.  bilden  eine  eigene  Sequenz  (resp.  Divisio)  iu  O  u.  S; 
ebenso  im  Miss.  ms.  S.  Martini  de  Campis  anni  1408.  Cod.  Parisiu.  Mazarin. 
416  und  im  Miss.  Upsaleiise:  daher  das  lucipit:  „Co7isolator  alme  veni^ 
Chevalier,  Repert.  Nr.  8815. 


155,   In  Pentecoste. 

Intra  Octavam. 
Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Qui  procedis  ab  iitroqne, 
Genitore  genitoque, 
Pariter,   paraclite, 


Redde  liuguas  eloquentes, 
Fac  ferventes  in  te  mentes 
Flamma  tua  divite. 


3.    Amor  patris  filiique, 
Par  amborum  et  utrique 
Compar  et  consimilisj 


4.    Cuncta  reples,  cuncta  foves, 
Astra  regis,    caelum  moves 
Permanens   immobilis. 


5.    Lumen  carum,  lumen  clarum,     6.    Per  te  mundi  sunt  mundati, 
Internarum  tenebrarum  Tu  peccatum  et  peccati 


Effugans  caliginem. 


Destruis   rubigiuem. 


7.    Veritatem  novam   facis 
Et  ostendis  viam  pacis 
Et  iter  iustitiae; 


8.    Perversorum  corda  vitas 
Et  bonorum  corda  ditas 
Munere  scientiae. 


9.    Te  docente  nil  obscurum,        10.    Gloriatur  mens  iucunda, 
Te  praesente  nil  impurum;  Per  te  laeta,  per  te  munda 

Sub  tua  praesentia  Gaudet  conscientia. 

Blume-Bannister,  Thesauri  Hymnologici  Prosarium.   II.   1.  16 


242 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


11.    Tu  commutas  elementa, 
Per  te  suam  sacramenta 
Habent  efficaciam; 

13.    Quando  venis, 
Corda  lenis^ 
Quando  subis, 
Atrae  nubis 

Effugit  obscuritas; 

15.    Mentes  prius  imperitas 
Et  sopitas  et  oblitas 
Erudis  et  excitas^ 

17.    0  iuvamen  oppressorum, 
0   solamen   miserorum, 
Pauperum  refugium, 

19.    Consolator  et  fundator, 
Habitator  et  amator 
Cordium   humilium, 

21.    Tu,   qui   quondam  visitasti, 
Docuisti,  confortasti 
Timentes  discipulos, 

23.    Par  maiestas  personarum, 
Par  potestas  est  earum 
Et  communis  deitas. 

25.    Quia  tantus  es  et  talis, 

Quantus  pater  est  et  qualis, 
Servorum   humilitas 


12.    Tu  nocivam  vim  repellis, 
Tu  confutas  et  refellis 
Hostium  nequitiam. 

14.    Sacer  ignis, 
Pectus  ignis, 
Non  comburis, 
Sed  a  curis 

Purgas,  quando  visitas. 

16.    Foveslinguas,formassonum; 
Cor  ad  bonum  facit  pronum 
A  te  data  caritas. 

18.    Da  contemptum  terrenorum, 
Ad  amorem   supernorum 
Trahe  desiderium. 

20.    Pelle  mala,  terge  sordes 
Et  discordes  fac  concordes 
Et  affer  praesidium. 

22.    Visitare  nos  digneris, 

Nos,   si  placet,  consoleris 
Et  credentes  populos. 

24.    Tu  procedens  a  duobus 
Coaequalis  es  ambobus, 
In  nullo  disparitas. 

26.    Deo  patri  filioque 

Rederaptori,   tibi  quoque 
Laudes  reddit  debitas. 


A — P  =  Quellen  der  Sequenz  ,^Postquam  hostem^^  (Nr.  151).  —  Es 
kommen  hinzu  gut  ein  Dutzend  gedruckter  Mis?alien ,  alle  ausschlieBlich 
franzosischer  Diozesen  resp.  Abteien,  von  denen  die  meisten  genannt  sind 
bei  Chevalier,  Repert.  Nr.  16488.  Diese  Druckwerke  und  die  Hss.  L  u.  M. 
sind  nicht  kollationiert. 

5,  1  carum  und  clarum  umgestellt  HO;  lumen  cL'irura  fehlt  P.  —  6,  2 
peccatum  tu  peccati  EFGH^.  —  6,  3  nigredinem  A.  —  10,  2  per  munda  P.  — 
11,  1  commutans  P.  —  12,  2  confuta  et  rebellis  B.  —  14,  2  Pectus  lignis 
P;  (ignis  ist  hier  ein  Yerbum,  „ignire").  —  14,  3  Nec  D.  —  14,  4  Sed  aduris 
A  (im  Gegensatz  zu  comburis;  konnte  richtig  sein).  —  15,  2  Et  oblitas  et 
sopitas  K.  —  16,  1  Novens  linguas  formans  C.  —  16,  2  facis  B,  reddis  A.  — 
19,  1  Consolator  confortator  ABP  (vielleicht  richtig).  -  22,  2  sq.  Et  credentes 
consoleris  |  In  te  tuos  populos  CD.  —  12,  3  Et  fehlt  P.  —  25,  2  Quantus  est' 
pater  et  D;  pater  est  equalis  P.  —  26,  3  Reddat  laudes  CD,  Laudes  reddat 
E— KNOP. 

Die  liturg-ische  Verwendung"  schwankt  zwischen  den  verschiedenen  Tagen 
der  Pfingstoktav,  ausgenommen  Samstag.  —  Betreffs  Verbreitung  (nur  in 
Frankreich)  und  Ursprungsstatte  gilt  das  bei  Nr.  151  Bemerkte.  —  Bemerkens- 


De  Deo.     In  Pentecoste. 


243 


wert  ist  der  ofters  angewandte  liinnenreim  (2,  2;  5,  1  u.  2;  15,  2;  10,  2; 
19,  1  u.  2;  20,  2  und  die  ganzen  Strophen  13  u.  14,  in  denen  der  Binnenreiin 
das  sonst  gewahrte  Keimschema  a  a  b,  a  a  b  preisgibt);  ferner  der  Kreuz- 
reim  (8,  1  u.  2;  9,  1  u.  2;  17,  1  u.  2);  schlieBlich  der  in  den  SchluBvcrsen 
stets  gewahrte  reine  Rhythmus  (ausg-enommen  7,  3;  9,  3;  20,  3;  21,  3);  in 
den  anderen  Versen  ist  er  nie  verletzt.  Bei  den  sonst  Adam  von  S.  Victor 
zugeschriebenen  Sequenzen  finden  sich  diese  Eigentiimlichkeiten  fast  nie  in 
einem  solchen  Umfange. 

150.   Iii  Pentecoste. 

Intra  Octavam. 
Ascribitur  Adamo  de  S.   Victore. 


1.    Simplex  iu  essentia 
Septiformis  gratia 

Nos  reformet  spiritus. 

3.    Lex  praecessit  in  figura, 
Lex  poenalis,  lex  obscura, 
Lumeu  evangelicum ; 

5.    Lex  de  monte  populo, 
Paucis  in  cenaculo 
Nova  datur  gratia; 

7.    Ignis,  clangor  buccinae, 
Fragor  cum  caligine, 
Lampadum  discursio 

9.    Sic  in  Sina 
Lex  divina 

Reis  est  imposita, 

11.    Ecce,   patres  praeelecti 
l)ii   recentes  sunt  effecti, 
Culpac  solvuut   vincula, 

18.    Exhibentes   aegris  curam 
Morbum  damnaut, 
non  naturam ; 
Persequeutes  scelera 

[15.    Typum  gerit  iubilaei 
Dies  iste,   si  diei 
Requiris  mysteria, 

tl7.    lubilaeus  est  vocatus 

Vel  dimittens,  vel  mutatus, 
Ad  priores  vocans  status 
Res  distractas  libere. 


2.    Cordis  lustret  latebras 
Et  carnis  illecebras 
Lux  emissa  caelitus. 

4.    Spiritalis  intellectus, 
Literali  fronde  tectus, 
Prodeat  in  publicum, 

6.    Situs  docet  nos  locorum, 
Praeceptorum  vel  donorum 
Quae  sit  eminentia. 

8.    Terrorem  incutiunt 
Nec  amorem  nutriunt, 
Quem  infundit  unctio. 

10.    Lex  timoris, 
Non  amoris, 

Puniens  illicita. 

12.    Pluunt  verbo,  tonant  minis; 

Novis  linguis  et   doctrinis 
Consouant  miracula. 

1 4.    Reos  premunt  et  castigant, 
Modo  solvunt, 
modo  ligant 
Potestate  libera. 

ll).    In   quo  tribus  milibus 
Ad  iidem   currentibus 
Pullulat  ecclesia. 

18.    Nos  distractos  sub  peccatis 
Liberet  lex  caritatis 
Et  perfectae   libcrtatis 
Dignos  reddat  munere. 
16* 


244 


Se(iueutiae  rhythmicae  et  rig-matae. 


Trop.  ms.  Parisiense  (?  Kemense)  saec.  18.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin, 
15  615.  B.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  C.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  D.  —  Grad.  ms 
Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  E.  —  Grad.  ms.  Victorinuni 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Aisen.  197.  F.  —  Miss.  ms.  V^ictorinum  saec.  14/15 
Cod.  Parisin.  14448.  G.  —  Coliect  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16.)  Cod, 
Parisin.  14872.  H.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod, 
Londinen.  Add.  16915.  I.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin 
830.  K.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenofevian.  97.  L.  — 
(Miss.  et)  Pros.  ms.  Sang;enovefianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovefian 
90.  M.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen, 
608.  N. 

Dazii  kommen  etwa  12  gedruckt.e  franzosische  Missalien,  wie  sie  gc- 
wohnlich  bei  den  sogenannten  Victoriner  Sequenzen  zu  nennen  sind.  (vgl, 
Chevalier,  Repert    Nr.  19  002).  —  I  u.  K  sind  nicht  collationiert. 

1,  2  Septiformi  A.  —  2,  1  tenebras  E.  —  3,  1  processit  A.  —  8,  1 
indiciunt  FLN.  —  8,  2  Non  CDFGH.  —  8,  3  infudit  A.  —  9,  1  in  SioD 
FL.  —  15,  3  Requiras  FLN. 

A  bietet,  wie  gewohnlich,  eine  eigene  Melodie,  verschieden  von  jenei 
der  anderen  Quellen,  in  denen  sie  eine  Adaptation  von  ,^Mane  prima  sahbati" 
ist.  —  Liturgische  Verwendung  durchweg  Donnerstag  (daneben  auch  Dienstag 
und  Mittwoch)  der  Pfingstoctav.  —  Laut  Quellen  liara  diese  Sequenz  nichl 
iiber  Frankreich,  kaum  iiber  Paris  hinaus,  uiid  dort  stand  die  Abtei  St.  Victoi 
im  Vordergrund,  wo  sichtlich  die  Ursprungsstatte  zu  suchen  ist.  —  Dei 
Rhythmus  zeigt  in  den  Versen  2,  2;  8,  1;  16,  2  UnregelmaBigkeiten;  dabei 
kommeu  die  SchluBverse  der  Strophen  nicht  in  Betracht.  —  Man  beachte, 
daB  5,  1  u.  5,  2  mit  den  Versen  5,  3  u.  6,  1  (resp.  6,  3)  der  Sequenz  „XMa 
iucnnda"  (Nr.  154)  identisch  sind. 


157.    De  Sancto  Spiritu, 


1.    Veni,   suinme  consolator, 
Spes  saliitis,  vitae  dator, 
Assit  tua  gratia. 


2.    Dulcis  ardor,  ros  divine, 
Bouitatis  genuinae 
Eadem  substantia. 


3.    Ab  utroque  derivatus 
Et  a  neutro  separatus, 
Ad  utrumque  colligatus 
Sempiterno  foedere, 


4.    Ros  et  vapor  utriusque, 
Donet   pater  filiusque, 
Quod  effluas  ad  nos  usque 
Largifluo  munere. 


5.    Rorem  audis  et  vaporem, 
Crede  simul  et  odorem, 
Quo  Deus  discernitur; 


6.    Rorem  istum,  quem  emittit, 
Qui  plus  gustat,  magis  sitit, 
Nec  ardor  reprimitur. 


7.    Plebs  ut  sacra  renascatur, 
Per  hunc  unda  consecratur, 
Cui  super  ferebatur 
In  rerum  ""exordiu 


Fons,   origo  pietatis,  ' 

Fons  emundans  a  peccatis, 
Fons  de  fonte  deitatis, 
Fons,  sacrator  fontiura. 


De  I)eo.     De  Sancto  Spiritu. 


245 


9.    De  silice  sine  lignis 

Hoedum  vorat  manans  ignis 
Azymaque  pariter. 

11.    Umbra  septem  mulierum 
Figuraris  ipsum  verum, 
Idem   ipse  forma  rerum, 
Septiformis  spiritus. 

13.    Ignis  vive,  vivax  unda, 
Munda  sinus  et  fecunda, 
Subministra  gratiam; 


10.    Ignis,  dispar  elementis, 
In  altari  nostrae  mentis 
Accendaris  iugiter. 

12.    Speciebus  designaris 
Nec  specie  variaris, 
Absit,   unquam   ut  dicaris 
Speciei  deditus. 

14.    Caritatis  tactos  igne 

Nosmet  tibi  fac  benigne 
Sanctitatis  hostiam. 


15.    Patris,  nati  pium  flamen, 
Vitiorum  medicamen, 
Fessis  esto  sublevamen, 
Maestis  consolatio. 


16.    Castus  amor  et  honestus, 
Aestus  ardens  sed  modestus^ 
Urit  ardor  quos  incestus, 
Tua  sanet  unctio. 


17.    Vox  non  sono  designata, 
Vox  subtilis,   vox  privata, 
Vox  beatis  inspirata, 
0  vox  dulcis,   0  vox  grata, 
Sona  nostris  mentibus. 


18.    Lux  depellens  falsitatem, 
Lux   inducens  veritatem, 
Vitam  atque  sanitatem 
Et  aeternam  claritatem 
Nobis  confer  omnibus. 


Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (18.  et  16.)  Cod.  Parisin.  14872.  A.  — 
Prosar.  ms.  Kavennatense  .ann.  1585—87,    Cod.  Ravennaten.  360(189.  5.  S).  B. 

2,  2  germine  (st.  genuinae)  AB.  —  Str.  9  u.  10  fehlen  B.  —  9,  1  De 
flahce  A  (zu  verbinden  ist:  ignis  manans  de  silice  sine  lignis  hoedum  vorat).  — 
12,  8  Absit  ut  nunquam  B.  —  13,  1  Ignis  vivus  B.  —  17,  2  Vox  subtilis  non 
privata  B. 

Diese  nach  Form  u.  Inhalt  mustergiiltige  Sequenz,  die  wohl  aus  Frnyikreich 
«tammt,  ist  sicherlich  um  manches  jilter,  als  ihre  Queilen.  Casiir  und  Reim 
sind  regelrecht ;  der  Rhythmus  ist  nur  in  einigen  Versen  mangelhaft  (4,  3 ; 
S,  1;  12,  2). 


15^.   De  Sancto  Spiritu. 


1.    Spiritus 
Paraclitus, 
Procedens  divinitus, 
Manet  ante  saecula; 


2.    Populis, 
Discipulis 

Ad  salutem  sedulis, 
Pacis  dedit  oscula. 


3.    Hodie, 

Cum  tertiae 
Surgit  hora,   veniae 
Fit  ampla  donatio  *, 


4.    Criminum 
Est  hominum 
Per  auctorem  luminum 
Facta  relaxatio. 


246 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


5.    Micuit, 


Apparuit, 

Viros  fortes  imbuit 
Suavis  refectio ; 


6.    Irruit, 
Enituit 

Et  eosdem  docuit 
Suo  magisterio. 


7.    Fragiles, 
Indociles 

Et  adhuc  inutiles 
Sermonum  inopia 


8.    Utiles, 
Amabiles, 
Amici  probabiles 

Facti  sunt  ex  gratia. 


9.    Tenere, 

Non  temere, 
Dilectis  occurrere 
Vult  ita  benignitas, 


10.    Propere 
Consumere 

Culpas  vult  et  tergere 
Non  extinctas  caritas. 


11.    Audio 

Cum  gaudio, 
Quod  eius  auxilio 
Sit  tanta  felicitas; 


12.    Gaudio 
Suscipio, 
Quod  tanto  tripudio 

Sit  praesens  sollemnitas. 


13.    Cesset   avaritia, 

Fugetur  iniquitas; 


14.    Cesset  insolentia, 

Cesset  infidelitas. 


15.    Mentem  cum  modestia 
Scrutetur  bumilitas ; 


16.    Gratiam  pro  gratia 

Reddat  universitas. 


17.    Ut  Christi  familia, 

Quam  commendat  sanctitas, 


18.    Sit  semper  innoxia, 
Sit  in  ipsa  veritas. 


19.    Sit  peccati  nescia, 

Sit  perennis  puritas. 

Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
Collect.  ms.  Victorinura  saec.  15.  (13.  et  16.)     Cod.  Parisin.  14872.  B. 

4,  3  actorem  B.  —  5,  2  aperuit  B.  —  6,  1  Arruit  A. —  6,  2  Et  micuit 
B.  —  8,  4  Facta  A.  —  9,  2  Nec  A.  —  10,  4  extincta  B.  —  11,  4  Fit  tanta 
A.  —  12,  3  Con  tanto  B.  —  12,  4  Sit  tanta  B.  —  14,  2  Cessat  A.  —  Vor 
15,  1:  Sit  in  ipsa  veritas  (=18,  2)  B.  —  16,  1  Gratiam  st.  Gratias  = 
Dank.  —  17,  1  In  Christi  A.  —  19,  2  perennis  claritas  B.  —  Nach  19,  2; 
In  caelesti  patria  B. 

Die  Quelle  A  trug  wesentlich  bei,  um  den  Text  der  Quelle  B,  den  Gautier 
(I^,  pag.  131 — 134)  vorgelegt  hat,  zu  verbessern.  —  Die  Strophen  9 — 19  enden 
alle  auf  -itas.  —  Inhaltlich  und  technisch  steht  diese  sichtlich  aus  Frankreicli 
stammende  Sequenz  bedeutend  hinter  den  Victoriner  Sequenzen  zuriick.  — 
Die  Melodie  in  A  erheischt  eigentlich,  daB  Str.  13  +  14  +  15  zu  einer  Strophe 
vereinigt  werden,  der  dann  die  Strophen  16 — 19  als  eine  Parallelstrophe 
gegeniiberstehen;  dabei  sind  dann  aber  die  Verse  18,  2  und  19,  1  iiber- 
schiissig'  d.  h.  haben  in  der  Gegenstrophe  kein  korrespondierendes  Glied,  sind 
also  vielleicht  eine  Interpolation. 


De  Deo.     De  Sancto  Spiritu. 


247 


15J^.    De  Sancto  Spiritii. 


1.    Bibc  iiunc,   Samaritana! 
En,   fons  vitae ;  vives  sana 
Tali  sumpto  fomite ; 

3.    Fontem  dixi ;  est  et  ignis 
Radians  virtutum   signis, 
Rerum  sator  spiritus, 

5.     Israelis  nostri  manna. 

Hoc  ob  aestum  se  Susanna 
Vult  inungi  smigmate. 

7.    Adae  prolem  facit  Dei, 
Per  hunc  salvi  fiunt  rei 
Sumpto  dono  veniae. 

9.    Patris  spiritus  natique, 
Semper    manens  et  ubique 
Lux  et  pax  aetherea, 

11.    Per  te  nempe  vivunt  cuncta, 
Per  te  penitus  defuncta 
Sint  in  nobis  vitia. 


2.    Bonitatis  fons  et  mellis, 
Fons  totius  expers  fellis. 
Sitientes,  bibite ! 

4.    Odor  bonus,   ros,  pinguedo, 
Lingua,  sonus,  vox,  dulcedo 
Lumen  et  paraclitus, 

6.    Nostrum  consecrat  baptisma 
Hic  caeleste  dictus  chrisma 
Vero  paradigmate. 

8.    Spes    et  amor  confitentum, 
Hic  solamen,  hic  fomentum, 
Oleum  laetitiae. 

10.    Cum  apteris  creaturis, 

Non   est,  sancte,   tui  iuris, 
Ut  sis  res  corporea. 

12.     Nobis  fidei  fulgorem 

Spemque  confer  et  amorem 
Et  aeterna  gaudia. 


1,  2  vivens.  —  5,  2  obaestum.  — 


Miss.  Athanatense  impr.  Athanaci  153L 
7,  1  fecit.  —  9,  1  Patri. 

Scheinbar  blicb  diese  Sequenz  auf  die  Bcnedictinerabtei  Ainay  beschrankt. 
Ihr  Alter  diirfte  hoher  hinaufreichen,  als  das  Alter  desMi?sale;  sonst  hatten 
wir  hier  ein  Beispiel,  dalJ  die  Hymnodie  in  Frankreich  auch  wahrend  des 
16.  Jahrhunderts  vereinzelt  nocli  schone  Friichte  hervorbrachte.  Der  Khyth- 
mus  ist  auch  in  den  SchluBversen  stets  tadellos;  ebenso  der  Reim.  Die 
Casur  allerdings  ist  in  den  Versen  C,  1  u.  9,  1  u.  11,  2  u.  12,  1  vernachlassigt. 


100.   De  sancto  Spiritu. 


3, 


Amor  patris  et  iilii, 
Sacer  fons  totius  boni, 
Spiritus  paraclite, 

De  thesauris  triuitatis 

Veni,   torrens  caritatis, 

Corda  nostra  visere. 

Suavis  auster,   illabere, 
Perfla  nos  adustione 
Amoris  deifici. 


2.    Fave  clemens  tuae  laudi, 
Tuae  plebis  voces  audi, 
Aspirator  gratiae. 

4.    Huc  emerge,  dulcis  flamma, 
Lambe  corda  indurata, 
Fuga  frigus  noxiuni. 

6.    Per  te  tibi   uuiamur, 

Per  te  uobis  connectamur 
Caritatis  foedere. 


248 


Sequei^tiae  rhythmieae  et  rigmatae. 


7.    Columba  simplex,  advola, 
Fer  olivam  intra  archam, 
Adfer  pacis  gaudia. 

9.    Haec  est  vita 
Sempiterna: 
Te  gustare 
Et  te  scire, 

0  aeterna  veritas. 

11.    Sacrum  nobis  da  thnorem, 
Quo  deponat  cor  tumorem 
Turgens  in  superbia. 

13.    FortiUido  iustos  reddat, 
Consilium  iustis  addat 
Miserendi  gratiam. 


8.    Lumen  verum,  illucesce, 
Menti  nostrae  innotesce, 
Lux,   creatrix  luminum. 

10.    Flumen  Dei, 
Caelo  prodi, 
Tu  nos  lava, 
Tu  nos  pota 

Septiformi  gratia: 

12.    Pietate  fac  mansuetos, 
Scientia  male  laetos 
Pio  luctu  compluat. 

14.    Intellcctus  mentem  mundam 
Sursum  levet  ad  videndam 
Tuam,  Deus  faciem ; 


15.    Sit  in  pace  solidata, 
Tibi,  pater,  conformata 
Dono  sapientiae. 

17.    Quas  in  fide  congregasti 
Et  ad  vitam  revocasti 
Virtute  mirifica. 


16.    Gratiarum   actiones 
Cunctae  tibi  nationes 
Reddant,  sancte  spiritus, 

18.    Tu  prophetas  inspirasti, 
Per  quos  terris  ministrasti 
Salvatoris  gratiam. 


19.    Verbo  Dei  impraegnasti 
Et  intactam  conservasti 
Felicem  virgunculam. 

21.    Visitasti   caros  Christi 

In  linguarum   flammearum 
Dispertitis  formulis. 


20.    lesum  Deum  indicasti, 

Cum    in  ipso  quievisti 

In  columbae  specie. 

22.    Viros  rudes  et  despectos 
Verbis,  signis,   vita  claros 
Tua  fecit  gratia. 


23.    In  his  Christus  alta  fregit,      24.    Odor  tuus,   dulce  pneuma, 
Mundum  vicit,   astra  regit  Trahat  nos  ad  Christi  regna 

Per  te,   sancte  spiritus.  Regnaturos  per  saecla. 

Oration.  ms.  Schonaugiense  saec.  12.  (Privatbesitz^  Nach  dem  Fac- 
simile,  welches  Roth  in  seinem  Werke  „Das  Gebetbuch  der  hl.  Elisabeth  von 
Schonau.  Augsburg  1886"  in  den  Anlagen  (Tafel  I — III)  mitteilt.  —  Die 
Melodie  in  Neumen.  —  Der  Reim  legt  nahe,  diese  sonst  unbekannte  Sequenz; 
die  wohl  deutsches  Produkt  ist,  in  die  Zeit  der  ersten  Anfange  des  Reimes 
zuriickzudatieren :  vorwiegend  zeigt  sich  nur  Assonanz  und  selbst  diese  fehh 
meistens  in  den  SchluBversen  der  Halbstrophen.  Der  Rhythmus  ist  stellen- 
weise  (1,  1;  5,  1;  7,  1)  nichts  weniger,  als  flieBend. 


De  Deo.     De  sanctissinia  Trinitate. 


249 


1(>1,   De  sanctissiina  Trinitate. 

Ascribitur  Adamo  cle  S.  Vidore. 


1.    Profiteutes  unitatem 
Veneremur  trinitatem 
Pari  reverentia, 

3.    Hae  dicuntur  relative, 

Cum  sint  unum  substantive, 
Non  tria  principia; 

5.    Simplex  esse,  simplex  posse, 
Simplex  velle,simplex  nosse, 
Cuncta  sunt  simplicia ; 

7.    Non  unius,   quam  duarum 
Sive  trium  personarum, 
Minor   efficacia ; 

9.    Patri   proles  est  aequalis, 
Nec  hoc  tollit  personalis 
Amborum  distinctio; 

11.    Non  liumana  ratione 

Capi  possunt  hae  personae 
Nec  harum  discretio. 

13.    Nil   in  Deo  praeter  Deum, 
Nulla  causa  praeter  eum, 
Qui  creat  causalia; 


15. 


Digne  loqui   de  personis 
Vim  transcendit  rationis, 
Excedit  ingenia; 


17.    Nos  in  fide  gloriemur, 
Nos  in   una  modulemur 
Fidei  constantia. 


2.    Tres  personas  asserentes 
Personali  differentes 
A  se  differentia. 

4.    Sive  dicas  tres  vel  tria, 
Simplex  tamen  est  usia, 
Non  triplex  essentia. 

6.    Pater,  proles,  sacrum  flamen 
Deus  unus,   sed   hi  tamen 
Habent  quaedam  propria. 

8.    Una  virtus,   unum  numen, 
Unus  splendor,  unum  lumen, 
Hoc  una,   quod  alia. 

10.-  Patri  compar  filioque 
Spiritalis  ab  utroque 
Procedit  connexio. 

12.    Non  hic  ordo  temporalis, 
Non  hic  situs,   aut  localis 
Rerum  circumscriptio. 

14.    Effectiva  vel  formalis 
Causa  Deus  et  finalis, 
Sed  nunquam  materia. 

IG.    Quid  sit  gigni  vel  processus, 
Me  nescire  sum  professus, 
Sed  fide  non  dubia. 

18.     Trinae  sit   laus  unitati, 
Sed  et  simplae  trinitati 
Coaeterna  gloria. 


Grad.  ms.  FF.  Praedicatonim  ann.  125^^ — 60.  Cod.  priv.  (L.  Kosenthal). 
A.  -  CoUect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 75.  Cod.  Londinen. 
Add.  2398.").  B.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  608.  C.  —  Pros.  m.s.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Lon- 
dinen.  Egert.  2601.  D.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13. 
Cod.  Tolosan.  98.  E.  —  Miss.  ms.  S  Spiritus  Heidelbergensis  saec.  14.  Cod. 
Vatican.  Palat.  r)09.  F.  —  Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis  saec.  14.  Cod. 
Vatican.  10769  G.  —  Grad.  ms.  Altenhoenaviense  saec.  14.  Clm.  Mouacen. 
23287.  G.  *  —  Pros.  ms.  FF.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  14.  ex.  Cod. 
Oxonien.  Rawl.  lit.  ^  13.  H.  —  Grad.  ms.  FF.  Praedicatorum  Helveticum 
(Steinhacense?)  saec.  14.  ex.    Cod.  Muro-Griesen.  membr.   1.  L  —  Miss.  ms. 


250  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

FF.  Praedicatorum  (Trevirense?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132.  K.  —  Grad. 
ms.  PT.  Praedicatorum  (Flaudricum?)  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6485.  L.  — 
Procession.  ms.  FF.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  486.  M.  — 
Grad.  ms.  S.  Agathae  prope  Cuijk  anni  1409.  Cod.  Sanagathen.  s.  n.  N.  — 
Pros.  ms.  FF.  Praedicatorum  Noviomag^ense  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Novio- 
raagen.  55.  O.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  Vindobonense  anrii  1477. 
Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  113.  P.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  Italicum 
ann.  1538 — 57.  Cod.  Vatican.  3805,  Q.  —  Grad.  ms.  FF.  Praedicatorum 
Italicum  saec.  17.  Cod.  Roman.  Casanaten.  3292.  Q.  *  —  Miss.  Praedicatorum 
impr.  Neapoli  1483.  R;  (cbenso  die  jiingeren  Dominikaner-Missalien). 

Pros.  ms.  abbatiae  Cistercii  (Citeaux)  saec.  12/13.  Cod.  Londinen.  Add. 
15  722.  S.  —  Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin. 
1086.  T.  —  Trop.  ms.  Parisiense  {?  Remense)  saec.  13.  Cod  Assisien.  695. 
U.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae)  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin. 
15615.  V.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  W,  — 
Grad  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  X.  —  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  18/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  Y.  —  Grad.  ms.  Victori- 
num  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  Z.  —  Miss.  ms.  Victorinum  saec, 
14/15.  Cod.  Parisin.  14448.  a.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13. 
et  16.)  Cod.  Parisin.  14872.  b. —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14. 
in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905.  c.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  11.  Cod. 
Parisin.  830.  d.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97. 
e.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  f.  —  Trop. 
ms.  Claromontense  saec.  15.  Cod.  Claromonten.  57.  g".  —  Miss.  ms.  Lemo- 
vicense  saec.  15.  Cod.  Berolinen.  Hamilt.  442.  h.  —  Miss.  Auxitanum  impr. 
Lugduni  1491.  h*. 

Miss.  ms.  Eboracense  saec.  14.  Cod.  Coll.  Sidney  Sussex  Cantabrigien. 
33  (z/  2.11).  i.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  14.  ex,  Cod.  Coll.  Univ. 
Oxonien.  78  B.  k.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Fitzwilliam 
Cantabrigien.  34.  1.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  15.  Cod.  CoU.  Trinit. 
Dublinen.  B  3.  4.  m.  —  Miss.  Eboracense  impr.  Rotomagi  [1509].  m*. 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  n.  — 
Antiphon.  ms.  Lambrechtense  saec.  12/13.  Cod.  Graecen.  258.  add.  saec. 
13.  0.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  Eugubiense  saec.  14.  Cod.  Vatican.  4743. 
p.  —  Pros.  ms.  Pragense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  E  8  (Pars  II). 
q.  —  Grad.  ms.  Margaretae  Scheiffart  de  Merode  saec.  15.  Cod.  Mus.  Hungar. 
259.  r.  —  Collect.  ms.  Weilheimense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19826.  S.  — 
Miss.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Venet.  Marcian.  L  III  125.  t.  — 
Grad.  ms.  Offenburgense  saec.  15.  Cod.  Engelbergen.  1.  u.  —  Miss.  ms.  S. 
Johannis.  Hierosolymitani  in  Haarlem  ann.  1485 — 1504.  Cod.  Harlemen. 
raembr.  fol.  1.  V.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507. 
Cod.  Sangallen.  546.  x.  —  Die  gedruckten  franzosisclten  Missalien  sind 
groBtenteils  citiert  in  Chevalier,  Repert.  Nr.  15555.  —  EIKM— PR  C — f  n 
0  (j  r  U  V  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  sq.  Profitentes  trinitatem  |  Veneremur  unitatem  H.  —  2,  2  defe- 
rentes  i.  —  Str.  3.  u.  4.  fehlen  i— m  *.  —  8,  1  Hae  G*QTV— a  g;  sonst 
Haec.  —  Str.  6  u.  7  umgestellt  CS— h  d  g-m*  p.  —  6,  2  Unus  Deus  g; 
et  hi  AG  *LQV  S  t  x,  sit  hic  i — m  *.  —  7,  1  vel  (statt  quam)  i — m  *.  — 
8,  3  Haec  CGHSZ  h  *  i  1  m*  p.  —  Str.  9.  u.  10  fehlen  i— m*  —  9,  1  Primi 
L.  —  12,  2  Nec  hinc  H.  —  12,  8  circumspectio  ABCFGLSUZ  hh*m*ptx.  — 
18,  2  fehlt  h  *.  —  18,  3  Qui  causat  T.  —  14,  2  vel  s.  —  14,  3  materea  1.  — 
15  u.  16  fehlen  i — m.  —  15,  3  Transcendit  S.  —  16,  1  Qui  sit  1);  quid  pro- 
cessus  G  *H  8.  —  16,  3  Sed  mente  h  *.  —  Zwischen  Str.  16  u.  17  schieben 
CLTV— h  g  h  i — m*  folgende  Strophen  ein: 

16^1.    Qui  sic  credit,  non  festinet  16^.    Servet  fidem,  formet  mores 

Et  a  via  non  declinet  Nec  attendat  ad  errores, 

Insolenter  regia ;  Quos  damnat  ecclesia. 


De  Deo.     De  sancti.ssiiiia  Triiiitate. 


Dazu  die  Variante  16  a,  1  ne  festinet  CL V  h  i  —  m  *. 
in  SU  h*  p: 

16 a.    Fides  viget  et  spes  certa,  16^.    Crescat  ardor  caritatis 

Licet  nondum  sint  aperta  Et  arcanum  trinitatis 

Fidei  mysteria.  Mens  rimetur  sobria 


251 

Statt  dessen 


16  <■.    In  scripturis,  sed  obscure, 
Creaturis  est  naturae 
Designata  trinitas. 


16  <J.    Attestatur  in  scripturae 
Magriitudo  creaturae, 
Decor  et  utilitas. 


.S. 


fl 


In  h*  ist  jedoch  Str.  16*  ausgelassen  und  16'",  3  lautet  dort  ,,De- 
signatur"  u.  16<i,  1  Attestantur.  —  17,  1  solidemur  h*.  —  17,  2  in  vita  T, 
in  via  X,  in  ima  m,  in  uno  i.  —  17,  3  concordia  HS  h  *  m  p.  —  18,  1 
Trina  BCDFHLU  h  *  p  t  X.  —  18,  2  Sit  simplae  et  X;  simplex  H  i  k  i  m  *  p. 

Die  Melodie  ist  in  .">  verschiedtjnen  Fassungen  (resj).  Variationen)  iiber- 
liefert.  Auch  der  liturgische  Gebrauch  war  ein  verschiedenartiger :  Fiir  das 
Fest  der  TrinitJit,  die  Votivmesse  der  Trinitat,  Transfiguration,  gewohnliclie 
Sonntage.  —  Gan/  eigenartig  sind  die  Gruppen  der  Gebiete^  in  denen  diese 
tiefsinnige  und  formvollendete  Sequenz  im  18.— 15.  Jahrhundert  Verwendung 
fand:  Bei  den  Dominikanern  fast  des  ganzeu  Abendlandes,  bei  den  Augiistinev- 
chorherren  der  Abtei  St.  Vi'itor  in  Paris  und  in  einigen  anderen  Pariser 
Kirchen  (daneben  nur  in  sehr  wenigen  Teilen  FraDkreichs)  und  in  England 
ausschlieBlich  in  dem  Yorker  Gebiete.  Dem  gegeniiber  kommen  die  ganz 
vereinzelten  Kirchen  anderer  Lander  kaum  in  Betracht.  Wohl  aber  verdient 
Beachtung,  dali  diese  Sequenz  im  Anfange  des  13.  Jahrhunderts  zu  Citeaux 
und  in  Tortosa  sich  vorhndet. 

Stammt  sie  nun  von  Dominikanern  oder  richtiger,  da  die  alteste  Quelle 
(S)  bis  in  den  SchluB  des  12.  oiler  Anfang  des  18.  Jahrhunderts  hinaufweist, 
aus  einem  dem  hl.  Dominikus  nahestehenden  Kreise;  oder  ist  ihr  Ursprung 
in  der  Abtei  St.  Victor  zu  suchen?  Man  erinnere  sich,  daB  der  hl.  Dominicus 
1195  Kanonicus  im  reguliertcn  Chorherrnstift  zu  Osma  (Spanien)  war,  und 
1208  mit  dem  ihm  befreundeten  Cisterzienser- Bischofe  Diego  von  Azevedo 
1  nach  Su(1fra)ikreic]i  kam.  Aus  diesen  Daten  ergabe  sich  leiclit  eine  Er- 
klarung  der  liturgischeu  Verbreitung  unserer  Sequenz.  Ihre  Fassung  in  den 
S  Dominikane7'queUen  macht  den  Eindruck  einer  mebr  gleichmaBigen,  einheit- 

Ilichen,  concisen  Diction,  wjihrend  die  SchluIJstrophen  in  den  anderen  Quellen 
■  als    minder    passende  Erweiterung    und    die    dortige  Strophenfolge  (5 — 8)  als 
_  weniger  logisch  erscheint.    Anderseits  mochten  wir  den  Ursprung  der  Sequenz 


m  St.  Victor  nicht  bestimmt  in  Abrede  stellen;  die  Doniinikaner  konnten 
dort  eine  Anleihe  machen  und  die  in  der  Diction  scholastisch  gefarbte  Se- 
quenz  durch  Kiir/ung  und  Umstellung  noch  mehr  ihrem  Geschmacke  an- 
passen.  —  Im  iibrigen  drangt  diese  eigenartige  Sequenz  zu  einem  Vergleich 
mit  der  Fronleichnamse(|uenz  „Lau<Ja  Sion'''  (A.H.  Ij,  S.  584)  des  Aquinaten, 
deren  Singweise   in  DLQ  *XZ  x   auch    fiir   die  vorstehende  adaptiert  wurde. 


res 


162.    De  saiictissima  Triiiitate. 


1.    Patrem,  natum,  ])aracletiim, 
una  in  essentia 

3,    Per  ea,   quae  siugulorum 
singula  sunt  propria, 

i).    Ulli  trium  neque  tribus 
aliqua  eommunia; 


2.    Deum  unum,  vere   tamen 
tria  singularia, 

4.    Sic  divisa,   ut  nec  plura 
sint  convenientia 

6.    Sed  diversa  de  diversis 
sunt  praedicabilia. 


252 


Sequentiae  rhythmicae  et  rig-matae. 


7.    Non  est  enim  natus  pater, 
et  ab  eis  alia 


8.    Est,  quae  spirat  ab  utroque 
omnium   concordia. 


9.    Sunt  tamen   existens  unum       10.    Prorsus  idemsimplexunura 
absque  differentia  :  non   multa  simplicia ; 


11.    Unum   rerum  principium, 
non   multa  principia; 


12.    Unus  auctor,   unnm  esse, 
quo  solo  sunt  omnia. 


13.    Quae  creata, 

multis  modis 
sunt  variabilia 


14.    Nec  sunt  ipsum, 

quod  sunt,   vere 
*  multis  subsistentia. 


15.    Solinamquesuntid,quodsunt,  16.    Deus  pater  et  ex  eo 
et  una  substantia  nata  sapientia 


17.    Atque  spiritus  amborum, 
qui  datur  in  gratia. 


18.    Quibus,  uni  vero   Deo 
honor  sit  et  gloria. 


Trop.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  in.  Clm.  Monacen.  27130.  A.  —  Grad 
ms.  Aquisgranense  (Magistri  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Aqiiisgranen 
XII.  B.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  11.  12.  13.  Cod.  Parisin.  1139.  add 
saec.  12/13.  C.  —  Miss.  ms.  Pictaviense  saec.  14.  Cod  Ulissiponon.  (Signatu 
uus  unbekannt;  nach  Ecclesiologist  XCVII,  August.  1853,  p.  231).  D.  —  Miss 
ms.  Lucionense  saec.  14.  Cod.  Capit.  Baiocen.  14.  E.  —  Miss.  XantonenS( 
impr.  Parisiis  1491.  F.  —  Miss.  Pictaviense  impr.  Parisiis  1498.  G.  —  Miss 
Engolismense  impr.  Lemovicis  1524.  H.   —  BEH  sind  nicht  collationiert. 

1,1  paraclitum  G  —  4,1  diversa  (cfr.  6,1)  CD.  —  5,1  Uni  DF,  Nulli  C 
atque  (statt  neque)  D.  —  8,1  Est  qui  CD.  —  10,2  non  tria  DG.  —  11,1  Unun 
verum  C.  —  12,1  idem  esse  C.  —  13,1  muUis  locis  D.  —  15,2  et  unus  D.  — 
17,1  Estque  spiritus  F.  —  18,1  Tribus  uni  C. 

Diese  sehr  doctrinjir  gehaltene  Sequenz  fand  wenig  Verbreitung.  01 
Deutschland  oder  Frankreich  die  Ursprungsstatte  sei,  bleibt  unsicher,  docl 
laBt  die  Art  des  Strophenbaues  eher  auf  Frankreich  raten.  Der  Reim  (stets 
g^leichmaBig  -ia)  erstreckt  sicli  nur  auf  den  SchluBvers  jeder  Halbstrophe.  — 
Unklar  bleibt,  wie  der  erste,  6  Halbstrophen  umfassende  Satz  zu  construierer 
sei.  Ob  eine  einleitende  Clausel  (etwa  Protitemur  oder  ahnliches)  zu  erg-anzei 
ist?     Beachtenswert  ist  die  sehr  ergiebige  Anwendung  des  Enjambement.     i 


163.   De  sanctissima  Trinitate, 


1.    Quicunque  vult  salvus  esse, 
Ipsum  fidem  est  necesse 
Servare  catholicam. 

3.    Unus  est  in   trinitate, 
Trinus  est  in   unitate 
Deus  creans  omnia, 


2.    Haec  est  lides,  quae  servatu 

Et  per  vocem  praedicatui 

Cunctis  apostolicam :      , 

4.    In  personis  trinus  Deus  - 
Erubescat  hinc  ludaeus  — 
Unus  in  essentia. 


I 


De  Deo.     De  sanctissima  Trinitate. 


253 


5.    Est  sine    principio 
pater  in   essentia, 
Verbum   de  principio 
par  patri  potentia, 
Utriusque  spiritus 
est  convenientia. 


6.    Pater  est  ingenitus 

de  se    verbum  generans, 

Filiusque  genitus 

patri   non  dogenerans, 

Spiritus   non  genitus 
ab   utroque   radians. 


7.    Nulla  multiplicitas 
in  divinitate, 

Personarum   paritas 
est  in  trinitate, 

Indivisa  trinitas 
est  iu  unitate. 


0 

dol 

(st< 
le. 
liei 

lOt. 


8.  Patri  natus  similis 
patris  est  imago, 

Sed  non  rei  facilis 
huius  est  indago. 

Sit  in  fide  stabilis 
humana  propago. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  ann.  1228 — 56.  Cod.  Mancunien.  Rylands  Crawf. 
lat.  24.  A,  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense  ?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  135.  B.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Univ. 
Oxenien.  148.  C.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod  Cantabrigien.  Add. 
710.  D.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  14.  Cod.  Coll.  Sidney  Sussex  Canta- 
brigien.  ^/  2!  11.  E.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  14.  ex  Cod.  Cull.  Univ. 
Oxonien.  78  B.  F.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  15.  Cod.  Coli.  Trinitat. 
Dublinen.  B.  3.  4.  G.  —  Grad.  ms.  Eboracense  saec.  15.  ex.  Cod.  Oxonien. 
Lat.  lit.  b  5.  H.  —  Collect.  ms.  Herefordense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Douce 
103.  I.  —  Colleot.  ms.  Vigorniense  saec.   15.  Cod.  Oxonien.  Bodl.  832.  K. 

Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  L.  — 
Miss.  ms.  Macloviense  saec.  15.  Cod.  Naneten.  28.  M.  —  Miss.  ms.  S.  Martini 
Turonensis  saec.  15.  Cod.  Turonen.  195.  N.  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Aqui- 
lef^iense  saec.  15.  Cod  Seminarii  Goricien  I.  O.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedi- 
catorum  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415.  P.  —  Grad.  ms.  Rheno- 
viense  anni  cr.  1233.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  14.  add.  saec.  14.  Q.  —  Grad. 
ms.  Scaphusieiise  saec.  13.  ex.  et  Pros.  ms.  Ittingense  saec.  14.  Cod.  Turicen. 
Rhenov.  23.  add.  saec.  15.  R. 

Miss.  Stregnense  impr.  Lubecae  1487.  S.  —  Miss.  Upsalense  impr. 
Basileae  1513.  T.  —  Miss.  Nidrosiense  impr.  Hafniae  1519.  U.  —  Miss. 
S.  Martini  Turonensis  impr.  Parisiis  1529.  X.  —  Miss.  Claromontense  impr. 
Lujrduni  1541.  Y.  —  Miss.  Eboracense  impr.(SurteesSociety)  1874.  Z.  —  NPUXY 
sind  niclit  collationiert. 

Str.  5  und  8  umgestellt  QR.  —  3,  1  u.  2  trinitate  u.  unitate  umgestellt  I.  — 
3,  3  u.  4,  3  umf^estellt  O.  —  4,  1  Trinus  in  personis  C  Q.  —  4,  3  in  sub- 
stantia  AjSL  —  5,  4  pater  (!)  patri  E;  patris  l.  —  5,  5  Utroque  M.  —  5,  6 
est  fehlt  F,  par  (statt  est)  C.  —  6,  2  verbum  de  se  AM.  —  6,  3  Filius 
est  genitus  M,  Fiiius  unigenitus  DQ,  Genitusque  tilius  C.  —  6,  5  Spiritus 
ingenitus  Z,  Spiritus  paraclitus  BCM.  —  7,  2  u.  4  u.  6  lauten  in  A:  est  in 
trinitate  .  .  .  .  est  in  unitate  ....  est  in  trinitate.  —  7,  3  In  personis  C.  — 
7,  5  deitas  K,  unitas  CI.  —  7,  6  in  deitate  C,  in  trinitate  I.  —  8,  1  Patris 
B.  —  8,  3  Cuius  roi  A. 

Nach  Str.  8  fiigen  LSTU  noch  bei  (aber  in  L  hort  nach  Str.  8  die 
Aufeeichnung  der  Melodie  auf): 


9.    Non  est  necessarium 

nostrae  parvitatis 
Velum  alto  tollere 

summae  trinitatis, 
Ubi  nostra  saepius 

est  concussa  ratis 
In  errorum  fluctibus 

vix  enavigatis. 


10.    Absolvamus  anchoram 

a  profunditate 
Et  hixemus  carbasa 

cum  securitate, 
Ubi  navigatio 

levis  patot  ratc, 
Ubi  portus  aditur 

cum  tranquillitate. 


254  Sequentiae  rliytlimicae  et  rigmatae. 

Dabei  die  Varianten :  9,  2  parvitati  L.  —  9,  8  Velut  L.  —  9,  4  trinitat 
L.  —  9,  6  rati  L.  —  9,  7  erroris  S.  —  9,  8  enavigati  L.  —  10,  6  levi 
aura  datur  L,  levis  rata  rate  S.  —  10,  8  in  tranquillitate  T. 

Diese,  teils  fiir  die  Sonntage,  teils  als  „Commemoratio  ss.  Trinitatis' 
bestimmte  Sequenz  scheint  evglischen  Ursprunges  zu  sein ,  wenngleich  si 
nicht  auf  jener  Hohe  steht,  die  wir  an  Producten  der  englischen  Hymnodi 
gewohnt  sind. 


16t.    De  sanctissima  Trinitate. 

1.    Voxclarescat,menspiirgetur,   2.  Patri.  j^roli  iubilemus, 

Homo  totus  emundetur,  Sacrum  neuma  praedicemus, 

Dulci  voci   conformetur  Unam  laudem  tribus  demus, 
Pura  conscientia;  Quos  uuit  essentia. 

3.    Pater  creans  increatus,  4.    Tres  personae  trinitatis, 
Nascens  ab  aeterno  natus,  Unum   esse  deitatis, 

Amor  ab  his  derivatus  Sunt  eiusdem  maiestatis 

Sunt  una  substantia.  Et  idem  per  omnia. 

5.    Distinguuntur  tres  personae  6.    Pater,  proles  ct  spiramen 
Quaevis  sua  notione,  Opem  praestent  et  solamen 

Non  humana  ratione  Nobis  reis  et  levamen 

Discernuntur  talia.  A  peccati  sarcina. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parasin 
Arsen.  135.  A.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Uni\i 
Oxonien.  148.  B.  —  Psalt.  ms.  glossatum  Anglicum  saec.  13.  Cod.  Canta- 
brigien.  Dd  IV  25.  add.  saec.  15.  C.  —  CoUect.  ms  S.  Mariae  RivipuUensis 
saec.  13.  in.  Cod.  Parasin.  5132.  add.  saec.  13/14.  D.  — Miss.  ms.  Redonense 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  1098.  E.  —  Miss.  Xantoneuse  impr.  Parisiis  1491.  F.  — 
Miss.  Redonense  impr.  Parisiis  1492.  G.  —  Miss.  Briocense  impr.  Rotomagi 
[1502?].  H.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Rotemagi  1503.  I.  —  Miss  Fontis- 
ebraldense  impr.  Parisiis  1514.  K.  —  Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1513.  L.  — 
G — L  sind  nicht  collationiert. 

1,1  Vox  clarescit  A,  Sonet  vox  et  mens  purgetur  B.  —  1,2  Homo  natusD; 
aemuletur  F.  —  1,3  voce  BF.  —  2,2  Sanctum  pneuma  E,  Pneuma  sacrum  F,  — 
3,1  increatos  A^.  —  3,3  ex  his  C;  dirivatus  F.  —  3,4  Una  sunt  C.  —  4,t 
Et  eiusdem  potestatis  E.  —  5,2  Quaeque  B,  ratione  BCF.  —  6,2  praeste' 
A,  praestant  D,  ferant  F;  iuvamen  F.  —  6,3  et  iuvamen  BC.  —  6,4  Ac 
vitanda  vitia  E,  Perfruendi  gloria  B. 

C  bietet  folgendes  Arrangement:  Str.  1.  Unus  est  in  trinitate  |  Trinu.' 
est  in  unitate  |  Deus  creans  omnia  (=  Str.  3  der  Sequenz  ^Quicunque  vul 
salvus  es.«?e" ;  Kr.  163 j.  —  Dann  folgen  Str.  3;  5;  6  und  schlieBlich:  Summ 
patris  potentia  |  Filii  sapientia  |  Et  spiritus  clementia  |  Nos  ducant  ad  cae 
lestia  —  Ob  die  hiibsche,  technisch  formvollendete  (Casur,  Rhythmus  u.  Rein 
sind  ganz  genau)  Sequenz  ein  englisches  oder  franzosisches  Product  ist,  bleitf 
unsielier.  In  den  Anal.  Hym.  (VIII,  Nr.  2)  war  sie  nur  aus  E  raitgeteilt 
abgesehen  vom  darin  stellenweise  mangelhaft  iiberlieferten  Texte  muIJte  di 
cine  Quelle  ein  falsches  Urteil  betreffs  der  Provenienz  erwecken.  Aucl 
Clieveliers  Repertorium  (Nr.  22203)  kennt  nur  franzosische  Quellen  u.  da 
Missale  von  Upsala.  —  Melodie  ist:   Verbum  honum. 


De  Deo.     De  sanctissima  Trinitate. 


!55 


Hio,    I)e  saiictissima  Trlnitate 

vel  in  Epiphania  Domini. 

1.    lubilemus  cordis  voce  2.    Resonet  iucunda  sua, 

saluiari  nostrd,  quanta  valet,   laude, 

lubilemus  et  psallamus 
nunc  cunctijjotenti ; 


asi 


leni 
m 

ontii 
L, 


tiisD 

,F. 

raesl 
Triil 


(.etei 


Resonet   factura  Deo 
creatori   suo. 


3.    Qui  creavit  omnia 
coaeterna  prole ; 
Qui  fecit  et  maria 
spiritu  dictante  ; 

5.    Qui  ditavit  Thetidem 
piscibus  marinis, 
Locupletem   fecit  terram 
quadrupedum  formis; 

7.    Qui   vernali   facit  flatu 
flores  redolere, 
Autumnali  sole  coctos 
fructus  colorari, 

9.    Qui  suspendit  subter  astra 
nimbos  pluviarum; 
Qni   deducit  super  terram 
rivulos  aquarum; 

11.    Qui   statuit  hominem 
regem  creaturae, 
Qui,  si  vellet,  immortalis 
potuisset  esse. 


4.   Qui  munivit  paradisum 
lucidis  ministris; 
Qui   depinxit  firmamentum 
sole,  luna,  stellis. 

6.    Qui  ornavit  aera 

volucrum  catervis ; 
Qui  vestivit  aridam 
frondibus  et  herbis. 

8.    Albicare  late  campos 
hiemali  uocte, 
Cum  flavescat  late  messis 
aestivali  luce. 

10.    Qui  praecepit  fluctus  omnes 
mare  penetrare 
Et  ad  ortum   redeuntes 
cursum  renovare. 

12.    Sed  de  rcf^no  exsulavit 
sua  vanitate, 
Quem  redemit  Dei  verbum 
sua  pictate. 


Pros.  nis.  Laudunense  saec.  12.  Cod,  Laudunen.  263.  A.  —  Brev, 
Tornacense  impr,  absque  [1497].  B.  —  Miss.  Nidrosiense  impr.  Hafniae  1519  C. 

1,  4  nunc  fehlt  ABC;  omnipotenti  B.  —  2,  1  u.  2  umn^estellt  mit  2, 
3  u.  4  B.  —  2,  1  Resonet  iucunda  Deo  A,  Kesonct  factura  sua  BC  —  2.  3 
Resonet  factura  sua  A ,  Kesonet  factura  sua  A ,  Kesonet  iucuuda  suo  C.  — 
2,  4  suo  fehlt  C.  —  3,  3  et  omnia  BC.  —  Str.  5.  u.  6  umgestellt  BC.  — 
6,  1  aerem  BC.  —  7,  1  Autumnali  A;  focit  B.  —  7,  3  Aestivali  A.  —  7,  4 
colorare  AB.  —  Str.  8  vor  Str.  (>  gestellt  A.  —  8,  3  flavescunt  late  messes 
C.  —  9,  1  u.  2  umgestellt  mit  9,  3  u.  4,  und  die  ganze  Strophe  vor  Str.  7 
gestellt  BC.  —  9,  1  super  astra  B.  —  9,  3  eduxit  B;  terras  B.  —  Str.  10 
fcihlt  BC.  —  11,3  Quod  si  A.  —  12,  3  reduxit  BC.  —  Nach  Str.  12  incren 
B  u.  C  noch  hei : 

Lauda.  plasma,  redemptorem*  viscerum  medullis, 
Ut  reiung-i  merearis  *  civibus  supernis. 

Iln  B  findet  sich  die  Rubrik:  „Ad  Matutinum  [Epiplianiae]  sic  incipitur: 
uDominc  lahia,  et  ^Dcus  in  ndiutorii<m\  et  ditfertur  Invitatorium  usque  ad  11. 
|Nocturnum,  ubi  loco  Antiphonae  super  8.  psalmum  imponitur;  sequitur  Prosa : 


256  Se<{uentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 

^Jiibilemus  cordis'-  usw."  Danach  wlire  diese  „Prosa"  eine  Vtrbeta  (ei 
Brevier-Tropus)  aui"  Epiphanie.  —  In  A  hingegen,  wo  die  Melodie  bei 
gefiigt  ist,  werden  Str.  1  u.  2  abwechselnd  als  Kundreim  nach  je  einer  de 
iibrigen  Strophen  verwendet:  nach  Str.  3  „Jtt6i7ewm.s"  nach  Str.  4  ^Hesonit 
u.  so  fort.  Danach  erscheint  der  Charakter  der  Dichtung  als  Sequenz  zweifel 
haft.  —  Als  eigentliche  Sequenz  aber,  und  zwar  als  y^de  ss.  Trinitate^^^  biete 
C  diese  Prose.  Dieser  Angabe  folgen  wir  hier,  zumal  der  Inhalt  eher  auf  di 
hl.  Dreifaltigkeit  (cfr.  Str.  3)  als  auf  Epiphania  Domini  passt.  Mangel 
weiterer  Quellen  liiBt  sich  keine  volle  Klarheit  schaffen.  Auch  scheint  de 
Text  resp.  die  Strophenfolge  in  allen  drei  Quellen  nicht  der  urspriinglich 
zu  sein,  und  auch  die  Art  des  Rhythmus  und  des  Reimes,  der  eigentlich  nu 
Assonmiz  genannt  werden  kann,  lalJt  vermuten,  daB  die  Dichtung  noch  alte 
ist,  als  die  Quelle  A.  Wir  hatten  sie  bei  den  Sequenzen  des  Ubergangsstile 
einreihen  sollen.  --  Neale  (p.  267)  publicierte  den  Text  aus  C  und  zwai 
wie  gewohnlich,  unter  Anderungen,  ohne  dieselben  stets  als  solche  kenntlicl 
zu  machen.  Er  beginnt:  „Jubilemus  cordis  voce  nostro  salutari.^'  Dahe 
im  Repertoriura  Chevaliers  die  2  Incipit:  1)  Nach  dem  Texte  Neales  unte 
Nr.  9805;  2)  nach  dem  Anfange  des  Breviers  von  Tournai  unter  Nr.  9806 
ersteres  als  Editum,  letzteres   als  Ineditum. 


166.   De  sanctissima  Trinitate. 

1.    Dulcis  amor,  pax,   veritas,  2.    0  spes,   virtus,   divinitas, 

Tecum  laus,  sancta  trinitas ;  Nostra  salus  es,   trinitas; 

Per  te  summa  felicitas  Tnnata  tua  bonitas 

Datur  nunc  caeligenis.  Notescat  terrigenis. 

3.    Verbum,  pater,  incarnatum,  4.    0  lux,  numen  humanatum 
Ante  mundum  de  te  natum,  Olim  nobis  prophetatum, 

Deleat  nostrum  reatum  Te  virgine   esse  natum 

Clemens  clementissime.  Credimus  firmissime. 

5.    Pater  sibi  nos  sponsabit  6.    Pater  noster  nos  cibabit, 
Filiusque  subarrhabit,  Natus  Dei  ministrabit, 

Spiritus  sanctus  amabit  Almum  pneuma  propinabii 

Animae  in  nuptiis;  In  caeli  deliciis. 

Cod.  Lucidae  Vallis  (nunc  Carolsruhan.)  saec.  13;  mit  Melodie.  Nacb 
Mone  I,  Nr.  9.  —  2,  3  tua  fehlt.  —  2,  4  Ignoscat;  innotescat  ergabe  eine  Silb( 
UberschuB.  —  3,  1  Verbum  patris;  dalJ  Deus  pater  angeredet  wird,  also  dei 
Vocativ  erfordert  ist,  bcweist  „de  te"  im  Vers  3,  2;  eventuell  ware  zu  lesen 
Verbum  patris  incarnatum  |  Ante  mundum  de  hoc  (i.  e.  patre)  natum.  Danr 
kounte  beibehalten  werden  die  Lesart  3,  3  Dele  mox  nostrum.  —  3,  4  Clemeni 
ac.  —  4,  3  De  (statt  Te).  —  6,  3  almus. 

Melodie  (resp.  Schema)  ist  sichtlich  ^Verbum  bonum^^ ,  (vgl.  Nr.  164) 
wodurch  von  selbst  6  Halbstrophen  (=  3  ganze  Strophen),  worin  je  3  Vers< 
untereinander  reimen,  gegeben  sind.  Danach  ist  die  Deutung  Mones  (1.  cj 
wonach  „die  Kiinstlichkeit  dieses  Liedes  in  der  Anwendung  der  Dreizdh 
besteht,  um  den  Glaubenssatz  der  Dreieinigkeit  entsprechend  darzustellen" 
zu  bewerten.  —  Leider  konnten  wir  bis  jetzt  die  Karlsruher  Hs. ,  welch 
Mone  benutzt  hat,  nicht  identificieren,  um  direkt  aus  ihr  den  Text  zu  schopfei 
und  das  Alter  zu  verificieren. 


De  Deo.     De  Corpore  Christi.  257 

167.   De  Corpore  Christi. 

1.    Ave,  verum  corpus  natum  2.    Vere  passum,   immolatum 

Ex  Maria  virgine,  In  cruce  pro  homine. 

3.    Cuius  latus  perforatum  4.    Esto  nobis  praegustatum 

Vero  fluxit  sanguine,  Mortis  in  examine. 

5.  0  dulcis,   o  pie, 
0  fili   Mariae. 


uni 


Oration.  ms.  FF.  Minorum  lanuensium  anni  1293.  Cod.  Florentin.  Laurent. 
Plut.  XXV.  3.  A.  —  Grad.  ms.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemoviceu. 
2  (17).  A*.  —  Passion.  et  Oration.  ms.  Emmeramense  saec.  14.  in.  Clm. 
Monaceu.  14528.  B.  —  Oration.  ms.  S.  Mariae  Claustroneoburgensis  saec.  14. 
Cod.  Claustroneoburgen.  1222.  add.  saec.  14.  C.  —  Grad.  ms.  Traiectense 
saec.  14.  Cod.  Colleg.  Trinitatis  Dublinen.  L  1.  12.  C*.  —  Horar.  ms. 
Sarisburiense  anni  cr.  1340.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  104.  D.  —  Brev.  ms. 
'I  Secoviense  (Monialium)  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen.  789.  add.  saec.  14/15. 
E.  —  Collect.  ms.  Augiense  saec.  14.  (et  15.)  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  36.  F. 

Horar.  ms.  sec.  usum  Parisinuni  saec.  15.  Cod.  Lincien.  Cc  II  3.  G.  — 
Pros.  ms.  Carmelitarura  Vilvordensium  anni  1418  Cod.  Bruxellen.  11359.  G*.  — 
Horar.  ms.  barisburiense  (Lincohiiense?)  saec.  15.  ex.  Cod.  Vatican.  Ottob.  548. 
H.  —  Horar.  ms  Venetense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1910. 1.  —  Oration.  ms. 
S.  Mariae  de  Virgine  Venetensis  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1981.  K.  — 
Oration.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4106.  L.  —  Collect. 
ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacei).  463.  M.  —  Oration.  ms.  Salis- 
burgense  saec.  15.  Cod.  Salisburgen.  V  1  l  200.  N.  —  Oration.  ms.  S.  Petri 
Sahsburgensis  saec.  15.  Cod.  Petrin.  a  VI  35.  O.  —  Oration.  ms.  Stirpi- 
nense  (?)  saec.  15.  Cod.  Stirpinen.  43.  P.  —  Oration.  ms.  Andecense  saec.  15. 
Clm.  Monacen.  3012.  Q.  —  Oratiou.  ms.  Augustinum  saec.  15.  Cod.  Cremifanen. 
413.  K.  —  Miss.  ms.  Franciscanum  (Mathiae  Corvini)  saec.  15.  Cod.  Vatican. 
Urbin.  110.  S.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Chn.  Monaccn.  2873. 
T.  -—  Grad.  ms.  Bolsvardense  saec.  15.  Cod.  Weerten.  s.  n.  U.  —  Grad.  ms. 
Amstelodamense  anni  1571.  Cod.  Amstelodamen.  I  C  17.  X.  —  Direct. 
ms.  chori  Illerdensis  saec.  15.  Cod.  Capit.  Illerden.  13.  Y.  —  Miss.  Kuthe- 
nense  impr.  Lugduni  ca  1540.  Z.  —  LZ  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  Ave  corpus  Christi  verum  F,  Ave  corpus  Christi  natum  Q,  Ave 
verum  corpus  Christi  natum  EIT ,  Ave  verum  corpus  Christi  vere  natum 
PR,  Ave  verum  corpus  et  sanguis  Domini  nostri  lesu  Christi  vere  natum  O, 
Ave  verum  corpus  Domini  nostri  lesu  Christi  natum  CN.  —  1,  2  De  Maria 
C*  HSUX.  —  2,  1  passum  et  OPQR,  passum  es  C.  —  3,  2  Vere  JiCDHMT 
UX,  Sacro  fluxit  N  •,  Fluxit  aqua  sanguine  G,  Vero  fluxit  sanguine  et  aqua 
PR.  —  Nach  3,  2  ist  in  S  eingefiigt  (utraquistisch  gefjirbt): 

InimoLaris  in  aUari  |  sub  panis  velamine 
Et  sub  vino  degustaris  |  in  sacrato  cahce. 

t,  1  Esto  no\)is  A*DG*HINSTUXY,  Fac  te  nobis  R,  Esto  vere  C*,  Esto 
mihi  die  ubrigen  Qucllen  (d.  h.  die  Orationalien  fiir  die  Privatandacht).  — 
4,  2  In  mortis  B,  Nunc  et  niortis  in  PK.  —  Nach  4,  2  schieben  P  u.  K  ein: 

Finem  quoque  pracuotatum, 
|H   ,  Praenuinitum  et  ornatum 

IvlH  Et  in  te  vere  beatum 

Praesta   niihi  (nobis  K),  kyrie. 
Hatt  dor  Str.  5  bietet  Q  folgenden  AbscliluB: 
istell^B       Salva,  lesu,  me  signatum  Post  hunc  mundi  iucolatum 

«dj  Vultus  tui  lumine,  Sublato  purgamiue 

A  peccatis  reforuiatum  lunge  tuis  me  beatum 

Tuo  fac  spiramine.  In  caelesti  culmine. 

Blume-Baniii  st  er,    Thcsatiri  hyiunolocioi  Prosarium.     II.  1.         17 


5» 


258  Sequeutiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

S  hingegen  schlieKt  nach  4,  2  folgendermaBen  ab : 

Cunctos  hostes  debellando  O  dulcis,  o  pie  Christe, 

Tuo  sancto  flamine.  Regum  rex  et  Domine, 

Qui  cum  patre  semper  regnas 
Et  cum  sancto  flamine. 

Str.  5  fehlt  vollstiindig  in  I  u.  M.  —  5,  1  O  clemens  o  pie  C*EG*HKPT 
X,  O  pie  lesu  o  dulcis  lesu  O.  —  5,  2  O  fehlt  FP;  O  lesu  fili  Mariae  HO, 
lesu  fili  Mariae  D,  O  fili  virginis  Mariae  B,  O  dulcis  fili  Mariae  EG*KTX. 

Nach  Str.  5  folgen oftmals  verschiedene  Zusatze,  meistens  in  Prosa :  Miserere 
mei  F;  Miserere  nobis  HN ;  Miserere  miserere  mei  K;  Nobis  peccatoribus, 
quaesumus,  miserere,  miserere  D. ;  Mei  miserere  |  Deus  ac  homo  vere  P; 
Nostri  miserere  |  Deus  et  homo  vere  R;  Miserere  mihi  pcccatori  et  parce 
peccatis  meis  O;  Miserere  mei  pro  tua  benedicta  misericordia  E;  Mei  mise- 
rere  et  da,  ut  sicut  te  nunc  videre  merui  in  forma  panis,  ita,  cura  ad  iudi- 
candum  veneris,  securus  et  gaudens  te  merear  videre  in  gloria  tuae  maiestatis  T. 

In  A  die  Rubrik :  „Item  ista  alia  oratio  ad  hostiam ,  quia  est  optima 
et  valde  utilis  animae" ;  in  A  * :  „Istud  dicetur ,  dum  sacramentum  fiet  in 
altari"  ;  in  O :  „Quieunque  in  elevatione  hostiae  dixerit  ,Ave  verum',  habebit 
trecentos  dies  indulgentiarum" ;  in  E:  „Welch  mensche  daz  gepet  spricht, 
"wan  man  got  vnsern  heren  Jesum  Christ  ufhept  oder  fuer  ez  tret,  daz  hat 
fierzig  tag  antlaz  von  einem  pabst" ;  in  F:  „Item  alia  [oratio],  quae  habet 
tres  annos  indulgentiarum  a  domino  papa  Leone" ;  in  L:  „Item  praefatus 
papa  Innoceutius  [IV.]  concedit  cuilibet  dicenti  orationen  sequentem  ad  eleva- 
tionem  corporis  Christi  tres  annos  indulgentiarum". 

Dieses  sowie  der  Umstand,  daB  die  meistcn  Quellen  (darunter  auch  die 
alteste)  Orationalicn  sind ,  lasseu  vorstehende  Dichtung  als  ein  Reimgt-bet 
und  daher  als  urspriinglich  fiir  die  Privatandacht  bestimmt  ansehen.  Der 
Parallelismus  in  der  Melodie  hingegen  und  die  schon  friihzeitig  vorgenommene 
Vertmiung  iiberhaupt,  sowie  die  Tatsache,  daB  mehrere  MissaUen  und 
Gradiialien,  auch  aus  alterer  Zeit  (Quelle  A  *),  den  Text  iiberliefern,  sprechen 
fiir  eine  Scquenz  oder  doch  eine  Cantio.  Uberdies  sind  die  nach  gleichem 
Schema  gebauten  Lieder  ^^Ave  panis  angelorum'"''  (Nr.  172)  u.  ,^Ave  virgo 
gloriosa  |  Mane^is^^  (weiter  unten  bei  den  Mariensequenzen)  echte  Sequenzen. 
Daher  liaben  wir  dem  beriihmt  gewordenen  Liede  hier  seinen  Platz  angewiesen, 

Die  Choralmelodie  aus  Y  ist  nach  der  Aufzeichnung  unseres  verstorbenen 
Kollegen  Dreves  in  Baeumkers  „Das  kathol.  deutsche  Kirchenlied"  IV  (1911), 
S.  747  mitgeteilt.  Danach  sind  die  beiden  Vershalften  von  5,  1  („0  dulcis" 
und  „0  pie")  zu  einander  parallel,  —  Beriihmt  und  beliebt  ist  die  in  ihrer 
Art  meisterhafte  Vertonung  durch  Mozart. 

Dic  dlteste  Aufzeichnung,  die  wir  nachweisen  konnten  (Quelle  A),  stamml 
vom  Franziskaner  Manuelis  zu  Genua,  und  zwar  schrieb  dieser  Franziskaner 
ebendort  unser  Lied  erst  40  Jahre  nach  dem  Tode  jenes  Papstes  Innocenz  IV. 
nieder,  der  aus  Gemia  stammt  und  der  diese  Dichtung  nicht  nur  mit  Ab- 
lassen  versehen,  sondern  sie  selbst  verfaBt  liaben  soll.  InFheiBtes:  „Salu- 
tationem  sequentem  composuit  Innocentius  papa".  Nach  Italieli,  und  zwar 
nach  Venedig^  weisen  auch  die  Quellen  I  u.  K;  ebenso  jene  Hs.  von  Novalesa^ 
.aus  der  Eugenius  de  Levis  fiir  seine  Anecdota  sacra  (Augustae  Taurinorum, 
1789,  p.  107)  schopfte.  Daher  darf  mit  groKer  Wahrscheinlichkeit  behauptet 
werden,  die  Ursprungsstatte  des  „Ave  verum"  sei  Norditalien. 


168.   De  Corpore  Christi. 

1.    Morsus  anguis  2.    Christi  sanguis 

Nos  omnes  in  lumbis  Adae  Devicta  priori  clade 

Sauciavit;  Nos  sanavit. 


De  Deo.     De  Corpore  Christi. 


259 


4.    Matris  lapsus  filia 
Pulchro  super  lilia 
Fructu  solvit. 

6.    Rore  sancti  spiritus 
FIos  processit  inclitus 
Ortu  miro. 

8.    Foeni  viror  aruit, 
Dum  decore  caruit 
Flos  despectus. 

10.    Latus  sacrum  panditur, 
Mite  corpus  tunditur, 
Sanguiuis  effunditur 
Imber  puri. 

12.    Sed  praebe  miseris 
Lavacrum   vulneris, 

Ne  condemnemur,  cum 
veneris. 


S.    Eva  suasu  colubri 

Tumens  culpae  lugubri 
Nos  involvit; 

5.    Hic  est  fructus  feminae 
Nascens  sine  semine, 
Sine  viro; 

7.    Foenum  flore  claruit, 
Dum  Deus  apparuit 
Carne  tectus; 

D.    Hic  pro  nostris  pestibus 
Elementis  testibus 
Non  despexit  aestibus 
Mortis  uri ; 

11.    lesu,   flos   virginis, 
Memor  originis 

Nostri  sis  immemor 
criminis, 

Grad.   et  Sacram.   ms.    Wia^artense   (?)   saec    13.     Cod.  Stuttgardien. 

HB  Asc.  236.  A.  —  Grad.  ms.  Winjrartense  saec.  15.     Cod.  Fulden.  Aa.  70. 

B.    —   Director.    ms.    Piscincnse  (Fischingen)    saec.    12.      Cod.    Engelbcrgen. 

102.  add.  saec.  13,  C.  —  Grad.  ms.  Khenoviense  saec.  13.  ex.    Cod.  Turicen. 

Rhenov.   29.  add.  saec.  14.  D.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  anni  cr.  1233.    Cod. 

Turiceu.  Khenov.  14.   add.  saec.  14.  E.  —  (Grad.  ms.  Scaphusien.se  saec.  13. 

€x.    et.)   Pros.    ms.    Ittingense   saec.    14.      Cod.    Turicen.    Khenov,    23.    F.    — 

Pros.  ms.  Constautiense  saec.  14.    Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CCIX.  G.  —  Miss. 

ms.  Constautiense  saec.  14.    Cod.  Engelbergen.    7.  H.  —  Cantion.  ms.  Engel- 

bergense  anni    1372.     Cod.  Eugelbergen.  314.  I.  —  Miss.  uis.  Sanblasianum 

anni    1482.      Cod.    Paulan.    25.    2.    15    (BLis.    mcmbr.    61).    K.   —   Pros.    ms. 

Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.    Cod.  Saugalleu.  546.  L.  —  Miss. 

Curiense  impr.  Augustae  1497.  M.  —  CHI  sind  nicht  kollationiert. 

2,  2  Devita  E,  De  vita,  D.  —  3,  2  culpa  DGL.  —  4,  1  lapsu  G,  lap.><ura 

M,    lapsis  F.  —  4,  2  pulchra  ADFGL.  —   6,  3  More  G.  —  8,  1  Foeni  viro 

F,  vigor  G.  —  8,  2  decor  M.  —  9,  1  Sic  M.  —  9,  3  conterapsit  P.  —  12,  3 

Ut  non  M. 

Melodie:    ^Laetahnndus^   (cfr.    Nr  2;    52;   53;   54;    93).   —  Inhaltlich 
Inimmt   die    in    sorgfjiltigster  Forra   und    sinnvoll    abgefaBte  Sequenz  weniger 

auf  deu  Frouleichuam,    als   vieluiehr    auf  das  J^lut  unseres  Erlosers  liezug; 

dies  ist  jedoch  ofters  bei  Sakramentsliedern  zu  beobachteu.  —  Die  Quelleu 
Iweisen  deutlich  auf  die  alte  Diocese  Co}ista)i2:  als  Heimat  dieser  hiibscheu 
iDichtuug  aus  dera  13.  Jalirhundert.  —  Man  beachte,  daK  1,  2  uud  2,  2  zu 
jskaudieren  siud:  ^/ww/v^/\^;  feruer  11,  3  u.  12,  3  /ww/\.^^.  Auch 
|8onst  ist  der  Khythmus  ganz  rein  und  symraetrisch ;  die  Casur  ist  nach  dea 

strengsten  Kegehi  eiugehalteu,  ausgeuoranieu  7,  2  u.   10,  3. 


1(>5).   De  Corpore  Christo. 

1.    0  panis  dulcissime,  2.    0  pascbalis  victimae, 

0  fidelis  animae  Agnus  mansuetissime, 


Vitalis  refectio ! 


Legalis  oblatio! 
17* 


260 


Seqiientiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


3.    Caro  carens  caiie, 

Quae  sub  panis  specie 
Velaris  divinitus, 

5.   Sumentem,   cum   sumeris, 

Quia  non  consumeris, 

Aeterne  vivificas, 

7.    In  te  nos  ut  unias 
Et  virtute  munias, 
Da  te  digne  sumere 

9.    Sic  refecti  poculis 
Sauguinis  et  epulis 
Tuae  carnis  optimis 


4.    Victu  multifariae 
Recrea  nos  gratiae 
Septiformis  spiritus. 

6.    Nam  reatum  sceleris 
Dono  tanti  muneris 
Clementer  purificas. 

8.    Et  carnales  furias 
Propellens  nos  facias 
Tecum  pie  vivere. 

10.    Saeculorum  saeculis 
Epulemur  sedulis 
Veritatis  azymis. 


Grad.  ms.  Roraanum  saec,  14.  in.  Cod.  Vindobonen.  12865.  A.  —  Miss. 
ms.  S.  lohannis  Hierosolymitani  saec.  14.  Cod.  Petrin.  Salisburgen.  a  V  12, 
B.  —  Miss.  ms.  Hospitalis  s.  lohannis  Hierosolymitani  in  Haarlem  saec.  15/16. 
Cod.  Harlemen.  fol.  membr.  1  C. 

Miss.  ms.  S.  Laurentii  Walaswilensis  anni  1333.  Cod.  Muro-Grisen. 
membr.  12.  D.  —  Cantion.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen. 
314.  E.  —  Officia  et  Prosarium  ms.  Constantien.sia  saec.  13/14.  Cod.  Sangallen, 
472.  F.  —  Prosar.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Augien. 
CCIX  (253).  G.  —  Miss.  ms.  Constantiense  saec.  15.  Cod.  Wolfeggen.  s.  n. 
H.  —  (Grad.  ms.  Scaphusiense  saec.  13.  ex.  et)  Pros.  ms.  Ittingense  saec.  14. 
Cod.  Turicen.  Rhenov.  23.  I.  —  Grad.  ms.  Ittingense  saec.  (12/13.  et)  14. 
Cod.  Turicen.  Rhenov.  55.  K.  —  Grad.  ms.  Constantiense,  postea  Rhenoviense 
saec.  11/12.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  71.  add.  saec.  14.  L.  —  Grad.  ms. 
Rhenoviense  saec.  13.  ex.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  29.  add.  saec.  14.  M.  — 
Miss.  ms.  Vallis  Venustae  saec.  15.  Cod.  Semin.  Hrixinen.  91  (E  2). 
N.  —  Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Blas. 
memb.  64).  O.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  ann.  1539  —  44.  Cod.  Paulan. 
25.  2.  9  ,'Blas.  memb.  67).  P.  —  Grad.  ms.  Offenburgense  saec,  15. 
Cod.  Engelbergen.  1.  Q.  —  Oration.  ms.  Friburgense  anni  1475.  Cod.  San- 
gallen.  482.  R.  —  Miss.  ms.  maioris  eccl.  Augustanae  saec.  14.  Cod.  Vatican. 
Palat.  503.  S.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis  Augustanae  anni  1497.  Clm.  Monacen. 
4101.  T.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm  Monacen.  716.  U.  — 
Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  215.  X.  —  Collect.  ms.  Ger- 
manicum  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add.  27630  Y.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi"  anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  Z. 

Grad.   ms.    .Jistebnicense   saec.    15.   in.      Cod.   Mus.  Bohem.   XII   F   14. 

a.  —  Pros.  ms.  Prageiise  saec  14/15.    Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  E  8  (Pars  II). 

b.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  Cod.  Pragen.  XIH  A  5  c.  C.  —  Grad, 
ms.  Gurimense  anni  1470.  Cod.  Pragen.  XIV  A  1.  d.  —  Cant.  ms.  Visse- 
gradense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Vissegraden.  V  Cc  t].  e,  —  Grad.  ms. 
Kuttenbergense  saec.  15/16.  Cod.  Vindobonen.  15501.  f.  —  Cantion.  ms.  Pra- 
gense  (Wenceslai  de  Wyskytna)  anni  1512.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  A  2.  g. 
—  Pros.  ms.  Farfense  anni  1514.     Cod.  Roman.  Vittorio  Eraan.  Farf.  ^^.g".* 

Miss.  Basiliense  impr.  absque  [Basileae  cr.   1480].  ll.  —   Miss.  Speciale 


[Constantiense 
[Constantiense 


impr.  absque  [Moguntiae  cr.  1450J.  i  —  Miss.  Abbreviatum 
impr.  absque  [Moguntiae  cr.  1450].  k.  —  Miss.  Constantiense 
impr.  Basileae  1475.  1.  —  Miss.  Angustanum  impr.  Bambergae  1489.  m.  — 
Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  n.  —  Miss.  Hospitalis  Hierosolymitani 
s.  lohannis   impr.  Argentinae    1505.    o.  —  Miss.  Argentinense  impr.  Hagnoe 


I)e  Deo.     De  Corpore  Christi. 


261 


1520.  p.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  cr.  1540.  q.  —  EIKQRY  e  f  g" 
m  q  sind  nicht  kollationiert. 

2,  3  alatio  (!)  a  d.  —  8,  2  Qui  C.  —  4,  1  Sic  tu  (st.  Victu)  X.  —  4,  3 
Septiformi  H.  —  5,  1  Tu  mentem  P.  —  5,  2  Tu  non  U,  Qui  non  G.  — 
5,  3  vivificans  C.  —  6,  1  reatu  FO,  renatum  1.  —  6,  2  Dona  a;  Dono  dati  G. 
—  6,  3  evacuas  S  a  d  g",  purificans  C.  —  7,  1  ut  uiuas  1.  —  7,  3  Da  digne 
te  T.  —  8,  1  Ut  BP  h  p,  Ac  AHNS-X.  —  8,  2  Propelles  A,  Perpellens  d, 
Repellens  g.  —  9,    1  Hic  Z  a.  —  9,  3  opimis  X  g. 

E  hat  den  Vermerk:  „De  corpore  Domini  sequentia  ut  »Veni  sancte 
spiritus»^^]  mit  letzterer  Sequenz  (Nr.  153)  hat  vorstehende  den  Aufbau  und 
die  Melodie  gemeinsam.  —  Das  Gebiet,  wo  diese  in  inniger  Gebetsform  ab- 
gefaBte  Sequenz  in  liturgischem  Gebrauch  war,  ist  im  wesentlichen  a.uf  Siid- 
deutschland,  insbesondern  die  alte  Constanzer  Diocese,  und  s.\xi  Bohmen  be- 
schrankt;  die  Ursprungsstatte  ist  wohl  in  ersterem  Gebiete  (um  die  Wende 
des  13.  zum  14.  Jahrhundert)  zn  suchen.  Wenn  Farfa  (Quelle  g*)  als  auBer- 
deutsche  Quelle  hinzukommt,  So  ist  zu  beachten,  daB  die  Hymnodie  dieser 
Abtei  stark  deutschen  Einschlag  hat. 


170.   De  Corpore  Christi. 


1.    Ave,   caro  Christi  regis 
Veneranda, 

3.    Tu  fidelibus 
Horis  omnibus 
Es  memoranda, 

5.    Te  colit  rite 
Panem  vitae 
Ecclesia. 


2.    Esca  gregis  novae  legis 
Adoranda. 

4.    Tu  casto  corde 
Sine  sorde 

Digne  manducanda. 

6.   Dux  viatorum 
Et  reorum 
Es  venia. 


7.    Tu,  cibus  salutis, 
Nos  in  te  satia ; 

9.    Tu,  lapsorum 
Sublevamen, 

Donans  praesidia, 

11.    Magni  amoris 
Et  dulcoris 
Es  gratia, 

13.    Nos  de  mundi  miseria 
Duc  ad   aeterna  gaudia, 


8.    Tu,   robur  virtutis, 
Es  viva  hostia. 

10.    Tu  maestorum 
Es  solamen, 
Cordis  laetitia. 

12.    Merces  laboris 
Et  honoris 

Dans  praemia. 

14.    Ut  fruamur  })raosentia 
Tua  et  suavi  gloria. 


Miss  ms.  Praj^ense  (lohaunis  de  Dra2ic)  ann.  1301 — 43.  Cod.  Mus. 
Bohem.  XHI  H  9  A.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Huntrar. 
,^3.  B.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  H  8.  add. 
saec.  15.  V.  —  Miss.  ms.  Vodnianense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Holiem.  XIV 
A  8.  D.  —  Grad.  ms.  listebuicensc  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XII  F 
14.  E.  —  Miss.  ms.  Pelsneuse  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Hohom.  XV  A  8. 
F.  —  Miss.  ms.  S.  Georjirii  Budinensis  saec.  15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XUI 
F    12.  G.  —  Miss.    ms.  Cremsense  saec.  15.     Cod.  Prasren.  XII   W   13.  H.  — 


262 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  Cod.  Pragen.  XIII  A  5  c.  I.  —  Miss.  ms. 
Crumlaviense  saec.  15.  Cod.  Altovaden.  LXXVI.  K.  —  Miss.  ms.  Olomucense 
saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  L.  —  Miss.  ms.  Olumucense  saec.  15. 
Cod.  Capit.  Posonien.  21.  M.  —  Grad.  ms.  Gurimense  anni  1470.  Cod. 
Pragen.  XIV  A  1.  N.  —  Miss.  ms.  S.  Apollinaris  Pragensis  (Wenceslai  de 
Radecz)  saec.  15.  Cod.  Capit.  Pra^en.  P  5.  O.  —  Grad.  ms.  S.  Georgii 
Pragensis  saec.  16.  in.  Cod.  Pragen.  VII  A  13.  P.  —  Grad.  ms.  S.  Castuli 
Pragensis  saec.  16.  in.  Cod.  Pragen.  VI  B  24.  Q.  —  Grad.  ms.  Kutten- 
bergense  saec,  15/16.  Cod.  Vindobonen.  15501.  R.  —  Hymn.  et  Pros.  ms. 
Erameramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  S.  —  Oration.  ms.  San- 
gallense  anni  1439.  Cod.  Sangallen.  519.  T.  —  Appendix  ms.  saec.  15.  ex. 
post  Speciale  Opus  Missarum  de  officiis  dominicalibus  impr.  s.  1.  1493.  Cod. 
eccl.  Halensis  ad  Oenum  s.  n.  U. 

Miss.  Pragense  impr.  [Pilsnae]  1479.  X.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae 
1498.  Y.  —  Miss.  Olomucense  impr.  Babenbergae  1488.  Z.  —  GHMR-Z  sind 
nicht  koUationiert. 

3,  3  Es  miranda  D,  Es  veneranda  F,  Admiranda  L.  —  4,  3  Dign& 
fehlt  F.  Die  Symmetrie  wiirde  erheischen,  dafi  4,  2  eine  Silbe  mehr,  hin- 
gegen  4,  3  eine  Silbe  weniger  aufweise.  —  5,  3  Ecclesiae  P.  —  6,  1  Lux 
K.  —  7,1  salutis  es  O.  —  11,  1  Magni  laboris  I,  —  12,  2  Es  honori» 
D.  —  14,  2  Tua  in  suavi  F,  Tua  et  sua  C. 

Sichtlich  ist  diese  Sequenz  hohmischen  Ursprunges ;  iiber  das  Ursprungs- 
land  hinaus  kam  sie  nicht  in  liturgischen  Gebrauch.  —  In  P  ist  nach  der 
Halbstrophe  1  eingefiigt:  Ave,  sanguis  lesu  Christi,  j  Merces  sanguinis,  potu» 
tristi  (Christi  P)  |  Clarus  ad  gaudia. 


171,   De  Corpore  Christi. 


1.    De  superna  ierarchia 
Vera  descendit  sophia 
lu  uterum  virginis ; 

3.    Magnae  matris  magnus  natus 
Modo  miro  mundo  natus 
Mundi  tollit  crimina^ 

5.    Zelator  mirabilis 
Effectus  passibilis 
In  cruce  damnatur; 

7.    Agnus  in  cruce  levatus 
Et  pro  nobis  immolatus 
Fit  salutis  hostia^ 

9.    Sacramenta  dictat  prius 
Cenae  hora,  poenae  scius, 
Quae  iam  erat  obvia. 

11.    K/Hta  benedictio 
Fit  a  Dei  filio 
Vini  propinati, 


2.    Optatus  dux  in  hac  via 
Venit  natus  de  Maria 
Esse  portans  liominis. 

4.    Aufert  morbos,  dat  salutem^ 
Ante  suos  fert  virtutem 
Hostis  fugans  agmina. 

6.    Legis  dator  veteris 
Legis  plagis  asj)eris 
Pro  nobis  plagatur. 

8.    Uitae  nostrae  reparator 
Et  virtutum  instaurator 
Caeli  pandit   ostia. 

10.    Praebens  panem  benedixit, 
„Hocestcorpusmeum"  dixil^ 
„Sit  mei  memoria." 

12,    Et  cum  benedicitur, 
Tunc  sanguis  efficitur, 
Verbi  incarnati. 


Dc  Deo.     De  Corpore  Christi.  263 

13.    Deo  nota  sunt  haec  soli,  14.    lustus  tantum,  expers  doli, 

Credi  debent  atque  coli  Sumat  illa,   sed  tu  noli, 

Remoto  scrutinio  ;  Involute  vitio. 

15.    Cave,  luda,  ne  damneris.         16.    Ad  cuius  mensam  armatur 
Petre,  sume,   ut  salveris;  lustus  et  reus  nudatur 

Cibus  est  fidelium,  Praeda  factus  hostium. 

17.    Tua,  Christe,  sunthaecmira,      18.    Orna  nos  veste  gratiae 
Serva  sumentes  ab   ira  Defensante  a  facie 

ludicii ;  Supplicii. 

19.    Reparator  salvifice, 

Dignos  cibo  nos  effice 
Medicinae  caelicae. 

Miss.  ms.  Pragense  (lohannis  de  Dra2ic)  ann.  1301 — 43.  Cod.  Mus. 
Bohem.  XIII  B  9.  A.  —  Miss.  ms.  S.  Appollinaris  in  Saczka(?)  anni  1373. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  A  10.  B.  —  Miss.  ms.  Pelsnense  saec.  15.  in.  Cod. 
Mus.  Bohem.  XV  A  8.  C.  —  Miss.  ms.  S.  AppoUinaris  Pragensis  (Wenceslai 
de  Radecz)  saec.  15.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  5.  D.  —  Miss.  ms.  Cremsense 
saec.  15.  Cod.  Pragen.  XII  B  13.  E.  —  Miss.  ms.  S.  Andreae  Bernescha- 
viensis  anni  1498.  Cod.  Pragen.  XII  C  6.  F.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec. 
15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  G.  —  Miss.  Olomucense  impr.  Babenbergae 
1488.  H.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae  1498.  I.  —  EFHI  sind  nicht  koila- 
tioniert. 

1,  2  Nova  D.  —  3,  2  datus  BD  (3,  1  ist  „natus"  ein  Substantiv-Sohn, 
hier  ein  Partizip).  —  5,  1  Bellator  D.  —  6,  1  Legislator  G  (veteris  gehort 
zu  legis  in  6,  2).  —  8,  2  restaurator  G.  —  8,  3  pandis  C.  —  9,  2  bene 
(st.  poenae)  G.  —  9,  3  erant  ACG.  —  11,  1  Data  CD.  —  11,  2  Fit  et  Dei 
C.  ~  12,  1  Et  dum  D.  —  13,  3  Amoto  G.  —  14,  2  illud  D.  —  18,  2  Defen- 
sando  D,  Defende  nos  a  G. 

MehHlie  wie  jene  der  Dominicus-Sequenz:  „In  caelesti  ievarclua'^ .  — 
Die  Ursprungsstatte  ist  abermals ,  wie  die  der  vorhergehenden  Sequonz,  in 
Sohweti.  Naliercn  Anhaltspunkt  gibt  das  bisher  nie  beachtete  Akrostichon: 
SfDomazIaus  predicatOl*'"*,  Domazlaus  scheint  wohl  kein  Eigenname  zu  sein. 
Die  westbohmische  Stadt  'J^aun  heiBt  im  tschechischen  Do)n((^Jice,  latinisiert 
vielleicht  Domazla(V),  und  dazu  das  Adjectiv  Domazlaufi,  Der  Dichter  der 
Sequenz  wiire  also  cm  Frediger  con  Taus,  etwa  im  Anfange  des  14.  Jahrhunderts. 
Ob  ein  Augustiner  Chorlierr  und  wessen  Namens?  Bekanntlich  war  in  Taus 
seit  1288  eine  Augustiner-Abtei.  Vielleicht  aber  konnte  hier  ,,Praedicator" 
gleichbedeutend  sein  mit  „Fr.  ordinis  Praedicatorum."  Fiir  letzteren  lag 
die  Melodie  der  Dominicussequenz  besonders  nahe. 


172.    De  Corpore  Christi. 

1.  Ave,   panis  anirelorum,  2.    Ave,   vita  beatorum 

Ave,   manna  caelicum,  Et  decus  angelium. 

3.    Tu  in  mundo  misororum  4.     Dele  mendas   poccatorum, 

Es  solameu  medicum;  Audi  preces  supplicum. 


264 


Sequentiae  rhythmiciae  et  rigmatae. 


5.    0  dnlcis,   o  vere, 
0  panis  sincere. 

Miss.  ms.  Franciscanum  (Cameracense?)  saec.  1.5.  Cod.  Londinen. 
Stowe  10.  —  Der  ganze  Aufbau  und  die  Reimbehandlun^,  daher  auch  wohl  die 
Melodie,  sind  bei  dieser  bisher  unedierten  Sequenz  gleicher  Art,  wie  in  den 
Sequenzen  „Ave  verum  corpus  natiini''^  (Nr.  167)  und  j,Ai'e  virgo  gloriosa  \ 
Manens^^  (weiter  unten  in  diesem  Bande). 


173.   De  Corpore  Cliristi. 


1.    Hodiernae  lux  diei 
Sacramenti  verae   rei 
Renovat  memoriam. 

3.    Hoc  promissum  ab  aeterno 
Die  patet  hodierno 
Nobile  viaticum. 

5.    Hic  est  panis,  quem  ostendit 
Mojses,   ut  lex  praetendit, 
In  deserto  populis: 

7.    Panem   hunc,   quo 
vivit  mundus, 
Quem  si  sumas  culpa  mundus, 
Mentem   intus  reficit. 

9.    Salve,   panis  immortalis, 
Cibus  dulcis  his,  quos  alis, 
Salutaris  hostia^ 


2.    Huius  virtus  sacramenti 
Mentem   sanat  et  sumenti 
Digne  confert  gratiam. 

4.    Hoc  in  manna  figuratum 
Nobis  est  e  caelo  datum 
Munus  honorificum. 

6.    Iste  panis  angelorum, 

Quem  in  cena  rex  caelorum 
Praebuit  discipulis ; 

8.    Ad   credendum, 

quod   non  vides, 
Te  confirmet  vera  fides, 
Nam  haec  sola  sufFicit. 

10.    Qui  das  escam  te  timenti, 
Potum   verum  sitienti, 
Nos  hoc  cibo  satia. 


Miss.  Nidrosiense  impr,  Hafniae  1.519.  —  10,3  socia.  —  Scheinbar  blieb 
diese  Sequenz  Si\\{ Drontlieim  beschrankt,  obgleich  dieses  schoneProduktdernor- 
wegischen  Hymnodie  eine  weitere  Verhreitung  verdienthatte.  —  DerReim  ist  stets 
rein,  der  Rhythmus  immer  gleichmaBig-  (auch  in  den  SchluBversen  der  Halb- 
strophen)  und  vollig  harmonierend  mit  dem  natiirlichen  Wortaccent,  die  Casur 
ist  ausnahmslos  nach  dem  2.  Trochaus  eingehalten.  —  Anklange  an  „Lauda 
Sion^'  und  „Pange  lingua^''  des  hl.  Thomas  von  Aquin  (A.H.  L,  Nr.  385  u.  386) 
finden  sich  namentlich  in  der  Strophe  8.  Die  Ursprungszeit  kann  also  hochstens 
im  Ende  des  13.  Jahrhunderts  liegen,  vielleicht  aber  ist  sie  weit  tiefer 
herunter  zu  rucken.  —  Melodie  wohl  jene  von  ^Hodiernae  lux  diei^'. 


174.    De  Corpore  Christi. 


1.    Recolamus  sacram  cenam, 
Tamsuavemquamamoenam, 
De  qua  fratrum  duodenam 
Turbam  Christus  aluit: 


2.    Cenam  nostri  redemptoris 
Celebremus  ac  auctoris, 
Institutam   in  amoris 
Signum  et  memoriam. 


i 


De  Deo.     In  Octava  Corporis  Christi. 


265 


3.    Ex  hoc  mundo  transiturus 
Dulcis  lesus  et  passurus 
Et  ad   patrem  regressurus 
Fecit  hoc  convivium. 

5.    I^anem  sumpsit,  quo  peracto 
Sacris  manibusque  tacto 
Benedicto  atque  fracto 
Dixit  suis  fratribus : 

7.     „Manducetis 

assumentes 
Et  de  calice  bibentes 
Sitis,  illud   facientes 

In  mei  memoriam." 

9.    Omnes  fratres  hoc  egerunt^ 
Omnes  lesum  comederunt 
Nec  ipsum  ab  hoc  laeserunt, 
Sed  exstat  incolumis. 

11.    Hic  est  panis  sumptus  digne 
A  gehennae  servans  igne, 
Qui  si  sumptus  sit  indigne, 
Mortem  dat  perpetuam. 

13.    Panis  vivus  Christus  lesus, 
Qui  dat  vitam  digne  esus. 
Qui  cum  dentibus  sit  caesus, 
Est  illaesus  penitus. 


4.    In   hoc  agnum  manducavit 
Plene  legem  et  servavit, 
Quo  comesto  terminavit 
Legem   ipsam  finiens. 

6.     „Meumcorpus,quodtradetur 
Et  pro  vobis  morietur, 
Novae  legis  quod  dicetur, 
Hoc  omnes  assumite. 

8.    Postquam   haec 

mandata  dedit, 
Ipse  de  se  ipso  edit, 
Nec  ab  hoc  se  ipsum  laedit, 
Sed   stat  esus  integer. 

10.    Mira  lesus  operatur, 

Cum  a  multis  manducatur, 
Totus  tamen  conservatur 
Nec  fracturam  patitur. 

12.    Istum   ergo   qui  manducat, 
Se  expurget,   ne  inducat 
Hinc  ad  mortem,  sed  perducat 
Ad  aeternam  gloriara. 

14.    Nos  quipascat  in  hocmundo, 
Quos  hic  stantes  corde  mundo 
Locet   post  hoc   iu   iucundo 
Regno  suae  ghn-iae. 


Oration.  ms.  Augiense  saec.  14.  et  15.  Cod.  Carolsruhan.  Aug:.  36.  — 
1,  4  habuit.  —  2,  2  cum  actoris.  —  2,  3  Institutum.  —  5,  2  manibus  quo.  — 
5,  3  quoque  (st.  at(iue).  —  7,4  Scitis.  —  8,  4  laesit.  —  12,  3  Hunc.  — 
18,  4  Et.  —  14,  2  Quot. 

Da  dieses  Orationale  den  Cli.irakter  eines  hymnoloj:;ischen  Sanunelbandes 
hat,  ahnlich  wie  der  soorenannte  Codex  Brander,  so  liiBt  sich  nicht  behaupten, 
daQ  vorsteliende  Sequenz  ein  Produkt  aus  Reichenau  sei.  Inhaltlich  ist  sie 
eine  recht  niatte  Nachahmuus-  des  ..Lauda  Sion". 


175.    In  Octava  Corporis  Christi. 


1.    0  sacrata  caro  Christi, 
Poenas  mortis  destruxisti 
Sollemni   victoria : 

3.    Tu  es  agnus,   leo  magnus. 
Recta  via  diroxisti 

Totum  gregcm  ovium. 


2.    Tuis  servis,  hli  Dei, 
Reserasti  portas  caeli 
Tuae   mortis  gralia. 

4.     Inimici  supplautasti 

Potestatem,   auuiuentasti 
Amoris  inceudium. 


266 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


11, 


5.    0  manna  verum, 
Figurasti 
Verum  nobis  corpus  Christi. 


6.    Sicut,  Christe,  voluisti, 
Mortem  tu  sustinuisti 
Peccatorum  manibus ; 

8.    Fons  totius  bonitatis, 
Dona  nobis  dona  pacis, 
Vivi  fontis  exitum; 


7,    Nos  captivi  liberati 
Omnes  sumus  et  sanati 
De  tuis  livoribus. 

9.    Vitam  pande  et  ostende 
Post  hanc  vitam  et  nunc  don? 
Tuum  sanctum  spiritum 


10.    Adam  commisit 
Et  amisit, 
Quod  tu,   Christe,   remisisti. 


Protoplastus  sauciavit, 
Bina  morte  nos  damnavit, 
Ad  infernos  nos  prostravit 
Et  utrumque  deploravit. 


13.    0  salutis  panis  vitae, 
Fac  amare  nos  te  rite. 


12.    Christus  sese  praeparavit, 
Peccatores  visitavit, 
Vitam  veram  passione 
Suae  mortis  duplicavit. 

14.    lesu  Christe,  miserere, 
Peccatoris  resurgentis. 


Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen, 
546.  —  2,1  Tuis  dignis  fili.  —  4,  3  Doloris  incendium.  —  13,  2  nos  te 
videre. 

Der  Inhalt  nimmt,  wie  bei  der  Sequenz  „Morsus  anguis^'  (Nr.  168), 
kaum  Bezug  auf  das  Geheimnis  des  Altares.  Wurden  aber  dort  tiefe  Ge- 
danken  in  poetische  Formen  gegossen,  so  fehlt  bei  diesem  Elaborate  beides. 


176,    lu  Reyelatione  Corporis  Christi  in  Augusta  civitate. 


1.    In  augmentum  magnae  spei         2. 
Magna  virtus  magni  Dei 
Pullulat  in  saeculo. 

3.    Ecce,  signum  Deo  dignum,        4. 
Signum  clarum,  signum  rarum 
In  Augusta  claruit. 

5.    Sedrem  quaedamdictufoedam,   6. 
Rem  insanam,   rem  profanam, 
Furtim  fecit  femina; 

7.    Sed  clam  sumptum  retrahebat      8. 
Et  in  cera  recondebat 
Celans  in  quinquennium. 


Tanto  siguo  tam  benigno, 

Mens,  delira,   iam  respira 

Quaelibet  in  populo. 

0  res  mira,   res  miranda, 
0  res  vere  veneranda, 
Qua  sic  fides  fioruit! 


Nam  ab   ara  nostro  more; 
Panem  vitae  palam  ore 
Sumpserat  haec  femin 

Tandem  Deo  disponente 
Fit  confessa  pura  mente 
Daemonis  ludibrium. 


I 


De  Deo.     Fn  Revelatione  Corporis  Christi  in  Augusta  civitate.      267 


9.    Forma  panis  alteratur 
Et  m  carnem  figuratur 
Pro  fide  credentium. 


10.    Ad  haec  Deus  operatur, 
Quibus   error  elidatur 
Sacra  obtrectantium. 


11.    Visum  enim 

confert  caeco, 
Claudis  confertgressu  aequo 
Pedibus  insistere. 

13.    Sed,  quod  signisrexinsignis 
Res  emundet,   res  secundet 
Moribus  insignibus, 

15.    Ergo  auimo  sollerti 
Ab  errore  iam  reverti 
Studeat  mens  omnium, 

17.    Visa  vera  carne  Christi 
Vere  dici  meruisti 
Vera  lerosolyma. 

19.    Versa  vice,  pater  pie, 
Reduc  in  nos  in  hac  die 
Cor  misericordiae ; 


12.    Quis  non  credat? 
Febrem  sedat, 
Febrem  pulsam  et  evulsam 
Cernitur  excludere. 

14.    Illud  non  est  nostrum  nosse, 
Sed   est  notum   illum  posse 
Mederi  languoribus. 

16.    Et  pro  novis,  nova  signis 
0  Augusta  iam  insignis, 
Pone  supercilium. 

18.    Quae  sic  dicta,  quod  auctore 
Pacis  videt  vitae  fore 
Vitae  vivum  azyma. 

20.    Nos  informes  nunc  informa, 
Informando  tu  reforma 
Reos  tuae  gratiae. 


Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  add.  saec.  12/13. 
A.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis  Augustanae  anni  1497.  Clm.  Monacen.  4101.  B.  — 
Appendix  ms.  saec.  16.  post  Missale  Augustanum    impr.  Basileae  1510.  C. 

1,  1  augmento  BC.  —  1,  3  Pullulat  ecclesia  A.  —  2,  3  Quolibet  BC 
Quaelibet  bezieht  sich  auf  mens).  —  5,  1  Sed  res  A;  quendam  B,  quandam  C 
'quaedam  wird  erfordert  vom  Binnenreim ;  es  bezieht  sich  auf  femina);  fidara 
(st.  foedam)  A.  —  9,  2  carne  BC.  —  10,  3  obtectantium  BC.  —  11,  3  gressura 
BC.  —  12,  2  leprara  sedat  BC.  —  12,  3  sed  A.  —  13,  2  fecundet  BC.  — 
14,  1  est  fehlt  BC.  —  17,  1  Visa  vere  BC.  —  17,  2  Veri  BC.  —  18,  1 
Quae  sit  C;  auctorera  A.  —  18,  3  Vitae  fehlt  A;  Vitae  vinuin  C. 

Uberschrift  in  A  wie  oben;  in  B:  „De  sacramento  miraculoso  corporis  et 
sanguinis  D.  N.  lesu  Christi" ;  in  C:  „In  revelatione  sancti  sanguinis 
Christi".  —  Welches  Wunder  gemeint  ist  resp.  wann  dasselbe  zu  Auf^sburg 
stattfand,  bleibt  noch  festzustellen;  das  Alter  der  Quelle  A  gibt  die  unterste 
Zeitgrenze  an.  Das  wunderbare  Ereignis  ist  in  frischer,  formgewandtor  Sprache 
feschildort;  auffaUend  muB  sein,  dalS  ein  Seckauer  Missale  als  alteste  Qiielle 
diese  Prose  iiberliefert,  welche  doch  wohl  in  AitfisihHrf}  oder  fiir  Auixsburg 
fedichtet  wurde.  —  Man  beachte  den  oftmaligen  Binnenreim  und  die  durch- 
weg  gcnau  eingehaltene  Casur. 

Kehrein  (S.  574)  hat  diesc  Sequenz  aus  der  Quelle  C  mit  mehreren 
linnstorenden  Lesefehlern  iiberliefert.  Das  in  liasel  gcdruclie  Augsburger 
Missale  bezeichnet  er  als  ein  Missale  Basiliense.  Vollig  unbejrroiflich  ist, 
wie  er  trotz  der  Uberschrift  in  seiner  Quelle  und  trotz  des  Inhaltes  der 
Sequenz  dieselbe  bostimnit  sein  liiUt  fiir  „In  translationo  sanotae  Monicae**. 
^Torher  ist  allordings  in  soiner  Quelle  von  dor  Translatio  diesor  Heiligeu  die 
Rede.  Chevalier  libornahm  ohne  alles  Bedenken  diesen  Gallimathias  in  sein 
Repertorium  (unter  Nr.  8524). 


268 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


177.    ])e  Die  Doininica. 

Uominicis  diehus. 


1.    Omnes  una  celebremus, 
Colebrando  veneremur 
Christi  nunc  sollemnia. 

3.    In  qua  mundus 

sumpsit  exordium, 
In  qua  vita 
cepit  initium, 
Haec  est  dies; 

5.    In  qua  pax  apostolis 
Datur  clausis  ianuis 
A  divino  munere ; 

7.    lu  eadem  sumitur 
Tuba  evangelii 

Praedicandi  populo. 

9.    Ergo  debet  venerari 
Et  devote  celebrari 
Dies  tam  sanctissima. 


2.    Ecce,  dies  magnus  Dei, 
Dies  summus  requiei 
Dies  est  dominica. 

4.    In  qua  Christus 

contrivit  inferos, 
Plasma  suum 

vexit  ad  superos, 
Haec  est  dies. 

6.    In  qua  sancti  spiritus 
Sunt  repleti  gratia 
Doctores  ecclesiae. 

8.    Est  in  hac  prohibitum, 
Ne  fiat  pontificum 
Nisi  consecratio. 

10.    Celebrantes  veneremur 
Et  devote  postulemus, 
Ut  die  novissima 


11.    In   aeterna  requie 

Nostrae  vivant  animae 
Redemptoris  gratia. 

Miss.  ras.  Strigoniense  (?  Ultramontanorum)  saec.  1.5.  Cod.  Salisburgen. 
V  1  B  23.  A.  —  Miss,  ms.  speciale  Posonieuse  saec.  15.  in.  Cod.  Mus. 
Hungar.  95.  B.  —  Miss.  ms.  S.  Martini  Posoniensis  anni  1488.  Cod.  Mus. 
Hungar.  219.  C.  —  Grad.  ms.  Zagrabiense  saec.  15.  Cod.  Cathedral.  Zagrabien. 
s.  n.  D.  —  Miss.  ms.  Zagrabiense  saec.  15.  Cod.  Cathedral.  Zagrabrien. 
XLIV.  2.  323.  E.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen. 
Fol.  34.  F.  —  Collect.  ms.  Germanicum  (Hungaricum  ?)  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Add.  27630.  G.  —  Grad.  ms.  Pataense  saec.  16.  Cod.  Mus.  Hungar.  s.  n. 
(fol.    lat.   3532).   H.  —  Miss.    ms.   Olomucense   saec.  15.     Cod.  Posonien.  21. 

1.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  Vindobonense  anni  1477.  Cod.  Praedicat. 
Vindobonen  213.  K.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clra. 
Monacen.  14667.  L.  —  Prosar.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Appen- 
dix  ad  Miss.  Komanura  impr.  Venetiis  1521.  Cod.  Petrin.  S  II  14.  M.  — 
Prosar.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  anni  1603.  Appendix  ad  Miss.  Romanum 
impr.  Venetiis  1513.     Cod.  Petrin.  S  II  14a  (IV  F).  N. 

Miss,  sec.  rit.  Dominorum  Ultramontanorura  impr.  Veronae  1480.  O.  — 
Miss.  Strigoniense  impr.  Nurenbergae  1484.  P.  —  Miss.  Quinqueecclesiense 
impr.  Venetiis  1499.  Q.  —  Miss.  Zagrabiense  impr.  Venetiis  1500.  R.  —  IPR, 
sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  celebremur  K.  —  1,  2  venereraus  BCEFL.  —  2,  1  Dei  fehlt  M.  — 

2,  2  summae  AFLN.  —  2,  3  dominicus  Q.  —  3,  1  Christus  (st.  mundus) 
F.  —  St.  3  u.  4  uragestellt  G.  —  Str.  5  u.  6  uragestellt  FG.  —  6,  2  Repleti 
sunt  N.  —  6,  3  Ecclesiae  doctores  A.  —  7,  1  In  eodem  DEGHOQ.  —  7,  2 


J 


De  Deo.     Ad  Christum  ludicem. 


269 


evangelica  A.  —  7,  3  populis  G.  —  8,  2  u.  3  fiat  nisi  pontificum  G.  —  8,  3 
Nisi  fehlt  N.  —  10,  1  (jelebrando  FKM,  Venerantes  celebremus  G;  veneremus 
N.  —  10,  2  postulemur  K,  praestolemur  D.  —  10,  3  novissimo  GOQ.  — 
11,  3  gratiae  F.  —  Nach  Str.   11  fugen  CHKMNOQ  noch  bei: 

12.    Ibi  felix,  qui  meretur, 

Ut  cum  Christo  collocetur 
In  caelesti  patria. 

Dazu  die  Varianten  :  12,  1  qui  laetatur  CK.  —  12,  2  Et  c.  Ch.  collo- 
catur  CK.  —  12,  3  In  aeterna  CK.  —  Nach  12,  4  noch:  Amen  dicant 
omnia  CN. 

Es  darf  wohl  als  sicher  gelten,  daB  diese  Sequenz  aus  Ungartt  stammt, 
von  wo  sie  nach  Kroatien  und  MJihren  drang.  Ihr  Alter  wird  kaum  viel 
hoher  hinaufreichen  als  das  Alter  ihrer  Quellen.    Der  Reim  ist  vernachliissigt. 


178.   A(l  Cliristum  ludicem. 
Tropus  postea  Se(iueiitia  in  Ofllcio  Mortuorum. 

Ascrihitur  Tliomae  Celanensi. 


1.    Dies  irae,  dies  illa 

Solvet  saeclum   in   favilla 
Teste  David  cum  Sibylla. 

3.    Tuba  mirum  sparget  sonum 
Per  sepulcra  regionum, 
Coget  omnes  ante  tbronum. 

5.  Liber  scriptus  proferetur, 
Tn  quo  totum  continetur, 
Unde   mundus  iudicetur. 


2.  Quantus  tremor  est  futurus, 
Quando  iudex  est  venturus 
Cuncta  stricte  discussurus ! 


4.    Mors  stupebit  et  natura, 
Cum  resurget  creatura 
ludicanti  responsura. 


6.    ludex  ergo  cum  censebit, 
Quidquid  latet,  apparebit, 
Nil   inultum   remanebit. 


7.    Quid  sum  miser  tunc  dicturus,     8.    Rex  tremendae  maiestatis, 
Quem   patronum  rognturus,  Qui  salvandos  salvas  gratis, 

Dum  vix  iustus  sit  securus?  Salva  me,   fons  pietatis. 


9.    Recordare,  lesu  pie, 

Quod   sum  causa  tuae  viae, 
Ne  me  perdas  illa  die. 

1.    luste   iudex  ultionis, 
Donum  fac  remissiouis 
Ante  diem  rationis. 

.3,  Qui  Mariam  absolvisti 
Et  latronen  exaudisti, 
Mihi  quoque  spem  dedisti ; 

5,    Inter  oves  locum  praesta 
Et  ab  hoedis  me  sequestra 
Statuens  in   parte  doxtra ; 


10.    Quaerens  me  sedisti  lassus, 
Redemisti  crucem   passus ; 
Tantus  labor  non  sit  cassus. 

12.  Ingemisco  tamquam  reus, 
Culpa  rubet  vultus  meus ; 
Supplicanti   parce,   Deus. 

14.  Precesmeaenonsuntdignae, 
Sed  tu,  bonus,  fac  benigue, 
Ne  perenni  cremer  igne. 

16.     Confutatis  maledictis 

Flammis  acribus  addictis 
Voca  me  cum   benedictis. 


270  Sequentiae  rhytliraicae  et  rigmatae. 

17.  Oro  supplex  et  acclinis, 
Cor  contritum  quasi  cinis, 
Gere  curara  mei  finis. 

18.  Lacrimosa  dies  illa, 
Qua  resurget  ex  favilla 
ludicandus  homo  reus; 
Huic  ergo  parce,  Deus, 

19.  Pie  lesu  Domine, 
Dona  eis  requiem. 

Miss.  ms.  Italicum  saec.  13.  in.  (Fragmentum).  Cod.  privat.  (P.  Eusebius 
Clop  O.F.M).  A.  —  Brev.  ms.  FF.  Minorum  Assisiensium  dictum  „Breviarium  S 
Clarae"  saec.  13.  (anni  cr.  1228?)  Cod.  S.  Damiani  Assisien.  s.  n.  add.  saec.  13.  ex 
Mit  Melodie.  A  *.  —  Miss.  ms.  Franciscano-Romanum  saec.  13.  (anni  cr.  1253 
Cod.  Neapolitan.  VI  G  38.  add.  saec.  13/14.  Mit  Melodie.  B.  —  Brev.  ms 
Agaunense  saec.  13/14.  Cod.  Roman.  Angelic.  440  (D  V  9).  add.  saec.  14 
C.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  Urbis  Veteris  (Orvieto)  saec.  14.  Cod.  Roman 
Casanaten.  704  (B  II  10).  D.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Carmeli  Senensis 
saec.  14.  Cod.  Senen.  G  III  2.  E.  —  Miss.  ms.  Melicense  saec.  14,  Cod 
Melicen.  10.57.  F.  —  Grad.  ms.  FF.  Minorum  (Italicum?)  saec.  14.  Cod 
Roman.  Vitt.  Eman.  XX  (Varia  390)  G.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorun 
(Pisanum?)  saec.  14.  ex.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  163.  H.  —  Miss.  ms.  Lu 
naelacense    saec.     14'15.      Cod.    Vindobonen.   1913.  I.  — 

Miss.  ms.  Franciscano-Romanum  saec.  15.  God.  Vaticau.  7635.  K.  — 
Miss.  ms.  Augustino-Romanum  Neapolitanum  anni  1506.  Cod.  Vatican 
Ottob.  221.  L.  —  Pros.  ms.  P"arfense  anni  1514.  Cod.  Roman.  Vitt.  Eman 
222  (Farfa  33).  M.  —  Collectan.  ms.  Mediolanense  saec.  15.  Cod.  Ambrosian 
F  13  sup.  N.  —  Collect.  ms.  Italicum  anni  1476.  Cod.  Mediolanen.  Brer; 
AD  IX  43  (Nr.  8).  O.  —  Pros.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cud.  Capit 
Utinen.  XXI.  P.  —  Miss.  Romanum  impr.  Venetiis  1479.  Q.  —  Miss.  Ro 
manum  irapr.  Venetiis  1482.  R.  —  Miss.  sec.  consuet.  s.  Roraanae  Ecclesia( 
impr.  Venetiis  1501.  R*. 

Grad.  ms.  Rotomag-ense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  905.  add.  saec.  15 
S.  —  Officia  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  15.  Cod.  Sangenovefiau 
122  (BBl  fol.  32).  Mit  Melodie.  T.  —  Miss.  ras.  FF.  Minorum  saec.  14 
Cod.  Vesolen.  13  add.  saec.  15.  U.  —  Miss.  ras.  Cathalaunense  anni  1425 
Cod.  Parisin.  842.  add.  saec.  15/16.  V.  —  Miss  Nannetense  irapr.  Venetiii 
1482.  W.  —  Miss.  Leraovicense  impr.  Parisiis  1483.  X.  —  Miss.  Autissio 
dorense  impr.  Parisiis  cr.  1484.  Y.  —  Miss.  Atrebatense  impr.  Parisiis  1491 
Z.  —  Mis.^.  Uceciense  impr.  Lugduni  1495  a.  —  Miss.  Ebroicense  irapr.  Roto 
magi  1497.  b.  —  Miss.  Diense  impr.  Parisiis  1499.  C.  —  Miss.  Lexovienst 
irapr.  Cadorai  1504.  d.  —  Miss.  Bisuntinum  irapr.  Parisiis  1508.  e.  —  Miss 
S.  Ruphi  Valentiae  impr,  Valentiae  1508.  f.  —  Miss.Morinense  impr.Rotomag 
1516  f.  Miss.  Aquense  impr.  Lugrduni  1527.  g.  — Miss.Narbonense  impr.  Lugdun 
1528.  h.  —  Miss.  Senonense  irapr.  Parisiis  1529.  i.  —  Miss.  Massiliens( 
irapr.  Lugduni  1530.  k.  —  Miss.  Athanatense  impr.  Athanaci  1531.  1.  — 
Miss.  Bicterrense  impr.  Lugduni  1535.  1*.  —  Miss.  Claromontense  impr 
Lugduni  1541.  m. 

Grad.  ms.  Cassoviense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Hungar.  172.  n.  —  Collect 
ms.  Montis  S.  Martini  anni  1418.  Cod.  Mus.  Hungar.  361.  0.  —  Miss.  Ultramon 
tanorura  irapr.  Veronae.  1480.  p. 

Miss.  ras.  Pragense  saec.  15.  in.  Cod.  Vindobonen.  1892.  add.  saec 
15.  q.  —  Miss.  ras.  Vissegradense  saec.  15.  Cod.  Vissegraden.  V  B  ?;.  r.  — 
Miss.    ms.    S.  Magdalenae  Claustroneoburgensis   saec.  15.     Cod.  Claustroneo 


De  Deo.     Ad  Christum  ludicem.  271 

burgen.  961.  S.  —  Miss.  ms.  Dominicanum  Vindobonense  anni  1477.  Cod. 
Praedicat.  Vindobonen.  218.  t.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense  anni  1453.  Cod. 
Vindobonen.  1899.  U.  —  Miss.  ms.  Melicense  saec.  (12.  et)  15.  in.  Cod. 
Melicen.  1053.  X.  —  Miss.  ms.  Melicense  anni  1458.  Cod.  Melicen.  989. 
y.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  198.  Z.  —  Miss.  ms. 
Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  215.  «.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense 
(postea  Franciscanum  Salisburgense)  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  8785.  /3  — 
Grad.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  8787.  y.  —  Miss.  ms. 
S.  Petri  ►Salisburgensi.s  anni  1482.  Cod.  Petrin.  a  XI  8.  (L  —  Oration.  ms. 
S.  Petri  Salisburg^ensis:  saec.  15.  Cod.  Petrin.  a  VI  85.  Mit  Melodie.  €.  — 
Rit.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  15^16.  Cod.  Petrin.  a  II  80.  C-  — 
Miss  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  add.  saec.  15.  tj.  —  Ora- 
tion.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Gottwicen.  444.  t]*.  —  Grad.  ms.  Fran- 
ciscanum  anni  1507.  Cod.  Pragen.  XIV  A  2.  .9-.  —  Miss  ms.  Sitanstettene. 
anni  1498.  Cod.  Sitanstetten.  119.  x.  —  Miss.  ms.  Alderspacense  saec.  15. 
Clm.  Monacen.  2878.  l.  —  Miss.  ms.  Altahense  anni  1498.  Clm,  Monacen. 
9748.  jLi.  —  Grad.  ms.  Carmelitarum  saec.  14/15.  Clm.  Monacen.  28027. 
add.  saec.  15.  r.  —  Collect.  ms,  incert.  orgin.  saec.  15.  Clm.  Monacen. 
2.) 888,  add.  saec.  15.  (mit  Melodie)  ^.  —  Collect.  ms.  Sangallense  (?)  saec.  15. 
(\h\.  Sangallen.  309.  n.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni 
1507.  Cod.  Sangallen.  546.  (>.  —  Miss,  ms.  Curiense  (Traspense?)  saec.  15, 
Cod.  Oenipontan.  611.  a.  —  Miss,  ms,  incert.  origin.  saec.  15.  Cod.  Oeni- 
poutan.  48.  t.  —  Collect.  ms.  S.  Bartholomaei  Francofurdensis  saec.  15.  Cod. 
Francofurden.  Bartli.  92.  (f.  —  Miss.  ms.  Maguntinum  saec.  16.  in.  Cod. 
eccl.  ss.  Petri  et  Alexandri  Scaffnaburgen.  s.  n,  /.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum 
{'oloniensium  saec.  15.  Cod.  Semin.  Colonien.  11.  add.  saec.  15.  ifj — Grad. 
ins.  S.  Martini  Maioris  anni  1500.  Cod.  Semin,  Colonien.  s.  n.  w.  —  Grad. 
ins,  Trevirense  saec.  15.  Cod.  Cusan.  148.  aa.  —  Grad,  ms,  Clarholtense  (?) 
s;u'c.  15.  Cod.  Westkirchen.  s.  n.  bb.  —  Grad.  ms.  Bocholtense  saec.  15. 
(  M(l,  Bocliolten,  L  5.  CC.  —  Collect.  ms.  S.  Clementis  Yburgensis  saec.  15. 
(  (id.  Carolin.  Osnabrugen.  D  /  70.  Mit  Melodie.  (Id.  —  Grad.  ms.  Lubicense 
s;uc.  14.  (!()d.  Lubicen,  s.  n,  add.  saec.  15.  ee.  —  Miss.  ms.  Bremense  .saec.  15. 
(  od,  llafiilen.  GI.  kongl.  S.  fol.  188.  fll*.  —  Miss,  Lubicense  impr,  Lubecae 
14S6.  g^g".  —  Miss.  Sleswicense  impr.  in.  Sleswick  1486.  lih.  —  Miss.  Bre- 
nu'nscinipr.  Argentinae  1511.ii.  —  Miss.  Brandcnburgense  imj^r.  Lipsiae  1516.  ii. 
Grad.  ms.  Teneramundensc  saec.  15.  Cod.  Teneramunden.  s.  n,  kk.  — 
Miss.  Tornacense  impr.  Parisiis  1498.  U.  —  Miss.  Gebennense  impr.  Geben- 
u:w^  1491.  inm.  —  ^SIiss.  Lausannense  impr.  Lausannae  1498,  nii.  —  Process. 
II".  Praedicatorum  impr,  Venetiis  1496.  00. 

Die  Quellcn  sind  wegen  der  Eigenart  dieser  Sequenz  so  geordnet,  daS 

*  rst  ohne  Riicksicht  auf  Provenienz  die  altesten  Quellen  bis  zum  Bcginn  des 

lo.  Jahrh.  aufgefiihrt  werden  (A — I)  in  der  Keiheufolge  ihres  Alters.  —  Dann 

tolo-en  die  Quellen  aus  dem  15.  und  der  ersten  Halfte  des  16.  Jahrh.,  soweit 

-^ic  uns  bokannt  gewordiii  sind,  und  zwar  die  handschriftlichen  uud  gedruckten 

\croint  in  Gruppen  nnch  den  verschiedenen  Landergebieten :  Italien  (K — R*), 

Irankriivh  (S — lii),    J^eufsdiJand    zugleich    niit   den  osterreich.  Kronlandern 

iiiid  diT  deutschen  Scliwciz  (ii  -ii),    schlieBIich  ein  paar  vereinzeltc  Quellen 

n  Termonde  u.  Tournay,  Gcnf  u.  Lausanne,  uebst  einem  alten  Processionale 

I    Dominikaner.     Wir  gingen  nu)glichst  vollstandig  ins  Detail,  so  dali  aus 

'  in  Folilen  von  Quellen  aus  bestimmten  Gebieten  fiirs  (TCirdhnhche  auf  das 

I  1  lilen    der  Seiiucnz    in  jenen  Gcbieten    geschlossen    werden   darf     Das   all- 

in.ihliche  Vordringon  dor  weltbonihniten  Sc(pienz  aus  Italien  nach  P^raukroich 

nul  Siiddeutschland    und  ihr  W«.-g  bis  in  don  Norden  diirfte  daraus  in  etwa 

ii'i;elesen  werdon  konnen.     Man   sieht,  dali  Mittoldoutschland,   Westfalen,  die 

Nioderlande,    das    nordische  luid  englische  Inselroich,    die  deutsche  Sclnveiz 

ind  Spanion  ganz  odor  doch  fast  ganz  fehlen.     Mit  der  Keform  des  Missale 

n   dor    2,  llalfte    dos    16.  Jahrlunulorts    wird    die    Set|uenz    danu    Gemeingut 

Icr  ganzeu  lateinischen  Kirche  des  Abendlandes, 


272 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Zur  Kollation  zogen  wir  auBer  den  altesten  und  alteren  Quellen  nur 
einen  Teil  aus  den  verschiedenen  Gruppen  heran.  Fiir  Fe.ststellung  des  Textea 
sind  die  jiingeren  Varianten  ja  belanglos ;  die  alteren  sind  ausschlaggebend, 
und  der  oben  vorgelegte  Text  diirfte  sicher  der  urspriingliche  sein,  allerdings 
mit  dem  gleich  zu  besprechenden  Vorbehalt  betreffs  der  fSchluBstrophen.  In  A 
ist  nur  ein  kleines  Bruchstiick  des  Textes  auf  einem  halbzerrissenen  lilatte 
erhalten,  beginnend  mit  „pietatis  (8,8)  und  endend  mit  „locum  praeLsta]" 
(15,1).    Kollationiert  wurden  AA*BCDFGHIKLNQR*ST  opqsxyz«/3 

1,  2  Solve  A*  Q.  —  2,  1  Tantus  C;  facturus  s.  —  2,  2  futurus  F.  — 
2,  3  Cuncta  iuste  C.  —  3,  1  mira  S,  mira  Q;  spargens  A*GKQST  0  p  q  S 
7}*  ijj,  sperget  CC,  spargit  H  i^  |;  tonum  T.  —  3,  3  ante  sonum  T.  —  4,  2 
Dum  DH  X  z  «.  —  4,  3  ludicando  A*BH  0  (auffallende  Lesart),  Kespondenti  |; 
sponsura  «.  —  5,  1  scriptum  s.  —  6,  1  censebit  nur  A^BH^^R*  r,  alle  anderen 
sedebit  (censebit  kann  als  lectio  difficilior  kaum  fiir  einen  Schreibfehler  oder 
eine  Korrektur  angesehen  werden,  sehr  wohl  aber  sedebit ;  auch  hat  censebit 
einen  sehr  tiefen  Sinn:  ,,Wenn  der  Richter  seines  Censoramtes  waltet").  — 
7,  3  Cum  A*HQ  p  z  «  ??  *  i/;.  —  8,  2  salvando  BCQ  p  cJ;  salva  s.  —  9,  2 
Quia  sum  A*BGQ  (kann  in  dieser  so  sorgraltig  abgefafiten  Sequenz  nur  dann 
das  Urspriingliche  sein,  wenn  Quia  durch  Synizese  einsilbig  gesprochen  wird), 
Qui  sum  CT;  clausa  dd.  —  9,  3  Ne  perdas  me  dd;  illo  ({S  t  v.  —  10,  1  lapsus 
AA  *BDHN  —  10,  2  cruce  passus  FI  q  XJZulSyfCv*^-  —  H»  2  Dicens 
fac  remissionem  N.  —  12,  2  ruet  q.  —  14,  1  meae  fehlt  s.  —  14,  2  bone  F 
DGKKR*  «  J  ?j  *  .V  (;,  lesus  S  I;  fac  benignus  C.  —  14,  3  perenne  BG  0 ;  cre- 
mar  S  o,  cremamnr  0.  —  15,  3  Statuens  me  in  tj  * ;  destra  B.  —  16,  1  Con- 
fuscatis  C.  —  16,  2  Poenis  cc;  atribus  A;  abdictis  FL  S,  abditis  ST,  ac- 
ditis  C,  aditis  /j,  astrietis  B.  —  17,  1  Ora  I  S  «  dd,  Pro  L;  acliuis  A*CDH 
^  I  CC  dd,  accliuis  QR  *  Y  cc  /.  acriuis  (acrinis  ?)  B ;  nach  supplex  et  tehlt  alles 
Ubrige  S.  —  17,  2  Cor  convictum  tamquam  C.  —  17,  3  meae  i].  —  Nach 
17,  3  fugt  O  bei:  lesu  filii  (!)  virginis.  —  Zur  Strophe  17  bieten  FI  q  S  X 
y  z  «  /5  7  J  f  c  »j  *  i>  X  r  I  folgende  Gegenstrophe : 

17^.    Ne  me  pei*das,  sed  regnare 
Fac  cum  tuis,  lesu  care, 
Et  in  caelis  gloriari. 

Dazu  die  Varianten :  17  ^,  3  gloriae  F  s  ?'  I,  rae  beare  r]  *,  collocari  ^,  Semper 
quoque  te  laudare  (f.  —  18,  2  Quae  ACQ,  Cum  FIO  qsxy«/3yf^r|; 
de  favilla  F.  —  Mit  18,  2  schlielSt  C.  —  18,  4  Mihi  quoque  N.  —  Str.  19 
fehlt  O ;  statt  ihrer  in  AK  die  3  schlieBlich  in  Prosa  auslaufenden  SchluB- 
strophen : 


Pie  lesu  Domine, 
Deus,  rex  altissime, 
Dona  eis  requiem 
Et  locum  indulgentiae 


Et  nobis  peccatoribus 
Tibi  famulantibus 
Da  veniam  [et]  gloriam 
Et  requiem  sempiternam. 


Ut  (tecum)  in  mundo  brevi  isto 
Vivere  facias  cum  te  Christo, 
Qui  vivis  et  regnas  cum  Deo  patre 
in  saecula  saeculorum.     Amen. 

Statt  Strophe  17  u.  ff.  findet  sich  bei  Chytraeus  (graecisierter  Eigen- 
name  des  protestantischen  Theologen  KochJiafen ,  geb.  1531  zu  Ingelfingen 
bei  Schwabisch-Hall,  gest.  1600  in  Rostock)  iu  seinen  „Variorum  in  Europa, 
Itinerum  Deliciae,"  Herbornae  1584,  (ed»  1.  im  Britischen  Museum)  nach 
James  Mearns  in  A  Dictionary  of  Hymnology  ^,  London  1907,  p.  295,  folgeude 
SchlujSstrophe : 

Ut  consors  beatitatis 
Vivam  cum  iustificatis 
In  aevum  aeternitatis. 


fe  Deo.     A(l  Christum  Iiidiccm.  273 

■Ebendort  flnden  sich  M...i.  Einleitungsstropken  .„  unserer  Sequenz  ■ 

i.    C^uaeso,  anima  fidelis,  tt     r<  .  ^  • 

Ah,  quicl  respondere  velis  hr.  ^        ^'^'''.^^  rationem 

Christo  venturo  de  caelis,  Et  IT  r"''-""'"' 

'  i^i  mali   commissionem. 

III.    Dies  illa,  dies  irae,  iv^     v.  •  ... 

Qaam  conemur  praevenire  clll  "^"^^'^^^7^' 

Obviamque  L>eo  ire  i'/?^'^^  appreliensione, 

Vitae  emendatione. 

Chytraeus    hatte     das  „Dies    irae"    mit  ,v,.c.    l-   i  • 
vorgelegten   8chlu«strophe    als    einelusch"  ft  ' -^^f '""''«   "°^  ^^'  ^^^en 

ik/an^^^,  gefunden.  -  8pater  LtX/     /^^       ,{"   '^^:^T^  ^u 

schen  Studien"  (Stralsund  1824  I  33  ff  W  nV  T  •''."'^^""  »•  ^iterarhistori- 
in  jenem  stellenweise  ctvvas  aWeichenden  Wof  l'''''  ^^7^^terte  „Dies  irae" 
unter   den    im   Jahre    1676    ^0^^^^^^^  imtgeteilt,    wie  er  ihu 

gefertigten  Kopien  verschieden^rLieSurGel '?''"''.  "T  ^'''^^•^""^  ^- 
Wege  Cliarisius  zu  der  AbscJn-ift  leko^nn  en  war  T^'''''^'  ^^"^  "^^^^^'" 
dntter  Quelle  schopfte  odcr  schopfe*;!  ^^7  ist  IZ'  ..  u  '''''  ^'^''^''  "'^^ 
\mT^  ^'^Einleituig  und  der  aSu^  ^s  dLs™??^';  7  ^^'^"^^"-^  ^- 
Mantuamschen  Fassuno-  .s^c/iev  >?2cA^  ^.nrT  .J'  •  ,  ?  '"  ^^^  sogenannten 
derRhythmus,  die  VernSchms    .  nfder  Ca'^^^  ?-^*^5  der  Inhalt, 

streit  zur  ganzen  meisterhaftcn  TLlmik  und  .  n  ?  ^"  '^i-hreiendem  Wider- 
eigentlichcn   Scquenz.     Die   DitJeienzen    zw^ih?     i   '^^.^^^  Gehalt  der 

und  bei  Charisius  sind  daher  aucI?ohne  iedes  nt.r  "  ^'''t  ""''  ^^^^'^^^^^ 
worauf  der  Text  in  der  ehem-.  io-Pn  V^  "^  ,  ^^^^f'''^'  -  I>ie  Platte  selbst, 
^neil^elt  war,  ist  ^^^^.^t^L^ll^^  Mantua   einge: 

1811)   spurlos    verschw.mden.      (cfr    Dublin    P.;  rt    ^.'o^''"^^  ^^^'^'^ken 

V;on  Interessc  und  liedeutung  i  t  nur  da  Chvtr?'  ^h,^^^'''  ^'^'-  ^^5). 
Fmr..../,a,,.,kirche  jene  Platl  n.irder  DfchUmfS    ^^^  ^""'^  "^  ''''''' 

Hammerlin)  sich  vorfinden.     NairS^Xhe  17  /-^^  ^^^^ 

18.    Lacrimosa  dies  illa,  10     t  j- 

Cum  rcsurget  ex  favilla  ludicandus  homo  reus. 

Tamquam  ignis  ex  scintilla  Eslo  .1'^''  ^'^T'  ^""-^' 

-fciSto  semper  adiutor  meus. 

20.    Quando  caeli  sunt  movendi  91      c  ^       , 

Dies  a.ssunt  tunc  t,e„,end    '  ^'    ^f  ,^"'™f.«  'aeta  dies 

Nullu,n  tempus  paenitendi;  1,,  li™"'""  """"  <)"'««. 

'  »e(I  daemo,„i,n  effigies. 

22.  O  t,i,  Dc.s  maicstatis, 
Alme  candor  trinitatis, 
Nunc  (1.  Nos)  coniunge  cun,  bc-itis. 

bschluli,  „ie  il,n  ,1  iUfeJe  Oucle"',!"""^-  '''^.'''^'^f^  «l-^'-  i"<Ie.s.se,  j™fn 
-eh  Inhalt  nnd  For„,  (ib  rt  ff? '  .to^/e,'^  i'-?  ""!  <f  *^  ''''-'"^''  '""""'''" 
'   das   Kesponsori,,,,,    i„,    ,,i/i.™'    Hd    \I   I,',''  '"'■''"'"""•  ''^'"  ^"^  -'<>.  1 

ihlnBs't.;"pt",  .Zdfr'iil'?^P*e';,  "wIic'a"*  7""''»'^"«'--fiel'nis  angeffihrten 
n  «nd  dcrsdbo  Dichter  h- f  s  .  1  ■,•  "!  "'■''^■•"''slicheu  ,I)i?s  irae"' 
er  ka„n  S.,.op,,e  19  Pic  "',^„"LS'e  I  "n"  ^■'^""'^'"^  "  Ebcnsowenig 
r  ,Soq„enz"   a„eefflo-t\pi„:  !!,  ""»""«  I  ^""^  eis  re,,,iien,")  vo„i  Dichte? 

-hu".  des  Metr^r„t";,nd  ",^;s^  'o';g,";,';;:!:,';"i:!"  ,""•',  -^■'eieh^,„.er  d',;'^;;: 

■Je,.e  (do„a  m)gebetet,   von '^^l:!:'!,  '  j^^     f';'.'--  'rr' s'''''"  ''"" 
Bl>.n,e.|lan„is,er,   Thos.uri  Hv,„„„,„..Mp,.     ■"'""'  ""  ^^V''^"'  »" 


fosrtrnim.     11.  l.       lji[ 


274  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

keiner  Silbe  die  Rede  war.  —  Auch  Strophe  18  ist  nicht  vom  gleicher 
Dichter;  sie  ist  an  sich  fast  ebenso  unvermittelt  und  wirkt  storend,  wi( 
Str.  ly.  Zudem  begegnen  wir  dieser  Strophe,  worauf  schon  Mone  (I,  S.  408 
hinwies,  in  einer  alteren  Quelle  in  anderem  Zusammenhange,  namlich  irr 
Antiphonanum  ms.  Augiense  saec.  12.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  LX,  fol  26^ 
(vgl.  das  Ganze  Anal.  Hymn.  XLIX,    p.  385  sq.);  dort  lautet  diese  Strophe 

Lacriniosa  dies  illa, 
Qua  resurget  de  favilla 
ludicandus  homo  reus ; 
Tu  peccatis  parce  Deus. 

Weil  die  Sequenz  in  der  Einzahl  spricht,  zur  Ich-Dichtung  gehort,  im 
"Gegensatz  zur  gewohnlichen  Wir-Dichtung  der  Liturgie,  haben  verschiedeue 
die  Verrautung  ausgesprochen,  Str.  1 — 17  bildeten  ursprunglich  ein  Rdmgehety 
ein  Lied  fur  die  Frivntandaclit,  dem  spater  (mindestens  am  Schlusse  des 
13.  Jahrhundertsj  in  ungeschickter  Weise  zum  Zweck  der  liturgischen  Ver- 
wendbarkeit  die  6  Schluliverse  angefiigt  wurden.  —  Die  Losung  kann  niclit 
befriedigeu;  so  ungtScMckt  brauchte  das  hymnengewandte  13.  Jahrhundert 
nicht  zu  verfahren,  wenn  ein  klassisches  Reimgebet  fiirs  Totenoffizium  adap- 
tiert  werden  sollte.  Auch  laBt  sich  trotz  allem  nicht  leugnen,  daB  der 
Anfang  unserer  Sequenz,  als  Privat^eftei  gedacht,  doch  etwas  abrupt  und  in 
ganz  ungewohnter  Weise  anhebt.  Und  warum  begegnen  wir  unserer  Dichtung 
so  gut  wie  nie  in  alten  Orationalien,  wohin  sie  als  Reimgebet  doch  gehorte 
und  wo  wir  dem  „8tabat  mater"  ,  das  wirklich  urspriinglich  ein  Reimgebet 
war,  zunachst  fast  ausnahmslos  begegnen? 

Unsere  „Sequenz"  muB  eine  andere  Genesis  haben.  Das  Responsorium 
„Lihera  me  Domine^^  (und  dessen  viele  N^ersikeln)  zur  letzten  Lectio  der 
3.  Nocturn  im  Totenofficium,  welches  zugleich  auch  als  Absolutio  ad  tumbam 
Verwendung  fand,  ward  im  12.  und  13.  Jahrhundert,  wie  viele  andere  Re- 
sponsorien,  tropitrt  (Beispiele  in  Anal.  Hymn.  XLIX,  Nr.  778—783).  Die 
Tropierung  war  bei  der  oftmaligen  Repetition  der  Versikeln  ,,Quando  caeli 
movendi  sunt"  und  „Dum  veneris  iudicare"  vielfach  lang-^  zudem  ofters 
eine  Mischung  von  Prosa  und  rhythmisch  gebundener  Rede.  Ein  Teil  dieser 
tropierenden  Einfiigungen  ist  auch  die  eben  angefiihrte  Strophe  „Lacrimosa 
dies  illa".  —  Ein  ausgezeichneter  Dichter  hat  nun  allen  Anzeichen  nach 
das  „Z/^6e?'a"  durch  sein  „Dies  irae"  tropiert,  so  daB  sich  verschiedene 
Strophen  oder  Strophengruppen  in  die  einzelnen  Teile  des  Responsoriums 
einfiigten,  etwa  die  ersten  6  Halbstrophen,  welche  lediglich  die  Schrecken 
des  Gerichtes  schildern,  nach  dem  Abschnitte :  „Dies  illa  dies  irae,  calamitatis 
et  miseriae,  dies  magna  et  amara  valde."  Dle  Ichpoesie  erklart  sich  dann 
von  selbst,  da  das  „Libera"  auf  den  gleichen  Charakter  gestimrat  ist:  „Libera 

me,  Domine,    de  raorte  aeterna  in  die  illa  tremenda Tremens  factus 

sum  ego  usw."  —  Ein  tropiertes  „Libera"  mit  seinen  verschiedenen  Abteilungeii 
und  Repetitionen  war,  wie  schon  die  wenigen  noch  erhaltenen  Beispiele  be- 
kunden ,   wenig  geschiitzt  vor  neuen  Einfiigungen ,    die  teils  originell  waren|l 
teils    anderswo   entlehnt   wurden.     Im    AnschluB   an   den  SchluBversikel   der' 
Libera,  namlich  ^Requiem  aeternam  dona  eis  Domine  et  lux  perpetua  lucea 
eis" ,    lag   eine  Tropierung,    wie  „Pie  lesu  Domine,  dona  eis  requiem"  ode 
die  langere,  wie  sie  A  bietet,  oder  jene,  die  Hammerlin  iiberliefert  hat,  nah 
genug.      Im  Rahmtn    cles    ganzen  Libera    wirkten    solche    disparate  Stuek^ 
durchaus  nicht  storeud.  )[ 

Als  nun  eine  Reaktiou  gegen  die  Tropen  als  vielfach  iiberwucherndej 
Beiwerk  des  liturgischen  Textes  einsetzte,  ist  es  sehr  gut  denkbar,  daR  maj 
den  herrlichen  tropierenden  Text  „Dies  irae  usw."  aus  seinem  Rahrnen  auH 
loste  und  fiir  sich  gesondert  zu  erhalten  suchte.  Er  wirkte  auch  so  voij 
trefflieh  und  einheitlich,  namentlich  im  Totenoffizium ,  aus  dem  er  herauil 
gewachsen  war;  nur  der  AbschluB  verrat  einem  in  etwas  aufmerksamen  Augf 


De  Deo.     Ad  Christutn  ludicem. 


275 


die  ZusammenschweiBung  von  Stucken,  die  SO  nicht  organisch  passen.  Fiir 
den  nahereu  Nachweis  dieser  hier  skizzierten  These  sei  verwiesen  auf  Cl. 
Jlhime,  Dies  irae,  Tropm  zum  Libera,  dann  Sequenz,  im  Cazilien-Vereins- 
organ,  1914,  Nr.  3,  S.  55—64. 

Auf  die  Autorenfrage  und  manches  andere  kann  hier  nicht  naher  ein- 
gegangen  werden.  Nur  kurz  dieses,  daB  als  Autoren  genannt  wurden :  Gregor 
der  Grofie  (f  604);  Erzbischof  Thurstan  von  York  (f  1140);  Bernard  von 
Clairvaux  (f  1158);  Innozenz  III.  (f  1216);  Thomas  von  Celano  (f  nach 
1250);  Bonaventura  (f  1274);  Dominikanergeneral  Humbert  (f  1277);  Cardinal 
Frangipani  (=  Latino  Orsini)  (f  1296);  Cardinal  Math.  d' Acquasjmrta 
(t  1302);  Augustinermonch  Agostino  Biella  (f  1491).  —  Als  sicher  mufi 
wohl  gelten,  daB  der  Verfasser  im  13.  Jahrhundert  zu  suchen  ist,  und  viel 
Wahrscheinlichkeit  spricht  fiir  einen  Franziskaner  Italiens.  Letzteres  laBt 
die  Provenienz  der  altesten  Quellen  vermuten;  aber  es  kann  sein,  daB 
die  im  13.  Jahrhundert  um  die  Liturgie  sehr  interessierten  und  hochverdienteu 
Franziskaner  die  von  einem  Nicht-FranzisJcaner  herstammende  Dichtung 
aus  den  allmahlich  untergehenden  Tropen  retteten  und  daB  deshalb  gerade 
Franziskane7'-Chorhucher  die  altesten  Quelleu  unserer  Sequenz  sind.  Jeden- 
falls  schweigen  die  alteren  Franziskanerchronisten  vollstandig  betreffs  des 
Autors  des  Dies  irae,  auch  solche,  wie  Salimbene,  bei  denen  das  Schweigen 
sehr  auffallen  muj];  und  selbst  der  jiingere  BartholomJius  Pisanus  (f  1401), 
der  zuerst  von  Thomas  von  Celano  als  dem  Verfasser  spricht,  behauptet 
lediglich:  „dicitur  fecisse."  Diese  Frage  bleibt  somit  noch  andernorts  zum 
Austrag  zu  bringen.  —  Die  iiberaus  reiche  Literatur  ist  raoglichst  vollstandig 
angegeben  im  ei)en  genannten  Aufsatze  von  Cl.  Blume,  Dies  irae. 

Die  Melodie,  wie  sie  die  jetzige  Editio  Vaticana  des  Graduale  Romanum 
bietet,  entspricht  genau  der  durch  Quelle  A*  iiberlieferten.  Besonders  sei 
noch  hervorgehoben ,  daB  die  Melodie  der  4  ersten  Worte  unserer  Sequenz 
genau  der  Melodie  der  4  ersten  Worten  des  Versikels  „Dies  iUa  dies  irae" 
im  „Libera"  entspricht ,  ein  frappanter  Beweis ,  daB  die  Sequenz  zuuachst 
als  Tropus  aus  dem  „Libera"  erwuchs. 


179.   Pro  Defunctis. 


1.    De  profundis  exclamaiites 
Aiidi,  Christe,  nostras  voces 
In  caelesti  ciiria: 


2.    Pro  defunctis  fidelibus 
Orat  mater  nunc  omuibus 
Te  supplex  ecclesia. 


3.    Fiant  ergo  intendentes, 
Ut  audiant  tuae  aures, 
Vocis  liaec  suffragia; 


4.    Vox  haec  orat,   rex  gloriae, 
Fidelibus  ut  liodie 
Coucedas  remedia. 


5.    Peccatores  quamvis  simus, 
Sustinere  nec  possimus, 
Si  observes  vitia, 


G.    Fiat  tameu  salutaris, 

Quae  offertur  nunc  a  nobis 
Pro  defunctis  hostia. 


7.    Haec,    quam  patri  obtulisti 
Offerimus   et  nos  ipsi, 
Sit  eis  propitia; 


8.    Propitius  esto  eis, 

Solve  vincla,  lesu,   reis 
In  tua  potentia. 
18* 


276 


Sequentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 


9.    PropterlegeiTijquam  dedisti, 
Te  sustinent,   quos  fecisti; 
Averte  supplicia ; 

11.    In  te  credunt,  in  te  sperant, 
Ad  te  tendunt  et  suspirant 
De  faecis  miseria ; 

13,    Sit  apud  te,  quam  rogamus^ 
Pro  qua  tibi  supplicamus, 
Pietatis  copia; 

15.    E,eginarum   imperatrix, 
Tua  roget  te  genetrix ; 
Fiat  horum  impetratrix, 
Quae  rogamusj   Maria. 

17.    Qui  per  crucem   exaltatus 
Peccatorum    es  misertus, 
Audi    preces,  quas  devotus 
Ad  te  fundit  noster  coetus, 
Cum  misericordia. 


10.    Te  sustinent,   eruantur; 
In  te  sperant,  deducantur 
Ad  caeli  palatia. 

12.    In  te  die,  in  te  nocte, 
In  te  mane  et  vespere 
Sit  eis  fiducia. 

14.    Ut  redimas  eos,   Christe, 
Supplex   rogat  chorus  iste^ 
Ab  omni  nequitia. 

16.    Bone  lesu,  rex  gloriae, 
Omnes  sancti  praecipue 
Te  rogantes  sint  hodie 
Pro  eorum  venia. 

18.    Per  te  vincla  confringantur, 
Portae  mortis  destruantur^ 
Diaboli   confundantur, 
Et  animae  consequantur 
Sempiterna  gaudia. 


Miss  ms.  Franciscano-Romanum  saec.  13.  (anni  cr.  1253).  Cod.  Nea- 
politan.  VI  G  38.  add.  saec.  13/14.  A,  —  Miss.  ms.  S.  Cornelii  Compen- 
diensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  B.  —  Miss.  ms.  Compendiense 
saec.  14.  Cod.  Parisin.  17319.  C.  —  Miss.  ms.  Compendiense  saec.  14.  Cod, 
Parisin.  17  318.  D.  —  Grad.  ms.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemo- 
vicen.  2  (17).  E.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.    Cod.  Parisin.  1107, 

F.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (Confraternitatis  S.  Nicolai  ad  sprevarios)  saec. 
15.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  464  (261).  G.  —  Miss.  ms.  Pictaviense  saec.  15, 
Cod.  Parisin.  Mazarin.  420  (216).  H.  —  Miss.  ms.  Beckense  (Leodiense)  saec. 
15.     Cod.  Bruxellen.  3782.  I. 

Miss.  Autissiodorense  impr.  Parisiis  [1484].  K.  —  Miss.  Leodiense 
impr.  Delf  [ca  1485J.  L.  —  Miss.  Leodiense  impr.  Parisiis  1527.  M.  —  Mi.ss. 
Briocense  impr.  Rotomagi  [1502?].  N.  —  Miss.  Aurelianense  impr.  Parisii» 
1519.  O.  —  Miss.  Aurelianense  impr.  Parisiis  [1523]].  P.  —  Miss.  Baiocense 
impr.  [Rotomagij  1529.  Q.  —  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1529.  R.  — 
Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  [cr.  1540].  S.  —  Miss.  Remense  impr.  Re- 
mis   1553.  T.  —  EHLNOPRS  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  clamantes  K.  —  1,  2  Audi  christianas  voces  G.  —  2,  2  Ad  te 
clamat  nunc  IM.  —  4,  1  oret  A.  —  5,  1  Peccatores  nos  cum  simus  GK; 
sumus  IM.  —  6,  2  Qui  CD.  —  7,  2  Offeramus  A ;  dos  tibi  AK.  —  7,  3 
Stat  eis  A,  Sit  ei  IQ.  —  8,  3  De  tua  Q.  —  9,  2  quas  A.  —  10,  2  educantur 

G.  —  11,  1  In  te  sperant  in  te  credunt  AGIM.  —  12,  3  Sis  eis  G,  Stat  eis 
T.  —  13,  1  quem  KT.  —  13,  2  tibi  quam  rogamus  (!  =  13,  1)  T.  —  13,  3 
Pietate  M.  —  14,  1  Et  I;  eas  GIMT.  —  14,  2  coetus  iste  IM.  —  15,  3  im- 
peratrix  AMQ,  supplicatrix  K.  —  15,  4  Quam  Q,  Qua  I.  —  16,  1  Bone  lesu 
Christe  gloriae  IM.  - —  16,  3  rugamus  A.  —  16,  4  veniam  A.  —  17,  3  preces  , 
quis  BCDFGIM,  qui  K.  —  17,  4  fimdit  nur  in  A,  sonst  clamat.  —  18,  2 
Per  te  mortis  Q,  Dirae  mortis  K.  —  18,  3  DiaboHque  A. 

In  F  und  G  ist  als  Singweise  die  Melodie  von  „Laudes  crucis^^  ver- 
wendet.  —  B  hat  die  Rubrik:  „In  anniversario  Caroli  [Calvi]",  F:  „In 
anniversario  Dagoberti  regis".  —  Es  verdient  hochste  Beachtung,   daB  in  A 


De  l)eo.     Pro  Defunctir 


27  7 


diese  Se(|uenz  neben  deni  ,^l)ies  irae^'  eingetragen  ist;  also  bestanden  gegeu 
^chlnPj  des  Vii.  Jalirhunderts  schon  zivei  »Sequen/.en  fiir  die  Totenmesse.  Die 
vorstehende  ist  nacli  Inhalt  und  Technik  (schlechter  Khythmus,  mangeliiafter 
Eeim)  ungleich  minderwertiger,  als  das  herrliche  j,Dies  irae".  Schliefit 
letztere  Sequenz  sich  an  das  „Libera^^  und  dcSHen  Versikeln,  so  diese  an 
den  Psalm  ,,J)e  profiwdis"  in  der  Vesper  des  Totenoffiziunis  als  eine  er- 
vvciterte  Paraphrase  der  Psalmverse,  meist  unter  Aufnalnne  der  gleichen  Worte; 
aber  die  Kinzald  des  Psalmes  ist  im  Gegensatz  zuni  .,Dies  irae"  hier  stets 
in  die  Mehrzald  umj:^esetzt.  —  Abgeselien  von  A  sind  alie  Quellen  ausnahms- 
los  franzosische ,  und  der  Ursprung  der  Sequenz  diirfte  in  Frankreich  zii 
suchen  sein. 


De  Beata. 


180,   De  Conceptione  Beatae  M.  V, 


1.    Dies  ista  celebretur, 
In  qua  pie  recensetur 
Mariae  conceptio ; 

3.    Felix  quidem 

est  conceptus, 
Per  quem  mundus  est  adeptus 
Salutis  remedia; 

5.    Virga  florem  conceptura, 

Stella  solem  paritura 

Hodie   concipitur. 

7.    0  quam  felix  et  praeclara, 
Mundo  grata,   Deo  cara 
Fuit  haec  conceptio, 

9.    Virga  lesse  floruit, 
Christum  virgo  genuit, 
Virgo,  mundi  domina; 

11.    Nova  mater  novam  proleraj 
Nova  stella  novum  solem 
Nova  profert  gratia. 

13.    0  mirandam  novitatem, 

Novam  quoque  dignitatem  ! 
Ditat  matris  castitatem 
Filii   conceptio. 

15.    Tu  spes  certa  miserorum 
Vera  mater  orphanorum, 
Tu  levamen  oppressorumj 
Medicamen  infirmorum, 
Omnibus  es  omnia. 


2.    Huius   laudes  prosequamui 
Nos,   qui  tanto  gratulamur 
Dei  beneficio. 

4.    Hunc  prophetae 
praeviderunt, 
Patriarchae  praesenserunt 
Inspirante  gratia. 

6.    Flos   de  virga  processurus, 
Sol  de  stella  nasciturus, 
Christus  intelligitur. 

8.    Qua  salute  destitutis 
Redit  verae  spes  salutis, 
Luctus  cedit  gaudio ! 

10.    Novo  quodam  ordine 
Absque  maris  semine 
Virum  parit  femina. 

12.    Nova  prorsus  genitura: 
Creatorem  creatura, 
Patrem  parit  filia. 


14. 


16. 


Gaude,   virgo  gratiosa, 
Virga  flore  speciosa, 
Mater  prole  gloriosa, 
Plene  plena  gaudio. 


Te  rogamus  voto  pari, 
Laude  digna  singulari, 
Ut  errantes  in  hoc  mari 
Nos  in  portu  salutari 
Tua  sistat  gratia. 


i 


Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  A.  - 
Grad.  ms.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  B.  —  Mis: 
ms.  Montis  8.  Micliaelis  saec.  14.  Cod.  Abrincen.  48.  C.  —  Miss.  ms.  Ven< 
tense    saec.    15.     Cod  Rotomagen.    807  (A  434).  D.  —  Oration.   ms.  Franci' 


De  Beata.     De  Conceptione  Beatae  M.  V.  279 

canum  Parisiense  ,saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  E.  —  Grad.  ms.  .S.  Petri 
Luxoviensis  saec.  (14/15.  et)  16.  Cod.  Vesolen.  11.  F.  —  Pros  ms.  Caelesti- 
norum  Parisiensium  anni  1582.     Cod.  Parisin.  Mazarin.  448  (7o8).  G. 

Miss.  ms.  Frisinjj^ense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  H.  —  Miss. 
ms.  Augustanum  (?S.  llippolyti)  saec.  15.  in.  Cod.  Vindobonen.  1>^1'I.  I.  — 
Miss.  ms.  Augustanum  saec.  15.  Cod.  Turicen.  Khenov.  24.  K.  —  Grad.  ms. 
Glattense  saec.  13.  in.  Cod.  Muro-Grisen.  membr.  7.  add.  saec.  1415.  L.  — 
^[iss.  ms.  Underdorpense  anni  1437.  Clm.  Monacen.  7550.  M.  —  Miss.  ms. 
votivuu)  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  N.  —  Grad.  ms. 
S.  Crucis.  Augustanae  anni  1497.  Clm.  Monacen.  4101.  O.  —  Miss.  ms. 
Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Lincen.  F  o  13.  P.  —  Miss.  ms.  Salisburgense 
anni  1490.  Cod.  Ducumburgen.  108.  Q.  —  Oration.  ms  S.  Petri  Salisbur- 
gensis  saec.  16.  Cod.  Pctrin.  a  III  20.  K.  —  Miss.  ms.  Lambreclitense  saec. 
i5.  Cod.  Graeceu.  115.  S.  —  Miss.  ms.  Vallis  Venustae  (Vintsgau)  saec. 
15.  Cod.  Semin.  Brixinen.  91.  (E  2).  T.  —  Miss.  ms.  Pragense  anni  1469. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  10.  U.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec.  15.  Cod. 
S.  lacobi  Bruuen.  16.  V.  —  Grad.  ms.  Nussiense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Ar- 
chiep.  Colonien.  VI  11.  X.  —  Oration.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462, 
Cod.  Darmstadien.  521.  Y.  —  Grad.  ms.  Montis  S.  Mariae  saec.  13  14.  Cod. 
Guelfenbyteran.  542  (Helmst.  502)  add.  saec.  15.  Z.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri 
Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  Fol.  membr.  7.  a  —  Miss.  ms.  Hos- 
pitalis  S.  lohannis  Hierosolymitani  in  Harlem  saec.  15/16.  Cod.  Harlemen. 
membr.  fol.  1.  l).  —  Pros.  ms.  Misnense  (?^  saec.  16.  Cod.  Dresden.  43  g. 
C.  —  Miss.  n)s.  Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415.  e.  — 
Collect.  ms.  Praedicatorum  incert.  origin.  saec.  15.  Cod.  Bononien.  4019, 
f.  —   Grad.    ms.   Teneramundense   saec.    15.      Cod.   Teneramunden.    s.   u.   g. 

Miss.  Bisuntinum  impr.  in  Salinensi  oppido  1485.  h.  —  Miss.  Eatis- 
bonense  impr.  Katisbonae  1485.  i.  —  Miss.  Frisingense  impr.  Bambergae 
1487.  k.  —  Miss.  Augustanum  impr.  Bambergae  1489.  1.  —  Miss.  Ande- 
gavense  impr.  [Parisiis]  1489.  iii.  —  Miss.  Lingonense  impr.  Parisiis  1491]. 
II.  —  Miss.  Kedonense  impr.  Parisiis  1492.  0.  —  Miss.  Lausanense  impr. 
Lausannae  1493.  p.  —  Miss.  Eduense  impr.  Parisiis.  1493.  {{.  —  Miss.  Tre- 
cense  impr.  Varisiis  1497.  l*.  —  Miss.  Constantiense  impr.  Kotomagi  1499. 
8.  —  Miss.  Brioceuse  impr.  Kotomagi  [1502?]  t.  —  Miss.  ^lacloviense  impr. 
Rotomagi  1503.  U.  —  Miss.  S.  Martini  Maioris  Monasterii  impr.  Turonibus 
1508.  T.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1510  X.  —  Miss.  Sarishuriense 
impr.  Kotomagi  1511.  y.  —  Miss.  Leodiense  impr.  Parisiis  1513.  Z.  —  Miss. 
Bellovaceiise  impr.  Kotomagi  1514.  a.  —  Miss.  Brandenburgense  impr.  Lipsiae 
1516.  /9.  —  Miss.  Aurelianense  impr.  Parisiis  [1519]  y.  —  Miss.  Tharenta- 
siense  [impr.  Lugduni  cr-  1520].  6.  —  Miss.  Posnanieuse  impr.  [Cracoviae] 
1524.  f.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis  1526.  C.  —  Miss.  Narbonense  impr. 
Lugduni  1528.  >/.  —  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1529.  &.  —  Miss.  Ro- 
manum  impr.  Lugduui  1535.  y..  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  [cr.  1540] 
X.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1585.  //.  —  Kollationiert  sind  AEHIK 
M— Y  a  b  c  i — 111  q  X  y  z  X  //. 

1,  1  Dies  iste  CE  (1  in  0  p  r  t  u  y  z  «  ;,  Dies  festii  BDFHIKMOTZ 
h  k  I  11  S  J,  Festa  dies  P,  Dies  festus  y,  Dies  laeta  NQUVX  a  b  c  f  i  q 
y  "S.  ft  i  t]  '>  X  k,  Dies  ista  AY  e;  letztere  Lesart  ist  jene  der  altesten  Queile, 
die  in  fast  allem  den  besten  Te.xt  liefert:  das  „Dies  iste"  jener  Quellen,  die 
eine  jiingerc  llberarbeitung  unserer  Seiiuenz  bieten  (CE  (1  etc),  stiitzt  sich  auf 
„Dies  ista"  alsVorlage:  „festa''  ist  vielleicht  urspriiiiglich  nur  i'iu  Lesefehler 
statt  jjista'*.  der  sich  dann  in  bestiuunten  Ilandschriften  festsetzte;  —  cele- 
bratur  S.  —  1,  2  in  quo  E  iii  y  z :  pia  NPSVX  a  b  c  q  X  x  m:  recoletur 
ft  b.  —  1,  8  Conceptio  Mariae  E  m  y  z.  Diese  gleiclie  Gruppe  bietet  als 
Strophe  2  u.  3: 

2.    Virgo   mater  gencratur,  3.    Adao  vetus  e.xsilium 

Concipitur(Et  concip.z)etcreatur  Et  loachim  opprobrium 

Kecta  vena  veniae.  Hinc  habent  remedia. 


280  Sequentiae  rhythmieae  et  rigmatae. 

2,  1  Cuius  NOSTVX  a  l)  C  i  x  ^,  Eius  Q;  consequamur  O.  —  2,  2  gratu- 
lemur  T,  gubernamur  NQ  i.  —  8,  1  hic  (st.  est)  A  x.  —  8,  8  Per  quam  N 
C.  —  3,  4  Salutis  exordia  x  u.  —  4,  1  Hanc  INOPQSUVY  a  b  C  i  k  X  w, 
TuncH,  HocCE  etc.  wie  beiDies  iste(l,  1).  —  4,  2praedixeruntHQU,cecinerunt 
a  b.  —  4,  3  praecenserunt  S,  praecesserunt  U,  recenserunt  i  x.  —  4,  4  In- 
spirata  N.  —  Str.  4  u.  5  umgestellt  HO  k.  —  5,  1  Virgo  U  i  k  y;  con- 
cepturam  (ebenso  5,  2  parituram)  N.  —  5,  2  genitura  Q.  —  Nach  Strophe 
5  schiebt  X  ein :  Absque  ulla  macula  |  Quae  perlustrat  saecula  |  Flore  mun- 
ditiae.  —  6,  1  de  spina  U  i.  —  Nach  Str.  6  schiebt  X  ein:  Ut  sit  suis  con- 
ditus  I  Ac  tenebris  deditus  1  Verus  sol  iustitiae.  —  7,  1  felix  quam  praeclara 
Hliai— X  a  b  i  k  1.  —  7,  2  Xobis  grata  E  m  y  z.  —  8,  1  u.  2  Termi- 
natur  miseria  \  Datur  raisericordia  E  lii  y  z.  —  8,  1  salutem  H  k,  salutis 
Q  a  b.  —  8,  2  Reddit  HK  k;  vera  x,  certae  V;  spem  k.  —  8,  3  cedat  x.  — 
Str.  9  u.  10  fehlen  EU  m  y  z.  —  9,  2  Virgo  Christum  NQS,  Virgo  Deum 
i.  —  10,  1  Novo  quodam  nur  in  A,  sonst  Novo  quidem;  ebenso  10,  2  iiber- 
all,  auBer  in  A:  viri  statt  maris ;  sichtlich  ist  die  jiltere  Lesart,  welche  A 
bietet,  korrigiert.  —  10,  2  Sine  b.  —  10,  3  Patrem  parit  Q  b  w;  filia  ANQ 
C  i  /u  (vg-1.  12,  3).  —  11,  3  praefert  S.  confert  N;  profert  gaudia  KNPQSU 
VX  abcix;;^.  —  Str.  11  u.  12  umgestellt  C.  —  12,  1  Genitorem  ge- 
nitura  E  m  y  z.  —  12,  2  Novam  prolem  creatura  IKT  1.  —  13,  1  Admi- 
randam  (st.  O  mir.)  U  i,  Admirandam  V,  Aramirandani  S.  —  13,  3  Dicat 
KNTVX  b  i  1,  Dicant  H,  Dictat  O.  —  14,  1  gloriosa  IIIKMOT  k  1,  gene- 
rosa  ;;.  —  14,  2  Virgo  NY  i  k.  —  14,  3  gratiosa  IKMOT  1,  generosa  EX 
m  y.  —  14,  4  Plena  pleno  OPSV  a  b  C  i  X  ^w,  Pleno  plena  IIIKMNTXY 
k  1  ;f.  —  15,  1  Tu  es  spes  q.  —  15,  2  fehlt  q.  —  15,  2  Vere  E  m  y.  — 
Zwischen  15,  2  u.  15,  3  eingeschoben:  Sumrai  patris  filia  U  i.  —  15,  5  et 
(st.  es)  HIOT  1 :  domina  (st.  omnia)  IKMNQUSVX  C  i  /u,  dominus  (!)  x.  — 
16,  1  Te  laudamus  voce  NQSUVX  c  i  x  ^<.  —  16,  2  Digna  laude  HIMOT 
k  1.  —  Zwischen  16,  2  u.  16,  3  eingeschoben:  Deprecantes  iugiter  U  i.  — 
16,  3  in  lioc  mundo  HIK  1.  —  16,  4  in  pace  HIKMOT  k  1,  in  porta  S.  — 
16.  5  Sistat  tua  NPSVY  c  x  ju,  Sistas  tua  a  b,  Astat  tua  Q;  CoUoces  per- 
enniter  U  i. 

Abgesehen  von  den  vielen  Varianten  ist  vorstehende  Sequenz  durch 
manche  Interxjolationen  auffallend.  Jene  nach  Str.  5  u.  6  sind  schon  an- 
gefiihrt.     P  hat  folgende  Einschiebungen ;  nach  Str.  6: 

Flore  virga  fmctifera,  Semen  regis  decoratur, 

Sole  stella  lucifera  Eitus   legis  innovatur 

Solis  lucens  lumine.  Hoc  felici  germine. 

nach  Str.  8; 

Aegrum  dedit  sanitati,  Fides  nostra  approbatur, 

Falsum  parit  veritati,  Infidelis  obcaecatur, 

Dum  virgo  concipitur;  Propheta  percipitur. 

nach  Strophe  10 : 

Novus  ortus  sic  orditur  Nova  salus  dat  salutem, 

Novo  partu,  qui  fulcitur  Virtus  nova  fert  virtutem 

Gratia  spiraminis  ;  Officio  flaminis. 

E  m  y  hingegen  und  wohl  noch  einige  andere  der  mit  ^.Dies  iste"  be- 
ginnenden  Quellen  (cfr.  Varianten  zu  1,  1)  schieben  zwischen  Str.  14  u.  15 
folgende  Strophen  ein,  die  als  Cento  aus  Versen  anderer  Sequenzen  zusammen- 
gestellt  sind  (vgl.  z.  B.  „nodiernae  hix  diei"): 

14a.    Quod  praecessit  in  figura,  14  b.   Triste  fuit  in  Eva  Vae; 

Nube  latet  sub  obscura;  Sed  ex  Eva  formans  Ave 

Hoc  declarat  genitura  Versa  vice,  sed  non  prave, 

Piae  matris;  virgo  pura  Intus  celans  in  conclave 

Pariendi  vertit  iura  Verbum  bonum  et  suave, 

Fusa  mirante  natura  Nobis,  mater  virgo,  fave 

Deitatis  pluvia.  Tua  frui  gratia. 


De  Beata.     In  Conceptione  Beatae  M.  V. 


281 


14  c.    Omnis  homo,  sine  mora 
Laude  plena  solvens  ora 
Istam  colas,  ipsam  ora 
Omni  die,  omni  hora 
Sit  mens  supplex,  vox  sonora; 
Sic  supplica,  sic  implora 
Huius  patrocinia. 

Dazu  die  Varianten;  14  a,  4  Semel  (st.  Piae)  m  y.  —  14  a,  5  vertat  E  m  y.  — 
14b,  2  format  y.  —  14 b,  4  zelans  E  m.  —  14c,  2  plenus  E.  —  14c,  5 
mens  simplex  E. 

Die  Sequenz  in  ihrer  urspriinglichen  Form,  wie  sie  A  und  die  meisten 
Quellen  iibermitteln,  ist  formvollendet  (vollkommener  Khythmus,  reiner  Reim, 
regelmaBig-e  Ciisur  nach  dem  2.  Trochaus)  und  sprachlich  und  inhaltlich 
iiber  das  MittelmaB  hervorragend ;  daher  begreift  man,  daB  sie  z.  B.  von 
F.  Clement  (Hist.  gener.  de  la  Musique  religieuse,  Paris  18G0,  p.  256)  dem 
Aflam  von  St.  Victor  zugeschrieben  wurde.  Ihr  Ursj)rung  scheint  wohl  in 
Frankreich  zu  sein,  wenngleich  sie  bis  zum  Schlusse  des  15.  Jahrh.  dort 
wenig  verbreitet  war.  —  Man  beachte ,  dalJ  liier  die  Conceptio  neben  dem 
passiven  Sinne  auch,  wie  im  Mittehilter  haufig,  im  aktiven  Sinne  aufgefaBt 
wird.  —  A  bietet  eine  besondere  Melodie,  ebenso  der  Cod.  Sangallen.  546 ; 
in  anderen  Quellen  folgt  der  Text  der  Singweise  von  „Laudes  crucis''^. 


181.   In  Conceptione  Beatae  M.  T, 


1.    Ex  virgulto 

De  lesse  ad  esse  Deus 
Te  vocavit. 


2.    Isaias 

Ut  prius  occulti  scius 
Proplietavit 


3.    Semen  lioc  beneficum, 
Numen  quod  deificum 
Spoudet  dare ; 


4.    Genus  est  magnificum 
Regum  et  pontificum 
Florens  clare. 


5.    Ait  sic :   „De  radice 
lesse  virga  felice 
Orietur." 


6.    Stella  maris,   solaris 

Lux,  dum  tu  circumdaris, 
Hoc  impletur. 


7.    Surgis  ut  virguncula. 
Es  ut  saliuncula 
luchoata. 


8.    Sponsus  in  meridie 
Te  vocat  cottidie : 


„Veni,  grata 


9.    „Soror,  sponsa,  filia, 
Nostra  in  cubilia!'' 
Flores  nam  ut  lilia 
Inter  spinas. 


10.    Evae  tu  flebilia 
Dele  per  auxilia. 
Labi   in  exsilia 

Ut   non  sinas. 


1.    In  conceptione 
Matris,  lesu  bone, 


Cunctis  gentibus 
Sis  solameu. 


12.    Vitae  in  agone 

Caeli  nos  coronae, 
Virgo,  sedibus 
lungas ;  Amen. 


282 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Grad.  ms.  Cranenburgense  anni  1340.  Cod.  Cranenburgen.  s.  n.  A.  — 
Miss.  ms.  S.  Mariae  in  Palatiolo  saec.  15.  Cod.  Treviren.  358.  li.  —  Miss, 
ms.  S.  Pantaleonis  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Briixellen.  355.  C.  —  Miss, 
ms.  Coloniense  saec.  15.  Cod.  Darmstadien.  Fol.  874.  D.  —  Miss.  ms.  As- 
nidiense  anni  1475.  Clm.  Monacen,  10  074.  E.  —  Miss.  ms.  Noviomagense 
saec.  15.  Cod.  Mus.  Noviomagen.  s.  n.  F.  —  Grad.  ms.  Trevirense  saec, 
15.  Cod.  Cusan.  147.  G. 

Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1481.  H.  —  Miss.  Coloniense"  impr, 
Basileae  1487.  I.  —  Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1494.  K.  —  Miss.  Co- 
loniense  impr.  Parisiis  1506.  L.  —  Miss.  Trevirense  impr.  Basileae  [cr.  1490 
M.  —  GM  sind  leider  nicht  kollationiert. 

1,  2  lesse  adesse  AHIL.  —  2,  1  Ysaias  DF.  —  2,  2  ut  pius  B;  occulta 
ACDH — L.  —  Str.  3.  u.  4  sind  sinnstorend  in  allen  Quellen,  auBer  in  B 
nach  Str.  8  gestellt.  —  3,  2  hoc  (st.  quod)  in  allen  auBer  B.  —  3,  3  Spon^ 
dit  CDH— L;  are  (resp.  arae)  C— L.  —  4,  1  hoc  (st.  est)  ACDEH— L.  — 
4,  3  Flora  A;  care  in  allen  auBer  B.  —  6,  2  Lux  tu  dum  ACDFH — L.  — 
7,  1  et  (st.  ut)  CDHIKL.  —  8,  3  nata  B.  —  9,  2  cubila  I.  -  9,  3  Florens 
A.  —  10,  1  Quae  (st.  Evae)  CDH— L;  et  (st.  tu)  CDHIKL,  ut  BE.  —  10,  S 
Releves  B,  Revelet  EF,  Revellet  CDH— L.  —  10,  4  Ne  nos.  sinas  B.  — 
12,  1  In  finis  agone  in  allen  auBer  B. 

Melodie:  „Laetabundus^' .  —  Die  Sequenz,  welche  Enjambement  dei 
Strophen  aufweist  (Str.  2  mit  3;  8  mit  9  u.  10),  diirfte  der  Colner  Diozefc 
entstammen.  Abgesehen  von  B  haben  aber  die  Colner  Quellen  den  Texl 
schlecht  iiberliefert.  —  Die  Collation  von  A  verdanken  wir  der  Giite  des 
Pfarrers  Fugmann  von  Cranenburg. 


182.   In  Conceptione  Beatae  M,  V. 

1.    Salve,   sponsa  deitatis, 
Maria,  fons  pietatis, 
Angelorum  domina. 


2.    Ave,  dulcis  o  Maria, 
Christi  mater  et  filia, 
Ulla  sine  macula; 

4.  Tu  puteus  honestatis, 
Favus  dulcis  caritatis, 
Tu  nostra  laetitia; 

6.    Tu  magistra  clementiae, 
Mater  misericordiae 
Nostra  delens  crimina, 

8.    Tu   a  Deo  fabricata, 
In  conceptu  praeservata, 
Nulla  trahis  scelera. 

10.    Nos  famulos  rege  tuos 
Atque  tibi  fac  devotos 
Pro  tua  clementia. 


8.    Tu  sol  refulgens  gloria, 

Caelorum  lustrans  atria, 

Luce  replens  saecula. 


5.    Rosa  rubens  castitatis, 
Lilium  virginitatis 

Cum  omni  fragrantia. 


7. 


9. 


11. 


0  norma  innocentiae, 
Maria,  plena  gratiae, 
Tu  stella  matutina, 

Tu  in  caelis  coronata, 
Ab   angelis  venerata, 
Micans  super  sidera. 


i 


Ab  inferno  liberatos 
Nos  postremo  fac  beatos 
In  caeli  militia. 


I 


De  Heata.     In  Conceptione  Beatae  M.  V. 


283 


Miss.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Clm.  Monacen.  19560.  A.  —  Officia 
ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  15.  Cod.  Pctrin.  a  VI  52.  B.  —  Oration. 
ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  C.  —  Lection. 
ms.  Ducumburgense  saec.  15.  Cod.  Ducumbergen.  7.  D.  —  Oration.  ms. 
Vallis  locosae  saec.  15.  Cod.  Labacen.  147.  E.  —  Oration.  ras.  Franciscanum 
Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin  3639.  F.  —  Officium  Immaculatae  Con- 
ceptionis  editum  per  fratrem  Bernardinum  de  Busti  Ord.  Min.  impr.  Medio- 
lani  1492.  G.  —  Miss.  Posnaniense  impr.  Cracoviae  1524.  H.  —  Miss.  [Fran- 
ciscanoJ-Komanum  impr.  Lugduni  1535.  I.  — 

1,  1  Ave  sponsa  H.  —  3,  1  Tu  solis  refulges  H.  —  3,  3  reples  CH,  — 
7,  1  Tu  norma  FHI.  —  Vielleicht  war  diese  Diclitung  urspriinglich  ein  Keim- 
gebet,  ward  aber  als  Sequenz  beniitzt;  auch  C  nennt  sie  „alia  prosa".  Als 
Verfasser  darf  wohl  auf  Grund  der  Quelle  G  Bernardin  von  BvMi  (f  1500) 
vermutet  werden;  dessen  Hymnen  auf  die  Unbefleckte  Ernpfangni.s  sind  mit- 
geteilt  A.H.  XXIII,  Nr.  91—94. 


1.    Mariae  conceptio 
Ex  semine  regio 
Mimdum  replet  gaudio 
Propter  Christum. 

3.    Hunc  diem  excolere 
Et  sollemnem  agere 
Ex  divino  munere 
ludicavi ; 

5.    Triforme   prodigium 
Edocens  officium 
Probat  hoc  sollemnium 
lustum  esse: 


183.   In  Conceptione  Beatae  M.  T. 
2. 


Erubescat  contio 
Garriens  ex  devio 
Non  dignum  sollemnio 
Diem  istum. 


4.    Dum  multi  summopere 
Nisi  sunt  deprimere, 
Hunc  tamen   excrescere 
Comprobavi. 

6.    Dum  abbas  naufragium, 
Sacerdos  supplicium, 
Levita  refugium 
Vult  adesse. 


7.    Virgo  matre   sterili 
Et  ex  patre  nobili 
Carens  labe  flebili 
Oriunda 


8.    Modo  admirabili 
Sine  viro  labili 
Verbo  ineffabili 
Fit  fecunda. 


9.    xVve,  stirps  egregia, 
Ave,   boni  nuntia, 
Ave,  solis  praevia 
Lux  aurorae ; 


10.    0  virgo  christifera, 
Nos  in  vitae  vespera 
Duc  tecum   ad  aethera 
Cum    honore. 


Oration.  ms.  Fraiiciscanum  Parisieuse  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639. 
A.  —  Miss.  |Francisc'auo]-lvonianum  impr.  Lugduni  1585.  13. —  Miss.  Claro- 
montense  at<iue  8.  Flori  impr.  Lugduni  1541  C.  —  Miss.  Parisiense  impr. 
Parisiis  1585.  D.  —  Ferner  in  einein  Miss.  nis.  Frauciscanum  saoo.  14. 
(?,  wohl  additum  saec  15?)  Cod.  zu  Vingtrinior  u.  in  einom  .Vntiphon.  ms. 
Franciscauuni  saec.  15.  Cod.  des  Seminars  zu  Komans  (beide  letzteren 
Quellen  nach  Chevalier,  Rep.  Hymn.,  Nr.  11154). 

3,  o  Et  divino  AH.  —  8,  3  Virgo  (st.  Verbo)  B.  —  Xach  den  Quellen 


284  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

zu  schlieBen  ist  auch  diese  Sequenz,  wie  die  vorhergehende ,  von  einem 
Franzislmier  (ob  ebenfalis  von  Bernnrdin  von  Bnsti'?  Das  hangt  auch 
davon  ab,  zu  welcher  Zeit  sie  in  den  genannten  Codex  von  Vingtriuier  ein- 
getragen  ist).  —  Die  dunklen  Stellen  in  Str.  6  finden  ihre  Erklarung  durch 
die  ausfiihrlichen  Schilderungen  in  der  gleich  folgenden  Sequenz  y,CaelorU7n 
dulcis  harmonia^''  (Nr.  185).  —  Melodie:  ,,3Iariae  praeconio^'. 


184,   In  Conceptione  Beatae  M.  V. 

1.    Cor  devotum  elevetur  2.    Mens  amore  inflammetur 

Et  devote  celebretur  Et  amori  copuletur 

Virginis  conceptio ;  Laus  et  iubilatio. 

3.    Haec  concepta  miro  more  4.    Ut  fructus  exit  a  flore, 

Est  ut  rosa  cum  nitore  Est  producta  cum  pudore 

Et  ut  candens  lilium ;  Praeventa  per  filium. 

5.    Sicut  ros  non  corrumpitur,         6.   Sic  virgo  non  inficitur, 
Quando  in  terra  gignitur,  Cum  in  matre  concipitur, 

Elemeuti  rubigine,  Originali  crimine. 

7.    Nos  ergo   dulci  carmine  8.    Hanc  conceptam  ex  semine 

Laudemus  in  hac  virgine  Et  mundam  ab   origine 

Conceptum  sine  nubilo  ;  Laudet  chorus  cum  iubilo, 

9.    Ut  mota  dulci  modulo  10.    Et  in  mortis  articulo 

Nos    servet  in  Loc  saeculo  Liberet  a  periculo 

Mundos  ab  omni  crimine  Et  inferni  voragine. 

Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639. 
A.  —  Prosar.  ms.  Ravennatense  ann.  1585 — 87.  Cod.  Ravennaten.  360 
(139.  5.  S).  B.  —  Miss.  [FranciscanoJ-Romanum  impr.  Lugduni  1535.  C.  — 
Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  cr.  1540.  D.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Pa- 
risiis  1585.  E.  —  D  ist  nicht  kollationiert. 

2,  2  Et  amore  B.  —  4,  1  Et  fructus  AC.  —  Man  vgl.  die  Sequenzen 
gleichen  Anfanges  und  Baues  A.H.  X,  Nr.  81  u.  Nr.  232 ;  beide  sind  Fran- 
ziskaner-V rodukte.  Dieses  u.  die  Art  der  Quellen  A  u.  C  lassen  das  Gleiche 
von  vorstehender  Sequenz  vermuten.  —  Melodie  wahrscheinlich:  „Hodiernae 
lux  diei."  —  Beachtung  verdient,  daB  in  dieser  Sequenz  nur  von  der  Con- 
ceptio  im  passiven  Sinne  und  ohne  Polemik  die  Rede  ist. 


185.   De  Conceptione  Beatae  M.  V. 

1.    Caelorum  dulcis  harmonia, 

Terrigenarum  concors  symphonia 
Dicant  Deo  gloriam. 

2.    In  Mariae  hanc  gloriam  3.    Conceptionis  venerandae 

Canant  et  memoriam  Eiusque  peragendae. 


De  lieata.     In  Conceptione  Beatae  M.  V. 


285 


4.    Nostri  chori  sanctitatem 
Coaltet  eulogium, 
Non  credentum   tarditatem 
Kegulet  privilegiura 
Sordis  expiativum. 


5.    Omnis  credat  sequens  homo 
Doctorum  vestigia, 
Oblatrantum  ora  camo 
CoDstringant  prodigia 
Hanc  sanctam  mon- 
strativa. 


6.    Magnus   Dominus 
Et  mirabilis  Deus 

Incredulum  cor  sedulis 
Afficit  miraculis, 

8.    Appropinquet  ad  littora 
Et  beatitudinis 
Derelicta  cum  anchora 
Navi  sollicitudinis 
Atque  turpitudinis. 

.0.    Exhortatio 

Quod  sancta  domonstrat 
et  narratio 
Terrae  Anglicae 
lam  divulgata  a  pontifice. 
Pia  et  recta  ratio 

Credat  hoc  catholice, 
Quod  sancta  sit  conceptio 
A  Deo  mirifice. 


7.    in  mundi   pelago 

Fluctuans  ut  propago 
Eximatur  credentium 
A  procellis  hostium, 

9.    Unde  Dei  genetricis 
Mariae  conceptio, 
Remigantum   adiutricis, 
Colatur  vel  creatio 
Eius  velut  natio. 

11.    Abbas  Helsinus, 

Anglorum  regis  sagax 
nuntius, 

A  Dacis  rediens 

Naufragio  se  subiciens, 
Undosis  ab  impetibus 

liemis  fractis^ 

Fessis  nautis  patiens, 
Desperavit  penitus 

De  vita  ceu  moriens. 


12.    Ad  Deum  triste 

Clamavit  sonus  nautarum : 

|14.    „Virginum  virgo  casta, 
Miseris  nobis  asta, 

Ne  pereamus,  salvanos." 

6.    Cuius  desideranter  monitis 
Abbas  favens  mitis 
Tranquillum  carpit  litus 
incolumis. 

|8.    Hoc  levita 

Sollemnizavit  festum  ita 
Cultor  devotus  IMariae, 
Cum   fit  patriarcha 
A((uilciae. 


13.     „Nostrarum,   Cliriste, 

Redemptor  sis  animarum. 

15.    Mox  quidam   infulatus 

Per  virginem   translogatus 
Consolabatur  tribulatos. 

17.    Conceptionem  et  peregit, 
Phantasma  ceu  exegit, 
lu  suo  coenobio, 
ut   pepigit. 

19.     Ob   responsum 

Virginis  matris  se  sponsum 
Carnalis  lasciviae 
Ne^ans   adhaesit  con- 
tinentiae ; 


286 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


20.    Matris  vultum 

Solis  fulgore  percultum 
Meruit  orans  videre 
Huius  cliei  festum 
et  pandere. 

22.    A  malis  afflictum 

Haec  pia  per  conflictum 
Imperatrix  revocavit 
Vivoque  imperavit, 
Ut  hoc  festum  celebraret 
Etcelebrandum  praedicaret; 


21.    Et  presbyter 

Quidam  maris  per  iter 
Incastus  volens  redire 
Ad  sua  mox  coepit 
interire ; 

23.    Hic  factus  eremita 
Fecerat  ita.  — 

Eia,  salva  nos,  Maria, 
Ne  submergant  maria 
Tibi  tua  militantes 
Et  suffragia  implorantes. 


24.    Tuum  filium 

Fac  nobis  propitium 
Ex  te  natum. 


Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  aimi  1452.  Chn.  Monacen.  950^ 
A.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1503.  B.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lip 
siae  1510.  C.  —  Misz.  Moguntinum  impr.  s.  l.  1517.  D.  —  Miss.  Mogur 
tinum  impr.  Basileae  1520.  E. 

4,  2   Calcet    BC;    elogium   E.  —   4,    4   Regale   privilegium   A.  —  5,  I 
Doctoris  A.  —  5,  3   ora  fehlt  A;   canina   (st.  camo)  BC.  —  5,  5  sancta  A 
demonstrativa  BC.  —  7,  2  ut  fehlt  A.  —  7,  3  Excipiatur  A.  —  8,  1  Appro 
pinquant   A,  Appropinquat  BC.  —   9,  3  Remigantium  A.  —  10,  2  et  sanct 
A.  —  10,  4  angeUcae  BDE,  —  11,  1  Helisinus  A.  —  11,  10  De  vita  commc 
riens  A.  —  12,  1  Christe  (st.  triste)  A.  —  12,  2  vox  (st.  sonus)  A.  —  14, 
asta  nobis   A.  —    15,   1  Mos.    BC.  —    16,  1    Huius  desiderantis  A.  —  16, 
vovens  (st.   favens)  A.  —  17,  2  Phantasmata  E.  —  17,  4  utque  A.  —  19, 
sponsam  DE.  —  20,  1  Patris  vultum  B— E.  —  20,  2  per  cultum  ABDE.  - 
21,  2  maris   pariter  ADE.  —    22,  2  Hunc  pium  ADE.  —  22,  4  Viroque  A 
—  23,  1  factus  est  A.  —  23,  2  hat  zwei  Silben  zu  wenig". 

Die  Mcloclie  (in  A)  ist  jene  der  Gottschalkschen  Sequenz  „Caeli  enai 
rant"  (A.H.  L,  Nr.  267).  Der  Reim  bestimmte  hier  die  Versabteilung.  - 
Da  der  Rhythmus  nicht  gewahrt  ist,  konnte  vorstehende  Sequenz  jenen  de 
Ubergangsstiles  zugezahlt  werden.  —  Aus  welchem  Teile  Deutsdilands  si 
stammt,  war  nicht  zu  ermitteln. 


186,   In  Conceptione  Beatae  M.  T. 


1.    Gratulare,  plebs  honesta, 
Et  conceptus  cole  festa,, 
Nam  Mariae  conceptio 
Sanctis    est  gratulatio. 

3.    Sicut  ortum  ordinavit^ 

Sic  conceptum  praeparavit 
Creans  Dei  potentia 
Mariam  plenam  gratia. 


2.    Hanc  elegit  Deus  pater, 
Ut  fieret  verbi  mater, 
Ex  quo,  per  quod  omni: 
Caelestia,  terrestria. 

4.    Si  fuerunt  genitores         , 
In  conceptu  peccatores, 
Ideo  Dei  gratia 
Non  gravatur  haec  Mari 


II 


De  Beata.     In  Conceptione  Beatae  M.  V. 


287 


5.    Nam  ubi  Dei  gratia, 
Nou   est  culpae  miseria, 
Necparentum  culpa  laesit, 
Cui  Deus  sic  adhaesit, 

7.    Et  nobiscum  colit  pie 
Conceptionem  Mariae, 
De  qua  natus  fuit  Deus, 
Per  quam  venit  homo  reus 


6.    Ut  ex  ipsa  nasceretur 
Et  sic  reus  salvaretur. 
luste  gaudet  ecclesia 
Colens  salutis  gaudia. 

8.     A.d  stellatum   palatium, 
Ubi   pax  est  et  gaudium, 
Ad  quod  virgo  per  filium 
Nos  ducat  post  exsilium. 


Cod.  Engelbergen.  saec.  13.  (Nur  so  bezeichnet  Morel,  Nr.  120,  seine 
Quelle,  die  uns  leider  entgangen  ist.  Auch  P.  Gottwald  notiert  in  seinem 
„Catalogus  Codicum  manuscriptorum"  der  Engelberger  Stiftsbibliothek  keine 
Dichtung  dieses  Anfanges,  weshalb  wir  auf  weitere  Nachforschung  verzichten 
und  uns  auf  Morels  Textangaben  verlassen  muBten).  A.  —  Pros.  ms.  San- 
gallense  dictum  „Branderi"  anni   1507.     Cod.  Sangallen.  546.  B. 

1,  1  plebs  modesta  B.  —  3,  3  Te  fecit  (st.  Creans)  A.  —  Nach  4,  2 
fiigt  B  ein:  Qui  foetantur  patre  primo  |  De  corruptioiiis  limo.  —  4,  4  nec 
(st.  haec)  AB.  —  7,  1  Ut  A;  colat  AB.  —  Vor  7,  1  fiigt  B  ein:  Qui  non 
gaudet,  erubescat,  |  Paenitendo  hilarescat.  —  Ebendort  lauten  7,3  —  8,4: 

Per  quam  venit  natus  Deus, 
Per  quam  vivit  homo  reus. 
Ahna  virgo,  per  filium 
Nos  deduc  post  exsilium 
Ad  stellarum  palatium, 
Ubi  pax  et  gaudium. 

Dementsprechend  verteilt  sich  in  B  auch  die  Melodie  auf  9  Strophen. 
Nach  der  Angabe  Chevaliers  (Repert.  Nr.  7413)  ist  diese  Sequenz  auch  iu 
das  Missale  Gratianopolitanum  impr.  Gratianopoli  1497  gedrungen;  in  der 
Ausgabe  von  1532  ist  sie  niclit  zu  finden.  Ihr  Ursprung  liegt  scheinbar  im 
Scliweizer  Gebiete. 


1S7,   In  Conceptione  Beatae  M.  V. 


1.    Quam  ligurat  lex  primaeva,         2. 
Caput  vermis  calcans  Eva 
Mundum  intrat  hodie; 

3.    Innocenter  ambulautes,  4. 

Legem  Dei  meditantes 
Parentes  promeruit ; 


5.    lustam  quippeducunt  vitam, 
Pietate  redimitam 
Miserando  misoris. 


7.    Venit  tom])us,  quo  prodiret,         8. 
Ovem   lapsam   qui  roquiret, 
Natus  in  splendoribus. 


Haecest,quae  nescivit  torum 
Paternorum  delictorum 
Dono  fulta  gratiao. 

Tam   devotos  contorales, 
Castitate  sociales 

Mundus  uunquam  habuit. 


6.    Duo   stabant  infecundi, 
Supportantes  gomebuudi 
Legis  probra  vetoris. 


Solera  parat  ad  amictum, 
Corpus  matris  benodictum 
Resplondeus  virtutibus. 


288 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


9.    Labem  si  quam  vides  solis,10.    Solis  rotam  maculari 

Famam  nigrat  liuius  prolis;  Nec  lianc  prolem  denigrari 

Sed   non  fas  est  dicere  Culpae  quovis  genere. 

11.    Absit  a  te,   mens  humana,  12.    Opus   istud  singulare 

Suspicari   quaeque  vana,  Perscrutantem  quaerit,  quare 

Dum  divinum  agitur^  Sic  in  altum  rapitur. 

13.    Cessent  ergo  detractores  14.    Carnis  Adae  profluxisse 
Ignes  flantes  Nec  conceptum 

vastatores,  hunc  transisse, 

Dentes  fraenent  duriores  Quin  traductum  polluisse 

Contendentes  maculam  Propter  carnis  regulam. 

15.    Quod   excedit  notionem,  16.    Caeli  regem   adoremus, 

Non   requirit  rationem,  Matrem   regis  collaudemus, 

Sed  divinam  unctionem ;  Ut  cum  illis  conregnemus 

Ergo  mente  sedula  Per  aeterna  saecula. 

Miss.  Stregnense  impr.  Lubecae  1487.  —  Daraus  ediert  in  The  Eccle- 
siologist  XCVIIl  (Oct.  1858),  S.  354.  Dieser  letzteren  Quelle  entnahm  Daniel 
(V,  S.  225)  den  Text,  gab  aber  im  Gegen?atz  zum  Ecclesiologist  als  Quelle 
das  Missale  Upsalense  impr.  1518  an.  Dieses  Missale  von  Upsala  enthalt 
jedoch  nicht  unsere  Sequenz.  Strengnaes,  ein  Suffraganbistum  von  Upsala, 
hat  aUein,  soweit  sich  beurteilen  laI5t,  diese  formgewandt  geschriebene  Se- 
quenz,  welche  die  Conceptio  nur  im  passiven  Sinne  und  mit  apologetischer 
Farbung  behandelt,  liturgisch  verwendet  und  Avohl  auch  geschatien.  —  Wir 
zweifeln,  ob  in  1,  1  htx  primaeva  oder  lex  primaeva  zu  lesen  ist. 


188.    In  Nativitate  Beatae  M.  V. 


1.    Nativitas  Mariae  virginis, 
Quaenoslavitalabecriminis, 
Celebratur  liodie ; 
Dies  est  laetitiae. 

3.    Stella  nova 

noviter  oritur, 
Cuius  ortu 

mors  nostra  moritur, 
Evae  lapsus  iam  restituitur 

In  Maria. 

5.    Virgo  clemens  et virgo  unica, 
Virga  fumi,  sed  aromatica, 
In  te  caeli  mundique  fabrica 
Gloriatur. 


2.    De  radice  lesse  propaginis 
Hanc  eduxit  sol  veri  luminis 
Manu  sapientiae 
Suae  templum  gratiae. 

4.    Ut  aurora 

surgens  progreditur, 
Velut  luna 

pulchra  describitur, 
Super  cuncta  ut  sol  elegitur 

Virgo  pia. 

6.    Te  signarunt  ora  prophetica,  , 
Tibi  canit  Salomon  cantica 
Canticorum,  te  vox  angelica 
Protestatur. 


De  lieata.     In  Nativitate  Beatae  M.  V.  289 

7.    Verbum  patris  8.    Fructus  virens 

processu  temporis  arentis  arboris, 

Intra  tui  Christus,  gigas 

secretum  corporis  immensi  roboris, 

In  te  totum  et  totum  deforis  Nos  a  nexu  funesti  pignoris 

Simul  fuit.  Eripuit. 

9.    0  Maria,  10.    0  vera  spes 

dulce  commercium  et  verum  gaudium, 

Intra  tuum  Fac  post  vitae 

celasti  gremium,  praesentis  stadium, 

Quo  salutis  reis   remedium  Utoptatumincaelisbravium 

Indulgetur.  Nobis  detur. 

Collect.  ms.  Praedicatorum  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 75. 
Cod.  Londinen.  Add.  23935.  A. —  Pros.  ms.  Praedicatorum  8.  Ludovici  Pis- 
ciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Egert.  2601.  B.  —  Miss.  ms.  Praedica- 
torum  Tolosanum  saec.  13.  Cod.  Tolosan.  98.  C.  —  Brev.  et  Pros.  ms. 
Tolosanum  saec.  15.    Cod.  Parisin.   1034.  D.  —  Trop.  ms.  Narbonense  saec. 

12.  Cod.  Parisin.  778.  add.  saec.  13/14.  E.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Lug-- 
dunense  sa^c  14.  Cod.  Capit.  Lugdunen.  A.  6.  F.  —  Pros.  ms.  Praedica- 
torum  Gallicum  saec.  14.  ex.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  liturg.  g  3.  G.  —  Miss. 
ms.  Venetense  saec.  15.  Cod.  Kotomagen.  307.  H.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum 
Parisiensium  anni  1532.     Cod.  Parisin.  Mazarin.  448.  H*. 

Trop.  ms.  Bobbiense  saec.  12/13.     Cod.  Taurincn.  F.  IV  19.  add.  saec. 

13.  1.  —  Grad  ms.  Praedicatorum  S.  Marci  Florentini  saec.  14/15.  Cod.  S. 
Marci  Florentin.  T.  K.  —  Miss.  ms.  Aquense  anni  1423.  Cod.  Aquen.  1039. 
L.  —  Pros.  ms.  Farfense  anni  1514.  Cod.  Koman.  Farfen.  33.  M.  —  CoUect. 
ms.  Praedicatorum  saec.  15.     Cod.  Bononien.  4019.  M*. 

Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
B78.  N.  —  Oration.  ins.  Nunbergense  saec.  14.  in.  <^'gin.  Monacen.  101.  O. 
—  Grad.  ms.  Altenbolicnaviense  (Monialium  O.  Pr.)  saec.  14.  Clm.  Monacen. 
23287.  P.  —  Miss.  nis.  Frisiiigense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  Q.  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  Ilelveticum  saec.  14.  ex.  Cod.  Muro-Grisen.  membr. 
1.  R.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (Trevirense '?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan. 
132.  S.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Coloniense  (et  S.  Oucis)  anni  1425.  Cod. 
Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  T.  —  Grad.  ms.  Monialium  O.  Pr.  Colonieuse 
saec.  15.  Cod.  Seniin.  Cob)nien.  12.  U.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Colo- 
niense  saec.  15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  V.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum 
Vindoboiiense  anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  213.  X.  —  Miss. 
ras.  Strigoniense  (?  Ultramontanorum)  saec.  15.  Cod.  Salisburgen  V  1  B  23. 
X*. —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Zwettlen.  207.  Y.  —  Miss.  ras. 
Pelsinense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XV  A  8.  Z.  —  Grad.  ms.  Prae- 
dicat.  Unterlindonse  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317.  a.  ~  Pros.  ms.  Prae- 
dicatoruni  (?  Noviomagense)  saec.  15.  Cod.  S.  Ign.Htii  Noviomagen.  55.  b.  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  C.  —  Miss.  ms. 
Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415.  d.  —  Miss.  ms. 
Scarense  saec.  15.  Cod.  Upsalon.  C.  427.  e.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum 
Hispanicum  saec.  16.     Cod.  Vatican.  5591.  f. 

Pros.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Aujx-  CCIX.  g.  — 
Miss.  ms.  Constantionso  saec.  15.  Cod.  Wolfeggen.  s.  n.  h.  —  Miss.  ms. 
Mellicenso  saoc  14.  Cod.  Mellicen.  1057.  i.  —  Miss.  uis.  S.  lohannis  Iliero- 
«olymitani  saec.  14.  Cod.  Potrin.  Salisburgen.  a  V  12.  k.  —  Miss.  ms.  Pa- 
aviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  L  —  Miss.  et  Pontific.  ms. 
Salisburgeuse  saec.  14.  ex.  Cod.  Salisburgon.  V  3  II  132.  m.  —  Miss.  ms. 
Blume-Baunister,  Thesauri  Hymnologici  Prosariuni  II.  1.  19 


290 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Salisburg-ense  anni  1490.  Cod.  Ducumburgen.  108.  li.  —  Miss.  ms.  Salis 
burgense  saec.  15.  Cod.  Florian.  XI  469.  0.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec 
15.  Cod.  Lambacen.  333,  p.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  anni  1465.  Cod 
Vindobonen.  4977.  q  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen 
2873.  r.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  S.  — 
Miss.  ms.  speciale  Pollingense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  11311.  t.  —  Miss 
ms.  Brixinense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  1782.  u.  —  Grad.  ms.  Taistenst 
anni  1493.  Cod.  Mus.  Diocesan.  Brixinen.  s.  n.  V.  —  Miss.  ms.  Hussemens( 
saec.  15.  Cod.  Muro-Grisen.  chart.  159.  X.  —  Miss.  ms.  Viridis  Silvae  aiin 
1456.  Cod.  Paulan.  25.  2.  30.  (Blas.  memb.  59).  y.  —  Miss.  ms.  S.  Aegidi 
Corneoburgensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneoburgen,  77.  z.  —  Miss.  ms.  Olo 
mucense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  «.  —  Miss.  ms.  S.  lacob 
Brunensis  anni  1490.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  17.  /9.  —  Miss.  ms.  S.  Andrea^ 
Berneschaviensis  anni  1498.  Cod  Pragen.  XII  C  6.  y.  —  Miss.  ms.  Tiecho 
bucense  saec.  15.  in.  Cod.  Pragen.  XIV  B  17.  d.  —  Miss.  ms.  Cremsens 
saec.  15.  Cod.  Pragen.  XII  B  13.  6.  —  Miss.  ms.  Pragense  (?)  saec.  15 
Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  A  13.  C«  —  Oration.  et  Pros.  ms.  Campense  ann 
1462.     Cod.  Darmstadien.  521.  rj. 

Die  recht  zahheichen  gedruckten  Missalien  Frankreichs  u.  Schweden 
(dnrchweg  mit  dem  Anfange  ,,Katiritas^'')  und  die  fast  nur  auf  die  Schweiz 
!Mahren  u.  Bohraen  beschrankten  Deutsdilancls  (durchweg  mit  dem  Anfangi 
..Conce^Uio^)  sind  groBtenteils  zitiert  von  Chevalier,  Repert.  Nr.  11881  um 
3701.     Wir  erganzen  resp.   heben  noch  hervor: 

Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  'K  —  Miss.  Quinqueecclesiens 
impr.  Venetiis  1499.  y..  —  Miss.  Auxitanum  impr.  Papiae  1495.  )..  —  Miss 
Aquense  impr.  Lug-duni  1527.  ^t^  —  Miss.  Caesaraugustanum  impr.  Caesar 
augnstae  1485.  v.  —  Miss.  Valeiitinum  impr.  Caesaraugustae  1528.  |.  —  Miss 
Athanacense  impr.  Lugduni  1531.  n.  —  Miss.  Bicterrense  impr.  Lugduni  153€ 
o.  —  Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1523.  a.  —  Die  Kollation  des  gu 
uberlieferten  Textes  ist  von  uns  beschrankt  auf:  ABEGH"^— PVX*Y  a  C 
ll — r  t  U  X  y  z  r]Xu'^7rQ0. 

1,  1  Conceptio  M  g — ^  (ausgenommen  tj  ,  das  besondere  Einleitun 
aufweist),  Festivitas  tt,  In  honore  I.  —  1,  2  lavat  ll  i  r  U  X;  a  sorde  u 
a  nexu  p.  —  1,  3  celebrantur  L.  —  2,  4  Suo  h;  Templum  suae  H*IM  ; 
/(7;  suae  gloriae  BV  li — r  t  U  X  y  z.  —  3,  4  nostra  tollitur  f  y.  —  3,  . 
Lapsis  (Evae  fehlt)  i ;  mox  restituitur  f,  iam  destruitur  li  X.  —  3,  6  In  noxi, 
(st.  Maria)  N.  —  4,  2  egreditur  h  X.  —  4,  3  Sicut  luna  I  tt  o;  pulchra  fehl 
t.  —  4,  5  Supra  n  0  r  |;  cunctas  EH''TKL  ^;  erigitur  Y  1  u  z  ^,  egreditu 
r,  regreditur  q.  —  5,  1  Virga  /,  mater  (st.  clemens)  EH*IKL  l  fj.  '^  n  q.  - 
5,  2  Virgo  ). ;  et  (st.  sed)  p ;  arcmaticam  n.  —  5,  3  Vitae  caeli  IL  ^ ;  e 
mundi  1.  —  5,  4  Glorietur  I.  —  6,  1  Te  figurant  y,  signaverunt  h,  signavi 
i.  —  6,  2  canunt  n.  —  6,  2  u.  3  Canticorum  Salomon  cantica  !  Tibi  canii 
te  EI.  —  7,  2  processum  t.  —  7,  5  Intrat  MNV  ahikmnoqxyz 
tua  (|  U,  tuum  p;  Vitae  tuae  \.  —  7,  3  Intus  totum  f  y  ).  n:  totam  q\  e 
fehlt  0.  —  7,  5  u.  6  et  deforis  simul  |  Totum  fuit  0.  —  7,  6  Semper  fui 
U.  —  8,  3  Christi  u.  —  8,  4  universi  roboris  y.  —  Zwischen  Str.  8  u. 
schieben  EH*IKLX*  X  l  /u  ^  n  q  folgendes  ein: 


!a.   Condoluit  i)umano  generi 
Virginalis  filius  uteri; 
Accingantur  senes  et  pueri 
Ad  laudem  virginis. 


8b.  Qui  poterat  de  nobis  conqueri, 
Pro  peccato  parentum  veteri 
Mediator  voluit  fieri 
Dei  et  hominis. 


9,  3  u.  4  fehlt  f;  9,  3  Intra  tui  h.  —  9,  4  caeleste  (st.  celasti)  ILM  i  m  n  r  t  : 
y  ju  ^n,  caelesti  h,  caelestis  o,  caelestum  1  u.  —  9,  5  nostrae  (st.  reis)  n,  aegris  i.  - 

10,  4  taedium  (st  stadium)  EIL  J  u  ^  n  q  a.  —  10,  5  Ut  in  caelis  optatur 
I  k  n  p  t. 

In  7]  sind  die  Strophen  1 — 4  so  umgedichtet: 


Ju  iieata.     In  Praesentatione  Beatae  M.  V 


291 


1.    Sumnii  regis  matcr  cximia, 

Laude,  precor,  reple  ]>raecor(lia, 
Cum  sis  laudis  mira  materia, 
O  Maria. 

S.    Ortu  tuo  mors  nostra  moritur, 
Evae  lajjsus  iam  restituitur, 
Miserisque  salus  infunditur 
Inspcrata. 


2.    De  radice  lesse  propaginis 
Te  eduxit  sol  veri  luminis 
In  salutem  humani  generis, 
Virgo  pia. 

4.    Ut  aurora  surgens  progrederis, 
Velut  luna  pulclira  describeris, 
.Super  cuncta  ut  sol  eligeris, 
O  beata. 


Dann  der  Anfang  der  5.  Strophe  .,Virgo  clemens  et  mater  unica"  mit  der 
liubrik:  „etc.  ut  in  illa  sequentia  habetur  Nativitas  Mariac  virginis".  — 
Im  Miss.  Stregnense  impr.  Lubecae  1487  wird  Str.  9  u.  10  als  besondere 
Sequenz  beniitzt;  daher  das  Incipit:  0  Maria  dulce  connnercium. 

In  Anbetracht  der  Quellen  ist  wohl  sicher,  daB  diese  Se^iuenz  einen 
Domiriikaner  u.  zwar  FranJireichs  im  18.  Jahrh.  zum  Verfasser  hat;  durch 
den  Orden  wurde  sie  dann  in  alle  Lander  des  Abendlandes ,  alierdings  in 
beschranktem  MaBe,  verbreitet.  —  Spater  ward  sie  in  Deutschland  vom  14. 
Jahrh.  an  fiir  das  Fest  Mariae  Empfdminis  verwendet  (daher  der  Anfang 
.^Conceptio^^  statt  ^Nativitas"),  drang-  abcr  in  dieser  Fassung  scheinbar  nicht 
in  das  niittlere  und  westliche  und  nordliche  Deutschland  vor. 


189.   Iu  Praesentatione  Beatae  M.  V. 


1.    Altissima  providente, 
Cuncta  recte  disponente 
Dei  .sapientia 

3.    Ex   cordis  affectu  toto 
Doniino  fideli   voto 

Se  strinxerunt  pariter 


11.    Nova  fulsit  gloria 

Tompluni,   dum   eximia 
Virgo   praesentatur. 

l'J.    Dum,  utnubant,  iubetmnltis 
Princeps   puellis  adultis, 
Primo  virgo  renuif, 


2.     Ino  nexu   coningatis 
loacliim   et  Anna  gratis 
Inga  suut  sterilia. 

4.    Mox,   si  jjrolem  illis  dare 
Dignetur,   lianc  dedicare 
In  templo  perenniter. 


5.    Angelus  apparuit  6. 

Lucidus,   qui  docuit 
Exaudita  vota^, 

7.    In   utero  consecrata,  8. 

Miro  modo  generata 
Gignet  mirabilius 

9.    Keuedicta  virgo   nata  10. 

Templo  trima  praesentata 
It  ter  quinis  gradibus. 


Regis  summi  gratia 
Ut  detur   his  lilia 
Gratiosa  tota. 

Altissimi   patris  natum 
Virgo  manens,    qui   reatum 
^lundi  tollet  gratius. 

Erecta  velox  ascendit, 
Et  uterque  parens  tendit 
Ornando  se  vestibus. 


12.    Edocta   divinitus, 
Visitata  caelitus 
Angelis  laetatur. 

14.    Ipsam   nam([ue  devovere 
Parentes,   ipsa  manere 
Virgo  voto  statuit. 
19* 


292  tSe(|uentiae  rhytlimicae  et  rigriiatae. 

15.    Consultus  Deus  responsum      16.    Ostensus  loseph  puellam 
I)at,ut  virgo  sumat  sponsum,  Ad  parentum  duxit  cellam 

Quem  pandet  flos  editus.  Nuptiis  sollicitus. 

17.    Tunc  Gabriel  ad  virginem       18.    Erudita  stat  tacita, 

Fcrens  conceptus  ordinem  Verba  quam  sint  insolita, 

Delegatur.  Meditatur. 

19.    At,   cum  ilie  tradidit  20.    Mox  verbum  concipitur 

Modum,   virgo  credidit,  Et,  quod  nusquam  clauditur, 

Sicque  sacro  flamine  Conditur  in  virgine. 

21.    Ecce,  virgo  siugularis,  22.    Nos  ergo  sic  tuearis, 

Quanta  laude  sublimaris,  Ut  fructu,   quo  gloriaris, 

Quanta  fulges  gloria !  Fruamur  in  patria. 

Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97.  add,  saec.  15. 
A.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  add.  saec. 
15.  in.  B.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  add. 
saec.  16.  C.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15'16,  Cod.  Pa- 
risin.  3639.  D. 

Grad.  ms.  Germanicum  saec.  14.  Cod.  Roman.  Angelic.  1436  (T  VIII  8) 
add.  saec,  14'15  E. — Miss.  ms,  Aug-ustanum  saec.  15.  in.  Cod.  Vindobonen. 
1810.  F.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis  Augustanae  anni  1497.  Clm.  Monacen.  4101. 
G,  —  Miss.  ms,  Patavieuse  saec.  15.  Cod.  Mellicen.  979.  H.  —  Miss,  ins. 
Patavieuse  saec.  15.  Cod.  Hilarien.  8.  I.  —  Mis.s.  ms.  S.  Horiani  saec, 
(14,  et)  15,  Cod,  Florian.  III  221  A,  K.  -  Miss,  ms.  Lambacense  saec,  15. 
Cod.  Lambaceu.  215  L.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen. 
156.  add.  „anno  LdOG  a  fratre  lacobo".  M  —  Miss.  ms  votivum  Altae  Su- 
perioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  N.  —  Hymn.  et  Prosar.  ms.  Em- 
meramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667,  O.  —  jSIiss.  ms.  Herbipo- 
lense  anni  1484.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1164.  P,  —  Grad.  ras,  Bambergense 
saec.  14/15,  Cod,  Eoman,  Ang-elic.  1424  (T  VII  11).  Q.  —  Grad.  ms.  Car- 
melitarum  Heilbronense  saec.  15.  Cod.  Stutgardien.  JBibl.  fol.  61.  R.  — 
Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod,  Graecen.  115.  S.  —  Miss,  ms,  Hos- 
pitalense  anni  1427,  Cod,  Paulan.  26.  1.  9.  (Hosp.  memb.  7)  add.  saec.  15/16. 
T.  —  Miss.  ms.  S.  Aegidii  Corneoburg-ensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneoburgen. 
77.  U.  —  Miss.  ms.  Altovadense  saec.  15.  Cod.  Altovaden.  93  V.  —  Miss. 
ms.  Pelsnense  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Bohem.  XV  A  8.  X.  —  Miss.  ms. 
Crumlavi'ienae  saec.  15.  Cod.  Altovaden.  LXXVI.  Y.  —  Miss.  ms.  Pragense 
saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Hungaric.  93.  Z.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  15. 
Cod.  Capit.  Pragen.  P  4.  a.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  ex.  Cod. 
Pragen,  XIII,  A  5  c.  b.  —  Miss  ms.  Nova-Planense  anni  1430,  Cod.  Mus. 
Bohem,  XVI  A  9.  C.  —  Miss,  ms,  Lucense  anni  1483.  Cod.  Strahovrien. 
I  A  7,  d.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioecesan.  Brixinen. 
s.  n.  e.  —  Miss.  ms.  Helveticum  saec.  15.  in.  Cod.  Muro-Grisen.  chart.  26. 
f.  —  Miss.  ms.  Scaphusiens^e  saec.  15.  ex.  Cod.  Turicen.  Rheu.  9.  g.  — 
Miss.  ms.  S  Stephani  Metensis  saec.  15.  Cod.  Meten.  12.  h.  —  Miss.  ms. 
Francofurdense  (?Scafnaburgense)  saec.  15.  Cod.  Herbipolen.  Mp.  th.  f.  85. 
h*.  —  Grad.  ms.  Trevirense  saec.  15.  Cod.  Cusan.  147.  i.  —  Grad.  ms. 
maioris  ecclesiae  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptor.  S.  I.  Valkenburgen! 
Liturg.  ms.  2.  k.  —  Grad.  ras.  Cruciferorum  Coloniensium  saec,  15.  Cod. 
Semin.  Colonien,  10.  l.  —  Miss.  ms.  Coloniense  saec,  15.  Cod,  Bruxellen. 
209,  m.  —  Grad.  ms.  Nussiense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VJ 
11.  n. — Miss.  ms.  Asnidiense  anni  1475,  Clm.  Monacen.  10074.  0.  —  Grad 
ms.  Clarholteiise  (?)  saec.  15.     Cod,  Westkirchen.  s.  n,  p. 


IJe  lieata.     Iii  Praesentatione  Beatae  M.  V.  293 

Miss.  nis.  S.  Pancratii  Leydensis  saec.  15.    Cod.  Parisin.  Arsen.   160.  (|. 

—  Miss.  ms.  Traiectense  saec    15.     Cod.  Mediolanen.  Brera  AE  XIV   12.  r. 

—  Miss.  ms.  S.  Walbiir^ae  Zutphaniensis  saec.  15.  Cod  Mus.  Ziitphanien. 
Ms.  7.  S.  —  Grad.  nis.  Enchusanum  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Episcop.  Harlemen. 
109  (401).  t.  —  Miss.  ms.  Textorum  Harlemensium  saec.  15.  ex.  Cod.  Har- 
lemen.  membr.  fol.  2.  add.  saec.  16.  u.  —  Miss.  ms.  Pistorum  Noviomagen- 
sium  saec.  15.  Cod.  Mus.  Noviomagen.  I  a  2.  v.  —  Miss.  ms.  Augustino- 
Romanum  Neapolitanuin  anni  1507.  Cod.  Vatican.  Ottob.  221.  x.  —  Miss. 
ms.  Tirasonense  anni  1461.  Cod.  Capit.  Tirasonen.  s.  n.  y.  —  Pros.  ms. 
Sangallense  dictum  „Branderi"  anni"   1507.     Cod.  Sangallen.  546.  z. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  «.  —  Miss.  Autissiodorense  impr. 
Parisiis  [1484].  /9.  —  Miss.  Kedonense  impr.  Parisiis  1492.  y.  —  Miss.  8a- 
giense  impr.  Rotoinaf^i    1496.  ()'.  —   Miss.  Pictaviense  inipr.  Parisiis   1498.  f. 

—  Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi  1499.  c.  —  Mi.>>s.  iiriocense  impr. 
Rotomagi  [1502 '?j  ?;.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Rotomagi  1503.  'K —  Miss. 
Noviomense  impr.  Rotomagi  1506.  y.  —  Miss.  Tullense  impr.  Parisiis  1507. 
X. —  Miss.  Aureliancnse  impr.  Parisiis  [1519|.  /n. —  Miss.  Lingonense  impr. 
Trecis  1520.  fj*.  —  Miss.  Tharentasiense  impr.  [Lugduni  cr.  1520].  r.  —  Miss. 
Leonense  impr.  Parisiis  1520.  ^.  —  Miss.  S.  Martini  Turonensis  impr.  Pari- 
siis  1529.  n.  —  Miss.  Athanacense  impr.  Lugduni  1531.  o.  —  Miss.  Ruthe- 
nense  impr.  Lugduni  [cr.  1540].  a.  —  Miss.  Burdigalense  impr.  Uurdigalis 
1543.  T. 

Miss.  Coloniense  impr.  Coloniae  1481.  v.  —  Miss.  Herbipolense  impr. 
Herbip^^di  1481.  (f.  —  Miss.  Ratisbonense  impr.  Ratisbonae  1485.  /.  —  Miss. 
Constantiense  impr.  Basileae  1485.  /*.  —  Miss.  Eystetense  impr.  Eystet 
1486.  ijj.  —  Miss.  Lubicense  impr.  Lubecae  1486.  o.  —  Miss.  Basilicnse 
impr.  Basileae  1488.  aa.  --  Miss.  Olomucense  impr.  Bambergae.  1488.  bb. 
Miss.  Augustanum  impr.  Bambergae  1489.  CC.  —  Miss.  Trevirense  impr.  Basi- 
leae  [cr.  1490|.  (1(1.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Pataviae  1491.  ee.  —  Miss. 
Curiense  impr.  Augustae  1497.  ff*.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae  1498. 
g^.  —  Miss.  Ronianuni  inipr.  ^'onetiis  14V}8.  hll.  —  Miss,  l^rixinense  impr. 
Basilcae  1511.  ii.  —  ^liss.  Nunihurgense  impr.  Basileae  1517.  kk.  —  ?>liss. 
Misnense  impr.  Lipsiae  1510.  11.  —  Miss.  Cracoviense  imj^r.  Cracoviae  1545. 
min.  —  Miss.  Lnndense  inipr.  Parisiis  1514.  nii.  —  Collationicrt  sind: 
ABDEFH-LN-  gSV— Z  b  k  1  (i  r  x  z  /  hli  ii  II  inm  iiii. 

1,  1  Altissimo  w,  Ab  aeterno  providente  nil,  Ab  ae  terno  disponente  1 
(vgl.  hierzu  A.H.  Vlll  Nr.  48;  die  dort  vorgelej'te  Sccjuenz  ist  eine  Um- 
dichtung  und  Kurzung  der  vorstehenden  :  1  bietet  diese  gleiche  Umdiihtung 
u.  bleibt  daher  bei  den  \veitereu  Varianten  ausgeschaltet).  —  2,  1  Vero  nexu 
S,  Qiio  nexu  L;  sexu  V;  coniugis  II,  coniugati  S.  —  2,  2  grati  S.  —  2,  3 
Sunt  iuga  I.  —  3,  1  Ex  attectu  cordis  iiu.  —  3,  2  Et  tideliter  devoto  nu, 
voce  (st.  voto)  X.  —  3,  3  Se  dederunt  iin.  —  4,   1   prolem  aeque  darent  iin. 

—  4,  2  Dignaretur  hanc  dicare  S;  Dignetur  feldt  iin;  sibi  (st.  hanc)  dedi- 
carent  nn.  —  5,  2  edocuit  (st.  qui  docuit)  nn.  —  5,  3  Exaudiat  hh.  —  Str. 
5  u.  6  umgestellt  niin.  —  6,  1  sunnna  L.  —  6,  2  Ut  his  detur  BN<>  b  ((  1% 
His  ut  detur  nn,  Ut  eis  detur  Fil  k,  Ut  detur  cis  Q  z,  Ut  det  illis  P.  — 
7,  1  Mox  in  alvo  nii;  consi-crata  lehlt  K.  —  7,  2  Matrimonio  (st.  Miro  mo- 
io)  S.  —  7.  3  Gignit  FY  k  n,  (Jignent  llini,  Gignens  nil ;  mirabilis  L,  ut 
ntiirabilia  K.  —  8,  1  Summi  patris  Dei  nn ;  Dei  patris  11.  —  8,  3  to  lit  H 
k  11  Z,  tollat  V;  gradibus  S.     -  Str.  9  tVhlt  S.  —  9,   1  nata  tehlt  X.  —  9,  2 

|\nna  trino  (!)  nn :  trina  BEHILNOPQ  (|  r  X  hh,  trimo  X,  trino  K.  —  9,  3 
M  ter  F  A,  Iter  AL,  Ut  ter  I,  Inter  x,  Et  ter  nn,  It  itor  11  inin.  Ter  (ohne 
j.t)  K.  —  10,  1  Eropta  A;  vo1»k\  mox  F.  —  10,  2  Dum  utirque  N;  Dum 
^entus  pareus  incondit  (I)  K,  Dum  vonit  parens  attendit  E.  —  10,  3  Orando 
|.'^;  Se  ornando  NO  r.  —  Str.   10-14  sind  in  iin  umgedichtot: 

10.    Felix  ista  slc  conscendit. 
Uterque  parens  ostendit 
So  ornando  vostibus. 


294 


Seqnentiae  rliythiTiicae  et  rigmatHc. 


11.    Nova  fulsit  gratia, 
Templo  dum  eximia 
Virgo  praesentatur. 

18.    Cum  ex  edicto  ceterae 
Pontificis  nubent  .  . 
.  .  .  haec  renuit 


12.    Femina  haec  supernorum 
Et  in  via  semper  moruni 
Prorsus  delectatur. 

14.    In  praeclaro  namque  voto 
Permanere  corde  toto 
Christo  Deo  statuit. 


11,  1  fulcit  k,  luxit  S;  gratia  SY  z.  -  11,  2  Templo  NSXY  mm:  dum  fehlt 
F.  —  Str.  12  u.  folgende  fehlen  (eine  Lucke)  E.  —  12,  1  Educta  F,  Docta 
z.  —  12,  3  Angelus  KS;  collaetatur  x  hh  ii.  —  13,  1  Cum  K.  —  18,  2 
Praeses  A;  Puellis  princeps  L.  —  18,  3  Prima  HLY,  Praemia  V,  Sacra 
KNQ.  —  14,  2  Parentes  sicque  parere  S;  ipsaque  IL  —  14,  8  toto  (st.  voto) 
n,  vota  HI  z  ii.  —  15,  2  virgo  sponsum  sumat  iiii.  —  15,  8  Flos  quem 
prodit,   nn,    Quem   prodit   flos  q,    Quem   pandit  11.  —   16,  1  Ascensus  I.  — 

16,  2    misit  (st.  duxit)  S;   celsam  (st.  cellam)  I.  —  17,  1  En  Gabriel  nn.  — 

17,  2  Conceptus  ferens  nn.  —  17,  8  De  summis  delegatur  nn.  —  18,  1 
Virgo  viro  incognita  nn.  —  18,  2  Verba  quae  sunt  nn,  quae  sint  D  A  (so 
vielleicht  noch  einige  andere  Quellen).  —  18,  3  Matris  (!)  meditatur  nn.  — 
19,  1  Paranymphus  tradidit  nn,  Et  cum  FS  n  ii,  Actum  KN,  Ut  cum  llh, 
At  ille  (ohne  cum)  L;  tradit  X.  —  19,  2  Modo  L;  virgo  fehlt  X.  —  20,  1 
Verbum  mox  nn ;  concepit  L.  —  20,  2  Et  fehlt  L ;  nunquam  S ;  aiiditur 
HY.  —  21,  8  fulget  H;  in  gloria  z.  —  22,  1  Hic  nos  pia  tuearis  nn;  Nos 
sic  ergo  n ;  sic  fehlt  PZ.  —  22,  2  Ut  quo  fructu  nn ;  fructum  FL ;  qua  F. 
—  Nach  Str.  22  als  AljschluB  noch  angefiigt  in  mm :  Amen  Ameu  Amen  di- 
cant  omnia. 

Die  Melodie  variiert;  in  mindestens  5  verschiedenen  Singweisen  ist  sie 
iiberliefert.  —  Das  Schema  stimmt  zu  jenem  von  „In  caelesti  ierarchia^^ .  — 
Die  Initialen  der  Halbstrophen  ergeben  dRfi  Akrostichon :  Ave,  3Iaria,  hene- 
dico  te.  Amen.  Als  ein  Spruch-k\ixo?,i\Qhon  ist  es  sehr  bedeutsam;  denn 
solche  Spruchakrostichen  sind  selten.  Sehr  beliebt  aber  waren  sie  bei  Phi- 
lipp  VOn  Maizieres,  Kanzler  des  Konigs  von  Cypern.  Als  Gesandter  des 
letzteren  kam  er  1871  an  den  Hof  des  Papstes  Gregor  XI  nach  Avignon  und 
veranlaBte  denselben  zur  Einfuhrung  des  Festes  Marid  Opferung.  Von  ihm 
stammen  ein  Reimofficium  auf  dieses  Fest  (A.H.  XXIV,  Nr.  25)  und  mehrere 
andere  Dichtungen  (vgl.  A.H.  LII,  Nr.  38,  SchluBbemerkungen).  An  sich 
schon  wird  daher  die  Vermutnng  auf  ihn  als  Dichter  der  Sequenz  gelenkt. 
Sie  wird  bestarkt  durch  das  auffallende  Akrostichon.  Zudem  paBt  die  Sprach- 
weise  der  Sequenz  mit  ihren  Unebenheiten  im  Rhythmus  (daher  die  Korrek- 
turen  in  einigen  Quellen)  ganz  zura  Stil  des  genannten  Officiums.  Das 
Gleiche  gilt  vom  Inhalt:  die  Art  der  Darstellung  im  Tempel,  das  Geliibde 
der  .lungfraulichkeit,  das  Blumenwunder  des  hl.  Josef,  die  Verbindung  der 
Opferung  Mariens  mit  der  Verkiindigung  der  Geburt  durcli  Gabriel  und  mit 
der  jEmp)fcingnis  des  Gottessohnes  finden  sich  genau  so  dort  wie  hier.  Sogar 
die  ungewohnlichen  Wortwendungen„Templo  trima  praesentata  |  It  ter  quinis 
gradibus^^  (Str.  9,  2  u.  8)  finden  sich  im  Officium:  „Templi  penetralibus  |  est 
trima  dicata"  (Ant.  3,  8  sq.  in  1.  Vesp.)  und  „In  templum  Dei  gradibus  | 
Ter  quinis  erat  aditus  "  (Ant.  1,  1  sq.  in  1.  Noct.). 


IDO.   In  Praesentatione  Beatae  M.  V. 


1.    Gande,  Sion,   et  laetare, 
Templum  venit  adorare 
Nova  tibi   filia, 


2.    Quam  rcx  regum  concupivi| 
Cuius  teriiplum   introivit 
Ornata  monilia. 


De  JJeata.     lii  l*rae.sentatione  Beatae  M.  V. 


295 


2.    Quae   iustis  a  parentibus 
In   annis  tam  recentibus 
In  templo  praesentatur, 

5.    Tam  castis  in  visceribus, 
Tam    puris  ex  sanguiuibus 
Hanc  carnem  ministravit, 

7.    Idcirco  cives  caelici 
Ac  spiritus  angelici 
Prae  gaudio  mirantur, 

9.    Haec  iter  planat  invium, 
Quo  agnum  quondam  devium 
Reduxit  ad   pastorem ; 

11.    lerusalem   tu  filia, 

In  templo  fer  auxilia 
Te   veniam  potenti. 

13.    Quae  nunquam  vidit  oculus, 
Haec  praeparavit  Dominus 
Suis  se  diligentibus; 

15.    Eia,  mater,  nos  agnosce, 
Libro  vitae  nos  deposce 
Cum  electis  inseri. 


4.    Sinceris  nostris  mentibus 
Amore([ue    fervcntibus 
Quam   iuste  collaudatur. 

6.    Quos  Deo   sanctus  spiritus 
Ex   utero  divinitus 
In  unum   copulavit. 

8.    Mysterium  mirabile, 
Excellens,   ineffabile, 
Extremum  contemplantur. 

10.    Haec  nulli  claudit  gremium, 
Sed  miserando  praemium 
Dat  lassis  post  laborem. 

12.    Qui  pascis  inter  lilia, 
Da  bona  super  milia 
Et  auri  et  argenti. 

14.    Haec  in  caelorum  acie 
Videntur  clara  facie, 

Sanctis  et  puris  meutibus. 

16.    Ut  consortes  tuae  sortis 
Et  a  poenis  et  a  portis 
Eruamur  inferi. 


Miss.  Verdense  impr.  [cr.  1500].  —  Das  ist  die  Quelle  nach  Angabe 
von  1.  31.  Neale  (Sequcntiae,  p.  201  sqq.),  der  allein  die.se  Sequenz  ediert 
hat  und  zwar  einzig  aus  dem  bezeichneten  Missale,  das  er  laut  seiner  An- 
gabe  (1.  c.  pag.  IX)  „in  IJihliotheca  Wolfenhuttelensi"  vorgefunden  hahen 
will.  In  beiden  Wolfenbiitteler  Exemphiren  des  Verdener  Missale  (vom  Jahre 
1486  u.  1493)  ist  aber  diese  Sequeuz  nicht  zu  entdecken,  auch  nicht  nach 
abermaligem  sorgfaltigem  Suchen ,  dem  sich  der  dortige  Oherbibliothekar 
Dr.  Milchsack  giitigst  unterzogen  hat.  So  hleibt  lcider  nichts  iibrig,  als  deu 
sicher   entstellten,  Text  nach  der  Au.sgabe  Neales  als  Grundh-ige  zu  beniitzen. 

Die  beiden  SchhiKstroplien  sind  Entlehnungen  aus  der  Elisabeth-Sequenz. 
„Gau(le  Sion  quod  egressus^^  (darilber  im  Bd.  LV  der  A.H.);  dieselben  kommen 
auch  als  hesondere  Sequeuz  vor  im  Miss.  ms.  Bohemicinn  saec.  18.  Cod. 
priv.  (Jacobi  Kosonthal  Monacensis)  add.  saec.  14.  ex.  und  im  Miss.  Teuto- 
nicorum  impr.  Nuronborgae  1499  u.  im  Miss.  Moguntinum  impr.  Moguntiae 
ll493.  —  Nach  doni  Toxte  dioser  '2  ScldulJstrophen  konnte  dor  von  Neale 
vorgelegte  korrigiert  werden. 

2,  8  Coornata  monilia  (auch  „()rnata  monilia''  befriedigt  keineswegs). 
3,  3  praesentavit.  —  5,  3  sqq.  ist  unkhir.  —  8,  3  Extroma  copuhivit 
(cfr.  6,  3).  —  9,  2  Quo  fehlt.  —  10,  1  Ilaec  fehlt.  —  13,  2  Sic.  —  13,  3 
«e  fehlt.  —  16,  1  Ibi.  —  15,  2  vitaoque  depo.sce.  —  1.5,  3  inveni.  —  16,  1 
huius  (st.  tuae).  —   U>,  2  et  a  mortis. 


296 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


11)1 .   Iii  Aimuntiatione  Beatae  M.  V. 


1.    Mittit  ad   virginem 

Non   quemvis  angelum, 
Sed   fortitudinem 
Suam,   archangelum, 
Amator  hominis, 

3.  Naturam  superet 

Natus  rex  gloriae, 
Regnet  et  imperet 
Et  zyma  scoriae 
Tollat  de  medio; 

5.    Foras  eiciat 

Mundanum  principem 
Matremque  faciat 
Secum  participem 
Patris  imperii. 

7.    Accede,  nuntia, 

Dic  Ave  cominus, 
Dic  23lena  gratm, 
Dic  iecnm  Dominus 
Et  dic  ne  timeas. 

9.    Audit   et  suscipit 
Puella  nuntium, 
Credit  et  concipit 
Et  parit  filium, 
Sed  admirabilem, 


2.  Fortem  expediat 

Pro   nobis  nuntium, 
Naturae  faciat 
Ut  praeiudicium 
In  partu  virginis. 

4.    Superbientium 
Terat  fastigia 
Colla  sublimium 
Calcans  vi  propria 
Potens  in  2^i'oelio. 

6.    Exi,   f£ui  mitteris, 

Haec  dona  dissere, 
Revela  veteris 
Velaraen  literae 
Virtute  nuntii. 

8.    Virgo,  suscipias 
Dei  depositum, 
In  quo  perficias 
Castum  propositum 
Et  votum  teneas. 

10.    Consiliarium 

Humaui  generis 
Et  Deum  fortium 
Et  patrem  posteris 
In  fide  stabilem. 


11.    Qui  nobis  tribuat 
Peccati  veniam, 
Reatus  diluat 

Et  donet  patriam 
In   arce  siderum. 


Martyrol.  ms.  S.  Ceddae  Salopesberieiisis  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Rawl, 
D  1225.  A.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  B.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien  Add.  710.  C. 
—  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palat.  501.  D.  — 
Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonieu.  Hatton  3.  E.  —  Grad, 
ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  F.  —  Miss.  ms. 
Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow  5.  G.  —  Miss,  ms.  Here- 
fordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  A.H.  —  Miss.  ms.  Ebo- 
racense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  I.  —  Miss.  ms.  S. 
Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod.  priv.  reimpr.  Burntisland 
1864.  K. 


I 


De  Ijeata.    In  Annuntiatioue  Inutae  M.  V.  297 

Grad.  ms.  Pataviense  (V  Augustanum)  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Misc.  11- 
turg.  354.  L.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19 
(Hosp.  memb.  49).  M.  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Ci- 
vitaten.  LVI  (20).  N.  —  Miss.  ms.  Aquilegiense  saec.  14/15.  Cod.  Venet. 
L  III  125.  O.  —  Grad.  )ns.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen. 
fol.  34.  P.  —  Miss.  ms.  Aquilegiense  anni  1478.  Cod.  Vindobonen.  1831. 
Q.  —  Miss.  ms.  Secoviense  anni  1320.  Cod.  Graecen.  469.  R.  —  Collect. 
ras,  Pragense  saec.  14.  Cod.  Admonten.  717.  S.  —  Pros.  et  Trop.  ms.  Pra- 
gense  (Arnesti  de  Pardubicj  anni  1300.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  9.  T.  —  Miss. 
ms.  parvum  Pragense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixinen.  79.  U.  —  Miss.  ms. 
S.  ApoUinaris  in  Saczka  sae.c.  14.  Cod.  Mus.  Boheni.  XVI  li  8.  V.  —  Miss. 
ms.  Criiciferorum  in  Novo  Benatky  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  D  14. 
X.  —  Pontific.  et  ^liss.  ms.  Salisburgense  saec.  14.  ex.  Cod.  Salisburgen. 
V  3  H  132.  Y.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  15.  Cod.  Petrin. 
a  VI  26.  Z.  —  Miss.  ms.  Salisburgeuse  saec.  15.  Cod.  Admonten.  69.  a.  — 
Collect.  ms.  liturgicum  Posoniense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Hungaric.  95.  b. 
—  Miss.  ms.  Millestadiense  saec.  15.  Cod.  Labacou.  124.  c.  —  Miss.  ms. 
Lunaelacense  anui  1453.  Cod.  Viudoboueu.  1899.  (1.  —  Miss.  ms.  Brixi- 
neuse  saec.  15.  in.  Cod.  Inticen.  s.  n.  e.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493. 
Cod.  Mus.  Brixinen.  s.  n.  f.  —  Grad.  ms.  S.  Oswaldi  Zwolfmargreiuensis 
anni  1430.  Cod.  Mus.  Bolsauen.  7/4.  g.  —  Miss.  ms.  Constantiense  saec.  14. 
Cod.  Engelbergeu.  7.  li.  —  Grad.  ms.  Offeuburgeuse  saec.  15.  Cod.  Engel- 
bergeu.  1.  i.  —  Trop.  nis.  Bambergense  saec.  14Q5.  Cod.  Romau.  Angelic. 
1424  (T  VII  11).  k.  —  Collect.  ms.  Burtteuse  saec.  14/15.  Clm.  Monacen. 
17645.  1.  —  Miss.  ms.  spociale  PoUiugense  saec.  15.  in.  Clm.  Monaceu. 
11311.  m.  —  Miss.  ms.  Alrispaceuse  sacc.  15.  Clm.  Monacen.  2873,  n.  — 
Grad.  ms.  S.  Crucis  Augustanae  auni  1497.  Clm.  Mouacen.  4101.  0.  — 
Caution.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  p.  —  Miss.  ms. 
(Zwettlense  saec,  14.  et)  Pataviense  saec,  15.  Cod.  Zwettlen.  198.  q.  — 
Miss.  ms.  Patavieuse  saec.  15.  Cod.  Hilarieu.  8.  1*.  —  Miss.  ms.  Monstro- 
lense  saec.  15.  Cod.  Serain.  Brixincu.  47  (C  5).  s.  —  Collect.  ms.  Germa- 
nicum  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add.  27  630.  t.  —  Grad.  ms.  Ebracense 
saec.  15.  in.     Cod.  Herbipolen.  Mp.  th.  f.  108.  U. 

Trop.  uis.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Xouv.  acq.  1177.  add. 
saec.  13.  V.  —  Pros.  et.  Trop.  ms.  Parisieuse  (?Kemeuse)  saec.  13.  Cod. 
Assisien.    695.   x.  —    Miss.    et    Pros.    ms.  Saugenovetianum   saec.  13.  (et  14.) 

Cod.    Sangeuovefian.    90.    y.  —    Collect.    ms.  G;illicum  (et  Siculuni)  saec.  13. 
(et    15.)     Cod.  Vaticau.    3087.  z.  —  Miss.  ms.  Ebroicense  saec.   13  14.     Cod. 

Rotomageu.  305.  «.  —  Grad.  ms.  S.  Cornelii  Compeudiensis  saec.   14.     Cod. 

Parisiu.  17  329.  /S. —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.   14/15.    Cod.  Parisin.  Arsen. 

197.   y.  —   Grad.    ms.  Victorinum    saec.    13.    ex.     Cod.    Parisiu.   14452.  add. 

saec.  16.  d\  —  Miss.    ms.    Samniagloriauum   saec.    15.     Cod.    Parisin.  Arsen. 

623.  f.  —  Miss.  ms.  Cathalauuense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  840.  t,'.  —  Oration. 

ms.    Franciscauum    Parisiense   saec.    15/16.     Cod.   Parisiu.    3639.  rj.  —  Miss. 

ms.  S.  Maturiui    Parisiensis    ann.    1510 — 1544.      Cod.    Parisin.  Mazarin.   430 

(233).  &. 

Grad.  ms.  Toletauum  saec.  12/13.     Cod.  Capit.    Toletau.    35—10.  x.  — 

Trop.    ms.  Dertuscuse    saec.    13.    in.     Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.    add.  saec. 

18.  k.  —  Grad.    ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.     Cod.  Bruxelleu    11396. 

,u.  —  Grad.    ms.  Franciscauum  saec.   14,     Cod.  Pragen.  I  E   12.   r.  —  Miss. 

ras.  Beckense  saec.   15.    Cod.  Bruxellen.  3782.  ^.  —    Grad.  ms.  ("armelitarum 

saec.  14/15.     Clm.  Mouacen.  23027    77. 

Betreffs  der  gcdruckten  Missalieu,    welche  ini  wesentlichen  das  gleiche 

J3ild  der  liturgiscluu  Verbreituug  bieten,  wie   die  Hss.,  vol.  Cliovalier,  Kepert. 

Nr.  11653.  —  KoIIatiouiert  siud :  ABCDEFLMNOPSZ  k  1  u  p  q  r  s  t  V  X  z 

y  n  ^  f^- 

1,  4  Suum   )j.  —  2,  2  nobis  angelum  t.  —  2,  3  Xatura  1 :    Matremque 
faciat  t.  —  2,  4  In  (st.  Ut)  t.  —  3,  1  faciat  t,  superat  ABCFLNOPSZ  k  n 


298 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


p  r  y  ^  fj.  —  S,  'S  Kegnat  et  imperat  AB  etc.  (wie  bei  superat);  ut  imperet 
q.  —  8,  4  Ut  zyma  M;  Et  yma  V.  —  3,  5  ToUit  BCDFLNOPSZ  k  u  p  t  j' 
7j  ,9^  ^ ;  Potens  in  proelio  V.  —  4,  2  Teret  S;  fastidia  ii  r  V,  vestigia  M  1.  — 
4,  4  Calcat  M  n,  Calcet  l^DELNOPSZ  klpty^^.  —  4,  5  Potens  imperio 
X,  Tollat  de  medio  y.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt  A  k  (|  S  X  i9.  —  5,  1  eicias 
XT).  —  5,  3  Sponsamque  F:  facias  X  ?;.  —  5,  3  sq.  Secumque  faciat  |  Matrem 
N  k.  —  5,  4  Tecum  q  rj.  —  Str.  6  fehlt  A  r.  —  6,  2  dicere  C  1  q  y  z,  disse  (!)  S. 
—  6,  3  Pandensque  veteris  M.  —  7,  2  d(>mina  (st.  cominus)  M.  —  8,  1  concipias 
X,  concipies  E,  suscipiens  (ebenso  perficiens  und  teneat)  FL  y  If  u.  —  8,  2 
dispositum  M.  —  8,  8  Plene  (st.  In  quo)  M.  —  8,  4  Casta  DM  y  x  z  7y.  — 
9,  8  concepit  1  y.  —  10,  3  Ac  Deum  1;  Et  Dei  filium  t.  —  10,  5  In  fine  S 
n  p  q  r  S,  In  pace  E  1  y  x  Z;  stabiles  y.  —  Zwischen  Str.  10  u.  11  schieben 
DENO  n  S  y  Z  ;-  t9  das  folgende  Strophenpaar  ein : 


10  a.    Cuius  stabilitas 

Nos  reddat  stabiles, 
Ne  nos  labilitas 
Humana  labiles 
Secum  praecipitet, 


10 b.    Sed  dator  veniae 
Concessa  venia 
Per  matrem  gratiae 
Obtenta  gratia 
In  nobis  habitet. 


Dazu  die  Varianten :  10  a,  1  Huius  S.  —  lOa,  3  Neque  labilitas  y;  mobilitas 
NO.  —  10  a,  4  Mundana  DE  z  y  S^.  —  10 a,  5  participet  n.  —  lOa,  3  sqq. 
lauten  in  s :  Eiusque  firmitas  |  Paret  immobiles,  |  Ne  mors  praecipitet.  — 
10 b,  2  Ostensa  z.  —  10 b,  3  matrem  virginem  y,  matrem  Domini  n.  —  Str. 
11  fehlt  LMNOZ  t  y  X  Z  /  ^.  —  11,  4  gratiam  CS.  —  11,  5  arce  superum 
C.  —  Zu  Str.  11  ist  eine  Gegenstrophe  gedichtet  in  n  r  j'  ?y,  und  zwar, 
lautet  sie  in  y  ?;,  der  Str.  11  vorausgehend: 

Natura  premitur  [  In  partu  virginis, 
Rex  regum  nascitur  ]  Vim  celans  numinis, 
Sed  rector  (rex  y)  superum : 

in  n  r,  der  Str.  11  nachfolgend: 

Pro  nobis  filium  |  Ora,  sanctissima, 
Ut  post  exsilium  j  Fruamur  gloria 
Sanctorum  omnium. 

Die  originelle  Sequenz  hat  eine  eigentiimliche  Verbreituug  gehabt,  wii 
das  Quellenverzeichnis  ersehen  laBt.    ^lan  beachte,  daB  Mitteldeutschland,  dij 
rheinischen   und   westfalischen  Provinzen    und  Holland    nicht  vertreten  sinc 
axich    nicht  bei  den  gedruckten  Missalien.  —  Wie  man  auf  Petrus  Ahdlarc 
(f  1142)  als  A^erfasser  raten  konnte,    ist  schwer  ersichtlich ;  die  Dichtungsarl 
dieser  Sequenz  stimmt  nicht  zu  jener  des  Philosophen  von  Paraklet.    Ob  sie  i 
liberhaupt  franzosisches   und    nicht   vielmehr  enfilisches  Produkt  ist,    mogeB    ' 
wir  hier  nicht  entscheiden. 


192.    In  Annuntiatione  Beatae  M.  T. 


1.    Missus  Gabriel  de  caelis, 
Verbi  baiulus  fidelis 
Sacris  disserit  loquelis 
Cum  beata  virgine; 


2.    Verbum  bonum  et  suave 
Pandit  intus  in  couclave 
Et  ex  Eva  formans  Ave 
Evae  verso  nomine. 


De  Beata.    lu  Assuntiatione  Beatae  M.  V. 


299 


3.  Metum  pellit,  dat  solamen, 
„Xam  per  sacrum" 

inr[uit   „flamen 
Et   virtutis  obumbramen 
Deo  gravidaberis". 

5.    Consequenter  iuxta  pactum 
Adest  verbum  caro  factum, 
Semper  tamen  est  intactum 
Puellare  gremium ; 

7.    Signum   audis  novitatis, 
Crede  solum   et  est  satis; 
Non  est  tuae  facultatis 
Solvere  corrigiam ; 

9,    Virga  sicca  sine  rore 
Novo  ritu,   novo   more 
Fructum  protulit  cum  flore, 
Sic  et  virgo  pcperit. 

11.    lesus  noster,    lesus  bonus, 
Piae    matris  })ium   onus, 
Cuius  est  in   caelo  thronus, 
Nascitur  in  stabulo. 


4.    Ad   lioc  facit  argumeutum 
De  cognata 

documentum 
Et  caeleste  sacramentum 
Insperati  foederis. 

6.    Patrem   pariens  ignorat 
Et,  quam  homo  non  deflorat, 
Non  torquetur  nec  laborat, 
Quando  parit  filium. 

8.    Grande  signum   et  insigne 
Est  in   rubo  ot  in  igne ; 
Ne   adpropiet  indigne 
Calceatus  quispiam. 

10.    Benedictus  talis  fructus, 
Fructus  gaudii,   non  luctus; 
Non   erit  Adam   seductus. 
Si  de  hoc  gustaverit. 

12.    Qui  sic  est  pro  nobis  natus, 
Nostros  deleat  reatus, 
Quia  noster  incolatus 
Hic  est  iu   periculo. 


Trop.  ins.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1177.  add. 
saec,  12.  A. —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.(1:3).  Cod.  Parisin.  1139. 
B.  —  Trop.  ms.  Narbonense  sacc.  12.  Cod.  Parisin.  778.  C.  —  Collectan. 
ms.  S.  Audoeni  Rotomaoensis  saec.  12.  et  13.  Cod.  Rotomagen.  666  (A  o06). 
!).  —  Grad.  ms.  Rotomag-ense  saec.  13.  iu.  Cod.  Parisin.  904.  E.  —  Trop. 
ms.  S.  Leonardi  Lcmovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  F.  —  Trop. 
ms.  S.  Ebrulphi  saec.  12.  Cod.  Parisin.  10508.  add.  saec.  13.  G.  —  Trop. 
ms.  Parisiense  (?Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  H.  —  Pros.  ms. 
Praedicatnrum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  383.  I.  —  Collect.  ms. 
Jallicum  (Xantonense?)  saec.  12.  Cod.  Ilerbipolen.  Mj).  j.  q.  2.  add.  saec. 
3.  K.  —  Colloct.  ms.  Gallicum  (et  Sicuhnn)  saec.  l;l  (et  15.)  Cod.  Vatican. 
3087,  K  *.  —  Miss.  ms.  liaiocense  saec.  13.  (et  14.)  Cod.  Capit.  Baiocen. 
32.  L.  —  Miss.  ms.  S.  Harbarae  in  Algia  (saec.  12.)  cum  Prosario  saec.  13  14. 
Cod.  Sangenovefian.  96.  M.  —  Grad.  ms.  Fontebraldense  saec.  14.  in.  Cod. 
Lemoviccu.  2  (17).  N.  —  Prosar.  ms.  S.  Roberti  (Casae  Deij  saec.  14.  Cod. 
Parisin.  5247.  O.  —  I?rev.  ms.  Casae  Dei  (?)  cum  Prosar.  saec.  1415.  Cod. 
Vesolen.  14.  P.  —  Trop.  ms.  Claromontense  saec.  15.    Cod.  Claromonten.  57.  Q. 

Miss.  ms.  Secoviense  sacc.  12.  Cod.  Graecen.  479.  R.  —  Miss.  ms. 
Sarstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  F  p  17.  S.  —  Collect.  ms.  Admontense 
«aec.  12.  Cod.  Admonten.  739.  add.  saec.  13.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Fioriani 
«aec.  12.  Cod.  Florian.  III  208  add.  saec.  13.  U.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani 
«aec.  14.  Cod.  Florian.  XI  396.  V.  —  Miss.  ms.  Lambrechtonse  anui  l.'^36. 
^od.  Graecen.  395.  X.  —  Trop.  ms.  Secovienso  anni  1345.  Cod.  Graecon. 
'56.  Y.  —  Prosar.  ms.  Arnesti  de  Pardubic  anni  1360.  Cod.  Capit.  Pragon. 
i*  9.  Z.  —  Miss.  ms.  S.  Apollinaris  iu  Sazka  saoc.  14.  Cod.  Mus.  lioliem. 
CVI  B  8.  a.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  ox.  Cod.  Pni^en.  XIII  A 
•  c.  b.  —    Miss.    ms.    Frisiup^enso    saec.    14.      Cbn.   Mouacon.   23054.    c.  — 


300  Sequentiae  rhythmicae  et  rig-niatae. 

Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm,  Monacen.  2b73.  d.  —  Cantion.  ms. 
Tegurinum  (?)  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  e.  —  Miss.  ms.  Woltingero- 
dense  saec.  14.  Cod.  Gueifenbyteran.  569  (Helmst.  522).  f.  —  Oration.  ms. 
Engelbergense  saec.   14.     Cod.  Engelbergen.  159.  g'. 

Collect.  ms.  S.  Mariae  de  Kingeswoda  saec.  12.  ex.  Cod.  Coll.  Trinit. ' 
Oxonien.  34.  ll.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  CoU.  CFnlv. 
Oxonien.  148.  i.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Mancunien. 
Crawford  lat.  24.  i*.  —  Grad.  ms.  Sari.sburiense  anni  cr.  1275.  Cod.  Lon- 
dinen.  Add.  12194.  k.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  135.  L  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod. 
Vatican.  Palat.  501.  m.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxo- 
nien.  Hatton.  3.  n.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien, 
Add.  710.  0.  —  Miss.  ms.  Yigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxoiiien.  Bar- 
low  5.  p.  —  Miss.  ms,  S.  Petri  Westmonasteriensis  anni  cr,  1384,  Cod. 
Westmonasterien.  s.  n.  reimpr.  Londini  1891 — 97,  q.  —  Pros.  ms.  Cerneliense 
saec.  14/15.  Cod.  Cantabrigien.  Ll  I  10  (Pars  IH).  r.  —  Miss.  ms.  Here- 
fordense  saec.  14.  ex,  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  A.  S.  —  Miss.  ms 
Eboracense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  t.  —  Grad,  ms. 
Norwicense  saec.  15,  Cod,  Londinen.  Lansd.  462.  u.  —  Miss.  ms.  S.  Terre- 
nani  Arbuthnottensis    saec.  15.  ex.     Cod.  priv.  reimpr.  Burntisland  1864.  x. 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  add 
saec.  13.  y.  —  Oration.  ms.  FF.  Minorum  lanuensium  anni  1293.  Cod. 
Florentin.  Plut.  25.  3.  z.  —  Collect.  ms.  Veronense  saec.  13.  et  14.  Cod 
Oxonien.  Canon.  Misc.  95.  a.  —  Grad.  ms.  Franciscanum  Italicum  saec.  14. 
Cod.  Cantabrigien.  Add.  3027.  /9.  —  Collect.  ms.  Italicum  saec.  16.  Cod. 
Perusin.  657.  (I  52).  y.  —  Miss.  ms.  Corbeiense  saec.  14.  Cod.  Ambianen 
156.  J.  —  Pros.  ms.  Carmelitarum  Vilvordiense  anni  1418.  Cod.  Bruxellen. 
11359.  i.  —  Miss.  ms.  Scarense  saec.  15.  Cod.  Up.^^alen.  C  427.  ^.  —  Miss 
ms.   Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.     Cod.   Upsalen.  C  415.  ?j.  — 

Es  kommen  hinzu  zahh-eiche  gedruckte  Missalien  franzosischer  und 
englischer  und  schuedischer  Diozesen,  die  im  wesentlichen  von  Chevalier 
im  Repertoriu.m  (Kr.  11636)  verzeichnet  sind ;  ferner  das  Miss.  Caesaraugus 
tanum  impr,  Caesaraugustae  1485  und  Miss.  Gallicano-Siculum  impr.  Vene 
tiis  1568.  A^on  gedruckten  Missalien  Deutschlcmds  laBt  sich  nur  das  Miss. 
Ratisbonense  impr.  Katisbonae  1485  namhaft  machen;  im  Miss.  Olomu- 
cense,    welches  Chevalier  L  c.  angibt,  begegneten    wir  dieser  Sequenz  nicht. 

—  Kollationiert  sind  ABCDFHIKK^MNOQTUVY  efhiklmnouz 
a  ^  y  ds  C 

1,  1  e  caelis  UV.  —  1,  3  disseris  O.  —  2,  2  Intus  pandit  T;  et  con- 
clave  B  k.  —  2,  3  format  DIN  ll,  forma  CF  i  1  n  0  z  «  y  s.  —  2,  4  Evae 
fehlt  Q.  —  Str.  3  nachgetragen  K.  —  Str.  3  u.  4  fehlen  DHIY  f  II  i  m  n  0  U 
y  €  C-  —  3,  5  Dei  Q,  De  hoc  T;  dedicaberis  F,  fecuridaberis  K*.  —  4,  2 
De  quo  nata  z.  —  4,  4  virtutis  (st.  caeleste)  B.  —  4,  5  In  sperati  O,  In- 
spirati  AN.  —  Statt  Str.  4  in  M  e  k  1: 

„Mater  fiam",  inquit  illa, 
„Cuius  vere  sum  ancilla; 
Salva  tamen  sint  sigilla  J 

Pudoris,  ut  loqueris."  ^ 

Str.  5  u.  6  nach  Str.  8:  I  e  i  1  7. —  5,  3  Tamen  semper  C.  —  6,  1  Parem 
DFKMN  e  f,  Marem  UV;  Matrem  Deus  sic  liouorat  Y.  —  6,  2  quam  fehll 
Q,  quem  I;  Quam  virginitas  decorat  Y.  —  6,  3  non  hiborat  H.  —  Str.  7. 
u.  8    umgestellt  BK*  Z  f.  —   7,   1    audi  e  y  t ;   Audi  signum  Y;  quaeris  llt 

—  7,  2  Credc   tantum  HUVY;    est    et    satis  C-  — ^  7,  3    nostrae  (st.  tuae)  Di 

—  8,  3  Non  DY  h  u  Z,  Nec  QUV  f ;  adpropiat  /9.  -  8,  4  Calciatus  ABP 
KK*MOUV  e  f .  —    9,  4  Sic(iue  T;  genuit  Y.  —  10,  3  homo  (st.   Adam)  T. 

—  Str.    11.    u.    12   fehlen   z.  —    11,  2   matris    portans    onus  AK^.  —   H,  4 


De  Jieata.     In  Visitatione  Heatae  M.  V. 


301 


Natus  est  Q,  Ponitur  CIY  e  h  1  lli  n  u  /9  /  «;  Sit  nobis  auxilio  O.  — 
12,  1  Qui  pro  nobis  sic  est  BFY  ^,  Qui  Deus  pro  nobis  «.  —  12,  2  diluat 
AK2K*N0.  —    12,  4  Est  hic  A. 

Verfasser  ist  nacli  z  „('anceUarius  ParisimsiH'-^  also  Philippe  de  Greve 
(f  1236),  nacli  dem  Cod.  Oxonien.  lunius  121  „Prior  Montis  Acuti''^ ;  letztere 
Cluniacenscr-Abtei  ist  um  1100  in  Somersetshire  gogrimdet.  —  Der  Kanzk^r 
Phiiipp  kann  schon  deshalb  nicht  in  Hetracht  kommen,  da  dessen  Dichtun^en 
ausnahmslos  die  Casur  nach  dem  2.  Trochaus  einhalten,  wahrend  vorsteliende 
Dichtung  sie  vielfach  vernachlassigt.  —  Enrjland  allerdings  kann  als  Ur- 
sprungsstJitte  wohl  in  Betracht  koinmen.  In  Frankreich  wiirde  man  wahrend 
des  12.  Jahrhunderts  (um  diese  Zeit  muB  dle  Sequenz  entstanden  sein)  eine 
besser  ausgebildete  Technik  erwarten,  Wenn  aber  die  Sequenz  aus  England 
stammt,  wjire  Str.  3  -f  4  entsprecliond  den  meisten  englischen  Qiiellen  als 
spatere  Zutat  zu  erachten.  —  Deutschland  nahm  nur  im  Siiden  diese  Se- 
quenz  in  dic  Liturgie  auf  und  obendrein  in  wenigen  Klostern  und  Diozesen. 

Str.  2  beginnt  mit  dem  Verse  der  weit  verbreiteten  Sequenz  „  Verbum 
bonum  et  suave^'^  (weiter  unten  in  diesem  Bande);  lctztere  Sequenz  ist  die 
altere  und  wurde  also  bei  ihr  eine  Entlehnung  gemacht.  Der  Strophenbau  ist 
in  beiden  der  gleiche,  die  Strophenzahl  aber  ist  hier  doppelt  so  groB  als  in 
der  technisch  ungleich  voUkommeneren  Sequenz  „Verbu}ii  bonum''^. 


103.   In  Visitatione  Beatao  M.  V. 


1.    Veni,  praecelsa  domina, 
Maria,   tu  nos  visita, 
Aegraa  mentes  illumina 
Per  sacra  vitae  numina. 

3.    Veni,   regina  gentium, 
Dole  flammas  reatuum, 
Rege  quodcumque  devium^ 
Da  vilam  innocentium. 

5.    Veni,  stella,  lux  marium, 
Infunde  pacis  radium, 
Exsultet  cor  in  gaudium 
lohannis  ante  Dominum. 

7.    Veni,   deposce  spiritus 
Sancti  dona  propensius, 
Ut  dirigamur  rectius 
In  liuius  vitae  actibus. 


2.    Veni,  salvatrix  saeculi, 
Sordes  aufer  piaculi, 
In  visitando  populum 
Poenae  tollas  periculum. 

4.    Veni,  ut  anum  visites, 
INIaria,  vires  robores 
Virtute  sacri  impetus, 
Ne  fluctuetur  animus. 

6.    Veni,  virga  regalium, 
Reduc  fluctus  errantium 
Ad  unitatem   fidei, 
In  qua  salvantur  caclici. 

8.    Veui,   laudemus  filium, 
Laudemus  sanctum  spiritum, 
Laudemus  patrem  unicum, 
Qui  nobis  det  auxilium. 


Grad.  ms.  Cranonburoense  anni  1340.  Cod.  Cranenburgen.  s.  n.  A.  — 
liss.  ms.  ConstantiensG  saec.  14.  Cod.  Engelbergen.  7.  !>.  —  Miss.  ms. 
^onstantiense    saec.    14.     Cod.  Turicen.    Klienov.  6.  C.  —  Grad.  ms.  Klieno- 

ense  saec.  LS.  ex.  Cod.  Turicen.  Khenov.  29.  add.  saec.  15.  D.  —  Grad. 
18.    Germaniae    meridionalis    saec.    14.     Cod.    l^ruxellen.    Fetis    1174.    E.  — 

iss.  ms.  Eremitarum  s.  Augustini  Germanicum  anni  1314.  Cod.  Vatican. 
'alat.  500.  add.  saec.  14.  E  *.  —  Miss.  ms.  Canonicorum  Marbaceuse  saec. 
5.  Cod.  Colmarien.  260.  F.  —  Miss.  ms.  Vallis  S.  Gregorii  Monasteriensis 
aec.    15.     Cod.  Colmarien.   408.   G.  —  Miss.    ms.  Aumistanum   saec.  15    in. 


302  .Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

Cod.  Vindobonen.  1810.  H.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis  Ang-ustanae  anni  1497. 
Clm.  Monacen.  4101.  I.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  15.  Chn.  Monacen. 
8889.  K.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  L.  — 
Miss.  ms.  speciale  Pollingense  saec.  15.  in.  Chn.  Monacen.  11311.  M.  — 
Miss.  ms.  Eystetense  saec.  15.  Cod.  Admonten.  35/7.  N.  —  Miss.  ms.  Pata-i 
viense  saec.  15.  Cod.  Hilarien.  51.  O.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15. 
Cod.  Zwettlen.  207.  P.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Admonten. 
69.  Q.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  215.  R.  —  Miss. 
ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  193.  S.  —  Miss.  ms.  S.  FJoriani 
saec.  14.  Cod.  Florian.  UI  221  A.  add.  saec.  15.  T.  —  Grad.  ms.  Sipach- 
cellense  saec.  15.  Cod.  Cremifanen.  190.  U.  —  Grad.  ms.  Admontense  saec. 
15.  Cod.  Admonten.  305.  V.  —  Miss.  ms.  Admontense  anni  1485,  Cod. 
Admonten.  692.  X.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod.  Graecen.  299. 
Y.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  15.  Cod.  Paulan.  26.  1.  13.  (Hosp. 
memb.    6).  Z.  —  Miss.    ms.  Brixinense    saec.    15.    in.     Cod.  Inticen.    s.   n.  a. 

—  Miss.  ms.  Monstrolense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixinen.  47  (C  5).  b.  — 
Miss.  ms.  Vallis  Venustae  (Vintsgau)  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixinen.  91. 
(E  2).  C.  —  Miss.  ms.  S.  Danielis  in  Oberzach  saec.  15.  Cod.  Civitaten. 
LXXXV.  d.  —  Miss.  ms.  Kritzendorpense  anni  1477.  Cod.  Chiustroneoburgen 
75.  e.  —  Miss.  ms.  S.  lacobi  Brunensis  anni  1490.  Cod.  S.  lacobi  Bruuen 
17.  f.  —  Miss.  ms.  S.  Gangolphi  Moguntini  anni  1444.  Cod.  Moguntin 
136.  g.  —  Miss.  ms.  Moguntinum  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Monasterien 
K  ^  54.  h.  —  Miss.  ms.  Hildeshemense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Treviren.  160, 
i.  —  Prosar.  ms.  Sangallense  dictum  Branderi  anni  1507.  Cod.  Sangallen, 
546.  k. 

Miss.  ms.  Traiectense  ann.   1425 — 33.    Cod.  Semin.  Brixinen.  62  (C  20^ 
].  —    Miss.    ms.    Traiectense     saec.    15.      Cod.    Monasterien.    347    (41).   m 

—  Miss.  ras.  Hallense  (Brabantiae)  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  233.  li. 
Miss.  ms.  Almkerkense  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Warmonden.  s.  n.  0. 
Grad.  ms.  Enchusanum  saec.  15.  in.  Cod.  Semin.  Episc.  Harlemen.  lOJ 
(401).  p.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri  Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen 
membr.  foL  7.  i{.  —  Miss.  ms.  Conventus  generalis  Teutonicorum  anni  1415 
Cod.  Mus.  Zwollen.  749  (390).  r.  —  Grad.  ms.  Neerlandicum  saec.  15.  in 
Cod.  Amstelodamen.  V  A  3.  r*.  —  Miss.  ms.  S.  Walburgae  Zutphaniensii 
saec.  15.  Cod.  Mus.  Zutphanien.  Ms.  7.  s.  —  Miss.  ms.  Eldense  saec.  15 
Cod.  Archiv.  Arnheimen.  s.  n.  t.  —  Miss.  ms.  Herwense  et  Aerdtense  saec 
15.  Cod.  Daventrien.  11  L  2  (1776).  u.  —  Miss.  ms.  S.  Pancratii  Leydensi 
saec.   15.     Cod.  Parisin.  Arsen.  160.  X. 

Miss.  ms.  Romano-Florentinum  anni  1342.  Cod.  Florentin.  Aedil.  108 
y.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  (SenenseV)  saec.  14.  ex.  Cod.  Venet.  Marciar 
L  III  119.  y*.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  (Perusinum '?)  saec.  14.  Cod 
Florentin.  Gadd.  VIII.  add.  saec.  15.  z.  —  Miss.  ms.  FF.  Minorum  saec 
14/15.  Cod.  Senen.  G  III  10.  add.  saec.  15.  a.  —  Miss.  ms.  S.  Marci  Vc 
neti  saec.  15.  Cod.  Venet.  Marcian.  L  III.  46.  /?.  —  Grad.  ms.  Novariens 
saec.  15.  Cod.  Capit.  Novarien.  s.  n.  y.  —  Miss.  ms.  Montis  Virginis  am 
1455-58.  Cod.  Roman.  Casanaten.  A  II  7  (1103).  d.  —  Miss.  ms.  EboK 
cense  saec.  14.  Cod,  Coll.  Sidney  Snssex  z/  2.  11.  f.  —  Miss.  ms.  Her< 
fordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78.  A.  L  —  Miss.  ms.  i 
Andreae  Burdigalensis  saec.  15.  in.  Cod.  Parisin.  871.  t].  —  Miss.  Tullene 
impr.  Parisiis  1537.  d^. 

Entsprechend  den  handschriftl.  Quellen  sind  die  gedruckten  Missalie 
(vgl.  Chevalier,  Repert.  Nr.  21  231)  vorwiegend  cleutscher  Provenienz,  danebe 
nur  ca.  10  ]Missalien  aus  Frankreich  und  jene  von  York  und  Hereford  un 
Lund.  —  Kollationiert  sind  ABDEE  *FGL:\INOPRST VXZ  b  C  (1  ^  k  1  ' 
n  r  X  y  y*  z  a  /3  y  J  ^. 

1,  1  Veni  praeclara  p.  —  1,  4  sacrae  D  c  <l  k  y;  munia  E  *G,  munei 
^.  —  2,  3  In  fehlt  O  J.  —  2,  4  Veni  tollens  c) ;  tollis  d,  tolles  M,  colas  i 
piaculum    OT    d.  —   3,  2  Flammas   dele  x.  —  3,  3  quod  est  devium  tV. 


De  Beata.     lu  Visitatione  lieatae  M.  V. 


303 


4,  1  ut  dum  visites  O,  ut  agnum  O^.  ut  animum  y  y  *  cT,  ut  evum  ii,  ut  iam 
nos  /S.  —  4,  2  ut  (st.  vires)  K.  —  4,  3  sacer  l  n  y,  sacre  C.  —  4,  4  fluc- 
tuatur  V,  fluctuetus  y.  —  5,  1  Veni  lux  stella  /9  —  5,  2  Eflfunde  k.  —  5,  3 
Exsultat  F.  —  5,  4  lohannes  PV  (1  11.  —  C,  3  Ad  veritatem  /,  veritatis  (T. 
—  6,  4  Per  quein  y'^';  sahentur  N  b  0,  sanautur  F  n.  —  7,  1  Veni  spe- 
ciose  (3.  —  7,  2  Sacri  /?.  —  7,  3  dirigantur  DEOT  k  «.  —  8,  2  spiritum 
sanctum  ^ ;  sanctum  fehlt  E  *.  —  8,  3  Deum  (st.  patrem)  O.  —  8,  4  nobis 
dat  C  y*  J,  dat  nobis  ,9^. 

Man  erinuere  sich  an  folgende  Daten:  Die  ersten  Spuren  des  Festes 
„Mariae  Heimsuchung"  finden  sich  seit  1263  bei  den  Franziskanern,  (Wad- 
ding-,  Annal.  Minorum  IV,  p.  218);  erst  Bonifaz  IX  ordnete  1389  das  Fest 
als  universelles  an;  vvegeu  des  grofien  Schismas  aber  fand  es  keine  An- 
nahme  bei  der  Oboedienz  des  Gegenpapstes ,  sondern  durchvveg  nur  bei  der 
Oboedienz  des  Papstes  Bonifaz  (England,  groBter  Teil  Deutschlands,  Mittel- 
und  Norditalien,  Skaudinavien);  in  Bohnien  hatte  der  Erzbiscliof  Johann 
v.  Jenstein  das  Fest  schon  um  1380  eingefiihrt  und  Offizium,  Hymnen  und 
Sequenzen  filr  dasselbe  verfalH  (vgl.  A.H.  XLVIII,  S.  421  tf.',  und  die  eine 
dieser  Sequenzen,  nanilich  „Ave  verbi  IJei  parens^',  war  auBer  iu  Bohmen 
auch  in  Westfalen,  Rheinland  u.  nordostl.  Deutschland  liturgisch  zur  Ver- 
wendung  gelangt;  sclilieBlicli  wurde  nach  Beilegung  des  groCen  Schismas  das 
Fest  neuerdings    1441  als  aU(jentei)i  zu  feierndes  eingescharft. 

Hieraus  erklart  sich  das  Alter  der  vorgelegten  Quellen  und  warum 
aus  bestimmteu  Gebieten  keine  Quellen  vorgebracht  werden  konnen.  Die 
Datierung  der  Se((uenz  aus  dem  „XII.  saec."  (Chevalier,  1.  c.)  erweist  sich 
von  selbst  als  unhaltbar.  Ob  Victor  Le  Clerk  (Hist.  litter.  de  la  France 
XXII,  p.  117)  seine  Behauptung  „on  pourrait  faire  remouter  jusqu'a  l'origine 
de  cet  oftice  une  sequence  ,Veni  praecelsa  domina'"  beweiseu  kann,  bleibt 
dahingestellt,  zumal  er  gar  nicht  angibt,  welches  Officium  und  aus  welcher 
Zeit  er  im  Auge  hat  (eines  der  Franziskaner  ?  von  1263?  aus  der  Zeit  Bo- 
nifaz  IX?  jenes  von  Jenstein  oder  Adam  Easton?).  Der  Ursprung  diirfte  in 
ler  1.  Halfte  des  14.  Jahrhunderts  anzusetzen  sein,  wobei  unsicher  bleibt, 
ob  Dentschland  oder  Italien  die  Ursprungsstatte  ist. 

Die  sonst  beliebte  Sequenzenioxm  ist  nicht  gewahrt,  soudern  der  Stro- 
phenbau  der  Ht/fnnen  gewahlt,  wie  auch  Anlehnung  au  den  Ilymnus  „Veni 
Teator  spiritus''  handgreiflich  hervortritt.  Die  Melodie  ist  verschiedenartig 
in  verschiedenen  (^uellen;  4  Singweisen  sind  iiberliefert. 


104.   Iii  Yisitatioiie  Beatae  M.  V. 


1.    (/elebremus  in  liac  die 
Festum  domus  Zachariae 
Laudibus  laetitiae ; 


2.    Coutemplemur  ibi  gestum 
Et  de  gesto  fiat  festum 
lam  domus  ecclesiae. 


3.    Thema  nam  sollemnitatis 
Copiosae  caritatis 
Gratia  recolitur, 


4.    Quam  Elisabeth  beata, 
Senectute  fecundata 
Suscepisse  scribitur. 


5.    Orbis  totus 
gratuletur, 
Toto  corde  veneretur 
Dulcis  visitatio, 


6.    Compassivi 

cordis   benignitas, 
Excessivi  status  humilitas, 
Sacra  consolatio. 


304 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7.    Iii  introitu  Mariae 

Prolem,  matrem  prophetiae 
Spiritus  illuminat ; 

9.    Ergo  festi  hanc  auctricem 
Lauda,   Dei  genetricem, 
Sion,  ex  praecordiis ; 

11.    Visitatrix  in  moutanis, 
Visitatrix  in  his  planis 
Sis  matris  ecclesiae^ 

13.    Benedicta  raulierum, 

Sidus  maris,   lumen  verum, 
Maestum  consolare  clerum, 
Populum  irradia ; 


8.    Confortata  genitum, 
Roborata  debitum 

Felix  parens  terminat. 

10.    Quidquid  dicas  de  benigna, 
Minus   est  a   laude  digna 
Debitis  jjraecouiis. 

12.    Medicina  christiana, 

Quod  non  valet  vis  humana, 
Fiat  dono  gratiae. 

14.    Benedicto  ventris  tui 
Fructu  dona  nobis  frui, 
Sicque  semper  simus  sui 
In   perenni  gloria. 


Miss.  ms.  Londinense  (S.  Magaretae  Lothburiensis)  saec.  14.  Cod. 
Cantabrigien.  Dd  I  1.5.  A.  —  Miss.  ms.  Oxoniense  anni  1384.  Chn.  Monacen. 
70-5,  B.  —  Pros.  ms.  Cerneliense  saec.  1.4/15.  Cod.  Cantabrigien.  Ll  I  10 
(Pars  III).  C.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien.  Ravvl. 
lit.  c  3.  D.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  VIII  213. 
E.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod,  priv.  reimpr. 
Burntisland  1864.  F.  —  Pros.  ms.  Carmeli  Senensis  saec.  15.  Cod.  Senen. 
G  III  2.  G.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  1516.  Cod. 
Parisin.  3639.  H.  —  Hvmn.  et  Pros.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm. 
Monacen.  14667.  I. 

Miss.  Sarum  impr.  Londini  1498.  K.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum 
impr.  Lug-duni  1535.  L.  —  Miss.  Euthenense  impr.  Lugduni  cr.  l^-^U.  M.  — 
Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1585.  N.  —  lOI  sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  Celebrelur  CG;  festum  G.  —  2,  2  Ut  de  FHN;  de  festo  BCEGH 
L.  —  3,  1  Thema  iam  ABCEFHLN.  —  5,  3  Corde  toto  C,  Cordis  toto  D.  — 
6,  1  Compassiva  G,  Compassivim  F,  Compassiani  N,  Compassi  C.  —  6, 
Excessiva  GLN,  Excessivim  F,  Excelsivi  E ;  statim  (st.  status)  E ;  humanitas 
C.  —  7,  2  Plenam  BN,  Pleni  A.  —  8,  1  Quo  confortata  G;  gemitum  F.  — 
8,  2  Et  roborata  G.  —  9,  1  Virgo  festi  C.  —  10,  3  praecordiis  D.  —  12,  3 
Fiat  deno  E.  —  13,  3  Consolare  maestum  G.  —  13,  4  fehlt  D.  —  14, 
Fructum  D.  —  14,  3  Si  se  B;   Sicque  simus  seraper  EHL. 

Sichtlich  stammt  die  Sequenz  aus  England  und  zwar  im  14.  Jahrh, 
aus  dem  Gebiete  des  ^Sarum  Use",  wahrend  York  u.  Hereford  die  Sequens^ 
„Veni  praecelsa  domina"  (vorhergehende  Nr. ;  cf.  die  dort  gemachten  Be, 
merkungen)  akzeptierten.  —  Einige  Ausdriicke  erinneru  an  die  Sequem 
„Lauda  Sion  salvatorem^'  und  auch  die  Melodie,  wenngleiirh  hier  gekiirzt 
diirfte  gemeinsam  sein. 


195.   In  Tisitatione  Beatae  M.  T. 


1.    Laeta  caeli  ierarchia 
Dulci  canit  melodia 
Matrem  Dei  venerans; 


2.    Fructu  floret  virgo  pia, 
Porta  lucis,   vitae  via, 
lesum  carne  generans. 


Dc  Beata.     In  Visitatione  IJeatae  M.  V. 


805 


3.    Prima  parens  depravavit 
Mundum,  ista  reparavit 
Fructus  sui  munere ; 

6.  Scala  facob,  quam  conspexit, 
Figuratum   intellexit 

Virginale  meritum, 

7.  A  sopore  revocatus 

„Non  est",  inquit  inspiratus, 
„Nisi  domus  Domini 


9.    Constat  ergo,   quod   Maria 
Nobis  exstat  illa  via, 
Per  quam  salus  veuerat. 

11.    Pignus  secum  ferens  datura, 
In  salutem  destinatum 
De  supcrnis  sedibus 

13.    lam  se  matres  amplectuutur 
Et  salutes  proloquuntur 
luncto  pacis  osculo. 

15.    Stupent  matres  intendeutes 
Visitatas  esse  gentes 
Salvatoris  gratia. 


4.    Illa  caeli  clausit  portam, 
Ista  clavem   David   ortam 
Promeretur  reddere. 

6.    Quo  salvator  huc  descendit, 
Homo  lapsus  reascendit 
Ad  honorem  j^erditum. 

8.     „Atque    porta  caeli  latens, 
Quae  quandoque   iusto 
patens 
Apparebit  homini." 

10.    Hinc  exsurgit  salutata, 

Montes  scandens  inflammata 
Ad  cognatam  properat, 

12.    His,   quos  Eva  propagarat 
Et  in  mortem  destinarat 
Vanitatis  actibus. 

14.    Praeco  regis  maiestatem 
Noscens  phiudit,  libertatem 
Sperat  dari  populo. 

16.    Totus  orbis  collaetetur 
Et  devote  contempletur 
Gestorum  insignia. 


17.    Laus  sit  rogum  regi,  Deo,      18,    Sit  et  dignae  genetrici, 
Redonanti   pacem  reo  Tanti  doni  gestatrici, 

Sit  honor  perenniter ;  Decus  aeternaliter. 


Miss.  Stregnense  impr.  Lubecae  1487.  A.  —  Missale  Upsaleuse  impr. 
Basileae  1513.  15.  —  1,  3  Matrem  Christi  B.  —  8,  2  Quae  quamque  maesto 
B.  —   13,  3  Inserto  pacis  B.  —  14,  8  Petit  B. 

Vorstehende  Sequenz,    in   der  die  Gesetze  des  Keimes ,   des  Rhythmus 

lund  der  Ciisur  aufs  genaueste  gewahrt  sind  (sogar  der  sonst  Schwankuugeu 
aufweisende  SchlulJvers  jeder  Ilalbstrophe  lialt  stets  den  natiirlichen  Wort- 
rhythmus  /  «^  '  v^  /  w  /  bei  mit  einziger  Ausnahme  von  16,  3  u.  17,  3),  ist  ein 
schones  Beispiel,    wie  IScliwedoi,    iusbesondere  IJpsala    uud  Strengnaes,    das 

|Qeheiiunis  der  Visitatio  besangen.     Lund  liiuf^egeu  hatte  die  Sequenz  ., I  f/j/ 

ipraecclsa  domina^'  (Nr.  193)  akzeptiert.  —  Wejjfen  der  gewandten  Form  vgl. 

Idie  ebenfalls  aus  Strengnaes  stammende  Sequenz  ,,Quavi  fipi(rat^^  (Xr.   187). 


190.   lu  Tisitatione  Beatae  M.  T. 

1.    Lauda,    sponsa,  genetricem        2.    Piae  vocis  laudes  canta, 
Te  amantis   et  altriccm  Quia  maior  omni  sancta 

DW  Dulcibus  cum  canticis ;  Chorisque  angelicis, 

Blumo-Bannister,  Thes.uiri  hyninologici  Prosarium.     II.  1.         20 


306 


.Sequentiae  rhythmiciae  et  rigmatae. 


3.    Laudis  thema  specialis  4. 

Alvus  tumens  virginalis 
Hodie  proponitur, 

5.    Sit   laus  pura,   sit  amoena,         6. 
Sit  exsultans  sitque  plena 

Virginis  devotio ; 
Dies  namque  festusnuncagitur, 
In  quo  Christus  prius  ostenditur 
Mariae  praeconio. 

7.    Quod  in  vate  8. 

Christus  gessit, 
Per  Mariam  hoc  expressit 
Fiendum  iidelibus. 

9.    Dogma  datur  de  immenso       10. 
Fonte,  Christo,  et  extenso 
Gratiarum  omnium. 

11.    Hinc  mox  pergit  12. 

post  conceptum 
Ad  montana,   ut  effectum 
Pandat  tantae  gratiae, 

13.    Si  supremus  prophetarum        14. 
Non   recepit  lumen  clarum 
Nisi  dante  domina, 

15.    Sexus  iste  in  peccando  16. 

Fuit  primus  et  errando 
Mortem  dedit  socio  *, 

17.    Quisquis  ergo  sis,  memento,      18. 
Quod  pro  tuo  munimento 
Nil  tambonum,  Christodempto, 
Quam  brachium  virginis ; 

19.    Ecce,  virgo  gravidata  20. 

Et  per  partum  fecundata 
Interim  est  demonstrata 
Sancta  et  sanctificans. 


21.     Salve,   sancta  visitatrix, 
Verbi  Dei  generatrix, 
Prophetarum  illustratrix 
Ac  cunctorum  consolatrix 
Ad  te  recurrentium ; 


22. 


Quem  impletum  verbo  patris 

Clamat  infra  claustra  matris 

Infans,   dum  inungitur. 

In  hoc  festo  novae  laudis 
Virginalem  concham  audis, 

Quae  sitim  exterminat  *, 
Foeditatem  puritas, 
Crimen   lavat  caritas, 

Humilitas  germinat. 

Primum  donum 
per  hanc  praestat, 

Sic  et  cunctis  danda  restat, 
Quod    det  eius  manibus. 

Concha  fontis  est  Maria, 
Per  quam  fluunt  in  hac  via 
Gratiae  fidelium. 

Qua   se  Christi 

genetricem 
Nostrique  mediatricem 

Manifestat  hodie. 

Quis  tunc  erit  reliquorum^ 

Qui  sit  particeps  donorum 

Absque  tanta  femina  ? 

Quod  convertens  pius  pater 
Facit,  quod  haec  virgo  mater 
Vitam  det  cum  filio. 

Nam  per  hanc  nostra  natura 
Fit  divina  genitura 
Fit  et  morbi  nostri  cura 
Salusque  fit  hominis. 


Cole  primo  admirandam 
Et  adora  venerandam, 
Sed  in  medio  laudandam 
Esto  nunc  glorificans. 


f 


Tu  nos  visita  cum  pia 
Christi  luce  in  hac  via, 
Ut  edocti  cum  sophia 
Regnemus  in  ierarchia 
Tecum  conviventium. 


De  lieata.     In  Piiriticatione  Beatae  M.  V.  ;j(j7 

Miss.  in.s.  FF.  Minoruin  Uiljevetensium  saec.  14.  Cod.  Roman.  Casa- 
naten.  B  II  10  (704).  A.  —  Grad.  ms.  t^.  Katherinae  Divodurensis  .saec.  14. 
Cod.  Vatican.  10778.  B.  —  Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  14/15.  Cod. 
S.  Marci  Florentin.  T.  C.  —  Miss.  ms.  festivale  Superioris  Altae  anni  1452. 
Clm.  Monacen.  9508.  D.  —  Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Colmarien. 
817.  E.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Graecen.  420.  F.  — 
Grad.  ms.  Dominicanum  (Monialium)  saec.  15.  Cod.  .Semin.  Colonien.  12. 
G.  —  Pros.  ras.  FF.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  S.  Iguatii  Noviomagen. 
55.  H.  —  Miss,  ms.  FF.  Praedicatorum  Vindobonensium  anni  1477.  Cod. 
Praedicat.  Vindobonen.  213  (Pars  II).  I.  —  Collectan.  ms.  FF.  Praedicatorum 
saec.  15.  Cod.  Bononien.  4019.  K.  —  Officia  ms.  Pataviensia  saec.  15.  Cod. 
Sitanstetteu.  232.  L.  —  Grad.  ms.  FF.  Praedicatorum  Insulensium  (Arosiae) 
saec.  15/16.  Cod.  Upsalen.  C  513.  M.  —  Miss.  ms.  FF.  Praedicatorum  His- 
panicum  saec.  16.  Cod.  Vatican.  5590.  N.  —  Pros,  ms.  Sangallense  dictum 
„Branderi"  anui  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  O. 

Miss.  Aboense  inipr.  Lubecae  1488.  P.  —  Miss,  Mindense  impr,  Nurem- 
bergae  1513.  Q.  —  ^liss.  FF.  Traedicatorum  impr.  Venetiis  1523.  K.  —  Mi.ss. 
Matisconense  impr,  Lugduni  1532.  S.  —  Miss,  Cathalaunense  impr.  Parisiis 
1543.  T.  —  BFGHKLOPS  sind  nicht  kollatJoniert. 

1,  2  Et  (st.  Te)  NT;  amantem  CMNRT;  alitricem  (st.  et  altricem)  E, 
et  alitricem  D,  et  nutricem  NT.  —  2,  1  votis  Q,  voti  F;  laude  tota  Q.  — 
4,  1  Quam  impletam  T.  —  4,  2  Clamat  intra  ACER,  Clamat  in  N.  —  5,  3 
Virginalis  F.  —  5,  4  Dies  enim  T;  uunc  festus  F,  sollemnis  (ohne  nunc) 
CNRT;  nunc  fehlt  I.  —  5,  5  In  qua  ACDFINRT;  Christi  CN;  Christus  fehlt 
EQ;  prius  fehlt  T.  —  Str.  6—10  fehlen  CNRT.  —  6,  3  siti  A.  —  6,  5  lavit 
E.  —  7,1  vatem  DFI.  —  8,  3  Sicque  ^MQ :  dandum  I,  dona  F.  —  8,  4  dat 
EI;  ei  I.  —  9,  2  Christi  D,  Christus  F;  extento  F,  est  extenso  D.  —  11,  1 
Quae  mox  CNRT.  —  13,  2  recipit  CRT.  —  13,  3  Tn  se  dante  domino  Q; 
dominam  R.  —  14,  2  Quae  F.  —  16,  2  Fecit  ACMNQRT;  quia  (st.  quod 
haec)  F.  —  16,  3  dat  ACNR,  -  17,  1  Quisque  F.  —  17,  2  nionumento  N.  — 
18,  2  fehlt  N.  —  18,  3  et  morbi  nostri  CMN.  —  18,  4  Atque  salus  hominis 
CNRT.  —  Str.  19  u.  20  fehlen  CNRT.  —  19,  3  Iterum  AD.  —  20,  1  Sole 
Q,  imitandam  A.  —  20,  3  Sed  in  trino  est  laudandum  D;  in  terti(^  A,  in 
Christo  M,  in  intimo  Q;  collaudandam  M.  —  20,  4  Est  nunc  Q.  —  21,  1 
Salve  sacra  AEF;  salutatrix  T.  —  21,  2  seminatrix  Q.  —  21,  4  Ac  tantorum 
A,  re])aratrix  ACFR,  defensatrix  Q.  —  22,  1  visita  o  pia  Q. 

Nach  der  Provenienz  fast  aller  handschriftlichen  Quellen  zu  schlieBen 
ist  diese  Sequeuz,  welche  der  ^lelodie  des  „La}ida  Sion"'  folgt  und  dieser 
Dichtung  des  Aquinaten  sich  stark  anlehnt,  das  Produkt  eines  Dominilnners. 


197.   lu  Puriflcatioue  Beatae  M.  V. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Vidore. 

1.    Templum  cordisadornemiis,         2.    Q,uod,(.lumuliusamplexatiir, 
Novo  corde   reucvemus  8ic  long-aevi   recreatur 

Novum  senis  gaudium,  Longum  desiderium. 

3.    Stans  in  signum  populorum         4.    Templo  puer  praesentatus, 
Templumluce,  laudechorum,  Post  in  cruce  vir  oblatus 

Corda   replet  gloria  Pro  peccatis  liostia. 

5.    Hinc  salvator,   liinc  Maria,         G.    Sed  cum   votis   perferatur 
Puer  pius,   mater  pia  Opus  lucis,   (^uod   sigiiatur 

^loveant  tripudium;  Luce  luiuiiiarium. 

20* 


308 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7.    Verbum  patris  lux  est  vera, 
Virgiualis  caro  cera, 

Christus  spleiidens  cereus ; 

9.    Christum  tenens  peramorem 
Bene  iuxta  festi  morem 
Gestat  luraen  cereura ; 

11.    Gaude,  mater  genitoris, 
Simplex  intus,  munda  foris^ 
Carens   ruga,  macula, 

13.    Omnis  decor  tenebrescit, 
Deformatur,   inhorrescit 
Tuum   intuentibus ; 

15.    Omnis  odor  redolere 
Non  videtur,  sed  olere 
Tuum  odorantibus ; 

17.    Decens  maris  luminare, 
Decus  matrum  singulare, 
Vera  j)arens  veritatis, 
Viae,  vitae,   pietatis, 
Medicina  saeculi, 

19.    Fons  signate 
sanctitate, 
E,ivos  funde,  nos  infunde, 
Fons  hortorum  internorum, 
E,iga  mentes  arescentes 
Unda  tui  rivuli  *, 


8.    Cor  illustrat  ad   sopbiam, 
Qua  virtutis  rapit  viam 
Vitiis   erroneus. 

10.    Sicut   senex  verbura  patris 
Votis,  strinxit  pignus  matris 
Brachiis  corporeum. 

12.    A  dilecto  praeelecta, 
Ab  electo  praedilecta 
Deo  muliercula. 

14.    Omnis  sapor  amarescit, 
Reprobatur  et  sordescit 
Tuum  praegustantibus. 

16.    Omnis  amor  aut  deponi 
Prorsus  solet  aut  postponi 
Tuura  nutrientibus. 

18.    Vena  vivi  fontis  vitae, 
Sitienda  cunctis  rite, 

Sano  dulcis  et  languenti, 
Salutaris   fatiscenti 
Confortantis  poculi, 

20.    Fons  redundans, 

sis  inundans, 
Cordis  prava  quaeque  lava, 
Fons  illirais,  raunde  nirais, 
Ab  imraundo  munda  mundo 

Cor  raundani  populi. 


Grad.  ms.  Aquisgranense  (Magistri  Amoldi)  saec.  13.  in.  Cod.  Capit. 
Aquisg-ranen.  XII.  A.  —  Tropar.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod. 
Assisien.  695.  B.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819. 
C.  —  Grad.  ms.  Victorinura  saec.  13.  ex.  Cod,  Parisin.  14452.  D.  —  Miss^ 
ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14448.  E.  —  Grad.  ms.  Victorinun^ 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  F.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15. 
(13.  et  16.)  Cod.  Parisin.  14872.  G.  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462. 
Cod.  Darmstadien.  521.  H. 

Miss.  Macloviense  (?)  impr.  absque  [cr.  1483].  I.  —  Miss.  Tharentasiense 
impr.  Lugduni  [cr.  1520J.  K.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis 
1529.  L.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr.  Gratianopoli  1532.  M.  —  AH — li 
sind  nicht  kallationiert. 

2,  1  Qui  M.  —  2,  3  Lon^um  D^  (iiber  Rasur).  —  3,  3  replet  nur  ia 
B  u.  M,  sonst  replens.  —  5,  3  Moveat  E ;  tripudia  BM.  —  6,  1  praeferatui 
B  (vielleicht  das  Richtige).  —  6,  3  luminaria  B;  luminarium  ist  natiirliCT 
gen.  plur,  —  13,  2  et  horrescit  G  (entspraclie  besser  dem  Parallelverse  14,  Z 
„et  sordescit").  —  17,  1  Decens  matris  M.  —  18,  1  Vena  vini  BCE  (vielleicht 
richtig;  unter  Umstanden  gehort  „confortantis  poculi"  [18,  5]  als  genet.  ap-j 
posit.  zu  vena,  falls  es  nicht  als  genet.  obiect.  mit  „fatiscenti  [=  schmachtencj 


De  Jjeata.     Iri  Purificatione  Jieatae  M.  V. 


:;09 


nacJi  etvvas]  zii  verbinden  ist);  fons  et  vitae  B.  —  18,  2  Sitientis  B.  —  18,  3 
duJcis  eJanguenti  B.  —  18,  4  SaJvatori  E.  —  20,  1  sit  inundans  G.  —  20,  3 
iJJimis  undae  niniis  JJ  (JiierdurcJi  wiirde  das  fast  iibertriehene  WortspieJ  mit 
„mundus"  gemiJdert).  — 

Frmuireich  und  woJiI  aueJi  die  Ahtei  St.  Viktor  wird  die  Ursprungs- 
stiitte  dieser  geluiltvollen  Sequenz  sein.  Reim,  liJiytJimus  und  Zasur  sind 
tadellos  g-eJiandhabt  und,  was  seJir  zu  beachten,  auch  der  SchluJSvers  jeder 
HaJbstrophe  wahrt  ausnahmslos  denRhythmus  der  natiirlichen  Wortbetonuno^, 
namlich  /  w  /  w  /  w  1,  was  bei  den  iihrigen  dem  Vilttoriner  Adam  zugeschriebenen 
Sequenzen  in  der  RegeJ  nicht  der  FaJJ  ist.  —  lieachtung  verdient  auch 
der  durch  das  ganze  Strophenpaar  19  u.  20  durcJigefiihrte  Binnenreim.  — 
Melodie:  „Laudes  crticis'^ 


198.    In  Purificatione  Beatae  M.  T. 


1.    Lux  adveiiit  veneranda, 
Lux   in   clioris  iubilanda 
Luminosis  cordibus ; 


2.    Huius  laeta  lux  diei 

Festum  refert  matris  Dei 
Dedicandum  laudibus. 


Vox  exsultet 

Modulata, 
Mens  resultet 

Medullata, 

Ne  sit  laus  inutilis. 


4.    Sic  laus  Deo 
Decantetur, 
Ut  in  eo 
CoIIaudetur 

Mater  eius  nobilis. 


Gloriosa 

Dignitate, 
Viscerosa 

Pietate, 

Compunctiva  nomine, 


Cum  lionore 

Matronali, 
Cum   pudore 

Virginali 

Nitet  caeli  cardine. 


7.    Rubus  quondam  exardebat, 
Et   hunc  ardor  non  urebat 
Nec  virorem  nocuit; 


8.    Sic  ardore  sjiiritali, 
Xon  attactu  coniugali, 
Virgo  Deum  genuit. 


9.    Haec  ost  ille  fons  signatus,      10.     Haoc  est  illa  porta  clausa, 
Hortus   clausus,   fecundatus  Quam   latente  Dcus  causa 


Virtutum  seminibus 


Clauserat  hominibus. 


1 1 .     Haoc  est  vollus  trahens  rorem,    1 2.     Haoc  est  virga  ferens  florem, 


Plonus  agor  daus  odorom 
Cunctis  terrae  tinibus ; 


Terra  suum   salvatorom 
Germinans  lidolibus. 


1'5.    Haoc  est  dictaperexempluni       14.    Sic  eidem   aliorum 
Mons,  castellum, aula, templnm,  Assignatur  electorum 

rhalanius  et  civitas ;  Nominum   sublimitas. 


310 


Sequentiae  rliythmicae  et  riomatae. 


15.     Cuius  preces  vitia, 
Cuius  iiomen  tristia, 
Cuius  odor  lilia, 
Cuius  vincunt  labia 
Favum  in  dulcedine ; 


16.    Super  yinum  sapida, 
Super  nivem  candida, 
Super  rosam  roscida, 
Super  lunam   lucida 
Veri   solis  lumine. 


17.    Imperatrix 

Supernorura, 
Superatrix 

Infernorum, 
Eligenda 

Via  caeli, 
Retinenda 

Spe  fideli, 
Sej)aratos 

A  te  longe 
Revocatos 

Ad  te  iuuge 

Tuorum  collegio. 


18.    Mater  bona, 

Quam  rogamus, 
Nobis  dona, 

Quod  optamus. 
Nec  sic  spernas 

Peccatores, 
Ut  non  cernas 

Precatores : 
Reos  sibi 

Diffidentes, 
Tuos  tibi 

Confidentes 

Tuo  siste  filio. 


Trop.  ms,  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  A. 
Oration.  ms.  Gallicum  saec.  13/14.  Cod.  Cantabrigien.  Ff  VI  14.  add.  saec.  14. 
B.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
15  615.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin. 
16823.  D.  —  Trop.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235. 
add.  saec.  14.  E.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod 
Parisin.  Arsen.  608.  F.  — -  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec,  14. 
Cod.  Parisin.  1106.  G.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  in,  Cod.  Londinen 
Add.  16905,  H.  —  Miss.  ms,  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97 
(HBl.  fol.  8).  I.  —  Miss.  ms,  Parisiense  saec.  14,  Cod.  Parisin.  830.  K. 
Miss.  ms.  S.  Sepulcri  Parisien^is  anni  1380.  Cod.  Hafnien.  Thott,  S.  fol.  146 
L.  —  Oration.  ms.  Franciscanuni  Parisiense  saec.  15'16.    Cod.  Parisin.  3639.  M 

Miss,  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  N.  —  Miss,  Redonense  impr 
Parisiis  1492,  O,  —  Miss.  Bituricen.se  impr.  Parisiis  1493.  T.  —  Miss.  Con- 
stanciense  impr.  Rotomagi  1499.  Q,  —  Miss,  Maioris  Monasterii  impr,  Tu, 
ronibus  1508,  R.  —  Miss.  Fontisebraldense  impr.  Parisiis  1514.  S.  —  Missi 
Narbonense  impr.  Lugduni  1528.  T.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  crj 
1540.  U.  —  Miss.  Baiocense  impr.  [Rotomagi]  1545.  X.  —  DEGKLN — X  sii 
niclit  koUationiert. 

4,  3  Et  in  B.  —  6,  5  Nites  B.  —  8,  2  Nec  CIK;  a  tactu  ABFM.  - 
11,  1  velius  tractans  F.  —  14,  1  filiorum  B.  —  14.  2  Assignantur  B.  — 
14,  3  Nominis  BFM.  —  16,  3  rosida  BCL  —  17,  2  Superorum  A.  —  17,  < 
Inferorum  A.  —  17,  10  Ad  te  B. 

Inhalt  und  Technik  dieser  schwungvollen,  offenbar  in  Frmikreich  ent 
standenen  Sequenz  sind  wiirdig  eines  Adam  von  St.  Victor,  weshalb  sie  aucl 
vielfach  ihm  zugeschrieben  wurde.  Eben  dieser  Umstand,  daPj  er  ebenbiirtig 
Rivalen  hatte,  erschwert  die  Entsclieidung,  welche  Dichtungen  als  Produkt 
seiner  Muse  anxusehen  sind.  —  Q  verwendet  diese  Sequenz  fiir  Maria  Gt' 
burt,  D  bezeichnet  sie  generell  als  „De  Beata",  wofiir  sie  nach  dem  Inhal 
sich  wohl  eignet. 


De  Beata.     In  Purificatione  Beatae  M.  V. 


811 


lOJ).   In  Puriflcatioiie  Beatae  M.  V. 

1.    Gaude,  stella  rutilans 
Maris,   mane  radians, 
Nostra  spes  et  gloria. 


2.    Per  te  regem  sceleris 
Factor  vicit  aetlieris 
Cum  summa  victoria. 


Gaude,   solis  radius 
Natus  ex  te  filius 
Consolatur  omnia. 


4.    Tu  salvandi  populi, 
Reparandi   saeculi 
Fada  es  praenuntia 

6.    Tu    pudoris  lilium, 

Qunntum    huius  praemium, 
Quanta   sint  et  merita, 
Frima  es  intuifa. 

8.    Quem   portasti, 
Quem   lactasti, 
Mundus  clamat, 
Caelum   amat 

Icsum  super  omnia, 

10.    0  Maria, 
Vitae  via, 

Thronus  Dei, 
Scala  rei 

Operum  pcr  merita^ 

12.    Rore  caeli   fusa  tellus, 
Gcdeonis  madens  vellus 
Novi   partus  gaudia 
Fuderunt  in  ecclesia. 

14.    0  Maria,   mater  pia, 

0   benigna,   laude  digna, 
Christo  servos  nato  tuos 
Clementer  concilia. 


5.    Reddens  caeli  civibus 
Cunctisque  fidelibus 
Exspcctata  gaudia. 

7.    Nata  stirpe  regia, 
Genetrix  et  filia, 
Mundi  per  te  noxia 
Christi  lavit  gratia. 

9.    Per  quem  fortis 
Auctor  mortis 
Coercetur, 
Et  arcetur, 

Quod  mens  timetconscia, 

11.    Lux  solaris. 
Solem  paris. 
Mater  regis, 
Cuncta  regis 

Scd  honore  suhdita. 

13.    Quem  tu  mundo  generasti, 
Quem  in  templopraesentasti, 
lusti  tenent  bracliia, 
Mundum,  replct  htctitia. 

15.     Summae  spleudor  maiestatis 
Ex  te  natus  apeccatis 
Te  laudantes,  o  Maria. 
Data  mundet  venia. 


Grad.  nis.  Modoetinum  saec.  15.  Cod.  Capit.  Modoetin.  s.  n.  —  3,  1 
radiis.  —  18,  8  Qtiem  iusti.  —  14,  3  natos.  —  Diese  bisher  unedierte 
Sciiuenz  folgt  dem  Schema  und  der  Melodie  von  „]\Iane  prinia  sahbati^ 
(oben  Nr.  143);  aus  letzterer  Sequenz  ist  der  SchluIJvers  jeder  Halbstrophe 
entlehnt.  —  Nur  Str.  13  nimmt  direkt  auf  das  Festgeheimnis  Bezug. 


312 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


200.   Iii  Puriflcatioue  BMV. 


1.    Alma  virgo,  Christum  regem 
Enixa,   secundum  legem 
Purgari  non  renuit; 

3.    Verus  hodie  rex  Salem 
In  templo  Hierusalem 
A  parente  sistitur; 

5.    Senex  verum  videns  lumen, 
Susceptum  in  ulnis  numen 
Benedicens  iubilat. 


2.    Non  astricta  paret  legi, 
Circumciso  Christo  regi 
Conformari  voluit. 

4.    Par  turturum  sive  bini 
Pulli  pro  quo  columbini 
Dati  sunt,   ut  iegitur. 

6.    Devote  psallentes  ei 
Salvet  salutare  Dei, 
Quod  ubique  rutilat. 


Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3689. 
A.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum  impr.  Lugduni  1535.  B.  —  Miss.  Baio- 
cense  impr.  [Rotomagi]  1545.  C.  —  Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1585.  D.  — 
Pros.  ms.  Ravennatense  ann.   1585 — 87.     Cod.  Ravennaten.  360.  E. 

4,  2  Pro  quo  pulli  C.  —  5,  2  In  ulnis  susceptum  C.  —  5,  3  Benedicen»  j 
baiulat  E.  —  6,  3  ubique  iubilat  E.  —  Sichtlich  ein  relativ  junges  franzO' 
sisches  Produkt. 


201,   De  Compassione  Beatae  M,  V. 


1.    Stabat  mater  dolorosa 
luxta  crucem  lacrimosa, 
Dum  pendebat  fiiius  ^ 

3.    0  quam  tristis  et  afilicta 
Fuit  illa  benedicta 
Mater  unigeniti ! 

5.    Quis  est  homo,  qui non  fleret, 
JMatrem  Christi  si  videret 
In  tanto   supplicio? 

7.    Pro  peccatis  suae  gentis 
lesum  vidit   in  tormentis 
Et  flagellis  subditum, 

9.    Eia,  mater,   fons  amoris, 
Me  sentire  vim  doloris 
Fac,  ut  tecum  lugeam ; 

11.    Sancta  mater,  illud  agas, 
Crucifixi  fige  plagas 
Cordi  meo  valide; 


2.    Cuius  animam  gementem, 
Contristantem  et  dolentem 
Pertransivit  gladius. 

4.    Quae  maerebat  et  dolebat 
Et  tremebat,   cum  videbat 
Nati  poenas  incliti. 

6.    Quis  non  posset  contristari^  [ 
Piam  matrem  contemplari    l 
Dolentem  cum  filio  ? 

8.    Vidit  suum  dulcem  natum 
Morientem,   desolatum, 
Cum  emisit  spiritum. 


10.    Fac,  ut  ardeat  cor  meum 
In  amando  Christum  Deum 
Ut  sibi  complaceam.     'r 

12.    Tui  nati  vulnerati, 

lam  dignati  pro  me  pati 
Poenas  mecum  divide. 


1 


4 


Do,  Beata.    I)e  Compassione  lieatae  M.  V. 


813 


13.    Fac  me  vere  tecum  flere, 
Criicifixo  conclolere, 
Donec  ego  vixero. 

15.     Virgo  virginum 
praeclara, 
Mihi  iam   non  sis  amara, 
Fac  me  tecum  plangere, 

17.    Fac  me  plagis  vulnerari, 
Crnce  hac  inebriari 
Ob  amorem  filii ; 

19.    Fac  me  cruce  custodiri, 
Morte  Christi  praemuniri, 
Confoveri  gratia; 


14.    luxta  crucem  tecum  stare, 
Te  libenter  sociare 
In  planctu  desidero. 

16.    Fac,   ut  portem 

Christi  mortem, 
Passionis  eius  sortem 
Et  plagas  recolere. 

18.    Inflammatus  et  accensus 
Per  te,  virgo,   sim  defensus 
In   die  iudicii. 

20.    Quando  corpus  morietur, 
Fac  ut  animae  donetur 
Paradisi  gloria. 


Miss.  ras.  Ebroicense  saec.  13/14.  Cod.  Rotomagen.  805.  add.  saec.  14 
in.  A.  —  Psalter.  et  Oration.  ms.  Emmeramense  anni  cr.  1320.  Clm.  Monacen 
14528.  B.  —  Horar.  ms.  Brugense  saec.  14.  Cod.  S.  Danielis  s.  n.  C.  — 
Oration.  ms.  Carthusiae  Pra^ensis  dictum  „Scala  caeli"  saec.  14.  Cod.  Pragen. 
XIII  E  3.  D.  —  (Miss.  et)  Oration.  ms.  Pragense  saec.  14/15.  Cod.  priv.  L. 
Rosenthal  Monacen.  D*.  —  CoUect.  ms.  Carthusiae  Moguntinae  saec.  14.  Cod. 
Londinen.  Arundel  214.  E.  —  Horar.  ms.  Gallicum  anni  cr.  1380.  Cod.  Oxonien. 
Misc.  liturg.  251.  F.  —  CoUect  ms.  Italicum  saec.  14/15.  Cod.  Oxonien.  Canon. 
Misc.  21.  G.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI  397.  add. 
saec.  14/15.  H.  —  Collect.  ms.  Venetum  saec.  14.  ex.  Cod.  Oxonien.  Canon. 
Misc.  303.  H*. 

Oration.  ms.  S.  Mariae  de  Virgine  Venetiis  saec.  15.  Cod.  Vindobonen. 
1981.  1,  —  Collectan.  ms.  Italicum  saec.  15.  (continet  „Laudes  lacoponi"). 
Cod.  Florentin.  Riccardian.  1049.  K.  —  Oration.  ms.  Italicum  saec.  15.  Cod. 
Londinen.  Add.  10826.  L.  —  Oration.  ms.  Italicum  saec.  15.  Cod.  Einsidlen. 
764.  L*.  —  Oration.  ms.  Italicum  (V)  saec.  16.  Cod.  Venet.  L  III  226.  M.  — 
CoUect.  ms.  Italicum  saec.  16.  Cod.  Oxonien.  Canon.  Misc.  536.  N.  —  Oration. 
ins.  Italicum  saec.   15/16.     Cod.  Commun.  Bononien.  a  V  18.  N*. 

Bi'ev.  ms.  Arremarense  anni  1417.  Cod.  Parisin.  1063.  O.  —  Oration. 
ms.  Cluniacense  saec.  15.  C/od.  Parisin.  Nouv.  acq.  333.  P.  —  Oration.  ms. 
Senoniense  saec.  15.  Cod.  Spinalien.  221  (106).  Q.  —  Horar.  ms.  Caniera- 
cense  saec.  15.  Cod.  Anliolten.  15.  R.  —  Horar.  ms.  Venetense  saec.  15. 
Cod.  Vindobnnen.  1910.  S.  —  Oration.  ms.  Buroundicum  saec.  15.  Cod. 
Vindobonen.  1862.  T.  —  Horar.  ms.  familiae  Maubruny  anni  cr.  1520.  Cod. 
priv.  U.  —  Diurn.  ms.  Marciniacense  saec.  15.  Cod.  priv.  V.  —  Oration. 
ms.  Gallicum  saec.  15.  Cod.  Monacen.  gall.  38.  X.  —  Oration.  ms.  Caroli 
ducis  de  Bourgogne  anni  1465.  Cod.  Haftiien.  Gl.  kongl.  S.  IV '^  1621.  Y.  — 
Psalt.  ms.  Benedictinum  Gallicum  (postea  Caelestinorum)  saec.  13.  Cod. 
Florentin.  Riccardian.  309.  add.  saec.  15.  Z.  —  CoUoct.  ms.  Cartusiae  (Char- 
treux)  saec.  15.  Cod.  Gratianopolitan.  406.  a.  —  Horar.  nis.  Parisiense  saeo.  15. 
Cod.  Lincen.  Cc  II  3.  b.  —  Oratioii.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15  16. 
Cod.  Parisin.  3639.  C.  —  Horar.  ms.  Galliae  meridionalis  saec.  15/16.  Cod. 
Vatican.  Regin.  162.  d. 

Oration.  ms.  GalHcum  (?)  saec.  15.  Cod.  Vatican.  Palat.  548.  add.  in 
Handria  saec.  15.  e.  —  Oration.  ms.  Flandricum  saec.  l.'>.  Cod.  Semin. 
Brugen.  193  (56).  e*.  --  Oration.  ms,  Birgittinum  Noerlandicum  saoc.  l^. 
Cod.  priv.  f.  —  Oration.  ms.  Neerlandiinnn  saoo.  l'>.  Cod.  Palat.  Vindobonen. 
iFamilien-    Fideicomis-Bibliothek)    9777.    g.    —    Oration.    ms.    Neerlandicum. 


314  Seqiientiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

saec.  15.    Cod.  Oxonien.  Ashmole  1291.  h.  —  Miss.  ms.  Conventus  generalis 
Teutonicorum  aiini  1415.    Cod.  Mus.  ZwoUen.  749.  (390).  add.  saec.  15.  ex.  i. 

Grad.  ms.  Salisburgense  saec.  15.    Cod.  A^indobonen.  3787.  k.  —  Collect.  j 
ms.    S.  Petri  Salisburgensis    saec.   15.     Cod.  Petrin.    b   VI    3.   1.  —  Oration. ' 
nis.  S.  Petri  Salisbur^ensis  (?  Italicura)  saec.  15.    Cod.  Petrin.  a  V  50.  m.  — ' 
Oration.    ms.    S.    Petri  Salisburg-ensis    saec.  15.     Cod.  Petrin.    a  IV  9.  n.  — 
Oration.    ms.  Franciscanum    saec.  15.     Cod.  Petrin.    a  I  14.  0.  —  Pros.   ms. 
Lunaelacense  saec.  15.    Cod.  Vindobonen.  4977.  p.  —  Oration.  ms.  S.  Mariae 
ad  Scotos  Vindobonenses  saec.  15.    Cod,  Scotor.  Vindobonen.  50.  g.  9.  q.  — 
Oration.  ms.  Friderici  III.  Imperatoris  saec.  15.    Cod.  Vindobonen.  4494.  1*.  — 
Oration.    ms.  Claustroneoburgeuse    saec.    15.     Cod.  Claustroneoburgen.    1221. 
S.  —  Grad.  ms.  Altovadense  anni  1410.    Cod.  Altovaden.  42.  t.  —  Miss.  ms. 
Altovadense  saec.    15.     Cod.  Altovaden.  LXX.  u.  —  Miss.  ms.  Crumlaviense 
saec.    15.     Cod.    Altovaden.  LXXVI.   y.  —  Grad.    ms.   Pilsnense   anni    1491. 
Cod.  Mus.  Bohem.    XII  A  20.  X.  —  Miss.    ms.  Pragense    saec.  14.  in.     Cod. 
Mus.  Bohem.  XIII  B  9,    add.    saec.   15/16.  y.  —  Miss.  ms.  S.  Apollinaris  in, 
Saezka   saec,   14.     Cod.  Mus.  Bohem.   XVI  B  8.   add.    saec.    15.  z.  —  Grad. 
ms.  Sedlicense  saec.  15.  ex.    Cod.  Pragen.  XIII  A  5  c.  «.  —  Miss.  ms.  Olo- 
mucense   saec.    15.     Cod.    S.    lacobi   Brunen.    8.    /3.    —  Miss.    ms.    S.    lacobi 
Brunensis  auni  1490.    Cod.  S.  lacobi  Brunensis  17.  y.  —  CoUect.  ms.  Lamba- 
cense   saec.    15.     Cod.  Lambacen.    463.  J.  —  Miss.  ms.  Emmeramense    saec. 
(12.    et)    15.     Clm.   Monacen.    14  623.    €.    —  Oration.    ms.    Benedietoburanum 
saec.  15.    Clm.  Monacen.  5019.  C-  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.    Cgm. 
Monacen.  716.  rj.  —  Oration.  ras.  Undersdorpense  saec.  15/16.    Clra.  Monacen. 
7817.  d-.  —   Oration,    ms,  Vallis   locosae  saec.  15.     Cod.  Labacen.  44.  x,  — 
Oration.    ms.    Vallis   locosae   saec.    15.     Cod.   Labacen.   45.    X.  —  Miss.    ms. 
Hospitalense    saec.    14.    in.     Cod.  Paulan.    27.  3    19  (Hosp.    raemb.  49).  add. 
saec.    15.    /u.  —  Miss.    ras.  Hospitalense   saec.   15.     Cod.  Paulan.    26.    1.    32, 
(Hosp.    memb.    119).  r.    —  Grad.    ms.  Taistense  anni   1493.     Cod.  Mus.  Dio- 
cesan.  Brixiuen.    s.   n.  |.  —  Oration.    et  Hymn.    ms.  Sangallense  anni  1439. 
Cod.  Sangallen.  519.  n.  —  Horar.   ms.  sec.  usum  Romanum  saec.  15.     Cod 
Engelbergen.  158.  q.  —  Grad.  ms.  S.  Castoris  Confluentini  anni  1520,     Cod. 
S.  Castoris  Conflaent,  s.  n.  a.  —  Oration.  ms.  Carthusiae  Erfordiensis  saec.  15 
Cod.  Rossian.  VIII  56.  r.  —  Oration.  ms.  Carthusiae  Buxheimensis  saec.  15 
Cod.    priv.    (f.  —  Oration.    ms.    Carthusiae    Hildesheimensis    saec.    15.     Cod 
Capit.  Treviren.  116.  ;^.  —  Miss.  ms.  Horti  Luminum  Hildesheimensis  anni  1462 
Cod.  Guelfenbyteran.  39  (Helmst.  35).  rjj.  —  Oration,  ms.  Hildesheimense  (?, 
saec.  15.    Cod.  Guelfenbyteran.  1536.  (Helmst,  1412)    o).  —  Collect.  ms.  Cara 
pense   saec.    14.    et    15.     Cod.  Vindobonen.    883.  aa.  —  Hymn.  et  Pros.  ms 
Campense  anni  1462.    Cod.  Darmstadien.  521.  bb.  —  Oration.  ms.  Germani 
cum  saec.  15.    Cod.  Einsidlen.  97.  CC.  —  Oration.  ras.  incertae  orig-inis  saec.  15 
Clra.  Monacen.   10125.  dd.  —  Oration.  ras.  Vadstenense  saec.  15.    Cod.  Hol 
raien.  A  36.  ee. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  —  Miss.  Wratislaviense  impi 
Moguntiae  1483.  —  Miss.  Olomucense  irapr.  Bambergae  1488.  —  Miss.  Tre 
cense  impr.  Parisiis  1497.  —  !Miss.  Praegense  impr.  Lipsiae  1498.  —  Mi8.« 
Pictaviense  impr.  Parisiis  1498.  —  Miss.  Hildensemense  impr.  Nurenberga' 
1499.  —  Miss.  Cabillonense  impr.  Lugduni  1500.  —  Horae  B.  M.  Virgini 
ad  usum  Romanura  irapr.  Lugduni  1501.  —  Miss.  Merseburgense  impr.  Lip 
siae  1502.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1503.  ff.  —  Miss.  Noviomens 
impr.  Rotomagi  1506.  —  Miss.  Ebredunense  impr.  Lugduni  1512.  —  MisJ 
Mindeuse  impr.  Nurnbergae  1513.  —  Miss.  Numburgense  impr.  Basilieae  1517.  - 
Miss.  Moguntinum  impr.  Basileae  1520.  —  Miss.  Romanum  impr.  Venetii 
1521.  gg.  —  Cursus  de  Doraina  sec.  ecclesiam  llamburgensera  impr.  Rosto 
chii  1522.  hh.  —  Miss.  Aquense  impr.  Lugduni  1527.  kk.  —  Miss  Massi 
liense  impr.  Lugduni  1530.  —  Mi.ss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  cr.  1540.  - 
Miss.  Burdigalense  irapr.  Burdigalis  1543.  11.  —  Miss.  Sosraense  impr.  Pari 
siis  1547.  mni.  —  Miss.  Gallicano-Siculum  impr.  Venetiis  1568.  nu.  —  KoUa 


De  Beata.     J)e  Coinpassione  Beatae  M.  V.  315 

tioniert  sind  ABCDD-EFGHH  *IKMNQKSTUVX  cdefgiklmiiopq 
r  i  n  \  y  z  ft  (^  €  t}  X  ?.  /u  V  ^  T  (f  tjj  oj  dd  ff  gg  lili  kk  nn. 

1,  1  Salvc  mater  OP;  mater  lacrimosa  m.  —  1,  2  dolorosa  m.  —  1,  8 
Ciim  D  *  r  U  z  J"  ?j  ff,  Qua  EH  dd,  In  (jua  i  ^g  kk :  pependit  g.  —  2,  1  ani- 
mam  dolentcm  N,  —  2,  2  Constcrnentcm  S  1,  Constcriiatam  AH  *  n  0,  Con- 
tristatam  JiFMU  k  p  c)"  ^  </■  »//  o)  ff  kk  nn,  Dolentem  et  contristantem  ^: 
ac  dolentem  t.  —  2,  3  Pertransibat  JJ  *.  —  4,  1  Quam  maerebat  EH  f  u  y 
/  f,  Hunc  maerebat  f;  maerebat  et  gemebatGH*  ni;  O  quam  maerens  tunc 
dolebat  ijj  o).  —  4,  2  Et  dolebat  GH  *  m,  Pia  mater  (st.  Et  tremebat)  BDD  "^ 
EM  iqryz^fr]f^v^T(fi}lja)d([  lili  kk  nn,  Pia  mater  et  tremebat 
cum  videbat  1;  dum  videbat  J^CKMSVX  f  g  i  k  q  U  T  y  z  t  ff  gg'  kk 
nn.  —  4,  8  Poenas  nati  i  y  t]  x  ju  gg  kk,  Poenam  nati  I3J)*EH  k  m  q  r  t 
U  y  z  J  f  r  I  ff,  Nati  poenam  f/-  w  hh.  —  Str.  5  u.  G  umgestellt  nach 
Str.  7  u.  8  EHN  dd.  —  5,  2  Christi  matrem  BNRX  C  m  n  0  dd  llh,  Matrem 
Christi  E,  Matrem  Dei  t  ff,  Mortem  (!)  Christi  r;  cum  videret  D*  1  r  /3  gg  kk, 
dum  videret  V  y  z  t.  —  6,  1  Qui  ASV;  non  potest  CHX  m,  non  possit  t 
u  J  X  I  hh,  posset  non  QliT  C  d.  —  6,  2  Christi  matrem  (st.  Piam  matrem) 
GK  i  1  q  r  y  z  A  7'  I,  Matrem  Christi  BDD  =^'HQ  ni  i  ii\  ^  d'  8  x  u  q,  Men- 
tem  (!)  Christi  t.  —  6,  3  Condolentcm  filio  j/^  w  hh,  Condolentem  cum  t; 
pro  filio  Q  J  A.  —  7,  2  Vidit  lesum  BDFGHQKSTUV  c  d  i  1  m  t  u  V  y 
Z  fi  i)'  f  Tj  X  l  ju  V  ^  (^Vj  (t)  ff  gS  hll  kk  nn,  Dedit  lesum  S,  Vidit  Christum 
H*M,  Christum  vidit  t,  lesum  videt  H  *N.  —  8,  1  Vidit  lesum  dulcem  G, 
suum  dulce  N,  Videns  suum  J3DD'=EH  \  k  m  r  i  n  Y  J  Z  (3  d  6  r]  x  ^  xIj  oj 
ff  g:g';  svium  dilectum  natum  k;  Dulccm  suum  videns  natum  hh.  —  8,  2 
Moricndo  k  y  t  g"^  kk;  et  desolatum  I.  —  8,  3  Dum  MRT  d  p  t  nn ;  ami- 
sit  G.  —  9,  I  mater  fehlt  0.  —  9,  2  Nos  sentire  /l^  v  \jj  to,  Me  sitiri  F,  Con- 
sentire  me  doloris  r,  Poenam  me  tui  doJoris  EH,  Me  pacem  tuae  (!)  doloris 
d\  Me  sentire  tui  doloris  JiD  k  q  t  u  V  y  />'  /u  v  ft,  Me  sentire  tis  doloris  D* 
Z,  sentire  hos  dolores  |.  —  9,  8  Pocnam  fac  iit  liDD'-'  k  m  q  r  t  u  y  z  ,1  o 
r  I  ff,  Poenas  fac  ut  i  V  rjj  o)  gg  kk,  Fac  ut  poenas  Q  f,  Sentire  fac  ut 
EH  J,  Fac  ut  eo  t  (in  all  diesen  Filllen  ist  „teeum"  ausgelassen);  lugeamus 
f  /Li  V  1^1  0)  —  10,  1  Fac  quod  B  t  U;  cor  nostrum  t  u  v  (die  Umdichtung 
dicser  Strophe  und  der  Str.  16  — 19  in  i//  co  weiter  unten).  —  10,  2  In  aman- 
dum  B,  Vi  amando  n.  —  10,  3  Et  sibi  H  *,  Ut  tibi  ()" :  complaceamus  €  u  r. 
Sir.  11 — 16  incl.  felden  u  v  y  z  //  v.  —  11,  1  Sancta  Maria  A  i,  Eia 
mater  Q;  istud  CGKMNQRUVX  c  d  e  f  k  m  -  p  t  /9  ()  £  ;?  A  ^  w  ff 
kk  nn;  age  BDD*EH  c  i  k  m  q  t  ^9  ()  s  i]  '^  t  (f  \Ij  o  ff  gg-  hh.  —  11,  2 
Cruciii.xo  (V;  insint  plagae  r>DI)*EII  cikt/5jTf/  ff  gg",  ut  sint  plagae  i'  ip 
w,  ut  insint  plagae  q,  Cordibus  nostris  insint  plagae  f,  Ut  sint  fixae  Christi 
pla<;ac  r]  Iih.  —  11,  3  Corde  N  ()'  t,  Menti  meae  H  C,  Crucifixe  (!)  f,  Cordi 
nostro  »;/  (d;  lividae  (resp.  livide)  BDD*EH  C  i  k  111  i{  i  /'i  da  /j  x  f  t  (/  ff 
g:g  kk,  vividc  ijj  ('»  hll.  —  Str.  1:2  feliU  t;  ebendort  Str.  16  vor  Str.  13.  — 
12,  2  Tam  I.MQ  C  J?  l' >  ''^'''V  (0  dignati  N;  dignantis  AFQKTU  f/ ,  dignanti 
Ilh ;  Dignantcm  pro  nobis  pati  6,  Spoute  mori  sic  dignati  i//  w,  Ne  dignare 
(!)  pro  mc  pati  6.  —  12,  3  Poenam  ni;  Poenas  pro  me  ACFINSX  e  g  1  n 
0  dd  (vielleicht  das  Ursjiriinglichc),  Pro  me  pocnas  d,  Poenas  nobis  divide 
7  ((),  Poenas  nobis  condividc  f,  l*oenas  nati  incliti  V,  Vim  amoris  imprime 
RTU.  —  Str.  13  u.  14  fehleu  C  t,  stehen  nach  Str.  16  B;  Str.  13—16 
fvhleu  i  ff.  —  13,  1  Fac  nos  vcrc  e  \jj  o>,  Fac  mc  tecum  vere  D*EF  1  in,  Fac 
nie  tecuu»  pie  X  i  p  q  r  A  grg'  kk  liu,  Fac  mc  tccum  semjicr  Q.  —  13,  2 
cum  dolorc  (st.  condolcre)  GNST\'  d.  —  13,  3  Quamdiu  vixeriums  e  (f  to, 
Donec  mundo  misccor  G  V.  —  14,  1  tecum  fac  starc  N.  —  14,  2  Et  libenter 
sociarc  S  hh,  Til>i  libentcr  sooiari  1,  Mo  libentcr  sociaro  g",  Et  (Ut  kk)  me 
^tihi  sociarc  M  j)  r  x  kk  lill,  'V\Wx  uic  oonsociare  (f ,  Tibi  nos  consociarc  »/'  (o, 
Mc  tibi  consociare  BDD^^EH  f  i  k  m  (|  ,•?  (V  >;  c,  Mc^jue  tibi  consociare  C  dd; 
Fac  nos  tibi  sociarc  6.  —  14,  3  In  jdanctus  dcsiderio  A,  Planctu  et  desi- 
derio  F,  In  planctu  desiderio  BEI.  In  planctu  (juem  desidero  i  ).  g^g",  Cum 
planctu  desidero  KQX  f,    Planctu  quem  desidero  kk,    Planctum  quem  Api>e- 


316  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

timus    6 ,   Planctu   uati    quaerimus    ip   (o.    —  Vor  Str.    15    ist   in  H  *   und  m 
eingefiigt : 

In  me  sistat  dolor  tui,  Hunc  dolorem  fac  communem 

Crucifixo  fac  me  frui,  Nec  me  facias  immunem 

Dum  sim  in  exsilio ;  Ab  hoc  desiderio. 

Diese  beiden  Strophen  finden  sich  auch  bei  Georgius  Stella  (+  cr.  1420) 
in  seinen  Annales  (Muratori  Scriptt.  Ital.  XVII,  p.  1170  sq.)  und  zwar  nach 
der  Str.  6,  die  dort  der  Str.  5  vorausgeht.  Den  vollen  Text  Stellas  legt 
Daniel  (II,  p.  131)  vor.  —  Str.  15—18  fehJen  |;  Str.  15  u.  16  umgestellt  /3.  — 
15,  1  O  virgo  CF  1  m  f  7  ;  Virginum  virgo  lih.  —  15,  2  lam  mihi  non 
AX,  lam  non  mihi  sis  g;,  lam  non  sis  mihi  H,  Nobis  iam  non  6 ;  sis  avara 
H*;  Nunquam  nobis  sis  \p  w,  Non  sis  mihi  rosa  rara  E  (Id.  —  15,  3  Fac 
me  totum  C,  Et  fac  me  tecum  V,  Fac  nos  tecum  e  \p  «k  —  16,  1  Da  ut  i, 
Fac  quod  lili,  Fac  nos  portare  € ;  Fac  ut  portem  per  te  Christi  mortem  d\ 
Sic  ut  possim  Christi  mortem  y;.  —  16,  2  Passionem  eius  G;  Passionis  fac 
me  sortem  EQ  /?  tj,  Passionis  fac  nos  sortem  f,  Compassione  fac  me  sortem  E, 
Passioni  fac  me  sortera  J,  Passionen  (Passionis  lill)  eius  fortem  H  *  1  n  0  hll, 
Passionemque  fortem  q,  Passione  (Passionem  D)  rac  me  fortem  BDD  *,  Passionem 
eius  sortem  G,  Passione  fac  consortem  t  dd,  Passionis  fac  consortem  N  C  i 
k  p  r  A  gg"  nn,  Passionis  fac  uos  sortem  e.  —  16,  8  Plag-as  fac  racolere  H*; 
Has  plagas  K,  Per  plagas  N,  Et  poenas  EH  t  dd,  Me  poenas  c;  Semper 
in  meo  pectore  1.  —  17,  1  Fac  nos  8  fx  v.  —  17,  2  Hac  cruce  inebriari  N, 
Tua  cruce  inebriari  H  * ;  Cruce  ac  inebriari  TUX,  Cruce  fac  inebriari  KS  hh, 
Et  cruce  inebriari  V ,  Crucique  fac  inebriari  y. ,  Fac  rae  cruce  inebriari  A, 
Cruceque  inebriari  Y  u  y  fx  r,  Rore  fac  inebriari  ^  ,  Et  in  cruce  contera- 
plari  Q,  Cruceque  fac  rae  beari  BD  1  n  0  t  (T,  Cruceque  me  fac  beari  D  *EH 
i  k  q  Z  7j  gg,  Cruceque  nos  fac  beari  f,  Cruce  meque  fac  beari  f,  Facque 
cruce  me  beari  /?,  Cruce  fac  me  beari  t,  Cruce  me  fac  beari  m.  —  17,  3 
Ob  amore  CF,  Ut  amore  N  k  1  (^,  Et  araore  n  0,  Cum  amore  H*;  Propter 
mortem  A,  Et  cruore  BDD*EGHKS  i  t  U  V  y  Z  ,?  f  r?  A  /^  r  dd  flf  hh  kk  nu, 
Ut  cruore  J,  Cura  cruore  x,  Cruore  tui  filii  q.  —  18,  1  ac  accensus  x,  In- 
tlammate  non  accensns  H  *,  Inflammata  et  accensa  IS,  Inflammati  et  accensi 
/bi  r;  Flammis  ne  (non  Q)urar  (urar  ne  D*EH  dd  ff  gg)  succensus  BDD*EHQ 
i  p  q  V  /5  ??  A  dd  ff  gg'  kk  nn,  Flammis  ne  uri  succensi  € ,  Flamma  vicit 
ue  succensus  t.  —  18,  2  Per  te  pia  sim  (sum  t)  DEHNQ  /S  t?  A  t  dd  ff, 
Per  te  sira  pie  B;  sira  defensa  IS ,  simus  defensi  e  fx  v.  —  18,  2  sqq.  bis 
zum  ScliluB  fehlen  k  (ein  Blatt  dort  ausgerissen).  —  19  ,  1  crucem  K.  — 
19 ,  2  Mortera  GKVX ;  perimiri  G.  —  19,  3  Et  confoveri  K,  Et  foveri  hh, 
Conservari  GV  m^.  —  Statt  Str.  19  in  der  deutschen  Gruppe  BDD  *EH  C  g  p 
q  r  t  U  T  y  Z  /3  J  €  A  ^  r  I  T  dd  ff  g^g"  kk  un  (ebenso  in  rj ,  aber  dort 
zugleich  mit  der  vorausgeschickten  Strophe  „Fac  me  cruce"  usw.): 

Christe,  cum  sit  hiuc  exire, 
Da  per  raatrera  me  venire 
Ad  palmam  victoriae. 

Dazu  die  Varianten:  19,  1  O  Christe  D  V,  lesu  Christe  f:  cum  hinc 
sit  E  q  Z  /?  I,  cum  hinc  rae  vis  exire  D;  transire  t.  —  19,  2  Fac  B  c;  nos 
venire  a  /u  v.  —  19,  3  palmam  martyrii  dd.  —  Vor  Str.  20  ist  in  c  und 
hh  eingefiigt  (in  C  aber  nur  die  erste  Halbstrophe); 

Virgo,  mihi  tu  sis  scutum  Fac  me  Christo  praesent^ri 

Iterque  faciens  tutum  Et  cum  eo  conregnare 

Ad  caeli  palatia.  In  perenni  gloria. 

'20,  1  corpus  hoc  moletur  (!)  (|.  —  20,  2  Fac  quod  B;  donetur  fehlt  r. 
—  20,  2  sq.  anima  ....  gloriae  BDD  *H  ctllYJZerjfiv^TrlJcoff 


De  Bcata.     De  Compassione  iJeatae  M.  V.  317 

gg"  hll  (st.  gloria:  gloriam  e,  gaudio  lili,  gaudia  im);  eigentlich  hatte  iu 
allen  Quellen,  welche  die  Halbstrophe  „Christe  cum  sit  hinc  exire"  aufweisen 
(v^l.  die  Varianten  zu  Str.  19),  diese  Anderung  vorgenommen  werden  miissen, 
um  den  Keim  zu  „victftriae"  (19,  8)  zu  waliren  ;  sonst  ergibt  sich  die  Reim- 
dissonanz,  wie  sie  auch  im  jetzigen  Missale  und  Breviarium  Romanum  fort- 
besteht:  victoriae  .  .   .  gloria.  —  Nach  Str.  20  folgt  noch  in  1  11  0  : 

Mors,  sanguis,  crux  et  vulnera 

Sint  cordis  mei  munera; 

()  Maria  cliristifera, 

His  totum  me  transverbera. 

In  G  hingegen  schlieBt  sich  unmittelbar  eine  lange  Dichtuno-  an,  des 
Anfanges:  [0]  didcifi  virgo  Maria^  dieselbe  ist  aus  anderen  Quellen  mit- 
geteilt  in  A.  H.  XV,  Nr.  67.  Von  Interesse  ist,  daB  der  benihmte  Minoriten- 
prediger  Bernhardin  von  Busti  (f  1500)  in  seinem  „Rosarium  Sermonum 
praedicabilium"  (Hagenoviae  151'^^.  II,  fol.  146)  sagt:  „De  qua  (sc.  matre 
dolorosa)  loquens  quidam  devotus  contemplator  dicit:  »Stabat  mater  dolorosa 
usw.«"  Es  folgt  dort  der  Text  unserer  Sequenz,  und  derselbe  geht  unmittelbar 
weiter:  VirffO  dulcis  o  Maria  usw;  letzteres  ist  das  eben  erwahnte  Reimgebet. 
(Der  volle  Text  der  Sequenz  und  des  Reimgebetes  in  der  Fassung  Bernhardins 
V.  Busti  findet  sich  bei  Daniel  II,  p.   152  sqq.)  . 

Wie  aus  den  Varianten  ersichtlich,  wurde  die  ]£inzald  (die  Ich-Poesie) 
unseres  Liedes  in  den  Quellen  f  {j.  v  xjj  lo  in  die  Mehrzahl  umgeandert. 
Dabci  wurden  in  ?/;  und  co  manche  Strophen  so  sehr  iiberarbeitet ,  daB  es 
sich  empfiehlt,  statt  der  Varianten  die  ganze,  allerdings  armselige  Umdichtung* 
der  betreflfenden  Strophen  6,  10,  16 — 19  hier  anzufiihren : 

6.    Quis  secum  non  tristaretur,  16.    Ut  portemus  corde  fortem 

Matrem  dum  contemplaretur  Passionis  Christi  mortem. 

Condolentem  filio.  Fac  nos  plagas  colere. 

10.    Ut  cor  nostrum  exardescat  17.    Spinis,  clavis  vulnerari, 

Et  in  Christo  requiescat,  Cruce,  lancea  beari 

Ut  ei  placeamus.  Et  cruore  filii. 

Da,  ne  nos  succendat  ignis,  19.    Christe  da  nos  hinc  exire 

Qui  paratus  est  malignis  Feliciter  et  transire 

In  die  iudicii.  Ad  palmam  victoriae. 

Beachtenswert  ist,  daP»  an  mehreren  Stellen  die  dei(tsc1if  Quellengruppe, 
mit  Ausnalune  der  Salzburger  (k — ii),  ihrer  Mehrzahl  nach  von  der  franzd<isch- 
italienisvhen  im  Texte  abweiclit.  DaB  die  deutsche  Quellengruppe  uicht 
den  urspriinglichen  Text  vermiltelt ,  beweist  schon  die  von  ihr  dargebotene 
Fassung  dcr  Str.  19;  in  lctzterer  namlich  wird  der  sonst  genau  gewahrte 
Reim  nicht  bcobachtet.  Dalier  wird  dcr  Ursprung  der  Sequenz  auf  fran- 
zosiscliem  oder  italienischcm  Gebiete  zu  suchen  sein.  Der  Text  im  jetzigen 
Romischen  Missale  und  lirevicr  ist  eine  Komhination ,  welche  vorwiegend 
der  deutschen  Textiiberliefcrung  sich  anschlieBt,  sie  aber  mit  Lesarten  aus 
den  fran/,r)sisch-italicuischen  Quellen  vermischt;  so  z.  B.  folgt  Str.  11  der 
franzosisch-italienisclien,  Str.  19  der  deutschcn  Quellengruppe.  In  den  Strophen 
17  u.  18  u.  19  verdient  der  Text  der  frauz.-italienischen  Uberliefernng  eut- 
ichieden  den  Vorzug  vor  jenem  der  deutschen. 

Ob  der  Frauziskauer  lacopoiie  VOll  Todi  (lacobus  de  Benedictis,  f  1806) 
als  Verfasser  der  schonen ,  urspriinglieh  fiir  die  Prirata)idacht  (daher  Ich- 
Dichtuug  und  ihr  Platz  anfnngs  vorwiegend  iu  Orationalieu)  bestimmten 
Dichtung  gelten  darf,  kann  hier  nicht  zum  Austrag  gebracht  werden.  Der 
'ilteste   und    cigentlich   eiuzige  Krouzcuge    fiir  lacopoues  Autorschaft    ist  der 


318  Sequentiae  rhytlimicae  et  rigmatac. 

Historiograph  des  Minoritenordevis  Lucas  Wadding  (o^eh.  1588,  f  1657)  in 
seinem  .,Scriptores  ordinis  Minorum"  Komae  1650,  p.  180  sp.  Schr  gewichtige 
Bedenken  sprechen  aber  gegen  die  durch  nichts  erwiesene  Behauptung 
Waddings,  und  unsere  Ansiclit  geht  dahin,  daB  lacopone  nicht  der  Verfasser 
sei.  Auch  die  .jungst  von  /.  Pacheu  in  seinem  Werke  „Jacopone  de  Todi" 
(Paris  1914)  auf  S.  67 — 82  vorgelegten  ErwJigungen  konnen  diese  Ansicht 
nicht  erschiittern.  Der  hier  zu  weit  fiihrende  Nachweis  soll  anderen  Ortes 
erbracht  werden. 

Sehr  zu  betonen  ist,  daB  im  2.  Teile  de.s  sogenannten  „Laudismus  de 
s.  Cruce^  (A.  H.  L,  Nr.  383)  sich  so  viele  Ahnlichkeiten  mit  dem  „Stabat 
mater^^  finden,  daB  man  sjigen  muI5,  der  Dichter  des  einen  Liedes  hatte  das 
andere  Lied  vor  Augen  oder  im  Ohre.  Man  lese  namlieh  im  erwahnten 
„Laudismus"  die  Strophen: 

Bone  frater,  quidquid  agas, 
Crucifixi  vide  plagas 

Et  sibi  compatere.  (H,  Str.  14,   1—3) 

Crucifixo,  fac  me  fortem,  Tecum  volo  vulnerari, 

Ut  libenter  tuam  mortem  Te  libenter  amplexari 

Plangam,  donec  vixero;  In  cruce  desidero  (II,  Str.  15), 

und  halte  daneben  die  Strophen  11  u.  13  u.  14  unserer  Sequen/.  Beide 
Lieder  setzen  einen  lyrisch  tief  empfindenden,  formgewandten  Dichter  voraus, 
von  dem  man  nicht  gerne  glauben  mochte,  daB  er  bei  anderen  eine  Anleihe 
machte.  Am  ehesten  ware  fiir  beide  Lieder  iin  und  derselbe  Dichter  an- 
zunehmen,  zumal  in  beiden  Liedern  die  gleiche  Warme,  die  gleiche  Sprache, 
die  gleiche  Technik  (ab  und  zu  Nichtbeachtung  der  Zasur  nach  dem  2.  Tro- 
chaus,  vereinzelt  Binnenreim)  sich  geltend  macht.  Als  Dichter  des  „Laudis- 
mus"  aber  gilt  der  hl.  Bonaventura  (f  1274),  wenngleich  neben  ihm  sehr 
ernstlich  John  PecJiham  (f  1292),  gleichfalls  ein  Franziskaner,  in  Betracht 
kommt  (cfr.  A.H.  L,  p.  576  sq.). 

Betreffs  der  Literatur  ygl.  James  Mcarns  in  A  Dictionary  of  Hymno- 
logy^  P'  1081 — 83;  Blume-Dreves,  Ein  Jahrtausend  latein.  Hymnendichtung, 
I,  S.  391.  Ferner  DariiellJ,  ^.  131 — 154;  seine  Angabe  iiber  Cod.  Monacen. 
Emm.  G  VII  (jetzt  Clm.  14623  =  Quelle  £  in  unserem  Quellenverzeichnis) 
ist  falsch.  Jenes  Missale  stammt  aus  dem  vollen  15.  Jahrh.,  nicht  aus  der 
Mitte  des  14.  —  Auffallen  muB  es,  daB  England  durch  keine  einzige  Quelle 
vertreten  ist;  dort  war  seit  dem  Ausgange.des  13.  Jahrhunderts  die  Sequenz 
,,Stabat  iuxta  Christi  crucem'--  (A.H.  VIII,  Nr.  58)  in  Brauch,  welcher  Se- 
quenz  wir  im  14.  Jahrhundert  auch  in  Steiermark  begegnen.  —  Als  poetisch 
ziemlich  schwache  Travestierung  unserer  Sequenz  ist  das  Keimgebet  „Stabat 
mater  speciosa  \  luxta  foenum  gaiidiosa^'  zu  nennen ;  wenn  letzteres  Jaco 
pone  zugeschrieben  wird,  so  diirfte  damit  eher  das  Richtige  getroifen  sein, 
als  mit  der  Attribution  des  „Stabat  mater". 

Die  Kollation    von  E   verdanken   wir  Bev.  James  MearnSj  jene  von 
dem  Ur.  G.  Douglas  Ainerg    und  jene  von  G  u.  H  *  der  freundlichen  Ver- 
mittlung   von   Dr.   E.   A.   Loeic.  —    Den   nach  Ldndern   geordneten   hand- 
schriftlichen    Quellengruppen   ist   an   erster  Stelle   eine  Gruppe   von  Quellen 
vorausgeschickt,  die  aus  der  Zeit  YOl*  dem  15.  .Jahrh.  stammen;  Frankreich,  | 
Deutschland  und  Italien  sind  darin  vertreten. 


o- 
n,| 


202.   De  Coiupassione  Beatae  M.  V. 

1.    Maestae  parentis  Christi  2.    Qui  generis  humani 
Mariae  lacrimas,  collapsi  maculas 

Eia,  nunc  recole,  Purpurea  lavit 

plebs  agni  mitis  cruore  in  cruce  vulnera  passus 

Redempta,  Cruenta. 


I 


De  l^'.*ita.     De  Compassione  lieatae  M.  V. 


319 


8.    Sputa,  clavos 

at(|ue  ludibria, 
Spinas  tulit 

et  saeva  veibora. 

5.     „Heu  me"   claraat, 

„beu  me"   congeminat; 
Plorans  tristis 

quam  saepe  replicat: 
„Fili  dulcissime, 
cur  ista  pateris? 

7.     „Heu  me"   clamans  dat 

alta  suspiria 
Dicens:    „Cur  vita 

sic  durat  anxia? 
Cur  ita  moratur 

mors,  aut  curmibi  parcit? 


4.    Mater  cernens 

tanta  supplicia 
Flet  discerpens 
pectus  et  ubera. 

G.    Cur  confixus 

in  cruce  moreris 

Ac  si  reus 

fuisses  criminis, 

Cum   nihil   unquam 
mali  commiseris?" 

8.    Quae  mater  unquam. 

quaeve  puerpera 
Nati  dilecti 

tanta  supplicia 
Videre  simul 

et  ultra  vivere  possit? 


9.    Est  istane  gratia,  10.    Sunt  mibi  contraria, 

Quam  sic  mibi   retulisti,  Quae   prius  promisisti, 

Gabriel,  dicens :  »Ave,  Maria,  Cum  mibi  nuuc  pro  gratia 

Gratia  plena«?  Sint  dolor  et  poena. 


11.    Inter  omnes  mulieres 

me  dixisti  benedictam ; 

13.    De  boc  senex  Simeon 
propbetat 


12.    Omnes  nunc  videre  possunt 
megementem  et  afflictam. '' 

14.    Dicens,   ut  evangelista 
narrat : 


15.     „Ecce,  positus  est  in  ruinam       16.    Et  tuam  ipsius  animam 
Tuus  iste  filius, 


Pertransibit  gladius." 


17.    Mater,  laeta  concepisti 
Et  dolorem  non  sensisti, 
Quando  virgo   peperisti 
Tuum  unigenitum. 


18.    Cum  usura  nunc  solvisti 
Poenas,  quas  tunc  evasisti 
Videns  modo   morte   tristi 
]Mori  tuum  tilium. 


19.    Sic  stat  mater  desolata,  20.    Plangit.  plorat,  praestolatur, 

lam  non  mater,   sed  orbata  Quoadusciue  deponatur 

Dulci  suo  fllio.  Cor})us  de   patibulo. 

21.    0  lacrimosus  intuitus  I 

12.    Sedet  semimortua  parens  23.    Omnia  pererrat  stigmata 

et  extincti  funeris  locaque  cruenta  clavorum 

in  gremio  tenet  exuvias.  necnou    et  plagas  singulas. 


320 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


24.    Videt  spinoso  25.    Et  in  latere 

praecincta  tempora  serto  patentes  cordis  ianuas. 

26.    0  gravis  dolor  et  gemitus ! 


27.    Nati  quondam  speciosa 
membra,   modo  livida, 
Tractat  mater 

inter  manus  teneras. 


28.    Amplexatur,   osculatur 
ora  facta  j^allida 
Propter  poenas 

atque  plagas  asperas. 


29.    Manus  extorquens  exclamavit 
Fletuque  corpus  irrigavit 

Stillas  ut  rivos  lacrimans. 


30.    Venit  tandem  loseph  pius,      31. 

Corpus  involvit  sindone ; 
Venit  atque  Nicodemus 

Perfundens  illud  unguine*, 
Post  in  monumento  novo 

Praeparabant   recondere. 

32.    Qui  scrutator  scripturarum      33. 
Est,  videbit  feminarum 
Planctus  amarissimos : 


34.    Vox  Rachelis  ululantis 
In  Rama  personuit, 

36.    Tristis  Noemi  dolebat 

Saeva  mortis,  dum  trabebat 
Maritum  cum  filiis, 

38.    Anna,   mater  Samuelis, 
Annaque  Tobiae, 
Noemi  et  Racliel,   si  cre- 
damus  leremiae, 
Plorabant 

cum  lacrimis  *, 

40.    Ergo,   mater  lesu  Christi, 
Propter  poenas,  quas  tulisti 
Pro  tuo  dulci  filio, 

42.    Sic,   o  virgo  dolorosa, 

Fac  nos  tecum  lacrimosa 
Sentire  suspiria. 


35, 


Quis  potest  lacrimas  tenere, 
Licet  sit  corde  saxeo, 

Et  non  simul  condolere 
In  hoc  planctu  virgineo  ? 

Qui    cum   ipsa  nescit  flere, 
Non  est  ei  compassio. 

Anna  Samuelis  orat, 
Temulenta  quae,  dum  plorat, 
Putatur  apud  aemulos. 

Suos  filios  plorantis ; 
Consolari  noluit. 


37.    Annaque  Tobiae  flebat, 

Quando  pater  hunc  mittebat 
In  Rages  pro  pecuniis. 

39.    Sed  ad  lacrimas  amaras 
virginis  Mariae, 
Matris  Christi  crucifixi 
verique  Messiae, 
Non  erat  planctus 
similis. 

41.    Des,  ut  tecum  hic  ploremus 

Et  cor  nostrum  perforemus 

Compassionis  gladio. 

43.    Ut  post  vitam  infelicem 
Habeamus  te  ductricem 
Ad  aeterna  gaudia. 


Oration.  ms,  AngUcum  (?)  saec.   15.    Cod.  Cantabrigien.  Ff  VI  16.  A.  — 
Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.     Cod.  Parisin.  3639.  B.  . 


i 


De  Jkata.     De  Compassione  J^eatae  M.  Y. 


321 


Miss.  8arisburiense  inipr.  Londini  1498.  C  — Miss.  Sarisburiense  impr. 
Londini  1512.  D.  —  Miss.  Sari.slmricnse  impr.  Londini  1555.  E.  —  Miss. 
Parisiense  impr.  Parisiis   1501.  ¥.    —  Miss.  TuUense  impr.  Parisiis  1507.  G. 

—  Miss.  S.  Martini  Maioris  Monasterii  impr.  Turonibus  1508.  H.  —  Miss. 
Bellovacense  impr.  liotoniagi.  1514.  I.  —  Miss.  sec.  consuetudinem  FF.  Prae- 
dicatorum  et  S.  Crucis  iiii])r.  Parisiis  1517.  K.  —  Miss.  Aurelianense  iinpr. 
Parisiis  [1519].  L.  —  Miss.  Bituricense  impr.  Parisiis  1522.  M.  —  Miss. 
Leonense  impr.  Parisiis  1526.  N.  —  Miss.  Aquonse  impr.  Lugduni  1527.  O. 
Miss.  Leodiense  impr.  Parisiis  1527.  P.  —  Miss.  Senonense  irapr,  Parisiis 
1529.  Q.  --  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1543.  R.  —  Miss.  Metense  imjir. 
Metis  1545.  S.  —  Miss.  Cenomanense  impr.  Parisiis  1559.  T.  —  KoUationiert 
siud  ABDEFGKOK. 

1,   3  u.  4  und  2,   3  u.  4  sclieinen  Hexameter  zu  sein  (vgl.  24,  1  u.  2). 

—  G,  2  morieris  FGR.  —  6,  5  Cum  nil  AEFO.  —  7,  3  Decens  E.  —  7,  4 
durat  sicAK;  sic  feliltK;  anxiatur  ABDF.  —  7,  5  Cur  non  moriar  EFGKR. 

—  7,  6  auteni  (statt  aut)  AFO.  —  Str.  8  fehlt  O.  —  9,  3  dicet  E.  —  10,  4 
Sunt  DEFGOR.  —  24,  2  serte  A,  certo  D  (die  beiden  Halbverse  bilden  einen 
Hcxameter).  —  27,  1  speciosi  AB13F1C0.  —  29,  3  Stillans  AEK^;  lacrimas 
EK.  —  31,  2  sit  fehlt  DE.  —  34,  1  eiulantis  AEO.  —  36,  2  dum  subtrabebat 
A.  —  38,  3  Kachielis  G,  die  iibrigen  Quellen:  Kachelis. 

Die  Sequenz  war  vorwiegend  in  Frankreicli  h\  Gebrauch.  Ob  dort 
auch  ihr  Ursprung-?  .Jedenfalls  ist  sie  ein  jiingeres  Produkt  aus  der  Zeit 
des  Niederg-anges.  Neben  das  y,Stabat  mater^^  gehalten  fallt  sie  als  sehr 
minderwertig  ab  durch  die  Hreite  der  Darstellung  und  die  mangelhafte  Technik; 
wenngleich  letztcre  nicht  so  regellos  ist,  als  die  Art  der  Publikation  durch 
Neale  (Sequentiae,  p.  37  sqq. ;  nachgedruckt  von  Kehrein,  S.  180  flf.)  es  nahelegt. 


203.   De  Compassione  Beatae  M.  T. 


1.    Festinemus  omnes  vere 
Matri   Christi  condolere 
In  eiiis  martyrio ; 


2.    Laboremus  cum  fervore 
Et  speremus  cum  amore 
In  eius  auxilio. 


3.    Immolandus  bona  serit, 
Passionis  locum  quaerit 
Natus  matris  virginis, 


9.    Virgo  videns  flagcllari 
Et  in  cruce  couclavari 
Suum  unigenitum 


4.    Quando  Cbristus  vinculatur, 
Palmis  caesus  flagellatur 
Strictus    flagris  plurimis. 


5.    Virgo  suum  vidit  natum  6. 

A  ludaeis  mane  ca])tum 
Magnum  dans  suspirium, 

7,    Extra  castra  ductus  lesus,  8. 

Uuctus  sputis,  pugniscaesus 
Crucem  fert  in  publicum. 


Flagellatum,  coronatum, 
Foedis  sputis  attrectatum  ; 
Saevum    fert  martyrium. 

j\[atersequensagnummitem, 

liepraesentaus  Sunamiteni 

Natum  deflet  uuicum. 


10.    Patientor  suAVrebat 

Et  constanter  requirebat 
Dextrae  Dei  digitum. 


12.    Luctus,  planctus  et  ploratus, 


.1.    Virgo  mater  stat  sub  cruce 

Triumphaute  Christo    duce 

Per  mortem  turpissimam; 

Blume-Banuistor,  Tliosauri  Hymnologici  Prosarium  11.  1 


Dolor,    maeror  et  singultus 
Stringunt  oius  animam. 


21 


322 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


13.    Christus  crucis  in   amboue 
Constitutus  et  agone 
Septem  verba  protulit; 

15.    Calvum  rident  Elisaeum, 
lesum  nudum,  verum  Deum 
Illudebant  aemuli 

17.    Inter  fures  deputatus 
lesus,  felle  tunc  potatus 
Moritur  innoxius ; 

19.    Cum  haecviditmaterChristi, 
Percussa  est  plaga  tristi, 
Stillant  fletus  lacrimae, 

21.    Cor  praedulce,   cor  araoris 
Globus  factus  est  doloris, 
Vas  amaritudinis. 


14.    Mater  praesens  tribulata 
Tam  patrata  quam  prolata 
Secum  silens  contulit. 

16.    Et    sic  natum  dehonestant^ 
Dolorosam  commolestant 
Matris  mentem  stimuli. 

18.    Lanceatus  depositus 

Est  a  cruce  ac  sepultus, 
Sic  torquetur  filius. 

20.    Palluerunt  matris  genae, 
Turbant  eam  mille  poenae 
Atque  plagae  plurimae. 

22.    Virgo  corde  lacessita, 
Quaei  foret  sine  vita, 
Corruit  exanimis. 


23.    In  amara  Christi  morte 
lila  martyr 

fuit  corde, 
Mentis  fert  supplicium. 

25.    Cuncta  tremunt  elementa, 
Carpunt  luna  sol  lamenta 
Condolente  virgine. 

27.    Sola  virgo  tenet  lidem 

Constans  docet  et,  quod  idem 
Resurget  in  gloria. 


24.    Dolor  ingens,  dolor  ille, 
Dicunt  sancti 

plus  quam  mille, 
Praecellit  martyrium. 

26.    Deo  compar  voluntate, 
Pari  flagrans  caritate 
Pro  salvando  homine 

28.    Verae  doctrix  disciplinae 
Nobis  donet  sine  fine 
Perfrui  laetitia. 


Miss.  Ceiiomanense  impr.  Parisiis  1494.  A.  —  Miss.  Briocense  impri 
Rotomagi  [1502?].  B.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Rotomagi  1503.  C.  —  Miss' 
Snessionense  impr.  Parisiis  1516.  D.  —  Miss.  Andegavense  impr.  Rotomag 
1523.  E.  —  Miss.  Cathalaunense  impr.  Parisiis  1543.  F.  —  Miss.  Remens» 
impr.  Remis  1553.  G.  — Balinghem  beniitzte  im  Parnassus  Marianus  (p.  18' 
sqq.)  ein  Missale  Noviomense,  ohne  dieses  naher  zu  signalisieren.  —  B  u.  ( 
sind  nicht  kollationiert. 


4,  2  Palmis  caedis  AD.  —  5,  1  videt  G.  —  7,  2  Vinctus  sputis  DF 
—  10,  2  Triuraphale  D.  —  13,  1  in  umbone  F.  —  13,  2  in  (st.  et)  D.  - 
14,  2  quam  plorata  AEFG  (einzig  richtig  ist  „proIata"  [=  verba  prolata 
rait  Beziehung  auf  .,protulit"  in  18,  8).  —  18,  1  et  depositus  D.  —  18, 
Est  fehlt  D.  —  19,  1  videt  DG.  —  21,  2  flatus  (st.  factus)  D.  —  22,  2  Quas 
fuit  G.  —  28,  2  sq.  fuit  martyr  DFG.  —  28,  4  Mortis  G.  —  26,  2  flagrat  I 
fi-agrans  D. 

Der  Gebrauch  dieser  Sequenz  war  auf  das  ndrdUche  und  nordwestJicll 
Frankreich  beschrankt,  wo  sichtlich  auch  die  Urspruugsstatte  zu  suchen  is 
Technisch  ist  iiberall  die  Ziisuv  nach  dem  2.  Trochaus  peinlich  genau  eir 
gehalten  und  durchweg  auch  der  Rhythmus  (ausgenommen  18,  1)  und  d( 
Reim  (ausgenommen  5,  2  u.  18,  2)  rein  gewahrt:  inhaltlich  aber  erhebt  sic 
die  Sequenz  kaum  fiber  das  MittelmaB. 


i 


l)c  ljeat;i.     lu  Assuinptione  Beatae  M.  V. 


323 


201.    Iii  Assumptione  Beatae  M.  V. 

Ascribitur  Adamo  cle  S.  Victore. 


1.    Ave,   virgo  siiigularis, 
Mater  uostri   salutaris, 
Quae  vocaris  stella  maris, 
Stella  non  erratica; 

3.    Saevit  mare,  fremunt  venti, 
Fluctus  surgunt  turbulenti, 
Navis  currit,   sed   currenti 
Tot  occurrunt  obvia: 

5.    Post  abyssos  nunc  acl  caelura 
Furens  unda  fert  phaselum, 
Nutat  malus,  fluit  velum 
Nautae  cessat  opera. 

7.    Tu  perfusa  caeli   rore 
(^istitatis  salvo  flore 
Novum  florem   novo  more 
Protulisti  saeculo : 

9.    Tc   praevidit  et  elegit, 
Qui  potenter  cuncta  regit, 
Nec  pudoris  claustra  fregit 
Sacra  replens   viscera. 

11.    0  Maria,   pro  tuorum 
Dignitate  meritorum 
Supra  choros  angelorum 
Sublimaris  unice. 

13.    Radix  sancta,   radix   viva, 
Flos  et  vitis  et  oliva, 
Quam  nulla  vis  insitiva 
luvit,   ut  fructificet. 

5.    In  conspectu  summi  regis 
Sis  pusilli  memor  gregis, 
Qui  transgressor  datae  legis 
l^raesumit  de  venia. 

7.    lesu,   sacri  vtMitris  fructus, 
Nobis   inter  mundi   fluctus 
8is   via,  dux  et  conductus 
Liber  ad  caelestia. 


2.    Nos  in  liuius  vitae   mari 
Non  j>ermitte  naufragari, 
Sed  pro  nobis  salutari 
Tuo  semper  supplica. 

4.    Hic  sirenes  voluptatis, 
Draco,  canes  cum  piratis ; 
Mortem  paene  desperatis 
Haec  intentant  omnia. 

6.    Contabescit  in  his  malis 
Homo  noster  aniraalis ; 
Tu  nos,  raater  spiritalis, 
Pereuntes  libera. 

8.    Verbum  patri  coaecj[uale 
Corpus  intrans  virginale 
Fit  pro  nobis  corporale 
Sub  ventris  umbraculo. 

10.    Nec  pressuram  nec  dolorem 
Contra  primae  matris  morem 
Pariendo  salvatorem 
Sensisti,   puerjiera. 

12.    Felix  dies  hodierna, 

Qua  conscendis  ad  superna  ! 
Pietate  tu  materna 
Nos  in   imo   respice. 

14.    Lampas  soli,   splendor  poli, 
Quae  splendore  praees  soli, 
Nos  adsigua  tuae   proli, 
Ne  districte  iudicet. 

16.    ludex  mitis  et  benignus, 
ludex   iugi   laude  dignus 
Reis  spei   dedit  pignus 
Crucis  factus   hostia. 

18.    Tene  clavum,   rege  navenu 
'l'u  procellam  sedansgraven\ 
Portum   nobis  da  suavem 
Pro   tua  clementia. 

21* 


324  Sequentiae  rhjthmicae  et  rigmatae. 

Prosar.  ms.  abbatiae  Ci.stercii  (Citeaux)  saec.  12/13.  Cod.  Londinen. 
Add.  15  722.  A.  —  Trop.  ms.  Parisieuse  (?  liemense)  saec.  13.  Cod.  Assi- 
sien.  095.  B.  —  Trop.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq. 
1235.  add.  saec.  13.  (nur  das  Incipit).  C.  —  Miss.  ms.  Parisiense  postea  Sor- 
bonnac  Parisiensis  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  D.  —  Grad.  ms.  Vic- 
torinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  E.  —  Grad.  ms.  Victorinuni 
saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  F.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  l^^l^. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  G.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  197.  H.  —  Miss.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin. 
14448  I.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16.)  Cod.  Parisin, 
14872.  K.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen. 
Add.  16905.  L.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97. 
M.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  N.  —  (Miss.  et) 
Prosar.   ms.  Sangenovefianum    saec.   (13.  et)  14.     Cod.  San^enovefian.  90.  0. 

—  Miss.  ms.  Pisciacense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  P.  —  Collect. 
ms.  Veronense  (?)  saec.  14.  Cod.  Oxonien.  Canon.  Misc.  95.  Q.  —  Pros.  ms. 
Sangallense  dictum  „]Jranderi"  anni  1507.     Cod.  Sang-allen.  546.  R. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  S.  —  Miss.  Briocense  impr.  Roto- 
magi  [1502?].  T.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Rotomagi  1503.  U.  ■ —  Miss. 
Tharentasiense  impr.  Lugduni  cr.  1520.  V.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis 
1526.  X.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  Y.  —  Miss. 
Baiocense  impr.  Rotomag-i  1515.  Z.  ■ — ■  L — OS — Z  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Mater  veri  A.  —  2,  2  Ne  B;  dimittas  A.  —  2,  3  Et  pro  Q;  pro 
tuis  A.  —  3,  4  obviam  F  ^  —  4;  1  Hinc  AD.  —  4,  4  incantant  K.  —  5,  1 
abyssos  hinc  ad  A ,  duc  ad  Q.  —  7,  2  u.  3  umgestellt  Q.  —  9,  1  providit 
HPQ.    —    10,    1  Genuisti  salvatorem  A.  - —  10,    3  Pariendo  nec  dolorem  A. 

—  11,  3  Super  choros  D.  —  12,  1  Tibi  lux  est  sempiterna  A.  —  12,  2  Tibi 
concrepant  superna  A.  —  12,    4  in  ima  AQ.  —  13,  3  vis  visitiva  R,  incen 
tiva  Q,   usitiva  HP.  —    13,    3  luvit  et  B.  —  14,   2  Quo  AGHPQR;  par  ei 
(st.  praees)  A.  —   14,  3  Nos  commenda  A.  —   15,  3  sanctae  legis  A.  —    16, 
ludex   omni   laude  A.    —  16,    3  Nobis  spei  A.  —  16,    4  Cunctis  factus  PR. 

—  17,  3  et  adductus  D.  —  18,  2  seda  K. 

Die  ]\Ielodie  in  EFH  ist  jene  von  ^Verhiim  bonum  et  suave"  in  er 
■weiterter  Form;  anders  jene  in  NPR,  wiederum  anders  in  B.  —  Der  litur 
gische  Gebrauch  ist  in  den  Victoriner  Quellen  fiir  den  Sonntag  wahrend 
der  Oktav  von  Maria  Ilimmelfahrt,  in  den  gedruckten  Missalien  fiir  das  Fest 
selbst. 

Zweifelsohne  stammt  die  Sequenz  aus  Frarikreich^  dessen  Grenzen  sie 
nicht  iiberschritt.  Auch  war  sie  beliebt  in  St.  Victor.  Beachtung  verdient, 
daB  Hugo  von  St.  Victor  (geb.  1096,  f  1141)  in  dem  ihm  zugeschriebenen 
„Sermo  IV.  in  Nativitate  beatae  Mariae"  sagt:  „More  quoque  nautarum 
fundamus  semper  preces  ad  beatam  Mariani  et  ad  eius  filium.  Multa  suat 
enim  impedimenta  nostra,  sicut  egre()i\is  versificator  testatus  est  dicens : 

Saevit  mare,  fremunt  venti, 
Fluctus  surgunt  tur]>ulenti  etc. 

(Migne,  PP.  lat.  177,  col.  910  sqq.);  es  werden  dort  zitiert  Str.  3— 6 ;  17 
u.  18,  denen  als  AbschluB  die  fremdartige  Strophe  angehangt  ist: 


Ex  te  natus  nobis  datus, 
Qui  Deus  regnat  beatus 
Per  immensa  saecula. 


I 


Wenn  der  Sermo  als  echt  gelten  darf,  so  gibt  cs  zu  denken,  ob  Hugo 
mit  dem  „egregius  versificator"  den  damals  hochstens  20-  oder  30  jahrigen 
Ordensgenossen  Adam  von  St.  Victor  meiueu  konnte.  —  Betreffs  des  Rhyth- 
mus  sind  die  Unebenheiten  in  13,  3  u.  17,  3  beachtenswert. 


De  Beata.     In  As.suinptione  ijeatae  M.  V. 


325 


205,   In  Assumptione  Beatae  M.  V. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Gratulemur  in  hac  die, 
In  qua  sanctae  fit  Mariae 
Celebris  assumptio ; 

•^.    Super  clioros  exaltata 
Aiigelorum  est  praelata 
Cunctis  caeli  civibus  ; 


2.    Dies  ista,   dies  grata, 

Qua  de  terris  est  translata 
In   caelum  cum  gaudio. 

4.    In  decore  contemplatur 
Xatum  suum  et  precatur 
Pro  cunctis  fidelibus. 


5.    Expurgemus 

nostras  sordes, 
Ut  illius  mundicordes 
Assistamus  laudibus ; 


6.    Si  concordent 

linguis  mentes, 
Aures  eius  intendentes 
Erunt  nostris  vocibus. 


7.    Nunc  concordes  hanc  laudemus  8. 
Et   in   laude  proclamemus : 
Ave,  plena  gratia; 


9.    Virgo  sancta,   virgo  munda, 
Tibi  nostra  sit  iucunda 
Vocis  modulatio; 

1 1 .    Tu  a  saeclis  praeelecta 
Literali  diu  tecta 
Fuisti  sub  cortice; 

1').    Sacramentum  patefactum 
Est,  dum  verbum  carofactum 
Ex  te  nasci   voluit, 

15.    Te  per  thronum  Salomonis, 
Te  per  vellus  Gedeouis 
Praesignatam  credimus 

1 7.    Super  vellus 

ros  descendens 
Et  in  rubo  flamma  sj)lendens, 
Neutrum   tamcu  laeditur, 

19.    De  te,  virga,  progressurum 
Florem,  muudo  profuturuni, 
Isaias  ceciuit 


Ave,   virgo,   mater  Christi, 
Quae  de  sancti  concepisti 
Spiritus  praesentia. 


10.    Nobis  o])em  fer  desursum 
Et  post  huius  vitae  cursum 


Tuo  iunge  filio. 


12.    De  te  Christum  genitura 
Praedixerunt  in   scriptura 
Prophetae,   sed  typice. 

14:.    Quod   sua  nos   pietate 
A  maligni  potestate 
Potenter  eripuit. 

16.    Et  per  rubum  incombustum, 
Testamentum  si   vetustum 
Mystice  perpendimus. 

18.    Fuit  Christus 

carnem  sumens, 
In  te  tamen  uou  consumons 
Pudorem,    dum  gignitur. 

20.     FloreChristum  praeligurans, 
Cuius  virtus  semi^er  duraus 
Nec  coepit,   nec  desinit. 


326 


Sequentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 


21.    Fontis  vitae  tu  cisterna, 
Arclens    lucens    es  lucerna, 
Per  te  nobis  lux  superna 
Suum   fudit  radium : 

23.    0  salutis  nostrae   porta, 
Nos  exaudi,   nos  conforta 
Et  a  via  nos  distorta 
Revocare  propera; 

25.    lesu,  nostrum  salutare, 
Ob  meritum  singulare 
Tuae  matris  visitare 
In  hac  valle  nos  dignare 
Tuae  dono  gratiae. 


22.    Ardens   igne  caritatis, 
Luce  lucens  castitatis, 
Lucem  summae  claritatis 
Mundo  gignens  filium. 

24.  Te  vocantes  de  profundo, 
Navigantes    in  lioc  mundo, 
Nos  ab  boste  furibundo 
Tua  prece  libera. 

26.    Qui  neminem  vis  damnari, 
Sic  directe  conversari 
Nos  concedas  in  hoc  mari, 
Ut  post  mortem  munerari 
Digni  simus  requie. 


Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  A.  —  Grad. 
ms.  Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  B.  —  Grad.  ms.  Vic- 
torinum  saec.  18/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  110.  C.  —  Grad.  ms.  Victorinum. 
saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  D.  —  Miss.  ms.  Victorinum  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  14448.  E.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16.)  Cod. 
Parisin.  14872.  F.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529.  G.  — 
Miss.  Baiocense  impr.  Rotomagi  1545.  H.  ■ —  G  u.  H  sind  nicht  kollationiert. 

8,  1  Super  caelos  C.  —  5,  8  mundi  cordis  F.  —  6,  1  concordant  F.  — 
12,  1  Date  Christum  C.  —  26,  4  numerari  DF  (vgl.  die  jiingere  Lesart 
„in  gloria  numerari"  statt  „gloria  munerari"  im  Te  Deiim). 

Die  Melodie  in  B  wiirde  folgende  Strophenabteilung  erheischen :  Str. 
5  +  6  als  eine  Halbstrophe,  welcher  Str.  7  +  8  gegeniibersteht;  ebenso  Str. 
11  +  12  mit  der  Gegenstr.  18  +  14  und  Str.  15  +  16  mit  der  Gegenstr.  17  +  18. 

Die  Quellen  weisen  zur  Abtei  St.  Victor  in  Paris  als  Ursprungsstatte 
und  nachweisbar  ging  der  liturgische  Gebrauch,  abgeseheii  vom  einzigen 
Bayeux,  nicht  dariiber  hinaus.  Bestimrat  war  die  Sequenz  fiir  die  .,dies 
ociava  Assumptionis  B.  M.  V."  Falls  Aclam  von  St.  Victor  der  Verfasser 
ist,  muB  man  sich  bei  ihm  (die  Zuverlassigkeit  der  Textiiberlieferung  voraus- 
gesetzt)  mit  rhythmischen  Unebenheiten  abfinden ,  wie  sie  die  Verse  14,  1 
und  namentlich  25 ,  2  u.  26 ,  1  aufweisen.  So  glanzend  iiberdies  die  Dar- 
stellung  ist,  ein  tieferes  Erfassen  des  Festgeheimnisses  statt  eines  allgemeinen 
Lobliedes  auf  Maria  hatte  man  bei  einem  so  gefeierten  Dichter  wie  Adam 
wohl  erwarten  diirfen. 


206,   In  Assumptione  Beatae  M.  V. 

AscHbitKr  Aclamo  cJe  S.  Victore. 


1.    Ave,  virgo  singularis, 
Porta  vitae,   stella  maris, 
Ave,  decus 
virginum ; 

8.    Mater  eius,   qui  creavit, 
Qui  distinxit  et  ornavit 
Caelum,   terram,  maria, 


2.    Tota  virgo,  sed  foecunda, 
Casta  corde,   carne  munda 
Gignens  Christum 

Dorainum;  j 

4.    Vivit,  regnat,   dominatur. 
Cuius  nullo  terminatur 
Fine  regni  gloria. 


De  Beata.     In  Assumptione  Beatae  M.  V. 


327 


5.  .  Cuius?  Eius,  —  (juid  dicemus?   6.    Eius  ((uippe  magnitudo, 
Quibus  verbis  explicemus  Virtus,   lionor,  pulchritudo 

Nomen  tanti  numinis?  Cor  excedit  hominis. 


7.    Res  mutando  dic,   natura, 
Dic,   ubi   sunt  tua  iura? 
Virgo   parit  filium, 

9.    Virgo   fuit  ante  partum 
Et,  dumparit,  etpostpartum, 
Virgo  mente,  corpore ;  , 

11.    Virga  florem,   stella  solem 
Coaeternum  patri  prolem 
Virgo  mater  genuit; 

13.    Hic  est  enim  ipso  teste 
Verum  lumen  et  caeleste, 
Cibus  indeficiens, 

15.    Eva  mater  per  reatum 
Stola  vitae  spoliatum 
Morti  dedit  hominem. 

17.    Virgo  potens  et  benigna, 
Angelorum  laude  digna, 
Plena  Dei  gratia, 

ll>.    Paeniteutes  confitemur 
Mala,   quibus  promeremur 
Iram  Dei  vindicem ; 

^21.    Cara  Deo,   semper  ora 
Pro   misellis   et  implora 
Peccatorum  voniam  : 

23.    0  Maria,   redemptoris 
Creatura,   creatoris 
Genetrix  magnifica, 

25.    Donet  nobis  rectam  mentcm, 
In   adversis  paticntem, 
In  secundis  humilem, 

27.    Opus  verae   pietatis 
Et  decorem  castitatis 
lutus  et  exterius, 


8.    Quae  conceptu  veritatis 
Incorruptae  castitatis 
Xon   amittit  lilium. 

10.    Verbum  patris-  sine  matre 
Facta  mater  sine  patre 
Genuit  in  tempore. 

12.    Sol  et  lumen  et  decorem, 
Flos  et  fructum  et  odorem 
Toti  mundo  praebuit. 

14.    Panis  vivus,  manducantis, 
Sed  credentis  et  amantis, 
Animam    reficiens. 

16.    Culpa  perit,  mors  recedit, 
Datur  salus,   vita  redit 
Per  Mariam   virginem. 

18.    Laudes  tuas  decantamus, 
Corde  tibi  supplicamus, 
Dele  nostra  vitia. 


20.    Tu  miserta  tui  gregis. 

0   regina,   mater  regis. 

Placa  nobis  iiidicem. 


22.    Servis  tuis  lesu  Christi. 
Quem   tu,  virgo,  genuisti, 
Tu  reforma  gratiam. 

24.    Per  te  nobis  reparatrix, 
Per  te  fiat  consolatrix 
Tua  proles  unica. 

26.    Fidem  j)uram,  spem securam, 
Caritatem    permansurani, 
(^ua   nihil   ost  melius, 

28.     Ut  sit   vita  spociosa, 

Sit  mors  nostra  pretiosa 
In  conspectu  Domini. 


;J28 


iSequentiae  rliythmicae  et  rigmatae. 


29.    Deo  patri  filioquej 

Procedenti   ab   utroqiie, 
Sed  non  temporaliter, 


30.    Regnum,  decus  et  potestas, 
Honor,  virtus  et  maiestas 
Nunc  et  aeternaliter. 


Grad.  ms.  Victoriinim  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14819.  A.  —  Grad. 
nis.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  B.  —  Miss.  ms.  Victori- 
num.  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  14448.  C.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  D.  —  Collect.  ras.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16.) 
Cod.  Parisin.  14872,  E.  —  Miss.  S.  Victoris  Parisiensis  impr.  Parisiis  1529. 
F.  —  F  ist  nicht  kollationiert.  —  3,  2  Qui  fehlt  E. 

Die  16  ersten  Halbstrophen  haben  gleiche  Melodie  wie  ^Hex  Salo- 
mon  fecit  temphim'^  (im  nachsten  Bande).  Nach  eben  dieser  16.  Halbstrophe 
beginnt  der  2.  Teil  der  Sequenz,  namiich  das  Gehet  an  Maria.  —  Nach  den 
Quellen  ist  entschieden  auf  die  Abtei  St.  Victor  (darauf  allein  blieb  der 
liturgische  Gebrauch  beschraukt)  als  Ursprung-sstatte  zu  schlieBeii.  —  Der 
fehlende  Reim  in  26,  3  und  28,  3  (es  reimt  hingegen  26,  3  mit  27,  3)  und 
der  mangelhafte  Rhythmus  in  7,  2  woUen  nicht  ganz  zu  dem  passen,  was 
man  vom  Victoriner  Adam  erwartet.  Oder  flieBen  die  Quellen,  auch  B,  nicht 
ganz  ungetriibt?  Hingegen  sind  die  SchluBverse  aller  llalbstrophen  (aus- 
genommen  in  etwa  26,  3)  rhythmisch  regeh^echt. 

Die  Sequenz  war  fiir  den  Samstag-  wahrend  der  Octav  von  Maria- 
Himmelfahrt  bestimrat,  aber  der  Inhalt  nimmt  auf  dieses  Fest  nicht  den 
mindesten  Bezug.  Urspriinglich  war  sie  wohl  ganz  generell  als  Sequenz 
auf  die  Gottes-Mutter  gedacht,  speziell  als  Lob  ihrer  jungfraulichen  Mutter- 
wiirde. 


207.   lu  Assumptione  Beatae  M.  V. 


1.    Veneremur  virginem, 
Per  cuius  dulcedinem 
Respirat  ecclesia; 

3.    Haec  est  virgo  sapiens 
Credendo  concipiens 
Sine  viri  copula, 

5.    Cuius  splendor  sideris 
Amovit  a  miseris 
Peccati  caliginem. 

7.    Ave,   caeli  domina, 

Quae  transcendis  agmina 
Caelestis  militiae; 

9.    Surge,  surge,  propera^ 
Oliva  fructifera, 

Tuum  fundens  oleum^ 


2.    Cuius  pulchritudinem 
Et  mansuetudinem 
Mirantur  caelestia. 

4.    Slella  solem  pariens, 
Lumen  indeficiens, 
Luna  sine  nebula, 

6.    Salus  nostri  generis 
Culpae  nobis  veteris 
Abstersit  rubiginem. 

8.    Ave.  felix  femina, 
Stola  gaudens  gemina 
Super  thronum  gloriae. 

10.    Tua  semper  ubera 

Nostra  sanent  vulnera, 
Caeli  iubar  aureum. 


Trop.  ms.  Caraeracense  saec.  12.  Cod.  Caraeracen.  62  (61).  add, 
saec.  13.  A.  —  CoUect.  ms.  Gallicum  (et  Sieulum)  saec.  13.  (et  15.)  Cod. 
Vatican.    3087.  B.    —  Trop.   ms.  Nivernense   saec.   12.     Cod.  Parisin.  Nouv. 


De  ijeata.     In  Assumptiorie  Beatae  M.  V. 


329 


icq.  1235.  add.  saec.  13.  (nur  das  Incipit).  C.  --  Miss.  ms.  S.  Barbarae  in 
Algia  (saec.  12.  cum  Prosario)  saec.  13/14.  Cod.  Sangenovefian.  96.  D.  — 
Miss.  ms.  Civitatense  anni  1304.  Cod.  Civitaten.  LXXXI  (18).  E.  —  Miss. 
ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  F.  —  Miss.  ms.  Francis- 
i^anum  Gallicum  saec.  14.  Cod.  Carpentoracten.  107.  G.  —  Prosar.  ms. 
Franciscanum  Gallicum  saec.  14'15.  Cod.  Parisin.  1339.  II.  —  Oration.  ms. 
Franciscanum  Parisiense  saec.  15'16.  Cod.  Parisin.  3639.  1.  —  Oration.  ms. 
Oaelestinorum  Parisiensium  saec.  15.  Cod.  Parisin.  18  517.  K.  —  Prosar. 
ms.  (Jaelestinorum  Parisiensium  anni  1532.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  448 
758).  L.  —  Grad.  ms.  Cenomanense  saec.  15.  Cod.  Cathedr.  Cenomanen. 
s.  u.  L*.  —  Oration.  ms.  Domus  Novae  Lucis  anni  1477.  Cod.  Ultraiectin. 
^29.   (Eccl.    375>.    M.    —   Pros.    ms.   S.    Georgii  Villingensis    saec.    15.     Cod. 


Uarolsrulian.    St.    Geo. 


M 


Miss.    Gebennense    impr.  Gebennis  1491. 


N.  —  Miss.  Ebredunense  impr.  Lugduni  1512.  O.  —  Miss.  Hispalense  impr. 
Hispali  1507.  P.  —  Miss.  [Franciscano-]Komanum  impr.  Lugduni  1535. 
Q.  —  FGLL*M*N  sind  nicht  kollationicrt. 

1,  1  Vale  dic  ad  virginem  M.  —  1,  2.  Per  eius  H.  —  2,  1  Eius  M.  — 
2,  2  Per  fst.  Et)  P.  —  3,  3  Sine  virili  Q.  -  4,  1  Sola  solem  E;  Stella 
Pehlt  M;  paciens  B.  — •  5,  1  Huius  K;  siderum  K.  —  6,  2  Nobis  culpae 
D.  — -6,3  Abstergit  A.  —  7,  1  Vale  mundi  domina  M.  —  7,  2  trans- 
sendens  DHK,  transcendit  O;  culmina  KP.  —  7,  3  Supernae  A.  —  Str.  8 — 10 
fehlen  P.  —  8,  1  Vale  M.  —  8,  2  Stella  scandens  O,  Stola  candens  D, 
Stola  fruens  H.  —  8,  3  thronum  gratiae  B.  —  9,  1  Surge  veni  KM. 

Vers-  und  Strophenbau  folgen  genau  dem  Schema  von  ,^Ve7ii  sancte 
spi7v7«.s"  (Nr.  153);  es  bieten  jedoch  ACHM  *  eine  besondere  Mehdie ,  die 
in  allen  diesen  4  Quellen  verschieden  ist,  wahrend  keine  Melodie  bekannt 
ist,  welche  sich  mit  jener  von  „Veni  s.  spiritus"  deckt.  —  Die  Sequenz 
iiirfte  wahrend  des  13.  Jahrh.  in  Nordfranlcreich  oder  Flandern  entstanden 
^ein.     Dcr  Ehythmus  ist  mangelhaft. 


208.   lu  Assnmptione  Beatae  M.  V. 


1.    Adflueus  deliciis 

David   regis  filia 
Sponsi   fertur  brachiis 

Ad  caeli  sedilia, 
Et  amica  properat 
Sponsum,   quo  abierat, 
Quaerens  inter  lilia. 

3.    Per  caeli   palatia 
Cuncta  transit  ostia 
Intra  regis  atria, 

Ubi  sceptrum  aureum  ; 

Christum  os  virgineum 
Osculatur  hodie, 
Ut  sit  pax  ecclesiae. 

.    Te  transmittit  Iiodie 
Tellus  caeli  curiae, 

David   regis  Tliecuitem, 
Klisaei  Sunamitem, 


2.    Hodie  cubiculum 

Regis  Hester  suscipit 
Sedare  periculum, 

Quo  hostilis  ofticit 
Aman  instans  fraudibus 
Peccati   rudentibus, 

Mortem   mundo  conficit. 

4.    Vox  Rachelis   iu  Rama 
Hic  auditur,   sed  drama 
Dulce  tibi  canitur, 
Ubi  te  amplectitur 
Sponsus  et  adIo(|uitur, 
Quo  beata  frueris 
Plus  prae  cuuctis  su})eris. 

6.    Ut  fugati  revocemur 
Et  prostrati  suscitemur 
Ad   aeterna  gaudin. 
Ubi  es   in  gloria. 


330 


Sequentia  rliythmicae  et  rigmatae. 


Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod,  Paulan.  27.  8.  19.  (Hospit. 
memb.  49).  add,  saec.  14.  A.  —  Grad.  ms.  Schladminf^ense  saec.  14.  Cod. 
Admonten.  292  a.  B.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clra.  Monacen. 
23054.  C.  —  Grad.  ms.  Mosburgense  anni  1360.  Cod.  Univ.  Monacen,  156 
fol.  D.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.. 
9508.  E.  —  Hymn.  et  Prosar.  ms.  Emmeramense  saec.  15.  Clm.  Monacen. 
14926.  F.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15,  Cgm.  Monacen.  716.  G.  — 
Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  H.  —  Miss.  ms  Prae- 
dicatorum  saec.  15.  Cod.  Graecen.  420.  I.  —  Collect.  ras.  Germanicum 
saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add.  27  680.  K.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salis- 
burgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  HI  20.  L.  —  Prosar.  ms.  Lucidae  Vallis 
anni  1561.  Cod.  Carolsruhan.  Licht.  60.  M.  —  Miss.  Ralisbonense  impr. 
Eatisbonae  1485.  N.  —  Miss.  Ratisbonense  impr.  Ratisbonae  1518.  N*.  — 
Grad.  Pataviense   impr.  Viennae    1511.  O.  —  DHO    sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  Gloriae  cubiculum  M.  —  2,  2  Regi  N*.  —  2,  4  Quod  EFL; 
hostis  L;  afficit  E,  efficit  ABCFI  —  N  *.  —  2,  5  Aman  restans  A.  —  2,  6 
Pro  peccati  videntibus  A.  —  2,  7  Mundo  mortem  KMN.  —  3,  2  Virgo  (st. 
Cuncta)  A ;  hostia  (st.  ostia)  in  allen  Quellen.  —  3,  3  Mater  (st.  Intra)  A, 
Intrat  I.  —  3,  6  Osculetur  K,  hac  die  M.  —  4,  2  sed  trama  K.  —  4,  3  Tibi 
dulce  FNX*.  —  4,  6  Quod  ABEKM;  fueris  EFKLM.  —  4,  7  Plus  quam 
cunctis  EFK;M.  —  5,  1  transmisit  G,'  transmittunt  L,  —  5,  3  Thesuitem  A, 
Thetintera  C.  —  6,  1  revocamur  I ;  Ut  fugatos  revoces  M.  —  6,  2  Ut  prost- 
ratos  suscites  M.  —  6,  3  aeterni  C.  —  6,  4  cum  gloria  C. 

Betrefi^s  der  Melodie  heiBt  es  in  A:  „Sequentia  de  beata  Virgine,  quae 
cantatur  ut  Mundi  renovatio^^  (vgl.  oben  bei  Nr.  148  die  Anmerkuug  iiber 
die  Melodie).  —  Die  Ursprungsstatte  wird  in  Siiddeutschland  zu  suchen  sein. 


209.   In  Assumptione  Beatae  M.  V. 


1.    Ave,   rosa 
Generosa, 

Salve,   candens  lilium : 

3.    Arens  tellus, 
Siccum  vellus, 

lutacta  virginitas; 

5.    Gignis  lesum, 
Nec  est  laesum 

Honoris  signaculum. 

7.    Obumbrante 
Post  et  ante 

Te  virtute  spiritus 

9.    Stella  maris, 
Florem  paris ; 

Per  te,  porta  gratiae, 

11.    Tu   stirps  alma, 
De  qua  palma 
Prodiit  victoriae : 


2.    Virgo  parens, 
Pare  carens 

Pariensque  filium. 

4.    Ros  inundans, 
Te  fecundans, 

Concepta  divinitas. 

6.    Flos  pudoris, 
Pudor  floris 

In  te  sunt  miraculum. 

8.    Es,  quod  eras, 
Virgo,   feras 

Licet  natum  caelitus. 

10.    Venit  lumen, 
Verum   numen 
In  humana  facie. 

12.    Radix  lesse, 
Nos  in  esse 

Kefigurans  gloriae. 


I 


Dc  Beata.     De  \'1I  Gaudiis  Beatae  M.  V. 


331 


1;).    Tliroiiiis  regis, 
Libcr  legiK, 

Dorniis  thesauraria. 


Mimdi   salus, 
Aegris  nialus, 

Anchora  fiduciae. 


17.    In  hac  vita, 
Mater,   ita 

Caput  contere  ei, 


14.    Hortus  florum, 
Fons  hortorum, 

Cella  pigmentaria. 

16.    Vitae  portus, 
Lucis  ortus 

Daemonis  astutiae. 

18.    Xe  nos  arte 
Sua  parte 

Privet  dexterae  Dei. 


Miss.  ms.  S.  Mariac  i)i  Capitolio  saec.  14.  Cod.  Archiv.  Colonien.  W. 
k.  Fol.  100.  —  4,  1  Nos  (st.  Ros).  —  17,  2  pia  (st.  ita).  —  17,  S  Sub 
be  caput  contere  ei.  —   18,  8  dextrae. 

Diese  wohl  aus  Coht  stammende  Sequenz ,  die  auf  das  Festgeheimnis 
als  solches  keinen  Hezug  nimmt,    war  bisher  unbekannt. 


210.   De  yil  Oaudiis  Beatae  M.  V. 


1.    Virginis  matris  gaudia, 
Quae  recolit  ecclesia, 
Personomus  voce  pia. 
Veneranda  memoria. 

3.    Qui  dixit  ei :  Maria, 
Ave,   tu  plena  gratia; 
Tu  Dei   providentia 
Mater  eris  et  filia. 

5.    Tertium  fuit  gandiuni, 
Cum   magi  tanti  unicum 
Adorant  eius  filium 
Cum  devotis  muneribus. 

7.    Quintumque    fuit  gaudium, 
Cum  virgo  suum  filium 
Ascendentem   in   iubilo 
Vidit  sub  nubis  nubilo. 

^>.    Mirantur  nec  deficiunt 
Angeli,   qui  perspiciunt 
Hoc  pro   septimo  gaudio 
Matrem   enixam   filio. 


2.    Primum  Mariae  gaudium 
Gaudiorum   initium, 
Cum   Gabrielem   nuntium 
Misit  creator  omnium. 

4.    0  (juanta  exsultatio 

Fit  pro  secundo  gaudio, 
Cum  angelorum  contio 
Canebat  nato  filio. 

0.    Quarta   fuit  laetitia, 

Cum  Christus  die  tertia 
Oves  volens  redimere 
Victor  surgit  de   funere. 

8.    Sexlumque    sancti    spiritus, 
Qui   illuxit  divinitus 
In  his,  quos  dereliquerat. 
Cum   ad  caelos  ascenderat. 

10.    Quam    deportat    in  umeris, 
Ut  hanc  cum  sanctis  ceteris 
Coronet  in  caelestibus 
Coronis  nuiltiplicibus. 


Oration.  ms,  Franciscanum  Parasiense  saec.  15  16.  Cod.  Parisin.  o639. 
A.. — Miss.  [Franciscano-]  Komanum  impr.  Parisiis  l.y20.  H.  —  Miss.  Kuthen- 
ense  impr.  Lu<::duni  cr.  1540.  ('.  —  C  ist  nidit  kollatiiMiiert.  —  '-'.  l  dixit 
3  Maria  H.   —  o,  2  tu  gratia  pleua  !>. 


382 


Sequeutia  rhythmicae  et  rigmatae. 


Inhalt,  Form  uud  Technik  dieser  Sequenz,  die  wohl  aus  Franziskaner- 
hreisen  Frankreichs  stammt,  illustrieren  deutlich,  wie  im  15.  Jahrhundert 
die  gerade  dort  einst  so  hochstehende  Hymnodie  arg  ins  Sinken  gekommen 
war.  —  Das  Schema  und  manche  Verse  bekunden  Anlehnung  an  die 
Sequenz  „Su2Jernae  matris  gaudia^^. 


211.   De  VII  Gaudiis  B.  M.  Y. 


1.    Ad    honorem 

Virginis  cantemus  omnes 
Yoce  una, 

3.    Salutata  credidit 
Et  credendo  concepit 
Nunquam   tacta. 

5.    Quem  dum  magi  requirunt, 
Puerum   inveniunt 
Duee  stella. 

7.    Ascendensque   aethera 
Mirante  Galilaea 
Nube  clara 

9.    Gaudent  omnes  angeli, 
Laetantur  aichangeli 
Genetrice  Domini 
Caelo  sumpta. 

11.    Ergo,  mater  pia, 
Esto  propitia 
His,   qui   concinunt 
Haec  gaudia; 


2.    Congaudentes 

De  suis  septem  gaudiis, 
Quae  sunt  ista : 

4.    Virga  sicca  floruit, 
lesse   virgo  genuit 
Incorrupta. 

G.    Qui  pro  nobis  mortuus 
Surrexit  triduauus 
Morte  victa. 

8.    Misit  suis  vatibus 

Flamen  sancti  spiritus 
Die  dena. 

10.    His  aeternis  gaudiis 
Exsultas  cum  superis, 
Mater  Dei  et  hominis, 
0  Maria. 

12.    Roga  tuum   natum 
Tenens  sic  placatum, 
Ut,    qui  haec  credunt, 
Det  gloriam. 


Miss.  sec.  usum  almae  Maioricensis  ecclesiae  impr.  Yenetiis  1506.  — 
Diese  Sequenz  Spaniens^  nach  dem  Schema  ,^Laetabundus^,  war  bisher  un- 
bekannt;  sie  gehort  eigentlich  zur  Gruppe  jener  des  Ubergangsstiles.  Wir 
konnten  sie  hier  mitteilen,  da  der  Miinchener  Antiquar  Ludwig  Rosenthal 
uns  das  auBerst  seltene  Missale  von  Mfljorca  (wohl  Uuicum)  giitigst  zur' 
Verfiigung  stellte. 


212.   De  Y  Gaudiis  Beatae  M.  Y. 


1.    Gaude,   virgo,   salutata 
Gabriele  nuntio. 

3.    Gaude,   conresuscitata 
Resurgente  filio. 


2.    Gaude,   mater,   iucundata 
lesu  puerperio. 

4.    Gaude,   tua  sublimata 
Prole  plena  gaudio. 


De  Bcata.     De  Gaudiis  lieata  M.  V.  333 

5.    Gaude,   sumpta  et  locata  6.    Esto  nobis  advocata 

Cum  Tcsu  in  solio.  In  magno  iudicio. 

Trop.  et  Pros.  ras.  S.  Ludovici  Ebroicensis  saec.  14.  Cod.  Berolineu. 
Pliilipp.  1771.  A.  —  Psalt.  ms.  Franciscanum  Laudunensc  auni  188'3.  Cod. 
Konian.  Angclic.  462  (D  VI  10).  B.  —  Collect.  nis.  Gallicum  .saec.  14.  Cod. 
Londiiicn.  Egert.  74C.  C  —  Oration.  ms.  Franciscanuin  Parisicnse  saec. 
15/1 G.  Cod.  Parisin.  8G39.  D.  —  Trop.  ms.  S.  Patricii  Dublincnsis  saec. 
14.  Cod.  Cantabrigicn.  Add.  710.  E.  —  Collect.  m.s.  Italicuni  anni  1489. 
Cod.  Paulan.  25.  4.  19.  (Sanblas.  membr.  25).  F.  —  Miss.  [Franciscano-] 
Romanum  impr.  Lugduni   1535.  G. 

8,  1  Gaude  resuscitata  DEG,  Gaude  cum  resuscitata  A,  Gaude  tu 
resuscitata  F.  —  3,  2  Domino  (st.  filio)  F.  —  4,  1  u.  2  Gaude  tua  sancta 
prole  I  Assumpta  cum  gaudio  DEG  (zerstort  in  4,  1  den  stets  gewahrten 
Reim  —  ata).  —  5,  1  Gaude  caeli  collocata  B;  et  laetata  A.  —  6,2 
In  trcmendo  F. 

Die  kleine  Prose,  ein  Meisterstiick  nach  Inhalt  und  Form,  scheint  nord- 
franzdsisclien  Ursprun^s  zu  sein,  Ihr  Aufbau  gleicht  jenem  der  Verbeten 
nach  dem  Schema  ,jSospitati  (lcdit  acgros^^ ,  wozu  man  vg-I.  A.  11.  XVIII, 
p.  172;  XXXyil,  101;  XXXIX,  214;  XL,  258  u.  304  etc:  die  Melodie  iu 
E  deckt  sich  jedoch  nicht  mit  jener  von  ^Sos^ntati^ . 


213,   Doe  Gaudiis  Beatae  M.  V. 

1.    Gaudc,  Maria,  2.    Gaude,  Maria, 

templum  summae  maiestatis.  speculum  virginitatis. 

3.    Gaude,   Maria,  4.    Gaude,  Maria, 

lex  testamenti  gratiae.  lux  ornamenti  gloriae. 

5.    Gaudc,   Maria,  6.    Gaudium  nobis 

vera  spes  veri  gaudii.  sit  dulcis  vultus  filii. 

7.    Salva  nos  et  serva  8.    Ubi  tc  sanctorum 

in  saeculum  saeculi,  contemplantur  oculi. 

Prosar.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  A.  —  Miss.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graccen.  479.  B.  —  Trop.  ms.  Secoviense  anni  1345. 
Cod.  Gracccn.  756.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Fhiriani  saec.  12.  Cod.  Florian.  III 
208.  D.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitaustetton.  14.  E.  — 
Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgcnsis  (Monialium)  ann.  1146 — 64.  Cod.  Petrin. 
a  IX  11.  F.  —  Grad.  nis.  Augustanum  (?  Pragense)  saec.  12.  Cod.  Oxonien. 
Misc.  liturg-.  354.  G.  —  Grad.  ms.  Inticense  (?)  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien. 
Misc.  liturij^.  341.  H.  —  Miss.  ms.  Mellicense  saec.  I2'13.  Ct>d.  Meliicen. 
570.  I.  — Miss.  ms,  Creraifaneuse  saec.  (12.  et)  12/13.  Cod.  Cremifanen.  28.  K.  — 
Grad.  ms.  Wingartense  saec.  12/13,  Cod.  Mus.  Palatin.  Vindobonen.  118. 
L.  —  Grad.  ms.  Pataviense  (?)  saec.  13.  in.  Cod.  Hilarien.  148.  M.  —  Grad. 
ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n.  N.  — 
Miss,  ms.  Hildensemense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Trevireu.  153.  O.  —  Trop. 
ms.  Mosace.nse  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  340.  P.  —  Miss.  ms. 
Lambrcchtense  saec.  13/14.  Cod.  Graeceu.  703.  Q.  —  Miss.  ms.  Lambrech- 
tense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  K.  —  Grad.  ms.  Moutis  S.  Mariae 
saec.  1314.  Cod.  Guelfenbyteran.  542.  (Helmst.  502)  S.  —  Miss.  ms.  Ad- 
ninnteuse   saec.  13/14.     Cod,  Admontcn.  751.    add.  saec.  14.  T,  —  Miss,  ms. 


334  Sequeiitia  rhythmicae  et  rigmata. 

Adraontense  anni  1485.  Cod.  Admonten.  692.  U.  —  Oration.  ms.  Nunbergense 
saec,  14.  in.  Cgm.  Monacen.  101.  V.  —  Grad.  ms.  Germaniae  meridionalis 
saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174.  W.  —  Grad.  ms.  Mosburgense  anni 
1860.  Cod.  Univ.  Monacen.  156.  fol.  X.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec. 
13.  Clm.  Monacen,  3919.  add.  saec.  14.  Y.  —  (Grad.  ms,  Scaphusiense  saec. 
13.  et)  Prosar.  ms.  Ittingense  saec,  14.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  23.  Z.  — 
Trop.  ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  Sangallen,  375.  add.  saec.  14.  a.  — - 
Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  b.  —  Miss.  ms.  (Zwett- 
lense  saec.  14.  et)  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Zwettlen,  198.  c.  —  Miss. 
ms.  Woltingerodense  saec.  14.  Cod.  Guelfenbyteran.  569  (Hehnst.  522). 
d.  —  Grad.  ras.  Lubicense  saec.  14.  in.  Cod.  Lubicen.  s.  n.  e.  —  Miss. 
ms.  Hospitalense  saec.  14,  Cod.  Paulan.  27.  2.  18.  (Hosp,  raerab,  62.)  f,  — 
Grad,  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen,  Fol,  34.  g".  —  Trop. 
et  Pros.  ras,  Aquilegiense  saec.  15,  Cod.  Semin.  Goritien,  I,  h.  —  Grad. 
ms.  S.  Oswaldi  in  Zwolfmargrein  anni  1430.  Cod.  Mus.  Bolsanen.  7/4.  i.  — 
Miss.  ms.  Puppinganum  saec,  15.  Cod.  Lincen,  F  p  25.  k.  —  Miss.  ms. 
Lambacense  saec.  15.  Cod.  Lambacen.  215.  L  —  Prosar.  ms.  Lunaelacense 
anni  1465.  Cod.  Vindobonen.  4977.  m.  —  Grad.  ms,  Lunaelacense  saec.  15. 
ex.  Cod.  Vindobonen.  3787.  n.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15,  Cgm. 
Monacen.  716.  0.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm. 
Monacen.  9508.  p.  —  Miss.  ms.  S.  Stepliani  Plerbipolensis  saec.  15.  Cod. 
Herbipolen.  Mch.  th.  f.  177.  q.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec. 
16.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  r.  —  Miss.  ms.  S.  Magdalenae  Claustroneo- 
burgensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneoburgen.  957.  S,  —  Miss.  ms.  Olomu- 
cense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  23.  t.  —  Grad.  ms.  S.  Castuli 
Pragensis  saec,  16.  in,  Cod.  Pragen.  VI  B.  24,  u.  —  Miss.  ras.  Bremense 
saec.  15.  Cod.  Hafnien.  Gl.  kongl.  S.  fol.  188.  v.  —  Grad.  ms.  Lonense 
saec.  15.  Cod.  Lonen.  s.  n.  x.  —  Miss.  ms.  Fuclitorpiense  saec.  15.  Cod. 
Fuchtorpien.  L  I,  y.  —  Grad.  ms.  Ennigerlohense  saec.  15.  Cod,  Enniger- 
lohen.  1.  z.  —  Grad.  ras.  Legdense  anni  1528.  Cod.  Legden.  2.  a.  —  Grad. 
ms.  Freckenhorstense  anni  1530,  Cod.  Freckenhorsten.  s.  n.  /3.  —  Collect. 
m  s.  Germanicum  saec.  15.     Cod.  Londinen.  Add.  27  630.  y. 

Miss.  Wratislaviense  impr.  Moguntiae  1483.  (f.  — Miss.  Lubicense  impr. 
Lubecae  1486  8.  —  Miss.  Monasteriense  impr.  Coloniae  1489.  ^.  —  Miss.  Magde- 
burgense  impr.  Lubecae  1480,  tj.  —  Miss.  Trevirense  irapr.  Basileae  [cr.  1490J.  &. 
—  Miss.  [Viborgense]  irapr.  Lubecae  1500.  ;f.  —  Miss.  Hamburgense  impr,  Argen- 
tinae  1509.  A.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1510,  f.{.  —  Miss,  Lundense  impr. 
Parisiis  1514.  v.  —  Miss.  Brandenburgenseirapr,  Lipsiae  1516,  f .  —  Kollatiomert 
sind:  AC— PS— WZ  a  b  c  f  g  li  k  —  p  r  u  x  «  /?  7  ()  ?j  /A  X  ^, 

2,  2  divinitatis  r.  —  Str.  3  u,  4  umgestellt  EMW  ^  0  y.  —  3,  2  lux 
C  g',  testaraentum  W;  gloriae  F.  —  4,  2  laus  x  «  /3;  ornamentum  W  y; 
gratiae  FP  L  —  6,  1  sq.  sis  nobis  m.  —  6,  2  sis  DEFGIKU  f  1  m  r;  tui 
(st.  dulcis)  a  g";  fructus  (st.  vultus)  CDEFGIK  b  f  I  n  r  A;  vultus  dulci» 
J.  —  Vor  Strophe  7  fiigt  0  ein,  und  /  bietet  dieses  statt  Str.  8: 

O  pia  mater  misericordiae, 
Salva  nos,  salva,  vena  veniae. 

Str.  7  u.  8  umgestellt  a  0.  —  7,  2  per  omnia  saecula  S  c.  —  Str.  8 
fehlt  GIOW  11  p  X  «  /S  y  ?;.  —  Nach  Str.  8  ist  in  c  beigefiigt:  Sancta 
Maria;  in  FMNP  k  1  0  r  U  j  «  hingegen  folgendes  Strophenpaar : 

9.    Ave,  virgo  gloriosa,  10.    In  j)rocinctu  viae  stamus, 
Casti   candor  lilii,  Lapsis  manum  porrige, 

Ave,  raixtus  odor  rosae,  Tua  prece,  ne  cadamus, 

Summi  spes  solatii;  Gressus  nostros  dirige. 

Daeu  die  Varianten :  9,  1  Ave  raater  0  /u.  —  9,  3  Quae  mirtus  J| 
oderosa  (1.  odor  rosa)  u  fl;  dieses  wiirde  den  Reim  wahren.  —  10,  2  Manum 
lapsis   F^I  k   1.  —  Es    folgt   noch   nach  10,   4    als  Abschhili:    Sancta  Maria» 


IJe  Beatu.    De   JJeata  Mai  ia  V.  ad  Xives. 


335 


M  0,  Virgo  Maria  r  U  J.  —  Auch  in  V,  welches  unsere  Sequeuz  zweimal 
bietet,  finden  sich  diesc  Strophen  9  u.  10  an  zweiter  Stelle  angefiihrt,  aber 
zwischen  Stroplie  6  und  7  eingefugt.  Offenbar  sind  sie  eine  unpassende  Zu- 
tat;  ob  aber  Mone  sie  mit  liecht  als  besonderes  Lied  betrachten  durfte,  er- 
scheint  zweifelhaft.  Nach  der  Lesart  von  o  legt  er  sie  mit  dem  Incipit 
^Ave  mater  gloriosa^  im  Bd.  II  unter  Nr.  526  als  „Antiphone  zur  oster- 
lichen  Zeit"  vor. 

Diese  Sequenz  stammt  sichtlich  aus  Suddeutschland  (dem  alten  Salz- 
burger  oder  Seckauer  Gebietej,  breitete  sich  durch  den  ganzen  Siiden  (von 
Aquileja  und  Mosaggio  bis  in  die  Schweiz)  aus  und  drang  durch  Mahren 
and  Bohmen  ins  nordliche  Deutschland  (Osten  und  Westfalen)  bis  nach 
Skandinavien.  Sie  galt  vielfach  als  eine  Dichtung  des  15.  Jahrhunderts, 
vveil  nur  aus  Queilen  dieses  Jahrhunderts  bekannt.  Was  Chevalier  veranhiBt  haben 
inag,  sie  als  „Cantio"  des  „X  saeculi"  auszugeben  (Kep.  Hymnol.  Nr.  6830^ 
entzielit  sich  unserer  Kenntnis.  Sicher  war  die  Sequenz  trotz  aller  Schlicht- 
lieit  in  vielen  deutschen  Gebietcn  seit  dem  12.  Jahrh.  sehr  beliebt  und  lebte 
in  deutscher  Ubertrafiung  (vgl.  W.  Biiumker  II,  S.  136)  in  Gesang- 
biichern  fort. 


214.   De  Beata  Maria  V.  ad  Nives. 


1.    Ad  honorem  matris  Dei, 
Quae  est  salus  nostrae  spei, 
In   hac  hora  nunc  diei 
Hymnum  demus  dulciter. 

3.    Ecce,   sibi   virgo  clemeus, 
In  hac  die  mire  splendens, 
Templum    iam   fieri   volens 
Intra  urbis  moenia, 

5.    Adfuit  in   visu   miro 
Sacerdoti,   summo  viro : 
„Tu",  inquit,  „cum  cunctoclero 
Una,   cum   patricio 

7,    Ita,   virgo,   mor(^  miro 
Aedifica  nos   in  gyro 
Quadro   lapidc   j)orphyro 
Cum  candore  niveo. 


2.     Vere  mater  veneranda, 
Super  nivem  dealbanda, 
Invocanda,   collaudauda, 
Citanda  humiliter, 

4.    31iro  modo  et  stupendo, 
Contra  tempus  peragendo^ 
Solum  aedis  dealbando 
Nive  candidissima 

6.     Rem  mirandam   patefeci, 
Vade,   vide;  ego  gessi ; 
Aedifica,   quod  expressi 
More  (juadratario." 

8.     Ad    te,    alma    virgo   mater, 
Suspiramus   incessanter, 
Noscommenda  condignanter 
Christo,    tuo  filio. 


Miss.  ms.  Kotomagense  saec.  14/15.  Cod.  Portus  Gratiae  825  (A  28). 
A.  —  Miss.  ms.  S.  Florinni  anni  1306.  Cod.  Florian.  111  205  A.  add.  saec. 
15.  B.  —  Miss.  ms.  Sanhyj)olitanum  saec.  14.  Cod.  Mus.  l'.j)isc.  Sanhypolitan. 
V  15.  add.  saec.  15.  C.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saoc.  15.  Cod.  Floriau.  III 
).  D.  —  Miss.  ms,  Pataviense  saec  15.  Cod.  lliUarien.  8.  E.  —  Miss.  ms. 
^junaehiceuse  saec.  15.  ex.  Cod.  Viudobonen.  1790.  F.  —  Miss.  ms,  S. 
Vegidii  Corneoburgensis  saec.  15.  Cod.  Claustronsoburgen.  77.  G.  —  Miss. 
ns.  Altae  Superioris  anni  1452.  Chu.  Monicen.  9508.  II.  —  Oration.  ms. 
l'eguriuum  anni  1490.  Chn.  Monacen.  19824.  1.  —  llymn.  et  Prosar.  ms. 
*imnieramense  saec.  15.  ex.  Clm.  ^lonacen.  14667.  K.  — -  Miss.  ms.  votivum 
\omauuin  saec.   15.     Cod.  Brixieu.  B  I  5.  L. 


336 


Sequentia  rhythmicae  et  rigmatae. 


Miss.  Sagiense  impr.  Rotomagi  1488.  M.  —  Miss.  Sagiense  impr. 
Rotomagi  1496.  N.  —  xMiss.  Rotomagense  impr.  Parisiis  1491.  O.  —  Miss. 
Rotomagense  impr.  Rotomagi  1499.  P.  — Miss.  Pataviense  impr.  Augustae  1494. 
Q.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Viennae  1503.  R.  —  Miss.  Auxitanum  impr. 
Papiae  1495.  S.  —  Miss.  Cameracense  impr.  Parisiis  1495.  T.  —  Miss. 
Ebroicense  impr.  Rotomagi  1497.  U.  —  Miss.  Suessionense  impr.  Parisiis 
1516.  V.  —  MNOQTV  sind  nicht  koUationiert. 

1,  1  honorem  Dei  matris  EG.  —  2,  3  collocanda  P.  —  4.  2  et  peragendo 
F,  peragenda  H,  quod  ageudo  S,  agendo  D.  —  5,  1  virgo  (st.  miro)  alle 
Quellen  ausser  F.  —  6,  1  miram  G,  miranda  D.  —  6,  2  Vade  vise  E.  — 
6,  4  Morem  H;  quadritario  G,  quadracio  D.  —  6,  4 — 7,  3  fehlt  S.  —  7,  1 
Ista  E;  modo  miro  GI.  —  7,  2  nobis  EG.  —  7,  3  porphirico  L;  lapide  ex 
saphiro  F.  —  8,  3  dignanter  S.  —  8,  4  tu  filio  E,  filio  tuo  L. 

Melodie:  „Verbum  bonum"  mit  Erweiterung-  um  ein  Strophenpaar.  — 
Das  Ensemble  der  Quellen  ist  so  eigenartig,  daB  man  nicht  weiK,  ob  auf 
Siiddeutschland  oder  Nordfrankreich  als  Heimat  dieser  bescheidenen  Sequenz 
zu  raten  ist.  —  Akrostichon:  „Ave  Maria^'. 


215,    Ad  lesum  Christum  et  Beatum  M,  V, 


I. 


1.    lesu^  fili  summi  patris, 
lesu,  fili  sanctae  matris 
Et  intactae  virginis, 

3.    Genetricis  pia  prece 
Nos  a  luto,  nos  a  faece 
Peccatorum  ablue 


2.    Qui  de  caelo  descendisti 
Et  descendens  induisti 
Veri  formam  hominis, 

4,    Et  concede  vitam  puram 
Et  da  pacem  permansuram 
Et  salutem  tribue 


5.    Nobis,  tuis  famulis, 
Necnon  a  periculis 
Liberare  renue. 

II. 


1.    Gloriosa  Dei  mater, 

Cuius  natus  est  et  pater, 
Patris  unigenitus, 

3.    Nostris  ora  pro  peccatis 
Apud  fonteni  pietatis 
Et  misericordiae, 


2.    Cuius  alvum  praeoptavit, 
Praemundavit,     praeaptavit 
Utriusque  spiritus, 

4.    Et  da  vere  paenitere 
Et  delicta  nostra  flere 
Dum  tempus  est  veniae, 


5.    Ut  cum  tuo  filio 
Simus  et  in  solio 
Perennis  laetitiae. 

Grad.   ms.  Sangallense   saec.    11.     Cod.  Sangallen.   340.    add.  saec. 

A.  —  Trop.   ms.  Sangallense   saec.    11.     Cod.  Sangallen.  378.  add.  saec.  13. 

B.  —   Miss.    ms.    Secoviense   saec.    14.     Cod.  Graecen.  456.  C.  —  Pros.  ms.' 


De  Beata  Maria   V. 


337 


liangailense   dictum    „Branderi"    anni    1507.     Cod.   Sangallen.    546.  D.  —  D 
.st  nicht  kollationiert. 

II.  2,  1  praeparavit  C.  —  Offenbar  sind  ursprunglicli  zivei,  einander 
roWi^  parallel  gebaute  Lieder  gedichtet  worden,  die  allerdings  eine  Sequenz 
ils  Doppelf^ebet  an  Jesus  und  seine  Mutter  .sein  sollten.  Dem  eutsprechend 
iind  auch  die  Melodien  in  A  u.  D,  welche  untereinander  verschieden  sind: 
n  D  ist  die  Singweise  von  „31ater  patris  nati  nata^^  (Nr.  281)  gewahlt. 
l^achtraglicli  mac^  dann  die  Melodie  so  gewahlt  sein,  daB  Str.  I,  5  mit  Str. 
'I,  1  vmsikalisch  parallel  Iduft  und  so  weiter,  niimlich  Str.  II,  2  mit  II,  3 
md  II,  4  mit  II,  5.  —  Der  Ursprung  ist  scheinbar  in  St.  Gallen,  aber  gewili 
licht  „saec.  X.",  wie  Chevalier's  Rep.  (Nr.  9553)  glauben  inacht. 


1.    Ave,   Maria, 

gratia  pleiia, 


216.   De  Beata  Maria  V. 

2.    Dominiis  tecum, 
virgo  serena. 


3.    Benedicta  tu 

iu  mulieribus, 
Quae  peperisti 
pacem  hominibus 
Et  angelis  gloriam ; 

5.    Per  hoc  autem  Ave, 
Munclo  tam  suave, 
Contra  carnis  iura 

7.    Tu  parvi  et  magni, 
Leonis  et  agni, 
Salvatoris  Christi 
Templum   extitisti, 
Sed  virgo  intacta. 

9.    Tu  civitas 

rogis  iustitiae, 
Tu  mater  es 

misericordiae, 
Dc  lacu  faecis 

et  miseriae 
Theophilum 

retbrnians  gratiae. 

1,    Ergo,   maris  stella, 
Verbi  Dei  cella 
Et  solis  aurora. 


4.    Et  benedictus 

fructus  ventris  tui, 
Qui,  coheredes 
ut  essemus  sui 

Nos,  fecit  per  gratiam. 

6.    Genuisti  prolem, 
Novum  stella  solem 
Nova  genitura. 

8.    Tu  floris  et  roris, 
Panis  et  pastoris, 
Virginum  regina, 
Rosa  sine  spina, 
Genetrix  es  facta. 

10.    Te  collaudat 

caelestis  curia, 
Tu  mater  es 

regis  et  iilia; 
Per  te  reis 

donatur  venia, 
Per  te  iustis 

confertur  gratia. 

12.    Paradisi  porta. 

Per  quam  lux   est  orta, 
Natum  tuum  ora, 


13.    Ut  nos  solvat  a   peccatis 
Et  in   regno   claritatis, 
Quo  lux  lucet  sedula, 
Collocet  per  saecula. 

Blumo-Ba  n  ni  s  tor,  Thosaiiri  Hymnologici  Prosiirium. 


ri.  1. 


90 


338  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatue. 

Collect.  ms.  Trevirense  (postea  Richenbacense)  saec.  10/11.  Cod.  Guel- 
fenbyteran.  1216  (Hehnst.  1109).  add.  saec.  11.  Mit  Neumen.  A.  —  Grad. 
ms.  Sangallense  saec.  11.  Cod.  ISangallen.  340.  B.  —  Grad.  ms.  Ottoburanum 
saec.  lii.  in.  Clm.  Monacen.  27 130.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis 
(Monialium)  ann.  1146 — 1164.  Cod.  Petrin.  a  IX  11.  D.  —  Grad.  ms.  Cre-' 
mifanense  (?)  anni  cr.  1151.  Cod.  Stuttgardien.  BibL  fol.  20.  F.  — -  Grad. 
ms.  S.  Johannis  Constantiensis  saec.  12.  Cod,  Stuttgardien.  Brev.  fol.  123. 
G.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  H.  —  Miss. 
ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  F  o  15.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani 
saec.  12.  Cod.  Florian.  III  208.  K.  —  Grad.  ms.  Secoviense  (?  S.  Florianiy 
saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.  L.  —  Pros.  ms.  Secoviense  saec.  12. 
Cod.  Graecen.  1584.  M.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen. 
479.  N.  —  Horar.  ms.  Millestadiense  saec.  12.  Cod.  Virodunen.  88.  O.  — 
Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  12.  Cod.  Paulan.  25.  3.  17.  (Blas.  memb.  60.) 
P.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/13.  Cod.  Vindobonen.  1909.  Q.  — 
Grad.  ms.  Inticense  (?)  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  341.  K.  — 
Collect.  ms.  Eberbacense  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien.  Laud.  Misc.  150. 
S.  —  Miss.  ms.  Altovadeuse  saec.  12.  Cod.  Altovaden.  CXII.  add.  saec.  13. 
T.  —  Grad.  ms.  Pataviense  (?)  saec.  13.  Cod.  Hilarien.  148.  U.  —  Grad. 
ms.  Benedictinum  Germanicum  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Arund.  156.  V.  — 
Miss.  ms.  Castri  S.  Amarini  saec.  13.  ex.  Cod.  Colmarieu.  443.  W.  —  Miss. 
ms.  Moguntinum  (Monasticum)  saec.  13.  Cod.  Rossian.  VIII  120.  X.  — 
Miss.  ms.  Veteris  Montis  saec.  13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2. 
Y.  —  Miss.  ms.  Aquisgranense  saec.  13.  in.  Cod.  Florentin.  Laurentian. 
Pal.  IV,  Y*.  —  Miss.  ms.  Hildensemense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Treviren 
153.  Z.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lip- 
sien.  s.  n.  a.  —  ]Miss.  ms.  Katingense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075 
b.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.  Clm.  Monacen.  3914.  C.  —  (Miss.  ms 
Herbipolense  saec.  12.  et)  Grad.Theinheimensesaec.  13.(etl5).  Cod.  Herbipolen 
Mp.  th.  f.  116.  c*.  —  Grad.  ms.  Rhenoviense  saec.  13.  Cod.  Turicen.  Rhen.  29 
<L  —  Grad.  ms.  Glattense  saec.  13.  in.  Cod.  Muro-Grisen.  membr.  7.  e.  — 
Grad.  ms.   liullense  anni  cr.  1300.     Cod.  Osnabrugen.  2008,  f. 

Grad.  ms.  Gallicum  saec.  11/12.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1172.  g". 
Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin.  1139.  h.  —  Trop 
ms.  Narboneuse  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  i.  —  Trop.  ms.  S.  Leonard 
Lemovicensis  saec,  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  k.  —  Grad.  ms.  Rotomagens 
saec.  13.  in.  (Jod.  Pnrisin.  904.  1.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?Remens€ 
saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  iii.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Gallicun 
saec.  13.  Cod.  Sangallen.  383.  ll.  - —  Miss.  ms.  Beccense  saec.  13.  Cod 
Parisin.  1105.  0.  —  Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec,  13.  Cod 
Londinen.  Add.  28935.  p.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  It 
Cod.  Londinen.  Egert.  2601.  (|.  —  Grad.  ms.  Compeudiense  saec.  13/14 
Cod.  Parisin.  16823.  r.  —  Grad.  nis.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisir 
Arsen.  110.  S.  —  Miss.  nis.  Parisiense  postea  Sorbonnae  Parisiensis  saec.  lc 
ex.  Cod.  Parisin.  15615.  t.  —  Miss.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  (saec.  li 
cum  Prosario)  saec.  13/14.  Cod.  Sangenovefian.  96.  11.  —  Miss.  ms.  Ebroj 
cense  saec.  13/14.  Cod.  Rotomagen.  305.  x.  —  Miss.  ms.  Senonense  saec.  14 
in.  Cod.  Londinen.  Add.  30058.  y.  —  Brev.  et  Miss.  ms.  Cathalaunens 
saec.  14.     Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  z. 

Trop.  et  Prosar.  ms.  Anglicum  saec.  11.  et  12.  Cod.  Londinen.  Cali^ 
A  XIV.  «.  —  Trop.  ms.  S.  Albani  saec.  12.  Cod.  Londinen.  Reg.  2  B  H 
0,  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Add.  12194.  y.  - 
Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsei 
135.  J.  —  ;Miss,  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Mancunien.  Crawford.  \d 
24.  rj*.  —  Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonie) 
148.    6.   —  Trop.   ms.  Dublinense  saec.  14.     Cod.  Cantabrigien.  Add.  710. 

Trop.  ms.  Vercellense  saec.  11.  Cod.  Capit.  Vercellen.  CXLVI.  add.  saec.  1! 
(?).   rj.   —    Trop.    ms.    Bobbiense  saec.  12/13.     Cod.  Taurinen.  F  VI  18.  adi 


i 


De  IJeutu  .Marin  V.  339 

saec.  13.  //.  —  Grad.  ms.  ^losacense  saec.  13.  Cod.  Oxouien.  MLsc.  iiturg. 
■J40.  -^.  —  Collect.  ms.  8.  Mariae  in  Pontano  saec.  13.  Cod.  Vatican.  4863- 
y.  —  Grad.  ms.  Aquilegieuse  saec.  13.  Cod.  Kossian.  VIII  18.  fj.  —  Sa- 
:;ram.  ms.  IS.  Felicitatis  Florentinae  saec.  13/14.  Cod.  Florentin.  Laurentian. 
Uonv.  suppr.  233.  r.  —  Brev.  ms.  Tudertinum  saec.  14.  Cod.  Vatican. 
Barberin.  530  (XI  173).  ^.  —  Grad.  ms.  Franciscanum  Itaiicuni  saec.  14. 
Cod.  Cantabrigien.  Add.  3027.  n.  —  Trop.  ms.  Kivipullense  saec.  12.  Cod. 
Uapit.  Vicen.  XXXI.  n.  —  Grad.  ms.  Toletanum  saec.  12/13.  Cod.  Capit. 
roletan.  35 — 10.  (i.  —  Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit. 
Dertusen.  s.  n.  t.  —  Grad.  ms.  .S.  Audoeni  Kotomaj^ensis  (VNormanno-Sicu- 
uni)  saec.  13.  in.     Cod.  Matriten.  C  132.  r/.  — 

Miss.  ms.  Gandavense  saec.  12/13.  Cod.  liru.vellen.  5235.  y.  —  Grad. 
ns.  Stabulense  saec.  13.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  18031.  »//.  —  Miss.  ras. 
Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  8808.  o}.  —  Grad.  ms.  Almkerkense 
umi  1421.  Cod.  Semin.  Warmonden.  s.  n,  aa.  —  Miss.  ms.  Traiectense 
mri.  1425-33.     Cod.  Semin.  Hrixinen.  62  (C  20).  bb.  — 

Das  Quellenverzeichnis  ist  durchweg  nur  bis  in  den  Antang-  des  14.  .Jahrh. 
'ortgefuhrt,  ausgenonnnen  bei  Belgien  und  llolland,  wo  iiberhaupt  aus  der 
^eit  vor  dera  15.  Jahrh.  uur  sehr  wenige  liturgische  Quellen  erhalteu  siud. 
Vom  14.  Jahrh.  an  ist  namlich  diese  Se(|uenz  Universal(jut  des  ganzen 
\bendlandes.  Das  Verzeichnis  der  gedruckten  ^lissalien  bei  Chevalier 
Rep.  ilymn.  Nr.  1879),  wenngleich  unvollstandig,  bestatigt  dieses  fiir  das 
16.  Jahrh.  rcsp.  Ende  des  15.  Jahrh.  —  Die  jungeren  Quellen  und  erst  recht 
lie  Varianten  in  denselben  sind  daher  hier  ganz  nutzlos  und  als  solche  iiber- 
^angen.    —    HOQY*    c   f  i  I  0  p  r  S  t  >;  //  ff  t  y  sind  nicht  kollationiert 

Str.  1—8  fehlen  n.  —  3,  3  genuisti  '^.  —  3,  5  fehlt  m.  —  Nach  Str.  \ 
ichieben  DLM  folgende  Halbstrophen  ein: 

Per  serpentis  verbum  Verbum  Eva  sen.sit 

Minido  tam  acerbum  Et  exinde  mansit 

Contra  creatoris  Conceptus  doloris. 

Diese  beiden  Halbstrophen  sind  zu  einer  Strophe  verbuudeu,  dtr  als- 
lann  Str.  5  4-6  als  Gegenstrophe  gegeniibersteheu.  Durch  diese  Eiufiigung 
les  „Verbum  serpentis''  wird  allerdings  das  „autGm"  in  5,  1  verstaudlicher, 
la  das  „Ave"  des  Engels  dem  Worte  der  Schlange  entgogengesetzt  wird.  — 
'),  1  Per  haec-  IU;  hoc  enim  (fiber  Rasur)  L.  —  6,  2  stellam  T;  stella  florem 
i^  —  6,  3  Mira  FU.  —  7,  8  s<i.  Salvatoris  temphun  Christi  P.  —  7,  4 
^later  (statt  Templum)  P.  —  7,  5  Sed  matcr  ii  w  bb.  —  8,  1  Tu  roris  et 
loris  DIMNTW.  —  8,  2  Ovis  et  pastoris  CP  ii  |.  —  8,  3  Caelorum  C.  — 
%  5  Genetrix  ertecta  li.  —  9,  5  De  luto  CDFGI  /l.  —  9,  8  reformas  DKK  a  x ;  gloriae 
iDKLK  k  o.  —  Str.  10  fehlt  A1<GK  li  y  J  t)  *  f,  ist  am  Kande  nachgetragen 
f.  -  -  10,  1  sq.  Tibi  nostra  1  favent  obsequiaCU  a.  —  10,  3  (^uae  uiater  lilLSTVZ 
i  ^  {[  z  ^  6  X  fj,  —  Q  ip  (o.  —  10,  4  Dei  et  filia  H  v  «.  —  10,  3  .sq.  Quae 
s  Dei  mater  et  filia  CU.  —  10,  5  sq.  mit  10,  6  scj.  umgestellt  U  ^  ().  — 
0,   6  gratia  U.  —   10,   7  maestis  (st.  iustis)  I.  —  10,  >s  jrloria  DIKMNSUV 

.,  additur  gloria  o.  —  11,  1  Virgo  maris  P.  —  11,  2  Veri  Dei  K.  —  11,  3 

u  solis  F.  —  12,^2  Per  te  lux  L  —  13,  1   Nos  ut  J  J*,  Et  nos  U:  salvet 

LP,  nuuidet  GU,  lavet  S.  —  13,  3.  Qua  lux   D. 

Melodie  wie  ,^lS(ilve  crux  ro'6or"  (Nr.  121;  vgl.  auch  Nr.  103  b).  Hei 
eu  letzteren  Sequenzeu  hatten  die  dort  unter  Str.  9—12  vorgelegten  Strophen 

chtiger  zu  .:icci  Halbstrophen  vereinigt  werden  sollen,  wic  iu  der  vor- 
tehenden  Sequenz  .^Ace  Marid"'.  Es  siud  niimlich  in  der  Melodie  9,  l-f2 
iu-allel  /,u  9,  3-f-4;  ebeuso  9,  5-1-6  parallel  zu  9,  7  +  8:  dieses  gleiche   Bild 

ir  Melodie   wiederholt  sich  in  Str.   10.     Nur  vereiuzelt  zeigt  die  Singweise 

nen  l\-\rallelisuuis  zwischen  9,  1  —  4  und  9,  5  —  8. 

Die  Verbreitung  dieser  Sequenz  ist  seit  ihrem  erstcu  Auftreteu  um  dii' 

"eude    des    11.  zum  12.  Jahrhundert  auffallend  groB  und  iu  alUn  L(j)Hlern 

lohr  oder  minder  gleichzeitig;    und  docii  gt'h(>rt  sie  bei  all  ihren  Vorziigeu 

22- 


340 


►Sequentiae  rhytliniicae  et  rigniatae. 


nacli  Irlialt  imd  Form  nicht  gernde  zu  den  er.stklassigen.  Vielleicht  He^t 
der  Grund  ihrer  Verbreitung,  wie  bei  ,jLai(des  criicis",  in  etwa  darin,  daB 
sie  scheinbar  zu  den  dltesten  Sequenzen  2ter  Epoche  gehort  und  durch  den 
Reiz  dieser  Neuheit  rasch  iiberall  Eingang-  fand.  In  welchem  Lande  mag 
sie  entstanden  sein?  Wir  mochten,  aber  mit  allem  Vorbehalt,  Rui  Suddeutsch- 
land  raten;  dort  liebte  man  sehr  Sequenzen  rait  stark  irecliselvoUem  Strophen- 
bau.  —  AUe  Halbstrophen  enden,  mit  Ausnahme  von  Str.  9,  auf  a. 

Die  Stropheu  10—18  wurden  in  Agram  als  eigene  Sequenz  beniitzt 
uud  in  dieser  Form  hat  Dreves  dieselbe  ohne  nahere  Angaben  in  A.  H. 
Vm,  Nr.  83  mitgeteili. 


217.    De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,  spes  mundi,   Maria, 
Ave,  mitis,  ave,  pia 
Ave,   plena  gratia. 


2.    Ave,  virgo  singularis, 

Quae  per  rubum  designaris 
Non  passum  incendia. 


3.    Ave,  rosa 
Speciosa, 

Ave,  lesse  virgula, 


4.    Cuius  fructus 
Nostri  luctus 

Relaxavit  vincula. 


5.    Ave,  cuius  viscera 
Contra  moris  foedera 
Ediderunt  filium. 


6.    Ave,   carens  simili, 
Mundo  diu  flebili 
Reparasti  gaudium. 


7.    Ave,   virginum  lucerna, 
Per  quam  fulsit  lux  superna 
His,    quos  umbra  tenuit. 


8.    Ave,   virgo,   de  qua  nasci 
Et  de  cuius  lacte  pasci 
Rex  caelorum  voluit. 


9.    Ave,   gemma, 

caeli  luminarium. 

11.    0   quam   mirabilis 
Et  quam  laudabilis 
Haec  est  virginitas, 


10.    Ave,   sancti 

spiritus  sacrarium. 

12.    lu  qua  per  spiritum 
Facta  paraclitum 
Fulsit  divinitas ! 


13.    0  quam  sancta,  quam  serena,       14.    Per  quam  servitus  fiuitur, 
Q.uambenigna,quamamoena  Porta  caeli  aperitur 

Et  libertas  traditur! 


Esse  virgo  creditur. 


15.   0  castitatis  lilium, 

Tuum  precare  filium, 
Qui  salus  est  humilium, 


16.    Ne  nos  jiro  nostro  vitio 
In  districto  iudicio 
Subiciat  supplicio, 


17.    Sed   nos  tua  sancta  prece 
Mundans  a  peccati  faece 
Collocet  in  lucis  domo. 
Amen  dicat  omnis  homo. 


^j 


De  Beata  Alaria  V.  341 

■  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  12.  Cotl.  Florian.  III  208.  A.  —  Grad.  ms. 
S.  Floriani  (?  Secoviense)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  1o'j14.  B.  —  Pros. 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  C.  —  Miss.  ms.  Secoviense 
saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  I).  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  12.  Cod. 
Admonten.  780.  E.  —  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen,  F  o  15. 
F.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  G.  —  Grad. 
ms.  Sanblasianum  saec.  12/13.  Cod.  Vindobonen.  1909.  H.  —  Collect.  m.s. 
Eberbacense  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien.  Laud.  misc.  150.  I.  —  Miss.  ms. 
Aquisgranense  saec.  13.  in.  Cod.  Florentin.  Laurentian.  Palat.  IV.  K.  — 
Trop.  ms.  Winp;artense  saec.  18.  Cod.  Stuttgardien.  Hli  I.  Asc.  95.  L.  — 
Miss.  ms.  Ratingense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  M.  —  Grad.  ms. 
^lontis  Veteris  (?)  saec.  13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  N.  —  Grad. 
ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n.  O.  — 
Grad.  ms.  Lubicense  saec.  14.  in.  Cod.  Lubicen.  s.  n.  P.  —  Oration.  ins. 
Nunbergense  saec.  14.  in.  Cgm.  Monacen.  101.  Q.  —  Grad.  ms.  Germaniae 
meridionalis  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1174.  K.  —  Grad.  ms.  Castri 
Teriolis  saec.  14.  Cod.  Ambrasian.  CN  61.  S.  —  Grad.  ms.  Arnesti  Pragen- 
sis  anui  1360.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  9.  T.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum 
(Trcvirense?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132.  U.  —  Grad.  ms.  Unterlindense 
saec.  15.  in.  Cod.  Colmarien.  317.  V.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Metensis 
saec.  15.  Cod.  Meten.  12.  W.  —  ^liss.  ms.  votivum  Altae  Superioris 
anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  X.  —  Oration.  et  Hymn.  ms.  Sangallense 
anni  1439.  Cod.  Sangallen.  519.  Y.  —  ^liss.  ms.  Steinveldense  saec.  15. 
Cod.  Darmstadien.  864.  Z.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  16. 
Cod.  Petrin.  a  III  20.  Z*. 

Prop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin.  1139.  a.  — 
Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  b.  —  Trop.  ms.  S.  Leo- 
nardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  C.  —  Grad.  ms.  Roto- 
magense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  (1.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?Re- 
mense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  e.  —  Miss.  ms.  votivum  Vedastinum  (?) 
saec.  13.  Cod.  priv.  (Rev.  Z.  Turton).  f.  —  Grad.  uis.  Altaripense  saec.  13. 
ex.  Cod.  O.xonien.  lat.  lit.  d  5.  g.  —  Miss.  nis.  Parisiense  (postea  Sorbonnae) 
saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  li.  —  Miss.  ms.  S.  Cornelii  Compen- 
diensis  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  i.  —  Grad.  ms.  Victorinum 
saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arseu.  110.  k.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  Arseu.  197.  1.  —  CoIIcct.  ms.  S.  Liulovici  Pisoiacensis 
ann.  1260 — 75.  Cod.  Londiuen.  Add.  23935.  lii.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici 
Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  ii.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici 
Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Egert.  2601.  0.  —  Miss  ms.  Ebroi- 
cen.se  saec.  13/14.  Cod.  Rotonuigen.  305.  p.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Lon- 
goretensis  sacc.  14.  Cod.  Parisin.  1106.  (|.  —  Miss.  nis.  Parisiense  saec.  14. 
Cod.  Sangenovefian.  97.  r.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
830.  H.  —  Miss,  ms.  Cathalauuense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  840.  t.  —  Pros. 
ms.  Caelestinoruni  Parisiensium  saec.  1415.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  448 
(75S).  II.  —  Miss.  ms.  S.  Maturini  Parisiensis  ann.  1510—1544.  Cod.  Parisin. 
Mazariu.  430  (23:j).  V. 

Trop.  ms.  S.  Albaui  saec.  12.  Cod.  Loudinen.  Reg.  2  B  IV.  x.  — 
Collect.  ms.  Anglicum  saec.  12  13.  Cod.  Oxonien.  Digby  20.  add.  saec.  13.  X*.  — 
Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  148.  y.  — 
(irad.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Add.  12194.  z.  —  Miss. 
iiis.  Sarisburiens<;  saec.  13.  Cod.  Mancuuien.  Crawford.  lat.  24.  z*  —  Misf». 
ms.  Sarisburionse  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisiu.  Arson.  135.  «.  — 
Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican.  Palat.  oOl.  ^.  —  Miss. 
ms.  Sarisburiense  saec.  15.  Cod.  Rossian.  Ylll  213.  y.  —  Grad.  ms.  Saris- 
buriense  saee.  15.  Cod.  Oxoniou.  Hatton.  3.  J.  —  Trop.  ms.  Dublinensc 
saec.  14.  Cod.  Cantabrigion.  Add.  710.  (.  —  Miss.  ms.  Horcfordense  saec.  14. 
ex.  Cod.  Univ.  Oxouien.  78  A.  t.  —  CoIIect.  ms.  Horefordense  saec.  15. 
Cod.  Oxonien.  Douce    103.   t*.    —  Miss.  ms.  Eboraccnse  saec.   14.  ex.     Cod. 


342  Sequentiae  rliytlimicac  et  rigmatae. 

(Joll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  ?;.  —  Miss.  ms.  Yigorniense  ann.  cr.  1370.  Cod. 
Oxonien.  Barlow  5.  i'?.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Lansd.  462.  x.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbutlinottensis  saec.  15.  ex.  Cod. 
priv.  reimpr.  Burntisland  1864.  ?.. 

Trop.  ms.  Mosacense  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturjy.  340.  u.  — 
Grad.  ms.  Civitatense  saec.  14.  in.  Cod.  Civitaten.  LVIII.  r.  —  Pros.  ms. 
Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LVI.  |.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum 
S.  Marci  Florentini  saec.  14/15.  Cod.  S.  Marci  Florentini  T.  tj.  —  Trop. 
ms.  Aquilej^iense  saec.  15.  Cod,  Semin.  Goritien.  1.  (;.  —  Trop.  ms.  Der- 
tusense  saec.  13.  in.     Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  a. 

Grad.  ms.  Stabulense  saec.  13.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  18031.  r.  — 
Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14.  in.  Cod.  Bruxellen.  6435.  tf.  —  Pros. 
ms.  Praedicatorum  (Gallicum  aut  Ang-licum)  saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien. 
Eawl.  lit.  g  13.  f/*.  —  Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican.  3808. 
/.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  i//.  —  Pros. 
ms.  Praedicatorum  (Noviomagense?)  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Noviomag-en. 
55.  0). 

Es  kommen  liinzu  viele  g-edruckte  Missalien  franzdsisclier  Diozesen 
(groBtenteils  zitiert  bei  Chevalier,  Rep.  Hymn.  Nr.  1974)  nebst  jenen  der 
cnglischen  Salisbury,  York  und  Hereford  sowie  der  "nordisclien  Abo,  Upsala 
und  Viborg.  Auffallender  Weise  fehlt  in  den  gedruckten  Missalien  (leiitscher 
Diozesen  diese  Sequenz  g-anzlich  mit  Ausnahme  einer  Mainzer  imd  Posener 
Missale.  —  Kollationiert  sind  ABCEFHILMNOQSYZ  a  I)  C  e  f  ??  k  I  iii 
11  0  X  X*  y  Z  Z*  «  /S  d^  i-7i  T  q  X  ^P' 

1,  1  Ave  spes  mundi  findet  sich  in  ABCDEFGH  (I  u.  K?)  L  ^u;  die 
anderen  Quellen  bieten  Ave  mundi  spes.  Letzteres  ist  rhythmisch  wohl- 
kling-ender  und  legt  dadurch  die  Vermutung  einer  spateren  iiorreZ:hrr  nahe; 
darin  werden  wir  bestarkt  durch  die  bei  5,  2  (moris),  12,  3  (divinitas)  14,  3 
(traditur),  16,  3  (districtoj  vorzuleg'enden  Yarianten.  In  allen  diesen  Fallen 
namlich  ist  die  Losart  der  erwahnten  dltesten  deutschen  Quellengruppe  stets 
die  lectio  difficilior  und  daher  wahrscheinlich  die  ursprilngliche.  Ygl.  die 
SchluBbemerkung  zu  dieser  Sequenz.  —  2,2  sq.  Ave  digna  stella  maris  j 
Keplens  orbem  gloria  (gratia  S)  IMS  f  t  /.  —  2,  3  passim  r;  incendium 
N.  —  3,  1  Ave  virgo  a.  —  3,  3  Flos  vernans  per  saecula  IMS  f  r/  r  /.  — 
4,  1  Huiu.s  MS.  —  4,  3  Relaxabat  z*  J"  ^  A;  crimina  (st.  vincula)  FMY 
g"  ni  i^  I  77.  —  Str.  5  u.  6  und  ebenso  Str.  7  u.  8  umgestellt  MQS  e  f  k  1 
X  Z*  «  (J  «  //  A  77  r.  —  5,  2  Contra  vires  m,  Contra  moris  AEH  ^,  Contra  mor- 
tis  BCFLNR  h  z*  «  /3  J  ^^  A,  iuris  QV  f  g;  in  allen  anderen  Quellen  von 
M  angefangen,  soweit  sie  kollationiert  sind  :  carnis.  Die  Lesart  „contra  moris 
foedera"  ergibt  einen  guten  Sinn  (,,entgegen  den  Bestimmungen  des  festen 
Brauches"),  ist  aber  ungewohnt;  daraus  entwickelte  sich  durch  Verlesen 
oder  Korrektur  „contra  mortis  foedera",  was  schwer  denkbar  ist;  daher  die 
Korrektur  ,,iuris''^  und  namentlich  „carnis^'.  Eine  sichere  Entscheidung 
bleibt  indessen  schwierig.  —  6,  2  Modo  diu  z.  —  6,  1  cares  M.  —  6,  3 
Reddidisti  F,  Contulisti  Q.  —  Str.  7.  u.  8.  fehlen  x*.  —  7,  1  virginum 
regina  c.  —  7,  2  tiuxit  e,  lux  divina  Z.  —  7,  3  quos  unda  |;  genuit 
M,  tetigit  6.  —  9,  2  luminaria  g.  —  11,  2  0  quam  t.  —  11,  3  Est 
haec  F  f  7.  —  12,  1  In  quam  F  r  |;  per  filiura  cc.  —  12,  2  Sanctum  (st. 
Facta)  F&.  —  12,  3  Fulget  L;  divinitas  ABEFHL  m  z*  ??  &  ).,  fecundi- 
tas  in  den  anderen  Quellen  (divinitas  ist  die  lectio  difficilior).  —  13,  1 
O  quam  dulcis  MS  t  ;;',  O  quam  digna  N  ?;.  —  13,  1  sq.  quam  benigna  | 
Quam  serena  f.  —  13,  3  Ex  qua  Christus  nascitur  MS  X  r\  t  y.  —  Str. 
13  -f  14  nach  Str.  16  gestellt  a.  —  14,  3  Ac  ^  r  |;  potitur  A,  traditur 
BCEFH  V  (die  lectio  difficilior,  dic  wahrscheinlich  in  einigen  weiteren 
Quellen  von  uns  iiberselien  ist),  der  Rest:  redditur.  —  15,  2  Tuum  exora 
M  T.  —  16,  2  In  flebiU  IMNRSV  a  b  f  g  m  0  y  x*  z  z*«  J  C  ^  ,^  A  ^* 
(Korrektur,  um  besseren  Rhythmus  zu  erzielen);  exitio  t.  —  16,  3  Subicias 
N,    periculo   g.    —    17 ,    2    Mundet   a  peccatis   z*.    —    17,    4  Quara   per   te 


Df;  Beata  Maria  V.  343 

recepit  liomo  M\8  f  tj  t  /.  —  Wir  sind  unsicher,  ob  bei  dieser  Sequenz  alle 
Varianten  genau  angemerkt  wurden. 

Auch  diese  Marien-Se([uenz  drang,  wie  die  vorhergehende  friihzeitig 
in  allc  LJinder;  aber  ihre  Geschichte  ist  wesentHch  anders.  In  TJeutsfhland 
tritt  sie  anfangs  in  vielen  Orten  des  Siidens  resp.  des  Siidogtens  auf  und 
dringt  auch  vcreinzelt  nordlich  vor,  (nicht  nacJi  Westfalen  und  Ilollanrl) 
schwindet  dann  aber  schlieBlich  mit  dem  15.  Jaln-h.  gaiiz.  Fast  um- 
gekehrt  ergeht  es  ihr  in  Frnnl'r<  ich  und  Knfjland.  Ihr  Ursprungsgebiet 
ist  daher  nicht  leicht  zu  bestimmen.  Ihr  ganzer  Aufbau  aber,  der  fast  jedem 
Strophenpaar  eine  andere  Form  gibt,  und  das  Auftreten  der  lectiones  diffi- 
ciliores  in  den  iiltesten  deutschen  Quellen,  laCt  uns  auf  ^SiicldeutRcJiIand  als 
Ileimat  schlieBen. 

218.   De  Beata  Maria  Y. 

1.    Verbum  boniim  et  suave  2.    Per  quod  Ave  salutata 
Personeinus,   illud   Ave,  Mox  concepit  fecundata 

Per  quod  Christi  fit  conclave  Virgo,   David  stirpe   nata, 

Virgo,   mater,   filia;  Inter  spinas  lilia. 

3.    Ave,   veri  Salomonis  4.    Ave,   solem  genuisti, 

Mater,  vellus  Gedeonis,  Ave,   prolem  protulisti, 

Cuius  magi  tribus  donis  Mundo  lapso  contulisti 

Laudant  puerperiiim ;  Vitam  et  imperium. 

5.    Ave,  mater  verbi  summi,  6.    Supplicamus,   nos  emenda, 

Maris  portus,  signum  dumi,  Emendatos  nos   commenda 

Aromatum  virga  fumi,  Tuo   nato  ad   habcnda 

Angelorum  domina;  Sempiterna  gaudia. 

Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1177.  A.  — 
Trop.  ms.  Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1871.  B,  — 
Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  C.  —  Trop.  ms.  S.  Leo- 
nardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  D.  —  Trop.  ms.  S. 
Aredii  Lemovicensis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  add.  saec.  12'13.  E.  — 
Trop.  et  Prosar.  ms.  Gallicum  saec.  12.  Cod.  Bernen.  620  (pars  2).  F.  — • 
Grad.  ms.  Kotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  G.  —  Trop.  m.s. 
Parisiense  (?  Kemense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  H.  —  CoUect.  ms.  S. 
Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 75.  Cod.  Londinen,  Add.  2393").  I.  —  Grad. 
ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  13yl4.  Cod.  Parisin.  16823.  K.  —  Grad. 
ms.  Fontisebrahlense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  K*.  —  (Miss.  et) 
Pros.  ms.  Sangenovclianum  saec.  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovetian.  90.  L.  - 
Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  M.  —  Miss.  ms. 
Tullense  saec.  14.  Cod.  Spinalien.  116.  N.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec. 
14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  O.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum  Parisieu- 
sium  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  447  (757).  E.  —  Brev.  et  Miss. 
ms.  ('athah-uinonse  saec.  1415.  Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  Q.  —  Miss.  ms. 
Cathahuuunse  saec.  15.  Cod.  Parisin.  840.  R.  —  Miss.  ms.  Gemeticense 
anni  1485.  Cod.  K<»tomagt;u.  301.  S.  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Chiromontense 
saec.  15.  Cod.  Claromouten.  57.  T.  —  Grad.  ms.  A(iuicinctense  saec.  15  16. 
Cod.  Duacen.  124.  U. 

Grad.  ms.  Crcmifanense  anni  cr.  1151.  Cod.  Stuttgardien.  Hibl.  fol.  20. 
V.  —  Collect.  ms.  Ebersbacense  saec.  12.  ex.  Cod.  O.xonien.  Laud.  misc. 
150.  W.  —  Crrad.  ms.  Aquisgranense  (Magistri  Arnohli)  saec.  13.  in.  Cod. 
Capit,    Aquisgranen.    Xll.    X.    —  Grad.    ms.   Ghittense    saec.    18.    in.      Cod. 


344  Sequentiae  rhythmicae  et  rigniatae. 

Muro-Grisen.  membr.  2.  Y.  —  Grad.  ms.  Castri  Teriolis  saec.  12.  Cod. 
Ambrasien.  CN  60.  add.  saec.  13.  Z.  —  Grad.  ms.  Salisburgense  (?)  anni 
er.  1260.  Cod.  Londinen.  Add.  16950.  a.  —  Grad.  ms.  Khenoviense  anni 
cr.  1233.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  14.  b.  —  Frag^m.  Prosar.  ms.  S.  Mariae 
Argentinensis  (?)  saec.  13.  Cod.  Bernen.  A  47  (Pars  2).  c.  —  Grad.  ms. 
Isenheimense  saec.  13.  ex.  Cod.  Colmarien.  452.  d.  —  Miss.  ms.  Vallis 
S.  Gregorii  Monasteriensis  saec.  13.  Cod.  Colmarien.  409.  e.  —  Grad.  ms. 
Sanblasianum  saec.  11/12.  Cod.  Paulan.  25.  2.  25.  add.  saec.  13.  f.  —  Grad. 
ms.  Veteris  Montis  saec.  13.  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2.  g".  — 
Miss.  ms.  Hildensemense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Treviren.  153.  h.  —  Grad. 
ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  18.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n.  i.  — 
Antiphon.  ms.  Lambrechteuse  saec.  12/13.  Cod.  Gracen.  258.  add.  saec.  13. 
k.  —  Trop.  ms.  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  I  Asc. 
95.  L  —  Grad.  ms.  Eullense  anni  cr.  1300.  Cod.  Osnabrugen.  2003.  m.  — 
Grad.  ms.  Lubicense  saec.  14.  in.  Cod.  Lubicen.  s.  n.  n.  —  Oration.  ms. 
Nunbergense  saec.  14.  in.  Cgm.  Monacen.  101.  0.  —  Miss.  ms.  Pragense 
ann.  1301—1843.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  9.  0*.  —  Miss.  ms.  Cruci- 
ferorum  in  Novo  Benatky  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  D  14.  p.  — 
Grad.  ms.  Melicense  saec.  13/14.  Cod.  Melicen.  1056.  q.  —  Miss.  ms.  Pata- 
viense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  r.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  14. 
Clm.  Monacen.  3906.  s.  —  Process.  ms.  Scafnaburgense  saec.  14.  Cod.  Capit, 
Scafnaburgen.  154.  t.  —  Grad.  ms.  Germaniae  meridionalis  saec.  14.  Cod. 
Bruxellen.  Fetis  1174.  ii.  —  Miss.  ms.  S.  Ruperti  in  Monte  saec.  14.  Cod. 
Vindobonen.  12785.  V.  —  Prosar.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carols- 
ruhan.  Aug.  CCIX.  w.  —  Miss.  ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Engel- 
bergen.  7.  W*.  —  Grad.  ms.  Brixinense  saec.  13.  in.  Cod.  Semin.  Brixinen. 
9  (A  9).  add.  saec.  14.  x.  —  Miss.  ms.  S.  Arnulfi  Metensis  anni  1321.  Cod. 
Meten.  133.  y.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Metensis  saec.  15.  Cod.  Meten. 
12.  y*.  —  Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  in.  Cod.  Cremifanen.  132.  z.  — 
Grad.  ms.  Sladmingense  saec.  14.  Cod.  Admonten.  292  a.  z*.  —  Trop.  ms, 
Bambergense  saec.  14/15.  Cod.  Roman.  Angelic.  1424  (T  VII  11).  a.  — 
Miss.  ms.  Pataviense  saec,  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  /?.  —  Grad.  ms. 
Murbacense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  427.  y.  —  Grad.  ms.  Unterlindense 
saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317.  6.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod. 
Lambacen.  316.  6.  —  Miss.  ms.  Millestadiense  saec.  15.  Cod.  Labacen. 
124.  e*  —  Grad.  ms.  speciale  S.  Aegidii  in  Nyderen  Seon  saec.  15.  Clm. 
Monaceu.  17701.  t.  —  Grad.  ms.  Theinheimense  saec.  (13,  et)  15.  Cod, 
Herbipolen.  Mp.  th.  f.  116.  t*.  —  Miss.  ms.  Herbipolense  anni  1484.  Cod. 
Bruxellen.  Fetis  1164.  r].  —  Miss.  ms.  Bremense  saec.  15.  in.  Cod.  Hafnien, 
Thott.  S.  fol.  147.  71*.  —  Miss.  ms.  Halberstadiense  saec.  15.  Cod.  Guel- 
fenbyteran.  510  (Helmst.  476).  ^^.  —  Miss.  ms.  Augustinorum  Dorstadiense 
saec.  15.  Cod.  Guelfenbyteran.  172  (Helmst.  476).  &*.  —  Grad.  ms.  maioris 
eccles.  Coloniensis  saec.  15.  Cod.  Scriptt.  S.  I.  Valkenburgen.  Liturg.  ms. 
2.  X.  —  Miss.  ms.  parvum  Coloniense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Colonien.  151. 
X*.  —  Grad.  ms.  Ennigerlohense  saec.  15.  Cod.  Ennigerlohen.  1.  )..  — 
Grad.  ms.  Novi  Castri  saec.  15.  Cod.  Nienborgen.  s.  n.  ).*.  —  Miss.  ms. 
parvum  Murense  saec.  15.     Cod.  Aarovien.  M.  fol.  6.  fx.   — 

Trop.  ms.  Cicestrense  saec.  13.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  148. 
V,  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense  ?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  135.  ^.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  med.  Cod.  Mancunien. 
Crawford  lat.  24.  |*.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14/15.  Cod.  Vatican. 
Palat.  501.  71.  —  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  15.  in.  Cod.  Oxonien. 
Hatton.  3.  q.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Bar- 
low.  5.  Q*.  —  Grad.  ras.  Norwicense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462..  • 
<T.  —  3kliss.  ms.  Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78. 
A.  a*.  —  Miss.  ms.  Eboracense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien. 
78.  B.  T.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec.  15.  ex.  Cod. 
priv.  reimpr.  Burntisland.   1864.   v. 


I)e  Heata  Maria  V.  345 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  add. 
saec.  13.  y.  —  Trop.  ms.  8.  Mariae  de  las  Huelgas  saec.  14.  Cod.  priv. 
if  *.  —  Trop.  ms.  Mosacen.<5e  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  340. 
/.  —  Miss.  nis.  Eremitarum  S.  Augustini  S.  Salvatoris  saec.  14.  Cod. 
.Senen.  G  III  8.  »/^.  —  Grad.  ms.  S.  loliannis  Hierosolymitani  saec.  14.  in. 
Cod.  Petrin.  a  VII  20.  <».  —  Miss.  ms.  S.  loliannis  Hierosolymitani  saec. 
14.  Cod.  Petrin.  a  V  12  lo  *.  —  Pros.  nis.  Carmelitarum  Vilvordense  anni 
1418.  Cod.  Bruxellen.  11359.  aa.  —  Grad.  ms.  Praedicalorum  saec.  15. 
Cod.  Bruxellen.  6435.  l)b.  —  Miss.  ms.  Leodiense  saec.  15.  Cod.  Vatican. 
3808.  CC.  —  Miss.  ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  Monasterien.  .347  (41). 
dd.  —  Miss.  ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  ^Iiis.  Zvvollen.  M.  onbek. 
1572.  ee.  —  ^liss.  ms.  Enclmsanum  saec.  15.  in.  Cod.  Mus.  Episc.  Harle- 
men.  109  (401).  ff.  —  Grad.  ms.  Beginarum  S.  Agnetis  Amstelodamensis 
anni  cr.  1450.  Cod.  Mus.  Episc.  Harlemen.  117  (403).  gg".  —  Grad.  ms. 
Neerlandicum  saec.  15.  in.  Cod.  Amstelodamen.  V  A  3.  Ilh.  —  Miss.  ras. 
textorum  Harlemensium  saec.  15.  ex.  Cod.  Harlemen.  uiembr.  fol.  2.  ii.  — 
Miss.  ms.  Herwense  et  Aerdtense  saec.  15.  Cod.  Daveutrien.  11  L  2  (1776). 
kk.  —  Grad.  ms.  Eldense  saec.  15.  Cod.  Archiv.  Arnhemeu.  s.  n.  11.  — 
Miss.  ms.  S.  Walburgae  Zutphaniensis  saec.  15.  Cod.  Mus.  Zutphanien. 
Ms.  7.  miil.  —  Miss.  ms.  pistorum  Noviomagensium  saec.  15.  Cod.  Mus. 
Noviomagen.  I  a  2.  iill.  —  Miss.  ms.  Sh)terdicense  anni  1480.  Cod.  Haf- 
nien.  Thott.  S  foh  148.  00.  —  Grad.  ms.  Almkerkense  saec.  15.  in.  Cod. 
Semin.  Warmondon.  s.  n.  pp. 

Dazu  kommt  die  groBe  Zahl  gedruekter  Missalien  aller  Liinder  des 
Abendlandes ,  die  groBtenteiks  notiert  sind  in  Chevaliers  Rep.  Hymn.  Nr. 
21343.  —  Wir  notieren  zu  dem  gut  iiberlieferten  Texte  die  Varianten  aus 
A— EHILOQTVWX  a— f  h  i  l  O  <l  r  U  V  W  z*  «-«  ;;  x  ^  v  ^  |-  n  o  o* 
a  a*  T  /  »/7  w  w*  aa —  dd. 

1,  4  Virqua  B.  —  2,  1  eve  (statt  ave)  a*.  —  2,  3  Virga  /.  —  2,  4 
lilium  V  r  U  W  «  f.  —  3,  1  Ave  mater  Salomonis  e,  Ave  vera  o*.  —  3,  2 
Ave  vellus  h  €.  —  4,  1  sq.  genuisti  und  protulisti  umgestellt.  —  4,  2  Quae 
f  *,  Ave  natum  protulisti  V,  Tuum  patrem  protulisti  X.  —  4,  4  Numen  et  tt  q  ()*  a 
0*  i  et  remedium  T.  —  5,  1  Salve  CX;  parens  verbi  €,  porta  verbi  X,  mater 
verbi  (von  uus  in  den  Text  rezipiert)  ABCET  C  0  i{  Z*  t^  x  n  ^  /,  sponsa 
verbi  die  iibrigen  Quellen  (sponsa  verbi  ist  allerdings  die  lectio  difticilior 
und  am  meisten  verbreitet,  aber  die  altesten  Quellen  bieten  die  wohl  allein 
richtige  Lesart).  —  5,  2  Portus  maris  w ,  Maris  potum  f;  lignum  fumi  w, 
signuin  duci  H.  —  5,  4  Angelorum  gloria  n  q  /.  —  6,  1  emunda  |  ()"  r 
6,  2  Emuudatos  V;  nos  fehlt  ^u  ;  commendo  (!)  L.  —  6,  3  ad  hibenda  E  a*.  — 
6,  4  nomina  (statt  gaudia)  |*. 

Es  ist  kaum  zu  bezweifeln,  daB  diese  schone  Sequenz  (.,kurz  und  gut") 
aus  Franlireich  stammt,  wohin  die  Jiltesten  Quellen  weisen.  Bis  ins  14.  .Tahrh. 
hiueiu  ist  sie  jedoch  dort  relativ  wenig  verbreitet,  wiihreud  sie  iu  Deutfich- 
land  vom  Beginn  des  13.  Jahrh.  an  sich  der  groliten  Heliebtheit  eifreut 
und  ebenso  in  K)i(jland  (wir  besitzen  leider  wenige  liturgische  Quellen  eng- 
lischer  Provenienz).  —  Wegen  des  hohen  Altcr^i  (aus  dem  11.  Jahrh.)  ist 
dieses  Lied  in  Aubetracht  seiuer  technischen  Vollkommenheit  vou  firund- 
hgendcr  Bcdcutung.  Khytlimus  uud  Keira  sind  niimlich  tadellos  (betreffs 
5,  3  ist  zu  beacliteu ,  dali  im  Mittelalter  vielfach  .,aromatum''  als  Paroxy- 
tonen  gelesen  wnrde,  wie  auch  regelraiiliig  ,,uuilicrum");  ferner  wird  aus- 
nahmslos  die  Ziisur  nach  dem  2.  Trochiius  jeder  weiblich  reimenden  Vers- 
zeile  genau  beobachtet.  Lauter  ^'orziige,  die  als  Charakteristicum  des  groBen 
^  Victoriners  Adani  gei»riesen  werden.  Nehmen  wir  hinzu  die  Vorziige  des 
Inhaltes  und  wir  begreifen,  dalJ  die  iimerou  Morkinalo  fiir  Konstatieruug 
einer  Dichtung  Adams  ron  St.  Viktor,  wie  sie  bishor  als  Dogina  aufgestellt 
wareu,  sich  als  unsicher  erweisen.  Er  hatte  niimlich  hervorrageude  ^'or- 
liiufer. 


346 


Sequentiae  ihythmicae  et  rigmatac. 


219.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Hodiernae  lux  diei 
Cclebris  in  inatris  Dei 
Agitnr  memoria. 

3.    Omnis  homo,   onini  hora 

Ipsam  ora  et  implora 

Eins  patrocinia; 

5.    Ave,  domina  caelorum, 
Inexperta  viri  torum, 
Parens  paris  nescia; 

7.    Florens  hortus  austro  flante, 
Porta  clausa  post  et  ante, 
Via  viris  invia; 

9.    Salve,  decus  firmamenti, 

Tu  caliginosae  menti 

Desuper  irradia; 


2.    Decantemus  in  hac  die 

Semper  virginis  Mariae 

Laudes  et  praeconia. 

4.    Psalle,  psalle  uisu  toto 
Cordis  oris,  voce,  voto  : 
„Ave,  plena  gratia." 

6.    Fecundata  sine  viro 
Genuisti  more  miro 
Genitorem   iilia, 

8.    Fusa  caeli  rore  tellus, 
Fusum  Gedeonis  vellus 
Deitatis  pluvia. 

10.    Placa  mare,   maris  stella, 
Ne  involvat  nos  procella 
Et  tempestas  obvia. 


Grad.  ms.  Gallicum  saec.  11/12.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1172.  A.  — 
Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (18.)  Cod.  Parisin.  1139.  B.  —  Trop. 
ms.  S.  Aredii  Lemovicensis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  903.  add.  saec.  12.  C. 
—  Trop.  ms.  Narbonense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  778.  D.  —  Grad.  ms.  S. 
Theoderici  Remensis  saec.  12.  Cod.  Remen.  169  (183).  E.  —  Trop.  ms. 
Sammaglorianum  saec.  (11.  et)  12.  Cod.  Parisin.  13252.  F.  —  Trop.  ms. 
Moissiacense  saec.  11.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1177.  add.  saec.  12.  G.  — 
Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis  saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  H.  — 
Grad.  ms.  Rotomagense  saec.  13.  in.  Cod.  Parisin.  904.  I.  —  Trop.  ms. 
Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  K.  —  Grad.  ms.  Bene- 
dictinum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1173.  L.  —  Collect.  ms. 
Gallicum  (et  Siculum)  saec.  13.  (et  15.)  Cod.  Vatican.  3087.  M.  --  Grad.  ms. 
Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14  819.  N.  —  Grad.  ms.  Victorinum 
saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  O.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  110.  P.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  197.  Q.  —  CoUect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  18.  Cod.  Londinen. 
Add.  23935.  R.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
Arsen,  608.  S.  —  Collectan.  ms.  Pisciacen.  ann.  1260 — 1295.  Cod.  Londin. 
add.  23935.  S*.  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Lon- 
dinen.  Egert.  2601.  T.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisien- 
sis)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  U.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14. 
in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905.  V.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod. 
Sangenovefian.  97.  W.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1099. 
X.  —  Miss.  ms.  S.  Barbarae  in  Algia  (saec.  12.  cum  Prosar.)  saec.  13/14. 
Cod.  Sangenovefian.  96.  Y.  —  Miss.  ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec. 
13/14.  Cod.  Parisin.  16823.  Z.  —  Brev.  ms.  S.  Sepvdcri  Cadomensis  saec. . 
13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  279.  a.  —  Grad.  ms.  Fontisebraldense  saec.  14.  ] 
in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  b.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  Sangenovefianum 
saec.  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovefian.  90.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Lon-  > 
goretensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1106.  d.  —  Miss.  m?.  Sandionysianura 
saec.    14.     Cod.  Parisin.  1107.  e.  —  Miss.  ms.  S.  Albiui  Andeo^avensis  saec. 


De  Beata  Maria  V.  347 

15.  Cod.  Andegavcn.  86.  f.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  15,  Cod.  Tau- 
rincn.  D  11  7.  g:. 

]*ros.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graeccn.  1584,  li.  —  Miss.  ms. 
Sccoviense  saec.  12,  Cod.  Graecen,  769,  i.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saec. 
12.  Cod.  (iraecen.  479,  k.  —  Miss,  ms,  Sitanstettenso  saec.  12.  Cod.  Sitan- 
stetten.  14.  1.  —  Grad.  ms.  Cremifanense  anni  cr.  1151.  Cod.  Stuttgardien. 
liibl.  fol.  20,  m.  —  Collect.  ras.  Ebersbacense  saec.  12,  ex.  Cod.  Oxonien. 
Laud.  misc.  150.  n.  —  Miss.  ms.  S,  Petri  Salisburg-ensis  (Monialiura)  saec, 
12,  Cod.  Petrin.  a  IX  11.  0.  —  Miss.  ms.  S,  Floriani  saec.  12.  Cod.  Flo- 
rian.  III  208,  p.  —  Miss.  ras.  S,  Floriani  saec,  13,  Cod,  Florian,  XI  819. 
q.  —  Grad,  ras.  Sanblasianum  saec.  12/13.  Cod.  Vindobonen.  1909.  r.  — 
Grad,  ms.  Wingartense  saec.   12'13.    Cod.  Mus.  Palatin.  Vindobonen.  118.  8. 

—  Grad.   ras.  Pataviense  (?)   saec,    13.     Cod.  Hilarien.    148.  t.  —  Grad.  ms. 

5.  Tbomae  Lipsiensis  saec.  13,  Cod.  S.  Tbomae  Lipsien.  s.  n.  u.  —  Miss. 
ms.  llildensemensc  saec.  13.  Cod,  Capit.  Treviren,  153.  V.  —  ]Miss.  ms. 
Veteris  Montis  saec.  13.  Cod,  Mus.  Arcbiep.  Colonien,  VI  2.  W.  —  Miss. 
ms.  Katingense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  x.  —  (irad.  ms.  Aquis- 
granense    (Magistri  Arnoldi)   saec.  13.  in,     Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XII.  y. 

—  Miss.  ms.  Vallis  S.  Gregorii  Monasteriensis  saec.  13.  Cod.  Colrnarien.  409. 
z.  -  -  Miss.  ms.  Admontense  saec.  13/14.  Cod,  Adraonten,  751.  add.  saec. 
14,  «.  —  Grad.  ms.  Bavaricum  (?  Salisburgense)  anni  1260.  Cod.  Lcndinen, 
Add.  16950.  /9.  —  Sacram.  ms.  Tierbauptense  saec.  11,  Cod.  Holmien,  theol. 
IV,  16.  add.  saec.  13.  /?  *.  —  Grad.  ms.  Germanicum  s?ec.  14.  Cod,  Brux- 
elien,  Fetis  1174.  y.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  13.    Clm.  Monacen,  3914, 

6.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14,  Cod.  Zwettlen.  229.  t.  —  Miss.  ras, 
Frisingense  saec.  14.  Clra.  Monacen.  23  054.  t.  —  Grad.  ms.  Eullense  anni 
cr.  1300.  Cod.  Osnabrugen.  2003  (B  4).  ?;.  —  Miss.  ms.  Cruciferorum  in 
Novo  Benatky  saec.  14.  Cod,  Mus.  Bobera.  XVI  D  14.  ^.  —  Miss.  ras, 
Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen.  878.  x.  —  Miss. 
nis.  Brixinense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1782.  )..  —  Grad,  ms.  S.  Ka- 
tberinae  Divodurensis  saec.  14.  Cod.  Vatican.  10  773.  u.  —  ^liss.  ms.  par- 
vum  Murense  saec.  15.  Cod.  Aarovien.  M.  fol.  6.  v.  —  Grad.  ras.  Unter- 
lindense  saec.  15.  Cod.  Colraarien,  317.  ^,  —  ^liss.  ms.  Salisburgense  anni 
1499,  Cod.  Vindobonen.  1778.  n.  —  Miss.  ms.  Clarlioltense  (?)  saec,  15. 
Cod,  Westkirchen.  s.  n.  q. 

Trop,   ms.  Cicestrense  saec.   13.  ex.     Cod.  Coll.  ITniv.  Oxonien.  148.  a. 

—  Grad.  ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod,  Londiuen.  Add.  12 194.  r.  — 
Miss.  ms,  Sarisburiense  (Londinense?)  saec,  13.  cx.  Cod,  Parisin.  Arsen. 
135.  if .  —  Miss.  nis.  Sarisburicn,  saec.  13.  med.  Cod.  Mancunion,  Crawford. 
lat,  24.  r/  *.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  14  15.  Cod,  Vatican.  Palat. 
501,  x-  —  Miss,  ms,  Sarisburiense  saec.  15.  Cod,  Kossian,  VIII  213.  \p.  — 
Trop,  ms.  Dublinense  saec.  14,  Cod,  Cantabrigien.  Add.  710.  w.  —  Miss. 
ms.  Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien,  Barlow  5.  co*,  —  Miss.  ms. 
Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ,  Oxonien.  78  A,  aa,  —  Miss,  ms. 
Eboracense  saec.  14.  ex.  Cod.  CoII,  Univ.  Oxonien,  78  B,  bb.  —  Grad.  ms, 
Norwicense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd.  462.  cc.  —  Miss.  ms,  S.  Torre- 
nani  Arbuthnottensis  saec.   15.  ex.    Cod.  priv,  reinipr,  Burntisland  1864.  dd. 

Trtip.  ms,  Casinense  saec.  12.  in.  C\)d.  (,'asinou.  546,  add.  saec.  12. 
OC.  —    Grad.  nis.   .Mos;iccnse  saec.   13.  in.     Cod.  Archicp.  Utinen.   io\.   16.  jRT. 

—  Trop.  nis.  ^losaccnse  saec.  13,  Cod,  Oxonien.  Misc.  lit.  340.  gfg".  — 
Grad.  ms,  S,  ^larci  Florentini  sacc.  15.  Cod.  S.  Marci  Florontin.  T,  hh.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Italicum  saec.  16.  Cod.  Vatican.  3807.  ii.  —  Trop. 
nis.  KivipuIIense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXI.  kk.  —  Tro]).  ms.  Der- 
"tusense  saec.  13.  in.     Cod,  Capit.  Dcrtusen.  s.  n,  add,  saec.   13.  \\. 

Pros,  ms,  Carn\elitanuni  Vilvordonse  anni  1418.  Cod.  Bruxi-Ilen,  11;*59. 
mm.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  saec.  15,  Cod.  Bruxellen,  6435.  nu.  — 
Miss.  nis.  Teutonicorum  anni  1415.  Cod.  Mus.  Zwollen.  749.  00,  —  Miss. 
ms,  Leodiensc  saec.   15,    Cod.  Vatican.  3808.  j>p.   —  Miss.  S.  lohannis  Hie- 


348  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

rosolymitani  in  Haarleni  ann.  1485 — 1504.  Cod.  Harlem.  membr.  fol.  1. 
pp*.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415. 
qq.  —  Pros.  et  Hymn.  ms.  Monasterii  Sko  in  Uplandia  saec.  15.  Cod. 
Holmien.  A  53.  rr. 

Ein  ahnliches  Bild  der  liturg.  Verbreitung  wahrend  des  16.  Jahrh.  ' 
ergeben  die  gedruckten  Missalien,  welche  groBeren  Teiles  notiert  sind  von 
Chevalier,  Rep.  Hymn.  Nr.  7945.  —  Wir  verzeichnen  hier  die  Varianten  aus 
ABCDFGLMQRSS*TVWY  a  C  ll  i  m— p  r— z  icpy6kfxv^nGT(fx 
\'j  10  w  *  aa  bb  CC  dd  ff — kk  mm  iin  pp,  betonen  jedoch,  daB  wir  vielleicht 
an  ein  paar  Stellen  einige  Varianten  iibersehen  haben. 

2,  1  gloriose  (st.  in  hac  die)  A.  —  2,  2  virgini  i  y.  —  Str.  3  u.  4 
umgestellt  QS.  —  3,  2  sqq.  fehlen  y.  —  3,  2  Hanc  adora  ac  h  i  m  n  p  r  S 
tu^YXZ  (Ti^ff,  Hanc  adora  hanc  O  a  gg",  Hanc  adora  et  o  cc  mm ; 
(das  sind  wohl  spatere  Korrekturen  der  deutschen  und  teilweise  auch  der 
englischen  Quellen).  —  4,  1  Psalle  psallans  A.  —  4,  2  Corde  ore  BC,  Cordis 
ore  p  S  u  Z  (J  ff  gg',  Oris  cordis  KS  *|,  Ore  corde  G,  Ore  vocis  A,  Cordis 
horis  M  votis  voto  w  *.  —  4,  3  In  F  ist  iiber  diese  Zeile  geschrieben  als  Kor- 
rektur :  Fidelis  ecclesia ;  alsdann  ist  am  Rande  als  Einschiebsel  zwischen 
Str.  4  u.  5  nachgetragen : 

Profer  illud  sanctum  Ave 

Gabrielis,  tam  suave:  i 

Ave,  plena  gratia. 

5,  1  Salve  G;  regina  (st.  domina)  FGRT  ^  kk  nn;  domina  angelorum  VW,  re- 
gina  caelorum  MS  •'  bb.  —  5,  3  Paris  parens  H,  Parens  maris  AUQST  a  h  ] 
myr^a^yi^luvTxoj  hh  ii  pp  (vielleicht  haben  einige  dieser  Quellen 
.,paris" ,    in    denen  wir  nach  unseren  Notizen  die  Lesart  „maris"  vermuten). 

—  6,  2  modo  miro  HFQRSS  *TVWY  r  t  ^  ^  ^f  w  w  *  aa  bb  M  gg  hh  ii. 

—  Str.  7  u.  8  umgestellt  RS  *T  h  Y  ^  ^  hh  ii  nn.  —  8,  1  Fuso  s ;  stellus 
BC.  —  9,  1  Salve  splendor  BCFGLMRS  *TV  C  W  ;'  C  <?  (^-  (^*  t  w  w^-  aa 
bb  dd  ii  nn;  Salve  gemma  h  i,  Ave  decus  z.  —  9,  3  his  radia  G,  De  supernis 
radia  M.  —  10,  1  Placa  mater  C.  —  10,  3  Vel  tempestas  D  V;  valida 
C  m  t  (vielleicht  auch  noch  in  einigen  anderen  Quellen;  ist  sicher  falsch, 
da  alle  Halbstrophen  auf  -ia  enden).  —  Nach  Str.  10  ist  in  H  noch  angeffigt: 

11.    Fac  nos  ita  navigare,  12.    Et  ad  portum  transportemur, 

Ut  possimus  evitare  Ut  securi  numeremur 

Te  duce  naufragia  Cum  sanctis  in  gloria. 

Statt  dessen  in  J: 

11.    Placa  mundum  conturbatum,  12.    Ut  in  tua  prece  fisi 

Mater  Christi,  placa  natum,  Mereamur  paradisi  ^ 

Placa  patrem,  filia,  Possidere  gaudia.  ■ 

13.    Amen  dicat  omnis  ecclesia. 

In  ll  und  i  hingegen  (und  vielleicht  noch  iu  einigen  anderen  Quellen)  ist 
als  SchluBstrophe  angehangt: 

11.    Sed  ad  caeli  palatium  ^ 

Nostrum  tu  solacium 
Subleves,  o  pia 
Maria  (in  i  dafiir:  Caeli  regina). 

Eiu  kurzes  Anhiingsel  in  Prosa  bietet  x,  namlich :  „Mater  misericordiae,  nof 
adiuva".  Statt  dessen  in  BCF  o  y  die  bekannte  alte  SchluI5klausel :  „Amei 
dicant  oninia",  welche  in  kk  umgemodelt  ist  zu:  „Dicant  omnia  Amen". 


i> 


J)o  IJeata  Maria  V. 


34y 


Laut  Angabe  im  Cod.  Oxonien.  lunius  121  vvare  Verfas.ser  clieser  weit- 
verbreiteten,  beliebten  Sequenz  „Frior  Montis  Aciiti^^,  also  der  Prior  jener 
um  1100  in  Somersetshire  gegriindeten  Abtei  (yg\.  die  Sequenz  „Missus 
Gabriel  de  caelis^' ,  Nr.  192  dieses  Bandes).  Nach  dem  Alter  der  Quellen 
zu  schlieBen  miiBte  der  erste  Prior  jener  Abtei  p^emeint  sein,  und  da  ist  es  be- 
fremdend,  dali  die  englischen  Quellen  des  12.  .Jahrh.  diese  Sequenz  noch 
nicht  enthalten.  —  Alle  Anzeichen  deuten  vielniehr  auf  Frankreich  als  Ur- 
sprungsstatte.  />.  Gautier  hat  in  seiner  ersten  Ausgabe  der  Sequenzen  des 
grolien  Viktoriners  (II,  p.  272  8(^(1.)  Adam  von  St.  Victor  als  Urheber  der 
schonen  Diclituni^  anp^esehen ,  zumal  auch  die  Viktoriner  Chorbiicher  sie 
enthalten.  GewilJ  ware  sie  seiner  nicht  unwiirdig.  Spater  lieB  Gautier  diese 
Attribution  als  „douteuse"  wieder  fallen,  weil  in  den  Versen  2,  2  u.  5,  1 
u.  8,  2  die  Casur  nach  dem  zweiten  Trochiius  nicht  eingehalten  ist  (ed.  3*, 
p.  240).  Ob  der  VerstoIJ  gegen  diese  nun  einmal  als  Dogma  aufgestellte 
Regel  den  grolien  Viktoriner  hinreichend  sicher  als  Auctor  ausschlieBt? 
Ungleich  gewichtiger  muB  wohl  der  Umstand  erscheinen,  daB  unsere  Sequenz, 
ahnlich  wie  „Laudes  crucis''^  (Nr.  120),  schon  im  12.  Jahrh.  fast  allgemein 
verbreitet  war,  und  die  Quelle  A  an  die  Wende  des  11.  zuni  12.  Jahrh. 
hinaufreicht.  Jedenfalls  haben  wir  hier  einen  neuen  Xachweis,  daP>  Adam 
von  St.  Viktor  in  seiner  klassischen  Dichtungsart  ebenbiirtige  Zeitgenossen 
oder  gar  VorlJiufer  hatte. 


220.   De  Beata  Maria  V. 


1.    lesse  virgam  liumidavit 
Et  in  fructum  fecundavit 
Ros  misericordiae ; 


2.    Fructus    mundo  medicinain 
Dedit  et  mundi   ruinam 
Relevavit  hodie. 


3.    Virgo  parit  nec  est  laesa 
virginis  integritas, 
Sed   in  domo  castitatis 
perseverat  castitas ; 


4.    Nec  mutatur,   dum   assumit 
hominem,   divinitas, 
Sed   assumpta  gloriatur 
in  Deum  humanitas. 


5.    Sic  hamum   divinitatis 
occultat  mortalitas, 
Sic  voracis  Leviathau 
luditur   voracitas. 


6.    Qui,   dum  capit  glutiendum 
nostri  vermem  generis, 
Ipse  captus   inescatur, 
pax   est  data  posteris. 


7.    Variatur  lex  naturae, 
Stupet  ordo  geniturae, 
Mutatur  proprietas ; 


8.    Mamma  lactat  virginalis 

Creatorem,   spiritalis 

Esurit  satietas. 


9.    Hoc  opus  consideravit 
Habacuc  et  hoc  expavit 
Inter  animalia, 


10.    Quod    fit  coutinens  conten- 
tum, 
Quod  nutritur  nutrimentum, 
Quod   fit   mater  filia. 


11.    Vagit  iufans,  sed  vagitus 
Nuu(|uani   talis  est  auditus; 
Dum  plorat  laetitia. 


12.    Noster  fletus  hilaratur, 

Caehun  gaudot  et  cantatur 
bi  excelsis  GJoria. 


350  Seqiientiae  rhythmicae  et  rigmutae. 

Trop.  ms.  IS.  Augustini  Lemovicensi.s  .saec.  11.  Cod.  Parisin.  1119. 
add.  saec.  12.  A.  —  Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin. 
1139.  13.  —  Trop.    ms.  Parisiense  (?Remense)  saec.  13.     Cod.  Assisien.  695. 

C.  —  Colleet.  ms.  Aureliense  (Aureil)  saec.  13.  in.     Cod.  Archiv.  Lemovicen. 

D.  1221.  D.  —  Urad.  uis.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen. 
2  (17).  E.  —  Antiphon  nis.  liellovacense  saec.  14.  in.  Cod.  Sangenovefian. 
117  (BBl.  fol.  26).  F.  —  Prosar.  ms.  S.  Roberti  Casae  Dei  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  5247.  G.  —  Miss.  ms.  S.  Laurentii  Long-oretensis  saec.  14. 
Cod.  Parisin.  1106.  H.  —  Collect.  ms.  Victorinum  saec.  15.  (13.  et  16). 
Cod.  Parisin.  14872.  I. 

Grad.  ms.  Cremifanense  (?)  .saec.  12.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  20. 
K.  —  Grad.  ras.  Aquisgranense  (Magistri  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod.  Capit. 
Aquisgranen.  12.  L.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  anni  1336.  Cod.  Graecen. 
395.  M.  —  Rit.  ms.  Cisterciense  (Caesariense?)  saec.  14.  in.  Clni.  Monacen. 
4323.  N. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  O.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  P.  — 
Grad.  ms.  Plerefordense  saec.  14.  Cod.  Londinen.  Harl.  3965,  Q.  —  Miss. 
ms.  Herefordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coli.  Univ.  Oxonien.  78  A.  R.  — 
Collect  ms.  Herefordense  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Douce  103.  S.  —  Miss.  ms. 
Lincolniense  saec.  15.     Cod.  Londinen.  Add.  11414.  T. 

Trop.  ms.  Rivipullense  saec.  12.  Cod.  Capit.  Vicen.  XXXL  U.  — 
Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  add.  saec. 
13.  V.  —  Grad.  ms.  Senense  saec.  14.  Cod.  Cathedral.  Senen.  s.  n.  X. 
—  Grad.  ms.  Parmense  saec.  14/15.  Cod.  Capit.  Parmen.  s.  n.  Y.  —  Miss. 
Herefordense  impr.  Rotomagi  1502.  Z.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr. 
Gratianopoli  1532.  a.  —  EHU — Y  sind  nicht  kollationiert. 

1,  1  lesse  virga  AP;  lesse  radix  fecundavit  T.  —  1,  2  fructu  P,  par- 
tum  QRS.  —  1,  3  Fons  misericordiae  T.  —  2,  3  Revelavit  QRS,  Reparavit 
N,  Relaxavit  O ;  statt  hodie :  Dominus  KOSZ,  Maria  T,  gratiae  P.  —  3,  1 
Virga  DI ;  paris  P.  —  3,  3  caritatis  P,  virginali  a.  —  3,  4  Commutatur  C ; 
caritas  T.  —  4,  1  Non  mutatur  R.  —  5,  1  Ut  hamum  T.  —  5,  2  Exsultat 
P;  hamanitas  a.  —  5,  3  Si  G;  voraci  C;  Sic  volata  Leviatam  a.  —  6,  1 
glutiendo  G,  glutinandum  R.  —  6,  2  Germen  nostri  generis  DG;  vermen 
C  a,  vermam  (!)  13.  —  6,  3  inestatur  S.  —  Str.  7  u.  8  nach  Str.  10  gestellt 
13D.  —  7,  2  Hauret  ordo  P.  —  8,  1  Mammas  G.  —  8,  2  Stupet  ordo  spiri- 
talis  G.  —  8,  3  societas  R.  —  9,  2  et  haec  B.  —  9,  3  u.  Folgendes  fehlt 
N;  luris  animalia  P.  ~  10,  1  Quod  sit  Bl  a,  Quod  si  G.  —  10,  2  Quod 
nutrivit  R.  —  10,  3  Et  (st.  quod)  Q;  Quod  sit  L.  —  11,  2  Nunquam  tamen 
Q.  —  12,  1  hilaretur  PS  a;  Noster  cetus  hilaretur  QR.  —  12,  2  cantetur 
PQRS  a.  —  Nach  Str.  12  ist  in  13DG0TXY  nocli  beigefiigt: 

Iteretur  et  cantetur 
In  excelsis  GlorUi. 

Die  Melodie  ist  in  dreifacher  Form  iiberliefert.  —  Liturgische  Ver- 
wendung:  „In  Nativitate  Domini  in  primo  gallicantu"  L;  „In  Annuntiatione 
J3eatae  Virginis"  K;  „Die  luuae  infra  octavas  Nativitatis  13.  M  V."  Z;  „Iu 
die  s.  Silvestri  VH*^  die  post  Natale  Domini  a;  „De  lieata  M.  V."  C.  Der 
Inhalt  empfiehlt  diese  hiibsche  Muttergottessequenz  besonders  fiir  die  Weih- 
nachtszeit.  Ihre  Ursprungsstatte  scheint  FranJcreicli  zu  sein,  von  wo  sie 
friihzeitig  in  alle  Lander  drang,  aber  nur  in  vereinzelten  Kirchen  Aufnahme 
fand.  —  Nach  dem  Berichte  Salimbenes  in  seiner  Chronica  hat  auch  der  als 
Kanzelredner  und  Musiker  gefeierte  Minorit  lieinridi  von  Fisa  (1.  HJilfte 
des   13.  Jahrh.)  dieser  Sequenz  eine  Melodie  gegeben. 


Ue  J3eata  Maria  V. 


351 


221.   De  Beata  Maria  Y. 

1.    Imperatrix  gloriosa,  2.    Radix  lesse  speciosa, 


Potens  et   imperiosa, 
lesii  Christi  geiierosa 
Mater  atque  filia; 

•}.    Auster  leuis  te  perflavit 
Et  perflando  fecundavit, 
Aquilonem  (|ui  fugavit 
Sua  cum   potentia; 

5.    losepl),    iustus  vir  expavit, 
Ista  dum  consideravit, 
Sciens,   quod   non   irrigavit 
Florescentem  virgulam ; 

7.    Caeli  ([uondam  roraverunt, 
Nubes  ex  quo  concreverunt 
Concretaeque  stillaverunt 
Virginis  in  situlam. 


Virga  florens  et  frondosa 
C^Liam   rigavit  copiosa 
Deitatis  gratia. 

4.    Florem  ergo  genuisti 
Fructum  atque  protulisti, 
Gabrieli  dum  fuisti 
Paranymplio  credula. 

G.    Bene  tamen  conservavit 
Arcanum  nec  divulgavit 
Sponsam,  sed  magnificavit 
Honorans  ut  dominam. 

8-    Kes  miranda,  res  novella! 
Nam  procedit  sol  de  stella, 
Kegem  dum  parit  puella 
Viri  tori  nescia. 


9.    Ergo,   clemens  et  benigna  10.    Ut  carnali,  (jua   gravamur, 
Cunctorum([ue  laude  digna,  Compede  sic   absolvamur, 

Tuo  nato   nos  consigna  Ut  soluti   transferamur 

Pia  per  suflVagia,  Ad  caeli   palatia. 

Pros.  ins,  Secoviouse  saec.  12.  Cotl.  Graecen.  lobt.  A.  —  Miss.  nis. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Grad.  nis.  Creinifanense  auni 
cr.  1151.  Lod.  Stuttj,^ardien.  Bibl.  fol.  20.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Salis- 
hurgensis  saec.  12.  Cod.  Petrin.  a  IX  1 1.  D.  —  Collect.  ms.  Sermonum  Altovadense 
saec.  12.  Cod.  Altovaden.  LXVIII.  add.  saec.  12/18. E.  —  Direct.  ms.  Fischin<^euse 
saec.  12.  Cod.  Enoelbeigcn.  102.  add.  saec.  13.  F.  —  Trop.  ms.  Win<>artense  saec. 
18.  Cod.  Stuttoardien.  IIB.  I  Asc.  95.  G.  —  (irad.  ms.  S.  Tliomac  Lipsien- 
sis  saec.  18.  Cod.  S.  Tlion\ae  Lipsien.  s.  n.  II.  —  Grad.  ms.  Benedictinum 
Bavaricum  anni  1260.  Cod.  Londiuen.  Add.  1G950.  I.  —  Grad.  ms.  Pata- 
vienso  (?)  saec.  13.  Cod.  liilarien.  148.  K.  —  Gr-id.  ms.  Castri  Teriolis 
saec.  12.  Cod.  Ambrasien.  CN  60.  add.  saec.  18,  L.  —  Miss.  ms.  Hilden- 
semense  saec.  13.  Cod.  Capit.  Troviren  158.  ^M.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense 
anni  1886.  Cod.  Graecen.  895.  N.  —  Miss.  ms.  Frisingenso  sacc.  14.  Clm. 
Monacen.  23054.  O.  —  Grad.  nis.  Mosburoense  anni  1860.  Cod.  Univ. 
Monacen.  156  fol.  P.  —  Grad.  ms.  Germaniao  meridionalis  saec.  14.  Cod. 
HruxoUen.  Fotis  1174.  Q.  —  Grad.  ms.  Rhenovienso  saec.  13.  Cod.  Turicen. 
Khenov.  14.  add.  saec.  14.  R.  —  Pros.  ms.  Prafrense  (Arnesti  de  Pardubic) 
anui  1860.  Cod.  Capit.  Praj;en.  P  9.  R'='.  —  Miss.  ms.  Pragense  (Henrici 
Canonici)  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  B  12.  S.  —  Grad.  ms.  Francis- 
canum  saec.  14.  Cod.  Praofon.  I  E  12.  T.  —  Miss.  ms.  Patavionse 
saec.  14.  Cod.  /wettlen.  229.  U.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15. 
1  Cgni.  ^h)nacen.  716.  V.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Mo- 
'  nacen.  2878.  W.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Supcrioris  anni  1452.  Clm. 
Monacen.  9508.  X.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen. 
4977.  Y.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindoboneu.  8787.  Z. 
—  Miss.  ms.  ^lelicense  saec.  15.  Cod.  Lincen.  /'  p  8.  a.  —  Miss.  nis.  Olo- 
mucense  saec.  15.    Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  b.  —  Miss.  m.s.  S.  Mag-dalenae 


352  Sequentiae  rhythmicae  et  rigiuatae. 

Claustroneoburgensis  saec.  15.  Cod.  Claustroneoburg.  957.  c.  —  Grad.  ms. 
Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioecesan.  Brixinen.  s.  n.  (1.  —  Grad.  ms. 
Sedlicense  saec.  15.  Cod.  Pragen.  XII  A  5  c.  e.  —  Grad.  ms.  S.  Georgii 
Pragensis  saec.  16.  in.  Cod.  Pragen.  VII  A  13.  6  *.  —  Hymn.  et  Prosar. 
ius.  Emmeramense  saec.  15.  ex.     Cylm.  Monacen.  14667.  f. 

Trop.  ms.  Martialense  saec.  (11.)  12.  (13.)  Cod.  Parisin.  1139.  ^.  — 
Trop.  ms.  S.  Martini  Leraovicensis  saec.  11.  Cod.  Parisin.  887.  add.  saec. 
12/13.  h.  —  Trop.  ms.  S.  Ludovici  Ebroicensis  saec.  14.  Cod.  Berolinen. 
Philipp.  1771.  i.  —  Miss.  ms.  Gandavense  saec.  12/13.  Cod.  Bruxelieu. 
5235.  k.  —  Grad.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LXXIX.  l.  — 
Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen.  fol.  34.  iii.  —  Can- 
tion.  ms.  Franciscanum  Italicum  saec.  15.  Cod.  Venet.  It.  IX  145.  ii.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsalen.  C  415.  0.  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  Insulensium  (Arosiae)  saec.  15/16.  Cod.  Upsalen. 
C  513.  p.  —  Miss.  ms.  Parchense  anni  1539.  Cod.  Bruxellen.  II  2347.  q.  — 
Prosar.  ms.  Hispanicum  saec.  13.  Cod.  priv.  (Gregorii  Mc  Sunol  O.  S.  B„ 
in  Monte  Serrato)  r.  —  Fragm.  Prosarii  ms.  saec.  14.,  quod  est  in  Cod. 
Vaticano  graec.  761.  s. 

Miss.  Ratisbonense  impr.  Ratisbonae  1485.  t.  —  Miss.  Frisingense 
impr.  Bambergae  1487.  u.  —  Miss.  Strengnense  impr.  Lubecae  1487.  y.  — 
Miss.  Ambianense  impr.  Parisiis  1487.  w.  —  Miss.  Olomucense  impr.  Barn- 
bergae  1488.  X.  —  Miss.  Patavien.se  impr.  Augustae  1494.  J.  —  Miss.  Za- 
grabiense  impr.  Venetiis  1500.  z.  —  Miss.  Wiborgense  (?)  impr.  Lubecae 
1500.  cc.  —  Miss.  Misnense  impr.  Lipsiae  1510.  /5.  —  Miss.  Salisburgense 
impr.  Basileae  1510.  y.  —  Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1513.  J".  —  Miss, 
Lundense  impr.  Parisiis  1514.  f.  —  Miss.  Posnaniense  impr.  Cracoviae  1524. 
L  —  Kollationiert  sind:  ACDEG— MOQRU— Z  e~li  p  r  S  t  y  ^. 

1,  1  sq.  Salve  virgo  gloriosa  |  Gemma  caeli  pretiosa  e*".  —  1?  2  Cle- 
mens  et  AEQ  1 ;  Potens  acG ;  Potens  docens  et  formosa  i  —  1,  3  speciosa  L  —  1,  4 
Mater  es  et  fiiia  |.  —  Nach  1,  4  und  so  nach  jedem  SchluBverse  der  einzelnen 
Strophen  als  Befrain:  Maria  EGHMQW  k  1  m  p  s  t.  —  2,  1  Exoratrix  C, 
Virga  lesse  li.  —  2,  2  Virgo  U.  —  2,  3  Quam  perfudit  e  *  lil  S,  produxit 
CDGLR  i.  —  2,  4  Deitatis  pluvia  MOUVWYZ  m  c.  —  3,  1  Aufer  leuis  i, 
Auster  leonis  S,  Auster  levis  U  ll  z  C  und  vielleicht  noch  einige  andere 
Quellen.  —  3,  3  Aquilonis  h;  dum  fugavit  DGR  e^-  m  p  S  t  C>  quem  fuga- 
vit  O.  —  3,  4  Pia  cum  D;  Sua  competentia  r.  —  4,  1  Prolem  ergo  O  1  t;  Flo- 
rem  quoque  m.  —  4,  2  Atque  fructura  HMQ  n,  Atque  filium  A,  Fructum 
quoque  ^,  Fructum  ex  quo  DWYZ  t,  Ex  quo  fructum  EGLORUX  e  e*  f 
h  i  1  m  S  y,  E  quo  fructum  I;  pertulisti  r,  contulisti  s.  —  4,  3  Gabrieli 
fehlt  K;  cum  O.  —  Str.  5  u.  6  nach  Str.  8  gestellt  O.  —  5,  1  vir  iustus 
L  n.  —  5,  2  Istam  CEUV  e*  f  h  n  s.  —  5,  3  temeravit  AGLORU— Z 
e  e  *  f  m  S  Z  (vielleicht  das  Urspriingliche),  Virgam  quam  non  irrigaA'it  ii. 
—  5,  4  Pubescentera  MRU  h  r  z,  Bubesceutem  (!)  K.  Rubescentem  Q.  —  5,  4 
und  6,  4  umgestellt  h.  —  6,  1  Tamen  bene  S.  —  6,  2  nec  fchlt  U.  —  6,  3 
se  (st.  sed)  r.  —  6,  4  hanc  (st.  ut)  G ;  ut  fehlt  D.  —  6,  3  u.  4  fehlen  I.  — 
Str.  7  u  8  uragestellt  p  r  t  —  7,  2  Ex  quo  nubes  GL  i  L  —  7,  1  Caeli 
namque  r.  —  7,  3  Coiicretique  h  k  n.  —  7,  4  in  fitulam  U  g  h,  in  situla 
R,  in  uterum  ACERWZ  i  1  m,  in  utero  DILOZ  e  e  *  f  h  t  Z  j',  in  gremium 
GZ,  iu  gremio  s  (schon  der  Auslaut  jeder  Halbstrophe  auf  -a  resp.  -  am 
verlangt  die  lectio  difficilior:  situlam).  —  Die  den  Refrain  ,,Maria"  aufweisen- 
den  Quellen  bieten  hier  ,,Mariae."  —  Str.  8  fehlt  k.  — '  8,  2  Dum  RW  S, 
lam  O,  Cum  r  Quod  G,  Non  (I)  i;  processit  CLWZ  m  r  t,  procussit  D.  — 
8,  4  Torura  t,  Tori  viri  HMQ  h  p  Z.  —  9,  1  Virgo  clemens  U  m  t;  ac 
(st.  et)  GR  r.  —  9,  2  Cunctarumiiue  O.  —  9,  3  Nato  tuo  G,  Pio  nato  r.  —^ 
^.  4  Tua  per  i.  —  Str.  9  ist  in  e*  hussitisch  uragedichtet: 

Virginis  proles  benigna 
Cuuctoruraque  laude  digna, 
Sumrao  patri  nos  consigna. 


De  Beata  Maria  V 


353 


10,  1  Ut  mortali  t;  qua  DEGUZ  h  y  C,  quo  t.  —  10,  2  sic  fehlt  K;  exu- 
amur  O.  —  10,  3  Sic  translati  perducamur  O;  Et  soluti  y;  Ut  securi  GK. 
—  10,  4  Ad  aeterna  gaudia. 

Die  Melodie  ist  in  4  verschiedenen  Formen  iiberliefert.  —  Als  Ursprung.s- 
statte  muU  wohl  sicher  Deutschland,  und  zwar  Silddeutschland  gelten.  Es 
ist  auffallend,  daB  die  schone  Sequenz  schon  im  12.  Jahrh.  in  Frankreicli 
Aufnahme  fand,  dann  aber  dort  auf  2 — 3  Kirchen  beschrankt  blieb.  Wej^en 
des  Aufbaues  vgl,  weiter  unten  „Grahdetur  orbis  totus^^  (Nr.  240). 


222.    De  Beata  Maria  Y. 


1.    Ave,  plena 

singulari  gratia; 


2.    Ave,  digua 

hymnis  et  melodia, 


3.    Digna  laude  siugulari, 
Cui   nulla  comparari 
Matrum  valent  gaudia. 


4.    Alto  fructu  fecundaris, 
Germen   Dei   terra  paris 
In  magnificentia. 


5.    Kecens  orbis  vix  orditur 
Et  iam  tua  aperitur 
Serpenti  potentia, 


6.    Cuius  tumens  caput  teris 
Et  calcaneum  tueris 
Ab  eius  insidia. 


7.    Praedux  stella  rubri  maris, 
Pharaone  merso  canis 
Tympano  et  citliara. 


8.    Spina  ardens  nec  combusta, 

Virga  florens  et  onusta 

Nuce,  suci  nescia. 


9.    Te  perfudit  ros  novellus, 
Maduit  ut  quondam  vellus, 
Sicca  tamen   area. 


10.    Terrae  rigant  universa 
Siccitate  iam  detersa 
Tua  stillicidia. 


11.    Novum  decus  atque  mirum 
Terrae  creas,  sola  virum 
Dum  circumdas   femina*, 


12.    Homo  Deum,  virgo  prolem, 
Virga  florem,   stella  solem 
Fers  ferentem  omnia. 


13.    Favus  stillans,  fons  signatus, 
Hortus  clausus,  austri  flatus, 
Porta  regis  pervia, 


14.    lesse  radix,  lacob  sidus, 
Agni  sponsa  et  ipsius 
Mater  es  et  tilia. 


5.    Torus  sponsi,  templum  Dei, 
Etlectum  da  nostrae  spei, 
0  salutis  ianua. 


16.    Stella  maris,  redde  portuni, 
Ab  occasu  duc  ad   ortum 
Per   tot  muudi  maria. 


17.    Kex,   intende  et,  regina, 
Vide  et  aurem  inclina 
Ad  epithalamia; 


18.    Nato  iube,  regem  ora. 
Ut  nos  tecum  potiora 
Ducat  in  cellaria 


19.    Ad  lerusalem  superua. 

Bluiue-Bannisler,    Thcsauri  Hymnologici  Prosarium.     II.  1.       !23 


354  Seqiientiae  rhytliinicae  et  riginatae. 

Grad.  nis.  Secoviense  (?S.  Floriani)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  13314.. 
A,  —  Pros.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1684.  B.  —  Miss.  ms. 
Secoviense  ^^aec.  12.  Cod.  Graecen.  470.  C.  —  Horar.  ms.  Millestadiense 
saec.  12.  Cod.  Virodareii.  38,  D,  —  Trop.  ms.  Mosacense  saec.  13.  Cod. 
Oxonien.  Misc.  liturg",  340,  E.  —  Grad.  ms.  S.  Petri  Rosacensis  sacc.  13/14, 
Cod.  Archiep-Utinen.  VIII  2.  F.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  13.  Cod. 
Kossian.  VIII  18.  G.  —  Pros.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Goritien.  I. 
H.  —  Miss.  ms.  Hildensemeuse  saec.  13.  Cod.  Capit.  Treviren,  153.  I.  — 
Grad.  ms.  Veteris  Montis  (?)  saec,  13,  Cod.  Mus.  Archiep.  Colonien.  VI  2. 
K.  —  Pros.  ms.  Arnesti  Pragensis  anni  1360.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  9, 
L,  —  Giad.  ms.  Germaniae  meridionalis  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  Fetis 
1174.  M.  —  Miss.  ms.  Coloniense  saec,  15.     Cod.  Bruxellen.  212.  N. 

Trop.  ms.  Narbonense  saec,  12.  Cod.  Parisin.  778.  O.  —  Miss.  ms. 
Gandavense  saec.  12/13.  Cod.  Br*xellen.  5285.  P.  —  Miss.  ms.  Parchense 
anni  1539.  Cod.  Bruxellen.  II  2347.  Q.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum 
..liranderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  E.  —  Miss.  Upsalense  impr. 
[Holmiae  cr.  1487].  S.  —  Miss.  Upsalense  irapr.  Basileae  1513.  T.  —  Die 
Varianten  aus  S  sind  dem  Abdruck  bei  Kltmming  (II,  p.  118  sq.)  entnommen. 
D  ist  nicht  kollationiert. 

1,  2  singularis  I,  dignitatis  (st.  singulari)  K.  —  3,  2  fehlt  R.  —  Str.  4 
und  alle  folgenden  fehlen  F  (ein  Blatt  ausgerissen).  —  4,  2  terrae  S.  — 
5,  1  Decens  L;  orbis  vis  K;  oritur  M.  —  5,  2  iam  terris  aperitur  AH, 
turris  aperitur  BC.  —  5,  3  Serpentis  CHIK.  —  6,  1  Huius  Q ;  caput  tumens 
LO.  —  6,  3  insidiis  (gegen  den  Reim)  ABCEHIMNQ,  astutia  K.  —  Str.  7 
u.  8  umgestellt  EN.  —  7,  1  Praeduc  M,  Praelux  O.  —  8,  2  Siccitate  et 
ABCEH  (aus  10,  2  ist  durch  Versehen  des  Kopisten  das  sinnstorende 
„Siccitate"  hier  hinaufgevaten),  Virgo  mater  et  Q.  —  Str.  9  u.  10  umgestellt 
I.  —  11,  2  Terrae  creans  Q,  Terrae  creat  C,  Terra  creat  AH,  Terra  creans 
GLMOST.  —  11,  2  Quem  circumdas  GLMOQST;  circumdat  11.  —  12,  2 
Stella  solem  virgo  fiorem  S.  —  Str.  13  fehlt  L.  —  13,  3  regi  HR,  Christi 
(st.  regis)  GNST;  previa  S.  —  14,  3  Radix  lesse  MNOST.  —  14,  2  sponsi 
BH  —  Str.  15  u.  16  fehlen  AE,  —  15,  1  Chorus  HN,  Thronus  Q.  —  15,  2 
dat  I.  —  Str.  16—19  fehlen  G.  —  Str.  17  u.  18  umgestellt  ABCILP— T 
(aber  an  Str.  17  kann  sich  19  unmoglich  anschlieKeu,  auch  nicht  bei  Akzep- 
tierung  der  Lesart  von  MKST).  —  17,  1  Rex  mundi  et  R.  —  17,  3  Ad 
epithalamica  N.  —  18,  1  Natum  L.  —  18,  3  ad  cellaria  Q;  in  palatia  A'  ;  — 
Ducat  in  fehlt  C.  —  19  In  fst.  Ad)  MRST,  supernam  E. 

Die  Strophenabteilung  folgt  der  durch  ABEFGHKLMO  dargebotenen 
Melodie.  R  hingegen  bietet  eine  besondere  Melodie,  nach  welcher  Str.  1  u. 
2  parallel  sind,  Str.  3  fiir  sich  allein  steht  und  alsdann  die  Str.  4+  5, 
6+7  etc.  ein  unter  sich  paralleles  Strophenpaar  bilden ;  die  letzte  Strophe 
(in  R  ist  es  Str,  17)  steht  schlieUIich  allein  ohne  Gegenstrophe. 

Es  ist  auffallend,  daB  diese  sinnige,  originelle  und  meisterhaft  abgefafite 
Sequenz  (der  Rhythmus  i.st  allerdings  15,  2  und  17,  2  nicht  rein  und  die 
Casur  nach  dem  2.  Trochaus  in  6,  2  und  17,  2  nicht  gewahrt)  nur  in  ein 
einziges  gedrucktes  Missale  iiberging  und  auch  sonst  relativ  geringe  Ver- 
breitung  fand.  Das  eigentliche  Gebiet  ihres  liturgischen  Gebrauches  war 
friihzeitig  Steievmark  und  das  angrenzende  Norditalien^  dalS  daneben  nur.. 
Narbonne  in  Sildfrankreich  und  auBerdem  einige  wenige  Diozesen  resp  .Kirchenl 
in  Belgien  und  ^orddeutschland  auftauchen,  gibt  neuen  Stoff  fur  das  noch 
zu  losende  interessante  Problem  iiber  die  Wanderung  der  Sequenzen  und 
Hymnen  bzw.  den  Austausch  geistiger  Produkte  im  Mittelalter.  —  Es  hat 
den  Anschein,  daB  Seckau  oder  St.  Florian  als  Ursprungsstatte  gelten  darf. 
R  versichert:  .,Melodiam  eius  Longus  Pater  loannes  [Sangallensis]  edidit".  — 
Alle  Strophen  enden  wiedernm  auf  a. 


l)e  Keata  Muria  V. 


355 


223.   l)e  Beata  Maiia  V. 


1.    Ave,   pleiia  gratiae, 
Mater  misericordiae, 
Sanda  Maria, 

■\.    Laucle  digna  angeloruni, 
Sunie  laudes  peccatorum, 
Sanda  Maria. 

5.    Te  Gabriel 
laetificavit, 
Te  paraclitus 
obumbravit, 
Sanda  Maria. 

7.    0  gloria,  o  gaudium, 
dum  genuisti  altissimi 
unigenitum. 
Sanda  Maria. 

9.    Tuam  gladius 

pertransiit  animam, 
dum  in  crucifixi 
latere  defixam 
cerneres  lanceam, 
Sanda  Maria. 

11.    0  laetitia! 

0  resurrexit  Dominus ; 
en,   virgo,    vivit  tuus  filius, 
Sanda  Jfaria, 


2.    Per  <[uam   omnis  gratiae 
Fons  ortus  est  ecclesiae, 
Sanda  Maria. 

4.    Spes  rooruni,  pes  lapsorum, 
Laetitia  beatorum, 
Sanda  Maria. 

6.    Pater  summus 

te   magnificavit, 
Dum  suo  filio 
matrem  creavit, 
Sanda  Maria. 

8.    0   domina,  o  Dominum 
propitium  fac  nobis  tuum 
primogenitum, 
Sanda  Maria. 

10.    Vincula  colaphi, 
blasphemiae,  spinea 
corona,   flagella 
clavique  te   matrem 
corde  cruentaverant, 
Sanda  Maria. 

12.    0  regina, 

o  regnat,  vincit,   imperat 
non  moriturus   tuus  unicus, 
Sanda  Maria. 


lo.    Nunc  super  choros 
angelorum    exaltata 
a  dextris  filii, 
mater,  regnas  caelesti 
gloria  circumdata, 
Sanda  Maria. 


14.    Nostri   memor  esto 
in  misericordia, 
in   hac  miseria 
tuos  exsules  reduc  ad 
aeterna  tabernacla, 
Sanda  Maria. 


15.    0  virgo,   o  domina, 
o  mater,   o  regina, 
Sanda  Maria. 


Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Liuceii.  F  o  15.  A.  —  Miss.  nis. 
Garstense  saec.  12.  (13.  14.)  Cod.  Lincen  r  p  17.  B.  —  Miss.  nis.  Sitau- 
stettense  saec.  12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  C.  —  Grad.  ms.  Angustanum 
(?  Pragense)  saec.  12.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  354.  D.  —  Grad.  nis. 
Cremitanense  (?)  saec.  12.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  20.  E.  —  Miss.  m». 
Cremitanense    saec.   (12   et)  12/18.     Cod.  Cremifanen.  28.  F.  —  Miss.  ms.  S. 

23* 


356  fciequcntiae  rliythmicae  et  rigmatae. 

Sigismundi  Creniifanensis  saec.  15.  in.  Cod,  Cremifanen.  41.  G.  —  Miss.  ms. 
Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  H.  —  Oration.  ms.  Secoviense 
(Monialium)  saec.  12/13.  Cod.  Graecen.  1C45.  I.  —  Miss.  ms.  Secoviense 
anni  1320.  Cod.  Graecen  469.  K.  —  Grad.  ms.  Secoviense  (?)  postea 
Weldidenense  saec.  14.  Cod.  Oenipontan.  710.  K*.  —  Miss.  ms.  Admontense 
saec.  12.  Cod.  Admonten.  786.  L.  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  13/14. 
Cod.  Admonten.  751.  add.  saec.  14.  M.  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  15. 
Cod.  Admonten.  692.  N.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12/13.  Cod. 
Vindobonen.  1909.  O.  —  Miss.  ms.  Stubenbergense  saec.  13/14  (et  15.). 
Cod.  Graecen.  281.  P.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  13/14.  Cod.  Graecen. 
703.  Q.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  anni  1386.  Cod.  Graecen.  395.  R.  — 
Miss,  ms.  Lambrechtense  saec.  15,  Cod.  Graecen.  115.  S.  —  Miss.  ms. 
Voraviense  saec.  14.  in.  Cod.  Voravien,  332  (100),  add,  saec,  14.  in.  T.  — 
Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  Cod,  Paulan,  27,  2.  18  (Hosp,  memb,  62). 
U.  —  Pros.  ms,  Arnesti  Pragensis  anni  1360.  Cod.  Capit.  Pragen.  P  9. 
V.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm,  Monacen,  23054.  W,  —  Cantion. 
ms.  Tegurinum  saec,  15,  Cgm.  Monacen.  716.  X.  —  Miss.  ms.  Lunaelacense 
saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1913.  Y.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  (?  Salis- 
burgense)  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  3787.  Z.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense 
.saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  a.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15. 
Cod.  Lambacen.  193.  b.  —  Miss.  ms.  Monstrolense  saec.  15.  Cod.  Semin. 
Brixinen.  47  (C  5j.  C.  —  Miss.  ms,  votivum  Altae  Superioris  anni  1452. 
Clm.  Monacen.  9508.  (1.  —  Pros.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Cod. 
Petrin.  V  I  39  (Appendix  ms,  Missalis  Romani  impr.  Venetiis  1501).  e,  — 
Miss.  Salisburgense  impr.  Viennae  1510.  f. 

Trop.   ms.  Bobbiense  saec.  12/13.     Cod.  Taurinen.  F  IV  18.  add.  saec. 

13.  g.  —  Trop.  ms.  Mosacense  saec,  13,  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  340. 
ll,  —  Pros.  ms.  Farfense  anni  1514.  Cod.  Roman,  222  (Farf.  33).  i.  — Miss. 
ms.  Traiectense  saec.  15.  Cod.  Mediolanen.  Brera  AE  XIV  12.  k.  —  EK 
QKSY  d  e  g"  i  k  sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  Per  quem  C.  ■ —  2,  2  est  fehlt  c ;  est  iustitiae  c  f .  —  3,  1  Gaude 
MP  c.  —  3,  2  Summe  O.  —  Str.  3  u.  4  umgestellt  HP.  —  Str.  5  u.  6  um- 
gestellt  K*M*UV  b.  —  6,  4  te  matrem  X.  —  7,  2  cum  HP;  altissimum  b 
C  f.  —  7,  3  u.  8,  3  umgestellt  K*.  —  7,  3  fehlt  C,  —  8,  1  domina  tu  (st 
o)  c.  —  Str.  9  u.  10  umgestellt  CGU.  —  9,  2  pertransivit  ACDFK*MM*TU 
b.  —  9,  3  cum  HLPTV  a;  in  fehlt  M.  —  9,  5  cerneret  U,  cernes  O.  — 
10,  5  cruentaverat  DK*,  cruentaverunt  b,  —  11,  2  surrexit  T,  —  11,  3 
unicus  (st,  filius)  M.  —  12,  3  filius  (st.  unicus)  M.  —  13,  3  ad  dextris  U. 
h.  —   13,    4   regnat  DO.   —  13,   5   gratia  AG.   —  14,    1    Esto    nostri  C.  — 

14,  2  fehlt  OT.  —  14,  3  rimia  in  hac  T;  ab  hac  K*.  —  14,  5  tabernacula 
GK*LMM*TUXZ  c.  —  15,  1  sq.  O  domina  o  mater  o  virgo  c.  —  15,  2  o 
mater  regina  CL.  —  15,  3  Dulcis  Maria  F  b. 

Vorstehendc  Sequenz  ist  ein  Mittelding  zwischen  jenen  des  Ubergangs- 
stiles  und  der  zweiten  Epoche  und  gehort  vorwiegend  jener  ersteren  Gruppe. 
In  frommer,  schlichter  Form  durchgeht  sie  das  Leben  Mariae,  ohne  des 
EbeumaUes  in  Rhythmus  und  Symmetrie  sonderlich  zu  achten.  Sie  entspringt 
scheinbar  der  alten  Sdlzlmrger  Diozese,  welche  allein  dieselbe  ihrem  ge- 
druckten  Missale  einfiigte.  Das  ,,Sancta  Maria^'^  bildet  gleichsam  einen 
Refrain,  der  bei  Sequenzen  eine  Seltenheit  ist.  Vgl.  betreffs  des  Refrains: 
„Gaude  mater  Inminis"  und  „Castra  caeli  dum  transcenO.o"'  und  „Ave  mater, 
ijiia  natiis.''" 


224.   De  Beata  Maria  Y. 


1.    Salve,  proles  Davidis, 
Salve,  virgo  nobilisj 
Cuius  partus  admirabilis. 


])g  lieata  Maiia  V. 


357 


2.    8alve, 

muucli  spes  et  domiua, 
8alve,   virtutum   cellula, 
Salve, 

paradisi  iauua, 

4.    Tu,  castitatis  lilium^ 
Genuisti  filium, 
Miseris  auxilium; 

6.    Tu  firmata  iu  Sion, 
Virga  florens  Aaron, 
Madidum   vellus  Gedeon, 

8.    Tua  sunt  ubera 

vino  redolentia, 
(Jandor  superat 

lac  et  lilia, 
Odor  flores 

vincit  et  balsama. 

10.    Ille  tuus  uuicus, 
Ille  tibi*^ 

dilectissimus, 
Cypri  botrus, 

myrrliae   fasciculus. 

12.    Veni,   veni,   filia, 

lutra  nostra  cubilia; 
Surge,   surge,   propera, 
Fugit    liiems,    floret    vinea. 


3.    Salve, 

gemma  pudicitiae, 
Salve,  norma  iustitiae, 
Salve, 

mater  misericordiae. 

5.    Tu,  filia  lerusalem, 
Protulisti  in  Bethlehem 
Gloriosam  propaginem. 

7.    Tu  satis  expresse 
Stirps  es  illa  lesse 
Digna  Dei  mater  esse. 

9.    Tu  porta,   ([uae  soli 
Domino  patuit, 

Hortus,   in   (^uo 
deitas  latuit, 

Stella,  cjuae  solem 
saeclis  attulit. 

11.    Te  exspectant  deliciae, 
Te  lau(Iant 

adulescentulae, 
Te  sponsus 

vocat  in  meridie : 

13.    Vox  tua  vox   turturis, 
Forma  desiderabilis, 
Virtus  ineflfabilis, 
Suavitas  inaestimabilis. 


11.     Xunc,   o  mater  Dei   et  hominis, 
Confer  opem  miseris, 
Consolare  flebiles 
Sublevando  debiles 
Nostraque  tibi   praeconia 
Sint  laus  et  perenuis  gloria. 

Grad.  ms.  Ottoburanum  saec.  12.  iii.  Cliti.  Monaceu.  27  l->0.  A.  — 
Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  12.  Cod.  Florian.  III  208.  IJ.  —  Grad.  ms. 
Seeoviense  (?  S.  Floriauui)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen.  1H314.  C.  —  Pros. 
ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  1584.  D.  —  Miss.  ms.  t>ecoviense 
saec.  12.  Cod.  Graecen.  7G9.  D*.  —  Miss.  ms.  Admontense  saec.  12,  Cod. 
Admonten.  78().  E.  —  (Miss.  et)  Pros.  ms.  Inticense  saec.  (11.  et)  12.  Cod. 
Oenipontan.  277.  F.  —  Trop.  ms.  Inticense  (?)  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien. 
Misc.  lit.  341  G.  —  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12.  Cod.  Lincen.  F  o  15. 
II.  —  Miss.  ms.  Garstense  saec.  12  (13.  et  14.).  Cod.  Lincen.  /'  p  17.  1.  — 
Horar.  ms.  MiHcstadiense  saec.  12.  Cod.  Virodunen.  ^^8.  K.  —  Miss.  ms. 
(iaudavense  saec.  12/11^  Cod.  Hruxellen.  5235.  L.  —  Grad.  ms.  Wing^artense 
saec.    12  1:^..     Cod.    Mus.  Palatin.  Vindobonensis  118.  M.  —  Trop.  ms.  Win- 


358 


Sequentiae  rhythmicae  ct  rigmatae. 


gartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  I.  Asc.  95.  N.  —  Trop.  nis. 
S.  Thomae  Lipsien.sis  saec.  13.  Cod.  S.  Tliomae  Lij)sien.  s.  n.  O.  —  Grad. 
ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  in.  Cod.  Claustroneoburgen.  73.  P.  — 
Grad.  ms.  Lubicense  saec.  14,  in.  Cod.  Lubicen.  s.  n.  Q.  —  Miss.  ms. 
Lambrechtense  anni  1836.  Cod.  Graecen.  895.  R.  —  Miss.  ms.  Lambreclit- 
ense  saec.  15.  Cod.  Graecen.  115.  S.  —  Grad,  ms,  S.  Severi  Erfordiensis 
saec.  14/15,  Cod.  Carolsruhan.  Pm.  15.  T.  —  Oration.  et.  Prosar.  ms. 
Emmeramense  saec.  15.  ex,  Clm,  Monacen.  14667,  U,  —  Oration,  ms.  S. 
Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  V.  —  Pros.  ms. 
Sangallense  dictum  ,,Branderi"  anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  W. 

Miss.  Lubicense  impr.  Lubecae  1486.  X.  —  Miss.  Wiborgense  impr. 
Lubecae  1500.  Y.  —  Miss.  Numburgense  impr.  Basileae  1517.  Z.  —  HIKQ — 
UW — Z  sind  nicht  kollationiert. 

Str.  3  u.  ff.  fehlen  (I31att  ausgerissen)  P.  —  4,  2  Progenuisti  ABC'L 
MNOV.  —  4,  3  in  auxilium  BCiELNOV.  —  5,  3  progeniem  ANO.  —  Str.  (> 
u.  7  umgestellt  V.  —  7,  2  Stirpis  C.  —  Str.  8  u.  9  umgestellt  ABELOV, 
fehlen  M.  —  8,  4  lilium  BC,  —  8,  6  balsamum  B,  —  9,  2  placuit  G,  — 
9,  6  saeculis  AD*0.  —  Str,  10  u,  11  umgestellt  BCLOV.  —  12,  4  florent 
vineae  A.  —  14,  1  mater  Dei  hominis  O.  —  14,  3  Consolando  NV. 

Auch  diese  Sequenz  (mit  ihrem  noch  unentwickclten  Rhythmus  und 
dem  mangelhaften  Reim)  steht  in  der  Mitte  zwischen  den  Sequcnzen  des 
Ubergangsstiles  und  jenen  der  2,  Epoche ,  wie  die  vorhergehende.  l^eide 
entstammen  scheinbar  dem  gleichen  suddeutsclien  Gebiete  und  der  gleichen 
Zeitperiode,  welche  -wohl  hoher  liegt,  als  das  Alter  der  Quellen  zunachst  vcr- 
muten    laBt, 

Bei  der  Quelle  (,•  schwanken  wir  noch  immer,  o^  sie  dem  alten 
Chorherrn-Stifte  Seckau  oder  St.  Uorian  ihrer  Herkunft  nach  zuzu- 
weisen  ist,  Wenn  ersterem ,  dann  kann  sie  erst  g&gQ"^  die  Mitte  des 
12,  Jahrhunderts  (Seckau  wurde  1140  gegriindet)  entstanden  sein;  wenn  aber 
letzterem,  wofiir  vieles  spricht,  dann  darf  sie  dem  Schriftcharakter  mehr  eiit- 
sprechend  ins  Ende  des  11,  Jahrhunderts  angesetzt  werden.  Der  Umstand, 
daB  bei  dieser  Sequenz  die  Lesarten  von  C  durchweg  mit  jenen  von  B  (aus 
St.  Floriart),  nicht  aber  mit  jenen  von  D  und  D*  (aus  Secl^au)  iiberein- 
stimmen,  muB  geneigt  machen,  B  als  aus  S  t.  Florian  stammend  anzusehen 
und  sie  dann  auch  vom  Schlufs  des  11.  Jalirlmnderts  zu  datieren.  Aus 
dieser  Zeit  diirfte  auch  die  Sequenz  stammen,  und  St.  Florian  kann  mit  einiger 
Wahrscheinlichkcit  als   Ursprungsstatte  gelten. 


22o.    De  Beata  Maria  V. 


1.    Gaude,  mater  luminis, 
Quam   divini  numinis 
Visitavit  gratia, 
Maria. 


2.    Salve  virga  regia, 
Flore,   fructu  candida 
Divina  potentia, 
Maria. 


3.    Tu,  virtutum  speculum,  4. 

Perlustrasti  saeculum 
Luce  claritatis, 
Maria. 

5.    Te  adorant  superi  6. 

Matrem   omnis  gratiae, 
Maria. 


Plena  Dei  munere 
Meruisti  gignere 
Prolem   sanctitatis, 
Ma7'ia. 

Ad  te  clamant  miseri 
De  valle  miseriae, 
Maria. 


,1 


De  Beata  .Maria  V.  359 

7.    Aiidi  voces,  terge  fletus,  8.    Ut  nos  suo  prece  tua 

nos  commenda  filio,  collocet  in  solio, 

0  Maria^  0  Maria. 

Pros.  ms.  Secovieiise  saec.  12.  (.'od.  Graecen.  1584.  A.  —  Miss.  ms. 
.•Secoviense  saec.  14.  Cod.  Graecen.  479.  B.  —  Miss.  ms.  Sitanstettense  saec. 
12.  Cod.  Sitanstetten.  14.  C.  • —  Collect.  ms.  Eberbacense  saec.  12.  Cod. 
Oxonien.  Laud.  misc.  150.  D.  —  Grad.  nis.  Augustanum  (V  Prat^ense)  saec. 
12.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  354.  E.  —  Trop.  ms.  Inticense  (?)  saec.  12. 
Cod.  Oxonien.  Misc.  lit.  341.  F.  —  Grad.  ms.  Cremifanense  anni  cr.  1151. 
Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  20.  G.  —  Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  12'13, 
Cod.  Cremifanen.  28.  H.  —  Grad.  ms.  S.  lohannis  Constantiensis  saec.  12. 
Cod.  Stuttgardien.  Brev.  fol.  123.  I.  —  Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  12yl3. 
Cod.  Vindobonen.  1909.  K.  —  Rituale  ms.  Salisburgense  saec.  13.  Cod. 
Salisburgen.  V  2  F  61.  L.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  13.  Cod.  Florian. 
III  209.  L*.  —  Miss.  ms.  Altovadense  saec.  12.  Cod.  Altovaden.  CXII.  add. 
«aec.  13.  M.  —  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  lo.  Cod.  S.  Thomae 
Lipsien.  s.  n.  N.  —  Trop.  ms.  Wingartcnse  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien. 
II  li  I  Asc.  95.  0.  —  Trop.  ms.  Benedictinum  Germanicum  saec.  13.  Cod. 
Londinen.  Arund.  156  O*.  —  ^liss.  ms.  Lambreclitense  saec.  1-i  14.  Cod. 
"Graecen.  703.  P. — Miss.  ms.Lambrechtense  saec.  14.  Cod.  Graecen.62.  Q.  —  Miss. 
ms.  Metense  saec.  14.  Cod.  Capit.  Treviren.  153.  R.  —  Miss.  ms.  speciale  S.  Barba- 
raeMetensis  saec.  15.  Cod.  Meten.  131.  S.  —  Grad.  ms.Pataviensei?)saec.  13.  Cod. 
Hilarien.  148.  T.  —  Grad.  ms.  Pataviense  saec.  12.  et  13.  Cod.  Melicen.  570.  add. 
saec.  14.  U.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  229.  V.  —  Miss.  ms. 
^(Zwettlense  saec.  14.  et)Pataviense  saec.  15.  Cod.Zwettlen.  198.  W.  —  Procession. 
ms.  S.  Gcorf^ii  Pragcnsis  saec.  14.  iii.  Cod.  Prag-en.  XIII  H  3  c.  X.  — 
Prosar.  ms.  Pragense  (Arnesti  de  Pardubic)  anni  1360.  Cod.  Capit.  Pragen. 
P  9.  Y.  —  Miss.  ms.  Pragense  (Wenceslai  de  Radecz)  saec.  15.  Cod.  Capit. 
Pragcn.  P  5.  Z.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  ex.  Cod.  Pragen,  XIII 
A  5  c.  a.  —  Miss.  ms.  votivum  Posoniense  saec.  14/15.  Cod.  Mus.  Hungaric. 
'95.  b.  —  Miss.  ms.  Ludovici  Magni  anni  1379.  Cod.  Mus.  Cassovien.  s. 
n.  c.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  5.  19.  (Hosp. 
memb.  49).  d.  —  Miss.  ms.  Admonten.se  saec.  13,14.  Cod.  Admonten.  751. 
add.  saec.  14.  e.  —  Grad.  ms.  Brixinense  saec.  13.  in.  Cod.  Semin.  Brixi- 
«en.  9  (A  9).  add.  saec.  14.  f.  —  Grad.  ms.  S.  O.swaldi  in  Zwolfmargreiu 
prope  Bolsanum  anni  1430.  Cod.  Mus.  Bolsanen.  7/4.  g".  —  Pros.  ms. 
Lunaelaccnse  sacc.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  h.  —  Oration.  ms.  Lambacense 
ftaec.  14.  Cod.  Lambacen.  CLXXXVI.  i.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec. 
15.  Cgm.  Monacen.  716.  k.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clni. 
Monacen.  2873.  1.  —  Sacram.  ms.  Tierhauptense  saec.  11.  Cod.  Holmien. 
theol.  IV.  16.  add.  saec.  15.  m. 

Grad.  ms.  Mosacense  saec.  13.  in.  Cod.  Archicp.  Utinen.  Fol.  16.  add. 
t<aec.  13.  in.  n.  —  Trop.  ms.  Mosacense  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Misc.  lit. 
340.  0,  -  Trop.  ms,  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LVI  (20).  p.  — 
Grad.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LXXIX.  q.  —  Pros.  ms. 
A(|uilegiense  saec.   15.     Cod.  Semin.  Goritien.  I.  r. 

Miss.  Wratislaviense  impr.  Moguntiae  1483.  s.  —  Miss.  Moguntinum 
impr.  Spirae  1497.  t.  —  Miss.  Viborgense  impr.  Lubecae  1500.  U.  —  Miss. 
Salisburgense  impr.  Venetiis  1507.  V.  —  Grad.  Patavicnse  impr.  Viennac 
1511.  X.  — Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1513.  y.  —  Miss.  Luudense  impr. 
Parisiis  1514.  z.  —  Miss.  Posnaniense  impr.  Cracoviae  1525.  «.  —  Miss. 
Cracovicnse  impr.  Cracoviae  1545.  /9.  —  Zur  Kollation  des  gut  uberlieferteu 
Textes  sind  herangezogen :  ACDEFGlKLMNOO*QTXVW  a  d  e  ll  k  ii 
0  p  q  s  V  ft. 

l,3ditavit  F.  — 2,  iGaudeAXa;  virga  AOTXWk,  sonstvirgo  :  Virgo  Die 
regia  F,  —  Str.  3  u.  4  umgestellt  GI  p  q.  —  3,  1  Ob  virtutum  k.  —  3,  2 
Illustrasti  CGKQT  d  C  n  0  p  q.  —  3,  3  Flore  castitatis  T,  Flore  claritatis  k. 


360  Sequeutiae  rhythmicae  et  riguiatae. 

—  4  fehlt  E.  —  4,  3  Florem  AC;  Lucem  claritatis  T,  Prolem  castitatis 
VW.  —  5,  1  Te  honorant  ACO*QT  h  k.  — Str.  5  u.  6  umgestellt  K  V.  — 
6,  1  Te  honoraut  O*;  miselli  O,  inferi  X,  superi  M.  —  7,  1  Audi  preces 
CFIKLOQ  e;  terge  faeces  A  ;  Funde  preces  flecte  Deum  D.  —  7,  2  commenda 
Domino  A.  —  7,  3  O  fehlt  AFQ.  —  8,  1  prece  tuo  (!)  ii,  prece  tuae  (!) 
W ,  tua  prece  suo  a ,  tua  prece  pia  /9.  —  8,  2  Locet  in  palatio  A ;  in 
gremio  O. 

Die  Strophen  5 — 8  bilden  im  Miss.  Zagrabiense  impr.  Venetiis  15-11 
eine  eigene  Se((uenz  mit  dem  Anfange  ,^Te  lionorant  superi''^ ;  diese  ist,  ohne 
als  Bruchstiick  kenntlicli  gemacht  zu  sein,  mitgeteilt  A.  H.  VIII,  Nr.  82.  — 
Der  Ursprung  der  Sequenz  wird  im  Gebiete  der  groKen  alten  Salzhurger 
J^rzdiozese  zu  suchen  sein;  von  dort  drang  sie  nach  NorditaUen  hinunter 
und  durch  Mdhren  und  BoJimen  bis  nach  Skandinavien  hinauf ;  die  iibrigen 
Auslaufer  sind  ganz  vereinzelt.  —  Beachtenwert  ist  hier  abermals  der  wohl 
nur  in  deutschen  Sequenzen  vorkommende  Kefrain. 


226.    De  Beata  Maria  V. 

1.    Imperatrix  angelorum,  2.    Spes  et  salus  infirmorum, 

Consolatrix  orphanorum,  Sublevatrix  afflictorum, 

Audi  nos^  0  Maria.  Audi  nos,  o  Maria. 


•3.    Tibi,  virgo,   decantantes,  4.    In   sublimi  sedes  tlirono, 

Tuas  laudes  concrepantes,  Propulsata  precum  sono 

Audi  nos^  o  Maria,  Audi  nos^  o  Maria. 

5.    Quae  ut  mater  veneraris,  6.    Praeelecta  sola  soli, 

Obtinendo,    quod    precaris,  Nos    commenda  tuae  proli^ 

Audi  nos^  o  Maria.  Audi  nos,  o  Maria. 

Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  18.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s» 
n.  A.  —  Trop.  ms.  Secoviense  anni  1345.  Cod.  Graecen.  756.  B.  —  Grad. 
ms.  Mosburgense  anni  1860.  Cod.  Univ.  Monacen.  156  fol.  C.  —  Miss.  ms. 
Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  28054.  D.  —  Cantion.  ms.  Engel- 
bergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  E.  —  Grad.  ms  Sangallense 
saec.  11.  et  14.  Cod.  Sangallen.  343.  add.  saec.  15.  F.  —  Collect.  ms. 
Germanicum  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add.  27  630.  G.  —  Cantion.  ms. 
Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  H.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae 
Superioris  anni  1452.  Chn.  Monacen.  9508.  I.  —  Miss.  ms.  Salisburgense 
saec.  15.  Cod.  Semin.  Binxinen.  93  (E  4).  K.  —  Oration.  ms.  S.  Petri 
Salisburgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  L.  —  Miss.  ras.  Lambacense 
saec.  15.  Cod.  Lambacen.  215.  M.  —  Miss.  ms.  Lambacense  saec.  15.  Cod. 
Lambacen.  316.  N.  —  ^liss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI 
393.  add.  saec.  15.  O.  —  Miss.  ms.  Subense  saec.  12.  Cod.  Semin.  Lincen. 
s.  n.  add.  saec.  15.  P.  —  Miss.  ms.  Admontense  anni  1485.  Cod.  Admonten. 
692.  Q.  —  Grad.  ms.  Inticense  saec.  14/15.  Cod.  Inticen.  60.  (VII  a  7). 
R.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioecesan.  Brixinen.  s.  n. 
S.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  14.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  B  8.  add.  saec. 
15.  T.  —  Miss.  ms.  parvum  Pragense  (?)  saec.  15.  Cod.  Semin.  Brixinen. 
79  (D  12).  U.  —  Miss.  ms.  Pragense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  A 
13.  V.  —  Cantion.  ms.  Vissegradense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Vissegraden. 
V  Cc  t).  W.  —  Grad.  ms.  Gurimense  anni  1470.  Cod.  Pragen.  XIV  A  L 
X.  —  Miss.  ms.  S.  Andreae  Berneschaviensis  anni  1498.  Cod.  Pragen.  XII 
C  6.  Y.  —  Grad.  ms.  Kuttenbergense  saec.  15/16.    Cod.  Vindobonen.  15501.  Z. 


De  Beata  Maria  V. 


•m 


—  Pros.  et  Hymn.  ms.  Emmerameiise  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  9508. 
a.  —  Pi'os.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
.^,46.  b.  —  Kollationiert  sind  ABDG— W  a.  " 

1,  1  Imperatrix  jyloriosa  ang^elorum  MN.  —  1,  2  Sublevatrix  orphanorum 
G,  Sublevatrix  oppressorum  D.  —  1,  3  nos  fehlt  Q.  —  2,  2  Consoiatrix 
oppressorum  G,  Consolatrix  miserorum  D :  Sublevamen  K;  depressorum  A. — 
2,  3   Salva  nos    MNR.    —    3,  1    concinentes  Q,    supplicantes  A,    supplicamus 

5.  —  3,  2  concrepamus  S,  concrepentes  Q.  —  4,  1  sedens  A,  sedis  K.  — 
4,  2  lam  pulsata  AS,  Praepulsata  DKQTW ;  prece  sono  W.  —  4,  3  Salva 
nos  R.  —    5,  1    honoraris   AW.  —  5,  2  Ohtineuda  I;    quae   lU,   quo  S.  — 

6,  3  Salva  uos  R. 

Diese  schone  Sequenz  im  volkstiimlichen  Gebetstone  entspringt  offenbar 
aus  Siiddeuischland  (ob  dem  ostlichen  oder  westlichen,  bleibt  unsicher),  von 
wo  sie  nnch  Bohmen  vordrang.  Ihre  Aufnahme  in  irgendein  gedrucktes 
Missale  ist  nlcht  nachweisbar.  —  Bemerkenwert  ist  wieder  der  refraifi Riti^e 
StrophenschluB. 


227.   De  Beata  Maria  Y, 


1.    Ave,   celhx  novae  legis, 
Ave,   parens  novi  regis 
Sine  viri  semine. 


2.    Ave,   virgo,   mater  facta, 
Mater  felix  ei  intacta, 
Decus   omnis  feminae. 


3.    Ave,   porta  paradisi, 
Tuo  caelitus  praevisi 
Rejiarantur  ductu. 

5.    Ave,  mater  summi  verbi, 
Holofernis  mors  superbi 
Et  vita  humilium. 

7.    Ave,   sceptrum  regium, 
Vitae   privilegium, 

Gaudium   maerentium. 


4.    Ave,   salus  peccatorum, 
Restauratrix  angelorum 
Ventris  tni   fructu. 

6.    Ave,   mater  Deo  digna, 
Placa  nobis,   o  benigna, 
Tua  prece  filium. 

8.    Ave,   mundi  domina, 
Nostra  scribe  nomina 
lu  libro   viventium. 


9.    Ave, 

Lilium  suave, 
Nihil  pave  grave. 

11.    Ave,   templum  castitatis, 
Fidele  divinitatis 
Et  verum  conclave. 


10.    Ave, 

Saluti  fave, 

Mundo  cave  a  Vae. 

12.    Ave,   virgo,  tibi  promo, 
Tibi  dicat  omnis  homo : 
Dei  mater,   ave. 


Grad.  ms.  Cremifauense  (?)  anui  cr.  1151.  Cod.  Stuttjjardion.  Bibl. 
foK  20.  A.  —  JSIiss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graeccn.  479.  add.  saec. 
13.  B.  —  Miss.  nis.  Secoviense  anni  1320.  Cod.  Graeceu.  469.  C.  —  Grad. 
ms.  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Graecon.  36.  D.  —  Miss.  uis.  Secoviense 
postea  Veldidonense  saec.  14.  Cod.  Oonipontan.  710.  E.  —  Grad.  ms.  S. 
Petri  Salisburgensis  saec.  14.  Cod.  Petrin.  a  IV  14.  F.  —  Grad.  ms.  Mos- 
burgouse  auui  1360.  Cod.  Univ.  Monacon.  156.  fol.  G.  —  Grad.  ms.  Te£;u- 
rinum  saoc.  15.  Co^m.  Monacen.  716.  H.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae 
Superioris    anni    1452.      Chn.    Monacen.    0508.    I.  —  Miss.    ms.  Alrispaconse 


362 


8e<|iientiae  rhytlimicae  et  rig-matae. 


saec.  1-^.  Clni.  Monacen.  2873.  K.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Co<l. 
Sitanstetten.  247.  L.  —  Oration.  et  Cantion.  ms.  Fri<ierici  Imperat.  III. 
saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4494.  M.  —  Miss.  ms.  Lambreelitense  saec.  15. 
Cod.  Graecen.  299.  N.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod.  Graecen. 
155.  O.  —  ]SIiss.  ms.  S.  lacobi  Brunensis  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen. 
12.  P.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  21,  Q.  — 
Miss.  ms.  Lucense  anni  1483.  Cod.  Strahovien.  I  A  7.  R.  —  Miss.  ms. 
Pragense  saec.  16.  Cod.  Mus.  Bohem.  XIII  E  8  (Pars  I).  S.  —  Grad.  ms. 
Strigoniense  saec.  15.  Cod.  Capit.  Strigonien.  Msc.  I  3.  T.  —  Grad.  ms. 
laurinense  saec.  15.  Cod.  Semin.  laurinen.  s.  n.  U.  —  Miss.  ms.  Subense 
saec.  12.  Cod.  Semin.  Lincen.  s.  n.  add.  saec.  15.  V.  —  Oration.  ms.  S. 
Petri  Salisburgeusis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  X.  —  Miss.  Zagrabiense 
impr.  Venetiis  1500.  Y.  —  CGKLORUY  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Ave  portus  V;  summi  regis  NX.  —  2,  1  Ave  mater  virgo  X.  — 
2,  3  Omnis  decus  S,  Decus  omni  PQT.  —  3,  2  invisi  I.  —  3,  3  Reparamur 
T.  —  4,  3  fructus  AV.  —  5,  2  Holoferni  BT.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt 
PQ.  —  6,  1  Dei  I.  —  6,  2  Plena  nobis  T.  —  6,  3  Tu  prece  N.  —  Str.  6 
sqq.  fehlen  S.  —  Str.  8  fehlt  E.  —  8,  3  In  terra  A.  —  9,  3  Nihil  prave 
A;  prave  ave  FP.  —  10,  2  Salutis  NPQT.  —  11,  1  templum  trinitatis  T.  — 
12,  1  Ave  tibi  virgo  EF.  —  12,  2  nach  „omnis"  fehlt  der  Rest  der  Strophe  E. 

Der  liturgische  Gebrauch  erstreckt  sich,  nach  den  Quellen  zu  schlieBen, 
auf  Osterreich,  Bayern,  Mahren,  Bohmen  uud  Ungarn ;  der  Ursprung  diirfte 
in  Osterreich,  und  zwar  innerhalb  der  alten  groBen  Salzhurger  Diozese  zu 
suchen  sein.     Der  Grundton  der  Sequenz  ist  auf  „^re"  gestimmt. 

228.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,  candens  lilium, 

Virgo  parens  enixa  iilium. 


2.    Ave,  mater  luminis, 
Templum  veri  numinis, 
Nutrix  summi  Domini^ 

4.    Maris  stella, 
Verbi  cella, 
Porta  poli, 
Vero  soli 

Per    quam  via  patuit: 

6.    Quod  inundat, 
Quod  fecundat 

Piasmentes,  quoredundat 
Omnis  boni  copia; 

8.    Heu,   primaeva 
Mater  Eva 

Fletum  mortis  intulit; 

10.    Stella   solem, 
Virgo   prolem, 
Virga  florem 

Christum  germinas ; 


3.    Ex  qua  salus  oritur, 

Per  quam  culpa  moritur, 
Spes  refloret  homini. 

5.    Tu  fideli 
Scala  caeli, 
Tu  secretum, 
Quo  quietum 

Semen  illud  latuit, 

7.    Cuius  fetus 
Dulcis,   laetus, 

Quo  fugatur  dolor,  metus, 
Pellitur  inopia. 

9.    Sed  Maria, 
Mater  pia, 

Metum  mortis  expulit. 

11.    Haustum   faecis, 
Gustum  necis 
Sanctae  precis 
Vi  exterminas. 


l)e  Beata  Maria  V. 


363 


12.    Ex  te  vite 
Botrus  vitae, 

Pacis  auctor  prodiit. 

14.    Ad  te  rei, 
Mater  Dei, 
Scutum  spei, 

Suspirant  sub  iudice ; 

16.    0,  (j[uae  dulces 

Mammas  stillas 
Labris   agni 
Infantuli ! 

18.    Ille  vult  a  te  rogari 

Vult  et  bona  nobis  dari ; 
Eoga,   mater,   filium, 


13.    Ista  duce 
Pulsus  luce 

lam  pcccator  rediit. 

15.    Ad  te  gemunt, 
Culpae  premunt 
Quos,  qui  tremuut 
Irato  sub  vindice. 

17.    0,   quae  mulces 
Malas  illas 
Dei  magni 
Et  parvuli! 

19.    Ut  nos  sanet  a  peccatis, 
Donet  vitam  liberatis, 
Solvat  hoc  exsilium ; 


20.    Det  in  se  patrem   videre 
Et  sic  in  patre  vigere 
Sanctoque  in  spiritu  sine  fine  gaudere. 

Grad.  ms.  Secoviense  (?  8.  Floriani)  saec.  12.  Cod.  Vindobonen. 
13814.  A.  —  Miss.  ms.  Secoviense  saee.  12.  Cod.  Graecen.  479.  B.  — Mi.ss. 
ins.  S.  Petri  Salisburgensis  (Monialium)  ann.  1146 — 1164.  Cod.  Petrin.  a 
IX  11.  C.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  15.  Cod.  Petrin. 
a  IV  9.  D.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  saec.  15.    Cod.  Petrin.  a  I  14.  E. 

—  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  F. 

.     Str.    1—3   fehleu  DE.  —  2,    2  veri  fehlt  C  —  4,    4  Vera  D,  Vena  E. 

—  6,  2  Et  (st.  Quod)  DE.  —  8,  3  Letum  portis  BC,  Metum  mortis  DE  (Fletum 
mortis  stcht  in  A  liber  einor  Ka.sur;  somit  ist  „Letum  portis  intulit''  =  .,Sie 
brachte  den  Tod  ins  Haus''  vielleicht  das  Ursprun<^liche).  —  9^3  Letum 
fortis  A  (iiber  Kasur),  Mortis  metum  C.  —  10,  2  u.  3  umg-estellt  C.  —  10,  4 
Chiistum  fehlt  C;  tjerminans  CDE.  —  11,  4  exterminans  CDE.  -  Str.  13 
fehlt  C.  —  13,  1   Ista  dulce  B.  —  14,  3  Suspiravit  C.  —  15,  1  Quod  te  D. 

—  15,  4  Nato  (st.  Irato)DE;  sub  iudice  HC.  —  16,  1  Aquae  (falsche  Initiale) 
B.  —  16,  2  stellas  D.  —  17,  1  Aquae  B;  dulcos  (st.  mulces)  C.  —  17,  2 
Genas  (st.  Malas)  DE.  —  17,  2  sq.  Dei  illas  magni  C.  —   li^,  1  a  fehlt  DE. 

—  18,  2  et  nobis  bona  C.  —   19,  3  Solvet  D.  —  20,  1  Et  in  B. 

Diese  technisch  vollkommene,  nach  Form  und  Inhnlt  hervorragendc 
Sequenz  diirfte  einen  Augustinerchorherrn  aus  Secldu  oder  .SY.  Florian 
zum  Verfasscr  haben.  Es  ist  dics  oin  weiteror  ]5oleg  dafiir.  dnlj  iui  Siidosjen 
Doutschlands  die  So(|Uonzendiclituiig  mindostens  oleiohzoitig-,  wenn  uicht 
schon  elier,  in  ziemlichcr  Bliite  stand,  als  in  dor  Augustinorabtei  St.  \'ictor 
zu  Paris  eben  diese  Dichtung-  sicli  so  glanzend  ontfaltete. 


22U.    l)e  «euta  Maria  V. 

Tempore  paschali. 

Resiirgenti   tuo  nato,  2.     'runiu.   virgo,   ])one  luctum, 

INIater.  plaude,  qui  prostrato  losum,   ventris  tui  fructum, 

Regnat  mortis  principe.  Kedivivum  suscipe. 


364 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


3.    Morte  prolis  cruciata^ 
Corde  dure  sauciata 
Passioiiis  gladio, 

5.    Crucifixum,   qui  surrexit 
De  sepulcro  tetjue  vexit 
Sua  in  palatia, 


■i.    Voce  iiibilationis 

lam  de  resurrectionis 
lucundare  gaudio. 

6.    Xobis  placa,   supplicamus^ 
A  peccatis  ut  surgamus 
Ad  aeterna  gaudia 


7.    Dulce  iubilantes  Alleluia. 

GracT.  ms.  Creniifjinense  anni  cr.  11-51.  Cod.  Stuttg-ardien.  Bibl.  fol. 
20.  A.  —  Grad.  ms.  ^lontis  S.  Mariae  saec.  18/14.  Cod.  Guelfenbyteran. 
542  (Helmst.  502).  B.  —  Miss.  ms.  Secoviense  anni  1320.  Cod.  Graecen. 
469.  C.  —  Miiss.  ms.  Voraviense  saec.  14.  Cod.  Voravien.  332  (100).  D.  — 
Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  E.  —  Grad.  ms.  Civi- 
tatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LXXIX.  F.  —  Grad.  ms.  Franciscanum 
saec.  14.  Cod.  Graecen.  86.  G.  —  Miss.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14. 
Cod.  Claustroneoburgen.  6 14.  H.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  anni  1386. 
Cod.  Graecen.  395.  I.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod.  Graeeen. 
115.  K.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  14.  in.  Cod.  Paulan.  27.  3.  19 
(Hosp,  memb.  49).  add.  saec.  15.  L.  —  Miss.  ms.  Hospitalense  saec.  15» 
Cod.  Paulan.  26.  1.  82  (Hosp.  memb.  119  .  M-  —  Miss.  ms.  Admontense 
anni  1485.  Cod.  Admonten.  692.  N.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  15. 
Cod.  Archiep.  Utinen.  fol.  34.  O.  —  Miss.  ms.  Pataviense  ('?  Salisburgense; 
saec.  14/15.  Cod.  Salisburgen.  V  3  H  167;  bis:  Tempore  paschali  P:  in 
Ascensione  Domini  P*.  —  ^Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod,  Vindobonen. 
14123.  Q.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a 
1]I  20.  R.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen. 
9508.  S.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  T.  — 
Miss.  ms.  Melicense  saec,  15.  Cod.  Melicen.  1695.  U.  —  Oration.  et  Pros. 
ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  V.  —  GHKR  sind  nicht 
kollationiert. 

1,  2  Gaude  mntor  nam  prostrato  V.  —  1,3  Regnans  O ;  mundi  prin- 
cipe  V.  —  3,2  Corde  diro  EQ,  Corde  dire  C — FINPS — V,  Dire  corde 
LMO.  —  5,3  In  sua  OPP*S ,  Ad  sua  V,  Suo  in  palatio  LM.  —  7  fehlt 
EMT;  lautet:  Amen  dicant  omnia  V.  —  Die  Adaptierung  auf  Ascensio  in 
P'"  bewirkte  folgende  Anderungen :  1 ,  1  Ascendenti.  —  2 ,  3  In  excelsis 
suscipe.  —  4,  2  de  ascensionis.  —  5,  2  De  sepulcro  caelum  scandit.  —  6,  2 
ut  scandamus. 

Der  Ursprung  aus  Siiddeutscliland  (wahrscheinlich  aus  dem  Gebiete  der 
alten  groBen  Salzburger  Diozese)  ist  offensichtlich. 


230.   De  Beata  Maria  Y. 

Tempore  imschali. 


1 .    Surgit  Christus  cum  tropaeo 
lam  ex  agno  factus  leo*^ 
Sollemni   victoria. 

3.    Hic  est  agnus,  C[ui  pendebat 
Et  in  cruce  redimebat 
Totum  gregem  ovium ; 


2.    Mortem  vicit  sua  morte, 
Reseravit  seras  portae 
Suae  mortis  gratia. 

4.    Cui  cum  nullus  condolebat, 
Matrem  eius  consumebat 
Doloris  incendium. 


i 


De  IJeata  Maria  V. 


365 


5.    Mater  Chri&ti,   quid  vidisti 
Contemplando  criicem  ChristiV 
„Vidi  lesum  spoliari 
Et  in  cruce  sublevari 
Peccatorum  manibus." 


6.    Mater  Dei,   quid  vidisti 
Contemplando 
crucem  Christi  ? 
„Vidi  valde 

cruentatum, 
Hasta  latus  perforatum, 
Vivi  fontis  exitum/' 

8.    Virgo  mater,  quid  fecisti, 
Postqiiam  natum  amisisti? 
„Multum  clamans 

eiulavi, 
Quod  ab  ipso  separata 
"  Et  in  terra  quod  prostrata 
Vix  habebam  spiritum." 

10.    Virgo  mater,   noli  flere ; 
lam  surrexit  Christus  vere. 

12.    Da  nobis,  Maria, 

Per  lioc  clemens  et  pia, 
Aspectum  Christi  viventis 
Et  gloria  frui  resurgentis. 

14.    Credendum  est  ex  te  Deum 
et  hominem  natum 
Kesurrexisse  glorificatum. 


7.    Mater  Dei,  quid  vidisti 
Contemplando 
crucem  Christi? 
„Quod  se  patri 
commendavit 
Et  quod  caput  inclinavit 
Et  emisit  spirituni.'' 

9.    Virgo  mater,  quid  fecisti, 
Postquam  natum  amisisti? 
„Post  haec  domum 

deportata 
Et  ex  toto  cruentata 
Sic  iacebam  desolata, 
Repleta  doloribus." 

11.     „Per  te  nimis  desolata, 
Per  ipsum  sum  visitata." 

Vd.    Tu  prece  nos  pia 
Christo  reconcilia, 
Quae  sola  mater  intacta 
Es  genetrix  verbi  Dei  facta. 

15.    Scimus  Christum  surrexisse 
ex  mortuis  vere ; 
Conserva,  mater,  nosettuere. 


Miss.  Maguntinum  impr.  Maguntiae  1507.  A.  —  ^liss.  Maguntinum 
impr.  IJasileae  1520.  B.  —  2,  3  gloria  A.  —  7,  4  Quod  se  matri  A,  Quod 
se  mater  B.  —  8,  G  felilt  A.  —  9,  1  quid  vidisti  AB.  —  12,  4  Et  gloriam 
resuraentis  B.  —  Uberschrift:  „De  tribulatione  l^eatae  ^fariae  V.'*  AB.  — 
Diese  Sequenz  ist  eine ,  wie  es  selieint,  nur  in  lUauiz  vorgenoinmene  und 
dort  verwendete  Adaptierung  einer  alteren  Sequenz ,  welche  nicht  eiuen 
Dialop;  mit  der  Gottesmutter  Maria,  sondern  einen  Dialog  mit  Maria 
Magdalena  umfalit.  Letztere  konnte  die  Uberschrift  tragen:  .,l>c  tnbul atiov 
Mariae  ]\Ia(j(lalcna('^^;  cini>;e  dcr  gleich  anzufiihrcnden  QuelKm  bczeichnen 
sie  trotzdem  als  „Tempore  paschali  de  sancta  Maria'"  (O)  oder  ,,lnfra  Pascha 
dc  Domina  nostra"  (F),  andere  generell  und  richtiger:  „De  resurrectiouc 
Domini"  (EMg),  oder  „Dominicis  diebus  tempore  pascliali"  (o)  oder  „Siugulis 
diebus  dominicis  a  Pascha  ad  Ascensionem"  (q),  oder  .,Dominica  in  albis" 
(Xf)  usw. 

Die  vier  ersten  llalbstrophen  sind  wortlich  gcnau  bciden  Sequenzen 
gemeinsam  ,  ausgcnommcn  4, 'J  :  3[a(i(1a1c7iain  consmwhixt:  danu  fiihrt  die  ur- 
spriingliche  Sequenz  auf  Maria  Magdalena  fort : 


:i66 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


b.    Dic,   ]Maria,  (^uid  vidisti 
Contemplando 
crucem  Chvisti? 
,,  Vidi  lesum  s^Doliari 
Et  iii  cruce  sublevari 
Peccatorum  manibus." 

7.    Dic,  Maria,   quid  vidistl 
Contemplando 
crucem  Christi? 
,,CIavos   manus 

perforare, 
Hastam  latus  vulnerare, 
Vivi   fontis  exitum." 

9.    Dic,  Maria,   quid  vidisti 
Contemplando 
mortem   Christi  ? 
.,Totum  mundum  tenebrari, 
Terram  motam  conquassari, 
Monumenta  reserari, 
Velum  templi  lacerari." 


10. 


0.    Dic,   Maria,   (luid  vidisti 
Contemplando 
crucem  Christi? 
„Spinis  caput  coronatum^ 
Vultum  sputis  maculatum 
Et  plenum   livoribus." 


il.    Dic,  Maria,  (juid  fecisti, 
Post(|uam  lesum  amisisti  ? 
.^Matrem  flentem  sociavi, 
Quam  ad  domum  reportavi 
Et  in   terram  me  prostravi 
Et  utrum(jue  deploravi." 

13.    0  Maria,   noli  flere ; 

lam  surrexit  Christus  vere. 


Dic  nobis,  ]Maria, 
Quid  vidisti   in  via? 
,,Sepulcrum  Cbristi  viventis 
Et  gloriam  vidi  resurgentis; 


(S.    Dic,   ^Sfaria,  ([uid   vidisti 
Contemplando 
crucem  Christi? 
„Q,uod  se  patri 
commendavit 
Et  (juod  caput  inclinavit 
Et  emisJt  spiritum." 

10.    Dic,  Maria,   quid  vidisti 
Contemplando 
mortem  Christi? 
„Matrem  nato  defraudari 
Et  multum  angu^iari 
Ac  a  suis  deplorari 
Et  benigne  consolari." 

12.    Dic,  Maria,  (juid  fecisti, 
Postquam  lesum  amisisti? 
„Post  unguenta  praeparavi 
Et   sepulcrum  visitavi ; 
Non  inveni,  quem  amavi, 
Planctus  meos  duplicavi." 

14.     „Certe,   multis  argumentis 
Vidi  signa  resurgentis." 

16.    Angelicos  testes, 
Sudarium  et  vestes. 
Surrexit  Christus  spes  mea; 
Praecedet  suos  inGalilaea." 


Grad.  nis.  Altaripense  saec.  18.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d  5.  A.  — 
Pros.  ms.  Caelestinorimi  Parisieusium  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Mazarin. 
447.  (757).  B.  —  Miss.  ms.  Xantonense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Lansd. 
450.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Martini  de  Campis  anni  1408.  Cod.  Parisin.  Mazarin. 
416.  (235).  D.  —  Grad.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  79.  E.  — 
Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen.  fol.  34.  F.  —  Cantion.. 
ms.  incert.  origin.  saec.  15.  Cod.  Vatican.  4885.  G.  —  Miss.  ms.  Francis- 
canum  (Pisanum?)  anni  1462.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  163.  G*.  — Grad.  ' 
jus.  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Pragen.  I  E  12.  H.  —  Miss.  ras.  votivum. 
Franciscanum  saec.  14.     Cod.  Lucernen.  3.  H*. 

Grad.  ms.  8.  Clarae  Bambergensis   saec.    13/14.     Cod.  Bambergen.  A  I. 
31.   I.   —  Miss.  ms.    Secoviense  anni  1320.     Cod.  Graecen.  469.  K.  —  Miss. 


» 


J)e  Jjeata  Maria  V.  307 

ins.  8oproniense  anni  l'>63.  Cod.  Miis.  Hungar.  91.  L.  —  Miss.  ms.  Pata- 
viense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen,  229.  M.  —  >liss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14/15. 
Cod.  Florian.  III  221  A.  add.  saec.  15.  N.  —  Miss.  ms.  Melicense  saec.  15. 
Cod.  Melicen.  1104.  O.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452. 
Clm.  Monacen.  9508.  P.  —  Cantion.  nis.  Tegurimim  saec.  15.  C>m.  Monacen. 
710.  Q.  —  Miss.  ms.  Alrispaceuse  saec.  15.  Clm.  Monaceu.  2S73.  K.  —  Miss. 
ms.  Saublasianum    anni    1482.     Cod.  Paulan.    25.  2.  15  (Hlas.  memb.  61).  S. 

—  Prosar.  ms.  Constantiense  sacc.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CCIX.  (nur 
der  ScliluB  von  Str.  13  an).  T.  —  Grad.  ms.  Ottenburgense  saec.  15.  Cod. 
Engelbergen.  1.  U.  —  Lection.  ms.  Khenoviense  saec.  12.  Cod.  Turicen. 
Khenov.  18.  add.  saec.  15.  V.  —  Miss.  ms.  speciale  Khenoviense  saec.  15. 
Cod.  Turicen.  Khenov.  52.  W.  —  Miss.  ms.  Scaphusiense  (?j  saec.  15.  e.x. 
Cod.  Turieen.  Hlienov.  9.  X.  —  Collect.  ms.  Germanicum  saec,  15.  Cod. 
Londinen.  Add.  27630.  Y.  —  Miss.  ms.  Franciscanum  anni  1498.  Cod,  Aaro 
vien.  M  IV  6  Z.  —  Miss.  ms,  Strigoniense  anni  1480.  Cod,  Mus.  Hungar. 
522.  a.  —  Miss.  ms.  Strigoniense  (?  Ultramontanorum)  saec.  15.  Cod.  Salis- 
burgen.  V  1  B  23.  b.  —  Grad.  ms.  Inticense  sacc.  14/15.  Cod.  Inticen.  60 
(VII    a  7).  c.  —  Grad,  ms,  Brixinense  saec.  15.     Cod.  Capit,  Brixinen.  I.  d. 

—  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507,  Cod.  Sangallen. 
546.   e. 

Miss.  Caesaraugustanum  impr.  Caesaraugu.stae  1485.  f.  —  Miss,  Xan- 
touense    impr.  Parisiis  1491.  f'^-.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  g. 

—  Miss.  Tornacensc  impr.  Parisiis  1498.  li"  \  —  Miss.  Quinqueecclesiense 
impr.  Venetiis  1499,  h,  —  Miss.  Zagrabiense  impr.  Venetiis  1500.  i.  —  Miss. 
Briocense  impr.  Kotomagi  [1502].  k.  —  Miss.  Macloviense  impr.  Kotomagi 
1503.  L  —  Miss.  Senonense  impr.  Parisiis  1529.  lll,  —  ^liss.  Athanatense 
inipr,  Lugduni  1531.  H.  —  Miss.  [Franciscano-]  Komanum  impr.  Lugduni 
15-'5.  0.  —  Miss,  Kuthenense  impr.  Lugduni  1540.  p.  —  Miss.  Burdigalense 
impr.  Parisiis    1543.    q.  —  KoIIationicrt   sind  ABCEFGG    IJH -KLMOPQST 

V— Z  a  b  e  g:  h  1  0, 

1,  1  Surrexit  B,  —  2,  2  seram  ACEG*SX  h  0.  —  2,  3  Mortis  suae 
F;  gloria  H*LOPXYZ  b,  —  3,  3  Totum  genus  hominum  a.  —  4,  1  Qui 
cuuiM  ;  cum  fehlt  AEV  a  C  h;  Cui  tamen  nullus  S.  —  4,  2  ^lagdalena  con- 
sumabat  0,  Magdalenam  consumabat  G*;  cum  sumebat  S.  —  5,  3  morteui 
Christi  (ebenso  6,  3;  7,  3  asw.)  Q;  Christi  ^'rucem  B.  —  5,  4  sq.  spoliatum 
.  .  .  sublevatum  F.  —  5,  5  sublimari  LQ.  —  Str.  6  fehlt  BGW.  —  6,  4 
Caput  spinis  CF;  corouari  FX  h.  —  6,  5  sputo  Q;  maculari  a  ll.  —  Str.  7  u.  8 
umgestellt  L  a.  —  7,  4  Clavis  KS  h  0;  perforari  GKLVYZ  a  h  0.  —  7,  6 
Hasta  liGG*KLOQSVXY  a  b  e  h  0:  vulnerari  J5GKLVYZ  a  b  h  0,  con- 
signari  O.  —  7,  4  s<|q.  Hasta  latus  j^erforari  |  Pedes  ujanus  consignari  L; 
Corpus  clavis  perforatum  [  Hasta  latus  vulneratum  F.  —  8,  6  Et  caput  reiu- 
clinavit  G;  reclinavit  G*.  —  8,  7  Cum  emisit  F.  —  Str.  9  liudet  sich  nur 
in  AEGHQ  h  und  die  entsprechende  Gegenstrophe  10  einzig  in  Q:  vieUeicht 
also  sind  beide  eine  Interpolation,  bei  der  e.s  aber  auffallend  erscheinen  miiBte, 
dalJ  Str.  9  gerade  in  den  iiltpren  und  altesten  Quellen  sich  schon  vorliudet. 
—  9,  5  Terram  totam  AG,  Terram   montes  Q.  —  ^l,  6  u.  7   umgestcllt  Q,  — 

11,  4  (^uod  K;  doj^ortavi  M,  properavi  S;  domum  semivivam  reportavi  F  e; 
Cum  <|ua  donunn  Kuieavi  W.  —  11,  5  in  terra  CFLX  g"  0.  —  12,  3  ungueutum 

I  h;  properavi  h,  rejiaravi  K.  —  12,  4  Et  ad  locum  properavi  C;  s<>pulcrum 
lamitando   (lacrimando  B    e)    visitavi   BF    e,  —   12,    5  Nec  inveni  KMQ,  — 

12,  6  meus  (!)  ^.  —  13,  2  Nam  surrexit  Q,  Kesurrexit  K.  —  14,  1  Certis 
Ujultis  S,  Ecce  uuiltis  E.  —  Str.  15  u.  16  sind  die  Stroplun  4  u.  5  vou 
y^Victimae  paschali^^  (Nr,    7),    deneu    sich  die  2  ubrigtn  SchluBstropheu  der 

^letztereu  Sequenz  auch  noch   anschlieBen. 

Uberhaupt  ist  diese  ganze  Se^iuouz  nur  eine  poetische  Einschiebung 
{Tropieninfi)  zwischen  die  3.  uud  '4.  Strophe  der  Ostersoquenz  ^Victimae 
/'rt.sc/m/i".  In  E  sind  die  •*>  erston  Strophon  lotztoror  Sequeuz  ausdriicklich 
angofiihrt,  die  auderen  Quellen  lasseu  sIq  als  etwas  Selbstvorstandliches  fort, 


368 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


wie  auch  die  SchluBstrophen  von  „Victimae  paschali"  entweder  ganz  oder 
doch  teilweise  in  manchen  Quellen  iibergangen  werden;  in  h  heiBt  es  nach 
St.  14:  „etc.  ut  infra  i.  e.  Victiniae  paschali." 

Der  Vortrag  fand  vielfach  nach  Art  eines  Osterspieles  in  einem  draraa- 
tischen  Dialoge  sfatt.  So  findet  sicli  in  g  zu  den  2  ersten  Versen  der  Strophen 
5 — 13  die  Rubrik:  „Chonis^^  und  zu  den  entsprechenden  Versen  3  sqq.  (Antwort 
Marias):  ,^Cantor^' -,  ahnlich  in  T  ^Chorus^'  und  ,,Duo  prius''^.  In  e  wird 
diese  Sequenz  als  „per  modum  dialogi  sequentia"  bezeichnet,  und  vor  der 
5.  Strophe  steht  die  Rubrik :  „Tres  bene  vociferati  scolares  respondent  versum"  : 
mit  den  3  Scholaren  wechselt  dann  der  Gesamtchor  ab.  —  In  welchem  Lande 
die  Ursprungsstatte  zu  suchen  sei,  ob  in  Frankreich  oder  Deutschland,  ist 
noch  unsicher. 


231.   De  Beata  Maria  V. 

Tempore  Nativitatis  Domini. 

1.  »Surg-it  radix  lesse,  florum    2.    Mortem  vita  morsu  stravit, 
Florem  gestans,  populorum         Puer  fortem  superavit, 
Signum  de  victoria.  Patris  redit  gratia. 

3.    Hic  est  parvus  nobis  datus  4.    Cui  carnis  parans  vestem, 
Ex  intacta  matre  natus,  NuUam  culpa  tenens  restem, 

Agnus,   pastor  ovium ;  Amoris  incendium. 


5.    Dic,  Maria,  quando  scisti     6. 
Te  electam  matrem  Christi  ? 
„Vidi  virum  vultu  blando 
Sic  intrantem,  non  laxando 
Seras  suis  manibus." 

7.    Dic,  Maria,  quid  sensisti,      8. 

Cum  es  facta  mater  Christi  ? 

„Clavos  sensi  coniungentes 

Verbum  carni  et  pandentes 

Clausae  portis  exitum." 

9.    Dic,   Maria,   quid  fecisti,     10. 
Quando  Christum  genuisti? 
„Matrem  Dei  me  expavi 
Et  infantem  adoravi 
Et  mirandum  reputavi, 
Quod  dolorem  non  ploravi." 

11.    0  Maria,  fac  gaudere  12. 

Nos  cum  lesu  semper  vere. 


13.    Dic  nobis,  o  pia, 
Es  enixa  in  via? 
„Nec  domus  mihi  patebat, 
In  stabulo 

loseph  me  fovebat; 


14. 


Dic,  Maria,   quid  audisti, 
Paranymphum  cum  vidisti? 
„Spinis  Adae  non  infiicta, 
Ave,  inquit,  benedicta, 
Cunctis  a  livoribus." 

Dic,  Maria,  concepisti, 
Quando  credensconsensisti? 
„Quod  consensi  misso  credens, 
Ecce,  venit  princeps  sedens, 
Vitae  ferens  spiritum." 

Dic,  Maria,  dilexisti 
lesum,   quem  tu  genuisti? 
„Post  nec  ante  sic  amavi, 
Velut  lesum,  quem  lactavi; 
En,  amplexus  replicavi 
Et  os  ori  duplicavi." 

„Certe  spem  dat  ius  nascentis, 
Morsque  salvat  resurgentis." 

Exsilii  testes  , 

Praesaepium  et  vestes, 
Quas  nato  regi  sternebam  ; 
Cum  bestiis 

ipsum  recondebam." 


De  Beata  Maria  V.  369 

15.    Credendum  est  magis  soli  16.    Scimus  Cliristum  peperisse 
Mariae  veraci,  te  virginem  vere ; 

Quam  ludaeorum  Sed,   mater  pia, 

turbae  fallaci.  nostri  miserere. 

Cantion.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  A.  — 
Pros.  ms.  S,  Georgii  Villingensis  saec.  15.  Cod.  Carolsruhan.  Geo.  3.  B. 
—  Miss.  ms.  Sangallense  saec.  15.  Cod.  Sangallen.  337  b.  C.  —  Pros.  ms. 
Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  D.  —  C 
u.  D  sind  nicht  kollationiert. 

4,  1  Qui  carnis  B.  —  4,  2  culpae  B.  —  6,  2  dum  B.  —  6,  3  non 
afflicta  B.  —  8,  3  Quando  consensi  B.  —  10,  5  Et  amplexus  B.  —  12,  1 
dat  vis  B.  —  14,  5  recumbebam  B. 

Dieses  ist  eine  matte  Xachdichtung  der  vorhergehenden  Sequenz;  letzterer 
sind  manche  Reimworte  entlehnt.  —  Ihr  Ursprung  liegt  wohl  sicher  im  Ge- 
biete  der  alten  Diozese  Constanz.  —  A :  „Sequeutia  de  B.  V.  in  Xativitate 
Domini  sicut  «Surgit  Xus  cum  tropaeo=t  per  omnia  melodiam  habens" ;  D: 
„De  immaculata  conceptione  B.M.V." 


232.   De  Beata  Maria  T. 


u 


1.    Alma  redemptoris  mater,  2.    Tibi    dicant  omnes   „Ave 

Quem  de  caelis  misit  pater  Quia  mundum  solvensaVae 

Propter  salutem  gentium,  Mutasti  vocem  flentium. 

3.    Sonet  vox  iucunditatis,  4.    lam  vineae  floruerunt, 

Quia  tcmpus  est  aestatis;  Flores  odorem   dederunt, 

lam  enim  hiems  transiit,  Imber  recedens  abiit. 

5.    Novitate  partus  casti,  6.    Stupet  usus  et  natura, 

Virgo,   cuncta  renovasti,  Quod  tu  paris,  virgo  pura, 

Dumparisclausocardine;  Sine  virili  semine. 

7.    Partus  tuus  singularis!  8.    Ave,  virgo,  gignens  florem, 

Purum  pure  pura  paris  Cuius  mirantur  odorem 

Geuitorem  filia.  Caelum,   tellus,  maria. 

9.    Audi,  mater  pietatis,  10.    Ne  damuemur  cum   impiis 

Nos  gementes  pro  peccatis  In  aeternis  suppliciis, 

Et  a  malis  nos  tuere;  Peccatorum  miserere. 

Grad.  ms.  Sangallensc  saec.  11/12.  Cod.  Sangallen.  375.  add.  saec.  13. 
A.  —  Collect.  ms.  Sangallonse  saec.  13.  Cod.  Sangallen.  452.  B.  —  Oflic. 
€t  Prosar.  ms.  Constantiense  saec.  13/14.  Cod.  Sangailen.  472.  C.  —  Prosar. 
ms.  Constantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsrulian.  Aug.  CCIX.  D.  —  Cantion. 
ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engolbergen.  314.  D*.  —  Miss.  ms. 
Lambroohtonse  saec.  13'14.  Cod.  Graecen.  703.  E.  -  Miss.  ms.  Lainbrooh- 
tense  saoc.  15.  Cod.  Graecen.  115.  F.  —  Miss.  ms.  Fraucisoano-Komauum 
saec.  14.  Cod.  Lucernen.  3.  G.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm. 
Monacen.  23054.  H.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Cim. 
Monacen.  9508.  I.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  lo.  Cgm  Monaoon.  716. 
K.  —  Collect.  ms.  Germanioum  saec.  15.  Cod.  Londinon.  Add.  27  630.  L. 
Blume-Bannister,  Thesauri  Hymnologici  Prosarium  II.  1.  24 


370  Sequentiae  rhythniicae  et  rigmatae. 

—  Oration.  et  Prosar.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darnistadien.  52L 
M.  —  Grad.  ras.  Nerissaniense  anni  1511.  Clm.  Monaccn.  27  020.  N.  — Miss. 
ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  O.  —  Oration.  ms.  S.  Petri 
Salisburgensis  saec.  16.     Cod.  Petrin.  a  III  20.  P. 

Pros.  ms.  Monasterii  S.  Roberti  (Casae  Dei)  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
5247.  Q.  — ■  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin. 
3639.  K. 

Miss.  Rotomagense  impr.  Rotomagi  1499.  S.  —  Miss.  Cluniacense  impr. 
Parisiis  1510.  T.  —  Miss.  Silvanectense  impr.  Parisiis  1524.  U.  —  Miss. 
Baiocense  impr.  Rotomagi  1545.  V.  —  Miss.  Salisburgense  impr.  Viennae 
1510.  X.  —  CD*NOU  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Quam  AGX.  —  2,  1  Tibi  dicunt  DGLMPT,  dicent  B;  Tibi  dicat 
mundus  Ave  HQSVX,  Mundus  dicat  tibi  R.  —  2,  2  mundus  BDG;  tollens 
GHMP,  tollis  K ;  Quia  tollis  mundum  EF,  Quia  per  te  mundus  a  Vae  QRSTV. 

—  2,3  Mutavit  vocem  RT,  Vocem  mutavit  V.  —  Str.  3  u.  4  umgestellt 
DGILX.  —  3,  1  Sonat  D.  —  3,  3  u.  4,  3  umgestellt  DLQRSTVX.  —  5,  1 
Novitatem  DMT.  —  5,  2  reformasti  H,  coronasti  I.  —  5,  3  Cum  GRSV; 
clauso  ordine  F,  carmine  M.  —  6,  1  Stupent  MQRT;  virtus  (st.  usus)  F.  — 
6 ,  2  Quid  tu  H ,  Quem  tu  Q ,  Dum  tu  V ;  tu  virgo  paris  B.  —  6,  3  Sine 
viri  M;  Contra  morem  feminae  X.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt  BDGHILP— TVX; 
fehlen  M.  —  7,  1  Partus  cuius  R,  Ave  virgo  singularis  EF.  —  7,  2  Purum 
pura  pure  EFGHK,  Pura  purum  pure  QRSTV.  —  7,  3  Genitoris  G.  —  8,  1 
Ave  virga  KQ ,  O  Maria  B ;  gignis  T.  —  8 ,  2  Quia  P ;  tuum  odorem  P ; 
decorem  Q.  —  8,  3  Caelum  terra  S.  —  9,  1  Ave  mater  castitatis  EF.  — 
9,  3  Et  fehlt  EF.  —  10,  1  damnentur  B.  —  10,  1  sq.  Non  trahamur  ad 
infernum  j  Et  tormentum  sempiternum  RT.  —  10,  1  In  aeternum  H.  —  Nach 
Str.  10  fiigen  E  u.  F  noch  bei: 

lesum,  tuum  dulcem  natuiu,  Ut  cum  ipso  conregnantes 

Tua  prece  fac  placatum,  Sint  per  aevum  te  laudantes, 

De  lacu  duc  miseriae,  O  fons  misericordiae. 

Die  Ursprungsstatte  dieser  Sequenz  scheint  Suddeutscliland ,  u.  zwar 
die  alte  ( 'onstanzer  Diozese  zu  sein,  von  wo  sie  nach  Frankreich  vordrang. 
Der  Rhythmus  ist  auUerst  mangelhaft  und  kontrastiert  zum  schonen  Gehalt 
der  Dichtung. 

233.   De  Beata  Maria  V. 

1.    Ave,  mater,  2.    Ave,   nata 

Qua   natus  est  orbis  pater^  Filii,  filio  creata, 

0  Maria.  0  Maria. 

3.    Ave,   mundi  domina,  4.    Ave,   sidus  regium, 

Kvae  solvens  crimina,  Gignens  Dei  filiumy 

0  Maria.  0  Maria. 


5.    Ave,  porta  caelica,  6.    Ave,  caeli  regia, 
Quam  plebs  laudatangelica,  Plena  Dei  gratia, 

0  Maria.  0  Maria. 

7.    Ave,  Dei  thalamus,  8.    Ave,  sponsa  sophiae, 
Murra,   thus  et  balsamus,  Nos  reformans  gratiae^ 

0  Maria.  0  Maria. 


i 


i 


De  Jjeata  Maria  V. 


371 


y.    Ave,   fons  iustitiae, 
Origo  munditiae, 
Cella  pudicitiae^ 
0  Jlaria. 


10.    Ave,  virgo  virginum, 
Mediatrix  hominum, 
Munda  eulpas  criminum. 
0  Maria. 


11.    Virgo  puerpera, 
Lapsos  de  vipera 
Reduc  ad  aethera, 
0  Maria. 


12.    Candens  flos  lilii, 
Loca  nos  ad  jjii 
Dexteram  filii, 
0  Maria. 


Trop.  ms.  Wingartense  (?)  saec.  18.  Cod.  Stuttgardieu.  HB  I  Asc.  95. 
\.  —  Grad.  ms.  Brixinense  saec.  13.  iu.  Cod.  Semin.  Brixinen.  9  (A  9).  add. 
sacc.  14.  B.  —  ;Miss.  ms.  Brixinense  saec.  13/14.  Cod.  Semin.  Brixinen.  s. 
)i.  C.  —  Cantiou.  ms.  Engelbergen.se  auni  1372.  Cod.  Eugelbergen.  314. 
D.  —  Oration.    ms.  Eugelbergense    saec.    14/15.     Cod.  Engelbergen.    159.  E. 

—  Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Blas.  memb. 
^4).  F.  —  Miss.  ms.  CarmeHtarum  Monacense  saec.  15.  Clm.  Mouacen.  8664. 
G.  —  ^liss.  ms.  Constantiense  saec.  15.  Cod.  Wolfeggeu.  s.  u.  H.  —  Miss. 
ms.  S.  Stephani  Diviouensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  879.  I.  —  Pros.  ms. 
Sangallense  dictum  Braiidcri  anui  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  K. 

Miss.  Basiliense  impr.  s.  1.  et  a.  L.  —  Miss.  Basiliense  impr.  Basileae 
1488.  M.  —  Miss.  Curiense  impr.  Augustae  1497.  N.  —  Miss.  Constantiense 
impr.  Angnstae  1505.  O.  —  Miss.  Speciale  [  Argentiuense]  impr.  Argentinis 
1508.  P.  —  Miss.  Speciale  [Argentiuensej  impr.  Argentiuis  1512.  Q.  —  Miss. 
I  Franciscano-jKoraanum  impr.  Lugduni  1535.  K.  —  DlOP  sind  nicht  kolla- 
tioniert. 

1,  2  De  qua  natus  orbis  pater  R,  De  (pia  natus  est  orbis  pater  H.  — 
2,  1  Ave  niater  C.  —  2,  2  Filia  filio  E,  Filio  tuo  creata  R.  —  3,  2  Ave 
solveus  L,  Nostra  solvens  R;  vincula  HK.  —  Str.  4  fehlt  C.  —  4,  1  sidus 
genitum  K.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt  K.  —  5,  1  Ave  stirps  Davidica  K.  — 
5,  2  Quam  laudat  plebs  H;  Quam  geus  EFKLNQ;  caeHca  K.  —  6,  1  Av^e 
domiua  regiua  K,  caeli  regina  JiCFGHK — NQ.  —  7,  1  thalamum  K.  —  7,  2 
Mvrtlia  K;  balsamum  R.  —  8,  2  reforma  CG.  —  Str.  9  u.  10  umgestellt 
BCG.  —  9,1  Ave  fios  G.  —  10,  3  fehlt  R,  dafiir  ist  nach  10,  1  dort  ein- 
gefiigt:  Circa  muudi  tcrmiuum.  —  10,  3  Mundaus  BCG:  culpam  CG.  —  11,  1 
Ave  (st.  virgo)  BCH.  —  11,  2  Nos  de  vita  misera  R.  —  12,  1  Ave  flos  BG. 

—  12,  2  Reduc  nos  R.  —  12,  3  Dextram  H. 

Melodie:  .^Laetabiindus".  —  Dicse  rhythmisch  ziemlich  uugelenke 
Se<iuenz  scheint  in  der  altcn  Constanzer  Diozese  oder  doch  iu  dereu  Nachbar- 
gcbiete  cntstanden  zu  sein.  Warum  Clievalier  (Rep.  Hymnol.  Nr.  1946)  sie 
dem   .,saec.  X.''  (!)  zuweist,   verriit  er  leider  durch  nichts. 


234.    De  Beata  Maria  V. 


1.    Mater  mitis 
Verae  vitis 

Sacrosancto  flamine ; 

3.    Ventris  IVuctu 
^lundum   luctu 

Kripis  et  recreas; 


2.    Maris  stella, 
Verbi  cella 

Carnis  sub  velamine. 

4.    Tu   tiguras, 
Tu  scripturaB 

Enodas  et   reseras. 
24  * 


372 


Sequeritiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


5.    Rubus  candens 
Sed  non   ardens 
Est  tua  virginitas ; 

7.    Ergo  gaude, 
Digna  laude, 

Castitatis  lilium, 

9.    Ora  tuum, 
Plasma  suum 

Ne  premat  exsilium, 


6.    Virgae  florem 
Et  virorem 

Designat  fecunditas. 

8.    Salomonis 
Gedeonis 

Mater  vellus,  filium 

10.    Sed  nos  donet 
Et  coronet 

Bravio  fidelium. 


Trop.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien. 
s.  n.  —  10,  3  Bravium.  —  Melodie:  j^Sosjntati^^  in  erweiterter  Form.  — 
Diese  auf  ihre  Ursprungsstatte  beschrankt  gebliebene  Sequenz  war  bisher 
unediert. 


235.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Virgo  parit  labe  carens, 
Fit  intacta  Christi  parens 
Gabrielis  credens  nuntio. 

3.    Ex  Mariae  casta  domo 
Verus  Deus,   verus  homo 
Ventre  clauso  prodiit. 

5.    Prae  electis  tu  beata, 
Expers  viri  fecundata 
Caeli  profers  lilium. 

7.    0  Maria,  flos  decoris, 
Caeli  decus,   lumen  solis 
Tuum  fovet  gremium, 


2.    Vere    venit  rex  sanctorum, 
Verus  panis  angelorura  *, 
Nam  cessavit  legis  unctio. 

4.    Sic  arens  virga  vernat  flore, 
Rubus  ardet  nec  ardore 
Flamma  rubum   tetigit. 

6.    Quem  lactasti,   stella  maris, 
His,  qui  tractant  hunc  in aris, 
Placa  tuum  filium. 

8.    Cuius  corpus,  cuius  sanguis, 
Ut  ludaeis  aeris  anguis, 
Nobis  sit  remedium. 


i 


Miss.  ms.  Garstense  saec.  13.  (12.  et  14)  Cod.  Lincen.  Fp  17.  A.  — - 
Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  Cod.  Cremifanen.  .378.  B.  —  Miss.  ms. 
Lambrechtense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  C.  —  Miss.  ms.  Lambrech- 
tense  saec.  15.  Cod.  Graecen'.  115.  D.  —  Miss.  ms.  Melicense  saec  15.  Cod. 
Melicen.   991.  E.  —  Miss.   ms.  Melicense    saec.    i5.     Cod.  Melicen.   1695.  F. 

—  Miss.    ms.    votivum  Altae  Superioris    anni   1452.  Clm.  Monacen.  9508.  G. 

—  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monaccn.  716.  H.  —  Miss.  ms. 
Helveticum  („Capellae  in  dem  Gruonwald")  saec.  15.  in.  Cod.  Muro-Grisen. 
membr.  31.  I.  —  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol,  10.  saec.  13.  (nach  Mone,  IL 
Nr.  367).  K. 

1,  3  Gabrieli  CDGHI.  —  2,  3  lam  BEFGI;  cessabit  BEF;  legis  vinctio 
G.  —  3,  3  prodigit  I.  —  4,  1  Hic  F;  Sic  ist  iiberschussig  und  wirkt  storend,  < 
ist  aber  von  allen  Hss.  iiberliefert;  aareus  (!)  D  —  Str.  5  u.  6  umgestellt 
O.  —  5,  1  in  (st.  tu)  D.  —  5,  3  profert  filium  I,  gignis  lilium  G.  —  6,  3j 
Tuum  placa  CD.  —  7,  3  fove  BDGK;  (Monc,  welcher  „fove  gremium"  nach 
einer  einzigen  Quelle  ansetzt,  interpretiert :  „gremium  ist  hier  die  Kirchen- 
gemeinde".    Nicht   so;    „gremium"    ist  als    Subjekt   der  jungfrauliche   Schofi 


I 


De  Beata  Maria  V.  373 

(ler.  Gottcsmutter).  —  8,  2  ludaeis  erit  anguis  GHK,  erat  anguis  CI,  fiat 
anguis  D;  selbstredend  ist  „aeris  anj^uis" ,  die  elierne  8chlange,  das  einzig 
Richtige  und  Sinnvolle.  —  8,  3  sis  B. 

Die  hiibsche  Sequenz,  welche  speziell  auf  das  Altarsakrament  (verus 
panis  2,  2  und  corpus  .  .  sanguis  8,  2j  und  die  Priester  (6,  2)  J3ezug  nimmt, 
entstammt  sichtlich  dem  Gebiete  der  grofien  <ilten  Salzhurger  JJiozeffe.  In 
gedruckte  Missalien  ging  sie  nachvveisbar  nirgends  iiber. 


236.   De  Beata  Maria  V. 

1.    Orbis  totus  gratuletur,  2.    Arca  Xoo,  fabricatur, 

Christianus  praelaetetur,  Per  (|uain  mundusliberatur, 

Signum    sacrum  aclmiretur,  Thronus  regi  praeparatur, 

Ut  creator  collaudetur.  Unde  salus  reparatur. 

3.    Virga  lesse  gignit  florem,  4.    HaecestHestherimperatrix, 

Apis  mellis  dat  dulcorem,  Sacra  risus  generatrix, 

Caelum  stillat  nobis  rorem,  Thecuites  advocatrix, 

Stellalacobfert  splendorem.  luditli    hostis  triumphatrix. 

5.    Paradisus  voluptatis  6.    Paradisum  hunc  quaeramus, 
Est  Maria  praestans  gratis  Fructum  vitae  glutiamus, 

Cibum  immortalitatis  Aquas  dulces  hauriamus, 

Ac  fontem   iucunditatis.  Ut  feliciter  vivamus. 

Grad.  ms.  Claustroneoburgense  saec.  14.  iu.  Cod.  Claustroneoburgen. 
588.  A.  —  Miss.  ms.  S.  Magdalenae  Claustroneoburgensis  saec.  15.  Cod. 
Claustroneoburgen.  957.  B.  —  Trop.  ms.  Secoviense  anni  1345.  Cod.  Graecen. 
756.  C.  —  Grad.  ms.  Mosburgense  anni  1860.  Cod.  Univ.  Monacen.  156 
fol.  I).  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14.  Cod.  Zwettlen.  221).  E.  —  Miss. 
nis.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  230.54.  F.  -  Grad.  ms.  Wonnen- 
thalense  saec.  14.  (,'od.  Carolsruhan.  Wonii.  1.  G.  —  (irad.  ms.  Coustan- 
tiense  saec.  14.  Cod.  Gymn.  Constantien.  1405.  G*.  —  Pros.  ms.  S.  (jleorgil 
Villingensis  saec.  15.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Geo.  .{.  H.  --  Miss.  ms.  San- 
blasianum  saec.  15.  Cod.  Paulan.  25.  2.  2.  (Blas.  memb.  64).  I.  —  Grad. 
ms.  laurinense  saec.  15.  Cod.  Semin.  laurinen.  s.  n.  K.  —  Cantion.  nis. 
Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  L.  —  Grad.  ms.  Frauciscanum 
saec.  14.  Cod.  Prngcn.  I  E  12.  M.  —  Collect.  ms.  Germanicum  saec.  15. 
(.'od.  Londinen.  Adtl.  27  680.  N.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  .,Hranderi" 
anni  1-507.     Cod.  Sangallen.  546.  O.  —  G*HO  sind  nicht  kollationicrt. 

1,   4  (^uo  creator  GMN.  —  2,   3  regni  G.  —  8,  2  dat  fclilt  I.  —  3,  4 

fert   pudorem  I.    —  5,    2  Maria   donans  L.  —  5,   8  Lignum  I,    Signum  GN. 

—  5,  4  Et  L.  —  6,  1  hanc  G.  —  6,  2  Cibum  vitae  CGIM.  —  6,  :'.  A(iuaui 
vivam  L. 

Der  Str»)j>heubau  dioser  aus  SuildcutschJa^Kl  staniuicudou  Setiuenz  ge- 
hort  uicht  /ai  don  gewohulich  iiblichcu.  In  gedruckte  Missaliou  tand  sie 
nachweisbar  koino  Autnahme.  Zwei  vorschiedene  Melodien  >;ind  iiborliefert, 
die  oinc  duroh  A(i*LMN,  dio  andere  durch  H  u.  O. 


374  Sequentiae  rliytlimicae  ct  rigmatae. 


237.   De  Beata  Maria  V. 

1.    Castra  caelidumtranscendo,  2.    Velum  templi  clam  detexi, 
Mente  pura  dum  perpendo,  Pacis  arcam  te  conspexi, 

Quae  sit  pax  secura,  Dulcis  creatura, 

Maria^  Maria. 

3.    0   res  laeta,   messis  grata !  4.    Turbulentos  consolaris, 
Nostrum  genus  et  cognata  Fluctus  sedas  feri  maris, 

Dispensatrix  pacis,  Cor  tranquillum  facis, 

Maria,  Maria. 

5.    Eia,  caeli  lumen  clarum,  6.    Servi  tui  fluctuamus, 
De   thesauro  profer  parum,  Veni,   veni,   supplicamus, 

Caelitus  inclina,  Tempus  est,  festina, 

Maria ;  '  Maria. 

Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  in.  Cod.  Cremifanen.  132.  A.  — 
Miss.  ms.  Voraviense  saec.  14.  Cod.  Voravien.  92  (35).  B.  —  Miss.  ms.  Seco- 
viense  anni  1320.  Cod.  Graecen.  469.  C.  —  Trop.  ms.  Secoviense  anni  1345. 
Cod.  Graecen.  756.  D.  —  Grad.  ms.  Mosburgense  anni  1360.  Cod.  Univ. 
Monacen.  156.  fol.  E.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod.  Sitanstetten. 
247.  F.  —  Collect.  ms.  Germanicum  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add.  27630. 
G.  —  Miss.  ms.  Frising-ense  saee.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  H.  —  Cantion. 
ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  I.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae 
Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  K.  —  Miss.  ms.  Underdorpense 
anni  1437.  Clm.  Monacen.  7550.  L.  —  Grad.  ms.  Augustanum  saec.  14.  Clm. 
Monacen.  3906.  add.  saec.  15.  M.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis  Augustanae  anni 
1497.  Clm.  Monacen.  4101.  N.  —  Miss.  ms.  Franciscanum  Monacense  saec. 
15.  Clm,  Monacen.  8707.  O.  —  Grad.  ms.  Carmelitanum  Heilbronnense  saec. 
15.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  61.  P.  —  Grad,  ms.  Carmelitanum  saec, 
15.  Clm.  Monacen,  23027.  Q,  —  Miss,  ms.  Pataviense  saec.  15.  Cod,  Lou- 
dinen.  Add.  24680.  R.  —  Pros,  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen. 
4977.  S.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a 
III  20.  T. 

Miss.  Augustanum  impr.  Bambergae  1489.  U.  —  Miss.  Augustanum 
impr.  Basileae  1510.  V.  —  Miss.  Brixinense  impr.  Augustae  1493.  X.  —  DL  — 
OQ  sind  nicbt  kollationiert. 

1,  1  Astra  caeli  H — SUVX;  ist  sichtlich  jiingere  Korrektur  der  lectio 
difficilior  ,,  Ca.sim".  Letzteres  pafit  als  Gegensatz  ungleich  besser  zu  ,.X>cix 
secura"  (1,  3)  u.  ^Pacis  arca"  (2,  2);  der  Grundgedanke  der  schonen  Sequenz 
ist  namlich :  In  hartem  Kampfe  auf  Avogender  See  ist  Friede  bei  Maria  zu 
suchen.  —  1,  2  tunc  perpendo  K,  sic  perpendo  IP.  —  1,  3  Quae  sis  I.  — 
2,  1  clam  despexi  GHKPSTUX,  despexit  D,  inspexi  V.  —  2,  2  Arcam  pacis 
D;  conspexit  D.  —  Str.  3  u.  4  umgestellt  HSUV.  --  3,  1  res  lata  SX,  mestis 
(resp.  maestis  statt  messis)  GK.  —  3,  2  connata  H;  Nostra  cum  sis  advocata 
K.  —  3,  3  Dulcis  signum  pacis  G.  —  4,  2  sedans  X;  veri  maris  KP,  saevi 
maris  TU,  sui  maris  D.  —  4,  3  Tu  (statt  Cor)  DHSTV.  —  5,  2  Dulcis  ros 
(Ros  dulcis  K)  dans  manna  carum  IK;  praefers  GK ,  facis  (!  statt  proferj 
DHPS-X.  —  5,  3  Caelica  HIS— X,  Caelita  D;  Caelica  regina  P.  —  6,  2 
Veni  iuva  TX ;  clamitamus  K. 

Aus  RUX  edierten  Blisset-Weale  (Nr.  78)  diese  Sequenz ,  ohne  deren 
Identitat  mit  Mones  Text  (Nr.  557)  zu  beachten.    Eine  Quelle  des  12.  Jahr- 


De  Beata  Maria  V.  375 

huuderts,  als  welche  Mone  seine  Grazer  Qiielle  datiert,  haben  wir  in  Graz 
und  anderswo  tur  diese  Dichtung  nicht  entdecken  konneu.  Letztere  ist  offen- 
l)ar  ein  sucldeutsches  Produkt  aus  dem  Gebiete  der  alten  groBeu  Salzburger 
Erzdiozese. 


23K.  De  Beata  Maria  V. 


1.    Matri  consolationis 
Filii  salvationis 
Fidelis  adoptionis 

Grates  reddantcumprecibus. 


2.    Lingua  meuti  gerens  morem 
Cordis  exprimat  fervorem, 
Unum  resonent  tenorem 
Vota  cum  vocis  laudibus. 


3.    Ab  aeterno  ordinata, 
In  figuris  praesignata, 
In  scripturis  prophetata 
Praeludio  sub  mystico, 


4.    Digna  Dei  mater  esse, 
Virga  de  radice  lesse, 
Flog  caeli  de  terrae  raessc 
Rore  processit  caelico. 


5.    Plena  bonis, 

Virgo  grata, 
Dives  donis 

Ac  donata, 
Votis  Dei  desponsata 

Per  Gabrielem  nuntium 


6.    Fidem  dedit 
Et  oboedit, 
Verbo  credit, 

Verbum  edit, 
Mentem  ventrem  verbo  cedit 
Grato  gratum  liospitium. 


7.    Mundus  stupet  liaec  novella, 
Tam  pusilla  quod   puella, 
Mellis  stilla, 

maris  stella, 
Se  continentem  continet. 


Cuucta  cum  patre  causantem, 
Matris  in  sinu  pausantem 
Hunc  infantem, 
sed  gigantem, 
Qui  manu  caelos  sustinet. 


i).    Carnem  verbo  genetricis 
lure  dat  et  lac  nutricis, 
Pannos  vice  obstetricis ; 
0  quanti  qualis  gerula ! 


10.    Compatitur  patienti, 
Commoritur  morienti 
Et  congaudet  resurgenti 
Salutis  nostrae  sedula. 


11.    Tantis  meritis  onusta, 
Tantis  gratiis  venusta, 
Imperatrix  o  augusta, 
Caeli  regnans  in  regia, 


12.    Nobis,  mater  et  matrona, 
Sperantibus  tua  dona, 
Utriusque  vitae  bona, 
Da,  nam  potes,  ex  giatia. 


Troj).  ms.  Secoviense  anui  1345.  Cod.  Graecen.  756,  A.  —  Oration. 
ras.  S.  Petri  Salisburgensis  saec.  10.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  B.  —  2,  4  cum 
.votis  laudibus  15.  —  4,  1  Signa  Dei  A.  —  5,  4  Et  donata  B.  —  5,  5  Vocis 
Dei  B.  —  7,  1  u.  2  uoveUa  u.  pueUa  umgestollt  A.  —  8,1  luucta  cura 
A.  —  8,  8  Hunc  instantem  B.  —  8,  5  c^aelum  Li.  —  9,  3  vite  B.  —  12,  4 
potes  in  gaudia  B. 

Wohl  ein  suddeutschcs  Produkt,  das  weiter  keine  Verbreituug  fand. 


376 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


23U.   De  Beata  Maria  V. 

Temimre  Nativitatis  Donmti. 


1.    Virginis  iii  gremio 
Nato  Dei  lilio 
Personalis  unio 
Facta  est,  non  versio. 
lubilet  in  gaudio 
Orbis  tota  eontio 
Grata  beneficio. 

8.    Ab  aeterno  gignitur 
Sole,  splendor  oritur, 
Sinu  patris  conditur. 
Qui  mundo   non   ckiuditur, 
Pietate  traliitur, 
Utero  concluditur, 
Unicornis  capitur. 

5.    Magi  stella  praevia 

Norunt  haec,  per  muuera 
Indicant  praenostica 
Luce  tacti  caelica. 


2.    lam  uunc  vellus  maduit, 
Aaron  virga  floruit, 
Terra  fructum  protulit, 
Prophetia  siluit, 
Patrum  vox  conticuit; 
Nam  promissus  claruit, 
Quem  Maria  genuit. 

4.    Parva  fit  immensitas, 
Alta  fit  humilitas, 
Mortalis  aeternitas, 
Visibilis  deitas, 
Incola  proprietas, 
Odium  fit  caritas, 
Informis  formositas. 

6.  Lactat  mater  puerum, 
Volvit  in  panniculum, 
Ponit  in  praesaepium, 

,     Regis  caeli  solium. 


Grad.  ms.  Franciscaimm  saec.  14.  Cod.  Graecen.  36.  A.  —  Miss.  ms. 
Franciscanum  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  3795.  B.  —  Miss. 
ras.  Lambrechtense  saec.  15.  Cod.  Graecen.  115.  C.  —  Miss.  ms.  Lambrech- 
tense  saec.  15.  Cod.  Graecen.  299.  D.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15. 
Cod.  Vindobonen.  4977.  E.  —  Miss.  ms.  Brixinense  saec.  15.  Cod.  Vindo- 
bonen,  1782.  F.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  anni  1476.  Cod.  Salisburgen. 
V  1  A  12.  G.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen. 
9508.  H.  —  Miss.  ms.  S.  lohannis  Hierosolymitani  in  Harlem  ann.  1485 — 
1504.  Cod.  Harlemen.  merabr.  fol.  1.  L  —  Hymn.  et  Pros.  ms.  Emmera- 
raense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  K.  —  Supplem.  ms.  anni  1603 
MissaHs  Romani  impr.  Venetiis  1518.  Cod.  Petrin.  S.  II  14  a.  L.  —  Miss. 
Salisburgense  impr.  Viennae  1510.  M.  —  Miss.  SaHsburgense  impr.  Basileae 
1510.  M*.  —  Miss.  Brandenburgense  impr.  Lipsiae  1516.  N. 

1,  4  non  usio  H.  —  1,  5  lubilat  EKM.  —  1,  7  Tanto  beneficio  K.  — 

2,  1  Nam  C.  —  2,  5  mox  (st.  vox)  I.  —  2,  6  Mox  promissus  B;  promissura 
H,  proraissis  M  *.  —  3 ,  1  Alto  caelo  I.  —  3 ,  2  Sol  et  B,  Sol  ut  C ,  SoHs 
splendor  DEGIL — N.  —  3,  3  Sinu  raatris  DEI — N.     Der  richtige  Sinn  von 

3,  2  u.  3  ist  in  den  jiingeren  Quellen  raiBverstanden ;  es  handelt  sich  um 
die  eicige  Zeugung  des  Sohnes  vom  Vater:  ,,Ab  aeterno  sole  {—  Deo  patre) 
gignitur,  splendor  [patris  =--  filiusj  oritur,  sinu  patris  conditur."  — 3,  4non. 
capitur  I.  —  3,  6  clauditur  I.  —  4,  1  Prava  ut  imraensitas  G.  —  4,  4  divi- 
nitas  A — N.  —  5,  2  Norunt  hic  pronoraina  E.  ^ —  5,  3  Indicunt  BCE,  Indu- 
cant  D;  pronostica  CE.  —  5,  4  Luce  tecta  D.  —  Statt  Str.  5  bieten  F — N 
die  Umdichtung: 

5*.    Sic  in  horto  virginis 
Salus  Dei  et  hominis 
Cura  fit  peccaminis 
Virtute  spiraminis. 


De  Beata  Maria  V. 


377 


Dazii  die  VHrianteri:  5*,  1  Hic  FG.  —  Diesc  ►Serjuenz  ist  offenbar  ein 
deut.sches  Prodiikt  u.  zvvar  aus  Suddmtschland  ^  auf  welches  Gebiet  sic  im 
wesentlichen  beschrankt  blieb.     -  Melodie:  ,,Mundi  renovatio.^ 


1.    Gratuletur  orbis  totus 
Sacri  fontis  unda  lotus, 
Psallat  sanus  et  aegrotus 
Lucis  orto  sidere. 


240.   Do  Beata  Maria  V. 

2. 


lucundetur  beatorum 
Coetus  omnis  angelorum; 
In  domino  dominorum 
Bonum  est  confidere, 


8.    Qui,  cum-tantus  sit  et  talis, 
Cui  nullus  coaequalis, 
Kos  descendit  spiritalis 
Virginis  in  gremium ; 


4.    Carne  sumpta  nobis  natus 
Et  a  patre  nobis  datus 
Dans  ingratis  non  ingratus 
Immortale  praemium. 


5.    Felix  lesse,  gignens  prolem, 
Virga  florem,   virgo  solem ! 
Flos  designat  salvatorem, 
Virga  florens  virginem. 


6.    Res  insignis  et  novella: 
Flos  de  spinis,  sol  de  stella! 
Sicque  summus  ex  puella 
Rex  habet  originem. 


7.    0  miranda  genitura, 
In  qua  virgo  paritura, 
Virgo  semper  permansura 
Castitatis  lilium, 


8.    Benedicta,  gloriosa, 

Floris  decor,  vernans  rosa, 
Super  omnes  speciosa, 
Casta  parit  filium! 


9.    Mater  Dei,  mater  pia, 
Stella  maris,  vitae  via, 
Tu  caelestis  liarmonia 
Matris  privilegio, 


10.    Redde,  mater  pietatis, 
Nos  purgatos  a  peccatis 
De  profundo  tempestatis 
Sanctorum  coUegio. 


Grad.  ms.  Khenoviense  saec.  Il3.  cx.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  29,  add. 
saec.  14.  A.  —  Miss.  ms.  votivum  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Lucernen. 
P  msc.  3.  B.  —  Cantion.  ms.  Enj;elbergense  anni  1872.  Cod.  Engelbergen. 
314.  C.  —  (Grad.  ms.  Scaphusiensc  saec.  13.  et)  Prosar.  Ittingense  saec.  14. 
Cod.  Turicen.  Khcnov.  23.  add.  saec.  15.  D.  —  (h'ation.  ms.  Augiense  saec. 
14.  et  15.  Cod.  Carolsruhan.  Aug.  36.  E.  —  Brev.  ms.  Au<iiense  anni  1459. 
Cod.  Carolsruhan.  Aug.  CLI.  F.  —  Prosar.  ms.  Sanjiallense  dictum  ,,Branderi'' 
anni  1507.     Cod.  Sanoallen.  546.  G.  —  C  i.st  nicht  koHationiert. 

2,  2  Coetus  totus  B.  —  4,  3  Dans  fehlt  E.  —  5,  1  Radix  lesse  G.  — 
5,  2  Virga  profert  virgo  B.  —  5,  3  designans  D.  —  5,  4  tiorem  virginum 
B.  —  6,  1  at  novelhi  D.  —  6,  2  de  spina  B.  —  6,  3  Fitque  E.  —  6,  4 
habens  DE.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt  BG.  —  7,  4  u.  8,  4  umgestellt  DE.  — 
8,  3  Virgo  super  speciosa  E.  —  8,  4  Castitatis  lilium  D:  jiarens  E.  —  9,  1 
virgo  pia  E.  —  9,  4  Matri  B. 

Strophenbau  ist  gUn ch  jenem  von  .^^'crhion  boitum"  :  iu  der  Strophen- 
zahl  und  auch  im  Inhalt  zeigt  sich  Anlehnung  an  „lmperatrix  gloriosn"  (Nr. 
221).  —  Auch  diese  Dichtung  scheint  dem  Gebiete  der  alten  Co7ista)}~cr  Dio- 
zese  zu  entstammeu. 


378 


Sequeutiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


241.   De  Beata  Maria  V, 


1.    Salve,  lucis  almae  stella, 
Stella  maris  sedans  bella, 
Stella  sole  clarior; 

3.    Cordis,  oris  symplionia 
Concinat:  Ave,  Maria, 
Spes  et  vena  veniae; 

5.    Salve,   consurgens  aurora, 
Per  quam  prima  coepit  hora 
Thearchici  splendoris ; 

'•7.    In  te,   virgo,  fit  armilla, 
Qua  Leviathan  maxilla 
Perforatur, 
Et  ornatur 

Dei  patris  dextera. 

9.    Sole  mulier  araicta, 

De  qua  sumitur  depicta 
loseph  talaris  tunica; 

11.    Porta  templi  speciosa, 
Crescens  sine  spina  rosa 
De  spinarum  cumulo, 
Synagogae  populo, 


2.    Salve,  verbi  Dei  cella, 
Salve,  Salomonis  sella 
Caeli  torus  clarior. 


8. 


12. 


Non  calcata  viro  via, 
Vultu  Kachel,  fructu 
Domus  sapientiae. 


Ex  te  natum  solem  ora, 
Kore  lucis  nos  irrora, 
Divini  scala  roris. 

Eia,  mare  sic  tranquilla, 
Ne  Charybdi  sive  Scylla 

Demergatur, 

Sed   trahatur 

Per  te  cor  in  aethera. 


10.    Hostem,   pugnatrix  invicta, 
Vince  simul  et  delicta 
Pugnantium,   spes  unica. 


Te  laudantes  in  hac  prosa, 
Virgo,   mater  gloriosa, 
De  sponsali  lectulo 
Dita  pacis  osculo. 


Procession.  ms.  Praedicaturum  saec.  14/15.  Cod.  Sangallen.  486.  A.  ■ — 
Pros.  ms.  Sangallense  dictum  .,Branderi"  anni  1507,  Cod.  Sangallen.  546. 
B.  —  1,  2  Stella  fehlt,  dafiir  spater  vor  bella  eingefiigt  „saeva''  B.  —  Str. 
2  fehlt  B.  —  4,  1  Incalcata  B.  —  5,  8  Theastici  B.  —  6,  8  concha  roris 
B.  —  11,  2  de  (statt  sine)  B.  —  Diese  hiibsche  Sequenz  ist  vielleicht  von 
eiuem  Dominikaner. 


242.   De  Beata  Maria  V. 


1.    0  felicem  genetricem, 
Cuius  sacra  viscera 


2.    Meruere  continere 

Continentem    omnia   etc. 


Den  vollen  Text  liaben  wir  vorgelegt  iu  A.H.  L,  p.  439.  —  Die  gauze 
Sequeuz  ist  namlich  nichts  auderes  als  eiu  Ausschuitt  aus  dem  Mariale  des 
Bernard  von  Morlas  (f  um  1140),  und  zAvar  Str.  34 — 41  des  lihythmus  VIII. 
Als  Siugweise  ist  dafiir  gewahlt  die  Melodie  vou  „0  heata  beatorum''^  und 
demeutsprecheud  ist  jede  Strophe  (mit  Ausnahme  der  5.)  in  je  2  Halbstrophen 
zerlegt.  —  Es  geniigt,  hier  die  Missalien  zu  uotieren,  welche  diese  Adap- 
tierung  sich  aneig-neteu ;  sie  stammen  vorwiegend  aus  Bohvien: 

5liss.  ms.  Frisiugense  saec.  14.  Clm,  Monacen.  28054.  A.  —  Miss.  ms. 
Ahispaceuse  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  B.  —  Miss.  ms.  Trevireuse  saec. 
15.  Cod.  Capit.  Treviren.  178.  C.  —  Miss.  ms.  (Zwettlense  saec.  14.  et) 
Pataviense   saec.    15.     Cod.    Zwettlen.    198.   D.  —  Miss.    ms.  Pragense    saec. 


De  IJeata  Marla  V. 


379 


14.  Cod.  Mus.  Bohein.  XIII  Jj  8.  add.  saec.  15.  E.  —  Miss.  ms.  Pragense 
saec.  15.  in.  Cod.  Vindobonen.  1892.  F.  —  Miss.  ms.  8.  Andreae  Benescha- 
wiensis    anni    1498.     Cod.  Pragen.  XII  C  G.  G.   —  Miss  nis.  Pilsnense  saec. 

15.  in.  Cod.  Mus.  iJolieni.  XV  A  8.  H.  —  Miss.  ms.  Wenceslai  de  Radecz 
saec.  15.  Cod.  Capit.  Pra^en.  P  5.  I.  —  Miss.  nis.  Crumlawiense  saec.  15. 
Cod.  Altovaden.  IjXXVI.  K.  —  Grad.  ms.  Sedlicense  saec.  15.  ex.  Cod. 
Pragen.  XIII  A  5  c.  L.  —  Grad.  ms.  S.  Castuli  1'ragensis  saec.  16.  in.  Cod. 
Pragen.  VI  15  24.  M.  —  Grad.  ms.  S.  Georgii  Pragensis  saee.  16.  in.  Cod. 
Pragen.  VII  A  13.  N.  —  Miss.  ms.  S.  lacobi  lirunensis  anni  1490.  Cod. 
S.  lacnbi  Urunen.  17.  <). 

Miss  Mnf^deburgense  impr.  Lubecae  1480.  P.  —  Miss.  Lubicense  impr. 
Lubecae  1486.  Q.  —  Miss.  Olomucense  impr.  Bambergae  1488.  K.  —  Miss. 
Pragense  impr.  Lipsiae  1498.  S.  —  Miss.  Numburgense  impr.  Basileae  1517. 
T.  —  Miss.  Maguntinum  inipr.  Basileae  1520.  U.  —  Miss.  Trevirense  impr. 
Confluentibus  1547.  V. 

Am  treuesten  hat  A  den  urspriinglichen  Text  iibernommen  und  auch 
die  Umstellung  der  Halbstrophen  im  2.  u.  3.  Strophenpaar  vermieden ;  am 
meisten  hat  N  den  Text  in  hussitisclier  Art  ,.korrigiert"  d.  h.  entstellt.  — 
Das  vorletzte  Strophenpaar  (=  Str.  41  des  Originals)  lautet  in  fast  allen 
Quellcn  unter  Anderung  der  ersten  Halbstroplie  der  Urdichtuiig: 


()  Maria,  mater  pia, 
Finis  et  exordium, 


Po.>ce  natum,  ut  optatum 
Det  nobis  remedium. 


Daraus  machte  der  hussitisclie  Korrektor  in  X  : 


()  lesu,  Alpha  et  O, 
Finis  et  exordium. 


Nobis  confer  salubre 
Miseris  remedium. 


Als  Schluf}Stroplie  (nach  Str.  41  des  Originals)  ist   in  D  liinzugedichtet; 


In  praesenti  suae  genti 
Culpae  det  excidium. 


IVr  hoc  festuni,   virgo,  maestum 
Cor  visita  gentium. 


Statt  dessen  bieten  die  anderen  Quellen  (ausgenommen  A),  wo  diese  Strophe, 
die  deni  Originale  fremd  ist,  ubcrhaupt  fehlt: 


Quo  sanati  sauciati 
Sine  sorde  vulneruni 


Transferamur  et  ducamur 
In  sanctorum  numerum. 


Dio  liturgische  Ucstinnnung  war  vorwiegend  fiir  das  Fost  Mariii-Heimsuchung. 

243.    De  Beata  Mariii  V. 

Jacohi,  plebani  de  MuJdorf. 


1.    Avo,   virginalis   forma, 
Doitate  pleiia  norma, 
Agni  Sion   temphim. 


2.    Botrus  Cypri  balsamatus, 
Austro   pneumatis   perfiatus 
In  pacis  exemplum. 


3.    Oiere,   numen  in  prophetis, 
Vere  lumen,   pax   in  metis, 
Regnans  virtus  alma. 


4.    Dei  caritate  culta, 
Spei  claritate  tulta, 

Praegnans  myrtus,  palma. 


380 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7. 


Engaddina  vitis  mitis, 
Pretium  in  margaritis, 
Casta  generatio. 

Grabaon  in  victoria, 
Sol  lucens  in  gloria 
losue  victoris. 


6.    Forma,  quae  senile  hylae 
Esse  duxit  ad  subtile, 
Noys  veneratio. 

8.    Honor  throni  gratiae, 
Eous  in  facie 
Cornuti  lictoris. 


1 


laspidina 
Praeclaritas, 

Quam  fides  polivit, 
Aspidina 
Disparitas 

Quam  nunquam  attrivit 
In  cor  Evae  sata. 


10.    Karissima 
Deliciis 

Adfluens  natura, 
Rarissima 
E  vitiis 

Est  palmae  statura 
Tua  similata. 


11.    Leonis  vox  mox  suscitans 
Nos  ab  Adae  clade, 
Phoenicis  plios  nosrenovans 
A  letali  mali 

Primaevo  prooemio. 

13.    Noemi  sine  Mara, 
Clara,   cara, 
Gnara  Sara, 
Paradisus, 

In  qua  Deus  homo  visus 
Expers  omnis  criminis. 

15.    Porta  clausa, 

Quam  transivit 

De  Bosra  formosus; 
Cuius  pausa 
Te  sanxivit, 

Ut  flos  fructuosus 
Esses  fraglans  omina. 

17.    Rubus,  Moysi  fiscella, 
Incombustus,   in  procella 
Mundi  nans  immobilis. 

19.    Tu  caritate  media 

Thronus  es  constratus, 
Tu  cosmi  toUens  taedia 
Noe  demonstratus 
Pace  typus  Iridis. 


12.     Materia,  qua  latuit 
Pelicanus  sanus, 
Unicornis  vis  patuit 
Mortis  pyrgo,  virgo, 
Tuo  casto  gremio. 

14.     Orthodoxa,   firmata, 
Grata  nata, 
Vata  rata, 
Sata,  soli 

Regens  cardines   ac  poli, 
Stupor  Dagon  liminis. 

16.    (Juis  appendit 

Terrae  molem 
Digitis  tris  Dei  ? 
Quis  comprendit 
Patris  solem? 

Dic,  0  mater  spei 
Sanctae:    „Ego  domina." 

18.    Splendor  patris  et  figura, 
Factor  factus  creatura 
Tua,  virgo  nobilis. 

20.    Uirgo  Maria,  Domini 
Sabaoth   electa^ 
Tu  unica  spes  homini 
Mentumque  delecta, 
lacob  stropha  viridis. 


f 


De  Beata  Maria  V.  3gl 

21.    Xristi  lesu  inater,  ave,  22.     Yesse  virga,  veni,  veni. 
Mortis   anxioma  grave  Diic    in  Ijetliel    ductu  leni, 

Dum  advenerit,   da  suave  Ubi  psallunt  (juater  seni 

Vesper,   reos  ad  conclave  Senes  nova  laude  pleni 

CoUocans  ierarchicum.  Euphonos  seraphicum. 

23.    Zelotem  Deum  patrem  ora, 
Nato  iube  sine  mora, 
Amborum  flamen  implora, 
Ut  uniti  sint  in  prora, 

Dum  transimus  rubrum  mare : 

IUic,  lacob  stella,   clare, 

Ut  possimus  transfretare 
Tecum  laeti  post  examen. 
Fiat,  fiat,  Amen,  Amen. 

Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  A.  —  Gratl. 
ms.  Mosburgense  anni  1360.  Cod.  Univ.  Monacen.  156.  fol.  B.  —  Collect. 
ms.  Tcgurinum  saec.  14.  (anni  cr.  1380).  Clm.  Monacen.  18735.  C.  —  Can- 
tion.  ms.  Tegurinum  .saec.  15.  Cgm.  IMonacen.  716.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Flo- 
riani  saec.  14.  Cod.  Florian.  XI  394.  E.  —  Miss.  ms.  Florianum  saec.  14. 
Cod.  Florian.  III  221  A.  F.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  15.  in.  Cod. 
Florian.  XI  389.  G.  —  Grad.  ms.  Inticense  saec.  14/15.  Cod.  Inticen.  60 
(VII  a  7).  H.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioecesan. 
Brixinen.  s.  n.  I.  —  Grad.  ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen. 
Fol.  34.  K.  —  Grad.  ms.  Pragense  anni  1473.  Cod.  Mus.  Bohem.  XII  A  1. 
L.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  M.  —  Collect. 
ms.  Raitenbuchense  anni  cr.  1447.  Clm.  Monacen.  12257.  N.  —  Miss.  ms. 
Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  O.  —  Prosar.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.  546.  P.  —  Oration.  ms.  S. 
Petri  Salisburgensis  saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  III  20.  Q.  —  HIO  sind  nieht 
kollationiert. 

1,  2  Deitatis  CMN.  —  3,  1  Chere  nomen  LM.  —  3,  3  u.  4,  3  um- 
gestellt  ACKN  (vielleicht  das  l'rspranglichej;  almae  K.  —  4,  1  sq.  caritate 
u.  claritate  umgestellt  N;  culta  und  fulta  umgestellt  AP.  —  4,  2  Spei  cari- 
tate  K.  —  4,  3  palmae  K.  —  5,  3  u.  6,  3  umgestellt  AN.  —  6,  3  Noyos  A 
(Noys  =  voug).  —  7,  1  Gabon  L;  in  fehlt  N.  —  7,  3  Noyis  P.  —  8,  1 
throni  et  gratiae  EFG.  —  Zu  8,  2  in  N  die  Note:  „Alia  litera  habet  loco 
»Eous«:  Cum  sis  stans  in  facie.  —  8,  3  littoris  EFG.  —  9,  3  Quas  P;  polluit 
L.  —  9,  6  Quae  EFGMQ.  —  9,  7  In  cor  elevata  P.  —  10,  4  Karissima  AC 
(sonst  Clarissima).  —  10,  5  Eviciis  AEF^GN.  —  10,  6  sq.  Est  tua  statura 
palmae  C.  —  11,  3  Fenicis  vox  M,  Fenitis  vox  P;  fox  L,  fons  N;  revocaus 
K.  —  12,  1  quae  P.  —  12,  3  Unicorni  K.  —  12,  4  Mortis  virgo  pyrgo  DQ. 
—  13,  1  sine  mora  L.  —  13,  2  C^ara  clara  EF(jM,  Clara  gnara  KL,  (Jnara 
cara  C.  —  13,  3  Cara  Sara  KL,  Sara  clara  C.  —  13,  5  lu  quo  KNP.  — 
14,   2  Nata   grata  DL(^),    Data  grata  A,    Data  nata  AKP,    Grata  lata  X.  — 

14,  3  Data  rata  DC^, ,  Naca  rata  L,  (^rata  rata  A,  Guara  rata  P,  Kata  sata 
C,  Rata  vata  M,  Rata  nata  N.  —  14,  4  Data  soli  C.  —  14,  5  Cardinesque 
regens   poli  C.  —    15  ,   3  Boos   de  Kaab  EFG.  —  15,    4  Pausa  cuius  C.  — 

15,  5  tanxivit  FQ,  sanctivit  AN,  sancivit  DKL.  —  15,  6  sq.  Esses  speciosus 
ut  flos  fraglans  (J.  —  15,  7  Esses  super  omnia  X;  fragrans  D;  omina  (mit 
flem  Zusatz  ,,i.  c.  signa"  E)  nur  AE,  sonst  iiberall  omuia,  was  schon  durcli 
:len  VcrstoB  gegeu  deu  Kcim  sich  als  fchlerhaft  crweist.  —  16,  3  Tribus  digitis 
tris  K.  —  16,  5  Patris  prolem  DQ.  —  16,  6  0  dic  ACN.  —  16,  7  Ego 
^ancta  EFGQ,  Sancta  ego  K.  —  17,  1  Moysi  vis  cella  K.  —  18,  2  Factus 
factor  K.  —  18,  3  Virgo  tua  CMP.  —  19,  2  est  L.  —  19,  3  Nvcosmi  (!)  EFG. 


382  Sequentiae  iliythmicae  et  riguiatae. 

—  19,  -4  Tu  es  demoustratus  C.  —  lil,  5  Xoe  typus  C,  Pare  tvpus  P;  Yridis 
A,  Ydris  Q.  —  20,  1  Domina  MN.  —  20,  3  Tu  vinea  spes  DEFGLNX;  unica 
es  homini  C;  Tu  venia  spes  humili  P.  —  20,  4  Mentemrjue  K,  Mentem  tu 
C,  Maerentum  que  L,  Multumque  dilecta  N  (auch  Mentumque  delecta  bleibt 
dunkel).  —  20,   5  strophea  L,    scrofa  KQ.  —  21,   2  axioma  F,  anxiona  KM. 

—  21,  ;3  advenit  C.  —  21,  5  u.  22,  5  umgestellt  KLMP.  —  21,  5  In  caeli 
ierarchicum  (yerarchia  P)  KLMP;  Collocans  seraphicum  EFG ,   yeraficum  A. 

—  22,  3  psallant  CEFGKLQ.  —  22,  4  Senes  digna  laudes  signa  K.  —  22,  5 
Euphanos  AC,  Euphaueos  L  (Euphonos  ist  adverbial  =  iv<fj6v(og  ; 
ieraphicum  EFG.  —  23,  5  transivimus  N.  —  23,  6  Illuc  EFG;  (chire  ist  hier 
Imperativ  von  clarere).  —  23,  9  Fiat  fiat  fiat  Araen  EFG. 

In  C  ist  mit  dem  Texte  der  Sequenz  eine  Interpretation  verbunden : 
.,Postilla  seu  Expositio  super  sequentia  Ave  virginalis  forina,  cuius  auctor 
dicitur  fuisse  dominus  lacobus  presbyler  de  Muldorf."  Die  Interpretation 
beginnt:  „Haec  sequentia,  cuius  auctor  dicitur  fuisse  dominus  lacobus  pres- 
byter  de  Muklorf  etc."  (fol.  106).  —  Ahulich  in  N:  „Incipit  glosa  seu  ex- 
positio  super  illa  prosa  Ave  virginalis"  (fol.  63). 

In  der  Expositio  selbst  heilU  es  alsdann  iu  N:  „Causa  efficiens  princi- 
palis  est  Deus,  qui  dicit  lo.  XII>  Sine  me  nihil  potestis  facere".  Causa  efficiens 
instrumentalis  dithitatur ,  quis  sit ,  licet  secundum  quosdam  fuerit  quidam 
solempnis  plebanus  magister  lacobus  in  Miildorf.'-  —  Das  Explicit  (auf 
foL  83)  lautet:  ,,Explicit  glosa  seu  expositio  prosae  Ave  virqinalis.  In  vigilia 
Michaelis  Anno  Incarnationis  dominicae  M"  CCCCo  XLVIlIo." 

Der  Cod.  Cgm.  Monacen.  715,  der  in  der  ersten  Halfte  des  15.  Jahrh. 
zu  Tegernsee  geschrieben  ist,  enthalt  unter  einer  Reihe  von  deutschen  Uber- 
tragungen  lateinischer  Mariense([uenzen  durch  den  Monch  Hermann  (oder 
lohannes?)  von  Salzburg  auch  die  Ubersetzung  unserer  Sequcnz.  Im  Register, 
welches  von  gleiclier  Hand  auf  foL  1  eingetragen  wurde,  heilU  es:  „Ave  vir- 
ginalis  forma.  ein  swer  latein.  Ilat  maister  lacob,  ein  Schiiehnaister  (sic!) 
ze  JSIuldorf  gemacht  vnd  hailit  das  A.  b.  c.  vnd  hat  yeder  puechstab  ein 
vers  in  irer  melodey".  Auf  fol.  33^^  folgt  dann  der  Text  der  Ubersetzung 
mit  der  Uberschrift:  „J.m  swere  secpxencz^^  Der  Text  der  deutschen  Uber- 
tragung  zugleich  mit  dem  lat.  Texte  aus  Cgm.  Monacen.  716  (unsere  Quelle 
D)  findet  sich  bei  Moriz  Haupt  u.  Heinr.  Hoffmann,  Altdeutsche  Blatter,. 
II  (Leipzig  1840),  S.  332. 

Es  besteht  kein  Grund,  an  der  Richtigkeit  der  Autorenangabe  zu  zAveifeln^ 
Nahere  Daten  iiber  den  lacobus  von  Miihldorf ,  der  bald  „presbyter",  bald 
^plebanus",  bald  „SchueImaister"  heiBt,  bleiben  noch  zu  ermitteln.  Jeden- 
falls  mufi  er  mindesteus  in  der  ersten  Halfte  des  14.  Jahrh,  gelebt  haben;. 
das  verlangt  das  Alter  einzelner  Quellen  und  der  Umstand,  dalS  der  „M6nch 
von  Salzburg"  schou  im  14.  Jahrhundert  (er  schrieb  unter  Erzbischof  Pilgrim  IL 
von  Salzburg,  136(3 — 1396)  eine  Ubersetzung  fertigte. 

Die  Sequenz  ist  wirklich  „ein  swer  latein",  auBerst  kunstvoll  im  Reim 
und  gesucht  in  der  Diktion ,  durchsetzt  mit  etlichen  griechischen  Worten. 
(Chere  =  /uiu€y  hyle,  noys  usw.).  —  Bis  zur  Unkenntlichkeit  entstellt 
ist  jener  Text,  den  O.  Marxer  angeblich  genau  aus  dem  Cod.  Sangalleu.  546- 
(Quelle  P)  vorgelegt  hat  (Zur  spatmittelalterl.  Choralgeschichte  St.  Gallens. 
St.  Gallen  1908,  S.  222).  Ein  paar  kostliche  Proben:  5,  2  Pretiura  in  enar- 
garitis;  8,  2  Eius  in  facie;  9,  7  In  cor  enesata;  40,  5  Eniciis;  11,  3  Sevitis 
fos  nos;  12,  3  Vincornis  vis;  13,  2  sq.  thara  gnara  sara  sara;  14,  5  cordines; 
15,  3  debosra  forraosus;  17,  3Mundinans;  19,  5  Pate  typus;  23,  4  Ut  micti  sinty 
23,  5  rubum  mare. 

244.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Res  nova  mirabilis !  2.    Illustrator  eordium 

Rosa  fraglat  lilium,  Fit  nostrae  propaginisy  ^ 

Ignara  viri  seminis  Salutis  exordium 

Virgo  profert  filium:  Compictor  imaginis. 


Dc  Beata  Maria  V. 


383 


3.    Nobile  tricliiiium, 

Tu   forma  virginalis, 
iJeitatis  scriiiium 
Et  flos  imperialis, 


4.    Ave,  mater  gratiae, 

Solamen   miserorum, 
Speculum  munditiae, 

Purgamen    immundorum» 


Rore  plena  gratiae 
Nubes([ue  luminosa, 

Canticum  laetitiae, 
Restaura  ruinosa. 


6.    Domum,    portam,   tumulum^ 
0   Maria,  visita, 
Carnis  nostrae  stimulum 
Ad  veram  vitam  excita. 


7.    l  inculum  malitiae 

Dissolve,  dominatrix, 
C^aelesti  militiae 

Coniunge,  mediatrix. 


8.    8is  uobis  propitia, 
Oliva  pietatis, 
Solve  nostra  vitia, 
0  decus  castitatis. 


Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  atini  1470.  Cod.  Petrin.  b  Vll 
10.  A.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  li.  —  1,  2 
fragrat  B.  —  6,  1  portam  et  tiimulum  A.  —  In  H  ist  die  ^NIelodie  angegeben, 
und  zwar  fur  jedes  Strophenpaar  je  eine  andere  Singweise.  Dieser  Umstand 
und  die  Stellung  dieser  Dichtung  zwischen  Sequenzen  verburgt  ihren  Charakter 
als  den  einer  Se({uenz.  Der  Ursprung  wird  in  Suddeutschland  liegen;  das 
Akrosticlion  ,,Rinar<luS"'  verrat  obendrein  den  Namen  des  Dichters,  ilber 
den  allerdings  vorliiufig  noch  nichts  Naheres  festge.stellt  werden  konnte. 


245.   De  Beata  Maria  V. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    Salve,  mater  salvatoris, 
Vas  electum,   vas  honoris, 
Vas  caelestis  gratiae, 


2.    Ab  aeterno  vas  provisuniy 
Vas  insigne,  vas  excisum 
Manu  sapientiae. 


3.    Salve,  verbi  sacra  pareus, 
Flos  de  spina,   spina  carens 
Flos,  spineti  gloria; 


4.    Nos  spinetum,  nos  peccati 
Spiua  sumus  cruentati, 
Sed  tu  spinae  nescia. 


5.    Porta  clausa,  lons  hortorum, 
Cella  custos  unguentorum, 
Cella  pigmentaria ; 

7.    Salve,  deciis  virgiuum, 
Mediatrix  hominum. 


Salut 


is  puerpera, 


9.    Tu  convallis  liumilis, 
Terra  non  arabilis, 

Quae  fructum  parturiit ; 


6.    Cinnamomi  calamum, 

Mirram,   tus  et  balsamum 
Superas  fragrantia. 

8.    Myrtus  temperantiae, 
Rosa  patientiae, 
Nardus  odorifera. 

10.    Flos  campi,  couvallium 
Singulare  lilium, 

Christus,   ex  te   prodiit. 


384 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


11.    Tu  caelestis  paradisus 
Libanusque  uon  incisus, 
Vaporans  dulcediuem; 

13.    Tu  thronus  es  Salomonis, 
Cui  nullus  par  iu   thronis 
Arte  vel  materia; 

15.    Palmam  praefers  singularem 
Nec  in  terris  habes  parem 
Nec  in  caeli  curia ; 

17.    Sol  luna  lucidior 

Et  luna  sideribus ; 
Sic  Maria  dignior 
Creaturis  omnibus. 

19.    Salve,  mater  pietatis 
Et  totius  trinitatis 
Nobile  triclinium, 

21.    0  Maria,   stella  maris, 
Dignitate  singularis, 
Super  omnes  ordinaris 
Ordines  caelestium. 

23.    In  procinctu  constituti 
Te  tuente  simus  tuti, 
Pervicacis  et  versuti 
Tuae  cedat  vis  virtuti, 
Dolus  providentiae. 


12.    Tu  candoris  et  decoris, 
Tu  dulcoris  et  odoris 
Habes  plenitudinem. 

14.    Ebur  candens  castitatis, 
Aurum  fulvum  caritatis 
Praesignant  mysteria. 

16.    Laus  humaui  generis, 
Virtutum  prae  ceteris 
Habes  privilegia. 

18.    Lux  eclipsim  nesciens 
Virginis  est  castitas, 
Ardor  indeficiens 
Immortalis  caritas. 

20.    Verbi  tamen  incarnati 
Speciale  maiestati 

Praeparans  hospitium. 

22.    In  supremo  sita  poli, 

Nos  commenda  tuae  proli, 
Ne  terrores  sive  doli 

Nos  supplantent  hostium. 

24.    lesu,  verbum  summi  patris, 
Serva  servos  tuae  matris, 
Solve  reos,  salva  gratis 
Et  nos  tuae  claritatis 
Configura  gloriae. 


Trop.   ms.   Narbonense   saec.    12.     Cod.   Parisin.    778.  A.   —    Pros.    ms. 
Laudunense  saec.  12.    Cod.  Laudunen.  263.  B.  —  Miss.  ms.  Carnotense  saec. 

12.  Cod.  Carnoten.  520.  C.  —  Pros.  ms.  abbatiae  Cistercii  saec.  12/13. 
Cod.  Londinen.  Add.  15  722.  D.  —  Collect.  ms.  Claraevallense  saec.  12/13. 
Cod.  Trecen.  215.  E.  —  CoUect.  ms.  S.  Martini  Masciacensis  saec.  12.  Cod. 
Vatican.  3324.  add.  saec.  13.  in.  F.  —  Trop.  ms.  S.  Leonardi  Lemovicensis 
saec.  12/13.  Cod.  Parisin.  1086.  G.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense) 
saec.  13.     Cod.  Assisien.  695.  H.  —  Collect.  ms.  Gallicum  (et  Siculum)  saec. 

13.  (et  15.)  Cod.  Vatican.  3087.  I.  —  Collect.  ms.  Gallicum  saec.  13.  ex. 
Cod.  Londinen.  Egert.  274.  K.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13.  ex.  Cod. 
Parisin.  14819.  L.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saee.  13.  ex.  Cod.  Parisin. 
14452.  M.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  13/14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  liO. 
N.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  O.  — 
Miss.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin,  14448.  P.  —  Collect.  ms. 
Victorinum  saec.  15.  (13  et  16.)  Cod.  Parisin.  14872.  Q.  —  Collect  ms.  S^ 
Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 75.  Cod,  Londinen.  Add.  23935.  R.  — 
Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608  8.  — 
Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Eo^ert.  2601.  T. 
—  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  15615. 
U.   —    Miss.   ms.   S.  Mariae  Parisiensis    saec.    14.    in.     Cod.  Londinen.  AdS 


Dc  Jicata  Maria  \.  385 

1G905.  V.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovcfian.  97.  W.  — 
Orad.  ms.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17).  X.  —  Miss. 
ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  17  321.  Y.  —  Pros. 
ms.  Praedicatonim  Gallicum  (aut  Anglicum?)  saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien. 
Kawl.  lit.  g  13.  Z.  —  (Miss.  et)  Pros.  ns.  Sangenovefianum  saec.  (13.  et)  14. 
Cod.  Sangenovefian.  90.  a.  —  Miss.  ms.  Sammaglorianum  saec.  15.  Cod. 
Parisin.  Arsen.  623.  h. 

Miss.  ms.  Secoviense  saec.  12.  Cod.  Graecen.  479.  c.  —  Grad.  ms. 
Oemifanense  anni  cr.  1151.  Cod.  Stuttgardien.  Bibl.  fol.  20.  d.  —  Collect. 
nis.  Eberspacense  saec.  12.  ex.  Cod.  Oxonien.  Laud.  raisc.  150.  e.  —  Grad. 
ms.  Ratigense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  f.  —  Grad.  ms.  Aquis- 
granense  (Magistri  Arnoldi)   saec.    13.    in.     Cod.  Capit.  Aquisgraneu.  XII.  g. 

—  Grad.  ms.  S.  Thomae  Lipsiensis  saec.  13.  Cod.  S.  Thomae  Lipsien.  s.  n. 
h.  —  Grad.  ms.  Montis  S.  Mariae  saec.  13/14.  Cod.  Guelfenbyteran.  542 
(Helmst.  502).  i.  —  Epist.  ms.  S.  Clementis  (incert.  origin.)  saec.  13/14.  Cod. 
Vindobonen.  904.  k.  —  Grad.  ms.  Germaniae  meridionalis  saec.  14.  Cod. 
JJruxellen.  Fetis  1174.  1.  —  Grad.  ms.  Castri  Teriolis  saec.  14.  Cod.  Am- 
brasien.  CN  61.  m.  —  Pros.  ms.  Coustantiense  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan. 
CCIX.  n.  —  Grad.  ms.  S.  Catherinae  Divodureusis  saec.  14.  Cod.  Vatican. 
10773.  O.  — Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis  saec.  14.  Cod.  Vatican.  10769. 
]>.  —  Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23287.  q.  — 
Pros.  ms.  Rhenoviense  saec.  13/14.  Cod.  Turicen.  Rhenov.  70.  1*.  —  Lection. 
ms.  Rlienovieuse  saec.  12.  cum  Prosario  saec.  14/15.  Cod.  Turicen.  Rlienov. 
18.  8.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (Trevirense?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan. 
132.  t.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen. 
9508.  u.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec.  14/15.  Cod.  Vindobonen.  1786.  y.  — 
Grad.  ms.  Murense  saec.  14/15.  Cod.  Mui'o-Grisen.  membr.  2.  iv.  —  Miss. 
ms.  Praedicatorum  Vindobonense  anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen. 
212.  X.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioeces.  Brixinen. 
fi.  n.  y.  —  Grad.  ms.  S.  Crucis.  Augustanae  anni  1497.  Clm.  1401.  z.  — 
Pontif.  ms.  Salisburgense  saec.  14/15.  Cod.  Salisburgen.  V  3  H  132  «.  — 
Miss.  ms.  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Salisburgen.  V  1  A  11  /3.  —  Oration. 
ms.  Engelbergense  saec.  14/15.  Cod.  Engelbergon.  159.  y.  —  Grad.  ms. 
Otienburgense  saec.  15.  Cod.  Engelbergen.  1.  ().  —  Procession.  ms.  Prae- 
dicatorum  saec.  14/15.  Cod.  Sangallen.  486.  f.  —  Oration.  ms.  Friburgeuse 
anni   1475.     Cod.  Sangallen.  482.  C- 

Miss.  ms.  Gandavense  saec.  12/13.  Cod.  Bruxellen.  5235.  t].  —  Grad. 
ras.  Praedicatorum  ann.  1253 — 60.     Cod.  priv.  (Lud.  Rosenthal  Monacen.j  xh 

—  Collect.  ms.  incert.  origin.  saec.  13.  Cod  Vatican.  Regiu.  1896.  x.  — 
Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  X.  —  Miss.  ms.  Wiltunense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Trin.  Oxonien. 
8.  /L(.  —  Miss.  ms.  Aquilogiense  saec.  14/15.  Cod.  Venet.  L  III  125.  r  — 
Grad.  ms.  S.  Marci  Florcntini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florent.  T.  ^  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  (5435.  n.  —  Miss.  ms. 
S.  lobaDuis  Hierosolymitani  in  HarhMn  anu.  1485 — 1504.  Cod.  Harlemen. 
niombr.  fol.  1.  o.  —  Oration.  ms.  Flaudricuin  saec.  15.  Cod.  Londiueu.  Add. 
30059.  a. 

lietrefts  der  zahlreichcn  godruckteu  Missalien  Franlreich^^  uud  I)ci(t>:c1i- 
laniJs  (Eugland  ist  gar  nicht,  Skandiuaviou  sehr  schwach  vertroten)  vgl. 
Chevalior,  Rej).  Hymn.  Nr.  18051.  —  In  Anbetracht  dos  gut  uberlioforten 
Toxtes  beschrauken  wir  uns  auf  die  Varianten  aus  ADF — WZ  a  d  e  f  h  1  T 
'V    X   X   V   S    TI    o. 

1,  2  vas  odoris  K.  —  1  ,  3  Vas  totius  K.  —  3,  2  de  spiuis  ADFST 
d  k  1  X  r  f  —  3,  3  spinetum  v.  —  Str.  4  u.  6  fehkni  RTZ  ,^  |  tt.  --  4,  1 
poccavi  a.  —  5 ,  2  pigmeutorum  X.  ■ —  G ,  1  Cinuamouuim  D  e  V  i.  r :  et 
calanuuu  r.  —  6,  2  Mirramqiio  y.  —  6,  3  supornis  F,  suporans  I^MXO  «1  k  a. 
—  7,  2  Restauratrix  L^U\,>.  —  8  1  Virtus  FK.  —  8.  3  podifora  I.  —  Str. 
9—18  fehlen  PZ;  9—20  felilen  T  ^  ^"  77.  —  10,  2  Speciale  e.  —  11,  2  Ta 
Blume-Bannister,   Thesauri  Hyniuologiei  Prosarium.     II.  1.        25 


386 


Sequentiae  rhythniicac  et  rigmatae. 


Libanus  D.  —  12,  1  sq.  et  dulcoris  |  Tu  decoris  G;  Tu  decoris  et  amoris  | 
Tu  dulcoris  et  honoris  k.  —  12,  8  Habens  e  f  ^,  Habeas  (oder  Habens?)  H. 

—  18,  1  Tu  es  thronus  ist  willkiirliche  Korrektur  Missefs  in  seiner  Ausgabe 
„Les  Proses  d'Adam  de  Saint  Victor"  (p.  218)  ^egen  die  Textiiberlieferung 
aller  Quellen.  —  14,  2  claritatis  IX.  —  14,  8  Praesignat  G,  Praesignans 
ADFIM  e  k  A  r.  —  15,  2  habens  U  (1  (diese  Lesart  akzeptierte  Misset  1.  c). 

—  16,  3  Habens  HKST  d  h  V  x  A  tt  |;  Tenes  k  ,'/  v.  —  Str.  17  u.  18 
umgestellt  k  V.  —  17,  3  Sic  es  dignior  F.  —  18,  1  Sol  eclipsin  k.  —  18,  4 
claritas  A  ^.  —  Str.  19  sqq.  eine  besondere  Sequenz  h.  —  20,  8  Praeparas 
GI  d  A,  Praeparens  a.  —  21,  2  Pietate  V.  —  21,  4  Ordine  k.  —  22,  2  Nos 
assigna  AUNSTU  d  e  k  V  |,  —  22,  4  supplantet  1,  supplentent  z,  supplant 
o.  —  28,    2  tutente  /.  —  28,  8  Pervicaces  k,  A^^ervicacis  a.  —  28,   4  cedant 


k. 


24,    1  lesu  Christe  Domine  verbum    summi  patris  F.  —  24,    8  Salva 


reos  ADHIRSTVZ  dehlvA|7r  (wir  zweifeln,  ob  nicht  einige  dieser  Quellen 
„Solve'*  bieten);  solve  gratis  k.  —  24,  4  Nosque  tuae  maiestatis  F. 

In  a  findet  sich  die  Bemerkung:  „Prose  de  la  benoitte  vierge  Marie 
compilee  par  tres  devot  et  saint  docteur  maistre  Adam  de  Saint  Victor^'. 
Glauben  mochte  man  dieser  Autorenangabe  gern,  und  es  lalJt  sich  wohl  kein 
gewichtiger  Grmid  gegen  dieselbe  geltend  machen;  aber  ob  der  schon  mehr- 
facli  vorgelegten  Bedenken  erscheint  ein  sicheres  Urteil  gewagt.  —  Im  12. 
Jahrhundert  hat  diese  prachtvolle  Sequenz  bei  weitem  nicht  eine  so  groKe 
Verbreituug  gefunden,  wie  ^Laudes  crucis''^ ;  sie  blieb  iiberhaupt  ihi  wesent- 
llchen  stets  auf  Franhreich  und  Deutschland  beschrankt.  Besonderer  Be- 
liebtheit  erfreute  sie  sich  sichtlich  bei  den  Dominikanern:  es  ist  auffallend, 
dafi  sie  dort  auf  eine  kleine  Strophenzahl  reduziert  wurde ,  welche  genau 
der  Strophenzahl  von  ,.Ave  virgo  gratiosa''  (Nr.  278)  in  ihrer  lu-spriinglichen 
Form  entspricht.  —  Die  Melodie  ist  in  6  verschiedenen  Formen  iiberliefert ; 
die  eine  derselben  erheischt,  dafi  Str.  7  +  8  zu  einer  Strophe  vereinigt 
werden,  welcher  Str.  9+10  gegeniiberstehen ;  ebenso  waren  Str.  11  +  12 
dem  Strophenpaare  18  +  14  als  Parallelglied  gegeniiber  zu  stellen,  —  Die 
liturgische  Verwendnng  ist  fiir  die  verschiedensten  Marienfeste;  inhaltlich 
handelt  die  Dichtung  generell  de  Beata. 


3. 


o. 


9. 


246.   De  Beata  Maria  V. 

Ascribitur  Adamo  de  S.  Victore. 


1.    0  Maria,   stella  maris, 

Pietate  singularis, 

Pietatis  oculo 


In  hac  valle  lacrimarum 
Nihil  dulce,  nihil  carum, 
Suspecta  sunt  omnia. 

Caro   nobis  adversatur, 
Mundus  carni   suffragatur 
In  nostram  perniciem ; 

Et  peccamus  et  punimur 
Et  diversis  irretimur 
Laqueis  venantium. 

Tot  et  tantis  irretiti 
Non  valemus  his  reniti 
Nec  vi  nec  industria; 


2.    Nos  digneris  intueri, 
Ne  cuncteris  misereri 
Naufraganti  saeculo. 

4.    Quid  hic  nobis  erit  tutum, 
Cum  nec  ipsa  vel  virtutum 
Tuta  sit  victoria? 

6.    Hostis  instat  nos  infestans, 
Nunc  se  palam  manifestans, 
Nunc  occultans  rabiem. 

8.    0  Maria,   mater  Dei, 

Tu  post  Deum  summa  spei, 
Tu  dulce  refugium, 

10.    Consolatrix  miserorum, 
Suscitatrix  mortuorum, 
Mortis  rumpe  retia. 


iJc  Jjeata  Maria  V.  387 

11.    Iiitendeutes  tuae  laudi         12.    QuaepostChristuiii  primasedes, 
Nos  attende,   nos  exaudi,  Inter  Cliristi  coheredes 

Nos  a  morte  libera;  Christo  nos  adnumera. 

1-j.    lesu  mitis  et  benigne,  14.    Munus  nobis  da  salutis 

Cuius  nomen  est  insig'ne,  In  defectu  constitutis, 

Dulce,   salutiferum,  Plenitudo   munerum. 

15.    Pater,   tili,   consolator,  16.    Solo  nutu  pietatis 

Unus  Deus,   unus  dator  Fac  nos  simplae  trinitatis 

Multiformis  gratiae,  Post  spem  frui  specie. 

Tiop.  et  Pros.  iii.s.  Placentinuin  anni  cr.  1200.  Cod.  Capit.  Placentin. 
<>5.  A.  —  Grad.  ms.  Aquisy-ranenso  (Magistri  Arnoldi)  saec.  13.  in.  Cod. 
Cajjit.  Aquisgranen.  XII.  Ji.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  18. 
Cod.  Assisien.  695.  C.  —  Miss.  ms.  Parisiense  (postea  Sorbonnae  Parisiensis) 
saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  15615.  D.  — Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18.  ex. 
Cod.  Parisin.  14452.  E.  —  Grad.  ms.  Victoriuum  saec.  18/14.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  110.  F.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
197.  G.  —  Collect.  ms.  Victorinum  sacc.  15.  (18.  et  16 )  Cod.  Tarisin.  14872. 
H.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905.  I.  — 
Miss.  ms.  l*arisiense  saec.  14.  Cod.  Sangenovefian.  97.  K.  —  Miss.  ms. 
Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  880.  L.  —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Piscia- 
censis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  M.  —  (Miss.  et)  Pros.  ms.  Sange- 
novetianum  saec.  (18,  et)  14.  Cod.  Sangenovefian.  90.  N.  —  Miss.  ms.  S. 
Sepulcri  Parisiensis  anni  1880.  Cod.  llafnien.  Tliott.  S.  fol.  146.  O.  —  Miss. 
ins.  Sanimaglorianuni  sacc.  15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  623.  P.  —  Cantion. 
ms.  incert.  origin.  saec.  15.  Cod.  Vatican.  4885.  Q.  —  Oration.  ms.  Francis- 
canum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  8639.  K.  —  Pros.  ms.  Caeles- 
tinonun  Parisiense  anni  1532.  Cod.  Parisin.  Mazar.  448  (758).  S.  —  Trop. 
ins.  I^ublinense  saec.   14.     Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  T. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  U.  —  Miss.  Fontisebraldense  impr. 
Parisiis  1544.  V.  —  Miss.  Leonensc  impr.  Parisiis  1526.  \V.  —  Miss.  S. 
Victoris  Parisiensis  impr.  J'arisiis  1529.  X.  —  Miss.  Athanatense  impr.  Lug- 
duni  1581.  Y.  —  Miss.  Gratianopolitanum  impr.  Gratianopoli  1582.  Z.  — 
Miss.  liaiocense  hn\n\  Kotomagi  1545.  a.  —    BLOXY  a  sind  niclit  ItoUationiert. 

1,  1  Ave  .Maria  stella  maris  H.  —  1,2  Dignitate  Z  —  2,  2  Xec 
CFGMPKSUZ.  —  3,  2  Xihil  tutum  FGMPSZ;  nihil  clarum  FGIMPQHSZ.  — 
4,  1  hic  erit  nobisZ;  tuum  (st.  tutum)  II.  —  5,  1  adulatur  Q.  — 6,  1  intrat 
I.  —  7,  1  Et  punimus  A.  —  8,  2  summae  spci  FGMPQSZ.  —  11.  1  Assis- 
tentes  Q.  —  12,  8  Xos  Christi  I.  —  18,  1  mitis  ac  DIU.  —  14,  3  numerum 
C.  —  15,  8  Septiformis  EHN.  —  16,  2  simplex  C. 

Es  ist  kaum  zu  bezweifeln,  daB  diese  herrliche  Sequenz  in  H-ankreidi 
und  zwar  wohl  in  1'an's  entstand ,  wenng-leich  wir  nicht  dcn  groUen  Vic- 
toriner  Adam  mit  Sichcrheit  als  Dichter  zu  bezeichnen  berechtigt  sind.  Str.  1 
erinnert  sehr  an  Str.  21  der  Se^iuenz  .^Salve  mater  salvatoris''  (Xr.  245). 
Peachtung  verdient,  daU  die  Schlulibitte  an  Cliristus  gerichtet  ist  und  mit 
ciner  J)oxolof/ie  abschlicBt. 

247.  I)o  Beata  Maria  V. 

1.    Ave,  sitlus,   lux  dieruni,  2.    Ave,  verbi  summi  paren.s=. 
Ave,  gemma  mulierum,  Ave,   rosa  spina  careus, 

Quae  lactasti  regem  vorum,  Per  te  virot  mundus  areus, 

Genitorem  lilia.  Per  te  datur  venia. 


388  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

3.    Ave,  verbi  Dei  cella,  4.    Muiidum  pingis  novo  flore, 
Mundi  decus,  maris  stella,  Florem  paris  novo  more 

Serva  servos  a  procella  Virgo   manens  cum  pudore 

Maris  liuius  noxia.  Novi  floris  gratia. 

5.    Regis  mater  et  regina,  6.    Dele  culpas,  o  Maria, 
Morum  dux  et  disciplina,  Placa  regem  prece  pia, 

De  malorum  nos  sentina  Quia  per  te  patet  via 

Perduc  ad  caelestia.  Ad  aeterna  gaudia. 

Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  A.  — 
Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d  5.  B.  —  Collect. 
ms.  Chiraevallense  saec.  15.  Cod.  Trecen.  1612.  C.  —  Oration.  ms.  Francis- 
canum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  D.  —  Horar.  ms.  Gallicura 
saec.  15/16.     Cod.  Vatican.  Regin.  162.  E. 

Oration.  ms.  Nunbergense  saec.  14.  in.  Cg-m.  Monacen.  101.  F.  — Miss. 
ms.  Secoviense  anni  1320.  Cod.  Graecen.  469.  G.  —  Oration.  ms.  (yarthusiae 
Pragensis  dictum  „Scala  caeli"  saec.  14.  Cod.  Pragen.  XIII  E  3.  H.  — 
Miss.  ms.  Pragense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Bohem.  XVI  A  13.  I.  —  Grad.  ms. 
S.  Georgii  Pragensis  saec.  16.  Cod.  Pragen.  VII  A  13.  K.  —  Oration.  ms. 
Underdori^ense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  7815.  L.  —  Oration.  ms.  Ebers- 
pergense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  6053.  M.  —  Miss.  ms.  Ah'ispacense  saec. 
15.  Clm.  Monacen.  2873.  N.  —  Miss.  ms.  Strigoniense  saec.  15.  Cod.  Salis- 
burgen.  V  1  B  23.  O.  —  Miss.  ms.  Monstrolense  saec.  15.  Cod.  Semin.  Bri- 
xinen.  47  (C  5).  P.  —  Grad.  ms.  Taistense  anni  1493.  Cod.  Mus.  Dioecesan. 
Brixinen.  s.  n.  Q.  —  Grad.  ms.  S.  Oswaldi  in  Zwolfmagrein  anni  1430.  Cod. 
Mus.  Bolsanen.  7/4.  R.  —  Oration.  ms.  Vallis  locosae  saec.  15.  Cod.  Labacen. 
147.  S.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis  saee.  16.  Cod.  Petrin.  a  III 
20.  T.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Coloniense  saec.  15.  Cod.  Darmstadien. 
2772.  U.  —  N  u.  S  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  Virgo  (st.  Ave)  A.  —  1,  3  Christum  verum  C,  regem  regum  EGH 
IKLT.  —  1,  4  Genitoris  E.  —  2,  1  Ave  regis  A,  Ave  verbi  sacra  EI,  verbi 
sacri  M,  verba  sacra  U,  verbi  superni  T.  —  2,  2  spinis  HFMQ.  —  2,  3  sq. 
Ave  virga  Aaron  arens  |  Profhiens  amygdala  K.  —  2,  3  Per  quam  LM ;  mundus 
viret  EHILMTU.  —  3,  2  Caeli  decus  HILM;  Clara  gignis  solem  stella  K.  — 
3,  3  Salva  H ;  Qui  nos  servet  a  procella  K.  —  3,  4  Mundi  huius  CEH — MU. 
—  4,  1  novo  prole  F.  —  4,  2  Prolem  F;  parens  EPU,  profers  C;  miro 
more  CILMOPU.  —  4,  3  cum  honore  FOT.  —  4,  4  Novitatis  gratia  A.  —  .  ^ 
5,  1  Mater  regis  EHILMU.  —  5,  3  nos  raina  E.  —  5,  4  Duc  P.  —  6,  2  f 
Regem  placa  FHIMU,  lesum  placa  EL,  Roga  patrem  D.  —  6,  3  datur  via 
ETU;  Per  te  nobis  detur  IILM,  Nobis  per  te  detur  I.  —  Str.  5  u.  6  lauten  in  K: 


5.    Fili  virginis  Mariae,  6.    Ut  redempti  morte  tua 
Audi  nos,  precamur,  pie  In  sanctorum  consortia 

In  hac  valle  miseriae  Perducamur  recta  via 

Relaxando  vitia,  Ad  aeterna  gaudia. 

Schema  und  Melodie  ist:  „Verbum  hovum''^ ;  B  jedoch  bietet  eine  be- 
sondere  Sirgweise.  —  Die  Ursprungsstatte  dieser  Sequenz,  die  in  kein  ge- 
drucktes  Missale  ilberging  (nur  Str.  5  u.  6  wurden  als  besondere  Sequenz 
in  das  Miss.  Zagrabiense  impr.  Venetiis  1511  aufgenommen),  laBt  sich  schwer 
bestimmen,  wenngleich  man  am  ehesten  auf  Frankreich  raten  mochte. 

Eine  eigentiimliche  F;issung  erhielt  diese  Sequenz  im  Miss.  ms.  Ratin- 
gense  saec.  13.  in.  Clm.  Monacen.  10075.  Durch  andere  Reihenfolge  der 
Strophen  (es  folgen  sich  Str.  4,  1,  5,  2,  6;  Str.  3  ist  ausgefallen)  und  durch 
textliche  Anderung   des  Anfangswortes   zweier  Strophen  ergibt  sich  dort  das 


I 


De  Beata  Maria  V. 


389 


Akrosticlion:  Maria,  namlich  >Str.  1:  Mundum  pignis;  Str.  2:  Ave  sidus ; 
Str.  3:  Regis  mater;  Str.  4 :  In  te  verbum  sacra  parens  (st.  Ave  verbi  summi 
parens):  Str.  5:  Aufer  culpas  (st.  Dele  culpas).  —  Es  ist  kein  Zweifel ,  daB 
hier  eine  nachtrdglich  gemachte  Umformung'  vorliegt  zu  dem  Ende,  um  das 
bezeichnete  Akrostichon  zu  erhalten;  dabei  ist  in  Str.  4  die  Umanderung 
recht  ungeschickt  gemacht:  „In  te  verbum,  sacra  parens,  |  Tu  es  rosa  spina 
carens."  Diepe  Sequenz  istdort  voneinerHanddesausgehenden  13.  Jahrhunderts 
auf  das  1.  Hlatt  der  Hs.  eingetragen.  Vgl.  Arnold  JJrcsen,  Ein  Ratinger 
MeBbuclikodex.  Sonderabdruck  aus  d.  Jhrb.  d.  Diisseldorfer  Geschichtsver- 
eins.     Diisseldorf  1913,  S.  3  f. 


248.  De  Beata  Maria  V. 


1.     Uterus  virgineus 

Thronus  est  eburneus 
Regis  Salomonis, 

3.    Salomon  pacificus, 
Summi  patris  unicus 
Hunc  elegit  thronum ; 

5.    Haec  est  sedes  gratiae, 
Domus  pudicitiae, 
Sedes  summi  Dei. 

7.    Sicut  vellus  maduit 
De  caelesti  rore, 
Sic  venter  intumuit 
Servato  pudore ; 

y.    Haec  est  aromatica 
Cella  creatoris, 
Utilis  et  unica 
Medela  doloris, 

11.    Haec  vas  pigmentarium, 
Kegale  palatium, 
Domus   est  cedrina, 

13.    0  sancta  virginitas, 

Nostra  nequit  parvitas 
Te  digne  laudare, 

15.    l*ulchrior  sideribus 
Et  prae   mulieribus 
Cunctis  benedicta, 

17.    In  tc  pluit, 
In  te  fluit 

Deus  suam  «ratiain  ; 


2.    Thronus  admirabilis, 
Dispar  et  dissimilis 
Universis  thronis. 

4.    Virgo  thronus  exstitit, 
Cui  Deus  praestitit 

Tam  praecellens  donum. 

G.    In  hac  sede  residet 
Dominus,  qui  praesidet 
Universae  rei. 

8.    Nec  vellus  corrumpitur 
Imbre   pluviali, 
Nec  pudor  amittitur 
In  conceptu  tali. 

10.    Nardus  odorifera, 

Quae  fundit  odorem, 
Oliva  fructifera, 

Virga  ferens  florem. 

12.    Angelorum   domina, 
Benedicta  femina, 
Caelorum  regina. 

14.    Continens  in  gremio, 
Quem  nec  caeli   regio 
Potest  sustentare. 

1(3.    Placa  tuum  hlium 
Et  purga  fidelium 
Omnium   delicta. 

18.    Ergo  tuae 
Nobis  })lue 

Gratiae  clenKMitiaui. 


390  Sequcntiae  rhythniicae  et  riginntae. 

19.    Ad  beati  20.    Et  cunctoriim 

Tni   nati  Delictorum 

Nos  transfer  praesentiam  Confer  indulgentiam. 

Grad.  ms.  Gallicnm  saec.  13.  Cod.  Bruxellen.  Fetis  1178.  A.  —  Collect. 
nis.  Gallicum  (et  Siculum)  saec.  13.  (et  15.)  Cod.  Vatican.  3087.  13.  —  Trop. 
ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  add.  saec.  13.  C.  — 
Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.     Cod.  Parisin.  3639.  D. 

Miss.  ms.  Lambreclitense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  E.  —  Miss. 
ms.  S.  Floriani  saec.  14,  Cod.  Florian.  III  221  A.  F.  —  Miss.  ms.  Pah.- 
viense  saec.  14.  Cod.  Plorian.  XI  388.  G.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec. 
14.  Cod.  Zwettlen.  229.  H.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm  Monacen. 
23054.  I.  —  Miss.  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Chn.  Monacen. 
9508.  K.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  L.  — 
Cantion,  rns.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  M.  —  Grad.  ms. 
Carmelitarum  saec.  14/15.  Clm.  Monacen.  23027.  N.  —  ]Miss.  ms.  Melicensc 
saec.  14.  Cod.  Lincen.  T  p  8.  O.  —  Miss.  ms.  Salisburgense  anni  1490. 
Cod.  Vindobonen.  1778,  P.  —  Grad,  ms.  Lunaelacense  saec.  15,  Cod.  Vindo- 
bonen.  3787.  Q.  —  Pros.  ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977. 
li.  — Miss  ms.  8.  ]MagclaIenae  Claustroneoburgensis  sacc.  15.  Cod.  Claustroner»- 
burgen.  957.  S.  —  Grad.  ms.  Pragense  anni  1473.  Cod.  Mus.  Bohem.  XII 
A  1.  T.  —  Miss.  ms.  S.  lacobi  Brunensis  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen. 
9.  U.  —  Miss.  ms.  Strigoniense  anni  1480.  Cod.  ^NIus.  Hungar.  222.  V.  — 
Cation.  ms.  Hungaricum  saec.  15.  Cod.  Mus.  Hungar.  243.  W.  —  Grad. 
ms.  TaistensG  anni  1493.  Cod.  ^Ius.  Dioecesan.  Brixinen.  s.  n.  X.  —  Grad. 
ms.  Aquilegiense  saec.  15.  Cod.  Archiep.  Utinen.  fol.  34.  Y.  —  Oration. 
ms.  A^allis  locosae  saec.  15.  Cod.  Labacense  147.  Z.  —  Hj-nin.  et  Pros.  ms. 
Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  a.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi''  anui   1.507.     Cod.  Sangallen.  546.  b. 

Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  C.  —  Miss.  Pataviense  impr. 
Augustae  1494.  d.  —  Miss.  Pataviense  impr.  Augustae  1505.  6.  —  Miss. 
Baiocense  impr.  Rotomngi  1504.  f.  —  Miss.  [Franciscano  ]  Romnnum  impr. 
Lugduni  1535.  g.  —  Kollationiert  sind  ABD— MPQRVWXY  a  e  f  g. 

Str.  1  u.  2  umgestcllt  A.  —  1,  3  Veri  Salomonis  B.  —  2,  1  Thorus 
I.  —  3,2  Summi  patris  ABEQR  f,  die  iibrigen:  Summi  regis ;  letztere 
Korrektur  lag  nahe  wegen  „Thronus"*,  filius  (statt  unicus)  a,  nuntius  E.  — 
4,  1  Ergo  thronus  FI;  Thronus  virgo  L.  —  4,  1  sq.  Thronus  cui  exstitit  [ 
Deus  qui  praestitit  H.  —  4,  2  Deus  cui  G.  —  4,  3  praecellens  FGHIKLWXY. 
—  Nach  Str.  4  fiigen  DV  a  g"  ein: 

a.    Haec  est  losepli  horreum,  b.    Haec  vas  fundens  oleum, 

Quod  non  aperitur:  Quod  non  cxhauritur. 

a  und  b  umgestellt  B.  Diese  gleichen  Strophen  stehen  in  BE  f  nach 
Str.  6.  In  X  .ist  die  Strophenfolge :  4;  9;  10;  7;  8;  5;  6;  11  usw.  —  5,  1 
est  fides  gratiae  G  f  g".  —  5,  3  Domus  summi  AX ;  summi  regis  W.  —  6,  1 
Hacc  est  in  qua  re.sidet  D;  In  hac  domo  E.  —  6,  2  qui  praevidet  X.  — 
6,  3  Universo  regi  Y.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt  BFI.  —  7,  1  Siccum  vellus 
X.  —  7,  2  in  W.  —  7,  3  intonuit  A.  —  8,  1  Et  vellus  A.  —  9,  3  sq.  und 
Str.  10  lauten  in  P: 

Nardus  odorifera  |  Caelici  saporis, 
Oliva  fructivera,  j  Virga  ferens  Rortm, 
Arbor  salutifera  |  Gignens  vitae  rorem. 

9,  3  Humilis  Q,  Nobilis  KX.  —  9,  4  languoris  EQ.  —  10,  2  Effudit 
FGHILMQWY,  Eflfundit  KV  e,  Quae  fudit  A.  —  10,  4  Virgo  K;  Virga  gig- 
iiens  W.  —  11,  1  Ut  va.s  H,  Hoc  vas  GX.  —  11,  2  Regali  B.  —  11,  3  haec 
(st.  est)  DE  g".  —  12,  1  Haec  angelorum  D  g".  — 


De  lieata  Maria  V. 


391 


18,  2  nescit  BPQRV  a  C  g.  —  14,  1  Contiues  IKLMl^QVX  a,  Siistinens 
A  f,  Sustines  D  g".  —  14,  2  nec  fehlt  f;  non  (st.  nec)  ABD.  —  14,  3  Non 
potest  f;  Valet  E;  sustinere  W.  —  15,  1  Pulclirior  virfrinibus  ABDKPR  a  f  gT 
(vielleiclit  richtig).  —  15,  3  Virp^o  (st.  Cunctis)  E.  —  16,  1  Placa  nobis  (st. 
tuum)  DELMQ  f  g.  —  16,  2  Expurg-a  DV  g.  —  16,  3  Criminuni  X.  —  16,  2 
sq.  in  P:  Et  omnium  fidclium     |  Tu  purga  dolicta.  —  Str.    17 — 20  fehlen  B. 

—  17,  1  u.  2  umgestellt  AY.  —  18,  3  Salutis  clementiam  P,  Xobi.s  affluentiam 
V.   —  Str.  19  u.  20  umgestellt  W.    -  19,    3  Transfer  nos   DFPQRV  a  e  ^. 

—  20,  1  Et  nostrorum  BDERV  a  e  f  g.  —  20,  3  Nos  fer  ad  P. 

Franlcreich  ist  sehr  schwach  durch  Quellen  vertroten ;  und  doch  mochte 
man  glauben,  daB  dort  im  18.  Jahrh.  die  Sequonz  entstand,  aber  trotz  ihrer 
Schonheiten  ebendort  weniger  Anklang  fand,  nls  in  Dnttf<chlmuL 


1.    JMariae  praocoiiio 
Sorviat  cum  gaiidio 
Fervens  desiderio 
Veriis  amor. 


241).   De  Beata  Maria  V. 

2 


Amoris  sufitVag'io 
Praesentetur  filio 
Matris  in   obse(juio 
Cordis  clamor. 


3.    Ave,   salus  liominum, 
Virgo,   decus  virginum, 
Te  decet  post  Dominum 
Laus  et  honor. 


4.    Tu  rosa,   tu  lilium, 
Cuius  Dei  filium 
Carnis  ad  conubium 
Traxit  odor. 


5.    Ave,  manans  satie. 
Fons  misericordiae, 
Vera  mcntis  sauciae 
Medicina; 


G.    Tu  pincerna  veniae, 
Tu  lucerna  gratiae, 
Tu   superna  gloriae 
Es  regina. 


7.    Ave,  carens  carie, 
Speoulum   munditiae, 
Venustans  ecclesiae 
Sacramentum : 


8.    Tu  linis  miseriae. 
Tu  ver  es  laetitiae, 
Pacis  et  concordiae 
Condimentum. 


^t.    0  felix  puerpera, 
Nostra  ])ians  scelera, 
lure  matris   impera 
Redemptori : 


10.    Da  fidei   foedera, 
Da  salutis  opera, 
Da  in  vitae  vespera 
Bene  mori. 


Crad.  m.s.  Callicuui  saoc.  11  12.  Cod.  Bruxellen.  Foti>  1172.  add.  saec. 
13.  A.  Crad.  ms.  Cameraconse  saec.  12.  Cod.  Caaieracen.  62  (61).  add. 
saec.  13.  P).  —  Grad.  nis.  Altaripensc  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit. 
d  5.  C.  --  Brev.  ms.  Ao^aunense  (?  Montis  lovis)  saec.  13  14.  Cod.  Roman. 
An;>-olic.  440  (D  V  9).  D.  —  Miss.  uis.  EI)roiconse  saoc.  1H'14.  C(.d.  Roto- 
niao-on.  305.  E.  —  Brov.  ms.  S.  Sopulcri  Cadomonsis  saec.  13  14.  Cod.  Parisiu. 
Aiscn.  279.  V.  —  Miss.  ms.  S.  Petri  Cadomensis  anni  1451.  Cod.  Cadonien. 
Mancol  s.  n.  F*.  —  Miss.  nis.  Carnotonse  saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien.  Miso. 
lituror.    844.  G.  —  (Miss.    ms.  S.  Barbarao    in  Algia   saoc.    12.)  cum  Prosario 


392  Sequenliae  rhythmicae  et  rigmatae. 

saec.  13/14.  Cod.  Sangenovefian.  96.  H.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec. 
14.  Cod.  Parisin.  1107.  I.  —  ^liss.  ms.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec,  14. 
Cod.  Parisin.  1106.  K.  —  Miss.  ms.  TuUense  saec.  14.  Cod.  Spinalien.  116 
(20).  L,  —  Brev.  et  Miss.  ins.  Cathalaunense  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
595.  M.  —  Miss.  ms,  Cathalaunense  saec.  15.  Cod,  Parisin.  840.  N.  —  Miss. 
ms.  S.  Albini  Andegavensis  saec.  15,  Cod.  Andegaven.  86.  O.  —  Trop.  ms. 
Claromontense  saec.  15.  Cod,  Claromonten,  57.  P.  —  Miss.  ms.  Gemeticense 
anni  1485.  Cod.  Rotomagen.  301.  Q.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense 
saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  R.  —  Collect.  ms.  Ludovici  ducis  Aurelia- 
nensis  saec.  15.     Cod.  Parisin-  458.  R*. 

Miss.  ms.  Cremifanense  saec.  14.  in.  Cod.  Cremifanen.  132.  S.  —  Miss. 
ms.  Admontense  saec.  13/14.  Cod.  Admonten.  751.  add.  saec.  14,  T.  —  Grad. 
ms.  Castri  Teriolis  saec.  14.  Cod.  Ambrasien.  CN  61.  U.  —  Grad.  ms» 
Secoviense  (?)  postea  Veldidenense  saec.  14.  Cod.  Oenipontan,  710,  V.  — 
Grad,  ms.  Germaniae  meridionalis  saec.  14.    Cod,  Bruxellen,  Fetis  1174.  W, 

—  Miss.  ms.  Lambrechtense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  W*.  —  Grad, 
ms.  Mosburgense  anni  1360.  Cod.  Univ.  Monacen.  156  fol.  X.  —  Cantion. 
ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Engelbergen.  314.  Y.  —  Miss.  ms,  Frisin- 
gense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  Z,  —  Miss.  ms.  Zwettlense  saec.  13. 
Cod.  Zwettlen.  398.  add.  saec.  14.  a.  —  Miss.  ms.  Metense  saec.  14.  Cod. 
Capit.  Treviren.  161.  h.  —  Miss.  ms.  S.  Stephani  Metensis  saec.  15.  Cod. 
Meten.  12.  b*.  — Miss,  ms.  votivum  Altae  Superioris  anni  1452.  Clm.  Monacen. 
9508.  C.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2873.  d.  —  Cantion, 
ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716  e.  —  Miss.  ras.  Lunaelacense 
saec,  15,  Cod.  Vindobonen,  3795.  f.  —  Grad.  ms.  Lunaelacense  saec.  15. 
Cod,  Vindobonen.  3787,  g".  —  Miss.  ms,  Sanblasianum  anni  1482.  Cod.  Paulan. 
25.  2.  15.  (Blas.  memb.  61).  h.  —  Miss.  ms.  Trevirense  saec.  15.  Cod.  Capit» 
Treviren.  159.  i.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507. 
Cod.  Sangallen.  546.  k. 

Grad.  ms.  Praemonstratense  saec.  14,  in.  Cod.  Bruxellen.  11396.  L  — 
Miss.  ms.  votivum  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Lucernen.  3.  m.  —  Grad. 
ms.  Franciscanum  saec.  14,  Cod.  Graecen.  36.  il.  —  Grad.  ms.  Franciscano- 
Romanum  saec.  14/15.  Cod.  Roman.  Vitt.  Eman.  XX  (Varia  290).  0.  —  Oration. 
ms.  Franciscanum  saec.  15.  Cod.  Petrin.  a  I  14.  p.  —  Prosar.  ms.  Carmelitarum 
Vilvordense  anni  1418.  Cod.  Bruxellen.  11359.  q.  —  Miss.  ms.  Teutonicorum 
anni  1415.  Cod.  Mus.  Zwollen.  749  (390).  r.  —  Grad.  ms.  S.  Sepulcri  Har- 
lemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  membr.  fol.  7.  S.  —  Miss.  ms.  Novio- 
magense  saec.  15.     Cod.  Mus,  Noviomagen,  I  a  2.  t. 

Es  kommen  hierzu  zahlreiche  gedruckte  Missalien  franzosischer  und 
zwar  nur  franzdsischer  Diocesen  (abgesehen  einzig  von  2  Missalien  aus 
Agram  und  Liittich);  die  meisten  derselben  sind  verzeichnet  von  Chevalier, 
Rep.  Hymn.,  Nr.  11162.  —  Kollationiert  sind  ABCDFGHIMPTUWZ  a  b  C 
f— h  k-q. 

1,    1  Ave  praeconio  p.  —  1,2  serviant  L  —  1,   3  Cordis  desiderio  D. 

—  2,4  Verus  clamor  q,  Corde  clamor  Z.  —  4,  2  Virgo  Dei  filium  p.  — 
4,  3  Ad  carnis  C;  post  conubium  U.  —  4,  3  sq.  Traxit  ad  conubium  |  Caruis 
f  g.  —  4,  4  Traxit  amor  0.  —  5,  1  manas  T,  manens  sacie  U,  manens 
facie  I,  manna  gratiae  H,  vernans  facie  p.  —  5,  3  Plena  mentis  Z;  menti 
B;  saucia  p.  —  6,  1  piscerna  CD;  gratiae  Z  a.  —  6,  2  veniae  Z  a,  gloriae 
I  p,  —  6,3  supernae  CGUW  c  f  g  h  m  n;  gratiae  I  1  p,  curiae  U.  — 
Str.  7  u.  8  fehlen  Z.  —  7,  3  sq.  und  8,  3  sq,  umgestellt  a.  —  7,  3  Venustas 
g,  Verum  dans  1,  —  8,  1  Tu  situs  P;  miseris  p.  —  8,  3  et  iustitiae  T.  — 
8,  4  Nutrimentum  T.  —  9,  2  Nostra  planans  h  m.  —  9,  3  Vice  matris  TU. 

—  9,4  Salvatori  U  b  p.  —  Str.  10  fehlt  M.  —  10,  3  Nos  in  h,  —  Nach 
10,  4  in  k:  Amen  et  Amen,  Fiat  et  Fiat;  oremus  omnes,  omnes  oremus. 

W  und  k  bieten  je  eine  besondere,  von  der  gewohnlichen  abw^eichende 
Melodie.  —  Der  Ursprung  dieser  Sequenz  ist  offenbar  in  Franlcreich  zu 
suchen.     Der  Suden  Deutschlands,   welcher   vom   14.  Jahrh.  an  dieses  Lied. 


J)e  Beata  Maria  V. 


395 


in  der  Liturgie  reclit  ergiebig  verwendete,  bot  ihm  in  den  gedruckten  Missalien 
nirgends  mehr  einen  Platz.  —  Der  Rhythmus  verlangt  namentlich  in  dem 
Anfangsverse  der  meisten  Strophen  (1  •,  2 ;  4 ;  8 ;  9  ;  10)  die  Betonung  ^  I  ^  ^  I  \^  t 
statt  der  trochaischen  /  w  /  w  /  w  /. 


250.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Vciii,   virgo  virginum, 
Veni,  lumen  luminum, 
Veni,  vena  veniae-, 

3.    Oonsolatrix  inclita, 
Veni,  vide,  visita 
Certantes  in  acie^ 

5.    Veni,  lesse  virgula, 
Veni,  rosa,  primula, 
Rosa  carens  carie ; 

7.    Magna,  maior,  maxima, 
Reple  cordis  intima 
Caelesti  temperie ; 

9.    Ut  nos  iungat  superis 
Dans  nobis  in  dexteris 
Post  spem  frui  specie. 


2.     Veni,   salus  hominum, 
Veni,   splendor  ordinum 
Caelestis  militiae. 

4.    Nos  rege,  nos  excita, 
Nos  fove,   nos  suscita 
De  lacu  miseriae. 

6.    Peccatorum  vincula 
Rumpe  prece  sedula 
Praesentis  familiae. 

8.    Consolatrix  optima, 
Esto  nobis  proxima 
Rogans  regem  gloriae, 

10.    Quae  regina  diceris, 
Miserere  miseris, 

Virgo,  mater  gratiae. 


Liber  ms.  ^Iiracuh)rum  B.  M.  V.  saec.  18.  Cod.  Parisin.  Arsen.  3517, 
A.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (VKemense)  saec.  13.  Cod.  Assisien.  695.  add, 
saec.  13.  B.  —  Collect.  ms.  Gallicum  (et  Siculum)  saec.  13.  (et  15.)  Cod. 
Vatican.  3087.  C.  — -  Miss.  ms.  Carnotense  saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien. 
Misc.  liturg.  344.  D.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
1107.  E.  —  Grad.  ms.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
17329  F.  —  ^liss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
Arsen.  608.  G.  —  Grad.  ms.  Kotomagense  saec.  14  15.  Cod.  Parisin.  905.  H. 
—  Pros.  ms.  Caelestinorum  Parisiense  saec.  ^''IS.  Cod.  Parisin.  Mazarin. 
447.  (757).  L  —  Miss.  ms.  Montis  S.  Michaelis  saec.  15.  Cod.  Abrincen. 
43.  K.  —  Pros.  ms.  Franciscanum  Gallicum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  1339. 
L.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15'16.    Cod.  Parisin.  3639.  M. 

Trop.  ms.  Wingartense  (?)  saec.  13.  Cod.  Stuttgardien.  HB  I  Asc.  95. 
N.  —  Miss.  ms.  Secoviense  anni  1320.  Cod.  Graecen.  469.  O.  —  Trop.  ms. 
Secoviense  anni  1345.  Cod.  Graecen.  756.  P.  —  Miss.  ms.  Pataviense  saec. 
14.  Cod.  Zwettlen.  2'2i).  Q.  —  Miss.  ms.  Vallis  S.  Gregorii  Monasteriensis 
saec.  13.  Cod.  Colmarien.  409.  add.  saec.  14.  K.  —  Miss.  ms.  S.  Aruulfi 
Metensis  anni  1321.  Cod.  Meten.  133.  S.  —  Miss.  ms.  Metense  saec.  14, 
Cod.  Capit.  Treviren.  161.  T.  —  Miss.  ms.  Frisingonse  saec.  14.  Chn.  Monacen. 
23054.  U.  —  Grad.  ms.  Mosburgense  anni  1360.  Cod.  l^niv.  Monacen.  156 
fol.  V.  —  (Grad.  ms.  Scaphusiense  saec.  13.  ex.  et)  Prosar.  Ittingense  saec, 
14.  Cod.  Turicen.  Khcnov.  23.  W.  —  Cantion.  ms.  Engelborgense  anni  1372. 
Cod.  Engolbergen.  314.  W*.  —  Collect.  ms.  Eremitarum  S.  Augustini  Vindo- 
bonensium    saec.    14/15.     Cod.    Vindobonen.    5094.    X.  —   iliss.    m^.  Lamba- 


c^nee    saec.  15.     Cod.  Lambacen.  215.  Y.  —  Miss.  ms.  votivum  Altao  S 


upc- 


394  Sequentiae  rhythniicae  et  rigmatae. 

rioris  anni  1452.  Clm.  Monacen.  9508.  Z.  —  Oration.  ms.  Tegurinum  anni 
1490.  Clm.  Monacen.  19824.  a.  —  Miss.  ms.  Altovadense  saec.  15.  Cod, 
Altovaden.  LXX.  b.  —  Mi.ss.  ms.  S.  lacobi  Brunensis  anni  1490.  Cod.  S. 
lacobi  Brunen.  17.  b '''.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni 
1507.     Cod.  Sangallen.  546.  c 

Grad.    ms.  Praemonstratense   saec.    14.    in.     Cod.    Bruxellen.    11896.  d. 

—  Grad.  ms.  Franciscanum  saec.  14.  Cod.  Pragen.  I  E  12.  e.  —  Miss.  ms. 
Praedicatorum  Suecicum  saec.  15.     Cod.  Upsalen.  415.  f. 

Es  kommt  hinzu  eine  Unzahl  gedruckter  Missalien  franzosisclier  und 
(leutsclier  Diocesen,  die  ein  ahnliehes  Bild  der  liturg^ischeu  Verbreitung  er- 
geben,  wie  die  handschriltlichen  Quellen ;  vgl.  Chevalier,  Rep.  Hymn.  21280. 

—  Wir  notieren  die  Varianten  aus  ACDEGNPQRTWY  C  d. 

1,  2  salus  hominum  AT.  —  1,  3  vena  gratiae  P.  —  2,  1  salus  omnium 
KW,  lumen  luminum  T,  splendor  ordinum  A.  —  2,  2  splendor  cordium  PTY, 
splendor  luminum  Q  ,    mater    agminum  A.  —  3,    2  Nos  vide  nos  visita  EW. 

—  3,  3  Certantes  piacie  C,  Certantes  Maria  Y.  —  4,  1  u.  2  Nos  rege  u. 
Nos  fove  umgestellt  QY.  —  5,  2  Veris  rosa  CD.  —  5,  .3  Carens  omni 
P ,  Veni  carens  scoria  Y.  —  6,  2  Solve  P.  —  Str.  7  u.  8  umgestellt  N.  — 
7,  1  Interventrix  optima  QY,  O  lux  beatissima  RT,  Virgo  serenissima  CD.  — 
7,  2  corda  intima  Y.  —  7,  8  caelestis  W  C.  —  8,  1  Magna  maior  maxima 
QTY,  Virgo  prudentissima  RW,  O  lux  beatissima  DEG,  O  lux  clementissima 
N  c  d.  —  8,  2  Nobis  esto  AR.  —  8,  3  Roga  T.  —  9,  3  Sua  frui  W,  Sui 
frui  R,  Vultu  frui  d;  frui  veniae  E.  —  10,  2  Miseriae  miseris  Y.  —  Nach 
Str.   10  fiigt  G  noch  bei: 

Amen  dicant  omnia, 
Caelica,  terrestria 
Deum  collaudantia. 

Melodie :  „  Veni  sancte  spiritus'" ;  aus  letzterer  Sequenz  ist  einiges 
eutlehnt.  —  Die  Wendung  „Veni ,  vide ,  visita^^  war  scheinbar  AnlaB ,  daB 
diese  inhaltlich  generell  gehaltene  Sequenz  mancherorts  fiir  das  Fest  Visitatio 
B.  M.  V.  verwendet  wurde.  —  Der  Ursprung  wird  eher  in  Frankrcicli  als 
in  Deutschland  zu  suchen  sein. 


251.   De  Beata  Maria  T. 

1.    Ave,  mater  lesu  Christi,  2.    A  contactii  viri  pura 
Quae  de  caelo  concepisti,  (^oncepisti  paritura 

Non   carnis  commercio ;  Gaudium  cum  gaudio. 

3.    Peperisti  medicinam  4.    Totus  mundus  in  languore, 
Non  humanam,  sed  divinam  Totus  erat  in  dolore, 

Pereunti  saeculo ;  Totus  in  periculo. 

5.    Mundi  languor  error  eius,  6.    Hostis  totum  possidebat, 
Quo  languore  nihil  peius,  Quia  totus  defluebat 

Nihil  tam  pestiferum ;  Per  abrupta  scelerum. 

7.    Nondum  semen  venerat,  8.    Semen   ex  muliere 

Q.uod   nobis  promiserat  Sine  carnis  opere, 

Deus  ab  initio,  Sine  matris  vitio. 


De  Beata  Maria  Y. 


395 


9.    Mnlier  eligitur, 

(Juius  serpens  nititur 
Pungere  calcaneum: 

11.    Caput  anguis  haec  contrivit. 
(Juius  carni  counivit 
Se  maiestas  filii; 

13.    Ave,   virgo  gloriosa, 
Plus  obrizo  pretiosa, 
Fragrans  super  lilia: 

15.    0  Maria,   maris  stella, 
Pro  conservis   intorpella 
lugi  prece  filium^ 

17.    Te  ])reces.   te  suspiria^ 

Te  nostri  tangantgemitus, 
Tu  virtutis  potentia 

Nequam  refrena  spiritus, 


10.    8c(l   fortis  et  sapienS; 
Hosti  non  consentiens, 
Praecavet  aculeum. 

12.    Sexus  ante  fragilis, 
Sexus  seductibilis 
Vires  frangit  impii. 

14.    Tibi  cedit  laus  herbarum, 
Florum  decor  et  gemmarum 
Libanique  gloria. 

16.    (^uia  iugis  est  assultus. 
Tugis  noster  est  singultus 
Et  iuge   suspirium. 

18.    Ne  carnis  nos  lubricitas 
Resolvat   in  flagitia, 
Nec  mundi   iuvet  vanitas 
Christi  iuvante  crratia. 


Grad.  ms.  Aciuisgranense  (Arnoldi  Canonici)  saec.  18.  in.  Cod.  Capit. 
Aquiso-ranen.  XII.  A.  —  Trop.  ms.  Parisiense  (?  Remense)  saec.  18.  Cod. 
Assisien.  695.  B.  —  Miss.  ms.  Parisiense,  postea  Sf-rbonnae  Parisiensis  saec. 
13.  ex.  Cod.  Parisin.  15  615.  C.  —  Grad.  ms.  Yictorinuin  saec.  18  14.  Cod. 
Parisin.  Arscn.  110.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisiensis  saec.  14.  in.  Cod. 
Londiueu.  Add.  16  905.  D-'.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin. 
1099,  K.  —  ^liss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Sanf^enovefian.  97.  F.  — 
Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  Cod.  Bruxellen.  6068.  G.  —  Miss.  ms.  Pari- 
sienso  saec.  14/15.  Cod.  Scliwarzavien.  M  129.  H.  —  Miss.  ms.  S.  Sepulcri 
Parisiensis  anni  1880.  ("od.  Hafnien.  Thott.  S.  fol.  146.  I.  —  Miss.  ms.  S. 
Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen.  608.  K.  —  Miss.  ms. 
Montis  S.  Michaelis  saec.  lo.  Cod.  Abrincen.  48.  Ij.  —  Collect.  ms.  Vic- 
torinum  saec.  15.  (18.  et  16.)  Cod.  Parisin.  14872.  M.  —  Oration.  ms.  Francis- 
canum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  8689.  N.  —  Oration.  ms.  Domus 
Novae  Lucis  anni  1477.  Cod.  Traiecten.  829  (Scriptt.  Eecl.  875).  O.  — 
Ilynm.  et  Prosar.  ms.  Campense  anni   1462.     Cod.  Darmstadieu.  521.  P. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  Q.  —  Miss.  Leononse  irapr.  Pari- 
siis  1526.  K.  —  Miss.  Baiocense  impr.  Kotomagi  l")4o.  !s.  —  Miss.  Constan- 
ciense  imj)r.  Rotomagi   1557.  T.  —  GRST  sind  niclit  kollationiert. 

1,  1  Vale  O.  —  1,  2  Quem  CD.  —  2,  1  A  tactu  L.  —  8,  2  Non  divinam 
sed  luimanam  (!)  M.  —  Str.  4 — 12  fehlen  P.  —  4,   1   mundo  H.  —  4,  2  cum 
dolore  M.  —  (>,  2  diftluebat  D*EFL,  contluebat  M.  —  6,  8  abruta  L:  scelera 
N.  ^ —  7,    1    Nnndum   E,  Nam  dum  (>.  —  7,    2  s(|.   (^uod  Deus  promiserat  j 
Nobis  L.  11,    \   bic  D^=;    haec  construit  M.  —   11.  2  c;unis   M.  —    11,   3 

Sed  D=^  --  12,  1  Sexus  autem  II.  —  1:'.,  1  Vale  O.  —  18,  8  Flajxrans  A, 
Fra^huis  1*.  —  14,  1  dedit  D*.  —  16,  1  iugi  V.  —  16,  1  u.  2  est  assultus  |  lugis 
fehlt  L.  —  17,  8  Tua  A,  Tnae  P:  der  Rest  fehlt  A;  Tu  nutus  M.  —  17.  4 
fefrennt  D^\  —  18,  1  u.  2  fehlcn  M.  —  18,  2  iu  snpplicia  (^P.  —  18.  8 
nuuidi  viiK-at  P,  vivat  Ij,  vivet  HM.  —  18,  4  Tua  iuvante  P,  Christi  vivento  M. 

Dio.  liturj^ische  Verwendunp,-  war  wochsolvoll:  fiir  Mariae  Geburt 
und  wahrond  der  Festoktav ,  oder  fiir  Mariae  Lichtnu>li  oder  Empfangnis, 
oder  allgomein  De  Beata.  —  Die  schwungA-olle,  uach  Inhalt  und  Form  uuister- 
giiltigo  So(iuonz  ist  sichtlich  ein  frn^i^^o^^iftrlies  Produkt  und  ware  eines 
Dichtors,    wic  A(la))i    ron  St.  Victor,   wiirdie;'.     Falls    sie  niclit  von  ihm  ist 


396 


Sequentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 


(als  Gruiid  zum  Zweifeln  kann  einzig  ihr  Fehlen  im  Cod.  Parisin.  14452 
geltend  gemacht  werden),  so  sehen  A\'ir  hier  aufs  neiie,  daB  der  Victoriner 
Adam  unter  seinen  Zeitgenossen  nicht  ganz  unebenburtige  Mitbewerber  um 
die  Dichterpalme  besaB. 


252,  De  Beata  Maria  V. 


1.    Benedicta 

es  caelorum  regina 
Et  mundi  totius  domina 
Et  aegris  medicina; 

3.    Te  Deus  pater, 
Ut  Dei  mater 
Fieres  et  ipse  frater, 
Cuius  eras  filiaj 

5.    Per  illud 

,,Ave^''   prolatum 
Et  tuum 

responsum  gratum 
Est  ex  te 

verbum  incarnatum, 
Quo  salvantur  omnia. 


2.    Tu  praeclara 

maris  stella  vocaris, 
Quae  solem  iustitiae  paris, 
A  quo  illuminaris. 

4.    Sanctificavit, 

Sanctam  servavit 
Et  mittens  sic  salutavit: 
„Ave,  plena  gratia." 

6.    Xunc,   mater, 

exora  natum, 
Ut  nostrum 

tollat  reatum 
Et  regnum 

det  nobis  paratum 
In  caelesti  patria. 


Miss.  ms.  Baiocense  saec.  13.  (et  14.)  Cod.  Capit.  Baiocen.  62.  A.  — 
Brev.  ms.  S.  Sepulcri  Cadomensis  saec.  13  14.  Cod,  Parisin.  Arsen.  279.  B.  — 
Miss.  ms.  Ebroicense  saec.  13/14.  Cod,  Rotomagen.  305.  B  *.  —  Miss.  ms. 
Senonense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen,  Add,  30058.  C.  —  Miss.  ms.  Seno- 
nense  saec,  15.  Cod.  Parisin.  864.  D.  —  (Miss.  et)  Prosar.  ms.  Sangenove- 
lianum  saec,  (13.  et)  14.  Cod.  Sangenovefian.  90.  E.  —  Miss.  ms.  Carnotense 
saec.  14.  in.  Cod,  Oxonien.  Misc.  liturg,  344.  E  *.  —  Trop.  ms.  Moissiacense 
saec.  11.  in.  Cod.  Parisin.  Nouv,  acq.  1177.  add.  saec.  14.  F.  —  Grad.  ms. 
Rotomagense  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  905,  G.  —  Miss.  ms.  Pictaviense  . 
saec.  15.  in.  Cod,  Pictavien.  43.  H.  —  Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  I.  —  ]SIiss.  ms.  Montis  S.  Michaelis  saec.  15.  Cod.  J 
Abrincen.  43.  K.  —  Miss.  ms.  Andegavense  saec,  15.  Cod.  Parisin.  868.  L. 
—  Prosar.  ms.  Caelestinorum  Parisiensium  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Mazarin. 
447.  M.  —  Miss.  ms.  S.  Maturini  Parisiensis  anni  1510 — 1544.  Cod.  Parisin. 
Mazarin.  430.  X.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  15.    Cod,  Taurinen.  D  II  7.  O. 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13,  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  P.  —  Miss.  ms.  Vigorniense  anni  cr.  1370.  Cod.  Oxonien.  Barlow  5. 
Q.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  R.  — 
Miss.  ms.  Herfordense  saec.  14.  ex.  Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  A.  S.  — 
Miss.  ms,  Eboracense  saec.  14.  ex.     Cod.  Coll.  Univ.  Oxonien.  78  B.  T. 

Brev.  ms.  Agaunense  saec.  13/14.  Cod.  Roman,  Angelic.  448  (D  V  9). 
U.  —  Pros.  ms.  Carmelitarum  Vilvordiense  anni  1418,  Cod.  Bruxellen. 
11359,  V.  —  Grad.  ms,  Eremitarum  S.  Augustini  anni  144S.  Cod,  Bruxellen, 
15074.  X.  —  ^Hss.  ms.  Leodiense  saec,  15.  Cod,  Vatican.  3808.  Y. 
Cantion.  ms.  incert.  origin.  saec.  15.  Cod.  Vatican.  4835.  Z.  —  Grad.  ms 
Praedicatorum  Insulensium  (Arosiae)  saec.  15/16.     Cod.  Upsalen.  C  513.  a. 

Hinzu  kommen  noch  die  gedruckten  Missalien  der  meisten  franzosische 
und   englischen  Diocesen  (vgl.   Chevalier  R.  H. ,    Xr.  2428 ,    wo  der  groBere 


De  Beata  Maria  Y. 


397 


Teil  derselben  zitiert  ist)  nebst  den  Mi.ssalien  von  Upsala,  Lund  uud  Wiborg. 
—  B*GOUX  sind  nicht  kollationiert. 

1,  2  sit  eaelorum  a.  —  8,  2  Et  Deus  (Ij  mater  F,  Ut  eius  Y.  —  8,  8 
Christus  frater  EF.  —  5,  5  Est  fehlt  Z;  Est  a  te  D.  —  5,  7  salvaret  F.  — 
6,  1  Hunc  F.  —  6,  5  Regnumque  a.  —  6,  7  In  caelesti  gloria  BCDIMNPRV. 

Die  Melodie  folgt  jener  der  drei  ersten  Strophenpaare  von  ,,Bcnedicta 
sit  heata  trinitas"  (A.  H.  VII,  Nr.  96);  schon  dadurcli  erhalt  sie  den  Charakter 
des  Ubcrg-angsstiles.  —  Der  Ursprung  ist  wohl  in  Nordfranlreich',  in  Deutsch- 
land  fand  diese  Sequenz  keine  Aiifuahme ;  sie  wurde  filr  verschiodene  Marien- 
feste  verwendet. 


255.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Res  cst  admirabilis: 
Virgo  venerabilis 
Parit,   sed  intacta; 

3.    Cardine  de  supero 
Kore  salutifero 

Venter  fecundatur : 

5.    Sicut  ros  in  gramine 
Descendit  in  virgine 
Verbum  summi  patris ; 

7.    Sicut  terram  pluvia, 
Sic  divina  gratia 
Virginem  fecundat; 

9.    Non  est  opus  hominis, 
Sed  est  opus  numinis 
Et  magnae  virtutis; 


2.    Operante  spiritu, 
Sine  viri  coitu 

Genetrix  est  facta. 

4.    Peperit  fecunditas 
Et  sacra  virginitas 
Integra  servatur. 

6.    Patrem  non  deseruit 
Et  mortalem  induit 
Formam  alvo  matris. 

8.    Sanctus  eam   spiritus 
A  peccato  penitus 
Abluit  et  rnundat. 

10.    Quae  virum  non  noverat, 
Concipit  et  generat 
Auctorem  salutis. 


Trop.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1235.  add. 
saec.  13.  A.  —  Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit. 
d  5.  B.  —  Grad.  nis.  Fontisebraldende  saec.  14.  in.  Cod.  Lemovicen.  2  (17). 
C.  : —  Miss.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  14.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
608.  D.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  16905. 
E.  —  Miss.  ms.  Parisiensc  saec.  14.  Cod,  Parisin.  1099.  F.  —  Miss.  ms. 
Parisiense  saec.  14.  Cod.  Parisin.  830.  G.  —  Miss.  ms.  Parisiense  saec.  14. 
Cod.  Sangenovefian.  97.  H.  —  Mlss.  ms.  Parisiense  saec.  14  15.  Cod.  Schwar- 
zavien.  (Ducis  do  Parma)  M  129.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Scjjulcri  Parisiensis 
anni  cr.  1380.  Cod.  Ilafiiien.  Thott.  S.  fol.  146.  K.  —  Brev.  ms.  Constan- 
ciense  sacc.  15.  in.  Cod.  Capit.  Baiocen.  79.  L.  —  Brev.  ms.  Constanciense 
saec.  15.  Cod.  Parisin.  1300.  M.  —  Brev.  ms.  Coenobii  Casae  Dei  saec. 
14/15.  Cod.  Vesolen.  14.  N.  —  Trop.  et  Pros.  ms.  Chiromontcnse  saec.  15. 
Cod.  Claromonten.  57.  O.  — 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  P.  —  Miss.  Parisiense  imjn-.  Pari- 
siis  1541.  Q.  —  Miss.  Constanciense  inipr.  Rotomagi  1499.  R.  —  Miss.  Baio- 
cense  impr.  Rotomagi  1504.  S.  —  Miss.  Lcxoviense  imj^r.  Cadomi  1504.  T.  — 
!Miss.  C\>enobii  Casae  Dei  impr.  Lugduni  1527.  U.  —  Miss.  Leonense  impr. 
Parisiis  1526.  V.  —  Miss.  Remense  impr.  Remis  1553.  X.  —  A  bietet  nur 
das  Incipit;  GRSV  sind  nicht  koUationicrt. 

2,    1    sq.  Sine    viri    coitu  j  Plena  saiicto  spiritu  BT.   —  Str.  2  fehlt  O. 


398 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


—  5,  1  iii  germine  L.  —  6,  1  Praemiuni  uon  defuit  L.  —  6,  2  Sed  mor- 
talem  FQ,  Ad  mortalem  T.  —  7»  1  terra  E.  —  8,  1  enim  (st.  eam)  X.  — 
8,  2  peccatis  KX.  —  10,  1  u.  2  umgestellt  BOTU.  —  10,  1  Virum  quam  (!) 
non  U.  —  10,  2  Concepit  F.  —  10,  3  Actorem  liM. 

Die  Sequenz  stammt  offenbar  aus  Frankreich  und  blieb  auf  dieses  Land 
bescluankt.  lu  M  wurde  sie  als  Verbeta  beniitzt.  D  u.  F  bestimmen  sie 
fiir:  .,In  Xativitate  B.M.V.  Octavae  die  2=1."  Inhaltlich  gehort  sie  zur 
Weihnachtszeit. 


254.   De  Beata  Maria  Y. 

1.    Ave,  mundi  gloria, 
Virgo  mater  Maria, 
Ave,  benignissima. 


2.    Ave,  plena  gratia, 
Angelorum   domina, 
Ave,  praeclarissima. 

4.    Ave,  mater  Dominij 
Genetrix  altissimi, 
Ave,  prudentissima. 

6.    Ave,  mater  luminis, 
Ave,  lionor  aetheris, 
Ave,  porta  caelica, 
Ave,  serenissima. 

8.    Ave,   dulcis, 
Ave,   mitis, 
Ave,  pia, 
Ave,  laeta, 

Ave,  lucidissima. 

10.    Ave,  clara 
Caeli  gemma, 
Ave,   alma 
Christi  cella, 

Ave,  venustissima. 

12.    Ave,  stirpe  generosa, 
Ave,  prole  gloriosa, 
Ave,  fetu  gaudiosa, 
Ave,  excellentissima. 

14.    Ave,  turtur  tuque  munda 
Castitate,   sed  fecunda 
Caritate,  tu  columba. 


Ave 


,  pudicissima. 

16.    Nunc  et  in  jjerpetuum. 


3.    Ave,   decus  virginum, 
Ave,   salus  hominum, 
Ave,  potentissima. 

5.    Ave,  mater  gloriae, 
Mater  indulgentiae, 
Ave,   beatissima. 

7.    Ave,  candens  lilium, 
Ave,   opobalsamum, 
Ave,  fumi  virgula, 
Ave,  splendidissima. 

9.    Ave,  porta, 
Ave,   virga, 
Ave,  rubus, 
Ave,  vellus, 

Ave,   felicissima. 

11.    Ave,  virga 
lesse  orta, 
Ave,   scala 
Caeli  facta, 

Ave,   nobilissima. 

13.    Ave,  virgo  singularis, 
Ave,  dulce  salutaris, 
Ave,   digne  admiraris, 
Ave,   admirandissima. 

15.    Ave,  mundi  imperatrix, 
Ave,  nostra  mediatrix, 
Ave,  mundi  sublevatrix, 
Ave,  nostrum  gaudium 


De  Jieata  Maria  V. 


399 


.  Miss.  ins.  S.  Barbnrae  in  Als^ia  (saec.  12.  cuin  Prosario)  saec.  18/14. 
Cod.  Sangenovefian.  9(3,  A.  —  Grad.  nis.  Fontisebraldense  saec.  14.  in.  Cod. 
Lemovicen.  2  (17);  bis:  fol.  180.  B;  --  fol.  288.  C.  —  Pros.  ms.  Caelesti- 
norum  Parisiensium  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  447  (757).  D.  — 
Pros.  ms.  Caelestinorum  Ambianensium  anni  1572.  Cod.  Ambinnen.  132.  E.  — 
Miss.  ras.  Ebroicense  saec.  15.  Cod.  Ebroicen.  99.  F.  —  Miss.  ms.  S.  Albini 
Andegavensis  saec.  15.  Cod.  Andegaven.  86.  G.  —  Oration.  ms.  Francis- 
canum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod,  Parisin.  8689.  H.  —  Miss.  ms.  Parchense 
anni  1589.     Cod.  Bruxellen.  II.  2847.  I. 

Miss.  ms.  Franciscanum  Anglicum  saec.  14.  ex.  Cod.  O.Konien.  Tanner 
884.  add.  saec.  15.  in.  K. 

Miss.  Ebroicense  impr.  Rotomagi  1497,  M,  —  Miss.  S.  Martini  Maioris 
Monasterii  impr.  Turonibus  1508.  X,  — Miss.  [Franciscano-|  Romanum  impr. 
Lugduni  1535.  O.  —  Miss,  Fontisebraldense  impr,  Parisiis  1534.  P.  —  Miss. 
Fontisebraldense  impr.  Parisiis  1606.  Q.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni 
cr.  1540.  R.  —  Miss.  Cluniacense  impr,  Parisiis  1550.  8,  —  Miss,  Remense 
impr.  Remis  1553  T.  —  FGMPR  sind  nicht  kolhitioniert. 

1,  1  mundi  domina  KN,  —  1,  2  Virga  B;  Mater  virgo  Q.  —  1,  3  Virgo 
(st.  Ave)  N.  —  Str.  2  u.  3  fehlen  K.  —  2,  8  u,  3,  3  umgestellt  I.  —  Str.  3 
fehlt  B.  —  Str.  3  n,  4  umgestellt  I.  —  8,  2  omnium  (st.  hominum)  Q.  — 
Nach  Str.  4  schieben  DES  ein : 

Ave,  vena  veniae, 
Fons  misericordiae, 
Ave  clementissima, 

6,  3  fehlt  N,  -  -  (3,  4  fehlt  K.  —  7,  2  Ave  fragrans  balsamum  KT,  Ave 
dulce  balsanuim  E ;  opebalsamum  I,  opere  balsamum  Q.  —  7,  8  fehlt  N.  — 
7,  4  fehlt  K.  —  8,  1  u.  2  umgestellt  DENS.  —  8,  5  dilectissima  IN.  — 
Nach  8,  5  filgt  K  bei :  Ave  plena  gratia.  —  Str.  9  fehlt  H.  —  9,  1  sq.  Ave 
nostra  |  Salus  facta  N.  —  9,  8  u.  4  umgestellt  N.  —  9,  4  tellus  D.  —  Nach 
9,  5  fiigt  K  bei :  Ave  phoenix  unica  K.  —  10,  8  Ave  sancta  T.  —  10,  4 
Caeli  celhi  BC,  Dei  celhi  E.  —  11,  2  lesse  porta  I,  lesse  data  DEOS,  lesse 
nata  H.  —  11,  3  Ave  stelKa  I.  —  Nach  Str.  11  fiigt  K  zum  Ersatz  fiir  die 
2  unterdriickten  Stropheu  2  u.  3  die  folgenden  ein : 


Ave,  virgo  salutata, 
Ave,  rosa  fecundata, 
Ave  clementissima. 


Ave,  hera  sublimata, 

Ave,  vera  advocata, 

Ave,  fidelissiraa. 


12,  3  u.  4  fehlen  N.  —  12,  3  Ave  rosa  speciosa  I.  —  12,  4  excelsissima 
(),  nobilissima  B,  honestissima  I.  —  13,  1  virgo  sahitaris  K.  —  13,  2  dulcis 
KOQ,  dulci  H  („dulce"  ist  adverbiell  zu  nehmen  und  „sahitaris"  als  Verbum : 
„Du  vvirst  siiB  gegriilJet").  —  18,  8  digna  S.  —  13,  4  mirandissima  HO.  — 
Str.   18  ist  in  EIN   /iemlich  umgedichtet  und  zwar  iu 


E :  Ave,  virgo  singuhiris, 
Ave,  domus  salutaris, 
Ave,  fulgens  stelhi  maris, 
Ave,  mater  piissima. 


IN :  Ave,  decor  aeternalis, 
Ave,  dulcor  sahitaris, 
Ave,  auior  immortalis, 
Ave,  amantissima. 


14,  1  Ave  turtur  ave  numda  E.  —  14,  2  Caritate  BC;  et  (st.  sed)  IN,  es  Q, 
fit  BC,  —  14,  4  potentissima  K,  integerrima  N,  integermina  (I)  I.  —  15,  1 
u.  2  fehh'n  T.  —  15,  2  nostri  D.  --  15,  8  sullevatrix  A,  sublimatrix  D; 
vitae  reparatrix  N.  —  16  fohlt  DES,  lautet  in  K: 

Esto  nobis  uuuc  iuvameu, 
In  pressuris  cousohimen 
Gaudia  cautantibus. 


400 


Sequentiae  rhytlimicae  et  rigniatae. 


Diese  UtaneiaYtige  („Ave"  bei  faBt  jedein  Verse  und  der  Superlativ  in 
jedem  ScliluBverse)  und  daher  fur  Anderungen  resp.  Einfiigung  anderer  Titu- 
laturen  der  Gottesmutter  leicht  zugangliche  Sequenz  (viele  Varianten  und 
Umstellungen !)  folgt  genau  dem  Schema  und  der  Melodie  von  „Mane  prima 
sahhati^^  (Nr.  143,  vgl.  auch  Nr.  199).  Franlreich  scheint  die  Ursprungs- 
statte  zu  sein.  —  Das  abweichende  Incipit  in  N  „Ave  mundi  domina^'^  ver- 
leitete  Misset-Weale ,  diese  Sequenz  nur  aus  N  als  Ineditum  zu  publizieren 
(Anal.  Liturg.  II,  Nr.  687). 


255.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Mirandum  commercium ! 
Virginis  in  gremium 
Deitatis 

3.    Lapso  namque  genere 
Humano  pro  scelere 
Matris  Evae 

5.     „Ave"   inquit   „Maria, 
Gratia  plena, 
Dominus  tecum ; 


2.    Et  carnis  connubium 
Transit  ad  imperium 
Pietatis. 


Missus  ad  hanc  propere 
Gabriel  cum  foedere 
Prompsit  Ave. 

„Audi,  virgo  regia, 
Nec  sis  dubia ; 
Paries  lesum." 


6. 


7.    Respondit  haec :  „Q,uomodo  8. 
Fiet,  angele  Dei? 
Nam  virum  non  pertuli." 


Fert   „Eia"   hic   „amodo 
Scies,   nam  virtus  tibi 
Umbrabit  altissimi." 


9,    At  virgo :   „Ecce,  ancilla     10.    0  grande  verbum,  in  illa 

Quod  factum  est  caro  Christi ! 


Dei,  fiat  ut  dixisti". 


11.    Mox  ut  Fiat  incepit, 
Verum  Deum  concepit 
Et  hominem, 

13.    0  verbum  nectareum, 
Quo  gignit  virgo ! 


12.    Quo,  qui  Evam  decepit, 
Deceptum  se  percepit 
Per  virginem. 

14.    Sed  o  virgo,  quae  Deum 
Sic  profert  mundo ! 


15.    Quantum  decet  venerari,     16.    Ipsam  tamen  collaudantes 
Humana  nec  lingua  fari  Pro  modulo  et  orantes 

Nec  angelus  sufficit.  Dicat  quisque,  sicut  scit : 


17.    Ave,  virgo  virginum, 

Lumen  gestans  luminum, 
Ave  et  gaude ; 


18.    Placa  nobis  Dominum 
Ipsos  hostis  hominum 
Servans  a  fraude. 


Miss.  ms.  Ebroicense  saec.  13/14.  Cod.  Rotomagen.  304.  A.  —  Miss- 
ms.  Gallicum  saec.  14.  Cod.  Pommersfelden.  s.  n.  B.  —  Miss.  ms.  Catha. 
iaunense  saec.  15.  Cod.  Parisin.  840.  C.  —  Miss.  ms.  S.  Martini  Turonen- 
sis  saec.  15.  Cod.  Turonen.  194,  D.  —  Grad.  ms.  Cenomanense  saec.  15. 
Cod.  Cathedrah  Cenomanen.   s.   n.  E.  —  Oration.   ms.  Franciscanum  Parisi- 


I 


De  Beata  Maria  Y. 


401 


ense  saec.  15/16.  Cod.  Pan.sin.  o6'39.  F.  —  Pros.  ms.  8.  Maturini  Parisiensis 
anni  1532.     Cod.  Parisin.  Mazarin.  448  (758).  G. 

Miss.  Parisiense  impr.  Parisiis  1481.  H.  —  Miss.  Carnotense  impr. 
[CarnotiJ  1482.  I.  —  Miss.  Carnotense  impr.  Parisiis  1535.  K.  —  Miss.  Lemo- 
vicense  impr.  Parisiis  1483.  L.  —  Miss.  Ambianense  impr.  Parisiis  1487.  M. 

—  Miss.  Cathalaunense  impr.  Parisiis  1489.  N.  —  Miss.  Remense  impr. 
Parisiis  1491.  O.  —  Miss.  Remense  impr.  Remis  1553.  O*.  —  Miss.  Eduense 
impr.  Parisiis  1493.  P.  —  Miss.  Eduense  impr.  Parisiis  1530.  P^'.  —  Mis.s. 
Cenomauonse  impr.  Parisiis  1494.  Q.  —  Miss.  Ebroicense  impr.  Rotomagi 
1497.  R.  —  Miss.  ('onstanciense  impr.  Parisiis  1499.  S.  —  Miss.  Lexoviense 
impr.  Cadomi  1504.  T.  —  Miss.  Baiocense  impr.  Rotomagi  L504.  U.  —  Miss. 
Belvacense  impr.  Rotomagi  1514.  V.  —  Miss.  Fontisebraldense  impr.  Parisiis 
1514.  W.  —  Miss.  Morinense  impr.  Rotomagi  1516.  X.  —  Miss.  Silvanectense 
impr.  Parisiis  1524.  Y.  —  Miss.  Leonense  impr.  Parisiis  1526.  Z.  —  Miss. 
TuUense  impr.  Tullii  1.551.  a.  —  Wir  begniigten  uns  niit  der  Kollatiou  von 
ABCFHKO''P=^X  a. 

4,  3  Prosit  B.  —  6,  2  Ne  sis  HX  a.  —  7,  3  lam  virum  BFHO*X  a.  — 
8,  1  Fer  eia  haec  H,  Eia  fert  P*  (fert  =  refert,  respondit);  ({uomodo  (st. 
amodo)  P*.  --  8,  2  Scieus  BP*.  —  8,  3  Obumbrahit  BKO*.  Obumbrat  P*. 

—  9,  1  Et  P*.  —  10,  1  O  fehlt  BO*.  —  11,  1  Vox  BP  *;  Fiant  H.  —  12,  2 
decerpit  BC,  decepit  FHP*X  a.  —  14,  2  Hinc  P  *.  -  18,  2  Tuos  hostis  K; 
hostes  0*P*.  —  18,  2  u.  3  lauten  in  a:  Esto  praesens  remedium  |  Hostis 
liberans  a  fraude. 

Die  nach  Form  und  Inhalt  eigenartige  Sequenz  ist  ein  minderwertiges 
Erzeugnis  Frankreichs  und  zwar  vielleicht  der  Normandie ;  in  letzterem 
Gebiete  war  eine  ebenso  gebaute  Sequenz  auf  Barbara  (mit  gleiehem  Anfange. 
A.  H.  XXXIX,  Xr.    122)  in  liturgischem  Gebrauch. 


'250.    I)e  Beata  Maria.  V. 


1.    lesse  proles, 
Quibus  doles, 

Leva  moles  criminum. 

3.    Nou  ignota 
Tibi  vota 

Plebs  devota  dirigit. 

5.    Tu  iuvamen, 
Tu  solamen, 

Tu  spiramen  liominum 

7.    Hoc  fatemur, 
Sed  veremur, 

Quod  meremur   iuferos, 

9.    Spes  salutis 
Destitutis, 

Tu  virtutis  gradibus 


2.    Mater  solis, 
Carens  dolis. 

Lux   in  polis  siderum. 

4.    Cuius   cura 
Peremptura 

Mortis  iura  corrigit. 

6.    Concepisti, 
Peperisti 

Et  fovisti,  Dominum. 

8.    Quos  a  solo 
Reddas  polo 

Verbo  solo   liberos. 

10.    Lapsos  quaeris, 
Vitam   geris, 

Anguem   teris  pedibus. 


11.    Virga  floris, 
Vellus   roris 

Et  decoris  lilium, 

Blinne-Rannister ,  Thesauri  Hymnologici  Prosariuiu.    II.    l.  26 


12.    Summa   spei. 
Salus  rei, 


Gignens  Dei  filium. 


402 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


13.    Salutata, 
Foederata 

Et  ditata  flamiue, 

15.    Lactas  patrem, 
Qui  se  fratrem 

Teque  matrem  coutulit, 

17.    Ergo  audi 
Et  exaudi 

Tuae  laudi  deditos 

19.    0  serena, 
Nos  a  poeiia 

Trahe,   plena  gratia; 


14.    Tu  de  caelis 
Da  querelis 

Gabrielis  famine. 

16.    Qui   et  gratis 
Pro   peccatis 

Se  damnatis  obtulit. 

18.    Et  in  laude 
Nato  plaude, 

Salva  fraude  perditos. 

20.    Vitam   dona, 
Dona  dona, 

Metae  doua  nescia. 


Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinense?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  A.-  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  saec.  13.  Cod.  Sangallen. 
383.  B.  —  Pros.  ms  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  San- 
gallen.  546.  C  (nicht  kollationiert).  —  2,  3  polis  dierum  B.  —  Str.  5  u.  6 
fehlen  B.  —  7,    2  und  3  Quod  meremur  |  Sed  veremur  B.  —  9,    1  Spem  B. 

—  Str.  11  u.  12  umgestellt  B.  —  Str.  13  fehlt  A.  —  14,  2  ist  unverstandHch. 

—  15,  3  Et  te  A.  —  16,  1  Sui  gratis  A.  —  16,  3  Et  damnatis  A.  —  Str. 
17  u.  18  fehlen  A.  —  20,  3  Me  te  AB;  (Metae  dona  nescia  =  Finis  mmiera 
nescia). 

Beide  Quellen  bieten  je  eine  besondere  Melodie.  —  Ob  die  Dichtuug 
in  England  oder  Frankreich  entstand,  laBt  sich  nicht  leicht  entscheiden;  die 
Technik  zeigt  allerdings  mehr  franzosische  Art.  Die  erste  Strophe  lehnt 
sicQ  fast  wortlich  an  die  Str.  19  des  Rhythmus  IX  im  Mariale  Bernards  vou 
Morlas  an:  „Iesse  proles  |  Solve  moles,  |  Quae  me  premunt,  scelerum  (A.  H. 
L,  p.  441);  hier  reimen  in  jedem  dritten  Verse  auch  die  2  Silben  des  2. 
Trochaus  mit  dem  Schlusse  des  1.  u.  2.  Verses.  —  Daniel  (V ,  163)  notiert 
als  Anfarxj  der  Sequenz  in  C:  Mater  solis  I  Carens  dolis.  (=  Str.  2).  Das 
ist  ein  Irrtum,  der  dann  in  Chevaliers  Repertorium  (Nr.  11361)  wanderte. 


257.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Veneremur  virginem, 
Genetricem  gratiae, 
Salutis  dulcedinem, 
Portum  patientiae. 

3.    Haec  est  melle  dulcior, 
Castitatis  lilium, 
laspide  spleudidior, 
Gaudii  solacium. 

5.    Salve,   regis  speciosi 
Mater  honestissima, 
Odor  nardi  pretiosi, 
Rosa  suavissima, 


2.    Haec  est  aula  regia, 
Regina  prudeutiae, 
Virgo  plena  gratia,    . 
Aurora  laetitiae. 

4.    Fons  est  admirabilis, 
Fidei  principium, 
Mater  amicabilis, 

Vas  decoris,   praemium. 

6.    Arbor  vitae,  digna  laude, 
Stella  splendidissima, 
Generosa  mater,  gaude, 
Virginum   sanctissima. 


De  Heata  Maria  V. 


403 


7.    Tu  es  via  peccatorum, 
Re^ina  consilii, 
Quae  concepit  florem  florum, 
Christum,  fontem  gaudii. 

9.    Tu  es  mundi  gaudium 
Caritatis  regula, 
Tu  chorus  caelestium, 
Aromatum  virgula. 


8.    Virga  lesse,  lux  sanctorum, 
Donatrix  auxilii, 
Memor  esto  miserorum 
In  die  iudicii. 

10.    Sit  tibi,   flos   omnium, 
Virgo  sine  macula, 
Honor  et  imperium 
Per  omnia  saecula. 


Pros.  ms.  S.  Roberti  (Casae  Dei)  saec.  14.  Cod.  Parisin.  5247.  A.  — ■ 
Oration.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  B.  — 
Cantion.  ms.  saec.  15.  Cod.  Vatican.  4858.  C.  —  Oration.  ms.  Franeiscanum 
Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3681).  D.  —  Pros.  ms.  Caelestinoriira 
Ambianensium  anni  1572.  Cod.  Ambianen.  182.  E.  —  Miss.  Sag^ienso  impr. 
Rotomagi  1488.  F.  —  Miss.  Sagiense  impr.  Rotoma^i  1496.  G.  —  Miss. 
Atrebatense  impr.  Parisiis  1491.  H.  —  Miss.  Fontisebraldense  impr.  Parisiis 
1514.  I.  —  Miss.  Silvanectense  impr.  Parisiis  1524.  K.  —  Miss.  [Franciscano-j 
Romanum  impr.  Lugduni  1585.  L.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  [cr. 
1540].  M.  —  Kollationiert  sind  ABCDEIL. 

1,  1  Iniploremus  A  (ist  vielleicht  das  IJrsprungliche).  —  1,  4  Fontnin 
BCDEIL;  sapientiae  CDEIL.  —  8,  2  Caritatis  A.  —  3,  4  Maeroris  CDEIL 
(Gaudii  solacium  =  Freudenvoller  Trost,  wurde  als  lectio  difficilior 
korrigiert).  —  4,  1  O  Fons  BCDEIL.  —  4,  4  odoris  pretium  B,  virtutis 
pretium  CDEIL.  —  Str.  5  u.  6  umgestellt  A.  —  5,  1  Tu  es  regis  BCDE 
IL.  —  6,  2  fulgidissima  CE,  fulgentissima  BDIL.  —  7,  1  Tu  medela  CDE 
IL.  —  7,  8  Concepisti  D,  Peperisti  CEIL.  —  9,  1  est  C.  —  9,  8  Tu  fehlt 
(Loch  in  der  Handschrift)  A ;  Victoris  stipendium  CDEIL.  —  9,  4  cellula 
CDEIL.  —  10,  1  Sit  sit  tibi  A;  flos  virginum  E.  —  In  B  ist  die  letzte 
Strophe  stellenweise  beschadigt;  so  fehlt  von  10,  1  „Sit  tibi"  und  von  10,  8 
sq.  ,,et  imperium  per." 

Zweifelsohne  ist  diese  relativ  minderwertige  Dichtung-  ein  franzosisches 
Erzeugnis  aus  der  Periode  der  beginnenden  Dekadenz.  A  scheint  den  ur- 
spriinglichen  Text  zu  bieten,  den  B  als  die  zweitiilteste  Quelle  nocli  ziemlich 
getreu  wahrt. 


25S.    De  Beata  Maria  Y. 


1.    Virginis  in  laude, 
Grex  fidelis,   plaude 
Alleluia, 

3.    Prima  parens  pordidit, 
Ista  vitam   reddidit 
Virgo  sacra ; 

5.    Natus  ante  saecula 
Sine    maris  copula 
Ex  te  prodiit,  femina. 


2.    Per  (juam  mundo  data 
Redit  morte  strata 
Salus  vera. 

4.    Per  Evam  quae   poriit, 
Per  Mariam   rediit 
Mundi  vita. 

6.    Ergo  modulamina 

Audi,  clemens  domiua, 
Nostra  laxans  crimina, 


7.    Ut  post  mortis  debita 
lugiter    in  gloria 
lubilomus  Alleluia. 


26 


404 


Sequentiae  rhythmicae  et  rig-niatae. 


Hyinn.  et  Prosar.  nis.  Laudunense  saec.  12.  Cod.  Laudunen.  268.  A.  — 
Miss.  ms.  Aeduense  saec.  12.  Cod.  Semin.  Aeduen.  125  (126j.  B.  —  Miss. 
ms.  Gandavense  saec.  12/13.  Cod.  Bruxellen.  5285.  C.  —  Trop.  ms.  Bene- 
dictinum  Germanicum  saec.  13.  Cod.  Londinen.  Arund.  156.  D.  —  Miss. 
ms.  Sarisburiense  saec.  13.  Cod.  Mancunien.  Rylands  Crawf.  lat.  24.  E.  — 
;Miss.  ms.  Sariburiense  (Londinense?)  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen.  185. 
F.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  14.  ex.  Cod.  Londinen.  Add.  25588.  G.  — 
Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  Blas.  102.  H.  —  Grad. 
nis.  S.  Cornelii  Compendiensis  saec.  14.  Cod.  Pari.sin.  17  829.  I.  —  Oration. 
ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.   15/16.     Cod.  Parisin.  8689.  K. 

Miss.  Lausannense  impr.  Lausannae  1498.  L.  —  Miss.  [Franciscano- 1 
Romanum  impr.  Parisiis  1585.  M.  —  Miss.  Constanciense  impr.  Rotomagi 
1557.  N.  —  BIL  sind  nicht  kollationiert. 

2,  1  mundo  nata  CDKM.  —  2,  2  Rediit  DHKM.  —  8,  2  vita  M.  — 
4,  1  quam  E.  —  4,  8  mundo  E.  —  5,  2  Mater  sine  copula  E,  Sine  viri 
copula  F.  —  5,  8  prodit  CN ;  prodiit  ist  durch  Synizese  zweisilbig  zu 
lesen.  —  7,  3  Decantemus  DF.  —  Da  diese  Sequenz  sporadisch  in  ver- 
schiedenen  Landern  auftritt,  lalJt  sich  auf  Grund  der  Quellen  ihre  Ursprungs- 
statte  nicht  feststellen;  jedenfalls  aber  ist  sie  auf  den  apparten,  geschniack- 
vollen  Ton  der  englisdicn  Hymnoden  gestimmt. 


259.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ecce,   sonat  iu  aperto 
Vox  clamantis  in   deserto 
Reiecto  velamine ; 

8.    Paranymphus  infert  Ave, 
Christus    adest   in  conclave 
Virginalis  uteri ; 


2.    Prodit    index  salvatorem 
Nobis  natum  praeter  morem 
De  beata  virgine. 

4.    Virgo  stupet  et  turbatur, 
Quaerit,    favet    et  precatur 
luxta  verbum  fieri. 


5.    Felix    verbum,    felix  lator, 
Felix  semen,  felix  sator, 
Felix  terrae  gremium; 


6.    Felix  cella  verbi  patris, 
Felix,  in  qua  primae  matris 
Mutatur  elogium ! 


7.    Vitrum  sole  penetratur, 
Nunquam   tamen  violatur 
In  ingressu  luminis ; 


8.    Mater  Christi  fecundatur, 
Fecundata  gravidatur 
Salvo  iure  virginis. 


9.    Virga  floret  exsiccata, 
Virgo  parit  illibata ; 
Stupenda  nativitas ! 


10.    Novus  infans,  novus  frater, 
Nova  virgo,   nova  mater; 
Admiranda   novitas ! 


11.    Mater  virgo  modo  miro, 
Virgo   mater  absque  viro ! 
Fides  est  et  veritas. 


12.    Crede   rei  sacramento, 

Nostrae   carnis  indumento 
Palliatur  deitas. 


13.    Frica  spicam,  lege  grana, 
Crede  verum,  fuge  vana, 
Vetus  error  abiit; 


14.    Sjnagoga,  tolle  velum; 

Pluunt  nubes,  rorat  caelum,] 
Legis  biems  transiit. 


De  iieata  Maria  V.  405 

15.    Audi   sigua  sacrac-   rei,  16.    Demus  ergo   laudes  ei, 

Nova  lex   in  matre  Dei  De  qua    salus   nostrae  spei 

Gentibus   innotuit.  Omnibus  emicuit. 

Miss.  ms.  Sarisbunense  saec.  18.  Cod.  Mancunien.  Crawford  lat.  24.  — 
2,  2  Nobis  natus.  —  Dieses  inhaltsvolle  und  tbrmvollendete  Produkt  enrj- 
lischcr  Muse ,  das  eines  Adam  von  St.  Victor  wfirdijr  ware,  war  bisher 
unediert.  Inhaltlich  paBt  sie  auf  Mariae  Verkiindif^ung-.  —  Die  ZJisur  ist 
stets  gewahrt,  ebenso  der  Rhythmus,  abgesehcn  von  einzelnen  SchluPj- 
versen  einer  Halbstrophe.  —  1,  1  u.  2  bilden  in  f^leichem  Wortlaut  den 
Aufang  eines  Riigeliedos,  das  Du  Meril  (II,  p.  177  sqq.)  vollstandig  raitteilt 
und  welches  den  hl.  Thomas  liecket  von  Canterbury  zum  Verfasser  haben 
soll.  —  Mit  1,  2  hebt  eine  Sequenz  auf  Johannes  Baptista  an  (A.ll.  X,  Xr. 
273).  —  Melodie:   ^Laudo  Sion''^  in  gekiirzter  Fassung. 

In  der  gleichen  Quelle  findet  sich  eine  Sequenz  englischer  Provenienz 
mit  dem  Anfange :  ,,Urens  ave  virgula  \  Qune  rircndo  sediila.^^  Das  ist  ein 
entstellter  Anfang  statt  „Virens  ave  virgula^^  (A.H.  X,  Nr.  150);  die  dort 
benutzte  Quelle  bietet:  „Virens  viae  virgula",  welches  Dreves  in  „Virens 
vitae  virgula"  korrigierte.  Das  Richtige  wird  sein :  Virens  ave  virgula. 
Weitere  Varianten :  Ib,  2  quo  mores  illabitur.  —  Ib,  3  Virga  nulla  equitur.  — 
1  b,  5  secunda.  —  5a,  3  solatiura.  —  6b,  3  Pietate.  —  6b,  4  Ducens  ad. 


260.   De  Beata  Maria  V. 

1.    Dukis,   av(;,   paenitentis  2.    Parens  prolis  praeminentis, 

Consolatrix,   te  quaerentis  Carnis  fragilis  et  mentis 

Miseratrix  animae.  Aestus  foedos  reprime. 

3.    Tibi   semper,    o  beata,  4.    Tu  es  reis  advocata, 

Inest  pietas  innata  Per  te  fuit  reportata 

Cum  misericordia ;  Theo})hilo  venia. 

5.    Ad  te  flebiles  clamamus,        6.    Si  sitmultum,  quod  peccamus, 
Ad  te  lapsi  suspiramus  Tui   sumus  et  speramus 

Servi   tui  miseri;  Per  te  salvi  fieri. 

7.    0  chmcns^  nos  consolare,      8.    0  dldcis,   propitiare, 

0  ))i((^  uos  confortare  Ne  post  mortem  uos  amarae 

Dij>neris  propitia;  Morti   reddant  vitia. 

CoUect.  ms.  Franciscanum  Anglicum  sacc.  13  14.  Cod.  Coll.  Gonvillii 
et  Caii  Cantabrigien.  240.  A.  —  Trop.  ms.  Dubliuense  saec.  14.  Cod. 
Cantabrigien.  Add.  710.  B.  —  Miss.  ms.  Lincolniense  saec.  15.  Cod. 
Londinen.  Add.  11414.  C.  —  Oration.  ms.  Anglicum  saec.  15.  Cod.  Oxonien. 
Rawl.  C  558.  D,  —  Prosar.  et  Tropar.  ms.  S.  Ludovici  Ebroicensis  saec.  14. 
Cod.  Berolinen.  Philipp.  1771.  E.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense 
saec.  15/16.  C^od.  Parisin.  3689.  F.  —  Miss.  [Franciscano-]  Ronianum  impr. 
Parisiis  1520.  G. 

1,  2  Et  solamen  te  B.  —  2,  1  Partus  prolis  B.  —  2,  2  fragiles  BE.  — 
2,  3  Aestus  in  nos  (st.  foedos)  BCEFG.  —  7,  1  O  dulcis  A;  nos  conservare 
D.  —  8,  2  Ora  ue  post  E.  —  In  B  ist  das  letzte  Strophenpaar  folgender- 
niaBen  umgestaltet : 


406 


Sequentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 


7.  O  pia,  uos  consolare, 
O  pia,  nos  confortare 
Digneris,  propitiare, 


Virgo  parens  sine  pare, 
Culpis   lapsos  fac  nos  stare, 
Tecum  caelis  habitare. 


Die  hiibsche  Dichtung  schliefit  sich  inhaltlich  an  die  Marianische 
Antiphon  „Salve  regina  misericordiae"  (A.  H.  L,  Nr.  245),  besonders  in  den 
Str.  5  u.  7  u.  8.  Sie  stammt  wohl  aus  England  (ob  von  einem  Franziskauer?). 
Zasur  und  Rhythmus  sind  minder  sorgfaltig  beachtet  als  der  Reim ;  im 
Ubrigen    steht   sie   ganz  auf  der  gewohnten  Hohe  der  englisclien  Hymnodie. 


201.   De  Beata  Maria  V. 


1.     Gloria  sanctorum, 
Decus  angelorum, 
Ave,  Maria. 

3.    0  fons   bonitatis, 
Nostrae  paupertatis 
Sis  memor,  Maria, 

5.    Nobis  Evae  natis 
Sinum   pietatis 
Aperi^  3Iaria. 


2.     Visita  tuorum 

Mentes  famulorum, 
Dulcis  Maria. 

4.    Sordes  voluptatis 
Aestus  pravitatis 
Dilue^  Marla. 

6.    Ne  nos  pro  peccatis 
Simus  cum  damnatis, 
Succurre,  Maria. 


Oollect.  ms.  Franciscanum  Anglicum  saec.  13/14  Cod.  Coll.  Gonyilii 
et  Caii  Cantabrigien.  240.  A.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod. 
Cantabrigien.  Add.  710.  B.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  14.  ex.  Cod, 
Londinen.  Add.  25  588.  C.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Harl.  3866.  D.  —  Miss.  ms.  Lincolniense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add. 
11414.  E.  —  Oration.  ms.  Anglicum  saec.  15.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  C  558. 
F.  —  Oration.  ms.  Senoniense  saec.  15.  Cod.  Spinalien.  221  (106).  G.  — 
Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  H.  — 
Miss.  sec.  ritum  Romanae  ecclesiae  ad  longum  sine  require  impr.  Lugduni 
1508.  I.  —  Miss.  [Franciscano-)  Romanum  impr.  Parisiis  1520.  K.  —  Miss. 
[Franciscano-]  Romanum  impr.  Lugduni  1535.  L. 

1,  3  Aunua  (!)  Maria  F.  —  2,  3  Ave  (st.  Dulcis)  I.  —  Str.  4  fehlt 
E.  —  4,  1  sq.  Sordes  foeditatis  |  Aestus  voluptatis  B.  —  5,  2  Signum  G, 
Lignum  I.   —  Nach  Str.  6  fiigen  BHKL  noch  bei: 

Sed,  ut  nos  beati 
Simus  corouati, 
Concede,  Maria. 

Abermals  eine  liebliche  kurze  Sequenz  aus  England ,  die  von  dort 
nach  Nordfrankreich  vordrang.  Auch  hier  ist  die  Urspruugsstatte  vielleicht 
ein  Franziskanerkloster. 


2G2.   De  Beata  Maria  T. 


1. 


Caelum   Deus  inclinavit 
Et  descendit  et  intravit 
Vas  electum  stirpis  David, 
Quod  ante  promiserat; 


Per  quod  verbo  maritavit 
Caruem,   cui  subiugavit 
Caelum,  ad  quod  reportavit 
Ovem,  quae  perierat. 


1 


I 


De  Beata  Maria  V. 


407 


3.    Miro  modo  nos  dilexit, 
Qui  pro  nobis  se  despexit, 
Dum  sub  nostra  carne  texit 
Suam  magnitudinem. 

5.    Gaude,  virgo,  mater  Christi, 
Quae  per  aurem  concepisti 
Nec  in  partu  pertulisti 
Pudoris  dispendium, 


4.    Unde  mori  non  neglexit, 
Qui  pro  nobis  resurrexit 
Et  resurgens  nos  revexit 
Ad    vitam    per  virginem. 

6.    Quia  Deum  genuisti 
Tuque  nostra  sic  fuisti 
Salus;  plebi  confer   isti 
Tuum   patrocinium. 


Tro}).  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  A.  — 
Miss.  ms.  Lincolniense  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Add.  11414.  B.  — Graduale 
[Suecicum,  Upsalense?]  impr.  Lubecae  cr.  1490.  C.  —  Miss.  Nidrosiense 
impr.  Hafniae  1519.  D. 

1,  8  stirpe  CD;  et  donavit  (st.  stirpis  David)  B.  —  2,  1  Et  quod  A; 
verbum  C.  —  3,  4  Suam  feblt  A,  —  4,  1  Inde  C;  neclexit  B.  —  4,  2  Sed 
pro  nobis  B.  —  6,  2  Dum  sic  nostra  tu   fuisti  CD.  —  6,  3  plebi  confecisti  C. 

Schema  und  wohl  auch  Melodie :  „  Verlmm  JfOftmn''^ ;  A  bietet  indessen 
eine  andere  Melodie.  —  5,  1  sq.  ist  Entlehnung  aus  dem  Reimgebete  gleichen 
Anfanges.  —  Die  hub.sche  Sequenz  stammt  scheinl)ar  aus  KiKjlaiKl,  von  wo 
sie  nach  Skandinavien  kam. 


203,   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,  virgo,   stella  maris, 
Mater  sapientiae, 

3.    Flos,  Maria,   castitatis. 
Pelle  nostrae  gravitatis 
Onus  et  tristitiae; 

5.    Dormientes  in  peccatis 
Leva  manu  pietatis 
De  lacu  miseriae 

7.    Vas  decoris  et  odoris, 
Vas  caelestis  gloriae, 

9.    Miserorum  miseratrix, 
Et  lapsorum   sublevatrix, 
Fons   misericordiae, 

11.    Virga  lesse  generosa, 
Super  omnes  speciosa 
Flore,  fnictu,   specie. 


2.    Audi,   virgo   singularis, 
Preces  nostras   hodie. 

4.    Plagam  nostrae  pravitatis 
Unge,   mater  caritatis, 
Oleo   laetitiae. 

6.    Et  per  viam   veritatis 
Duc  ad  portam  claritatis 
In  aula  iustitiae. 

8.    Templum  nostri  redemptoris, 
Aula  pudicitiae, 

10.    Virgo,   vitae  reparatrix. 
Angelorum    imperatrix 
Et  caeiestis  curiae, 

12.    Servos  tuos.  gloriosa, 
Gratos  redde,  gratiosa, 
Christo,  regi  gloriae. 


Collect.  ms.  Anglicum  saec.  14.  ex.  Cod.  Vaticau.  Ottob.  75S.  — 
12,  2  Gratis.  —  Diese  bisher  unedierte  Soquenz  scheint,  wie  ihre  Quelle, 
aus  Knglniid  zu  stamuion;  dieser  Urspruu^sstatte  eutspricht  auch  dor  gre- 
wandte  Stil  und  der  tiefo  Gehalt. 


408 


>Se(iueutiae  rliythuiicae  et  rigmatae. 


2(J4.   De  Beata  3Iaria  V. 

Tempore  schismatis. 


1.    Veni,  mater  gratiae, 
Fons  misericordiae, 
Miseris  remedium. 

3.    Te  regiuam  colimus, 
Tibi  laudes  canimus 
Ex  affectu  cordium, 

5.    0  stella  praefulgida, 
Tu  dira  certamina 
Huius  maris  reprime, 

7,    Portus  navigantium, 
Preces  supplicantium 
Filiorum  suscipe. 

9,    Quae  Deum  hominibus 
Et  ima  caelestibus 
lungis,   0  puerpera, 


2.    Veni,  lux  ecclesiae, 
Tristibus  laetitiae 
Tu  infunde  radium. 

4.    Quae   es  in  angustiis 
Et  in  rebus  dubiis 
Salus  et  solacium. 

6.    Simonis  navicula, 
Filii  tunicula, 

Ne  scindatur,  prohibe. 

8.    Consolare  flebiles, 
luva  pusillanimes 
Et  errantes  corrige. 

10.    Haereses  interime, 
Schismata  tu  destrue, 
Firma  pacis  foedera. 


Miss.  ms.  Franciscanuni  Anglicum  saec.  18.  Cod.  Oxonien.  Tanner 
834.  add.  saec.  15.  in.  A.  —  Pros.  ms.  Cerneliense  saec.  14/15.  Cod. 
Cantabrigien.  Ll  I  10  (Pars  III).  A*.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  saec.  15. 
Cod.  Rossian.  VIII  218.  B.  —  Miss.  ms.  S.  Terrenani  Arbuthnottensis  saec. 
15.  ex.  Cod.  priv.  reimpr,  Burntisland  1864.  C.  —  Miss.  Sarisburiense  impr» 
Londini  1498.  D.  —  Miss.  Sarisburiense  impr.  Londini  1500.  E.  —  Miss. 
Eboracense  impr.  Kotomagi  cr.  1509.  E*. 

Grad.  ms.  Victorinum  saec.  14/15.  Cod.  Parisin.  Arsen.  197.  F.  — 
Grad.  ms.  Victorinum  saec.  18.  ex.  Cod.  Parisin.  14452.  add.  saec.  16. 
G.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3689. 
H.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum  impr.  Parisiis  1520.  I.  —  Miss.  Bello- 
vacense  impr.  Parisiis  1588.  K.  —  Oration.  ms.  S.  Petri  Salisburgensis 
saec.  16.  Cod.  Petrin.  a  IFI  20.  L.  —  Leider  ist  nur  die  Kollation  von 
ABCEHIKL  zur  Hand. 

2,  2  Cordibus  A.  —  2,  3  Nune  infunde  KL.  —  8,  1  regina  B.  — 
4,  3  Omnium  refugium  A.  —  5,  1  perfulgida  HI.  —  5,  8  Maris  huius 
CE.  —  6,  1  Symeonis  I.  —  6,  8  scindamur  K,  scindantur  D.  —  7,  1  Protus 
B.  —  8,  8  dirige  A.  —  10,  2  Schismataque  KL;  tu  corrige  A.  —  10,  8 
lunge    A. 

Die  Strophen  3,  5,  6  u.  7  sind  in  A  folgendermaBen  gestaltet: 


3.    Te  reginam  petimus 
Orones  et  confugimus 
Sub  tuum  praesidium. 

6.    Montes,  colles  hodie 
Tuae  adfluentiae 
Distillant  dulcorem. 


5.    O  mons  domus  Domini, 
Mente  scandens  humili 
Montium  in  verticem, 

7.    In  his  fletus  vallibus, 
Consolatrix  gemitus, 
Te  canentes  respice. 


Dazu   die   Variante:    8,    1    Ile   reginam  A.  —  Die   letzten  Strophen    nehmeu 
mehr  Rficksicht  auf  das  Maria  Heimsuchung. 


De  Beata  Maria  V. 


409 


Die  liturgische  Bestimmung  fiir  Visitatio  B.  M.  V.  (A*)  oder  fiir  die 
Oktav  dieses  Festes  (B — E)  palSt  nicht  zum  Inhalt ,  der  auf  das  abend- 
Idnclische  Schisma  unter  Urban  VIII.  (1378 — 89)  Bezug  zu  nehraeu  scheint. 
Nach  den  Quellen  zu  schlieBen  stammt  auch  die  Sequenz  aus  dieser  Zeit, 
und  zwar  von  einem  Franzosen  oder  wahrscheinlicher  —  nach  der  in  dieser 
Zeit  auffallend  korrekten  Form  und  gewandten  Diktion  zu  schlieBen  —  von  einem 
Kngldnder.  —  Schema  und  Melodie  ist  natiirlich  ^^Veni  sancte  spiritus".  — 
Cfr.  Martinus  Chemnitius,  Examen  Concilii  Tridentini  (Francofurti  1578,  pag. 
177):  Postremo  addam  hoc  loco  Sequentiam  in  Concilio  Constantiensi  decan- 
tatam  .  .  .". 


2(>5.   De  Beata  3Iaria  V. 


1.    Salve,   |)()ita  crystallina, 
Vivi  panis  officina, 
Dirae  mortis  medicina, 
Flos  mundi,  Maria. 

8.  Salve,   virgo  virtiiosa, 
Dei  mater  gloriosa, 

Plena  sancto  flamine^ 

5.    ^lira  Dei  novitas : 

Virgo   impraegnatur ! 
Mira  Dei  caritas : 
Deus  incaruatur! 

7.    Moyses  ([ua  iacuit, 
Scirpea   fiscella, 
Haec,  qua  Deus   latuit 
Virgo  est  tenella. 

9.  Sicut  vitruni   radio 

Solis  penetratur, 
Inde  tamen  laesio 
Nulla  vitro  datur, 

11.    Prodit  cogitatio 

Clausa  cordis  vena, 
Praegnans  abs(jue   vitio 
]*arit  sine  poena. 


2.    Salve,    rosa  carens  spina, 
Virga  florens  vi  divina, 
De  r[ua  nux  amygdaliua 
Crevit,  vitae  via. 

4.    Te    laudamus,    ut  condigne 
Nos  accendat  Deus  igne 
Caritatis  geminae. 

6.    0   uovum  conubium : 
Soli  nubit  stella! 
Novum  puerperium : 
Parturit  puella! 

8.    Auris  et  mens  pervia 
Deo  sunt  ingressus ; 
Non  patent  vestigia, 
Quibus   est  egressus. 

10.    Sic,   immo   siibtilius, 

Matre   non  corrupta 
Deus,  Dei  fiiius, 
Sua  prodit  nupta. 

12.    Non  perit  lux  oculi, 
Cum  lux  evagatur; 
Nec  in  ortu  flosculi 
Mater  defloratur. 


18.    Candens  plus  (j^uam  lilium,       11.    Ne   post  mortem   puniat 
Vernans  plus  quam  rosa,  Nos  inferni  poena, 

Tuum   roga,  filium,  Sed  tecum   reficiat 


Virgo  speciosa, 


Angelorum   cena. 


Miss.  ms.  Caesariense  saec.  18.  Clm.  Monacen.  7937.  A,  —  Grad.  ms. 
Fontisebraldeuse  saec,  14.  in,  Cod,  Lemovioiu,  2  (17)  B.  —  Oration.  et 
Pros.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  C.  —  3,  2  geuerosa 
C.   —   5,  1    u,  2   umj^estellt   mit  5,  3  u.  4.  C.  —  6,  2   nubet  B,  —  7,  8  Et 


410 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


qua  Deus  C.  —  7,  4  Virgo  res  novella  C.  —  8,  1  Aures  et  mens  pra^ivia 
C.  —  8,  2  Dei  C.  —  9,  4  Vitro  nulla  C.  —  12,  1  oculis  A.  —  12,  3  in 
orto  C;  flosculis  A.  —  13,  3  Tuum  ora  C.  —  C  zensuriert:  „Ad  beatara 
virginem  Mariam  prosa  pulchra".  —  In  B  ist  diese  Sequenz  auf  fol.  190  b 
eino-etragen  und  die  Linien  fiir  die  Melodie  sind  gezogen,  aber  die  Noten 
aus}^eblieben.  Leider  ist  die  Kollation  aus  B  ubersehen  worden;  aber  A 
bietet  einen  guten  Text.  Ob  der  Ursprung  in  Deutschland  oder  Frankreich 
zu  suchen  ist,  bleibt  ungewiB. 


^m.   De  Beata  Maria  T. 


1.    Ave,   stella,   ortus  solis, 
Ave,  mater  summae  prolis, 
Ave,  Dei  filia ; 

3.    Tu  iiiiis  es  miseriae, 
Principium  laetitae, 
Dum  lex  cedit  gratiae. 

5.    Tu  es  mater  orphanorum, 
Spes  et  venia  lapsorum, 
Informatrix  rudium; 

7.    Te  lingua  laudat  liominum, 
Agmen  deservit  caelicum, 
Caelestis  ierarchia; 

9.    0  Maria,  mater  pia, 
Devios  duc,  in   hac  via 
Ne  labamur  amplius; 

11.    Te  rogamus,   exaudito 

Et,    quos  vides  corde  trito, 
Deo  reconcilia', 

13.    Virgo,  decus  virginale, 
Fac  in  nobis  veniale 

Omne,  quodcommittimus; 

15.    Tuum  natum  interpella, 
Caeli  lingua,   maris  stella, 
Pro  tuis  supplicibus. 


2.    Ave,  sidus  illustratum, 
Rore  sancto  fecundatum 
Et  fecundans  omnia. 

4.    Patres  quondam  perfiguram 
Te  noverunt  parituram, 
Sed  iam  patet  facie. 

6.    Tu  virginale  speculum, 
Tu  lux  illustraus  saeculum, 
Electorum  studium. 

8.    Te  venam  pudicitiae, 

Matrem  solis  iustitiae 

Laudat  omnis  usia. 

10.    0  Maria,   mater  Dei, 
Ad  te  suspiramus  rei, 
Subveni  velocius. 

12.    Nostras  dele,  pia,  sordes 
Et  fac  vere  mundicordes, 
Summi  regis  filia. 

14.    Vulnus  sana  peccatorum, 
Ad  caelestis  aulae  torum 
Nos  perduc,  te  poscimus. 

16.    lesu  bone,  miserere 

Prece  matris  et  gaudere 
Nos  da  cum   felicibus. 


Prosar.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  —  14,  2  thronura.  —  Leider  hat  der  Sammler  Brander,  richtiger  Cuntz, 
nicht  angegeben,  woher  er  diese  von  ihm  als  „pulchra  valde"  zensurierte 
Sequenz  entnommen  hat.  So  bleibt  ihre  HeimstJltte  unbekannt.  —  12,  1 
u.  2  (mundicordes ,  reimend  rait  sordes)  erinnert  an  die  Str.  5  der  fran- 
zosischen  Sequenz  ^Gratulemur  in  hac  dic^  (oben  Nr.  205).    Vielleicht  also 


De  Beata  Maria  V. 


411 


ist  der  Ursprung  in  Frankreich.  —  Melodie:  „Gaude  Sion  quod  egressus.^  — 
Str.  13  findet  sich  mit  kleirien  Anderungen  in  der  Sequenz  ^Ave  virgo 
gratiosa"  als  Str.  7  vor  und  ist  scheinbar  von  dort  entlehnt. 


207.   De  Beata  Maria  V. 

1.    Salve,  nobilis  virga  lesse, 
mater  Christi,  Maria, 

2.    Quamcumsanctussiimmipatris  3.    Quod  dum  nobis  incarnatum 
obumbravit  spiritus.  mater  casta  genuit, 

Sacra  virgo  fecundatur  Salutari  ac  vitali 

verbo  misso  caelitus;  fructu  virga  floruit. 


4.    Haec  estilleflammansrubus, 
Quem  vidit  tamquam  delusus 
Moyses  divinitus ; 

6.    Virgas  bis  sex  posuit, 
Quarum  una  fronduit, 
Plebs  Israelitica ; 

8.    Haec  est  porta  aperta, 

quam  praevidit  Ezechiel, 

10.    Haec  est  hortus  obfirmatus, 
Haec  est  ille  fons  signatus 
Aquarum  viventium, 

12.    Haec    est    illa  stella  maris, 
Per  quam  fulsit  lux  solaris, 
Christus,   natus  in 
salutem  gentium, 

14.    0  quam  felix,  quam  beata, 
Gabriele  salutata 

Summi  regis  nuntio  I 

16.    Ave,  caelorum   regina, 
Cui   plenariter  divina 
Est  infusa  gratia. 

18.    Cuius  laudem  imitantes 
Te  laudamus  obsecrantes, 
0  Maria, 

mater  Christi   inclita, 


5.    Haec  est  enim  mater  facta, 
Sed   conservata  intacta, 
Obumbrata  caelitus. 

7.    Hac  inventa  florida 
Designatur  gravida 
Mater  haec  deifica. 

9.    Per  quam  princeps  caelorum 
rex  transivit  Emanuel. 

11.    Quo  profluxerunt  fluenta, 
Sacra  vitae  documenta 
Ipsam   imitantium. 

13.    Fugans  infidelitatem 

Ac  profundam  caecitatem 
Factorem   suum 

non   agnoscentium. 

15.    Cuius  verbis  dum  credebat, 
Impraegnari   se   gaudebat 
Summi   regis  filio. 

17.    0  beata  mater.  gaude, 
In   cuius   resultat   laude 
Omnis  caeli   curia. 

19.    A   peccatis  emundari, 

Summo  Deo  commendari 
Salvarique 

tua   nos  per  merita, 


412 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


20.  Ut  cum  dies  erit  irae, 
Nos  dignetur  coimire 

Summi  caeli  civibus, 
Quorum  ipse  Deus  erit 

omnia  in  omnibus. 


Pros.  ms.  Sang-allense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen. 
546.  —  8,  2  quam  vidit.  —  Leider  hat  hier  abermals  der  Sammler  des  „Codex 
Brander" ,  der  Monch  Cuntz ,  nicht  verraten,  woher  er  diese  als  ..pulchra" 
zensurierte  Sequenz  schopfte.  Da  wir  sie  in  keiner  anderen  Quelle  an- 
trafen,  laBt  sich  iiber  ihre  Provenienz  und  ihr  Alter  nichts  vermuteu.  Sie 
ist  bestimmt  als  „De  s.  Maria  semper  virgine  per  adventum".  —  Zur  Ver- 
meidung  von  MiBverstandnissen ,  die  Chevaliers  Rep.  Hymn,  (Nr.  18081) 
fordert,  sei  bemerkt,  daK  im  Cod.  Sangallen.  381  sich  allerdings  eine  Pi^ce 
des  Anfanges  .^Salve  nohilis  virga  lesse^^  vorfindet,  aber  nicht  als  eine 
Dichtung  irgend  welcher  Art,  sondern  als  ein  Responsorium ,  das  in  Prosa 
fortfahrt:   ,,flos  campi,  Maria,  unde  ortum  est  lilium  convallium  etc." 


26«i.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave^  summo  sita  poli, 
Maria^  quam   decet  coli 
Tamquam   spem 
credentium. 

3.    Domimifi  potens  et  fortis 
Tecmn  manensnostraemortis 
Vastavit  inceudium. 

5.    In  te  Christus  humanatur ; 
Midierihus  negatur 

Cunctis  tale  gaudium; 

7.    Frudus  summe  delicatus, 
Ventris  casti  flore  natus, 
Cibus  est  egentium, 


2.    Gratia  semper  abundas, 
Plena  fundis,  unde  mundas 
Sordes  delinquentium. 


4.    Benedicta  gratularis 

Tti,  quae  virum  virgo  paris 
Carnis  praeter  studium. 

6.    Et,  Adam  quod  perdit  pomo, 
Senedictus  novus  homo 
Solvit  per  supplicium. 

8.    Tui  tecum  ut  locentur. 
Amen  iam  vociferentur 
Corda  te  psallentium. 


Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639. 
A.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum  impr.  Lugduni  1535.  B.  —  Miss.  Baio- 
cense  impr.  Rotomagi  1545.  C.  —  2,  1  abundans  B.  —  4,  3  Carni  et  praeter 
C.  —  6,  1  Et  quod  perdit  Adam  C.  —  7,  2  Casti  ventris  C.  —  8,  2  voci- 
ferantur  A.  —  Ist  sichtlich  ein  franzosisches  Produkt  und  wohl  von  eineni 
Franzislxaner. 


2G9.   De  Beata  Maria  V. 


1,    Gratulare,  plebs  fidelis. 
Summo  patri,  qui  in  caelis 
Regnat  aeternaliter, 


2.    Ac  in  matris  Dei  laude 
Toto  nisu  cordis  plaude 
Laudans  hancsollemniter. : 


De  lieata  Maria  V. 


413 


3.    Haec  est  enim  laude  digna 
Patrum  scriptis  et  per  signa 
Figurata  caelitus ; 

5.    Gaude,  sponsa  summi  regis, 
Condimentum  novae  legis, 
Lactans  caeli   dominum. 

7.     Gaude,    rosa  speciosa 
Non  attrita  nec  corrosa 
Gelu  ne(j[ue  glacie, 

9.    Rex   immensae  pietatis 
Ac  totius  bonitatis, 
Audi  servos  dulciter 

11.    Tua  sancta  nos  doctrina, 
Virgo  mater  et  regina, 
Trahat  ad   caelestia 


4.    Haec  est  mater  orphanorum, 
Spes  tantorum   miserorum 
Vitae  reddens  aditus. 

6.    Gande,   mater  incorrupta, 

Gaude,   dulcis  et  innupta, 

(iaude,  salus  liominum. 

8.    Ex  qua  sol   iustitiae 
Doiio  sapientiae 
Processit  miritice. 

10.    Matrem  tuam  collaudantes 
Ac  reatum  deplorantes 
Delictorum   iugiter. 

12.    Et  mundatos  a  sentina 
Vitiorum  ad  diviua 
Ducat  caeli  gaudia. 


13.    Quo  te  semper  adoremus, 
Collaudemus,   decantemus 
In  caelesti  gloria. 

Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  (Jod.  Parisin.  3689. 
A.  —  Miss.  [Franciscano-]  Komanum  impr.  Parisiis  1520.  B.  —  7,  2  Noa 
astricta  A;  non  corrosa  B.  —  12,  1  a  ceutina  A.  —  Scheint  die  Dichtung- 
eines  franzdsischen  FranzisJcaners  zu  sein,  die  keine  weitere  Verbreitung 
erlangte. 


270.   De  Beata  Mariu  V. 


1.    lucundemur 
Et  laetemur 
In  Mariae, 
Matris  piae, 

Celebri  memoria. 

3.    Gabrielis 

Vox  de  caelis 
Quam   adfatur, 
Protestatur 

Parituram  virginem, 

5.    Crescit  puer  in  virtute : 
Caeci,   claudi,  gentes  mutae 
Vident,  currunt  et  argutae 
Vocis  dant  praeconia. 


2.    Virgo  mater, 
Deus  pater, 
Homo  natus, 
Sacer  flatus 

Laudis  sint  materin. 

4.    Virgo  credit 
Et  concedit 
Et  intacta 
Mater  facta 

Novum  parit  liominem. 

(3.    Lepra,  languor,  morscuratur, 
Et  adversa  pars  fugatur; 
Synagoga  conturbatur 
llaec  videns  magualia. 


414 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7.    Excaecata  geus  maligna 
Visa  detestatur  signa, 
Crucem  parat,   et  indigna 
Deus  fert  opprobria ; 

9.    Hic  redemit, 
Quos  peremit 
Primus  homo 
Lapsus  pomo ; 

Ergo  voce  publica 


8.    Sed  mors  victa  superatur^ 
Cum  de  somno  suscitatur, 
In  quo  nobis  comparatur 
Aeterna  victoria. 

10.    Proniores 
Ad  honores 
Matris   Dei 
Dicant  ei : 

Ave,   salus  unica. 


Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  1516.     Cod.  Parisin.  3(;39^ 

A,  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum  impr.  Parisiis  1520.  B.  —  3,    3  Quem^' 

B.  —  6,    3   perturbatur  B.  —  Auch  diese  Sequenz  stammt  wohl  von  einem. 
FranziskanerdicTiter. 


271.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Maria,   virgo  virginum, 
Ora  pro  nobis  Dominum. 


2.    Fundamentum  ecclesiae, 
Fons,  aula  sapientiae; 

4.    Virgo,  peccati  nescia 
Sancti  spiritus  gratia; 

6.    Mundi  salus,  protectio, 
Nos  tuo  pasce  gaudio. 

8.    Gratia  tua  faciat, 

Ut  Deus  nos  custodiat. 


3.    0  virgo,   plena  gratia, 
Mater  Dei  et  filia; 

5.    Summi  regis  palatium, 
Lumen,  vita  fidelium ; 

7.    Nobis,  tibi  canentibus, 
Succurre  tuis  precibus. 

9.    0,   tu  es  nobis  omnia, 
Nos  tua  pascat  gratia. 


Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639- 
A.  —  Miss.  Hispalense  impr.  Hispali  1507.  B.  —  Miss,  [Franciseano-j  Ko- 
manum  impr.  Lugduni  1535.  C.  —  2,  2  ipsa  (st.  aula)  B.  —  Nach  Str.  3 
folgt  in  B  als  SchluBstrophe  der  gekiirzten  Sequenz : 

Trinitatis  palatium, 
Mundi  porta,  refugium. 

5,  1  regis  hospitium  C.  —  7,  2  Nobis  te  C.   —  Nach  Chevalier  (Kep.  Hymn. 
Nr.  11151)  findet  sich  diese  Sequenz  auch  in  einem  Franziskaner-Antiphonar, 
saec.    15   zu  Romans;    das  bestarkt  in  der  Vermutung,   daB   als  Dichter  eia 
Franziskaner  anzunehmen  sei.  —  In  C  folgt  nach  jeder  Strophe  als  Kefraini 
Ave  Maria. 


272.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,  virgo  singularis, 
Caeli  luminaria, 


2.    Dei  templum,  lux  solaris, 
Cella  pigmentaria. 


De  Beata  Maria  V. 


415 


3.    Ave,   virgo,   stella  maris, 
Mater  es  et  filia, 

5.    Ave,   virgo,   quam   ditavit 
Verbi  sola  veritas, 

7.    Ergo  laudes  det  Mariae 

Praesens  haec  festivitas. 


4.    Beatis  circumvallaris 
Angelis  in  gloria. 

6.    Super  omnes  sublimavit 
Te  beata  trinitas. 

8.    Cuius  ductu  precis  piae 
Gratiarum   largitas 


9.    Nobis  largiatur. 

Oratiou.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saoc.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639. 
A.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanura  impr.  Lugduni  1535.  B.  —  Miss.  Baio- 
cense  impr.  Kotoma^i  1545.  C.  —  Schema  und  urspriinglich  sicher  auch 
die  Melodie:  ^Sospitati^^ -^  ygl.  Bemerkung  zu  Nr.  212.  —  Ist  scheinbar 
franzosifiches  Produkt  und  wohl  von  einem  Franziskaner. 


273.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Salve,   salve,  sancta  parens, 
Gabrielis  verbo  parens, 
Verbum  verbo  concipis. 

3.    Ros   in  vellus  ut  descendit, 
Sicut  vitrum  sol  accendit 
Et  transit  innoxius, 

5.    Intrat  ille  porta  clausa, 
Cui   natura  nec  est  ausa 
Nec  poteus  resistere, 

7.    Sic  perflavit  auster  hortum, 
In  quo  sacri  floris   ortum 
Rigavit  paraclitus. 

9.    Gabrielis  Ave  sanctum 
Evae  nomen,  Evae  planctum 
Convertit   in  gaudia. 


2.    Caeli   porta,   portus  maris, 
Sancta  mater,  expers  maris, 
Quae  naturam  decipis. 

4.    Sic  obumbrat  virtus  patris, 
Sic  fecundat  sinum  matris, 
Immo  gloriosius. 

6.    Sed  miratur  et  adorat, 
Nomen  audit,   rem   ignorat 
Virginis  puerperae. 

8.    In  se  clausit  stella  solem, 
Dum  concepit  virgo  prolem 
Nutu  sancti  spiritus. 

10.    Illo  verbo  salutari 

Per  nos  velis  salutari : 
Ave,   plena  gratia. 


Miss.  Tornacense  impr.  Parisiis  1498.  A.  —  Miss.  Tornacense  impr. 
Parisiis  1540.  B.  —  1,  1  Salve  sancta  parens  A.  —  3,  2  ascendit  A.  —  7,  2 
floris  portum  B.  —  Diese  reizende,  tochnisch  durchaus  vollkommen  abgefaBte 
Sequenz  (Ivhvtlimus,  Reim,  Zasur  nach  dem  2.  Trochiius)  nuilJ  wohl  der  Hhite- 
zeit  des  13.  oder  14.  Jahrhunderts  zugewiesen  werden.  Da  sie  autYallcnder- 
weise  nirgends  auBerluilb  der  Diozese  Tournai  augetroffen  wird,  ist  dort 
wohl  auch  ihro  Ursprungsstatte.  —  Liturgisch  ist  sie  der  (^ktav  von  MariJi 
Qeburt  zugewieson;  inhaltlich  palJt  sie  ehor  fiir  das  GeheiMuiis  Mariii  ^'or- 
kiindigung,  wofiir  sie  urspriinglioh  gedichtet  sein  diirfto.  Alle  im  Missale 
von  Tournai  fiir  die  Oktav  vou  Mariii  Geburt  angoset/.ten  Scquonzen  sind 
^enerell  do  Hoata,  weslialb  wir  die  vorstehende  auch  unter  dieser  generoUeu 
Rubrik  unterbrachten.  —  Schema  und  wohl  auch  Melodie:  .^Hodicrnae  liix 
/tVt"     (Nr.  219). 


416 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


274.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,  virgo  gloriosa, 

Mater  plena  gratia, 

3.     Christus   in  te  descendeudo 
Mundo  dedit  gaudia. 


2.    Vere  tu  es  nata  rosa 
Regali  prosapia. 

4.    Nos  adiuves  liberando 
De  mortis  angustia. 


5.    0  clemens, 


6.    0  pia, 
7.    0  dulcis  Maria. 


Prosar.  ms.  Carmelitarum  Vilvordensium  anni  1418.  Cod.  Bruxellen. 
11359.  A.  —  Miss.  ms.  Franciscanum  (Cameracense?)  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Stovve  10.  B.  —  Miss.  ms.  Marchianense  saec.  12.  Cod.  Duacen.  82.  add. 
saec.  15.  C.  —  Miss.  ms.  Marchianense  saec.  16.  in.  Cod.  Duacen.  89.  D.  — 
Miss.  ms.  Aquicinctense  saec.  15/16.  Cod.  Duacen.  124.  E.  —  Grad.  ms. 
Carmelitarum  Parisiensium  saec.  16.  Cod.  Parisin.  Mazarin.  465  (1388).  F. 
—  Miss.  Atrebatense  impr.  Parisiis  1491.  G.  —  Miss.  [Franciscano-]  Romanum 
impr.  Parisiis  1520.  H.  —  G  ist  nicht  kollationiert. 

1,  1  Virgo  mater  A.  —  1,2  Manens  ACDH.  —  2 ,  1  Tu  es  venerata 
rosa  B.  —  3,  2  Muudo  redit  A.  —  4,  2  miserendo  B.  —  Schema  u.  Melodie 
sind  genau  so  wie  bei  „Ave  verum  corpus  natum^'  (Nr.  167)  und  „Ave  panis 
ancjelorum^^  (Nr.  172).  —  Ursprung  scheinbar  in  Flandern. 


275.   I)e  Beata  Maria  V, 


1.    Ave.  caelorum   regina, 
Ave,   morum  disciplina, 
Via,  vitae  lux  divina, 
Virgo,   mater  filia. 

3.    Ave,   mater  salvatoris, 

Vas   virtutum,   flos  honoris, 
Medicina  peccatoris, 
Pia  mater  Domini. 

5.    Ave,   salus  infirmorum 
Et  solamen  miserorum, 
Dele  sordes  peccatorum 
Te  laudantum,   domina. 


2.    Ave,  templum  sanctum  Dei,j 
Fons  salutis,   porta  spei, 
Ad  te  currunt  omnes  rei 
Plena  cum  fiducia. 

4.    Ave,  mater  lesu  Christi^ 
Virgo  Deum  genuisti, 
Per  virtutem  ascendisti, 
Dans  salutem  homini. 

6    Ave,  per  quam  salus  daturJ 
Per  quam  luctus  devastaturj 
Nobis  plausus  tribuatur 
Inter  caeli  agmina. 


las.    s.   n.   .«*' 

1.  —  CollecU  ! 

).  45).  C.  -A\ 

C.  —  5,  4^1 


Collect.   ms.  Italicum    anni  1439.     Cod.  Carolsruhan.  St.  Blas.  s.  n.  A.' 
—  Collect  ms.  Italicum  saec.  15.    Cod.  Ravennaten.  137.  5.  L.  B.  —  Collect 
ms.  Italicum    anni    1489.     Cod.  Paulan.    25.  4.  19.  (Sanbl.  memb. 
1,   2  Ave  vivorum  A.  —  1,    3  Via  vita  C.  —  4,    1  mater  fehlt 
laudantium  C,  laudantem  B.  —  6,  4  Virgo  (st.  Inter)  B. 

Melodie :  „  Verhum  honum"".  —  Diese  aus  Italien  stammende  Sequenz 
ist  scheinbar  nicht  in  liturgischen  Gebrauch  iibergegangen ,  wenigstens  in 
keiner  liturgischen  Hs.  von  uns  vorgefunden. 


De  Boata  Maria  V. 


417 


276.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Stella  solem  praeter  morem, 
Virga  lesse   novum  florem, 
Geuitnra  genitorem 
Excellenter  exserit; 

3.    Ad  exempla  transeamus 
Et  exemplis  intenclamus 
Atque  fide  capiamus, 
Quae  non  capit  ratio : 

5.    Gedeonis  rorat  vellus, 
Aret  irrorata  tellus ; 
Partus  virginis  novellus 
Huius  umbrae  veritas ; 

7.    Danielque  massam  cibi 
Suscipit  immissam  sibi; 
Intrat  massa  claustrum  ibi 
Clausum   habens  aditnm: 

9.    Lapis  sine  mauu  caesus 
Natus  ex  Maria  lesus, 
Cuius  honor  non  est  laesus 
Manu  complectentium. 

11.    Exemplonim  documentum 
Fidei  sit  firmamentum, 
Sit  salutis  incrementum, 
Veritatis  argumentum 
Obvians  erroribns. 


2.    Parit  natum   nati  nata 
Virgo  manens  illibata. 
Mira  sunt  incomparata, 
Quae   sic  fides  comperit. 

4.    Rubum  ignis  non  comburit ; 
In  Mariam,   in  quam  furit 
Manichaeus,   nulla  prurit 
Castitatis  laesio. 

6.    Gedeonque  sicut  orat, 
Vellus  aret,   tellus  rorat 
Et,  quam  homo  non  deflorat, 
Parturit  virginitas. 

8.    Verbum  patris  pluspotenter 
Concipit  et  parit  venter 
Gravidata  tam  decenter 
Per  umbrantem  spiritum. 

10.    Ut  admittit  vitrum  solem, 
Sic  admittit  virgo  prolem, 
Quae   effudit  levem  molem 
Sicut  sidus   radium. 

12.    Coadiutrix   sit  Maria 
Faciatque  prece  pia 
Perfrui  uos  harmonia 
Vera  quoque  sotheria 
Cum   caelorum  civibus. 


Miss.  Upsalense  inipr.  Basileae  1513.  —  Nach  Dauiels  Angabe  (V,  332) 
schopfte  aus  gleiclier  Quelle  The  Ecdesiologist  CII  (Juni  1854),  p.  162; 
dort  lautet  1,  4  ,,Excellenter  egerit" ;  4,  2  „Id  Mariam  frustra  furit'"  und 
6,  1  „Gedeonque  secus  orat".  Das  Missale  von  Upsala  hat  keine  dioser  drei 
Lesarten.  Durch  Kelirein  (Nr.  324)  ist  noch  eine  vierte  Variacte  eingefiihrt, 
namlicli  2,  3:  Mira  sunt  incorporata. 


277.   De  Beata  Maria  Y. 


1.    Ave,  virgo  gloriosa, 

Caeli   iubar,  muudi  rosa, 
Caelibatus  lilium; 

3.    Spes  reorum   es,  Maria, 

Redemptoris  mater  pia, 

Redemptorum  gloria. 


2.    Ave,  gemma  pretiosa, 

Super  solem   speciosa. 

Virginale  gaudium. 

4.    Finis  leti,  vitae  via, 
Tibi   triplex   ierarchia 
Digna  dat   praeconia. 


Blu  ino -Ba  nnister,  Thesauri  Hvnuiologici  Prosariuni  II.  1. 


L'< 


418 


Sequeutiae  rliytlimicae  et  rigmatae. 


5.    Virga  lesse  florida, 
Stella  maris  fulgida 
Sidiis  verae  liicis, 

7.    Florens  hortus,  aegrisgratus, 
Puritatis  fons   signatus 
Dans  fluenta  gratiae, 

9.    0  regina  pietatis 
Et  totius  sanctitatis 
Flumen   indeficiens, 

11.    Ad  te  flentes  suspiramus, 
Te  gementes  invocamus 
Evae  proles  misera: 

13.    Cella  fragrans  aromatum, 
Apotheca  charismatum 
Salutaris, 

15.    Dulcis  lesu  mater  bona, 
Mundi   salus  et  matrona 
Supernorum  civium, 


6.    Fructum  vitae  proferens 
Et  ad  portum  transferens 
Sahitis,  quos  ducis. 

8.    Thronus  veri  Salomonis, 
Quem  praeclaris  caeli  donis 
Ornavit  rex  gloriae. 

10.    In  te  salva  confidentes, 
Salutari  sitientes 
Potu   nos   reficiens. 

12.    Statum  nostrae   paupertatis 
Vultu  tuae  bonitatis 
Clementer  considera. 

14.    Tuam  nobis  fragrantiam 
Spirans  infunde  gratiam, 
Qua  ditaris. 

16.    Pacem  confer  sempiternam 
Et  ad  lucem  nos  supernam 
Transfer  post  exilium. 


Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  lat.  lit.  d  5.  A.  — 
Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 1271.  Cod.  Londinen.  Add. 
23935.  B.  —  Prosar.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Egert.  2601.  C.  —  Miss.  ras.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13.  Cod. 
Tolosan.  98.  D.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  Anghcum?)  saec.  14. 
in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  Hturg.  g.  13.  E.  —  Miss.  ms.  Franciscano-Roma- 
num  saec.  14.  Cod.  Vesolen.  13.  F.  —  Collect.  ms.  Claraevalleuse  saec.  15. 
Cod.  Trecen.  1612.  G.  — 

Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
878.  H.  —  Miss.  ms.  Lambrechtense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  I.  — 
Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  III  221  A.  K.  —  Miss.  ms. 
S.  Floriani  saec.  15.  Cod,  Florian.  XI  395.  L.  —  Grad.  ms.  Altenhohen- 
aviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23287.  M.  —  Grad.  ms.  Carthusiae  Pra- 
gensis  dictum  „Scala  caeh"  saec.  14.  Cod.  Prag-en.  XIII  E  3.  N.  —  Grad. 
ms.  Pilsnense  saec.  15.  Cod.  Mus.  Eohem.  XII  A  23.  O.  —  Miss.  ms. 
Crumlaviense  saec.  15.  Cod.  Altovaden.  LXXVI.  P.  —  Miss.  ms.  S.  Andreae 
Berneschaviensis  anni  1498.  Cod.  Pragen.  XII  C  6.  Q.  —  Grad.  ms.  S. 
Katherinae  Divodurensis  saec.  14.  Cod.  Vatican.  10773.  R.  —  Cantion.  ms. 
Engelbergense  anni  1372.  Cod,  Engelbergen.  314.  S.  —  Oration.  ms.  Fri- 
burgense  anni  1475.  Cod.  Sangallen.  482.  S  *.  —  Grad.  ms.  Unterlindense 
saec.  15.     Cod.  Cohnai*ien.  317.  T.  — 

Miss.  ms.  Praedicatorum  (Trevirense  ?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132. 
U.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Coloniense  et  S.  Crucis  anni  1425.  Cod. 
Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  V.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniense  saec. 
15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  W.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  saec.  15. 
Cod.  Monasterien.  199  (214).  X.  —  Grad.  ras.  Praedicatorura  saec.  15.  Cod. 
Bruxellen.  6435.  add.  saec.  15.  Y.  —  Prosar.  ras.  Praedicatorum  Novioma- 
gense  saec.  15.  Cod,  S.  Ignatii  Noviomagen.  55.  Z.  —  Miss.  ras.  Praedica- 
torura  Suecicum  saec.  15.  Cod.  Upsaien.  C  415.  a.  —  Pros.  ms.  Sangallense 
dictum  „Branderi"   anni  1507.     Cod.  Sangallen.  546.  a*. 


j 


De  Beata  Maria  V. 


419 


Grad.  ms.  Civitatense  saec.  14.  Cod.  Civitaten.  LXXIX.  b.  —  Grad. 
rris.  S.  Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florentin.  T,  c.  —  Miss. 
ms.  votivum  Praedicatorum  Italicum  anni  1538.     Cod.  Vatican.  3807.  (1. 

Miss,  Basiliense  impr.  absque  [Basileae  cr.  1480].  •.  —  Miss.  Praedi- 
catorum  impr.  Venetiis  1482.  f.  —  Miss.  Upsalense  impr.  [Holmiae  cr.  1487]. 
g.  —  Miss.  Aboense  impr.  Lubecae  1488.  h.  —  Miss.  Olomucense  impr. 
Bambergae  1488.  i.  —  Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  k.  —  Miss. 
Zagrabiense  impr.  Venetiis  1500.  1.  —  Miss.  Constantiense  impr.  Augustae 
1505.  111.  —  Miss.  Argtntinense  impr.  Hagnoe  1520.  n.  —  Miss.  Engolis- 
mense  impr.  Lemovicis  1524.  0.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  cr. 
1540.  p.  — •  Miss.  Baiocense  impr.  Botomagi.  1545.  q.  —  Kollationiert  sind 
ABCEGHKLMNOPRTVY  b  C  (l  e  ^  h  n. 

2,  2  Supra  O.  —  3,  1  reorum  o  Maria  O.  —  3,  3  Redemptis  es  O.  — 
4,  1  vitae  vena  G ;  tua  (st.  via)  H.  —  4,  3  Digne  M.  —  6,  3  Salutis  quo 
nos  N,  Salutis  quosque  e  n.  —  7,  1  aegris  datus  O.  —  7,  2  Pietatis  G.  — 
Str.  8  fehlt  E.  —  8,  2  Quam  K.  —  8,  3  Dans  fluenta  gratiae  E.  —  9.  1 
deitatis  P.  —  9,  3  Lumen  P.  —  10,  1  Salva  in  te  G.  —  10,  2  sciscientes 
A.  —  11,  2  Et  gementes  b.  —  11,  3  miserae  P.  —  Str.  12—16  fehlen  e.  — 
12,  1  Statim  A.  —  12,  1  Vultum  K;  pietatis  G.  —  12,  3  Clementer  fehlt 
H.  —  13,  1  fraglans  KM,  flagrans  n.  —  14,  1  Quam  P;  fraglantiam  KM.  — 
15  2,  et  patrona  NO.  -  16,  2  nos  aeternam  O.  —  In  O  ist  folgende  Strophen- 
folge:  1,  2,  3,  4,  11,  12,  15,  16,  7,  8;  die  (ibrigen  Strophen  (5,  6,  9,  10,  l->, 
14)  fehlen.     Umgekehrt  fiigt  b  nach  Str.    10  ein: 


Medicina  gratiae, 
Oleum  laetiiiae, 
Vellus  Gedeonis. 


Imperatrix,  virgo  pia, 
Salve,  dulcis  o  Maria, 
Nostra  delens  scelera. 


Tu  supernae  gloriae 
Fons  misericordiae, 
Thalamus  decoris ; 

Ferner  nach  Str.  12: 

Porta  caeli,  o  benigna, 
Angelorum  es  regina 
Fulgens  super  aethera; 

Durch  diese  Einfiigungen  bewirkt  b,  daB  das  Schema  der  Sequenz  und 
die  Melodie  sich  volUtdndig  mit  jenen  der  Dominikus-Sequenz :  „ln  caelesti 
itrarchia^^  decken.  In  den  iibrigen  Quellen  zeigt  sich  dieses  Schema  in  ge- 
kiirzter  Form;  die  Melodie  hingegen  ist  in  L  eine  besondere,  ebenso  in  a*, 
und  zwar  im  Gegensatz  zur  Melodie  in  den  anderen  Hss.  —  Verfasser  dieser 
schonen,  stilgerechten  Sequenz  ist  offenbar  ein  Doiuinilaner  des  13.  Jahr- 
hunderts,  da  weitaus  die  meisten  Quellen  aus  Dominikanerklostern  stammen. 
Die  Wechselbeziehung  zwischen  Cisterciensern  (Quelle  A)  und  Dominikanern 
ist  bereits  hervorerehoben. 


278,   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,   virgo  gratiosa, 
Virgo  mater  gloriosa, 
Mater  regis  gloriae ; 

3.    0   oliva  fructifera, 
Tii  pietatis  viscera 

Nulli  claudis  liominum ; 


2.    Ave,   fulgens  margarita, 
Per  quam  venit  mundi  vita^ 
Christus,   sol  iustitiae. 

4.    Nos  exsules  laetiiicas, 
Ut  vitis  dum   fructificas 
Salvatorem  Dominum. 


5.    Ave,   virgo.  mater  Dei, 
Tu  supernae   sol   diei 
Et  mundi  noctis  luna; 


G.    Clementior  prae  ceteris, 
Succurre  nobis  miseris 
Mortalium   spes  uua. 
27* 


420 


^equ^tiae  rhythmicae  et  rig^matae. 


Ave,   decus  virginale. 
Templum  Dei  speciale. 
Per  te  fiat  veniale 

Omne,  quod  committimus. 

Ad  te.  pia,   suspiramu^; 
Si  non  ducis,  deviamus. 
Ergo  doce,  quid  agamus. 
Post  hunc  finem  ut  vivamus 
Cum    sanctis   pereuniter. 


8,    Tu  uobis  es  siugularis, 
Tu  uos  ducas.  stella  maris, 
Tu  uos  semper  tuearis, 
Eu.  ad  te  coufugimus. 

10.    lesu  Christe.  fili  Dei. 
Tota  salus  uostrae  spei. 
Tuae  matris  interventu 
Augeh^rum  nos  concentu 
Fac  sraudere  iusriter. 


Grad.  m<.  Altaripense  saec,  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d  o  A.  — 
Collect  m>.  S.  Ludovici  Piseiaeen>is  ann.  1260 — 1271.  Cod.  Londinen.  Add. 
28  9oD.  B.  —  Prosar.  ms.  S.  Ludoviei  Piseiacensis  saec  15.  Cod.  Londinen. 
Horert.  2601.  C.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13.  Cod.  To- 
losan.  9S,  D.  —  Prosar.  ms.  Praedicatonim  Gallicum  (aut  An^licum)  saec. 
14.  in.  Cod.  Oxonien.  Kawl.  liturg.  g.  lo.  E.  —  Miss.  ms.  Franciscauo-Ko- 
manum  sat-c,  14.  Cod.  Tesolen.  13,  F.  —  Oration.  ms.  GalUcum  saec,  16. 
Cc«d.  Oxonieii.  Eawl.  lit-  e  36.  F  *. 

Lect.  ms.  incert.  origin.  saec.  13.  Cod.  Liueen.  /~  p  9.  add.  saec.  13. 
G.  —  Miss.  ms.  PVaedicatomm  Xovae  Civitatis  saec,  14.  iu.  Cod.  Graeeen. 
878.  HL  —  Oration.  ms.  Xunbergense  saec  14.  in  Cgm.  Monacen.  101.  L  — 
Miss.-ms.  S.  Floriani  saec,  14.  C<"vd.  Florian.  III  221  A.  K.  —  Miss.  m.-i. 
Praedicatorum  saec  14.  Cod.  Lambacen.  CLXXIX.  L.  —  Grad.  ms.  Alten- 
hohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  232S'7.  M. — Miss.  ms.  CYemifanense 
saec  14-  Cod.  Cremitanen.  378.  X.  —  Miss.  ms.  S.  Sigismundi  Creraifanen- 
sis  saec.  15.  Cod.  Cremifanen.  41.  O.  —  Miss.  ms.  Thierbacense  saec.  14. 
Cod.  Colmarien.  4*1hj.  P.  —  Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis  saec.  14.  iet 
15).    Cod.  Vatican.  10769.  Q.  —  Grad.  ms.  S.  Katherinae  Divodurensis  saec. 

14.  Cod.  Vatican.  10773.  R.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm. 
Monaceji.  716.  S.  —  Grad.  ms.  Cnterliudense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317. 
T.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (^Trevirense?)  saec  1415.  Cod.  Cusan.  132. 
L.  —  Grad-  ms.  Praedicatorum  Coloniense  et  S.  Crucis  anni  1425.  Cod. 
Capit.  Aquisgranen.  XXVTT.  V.  —  Grad.    ms.  Cruciferorum  Coloniense  saec. 

15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  W.  —  Miss.  ms.  S.  Pantaleonis  Coloni- 
ensis  saec  15.  Cod,  Bruxellen.  355.  X.  - —  Grad.  ms.  Praedieatonim  saec 
15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  Y.  —  Oration.  nis.  Franciscanum  saec  15.  Cod. 
Petrin.  Salisburgen.  a  I  14.  Z.  —  Aliss  ms.  S.  Katherinae  Xurembergensis 
saec  15.  Clm.  Monacen.  10  079.  a.  —  Oration.  ms.  Lucidae  Vallis  saec  15. 
Cod.  Carolsruhan.  Licht.  109.  b.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Vindobonense 
anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  212.  c.  —  Prosar.  ms.  Praedica- 
torum  Xoviomagense  saec  15.  Cod.  S.  Ignatii  Xovioma^n.  55.  d.  —  Miss. 
m-.  Praedicatonira  Suecicum  saec.  15.     Cod.  Cpsalen.  C  415.  e. 

Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec  15.  Cod.  S.  3klarci  Florentin.  T. 
f.  —  Miss.  ms.  votivum  Praedieatorum  Italicum  anni  1538.  Cod.  Vatican. 
8807.  g.  —  Prosar.  ms.  Farfense  anni  1514.  Cod.  Eoman.  222  (Farf.  33). 
h.  —  Grad.  ms.  Brigittinum  saec  14.    Cod.  Coll.  Trinit.  Dublinen.  L   1.  lo.  L 

Mis.-.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  148*2.  k.  —  Miss.  Aboenst-  irapr. 
Lubecae  1488.  1.  —  Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  m.  —  Miss.  Za- 
grabiense  impr.  Venetiis  1500.  n.  —  Miss.  Constantiense  impr.  Augustae 
1505.  O.  —  Miss.  Hambui^ense  irapr.  Argentinae  1509.  p.  —  Miss.  Argen- 
tinense  impr.  Hagnoe  152<J.  q.  —  ^liss.  Engolismeuse  impr.  Lemovicis  1524. 
r.  —  Miss.  Buthenense  impr.  Luo-duni  cr.  154<j.  s.  —  Kol]atiomert  sind  AB 
CT:F*GHKLMX<  •PEST^^XTZ  bcfghilpq. 

Str.  1  fehlt  b  (somit  dort  der  Anfang:  Ave  fulgens  margarita,  Cheva- 
lier   traf  laut   Bep.    Hvmn.  Xr.  23510   diesen   .Anfang   auch   bei    ^Grimaldi, 


De  Beata  Maria  V. 


421 


166-    —   ein  aijsteriofles  Stat!  — ,   aad  iMi^te  deshalb  cne  besoadere  Se- 

qnenz  mit  dem  laaptt:  .Atc  falgaks  Sargarita  :  per  qaaa  Tent ).  — 

1.  1  virgo  gencioifca  O.  —  1.  2  llater  Dei  Z  ^  das  ergah  im  Bepertonn 
Chevaliers  wiederum  eine  be^oadere  onedierte  Seqnenx,  gcbacht  acter  Xr. 
2212-  —  2,  2  Per  qnem  LXO:  mmmk»  HX.  —  3,  1  O  fcWt  g  ^.  —  3,  8 
h:>miiiis  £.  —  4.  2  vitis  ta  fkuctifieas  Z.  —  4,  3  oaaiui  (st.  houHm)  C^ 
—  o.  2  supemi  X  q.  sapemo  H;  ha.  (statt  sol)  KF*  —  7,  1  Tu  decos  es 
X  q :  virg^lntum  b.  —  T.  2  Templi  P.  —  7,  4  eouisnras  BCEKBTZ  b.  — 
!•.  1  es  feii.t  M  h:  ■iingTilaris  es  C  —  8.  2  dscis  h.  —  9,  2  Si  nas  docis 
K.  —  Zvrischen  Str.  4   n.   5  ist  in  GPRS  (dort  narchUieUth)  Z  b 


a.    Elr^o  te,  thronnm  giatiae. 
Cor  adeat  lidacijie 
Et  opem  impetrabit. 

0.  Tu  auri  va*  solidom, 
Vas  omatu  tolgidiDB, 

Quod  deoore  prapMrart, 

e.    Aetemae  candor  lacis, 
«Vbi  quem  introducis. 
Per  te  nos  irradiet. 

g.    Temjjus  imples  iabilaei. 
LibertAtem  per  te  rei 
Recipiunt  abuode. 

i.     Tu  e>  arca  testamoiti, 
Quae  caelestis  tiimmcnti 
Vim  et  robar  oontiBes. 

1.  Hoc  grandes  privilegio, 
Quod  in  eodem  filio 

CommimicAs  cum  Deo. 

u.    «^   vemalis  castitas 

Quara  irratanter  flomit! 
O  aestivji  caritAS 

Quo  iructa  maturait! 


o. 


b.    Fons  misericoriiae, 

Fons  patens,  foma  eopiae 
Petenti  qaid  negahit? 

d.    ProtaUsti  filiam, 
Qai  eiectns  milioB 

Super 

f.     Tibi  sal» 

Se  dedit  in  ilii 

Qoi  nos  salros  &ciet. 

h.    Exsolta.  Sion  filia, 
Sanctoram  tibi  milia 
Deserriant  iacude. 

k.    Ta  sioliBm  es  gloriae, 
Primatam  cadi  eoriae 
Im]>eratrix  obtines. 

B.  Hic  e$t,  qai  oos  redemit, 

MOTtini  OKMte  poemit, 

De  trib«  Inda  leo. 


O  virgo  poMierrima 
£t  incDgxdtai  riro! 
Per  te  innguntnr  ima 
ordiBe  mirow 


Dar.u  die  Varianten:  c,  2  omatum  PKS.  —  c,  o  Et  decore  P.  —  d.  1 
lutnlisti  b.  —  d,  2  elatus  P:  nimiam  R.  —  e,  1  conditor  (st.  cxndor)  Z.  — 
e,  o  nobis  nos  Z.  —  c.  1  imptons  GZ.  —  sr.  "^  PereipiBnt  Z.  —  n,  8  t^na 
G.   —   n,  4   Qna   mictus  P.  (j^  fnictiis  GS  b.  —  Dbtc^  KBlogag  dieser 

Strophen.  dt?nen  eiue  gewisse  Hreite  nnd  ein  mangelhaftBr  Rhvthnras  ni^t 
lum  Vorteil  g^ereicht,  wini  bewirkt.  dafi  das  Sffcpmii  dieser  Seqa»B  aoch 
in  der  StrophenrAhl  mit  jenem  der  Seqneni  -5a/fY  matfr  ^ratoris  \  T^ 
eieduni-  (St.  245^  ubereinstimmt.  Mit  letiterxer  teilt  B»Bdich  ▼wiiqgf  da 
Sequenz  die  Jfr^tvfiV,  alKrdiug*  nnter  Kurrnt^n. 

In  der  tTtrfitrrtcn  Fassuni:  tolg>?n  iwich  der  Strophe  o  die  Strophea 
•"^ — 10.     Daran  <chliol>en  sich  in  GNOKSZ  b: 


11.    O  Maria,  via  viuie 

Xos;  ad  hoc  j>erviuo  ^Vctut' 
Piitr{<  md  bi'M^1i<ii'', 
Conregiiemus  ut  invicti 
Cum  Christo  snblimiter. 


12.    EiA,  le^u,  rei  benigne, 
Fac,  vivjunus  tibi  di^me 
Merltisque  tnae  matris 
lu  gloria  Dei  patris 
Ij^etetnnr  teliciter. 


420 


feeqiientiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


7.    Ave,    decus  virginale, 
Templum  Dei  speciale, 
Per  te  fiat  venialo 

Omne,  quod  committimus. 

9.    Ad  te,  pia,   suspiramus; 
Si  non  ducis,  deviamus. 
Ergo  doce,   quid  agamus, 
Post  hunc  finem  ut  vivamus 
Cum    sanctis   perenniter. 


8.    Tu  nobis  es  singularis, 
Tu  nos  ducas,  stella  maris, 
Tu  nos  semper  tuearis, 
En,  ad  te  confugimus. 

10.    lesu  Christe,  fili  Dei, 
Tota  salus  nostrae  spei, 
Tuae  matris  interventu 
Angelorum  nos  concentu 
Fac  gaudere  iugiter. 


Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat,  lit.  d  5  A.  — 
Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 1271.  Cod.  Londinen.  Add. 
23935.  B.  —  Prosar.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Egert.  2601.  C.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13.  Cod.  To- 
losan.  98.  D.  —  Prosar.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  Anglicum)  saec. 
14.  in.  Cod.  Oxonien.  Kawl.  liturg.  g.  13.  E.  —  Miss.  ms.  Franciscano-Ko- 
manum  saec.  14.  Cod.  Vesolen.  13.  F.  —  Oration.  ms.  Gallicum  saec.  16. 
Cod.  Oxonien.  Kawl.  lit.  e  36.  F  ^. 

Lect.  ms.  incert.  origin.  saec.  13.  Cod.  Lincen.  /'  p  9.  add.  saec.  13. 
G.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
878.  H.  — ■  Oration.  ms.  Nunbergense  saec.  14.  in  Cgm.  Monacen.  101.  I.  — 
Miss.-ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  III  221  A.  K.  —  Miss.  ms, 
Praedicatorum  saec.  14.  Cod.  Lambaceii.  CLXXIX.  L.  —  Grad.  ms.  Alten- 
hohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23287.  M.  —  Miss.  ms.  Cremifanense 
saec.  14.  Cod.  Cremifanen.  378.  N.  —  Miss.  ms.  S.  Sigismundi  Cremifanen- 
sis  saec.  15.  Cod.  Cremifanen.  41.  O.  —  Miss.  ms.  Thierbacense  saec.  14. 
Cod.  Colmarien.  400.  P.  —  Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis  saec.  14.  (et 
15).    Cod.  Vatican.  10769.  Q.  —  Grad.  ms.  S.  Katherinae  Divodurensis  saec. 

14.  Cod.  Vatican.  10773.  K.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm. 
Monacen.  716.  S.  —  Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317. 
T.  —  Miss.  ras.  Praedicatorum  (Trevirense?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132. 
U.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Coloniense  et  S.  Crucis  anni  1425.  Cod. 
Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  V.  —  Grad.    ms.  Cruciferorum  Coloniense  saec. 

15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  W.  —  Miss.  nis.  S.  Pantaleonis  Coloni- 
ensis  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  355.  X.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec. 
15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  Y.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  saec.  15.  Cod. 
Petrin.  Salisburgen.  a  I  14.  Z.  —  Miss  ms.  S.  Katherinae  Nurembergensis 
saec.  15.  Clm.  Monacen.  10079.  a.  —  Oration.  ms.  Lucidae  Vallis  saec.  15. 
Cod.  Carolsruhan.  Licht.  109.  b.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Vindobonense 
anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  212.  c.  —  Prosar.  ms.  Praedica- 
torum  Noviomagense  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Noviomagen.  55.  d.  —  Miss. 
ms.  Praedicatoriim  Suecicum  saec.  15.     Cod.  Upsalen.  C  415.  e. 

Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  IVIarci  Florentin.  T. 
f.  —  Miss.  ms.  votivum  Praedicatorum  Italicum  anni  1538.  Cod.  Vatican. 
3807.  g.  —  Prosar.  ms.  Farfense  anni  1514.  Cod.  Koman.  222  (Farf.  33). 
h.  —  Grad.  ms.  Brigittinum   saec.  14.    Cod.  Coll.  Trinit.  Dublinen.  L   1.  13.  i. 

Miss.  Praedicatoriun  impr.  Venetiis  1482.  k.  —  Miss.  Aboense  impr. 
Lubecae  1488.  L  —  Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  m.  —  Miss.  Za- 
grabiense  impr.  Venetiis  1500.  n.  —  Miss.  Constantiense  impr.  Augustae 
1505.  0.  —  Miss.  Hamburgense  irapr.  Argentinae  1509.  p.  —  Miss.  Argen- 
tinense  irapr.  Hagnoe  1520.  q.  —  Miss.  Engolismeuse  impr.  Lemovicis  1.524. 
r.  —  Miss.  Kuthenense  impr.  Lugduni  cr.  1540.  S.  —  Kollationiert  sind  AB 
CEF*GHKLMNOPKSTVXYZ  bcfghilpq. 

Str.  1  fehlt  b  (somit  dort  der  Anfang:  Ave  fulgens  margarita.  Cheva- 
lier   traf  laut    Kep.    Hymn.   Nr.   23510   diesen   Anfang   aueh   bei    „Grimaldi, 


De  Jieata  Maria  V. 


421 


166"    —    ein    mysterioses  Zitat!  — ,    nnd  buclite  deshalb  eine  besondere  Se- 

quenz  mit  dem  Incipit:  „Ave  fulgens  Marj^arita  |  per  (juam  venit ).  — 

1,  1  virgo  grenerosa  O.  —  1,  2  Mater  Dei  Z  g"  (das  ergab  im  Kepertorium 
Chevaliers  wiederum  eine  besondere  unedierte  Sequenz ,  gebucht  unter  Nr. 
2212).  —  2,  2  Per  quem  LNO;  mundo  HX.  —  8,  10  fehlt  g  p.  —  3,  3 
hominis  E.  —  4,  2  vitis  tu  fructificas  Z.  —  4,  3  omnium  (st.  hominura)  C. 
—  5,  2  superni  X  (|,  superno  H;  lux  (statt  sol)  EF*  —  7,  1  Tu  decus  es 
X  q;  virgincum  b.  —  7,  2  Templi  P.  —  7,  4  commisimus  BCEKRYZ  b.  — 
8,  1  es  fehlt  M  ll ;  singularis  es  C.  —  8,  2  ducis  h.  —  9,  2  Si  nos  ducis 
K.  —  Zwischen  Str.  4   u.   5  ist  in  GPRS  (dort  nachtraglich)  Z  b  eingefugt: 


a.    Ergo  te,  thronum  gratiae, 
Cor  adeat  fiduciao 
Et  opem  impetrabit. 

c.     Tu  auri  vns  solidum, 
Vas  ornatii  fulgidum, 
Quod  decore  praeminet, 

e.     Aeteruae  candor  lucis, 
Orbi  quem  introducis, 
Per  te  nos  irradict. 

g.    Tempus  imples  iubilaei, 
Libertatem   per  te  rei 
Recipiunt  aljunde. 

i.     Tu  es  arca  testamenti, 
Quae  caelestis  sacramenti 
Vim  et  robur  contines. 

1.     Hoc  gaudes  privilegio, 
Quod  in  eodem  filio 
Communicas  cum  Deo. 


b.    Fons  misericordiae, 

Fons  pateus,  fons  copiae 
Petenti  quid  negabit? 

d.    Protiilisti  filium, 
Qui   electus  milium 
Super  onmes  eminet. 

f.     Tibi  sahis  omnium 
Se  dedit  in  filium, 
Qui  nos  salvos  faciet. 

li.    Exsulta,  Sion  filia, 
Sanctorum  tibi  milia 
Deserviunt  iucunde. 

k.    Tu  solium  es  gloriae, 
Primatum  caeli  curiae 
Imperatrix  obtines. 

m.  Hic  est,  qui  uos  redemit, 

Mortem  morte  peremit, 

De  tribu  luda  leo. 


O   vernalis  castitas 
Quam  gratanter  floruit! 

O  aestiva  caritas 

Quo  fructu  maturuit! 


o.    O  virgo  pulclierrima 
Et  incognita  viro ! 
Pcr  te  iunguntur  ima 
Summis  ordine  miro. 


Dazu  die  Varianten :  c,  2  ornatum  PRS.  —  e,  3  Et  decore  P.  —  d.  1 
Intulisti  b.  —  d,  2  elatus  P;  nimium  R.  —  e,  1  conditor  (st.  candor)  Z.  — 
e,  3  nobis  nos  Z.  —  g,  1  implens  GZ.  —  g,  3  Percipiunt  Z.  —  n,  2  Qua 
G.  —  n,  4  Qua  fructus  P,  Quo  fructus  GS  b.  —  Durch  Einfiigung  dieser 
Strophen,  denen  eine  gewisse  Breite  und  ein  mangelhafter  Rhythmus  nicht 
zum  Vorteil  gereicht,  wird  bewirkt,  daU  das  ScJiCtna  dieser  Se^iuenz  auch 
in  der  Strophenzahl  niit  jcnom  der  Sequenz  ,^Salrc  matcr  >iah'aton'fi  |  Vas 
electum^^  (Nr.  245)  iibereinstimmt.  Mit  letzterer  teilt  namlich  vorliegende 
Sequenz  die  Mclodie,  allordings  unter  Kiirzungen. 

In  der  crircitcrtcn  Fassung  folgen  nach  der  Strophe  o  die  Stro])lien 
5—10.     Daran  schlinHen  sich  in  GNORSZ  b: 


11.    O  Maria,  via  vitae 

Nos  ad  hoc  perduc  „Fe»»"<(' 
Patri^  mci  bcncdicti", 
Conregnomus  ut  invicti 
Cum  Christo  sublimiter. 


12.    Eia,  lesu,  rox  benigne, 
Fac,  vivamus  tibi  digne 
Meritisque  tuae  niatris 
In  gloria  Dei  patris 
Laetemur  fcliciter. 


422 


Sequentiae  rliythmicae  et  rigmatae. 


Diese  letzte  Strophe  12  fehlt  indessen  in  N  u.  O.  —  11,  2  Nos  perduc 
ad  hoc  O,  Nos  ducas  ad  hoc  S.  —  12,  1  Eia  lesu  Christe  rex  Z.  —  12,  2 
Fac  ut  Z. 

Im  Antiphon.  ms.  Aquilegiense  saec.  13/14.  Cod.  Seminar.  Goritien.  B. 
bilden  die  Strophen  Ad  te  ina  (9),  lesu  Christe  (10).  O  Maria  (11)  u.  Eia 
lesu  (12)  eine  besondere  Sequenz.  —  Im  Cantion.  ms.  Pragense  saec.  14. 
Cod.  Pragen.  V  H  11  hinge^en  sind  die  Strophen  0  Maria  viu  vitae  (11), 
lesu  Christe  (10)  u.  Ad  te  pia  (9)  zu  einem  Liede  zusammengestellt. 

Die  Quellen  dieser  Sequenz  sind  fast  die  gleichen  wie  bei  „-4re  viryo 
gloriosa^'  (Nr.  277)  und  ist  daher  auch  hier  ein  Dominikcmer  des  13.  Jahr- 
hunderts  als  Verfasser  anzunehmen.  Wie  dort,  so  ist  auch  hier  das  Schema 
resp.  die  Melodie)  gekiirzt  und  nachtraglich  erweitert  worden. 


1.    Tibi  cordis  iu  altari 
Decet  preces  iminolari, 
Virgo   sacratissima ; 

3.    Per  te  Deum   adit  reus, 
Ad  quem  per  te  venit  Deus; 
Tu,   amborum   media, 

5.    Nec  abhorre  peccatores, 
Sine  quibus  nunquam  fores 
Tanto  digna  filio; 

7.    Pro   his  facta  singularis 
Super  cuncta  principaris 
Sub   supremo  principe. 

9.    Quod  si  reos,  sancta,  spernis, 
Ut  quid  sis  praelata  ternis 
lerarchiis,  resj^ice, 


279.  De  Beata  Maria  V. 
2 


Nam   cum  sit  iii   se  inepta, 
Tuo  nato  iit  accepta 
Per  te  precum  victima. 

Pro  peccatis  immolato 
Peccatorum  praesentato    . 
Precum  sacrificia. 


6.    Si  non  essent  redimendi, 
Nulla  tibi  pariendi 
Redemptorem   ratio. 

8.    Ergo,   virgo  sic  promota 
Causa  nostri,   nostra  vota 
Promovenda  suscipe. 

10.    Tu,   reorum  advocata; 

Per  te  sit  ipsorum  grata 
Causa  coram   iudice. 


Trop.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin.  Nouv.  acq.  1285.  add. 
saec.  13.  (Nur  das  Incipit).  A.  —  Collect.  ms.  Floriacense  saec.  11.  Cod. 
Vatican.  Regin.  318.  add.  saec.  13.  B.  — Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex. 
Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d  5.  C.  —  CoUect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann. 
1260—1271.  Cod.  Londinen.  Add.  23935.  D.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pis- 
ciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen.  Egert.  2601.  E.  —  Miss.  ms.  Praedica- 
torum  Tolosanum  saec.  13.  Cod.  Tolosan.  98.  F.  —  Miss.  ms.  Carnotense 
saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien.  Misc.  liturg.  344.  G.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum 
Gallicum  (aut  Anglicum?)  saec.  14.  in.  Cod.  Oxunien.  Rawl.  liturg.  g.  13. 
H.  —  Pros.  et  Trop.  ms.  S.  Ludovici  Ebroicensis  saec.  14.  Cod.  Berolinen. 
Philip.  1771.  I.  —  Miss.  ms.  Ambianense  saec.  15.  Cod.  Taurinen.  D  II  7. 
K.  —  Pros.  ms.  Caelestinorum  Parisiensium  anni  1532.  Cod.  Parisin. 
Mazarin.    448  (758).   K  *. 

Miss.  ras.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  iu.  Cod.  Graecen. 
878.  L.  —  Miss.  ms.  S.  Floriani  saec.  14.  Cod.  Florian.  III  221  A.  M.  — 
Grad.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Carolsruhan.  S.  Blas.  102.  N.  — 
Grad.    ms.    Sanblasianum   saec.    14.     (Nach   Gerbertus,    De  Cantu   et  Musica 


De  Jieata  Maria  V.  423 

Sacra.  I,  Sanblas.  1774.  p.  416  sqq.)  O.  —  Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis 
saec.  14.  Cod.  Vatican.  10  769.  P.  —  Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec, 
14.  Clm.  Monacen.  28287  Q.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Mo- 
nacen.  28054.  K.  —  Collect.  ms.  Altae  Superioris  saec.  18.  Clm.  Monacen. 
9584.  S.  —  Cantion.  ms.  Tegurinum  saec.  15.  Cgm.  Monacen.  716.  T.  — 
Brev.  ms.  Pruvningense  saec.  12.  Clm.  Monacfui.  23  087.  add.  saec.  14^15. 
U.  —  Miss.  ms.  Alrispacense  saec.  15.  Clm.  Monacen.  2878.  U*.  —  Pros. 
ms.  Lunaelacense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  4977.  V.  —  Miss.  ms.  Francis- 
canum  Salisburgense  saec.  15.  Cod.  Vindobonen.  8795.  W.  —  Miss.  ms.  Pata- 
viense  saec.  14.  Cod.  Zvvettlen.  229.  X.  —  Grad.  ms.  Pragense  anni  1478. 
Cod.  Mus.  Bohem.  XII  A  1.  Y.  —  Trop.  ms.  Germanicum  saec.  15.  Cod. 
LomMnen.  Add.  27  680.  Z.  —  Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Col- 
marien.  817,  a.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  Coloniense  anni 
1425.  Cod.  (Japit.  Aquisgranen.  XXVII.  b.  —  Grarl.  ms.  Cruciferorum  Colo- 
nioiise  saec.  15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  18.  c.  —  Hymn.  et  Prosar.  ms. 
Emmeramense  saec.  15.  ex.  Clm.  Monacen.  14667.  d.  —  Pros.  ms.  San- 
gallense  dictum  „Branderi"  anni  1-507.     Cod.  Sangallen.  546.  e. 

Trop.  ms.  S.  Patricii  Dublinensis  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add. 
710.  f.  —  Grad.  ms.  Praedieatorum  s.ieo.  15.  Cod.  P^ruxellen.  6435.  g.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  saec,  15.  Cod.  Graecen.  420.  ll.  —  Grad.  ms.  S. 
Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florcntin.  T.  i.  —  Miss.  ms.  Prae- 
dicatorum  Italicuni  anni  1-588.  Cod.  Vatican.  8S(J7.  k.  —  Pros  ms.  Prae- 
dicatorum  S.  Spiritus  Senensis  anni  1561.  Cod.  Koman.  Casanaten.  4478.  L  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  Insulensium  (Arosiae)  saec,  1-5/16.  Cod.  Upsalen. 
C  513.  m.  —  Grad.  ms,  S,  Sepulcri  Harlemensis  saec.  15,  Cod,  Harlemen. 
membr.  fol.  7.  n.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  (Noviomageuse?)  saec.  15. 
Cod.  S.  Ignatii  Noviomagen.  -5-5.  0.  —  Grad.  ms.  S,  Agathae  aimi  1512, 
Cod.  S.  Agathae  prope  Cuijk  s.  n.  p.  —  Miss,  ms.  Parclienst»  anni  1589. 
Cod.  Bruxelleu.  II  2847.  (|.  ' 

Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1482.  r.  —  Miss.  Praedicatorum 
impr.  Venetiis  1525.  s.  —  Miss,  Ambianense  impr.  Parisiis  1487.  t.  —  Miss. 
Upsalense  impr.  [Holmiae  1487],  ll.  —  Miss.  Aboense  impr.  Lubecae  1488. 
V.  —  Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  W.  —  Miss.  Atrehatense  impr. 
Parisiis  1491.  x.  —  Miss.  Lausannense  iinpr,  Lausannae  1498.  y.  —  Miss. 
Gratianopolitanum  impr.  Gratianopoli  1497.  z.  --  Miss.  [Viborgense]  impr. 
Lubecae  1-500.  «.  —  Miss,  Tullense  impr.  Parisiis  1507.  /3.  —  Miss.  Mori- 
nense  impr.  Kotoniagi  1516.  y.  —  Miss.  Posnaniense  impr.  [(.'racoviae]  1524. 
J.  —  Mis.s.  liaiocense  impr.  Kotomagi  1545.  (.  —  Miss,  Kemcnse  impr,  Ke- 
mis  1-558.  C-  —  KoUationiert  sind  A— EGHILOQKTUV-Z  a— d  f  g  i  S  U. 

Str.  1  fehlt  U.  —  1,  2  Debent  G.  —  2,  1  in  so  fit  CO,  in  te  sit  G: 
Licet  in  se  sit  U.  —  2,  2  nato  sit  BCGLC^KTUW  (vielleicht  richtig).  — 
Str.  8  u.  4  umgestellt  OKUXZ  (lauter  Nicht  Dominikanonjuellen  .  —  8.  1 
adiit  R,  edit  H.  —  8,  3  Amborum  tu  BGOKUVWXZ  (Nicht  Dominikaner) 
—  4,  1  iminohita  G.  —  4,  2  praesentata  G.  —  5,  1  abhorres  f  i.  — 
6,  2  Nunquam  15EHLW  c  d  i  S.  —  Str.  7-10  fehlen  B.  —  7,  1  Per  hoc 
T,  —  9,  1  facta  (st.  sancta)  I.  —  9,  2  Unde  sis  T;  Ut  (juis  sis  C,  Ut  (juid 
sit  I  ;  praech-ira  tornis  CL  --  Dio  Strophen  7—10  sind  in  GORUVWXZ,  also 
nur  in  iV7(7(<-Dominikanorquellen ,  zu  folgenden  zwei  vierversigen  Strophen 
zusammengezogen : 

a.    S»'(l  nec  patris  ad  consessum  b.    Ergo,  virgo  sic  promota 
Ilabuisses  hunc  acccssiim,  Caiisa  nostri,  nostra  vota 

fci  non  ex  to  gonitnin  Promovenda  suscipo 

Essot  ibi  j)ositiun.  Coran\  summo  prineipe. 

Diose  hiibsche  Seciuenz,  ein  inniges,  oinhcitlich  abgerundotes  Bittgebet 
an  die  Gottesmutter  als  3Iitth'n')i,  hat  abermals  einen  formgowandten  Domi- 
'nik(()ie)\  dor  Rhythmus,  Keini  und  Ziisur  mustorhaft  handhabt.  zum  Verfasser. 
Ob    ein   Fra)i::OfiC'^     Wiihrond    in  DcKtScJilaml   im    14.  und   15.  Jahrh.  die*e 


424 


Sequeiitiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


Sequen/.  vielfach  akzeptiert  wurde,  findet  sie  dort  nachher,  auBer  im  Domi- 
nikaner-Missale  und  in  einen)  Posener,  keinen  Platz  mehr;  um  so  reichlicher 
in  Frankreich  und  Skandinavien.  —  Das  Schema  gleicht  jenem  von  „Hodi' 
ernae  lux  diei;^^  die  Melodie  ist  in  4  Fassungen  iiberliefert. —  Inhaltlich  in- 
teressant  ist  die  Strophe  6,  welche  die  Ansicht  des  Aquinaten  ilber  die  ratio 


incarnationis  zum  Ausdruck  bringt. 


280.    De  Beata  Maria  V. 


1.    Salvatoris  mater  pia, 

Mundi  huius  spes,   Maria, 
Ave,   plena  gratia, 

3.    Summi  regis  sponsa  digna, 
Cunctis  clemens  et  benigna 
Operum  suffragio, 

5,    Inter  spinas  flos  fuisti, 

Sic  flos  flori  patuisti 

Pietatis  gratia ; 

7.    Regi   nato  adhaesisti, 
Quem  lactasti  et  pavisti 
More  matris  debito ; 

9.    Reis  ergo  fac,   regina, 
Apud   regem  ut  ruina 
Relaxetur  debita, 


2.    Porta  caeli,   templum  Dei, 
Maris  portus,  ad  quem  rei 
Currunt  cum  flducia. 

4.    Caecis  lumen,  claudis  via,. 
Nudis  Martha  et  Maria 
Mentis  desiderio. 

6.    Verbum  verbo   concepisti, 
Regem  regum  peperisti 
Virgo  viri  nescia. 

8.    Quae  coniuncta  nunc  eidem 
Es  regina  facta  pridem 
Operum  pro  merito. 

10.    Et  regnare  fac  renatos 

A  reatu  expurgatos 

Pietate  solita. 


CoUect.  ms.  S.  Ludovjci  Pisciacensis  ann.  1260 — 1271.  Cod.  Londineu. 
Add.  23935.  A.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Lon- 
diuen.  Egert.  2601.  B.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13. 
Cod.  Tolosan.  98.  C.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  Anglicum?) 
saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien.  Kawh  liturg.  g  13.  D.  — Oration.  ms.  Franciscanum 
Parisiense  saec.  15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  E.  —  Oration.  ms.  Gallicum  saec.  16. 
Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  e  36.  F. 

Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
878.  G.  —  Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23287. 
H.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (Trevirense?)  saec  14/15.  Cod.  Cusan.  132. 
1.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  Coloniense  anni  1425.  Cod. 
Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  K.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniense  saec. 
15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  L.  —  Grad.  nis.  Cruciferoriim  Monasteri- 
ense  saec.  15.  Cod.  Monasterien.  199  (214).  M.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum 
Vindobonense  anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindobonen.  21.3.  N.  —  Oration. 
et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod.  Darmstadien.  521.  O.  —  Grad.  ms. 
Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317.  P.  —  Miss.  ms.  Crumlaviense 
saec.  15.  Cod.  Altovaden.  LXXVI.  Q.  —  Miss.  ms.  S.  Andreae  Bernescha- 
viensis  anni  1498.  Cod.  Pragen.  XII  C  6.  R.  —  Miss.  ms.  Olomucense  saec. 
15.     Cod.  S.  Jacobi  Brunen.  8,  S.  — 

Miss.  ms.  Sarisburiense  (Londinen.  ?)  saec.  13.  ex.  Cod.  Parisin.  Arsen. 
135.  T.  —  Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710. 
TJ.  —  Miss.  ms.  Sarisburiense  (Lincolniense?)  saec.  14/15.  Cod.  Colh  Gon- 
villii  et  Caii  Cantabrigien.  146.  V.  —  Miss.  ms.  Norwicense  saec.  15.    Cod. 


De  Beata  Maria  V. 


425 


Londinen.  Harl.  3866.  W.  —  Cantion.  ms.  Capellae  regiae  Viudesoriensis 
saec.  15.     Cod.  CoU.  8.  Edmundi  in  Old  Hall  s.  n.  X. 

Martyrol.  nis.  liedae  saec.  18.  Cod.  Coll.  lesu  Cantabrigien.  .31.  Y.  — 
Pros.  ms.  Praedicatorum  Noviomagense  seec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Noviomagen. 
55.  Z.  —  Grad.  ms.  S.  Agathae  anni  1512.  Cod.  S.  Agathae  prope  Cuijk 
s.  n.  a.  —  Miss.  ms.  Franciscano-Romanum  saec.  14.  Cod.  Vesolen.  13. 
b.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  c.  —  Grad. 
ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florentin.  T.  d.  —  Miss. 
ms.  votivum   Praedicatorum  Italicum  anni   1538.     Cod.  Vaticau.  3807.   6. 

Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1482.  f.  —  Miss.  Upsalense  impr. 
[Holmiae  1487].  g".  —  Miss.  Aboense  impr.  Lubecae  1488.  h.  —  Miss.  Olo- 
mucense  impr.  Bambergae  1488.  i.  —  Miss.  Cluniacense  impr.  Cluniaci 
1493.  k.  —  Miss.  Pragense  impr.  Lipsiae  1498.  1.  —  Miss.  Halberstattense 
impr.  absque  [1501]  iii.  —  Miss.  Halberstattense  inipr.  s.  1.  1511.  n.  —  Miss. 
Lundense  iinpr.  Parisiis  1514.  0.  —  Wir  notieren  die  Varianten  aus  ABDF 
GHKNOPS— X  c  g-  h  m  n  o. 

1,  3  Ave  gratia  plena  S.  —  1,  2  Portus  maris  TVW;  ad  quam  W.  — 
4,  1  visum  (statt  lumen)  T.  —  4,  2  Audis  arca  et  S.  —  5,  2  placuisti  DFTLT 
VW  c  e  g".  —  6,  2  genuisti  m  n.  —  8,  2  Et  regina  S  h  m  n.  —  9,  2 
Apud  Christum  W.  —  9,  3  Relaxentur  FUVW  C  e  g"  (wir  zweifeln,  ol)  nicht 
einige  dieser  Quellen   „re-  laxetur"   bieten).  —  10,  2  expiatos  W. 

Auch  diese  rhythmisch  genau  gebaute  (die  Zasur  ist  ebenfalis  stets 
nach  deni  2.  Trocliaus  gewahrt)  und  inhaltlich  schone  ^lariensequenz  ist  die 
Schopfung  eines  IJominiluncrs.  Das  Schema  folgt  jenem  der  Sequenz  „/?b- 
diernae  lux  (Hei"\ 

In   Windsor  (QueHe  X)  sang  man  Str.  7 — 10  folgendermaBen : 


7.    Tutrix  pia  tiii  gregis, 
Memor  sis  Henrici  regis, 
Pro  quo  pete  filium, 


8.    Ut  exutus  carne  gravi 
Vitae  scriptus  sit  suavi 
Post  praesens  exsilium. 


9.  Regis  nostrlqne  regina, 
Ora  natum,  ut  ruina 
Kelaxetur  debita 


10.    Et  regnare  fac  renatos 

A   reatu  expurgatos 

Pietate  solita. 


lu  eben  dieser  Quelle  ist  eine  Siugweise  fiir  3  Stimmen  beigegeben,  welche 
publiziert  wurde  in  den  „Sanimelbanden  der  internationalen  Musikgesell- 
schaft"  (II,  4.  Juli— Sept.  1901,  S.  342  ft'.)  Fiir  die  mittlere  Stimmc  ist  der 
Text  eines  Liedes  zum  Patrone  Englands  untergelegt: 


1.    Georgi,  Deo  care, 
Salvatorem  deprecare, 
Ut  gubernet  Angliam 


2.    Ipsumque  commendare 
Valeamus  et  laudare 
Deitatis  gfratiani. 


Tu,  (jui  noster  advocatus 
Es,  ius  \m  patroiuitus 
Defendas  ab  hostibus 


Et  Angloruni   gentem  serva 
Pace  firma  sine  guerra 
Tuis  sauctis  precibus. 


5.    Miles  fortis,  custos  plebis, 
Sis  Henrici,  nostri  regis, 
Praesens  ad  consilium. 


Contra  hostes  appreheiide 
Arma,  scutum,  arcum  teude, 
Sibi  fer  auxilium. 


Gloriosa  spes  Anglorum, 
Audi  vota  famulonun 
Tibi  nunc  cauentium. 


8.    Per  te  nostrum  ut  patronum 
Conseiiuanuir  pacis  donum 
In  terra  yiventium. 


1,  1  u.  2,   1  scheiuen  verderbt  zu  sein,  da  eine  Silbe  fehlt;    1,   1   lies : 
O    Georgi;   2,  1    ergibt   keinen    rechteu  Sinn.  —  Nach   der   genannt^u  Zeit- 


426 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmntae. 


schrift,    auf  die  wir  ang-ewiesen  sind,    soll  ferner  in  der  Quelle  X  Yers  5,  2 
lauten:  nostri  g-regis. 


281.   De  Beata  Maria  Y. 


1.    Mater  patris,   nati  iiata, 
Specialis  advocata 
Peccatricis  aiiimae, 

3.    Regi   regum  te  fecisti 

Thalamvim,    dum  credidisti 
Gabrieli  nuutio. 

5.    Ab  aeterno  generatus 
Temporalis  est  et  natus 
Ex  Maria  virgine. 

7.    Audi   prius  inauditum : 
Verbum  patris  est  vestitum 
Nostrae  carnis  sacculo ; 


2.    Aures  tuae  pietatis 

Ad  nos  vertens  a  peccatis 
Te  laudantes  exime. 

4.    In  te  nostra  est  natura 
Xon  secundum  sua  iura 
Dei   nupta  filio. 

6.    Salus  mundi  fit  puella, 
Dum  in  sua  Deus  cella 
Homo  fit  pro  liomine. 


8.    Lactat  nata  genitorem, 
Solem  fovet  stella,  rore 
Sugit  fons  de  rivulo. 


9.     Virgo,   mater,  mater  Dei,  10.    Educ  nos  potenti  prece, 

Te  rogamus  servi  rei,  Nobis  detur  victa  nece 

A  peccati  carcere  Tecum  semper  vivere. 

Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d  5.  A.  — 
Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 127 L  Cod.  Londinen.  Add. 
23935.  B.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Egert.  2601.  C.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  13.  Cod. 
Tolosan.    98.  D.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  An^licum?)  saec. 

14.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  liturg.  g  13.  E.  —  Oration.  ms.  Gallicum 
saec.  16.     Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  e  36.  E  *. 

Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
878.  F.  —  Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Paulan.  25.  1.  22.  (Blas. 
memb.  42).  G.  —  Cantion.  ms.  Engelbergense  anni  1372.  Cod.  Eng-elberg-en. 
314.  H.  —  Grad.  ms.  S.  Verenae  Turicensis  saec.  14.  et  15.  Cad.  Yatican. 
10769.  I.  —  Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23  287. 
K.  —  Miss.  mfj.  Praedicatorum  (Trevirense  ?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  1.32. 
L.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Coloniense  et  S.  Crucis  anni  1425.  Cod. 
Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  M.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  Coloniense    saec. 

15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  N.  —  Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15. 
Cod.  Colmarien.  317.  O.  —  Miss,  ms.  Wenceslai  de  Radecz  saec.  15.  Cod. 
Capit.  Pragen.  P  5.  P.  —  Grad.  ms.  S.  Castuli  Pragensis  saec.  16.  in.  Cod. 
Pragen.  VI  B  24.  Q.  —  Grad.  ms.  S.  Georg-ii  Pragensis  saec.  16.  in.  Cod. 
Pragen.  VII  A  13.  R.  —  Oration.  et  Pros.  ms.  Campense  anni  1462.  Cod. 
Darmstadien.  521.  S.  —  Pros.  ms.  S.  Georgii  Villingensis  saec.  15.  Cod. 
Carolsruhan.  S.  Geo.  3.  T.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni 
1507.     Cod.  Sangallen.  .546.  U. 

Trop.  ms.  Dublinense  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add.  710.  V.  — 
Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florentini  T.  W.  — 
Miss.  ms.  votivum  Praedicatorum  Italicum  anni  1538.  Cod.  Vatican.  3807. 
X.  —  Cantion.  ms.  incert.  origin.  saec.  15.  Cod.  Vatican.  4835.  Y.  —  Grad. 
ms.  Praedicatorum   saec.  15.     Cod.  Brnxellen.  6435.  Z.  —  Pros.  ms.  Praedi 


i 


De  Beata  Maria  V. 


427 


<jatoium  (Noviomagense?)  sapc  15.  Cod.  S.  Ignatii  Noviomagen.  5o.  a.  — 
Grad.  ms.  S.  Agathae  anni   1512.     Cod.  S.  Agathae  prope  Cuijk  s.  n.  b. 

Miss.  Praedicatoruni  impr.  Venetiis  1482.  c.  —  Miss.  Aboense  [Praedi- 
catoriiin]  impr.  Lubecae  1488.  d.  —  Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1518. 
.e.  —  DLTW  a — d  sind  nicht  kollationiert. 

2,  2  vertes  S.  —  3,  2  credisti  (!)  F.  —  4,  1  In  te  est  nostra  F.  — 
4,  2  Dum  secuudum  E.  -  4,  3  Nupta  Dei  PS.  —  Str.  5 — 8  fehlen  S.  — 
6,  S  De  Maria  E.  —  6,  1  Theotokos  K,  Salus  mundi  (so  erheischt  es  das 
Akrostichon)  ist  nur  durch  PQUVY  iiberliefert,  wahrend  die  anderen  Quellen 
„Mundi  salus"  bieten.  —  7,  1  non  auditum  Y.  —  7,  8  carnis  saeculo  HU.  — 

8,  2  fovet  stilla  AEE*PXZ  e,  stillans  BC.  —  8,  3  Sugis  A,  Sitit  R,  Sur- 
git  CE  *FIRY  e.  —   9,  1  Ave  virgo  mater  Dei  Y;    nur  einmal  mater  G.  — 

9,  2  servi  Dei  H.  ~  9,  3  De  peccati  EVY.  —  10,  2  v5ta  nece  Y. 

Die  Melodie  ist  in  4  verschiedenen  Fassungen  iiberliefert ;  die  gewohii- 
liche  ist  Jene  in  ABCEIUVZ  dargebotene ;  U  jedoch  bietet  auBer  der  ge- 
wohnlichen  noch  eine  zweite  besondere  Singweise.  —  Verfasser  der  Sequenz 
ist  wiederum  ein  Dominikmier  (Franzose?),  der  sorgfaltig  Rhythmus  und 
Reim  und  Zasur  handhabte;  nur  in  10,  1  ist  die  Ziisur  vernachlassigt.  — 
Das  Ahrostiehon  lautet:  „Maria  salve^^.  —  Die  liturgische  Verbreitung  ist 
fast  die  gleiche,  aber  weniger  grol»,  wie  in  den  vorhergehenden  Marien- 
Sequenzen  der  Dominikaner.  —  Das  Schema  folgt  abernials  jenem  von  „Ho- 
diernae  lux  diei"  (Nr.  219). 


282.   De  Beata  Maria  T. 


1.    Salve,  sancta  Christiparens, 
Salve,   virgo  labe  carens, 
Salve,  decus  virginum ; 

3.    Concepisti,  virgo,  Deum, 
Paris,   lactas,   nutris  eum 
Pio   praebens  studio 

5.    Tu  naturae  contra  ritum 
Ex  angusto   infinitum 

Ventre  profers,    parvula, 

7.     Uno  sinu   foves   agnum 
Et  leonem,  parvum  raagnum. 
Genitorem   filium, 


2.    Salve,   virgo  sing-ularis, 
Salvatorem  salva  paris 
Et  ancilla  Dominum. 

4.    Cibum   pani,  potum  fonti. 
Victum  vitae,    cunas  monti 
Bovis  in  praesaepio. 

f).     Homo   Deum.    stella  solem, 
Nata  patrem,   virgo  prolem, 
Anti(juum   iuvencula. 

8.    Morituruin   aeternumque; 
Idem   enim  est  utrumque, 
Finis  ot  principium. 


9.    Virgo  munda,   nos  cmunda,       10.     Nos  informont  mores  mundi 
Ne  nos  trahat  mors  secunda,  NecdefornuMit  carnis,  mundi 

Tuac  dono  gratiae;  VA  liostis  insidiae. 

Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  aiin  1200 — 71.  Cod.  Londinen. 
Add.  23935.  A.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Lon- 
dinen.  Egert.  2601.  B.  —  Miss.  ms.  I*raedicatorum  Tolosanum  saec.  13. 
Cod.  Tolosan.  98.  C.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  Anglicum?) 
sacc.  14.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  liturg.  g  I-^  D.  —  Oration.  nis.  Francis- 
canum  Gallicum  saec.  15'16.  Cod.  Parisiu.  8689.  E.  —  Oration.  n)s.  Galli- 
cum   saec.  16.     Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  o  86.  F. 

Miss.    nis.  Praedicatorum   Novae  Civitatis    saec.    14.  in.     Cod.  Graecen. 


428  Sequeritiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

878.  G.  —  Oration.  ms.  Nunbergense  saec.  14.  in.  Cgm.  Monacen.  101. 
H.  —  Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  28287.  I.  — 
Miss.  ms.  Praedieatorum  (Trevirense)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132.  K.  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  Coloniense  anni  1425.  Cod.  Capit. 
Aquisgranen.  XXVII.  L.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  (Monialium)  saec.  15. 
Cod.  Semin.  Colonien.  12.  M.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  saec.  15.  ex.  Cod. 
Semin.  Colonien.  13.  N.  —  Grad.  ms.  S.  Katherinae  Divodurensis  saec.  14. 
Cod.  Vatican.  10773.  O.  —  Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Col- 
marien.  317.  P.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Graecen.  420. 
Q.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Cracoviense  saec.  15/16.  Cod.  Praedicat. 
Cracovien.  s.  n.  R.  —  Pros.  ms.  Sang-allense  dictum  „Branderi"  aruii  1507. 
Cod.  Sangallen.  546.  S. 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  add. 
saec.  13.  T.  —  Trop.  ms.  S.  Mariae  de  Las  Huelgas  saec.  14.  Cod.  priv. 
U.  —  Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florentin. 
T.  V.  —  Collect.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bononien.  4019.  W.  — 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Italicum  anni  1538.  Cod.  Vatican.  3807.  X.  — 
Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  Y.  —  Pros.  ms. 
Praedicatorum  (Noviomagense?)  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Noviomagen.  55. 
Z.  —  Grad.  ms.  S.  Agathae  anni  1512.  Cod.  S.  Agathae  prope  Cuijk 
s.    n.    a. 

Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1482.  b.  —  Miss.  Aboense  fPrae- 
dicatorum]  impr.  Lubecae  1488.  c.  —  Miss.  Upsalense  impr.  [Holmiae  14871. 
d.  —  Miss.  Hispalense  impr.  Hispali  1507.  e.  —  Miss.  [Franciscano-] 
Romanum  impr.  Parisiis  1520.  f.  —  Miss.  Baionerrse  impr.  Parisiis  1543. 
g.  —  Kollationiert  sind  ABD— ILNPXY  c— g". 

1,  2  u.  3  umgestellt  X.  —  2,  2  sacra  e;  salva  =  salvata  im  Gegen- 
satz  zu  salvator.  —  3,  2  lactans  e.  —  3,  3  probans  ABEY  f  (wir  sind  un- 
sicher,  ob  nicht  einige  auch  dieser  Quellen  das  richtige  „praebens"  auf- 
weisen).  —  Str.  4  lautet  in  EX  und  f : 

In  praesaepe  reclinatur, 
Calor  quoque  membris  datur 
Bovis  ministerio. 

4,  1  panis  potum  fontis  e.  —  4,  2  cunas  mortis  e.  —  4,  3  in  fehlt  C:  Ponis 
in  (l  g.  —  5,  3  Ventris  AE  f.  —  Str.  7— SchluB  fehlen  e.  —  7,  1  Tuo 
sinu  DX ;  fovens  ADF  f.  —  7,  2  parvun  agnum  f.  —  7,3  filia  I  c.  —  9,  1 
Virga  E  f .  —  10,  1  Hos  X.  —  10,  2  Ne  ABDEP  c  d  f ;  carnes  H.  —  In 
EGHLNP  C  d  f  g  folgen  noch  eine  11.  und  12.  Strophe,  in  ABDFXY  nur 
die  11.  Strophe: 

11.    Hortus  clausus,  fons  signatus,         12.    Virga  lesse  promens  florem, 
Terra,  de  qua  fructus  natus  Cuius  currit  in  odorem 

Cibus  est  fidelium.  Sanetorum  collegium. 

11,  2  fructus  datus  H.  —  12,  1  promes  H,  promis  d;  Hunc  virga  lesse  E.  — j 

12,  3  Cunctorum  F.  —  Nicht  nur  die  12.,  sondern  auch  die  11.  Strophej 
passen  so  schlecht  als  AbschluB  der  sonst  nach  Inhalt  und  Form  so  ein- 
heitlich  und  meisterhaft  sich  prasentierenden  Sequenz ,  zumal  da  die  Str.  9 
u.  10  das  abschlieBende  Gebet  enthalten,  daB  sie  als  Zutat  einer  aller-dings 
schon  friihen  Zeit  angesehen  werden  miissen.  Bei  Annahme  von  nur  10 
Strophen  ergibt  sich  das  Schema  von  ^Hodiernae  lux  diei^^ ,  wie  bei  den 
3  vorhorgehenden  Dominikaner-Sequenzen.  Otfenbar  stammt  auch  dieses 
prjichtige  Lied  von  einem  Dominikaner.  —  Im  iibrigen  sind  5  verschiedene 
Melodien  iiberliefert.  —  Die  Verse  7,  1  u.  2  verraten  eine  Anlehnung  an 
die  Verse  7,  1  u.  2  in  der  Sequenz  „Ave  3Iaria^'  (Nr.  216). 


De  Beata  Maria  V. 


421> 


2S3.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Stella  Tnaris, 
0  Maria, 
Expers  paris, 
Parens  pia, 

Plebem  tuani  respice ; 

3.    Tu  matrona 

Sanctae  spei, 
Mater  bona, 
Mater  Dei, 

Virgo,  vena  veniae. 

» 

5.    Hpes  salutis, 

Pacis  portus, 
Vas  virtutis, 
Florens  Iiortus, 
Aromatum  area. 

7.    Tu  fecuncla, 

Tu  fecundans, 
Mater  munda, 

Mundum  mundans, 
Exemplar  munditiae. 

9.    Pietatis 

Fons  amoenus, 
( 'aritatis 

Calix  plenus 

Devotos  inebrians. 

11  r    0  benigna 

Virgo,  gaude, 
Summe  digna 
Summa  laude, 

Summe  venerabilis. 

13.    Stirps  beata, 

Fac    piacatum 
Patrem  nata, 
Parens  natum 

Nobis  peccatoribus, 


2.    Vitam   portans, 
Vitae  porta, 
Nos   supportans, 
Nos   conforta 

Nosque  fortes  effice. 

4.    Tu  suavis, 
Delicata, 
Caeli  clavis, 
Fabricata 

Manu  sapientiae. 

6.    Tu  serena 
Sole  vero, 
Cella  plena 
Vino  mero, 

Granum  sine  palea. 

8.    Tu  magistra 
Generalis, 
Tu  ministra 
Specialis 

Dulcoris  et  gratiae. 

10.    Indevotis 

Tu  virtutem 
Et  aegrotis 
Dans  salutem, 

Reos  reconcilians. 

12.    Gaude,  rosa 

Pura,    deceus, 
Speciosa, 

Semper   recens, 

Flos  immarcessibilis. 

14.    Ut  te  duce 
Servi  tui 
Possint  luce 
Vera  frui 

Cum  choris  caelestibus. 


Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ox.  Cod.  Oxonien.  Lat.  lit.  d  5.  A.  — 
^Collect.  ms.  S.  Ludovi  Pisciacensis  ann.  1260 — 71.  Cod.  Londinen.  Add. 
28985.  R.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londineu. 
Egert.  2601.  C.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec.  18.  Cod. 
Tolosan.  98.  D.  —  Collect.  ms.  Gallicum  saec.  18.  ex.  Cod.  Londinen. 
Eo-ert.   274.    E.    —   Miss.    ms.   S.  Barbarae  in  Algia  (saec.  12.   cum  Prosar.) 


430 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


saec.  13/14.  F.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  Anglicum?)  saec. 
14.  in.  Cod.  Oxonien.  Kawl.  lit.  g  18.  G.  —  Miss.  ms.  Sandionysianum 
saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  H.  —  Collect.  ms.  Claraevallense  saec.  15. 
Cod.  Trecen.  1612.  I.  —  Brev.  et  Miss.  nis.  Cathalaunense  saec.  14/15. 
Cod.  Parisin.  Arsen.  595.  K.  —  Oration.  ms.  Franciscanum  Parisiense  saec. 
15/16.  Cod.  Parisin.  3639.  L.  —  Oration.  ms.  Gallicum  saec.  16.  Cod. 
Oxonien.  Rawl.  lit.  e  36.  M. 

Miss.  ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod,  Graecen.  878. 
N.  —  Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23  287.  O.  —  Miss. 
ms.  Praedicatorum  (Trevirense?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132  P.  —  Grad. 
ms.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  anui  1425.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XXVII. 
Q.  —  Grad.  ms.  Cruciferorum  saec.  15.  Cod.  Monasterien.  199  (214).  R.  — 
Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Cohnarien.  317.  S.  —  Grad.  ms. 
Praedicatorum  Cracoviense  saec.  15/16.  Cod.  Praedicat.  Cra^ovien.  s.  n. 
T.  —  Pros.  ms.  Sangallense  dictum  „Branderi"  anni  1507.  Cod.  Sangallen.. 
546.    U. 

Grad.  ms.  Franciscanum  Italicum  saec.  14.  Cod.  Cantabrigien.  Add. 
3027.  V,  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  SS.  lohannis  et  Pauli  Venetiis  saec. 
14.  Cod.  Venet.  L  III  97.  W.  —  Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  15. 
Cod.  S.  Marci  Florent.  T.  X.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Italicum  anni 
1538.  Cod.  Vatican.  3807.  Y.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod. 
Bruxellen.  6435.  Z.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  (Noviomagense?)  saec.  15. 
Cod.  S.  Ignatii  Novioniagen.  55.  a.  —  Grad.  ms.  S.  Agathae  anni  1512. 
Cod.  S.  Agathae  prope  Cuijk  s.  n.  b. 

Miss.  Praedicatorum  impr.  Parisiis  1482.  c.  —  Miss.  Andegavense 
impr.  Parisiis  1489.  d.  —  Miss.  Xantonense  impr.  Parisiis  1491.  e.  —  Miss. 
Eduense  impr.  Parisiis  1493.  f.  —  Miss.  Tornacense  impr.  Parisiis  1498. 
g".  —  Miss.  Upsalense  impr.  Basileae  1513.  h.  —  Miss.  Engolismense  impr. 
Lemovicis  1524.  i.  —  Miss.  Baiocense  impr.  Rotomagi  1545.  k.  — Kollationiert 
sind  ABCEFGIKMNOQSU-Zdfh. 

1,  2  Expars  f.  —  2,  2  Nos  portans  M.  —  2,  3  perfice  h.  —  Str.  1 — 4 
sind  vom  Buchbinder  weggeschnitten  I.  —  4,  5  Clavis  caeli  F.  —  6,  4  Uno 
mero  A.  —  10,  1  In  devotis  U  d.  —  10,  3  das  EOVZ.  —  11,  5  u.  12,  5 
umgestellt  F.  —  11,  5  Summa  F,  sume  A.  —  12,  2  Pura  recens  O.  — 
12,  3  Pretiosa  M.  —  12,  4  Semper  decens  O,  Mater  recens  I.  —  12,  5  Fons 
F.  —  14,    1  Et  te  N.  —  14,  3  sq.  vera  luce  E.  —  14,  5  In  choris  I. 

Die  Provenienz  der  Quellen  laBt  abermals  einen  formgewandten 
DominiJcaner-Dichter  als  Verfasser  dieser  hiibschen  Sequenz  deutlich  er- 
kennen.  —   Drei  besondere  Melodien  sind  uberliefert. 


284«  De  Beata  Maria  V. 

Die  Sabbati. 


1.    lubilemus  in  hac  die, 
Quam   reginae  caeli  piae 
Dicavit  ecclesia. 


2.    Haec  est  dies,    in  qua  sua 
Vota  tibi,  virgo,  tua 
Reddit  haec  familia. 


Omne  saeclum,   omni  die 
Servi  virgini  Mariae, 
Sed  in  hac  devotius; 


4.    In   hac  psallas,   in  hac  ores, 
In   hac  laudes  et  labores 
Et  cantes  iucundius. 


5.    Virgo,quaenonhabetparem, 
Diem  sibi  singularem 
Non  iniuste  vendicat. 


6.    0  quam  digne  sibi  dari 
Diem  hunc  et  consecrari 
Res  inspecta  praedicatl 


De  Beata  Maria  V. 


rsi 


7.    Uodiernae  lux  diei 
Dies   fuit  requiei 

Plasmatoris  omnium* 

9.    Cunctae  tuiic  sunt  creaturae 
Factae,    dum    opus  naturae 
Complet  Deus  hodie^ 

11.    Dies  olim  benedicta, 

Dies  quoque  sancta  dicta 
Fuit  ista  septima. 


8.    Sic  quievit  in  Maria, 
Dum   ipsius  in  hac  via 
Virgo  fit  hospitium. 

10.    Universa  tunc  refecit, 

Dum  in  matre,  qui  nos  fecit, 
Complet  opus  gratiae. 

12.    Quam  benedicta  dicaris, 
Scimus,  virgo  singuiaris, 
Et  quam   sis  sanctissima. 


13.    Dum  transis  ad  gaudiosum  14.    Haec  de  poenis  nos  educit 
Diem,  relinquens  poenosum,  Mediatrix  et  adducit 

Dies  est  haec  media;  Ad   superna  gaudia. 

15.    In    hac   die,    dum  desperat  16.    lu  hac  die  suspirantes 
Grex,  pusillus  qui  tunc  erat,  Ad  seseque  deprecantes 

Fidem  tenet  firmius.  Obaudit  frequentius. 


17.    Veneremur  ergo,   fratres, 
Ut  sanxerunt  sancti  patres, 
In  hac  die  virginem 


18.    Exorantes,  ut  conducat 

Nos  hic  et  tandem  perducat 
Ad   illam  dulcedinem. 


Grad.  ms.  Altaripense  saee.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  Lat.  Ut.  d  5.  A.  — 
Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260— 7L  Cod.  Londinen.  Add. 
23935.  B.  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15.  Cod.  Londinen. 
Ej^ert.  2601.  C.  —  Pros.  nis.  Praedicatorum  Gallicum  (aut  Anf]^licum  ?)  saec. 
14.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  liturg.  g  13.  D.  —  Miss.  ms.  S.  Mariae  Parisi- 
ensis  saec.  14.  in.  Cod.  Londinen.  Add.  23935.  E.  —  Oration.  ms.  Gallicum 
saec.   16.     Cod.  Oxonien.  Ravvl.  lit,  e  36.  E*. 

Miss.  ms.  Pracdicatorum  Novae  Civitatis  saec.  14.  in.  Cod.  Graecen. 
878.  F.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  saec.  14.  Cod.  Lambacen.  CLXXIX. 
G.  —  Grad.  ms.  Altenholienaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23287.  H.  — Grad. 
ms.  S.  Katherinae  Divodurcnsis  saec.  14.  Cod.  Vatican.  10  773.  I.  —  Miss. 
ms.  Praedicatorum  (Trevirense?)  saec.  14/15.  Cod.  Cusan.  132.  K.  —  Grad. 
ms.  Praedicatorum  et  S.  Crucis  Coloniense  anni.  1425.  Cod.  Capit.  Aquisgranen. 
XXVIl.  L.  —  Grad.  ms.  Crueiterorum  Coloniense  saec.  15.  Cod.  Semin. 
Colonien.  11.  M.  —  Grad.  et  Pros.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod. 
Colraarien.  317.  N.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Graecen. 
420.  O.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435.  P.  — 
Miss.  nis.  Olonuicense  saec.  15.  Cod.  S.  lacobi  Brunen.  8.  Q.  —  Oration. 
)ns.  Tegurinum  anni  1490.  Clm.  Monacen.  19824.  R.  —  Hymn.  et  Pros. 
ms.  Emmeraiuense  saec.   15.  ex.     Clm.  Monacen.  14667.  S. 

Miss.  ms.  S.  Pancratii  Leydensis  saec.  15.  Cod.  Parisin.  Arscu.  160. 
T.  —  Grad.  ms.  Marg.  Scheitlart  de  Merode  saec.  15.  Cod.  Mus.  llun>::ar. 
259.  U.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum  Noviomagense  saec.  15.  Cod.  S.  Igiiatii 
Noviomagen.  55.  V.  —  Miss.  ms.  Noviomagense  saec.  15.  Cod.  Mus. 
Noviomagen.  I  a  2.  W.  —  Grad.  ms.  S.  Agathae  anni  1512.  Cod.  S.  Agatbae 
prope  Cuijk  s.  n.  X.  —  Grad.  ms.  S.  Marci  Florontini  saec.  15.  Cod.  S. 
Marci  Floventin.  T.  Y.  —  Miss.  ms.  Pracdicatorum  Venetum  saec.  14.  Cod. 
Venet.  L  III  97.  Z.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Italicum  anni  1538.  Cod. 
Vatican.    3807.    a.    —    Miss.    ms.    Praedicatorum    Suecicum    saec.    15.     Cod. 


432 


ISequentiae  rhytlimicae  et  rigmatae. 


Upsalen.  C  415.  b.  —  Miss.  ms.  S.  lohannis  Hierosolymitani  saec.  15.  Cod. 
priv.  (L.  Rosenthal  Monacen.)  c. 

Miss.  Praedicatorum  impr.  Venitiis  1482.  d.  —  Miss.  Olomucense  impr. 
Nurnbergae  1499.  e.  —  Miss.  [Viborgense]  impr.  Lubecae  1500.  f.  —  Miss. 
Zagrabien.se  impr.  Venetiis  1500.  ^.  —  Miss.  Mindense  impr.  Nurnbergae 
1518.  h.  —  Miss.  Ruthenense  impr.  Lugduni  cr.  1540.  i.  —  Kollationiert 
sind:  A— I  L— PSTVZ  a. 

2,  2  Vota  tibi  tua  tota  Z;  virgo  sua  (!)  G.  —  2,  3  Reddit  hic  a.  — 
3,  2  Servit  FH^LMNOZ  (der  Imperativ  „Servi"  ist  hier  erfordert).  —  6,  1 
sibi  digne  E.  —  7,  3  Psalraatoris  (!)  F.  —  8,  1  Hic  PV.  —  9,  1  Cunctae 
sunt  tunc  DGLNST.  —  10,  1  reficit  I.  —  10,  2  fehlt  F.  —  13,  3  Dies  haec 
est  COPST. 

Diese  kulturhistorisch  sehr  interessante  Sequenz ,  da  sie  zugleich  die 
im  13.  Jahrh.  geltenden  Griinde  anfuhrt,  weshalb  der  Samstag  der  Gottes- 
mutter  geweiht  wurde ,  (Str.  14  bezieht  sich  anf  das  sog.  „Sabhatiniim^), 
stammt  sichtlich  ebenfalls  von  einem  Dominikaner.  —  Drei  besondere  Melodien 
sind  uberliefert. 


285.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Ave,   virgo  virginum, 
Ave,  lumen  luminum, 
Ave,   stella  praevia, 

3.    Castitatis  lilium, 
Consolatrix  omnium, 
Peccatorum  venia. 

5.    De  peccati  vinculo, 
Hoste,  carne,  saeculo, 
Libera  nos,   Maria. 

7.    Infirmos  tu  visita, 
Mortuos  resuscita, 
Da  maestis  solacia. 


2.    Mediatrix  hominum 
Ablutrixque  criminum, 
Ave,   virgo  regia. 

4.    Munda  sordes  scelerum. 
Cicatrices  vulnerum 
Terge,   plena  gratia. 

6.    Tu  nostrum  refugium, 
Da  reis  remedium, 
Procul  pelle  vitia. 

8.    Per  te  iustis  gratia, 
Per  te  reis  venia 
Datur  et  laetitia. 


9.    Virgo  carens  simili, 
Tu,  quae  mundo  fiebili 
Contulisti  gaudia, 


10.    Nos  digneris  visere, 
Ut  cum  Christo  vivere 
Possimus  in  gloria. 


Collect,  ms.  Reomaense  saec.  10 — 12.  Cod.  Vatican.  Regin.  493.  add. 
saec.  12/13.  A.  —  Grad.  ms.  Altaripense  saec.  13.  ex.  Cod.  Oxonien.  lat. 
lit.  d  5.  B.  —  Collect.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  ann.  1260 — 71.  Cod. 
Londinen.  Add.  23935.  C  —  Pros.  ms.  S.  Ludovici  Pisciacensis  saec.  15. 
Cod.  Londinen.  Egert.  2601.  D.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  Tolosanum  saec. 
13.  Cod.  Tolosan.  98.  E.  —  Trop.  ms.  Nivernense  saec.  12.  Cod.  Parisin. 
nouv.  acf].  1235.  add.  saec.  13.  (Nur  Incipit).  F.  —  Pros.  ms.  Praedicatorum 
Gallicum  (aut  Anglicum  ?)  saec.  14.  in.  Cod.  Oxonien.  Rawl.  lit.  g  13.  G. 
Miss.  ms.  S.  Laurentii  Longoretensis  saec  14.  Cod.  Parisin.  1106.  H.  —  MissJ 
ms.  Sandionysianum  saec.  14.  Cod.  Parisin.  1107.  I.  —  Miss.  ms.  S.  Albinij 
Andegavensis  saec.  15.  Cod.  Andegaven.  86.  K.  —  Miss.  ms.  S.  Stephanij 
Divionensis  saec.  15.     Cod.  Parisin.  879.  L. 

Miss.    ms.  Praedicatorum  Novae  Civitatis   saec.  14.   in.     Cod.  Graecen.j 
878.  M.   —  Oration.  ms.  Nunbergense  saec.  14.  in.     Cgm.  Monacen.  101.  N. 


De  Beata  Maria  V.  433 

—  Miss.  ms.  Sanblasianum  saec.  14.  Cod.  Paulan.  25.  1.  22  (Blas.  merab. 
42).  O.  —  Miss.  ms.  Frisingense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23054.  P.  — 
Grad.  ms.  Altenhohenaviense  saec.  14.  Clm.  Monacen.  23287.  Q.  —  Miss.  ms. 
Lambrechtense  anni  1336.  Cod.  Graecen.  395.  K.  —  Miss.  ms.  Cremifanense 
saec.  14.  in.  Cod.  Cremifanen.  182.  S.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  saec. 
14.  Cod.  Lambacen.  CLXXIX.  T.  —  Miss.  ms.  Praedicatorum  (TrevirenseVj 
saec,  14/15.  Cod.  Cusan.  132.  U.  —  Miss.  ms.  S.  Gangolphi  Maguntini  anni 
1444.  Cod.  Maguntin.  136.  V.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  Coloniense  et 
S.  Crucis  anni  1425.  Cod.  Capit.  Aquisgranen.  XXVII.  W.  —  Grad.  ms. 
Cruciferorum  Coloniense  saec.  15.  ex.  Cod.  Semin.  Colonien.  13.  X.  — ■ 
Miss.  ms.  Praedicatorum  Vindobonense  anni  1477.  Cod.  Praedicat.  Vindo- 
bonen.  212.  Y.  —  Grad.  ms.  Praedicatorum  saec.  15.  Cod.  Bruxellen.  6435. 
Z.  -■ —  Grad.  ms.  Unterlindense  saec.  15.  Cod.  Colmarien.  317.  a.  —  Pros. 
ms.  Praedicatorum  Noviomagense  saec.  15.  Cod.  S.  Ignatii  Noviomagen.  55. 
b.  —  Miss.  ms.  S.  Sepulcri  Harlemensis  saec.  15.  Cod.  Harlemen.  membr. 
fol.    7.   C. 

Trop.  ms.  Dertusense  saec.  13.  in.  Cod.  Capit.  Dertusen.  s.  n.  add. 
saec.  13.  d.  —  Prosar.  ms.  Carmeli  Senensis  saec.  14.  Cod.  Senen.  G  III 
2.  e.  —  Grad.  ms.  S.  Marci  Florentini  saec.  15.  Cod.  S.  Marci  Florentin. 
T.  f.  —  Miss.  ms.  votivum  Praedicatorum  Italicum  anni  1538.  Cod. 
Vatican.  3807.  g. 

Miss.  Praedicatorum  impr.  Venetiis  1482.  h.  —  Miss.  Autissiodorense 
impr.  Parisiis  [1484].  i.  —  Miss.  Cameracense  impr.  Parisiis  1487.  k.  — 
Miss.  Upsalense  impr.  [Holmiae  cr.  1487].  1.  —  Miss.  Sagiense  impr.  Rotoraagi 
1488.  m.  —  Miss.  Xantonen.se  irapr.  Parisiis  1491.  n.  —  Miss.  Gebennense 
irapr.  Gebennis  1491.  0.  —  Miss.  Trecense  irapr.  Parisiis  1497.  p.  —  Miss. 
Pictaviense  impr.  Parisiis  1498.  q.  —  Miss.  Viborgense  irapr.  Lubecae  1500. 
r.  —  Miss.  Zagrabiense  impr.  Venetiis  1500.  S.  —  Miss.  Tullense  impr. 
Parisiis  1507.  t.  —  Miss.  Ebredunense  inipr.  Lugduni  1512.  u.  —  Miss. 
Lundense  impr.  Parisiis  1514.  V.  —  Miss.  Viennense  impr.  Lugduni  1519. 
X.  —  Grad.  Viennense  impr.  Lugduni  1534.  j.  —  Miss.  Engolismense 
impr.  Leraovicis  1524.  z.  —  Miss.  Aquense  irapr.  Lugduni  1527.  «.  —  Miss. 
Athanatense  irapr.  Lugduni  1531.  /S.  —  Miss.  Claromontense  impr.  Lugduni 
1541.  /.  —  Miss.  Kemense  impr.  Kemis   1553.  <L 

Die  Kollation  dieser  gut  uberlieferten  Sequenz  ist  beschrankt  vvorden 
auf  ABCDGMOQTWXYZ  aefluxy«.  -2,  2Et  ablutrix  T  a,  Ab- 
lutrix  criminum  M.  —  3,  2  horainuni  (st.  omnium)  U  y.  —  Str.  4  u.  flF. 
fehlen  T  (Bhitt  abgetrennt).  —  4,  3  Tere  e.  —  5,  1  peccatis  x;  vincula 
O.  —  5,  3  nos  virgo  Maria  X.  —  6,  1  uostnim  fehlt  M.  —  6,  2  u.  3  fehlen 
A.  —  6,  3  vitium  «.  —  9,  5  Tuque  numdo  MQY  x.  —  10,  1  Haec 
digneris  e. 

Scheraa  und  deraentsprechend  in  mehreren  Quellen  auch  die  Melodie: 
„  Veni  sancte  spiritus'''' ;  im  iibrigen  aber  sind  drei  besondere  Singweisen 
iiberliefert.  —  Falls  nicht,  wie  vermutet  werden  darf,  ein  Dominihdner  Ver- 
fasser  dleser  Sequenz  ist,  so  war  sie  jedenfalls  in  jenem  Orden  sehr  be- 
liebt.  —  Deutschland  nalini  die  Sequenz  niclit  in  die  gedruckten  Missalien 
auf  (ausgenoranien  Mainz),  -wahrend  Frankreich  und  Skandinavieu  ihr  er- 
giebig  Aufnahme  gewahrten;  England  lehnte  sie  staudig  ab. 


2Sfi.    I)e  Beata  Maria  V. 

1.    Ave.    virgo  virginuni,  2.    Quae  portasti  Domiuura^ 
Ave,   lumen   luminnm,  Qui   solvit  a  criminum 

Ave,  culmen  culminum,  Nexu   genus  liominum 

Ave  mater  gratiae,  In  valle  uiiseriae. 

Blume-Bannieter,  Thesauri  hymnologici  Proearium  II.  1.  28 


434 


Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 


3.    Virgo,   vultu  rosea, 
Dulcore  nectarea^ 
Caritate  flammea 
Tenebras  eJiminans, 


4.    Tu  Engaddi  vinea, 
Tu  fiscella  scirpea^ 
Tu  lampas  siderea 
Miseros  illuminans. 


5.    Tu  palma  victoriae, 
Palmes  abundantiae, 
Myrtus  temperantiae 
Deique  triclinium, 

7.    Portus  naufrag-antibus, 
Salus  aegrotantibus, 
Quies  laborantibus, 
Medicina  vulnerum ; 

9.    Virgo,  carens  macula, 
Reparasti  saecula, 
Quae  serpenti  credula 
Prima  parens  perdidit; 


6.    Ros  misericordiae, 
Resina   clementiae, 
Thronus  regis  gloriae, 
Pauperum  refugium. 

8.    Hortus  vernans  floribus, 
Frngrans  aromatibus, 
Potus  sitientibus, 

Relevatrix  pauperum. 

10.    Extinxisti  iacula, 
Dirupisti  vincula ' 
Hostis  ope  sedula, 

Quae  de  caelo  cecidit. 


11.    Stella  maris  splendida, 
Porta  caeli  fulgida, 
Flore  carnis  candida, 
Spina  carens  lilium ; 


12.    Virga  Aaron  arida, 
Sine   suco  florida, 
Sacro  flatu  gravida 
Protulisti   filium. 


13.    Gloriosa  domina, 
Sacra  de   te  pagina 
Tot  dat  laudum   carmina, 
Quot  sunt  caeli   sidera. 


14.    Tuae  prolis  trutina 
lusta  per  examina 
Cuncta  damnans  crimina 
lustis  donet  aethera. 


15.    Tuus,  virgo,  genitus 
Per  te  saucti  spiritus 
Nos  illustret  caelitus 
Septiformi  munere, 


16.    Ut   caeli  sit  aditus 
Fini  nostro  redditus 
Et  possimus  gemitus 
Aeternos  evadere. 


17.    0  Maria,  praevia 

Duc  nos  per  haec  maria 
Procul  pellens  obvia 
Saluti  fidelium. 


18.    Daemonum   reptilia 
Virus  eflPundentia 
Et   perduc  ad  gaudia 
Supernorum  civium. 


Collect.  ms.  S.  lacobi  in  Insula  Leodii  saec.  13/14.  Cod.  Darmstadien. 
2777.  —  3,  4  Tenebris  il]urainans.  —  4,  2  cyrpea.  —  8,  2  Flagrans.  —  Es 
ist  fraglich,  ob  diese  wohl  aus  dem  Dominikanerkloster  St.  lacob  zu  Liittich 
stammende  Dichtung  ein  Reimgebet  oder  eine  Sequenz  ist.  Jedenfalls  ist 
ihr  liturgischer  Gebrauch  nirgendswo  nachweisbar.  Vgl.  die  vorausgehende 
Sequenz  gleichen  Anfanges  und  gleichen  Versbaues  (aber  nicht  Strophen- 
baues)  uud  die  nachfolgende  Sequenz,  welche  auch  gleichen  Strophenbau  aufweist. 


De  Beata  Maria  V. 


435 


2ft7.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Veneremur  vir^iiiein, 
Quae  Deum   et  liominem 
Praeter  reruni  ordinem 
Virgo  manens  genuit, 

3.    Matris  Dei  puritas, 
Puritatis  dignitas, 
Dignitatis  sanctitas 
Praedicanda  jiopulis, 

5.    Plioenix,  avis  unica, 
Unitate  mystica 
Signat  hanc  Davidica 
Stirpe  clara  genitam. 

7.    Aetas  et  condicio, 


Sexus  et  religio 
ssonet  cum  gai 
Ave,   plena  gratia; 


Resonet  cum  gaudio: 


2.    Qui  uostram   propaginem 
Suam  per  dulcedinem 
Sacrum  fuudens  sanguiuem 
A  peccatis  abluit. 

4.    Quam   immensa  trinitas, 
Trinitatis  unitas, 
Unitatis  deitas 

Dignam   fecit  titulis. 

6.    Haec  est  scala  caelica, 
Nardus  aromatica, 
Cuncta  fugans  toxica, 

Dragmam  reddens  perditam. 

8.    Tua  nos  protectio 
Tegat  hoc  in  stadio, 
Ut  fruamur  bravio 

Cum  sanctis  in  gloria. 


Collect.  ras.  S.  lacobi  in  Insula  Leodii  saec.  13/14,  Cod.  Darmstadieu. 
2777.  —  2,  1  Que;  wegen  2,  3  u.  4  kann  nur  „Qui" ,  w  elches  sich  auf 
„Deum  et  hominem"  (1,  2)  bezieht,  das  Richtige  sein.  —  Von  dieser  Diclitung 
gilt  ein  Gleiches,  wie  von  der  vorhergehenden,  mit  der  sie  auch  den  A'ers- 
und  Strophenbau  gemeinsam  hat. 


288.   De  Beata  Maria  V. 


1.    Rosa,    gaude,   salutata, 
Novo  more  fecundata 
Mira  Dei  gratia. 


2.    Rosa,   regem  saeculorum 
Pariens  et  angelorum, 
Gaude,   gaudent  omnia. 


8.    Rosa,  gaude,  stellA  quaerunt  4.    Rosa,  gaude,   offers  natum; 
Regem   reges,  dona  ferunt,  Laudat  pater  baptizatum; 


O  regina,   iubila. 


Deus  vino   proditur. 


5.    Rosa,  gaude,   resurgentem     6.    Rosa,  gaude,  quaescaudentem 
Cernis  natum,  te  gaudentem  Caelos  spectas  et  mittentem 

lesus  fecit  nimium.  Suis  sacra  munera. 


Rosa,  gaude,   cum  cauoro 

lesus  te  assumpsit  choro 

Ad  aeterna  gaudia; 


8.    Rosa,  gaude,   speciosa, 
Cuius  mater  gloriosa 
Resides   in   solio. 


9.    Rosa,  rosis  coronata,  10.    Rosa,  plene  satiaris 

Sponso,  uato  sociata  Deo,   cuius  debriaris 

Lumen  spectas  luminum  ;  Nimia  dulcedine. 

28* 


436  Sequentiae  rhythmicae  et  rig^matae. 

11.    Rosa,   prima  comitaris  12.    Rosa,   sole  pliis  formosa, 

Agnum   et  hunc  imitaris  Gloriosa,  gratiosa, 

Virginali  carmine;  Delicata  nimium. 

13.    Rosa,   tuo  laudatori  14.    Rosa,   qui   te  fecundavit, 

Laus  sit,   tuo  qui  honori  Qui  tam  digne  coronavit, 

Subiugavit  omnia;  ,  Nobis  det  caelestia. 

15.    Rosa,   uos  duc  ad  filium,  16.    Rosa,   nobis  auxilium 

Qui   per  te  nos  coronet;  Per  te  divinum  donet. 

17.    Rosa,   per  te  claritatis  18.    Rosa,   fac  nos  convivari, 

Simplicisque  trinitatis  Festis  agni  debriari, 

Intremus  triclinium.  lubilare  perpetim. 

Collect.  ms.  S.  lacobi  in  InsulaLeodii  13/14.  Cod.  Uarmstadien.  2777. 
A.  —  Grad.  ms.  Calcariense  saec.  15.  Cod.  Calcarien.  s.  n.  B.  —  Grad. 
ms.  Calcariense  saec.  15.  ex.  Cod.  Calcarien.  s.  n.  C.  —  Miss.  ms<  Nussiense 
saec.  15.     Cod.  Parisin.  12063.  D. 

3,  2  Regi  reges  BC.  —  4,  3  vivus  (st.  vino)  D ;  gemeint  ist  das  Wein- 
wunder  zu  Kana.  —  Str.  5  fehlt  BC.  —  6,  1  quem  scandentem  D.  —  8,  3 
Residens  A.  —  9,  2  Sponsa  BC.  —  10,  1  pleno  sociaris  D,  plene  sociaris 
BC.  —  11,  2  et  hinc  BC;  Agnum  que  heremitaris  A;  die  Lesart  in  D  resp. 
in  BC  scheint  eine  spatere  Korrektur  zu  sein,  wahrend  der  Text  in  A  un- 
verstandlich  ist.  Wie  ihn  heilen?  —  11,  3  Virginali  dulcedine  A  („dul- 
cedine"  ist  aus  10,  3  herubergenommen).  —  Nach  Str.  11  macht  D  SchluB, 
fiigt  aber  2  neue  Strophen  bei: 

Rosa,  tuis  amorosis  Rosa,  in  Christi  roseto, 

Ergo  liliis  et  rosis  Tis  meritis  nos  foveto, 

Da  sertum  clementiae  ;  Mater  misericordiae. 

Nach  Str.  12  folgt  in  A  eine  Strophe,  welche  unecht  zu  sein  scheint,  jeden- 
falls  aber  den  Parallelismus  zerstort: 

Rosa,  felix  et  beata, 
Quod  per  natum  es  formata 
Ad  tam  mira  gaudia. 

Statt  Str.  15  u.  16  bieten  B  u.  C  folgendes  unrhythmische  Strophenpaar : 

Rosa,  ora  filium  Rosa,  lesus  nobis  donet, 

Tuum,  ut  auxilium  Ipse  per  te  nos  coronet 

Nobis  per  te  detur  divinum ;  Sempiterna  gloria. 

Str.   16  ist  auch  in  A  entstellt;  sie  lautet  dort: 

Rosa,  nobis  laetitiam 
Sempiternam  donet. 

Durch  Heriibernahme  der  Textworte  „auxilium"  und  „divinura"  aus  Str.  15 
in  B  u.  C  versuchten  wir  eine  dem  Rhythmus  und  Reira  gerecht  werdende 
Rekonstruktion.  —  17,  2  Simplicis  aeternitatis  BC.  —  17,  3  triclinia  A.  — 
In  B  u.  C  ist  nach  Str.  17  noch  beigefiigt: 


De  Beata  Maria  V.  437 

Rosa  bona,  pia  rosa, 
Tuum  natum  semper  ora, 
Ut  det  nobis  gaudia. 

Xur  aus  D  und  daher  in  gekiirzter  Forni  war  diese  Sequenz  in  deu 
A.H.  im  Bd.  VIII  (Nr.  61)  vorgele^.  Die  Quelle  A  lalH  einen  Dominikaner 
als  Dichter  vermuten.  Bekanntlich  forderten  die  Dominikaner  in  besonderer 
Weise  das  Rosenkranzg-ebet ;  inhaltlich  ist  diese  Sequenz  ein  ,,Iiosarium 
gaudiosum  et  gloriosum"  und  die  stets  wiederholte  Anrede  der  Gottesmutter 
als  ,,Rosa"  diirfte  eine  bewufite  Anspielung  auf  das  „Kosarium"  sein. 


Naclitrage  und  Berichtiguugeii. 

1.  Der  oft  zitierte  Cod.  Vindobonen.  13314  schien  uns  nach  dem 
Schriftcharakter  stets  ein  Graduale  aus  dem  Schlusse  des  11.  Jahrhunderts 
zu  sein.  Wegen  des  Inhaltes  aber  schwankten  wir,  ob  Seckau  oder  St. 
Florian  als  seine  LTrsprungsstatte  anzusetzen  sei.  Wenn  wirklich  Seckau 
(erst  1140  gegriindet),  dann  muBte  die  Hs.  aus  dem  12.  Jahrhundcrt  datiert 
werden.  Auf  Grund  der  Heobaehtungen  zu  Nr.  224  dieses  Bandes  wird  je- 
doch  wohl  das  Augustiner-Chorherrnstift  St.  Florian  als  Heimstatte  dieses 
Graduale  angesehen  werden  miissen.  Demnacli  ist  die  Bezeichnung  Grad. 
ms.    St.    Floriani    saec.    11.  ex.  die  wahrscheinlich  richtigere. 

2.  Im  Fragment  eines  Grad.  ms.  Anglicum  saec.  13.  Cod.  Capit.  Can- 
tuarien.  s.  n.  fanden  wir  nachtraglich  eine  Umdichtung  der  Sequenz  ..Laiides 
Deo  devotas"'  (Nr.  14  dieses  Bandes)  fiir  Kirchweihfeste ;  alleinstehendo 
Strophen  der  Stammsequenz  (Str.  4;  7;  10  u.  15)  erhielten  darin  Parallel- 
strophen.     Diese  nachzutragende  Sequenz  lautet: 


14 a.   In  Dedicatione  EccleHiae. 

1.  Laude  Deo  devota 

2.       Dulci  voce  3.       Plebs  decantet 

ac  sonora  catholica: 

4a.    Sonent  epithalamica.  4b.    Praesens  enim  ecclesia 

5.       Christo  nubit  6.       Nosque  datur 

die  hodierna  vita  sempiterna, 

7  a.    Ad  quam  sponsi  7  b.    Post  haec  ducat 

nos  gratia  exsilia 

8.       Hic  mundatos  9.       Nostra  sibi 

a  peccati  macula  aptans  habitacula, 

10  a.    Et  novis  cedant  vetera  10  b.    Per  gratiarum  munera, 

11.       Quae  cordibus  12.       Et  spiritum, 

nostris  sponsus  infundat  (jui  dans  magis  abundat. 

13.      Per  saeculorum  saecula  14.       Felix  vivat  haec  copula, 

15  a.    Qua  resultet  civibus  15  b.    Cui  sit  laus.  potestas, 

regis  superni  curia,  ht>nor,  virtus  et  gloria. 

4a,  1    ist   vielleicht  zu  lesen:    epith.ilamia.  —  6,   1  st.  datur  vielleicht 
damur  =  donamur. 


438  Sequentiae  rhythmicae  et  rigmatae. 

3.    Folgende  Verbesserungen  sind  vorzunehmen: 

Seite  14,  Z.  8  von  unten:  1.  Quelle  X  (st.  /). 

Seite  14,  Z.  3  von  unten:  1.  8  (st.  9). 

Nr.  21,  S.  30,  Str.  1,  1 :  1.  Mariae  (st.  Maria). 

Nr.  36,  S.  55,  Z.  6  u.  14  von  unten:  1.  Einsiedler  Klosterschule  bzw.  Ein- 
siedler  Quelle  (st.  Einsiedlerklosterschule  bzw.  Einsiedlerquelle). 

Nr.  140,  S.  211,  Str.  1,  2  sq. :  1.  Est  sollemne  vitae  ducis  |  Pro  victrici 
lancea  (st.  Et  sollemne:  dabei  muB  das  !  am  Schlusse  von  1,  2  fort- 
fallen). 

Nr.  176,  S.  267,  Z.  15  von  unten:  Die  Widmung  des  Werkes  „Gottlicher 
Liebs-Zeiger"  von  Petrus  Pennequin  S.J.,  iibersetzt  von  P,  Ant.  Muzen- 
hard  (Augsburg  1715),  gibt  einige  Daten  iiber  Ort  und  Zeit  des  fraglichen 
Wunders.  FolgendermaBen  lautet  namlich  die  Widmung:  ,,Dem  All- 
machtigen  und  allergnadigsten  ]  schon  funfliundert  Jahre  in  der  wunder- 
thatigen  heiligen  Hostien  1  in  dem  Gottshaufs  der  Regulirten  Chor-Herren 
S.  Augustini  zum  H.  Creutz  in  Aug[purg  \  mit  dem  unversehrten 
Purpur  der  wunderbarlichen  Blut-rothen  Fleischps  Gestalt  glorwiir  dig 
prangenden  Konig  der  Glory  etc."  Laut  dieser  Widmung  des  regulierten 
Chorherrn  P.  Muzenhard  aus  dem  Stifte  H.  Kreuz  zu  Augsburg  hatte 
sich  jenes  Wunder  um  das  Jahr  1200  zugetragen. 


Inhaltsverzeichiiis. 


I.   Real-Index. 

(Die  beistehenden  Zahlen  bezeichnen  die  Nummern  der  Sequenzen.) 


A,    Sequenzen  des  Ubergangsstiles : 

1.    DeDeo  etdeTempore. 

In  Nativitate  Domini  1  n.  2. 

In  Epiphania  Domini  3  u.  4. 

De  Passione  Domini  5. 

De  Sancta  Cruce  6. 

In  Kesurrectione  Domini   7 — 18. 

In  ]^entecoste  14. 

De  ss.  Trinitate  15, 

De  Corpore  Christi  16. 


2.    De  Beata  Maria  V. 

In  Anmmtiatione  B.  M.  V.  17. 
De   Beata  Maria  V.  18—28. 


De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
De 
Do 
Do 


8.    D  e  Sanct  is. 

Adalbcrto  Pragensi  24. 
Aegidio  25. 
Afra  26—28. 
Albano  29. 
Andrea  80. 
Antonio  Eromita  81. 
Augustino  82  u.  33. 
Barthoh)maeo  84. 
Benodicto  35. 
Blasio  36. 
Colomanno  87. 
Cunej;-iuido  88. 
Dionysio  89. 
Erconwaldo  40. 
.  Gallo  et  Othmaro  41. 
Gebehardo  42  u.  48. 
Gothardo  44. 
Gregorio  Mag-no  45. 
Ilioronymo  46. 


De  ss 
De  s. 
De  s. 
De  s. 


De  ss.  lacobo  et  Christophoro  47. 
De  ss.  Innocentibus  48. 
De  s.  lohanne  Baptista  49. 
De  s.  loseph  50. 

lusto  et  Clemente  51. 

Katherina  52 — 58. 

Katherina  Senensi  -59. 

KotiUo  60. 
De  s.  Laurentio  61. 
De  8.  Lucia  62. 
De  s.  Ludgero  68. 
De  s.  Margareta  64. 
De  s.  Martha  65. 
De  s.  Nicolao  66  u.  67. 
De  s.  Pancratio  68. 
De  s.  Pantaleone  69  u.  70. 
De  ss.  Patronis  Troianis  71. 
De  s.  Pelaoio  72. 
De    ss,    Philippo    lacobo    Sigismundo 

78  u.  74, 
De  s.  Potentino  75. 
De  s.  Remaclo  76. 
De  s.  Sebastiano  77  u.  78. 
De  s.  Stcphano  79. 

Thoma  Apostolo  80. 

Thoma  Cantuariensi  81. 

Ursula  82. 

Wencoslao  Si^. 

Willihrordo  84  u.  85. 


De  s. 
De  s. 
De  8. 
De  s. 
De  s. 


4.    C  o  m  m  11 11  e    S  a  n  c  t  o  r  u  m. 

De  ss.  Apostolis  86  u.  87. 

De  s.  Coufessore  88 — 90. 

De  ss.  Viroinibus  91. 

De  s.  Virgino  92. 

In    Dedicationo    Ecclesiae     14  a;    93 


u. 


94. 


440 


Inhaltsverzeichnis. 


B.    Seqiieuzeu  zweiter  Epoche: 


1.    DeDeo  etdeTempore. 

In  Nativitate  Domini  95  — 108  b. 

In  Circumcisione  Domini  104. 

In  Octavis  Epiphaniae  105. 

In  Transfigiiratione  Domini  106 — 112. 

De  Nomine  lesu  113 — 115. 

De  Vita  Domini  Nostri  116. 

De  Passione  Domini  Nostri  117. 

De  Vulneribus  Christi  118. 

De  Sangnine  Christi   119  u.  138. 

De  s.  Cruce  120;  122—129. 

In  Exsaltatione  s.  Crucis  121  u.  131. 

In  Inventione  s.  Crucis  130. 

De  s.  Cruce  et  Beata  M.  V.  132. 

De  Corona  Spinea  133 — 137. 

De  Armis  Domini  139  u.  140. 

De  Sudario  Domini  141. 

De  Sepulcro  Domini  142. 

In  Resurrectione  Domini  143 — 150. 

In  Ascensione  Domini  151  u.  152. 

De  Spiritu  Sancto  153;  157—160. 

In  Pentecoste  154 — 156. 


De  ss.  Trinitafe   161—166. 

De  Corpore   Christi  167—175. 

In    Revelatione    Corporis    Christi    in 

Augusta  Civitate  176. 
De  Die  Dominica  177. 
Ad  Christum   ludicem  178. 
Pro  Defunctis    179. 

2.   Dc   Beata  Maria  Virgine,- 

De  Conceptione   B.    M.  V.  180—187. 

In  Nativitate  B.  M.  V.  188. 

In  Praesentatione  B.  M.  V.  189  u.  190. 

In  Annuntiatione  B.  M.  V.  191  u.  192. 

In  Visitatione  B.  M.  V.  193—196. 

In  Purificatione   B.   M.  V.  197—200. 

De  Compassione  B.  M.  V.  201—208. 

In  Assumptione    B.  M.  V.  204—209. 

De  VII  Gaudiis  B.  M.  V.  210  u.  211. 

De  V  Gaudiis  B.  M.  V.  212. 

De  Gaudiis  B.  M.  V.  213. 

De  B.  Maria  ad  Nives  214. 

Ad  lesum  Christum  et  B.  M.  V.  215. 

De  Beata  M.  V.  216- 


II.   Index  der  Melodietitel. 

(Vgl.  Bd.  LIII,  S.  409.) 


Adducentur  92. 

Beatus  vir  qui  timet  84. 

Captiva  72. 

Concordia  28. 

Dies  sanctificatus  67  (u.  73?). 

Eia  turma  10;  47;  65;  69;  77. 

Hypodiaconissa  9. 

lustus  germinabit  12. 


Mater  76^;  88. 

Occidentana  17;  29;  35;  42;  74. 

Pretiosa  34. 

Psallite27;  32;  38;  46;  64. 

Romana  8 ;  68. 

Symphonia  61. 

Vox  exsuitationis  88. 


III.   Verbal-Index. 


Seite 

Ab  aeteruo  disponente  ....  291 

Ad  auram  post  meridiem  ...  37 

Adest  beata  sollemnitas     ...  114 

Adestdiescelebris  ]  Quopacatus  164 

Adfluens  deliciis  ]  David    ...  329 

Ad  honorera  matris  Dei    .        .  335 

Ad  honorem  |  superni  cantemus  74 

Ad  honorem  |  Virginis  cantemus  882 

Ad   laudes   salvatoris  \  ut  mens  126 

Ad  te  pia  suspiramus     ....  419 

Alleluia  nunc  decantet  ....  123 


Alma  redemptoris  mater  |  Quam 
Alma  virgo  Christum  regem. 
Alme  confessor  et  professor  . 
Altissima  providente  |  Cuncta 
Amor  patris  et  filii  |  Sacer  fons 
Ante  torum  virginalem  .  . 
Astra  caeli  dum  transcendo 
Ave  caelorum  regina  ]  Ave 
Ave  candens  lilium  .  .  . 
Ave  caro  Christi  regis  .  . 
Ave  cella  novae  legis    .    . 


Seite 

869 
312 
44 
291 
247 
148 
374 
416 
362 
261 
361 


Inhaltsverzeichnis. 


441 


Ave  corpus  Christi  natum 

Ave  crucis  dulce  lionum    . 

Ave  fulgens  margarita   .    . 

Ave  lesuChriste   qui  pro  humana 

Ave  Maria  gratia  plena     . 

Ave  mater  lesu  Chrisli.    . 

Ave  mater  |  Qua  natus  est 

Ave  mundi  gloria  ]  Virgo  mater 

Ave  mundi  spes  Maria  .    .    . 

Ave  panis  angelorum      .    .    . 

Ave  plena  gratiae  |  Mater     . 

Ave  plena  singulari  gratia    . 

Ave  prHcclara  Katherina    .    . 

Ave  praeclara  marj^arita 

Ave  praechira  matris  uteri    . 

Ave   praesignis  martyr  dignis 

Ave  rosa  g-enerosa  ]  Salve     . 

Ave  sidus  lux  dierum     .    .    . 

Av(;  spes  mundi  Maria  .    .    . 

Ave  stelhi  ortus  solis     .    .    . 

Ave  summo  sita  poli  .... 

Ave  verum  corpus  natum  .    . 

Ave  virginalis  forma  .... 

Ave  virgo  gloriosa  |  Caeli  iubar 

Ave  virgo  ^hjriosa  ,  Mater  plena 

Ave  virgo  g-ratiosa    Virg-o  mater 

Ave  virgo  singularis  |  Caeli  .    . 

Ave  virgo  singuhiris  i  Mater     . 

Ave  virgo  singuhiris  j  Porta     . 

Ave  virgo  stelhi  maris  .... 

Ave  virgo  virginum  |  Ave  lumen 
luminum  |  Ave  culmen  cul- 
minum 

Ave  virgo  virgituim  :  Ave  hmicn 
luminum  |  Ave  stella  praevia 

Benedicta  es  caelorum  regina 
l>ibe  nunc  Samaritana  .    .    . 

Caeleste  org-anum  hodie  .  . 
Caelestis  te  hiudet  chorea  . 
Caeli  terrae  maria  |  Et  in  eis 
CJaelorum  dulcis  harmonia  . 
Caehim  Deus  inclinavit  .  . 
Carmen  lyra  resonemus  .  . 
Castra  caeli  duin  transcendo 
Celebromus  in  liac  die  .  .  . 
Cehsa  hix  8ion  |  avo  martyr. 
Cenam  cum  discipulis  |  Christe 
Christe  tui  praechiri  |  militis 
Chira  chorus  dulce  paugat  . 
Cleri  dccantet  centio  ]  l)oi  . 
Conaudcnt  devote  patris 
Couccptio  Mariac  virg-inis  . 
Congaudentes  xesulteunis  .  . 
(-or  devotum  elevetur  .  .  . 
Corona  sanctitatis  |  et  .  .  . 
Crucitixum  adoremus  [  Christi 


Seite 
257 
200 
419 
10 
387 
394 
370 
398 
340 
263 
355 
353 
78 
80 
85 
78 
330 
387 
340 
410 
412 
257 
379 
417 
416 
419 
414 
323 
326 
407 


433 

432 

396 
247 

3 

56 

?06 

284 

406 

59 

374 

303 

100 

180 

118 

138 

90 

24 

288 

95 

284 

35 

201 


De  parente  summo  natum     . 
De  profundis  exclamantes 
De  superna  ierarchia.    .    .    . 
Diadema  salutare  |  Toto     .    . 

Dies  irae  dies  illa 

Dies  ista  celebretur  I  In  qua 
Digna  Deo  Katlierina  .  .  . 
Dignas  loseph  iusti  laudes  . 
Dignis  extoUamus  hiudihus  , 
Dilectus  Deo  et  liominibus  . 
Domino  decantent  laudes  .  . 
Dulce  lig-num  adoremus  Dulce 
Dulce  nomen  lesu  Christi 
Dulcis  amor  pax  veritas  .  . 
Dulcis  ave  paenitentis  .  .  . 
Dulcis  lesus  Na/arenus  .  . 
Dulcis  sonet  harmonia   .    .    . 

Ecce  arbor  salutaris  .... 
Ecce  dies  celebris  |  Lux  ,  , 
Ecce  sonat  in  aperto  |  Vox  . 
Ecce   vocibus       Carmina    com 

paribus 

Eia  harmouiis  socii  hiudem, 
Eia  recoiamus  carmina  .  ,  . 
Erconwalde         Christi    lampas 

aurea 

Exsultenuis  in  hac  die  speciali 
Ex   virgulto  I  De   lesse  ad  esse 

Festinemus  omnes  vere  .  .  . 
Florem  s[iiua  coronavit .    ,    ,    . 

Gaudc  caelestis  sponsa  Summi 
Gaude    Christi    sponsa    |   virgo 

mater 

Gaude  Maria  temphim  summae 
Gaude  mater  himinis  [  Quam  . 
Gaude  Sion  et  hietare  .... 
Gaude  steHa  rutih'ius  |  Maris  . 
Gaudete  iusti  in  Domini  .  .  . 
Gaudete  vos  lideles  gentium  pars 

Gaude  virgo  sahitata 

Georgi  Deo  care  |  Salvatorem  . 
Ghniam  aeterni  patris  .... 
Gloriam  Deo  j^atri  canamus.  . 
Gh)ria  sanctorum  |  Decus  .  .  . 
Gloriosa  fulget  dies  |  exsultet  , 
Gratuhire  plebs  tideUs  .... 
Gratuhire  plebs  honesta  .  ,  . 
Gratuleuuir  in  hac  die  |  In  qua 
Gratuletur  orhis  totus  1  t^acri   . 


Seite 

166 
275 
262 
207 
269 
278 
77 
72 
111 
131 
40 
195 
176 
256 
405 
172 
210 

199 
21b 
404 

16 
17 

94 

60 
103 
281 

321 

205 

135 

68 
333 

35S 

294 
311 
63 
8 
:V.V2 
425 


•  >8 
406 
129 
412 
286 
325 
377 

167 


Haec  est  dies  sunune  grat^i  . 
Hodiernae    festum    hicis    \   Est 

soUemne 211 

Ilodieruac  hix  dici  |  Celehris    ,      346 
llodiernae   lux  diei     Sacrameuti      264 


442 


Inhaltsverzeichnis. 


5 
304 

57 


Seite 

lesse  proles  quilms  doles  .    .    .  401 

lesse  virgam  fecundavit     .    .    .  349 

lesu  iili  summi  patris    ....  336 

llluniinare  lerusalem  illuminare  46 

Imperatrix  ang-elorum     ....  360 

Imperatrix  g-loriosa  |  Potens.    .  351 

In  augmentum  magnae  spei .    .  266 

In  excelsis  canitur  |  Nato  .    .    .  160 

In  natale  salvatoris 150 

In  sapientia  |  Disponens    .    .    .  178 

Isti  sunt  luminaria 61 

lubilemus  cordis  voce    ....  255 

lubilemus  in  hac  die 480 

lubilemus  salvatori  |  Quem   .    .  152 

lucunda  resonent  |  Obtentu   .    .  209 

lucundemur  et  laetemur     .    .    .  413 

Laetabundi  iubilemus     ....  163 

Laetabundis  hac  die  praeconiis  106 

Laetabundus  |  Et  iucundus   .    .  202 
Laetabundus    |   Exsultet    fidelis 

chorus   I   Alleluia  ]  Katherina  76 
Laetabundu  s    |   Exsultet    fidelis 

chorus     I     Alleluia     j     Regem 

regum 

Laeta  caeli  ierarchia  |  Dulci  . 
Laetare  mater  ecclesia  |  cum  . 
Laetare   puerpera  |  Laeta  puer- 

perio 157 

Laetemur  die  ista  |  celebranda  64 

Laetetur  hodie  [  Matris  ecclesiae  168 

Laudantes  triumphantem    ...  14 

Lauda  Sion  salvatoris    ....  177 

Lauda  sponsa  genetricem  .    .    .  305 

Laude  canora  |  Curia  caeli    .    .  158 

Laude  celebri  dignum  raater     .  110 

Laude  condignissima  dies  annua  99 

Laude  Deo  devota  ]  Dulci     .    .  437 

Laudemus  Christum  |  qui  est   .  67 

Laudes  canamus  |  Nostro  ...  65 

Laudes  Christo  die  nunc  isto  .  120 

Laudes  crucis  attollamus  .    .    .  188 

Laudes  debitas  Deo  nostro    .    .  89 

Laudes  Deo  dev.otas  |  Dulci  voce  21 

Laudes  Deo  dicat  per  omnia   .  170 

Laudet  te  Deus  |  iustus  et  reus  50 

Laudum    quis  carmine  unquam  18 

Laus  Deo  patri  filioque     ...  23 

Laus  sit  regi  g^loriae  |  Cuius  rore  185 

Lignum  vitae  quaerimus  |  Qui  203 

Lucem  mundi  verbura  patris    .  171 

Lux  advenit  venerauda  ....  309 

Lux  est  orta  gentibus    ....  151 

Lux  illuxit   dominica 220 

Lux  iucunda  lux  insignis  .    .    .  239 

Maestae  parentis  Christi    .    .    .  318 

Magne  Deus  mirabilis    ....  117 


Seite 


is 


Mane  prima  sabbati    .    . 
Mariae    conceptio   |   Ex    semine 
Mariae  praeconio  |  Serviat 
Maria  virgo  virginura  |  Ora 
Maris  stella  |  Verbi  cella  . 
^Slater  mitis  |  Verae  vitis  . 
Mater  patris  nati  nata  .    . 
Matri  consolationis  |  Filii. 
Militis  invicti  laudes  sonent 
Mirandum  commercium  .    . 
Mifeit  Herodes  innocentum 
Missus  Gabriel  de  caelis  . 
Mittit  ad  virginem  |  Non  quem\ 
Morsus  anguis  |  Nos  oranes 
Mundi  renovatio  j  Nova     . 

Nativitas  Mariae  virginis  . 
Nato  nobis  salvatore  .    .    . 

0  felicera  genetricem      .    . 
O  insignis  sepultura  .    .    . 
O  Maria  stella  maris.    .    . 
O  Maria  via  vitae       .    .    . 
Omnes  devota  mente  .    .    . 
Omnes  gentes  plaudite  .    . 
Oranes  una  celebremus  .    . 
O  panis  dulcissime    .    .    . 
O  qui  perenni  residens 
Orbis  totus  gratulotur    .    . 
O  sacrata  caro  (/hristi  .    . 
O  spinae  lignum  triuraphale 
Ostio  sepulcri  lesu.    ... 


Pangat  dulcedo  chordae  . 
Patrera  natura  paracletura 
Plaudant  chori  hunc  diera 
Plaudat  caeli  ierarchia  .  . 
Poli  gyrator  terrae  sator  . 
Postquara  hostem  et  inferna 
Potestate  non  natura .  .  . 
Pretiosae  gloriosae  Christi 
Profitentes  unitatem  .  .  . 
Promissa  mundo  gaudia    . 


Quadriforme  crucis  signura 
Quaeso  anima  fidelis  .    .    . 
Quam  figurat  lex  primaeva 
Quera  non  praevalent  propria 
Quicunque  vult  salvus  esse 
Qui  procedis  ab  utroque   . 
Qui  sunt  isti  qui  volant    • 


Recolaraus  sacram  cenara 
Reginarura    dominara  laudemus 
Regi  psalmistae  citharistae 
Regi  regura  decantet  fidelis 
Regis  et  pontificis  |  Diadema 
Res  est  admirabilis  |  Virgo  . 


-  Inhaltsverzeichuis. 


443 


Kes  nova  mirabilis  |  Kosa 
Rcsurg-enti  tuo  nato  .  .  . 
Rosa  gaude  salutata  .    .    . 


Seite 

382 
435 


Sacrosanctae  crucis  lignum  .    .  195 

8acrosancta  hodiernae    ....  42 

Salvatoris  mater  pia 424 

Salve  beata  Katherina  de  Senis  83 

Salve  crux  arbor  vitae  praeclara  192 

Salve  crux  laudabilis 198 

Salve  crux  sancta  |  salve  ...  12 

Salve  dies  dieruni  g-loria  .    .    .  222 

Salve  lignum  sanctae  crucis     .  194 

Salve  lucis  almae  stella    .    .    .  378 

Salve  mater  salvatoris  |  Vas     .  383 

Salve  nobilis  virga  lesse  ...  411 

Salve  porta  crystallina  ....  409 

Salve  proles  Davidis 357 

Salve  salve  sancta  parens     .    .  415 

Salve  sancta  Christi  parens  .    .  427 

Salve  sanguis  Christi  |  Salve   .  187 

Salve  sponsa  deitatis  |  Maria   .  282 

Sancte  confessor  Augustine  .    .  48 

Sancti  loharmis  hunc  festum    .  71 

Sancti  merita  Benedicti     ...  52 
Sanctispiritusassitnobisgratia  | 

Quae  sanctos  semper  suos     .  61 
Sancti  spiritus  assit  nobis  gra- 
tia    I    Quo    fecundata    Deum 

peperit 25 

Sancti  triumphum  celebremus  .  40 

Sanctorum  vita  virtus  gloria    .  54 

Septiformis  crucis  Christi .    .    .  197 

Sexta  passus  feria  |  Die    .    .    .  223 

Sicut  passer  solitarius    ....  36 

Signum  crucis  gerimus  ....  203 

Simplex   in  essentia 243 

Sollemnc  canticum  hodie  ...  116 

Sonet  tuba  non  maeroris  .    .    .  230 

Spinae  lignum  triumphale     .    .  188 

Spiritus  Paraclitus  ]  Procedens  245 

Splendor  patris  et  tigura  .    .    .  1-54 

Stabat  mater  dolorosa    ....  312 

Stella  maris  o  Maria 429 

Stella  solem  praeter  morem.    .  417 

Stola  iucunditatis  Alleluia    .    .  86 

Summi  regis  mater  eximia  .    .  291 

Summis    luinc    diem   veneremur  107 


Seite 
Superni  regis  laude  sacra  .  .  99 
Surgit  Christus  cum  tropaeo  .  365 
Surgit  radix  lesse  florum  .  .  .  368 
Synagoga   praeparavit  |  Sertum     209 


Templura  cordis  adornemus 
Thronus  admirabilis    .    .    . 
Tibi  cordis  in  altari  .    .    . 


Unus  amor  et  una  concordia 
Uterus  virgineus  |  Thronus   . 


307 
389 
422 


113 

389 


Yale  dic  ad  virginem  .  .  . 
Vale  mater  lesu  Christi  .  . 
Venerandam  veneremur.  .  . 
Veneremur  crucis  lignum  .  . 
Veneremur     virginem     \    Gene- 

tricem 

Veneremur  virginem  Per  cuius 
Veneremurvirginem  QuaeDeum 
Veni  mater  gratiae  |  Fons  .  . 
Veni  praecelsa  domina  .... 
Veni  sancte  spiritus  Et  emitte 
Veni  summe  consolator.  .  .  . 
Veni  virgo  virginum  |  Veni  .  . 
Verbum  bonum  et  suave  .  .  . 
Victimae  paschali  laudes  .    .    . 

Virens  ave  virgula 

Virgines  castae  virginis  summae 
Virgini  Mariae  laudes  concinant 

christiani  |  O  beata     .    . 
Virgini  Mariae  laudes  '  coucinant 

iam  fideles  |  Kevocantes 
Virgini  Maria  laudes     immolent 

christiani  |  Natum  corde 
Virgini  Mariae  laudes     intonent 

christiani  |  Eva  tristis    . 
Virginis   in  gremio  |  Nato. 
Virginis    in  laude  \  Grex  fidelis 
Virginis  matris  gaudia  .    .    . 
Virgo  dulcis  o  Maria     .    .    . 
Virgo  mater  salvatoris  .    .    . 
Virgo  parit  labe  carens.    .    . 
Vox  clarescat  mens  purgetur 

Willibrordi  sancti  dulcisona 


Zyma  vetus  expurgetur.    .    .    .     227 


328 
394 

82 
201 

402 
328 
435 
408 
301 
234 
244 
393 
343 
12 
405 
133 

31 

29 

29 

27 
376 
403 
331 
317 
161 
372 
254 

121 


■  ••^t 


i    \.J  ivJ   'o    -u    ■* 


Altenburg,  S-A. 

Pierersche  Hofbuchdnickerei 

Stephan  G-eibel  &  Co. 


'      BQ  5253  .A5  v.54  I.ri.S 
Analecta  Hymnica 


UBRARY 

Fonrif»c»l  Injlirufe  of  Mcdiacvel  Sru$«J 

113  ST.  JOSrPH  3TREEf '  ' 
^ORON TO.  ONT..  C/.MADA  M5S  ^l^