Skip to main content

Full text of "Imago primi sæcvli Societatis Iesv a Provincia Flandro-Belgica eivsdem Societatis repræsentata .."

See other formats 


*i»3lfii(i£»-        '''^'  '   '.'    *    ■.'""■'%>,.-     *"j  J    ■'"'"' 


£fe& 


,<^|3r ,  ,  & 


*W*'-  ■*, 


m-:m. 


W0M 


'&*&'&*£ 


k*.J  '-.4 


T»m  Rnflk  *  SpociB> 

Collections  library 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2010  with  funding  from 

University  of  lllinois  Urbana-Champaign 


http://www.archive.org/details/imagoprimiscvlOOboll  \ 


s> 


/ 


IM  AGO 

PRIMI    SiECVLI 


SOCIETATIS 


I  E  S  V. 


'/.  y  ^ . 


s-~\  l  /T ,  v     '    v  '<  ■  '  ' '•   '"""/  ^ 


\fyfnJ     ,>>-■>■'. 


y 


7  J.71'5 

REGI    SiECVLORVM 

IMM  ORT  ALI 

SOLI    DEO 

CVIVS    PROVIDENTIiE 

DEFINITVM   EST  OMNE  SjECVLVM 

CVIVS     iETERNITATI 

OBNOXIVM  EST   OMNE  TEMPVS 

CVIVS     GLORIvE 

OMNIS  SOLENNITAS  CONSECRATA 

ILLI.SOLI 

minimaIESVsocietas 

N  O  N     S  V  O 
SED  DILECTI  FILII  NOMINE  TER  AVGVSTO 
AVSA     SE     SISTERE 

PRIMVM   HOC   S^CVLVM 

ET   VNA    SVORVM    FILIORVM 
SVDORES  ET  SANGVINEM 
VITAM    ET    MORTEM 
TEMPVS   ET  ^ETERNITATEM 

DEMVM    OMNIA 

VNIVS  DEVOTA  GLORIA 

VNIVS  SVBDITA  MAIESTATI 

CVLTV  DEMISSISSIMO,  VENERATIONE  SEMPITERNA 

■D.  C.   CL 

*  3  L  E- 


L  E  C  T  O  R  I     S 


Ivamqvam  refla &planafunt  omnia ,  qu&  hic le- 
m  ges-,  ne  quo  tamen  vel  cafu  <vel infortunio  offendas  in 


ipfo  limine ,  de  illoflc  habeto.  Societatem  Ie  s  v,  hoc 
eius  S&culari  anno}  exhibere  mundo  placuit.  Illa  efi 
igitur  qu&  virginis,  etiamnum  &tatefuafiorentis,  & 
tamen  matur&}  decoro  habituconfticua}  &fublimisin  medwfedet, 
Lumen,  quod  hic  oflendit  ftdus ,  quod  proponit  orbi  terrarurru^ 
Dominus  I  e  s  v  s  esl .  Hunc  quia  Societas  nollra  gerit  in  oculis, 
quia  geftat  in  peBore ,  quia  repr&fentnt  in  nomine }non  fe  cftentat 
illa,  quantumcumque  confficua  •  fed  I  e  s  v  m  fuum :  ideocfe  ad  im~ 
minentesfuo  capiti  c&leHes  genios,  cum  tripliciDoftrin&.oZMarty- 
rij ,  ef  Virginitatis  aureola }  velut  ex  merito  danda ,  atque  inter 
geminos  hinc  indeTubicines ,  Jubileum  Societatis  magnifice pr&di- 
pfai.ii3.  cantes}memoripfa  Inftituti &  AuBorisfui }  Non  nobis ,  inqtut, 
Dominc,  non  nobis,fed  nomini  tuo  da  Gloxiam.  Huicvidelicet 
'vni  contra  Fidei  Virtutis^  defertores  adferendo  calamum  ftringit: 
huius  Crucem }  hcc  esl  triumphale  fignum  militi&fu&^  <vel  in  medus 
ftammis  quidlibet  interimpajfura }  non  deferit ;  ad  huius  fubmifiio- 
nem^  qua  licet  ^fettandam^&vtcumque  moribus  exprimendunu 
eum^  qui,  poftto  diademate  Diuinitatis  fu&,  ad  natur&  nos~lr&  abie~ 
fiionemfe  ipfe  demiftt,  infrafe  habetomnia  cuiufcumque  dignimtis 
inftgnia,proferipta  procul  afe  voto  ftngulari;  nihil  dubituns fibi  et- 
iam  oblata  contemnere,  qu&  elata  in  alieno  vertice  quam  demifiiftime 
<veneratur.  Adh&cfubieBun?  eiuspedibus  tempus  esl,  illudfcilicet, 
quodprimum  iam  emenfa  f&culum  recJe  contriuit^&ternitatem  porro, 
(quandoquidem  inprimo  etiamnumvigore  virtutisesl)  in  votis  £$* 
oculis  hatytura,  Et  hanc  ilh}  quaft  certnm }  ftondet  quatuor  folen- 
nium  [ytfacrajura  loquuntur)<votorum  curafolicita,  qu&occupatis 
circa  Volumenprimi  f&culi  quatuor  Genus  exprimuntur.  Illis  adeo 
rem  agentibus ,  publico  quaft  iure ,  tranflatum  ad  Societntem  eft}  ex 
*J)auidis  Pfalmo  9 1 .  Carmen  illud  non  iamf&culare ,  fed  perenne: 
Adhuc  multiplicabuntur  in  fene&a  vberi-  6£  bene  patientes 
cmnL,.Adultiplicabuntur>  inquam}  etiamnum  inuoluta}olim  tnmen 
explicandaf&cula  Sociemtis  noftr&^quibus  Hla,  ceu  Palma  plufquam 
viy(T.  centenaria ,  fruBusfer&t  in  fene&a  vberi,  &  cum  Phcenice,  aue^> 
Omith.  non  iam  z>nica,fupra  humanafe  erigensfuocfe  I  e  s  yjvelutfoli,  expo- 
llb*11'  fitn  s  bene  patiens  crit;  vt  annuntiet,,  vitam  femper  nouamfehau- 
rire  ae  c&lo,  operumcjjuorum  magmtudine9  &jemum  in  wucntute, 


£5*  nouofemper  fiudio  numquam  interrupu  <vtrtutis  iuuentutem  in 
ipfo  fenio  pofidere.  Sic  nimirum  Societas  vt  Palma,y?0f,  <vt  ex 
Gr&co  <vertit  i/ie,  vt  Phoenix  florebit.  Jm.  tob. 

Denique  (quod,  ne  longiorfm,  verbo  moneo)  ternis,  qu&  ante  co-  carnUci  j 
lumnashinc  f$  inde  demittuntur ,  Emblematis  fmgula  fingulorum 
fex  librorum  huiufce  Vohminis  argumenta  rejpondent^  vnica  <vbi- 
que  Luna  Societatem  'vnicam  referente.  H&c  enim^  non  aliter  quam 
illa,  quodcumque  habet  ,feu  <virtutisfeu  dignitatisfm  lumen ,  Soli 
feto  I  e  s  v  reddh  acceptum. 

SYNOPSIS   TOTIVS   OPERIS. 

M I  c  e  Leclor 3  cum  propofltum  nobis  hoc  Opereflt  imaginem  tibi 
quamdam  exbibere  primi  fecult  Soaetatis  I  e  s  v  j  ne  forte  diuer- 
fam  a  conceptu  noftro  tibi  repr<efentes ,  opera prettum  fuent  tottus 
wris  Synopflm  fub  ajbeclum  ponere.  Itaque  quemadmodum  in 
omni  rvita  Societas  exemplarfut  Ducis  intuetur  3  fic  in  boc  fcrtpto  ijfdem  fere 
njefligijs  opus  fuum  promottet ,  quibus  Christvs  acceptum  a  Fatre  mtt- 
nus  efl  exfecutus. 

Hic  cum  in  forma.  Dei  eflfet ,  femetipfum  exinaniuit  formam  ferui  Liber  i. 
accipiens ,  &  inHar  mendtcabult  inftabuto  natus  efl.  Ita  Prtmus  Liber  Igna-  Phll'P-*- 
tium  exbibebit  primt  nobditatis  njirum  ad  mendicabula  redaUum  :  &  exmde 
natam  hanc  Minimam  Societatem  :  cuius  etiam  InBttutum  compendio  defcribit. 

Tofl  C  h  R  I  s  t  I  natiuitatem  boc  de  illo  memorta  proditum  accepimus:  LiberII. 
I  e  s  v  s  proficiebat  fapientia  ,  &c  attate  ,  &  gratia  apud  Deum  &  ho-  Luc.z. 
mines.  Eius  njefligijs  inflflentes  Ltbro  Secundo  Crefcentem  exhibebtmus  Soae- 
tatem  3  &  ad  hunc  annum  centeflmum  longe  lateque  propagatam. 

Confirmatd  tandem  <etate3  ccepit  I  e  s  v  s  facere  &  docere.  Huius  exemplo  LiberM. 
Liber  Tertius  Soctetatem  producet  Agentem3eiusq;  variasfuntftones  gjexercttta.       or" ' ' 

Sed  quemadmodum  ChRISTvs,  pofl  rempr&clare  geBam3  tndigna  paf-  LiberIV. 
fus  eit ,  nobis  relinquens  exemplum,  vtfequamur  veftigia  eius-,  tta  Liber  l'  etr"2, 
Quartus  Societatem  exhibebtt  "Pattentem ,  <var'uflque  calumnijs  ac  perfecutioni- 
bus  exagitatam. 

Kurfus  quemadmodum  Christvs  per  pafflonem  fuam  peruemt  ad  ex-  Liber  V. 
altationem  nominis  (vt  loqmtur  Apoftolus)  (§jr  gloriam  nullis  terrarum  flm-      ' lr,,i* 
bus  comprehenflam-,  flc  Liber  Ghintus  pofl  varias  tempeflatcs  ac  procelIas3Socte- 
tatem  dabit  Honoratam 3  &  fummorum  virorum  encomijs  commendatam. 

T>enique  Liber  Sextus,  ftj  quafl flngularts ;  qua:  deSoaetate  vmuerflm  quin-  LiberVI. 
que  Libris  traffatafunt,  totidemfere  Capitibus  Prouinci*  noftrx  Flandro-Ttelgi- 
cx  conucmre  demonftrabit. 

In  hoc  Opere  fl  non  omma  debitd  accuratione  perpohta  3  aut  ad  incudem  re- 
uocata  dcprehenderis  sfactle  3  nifallor  3  boc  affettut  noflro  erga  chartjflmam  ma- 
trem  condonabis  :  qut  nc  Ludis  htfce  feculartbus  deejfet  3  Tomum  hunc  opimo- 
ne  mawrcm  3  fed  vix  femeflri  ab  homintbus  occupatijflmis  conceptum  3  compofl- 


tum3ac  typis  excufum  in  lucemprotrudens3  eumdem  candori  tuo  beneuolentUque 
commendat.  Valeffi  fiuere.  tAntuerpu. 

Temporis  notam  non  adfcribimus.  fatis  ipfafeproditfolenni  iUay  quaStcularis 
hicannuscelebratur3Utitia:  &?quidem  e  facris  Tagmis  petita.  U^ampueSan- 
tiorum  Cofm<z  ft}  Damiani  auflncijs  (quorum  natalis  idem  efl  &>  Soctetatis)  fa- 
cri  pr&conisvoceinuitamuradfuturam  illamproximo  S.  Ignatij  feflo,  Sacularis 
anm  celebritatem  3  quam  nemo  viditnec  vifurus  eft  in  poflerums  ipfa  facrarum 
Litterarum  verba  tempusfuum  exprimunt3 

Pfal.jz.         eXVLtate,  eXVLtate  IVstI  In   DoMIno: 

fiue  ipfo  S.Ignatijfefto3  Saculari  iubileo  tam  recreati3Deo  grates  refundimus,  hoc 
ipfum  debita  temporis  nota  his  verbisfacra  Litter*  conflgnant, 

Luc.  i.  eXVLtaVIt  spIrItVs  MeVs  In  Deo  saLVtarI. 

Tu3flplacet3  non  tempus3alterumvefeculum3fed  aternitatem  Societati  precare. 


I  M  A  G  O 

PRIMI  S.ECVLI 

SOCIETATIS    IESV- 
DISSERTATIONES 

PROLEGOMENiE 

DE    ANNO    SICVLARI 

ET    IVBILEO. 

DISSERTATIO    PRIMA. 

Dc  mflituto  Oftris. 

R  I  m  i  feculi  Societatis  I  e  s  v  imagincm  i**g» 
damus:  quam  vtinam  omnis  fempcr  pofteri-  Jjj^j 
tas  intueatur  !  Non  hanc  quidem  fcriptione  peftervq** 
noftra  emortuis  adumbratam  coloribusi  fed  f™p*/fr*. 
viuam  illam  fpirantemque  etiamnum  antc 
oculos  noftros ,  primorum  Patrum  pulchcr- 
rimis  exemplis  animatam,  viuidam,  vege- 
tamque  primigeniaj  Societatis  imagincm.  II- 
lam,inquam,  vtinam  pofteritas  omnis  fem- 
per  intueatur !  Certe  ne  labcntibus  annis  ali- 
quando  fortaife  e  confpe&u  fubducat  (c(cy  illam  nobis,illam  alteri  far- 
culo  prarfentem  fiftimus:  publicum  ./Eternitati  teftimonium,qualis  pri- 
mo  faeculo  Societas  fuerit :  quid  egerit,  pertuleritve:  quo  fuccefTu,  lau- 
de,  approbatione :  quibus  initiis  incrementisque  in  eam,  quam  omnes 
admiramur,  afifurrexerit  molem.  hoc  fufcepti  Operis  confilium  eft.  Ita 
maiores  credimus ,  ita  poftcros  exigere  a  nobis ,  qui  vtriufquc  fxculi 
quafi  nexus  &  vinculum  fumus.  Maiores  quidem,  vt  de  eorum  fidc 
conftet,  qu6d  integram  florentemque  noftras  in  manus  tradiderint, 
&  primo  fpiritu  plenam:  pofteros  ver6,vt  fciant  qualem  a  nobis  repe- 
tere  debeant ;  qualem  &  ipfi  tertio  dein  fcculo  ih  venturas  propagarc 
sctates:  tumetiam  ,  nc  incuria  noftra cxco  more  aliquando&  in  tenc- 
bris,  vt  fit,  primi  fxculi  ftatum  fruftra  rcquirant. 

A  Prodent 


2  IMAGO    PRIMI   SICVLI  SOC,  IESV. 

Prodent  illutn  quidcm  &  loquentUr  omnibus  fceculis  hiftoria:  no 

ftrs:  atque  annales!  in  quibus  fi  alia  vlla  exoriens  Refpublica,hxc  cer- 

te  Familia  diligens  fuit  j  ab  initio  vti  gerendis,  ita  fere  fcnbendis  rcbus 

intenta.  Verum  pcrpctua  operis  feries  mterrupta  rcrUm  diuerfitate,non 

itapariter,  atque  in  femct  vniuerlam  Socictatis  magnitudinem  often- 

dit,  &  illam  primi  faeculi  gloriam :  quae  vbi  tota  fimul  fubvnum  quafi 

adipcclum  datur,  longe  maximam  habct  admirationem.  Deus  im- 

£fi  Utitia  mortalis !  quam  ampla  circumduccntibus  oculos  obijcitur  fcenagau- 

**»fe»       diorum!   Atam  paruis  initiis,  totexagitatam  calumniis,  tot  preffam 

odiis,  vbi  iam  vnius  ambitu  fcculi  lta  late  diffufam  cernimus  per 

vtrumquc  orbem,  vt  non  nifi  cum  foie  terminet  curfum  ;quisomnium 

tam  potens  fui,vt  crumpentem  lartitia  vocem  valeat  continerejr  Eam 

ab  Apoftolica  Sede  tantum  videre  confirmatam,Diuo  Parenti  Ignatio 

fiiit  olim  fumma  votorum:  vidit,  &  quo  laetitiae  fenfu  !  Xauerium,Fa- 

brum,  Laynium ,  Borgiam ,  Mercurianum,  Claudium,  cetcrosque  Fa- 

miliae  noftrae  prxclaros  viros,  nuntiata  incrementa  quoties  exhilara- 

runt !  Nos  qui  fuccedimus  in  omnes  quas  habuere  laetitix  cauiTas,  con- 

tinebimus  plaufum?  lllos  afFecere  fingula :  nos  compleciimur  vniuerfa. 

Colligimus,quae  toto  frculo  fparfa  fuerunt.quidquid  vel  egereipfi,vel 

praeclare  acTum  a  Sociis  gauifi  funt,noftrum  iam  eft.non  in  partem  lae- 

titiae,fed  totam  fimul  polTeflionem  venimus.   Coronam  claudimus, 

quam  fuis  ipfi  factis  intexuere,&  pulcherrimi  faeculi  periodum  aetas  no- 

&gratia-  ftra  abfoluit.    Quis  fcrat,  fi  illam  finimus  labitacite,  nulloque  inno- 

rum  attio-  te{"cere  monumento  ?  In  aeuuqa  eat  perennatura ;  &  confequentibus  an- 

Kaim.  «4.    nuntiet  frculis,  vt  benedixent  Dominus  coronx  anm  benigmtatis  fuae:  lae- 

tiflimi,  fortunatifTnni  faecularis  anni,  quemtotelapfis  ante  annis,  quafi 

coronam  accedere  voluit,  &  expleti  feliciter  vnius  curriculi  efle  me- 

tam ,  palma  nobili  &  triumphalibus  fertis  decorandam  in  gloriam  ma- 

gni  nominis  fuu    Illi,  illi  gloriam  dan  vult ,  illud  laudari  faeculari  carmine 

jfaim.it.    tn  feculum  faculi,  illud  annuntian  populo  qm  nafetur,  quem  fecit  Do- 

pfaim.77.    tninus  ,  vt  cognofcat generatw  altera  3narrent'que  &  ipf\fil:is  fuis,  vt  ponant 

in  Deo  fj>emfuam3  ffi  non  obliuifcantur  opertm  Dei.   Hac  benefactorum 

fuorum  agnitione  contenta  Diuinitas  eft :  fed  &  hanc  fuoiure  exigit. 

Exftet  igitur  grati  animi  monumentum,  quod  nati  pro  Vatnbus  filij 
auciori  Deo  pofuere, 
Horat.  i.j.  — monumentum  are  perennitis, 

Carmm.  •*»!■//»  7  1    • 

ode  3c.  Kegalique  Jitu  Vyramidum  altius  : 

quas  vario  itern  emblemate,  vt  noftrum  nos  opus,doctisque  notis  JE- 

fiimttlm     gyptij  infcripserc,  arcanis  illi  &  vulgo  ignotis.  Nos  apertius  primifae- 

amulath-  culi  imaginem  ex  illo  praeterea  confpiciendamdamusj  magnis  menti- 

m>  bus  incitamentum,vt  opinamur,  haud  paulo  potentius  quam  aut  The- 

miftocli  trophaea  Miltiadis ,  aut  Iulio  Caefari  confpeeTa  Gadibus  fta- 

tua  Alexandri,  aut  Q.  Maximo  P.Scipioni  locatae  in  atriis  imagines 

maiorum:  quas  ciim  intuerentur,  animum  fibi  fatebantur  ad  virtutem 

Saiiiift.ii!    vehementer  accendi,&  non  cerae  illi  fcilicet,  neque  figurae  tantam  in- 

"u°[hm'lu"  e^e  vim,fedmemoria  rerum  geftarum  eamflammam  egregiis  virisin 

pcciore  crcfccrej  non  fedandam  prius  quarci  fuavirtuteeorum  famam 

gloriamque 


PROLEGOMENA    DE    ANNO   SjECVLARI.         3 

gloriamque  adazquaflent.  Nimirum  aemulatione  fuornm  vehemen- 
tius  rapitur  excellens  natura,  &  coniun&orum  potius  domefticisque 
quam  aliorum  exemplis. 

Noneft  igitur,quqd  labori  noftro  timeat  aliquisfufpicionem  vani- 
tatis;  quafi  id  egerimus ,  vt  nos  noftraque  laudando  extolleremus.  Dei 
vnius  opus  Societas  eft,  non  hominum  labor:  Dei  opus  celebramus.  fe 
laudan  ipfe  in  operib  nslxxis,  &quam  maximis  extolli  prxconiis,quoties 
imperat  ?  Illis  autem  quod  permixra  eft  Parentum  noftrorum  laus, 
non  ideo  njerecundu  domeftici  Qinouwts ,  vt  illeait,  quidquam  fdebimus.vM^s     . 

_^  .      J    ,.    J      A  ,.  (V  r  ■  Patere.lib.I. 

quos  Deus  tanti  opens  adiutores  montoresque  allumplit,  oratione 
noftrafeiunginonpoflimt:  illorum  decora,  noua  Numinis  beneficia 
funtjcommemoratio,  nonnifi  publica  a&io  gratiarum. 

Qu6d  fi  quis  veretur,  ne  maiorum  laudes  vindicemns  nobis ,  & 
pro  noftris ,  fi  non  extranea ,  aliena  faltemoftentemus  bona,  fapienter 
monet:  fed  cur  non  intelhgit,  hxc  ideo  fieri,  vt  aliena  quas  fint,  orbi 
conftet;  &  moxpropriaa  fe  pofterisque  exfpeclari  noftrum  quifque 
fciat?cur  non  videt  prxclaram  Sociisimponi  necefIitatcm,quando  ad 
abfolutiilimum  iftud  exemplar  omnium  deinceps  feculorum  exigen- 
tur  xtates  ?  Et  profeclo  ita  fe  res  habet :  maiorum  gloria  pofteris  quafi 
lumen  eft,quod  in  obfcuro  degeneres  efle  non  patitur;  horum  focordia 
tantoflagitiofior,  quanto  illorum  vita  prarclarior.  Eam  porro  gloriose 
memorare  qui  pergunt,  vbi  turpiter  defciuere,  quid  obtinent,  nifi,  vt 
itetipfa  contra  illos  Parentum  claritudo^  fuxque  ignauise  accendant 
facem,nein  occultofit?  Eaquoque  ex  caufsamaiorumfacta  celebrare 
confilium  fuit.Nihiladuerfusvetuftatemprarfidij  fatismeque  tam  fan-  &  ™ nfa~ 
ctum  quidquam,quod  non  illa  corrumpat.Vt  alia  defint,fola  temporis  *^*'~ 
diuturnitatedilapla  fluunt  omnia,etiam  faluberrimis  adftri&a  legibus: 
aliquid  fenfim  remittunt  nepotesde  paterna  contentione,  tandemque 
auita  claritudine  contenti,in  defidiam  vertuntur,.quafi  ad  ea  tantum 
eflent  geniti ,  qux  maiores  virtute  fua  peperere.  Certiilima  peftis  illu- 
ftrium  familiarum  arceri  certius  non  poteft,cjuam  perenni  maiorum 
recordatione :  quorum  praeclara  facta  perpetuo  ingerantur  oculis,  ob- 
uerfenturanimis,  cxftimulent,vrgeant,  conquiefcere  non  finant.  Tem-  Ezech.43. 
plum  identidem,  templum  Hebrads  ojiendi  perEzechielem  volebat  olim 
Dominus :  vt  contemplationc  auguftiflimas  domus,  excitarcntur  ali- 
quando  ad  religionem  atque  azmulationem  parentum.  Quanto  maio- 
remvim  apud  animos  noftros  haberepar  eft  pulcherrimamhancmo- 
lem,  quam  centum  iam  annis  tam  prodigiose  elaboratam  diuinocon- 
/ilio ,  tam  alte  eductam  gloriofis  tot  Patrum  laboribus ,  inter  limites 
vtriufque  frculi,  quafi  e  propinquo  contemplamur  ?  quos  non  ftimu- 
los  admouere,  vt,  dum  cernimus  quibus  eamfundarint  firmarintquec/^  >'» 
prxfidiis,  eadem  &  ipfi  comparemus  nobis;  vt  altcro  mox  fcculo,  ter-  mundl  oc~ 
tioque,  &vltra,  integra  femper&firma  perfeueret  in  diem  Domtni ma-  i„gi.  t'. 
gnum.  Tunc  animis,  Superi !  fi  vmquam  alias ,  tum  roboreviridique 
iuuenta  opus  erit;  fi  vere  dicitur  in  ifthxc  tempora,  fiue  nata,  fiue  re- 
fcruata  diuinitus  haec  fubfidiariaEcclcfia:  manus,  vt  nouifhmisdiebus 
bellet  bcllaDomim,  fuocjue  tum  ftrcnuiflimc  coilaborct  Duci,  quando  i.Reg.18.' 

A  2.  imquum 


4  IMAGO   PRIMI    S^CVLI    SOC.    IESV* 

t.Theffli.».  miquum  intcrficiet  fptritu  oris  fui.  O  ita  fit !  cum  femine  tam  clarorum 
Icd'4+-  \>zimm  pxmaneant  bonay&cberedttas  fancla  fint  nepotes  eorum,  educandi 
tantam  in  fpem,&  tam  prxclarae  Socictatem  expeditionis.  O  faciac 
propitius  Iesvs,  vtfilij  eorum propter  illos  ijfquein  aternum  maneant; 
fcmen  eorum,  (efrgloria  eorum  non  derelinquatur\  Ita  vouemus,  ita  omina- 
mur  hoc  anno  lxculari.  quem  quia  primi  fortafle  publico  confignare 
monumcnto  aggredimur ,  originem  ritumque  omnem  centefimum 
annum  celebrandi  paulo  accuratius  perfequemurj  praemifsa  tractatione 
dc  Ludis  Sxculanbus,  totaque  ratione  Iubilei. 

DISSERTATIO     SECVNDA. 
De  Ludis  Sunhribm  Tkomttnomm. 

Percmi.w-  F"\  Iem  Vrbis  conditae  natalem  non  quotannis  folum  infigni  cele- 
di  cura  \^£  britate  coluere  Romani,  verum  &  centefimo  quoque  anno  Sx- 
ftcu/arem  aiianDUS  LLlcJis.  fiue  ea  religio  fuic  hauftaex  Sibyllarum  libris,vt  credi 

ti-.mum  ce~  r         •  ■   a         ■       ■    ■  1  J  •  a    •  1  • 

hbrant      voluerunt;  hue  mgcnita  pnncipi  populo  perennandi  cura,  mcolumita- 

Romani.     remque  &  xternitatem  precandi  a  prxfidibus  Diis.  A  fxculo  Sxculares 
dictos,  ratio  nominis  arguir.    Sxculum  fenefcendorum  hominum  longiffi- 

?ari!n§ua    inum  fpatium ,  Varro  dixit.  Centum  annorum  ambitu  veterum  multi 
fmiuere;  &recepra  modoopinio  non  vlcra  extendit:  quoquia  nonnifi 

i.  Trift.      admodum  pauci  viuendo  pertingunt ,  merito  de  hifce  Ludis  Ouidius: 

6hios  tctas  asjicit  "vna  femei 

Inde  illa  prxconis  folennis  vox  ad  fpecTacula  inuicancis*  qux  neque 
fpecTailec  quifquam,  neque  denuo  eflet  fpeclaturus.  Significans,  inquit 
Herodianus,  prxtentx  futurxque  celebritatis  interuallum  fupra  om- 
nem  hominum  eflextatem.  quo  de  interuallo  licet  dilTencianc  Scri- 
ptores,  fatis  accurate  tamen  prodidere,Sxculares  Ludos  aliud  fuifle  ni- 
hil,  quam  de  conferuato  proximis  centum  annis  Imperio  publicam 
gratiilationem,  cumfolennibus  votis,  vt  Numinumrauor 

*iorat.in  KemqueKomanam,  Latiumquc  felix 

Carm.lxeul.  1  .      ,  s  1        <  r 

eAlterum  in  lujtrum ,  mehusque  jemper 

ninm  prorogaret. 
SanBius        £t  flu  quidem  profano  ritu.  Quanto  fanctius  hoc  fxculari  anno  id 
SoeOeml   Societati  noftrx  precari  conuenit  ab  immortaliDeo,  aucTore  &mo- 

deratore  temporum,  perennitatis  omnis  largitore?  qui  operum  fuorum 
Exod.n.     benefacliorumcjoe  celebrari  memoriam  iam  olim  prxcepit :  non  tan- 

tum  confecrato  foleiini  die  in  annos  fingulos  culcu  fempiterno,fed& 
leuit.ij.  mfl-jtuto  prxcerea,redeunte  certo  annorumcurricuIo,facro  Iubileo.Cui 
Orie*Lu-~dz  Sxcularibus  Ludis  difputationem  prxmittimus,  propterea  quod 
dorttmS*-a\>  his  potius  quam  a  lubileo  ortam  putamus  centefimi  anni  cele- 

adarutm.   fafa^ 

v.iicrius  Ludi,  qui  deinde  Sxculares  dicti  funt ,  principioDitis  &  Profer- 

A^Po*;,  pinae  facra  fuerunt.  aucta  poftmodum  cecerorum  Deorum  facrificiis, 
rian°  M.dxi-  &  ludis;  Apollinis  ac  Dianxin  pnmis:  olim  a  Valufo  Valefio  primum, 
onuphrlus  Scruio  Tullio  imperante,  Deorum  monitu  trino&io  celebrata  in  me- 

moriam 


lib.;.inVita 
Scucri. 


PROLEGOMENA  DE   ANNO   S^CVLARI.  5 

ffioriam  redditx  fanitatis  tribus  liberis :  idque  ad  aram  quamdam  pro-  Panuin-  ';br> 
pe  Terentum,  in  campo,  qui  deinde  Martius ,  fub  terra  repertam,  Diti  bus  C$* 
Patri  &  Proferpinx  facram  :  quxRege  Tullo  Hoftilio,  tempore  belli 
cum  Albanis,  illic  defolTa,  hominum  memoria  exciderat. 

P.  Valerius  Pophcola,  is  qui  primus  ab  exactis  Regibus  Conful 
fuit,  primus  quoque  ritum  hunc  inVrbeminduxilTe  fertur :  fiue  Vale- 
fij  cxemplo,qu6d  falutarem  vniuerfo  populo  fperaret,  qtii  tribuspue- 
ris  fuerat;  fiue  monitu  potius  carminumSibyllinorum  :  in  quibus,  fi 
morem  hunc  fandtum  haberent,  Populo  Romano  certa  Imperij  pro- 
mittebaturxternitas»  Et  hxc  illa  funt  Martiali,  Lib.4.EPj. 

qu<e  Romule/ts  ficra  Terentus  habet :  g»m.i. 

&  Aufonio,  idyii.ii. 

TrinaTerentino  celebrata  trinoclia  ludo: 

a  ducentefimo  quadra^efimo  feptimo,  vel ,  vt  alij ,  a  trecentefimo  fere  primiLx- 

Vrbis  condita?  anno,  fin2:ulis  deinde  fxculis  reliCTiose  culta  Ludorum  di  s*™i«- 
c        ,     .  .     '       °  &  res. 

bxculanum  nomine. 

Ordo  celebritatis  hic  erat:  iuuatenim,  quoniam  hsec  vfque  ade6  Rim& 

peruulgata  non  funt,  paulo  diligentius  commemorare.  Inftante  Lu-  "lcbrjtas 

dorum  tempore,  in  omnem  Italiam  dimittebantur  prxcones ,  populos  Ludorltm'. 

inuitaturi  ad  ludos,quos  mortalium  nemo  vidilfet,  nemo  iterum  eflet 

vifurus.   Paucis  ante  fpectacula  diebus,  Imperatoripfe,Confules  5c 

Quindecimuiri,ante  Apollinis  Palatini  &  Iouis  Capitolini  templapro 

fuggeftu  confidentes,  populo  piamina  feu  fcbrua  diftribuebant,  tatdas, 

fulphur,  bitumenj  quibus  flagitia  expiari  ftulta  fuperftitione  perfua- 

fum  erat.  Prxterea  in  templo Dianx  hordeum ,  triticum,  fabas  populo 

dari  mos,  Parcis  olferenda :  vt  propitix  fcilicet  alterum  de  feliciori  fta- 

mine  nerent  frculum.  Tum  ad  formam  initiorum  Cereris  cafte  per- 

uigilia  fiebant  •,  mox  toto  triduo  facrificia  templis  omnibus  nodu  at- 

queinterdiu,  omnibus  circis  &theatns  ludi  omnis  generis.  Circen- 

fium  meminit  Suetonius ,  Hiftiionum  &  Saltationum  Plinius ,  Vena- 

tionum  Capitolinus.     Primx  Ludorum  noctis  hora  fecunda,  efFofsa 

humo,  Ditis  &  Proferpinx  aperiebatur  ara;  hoftiasque  furuas  Impera- 

tor,  Confules,Quindccimuiri  immolabant.  Interim  itrucTia  in  theatri 

morem  extemporanea  fcena,lychnisatque  ignibus  relucebantomnia,& 

hymnis  carminibuscj;  perfonabant.Summo  mane  inCapitolium  primo, 

loui  folennia  facra  fa&uri;  indead  theatrum  ibant,  celebraturi  ludos 

Apollinis  &  Dianx.  Altero  die  matronae  nobiles  adfcendere  in  Capi- 

tolium,  frequentare  le&ifternia,  lunonis  aram  adire :  facrificia  rurfum    • 

Diuis  omnibuSjOmnibus  aris.  Die  tertio,in  templo  Apollinis  Palatini, 

ternouem  pueri  prxtextati,  totidemque  virgines,  patrimi  omnes  ma- 

trimique,  Gra?ca  Romanaque  voce,  hymnos  fempernouos  &pxanas 

concinebant  pro  aeternitate  Imperij,  pro  Senatus  Populique  incolumi- 

tate:  quorum  de  numero  celebre  cft  Horatij  carmen  fxculare.  Tandem, 

completisfolennibus,  araDitis  &  Proferpinx,  qua»  egeftis  ruderibus 

prima  nocte  apcrta  fucrat ,  rurfum  terra  obruebatur,nonnifi  fequenti- 

bus  Sxcularibus  Ludis  referanda.  Qui  Ludos  fecerant,infcriptum  fuo 

nomine  rei  geftce  monumentum  in  Terento  relinquebant. 

A  5  Harc 


6  IMAGO    PRIMI    SMCVLl    SOC   IESV. 

£profanii  Hxc  dc  ritibus ,  profanis  quidcm  &exoletis  j  fed  e  quibus,  velutd 
titikm  pij  denfiflimis  tenebris,obfcuraqua:dam  affulgeat  lux  ad  annum  frcula- 
filmttln  rem  falll^jus  celebrandum.  Nam,pra:ter  publicam  gratiarum  aftio- 
nem,  quam  tot  facrificiis  hymnisque  erga  Dcos  teftabantur,  erant  hi 
Ludi  quafi  luftrum  quoddam  &  expiamcntum  Vrbis.-quam  credebant 
hoc  ritu  a  pmeritis  expurgari  noxis,  renouarique  denuo  &  inftaurarij 
ac  meliorem  precabantur  in  pofterum  viuendi  rationem.  An  nonvm- 
bra  quxdam  fandlioris  in  Iubileo  expiationis  ?  Solenniapro  Rcpubli- 
ca  vota  quid  nifi  monita  funt,  vt  meliora  perpetuo  vota  faciamus,  pro 
fclicibus  Societatis  incrcmcntis  ? 

Sed  quoniam  coepimus ,  in  adyta  Romana:  vctuftatis  paulo  altius 
penetremus,  &  Ludorum  feriem ,  obfcuram  hactenifi»  &  vulgo  igno- 
tam,  difcutiamus ,  aliquantum  longa  fortaftis,  fednoua,  vtopinor,  & 
non  inerudita  digrcflione.  Millefimum  Vrbis  conditx  annum  ingenti 
ludorum  &  fpedaculorum  apparatu  a  Philippo  Imperatore  fuifle  ce- 
ytn  Eoma-  lebratum,  certa  conftat  Annalium  fidc.  An  autem  centefimus  quifquc 
tii  centefi-  initio  frculi  ftata  ratione  temporum  perinde  fueritobferuatus,  id  vero 
mii  ^w-inamDiguoejfo  Negant,  quotquot  fcripsere  Sxculares  Ludos,  nonnifi 
liutoctU-   centefimo  dccimo  anno  referri  folitos :   omnium  inftar  Onuphrius 
brancrmt.  Panuinius  diligentiftimus  inueftigator,-  qui  confequenti  temporum  fe- 
uirgumen-  rlc  apteoftendit,  poft  centefimum  femper  &  decimum  annum  notatos 
ta  id  ne-    inueniri  in  Commentariis  Quindecimuirorum:  quorum  erat  &  Ludos 
gantmm.    ^Qs  clirareperagendos,  &peraelos  publicis  commentariis  confignare. 
quosproinde  in  hac  re  eorum  muneri  propria  libentiiis  fe  fateturfequi, 
quam  alium  Hiftoricorum  quemhber.   Et  luculenta,  tateor,  auctoritas 
eft.  Accedunt  vetufti  quidam  Grseci  verfus,  quos  SibyllinosefleZo- 
lib.Mifcei.  fimus  dicit:  Angelus  Politianus  itaLatinereddidit: 
"P-*8,  oAfl  ^vhi  lam  humana  longifjima  tempora  rvit£ 

Orbis  agens  annos  referet  centumque  decemque} 
Sis  Romanc  memor  :   &  quaz  fequuntur. 
vbi  longiffimum  humanae  vita:  tempus,  ideft  farculum,  annis  centum 
decem  circumfcribitur,  Ludiscjue  Sxcularibus  deftinatur.    Deniquc 
Horatius  in  Carmine  fxculari, 

Certus  rvndenos  decies  per  annos 
Orbis  Vt  cantus  referatque  ludos, 
Ludorum  orbem  centum  decem  annorum  ambitu  definit:  in  cuius  hic 
fententiam  Acro  &  reliqui  omnes  eunt  Interpretes. 
OJlendir        Verum  iis  cgo  non  aflentior  :  qui  non  minus  firma  auctoritate 
tur,cen-  oftendi  poffe  video ,  Sxculares  Ludos  centefimoquoqueanno,  tattt- 
tefimum     quam  mf]ani  initio  frculi,  fuifle  di^eftos.  Quod  ex  temporum  ferie 

auemque      1.  o  Jv  ©  -*.  r 

fmffe  cele-  etiam  deducemus.  Ac  primo  qmdem,  11  expendere  voiumus,  quos  llli 
bratum,  canti  faciunt,  Quindecimuirorum  commentarios,  &  quibus  Horatij 
^rlruTem-  reliquorumque  omnium  nititur  auctoritas,  Sibyllinos  verfus  •,  an  puta- 
forum.  mus  incognitos  omnino,  &  numquam  vifos  auditosque  fuifle  Valerio 
Antiati,  M.Varroni,  T.Liuio,  Sex.Pompeio,  aliisque  veteribus,  qui 
ApudCen-  Saxulares  Ludos  centcfimoquoqueannocelebrari  folitos  tradiderunt? 
Suli>c'i7.,c  vt  Zofimum,  vsD.Auguftinum,  aliosquerecentioresomittam.  Adde, 

commen- 


PROLEGOMENA   DE    ANNO    S£CVLARI.        7 

commentarios  iftos  Quindecimuirorum  nonnifi  temporibus  Caefaris 
Augufti  ruifle  confcriptos:  cur  pra?Liuio,  Varrone,  Antiatc,  merentur 
fidcm  ?  Sibyllinis  verfibus  (fimodo,  qui  apudZofimum  exttant,  Si- 
byllinifunt)  auctoritatem  Varronis  oppono  ira  tcribentis:  (duwdecim- 
uiros  renuntiajfe  ex  Sibylhxrum  libris  ,  wtt  Ludi  centefimo  quoque  anno  fie~ 
rent.  Nec  temere  fcnpfine  cenfendus  Alexander  ab  Alexandro  :  A  pri-  Lib-5-Ge- 
tna  origine  Jinguhs  centum  annis  ex  pracepto  d  wyllmorum  carmmum  Jiebant, 
DeHoratij  vertu  laborandum  mjnimej  a  multisenimita  legitur:  Franc^Ro- 
(fertus  <-ut  denos  decies  per  annos  boneiins, 

Orbis  &*  cantus  referatque  ludos.  b«°&u.ss. 

Iam  ver6  T.  Liuius  a  fecundis  Scecularibus  tertios  quartosque  ita  or-  ^tmf^?' 
dme  recenfet,  vt  manifeftum  tateatur  Onuphrius,  in  ea  Liuium  fuilTe  SecmiM,  . 
fcntentia,  quod  fecundi  Sxculares  anno  Vrbis  conditx  quadrin^entefi-  teruh;H-v<~ 
mopnmo  cclebratiruennr,  tcrtij  vero  quingenretimo  primo  ,  quarti  Secnlaret. 
autem  fexcentcfimo  primo:  vt<5c  Florus  illic  in  Epitoma  lib.  49,  me- 
mimt.   Et  de  Ludis  Augulti  Saxularibus  agens  Liuius,  addit :   jgups  Lib.  13«. 
centefimo  quoque  anno  ( is  emm  terminus  fieculi )  fien  mos  eft.   Cur  itle  po- 
tius ,  quam  eodem  tempoie  Horatius,  centefimo  quoque  anno  fieri 
folitos  dixit,  &  non  centefimo  decimo  ?  cur  tam  aperte  initio  frculi  eos 
collocat?   an  credibilc  adeo  diligentem  Hiltoricum  aut  Sibyllae  ver- 
lus    ignoralle,    aut    Qifindecimuirorum    tabulas,    aut    Romanum 
morem  ?  Et  ha:c  quidem  de  primis  Sxcularibus  ante  tempora  Augu- 
fti,  quosnimia  vetuftas  obfcuriores  reliquir,  &tantum  non  tcnebris 
inuolutos. 

Mutata  Republica  inftaurati  quoque  Ludi  funt  anno  V.  C.  feptin-  Quinti 
gentcfimo  trigefimo  fexto ,  Augutti  voluntate  potius,  quam  ordine  Lfta'1  s*~ 
temporis  id  cxigente,inquit  Salianus :  nimirum  pott  ciuilia  bella  reno-  i„  Ep^ome 
uati  in  melius  Impenj  xternitatem  Diis  voluit  commendatam,illoin  ^  J;nTj? 
primis  Sarculari  Horatij  carmine,   quod   pueri  puella^que   ex  more 
cecinerunt. 

At  opinioni  noftrse  nihil  fauet  magis  quam  Claudij  Ca:faris  fa-  sextiLu- 
ctum  :  cui  cuin  aduerfarij  refragari  non  potTint,  hunc  primum  fijifle  dis^cnla- 
aiunt,  qui  ad  annum  centefimum  Sarculares  Ludos  redegent.   Is  ab  r"' 
Augufto  proximos,  ordine  fextos,  anno  V.  C.  oclingentefimo  deditj 
inftituitque  prxterea  centefimo  quoque  anno  Vrbis  in  futurum  rercrri 
debere.  Veterem  morem,  credo,  ex  Liuij  fententia  reuocare  ftuduit,  & 
lege  lata  (tabilire :  quod  illum  &  exactius  videret  &  folennius  ineunte 
femper  fa.'culo  obferuari.    Scd  fatendum  eft,  huiufce  inftituti  nec  a 
Domitiano,  nec  a  Seucro  habitam  elfe  rationem.  His  nempe  tempori- 
busconuenit,  quod  Pomponius  La?tus  de  Sxcularium  internallo  fcri-  in  EpiwmS 
bit :  Ambitwne  Catfitrum,  cupientium  id  fiolenne  fiuis  temporibus  exbiben,  ordo  Romh,ftor' 
corruptus  cfi ,  (efr  pro  hbidme  babiti  Socculares.   Itaque  abanno  octingen- 
tclimoquo  Claudius  fecir,  ad  millefimumquo  Philippus,  bis  prarterea 
dati  Sa?culares  Ludi,cum  nonnifi  femel  debuiiTent.  Domitianumfe-  Stptimi 
cifie  interie&o  tantiim  fpatio  annorum  fupra  quadraginta  a  proximis  Lndi  s&- 
Claudij,exTranquillo,  Tacito,  Hiitoricis,  Papinio  &  Martiale  Poetis,  «'•«'• 
certum  eft :  Septimium  Scucrum  autem  interlaptis  plufquam  ccntum 

annis 


5  IMAGO   PRIMI    SiECVLI  SOC.  IESV, 

OEtatti       atinis  poft  Domitianum ,  qui  fpe&ator  intcrfuit  Herodianus  tradit, 

tuUres*'  faaque  setate  factos  Dio fcribit. 

MiB*r  Millefimi  tandcm  Vrbis  anni  folennitas  ex  omni  frculorum  memo- 

VrbUctn-  ria  longe*  maxima  fuit,  celebrantcPhilippo;qui  primus  Romanorum 

diu.         Principum  Chriftianus  Imperator  a  Baronio  alferitur.  Beftiae  innu- 

capitoiin.in  merabilcs  in  circo  maximo  vcnationi  obiectae:  iri  quibus  elephan- 

AuSvu     ti  xxxn*    alccsx.    tigrides  x.   leones  manfueti  lx.   leopardi  cicu- 

aorinph^-  resxxx.  hyarnasx.  hippopotamus  i.  rhinoceros  vnus,  arcoleontcs  x. 

i'pp°-  ,  /.  .rr    r  .       . 

Pomponiui    camelopardi  x.  onagn  X  x.  equi  tcn  x  L.  gladiatorum  paria  mille. 

Kpicom"      Scenicos  ludosin  Pompeij  thcatro  tribus  diebus  totidemque  noctibus 

fnn°chrifti   PcruI£il  populus  fpectauit  >  funahbus  atque  lychnis  tenebras  vincenti- 

H9-  bus.  Etiamnum  teftes  Ludorum  Philippi  nummos  plurimos  eft  repe- 

rire:  in  quibus  praster  Imperatorum  patris  ac  filij  nomen ,  &  hanc  in- 

fcriptionem,  saecvlares   a  v  g  g.  vel  addita  quaedam  longxui- 

tatis  fymbola,  vel  animalium  formar,  ex  iis  credo,  qua:  Philippum  ex- 

hibuifle  diximus.    Nummus  alter  apud  Occonem  mfcriptus  legitur: 

miliAKIvm  saecvLVM.    alrer  saecvlvm   novvm.    Memi- 

nit  in  Chronico  Cafliodorus  :   ^uadraginta  etiam  mijfuj  natali  Vrbis  Ro- 

m&  concurrerunt ,  (efr  agon  mille annorum  affru.  Quos  Ludos  etiam  Sarcula- 

res  appellat  Sextus  Aurelius  Vi&or,  licet  impius  Zofimus,  odio  fprtafle 

Chnftiani  nominis,  poft  Seuerum  neget  amplius  fuifteinftauratos. 

«ZViaw*  &      ^x  nac  ^cric  hquet  (  vt  ad  inceptum  redeamus )  ab  anno  trecentefi* 

fecmdnt     mOj  circa  quem  vel  inftituti  creduntur,  vel  potius  primum  celebrati, 

pcularu    fingUlis  fere-  incuntibus  farculis  fuos  aflignari  Sa-culares  Ludos  veterum 

jimijiter  '  aucWitate.  Sed  quid  de  Sasculari  primo  V.C.  quid  item  de  fecundo 

Ludu  ce-   fiue  ducentefimo  dicemus  ?  nulla  enim  in  hiftoriis  mentio  eft .  Salia- 

lebratm.     nus  nofter,cIariflimus  huius  xui  temporum  indagator,ad  annum  V.C. 

in  Epirom.    ducentefimum  jta  fcribit :   Adeft  cRoman<z.  Vrbis  alter fecularis  annus,  quem 

'Perofmde  eft  muliis  Roma  ludts,  facrificiis  conuiuiisque  celebratum.  ad  maio- 

rem  autem  bmus  anni  celebritatem  njidetur  tertium  luftrum  a  Rege  Sermo  TuU 

Ito  conditum.    Ex  quibus  apparet  exiftimaiTe  Salianum  ,  eentefimuni 

quemque  annum  ludis  folennibus  &  facrificiis,  conuiuiisque  publi- 

cis  ac  priuatis ,  fuilTe  celebratum ,  etiam  ante  Ludos  ad  Terentum  in- 

jftitutos. 

Ferteab         Mihi  venit  in  mentcm  fufpicari,  alios  abinitio  fuifle  Terentinos, 

iaitioalij     a]jos  Sa?culares  Ludos;fed  communi  tandem  nomine  permixtos.  Et 

Tenntini   Terentini  quidcm  Diti  ac  Proferpina! ,  Sarculares  Phoebo  &  Dianar  po- 

o-s&cuU-  tiflimum  facri  perhibentur.  Terentinos  pro  auertenda  peftilentia  con- 

res-  ftat  primum  inftitutos :  Sarculares,,  laztitia:  erant  &  publica?  gratulatio- 

nis.    Terentini  nonnifi  nocTe  &  furuis  hoftiis  peragebantur:  Sarculares 

mc.n0iTb*3.   lucc  palam  &albis  vi&imis.  Fauet  Ludouicus  Viues,  qui  D.  Augufti- 

deCiuk.ad    num  fere  etiam  in  partes  trahit ,  cum  de  eo  ita  loquitur:  Alws  njidetur 

ajelle  ejfe  Ludos  'Ditis  @r  Vroferpintc,  atque  Saeculares.    Quod  fi  forte  non 

omnino  inanis  harc  fufpicio  eft ,  cur  dici  non  poteft  inde  ab  Vrbe  con- 

dita  centefimum  femper  annum  farculari  aliquo  plaufu  fuiffe  exorna- 

tum  ?  acceflifle  deinde  circa  annum  trecentefimum  Terentinos  Ludos, 

6  ex  Liuij  fcntcntia  ineunte  femper  faeculo  vna  celebratos ,  atque  inde 

commu- 


PROLEGOMENA    DE   ANNO  SACVLARI.  <J 

communi  tandem  nomine  S.rculares  dictos.  Quod  fi  fubinde  extra 
ordinem  a6li  lcguntur,  id  pro  neceilitate  ita  fa&um  facile  concedimus, 
ad  placandam  Deorum  iramj  ficut  &  Iubileum  modo,  licet  ftato  tem- 
poredefinitum  fit,  ex  caufsa  fiepe  extraordinem  inftituitur.  Et  Sacula- 
ris  carminis  (  quod  ait  Acro  Horatianus  interpres )  duplex  deuotio  ejfc  fouLHorat, 
cotifteuerat :  aut  emm  pro  fedandd  njitanddque  pefdentid  (  extra  ordinem 
fcilicet )  autpro  certoffl  definito  annorum  numero  cantabatur.  quem  nume- 
rum  egocentum  annorum  fuiife  contendo,  &  quidem  recurrente  ini- 
tiofaxuli  plcrumque  obferuatum.  H<ecex  tam  recondira  antiquitatc 
delibaife  furnciat.  expedidorem  forte  viam  felicior  aliquis  inueniet. 

Poft  annum  millcfimum  Sa:culares  Ludos  Romx  celebratos  non-  L*di  vl'_ 
nifi  femel  inuenies  ab  Honorio  Augufto.  de  quibus  Claudianus :  /^.  *" 

Speclatosque  iterum  nulli  celebrantia  ludos 

Circumflexa  rapit  centenus  fecula  Confd. 
Exiftimant  audl:ores>  vetitos  fuiife  a  Conftantino,  vbi  palam  Christi  JJ*Jj£    [ 
fidem  amplexus  eft.  Nam  eius  edicto  claufa  Dcorum  templa,fubla-  H0J 
tosque  cum  facrificiis  ludos  plurimos,Eufebius  narrat.  Ab  Honorio  ea 
tantum  lege  putantur  permilli ,  vt  fine  fiicrificiis  &  idolorum  cultu  foli 
tantum  darentur  Circenfes  &  Theatrales  ludi,  in  memoriam  priftinas 
celebritatis ;   a  qua  difficillime  auclli  Romani  poterant.  donec  tan-  *  cl}ri- 
dem  ifta  centefimi  anni  cclebritas  ad  colendum  centefimum  quem-  ^'1"?  m 

\  lnbikHrn 

que  Seruatoris  Natalem  landtiore  ritu  traducta  eft:  incertum  quibus  commmati 
initiisj  fed  ea  quoque  ex  caufsa  (quodpoftea  dicemus)  vt  Populus  fmt" 
Romanus  ab  inani  Sa:cularium  Ludorum  celebratione  reduceretur  ad 
verum  folenne  facrum.    quod  petito  ab  Hcbrads  vocabulo  Iubileum 
dixerejprimusque  Bonifacius  VIII.  decreto  fanxit  centefimo  quoque 
anno  celebrandum. 

Hax  origo  centenaria:  celebritatis.    Nec  fuperftitiofa  numeri  obfer-  Centena- 
uatio  eft.    Origenes,  Hieronymus,  Rupertus ,  Beda,  multiplcx  in  eo  riusmyft* 
myfterium  e  facris  Litteris  inueniunt:  fiue  Noemi  arcam  anno  centefi-  riJ?knM'. 
mo  perfedlam  explanant,  fiue  centenario  patri  natum  Ifaac,fiue  pere- 
grinantem  Abrahamum  centum  annos  in  terra  promiflionis,  fiueillud 
denique  diuino  promifio  nobile  centuplum.  Copiam  certe  &  exiuaiani 
iignificari  multitudinem  omnis  agnouit  antiquitas,qua:  linguas  centum, 
oraque  centumy  centum  aras,  pro  multis  &  innumerabilibus  dixit.    Ego, 
quiacentenarius  numerus,  decem  decadumftrudturacompletus,  exi- 
mius  rarusque  vifus  eft  m  a:tate  mortalium,  &  infignis  pra:terea  anno- 
rum  terminus,vnde  nouum  liceret  aufpicari  curriculum,quod  Sxcu- 
Jum  dixere;  ideo  in  facra  profanaque  Republicacumla?titiacxceptum 
atque  obferuatum  exiftimo.    Louanienfis  Academia  fuperiore  frculo  <j>rmM&. 
primum  ab  origine  fua  centefimum  publica  fiecularis  Iubilei  Lrtitia  fccnndta 
coluic:  &nuper  ducentefimum  fecundo  fxculari  Iubileo.  Millcfimum  S*c*Urir 
abobituD.BauonisTutelaris  fui  in  a:deprincipe,qua?illifacraeft, ad-  mt*uMam 
modum  folennem  egit  Senatus  Populusque  Gandauenfis :  ac  biennio  nunfis. 
poft  millcfimum  D.  La:uini  Pra:fulis  &  Martyris  inclyti,  tum  in  ca-  MiHtfi* 
dem  a:de,tum  in  noftroSocietatis  Iesv  tcmplo,  quodeidemDiuo  xre  ^"^'^' 
publico  a  fundamcntis  cxftru£tum,pcramplis  rcgiisquc  donariis  exor-  D.LAmni, 

B  narunt. 


10  IMAGO  PRIMI   SMCVLl   SOC.   IESV. 

Qjilngen-  narunt.    Et  nuper  annus  huius  faxuli  xxxiv.  ab  obitu  D.Norberti 

%'jVer-    Qiiingentcfimus,  a  Candidiflimo  Prxmonltratenfium  Ordine,  plaufu 

bcm.        &  gratulatione  infigni,  ad  memoriam  fimul  &  exemplum  pofteritatisj 

peraCtus  eft.  Nec  dubium,quin  alias  fubinde  Religiofe  Familix  cente- 

fimum  annum  folennem  egerinr,  licet  monumenta  non  exftent.   Qui- 

bus  omnibus  tanto  a?tate  inferior,  hoc  Saxulari  anno  quafi  a  longe" 

&  vltima  accedat  minima  Societas  noftra,  crefcatque  in  mtUe  millid, 

DISSERTATIO     TERTIA. 

De  luhilco  lud&omm. 


Ex  coniputa 


QVam  profanaapud  Romanos  Ludorum  Sazcularium.,  tam  fancla 
apud  Iudaros  anni  Iubilei  inftitutio  fuit ;  antiquior  multo  ipsa 
Vrbecondira  ad  annos  propemodum  o&ingentos.  Illud  faltem  vtrique 
populo  commune,  quod  folennitatis  cauiTa,  accepti  a  Numine  benefi- 
cij  memona  fuir,  cultu  perpetuo  apud  pofteros  renouanda,  ea  geftien- 
tis  Isetitias  fignificatione,  quam  Romani  defignarunt  Ludorum  nominej 
jmbUetu    ^eDra^>  quafi  nu^a  ^Zls  voce  P°ftent  exprimere,  lobel  appellauere;  La- 
Uutuvox,  tine  lubtleum  dixeris.  Quod  vocabulum  magnae  cuiufdam,&  non  fe  ca- 
Apudser-  pientis  lajtitia?  indicem  vocem  eruditi  interpretantur.  vocabulum  ori- 
■Tomni0a  ?nie  quidem  Hebramm ;  fednec  ita  inufitatum,  vt  quidam  putant,  La- 
c.6.q.5.     tinis  Scriptoribus,  quin  inde  cecinerit  Silius: 

Sll.Iul.hi4.  r  -^      I  r  I-  !••••    •      •     1-1     r,      1 

Et  Utut  Jcopulis  auaimt  lubila  Cyclops. 

nec  ita  barbarum  aut  deteriorisaaii,quin  iubilandi  verbum  Varroni 

Feftoque  fuerit  cognitum.  Eius  vim,  quoniam  frequentiflimus  vfus  eft, 

ita  Feftus  explanat :   lubtUre,  ejl  <voce  confusa  tnclamare  pra  gaudio.  &  nori 

in  pfai.  65.  vno  ]oco  [fem  Auguftino eft  iubilare,  atque  gaudium  quod  corde  con- 

somieniens  ceptumeft,  &  verbis  explicari  non  poteft ,  tamen  voce  teftari.  An  non 

SaatUn   exprimere  videntur  id ,  quod  Societatem  I  e  s  v  tatiflimo  lfto  Iubileo 

Itlritati"  facientem  cernimus  ?  gaudium  corde  conceptum  de  tam  propensa  in  fe 

Dei  benignitate  vel  ad  omnium  ftuporem  ;  CTaudium,  inquam,  illud, 

quod  nullis  fatis  verbis  aut  grara  aut  gratulabunda  explicare  poteft, 

voce  teftatur,  confusu  &  incondita  quidem,  tumultuario  quafi  operej 

fed  quod  vel  inde  iubilantis  efle  agnofcas ,  &  fine  arte  aut  fuco  erum- 

pentem  laztitiam  continere  non  valentis.  Teftatur,  inquam,  eflusa  gra- 

tulatione ,  &  voce  magna  in  iubilo ;  &  qua  fe  per  extrema  teme  late 

diffufam  circumfpicit,  extrema  terr<e  ad  iubilandum  cum  Ifaia  inuitat: 

quaque  omnem  terram  filiis  fuis  ad  prardicandum  feliciore  forte  diui* 

rfai.350.    (~am  viJetj  qUam  Chananitis  ad  incolendum  Hebra:is  fuit,  in  cymbalis 

pral- «J-     iubtUttonis  cum  Regio  Vate  canit :  lubdate ^Deo  omnis  terra ,  pftlmum  dtci- 

te  nomtni  eius.  illum  fcilicet,  vt  hoc  loco  Interpretes,militarem  dMXay- 

(ibv,  &triumphalem  'fhunov  il^ov,  cuius  lamflima  recordatio  abinftitu- 

ta  difputatione  iam  nos  parne  abduxerat. 

Symhota        Iubilei  originem  qui  a  feptimi  diei  quiete  petunt,  Conditoris  exem- 

jubiUi,     plo  pra?ceptoque  imperata,  vtPaulianus;  aut  aquieta  vbertate  terra?, 

1^.2"'  qus  nec  raftro  lqsfa  nec  vomere,  fponte  fua  fruges  otiantibus  dabat,  vc 

jub.c*.  Pienti- 


PROLEGOMENA  DE  ANNO    SjECVLARI.         II 

Pientinus;  aut  a  renouato  fccdcre  cum  Noemo  quinquagefimo  poft  Uh  i-te 
diluuium  anip,  vt  Moncigianus -,  fymbola  Iubilei  pocius  ingeniosey1^/^' 
conquirunt,  quam  eius  ortum  ex  fide  narrant.    Illum  autem  quafi Iubilc ■>• 
conciliandae  vetnftatis  caufsa  incertum  facere  quid  atcinet ,  ciim  e  (a- 
cris  Litteris  manifefte  conftetj  aucTore  Deo  inftitutum  anno  priiiio infltmtm 
egreflionis  ab  yEgyptO  ?  Operaspretium  eft  rem  omnem  paulo  accura-  eft  anno 
riiis  cognofcere,quoniam  &:  reconditx  antiquitatisplunmumhabct,  &'?«ES 
iacras  eruditioms.  ex  *s£gj- 

Vti  feptimum  quemquc  dicm  hominum  quieti  iam  inde  abexor-f70' 
dio  mundi  deftinauerar  Dens,  fabbatumque  dici  iuilerat :  ita  ciim  de- 
inde  populum  fuum  ab  yEgypto  educTum  in  nouam  eiTet  potleflio- 
nem  immiilurus ,  feptimum  quemque  annum  agrorum  quiete,  manu- 
miflione  feruorum  de  gente  Hebrasl,  arrisque  alieni  remiflione  fa- 
crum  folennemque  haberi  voluit;  atque  inde  Sabbaticum  appellari, 
partim  in  memoriam  adepta:  libertatis,  partim  aiicas  hereditatis  no- 
ux:  expletis  autem  feptem  fabbaticis,  hoc  eft,  quadraginta  nouem 
annis,  fanclificari  deinde  annum  quinquagefimum,  vocanque  Iubi- 
leum;  aut  Iobeleum  potius  ( vt  fcriberemalunt ,  qui  de  apicibus  difpu- 
tant)  a  voce  illa  lobel.  Quam  fi  cum  aliis  clangorem  buccinas  mterpre-  ^"jf,^,, 
leris,  alludes  quidem  ad  lazticias  figna  facro  ifto  anno  dari  folita,  &  fe_iib.i.cap.5.' 
ptem  buccinas  quarum  vfus  eft  in  Iubileo.  at  fi  libertatem  cum  Iofe- 
pho,cum  Hieronymo  dimiflionem,  «<Prw  feu  remiflionem  cum  Septua- 
ginta,  ad  mentem  puto  facri  Scriptoris  accedes  propius :  Vocabis ,  iii-  Lcn>t*J» 
quit,  remijfionem:  ipfe  efl  emm  lubdeus.  quafi  dicat:  Ipfe  enim  remiflionis 
annuseft:  fiue  ita  intelligas  remitti  quemlibet  in  priftinam  heredita- 
tem,  liberratemque  (  quas  dux  erant  prarcipux  Iubilei  immunitates, 
pra:ter  alias  cum  fabbatico  communes )  fiue  potius  amiiTam  liberta- 
tem  hereditatemque  diuenditam  ,  quafi  remiilamad  fuos  poftlimiiv.p 
redire.  hereditatem  quidem  gratis,  ad  pauperes  dominos :  libertatem 
ver6  non  ad  feruos  tantum  ( quod  anno  quolibet  fabbatico  fiebat )  fed 
corum  quoque  Iiberos  coniugesque,  quadraginta  nouem  annorumob- 
fequio  quafi  pretio  redemptam .    Acque  hinc  idem  Cornelio  eft  annus  In  caPM« 

*  /  i  i  r  ir  I  w  •  n  i     Leuiuci. 

lobel ,  quod  annus  omma  Jecum  adjerens  bona,  (gr  quemque  in  pnjtinam  h- 
bertatem  hereditatemque  reducens:  a  radice  labal,  quod  Hebrads  eft  afFer- 
reatqueadducerecuminfigni  lxriciaz  fignificacione ,  quam  lascobucci- 
narum  clangore  &  publica  omnium  gramlatione  teftabantur. 

Inftitutus  igitur,  quemadmodum  dicebamus,  primoegreflionisan- 
no,  tam  Sabbaticus  quam  Iubileus  fuit.  Sed,  quod  in  aperto  eft,  neuter 
obferuari  perquadragintaannos  in  deferto  potuit  j  cum  neque  terram, 
cui  requiem  darent,  haberent  propnam  ,  nec  quos  cmerent  agros  reci-  trxnfmif- 
perentve.  Exquo  rurfum  liquet,  tum  primiim  numerari  cceptos,  ciim/*  lordane 
tranfmiiTo  Iordane,  in  Chananitidem  ingrefli,  quafi  pedem  fixere  &  °Cl 
inicre  pofTeflionem:  fiuea  capta  Iericho  initium  ftatim  ducas  cum  Sa-  inEpirom. 
liano;  fiue  a  fepr/imo  dein  anno,  poft  primam  videlicet  facTam  a  Iofue  mundii5?4 
in Galgalis  terrae  diuifionem ,  cum  Serrario  & Cornelio.   Ex quo  tem-  J°^x  m 
pore  annus  feptimus,  Sabbaticus  primus :  ac  dcindc  quinquagefimus,  (&*&■  I5.'" 
pnmus  Iubileus  fuit.  vterque,  vc  credibile  eft ,  in  recenti  inftitutione,  l3ls* 

B  z.  cafte 


12  IMAGO  PRIMI    S^CVLI    S  OC.   IESV. 

cafte  fincTcque  obferiiatus  .    Hoc  initio  deinceps  tempora  apud  lu^ 

fid  vix     dxos  pcr  annos  fabbaticos  diuifa,  faeeula  per  Iubileos :  qui  licet  vix  vm- 

Aeindt.      quam  fincere  obicruati  (aut  vitio  gentis  a  cultu  veri  Numinis  facilli- 

me  dilabentis  ad  idola,  aut  crcbris  calamiratibus  bellorum,  (eruituti^ 

exilioruracjuei)  tamcn  numcrati  femper  fuere;  ccrtiilima  temporum 

nota,  veteris  hiftorix  lux,  ad  annos  feptingcntos  Grxcorum  Olympia- 

dibus  prior. 

jitm  He.      Sed  iliud  nobis,  prxfcrtim  qui  Socictatis  noftrse  Iubileum  a  mcnfc 

hrm  &     Scptembri  numcramus,  die  videlicctfmcTisCofma:  &Damiano  facra; 

fiobu  i«-   jj[,,j  jnquam   non  prxtermittcndum  videtur,  Iubileum  apud  Iudxos 

foletmen-    .      .  5      .'  3        r  f.  N  r  _.  r  .  .'    .    ...  i1 

ns.}  inchoan  quoque  iohtum  a  menieTiiri;  qui  ciuihs  quidem  anni  pn- 

mus,  facri  vero  feptimus  eratj  noftroque  rclpondet  Scptcmbri.  Quod 

fi  &iliudaddimus>merifibusvfos  fuiife  lunaribus ,  ac  Tifri  magnam 

Septembris,  magnam  Oclobris  noftri  partem  folere  complecTi;  im6 

vero  annum  ciuilem  ita  plerumque  exeunte  Septembri  inchoari  foli- 

inn-.i.     cum,vt  propterea  fcripferit  Hieronymus ,  menfem  OcTobrem  apud 

£zcch,eL     omncs  Orientales  eile  primum  ;  deprehendemus  primum  apud  He- 

braros  Iubilei  dicm  non  magno  abefle  interualio  a  primolubileinoftri, 

forti  etia  Prxterquam  quod,  pro  vana  lunarium  menfium  reuolutione,  primum 

(Uiqutndo  jmtu  diem  in  Scptembris  apudnosvigefimumfeptimum  aliquando  in- 

cidere  mirum  non  fit:  atque  adeo  idem  tunc  illis,quod  nobis  modo, 

exordium  Iubilei.  Quod  facilius  etiam  contingere  potuit ,  fi  cum  Ser- 

iTmT    ra"°  ^^CUTllls>  dim-iffis  in  omnem  circa  regionem  buccinatoribus  fciki- 

£14.    '     uo  clangore  tubarum  Iubileo  initium  dari  folere,  die  Tifri  decimo: 

decimus  cnim  ad  vigefimum  feptimurtl  noftrum  &propius  accedet& 

inEpitom.  fopuis:  ve^  fi  cum  Saliano  a  primo  diemenfis  Iubilcum  inchoamus, 

anno  primo  fecj  dccimo  tantum  die  qui  miflifuerant  prxcones  fingulis  in  vrbibus 

tuba  infonuiile,  denuntiantes  Iubileum  a  decem  diebus  iam  inchoa- 

tum  ;  horum  decem  dierum  ambitu  primum  Iubilei  noftri  diem  ple- 

rumque  inucnicmus  inclufum. 

Sed  omm       Veriim  ab  hac  obferuatione  omen   ducere  non    placet .  felicius 

meliusa    nobis  ab  annuo  Cofma:  &  Damiani  fefto  aufpicium  eft,  falutarium 

cTfma&   Medicorum  non  animis  minus  quam  corporibusj quos  fibi  tutelares 

bam.im.  diuinitus  datos  credit  hic  facer  Ordo,  ad  miferorum  mortalium  opem^ 

medelam,  falutem  calamitofis  Ecclefia:  temponbus  excitatus:quando 

non  fine  numineDiuum  contigit,  vt  qui  cnm  confirmauit  Paulus  III. 

e  gente  Farnefia,  ante  Pontificatum  Cardinalis  fucrit  titulo  fancTornm 

Cofmx  &  Damiani ;  &  inter  prognoftica  de  futuris  aliquando  Ponti- 

ficibus  lemmata,  quaraTancTiMalachianiominealiquamvaticinij  fu- 

munt  au£toritatem,hoc  fymbolo  iam  olim  legatur  pracfignatus,  Hya- 

cinthus  Medicorum.  Sit  igitur  felicior  in  aeuum  fortunatiorquenobis 

fancTorum  Cofmx  &  Damiani  dies  Societati  natalis,  quam  primus 

I.ubilei  Hebrxorum.  quem  etiam,ftante  quoquo  modo  Republica,nu- 

mcrare  potitis,  vt  fupra  dicebamus,quam  religiofo  cultu  obfcruare  con- 

fucucrant.  vt  vel  idco  typum  tantum  fuiffe  Audtores  dixerintj  &eaquas 

fignabantur  bona,  Chriftianorum  temporibus  refcruata:  donec  tan- 

dem  omnis  Iubileorum  annorum  cajremonia  vna  cum  Iudaeorum  Re- 

publi- 


PROLEGOMENA  DE   ANNO  SiECVLARI.         13 

publica  prorfus  extin&a  eft3-  eiedtique  ipfi  a  facie  Domini,  inftar  pro-  lud&orum 
fligi  Caini,toto  orbe  exules,  fine  Rege,  fine  Sacerdote,  fincSacnficio,  J*M*« 
fineTemplo,  perpetuo  ih  lucTu  &  mcerore  tot  iam  fxcnlis  degunt,  fine S,f/" 
vlia  fpe  Ixcicix  aut  iubilacionis.  cxtintiut. 

DISSERTATIO     QVARTA. 

De  luhileo  Qhriftiano. 

AD  Chriftianum  tandem  Iubileum  ventum  eft.  plaufus  date  &:  chriflo 
lxcicix  figna.  »*/«»« 

eAurea  centeno  confurgunt  fccuh  Thocbo,  lubiUtu' 

Et  radiat  cAcfte  mbar.   MiferatMS  ab  alto  Chriftia- 

Fdius  atemi  Patris ,  de  Virgine  carnem  ^b  Card 

IndutlMy  de  Ccntef. 

nofhxque  lucis  in  auras  prodiens  mortalis  Dens,  noni  nobis  Iubilei 
aufpiciuna  facic.  Ita  fentiunt,  quotquoc  fcripsere  iftud  Hebrreorum 
quinquagenarium  folenne  typum  noftri  geflufc;  verumque  Iubileum 
Seruatoris  aduentu  fumpfifle  inicium.  cunc  preflis  antea  iugo  legis  re- 
diilfc  libercacem  filiorum  Dei ;  cunc  amifiam  cot  ftculis  cuique  rediiffe 
c«eleftis  Regni  heredicacem.  Quid,  quod  Hiftorici  non  ignobiles  tra- 
didere  Chnftum  Dominum  confecralfe  annum  Iubileum  feliciflimo 
fuo  nacali  ?  dicunt  enim  ex  Bedx  &  Eufebij  fupputationibus  natum 
fuilTe  anno  ab  Orbe  condito  quacer  millefimoquinquagefimo,  qui  erac 
octuagcfimus  primus  mundi  Iubileus.  Quas  fuppucandi  raciofivera 
(Saliano  enim  non  probacur,qui  duobus  poft  annis  natum  ponit )  ojlen-  Benzon.  j.j; 
deret  vtiquc,  inquit  Benzonius,  njeteris  lubdeifguram  appofte  termmatam dc  IublLc^' 
jwChristo  nafcente  tempore  jubdei:  atque  inde  nouum  exortum  nu- 
mcrariquecceptum  Iubileum  Chriftianorum. 

Verum  nobis  potiiis  cum  Nauarro  placet,  veterem  Iubileum  facra?  Nauamis 
Pentecoftes  typum  fuifTe,  &  quinquagefimum  hunc  diem  per  tot  iuMLn.i* 
quinquagefimos  annos  fuiffe  praefignatum:  eademque  luce  typumom-  ^J-  ,. 
nem  cx  Eccicfia:  fenfu  fideliter  implctum-,  quod  vetuftis  ipfa  verfibus  iau  #f_ 
canit.  Quare  fi  quid  Chriftiano,  vt  nunc  peragitur,  Hebraroque  Iubi-  brtorum 
leo  communc  adhuc  maner,  id  erit  folum  nomen,  &  myllica  quacdam  ty?^fUit 

r       li  \  1     ii-  f  r  ■  n    •  •  noftru 

limilitudojquod  lliis  corporum  allcrcio  curaetuit,  noltns  ammorum: 
qux  veriorliberras.  Annorum  certe  diuerfa  a  principio  racio  fempec 
fuit:  illis  quinquagefimo ,  noftris  centefimo  quoque  anno  id  foienne 
repetcncibus,  in  memoriam  facratiflimi  Natalis  Domini:  vnde  fit,  vt 
a  fxculari  porius  Vrbis  natali  confuccudinem  fluxiilc  credam.  Scd  pau-  Eufcb.ia 
16 id  diligentius  inueftigandum.  ch^i 

Iubilei  meminic  Eufebius  ad  annum  Scueri  xn.  Sed  an  Chriftiani  ?  nmvrroi, 
Fama  vulgauitccntcfimum  quemqueolim  fuilfe  Iubileum.  An  ab ipfis  mtltterm 
Ecclefiaz  primordiis  ?  nonnifi  conicclura  eft,  nimmm  adhuc  vigente  (u-  0i,r//^m 
pcrfticioneGcncilium.  Verofimiliusinitiuin  ducituratemporibusCon-  abinter- 
ftancini  Magni:  cum  fe  palam  cfferre,&omnia  paulatimobtinereChri-  «#>»« 
ftiana  Religio  cccpit.  Exemplam  erat  in  oculis,  folennc  facrum  Sazcu-  r/*c*  ^ 

B  5  lanum  dorum,s 


r,- 


14  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC*  IESV. 

larium  Ludorum:  quibus  dum  centefimum  quemq-,  Vrbis  natalem  tam 

reli^iose  coli  viderk,an  credibile  eft  nihil  cogitaffe  de  celebrando  porius 

fzeculari  Scruatoris  Narali  dic*quando  ab  rllo  iam  felicius  quam  ab  Vr- 

be  condita  tempora  annosque  pridem  cceperant  numerarc?  Atquc  ipfc 

Conftantinus ,  dum  primus  Sxculares  Ludos  aut  vetuit  autneglexir, 

quid  aliud  voluk,  quam  impias  fuperltkiones  facro  permutari  inftitu- 

to?  gratulationem  enim  publicamque  lactkiam  tantum  abeftvttollerc 

8aton.Tom;voluerk,vt  fui  ipfc  Imperij  deccnnalia  ,  vicchrialia  ac  rricennalia  de- 

5fjn;chrift,dcrk  fummo  plaufu  :  quantd  folennius  id  fact-urus,  fiin  ciustempora 

incidiifet  fazcularis  Regis  Rcgum  Natalis  ?   Quem  an  fequentes  dein, 

coluerint  Impcratores  Pontificesque,  altum  apud  Hiftoricos  filentium. 

bEJS*.  Quod  de  Millefimo  praefertim  cnm  Crantzio  iure  optimo  mirere. 

inschoi.ad      Iulium  Rofeum  inuenio  aflerentem,  confueuifle  olim  ccntefimo 

card^?'    °iuoc|uc  anno  Natalis  Christi  celebritatem  efle  maximam,  exemplo 

ceritefimo.  Sarcularium  Ludorum.  Vulgatum  cfle,centefimum  quemqueannuma 

Traa.dc     NatiuitateCHRisTi  fuifle  Iubileum,Ioanncs  Friburgcnfis  fcriptum  reii- 

induig.q.^.  qUjt  jm^  &  exornam  infigni  Indulgentia  aPvOmanis  Pontificibus,etiain 

ante  Bonifacium  VIII.  illorum  temporum  probus  Hiftoricus  loannes 

Deiub.c.?.  Vilianus  audor  eft.  Quare  &  Iufto  Rijcquioita  vifum ,  fingulis  annis 

centefimis,  obfazculi  -yra^tnaiav ,  Romae  folenne  aliquodfuifle,  quod 

ceteris  ex  multitudine  accurrentium  vndique  populorum  &  cazremo- 

niarum  fanctitate  celebrius  eilet  atque  prxftantius :  eumque  morem  a 

profana  Ludorum  fuperftirione  ad  veri  Numinis  culrum ,  vti  alios 

complures,falubrirer  efle  tradudum.  Certe  intercauflas  cenrenaria:  ce- 

L*.  s.  de    lebriratis,  hxc  a  Polydoro ,  Cornelio  noftro ,  aliisque  Au&oribus ,  re- 

iJS^J.  ccnfetur:  vt  Populus  Romanus  ab  inani  Sxcularium  Ludorum  celebra- 

tione  reduceretur  ad  verum  folenne  Sacrum.  quod  in  eorum  locum  fi 

fucceflir,  mcriro  ftatim  ab  eorumdem  intermiflioneeredkur  inftirutum. 

jdfrobat  Ea  certe  iam  olim  adeo  inualuerat  fama,  vt  loanni  Monacho  Bonifa- 

/Ww^  ^«/- cius  ipfe  teftatus  fit ,  vnam  hanc  fibi  fuifle  cauflam  annum  Centefi- 

gMmifa-     mum  f°lenni  decrero  ftabiliendi.   Id  fuaferat  ingens  hominum  mul- 

ciumvm.  titudo ,  quse  fub  annum  millcfimum  tiecentefimum  e  longinquis  re- 

fub.iTbf  gionibus  Romam  fpontc  confluxerar,  non  obaliam,  vtaiebant,quam 

capv5.&6.  Centefimi  annijcelebritate.m.  rcpertusque  eft  fenex  centenario  maior, 

iacob card.  profeftus  e  Galliis,  vt  fcribit  Iacobus  Cardinalis  oculatus  teftis,qui 

wpjC.na     coram  Pontifice  ceterisque  Patribus  tcftatus  eft  ,  ad  eam  fuperiore  te- 

culo  paterno  fe  exemplo  verbisque  commonitum  :  pluiesque  tum  e 

Gallistum  ex  Italis  etiam  tum  fuperftites  fuifle,  ex  eodem  Iacobo  Na- 

uarrus  haber,  qui  prioris  Cenrefimi  adhuc  meminiflent. 

ipjtMqttt         Quibus  addu&us  rationibus  Bonifacius,re  rota  Purpuratorum  Pa- 

fatlnm.     trum  examini  iudicioquc  ante  permifsa  (  &  erat  ipfe  erudiriflimus,quod 

Annales  teftantur )  famam  illam  &  vulgatam  paffim  de  Centefimo  fi- 

dem,  ne  venturis  quoque  fxculis  incerra  flucT:uaret,  decreto  fuo  fir- 

mandam  cenfuit,  ad  mcmoriam  pofteritatis.    Profefliis  id  fe  facere  ex 

fida  antiqttorumrelatione,  &  nonnifi  receptum  fcilicet  ante  morem  fcripti 

patrocinw  communire .   Quibus  ex  verbis  Nauarrus  alijque  doctiflimi 

Scriptores  contra  Polydorum ,  Crantzium,  Volaterranum  &  Nouato- 

res, 


PROLEGOMENA  DE  ANNO  SjECVLARI.  1$ 
res,  recTe  deducunt,  Bonifacium  VIII.  non  inftitutorem  aueToremque 
Indulgentiarum  &Iubilei,  fed  inftauratorem  tantummodo  fuiiTe,  Et 
innucre  Piatina  videtur,  cum  ait:  lubilcum  quoque  idem  rctulit  annomil- 
lefimo  trecentejimo.  referimus  enim  qiue  iam  ante  nos  in  vfu  fuerunt. 

Illud  tamen  inconfeflb,  quemadmodum  ante  Olympiades  apud 
Grarcos  temporum  ,  ita  apud  Chriftianos  tota  Iubilei  ratioante  Boni-  Bonifa'** 
facium  incerta  fuit.  Primus  ipfe,quod  diffitetur  nemo,  in  ius  redegit,  J£f'<£^ 
primus  decretis  addidit,  primusapparatu  maximo  peiegit  fubannum  tefmum 
Domini  m.  ccc.  eo  concurfu  hominum  ex  orbe  toto,  vtducenta  per-  PJtrniisre~ 
egrinorum  millia  qualibet  fere  facri  anni  die  Romx  numerata  memi-  J£n  " 
ncrint  illius  asui  Scriptores;  &,  vt  Platina  loquitur,  vix  incedcre  per  vr-  s ■Anto,lin' 
bem  amplam  qmdem  e>  njajlam  liceret.  iacXcard. 

Iubileum  igitur  Centeiimo  femper  anno  deinceps  celebrandumBo-  llS^ 
nifacius  infculpferat  tabuLx  marmoreasad  Vaticanas  foresi  fed  morta-  Bomfic.* 
lium  commodo  contrahere  fpatia  shx  brcuitas  fuafit.  Itaque,  quod  u.c.i.' 
mirere,  ter  vno  farculo  variatum.    Annus  Centefimus  Bonifacio  pla- 
cuerat  more  maiorum  :  Quinquagefimus  Clementi  VI.  veteris  Legis  ciement 
exemplo,  vt  vere  elfet  re  ac  nomine  Iubileus :  Vrbano  VI.  Trigefimus  ^•f"»** 
terdusjob  myfterium  annorum  Christi  ,  qui  omnis  lattitia; aclubi-  T^um" 
leinobis  origo  eft.  fed  hic  numerus  bis  tantummodo  obferuatus,  ce-  fecit  Ih- 
tcrisdein  Pontificibus  minus  probatus  eft.  Tandem  Sixtus  IV.exde-  ~/f,*w* 
cretoPauh  II.  deceiToris  fui,  viginti  quinqueannorum  fpatio  definiuit,  vi.Tri- 
celebrauitque  primusj  nulla  vt  actas  expers  foret ;  imo  &  vnius  hominis  gefimum 
vita  frui  polfet  fepius.  isque  numerus  communi  dein  approbatione  re-  ^w/r 
ceptus,  etiamnum  obtinet.  nec  fine  myfterio,  vt  pulchreRycquius,  vigefimum 
Cumenimin  Mofaica  Lege,  inquit,  bina  Iubilei  fiecula  centenario  v****** 
quoque  annorum  gyro  clauderentur,  duas  Legum  tabulas  myftice  re- 
ferentiaj  merito  Chriftiana?  felicitatis  tempore,cum  facrum  DeiEuan- 
gelium  quaternis  fcriptum  voluminibus ,  in  quatuor  orbis  partcs  pro- 
pagatum  eft,quaterna  gratias  ac  remiflionis  frcula  fingulis  redeunt  Cen- 
tenariis,  quinque  &c  viginti  annorum  periodo  circumfcripta.   Quorum 
vltimum  nuper  publica  Orbis  gratulatione  peregit  Vrbanus  VIII. Pont. 
Max.  quem  non  Ecclefix  tantum  tot  iam  annis  feliciter,  fed  noftra^ 
priuatim  Societati  credimus  in  ha?c  tempora  diuinitus  refcruatum; 
quando  illius  inclyta  Barberina  domus,  ex  arce  Romana,  prima  orbi 
quafi  fignum  extulit  Srcularis  noftri  Iubilei.  prccones  (an  lta  appclla- 
ri  finit  incredibilis  eorum  benignitas  ?)  EminentiiTimi  Nepotes  fuerej 
&  illa  Regia?  munificentiae  fama ,  in  omnem  late  orbem  iam  peruul- 
gata.  vt  qui  primum  a  Paulo  III.  Farnefio  frculum  ducimus,  alterum 
abVrbano  VIII.  Barberino  non  minus  tauftoomine  numeremus. 


DISSER- 


16  IMAGO    PRIMI   S^CVLI  SOC.  IESV. 

DISSERTATIO     QJV  I  N  T  A. 

Deprimto  luhiho  mnomm  cLmnftttgwta. 

st  ..   TT  J£c  de  publico  ha&enus  Iubileo :  verum  eius  exemplo  alia  qua> 

InUhm  \  dam  inducta  eft  confuetudo  ;  quam  quoniam  Iubilei  etiam  no- 

fnnatus    mille  appcllaiu,  merito  priuatum  dixeris.  A  Flandris ,  Gallis,  Germa- 

^'^""nis}aliisque  Belgij  Populis ,  emanafle  Benzonius  tradit.  Sit  ita  fanei 

tib.i.dc     Belgarum  fit  iftud  inuentum.  decet  ergo,  qui  iubilandi  confuetudinem 

iubii.c.4-    ^j^-  ^ua^  piopriam  fecere ,  ad  celebrandum  Societatis  commune  Iubi- 

leum  fingularem  operam  conferre.  Mos  ita  habet:  Qui  Religionis,  Sa- 

cerdotij  ,"Coniugalis  vita:  annum  quinquagelimum  attigere,  nouum 

Wturitns,  veluti  faeculum  condere  &  iubilare  dicuntur .  Itaque  Religiofa:  vita: 

addicli  Vota  denuo  nuncupant :  Sacerdotes  ad  aram  faciunt  ritu  pri- 

mitiarum  :  Coniuges  nuptiali ornatu ,  quo  primum  fponfi  folent,  ad 

sedem  facram  deducuntur.  illic  gratiis  Deo  folenniter  a&is,  geniale  do- 

mi  epulum  reduces  exfpectat ,  totusque  dies  fefto  plaufu  la?titiaquc  tra- 

&immti-  ducitur.  Quin  &immunitates  quaedam  Monaftica  lege  adftrictis  con- 

uitatts.     cecjj  f0}ent .  idemque  deinceps  honor  Patribus  Iubilariis ,  qui  Abbati- 

bus  haberi.  Vtrumqueemerita*  datur  aetatij  cuius  &  in  militia  rationem 

Num«or.8.  haberi  apud  gentes  omnes  inuenio,  natura  duce  :  &  diuina  lege  Leuitas 

olim  quinquagefimo  artatis  anno  liberari  folitos  onere  miniftrandi  in 

Tabernaculofcederis,  &  quieta:  tantummodo  rerum  cuftodisenon  finc 

honore  deputari.  Atque  inde  hanc  immunitatum  originem  deducere 

i>e  lubti.    mauult  Rycquius ,  quam  a  manumhTione  feruorum  aut  Iubilei  priui- 

eap'2J'       legiis  apud  Hebrazos. 

Taium-      Vidit  Mechlinia  anno  huius  feeuli  xvn.  iftiufmodi  Iubileum  Illu- 

jfrifs.  Ho-  ftriflimi  Antiftitis  fui  Mathia:  Houij3  quinquagefimum  a  fufcepto  Sa- 

1*.  ?**'"    cerdotio  celebrantis  annum «  nobiliflima  in  corona  Belaicorum  Prafu- 

Ium,omniumque  Ordinum  frequentiilimapanegyrnquos  inter&  Me- 

chlmienfe  Societatis  Ie  s  v  Gymnafium  feftiuam  edidit  gratulationem 

vario  carminum  genere,  rhythmico  in  primis ;  inducto  m  fcenam  ve- 

Gcner4.     tere  illo  Iubal  primo  citharas  &  organorum  inuentore,  a  quo  iubilan- 

Inc^Iofue  di ritum  ac  nomenMafius  alijcjue  deduxere.  Ulud  tamen  memorabi- 

ho™tamen  llus>  °luoc^  ran™  accepimus ,  fub  Ernefto  Eburonum  Antiftite  in  ipfius 

tUecnwf-  Dicecefi  Parochum  fuifle,  quicentefimum  Sacerdotij  flii  annum  cele- 

dam  Sa-    Brarit,  hoc  eft,  Belgico  more  fccundum  Iubileum.    Hccatomben  fece-v 

'ccrnen*-    re  Laceda:monij  pro  centum  vrbibus  quas  tenebantj  an  non  Hecatom- 

ntts.        ben  hicfeeilTe  dicendus  pro  centum  annis?  prodigium  certenontam 

a:tatis,quam  attigere  complures ,  non  pauci  etiam  fuperauere,-  fed  lon- 

oxux  dignitatis  &  Sacerdotij  Saxularis.  Rarumenim,  ideoque  plaufu 

&  iubilo  dignum ,  vel  ad  quinquagefimum  in  eomunere  annum  per- 

Belgicis     uenifle:  rarum,  inquam,  in  noftra  prcdertim  Belgica  Socictatis  Iesv 

'Patribtu  prouincia :  in  qua,  prater  communes  vbique  terrarum  Sociis  omnibus 

labores,  proprix  quxdam  &  pcrpetux  mifliones,  Caftrenfis,  Naualis, 

Hollandica,  Zelandica,  Frifia,  &  ad  peftilentes  a:gros,  tum  multorum 

fimul 


rnrns. 


PRQLEGOMENADEANNOSiECVLARI.       17 
fimul  munerum  laboriofaadminiftratio,  plerofque  acerbo  funere  ante 
diem  eripiuntj  Longiore  dignos  vita,  quam  Dei  caufsa  tam  generose 
contemnunt.  Nec  defuere  tamen  primo  ifto  frculo,  qui  Proliinciam 
hanc  folemni  exhilararunt  Iubileo ,  vegeti  fenes ,  &  gerendis  rebus  in 
ea  quoque  astate  aptiifimi :  vnum  alterumve  interferere  iuuat.  Guiliel- 
mo  Hercano ,  poft  Religiofe  vkx  quinquagenarium  folenne  publice  Hercantts3 
celebratum  ,  quafi  pro  manumiliione,  impetrata  ad  claflem  Regiam  c"far!ii> 
(arduam  profedto  proumciam  ,  iiqua  toto  Belgio  )  miiiio  hnt:  ea:  u$wt 
Viro  etiam  tum  corpoiis  vires  &  animi  alacritas  erat.  Francifcus  Co-  Strmm 
fterus.  qua  concionibus ,  qua  fcriptis  Orbi  notus,  adminiftrata  et-  atmcde" 

1        A_  -ai        -i       1        1  r  r     n-      •     brarnnti 

lam  vmuersa  Prouincia  prudentiae  laude  clarus,  iuum  &  ianctions 
vitx  &  Sacerdotij  Iubileum  Populo  Bruxellenfi  fpectandum  dedit. 
Gandauenfes  mire  recreauit  yEgidij  Bauarij  Religiosa  in  vefte  iu- 
bilantis  laTtiiTimus  confpeclus :  quem  primum  e  Sociis  in  eam  vr- 
bem  ingreffum  tanto  tempore  vel  diuini  verbi  Prazconcm  habuerant, 
vcl  Collegij  Re&orem.  Leonardum  Leffium  non  magis  ingenij  mo- 
numentis  quam  virtutum  fama  arternum  ,  ex  orbe  toto  confultum  pro 
oraculo,  de  Religiosa  vita  iubilantem  Louanienfes  Socij  fauftis  accla- 
mationibus  funt  profecuti.  At  celcbrius  nihil ,  quamReligiofusIacobi 
Scratij  tum  Prarpofiti  Prouincialis  Iubileus ;  per  omnia  quas  eo  annO 
obibat  celebratus  Collegia  publico  priuatoque  plaufu,  duplici  chroni- 
co  ex  verbis  Re<nj  Vatis  exprellus: 

IVbILeMVs  Deo  In  eXVLtatIone. 
eXVLteMVs  Deo  In  IVbILatIone. 
Numerales  littera^  vigefimum  nonum  huius  farculi  annum  fignant, 
qui  integerrimo  feni  ab  ingreflu  in  Tyrocinium  erat  quinquagefimus. 
Verum  quid  immoramur  vitafun&is?  viuis  potius  gratulandum  eft* 

Felices  qm  talem  annum  njidere  diemque!  Virgii,  io 

Viuant,  viuant  candidi  fenes;  &  quam  fuis  ipfi  laboribus  per  annos 
quinquaginta  llluftrauere  Societatem,  hoc  Sceculari  anno  iubilantem 
ipedcnt.  Suo  priuatim  Iubileo  addant  publicum ,  gaudium  vero  ple- 
num  ■>  pars  ipfi  laftitix  magnafuturi,  qui  laborum  ruerunt:  fiditeftes 
earum  rerum  qua?  magna  fxculi  parte  geftaz  fiint.  Viuant ,  inquam,  8c 
altero  feculo  a:que  feliciter  eam  videant  efflorefcentem. 

Te,tein  primis ,  communis  omnium  Parens,  Muci  Vitellefce,  hic  ^e,mo~ 
commemorare  locus  admonet.  Tibi  iubila,tibi  plaufus  excitandi.  Tri-  r^wmis 
plicis  Iubilei  terminos  vnaastate  complexuses.  Si  vigefimum  quintum  p.  n* 
Eccleilalubileum  numerat;  hic  tibi  a  fufcepto  munere  totius  admini-  M"*'  ^** 
ftranda?  Societatis  quintus  &  vigefimus  eft .  Si  quinquagcfimum  Rc- 
hgiofe  vita;  celebramus  Iubiieum;  huncetiam  limitem  exceiiifti  feli- 
citer.  Sicentefimus  a  prima  origine  Iubileus  fuit;  tuus,tuus  eft  ante 
alios ,  hic  Centcfimus  Societatis  annus.  Primum  te  Sacularem  Pr<e- 
pojitum  Generalem  omnis  fciet  pofteritas ,  vt  fuos  appcllabat  Roma 
Saicularcs  Augujhs.  Viue  omnium  noftium  voto,  Pater  defideratiilimej 
tria  prudentiilimi  Neftons  fascula  uiplici  Iubileo  adumbrafti. 


DIS- 


18  IMAGO   PRIMI  SACVLI   SOC.  IESV. 

DISSERTATIO     SEXTA. 

Dcfcrctli  mhilo  fc$A  Lutherana,  eifc  oppofto 
Socictatis  luhileo. 

C-.-.r  tron       A    Defll*  nunc  velim  qui  oculis  parum  asquis  forrafle  noftrum  hoc 
utbiietSo'    h\   adfpicient  Sarculare  Iubilcum  ,  nec  fine  conuitio  caullas  requi- 

cietas,         "*-  -Ja-        ■  t       1  r 

,;.'0fe_  rent  tanti  apparatus.  Ita  homines  iunt :  qua?  noua  ,  qus  magna  appa- 
."./.-  renc,  traducunt  fermombus;  &,  prout  varia  funt  ftudia  voluntatum, 
"  probant ,  improbantve.  Dedftcnt,  opinor,  fi  expenderint  animo,  qnod 
Luihera-   fupcrioribus  annis  ingemifcens  Germania  vidit,  &  Chriftianus  orbis 
«»j>  exhorruit.  Omnes  iubilandi  caufla:  vt  reliquis  communes  fint,  Iixg 

vna  Societati  tam  propria  ,  quam  ipfa  diuino  confilio  aduerfus  hxrc- 
(cs  obiecta  eft.  Age,  ferale  iubilum  expediamus. 
Beveriincfc  Voluebatur  annus  nuper  decimus  feptimus  fupra  millefimumfex- 
Ad.ini!c°6't-  centefimum  :  Lutherani  lmpias  religionis  fuae  frcularem  numerauere. 
MoiubSo-  qu6d  primas  fcilicet  tum  apparuere  fcintillx  peftilentis  flammx,quae 
iHjn.  funeftoincendio  Germaniam  primttm ,  aliquot  deinde  vicinas  Prouin- 

cias  quafi  agente  procella  fubito  peruafit.  Sxculum  (  quod  fclix  fau- 
ftum  )fxculum  efle  iactabant;  ex  quo  nimirum  Diuis  hominibufque 
infeftifTima  gens  Religionem  auitam  per  nefas  cxcuflerat.  Toties  inte- 
rim  bcllis  ciuilibus  exarferat  Germania  :  rebellium  fanguine  &  Albis 
fazpenumero  &  fluxerat  Rhenus :  omnem  fere  Europam  domefticis 
permifcuerant  feditionibus,  publica  ipfi  bellorum  fax,  &  farculi  noftri 
communis  Erinnys.  Et  tamquam  re  benegeftaLudos  celebrauere  ver- 
tente  fxculo.  Excitantur  ad  plaufum  prxcipuas  Saxonias  &  Germanias 
vrbes.  fpargitur  in  vulgus  fsecularis  nummns.  in  casium  tolliturinfa- 
mis  impoftor.  omniahbrisfora,  carminibus  theatra,  muneribus  do- 
micilia,  iubilo  gaudiocjue  vniuerfa  perftrepit  Regio.  Qux,  malum, 
iftha^c  tam  flagitiofa  dementia?  Nas  ego  ipfos  inferos  triumphafle  exi- 
ftimo  fuis  vicloriis ,  &  feralibus  ludis  przetuliiTe  facem.  Et  erit  qui 
Ignatio ,  erit  qui  Societati  I  e  s  v  feculares  plaufus  fieri  vel  xgie  ferat, 
vel  cum  acerbitate  miretur? 

Nimirum  decontempta  Rcligione ,  de  profanatis  maiorum  Sacris, 

deproftituta  caftitate,  deruptis  Votorum  nexibus,  de  concitatis  ad 

feditionem  populis,  de  tot  ciuilibus  bellis  magna  alacritate  iubilare  li- 

cebit.  de  aflerta  maiorum  Fide,  de  propugnata  Religione,  vindicata 

Sacrorum  reuerentia ,  procurata  toties  populorum  ciuiumque  concor- 

dia,  de  gloriofis  laboribus  fuis,  iubilare  non  erit  conceflum  Societati? 

Satis,  opinor,  vel  tacente  me,maleuola  retunditur  criminatio. 

joMtiits  k      Conferamus  tamen  pedem  ,  fi  placet ;  &  quem  arrerno  confilio  Lu- 

bco  oppo-  thero  Deus  oppofuit,  fcripto  quoque  noftro  opponamus  Ignatium. 

fttus  Lu-    Apparebit  prouidentia  Numinis  certhTima  exhibentis  remcdia  prasfen- 

tiflimis  venenis.  Ita venenatis infefta  animantibus  Africa,  herbarum 

eadcm  efricaciilimarum  feraxeft.  Neque  e  cauernis  ferpentes  ante  pro- 

reperenatura  patitur,  quam  inimica  illis  fraxinus  frondere  cceperit; 

cuius 


PROLEGOMENA  DE  ANNO  SjECVLARI.  19 
cuins  florcs  anguium  morfibus  certa  medela.  Eadem  in  haerefibus  fieri 
toc  (cEcula  dicenc,  quocnafci  nouas  videre.  Quid  ego  hic  prima  Eccle- 
frx  tempora  commemorem  ?  quid  oppofitum  diumitus  Simoni  Mago 
Simonem  Petrum,  Neftorio  Cynllum ,  Arrio  dignum  magno  nomine 
magnum  Athanafium?An  fortuito  Iouiniano,Heluidio,Vigilantio  ob- 
iectus  Hieronymus?  An  cafu  retudifti,Auguftine,  Manem  atquePela- 
gium  ?  quando  non  fine  numine  Diuumcontigic,  vt  eodem  die  hic  iil 
Angha,  cu  in  Africa  nafccrere.  An  ita  fors  tulit  vc  inTanchelinum  in- 
furgcret  viclor  Norbertus  ?  vt  in  Albigcnfes  mouerec  arma  Domini- 
cus,  vc  Francifcus  adellet,  vt  vna  cum  fuis  egregius  vterque  pugil  dimi-i 
carec  &  vincerec? 

Ncc  diilimiha  de  Ignatio  atque  Luthero  obferuauere  dodtiftimi  Ignatij  & 
homines.  Qmd,  qnod  eodcm  anno  fuperioris  faxuli  vigefimo  primo  Lttthcri 
(aquomelius  fecularemducere  Lutherani  poteranc)quo,  adulta  idrri  trarioL**' 
ncquitia ,  palam  Ecclefia:  bellum  indixit  Lutherus  •  la:ius  in  Pampelo- 
nenfi  arce  Ignatius,  alius  ex  vulncre  fortiorque,  quafi  defendendas  Re- 
ligionis  fignumfuftulit?  Lutherus  Pecrifedem  probris  conuitiifque  la- 
cellere  aggreditur:  Ignatius,  quafi  ad  fufcipiendam  cauiTam,  a  B.  Petro 
prodigiose  curatur.  Lutherus  ira,  ambiuone,  libidine  vi&us,a  Religio- 
fa  vita  ad  profanam  defcifcit :  Ignatius  Deo  vocanti  impigre  obfecu- 
tus,  a  profana  ad  Religiofam  tranfic.  Lucherus  cum  iacra  Deo  virgine 
inceftas  nuptias  init  facrilegus :  perpetuo  continentia:  voto  fe  aftringic 
Ignatius.  Lutherus  omnem  Superiorum  impudenter  contemnic  aucto- 
ritatem :  prima  Ignatij  monita  funt,  plena  Chriftianaz  demiftionis,  fub- 
clfe  &  parere.  In  Sedem  Apoftolicam  furentis  in  morem  declamat  Lu- 
therus:  illam  vbique  tuetur  Ignacius.  Ab  ea  quocquoc  poteft  Lutherus 
auercic :  quotquot  poceft  conciliat,  reducitquelgnatius.  Aduerfus  illam 
nituntur  omnia  Lutheri  ftudia  atque  conatus:  Ignatius  fuos  fuorum- 
que  labores  peculiari  voto  illi  confecrat.  Lutherus  facris  Ecclefia?  riti- 
bus  venerationem  cultumque  detrahit :  Ignacius  omnem  illis  reueren- 
tiam  afferit  -y  Mifilr  facrificio  in  primis,  Euchariftia: ,  Deiparar ,  Tute- 
laribus  Diuis,  &illistantoLuthcri  furore  impugnatis  Pontificum  In- 
dulgentiis  :  in  quibus  nouo  femper  inuento  celebrandis  Ignatij  Socio- 
rumque  defudac  induftria.  Ec  Luthcro  tamen  prx  Ignatio ,  illi  Ger- 
maniae probro,  Epicuri  porco,  Europxexitio,  orbis  infelici  portento, 
Deiatque  hominum  odio,  bene  decretum  fuiile  cenfcbitur  Iubilutn 
flrculare  ?  Sed  reliquaperfequamur.  vtriufque  enim  vidcnda  funt  vno 
faxulo  incrementa;  quoniam  ea  cancopere  iactant  Lutherani. 

Non  nifi  partem  Europa:  Lutheri  dementia  attigic:  totam  omnino  ignatif 
inftituca ab Ignatio  Sociecas  Ies  v  peruafic.  Illa  nec  Alpes  nec  Pyre-  ma\°r* 
narosmontes  fuperarc  vmquam  pocuic:  \\xc  prima  a  noftiis  homini-  ^*7*»>. 
busoccupataprarfidiafunt,  quafi  vitales  corporis  &  praecipux  partes.  cremcnta, 
Itaque  per  Italiam,  per  Hifpaniam  omnem  acLuiitaniam  ,  primo  fta- 
tim  ortu  tamquam  fubita  quasdam  lux  Socij  diflufi:  quo  Luthcri  fecta 
numquam  penecrauic.  Ad  Septemtnonem  haerefis  dominari  fe  poife 
crcdidic:  ar.  illam  vbique  Sociecas  perfequi,  confirmare  Cacholicos, 
excicare  langucntcs,  vacillances  manu  GeneiCj  lapfos  erigere,  harreckis 

C  2.  eiTe 


20  IMAGO   PRIMI  SMCVLl  SOC.    IESV. 

elTe  tcrrori ,  vocc  fcriptifque  conuincerc :  vc  tcterrimos  hoftes  IefuiraS 
( fic  appcllabant )  fuis  maxime  coeptis  ofHccrc  palam  indignarentur  t 
tantis  vbique,  tamcjue  fclicibus  rerum  noftrarum  incrementis ,  vt  mo- 
riens  ingemifceret  Mclanchthon  (  fiue  vero  animi  dolore,  iiuc  per  con- 
uitium  Jorbem  vniuerfum  breui  Iefuitis  lmplendum. 

Adde:  quxin  Germaniam,Galliam,  Angliam,  Belgium  procella 
defxuiit,  noua  fcmpcr  hserefis fuit,fibi fcmpcr  dillimilis,  &c  nihil  mmivs 
quamLutheri  prolesxur  fua  vocant,aliarum  peftium  incremenra?qiuim 
multa,quam  infefta  inuicem,alia  ex  aliis  exorta  funt  capita!  execrata  pa- 
rcntem  progenies,  quas  &abillo,  &  a  reliquis,  &  fecum  lpfa  diilenriret, 
non  mirius  quam  illa  fubito  nata  c  Colchici  draconis  dentibus  militia* 
Non  Lu-       Et  miraculotamen,  fi  placet,  adfcripfere ,  tantos  ad  Lutherum  tam 
thcri  »»-    ^reili  tempore  facTos  eiTe  concurfus.  At  Thomas  Morus  Martyr  incly- 
«!«<■«-     tus  refpondille  fertur ,  homines  ad  propofitam  vitx  libidinoix  licens 
Inm  fnnt;   tiam  effrencs  ruere,  eamdem  habere  fpeciem  miraculi,quam  quod  fax.i 
EySSj.  deorfum cadant.  Ita  olim  Calhftx  meretrici,fuorum  iacTanti  numc- 
rum  fecTatorum  prx  paucitate  auditorum  Socraris ,  idem  philofophus 
dixerat:  Ego  adfcendo ,  tu  defcendis. .'fe  videlicet  per  prxrupta  niti,  & 
in  arduum  ducere  virtutis  adfcenfum,  quo  non  rnfi  pauciflimis  fequi 
lubet:  illam  vero  facili  defcenfu  pronamferri  in  viria  atquelibidincm, 
in  quxfponte  fua  abiecTi  mort^ales  non  magnis  indigent  ad  fequelam 
fedlgna-   hortamentis.  An  non  fimile  Lutheri  miraculum  fuit?  At  Ignatio  ho- 
»}•  mines  a  libidine,  a  luxuria ,  a  voluptatibus  corporis ,  a  peccandi  dulce- 

dine  ac  libertate  abftrahenti  s  ardua,  dura,  corpori  molefta ,  vulgo  exo- 
fa  fuadenti ;  tot  tambreuitempore  adhxfilTe  fecTatores,  docTrina  illu- 
ftres,  genere  nobiles,  fpretis  opibus  clariores ;  tantam  ex  iis  fubito  con- 
flatam  efle  cohortem ,  qux  toto  orbe  diuiderct  vires  5  vbique  vnam  &c 
camdem,  fibique  in  omnibus  fimilem ;  fub  vno  capite,  duce ,  modera- 
tore,  provna  fide  &  Ecclefia  coniuncTifiimis  animis  pugnantem  ^vno- 
cjue  fxculo  infinita  propemodum  millia  animarum,  vel  e  Gcntilium 
tenebris,vel  hxreticorum  fraudibus,  vel  cccnovitiorum  expedita,  ab 
xterno  ferualTe  exitio ,  &  intulilTe  cxlo;  id  vero  prodigium ,  id  miracu- 
lum  eft,  id  iubilo  dignum. 

Quamquam  quid  tam  operose  vtriufque  incrementa  compono  ?  Vt- 

9(ecLa-    cumque  fua  magnifice  extollant  Lutherani,  non  excefsere  Europam. 

SVw-"  ^11  W™  ia&cc  angufrias  impura  religio,  prxclara  iubilandi  caufia. 

ropam.      Societas  I  e  s  v  vix  nata,  Europx  finibus  cgreiTa,  in  Americam,  Afiam, 

Africam  primo  fere  atque  eodem  tempore  penctrauit.  Legant  fecunda 

huius  Operis  parte  excultam  a  nobis  in  America  Brafiliam,  Pem- 

uiam,  Cubam ,  Mexicum,  Chilen ,  Paraquariam :  in  Afia  Cambaiam, 

Mogor,  Ormufiam,  Goam,Commorinum,Oram  Pifcariam,  Malabar, 

Trauancor,  Malacam,  Moluccas,  &  illam  tot  Martyrum  fanguine 

rigatam  laponem,  atqueilla  Sinarum  ampliffima  feptemdecim  Rcgna: 

in  AfricaCongum,Angolam,  Mozambicum,  Monomotapam,y£rhio- 

piam,  fcu  Prefte-Iannis  fchifmatici  Rcgnum  ,  aliafque  vaftiflimas  re- 

giones.  ipfa  fummatim  nomina  recenkrc  longum  eft.  An  llon  fimul 

Orbem  vniuerfum  fuis  laboribus  complcxaSocietas? 

I  niuic, 


PkOLEGOMENA  DE  ANNO  SiECVLARI.  21 
-  I  nunc,  &  Luthernm  tuum  compara,  quifquis  es,  &  iubilandi  cauf- 
fas  habere  te  crede.  Non  hxc  peragrata  dumtaxat,  fed  Chriftianis  facris 
cxculta  funt  Regna:  nec  exculta  curfim;  fed  plurima  fixis  fedibus, 
inulta  etiam  integraC  h  r  i  sto  adiun&a.  Vnius  Xauenj  induftria 
hacrcticorarn  omnium  conatibus  opponi  poteft.  plus  virum  hunc  pro 
Chriftiana  republica  egifle,  quam  Lutheri  afleclas  omncs,  Bozius  fcri- 
pfit.  Ille  igitur  maiorum  noftrorum  ha&enus  campus  fuit,Orbis  vni- 
uerfus.hicfluxitquotidiefudorj  fatpiftime  fanguis. 

Hje  iubilandi  nobis  cauflce  funt.  hcec  Sxcularis  anni  trophxa  tuis  NobUigi. 
detra&a  alfeclis,  erepta  inferis  ;  qua*  tibi,  Lnthere,  tuocjue  opponimus  tHrJ^*V 
Iubilo  ferali.  In  te  Diui  omnes  hominefque  erantincitandi :  tu  probris  CtWp, 
maledi&ifque  vexandus,  tuememoria  pofteritatis  tollendus  omnino. 
Deoimmortali,  Christo  duci,  vi&rici  EccleiKe ,  ludi  erant  con- 
fecrandi,  dicendxque  gratulationes,  de  referuato  in  harc  tempora  con- 
ceflbcjue  diuinitus  Ignatio,  de  fortiflima  lllius  cohorte,  quaz  toto  iam 
fcculo  inui&a,fempitemumfibi  bellum  cum  tua  impietate  profitetur 
efle  fufceptum. 

DISSERTATIO   SEPTIMA. 

De  Libromm  ferie,  nrgumento^fjlo\  Opris  cvarietate, 

EXpofita  originc  caufifcjue  Iubilei  Sxcularis  ,  quoniam  de  inftitu-  Stries  U> 
to  Operis  fuperius  egimus ,  fupereft  de  librorum  ferie  pauca  di-  brerHm* 
camus.  Sex  in  partes  diftributa  funt  omnia : -&,  quoniam  Imaginem 
primifeculi  damus,  totidem  aut  fpe&acula  aut  ludi  vocari  poflent, 
quibus  identidem  fua  miflilia  fubiunguntur  Romano  more.  Vltima 
Belgicx  noftra?  propria  eft,  ac  fingularis :  quinque  reliqua:  vniucrfse 
Societati  communes.  eatum  inter  fe  ordo  nec  fortuito,  nec  cafu  ita  dige- 
ftus  j  fed  vt  Societas  ( quoniam  ad  Seruatoris  I  e  s  v  gloriam  nata  cft 
atque  adoleuit )  quemadmodum  ceteris  in  rebus ,  ita  &c  in  hoc  Opere 
a?tatis  ab  eo  inter  mortates  exactce  fit  imago. 

Initium  Operis  Societatis  incunabulacontinet:  tenuia  quidem  illa,  tArgw 
fed  eo  magis  Audori  fuo  fimilia.  Quis  crcdat,in  fpecu,  latibulo  boum,  JfJ^T  . 
aeterni  Patris  inchoari  confilia  ?quisa  Virgine  Deum,  quis  a  Bcthle-  mi;    " 
hem  tenui  vico  Seruatorem  orbis  exfpe6tet?  Age,quis  a  milite  rudi, 
quis  a  vulnerato  vi&ocjue  pcrtimefcat  exercitum?  PrimusillumLiber 
educet,  aufpice  1  e  s  v  fortiflimo  duce,  cohortem  adlegente  Maria. 
Strictim  tamen  omnia,  vt  quxque  memoria  maxime  digna  videntur. 
vt  ne  adtum  agere  ( funt  enim  \\xc  Annalium  noftrornm  prodita  rao- 
numentis )  fcd  vnum  fub  adfpectum  ( quod  initio  monuimus )  Societa- 
tis  vniuerfe  tam  cgregiam  molcm,breuiquafi  in  tabula  pictam,  aut 
vclut  in  theatro  fpedaculum  factam  mundo,  Angelis  &  hominibus, 
exhibere  videamur. 

Altero  dcindeLibroauctior  illa  crefccnfque  defcribitur,  non  Vrbis  Librife* 
mcenibus,  non  Italice  coercita  finibus;  fed  egrclTa  vltra  Occani  littora, 
cmenfa  Hifpaniam,  pemagata  Lufitaniam,  in  Gallias,  Germaniamque 

C  5  & 


ZZ  IMAGO   PRIMI  SvECVLI  SOC  IESV* 

&c  Bclgium  noftrum  primo  ftatim  orru  diffufa.  Qujd  ?  quod  &  in  ex~> 
tremos  Indiae  fines,  yEthiopum  gemina  Regna ,  America:  ignotas  an-. 
tiquitati  latiilimas  peruadens  regiones ,  quafi  fuccensa  teda  paflnn 
obuia  quatque  corripuit,nullis  cohibita  terminis ,  nullis  circumfcripta 
limitibus,  vltra  orbem  fuum $  alium  etiam  ( quod  veteres  de  Alexandro) 
mente  complexa.  Neque  hic  Auctori  fuo  diilimilis  •,  cuius  vix  nati  fa- 
malonge  lateque  percrebuit,  &  ab  vltima  Arabia  cum  muncnbus 
Reges  exciuit. 
Libriter-  Sed  &  Sernatoris  exemplo  magna  iarri  tum  agere  Societas  didicit, 
'? ;  animo  maiora  compleiSti,  Qui ,  Deus  immortalis ,  aduerfus  hxreticos^ 

quantique  confliclus!  qui  in  erudienda  iuuentute,  confirmandis  do- 
cendifque  populis ,  gentibus  Christo  iungendis,  &  quam  per- 
petui  vtique  terramm  exacti  labores!  Tertij  Libriid  argumentum.  Iit 
quo  vero  propius  accedis  ad  Ie  sv  m,  6  magnorum  auc"tor  facinorura 
gloriofa  Societas  ?  illum  fol  exoriens  per  agros  vrbefque  mira  fpecta- 
bat  agentem ,  occidens  idem  relinquebat  operibus  ifdem  quotidie 
prope  diftentum. 
Libri  At  crnm  numquam  magna  virtus  fine  inuidia  eft.  in  infontem 

^Hni  Iesvm  quantaincubuit!  Sequens  lgitur  Libei  tempeftatibus  proeel- 
lifque  pleniftimus ,  fcopulos  inter  obtre&atorum ,  inuidorum  fyrtes, 
maledicorum  horribile  murmur,  fruftra  frendentibus  hoftibus  Calui- 
niitis,  Lutheranifque  furentibus,  amicis  trifte  naufragium  fa-pe  for- 
midantibus^  incolumem  Deo  duce  fiftet  in  portu  :  eo  Seruatori  fuo  fi- 
milem  magis ,  quo  pluribus"  exercitam  cafibus ,  gloriofam  periculis, 
vulneribus  formofam ,  profufo  fanguine  nobilem. 
lihri  Vti  autem  plerumque  accidit,  vt  magna  virtus  vincat  inuidiam ;  & 

qmnu:  j^  denique  videatur  admirabile,  quod  neque  nutauit  concuffum ,  ne- 
que  timuit  oppugnatum,  neque  expugnatum  propemodum  ,  exhor- 
ruit:  ita  Societas  ipfis  ab  amimnis  ,  quafi  fortitudinis  notis  decoriique 
cicatricibus ,  excelfiorin  admiratione  efle,  mukis  etiam  in  amoribus 
ccepit.  adeo  vt  dubium  fit,  fuane  domi  magis  gloria  perftrinxerit  ho- 
ftium  oculos,  an  palam  asramnis  &  fanguine  rabiem  pauerit.  Quintus 
igitur  Liber,  prafter  domefticas  clarorum  doctrina  &  innocentia  vita? 
Patrum  iam  vita  fun£lorum  laudes,  infuper  decreta  Pontiiicum,  im- 
munitates,  virtutum  pmnia ,  confulta  Senatuum ,  Regionum  &c  Vr- 
bium  approbationem ,  clariilimorum  toto  orbe  virorum  prasclara  te- 
ftimonia  dabit  in  lucem.  eo  iam  aduerfanis,  qui  maxime  ha:reticifunt, 
formidolofa  magis,  quo  pluribus  Regum,Principum,gentiumque  mu- 
nita  prasfidiis.  Et  vero  num  6c  in  hac  gloria  Iesvm  refert  ?  Referc 
fane,  ni  fallor.  quidenim?  qui  pependit  a  cruce,  qua  demum  gloria  a 
leto  rediuiuusemicuit!  quitamquam  mortalis  natura:  conceiTerat ,  fu- 
pranaturam  immortalis  reuertit;  &  gloriofus  victor  adfcendit  ad  Pa- 
trem.  ille,  inquam,  qui  omnium  aliquando  poft  homines  natos  cala- 
mitofiiTimus ,  in  ca:lo  nunc  maximus ,  adoratus  in  terris ,  inferis  ipfis 
debellatisformidolofus.  Quippe  vti  virtutis  comes  inuidia  eft,  ita  in- 
uidiam  deuictam  fequitur  gloria ;  eo  maior ,  quo  infeftior  illa  pre- 
mebat  ardentius. 

Poftre- 


PROLEGOMENA   DE  ANNO   S^CVLARI.        23 

Poftremus  res  geftas  in  Belgicanoftra  complectitur  :  qux  quidcm  Librifex- 
Vt  terrarum  non  adco  magna  portio  fit,  non  minrmam  tamen  Societa-  ttm 
tis  continct  laudem.  Paruo  fpatio  virtus  egregia  magnum  fui  fpecta- 
culum  prxbet.  In  Pontico  freto  debellatus  eft  Xxrxes.  nec  Alexandri 
glorix  montium  fauces  obfuerc.  proltalixangulo  per  duo  fxculaVrbs 
Roma  lu&ata  eft.  Et  vero  celeberrima  pacis  ftudiis ,  Marte  cclebnor 
Belgica,  nonfubs  modo  Belgas,  fedEuropam  pxnetotam  (abht  inui- 
dia  verbo )  iam  hominis  aetatem  &  amplius,  necdum  tanta  varietate 
nationum  deformata,  compleciitur.  In  hoc  Martio  campo,  cote  vir- 
tutis,  fortitudininoftrxpatuit  area.  hic  Societas  vix  natae  veftigio  iu- 
notuitj  mox  adoleuit,  dmiicauit  egregie,  vulnera  accepit ,  fanguinem 
mifit :  &  quod  Societas  vniuerfa  prxbere  pofllt,  id  pxne  omne  Belgica 
vna  exiguis  terminis  fuis  videtur  eiTe  complexa.  Hx  funt  inftituti  Ope- 
ris  prxcipuxpartes. 

Iam  vero ,  vt  Sxculari  anno  lxtum  canamus  fauftumcjue  Pxana,  Nenuda 
neque  fterilis  placuit  neque  nuda  narratio^  quando  nec  ludorum  apud  fi%  mrra~ 
Romanos  amoenitas  abfque  miflihbus  fuit  exhibita.  Quid  enim  ?  qui  tilcarmi* 
hiftorix  fcnbendas  incumbunt,  fiImperatorumhortationcs,Senatuum  »<*, 
confulta,  militum  plaufus  referre  confueuerunt,  non  quod  res  ex  fic 
gcftxfint,  verum  vt  fua  fit  Le&ori  voluptas;  iiThucydidi  licuit  in- 
terdum  breuia  carmina  admifcere;  nobis  in  gratulatiombus  vfitatum 
morem,  in  hominibus  vulgi  ingenium  fpe&antibus,  cui  omnium  mox 
rerum  fatictas  fit,  vt  inquit  Ifocratcs,quanto  xquius  vifum,emblemata, 
carmina,orationes,  velut  mifliliaquxdam  interferere,  &:  quafi  derofis 
fertum,  violis,  narciflis,  hyacinthifque,ceu  minoribus  flonbus,  intexe- 
re  ?  Et  vero  a  quibus  ifta  potiiis ,  quam  qui  profitentur  litteras  qux  ab 
Humanitate  nomen  inuenere,  exipe&es? 

Nec  de  noematibus  erit,  credo,  qni  diffentiat.  dc  orationibus  forfan  ,tm ' 
non-nemo  mirabitur.  At  nos  vctcrum  lnitituta  lcctamur.  An  non  ma- 
iores  fuos  Romani  landare  foliti  pro  roftris  ?  milites  apud  Thucydi- 
dem  quamgrandioratione  Pencles  pro  patria  interfedtos,  Demofthe- 
nesTulliufquequantafacundia  cxornauere!  nimirum,  vt  quos  foiti- 
tercadentes  aliquisoperuerat  terrarum  angulus ,  forenfi  collocarentur 
in  luce  ;  &  difertiflimis  infculptum  verbis ,  Pario  marmore  auguftius 
in  animis  ciuium  haberent  monumentum. 

Acceduntemblemata,  ceu  rerum  quxdam  fimilitudines ,  fiue,  rur-  &emhU- 
fus  veterum  exemplo,  maiorum  res  geftas  incidentium  xri,fiue  ^Egy-  mata: 
ptiorumpotius,  qui  hicroglyphicis  vCi  arcana  quxque  pofteritati  tra- 
didcre.  Ne  tamen  hic  fupercilio  trifti  fit  Le&or,  qui  fingula  ad  rigi- 
dam  normam  accuratius  exigat ;  ncque  animata  releget  ab  emblema- 
tis,  neque  compofita.  itacnim  placuit  admifcere  diuerfa;  &c  vero  in 
eiufmodi  rebus  arbitrariam  eife  video  doctorum  indodlorumque  fcn- 
tentiam.  Quare  nec  animantcs ,  nec  vcro  fabulas  hiftoriafquc  feclu- 
dimus :  fcimus  enim  &z  hxc  placuilTenon  paucis.  multitudiniScriptor, 
non  paucnlis  homimbus,  fcruire  contendat. 

Siquidexpolitum  minus  videbitur,  minufquc  elaboratum;  fic  ha- 
beto  :  Sc  tempus  fuiife  breuiflunum  vix  femeitris  vnius,  non  tantum  »»»«««  »»• 

clucu-  f'mtfiri* 


ttoncs . 


24  IMAG-O   PRIMI  S^CVLI    SOC.   IESV. 

elucubrando  huic  Libro,  fed  etiam  typis  excudcndo  prxfcriptum:  Scri- 
ptores  vero  eos,  quos  aut  ad  concioncm  dicere,  aut  litteras  docere  ,  auc 
aliis  Societatis  muneribus  implicarilimul  oportuit.  Oleum  igiturmagis 
no&urnafqueMineruxagitationes,  &ereptas  quotidianisnegotiis  ho- 
ras  redolere,  quam  otiofum  Lycxum  Tufculumve,  necefle  eft.Diflimi- 
lem  fcriptionis  chara&erem  Au&orum  varictas  fecit :  nequc  difplice- 
bitopinor.  Solet  enim  plerumqueiucundaeiTemutatio,&ingeniorum 
placere  diuerfitas. 
retumfre  Nunc  te ,  Deus  Opt.  Max.  cuius  vnius  honori  omnis  hic  noiler 
Societatis  deuotus  eft  labor ;  nec  te  minus ,  Optime  I  e  s  v  (quo  enim  potius  te 
**".*"""  nomine  appelletminima  noftra  Societas,  Optimum  experta  Parentem 
iam  nafcensj  adulta  Duclorem,  impugnata  Propugnarorcm  Seruato- 
remque  ;  quam  tuo  nomine  infignire  tibi  placuit ,  vt  libertos  efle  nos 
tuos,  fociofque  in  arrumnis,  memores  fimus?)  te,  inquam ,  Optime 
Iesv,  tuamque  appello  fuauimmam  Matrem^  il  Mananx  gloria: 
domi  tot  defenfores,  tot  apud  exteras  gentes  propugnatores,  tot  vbique 
terrarum  aluit  ftudiofos ;  ferua  cohortem  tuam  arterno  tibi  adftrictam 
facramento ;  pugnafque  inter  &vi£torias,  profpera  inter  &  aduerfi, 
tuo  in  obfequio  mnAre  fac  &  perennare.  Vos  autem  duo  fidera  Co- 
fma  &  Damiane,  minimae  Societatis  magni  Tutelares;tu  etiam,ii  pla- 
cet,  &placebit  omnino,  fancliflime  Pater  Ignati,  Francifce  Xaueri, 
Borgia ,  Aloyfi ,  ceterique  illuftres  e  Socictate  Heroes  (  &  precor  id 
vnus  quod  vniuerfi )  boni  confulite  haxin  vos  ftudia  noftra;  quibus 
veftra  facinora  laudare  vifum  eft,  toticjue  ceternitati  imitanda  relin- 
quere.  Viuite  facratiflimi  Manes ,  &  Sociis  veftris ,  per  calcata  vobis 
veftigia  euntibus,  ne  arternum  fauere  &  prxefle  defmite. 

Vnum  iam  fupereft:  quoniam  ha:c  Prolegomena  fecuturis  (vc 
ita  dicam )  fpe&aculis  ludifque  proloquuntur,  ne  a  reliquo  opere  dif- 
fideant,  vt  iua  illis  miflilia  ex  oratorio  poeticoque  penu  deprompta 
iubiungamus. 


exer. 


PRQLEGOMENA   DE    ANNO    SiECVLARL      2$ 

EXERCITATIO   ORATORIA. 

GRATIARVM   ACTIO  DIVINjE  BONITATI 

profandata  Societate,  &>  fauSfa  apprecatio,  <vt  Societas 
crefcat  annis  §r  <ruirtwtibm. 

Secundum  dies  ligni  erunt  dies  popult  mei  ,  e£°  opera  manuum 
eorum  inueterabunt.  Ifaix  6j.v.  iz. 

I,  quam  prona  eft  ad  conferenda  beneficia  diuina  be- 
nignitas,  tam  prompta  forec  ad  referendas  gratias  hu^ 
mana  facultas ;  effet  cur  fperare  polfemus ,  quos  ipfa 
fecit  dignos  beneficiis ,  eofdem  fore  officiis  non  in- 
graros.  Tametfi  non  eft  quod  nos  deterreat  ipfius  Gratis 
prolixa:  in  nos  liberalitatis  magnificentia.  cui  fatis  eft,  ?e0  tro- 

*  ■     1  r   •  &  •    -rr  ■    benefieus 

vt  grati  limus  pro  acceptis  benehcns,  acceptorum  meminifiej  nimis  reddend* 
quam  fatis ,  quorum  meminerimus ,  eorum  multitudinem  recenfuiffe 
commcmorando ,  magnicudinem  dicendo  extuliffe.  Quid  igitur  pro- 
cliuius,quam  illi  gratum  elTc,qni  interpretatur  tum  relatam  gratiam  fibi 
debitam,  cum  debere  te  noueris  ?  quid  facilius ,  quam  illic  ingrati  ani- 
mi  non  muri  maculam  ,  vbi  voluilfe  reddere  pro  collatis  meritis  ,  eft 
noui  mcriti  conferendi  illecebra  ?  quid  expeditius,  quam  illic  nomina 
expedire,  vbi  debiti  folutio,  eft  accepti  confeffio?  Quare  infignis  effec 
ftupor,  llli,  a  quo  plura  quam  fperare,  maiora  quam  optare  polfes,  vel, 
i\  polfes,  quam  auderes ,  accepifti,  quantum  debeas  ignorare :  funima 
impudentia,  cum  debere  te  noueris,  palam  non  profiteri :  grauiffimum 
flagitium,  cum  nec  ignorare  poflis,  &  profiteri  debeas,  nolle  gratias  re- 
ferre;  quarum  reiatio  haud  fane  fit  difficilior ,  quam  ipforum  acceptio 
beneficiorum.  Porro  ne  quis  me  horum  criminum  vel  arguere  vt  in- 
gratiim  ,  vel  infimulare  vt  impudentem  ,  vel  condemnare  vt  impium 
lure  poflit ;  dabo  operam,  non  quidem  vt  ea,  quas  vnius  xtatis  curriculo 
Deus  immorttlis  in  Societatem  vel  ad  ornamentum  vel  ad  prasfidium 
contulir,  quanta  fint  oftendam;  fed  vt,profeffus  efle  quamampliffima, 
vbi  bencficiorum  magnitudinem  affequi  non  poifum,  ibi  faltem  grati- 
tudinis  debitum  ingens ,  &c  cui  minime  foluendo  fimus,  reuerenter 
agnofcam. 

Secundum  dies  ligni  erunt  dics  popuh  mei.  Liceat  hic  mihi  exiftimare, 
cum  harc  Ifaias  vaticinando  prxdiceret ,  non  modo  in  fidelem  Dei  po- 
pulum  &  Ecclefiam,  inftar  ligni  propter  flumen  confiti  vernantem, 
mentis  aciem  intendilTc;  verum  etiam  refpexiife  ad  Ignatium,  &Ignatij 
Familiam,  &  Familia:  Socios,  &  Sociorum  prxftabiliaopera,  &  ope- 
rum  deniquediuturmtatem  nulla  vmquam  xtate  labefa&andam.Quid 
enim?  an  non  Societas  videri  poteft  lllud  lignum,  arbor  illa ,  quae  nec- 
dum  vnius  feculi  vetuftatecorroborara,  non  fenfim  acpedetentim  fer- 
pere,  fed  fimul  ac  femel,  quaqua  porngtt  terminos  orbis,paculis  diffufa 

D  ramis 


26  IMAGO   PRIMI    S^CVLI    SOC  IESV. 

ramis  omnes  vbique  terrarum  regiones  cccpit  opacare?  Arborum  nulla 
eft,  aut  plantarum ,  qua:  non  aliquod  habuit  incrementi  fui  fpatiumj 
in  hac  vnus  annus  fuit  inter  minimam  ftirpem  6c  maximam  arbo- 
rem ,  prius  vt  inuenta  fit  matura  ad  fru&um ,  quam  ad  vfum  fcire- 
tur  idonea.    Enimuero  vixdum  Romx  fata  egerat  radices ,  cum  vltra 
vaftiflima  Oceani  fpatia  ftirpe  propagata ,  vifa  eft  repente  illic  non 
crefcere  vtatbor,  led  velutarbuftum,vc  itadicam,  filuefcere.  Miratur 
quis  plures  Americx  partes  velut  extra  orbem  poficas,  paucifhmis  ab- 
hinc  annis  ih  communem  Chriftiani  orbis  ambitum  reductas  ?  miratur 
inueteratam  tot  farculis  barbariem  ex  vltima  Barbaria  exterminatam? 
apertas  fan&iffimas  Religioni  noftrce  terras  illas ,  qitas  mortalium  ocu- 
lis  per  tot  a:taces  nacura  fiibduxerac  ?   referac  hoc  in  accepcis  Nobre- 
gx,  Azpilquecx,  totque  impuKis  Apoftolico  fpiritu  viris ,  atque  in 
primis  Thaumaturgo  illi  lofepho  Anfchietaej  de  quo  Prasfulum  pri- 
mus  in  Orbe  nouo  Petrus  Leitanus  folenne  habebat  dicere,  Societatem 
in  America  annulum  efle  aureum,  annuli  gemmam  efle  Anchietam. 
Gaudet  quisnon  eos  tantum  qui  infelici  naturae  conditione  miferri- 
mam  feruiebant  feruitutem ,  fed  &  nobiliffimos  fanguine  Proceres, 
clariflimos  diademate  Imperatores,  coronatos  vertices,  humeros purpu- 
ratos  in  Africa  fuauiffimo  Christi  iugo  fubmififle?  gaucfet  ma- 
crum  illud  &  fterile  ytchiopiar  folum  difperfo  nuper  Fidei  lemine  vir- 
tutum  frugibus  ccepilTe  efflorefcere  ?   agnofcat  hic  Ouiedi,  Paezij, 
Barrerij,  Silucria;  curas  ;  agnofcat  Ignatij  ipfius  &  Societatis  vniuerfas 
indea  fui  principio  pro  Abaflinis  ftudia,  nec  laborum  opprefla  mole, 
nec  finiftris  fucceflibus  &  frequenti  votorum  fruftratione  retardata. 
Nam  quid  in  alias  nunc  mundi  oras  dcferatur  oratio?  Iaponiam  certe 
non  prartermittam  tacicus,  per   cuius  fexaginca   fex  Regna  quanto 
fru&u   ramos  fuos  harc  arbor  extenderit,  facili  coniedura  quiuis 
affequecur ,  fi  dixcro ,  pluribus  annis  magnum  illum  Indiarum  Apo- 
ftolum ,  Fideique  fatorem  Xauerium  iftic  fementem  feciiTe.    Cuius 
viri  vberrimos  fruclius  in  aceruum  fi  cogas,  dices  eum  non  vnius 
arboris  fuiiTe  furculum ,  fed  mukarum  arborum  feminarium.  Nee 
cum  vita  finita'  funt  eius  pro  Oriente  curas.  Ampliflimum  Chinarum 
Regnum,  tot  retro  facculis  claufum  humano  commercio ,  quod  viuus 
penetrare  non  potuir,nunc  tandem  e  caelis  Chriftiano  patefecit  imperio. 
Nuper  enim  fideliffimis  nuntiis  intelleximus,  Chinarum  Imperato- 
rem  inania  Numinum  fimulacra  omnia  e  Larario  fuo  profcripfifle. 
Quid  affinius  ad  fidem  Chriftianam  capeflendam  ,  quam  e6  adfcen- 
dilfc,  vbi,  fi  progrediacur,  proximus  gradus  eft,  Cacholicum  effe?  Sed 
mihi  per  alias  regiones  frucl:us  colligenti  ante  oculos  obuerfatur  il- 
lud  frugiferum  folum  ,  in  cuius  gremio  hxc  arbor  primum  fata  eftj 
quod  illam  fuo,  vt  crefcerer,  fucco  aluit ;  vt  floreret ,  calore  fouit ;  vc 
Sotietatis    propagaretur ,  adminicuhs  fulfit;  Europa,  qua:  me  fua  fccunditate 
fruftiujn  acJ  feferapit,&  aliaterrarum  fola  deferere  hortatur.  Non  pofliim  in  hoc 
Hro¥a'     campo ,  in  quo  ob  immenfitatem  exultare  poflit  oratio,  figerc  vefti- 
gium  ,  fi  reliqua  profequi  confilium  fuerit :  hic  cnimuero  tanta  fug- 
geritur  dicendi  filua ,  vt  magis  vbi  definere  poflim ,  quam  vnde  inci- 

pere 


PROLEGOMTNA  DE  ANNO  S^CVLARl.  2? 
pere  debeam,  fit  mihi  laborandum.  Quare  fummam  omniiun  fru- 
6tuum  in  medio  ponam  ,  qua:  tantum  habet  ipfa  vbertatis,  vt  neque 
mea,  quas  nullaelt,  neque  cuiufquam,  adinflammandos  animos  elo- 
quentia  requiratur.  Hxc  publica  eft  totius  prope  Europa;  vox,  liic 
communis  eft  plurimorum  fenfns ,  euerfa  iii  Europa  dannonum  ca- 
ftella,  exterminata  e  fcelerum  cubilibus  monftra  j  reuocatas  ab  exilio 
virtutes,  Mufas  a  funere  excitatas,  do&rinam  fcholis  reftitutam.in- 
fantes  e  plano  Chriftianis  prseceptis  imbutos,  pueros  pietate  in  templis 
informatos,  iuuenesin  gymnafiis  moribus  cxpoliro^,  viros-e  fuperiore 
loco  Chriftianiofficij  admonitos,  vfum  Sacfamentorum  pnmovigori 
frequentiarque reftitutum :  hxc  omnia  tam  prarftabilia,  tam  exquifita 
opera,  magna  ex  parte,  ad  huius  arboris  fructus  pertinere;  fiue,  quod 
perinde  eft,  Dei  clementiflimi  eiTe  in  Societatem  beneficia:  cuius  bene- 
iicentia fecum  quodammodo  certat,&  collata  bencficia  conferendis 
fuperare  contendit.  Nunc  ver6,  fi  non  minusconfcruatx  falutis,  quam  <Z)"«  &- 
accepta:  eft  beneficium  :  quod  falutis  conferuata:  ,  quia  bfarteritis  peri-  cuta"m 
culis  ercptae,  certa  elt  voluptas;  acceptae  vero,  quia  rutuns  caiibus  ad-  pmMt 
huc  expofitas,  certus  eft  metusj  profedto  qiioniam  Deo  immortali,  ^eramn 
quia  illo  au.&ore  hcec  arbor  fara  eft,  infinitis  nominibus  obftnctos 
nos  agnofcimus ,  nccefle  eft  illius  benignitatem  memoria  fempiterna 
profequamur,  qui  eamdem  ab  infeftiilimis  hoftibus,  ne  exftirpare- 
tur,  fuo  prxfidio;  a  peftilennilimo  inuidiae  afflatu,  ne  fideraretur, 
fuo  fauorc;  a  maledicentia:  fulminibus,  ne  ambtireretur,  fua  clemen- 
tia;  a  turbulentiiTimis  perfecutionum  tempeftatibus,  ne  euerteretur, 
fua  prouidentia  conferuauit.  Quidquid  potuit  vel  inuidia  obtrecta- 
tione,  vcl  odium  maleuolentia,  vel  calliditas  dolis,  vel  audacia  im- 
portunitate,  vel  iracundia  furore;  hoc  totum,  vt  hanc  ftirpem  in 
fiio  femine  opprimerent ,  collegerunt.  Lutherus  (quo  venenum  fuuni 
fpargere  latiiis  incipiente  hax  arbor  pullulare  ccepit,  quafi  ad  prorepen- 
tem  e  latebris  fuis  ferpentem  nouam  Deus  palmam  produceret)  Luthe- 
rus  inquam ,  &  quotquot  in  eius  partes  fua  vel  libido  vel  furor  at- 
traxit,  hanc  nouellam  plantam  primiint  pubefcentem  ,  ftirpitus  euel- 
lere  totis  lacertis ;  deinde  peftifero  Caluini  fpiritu  afflati  populi,  iam 
efflorefcentem ,  feueriflimis  edictis,  iniquiflimis  profcriptionibus^ 
crudeliflimis  fuppliciis,  tamquam  turbine  aliquo ,  aut  tempeftate 
euertere  j  tandem  adultis  iam  radicibus  confirmatam  ,  iniecta  fecu- 
ri  exfcindere,  omnes  vbique  Chriftianae  F.eligionis  hoftes  velut  fi- 
gno  dato  contendcrunt.  at  illa ,  contra  Iacertos  finna ,  Contra  tem* 
peftatcs  folida,  contra  fecures  dura,  egit  radices  altitis ,  cxtulit  trun- 
cum  fublimius ,  difFudit  ramos  latius  ,  protulit  fructus  vberius.  Sed 
quorfum  ifta  ?  nimirum  vt  intelligant  omnes ,  hos ,  quos  in  cumulum 
congcfli,  huius  arboris  fructus,  hacc,  inquam,  tam  multa  numero,  tam 
rara  nouitate,  a  Societate  gefta  facinora,  efle  in  Socieratem  a  Deo  col- 
lata  beneficia.  Qua:  profecto  tanta  funt,  vt  ad  eam  parrim  cumula- 
tiflime  adornandam,  partim  fideliflime  conferuandam ,  Dei  beneuo- 
Icntia  &  prouidentia  confpirafle  videatur.  Hxc  igitur  tot  tantaque 
bona,  quot  quantaque  accepilTe  fupra  votum  eft   hominis,  nos,  fi 

D  x  srati 


28  IMAGO    PRIMI  SJiCVLI   SOC.  IESV. 

grati  efTe  velimus,  Deo  accepta  ferre  decet:  imo,  ne  ingrati  fimus, 
Gratitudo  oportec.   Quod  vt  fiat,  cxcmplo  erit  Naaraan  Syrus,  qni  labe  &  con- 
commcn-    ta<none  leprae  Iordanis  aqnis  eluta,  ne  nbi  labes  animi ,  quae  nullis 
Ixlmpio     manibus  elui  poccft,  afpergeretur  ex  ihgf  atitudihe ,  petiit  ab  Elifco 
Nakman.  exiguam  illius  terrae ,  in  qua  corporisei  reddita  fuerat  integritas,  par- 
ticulam  ;  quam  dcinde  fecum  in  Syriam  deuexir,  cx  caque ,  ne  quis  can- 
tibeneficij  obliuioni  locus  eflec,  locum  plenum  religione  effccir,  cu- 
ius  racico  adfpe&u ,  ad  illius,  quod  fufceperat,  bcneficij  memoriam 
excicaretur.    Qup  nomine  hunc  locum  appellabo  ?  an  ,  quia  bcneficij 
eum  monebac,  memoriae  monumencum?  an  quia  obluufci  non  po- 
terat,  obliuionis  fepulchrum?   Vcrumque  illi  confonat;  vtpoce  qui 
nonpocerat  a  fuo  aucTore  adfpici,  quin  cogeretur  meminifle  bene- 
ficij ;  nec  huius  poterat  meminifle ,  quin  idem  obliuioni  eflet  infepul- 
fum;  neque  infepulcum  elTe  poterac ,  quin  obliuio  ciuidem  fcpelire- 
tur.  Non  opus  eft  nobis  peregrinx  &c  hofpitis  terrae  porcione  ad  re- 
fricandam  beneficentiae  dminas  memoriam  :  nemo  enim  cam  hofpcs 
eftin  Societace,  quin  ihtelligat  j  nemo  cam  caecus,  quin  videat;nemo 
tam  ingratus,  quin  agnofcat ,  fe  diuinis  beneficiis  vndique  feptum: 
ita  vt  illorum  memoriam  perdere,maior  fic  labor,quam  delere,  crimen. 
Quapropter,  vt  qui  bonorum  omnium,  quibus    cumulaci  fu- 
mus ,  es  principium ,  idem  fis  &  oracionis  noftrac,  qua  cot  bona,  qui- 
bus  nos  cxornafti ,  recenfuimus  ,  finis :  non  eadem  nobis  mens  eft 
qua:  Furnio,  qui  cum  parenti  fuo  Antonianas  partes  fecuto  veniam  a 
Cacfare  Auouftoimpetraflet,  Hanc  <~vna,m,  inquit,  habeo  iniuriam  tmmy 
C<efary  effecifli  njt  njiuerem  &  morerer  inaratu*.  Alia  noftra  vox  erit: 
Harc  tuaeft,  clementiflime  Deus,  non  illatanobis  iniuria,fed  collaca 
gracia,qu6d  non,  vt  ingrati  viueremus,  efTeceris  •  fed ,  vt  grati  &  viue- 
remus  &;  moreremur ,  coegeris.    Sed  ciim  tua  exuberantis  in  omnes  li- 
beralitatis  amplitudo  in  eo  faftigio  fic  collocata  ,  vt  fcmper  beneficia 
diftribuat ,  numquam  defideret ;  fupereft,  vc  nemo  in  ce  nifi  confcien- 
tia  poflit  gracus  elTe.    Qnare  cum  numquam  cibi  gratiam  referre  pofli- 
mus,  illud  certenon  definemas  vbique  proficeri ,  nos  referrenon  poiTe. 
Tu  incerim ,  cui  cam  eft  infica  beneficencia,  qiuim  homimbus  -propria 
eaeftas,  vt  tuis  beneficiis  faueas,  precamur;  tantisque   muneribus 
addas  in  omnes  annos,  luftra,  artates  confequentes ,  perpctuitatem :  vt 
quo  aucTore  hxc  arbor  in  arce  orbis  tcrrarum  faca  cocpic  crefcere;  eo- 
dem  faucore  pergac  florere ,  fibi  ad  frucTum  ,  aliis  ad  falutem,  tibi  ad 
gloriam  fempitemam. 


HORO- 


PROLEGOMENA    DE    ANNQ    SiECVLARI.     29 

HOROSCOPVS    SOCIETATIS    IESV, 
NASCENTIS  DIE  FESTO  SS.  COSM^  ET  DAMIANI. 

DVobus  hominum  vaniflimorum  generibus  iure  merito  indigna- 
tur  Chriftiana  fapientia.  Alterum  eft  eorum,  qui,cum  fe  peritos 
natalium  iactent,  nafcenti  cuique  fidus  aliquod  fatale  praeficiunr ;  cuius 
fideris  vis  ac  numen  infantium  aetatibus  tempus,  monbus  genium ,  cu- 
piditatibus  impetum,  felicitati  autcalamitatifucceflum,  mortitermi- 
num  tam  certum  imponat  ac  figat,  vtnihil  inexpugnabili  decreto  illius, 
&  plufquam  ferreae  neceflitati  poflit  obfiftere.  Alterum  genus  credu- 
litatemluam  Planetariorum  (  vteos  B.Auguftinus  appellat)  fallacibus 
commentis  accommodat,  &  eorum  fomnia  pro  oraculis ,  errantes  ftel-  • 
las  pro  ducibus ,  vanitatem  pro  veritate ,  pro  religione  fuperftitionem 
fufcipitatqueadmiratur.  Vtrorumque  nobis  eft  damnanda  vecordia.  Horofcopi 
Illi  enim  fallunt,  hi  falli  cupiunt :  illi  fcientes  mentiuntur,  hi  mentien-  '"#<?ff'° 

•  i  i  .  \  ■      •  r     r  r  \  r         ■  a  damnata, 

tibus  crcdunt :  vtnque  vero  vnanimi  conlenfu  prohtentur,  a  fortuita 
fiderum  confpiratione ,  placitisque  ftellarum  ,  humanar,  id  eft  liberae, 
mentis  rationes  afTectusque  pendere ;  &  has  efle  Parcas ,  quaz  fubeunti- 
bus  lucem  mortalibus  rerumomnium  futurarum  fata  difponant.    At 
quanto  falubriiis ,  quantoreligiofius,  homines  Christo  initiati,  ex-  retlefiet 
plofis  Chaldarorum  deliriis ,  cum  quis  in  hanc  vitam  nafcendo  ingre- 
ditur,  obferuarent,  non,quar  tum  ltellacado  pra?fideat,  fed  quis  Cazli- 
tum  ftellis  impcrct;  qux  Beatorum,  non  quae  Planetarum  fignaful- 
geant;non  quid  tcrror  minetur  aftrorum,  fed  quid  Superorum  fauor 
fpondeat;  quis  Caelicolarum  fortunet,  non  quis  daemonum  funeftetyr,  quh 
momenta  temporum;  cui  Sancto,  non  cui  fideri,fit  facer  dies?  Chriftia-  SanSttt 
num  eft,  nafcentibus  Prcefidcm  aliquem  ex  faftis  petere:  non  Vencrem,  pr£rtt  0y_ 
fed  Virgineni;  non  Martem,  fed  Martyrem;  non  draconem  aut  canem,  feruetuu 
fed  Angelum  lucis.  Chriftianum,  natalis  diei  lxtitiam  non  ad  fiderum 
ordinem,  fed  ad  cadeftium  animarum  jeferrc  tutelam.   Inter  Chriftia- 
nos,  quemadmodum  San£ti  adfunt,itapar  eft  vt  prarfint  nafcentibus$ 
&  natales  hominum,  quos  imperio  regunt,  virtutibus,gratiis  ornamen- 
tisquediuinis  augcant  &c  locuplctent.  Atque  hic  eft  myfticus  &  facer 
horofcopus;  quem  indagare  tutum,  iucundum  infpicere:  dc  quo  pium 
acfanctum  eft  identidem  cum  fpcbona,  noncum  formidinc  recordarL 

Nequc  vero,quando  natalem  Societatis  Iesv  intueor,aliorfum  me  re-  R*  S§eU- 
fpectare  fas  eft,  quam  ad  vos,  decora  Martyrum,  exempla  fratrum,Me-  '^"'1'r 
dicorum  principesinclyti,  Cosma  &  Damiane.  Quam  faufto  criim  fulgent 
omineiam  centum  abhinc  annis  faccr  honori  veftro  dies ,  nafcenti  tum  ss-  C°f- 
primiim  Socictati  afTulferit,  teftatur  modo  centefimus  ciufdcm  Socie-  j)amjanM 
tatis  natalis,  ab  ipsa  vehementer  exoptatus,  ab  Ignatio  eius  condito- 
re  iam  olim  praeuifus,  ab  immortali  Deo,  vnico  &  piincipc  huius  ope- 
ris  architcdto,  concefliis,  ab  Vrbano  VIII.  Pontifice  Maximo  amplif- 
fima  maximeque  folcnni  Indulgentia  cohoneftatus,  ab  ciufdcm  Emi- 
ncntiflimo  fratris  filio  Antonio  Barberino  Cardinalc  tanto  ap- 

D  3  paratu, 


30  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 

paratu,  impensd,  fplendorcPvomxcclebratus,  quantum  neque  optare 
profiid  modeftidSocictasdebuit,nequeaugere  propemodum  Patronus 
inunificentiflimus  pro  animi  fui  magnitudine  potuit.  A  veftro,  Mar- 
tyres,  aufpicio,  tutela,  glorid,  ope,  rnaiorem  clariratem  mutuatur  hic 
Superis  hominibusquc  iucundiflimus  dies,  qudm  ab  aftris  omnibus, 
ipsdqueadeo  folarium  maicftatc  radiorum  ac  luce.  Valcant  ailrologo- 
rum  dcliramenta:  deridcatur  inane  aftrorum  imperium:  rumpantur 
ftellamm  coeuntium  ncxus.  Vos,  vos,  naralium  noftrorum  Prxfides 
agnofcimus  acveneramur;  non  ftellas.  Virrurcs  veftrx,  exempla,.facr- 
noraveftranosfanclius  afticiunt,  clementius  vrgent,  velociiis  trahunt, 
quamomnisillefatidicusordoj  &  adamantina  citena  cxlarum.  Cura 
cnim  fueritis~&  humanarum  infirmitatum  pcrinflimi  Medici,  &  gra- 
tuiti  beneficiorum  generis  omnis  laivitores ,  &  germani  animorum 
confbciatione mire  concordes,  &  fortifTimicruciatuum  pro  Christo 
toleratotum  vicTores  ac  Marryres;  ex  harum  contemplatione  virtutum,, 
tamquam  cxleftium  fignorumintuitu,  horofcopum  Societatis  confi- 
cio,  &  quodammodo  augurando  pronuntio,  d  vigore  &  efficacitate  di- 
uini  influxus  veftri,Societatis  hominibus  neque  in  fanandis  laboran- 
tium  animis  diligentiam ,  nequc  gratuitnm  in  mimftenis  exhibendis 
obfequium  ,  neque  in  domeftica  tuendd  fraternitate  concordiam  ,  nec 
inpenculis  Dei  hominumque  caufsd  fubeundis,  aut  xrumnis  labori- 
buscjue  perferendis,animum  arque  conftantiam  defuturam.  Qux  fin- 
vtflelU.  gula  vt  d  vobis,  ramquam  ftcllis  genitalibus,nafcenti  SocictatiimprelTa 
eiTe  oftcndanv,  prius  hoc  demonftrandum  viderur,  vos  fuifTe  femper,  Sc 
efle  ftellas  humano  generi  maxime  propitias  ac  falutares.  In  quo  fex- 
Menaa  centorum  eft  mihi  teftium  inftar  vniuerfa  Grxcorum  ,  apud  quos  vixi- 
f.  wb?»  &ls>  laboraftis,  &  triumphum  confecuti  eftis,  Ecclefia:  qux  quot  verfi- 
i.Noucmb.  bus  veftrarum  laudum  modulationcs  decantar,  totidcm  teftimoniis  af- 
feuerat  ac  prxdicat,  vos  efle  clariffima  mundi  fidera;  vos  ab  ipfo 
Christo  tamquam  inerrantes  ftellas  rerum  vniucrfitati  demonftra- 
tos  j  vos  lucernas  radiis  miraculorum  emicantes ;  vos  veluti  confpicua 
luminaria  duo  orbi  terrarum  afTukere,  &  perturbarionum  nebulas  fer- 
uore  fidei  veftrx  nullo  negotio  diflipare ;  vos  luces  diuinkus  corufcan- 
tes  venerabilis  Ecclefix  cxlum  claritate  veftrd  circumfundere,  &  luci- 
diflimam  caligantibus  vbique  facem  prxferre;  vos  denique  efle  fpecTa- 
bije  par  aftrorum,  cum  vcrx  lucis  parenre  aurord  exorienrium  ,  in  qui- 
bus,  tamquam  in  fplendidiflimisdomiciliis ,  fulgor  materix  expers  ha- 
bitct,  ac  lxtiflime  propagerur.  Hxc  de  vobis  Grxca  canit  Ecclefia,  nu- 
meris  tam  ef  fluentibus  qudm  fcftiuis  •,  quorum  licet  paulo  folutior  ro- 
tunditas ,  delecTare  tamen  fine  fatietate  nos  poteft.  Qmbus  perbelle 
hoc  elogio  Andreas  Pyrus,  fcriptor  quoque  Grxcus,  applaudir :  Ho- 
dierno  die  ferenaatque  illuftris  exonturpauperum  Christi  commemoratio, 
clariffimis  miraculorum  fulgoribus  <-jfquequaque  resjdendens.  Nec  eft  quod 
vereatur  quiiquam  aut  xftimet,  euanuifle  iam  pndem  hxc  fidera;  &, 
pofteaquam  cxlo  fuo  hi  ciues  receptt  funr,  confortionis  terrenxper- 
txfos,  &  mortalium  impatientcs  oculorum ,  rebus  noftris  non  amplius 
interefle.  Viuunt  enim ,  ac  ftilgcnr  (  quod  iuftitixpocToribus  Daniel 

Vates 


PROLEGOMENA  DE  ANNO    SICYLARI.       31 

Vates  fandte  promifit )  quaf  Jlellz  in  perpetaas  atemitates  ;  nec  alius  eo-  dm.  tu 
rum  ent  er^a  nos  beneuolentia?,  quam  beatitudinis  finis. 

E'<  >&l  'ftuf\Kff-v  yw  r\'vttpyt/g$l  JVo, 

n/\r°$veiv  ,  &$  vrgjiv  ,  n^  Tte&J»  ylw  SztuuaTut. 

Quos  defumptos  ex  Precationibus  Grazcorum  verfus  ita  Latine  redderc 
libuit : 

Quxmuis  reliclis  pojfdent  terris  polum, 

Nunc  tamen ,  <%>t  ohm ,  Amrgyn  ftgnis  micdnt. 
£t  quamuis  hac  efl  naturafdenbns ,  <vt  parud  £?*  exilta  validtorutot  ortus  riin.Panrg, 
obfcaret :  tamen  tantum  abeft,  vt  hi  folcs  erumpentibus  in  primum  asui 
fui  crepufculum  Societatis  adhuc  tenerx  fcintillis  caliginem  fua  clarita-  etjue  im. 
te  induxerint,  vteamdem  etiam  communicatis  e  cado  radiis,  impref-  frimtni 
fiscjue  ornamentorum  fuorum  nobiliffimis  fignis  &  characteribus ,  il-  SJJJJ 
luftrarint.   Idiam  animaduertere,  cura:  pretium  fuerit.  Nam  minime  tetqa&M 
dubiafuifimilitudineSocietatem  obfignatam  efle  voluerunt.  fimt 

FuemntMedici  Cosmas  ac  DAMiANvs;quoruminduftria,iolicitu-  I.Medici^ 
dine, charitate,  &  corpora  exgrauiffima  morborum  pernicie,  &  vita:  ex 
prarfenti  morte,  &  voluntates  ex  violentia  affe&ionum,  &  animx  deni- 
que  hominum  plurimorum  ex  faucibus  Orci  erept$,ac  fanitati  reftitutas: 
funt.  Quod  intelligens  Orientis  Ecclefia,  hosdenuo  modulos  in  eorum 
laudes  efFundit:  ^uo  nfos  nomine  appellabtmus?  Miniftros  ?  dn  SMedicos  tam 
ammorum  quam  corporttm ,  ($r  injanabdium  aegrotattonum  ?  qui  ex  tbefauris 
dimm  Sptrttus  medicamenta  falubemma proferentes, arcdnd  qudddm  (efrfacrd 
chtrurgid  fiuciorum  njulneraperfanatis.  Quas  medicandi  lnduftria  carle- 
fti  quadam  deriuatione  in  Societatis  huius  alumnos  ita  traducta  vide- 
tur,  vt  pari  ftudio  ac  felicitate ,  tamquam  filij  Medicorum,  parteseo- 
rum  gnauiter  obeant,  fiue  inintegra  animoru  valetudine  conferuanda, 
fiue  in  aduersa  depellenda.  Qup  genere  medicinx,  fi  omnes  omnium 
artium  commoditates,  facultates  atque  copias  difpicis,  nihil  eft  me- 
lius,  nihil  nobilius,  nihil  optabilius,  nihil  hominum  generi  datum  pra% 
ftabilius.  Quod  ciun  perfpe6tum  habeant  artis  tam  diuinae  Profeflb- 
res,  vt  prxftent  qua*  a  rantis  Magiftris  didicerunt  \  non  inuiti,  credo, 
illud  ex  laudatiffimo  Hippocratis  iureiurando  vfurpabunt :  In  quam- 
cumque  domum  ingrejfus  fuero ,  ad  agrotantium  fdutem  ingredtar.  Neque 
fortius  loquunturquamfaciant.  Nam  fi  quis  per  vniuerfam  Societa- 
tem,  velut  myfticorum  quamdam  Medicorum  academiam  &  offici- 
nam,oculoscircumducere  volucrit ;  deprehendet  profecto  ac  videbit, 
hunc  optimos  medicina:  cxleftis  auctores  aflidua  lectione  terentem, 
illum  hxrefium  &  errorum  anatomia  diftri&um ,  alium  in  virtutum 
tamquam  falutarium  herbarum  indagatione  verfantem.  Nec  deerit, 

?iui  fpiritualia  ad  falutem  Exercitia  prarfcribar,  qui  in  valetudinario  af- 
ideat  azgris,  qui  plagas  exfugat  &  vlcera ,  qui  carleftium  ciborum  de- 
iicias  langucnti  ftomacho  fubminiftret.  Quot,  quamque  verfati  in  hac 
arte  Dodlores,  in  cathcdris,  in  pulpitis,  in  templis,  in  fcholis ,  in  tribu- 
nalibus  facris,  in  caftris ,  in  tranftris  nauium  ,  fanitatem  populorum 
aut  recta  inftitntione  tuentur ,  aut  dcpulsa  mentium  acgrotatione  refti- 
tuunt  ?  Animaduertas ,  ex  horum  prefcriptione  &  ctua ,  odiorum  fri- 


32  IMAGO    PRIMI   S&CVLI   SOC.  IESV. 

gora  calore  charitatis  cxpclli ;  ardentem  libidinis  intempcricm  ,  cafti- 
monia  refrigerante  fedari ;  ingluuiei  exuperantiam ,  prxfcripra.  ieiunij 
euacuationcdigeri,  acrimoniam  bilis,  manfuetudinis  lenicate  mitefce- 
re,-  anguftias  pedtoris ,  confcienciae  ferenitate  diduci  ;  laxitatem  inertiae, 
difciphna:  feueritate  conftringi ;  ceruicis  duritiem,  fuauitate  morum 
emolliri  j  Omnem  denique  moralmm  morborum  exercimm  contrariis 
medicamentorum  viribus  debellari.  Nulium  autem  eft  his  Medicis 
fufpedum  rempus,  nullx  faftidio  fordes ,  nullum  minifterium  oneri, 
nulla  excubias  acturis  intdnpcfta  nox.  Veftii  igitur ,  hoc  eft ,  Medico- 
rum  funt  filij,  quotquot  in  hanc  Socictatem  coeunt ;  &  quam  lllis  ar- 
tem  de  carlotransfudiftis ,  eam  non  tantummodo  ad  veftrx  vigilantias 
&  laboris  exemplum,  ledetiam  ad  liberalitatis  &:  beneficentias  imica- 
ILGra-  tionem  exercenr.  Quemadmodum  enim  vos  xgris  omnibus  nulla  fpe 
tjxtr,  lucri  confuluiftis,  &  reuocara  in  vfum  Apoftolica  animorum  fublimi- 
tate,  quidquid  graris  accepiftis,  id  omne  gratis  quoque  largiti  eftis, 
aquaeductum  gratiaeomnis  mdigentibusaperientes:  ita  Socieras,ne  pre- 
tio  beneficium  elocet,  ac  vcndendo  perdat,  fine  emolumenti  terreni 
fpe,  fine  prxmio,  nihil  ad  bilancem ,  nihil  ad  calculum  reuocans ,  non 
computat  quanti ,  fed  cui  dederir  ;  non  ponderat  quanrum  lucri  fibi, 
ied  quantuin  miferis  auxilium ,  ferat  ;  non  facit  medicinam  ,  quia  fibi 
cxpedit,  fed  quia  decet  5  charitati  htat,  cupiditati  non  injferuir.  Aufpi- 
cibus  iraque  noftris  ac  Ducibus,  Cosmae  &  Damiano  adfcribam, 
foMciib  4.  quod  Diis  fuis  Larinus  Stoicus :  Ornma  (ine  mercede,fine  <x>Uo  adipfosper- 


de  Benef. 
cap.15. 


ueniente  commodo,faaunt.    H<ec  quoque  nofira  ratio?fi  exemplan  ab  fuo 


non 


aberrat ,  feruet ;  ne  adreshoneftas  conducla  vemat.    Pudeat  njUum  <uenale 

e[fe  beneficium.  Gratmtos  habemus ,  non  Deos,  vt  llle,  fed  Cosmam  ac 

Idemiib.i.  Damianvm.   Hos  fequamur  duces ,  quantum  humana  imbeciUitas patitur: 

caj».  1.   '     demus  beneficia ,  non  feneremus.  Hoc  magm  anmi  &  boni  propnum  efi,  non 

fiuclum  beneficiorum  fequi ,  fed  ipfa.   Scd  neque  obliuifci  poiTum  infigne 

lioc  prxconium  ,  quod  rotus  Oriens  de  gracuita  Medicorum  noftro- 

rum  opera  &  curationibus  modulatnr:  Ojfiana  njefira  medica  mexhw- 

Jius  quidam  eftfons,  qui,  qubfiepius  hauferis  ,  eb  copiofior  ejfluit ;  quique  ejfu- 

fus  redundat ,  &  quotidie  exhaufius  impletur.   Gratis  accepiflis ,  gratis  datis. 

Quamobrem  ,  quod  fxpiilime  vos  Anargyros  Fafti  Grxcorum  appel- 

lanr,  id  fummo  veftro  meriro faciunt:  tum,  quod  omnino  nummorum 

fuiftis  expertes,inopia  fpontclufceptaopul  :nti;  tum,quod  omnes  etiain 

pecunix  vias  ignoraftis,  nihil  quseftus,  nihil  vcftri  caufsa  facientes.  Hu- 

manum  profecto  faftigium  excedir  hxc  laus ,  omnibus  vos  beneficia 

conferre,  calamitatcs  detrahere,procurare  falutem ,  operam  gnauitcr  & 

fine  ceflatione  impenderc  5  fic  ramen ,  vt  nulla  vos  ve([is ,  nullum  vas, 

nullum  mancipium,nulla  condicio  pccunix,nulla  mercesa  propofirain- 

tegritate  continentiaque  deduxerir.  Ex  quo  inftituto  veftro  Societas  vni- 

uerfa  gratis  concionatur,gratis  pcccatacondonat,gratis  Epulum  cxlefte 

inftruit,  gratis  facrificat ,  gratis  militat,  gratis  miniftrat,  gratis  docet. 

ill.Con-      Quid  autem  de  concordia  vefM  dicam?  An  vos  cum  Grxcis  di- 

tordtr,     umum  quoddam  iugum  appellabo  ?   Enimuero  coniunctis   viribus, 

geminorum  inftar  iugalium,  laboratis.  An  confpicuam  cxlefti  luce 

bigam, 


PROLEGOMENA   DE   ANNO  S^CVLARI.        33 
bigam,  vnius  mentis,vniusgenij,  domicilij ,  vircucis  poiTelTores  vehen- 
tem  ?  Communia  func  vobis  omma,  ficut  communem  habentoculi 
diem.  An  facrum  ac  venerabile  frarrum  par,  vna  euntium,  vna  labo- 
rantium,  vna  medentium?  Quidquid  ab  alterutro  pr£ftatur,amborum 
ell  j  vofque  geminos  potius  eife  quam  germanos,maiorvirtutumquam 
vultuum  fimilicudo  demonftrac.  Habef  aiitem  hoc  a  vobis  genuina 
foboles  Societatis,vt,quod  omni  confanguinitate  cercius  eft,  fint  virtu- 
tibusfratres,vcquediuerfum  fanguinemafte&ibus  mifceancmon  forcui- 
ta  germanitate  fociaci,  fed  eledta.  Ac  difperfa  quidem  func  per  omnes 
orbis  angulos  Sociecacis  membra,  toc  nacionibus  regni(quediuifa,quoc 
limitibus  rellus:  iedha?c  tancummodo  funt  interualla  locorum,non 
menciumjdifcrimina fermonis,non  pectoris ^colorum  diiumilitudomort 
morum.  In  hacfamilia  idem  fenciunc  Lacinus  &  Grarcus,  Luficanus  Sc 
Brafilus,Hibernus  &  Sarmaca,Iber  &  Gallus,Bricannus  &Belga:  atque 
in  tam  difpanbus  geniis  nullum  certamen,nulla  concenciomihilex  quo 
fentias  plures  efle.  Sufpiciuntinuicem,inuicem  cedunt,mucuo  diligunt. 
Nihil  fua  pucant  intereife,  vbi  nati  finc,  quos  charicas  Christo  pe- 
perir,  Socieras  mifcuic5idem  propoficum,  idemcenor  vicx,  eadem  voci 
copula  colligauic.  Qmdni  lgicur,  quod  Imperatoris  Aureliani  nummo 
impreifum  eft  fymbolum  ,  id  huic  Ccetui  augurer  euenire?  Exhibet 
numifma  ftantes  vna  Imperatores,  &  medio  ac  fublimiore  incer  eos 
loco  caput  orienris  Solis,  radiorum  circumquaquefe  effundentium  co- 
rona  circumdatum •,  cui   harc  adiicitur  infcripdo,  concordia 
A  v  G  v  s  t  o  r  v  m.  Vt  enim  Sol  oriens  concordes  Auguftos  vtrimque 
benigna  fauorts  fui  luce  llluftrat:  ita  vbicumque  in  nomine  Iesv 
congregancur  Sociecacis  huius  parcicipes,  dulciilima:  fracermcacis  vin- 
culo  colligaci;  ibi  immorcalis  iuftitia:  Sol  C  h  r  i  s  t  v  s  in  eorum  me- 
dio,  ad  nexum  illum  animorum  fplcndoris  fui  claricate  condecoran- 
dum  ,  ar£tiufquc  ftringendum ,  exoricur  &  inclarefcit.  Qua  Sociorum 
coniun&ione  quid  excogitari  poteft  aut  ad  iucunditatcm  dulcius,  auc 
ad  folatium  opporcunius ,  aut  ad  robur  firmius,  aut  ad  inuittum  inter 
aduerfa  retinendum  animum  conducibilius  ?  Concordia  ,  legum,  vr- 
bmm,  R.egnorum  cuftos,familiarum  nodus,cucela  milicix,exercicuum 
anima,  caftrorum  vallum,  victoriarumaufpex,  Dci  famulos  non  tan- 
tumvtfracres  compage  amoris  conglucinac;  verumetiam,  vteiufdem 
cohortis  &  ftipendij  milices,  ad  pugnas,  ad  clades,ad  prxbendum 
hofti  fanguincm ,  ad  morres ,  aut  vexationes  ipsa  morce  acerbiores,  in- 
format  &  erudit.  Namque  &  hoc  decus  ab  athlecis  forciflimis  Cosma  r^'cffar" 
&  D  a  m  1  a  N  o  Societas  m  hanc  lucem  prodiens,vi  nataliti r  commu- 
nicationis  acccpit,  vt  eam  non  fugalaboris  dciidia:,  repudiacio  pericu- 
lorum  cimidicaci ,  militias  terror  latebris  traderet;  fed  vt  vel  martyrh, 
vel  a:rumnas  martyriis  pares,  infracH  iemper  conftancia  exciperet,  to- 
lerarer,  ampleclerecur,  ambirer.  Quando  icaque  marcyrio  purpuracos 
intueor  Cosmam  ac  Damianvm,  huiufce  purpuras  laciniam 
Sociecati  porrigunt,  &  hac  quaii  tetfera  iniigniunt  fux  dignitatis  ephe- 
bos.  Profpiciebantenimiamolimpcrfpicaciilimis  animis  irruentes  in 
hunc  Ordinem  tempcftates :  coniuratorum  in  eam  infidias ,  confilia, 

E  auda- 


34  IMAGO    PRIMI   S^CVLI   S  O  C.    IESV. 

audaciam ,  furorem  non  ignorabant:  ante  oculos  erant  hxreticorum 
faces,  mucrones  hcariorum,  barbarorum  venenaj  odiaiudicumjperiu- 
ria  teftium,  equulci,  rotx,  laquei  tyrannorum:  patibula  Bntannix, 
ignes  Iaponum,  Batauix  carceres,  Brafilorum  ricius,  Paraquarioruni 
ciaux,  venenata  Peruuixtela ,  Turcarum  acinaces  in  nouorum  homi- 
num  innocentiam  imminebant.  Exiihis,  profcnptionibus,  naufragiis, 
latrociniis ,  inedix,  fiti,  nuditati,fquallori,  feruituti,  &  fexcentis  ahis 
peftibus  obiiciendus  erat  nouus  hic  partus.  At  qua  tecTus  armatura? 
quibus  munitus  prxfidiis  ?  Nimirum  affulferunt  eius  natalibus  non 
Caftor  &  Pollux,  fabulofitempeftatum  depulfores  j  fed  C  o  s  m  a  s  &: 
D  a  m  i  A  n  v  s,  animofiilimi  milites  C  h  r  i  s  t  i  :  fk  fux  fortitudinis, 
tolerantix,  alacritatis  lucidiflimas  notas ,  commentitii  ftellarum  om- 
Menoiog.     nium  neceflitate  potentiores,  ei  reliquerunt  impreflas  &  inditas.  A  Me- 
r'  nologo  quidem  Grxco  hi  duo  principes  &  antefignani  noftri  <po>T«es- 
<n*T0!  tuXoi  ^  7rvpyoi  aV«ro/ ,  luciduTiinx  columnx  &  inconcufTx  turres, 
appellantur ;  quod  non  folo  virtutum  fpendore  effulgeant,  fed  eatum- 
dem  quoque  hrmitate  inter  extremos  cruciatus  ftabiliantur  ac  durent. 
Vos  autem,  Socij ,  beneficio  natiuitatis  veftrx,  &  geminarum  exortu 
atque  impreffione  ftellarum ,  oportet  exemplo  ftellas  ,  conftantia  co- 
lumnas,  mfuperabili  animorum  roboreturres  nonvideri,  fed  efle.  Vos 
oportet  in  pericuhs  intrepidos ,  in  aduerfis  tranquillos,  in  profperitate 
compofitos,  in  dimicatiombus  fortes,  in  ipsa  morte  viuaces  perftare,  &C 
quodammodo  immortales.  Qupd  eniminfantes  quofdam  galeis  arma- 
tosin  hanc  vitam  prodireobferuamus,  id  modo  quam  euentuum  fi- 
gnificationem  portendat,  non  inquiro:  verumtamen  fic  exiftimo, 
vniuerfoshuius  Societatis  homines ,  galeatos  nafci  ac  prodire  oportere, 
ad  mucroncs  hoftium  imminentes  capitibus ,  ad  omnes  fortunx  icrus, 
omnes  aduerfariorum  iniurias,  omnes  calamitatum  impetus  acpro- 
ccllas,  non  fubeundas  tantummodo  alacribus  &  fortibus  animis,  fed 
infra&is  etiam  viribus  retundendas.  Quod  muniminis  genus  etianv 
Sfawe  5*.     Ifajas  flc  commendat :  Galea  falutis  in  capite  eim. 

Atque  hxc  funt  non  fata,  fed  munera  ;  non  fortes  a  neceflitate,  fed 
vires  a  cxlefti  auxilio  profecTx;  non  decreta  geniturx,  fed  beneficia, 
qux  propitij  conftitutio  cxli ,  Cosmam  &  Damianvm  veluc 
confpirantes  tum  ftelias  proferens  atqueconiungensTnafcenti  Societa- 
ti  impertiit:  hxc,  inquam,  falutiferx  exercitatio  medicinx,  gratuitum 
obfequium,  animorum  concordia,  martyrij  votum  &  amor.  Pro  qui- 
SS.  Cof-  bus  veftrisimmortalibus  in  hanc  Familiam  meritis,  Patroni  optimi,  fi 
rnMO-Da-  pares  vobis  sratias  nonpoffum  ag;ere,quxfo  obteftorque,  ne  mex  na- 

muinusm-  r  .  N    &  .        r  •    D  n  1  r    ■  ■  \         i 

ftarparen-  tmx  potius ,  quam  lmmeniitati  veltrorum  benehciorum,  ld  tnbuen- 
tumSocie-  dum  putetis.  Plus  enim  vobis  debemus,  quam  parentibus  hberi.  A  pa- 
rentibusenim  in  Iquallore  &  fordibus  procreati ;  a  vobis  nati  fumus  lu- 
cidi  atque  fplendentes.llli  nos  genuere  ad  incertam  falutis  conditionem; 
vos  ad  minime  dubiam  fpem  fempiternx  beatitatis  erexiftis.  Illi  nobis 
patriam  dederunt,  hanc  terram  ;  vos  cxlum  promittitis.  Ab  illis,  vt 
xgri  ac  debiles ;  a  vobis,  non  tantum  vt  valentes ,  fed  etiam  Medici  vc 
eiTemus,  accepimus.  Ilii  enim  humanis  nos  docTrinis  lmbuendos  cura- 

runt. 


PROLEGOMENA   DE  ANNO  SiEGVLARI.        35 

runt,  vos  diuinis.  Parcntes  nos  ad  compendium  &  quxftum ,  vos  ad 
prolixilfimx  largkaris  eflfufionem  incitans.  Illiranguine  fratres  coniun- 
xerunt,  vos  charitate.  Ab  illis  denique,  timidi  atque  abie£ti>  a  vobis, 
conftantes,  generofi,  &  martyrij  appetcntcs  euadimus.  Prxftantiflima 
igitur  inSocietatembeneuolentia,  &fludio  prorfus  diuino  exftitiftis, 
tam  optabilem  illi  fortem  in  ipfis  lncunabilis  decementes.  Quanto  au- 
tem  nunc  gaudio  fruimini,  cum  ferenis  lumimbus  videtis ,  non  efle 
omnino  degeneres,  quorum  natiuitati  fauorem  vefttum  tam  prolixe 
impenditis  ?  cumcjue  animaducrtitis  illos  clientes ,  illos  beneficiarios, 
illos  filios  veftros,  iam  centefimi  natalis  reditu  probatos ,  noui  fxculi 
felicitatem,  nouos  animos,  nouafque  virtutes  fibi  non  tam  a  fuis  cona- 
tibus  ,quam  a  vcftra  ope  ac  patrocinio  polliceri  ?  Audco  enim  dicere: 
Erit,  ent  aliquando  tempus  illud ,  ciim  Societas  veftro  die  nata ,  veftro 
beneficio  confirmata ,  prxfidio  cuftodita,  &  propagata  influxu,  non 
tantumducentefimum,fcd  vlteriores  etiam  natales  intueatur  &  celc- 
bret.Interea  vero  vnufquiiqueSociorum  hxc  fere  fapientis  viri  cogitata 
in  animo  infixa  meditabitur  6c  vfurpabit:  Jzhtidm  egomagnorum  nuifo-  sen.  Epia. 
rum  (C  o  s  M  ae  atquc  Damiani)^  imagines  babeamjnatamenta  ani-  *4* 
rm3  @r  natales  celebrem  ?  Jduidm  i/Ios  honons  caufsd  fempcr  appe/lem?  Jguam 
njeneratwnem  parentibus  meis  debeo,  eamdem  i/Iis  Societatis  parentibus,« 
quibtistanti  bom  tmtiafuxerunt. 

PARADOXON. 

TvscvTn&TCUplctVvm/uctxcip^c^  T»  cricSpci  7rz7fhy%toxzvaji'  oTiyhoc/Ls 

TlfjLlOV  «  V  7T0?\V^^JuCV  ,  tf(ft  Op.fytJ  iT&V   ^UcT^iiTCUj  ,  7fO?JCt  S£  ift 

Id  eft,  Eos  qui  in  Societate  I es  v  mortui  funt  ,fzculum  expleuijfe: 
honoratam  enimfenetlutem  effe ,  non  qtu  diuturna ,  aut  numero 
annorum  &ftimetur^fedprudentiam  homimhm^ro  canis  ejfe. 

QVotufquifque  adeo  longasuus,  vt  fxculum  viuendo  expleat?  vc 
vel  ardentiflime  cupiant  mifcri  mortales  diu  viuere,  quis  11011 
prohibeatur  verecundi^  fencctutem  iftam  vouere,  ncdum  fperare?  Agic 
Societas  I  e  s  v  annum  centcfimum  5  fed  quis  in  eacentenarius  ?  quam 
multi  potius  longiflime  ab  ea xtate  diftant  ?  Habet  adolefcentes  floren- 
tiflimos,  8c  forti  excelfoque  animo  iuuenes ;  fenes  autem,  quafi  poft 
vindcmiam  racemos,  admodum  raros.  Scilicet  impallefcunt  ftudiis  &  Cur  patta 
immoriuntur:  conficiuntur  laboribus  ante  diem,  gloriofis  quidem  illis,  fen"  e^e 
atafsiduis,  &  prope  infinitis.  Si  quos  forte  benignior  feruaret  natura,  ^sZ 
alius  vaftante  Regionem  peftilentia,  dum  moricntibus  opem  fcrt,  con-  ttae. 
tagio  abfumitur ;  alius,  vt  pictas  ne  abfit  a  caftris,  militix  occu mbit,vbi 
morbi  folent  graflari  liberius ,  &  mors  tamquam  de  fuo  melTem  copio- 
fam  legere.  Quid,  quod  mari  etiam fe  committant,  quafi  terra  defit  fe- 
pulchns?  Adco  paucis  contingit  fenefcere;  fxculum  viuere  prope  nemi- 

£  z.  ni. 


Societttte 
fenes  dtct 
foffunt. 


S6  IMAGO    PRIMI   SJECVLl  SOC.  IESV. 

ni.  Borgia,tam  in  Imperio  Hifpano  quam  in hoc Ordine rebus geftis 
clarus,  negabac  olim  apud  Carolum  Carfarem  a  matre  a^tate  non  gran* 
di  maturam  canamqucprolcm  exfpedtandam  elle.  PvecTe  tum  illequi* 
dein:  adolcfcebatenim  confirmabacuique  primum  Socictas:  fed  cur  dc- 
curfo  fa^culo  tam  paucimodo  canis  ac  ienecTure  venerabilcs?  Sencs  non 
clfenr,  inquit  llle,  non  ftaret  Refpublica.  Mcns,  ratio ,  confilium ,  (ine 
quibus  neque  ciuitates  coalefccre  ,  neque  Impena  durare,  neque  ftabi- 
liri  poilimt  Regna,  in  fenibus  funt.  valebuntne  igitur  iuuenes  eam  ,  in 
quam  ipii  tam  diuerfr  mdolis  &  naturaz  coiere,  Societatem  diu  tueri  &c 
conferuare?  Quar,  malum  !  ifta  eft  cenfendi  imperitia?  Ego  veroomnes 
Omnes  tn   Socios  aio  fenes  elTe ,  &  quotquot  extremum  in  Societate  I  e  s  v  dicm 
obeunt,  ftculum  vixiffe.  Currides?  nihilinopinatumdico;nihil,quod 
non  rationibus  vincam  neceiTariis ;  nihil ,  quod  a  confuetudine  aut  ve- 
tere  aut  nofhaalienum  videatur.  Nonne  callidi  rerumxftimatores ,  fe- 
nes  fatuos  &  deliros,  qui opis  alienae  egentvt  incedant,  vtcurentur, 
vt  ne  quis  finifter  cafus  imprudentes  obruat,  non  iam  fenum  in  numero 
habent,  fed  repuerafcere  dicunt ,  &  ad  infanriam  redire  ?  Non  illepide 
decrepitus  illenoftra  memoria  fenex ,  nepotulo  fuofexenni,Triennio, 
inquir,  Adriane,  memaiores.  annum  agebat  cencefimum  &tertium: 
Seneclns     facuM  prioris  a&am  arcacem,  ac  (i  iam  ad  infantiam  reuertiflet,  pro  ni- 
Tenfiuda,    hilo  habebat.  Ergo  non  annis  fene&us  xftimanda. 

fedprtda-  tctatem  extenderefaclis, 

rifaclu.  noc  cvirtutis  opus.  

rebus  enim  fipienter  &  prxclare  geftis  dignitas  conciliatur  &  auctori^ 
tas ,  prxcipua  fenectutis  ornamenta.  Deus  infantem  non  finat  crefcere, 
non  membris  corroborari,  non  vfu  fieri  eruditiorem  ;  qui  nec  loqui  di- 
fcat,nec  fapere:  hunc  tu,  quia  diu  infans  fuerit,  adultum  dixeris  aut 
jmmatHri  fenem?  An  non  vt  iilueftria  poma,  qua:  acerba  femper  &  immitia  funt, 
dicuntur  numquam  maturefcerejitaquiepueritia  non  excedat,  adhuc 
hxreac  in  nucibus  &  crepundiis,  fenefcere  omnino  dicendus  non  eft? 
negare  non  potes.  Vide,  quo  te  deducam.  Quid  fructus  vemi?  num- 
quid  nonarqueadultifuntanni  principio,  quain  eodem  inclinato  au- 
tumnales  ?  numquid  non  maturiores,  quamquineautumno  quidem 
mitefcunt  autmollcfcunt?Quod  pomis,  quod  vuis ,  quod  frudtibus  ce- 
teris  concedis,  homini  negabis?  non  potes.  Maturitate  igitur,  non  lapfu 
Mrfttat!    tcmporis,  artas  impletur.  maturitas  autem  dignitate  conftituitur  &  au- 
ctoritate.  Hx  vero  fapientia  &  prudentil  acquiruntur,  rebus  geftis 
oftenduntur,  denique  populi  fenfu  &  opinione,  non  fecus  ac  guftatu 
percipiuntur.  Qupd  mens  cogitatione  comprehendit,  &  ratio  docet  at- 
que  explanat,  exemplis  demonftro.  Communis  omnium  pnmufque 
humani  generis  parens,  nonnematuraxtateconditus  eft?  nonne  perfc- 
cTifhma  maximeque  veneranda?annos  tamen  non  numerabat,non  con- 
traxeratrugas,  capillisnon  canefcebat.  Igitur  non  anni,  non  cani  aut 
rugx,  fenem  faciunt ,  aut  maturum  ,  dignumque  qui  aliis  maior  &  pro 
parente  habeatur.  Quid  illc  quem  Virgo-mater  vtero  virum  circumdc- 
dit?  nonne  abipfis  incunabulis  a:qualis  erat  antiqui  dierum  Patris?  ( fi 
tamen  ita  loqui  fas  eft  de  eo  qui  ante  dies  &  tempora  ab  a?cemo  exifte- 

bat) 


dicen 
dtfint 


M.ituri- 


PROLEGOMENA    DE  ANNO   SjECVLARI.  37 

bat)  numquid  non  maior  credentium  Patre  Abrahamo?  Non  igitur 
adulto  robuftoque  opus  clt  corpore  ad  fenectutem ,  nedum  morbis 
fracTo,aut  adintentum  vergente:  non  opus  eft  annos  vixilfe  Nefto- 
reos,  vtxquareillumautpluribusetiam  fxculis  vixilfe  cenfeare.  Si  ad 
Troiam  Neftor,aut  domi  Argis,rebus  ludicris  astatem  confump(iifct,(I 
cum  dedecore  &  infamia  turpiiTimis  animum  libidinibus  contaminaf- 
fer,  fi  captus  mendaci  arndenris  fortunx  vultu  ambitioni  mifere  fer- 
uniler,aneo  inter  viros  principes  loco  futurum  fuitle  exiftimas?autom-  Senespue- 
nino  quifquam  eum  confulat,aut  vixducem  optet,  quem  exorbitare  ^Lnmmm 
Videt,  neque  quo  tendar,  ncque  quid  fequatur  intelligere?  ab  eo  confir-  merentnr. 
mari  velit,  dum  anirno  vacillat  auttrepidat,  quem  vmbris  &  nefcio 
quiUus  hominum  fufpicionibus  agitari,  quem  mortem  confpicit  hor- 
rerenon  aliter,  quam  puerilaruas  &  lemures  ?  hunc  fenem  vocct,  qui, 
fi  corporis  detrimenta  fcponas,  a  puero  nihil  diflat?  huic  vt  patri  blan- 
diatur?  huicobtemperet?  huicfe  fuaque  credat?  Sapiat  prius  fibi  delirus 
ille,  puerdesnugas  fpernat,  adolefcentix  impetuscoerccat,  refrenet  li- 
bidines,  animum  in  poteftate  habeat:  denique  tunc  incipiat  iuuenibus 
coli  &  in  veneratione  elfe,  cum  iuuentutis  ipfe  petulantioris  probra,  te- 
meritatem  &  effrenatam  cupiditatem  fuperauerit.  Ceterum  dum  ab  iis 
vincetur,  non  venerabor  vt  fenem,  fed  vt  puerum  defpiciam  &  contem- 
nam.  Etenim  Salomonem  ,  cum  duodennis  adhuc,altercantibus  in  fre-  Sahmon 
cjuentiflimapopuli  concione  meretricibus,fapientiflimam  illam  abfo-  infturitii 
lutamque  &  prope  diuinam  fententiam  pronuntiauit,  cum  diuitias  &  ™era  *"" 
maieftatem  virtuti  pofthabuit,  cum  in  remotifTimas  vfque  regiones 
nominis  fui  famam  propagauit,  arbitror  vere  fenem  fuifTe  :  cum  vero 
vrgcnte  &  prxcipiti  xtatc  iners  languir,  mulierum  amoribus  fractus  ^emin 
fuccubuir,  erecTis  aris  infames  Deos  coluit,  cum  plebi  grauis  &  inuifus,  /ekt"Al^ 
Pnncipibus  neglecTus  &  contcmptus,  Deo  Opt.  Max.  odiofus  elTc  /». 
cccpit,  nihilque  dignum  fe  &  priftina  virtute,  nihil  dignum  homine, 
nedum  Rege,  meditatus  cft;  puerum,  non  virum,  aut  fi  quid  puero 
magis  miferum  &  fatuum  eft,  non  fenem  fuiiTe,  quis  non  fateatur?Opi- 
nor  ego,non  eos  qui  in  Sufannxoptimx  probatillimxque  feminx  amo- 
rem  exarferunt,  criminis  innoccntem  accufarunt,infontcm  capite  dam- 
narunt,  tametfi  annis,  quos  cenfebant,  grauitatem;  mnnere ,  quo  fun- 
gebantur,dignitatem  auctoritatemque  praz  fc  ferrentjfed  Dauielem,xta- 
te  non  prouecta,  concionem  ad  tribunal  reuocantem ,  quxftionem  in 
nefarios  iudices  exercentem ,  fua  ipforum  confefTione  conuicTos  poena 
talionis  mul&antem,  omncs  fenis  partesexpleuilfe.  Non  igitur  aetas  de- 
cliuis  ac  deficiens,  non  cani  &  rugx  larua  quxdam  fenecTutis;fed  mens, 
confilium,  moderatio&  maturitas  fenem  faciunt.  Hxcfi  abfint  a  So- 
cietatelES  v,  meriro  llli  a  ruina  timuifti ,  &  raros  in  ca  fencs  cffe  aut 
fxculum  explerc  caufatus  cs.  Verum  enimuero  vt  a  Sociis  abeiTent  anni  In  So"e- 
cxtremi  &  cani ,  fi  virtutc  &  vitx  dignitate,  fi  docla  audoritate,  fi  JJJJJJJJJ^ 
prudentia,  confilio,  animi  mregritate  &  conftantia  prxftcnr;  finon  fibi,  ritM. 
fed  Reipublicxfe  &;  vniucrfis  natos  credant;  fi  mentemitain  Deum 
crccTam  habcant,  vttamen  miferis  numquam  afflicTifque  folandis  de- 
fint,  vt  a  rudibus  doccndis ,  ignauis  inflammandis ,  reducendis  crranti- 

E  3  bus 


Lainij  & 

Strada 

matnritM. 


aAloif) 
Gon\ag# 
fnatnritas 


generofus 
animttf. 


38  IMAGO   PRIMI   SiECVLI  SOC.   IESV* 

bus  numquam  ceflent,  quid  cauiTa:  eft  cur  illis  metuas,  cur  fenes  e(Te 
dc  parentum  loco  amandos  colendofque  inficieris?Non  erat  xtate  gtan- 
dis  Iofephus ,  cum  a  Pharaone  y£gypti  Rege  iulTus  eft  fenibus  regio- 
que  concilio  praefidere:  nimirum  iam  ante  ipfe  vnus  ^Egyptum  ab  im- 
pendentc  calamitate  vindicauerar,  cui  ne  profpiciendae  quidem,  ne  di- 
cam  auertendx,  tot  grahdasui  &  fcculares,  vt  ita  dicam ,  fenes  fufrecc- 
rant.  Sed  quid  ego  vetera  commemoro,  cum  liccat  mihi  vti  domefticis, 
&  nuperrimis  ac  propeprxfentibus  excmplis  ?  Lainius  noftcr  qualem  fe 
Tridenti  in  illa  fapientiflimorum  Parrum  corona  atque  orbis  theatro 
exhibuit  ?  qualem  item  nofter  Francifcus  Strada  Louanij ,  ad  quem  au- 
diendum  DocTores  ipll  &  Oratores  cum  auditonbus  iuis  cateruatirrt 
confluebant?  Erat  tamen  hic,  fi  annos  arftimcs,  adolefcens ;  ille  etiam- 
num  muenis :  vterque  auc-lontate ,  qui  feneclutis  apex  eft,  &  morum 
maturitate  ipfis  fenibus  venerabilis.  Aloysivs  GoNZAGA,vtin  Ordi- 
nem  hunc  adfcribi  poflermonne  maiores  fuos(quos  qualeique  viros!)ra- 
tionum  momcntis  expugnauit  ?  fed  quanta  ld  cum  moderatione  &  ob-^ 
feruantia?  Nonne  voluptatis  omnis  fenfus  (  quod  multis  vix  extte- 
ma  artate,  ac  ne  vix  quidemcontingit)  nonne,inquam  ,  voiuptatis  om- 
nis  fenfus  in  eo  erat  extinelius  ?  deferbuerat  confumptufque  crat  ardor 
ille,  vbi  accepto  e  carlo  ignecoepit  ardere.  Et  ea  moderatione  homo  fe- 
Stanijld    nilem  maturitatem  adeptus  eflc  negabitur?  Quid  referam  StAnis- 
puerma  l  a  v  M ,  cui  huius  Societatis  candidato  adhuc  cum  Caditum  Regina, 
&  eum  beatis  mentibus  frequens  erat  ac  familiarecommercium  ?  an 
non,  ad  exemplum  optimi  celebratiflimique  fenis ,  Seruatoris  noftri 
complexu  dignatus  eft,  maturufque  habitus  cui  a  Virgine-matre  hoc 
pignuscredcretur?Senem  profectofe  probauerat,  ctim  in  medio  corru- 
ptiflima:  gentis  forti  &  inconcuflb  animo  fteterat,  cum  aduerfus  dome- 
fticos  &c  confanguineos  per  obftantes  difficultates  ad  crucis  trophanim 
perruperat,  acerrimus  in  vinccndis  hoftibus,  minime  mollis  in  fpcr- 
nendis  fuis,  vt  fupra  parentcs  CHRisTVMafe  amari  palam  oftende- 
ret.  non  ille  pueriliter  morrem  horrebat ;  fed  quafi  vitas  illum  cepiflet 
fatietas ,  qna  Deo  frui  prohiberetur ,  in  votis  habebat  dilTolui  quidquid 
crat  mortalis  concretionis,  vt  exfoluta  vinculis  hifce  mens  libera  in  car- 
Jumeuolaret.  Ecquidfenem  agnofcis,qui  maturitatc  virtutum,morum- 
Cjuecanitie  farculum  expleuerit  ?  Prxtereo  Vbaldinos  &  Caie- 
t  a  n  o  s,  aliofque  fexcentos  noftri  Ordinis  in  adolefcentia  fenes.  Vni- 
cus  tamen  eft ,  cuius  obliuifci  fit  nefas,  Ioannes  nofter  Berch- 
mann  vs,cuius  adhuc  recens  &  fpirans  animis  noftris  obuerfatur 
memoria.Hunc  vidimus,priufquam  Socierati  fe  tradidit  inftituendum; 
tradidit  autem  ,  cum  primum  per  attatem  (  quamquam  nulla  virtuti 
immaturaeft  actas)  aut  potiiis  per  leges  humanas  licuit:  hunc,  inquam, 
vidimus  &  fuis  &  exteris ,  qua  rectc  fadtorum  exemplo ,  qua  monito- 
rum  prudentia,  iam  tum  cum  primaelementa  difceret,  faiuti  fuiife ;  8c 
vix  tyrocinium  ingrefliim,  lodalibus  fuis  pr.cfeclum.  Eratin  congrcfli- 
bus  comis,  in  fcholis  fapiens ,  domi  religioius,  in  diuinis  afliduus ,  in 
obfequendo  promptus ,  in  agendo  grauis  ac  prudens :  verbo  abfoluo, 
setatem  matuntate  prx'currebat :  neque  aliter  virtutum  corona  feptus, 

quara 


Jaannii 
Berch- 
manm  mA 
tnruas. 


PROLEGOMENA  DE  ANNO  SiECVLARI.  39 
quam  fi  fasculum  ipfum  piis  exercitationibus  expleuilfet.  Tanti  referr, 
diuina,  qua:  in  legibus  tioftris  elucer,  fapientiamti,  &  de  cadoaccepta 
luce  tarditatem  ingenij  anteuertere  j  vt  homines  gnaui  &  induftrij  le- 
gendis  voluendifque  hiftoriis  vita:  breuitatem  folent  compenfare.  Vides 
igitur  ryroncs,  qui  in  minima  hac  Congregationc  funr  minimi ,  fenes  &c 
quafi  centenarios  efle»  Refht,  vt  ab  omnibus  eos  hoc  loco  &  numero 
haberi  demonftrem.  Senes,cum  aut  illis  blandimur ,  au.t  honotis  caufsa  senes  aut 
nominamus,  Patres  vocari,  anriquiflimum  eft;  &  quemadmodum      "Pmtu 

oAfenibus  nomen  mite  SenAtm  habet,  °{'™  1Ui 

fic  iidem  Patres  Confcripti  olim  dicebantur.  Qui  ver6  ciues  feruarant, 
aut  Imperij  limites  produxerant,  aut  denique  rebus  pra:clare  geftis  fum- 
mam  in  Republ.  dignitatem  promeriti  erant,  patria:  Patres  audicbant. 
quid  notius  ?  Non  igitur  annis  hoc  dabatur ,  fed  virtuti,  fed  dignitati. 
Quibus  vero  adolefcentes  efle  vitio  vertebas,nonne  quacumque  fint a:ta- 
te ,  m  Presbyterorum  feu  fenum  hunc  Ordinem  quafi  in  Senatum  con- 
fcripti  funt?  nonne  Patres,neque  alio  fere  verbo  compellantur?quid  rri- 
tius?  Nonne  Summi  Bontificis  aucToritate,  ex  fuggefto,  prius  etiam 
quam  facris  initiati  fuerint,  ad  populum  verba  faciunt ,  credendorum 
capitaexponunr,  difciplinam  Chriftianam  fuadent,  conuertere  in  me- 
lius  mores  &  a:terna  feclari  hortantut ?  quid  vfu  receptius  ?  Senes  igitur 
haberi  cur  infolens  videatur  autnouum  ?  Iudices  Sc  Dei  atTeflbres  in 
cadisviginti  &  quatuor,  Senioresin  facro  codice  vocari  nemo  ignorat. 
Magnus  ille  Ifraeliticas  gentis  Legiflator ,  quos  in  confilium  adfciuit, 
quos  in  gubernando  populo  focios  efTe  voluit,  Seniorcs  dixit,-  quos 
Christvs  duodecim,  illi  plures  Ecclefia:  prarfecerunt,  in  iis  Senio- 
rum  verbum  vfurpat  Apoftolus.  non  tamen  certa:  fe  artati  aut  Apofto- 
li,aut  CHRiSTVs,aut  Moyfes,  autNumen  ipfum,  alligarunti  vt 
quos  Seniores  indigitarent,  cetcris  a:tate  prarcellerent.  Cum  igitur  qui 
Deo  vocante  in  Presbyterorum  hunc  Ordinem  adleguntur,  Senes  ab 
Ecclefia  vocentur,  &  efle  iubeantut;  quifquamne  erit  qui  fenes  efls 
inficiabitur?  Crede  mihi,honorata  fened:useft,nondiutuma(fitamen  Verafene- 
eft  aliquid  diu  in  hacvita,  qua:  velut  vmbrapra:terit)  non  quxannos  ^*»»»?*» 
numeret  (  qui  inde  a  primi  parentis  lapfu  pauci  funt  &  aerumnofi  )  fed  cm™  **' 
virtus  &  prudentia  mortalibus  fene&utis  conciliant  auctoritatem.At- 
que  vtinter  eos,  qui  communi  a:ftu  infanientis  debacchantifque  turba: 
auferri  fe  finunt,  nemo  fenex  eft,  quamuis  fcculum  totum  vixerit,-  fed 
vel  puer  centum  annorum  morietur  :  ita  vbiomnes  diuina  reguntur  fapien- 
tia,  qua:  omni  Philofophia  &c  quantumuis  longa  experientia  certior  eft; 
addoetiam,  vbi  ab  Iesv  arterna  Patris  Sapicntia  in  focietatem  labo- 
rum  ftudiorumque  funt  vocati,  omnibufque  paterna  cura  &  folicitu- 
dine  fubueniunt  &  confulunt  ;  nemoeft  cui  non  fenecTutis  gloria  de- 
beatur,  nemo  qui  dies  fuos  artatemcjue  non  expleat ,  &  quamuis  pra> 
mature  mori  videatur,  frculum  centumcjue  annos  vixilTe  credi  non 
debcat. 


EXER- 


40  IMAGO   PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV* 

EXERCITATIO    POETICA. 

CARMEN     S^CVLARE 
AD    IESVM    ET    MARIAM 

PRO    INCOLVMITATE    SOCIETATIS. 

ae  c  v  l  v  m  felix,  meliore  quondam 
Erutum  vend  ,  geminique  plattfu 
Orbis  exatlum ,  properant  beati 
i  Condere  Soles* 

^Magne  labentis  Moderator  aui, 
(jhti  njagos  certa  ratione  torques 
Stderum  curfus ,  rapidoque  c<dum 

Turbine  verjass 
Qui  <vices  rerum ,  Variasque  caujfas, 
Temporum  momenta ,  diesque  &  annos 
Dmidens,  in  te  Jimul  omne  ftmplex 

Colligis  auum ; 
lure  folennes  ttbi  fertati 
*Ducimus  pompas ,  tibi  iure  noftr<& 
Seruiunt  Mufe,  fociantque  pulfts 
Qarmina  nemit. 
tAltero  rurfits  redeunte  feclo, 
Quod  tibi  Uti  recmant  minores, 
Dic:  Nouo  femper  meliora  currant 

Saculafufi. 
Tulchrior  femper  meliorque  primi 
Floreat  proles :  eat  in  nepotes 
Integer  patrum  <~vegetusque  fanguis^ 

Viuaque  virtus. 
Crefcat  in  maius ,  foltdique  plena 
Roboris  partam  ftudeat parentum 
Cloriam  tetemis  fuperare  faSiis 

Sertor  &tas. 
0  qutbiis  mentis  generofus  ardor  t 
lnque  defejfus  labor,  aHumtis 
/Emuhts  Solis ,  per  vtrumque  late 

Didttur  orbem ; 
Nonfumus  cdi  (  neque  fabulofe 
Vlla  cortime  cecinere  fata  ) 
Nonfumus  (  cdi  manifefta  n>ox  e&  ) 
Vltima  cura, 

Magn* 


PROLEGOMENA  DE   ANNO  SiECVLARI.         4I 

^Magna  de  nobisPatre  prolocuto , 
Tatre,  qm  cAosy  humdesque  terrasy 
Et  maris  glauci  vada  falfa  verbo 

Condidit  <-vno. 
Cum  per  obBantes  Erebi  cateruas 
VmcumDuclor  traheret  mamplum^ 
fiamque  Romanas,  populos  daturmy 

Scanderet  arces: 
Hunc  gregem,  dixit,  tibi,  V^ate,  nofiris 
Inclytum  fignis ,  propnum  dicamm  : 
Hic  nouis  armts  tibi  fubiugandum 

Debeat  orbem. 
^Dixit :  ad  Uuam  fmul  alta  nubes 
Solis  exarft  radiis  &  auro  : 
Lata  cceperunt  fmul  aufpicato 
Currere  fiecla. 
V^ate  y  fupremi  momtu  Parentis 
Confoue  amplexu  fiacdi  clientes^ 
0  potens  tutela ,  tuoque  fiptos 

V^umine  ferua : 
Siper  extremos  tua  fgna  Sinas, 
Siper  ignota:  populos  Cataitf, 
Per  pharetratos  fierimnsque  Mauros3 

Seras,  c>  Indoj, 
Siue  fubieElis  gelido  7$oot<c 
Soluimus  fiigm  glaciemque  terris, 
Siue  pugnantem  nebulis  (djr  imbre 

Quxrimm  Aufirum, 
Seu  catenatos  maris  &  <uiarum 
Impigre  obnixi  trahimm  labores, 
Siue  <viiluras  emimus  decoro 

Funere  palmasy 
Gaudeat  numquam  pereunte  firuclu 
Tulcher  Ignatl  comitumque  fudor ; 
^Martyrum  fiufim  ft  m  omne  fanguis 

Fertilis  <euum: 
Si  tuum  I E  s  v  tibi  facra  turma 
Spiritum  nafcens  animumque  traxit, 
Traxit  &  nornen,  numerosque  tanti 

Implere  laborat 
D^ominis,  duris  bene pneparatufn 
Ojferat  pecius,  alacremque  <uafiis 
Impetum  terris,  ammosque  magno 
Aiquet  Olympo. 
Suppltccm  tecum  mifierata  gentem 
Z-'irgo,  qua:  tuHis  wenit  xqua  <-votisy 
cAdJit,  &  noBris  fiicdem  famocnis 
Commodet  aurem. 

F  Digm 


42  IMAGO  PRIMI   S^CVLi    S  OC  IESV 

Tngna  fupremum  genuiffe  Dijmen 
Virginum  Tr<efes ,  genmjfe  Utd 
Quotquot  lgnatl  foboles  tuis  ad- 

uoluimur  aris-3 
rAitum  Regina ,  hominumque  cufos, 
V^os  tuam^Mater  ^fobolem  tucre, 
More  tutantis  tenermn  bemgnx 

Matris  alumnum. 
jQuod  rogat  Diuos  prece  fngulari 
Lucidis  Lowla  receptus  aBris 
(  Hic  rvbi  longafene  futuros 

Ordinat  annos:) 
Ghodque  Xaxerl  pia  njota  fetlant, 
Et  tot  auratis  Superum  locati 
Sedibus,  njit<z  foaalis  ingens 

Gloria  fratres. 
Sic  erit :  toto  fonuere  Olympo 
CAitum  plaufus ,  geminatque  plaufum 
DoHus  ey  1  £ s  v  chorus @jr  Mariae 

Tticere  laudes. 


•  Societas 


PHOLEGOMEN A DE   ANNO    S^CVLARI.       43 

Socictas  Xesv. 


Nonefl:  qui  fe  abfcondat  a  calore  eius.  PfaliZ. 

Ci  m  m  e  r  1  ae  tenebrx,  Thceboque  incognita.  regna3 
Et  quas  perpetub  nox  premit  atraplagas , 
Fabula  quam  njeteres  ohm  finxere  Toeta , 

Qredita  ab  antiqud  fimphcitate  fmt. 
€Fte  procul  nug<e  :  null<z  Jine  fole  latebrx, 

Terra  nec  tetbereas  effugit  njlla  faces. 
Tu  hcet  extremas  Scytbu  glacialis  ad  oras 

Hinc  procul  a  patriis fimbiu  exful  eas, 
Et  modo  quodplauflris,  ratibus  modo  curritur  ccquor, 

Qufque  cadem  femper  fidera  terra  njidet$    * 
Siue  fub  aduerfo  depreffas  cardine  terras, 

Vifaque  adbuc  nulh  barbara  Kegna  petas  3 
Quid  fugis  ,  ah  demens  ?  incafum  niteris  :  omni 

Sol  aderit ,  fugias  tu  hcet  <~ufque,  loco. 
Serius  aut  citius  bis  cuncla  caloribus  ardent: 

yQtllus  ab  bis  toto  tutus  in  orbe  locus. 
Quod  radij  Solis ,  Coctus  facit  ifiud  I  e  s  v  : 

Gmnis  ab  boc  late ,  quapatet ,  ardet  humus. 


F* 


Socie- 


44  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    S  O  C.   IESV, 

Societatis  Iesv  Symbolum 
AD     MAIOREM     DEI     GLORIAM. 


onian  yzsn  nar 


,:. — niK-inr  ion  *vnT3 

rnnKsn  t»t  iniarj  nS.i 
maxj  nS  >&;k  >A 
rrni*  teao  »n^ 
Vinn"*?<a  r~tt**v  jaV 

1i1-~  oy  nW  nan 


tniin  ayn  Sx  o>3^ 

CSD»SJ3  w»   *S  DJ  iV 

rTnnV-rjsn  SfctrnVJ 

r-itpj?  »ja  >sn  *oS 

m^nj  otj/n  *a  inj? 

Varja  Enn  tik  yrn 

iKiaa  ny  B-aE*"  rrua 


Votorum  hic  fcopus  eft. 

Vota,  quid  ad  magnum  tacularis mens  mea  nomen? 

Hoc  <-voueas ',  sWo  ^ie?»r  -x^  *Ve  tuo. 
Ite  facra  fxmmx':  non  efl  mens  ignis  adulter, 

tZMifft  h<zc  de  pbaretrd  <-uirgine  tela  njolant. 
ZJt  Socij  fxcris  prtdentur  ab  ivnibm  ignes, 

Vrat  @7"  boc  Nomen  folis  vtramque  domum, 
JEternamque  orbi  dent  hxc  incendia  lucem, 

Kormnis  (cfr  facrum  crefcat  <~ot  inde  decus. 


Socis- 


PROLEGOMENA  DE   ANNO    SjECVLARI.      4$ 

Societatis  Iesv  figillum. 


Sub  Cruce  tuta  latet. 

Pr  1  s  c  A  fuperftitio ,  quo  tuta  Uteret  ab  hofie3 
Mentitos  coluit  marmora  ftc7a  Deos. 
Sic  Siculi  Cererem,  Trimam  coluiHis  lones : 

Templa  fud  Thebis  Bacchus  in  njrbe  tultt. 
luno  Agamemnomas  quondam  efi  tutata  Myc<znas3 

Ortaque  ab  antiqud  Pumca  Regna  Tyro. 
Talladis  auxilio  njcteres  creuiftis  aAtheme, 

Valladis  auxdio  "Dardana  terra  fletit. 
Delos  zApollinea  esl,  (djr  Vhocis  (df  Aonis  ora: 

Et  Vaphos ,  (gjr  Veneri  facra  Cythera  fua  eft. 
7\oma  fuum  njanu  varw  fub  nomine  templis, 

Vnumpra  cuntlis  e(l  venerata  louem. 
0  bene,  quod  noftro  fcclus  hoc  procul  exulat  <cuo  3 

zAusJicw  tuti  quod  meliorc  fumus  ! 
Ghtifquc  ftbi  titulos  ($r  qu£  Vult  nomina  quzrat: 

Noftra  cohors  Domim  fub  cruce  tuta  latet. 


F? 


SS.Cosmas 


46  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 

SS.Cosmas  &Damianvs  confirmatae  Soc.PraefHtes. 


Felicibus  aufpiciis. 

7VT  Onfrustra  nuigiles  fermnt  Ubentia  nautx 
J[  ^jj      Tempora  :  riecfruftra  fidera  clara  notant. 
Sidenbus  puppes  finuofaque  njeia  rcguntur: 

Sideribus  dubits  traijauntur  aqu£. 
Jforat  in  JEmonia  cum  Tiphys  puppe  federety 

Quti.  njaga,  qu<e  certis  fiderafixa  locis. 
Speclabat  Ceminos,  fyeclabat  Orionis  tgnes, 

Et  (ptjfos  Hyadum  Pleiadumque  choros. 
Tempora  nec  nautis3  nec  nautis  omnia  profunt 

Sidera,-  funt  certi,  queis  njia  tuta3  duces. 
Trifie  rati  fignumferro  metuendus  Orion3 

Hoc  timeam  fragili  per  freta  puppe  njehi. 
<tAt  geminus  puro  cum  lucet  in  xtherc  Pollux, 

His  ducibus  tutum  nauita  carpit  iter. 
tAltera  nunc  <*Argo3  cui  puppis  fulgct  I  e  s  v 

j\omine 3  cwuleas  ardet  imre  njias. 
Plus  aliquid  gemmis  &  Eoi  mercibus  orbis, 

Vlus  ahquid  fulutc  njellere  quarit  ouis. 
fedite  Tynaarida ,  iam  non  meafidera,  fratres: 

NoHra  njolunt  alw  lumine  <-vela  regi. . 
(fedite:  mclurnam  Cosmas  cumfratre  carinam 

Diriget:  htc\PoIIux3  hic  mihi  Cattor  crit. 
luimus  ffi  Kom£  fcitatum  oracula,  &  tlh 

Sidere  nos  iujjit  foluere  Roma  ratem. 


Societatis 


PROLEGOMENA  DE  ANNO   SjECVLARI.        47 

Societatis  Iesv  Iubileiim. 


Iubilemus  Deo  falutari  noftro,  Pfal.94. 


Ar'  5  EVo/e/a  I  h  2  o  ry 
K'y%  tJjtsC,  a?<A«  Tsp7rv^, 
E'xa(£s-oy  a#*  A'yd>'va. 
A"JSj  7rXnzT&v  ctjp  j  I«/3:zA 
K/flag^  c/bTjjp   jmAsi/«. 
A'A/asra  y.v^jlS'  os»<; 

X%07rihxc.  te  hauAu-macTi 
E  »v'%t?  nrtptufy  7Tifa4' 
X'  oSe»  «V/a»  muTt-clctv 
Tl&Ji^ic  «VifAS?  rat/sr/j 
MeA/j/wptvp «/?  doifrw, 
IloAoWS  c»  3aAa«») 
ri£9T2pi  ©8(^  d'/n>iva, 

A'}«  0«  TOCT&)»  d':7$.($V 

A'/i  ij<  toctw  «njSfiTj 
AV/>i  "^ccpfitru.  (scutk 
E'-^utov  t  «tji  SAeTrsoT»* 
11»«^  Su<Jrat;  <ro»  ttf %«  j 
Kaf   anwffi  mbv&v  ivcvv, 
AY,  EeTdfg/a  I  n  2  o  Tj 
L'1's-^flv  da'  A'"}d>tci, 


AGe,  Sxculare  carmen 
Cane  Uta  turba,  nomen 
Dormm  gercns  I  e  s  v. 
oAmmare  plecira  lubai 
Citbar£  lubet  repertor. 

Mare  quifquis,  ffi  froces 
Velagi  tumentis  njndas, 
Scopulosque ,  "vorticesque, 
Et  operta  faxa  fugit : 
Reduti  fwul paternos. 
Rate  &mtigit  pcnates, 
Canit,  <d)~  periculofo 
Superis  Deoque  foluit 
Via  votaftcJa  curft. 

eAge,  paffa  tot  procellas , 
oAgc,pafft  tot  tumukns, 
Teneris  cohors  in  annis: 
Tibl  pofl  graues  labores 
Fauct  aura,  leniore 
Pelagi  per  arua  flatu. 
<tAge,  Sxculare  carmen 
Cane  Uta  turba  I  e  s  V. 


Td 


48  IMAGO    PRIMI 

To  SVivSpov  ditrmp  dKxw 
Xcrtcc,  yt,7\cL  dmwv 
Ne?w  te  >c)  yuhaCuiv • 
AAjijc^?  j?  iati' 
Kaiitrts&x;  te  p>'(o7 
BaSeTae  ei?  a  pgjfv 
AV&mg^c  te  6Vm<j! 
KaAi^fe  af*?'  xhavat. 

X'  ara  qcLhaefe  I  H  s  o  r^ 
Aiywnp  xav  Asftavu 
N^@>»  wffpjAflbv  «jubi^ 
Yip\j.avta£  Ti  «p^^ 
E'/f*apf/2»oP  ^Uisro) 

0"yXHC,'ipiV^'  a.7TtlXOdV 

~2,<{()3aa  tJ\c,  qc/.Tcufyv, 
Ovtu>  \yxa\c,  KS^raui^iVj 
A'vto"i'/djaA  JiJV?? 
"E(sii&i&-  (J.dxaj^ 

ne?s  «Ve«  t»*«  xKwat. 

E^tpgjoy  cpa/Ya^  Kvytts 
Jvlsra  zpoT&i^  ^st'  dvKm 
Aia)v@*>  «5  sopTw. 

0'W«  jJA/(§H  <®focnKQw 
r<?  Jif/sgap  aro/}</ 
OVb  j?A/@*»  ^aAi/?^)? 

Tjg$To7c,  SiSacn  w'xTUy 
0"W8  A/S-/«4  I®/JJo3j1 

T/rai'(5)<*  aJjSta  ilyuSj 
0'7r« dyKucu;  tz  -\J.trypo; 

E/^c/  rsAw^»  A'pT8e' 

ITrepcJaja  7idv<st  yto&v 
2«  <p»f/M  '/7r7aV  a'f/^/. 

A''fxa  jcA</[Sa  axnnfc^-  1rptov} 
FjT  nK&cBct  qdf  du.?dajn, 
\'a&dv  Ti  XeAsiavq) 
H-ytoQjL  vw@*  o/gjt* 
A'|ua  7iKxo~'ia  Utp-Ja 
E''A@*»  te  Me^aaw 
Bgao-iA&JV  te  ^S^i»  spnf  (§^*> 
Ka/  «c,  KoAOjUjS^»  KpS 
MajaAapio?  te  CAs-vL 
2o/  SL/^aeir^ffi.'. 
E'»(a£Vbi'  a^'  Aycvva. 
■   ¥'toj£l*  I  h  s  o  r. 


SiECVLI    SOC.   IESV. 

Secura  prdiantes, 
Nimbosque,  grandinesque 
Ridet  tumuitua?ites; 
Agitque  flrmiores 
Terr<z  per  ima  nexus, 
Viretque  Utiore 
l^amos  opertafronde. 

Sic  tu  cobors  I  e  s  v, 
Lacu  licet  Lemano 
Exorta  tetra  nubes , 
Germaniaque  regnis 
Eatalis  ille  nimbus 
3Vhnetur  vfque  (efr  T>fquet 
Concuffa  tot  procellisy 
Tot  turbidis  proccllis, 
Ad  aslra  latiores 
Dijfundis  vfque  e>  njfque 
Cobors  beata  ramos. 
Caude  cobors  beata 
Et  Sccculare  tandem 
Deprome  Uta  carmen. 

Vbi  clara  fax  €oo 
Ab  axe  prima  furgit, 
Vbi  ruefperi  cadentes 
Abfcondit  njnda  flammasy 
ZJbi  fufcagens  propinquo 
Torretur  njfta  fole, 
Vbi  fiigidus  mtentes 
Cermt  Gelonus  ArcTos: 
.    Tua  famaper  remotas 
Late  njagatur  oras. 

Tibi  claufa  regna  Serum 
Terrd  marique  claufa, 
laponumque  Cbnftiana 
Tellus  madens  cruore, 
Tibi  Periiana  diues, 
Talusque  Mexicana, 
Sdiijcque  Brafllorum, 
Et  quas  Qolumbus  oras 
Magalammque  Vidit, 
Gratantur.  Euge  Utum 
Tia  Sxculare  carmen 
Deprome  turba  I  e  s  V. 


Socie- 


PROLEGOMENA   DE  ANNO  SiECVLARI.         49 

Societas  Iesv  anno  fxculari  de  Parentis  fui 
in  fe  amore  fibi  gratulatur. 


Centum  Ld  yoLa  ample&itur  annos. 

SjEp  ego  primorum  laudaui  tempora  Patrum, 
Ignati,  tecum  quets  erat  njna  domus. 
\n  te  oculos,  m  te  fenfus,  in  te  oraferebant: 

Jit  quod fretfarent ,  nil  ntfi  candor  erat. 
JLt  quoties  aliquis  Komand  luffus  abiret 

Vrbe ,  fub  amplexusfas  erat  ire  tuos. 
S<epe  mifer  dtxi :  Cur  non  mea  tempdre  tah 

Stamina  fatales  euoluere  coli? 
Cura  tibi  foteram  propier,  Loyola ,  <-Jideri9 

Exemplifque  tuis  alloqmoque  frut. 
Hac  ego  dum  folitis  tncendt  ^uota  qtterelis, 

Aures  njifii  fuit  njox  pepultjfe  meas: 
Qmd  querens,  primis  quod  non  tibi  contigit  annis 

Sub  curd  magnt  ajiuere  pojfe  Fatris? 
Tallens :  in  feros  extenditur  illa  nepotes, 

Nulla  fibi  rverus  tempora  pomt  amor. 
Atque  adeb ,  quamuis  nobis  bxc  njtmtur  <ctas, 

Nos  quoque  LoyoU  proxima  cura  fumus. 
Et  tam  non  dubns  potes  hoc  cognofcere  fignts. 

Adsjtce,  quidftgm  pagtna  noUraferat. 
Adsjicis?  en  centum  LoyoL  a  ample&imr  annos. 

His  tua  fuccwybit  *vi&*  querela  notis. 


Socic- 


50  IMAGO   PRIMI    SJECVLl  SOC.   IESV. 

Societas  anno  faxulari  copiofos  fru&us  promittit. 


4r         In  fene&a  vberi.  Ffel.yi* 

CReuit,  io,  centum,  quamuis  agitata,  per  annos; 
Speratas  tandem  lamgerit  arbor  opes. 
Fruftra  ilh.^oreas  ,fruflra  tncubuere  premendo 

Pondera ;  quin  damnis  crefcere  <-L>ifafuis. 
Adsjice ,  quam  late  dijfundat  frondibus  rumbras; 

Adfpice ,  quod  pepertt ,  ferre  laborat  onus. 
Hcec  arbor,  Loiola,  tua  ef,  quam  feuit  Ie  s  v  S, 

Excoluitque  fud  ficpius  ipfe  manu. 
tMulti  illam  <-yenU  ,  multcz  impetiere  procelU :. 
Et  tamen  hinc  ammos ,  btnc  fbi  fumpfit  opes. 
Firmafat,  &,  ramis  tam  totum  amplecJitur  orbem; 

lamque  ent ,  <-vt  femo  ,fertilitate  grauis. 
Copta  pomorum  crefiet,  dum  fiecula  creficent, 

Vberwrque  fequens  quthbet  annus  ent. 
(farpke  tam  mites  ex  arbore ,  carpite  fruSIus; 

En  illos  proms  porrigit  ipfa  comis. 
Valmcz  Europctx.  miraberis  India  firutlus , 

Ghtos  mittet  rattbus  per  freta  njafla  fiuis. 
cMtttet  ad  Eoo  pofitas  fiub  fole  Molucas ; 

Mtttet  ad  ignotas,  quas  <-videt  Vrfa  ,plagas. 
oAt  ,.quemcumque  fibi  fieret  binc  Vicloria  ramttm, 
lmponet  captti,  maxima  Roma}  ttto-> 


Progno- 


PROLEGOMENA   DE  ANNO    SjECVLARI.        5  I 

Prognofticon  fequentis  fieculi  Societatis  Ies  v. 


Aufpicium  melioris  aeuL 

A     Vfficium  feltx  melwris  nafatur  teui : 
^\       Plaudite  LowU  iam,fiacra  turha,  tuo. 
HaEienus  ejfrenis  tumefacJa  licentia  ponti 

Sideraquc  ($r  tabulas  njifia  ferire  tuas. 
\Quam  non  eluuiem ,  qUas  non  Europa  procellas 

eAttulit?  aut  quos  non  barbara  regna  metus? 
At  modbparce  metu:  fiubfident  xquoris  ir<te ; 

Nec  puto  iam  fluclus,  qui  timeatur,  crit* 
Omnia  prtnciptis  fiurgunt  mgenita  duris  i 

Hoc  njoluit  pretio  maxima  ftarc  Deut. 
PbB  tamen  ereclz  cum  flant  fafltgia  molis, 

Ghiod  nequiit  liuor  perdere>  laudat  opus. 
Sic  noclem  exapiunt  formofi  lumina  Phcebt  5 

Sic  trifles  htemes  xquoris ,  alta  quies. 
Vrtma  ratis  tandem  bis  denis  condita  luflris, 

Cum  cAt  6^  pelagi  terra  lateret  aquis  -y 
Aujpiaum  agnouit  Jaclt  melwris  oltuam, 

Quam  tulit  inucnto  fida  columbafiolot 
Conttnub  fiiluiz,  njiflque  affurgerc  montes, 

Etftaes  terra ,  qunefimt  ante,  redit. 
LoioLca  ratis  totidcm  quoquc  condita  luflris} 

Aufbicium  fiecli  tam  melwris  habes. 


Socie- 


52  IMAGO   PRIMI   SJECVLl  SOC.    IESV. 

Societas  aeternitatem  intuetur. 


Non  efl:  mortale  quod  opto. 

CVrritur ,  &  longd  petitur  teres  annulus  hafld : 
Hoc  muat :  b<ec  ardens  pr<emia  curfus  habet. 
aAnnule  principij  femper  redeuntis  imago, 

Decurfe  merces  non  inhonora  <-vi<e; 
Tu ,  LoioU<e  qu<e  meta  fit  njltima  genti , 

Exprimis ,  ($r  curfu  quidpetat  illafuo. 
Currit  ad  Euphraten,  &,  qui  tugafrangitt  Araxem$ 

Currit  &  adfontes,  aduena,  CN^ile,  tuos. 
Currit  ad  ALtbiopes,  e^  aduflos  fohbm  Indas  ,• 

Currit  e>  adgemin<e  dijfita  Kegna  lau<e. 
Currit  ad  extremos  hominum  laponafque  Sinafque, 

Quofque  ^Molucafuis  barbara  claudit  aquis. 
Currit  e>°  adpopulos  humano  fanguine  paflos, 

Et  quos  occiduce  Tethyos  ^vnda  ferit. 
Diuerfl  curflts  -,flnis  tamen  omnibtu  <-vna  eft, 

Cum  mortale  nibilnjota  laborque  petunt. 
Trans  Indum  gemmas  alius  flbi  cogat  (efr  aurum, 

oAtque  alias  alio  littore  quctrat  opes : 
Quotrere  quod  ga%as  zArabum ,  quodfecula  njincat, 

H<ec  noflrxfemper  gloria  gentis  erit. 


IMA- 


I  M  A  G  O 


$3 


PRIMI  SjECVLI 

SOCIETATIS   IESV- 
LIBER     PRIMVS. 

SOCIETAS    NASCENS. 

CAPVT    PRIMVM. 

Cur  dwerfes  tem^orihm  dwerfe  'Keligiofornm 
Ordines  nafcantur. 

A  c  R  o  s  Religioforum  Ordines  a  Dco  excitari, 
quam  conftans  tam  vera  eft  re&e  fcnticntium  per- 
fuafio :  fedcur  in  tempora  tam  diuerfa  fingulorum 
ortus  ac  veluti  natalesdigerantur,  non  perinde  no- 
tum  eft  omnibus.  Ceterum  etfi  arcanorum  cade- 
ftium  cxca  plerumque  fit  inueftigatio  $  non  ita  ta- 
men  humanis  haec  oculis  femper  fubducit  Deus,  vt 
nullum  eorum  numquamoftcndat.  quae  dum  luce 
fua  vclutper  nubcm  erumpunt,oculos  noftros  ad  fui  contemplationem 
inuitant,  Quippe  cum  Deus,  quafi  maieftate  pofita ,  veloque  didudto, 
aperit  coniilia  fua,  iam  intueriilla  faseft  atqueexpendere,  non  tantum 
venerari. 

Obferuarunt  pridem  viri  fapientiflimi,  qua  partc  laborare  aut  vetu- 
ftate  torpere  nobiliores  aliquae  EcclefLx  partes  caeperunt,  &  labandi 
pcriculum  minari ,  continuo  a  vigili  illa  aeternae  Mentis  prouidcntia 
laborantibus  fuccurri ;  idcjue  effici  vt  affli&a?  recreentur,  ac  pnftino 
vigori  fibiqucreddantur.  Accepimus ,  quo  tempore  nata  cft  Socictas, 
non  paucos  facrorum  Deo  hominum,  quibus  animarum  iuuandarum 
incumbebatcura  (qiux  fuit  illorum  temporum  corruptcla  )  Dci  fuicjuc 
hegligentes,  otio  magis  ac  defidiaequam  pictatiac  muneri  fuo  deditos, 
clanguilfe  \  perexiguam  in  multis  do&rinae,minorem  in  quibufdam  vir- 
tutis  fuiflccuram:  hinceorum  qua:  fcqui,  qua:  fugere  oporteret,  maxi- 
mam  populi  ignorantiara;  hinc  in  auaritiam  ,  libidinem ,  Dci  contcm- 
ptum  &  inomne  flagitium  praecipitem  curfum.  Tali  icrum  ftatu  quid 

G  5  cxfpc- 


Conjilia 
Dei,  cttr 
iiohos  Or- 
dwes  in- 
jhtnat,  ejfe 
vt  Eccle- 
fi&  labo- 
rantifnc- 
currat. 

Florimun- 
dus  dc  Ori- 
eine  hxref 

hb.i.cap.ig, 


54  IMAGO    PRIMI  S.ECVLI   S  O  C.  IESV. 

exfpectari  poterat,  nifi,  vt  hcerefes  ( quod  contigit  )  &  errorcs,  qua  data 
porra,  plenofeagmine  effuridcrent ,  &  in  vrbes  ac  populos  iam  viciis 
iiiis  corruptos  fubita  contagione  longc  latccjue  grailarentur.  Exorta  So- 
cietate^  tandem  refpexere  fefe  •,  &;  veluti  e  longo  veterno  exciti ,  multi 
quod  erant  officio  ac  dignitate,  mbribus  ctiam  ac  virtute  efle  ftudue- 
riint.  Ipfi  frequenter  audiuimus  a  fenibus  memorari,  vbicumque  Soci©- 
tas  veftigium  pofuiflet,  aliam  continuo  rerum  faciem  exftitillc;  &  pro 
impictate,  ignorantia,  luxu,  rei  Chriftianas  peritiam ,  religionem ,  pro- 
bos  caftofque  mores  celeriter  effloruifle.  Qux  dum  narrarent ,  lacry- 
mas  gaudij,  quod  intimis  pectoribus  fentiebanr,  indices  Lxpe  non  con- 
tinebant;  quod  in  ea  vfque  tempora  vixiflent ,  quibus  videbant  colla- 
pfam  pietatem  erigi,  nec  iam  virtutem  minus  y  quam  prius  vttia,  inua- 
lefcere  &c  coli.  Hoc  vbi  in  obferuationem  magis  magifque  incurrit, 
iidem  iam  fe  felices ,  imo  calamitates  temporum  prope  felices  voca- 
bant,  quibus  par  eflfet  magnitudo  folatij,  quod  optauerant  magis  quam 
fperauerant:  nec  finemfaciebantDeiconfilialaudandi ,  quod  tam  op- 
portune  Socictatem  orbi  dediifet.  Similem  faciebant  perito  Medico, 
cui  fatis  non  eft  vim  ardoremque  morbi  iucttnda  quadam  grataque 
magis  quam  efficaci  frigoris  temperie  lenire;  fed  propofitum  ac  certum 
eft  cauiTam  radicemque  mali  perfeqni ,  &  funditus  tollere:  ita  Deum 
aiebant,  citm  videretcorruptelam  in  vulgus  ferpere ,  illi  Ecckfix  parti, 
quas  ceteras  fctuare  debebat,  medicinam  facere  voluifle,  vt  felici  rerum 
conuerfione  fanitatem  populus  ab  illis  iterum  reciperet,  a  quibus  ante 
nonnihil  hauferat  contagionis.  Atque  hxc  multorumfuit  opinio. 
jtlttrs  ^]ij  vt  qL1ifqUe  pro  animi  fui  iudicio  fert  fcntcntiam ,  qui  diligef- 

caufa,vt    ,  \ 5         t        l        r  .    .     .  f  .  ?  n  5 

varietas  Dant  decorem  domus  Domini,  m  eumque  penttus  erant  tntenti ,  lua- 
tempefiiua  uem  Dei  prouidentiam  hic  admirabantur ;  qua  Ecclefiam  fpeclabili 
ustoMittt  ^110^111  Ordinum  difcrimine  adornare,  &  pukherrima  circumami- 
clam  varietate,  velut  ad  elegantiam  pergeret  expolire :  non  vt  animds 
piorum  tantum  oblecTaret,  fed  vt  oblectatione  deltnitis  cumulatius 
prodeflet:  &  quem  iii  modum  alimenta  ,  qux  ad  vicTum  mortalium 
neceffaria  erant,  varia  fecit,  fingulifque  voluptatem  fuam  permifcuir, 
ne  deeflet  quod  tam  vario  hominum  palato  allubefceret ;  ita  varios  in 
Ecclefia  Ordines  ab  eo  excitari  prardicabant,  vt  quibus  eflet  animus  Dei 
confiliis parere,fi  hinc  abfterrerentur,  eflet  vnde allicerentur.  Quamdiu 
quidem  faftidio  non  vexaremur,  tanta  varietate  opus  nonfuille.  Sicut 
enim  primorum  hominum  ftomachis  valcntibus  obuias  fruges,  inuen- 
tafque  in  arbuftis  baccas,  vel  ad  neceffttatem  fttfTecifle,  vel  ad  honeftam 
voluptatem:  ita  vitam  Apoftolicam  recenti  acvegetx  primorum  Chri- 
ftianorum  virtuti  fanctitate  illafuafatis  acceptam  fuifle ,  quam  proinde 
a  principio  tanta  varietate  &  apparatu  Deus  non  condiuerat;  fed,cum 
fenfus  populi  vna  cum  monbus  eflet  mutatus ,  faftidium  illud,  quo  ple- 
rique  facros  homines  vitio  fieculi  auerfabatitur ,  recenti  hac  opportuna- 
que  varietate  depulifle,  &  in  reuerentiam  amoremque  vertiffe. 

Rurftts,  vt  condcndoOrbi  diesplttresimpendit,  licet  vno  tetnporis  • 
momcnto  totum  opus  omnibus  fuis  numeris  potuiflet  abfoluerej  ita 
eum  cxornandas  Ecclcfiaj  fux  alias  atque  alias  a:tates  aflerebant  dedi- 

naife. 


trtra 

vt 
noms  ba- 


LIBER   PRIMVS.    SOCIETAS   NASCENS.  $5 

nafTe.  Cuj.n  igirur  hoc  fxculo  hacrcticorUm  impicras  vencrabile  &  fi- 
crum  Monachorum  nomen  per  calumnias  acque  mendacia  ludibno  fi- 
mul  &  odio  expofuifleCj  referuatam  in  hxc  tempora  Sociecacem,qua?  $c 
eflet  Ordo  Religiofus,6c  m  fe  maxime  variusj&  tamen  ab  aliis  ita  difcc- 
deret ,  vt  Monachorum  neque  numero  neque  nomini  accenferetur ;  &' 
quamuis  Ordo  eflet  mendicaiis ,  gratis  tamen  feruiret  aliena?  faluti: 
Deum  itaque  tam  multiplici  hominum  ingenio,  tamque  varise  animo- 
rum  procliuitati,  fapiencifltme  confuluifle,  ac  velucobfecucum,nein 
tanta  familiarum  copia  dceflct,  ad  quam  pra:  ceteris  fua  quemque  ani-' 
mi  propenfio  fortiter  inuitaret,  diuinus  impulfus  blande  compelleret. 
Et  profecTo  ita  res  habet.  quam  multi  ad  certum  vita:  P.eligiofx  genus 
animum  adiecerunt;  qui,  fnion  cxifitiiTet  is  Ordoquem  aliis  practule- 
runt,a  ceteris  fortaflis  abhorruiiTenc  omnibus  ?  quam  mulci  in  hanc 
Societatem  conuenere;  qua:  nifi  fuiflet,  numquam  de  confiliis  C  h  r  i- 
s  T 1  fequendis  confilium  mentemcjue  fufcepiflent?  Ita  hi  ex  ingenio  Sc 
indole  fua  fentiebant. 

Plures  tamen  principem  cauflam  crediderunt,  vt  nouas  fiitana?  ma-  Ter 
chinationes  nouis  praefidiis  Deus  infringat,  &  opportunaauxilialabo-  " 
ranti  Reipuhlica:  firae  111  tempore  fubmittat :  qui  vt  prouidentiam  fuarri  refibus  0?- 
paternamque  curam  clarius  manifeftet,  inde  folet  interdum  fubfidia  ?•"****• 

1  ■     •       \    r  t  (         n    1       •          ri     U  ■  r  Genebrjr- 

petere,  vnde  minune  lperes.  Ita  cum  Pelagtus  &  Mancs  omni  rurore  dus.nchro- 
vexarent  Ecclefiam,  quis  vmquam  opem  contra  hoftem  ex  ipfo  hofte  ci^/jT,' 
fperaflet  ?  Auguftinus  tamen  ex  illa  ipsa  facTione  &  colluuie  aduerfus 
illam  prodiic,  iamque  vi&oriis  infolentem  elatamque  proftrauit,  fre- 
git,euertit;  non  alicerquam  olim  Panlus  Iuda:orum  vim  atque  rabiem 
maximedebilicauic  atque  contudit ,  quam  vnus  omnium  maxime  ar- 
mauerat.  Noftrisquoque  tam  miferis  remporibus,  quis  putaflct,  Eccle- 
ilat,  quam  tot  eruditione  vanaque  eloquentia  inflati  homines  inuade- 
rcnt,  fuppetias  ferendas  ab  illitterato  &  rudi  milite ,  eumque  futurum 
liuius  a:ui  harreticis,quod  olim  Neftorio  Gyrillus,louiniatio,Heluidio, 
Vigilantio  Hieronymus ,  Ario  Athanafius  ?  Ita  aduerfus  Albigenfes, 
quorum  infclices  reliquix,  tefte  Florimundo,  necdum  funt  penitus  ex-  S-kJ^JJ 
tinct-a:,  nobile  illudathletarum  par,  Dominicum  &  Francifcum  ,  velut 
,in  aciemac  puluerem  Numen  eduxit:  omncs  hoftefuo  tanto  forciores 
ac  feliciores,quanto  meliorem  cauflam  propugnarunt. 

Cumigitur  porcentum  lllud  orbisterrarum  &  funefta  peftis  Marti- 
nus  Lutherus  religionem  omnem  ex  animo  prius  excuflifler,  ac  tan- 
dem  vna  cum  vefte  omnem  eius  fpeciem,  ipfamque  peccandi  verecutv- 
diam,  exuiiTec,  &  impium  Poncifici  Ecclefia:que  bellum  indixiflec;  Flotc1™',n(lus 
nonne  aduerfus  lllutn  in  arenam  prodiic  Ignacius,  homo  milicaris,  qui,  Genebrar- 
depofico  fago,  humilem  lacernam  vnaque  vircutem  &  ardorem  induit,  smkz  To. 
&  nouos  nouae  militias  confcripfit  focios ,  quorum  incrmis  pietas  dc  Jd{;b^de, 
armata  impietate  triumpharec  ?  Non  dcerant  quidem  tunc  fiue  facro-  intHt.  so- 
rum  Prxfules,  fiue  illuftrcs  in  Ecclefia  Ordines,  fiue  graues  Theologi,  c'c 
quorum  eruditio  <Sc  fancTitas  magno  aduerfus  cam  pcftcm  erat  vfui : 
icd,  ne  verfutiflimi  hoftis  aftutia  plus  virium  ad  inuadcndam,  quam 
diuina  fapicntia  ad  propugnandam  Ecclefiam  adfcrre  viderctur,-  noua 

fupple- 


Htreft 
quaMHilt 
tnali  m 
Furopam 
inmxtrit* 


£».  Hieron. 
1.  7-  m 
Ifaiam. 

Coftcius  in 
rrxfat.  En 
chir.  Con- 
ttouerf. 


$6  fMAGO   PRIMI  S.ECVLI    SOC.    1ESV. 

fupplementa  contranouas  machinationes  fubmifit,  qua:  integra  &  re* 
centia  reftaurarem   pugnam ,  fuocjue  ardore  inflammarcnt  aliorum 
animoSj  fociorumque  virtutcm  fubleuarent  fua.   Retentium  quippe 
milkum  vt  nouus,  ita  maior  fere  eft  ardor;  dumque  verecundia  &  lau- 
danda  amiulatio  nojn  patitur  fatigatos  tironibus  cederc,  languor  fepe 
vertitur  in  virtutem,  &  hoftis  pro  fperata  victoria  multiplicem  vndi- 
que  ex  inopinato  accipit  cladem.  Et  vero  nouas  forteicjue  fuppetias 
exigebat  frculi  prioris  calamitas.  Ccnuellebatur  miferandum  in  mo- 
dum  toto  fere  Septemtrione  Rcligio,,  iamque  ferpebat  ad  Oceanum 
haerefis;  quae  velut  flamma  copiofum  na&a  pabulum,  fufo  celeriter  in- 
ce.ndio  omnia  longe  latcque  depafcebat.  Quippe  mox  a  Lutliero(ue 
quid  de  Anabaptiftis  dicam  )Melanchthon,  Carolftadius,  Zwinglius, 
Bucerus,  Oecolampadius,  Caluinus,  fimilis  parenti  foboles  ,  prodiere: 
&c  ab  illo,  &  inter  fe ,  &  fecum  ipfi  non  mintis  diflenferunt,  quam ,  vt 
ferunt  fabula:,  illa  fubito  nata  e  draconis  dentibns  militia.  vna  tamen 
omnium  &  concors  ineo  erat  voluntas ,  vt  nihil  religionis  pra'ter  no- 
men  inanc  feruarent.  Etenim  ex  catollebant,  quidquid  libido  &  ani- 
mi  mollities  horreret.  Itaque  accubantes  in  conuiuiis,  vino  langmdi, 
cibo  confedti,  facrofan&a  Fidei  myftcria  damnabantj  &  quidquid  Bac- 
cho  &  Venere fuggerentibus  eruclabant,  pro  cadefti  volebant  efle  do- 
clrina.  In  facrarum  Litterarum  interpretatione  non  fenfum  ,  noh  Dei 
mentem,  non  Patrum ,  non  Conciliorum  auctoritatem,-  fed  libidincs 
fuas  in  confilium  adhibebant,  &  deliramenta  fua  pro  diuinis  oraculis 
palTim  venditabant.  Nec  religio  erat  Dei  verbum  adulterare,  ant  etiam 
e  ficrorum  voluminum  numero  euellere  libros  totos ,  fi  nimis  aperte 
infahiae  (ux  aduerfarentur.  Hoc  aufi,  quod  flagitium  non  auderent? 
Nullum  prope  tam  erubefcendum  erat  fcelus,  cuiex  Euangelio  illo  fuo 
patrocinium  non  qustrerent:  hinc  nullaapud  eos  caftimonia ,  nulla  vo- 
torum  religio,  nullaieiunia,  nulla  facrorum  ,nulla  Dei  praecipientis  aut 
vetantis  reuerentia.  Peftifera  interim  dogmataauide  hauriebantur  a  ru- 
dibus  populis  in  folatium  delinquendi,  prona  femper  in  peius  naturj, 
fibi,  vt  fit,  libenterobfcquente.  quo  quifque  impetu  cupiditatis  fuae  ra- 
piebatur,  hoc  putabat  aut  oportere,  antlicere.  Itaque  Deum,  Diuos, 
hominescertatimviolabant.  adeo  non  fatis  efle  videbatur,  fi  moribus 
fuis  aflererentillud  DiuiHicronymi  dic1:uin,nemineiii  efletam  impiunt 
quem  haefeticus  impietate  non  vincat,  niii  etiam  inter  fe  de  palma  im- 
pietatis  contenderent.  Merito  igitur  Theologus  ille  eruditione  &  vir- 
tute  clarus  fcripfit,  aliud  ad  aiiimarum  exitium  danriones  non  efTe  fa- 
cturos,  fi  humanafpecie  in  terras  venirent.  quidquid  enim  ad  fcelerum 
horrorem  incitat,  quidquid  virtutem  acpietatem  commendat;  hocom- 
ne  tamquam  aniles  fabulas  explodebant,  atqueex  hominum  animisac 
memoria  ibant  euulfum.  Tam  robufta:  interim  erant  impudentiae,  vt 
puriflimi  fe  fontes  Euangelij  recludere paflimiadarent, cum  aditum  ad 
omnc  nefas  omnibus  apenrent.  Quod  Euangelium  durn  propagant, 
rapinis,  cxdibus,  rebellionibus  omnia  permifcentes,  facrilegiis  fuis  fpe- 
ciofum  Reformata:  Religionis  titulum  imponcbant;cxlum,flagitioruni 
pretium ,  fuis  aiVeclis  addicentes,  modo  crederent  eofe,  quamuis  per 

facri- 


LIBERPRIMVS.    SOCIETAS  NASCENS.  57 

facrilegia  &  libidines  fuas,  ire.  Catholicos  vero,  auitae  Religiqnis  tena- 
ces,crudelifhmetrucidabantj  vtquibus  aeternam  vitam  auferre  non  po- 
terant,  hanc  faltem  eriperent.  Nec  xtati ,  nec  fexui  parcebant.  Chri- 
ftiani  fanguinis  inundatione  Regna  integra  cruentarunt.  voluptas  ca- 
ptabatur  ex  innocentium  fuppliciis,  tam  barbaris  &  horrendis,  vt  pri- 
fcam  tyrannorum  immanitatem  faciat  mitem  huius  comparatiorvtuue 
ad  carnificinam  tantam  damnarentur,  fatis  erat  criminis  Catholicum 
cife.  Sed  quid  harc  refero,  perinde  ac  fi  harrefeos  facrilega  facinora  vel 
fummatim  numerari  queant?  defleri  poflunt,  11011  narrari.  ESaxonia 
igitur  peftis  ha:c  prodiens  Germaniam  fere  totam  occupauit:  indead 
Aquilonem  &  Orientem  conuerfa,  Daniam,  Noruegiam  ,  Sueciam, 
Gotthiam,  Pannoniam,  Hungariam  populabunda  vaftauit.  Tum  ad 
Occidentem  &  Meridiem  pari  celeritate  delata,  Galiiam  inuafit;An- 
gliam  deinde ,  Scodam ,  Hiberniam,  penitus  funeftauit.  Ita  ab  vno 
Saxone  temulento  lacerata  in  membris  fuis  Ecclefia,an  opus  non  ha- 
buit  auxilio  nouo  &robore,  quo  vel  damna  fua  repararet,  vel  bac- 
chantem  illam  furiam  compefceret  ?  Opus  habuitprofe&o,  &  datum 
eft  tanto  potcntius,  quanto  clades  erat  nocentior.  Ignatium  cum  Lu- 
therocommifit  Deus ,  metuendum  hofti  aduerfarium ,  quia  profliaa- 
tiffimx  impietati,  inuicta  arma,Chriftianas  virtutes  obijcientem.  Lu- 
theri  afTeclis  Societatem  fuam  oppofuit,  quas  tantum  flagkiorum  hor- 
rorem,  quantam  hairefis  fcelerum  licentiamjtancum  amorem  pietatis 
in  terras  &  regna  inueheret,  quantum  illa  virtutis  odium  incautis  po- 
pulis  inftillabat :  non  minus  denique  humanam  falutem  munirct, 
quam  illa  affligeret.  Satis  vt  apparear,deploratiiiimo  illo  temporeSo- 
cietatem  a  diuina  prouidentia  excitatam  ;  vtEcclefia  nouo  praefidio  au- 
cta,  tam  ingentia  ftragis  imminentis  accepta:que  damna  felicius  vel 
amoliretur,  vel  refarciret. 

CAPVT     SECVNDVM. 

Socktas  <rufttkinm  prxdifia. 

VT  imminentes  populis  clades ,  ita  magnas  felicitates  Deus  orbi  Tr^duti^ 
frequenter  pmiuntiat  prodigiis,  fignis,  vaticiniis :  illas,  vtim-*«  bono- 
J)ios  metu  potius  emendct,  quam  pcena,  &exitium  in  falutem  vertat;  rHm  m?~ 
las,  vt  foletur  bonos,  &  aerumnamra  acerbitates,  quae  illos  vrunt,  miti-  wTfJu- 
get,  ac  pofteritatis  gaudia  cum  illis  communicct.   Certa  fiquidem  me-  l*m >  cr 
liorum  fpes  a  prxfenti  malorum  fenfu  furrim  abducit  animos;  &  c\nx^olac'Hm: 
tempore  feparata  funt,  plena  voluptatiscogitatione  iungit,  vtfepenon 
minus  iuuent  exfpedata,  quam  accepta  delectent.  Ncc  minus  pofteris 
duplicatur  gaudium,  cum  quod  amant,  id  antequam  elTet ,  Dco  pecu- 
liariter  curx  fuiffe  intelligunt;  fecjue  eo  bono  plene  frui,  cuius  fola  ex- 
fpcdationc  maiores  illorum  votoque  gaudebant.  Crefcit  etiama  vati-  «**»* 
ciniis,  rerum  qua:  fic  prxdicuntur ,  maieftas  &  reuerentia.    Quis  enim  2SI»T" 
dubitet  de  illarum  fan&itate,  quas  Veritas  ipfa  antclaudat,quam  ter- 
ris  oftendit?  Certe  diuinum  quiddam  eis  inefle  oportct,quseeciam  ante 

H  ongi- 


58  IMAGO    PRIMI    SJECVLl  SOC.   IESV- 

originem  fuara  a  Numine  quodammodo  cbnfecrantur  &  commen- 
dantur  pofteritati  priiis,  quam  vel  illx  vel  pofteritas  elVe  cceperunt.^  His 
adde,  huiufmodi  vaticinia  amoris  quxdam  elVe  eaque  perfpicua  figna: 
qui ,  fi  exilis  eit ,  celare  fe  potcft ;  immenfus ,  erumpit,  nec  arcanorum 
patiens  cft.  Christvs  igitur,  quia  Ecclefiam  fuam  tenerrimo  fponfi  a- 
more  diligitj  non  fuftinuit  Societatem  fuam  fuppetias  llli  laturam  tarn 
diu  occultare,  doncc  eam  orbi  darcr.  Prxlibandum  crat  fxculis  priori- 
ftintob-  busillius  gaudium.  Sed  futurorum  prxdicriones  quam  verx,  tamob- 
fcnrt,  &   fcutxi  neque  alitcr  fere  lucem  folent  accipcre,  nifi  ab  eucntis;  qux  prx- 

ab  ittentii  i     ...  , ,  .     r      i     ,   .        ■        •    1  1  \ 

incemac-  nuntiata  tuiflc,  nullum  ipfa  dubitationi  locum  relinquunt, cum  omni 
eipimt.  ex  parce  vaticiniis  fuis  relpondent.  Quam  aperte,  quam  non  inuolutc 
(  vc  nobis  iam  videtur)  &  fine  ambagibus  locuti  funt  Vates  de  venturo 
in  orbem  humanx  falucis  aiVercore  Chri sto  ?  Eum  omnes  canebanr, 
promittebant,  &  ceuprxfentem  pxne  certatim  deprxdicabant.  Viuis 
adeo  illum  coloribus  Ifaias  depinxit ,  vt  rerum  geftarnm  hiftoriam  fcti- 
pftiVe  potius,  quam  quofdam  Ipei  tantum  radios  ftri&im  veiut  per  nu- 
bcm  emkantes,  vt  Vatibus  mos  eft,  oftcndiflfe  videatur.  Quam  tamen 
omnibus  qui  lllum  ante  legebant,vifus  eft  obkumsW bfecro  tt,inquit  llle, 
Aft.  8.  dequo  Propbeta  dicit  boc?  defe,  an  de  alw  4/^00? Poteftne  muolutius  aliquid 
elle,magisque  cxcum,quam  fi  non  appareat,  quo  de  homine,  aut  qua 
de  re  fitfermo?  Apoftolis,  quos  ipfe  Seruatortam  diu,tamque  accurate 
erudiuerat,  non  intelligebantur  Scripturx  (  fic  Hebrxi  vocabant  facra 
Vatumvolumina)  donec  infufo  de  cxloSpiritu,eorum  ingenio  quafi 
accensa  per  noctem  face  prxluxiiVet.  Quid,quod  Pontifices  ipfi,  qui- 
bus  incumbebat  diuina  oracula  interpretari,  longe  fibi  alium  Meiliam, 
moribusque  &  apparatu  a  Christo  plane  diuerfum,  finxerant  &  ex- 
fpettabant  ?  Et  quamquam,vt  diuinx  legis  ac  voluntatis  interpretes,  ve- 
teraque  euoluerent,  ac  noua effarentur ;  fe  tamen,  vtCaiphx  concigir, 
non  capiebantipfi ,  fuaque  lllos  oracula  fallebant.  Adeoquafi  obfcura 
fub  nube  occulcan  folcnt,  qux  venientes  anni  affusa  euentorum  lucc 
paulatim  euoluunt  ac  produnt;  nec  aliter  fere  humanx  mentis  acicm 
ludunt,  quam  qux  oculis  cminus  obie6ta,dubia  fui  fpecie  illos  quan- 
tumuis  fixos  intentosque  fallunt.  Moueri  videas  eminus  quidpiam; 
led  fimul,  an  feipfo,  an  ab  alio,  ambigas:  li  edita  quietaque  ftetmoles, 
turrim  te  videre,  an  arborem  ,  dubites:  fi  progredi  cernas,  ob  interual- 
lum  tamen  hominem  a  iumento  fxpe  non  difcernas,quamuis  tam  acu- 
tum  videas  quam  aut  aquila,  aut  ferpens  Epidaurius. 

Nos  igitur,qui  facrorum  voluminum  arcanosfcnfus  eminus  tancum, 
&  oculis  deficientibus  fequimur,  &  ad  quos  temporum  &  xui  vitio  non 
omnes  libri  diuini  peruenerunt ,  in  tencbris  verfamur  multo  denfiori- 
bus :  ac  tum  dcmum  vaticinia  perfpicimus,  cum  qux  ab  illis  eminUs,  Sc 
velut  per  ncbulam  oftentabantur,  cominus  tandem  pulsaque  nube  pro- 
pius  intuemur.  Tumvero  iucunda  memoriarepetimus,  qualis  ante  res 
vifa  fuerit,  quid  dubios  reddidcrit,  quidvc  Iatuerit,  cur  vfque  ade6 hal- 
Ecckjia  a  lucinaremur.  Sed  vtco  veniamus,  qud  hxc  tendunt;  Sacra  veteris  xui 
Trophctu  oracula  idcam  quamdam  Ecclefix  defcriptionemdue  cxhibent,  indea 

delcnPta.    _  ,      '  „  .  ,  ,{.  *  r 

Christi  aduentu,  Rcgmque  ems  conlhtutione,  pertmentem  vique 

ad 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.        59 
adfmilorum  omnium  decurfum  vltimamque  metam  ;  &  iniis  defcri- 
bunt  tempora  in  quibus  verfamur.  iubent  enim  Ecclefiam  in  primis  Prtmonita 
fecuram  elfe  de  vietoria  >  quamuis  impietas  omnibus  inferorumarmata  fe  ^/'JT 
furiiSjOmnes  in  illam  vires  &  rabiem  effundat  atque  confumat.  Vide-  Cuntate% 
bitur  quidem  interdum  iis  tantum-non  fuccumbere:  fed  opportuno  au-  vi&orik 
xilio  fubleuabitur  a  Duce  &  Imperatore  fuo;  &  ex  metu  luctuque  ita  co"firm<t- 
recreabitur ,  vt  lacryma:,  quas  dolor  expretTerit,  gaudio  manare  per- 
gant.   Quemadmodum  belli  Ductores  hoftium  confilia  &  conatus, 
quos  per  exploratores  cognouerint,  militibus  folenc  exponere,  ne  ad 
improuifas  lrruptiones  trepidi  arma  fortailis  &  animosabijciant;vtque 
periculis    animofius  occurrant  ac  refiftant ,  eos  propinqua  copiarum 
auxiliarium  fpe  confirmare ,  certamcjue  ab  his  victonam  polliceri: 
denique  fuum  in  illos  commendare  amoremj  curam,  liberalitatem ;  at~ 
que  ita  fa:pe  illos  acccndere,  vt  a  periculis  ipfis  &cladibus  animos  fu- 
mere  videantur.  Eumdem  in  modum  Deus,  qui  Ecclefiam  fuam  in  ho- 
ftico  militantem,  in  apcrta  quandoque  &  extrema  difcrimina  videt  ad- 
ducendam,  fpem  eius  certiflimiserexic  promifIis,forequidem  vtacer- 
rime  oppugnetur,  &  in  magnas  redigatur  anguftias;  fed  tandem  vc 
caufsa,  ita  bello  victricem  fore.  Tempora,  quibus  fuperiore  a?uo  af- 
fiigebatur  Ecciefia,  iam  tum  Regio  Vati  oftendit,  eiusque  verbis  pra>  p^j  6  • 
monuit,  non  dcfuturos  proditores  fuommcjue  defertores  caftrorum,  qui 
ciuile  quafi  bellum  per  feditionem  excitarent.  Sed  nonne  promittit  fe  gotietas 
laboranti  pro  voto  fubuenturum,  profusaque  in  affli&os  liberalitateUsv  £c- 
femper  vfurum  ?  &  cum  infirmabitur ,  qua:  opem  ei  ferac,  opporcune clt$*     *~> 

r    ■  -«•'  1        •    l       •  i\  r  ranti  pro~ 

conicnpcurum  nouam,  muictique  robons  legionem,  quam  adeo  fuam  mjJ 
fuocjue  nomine  volec  appellari  ?  Certe,  qui  fequentia  vadcinij  verba, 
quique  quar  euenerunt  expenderit;  Societatem  Iesv  laboranti  Eccle- 
i\x,  cocque  fuorum  defeciionibus  mfirmatz ,  in  tempore  fubmilTam, 
nonobfcure  fatebitur  adumbratam.    Cum  enim  ab  armata  perfidia 
cingeretur  vndique  &  inuaderctur,  &  afuis,  qui  magno  numero  re- 
bellabant,  premeretur  atque  wfirmaretur  $  an  non  Deusomniain  me- 
lius  vertit,  atque  ex  hac  ipsa  feceftione ,  mollibus  &  ignauis  quafi  refe- 
ctis,illam  longe  fecit  illuftriorem  ac  valentiorem  ?  quippe  fpurix  illi, 
deliciisque  fradfcx,  &  fe  tantum  corporaque  fua  curantium  turba:  fub- 
ftituit  Societatem ,  legionem  illam  fuam  ;  qua:  &  eius  veftigiis  quam 
proxime  conaretur  infiftere ,    &  hoftibus   intrepidc  fe  opponeret. 
Obfcuritatem  fententia:  Dauidis  faciebat  vocabulum  Hebrxum  rrn 
haiath ,  quod  quidem  cohortem  fiue  focietatem  fignificat ;  ob  nomi- 
nis  tamen  ambiguitatem ,  vt  facile  fit,  Interpres  verterat  in  vocem 
ammalia:    qua  verfione  nihilominus  pofita,    adhuc   eodem  fpecta- 
repoteft  oraculum,  vt  eleganter  demonftrac  Velafquez  nofter.   SedTom.i.i» 
res  adhuc  abfens ,  aciemcjue  dubiam  fubterfugiens,  illud  haud  paulo pEV<t- 
reddebac  obfcurius.  Euenca  cum  vacicinio  conferamus.   Quam  longeannot'9" 
patetad  Orientem  Afia,  quam  late  ad  Occidentem  Amcricaexcurnr, 
quamvafta  ad  Mcridicm  prorenditur  Africa,  pertamimmenfa  terra- 
rum  fpatia  vcrus  Dei  cultus  pridem  exoleuerat.  in  Europa,  parte  or- 
bisminima,fupererac  Ecclefia;  fed  feditione  belloquc  inteftino  mifere 

H  z.  lacera- 


-  >tatu 


60  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.   IESV. 

lacerabatur ,  ciira  Dcus  opcm  illi  ab  xuo  promillam  ferens  ,  iuffic  anU 
?naliafua  babitare  in  ea>  fiuc,  vc  fonat  Hebraea  vox,  Societacem  fuam, 
cohorrem  fuam,  legionem  fuam^iufOt  habitare  in  cd.   Cum  audis  amma- 
liaftta  in  auxilium  mittere,an  equos  generofum  animalj  an  elephantos 
ingeniofam  belluam ,  &  militiae  idoneam ,  an  tigrides ,  an  leones,  &  (i 
quas  funt  his  auc  ferociores  aut  fortiorcs  fer#,mitTurum  in  hoftes  arbi-* 
traris  ?  id  fi  opinaris,  procul  aberras  a  vcro.  Sua  ammalia  fuos  vocat  mi- 
lites,  quorum  robur  &  virtutcm  apud  aliUmVatem  animalium  notis 
figurisque  defcripferat :  non  aliter  quamSeraphim  &  Cherubim,fum- 
mos  feliciflimosque  militix  cadeftis  Principes  ,  animalium  fimilicudU 
ne  adumbrauerat.  Ita  fe  Numcn  captui  noftro  accommodat:  vc,qua5 
fcnfibus  noftris  fubducuntur ,  aliqua  camen  racione  incelligamus.   Scd 
quae  &  qualia  facit  fta  illa  ammaliat  Videamus  enim,anSociis  I  es  v 
nomen  hoc  conucnire  poflit.  Dat  animalibus  fuis  frontes  quatuor ,  vt 
in  omnem  mundi  regionem  non  per  interualla ,  fed  eodem  limul  tem- 
pore  oculoscircumquaq;  defigant.  Vmrmqucdque,inc\uh}ante  faciem fuam 
gradicbatur.  hocert,  gradiebatur  qua facies  fpecT:abanrjfpe£tabanc  aucem 
inomnem  fimulparcem,  Non  igicur  Europae  tantum  legionem  illani 
fuam  quafi  praefidium  impofuic,  fcd  in  hoftem  toco  orbe  fparfum 
emifit;  non  cancum  folicicus  feruare  conuulfae  Ecclefia:  reliquias,  fed 
ctiam  opprefia  reliqni  orbis  Regna  ab  immani  tyrannide  &  barba- 
rie  liberare.   Agnofcisnc  igicur  m  animalibus  his  Sociecacem  ?  de  qu3 
Pins  v.  iii    Pius  Poncifex,  Non  contenti ,  mquic,  terrarumfimbus,  vc  quorum  animis 
Sc  virtuti  vnus  orbis  non  fufficerer,  njfque  adOnentales  (efr  Occidentalcs 
Induts  quafi  nouos  mundos  penetrarunt.   Sed  cur?  an  vr  aurum  indc 
gemmasquc,  &  incognitas  merces  reportarent?  ^Terque  eorum,  inquir, 
fjnritualia  exeratia  etiam  Regna  ipfafidcm  Chri  sti  agnouerunt.  Vix  egrefli 
Societat     eraiK  ad  bellandum  bella  Domim ,  cum  Regna  integra  dicioni  Regis  fui 
**btfat    ^hristi  fubiecerunr.  lte,  inquitlfaias,^»ge/j  '-veloces.  Miliciam  hanc 
Propheta.  iifdem  ciculis  ornac  eodemque  honore,  quo  ca:leftem:  mo&o  animalia, 
Umx  is.    moc{0  Angslos ,  mox  alio  compellabir  nominc.    lte,  inqnir ,  Angeh  <-ve~ 
loces.   magnum  in  celericace  folec  efie  momcncum.    Itead gentem  con- 
uulfam  (efr  ddaccratam ,  ad  regiones  ab  idololarria  &  ha*refi  Tucluofifii- 
me  vaftaras,  pridem  refcillas  ab  Imperio  meo  &z  auulfas.   Ad  populum 
terribdcm,poft  quem  non  efl  alius.  ad  Iapones  &  Sinas,  vbi  concingec  vo- 
bis  vi&oria,  fed  non  incruenca.  Rigandi  func  agri  illi  veftro  fanguine; 
vt  in  iis  palma:  veftra:  laurexque  victrkes  lxcius  crefcanr.  Sxuienc  in 
vos  qui  populum  iftum  meum  conculcauerunt.    Sednepalmam  in  ma- 
nibus  veftris  timor  infringat:  audcce  modo  vinccre.    Si  cancurri  pugna- 
uericis,  vcl  cadendo  vincetis.  Ite,  &  longafpe  prope  fractum  populum, 
ac  diucurnx  ryrannidi  mifere  inrabefcenrem ,  in  libercacem  vindicace. 
Jte  per  ignora  prifcis  maria,  &  ceu  nubes  pet  orbcm  circum  vndiqueTw- 
late.   Nulla  vos    morerur  corporis  curandi,  nulla  commearus  cura. 
Quos  olim  mifi  fine  facculo  &  pera ,  nullius  rei  penuria  agloriofifiimis 
expedicionibus   recardauic   Neque  vos  decineant  eiufmodi  onera  Sc 
farcinx,  impedimenra  pocius,  quam  fubfidia  milicix  mex.  Accepco 
figno, ite,  njolate ;  &  vc  grauidas  nubcs  doclrinam  vcftram  vfque 

in 


Sull.Soci 


i.de  Iub.l. 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  6l 
in  vltimas  infulas  effundite  ;  meiquc  amoris  obfequiis  velut  cultura  fe- 
mentem,  quam  facitis,  foucte. 

Hxc  ego,  quiamagnifica  &  auguftaj  verecundarer  Societati  adfcri- 
bercj  nifi  opera  Dei  maniteitare,  non  tam  nobis  glonofum  efTet,  quam  Bcnzo 
illij  &  fiqux  dico,  a  me  eifent  muenta.  Sed  ciim  ab  mcorruptis  graui-  lc^f 
busquc  au&onbus,  Benzonio,  Lumnio,  Bozio,  &  Vlyile  Aldrouando  Io-  *«j«. 

...   K        r      ■         ■    ',  *        r  r  •    j-   •  r     r  Lumo.hb.t, 

alnsque,  Societati  tnbuantur,  cur  fas  non  lit  eorum  ludicium  ienlum-  com.ai.a- 
que  fine  inuidia  referre  ?  l^.e^ 

Habuitetiam  Vates  fuos  Ecclefia,poftquam  ex  vetere  illa  Iudxorum  Socictas 
in  au£iiftiorem  Deoque  masis  dignam  fpecicm  a  Christo  efl  reno-  VrAnHn~ 

0  ■  ■  &  /*        N  fl  Tf  *  fl       1  Uata  ^ 

uata:  quos  mter  pnmus  &  vnus  tere  celebratur  loannes ,  Apoltolus  s.hanne 
idem,  &  facrx  Hiftorix  accuratiffimus  fcriptor.    Is  in  eo  Ubro,  quem  Enangd, 
fcnbit  de  rebus  quas  in  Ecclefia  euenturas  a  Deo  acceperat,  vidille  fe 
ait  ftellam  de  cxlo  cadcntem ,  cum  quintus  Angelus  tuba  cccinit. 
Quid,  obfccro,dici  poterat  ad  rem  noltram  aut  opportunius  aut  cui- 
dentius  ?  Ecclefiam  carlum ,  Dodtores  ftellas ,  Angelos  du&ores  Ordi- 
num  evEcclefiarum  rectorcs,  quafi  facris  notis  defignari  nemo  ncfcir, 
quicumque  vel  mediocriter  in  facris  Litteris  eft  veifatus.  Hincaliquot 
ante  fxculis,velut  in  re  minime  dubia,  minimeque  obfcura,  S.Thomas 
Aquinas,  aut,vt  alij,  Anglicus,  quatuor  Angelisquatuor  Prxdicatorum  incnP.9. 
Ordines,  qui  fua  xtate  florebant,  defignatos  ait.   De  quinto  fic  inter-    F°''a 
pretatur  dicam,an  vaticinatur  ?  Alium  ait  Prxdicatorum  Ordinem  exata- 
tum  iriy  cum  alia  fuerit  barefis  exorta.   Quidquamnc  vcl  a  nobis,  qui 
prardictioncm  euentu  comprobatam  vidimus,  dici  pofkt  apertius  ?  Or- 
taeft  harrefis,  cumflella  de  cdo  cecidit,  ciim  Do6lor  Lutherus  ab  Ecclefia 
leceflit.  Quidcenfetis,Pannoni,tuqueBellarmine3  viri  facrarum  Litte-  aPu,i  ofor. 
rarum  peritiflimi?  DeEcclcfia,  inquiunt,  5c  cadelti  Religionis  vita,  re-  Jonc.t. 
pentino&;  horribilicafu  Lutherus  in  terram  decidit,  factus  de  Sacerdo-  ?c"fm- 

r  11  1  1  -  •  Prsfat.ad 

tc  proranus,  ex  paupere  locuples,  ex  cxlibe  &  continente  mantus  &  Tom. }. 
adultcr:  humilem  cellam  in  palatium,  facram  &  pannofam  veftem  in 
vanam  &  mollem,  victum  tenuem  &  parabilem  vertit  in  lautitias  Sz 
cupedias:  quique  propter  Christvm  agros ,  nummos,  liberos,  vxo- 
rem  contempferat ;  iterum  vxoris,  liberorum  pofieflionumque  caufsa 
Christvm  rcliquit,  &  Chritlianam  libertatem  in  libidinum  licen- 
tiam  commutauit.  Cecidit  igitur  flellay  erupitque  ex  inferis  hxrefis, 
cum  Ignatius,  &  illc  quem  ducebat  Ordo,  tubd  cecimt,  diuinique  Verbi 
prxconium  quaquauerfus  cocpit  extollcre.  Quifquamnc  igiturdubi- 
tabit,  an  magnum  illud  fuerir  bonum ,  quod  Ecclefix  vaftitatem  fuam 
lugenti,  &£  extremis  cum  pcriculis  conflictanti  Dcus  promifit  ?  quod 
oraculis  totics  repctitis ,  quod  verbis  tam  amplis  tamcjuc  magmficis 
commcndauit?  Ingens  profe&o  difcrimen  fuit,  quod  a  ram  mfami 
ruina  ftcllx  de  cxlo  cadentis  adiit.  Quippe  data  erat  ftellx  caducx 
clauis  putei  abyffi.  Bt  aperuit  futeum  abjfft:  ^r  adfcendit  fumus  putci,  ficut 
furrms  fornacis  magnx, :  e>  obfcuratus  efl  fol  ffl  aer  de  furno  putei.  Num- 
quid  enim  hi  quinti  Euangelij  buccinatores ,  diuinicultus  purxque  re- 
ligionis  lucem,  quam  extingucrenon  potucrunt,  errorum  caligine  velut 
denfo  fumo  inuoluerunt;  adcoqueSolemipfum  iuftitixDeum  proie- 

H  3  ctiflima 


Vit.fpkk 
sap.  i  £ 


61  IMAGO  PRIMI  SjfcCVU  SOC*  IESV. 
cliiTima  viuendi  licencia ,  veluc  obiecta  nube  ,  ica  obfcurare  conati 
funt,  perinde  ac  fi  omnino  non  elTct?  Sed  nolo  tam  funefto  argumen- 
toingentis,  quo  clades  illa  abunde  peniatur ,  folatij  fxcularem  hanc 
fccdare  laetitiam.  Eft  profecto  vnde  laudemus  Dei  benignitatem  vi- 
Pfii.70.  gilemque  curam  ,  qui  fuit  in  neceftitate  adtutor  fortis  ;  iacTuramcjus 
illam  nouo  multipliciajue  carlorum  ornatu  ita  iolatur,  vt  vitiatum 
Ecclcfia?  noxiumque  germcn  videri  poihtamputallc,  cuius  loco  fuccre- 
fcerent  noui  furculi,  laetiflima foliorum  vmbra,  &  mox  fru&uum  co- 
pia  exuberaturi  $  aut  certe  eradicatx  labrufcx  feraccm  prxitantium  ra- 
cemorum  vitem  fubftituiiTe. 

Sed  non  contentus  promifiione  femel  facTa,  ficutolimomnibusora- 

culis,  vfque  ad  defignata  &  loca,  &  temporaj  &  hebdomadas,  Filium 

venturum  canebat ;  imo  illo  ipfo  tempore  quo  venerat,-  eum  per  Ponti- 

fices  indicabat,  cum  Herodi  refponfum  eftquo  loco  nafciturus  eiTet: 

ita  modo  hanc  Filij  fui  Sociecacem,  vfque  ad  ipfa  fere  cempora  quibus 

^T&diBa.    eft  nataj  Ecclefia:  (i\x  promiccere  non  ceifauit.   Ego  vero  medij  cempo- 

etuimSo-   ris  vacicinia  non  exponam  vberius ,  qux  partim  ex  S.  Vincenciocom- 

cumk  s.  menjat  atque  exnlicat  Orlandinus,  partim  ex  Ioachimo  Abbate  pluri- 

f  tncentw,  i     l-  rr  r  tr       t.  ■  -kt-      •  •  r       r 

Traa.de  ma  prxclariihmacjue  adrert  Benzonius.  Nimis  enim  magmhcaiunt  &z 
illuftria,quam  vt  a  nobis  fine  verecundia  poffint  fufius  rererri.qurequi- 
dem  nifi  publica  eiTent,  &  aliquot  etiam  fa:culis  ante  Societatem  con- 
ditam  inlucem  edita,  fufpicionem  mouere  poiTent,non  iam  tum  pro- 
nuntiata ,  fed  poftea  fuifie  excogicaca;  adeo  manifefte  SocieCacem  noit 
quafifucuram,  fed  velut  prcfentem,nec  minus  xuo  illi  quam  noftro 
.*    *?,    notam  defcribunt.  Venturum  enim   aiunc  nouum  Ordinem  ($r  Religia- 

bate.  "      nm  Dofforum,  defignandum  ab  Ies v  ,  qui  ita  Clericorum  fit,  vt  complecTa- 

fTch^bb    tur  etiam  laicos  Reltgtofos ,  qui  clareat  fexto  €cclefi*  tempore,  atque  tn  fine 

C.10&14.    mundt;  eumque  fore  e^  Apofiolicum ,  quiqne  pecultariter  fubjit  obedtentix. 

ioach°ci  Summ  Ponttficis,  ffi  eruditum ,  qtu  tumidts  magtfierits  (  verbafunt  Vatis) 
fiudtis  fuis  filenttum  tmponat.  Quam  hacc  plana,  quam  apcrta,  quam  So- 
cietati  propria !  numquid  enim  Societas  hcec  alio  quam  Ies  v  infigni- 
turnomine?  numquid  non  Ordoeft  Cleticorum,qui  &adiutores  ha- 
bet  laicos  ?  Qnam  mulcis  errorum  magiftris  eruditione  fua  fcriptisque 
filentium  impofuit  ?  Sed  quis  ferata  nobis  dici,  quod  iidem  dicunt  Au- 

idemcap.i.  ctores-,  Ordinem  illum  a  fpmtus  hbertate ,  &  Dei  erpa  tllum  fauore  praci- 
pue  commendandum?  perfeclwne  alios  omnes  Juperaturum,  &.  inftar  Bema- 
rnim  pr<z  ceteris  a  Deo  ddigendum  ?  illms  opcra  Vontifices  potituros  pace  ?  Or- 
dinem  bunc  tuftorum  futurum ,  cui  datum  [it  perfecle  imitari  ^vitam  Filtj  bo- 
mmis,  colleilurosque  in  aream  ^Domim  ^oltimam  mefem?  qui  dicancur  federe 

«.i4.Apoc.  fuper  nubemproptcr  contemplattonem:  futurum  dcntque  Ordtnem  perfetlorum 
njtrorum,  feruantium  <-vitam  Christi  ($f  Apofiolorum?  &  id  genus  plura; 
qua:  camen  a  Benzonio  &  aliis  Socieraci  Ies  v  accribuuncur.  FaxicDeus, 
vt  ha?c  tam  prarclara  encomia  faclis  reprcTfencec  Sociecas. 

Pauca  nunc  hbec  recenfere,  quae  fub  ipfum  Sociccacis  ortum  cdita 
func  oracukj  quo  propinquiora ,  eo  eriam  aperciora :  perinde  fere  accjue 
aurora,  a  fole  iam  vicino  plus  lucis  mucuaca,  fubluih'i  no6le  haud 
pauld  eft  clarior.    Obiit  Mediolani  annis  antc  Societatem  conditam 

circi- 


in  Iciem. 


Idcm  in 


LIBER   PRIMVS.   SOCIETAS    N  A  S  C  E  N  S.         63 
circiter  quindecim  Archangcla  Panigarola,  Ccenobij  S.  Marthx,  cui  Pnditla 
prxfuit,  ReligiofaaTiagnaevirtutis  muhcr.  Huic  ferunt  Diuos  fxpe  fpe-  eu,am,  ab 

1  c  1     v  r        •!•      •  '-  C  1  1        sirchan- 

ctabiles  ie  obtuhilc,  &  ramiharitcr  cum  eaiermocinando  tutura  multa  geia  Pmi- 
prxdixitfe.  Forte  lmploranti  fubhdium  pro  Ecclefia,  quam  peccandi i>aro}* & 
impudcntia,  &  exhacfenfim  nafcens  hxrefis  mifere  lbat  infeftatum,  sacchin. 
diuinitus  refponfum  eft,  appetere  iam  tempus  illud  ,  quo  Ecclefix  toto  j^mTT' 
orbe  iaboranti  fuccurreretur,  per  Sacerdotes  Apoftohcos  de  Societate  num.j«. 
I  e  s  v.  Hoc  Diuum  monitu  mire  folata  fuas  Archangela,deceilit.  Ma- 
ria  deinde  Arconata,  Monafterij  eiufdem  Antiftita,cerras  preces  Virgi- 
nibus  fuis  indixit ,  quibus  Deum  tam  felicium  temporum  acceleratio- 
nem  quotidie  flagitarent.  Anno  tandem  1564.  S.Carolus  Borromxus  in 
Paftoralis  curae  fubfidium  impetrauit  Benedicrum  Palmium,  eloqucn-  l°™ Vert' 
tcm  (  vt  Gluflianus  )  (djr  zeli  plentffmum  concionafiorem  Societatis  I  e  s  v,  Via  c9. 
cum  alijs  fodalibtis ,  quortm  Ordinem  optabat  ZMedioUm  (labihre.  Horum 
aduentu  <k  nomine  cognito,  lacrx  illx  Virgines,  apud  quas  recens  ad- 
Iiuc  erat  Archangele,  memoria  &vaticinatio,rem  omnem  Palmio  expo- 
fuere,  &  publicis  poftmodum  litteris  ad  Claudium  Aquauiuam  Socie- 
tatis  Iesv  Prxpofitum  Generalem  datis,Antiftitam  fuam  annis  fuperio- 
nbusdepropinquo  Societatisortuacvirtute,  ita,vti  dictum  eft,  vatici- 
natam  eife  teftificatx  funt.  Par  fuit  huic  altera  prxdictio ,  xque  recens. 

Francifcum  Xauerium  Parifiis  fplcndide  nimisac  macuiifice  viuen-  Turfcii.v.t« 

1  J  •  /~v  J  rv  ■        S.Xauer.l.i. 

tem  parens  domum  reuocare  decreuerat.  Odorata  coniilium  parentis,  c.i. 
Francifci  foror,  Difcalceatarum  Antiftita,  virgo  fandtimonia  infignis, 
Ialfo  Patri  perfuafit,ne  fumptui  parceret:  quippe  lllum  a  Deo  noui  Or- 
bis  vltimique  Orientis  Apoftolum  deftinatum.  Exftant  hx  litterx  in 
Xauerio  caftcllo  teftes  vaticinationis;  cuius  euentustam  orbi  eft  notus, 
vt  nullam  eius  partem  lateat.  Nec  Bclgium  hoc  noftrum  eiufmodi  ora- 
culis  non  gloriatur. 

Erat  Arnhemij  Reinolda  vidua  opinione  fanctitatis  inclyta.  Huic  Racjer.  ,n 
Deus  aperuit  Rehgionis  &bellorum  calamitates,Germanixac  potifti-  ^li.«; 
miim  Belgio  imminentes.  Sed  ,  armis  vtcumque  pofitis,  Religionem, 
quoquc  Cathohcam  pcr  nouum  Religiofomm  Presbyterorum  Ordi- 
nem  mftauratum  lri.  HocNuminis  oraculum  Reinoldafcx  ante  natam 
Societatem  annis  in  corona  propinquorum  expofuit,  vt  latiiis  Libro 
fextohuius  Operisexphcabitur.  Sed  quia  e  pluribus  Europx  regioni- 
bus  fingula  referre  fcriptionis  huius  anguftix  non  permittunt>traiicerc 
placet  in  alium  Orbem. 

Societas  noftra  vt  faluti  fuitctiam  Ethnicis,  ita  &  illis  multo  ante 
fuita  Deoprxmonftrata.  In  vaftiflimis  lllis  Paraquarixprouinciis,tan-  Ann.paraq. 
tam  vbiqueintcr  barbaros  memoriam  veftigiacjue  S.  Thomx  Apoftoli  !<;i7.'roi. 
inuenere  Socij,  vt dubitari non  poilit ,  Apoftolum  iftic  olim  fuiife.  Sed  I09' 
nihil  Chriftianx  Rcligionis  illic  durauerat  prxtcrtamam,  Apoftolique 
&  vaticinationis  ab  1II0  prolatx  memoriam.  Prxdixerat  iam  tum,poffc 
multa  frcula  Sacerdotcs  fibi  m  Apoftolico  munere  aliquandofuccef- 
furos ,  qui  cadem,  qux  tunc  ipfe ,  pofteros  docerent ;  quique ,  vt  ipfe, 
.  cruces  manu  gcftarent.Viia  in  manibus  noftrorum  crux,  quam  horum 
ignari  pro  fcipione  gcftabanr,  Stfubfccuta  Euangclij  exphcatio,  barba- 

ris 


64  IMAGO    PRIMI   S^CVLI   SOC.  IESV. 

ris  fidem  fecit,noftros  efle  eos,  quos  Apoftolus  olim  venturos  promife- 
rat.Oraculum  ipfia  maionbus  longaferie  acceperant.Necvanumcom- 
mentum  elfe  ereditum  fuit,  cum  per  difiun&immas  nationes ,  quas  in- 
ter  nec  eft  ncc  eilc  potuit  commercium ,  ab  omnibus  ldem  prorfus  va- 
ticinium  celcbraretut.  Ha:c  in  Occidentis  India. 

An.^thiop.       In  ^chiopia  ferunt  quemdam  ope  noftrorum  Christo  adiun- 
'''  ctum  aifeueraife,fibi  apud  Galas  (  populus  eft  v^Ethiopixpra?  ceterisbar- 
barus  )  agenti  ab  incolis  dictum:  vcnturos  eo  breui  Sacerdotes  albos, 
qui  yEthiopiam  errorum  plcnam,  aliam  legem  eflent  edocTuri. 

Plura  non  rocenfeo,  ne  copia  pariat  faftidium.  illud  tamen  tacitus 
pra:terire  non  polTum  ,  quod  euentu  fuo  comprobandum  ,  vt  cetera, 

v'hecrV"  r  COilfidimus.  S.  Terefixrerumcadeftium  contemplationi  fuauiter  inten- 
txoblata  fpecicsSociorum  Ie  s  v,  candida  in  cxlo  vexilla  manu  ge- 
ftantium.  Quod  fpedaculum  magna  voluptateintuenti,Quidfi  fcires, 
inquit  Christvs,  quantum  opis  olim  ab  his  ferendum  fitEcclefia:? 
Atquehoc  idem  illud  eftquodloachimo  Abbati  vifum  fuit.  Sed  fpes 
tanta  bonis  erit  folatio ,  nobis  vero  ftimulo,  vt  virtutem  paremus,  ac 
animos,  hac  Dei  militia  &  Societate  m  vltimo  rerum  diicriminehofti 
obiicienda  dmnos. 


Vit.S.Ttrcf. 
I  4.c.3 


S 


CAPVT     TERTIVM. 

I E  s  v  s  frimm  ac  tyr&ctymu  auftor  Socktatis. 

Ocietas  Ies  v,  vt  a  S.  Ignatio  de  Loiola  non  ducit  nomen,  ita 
neque  originemprimam.  &  almd  fentire  autloqui,  nefas.  Neque 
ha:c  filiorum  in  Parentem  eft  iniiiria,honorem  illifuum  abrogantium, 
Ies v s  fed  finceritas  iudicio  illius  &  vcntati  fubfcribentium.  Quippe  Societas 
^alTso-''  ^  E  s  v  humanum inuentum non eft,  fed  ab  lllo  ipfo  profecTum ,  cuius 
iictarit.  nomen  gerit.  Ipfe  enim  I  e  s  v  s  illam  viuendi  normam ,  ad  quam  fe 
dirigit  Societas,  fuo  primum  exemplo ,  deinde  etiam  verbis  expreflit. 
Vota  fiquidem  illa,  qua:  funt  nexus  &  velut  anima  Religionis,  x\pofto- 
lis  fuis  ac  Difcipulis  pdmus  propofuit,  perfuafitque.  Qux  res  cum  e 
DD.  Auguftini,  Hieronymi,  Thoma:,  principum  Theologorum,fen- 
tentia  tam  fit  manifeftaj  vt  in  dubium  vocari  non  poflit;  quid  cauflx 
eft ,  cur  non  &  Religiofos  Apoftolos  fuiiTe ,  &  vitam  Religiofam  vt  a 
Christo  primum  traditam,  ita  ab  Apoftolorum  Societate  primiim 
acceptam  cultamquc  fuiiTe  fateamur?  Idem  aeque  certo  affirmare  licet 
de  Clero  illius  astatis  ferme  vniuerfo,  qui  ad  Apoftolorum  exemplar 
totus  inftituebatur.  neque  vcrofimile  eft  hanc  Religionemcum  Apo- 
ftolis  extincTam  intercidilTe ;  fed  continua  fucccflione  in  eorum  Difci- 
pLilis  fuifle  propa^atam.Dubitarede  hac  renon  finit  PoiTidonius  in  Vi- 
ta  S.  Auguftini ,  quem  refert  mox  afacerdotij  Ordine  fufcepto  intra  £ccle~ 
fitim  lnftituijfe  Monaftenum  ,  <^r  cum  Deiferuis  Viuere  cocpijfe  fcundum  mo- 
dum  cy  regulam  fub  fantlis  Apoftolis  conftitutam  .  Sic  Poflidonius. 

Sed,  quod  ad  faciendam  fidem  fatis  eft  :   hxretici  Apoftolos  his  vo- 
tisobftnctosfuiifenegant^nequecafte  vixifle,  ctiam  poftquam  Chri- 

stvm 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  65 
stvm  vocantem  fecuti  funt,tumultuofiflime\ociferantur.Sentiunr  enim 
arcem  hic  religionis  fua?,  hoc  eft  libidines  fuas  peti,  qux  illis  prima  funt 
maximaque  religio.  ex  harum  enim  arbitrio  omnia  noux  religionis 
fuas  placita  fanxerunt.  Quorum  tam  folicita  aduerius  manifeftam  ve- 
ritatem  digladiantium  infania,  dum  feipfam  iugulat,fimul  conuincit, 
quis  flt  femperque  fuerit  Orthodoxorum  de  Apoftolorum  Reliaione 
fenfus,  quae  fententia.  Apoltoli  igitur,  primiqueilli  Sacerdotes  Religio- 
fi,  non  ideotribus  illis  votis  fcfe  obftnnxerunt,  vt  aturba  remoti  fibi 
tantiim  ac  Deo  viuerent,  fed  vt  in  fuam  aliorumque  falutem  pari  folici- 
tudine  &  cura  incumberent-,  carccres,  fupplicia,  mortes  ln  extremisdu- 
cerent,  quandocumqueageretur  falus animarum:  proquaomne  folum 
illis  elTet  patria;  vexari  a  barbaris,  voluptas ;  ludibno  haberi,  gloria;  ex- 
carnificari,  beneiicium  -3  votum,  perire. 

Qux  cum  ita  fint,  perfpicuum  eft,  Societatem  Ie  s  v  ab  Apoftolo- 
rum  Inftituto  ac  Religione  non  differre  niii  tempore;  nec  effe  nouum 
Ordinem,  fed  tantum  inftaurationem  quamdam  primaf  iftius  Religio- 
nis,  cuius  au&or  vnus  &  folusfuit  Iesvs.  Sicut  enim  Apoftoli  falu-  SociitM 
berrimis  Magiftri  fui  confilus  obfecuti ,  Euangelij  promulgandi  caufsa  v]t%a  ^Z. 
caftam  pauperemque  vitam  duxerunt;  fic  idem  Inftitutum  profitentur  fiohc*.' 
quicumque  huic  Societati  dant  nomen.  Et  quemadmodum  illi  pecU- 
liariter  feCHRi  sto  confecrarunt,  vt  profalute  animarum  ex  eius 
nutu  ad  quodlibet  latus  mundi  impigre  aduolarent:  ita  etiam  So- 
cietas  I  e  s  v ,  quacumque  fe  porngunt  terras ,  quacumque  fe  ma- 
ria  diffundunt,  obedientias  fuas  laborumque  fpatium  explicat.  Apo- 
ftoli  ceterique  Difcipuli  Christvm,  quamuis  iam  ab  hominum 
commcrcio  fublatum ,  prafentem  tamen  in  Petro  &  imperantem 
pari  obediendi  ftudio  femper  agnouere:  Societatis  huius  alumni  in 
idem  prorfus  obfequium  ,Christi  Vicario  deuouent  fefe  j  eiuf- 
quenutum  pro  diuino  oraculo  femper  intuentur.  Denique  ficut  illi  Sc 
communi  vitae  norma,  &  continuis  vaftiflimorum  itinerum  laboribus 
pro  falute  aliena  fufceptis  Christvm  ducem  fecuti  funt :  ita  Socie- 
tatis  homines  (  quod  de  illis  dixit  Pius  I V.  )fcut  nomcn  I  e  s  v  affumpfe- 
runt ,  ita  opere,  dotlrina  &  exemplo  Domtnum  noftrum  Ies  vm  Christvm 
imitari,  (&jr  ews  vefigiafequi  mtuntur.  Ex  quibus  fatis  apparet,Societatem 
I E  s  v  non  effe  Religionem  nouam,fed  vel  eamdem  qua:  fuit  Apoftolo- 
rum,  vel  illi  fimillimam,  quaj  primum  fui  auctorem,  pra:ter  Iesvm, 
agnofcat  neminem. 

Nec  aliud  fenfere  Summi  Pontifices,quoriim  effatain  rebus  huiuf- 

modi  errori  non  funt  obnoxia,  quia  nefcio  quid  inftar  oraculi  ab  ipfo 

Numine  accipere  exiftimantur.  Itaque  lecta  Inftituti  noftri  formula  Sotittdt 

Paulo  1 1 1,  hanc  vocem  exnreffit :  Spmtiu  Dei  e(l  bic.  Greo;orius  XIII.  dininonu- 

■    a  o  •  r  •  v.  t  n  „     •  tn  inilt** 

111  geminaSocietatis  conhrmatione,  S.lgnatium  in(litutore?n  ac  Socios  euts  tutlU 

a  Spiritu  fanflo  excitatos  pronuntiat.  Gregorius  XIV.  Rcligwnem  Societa- 

tis  I  e  s  v  nouiffimis  bifce  d.iebns  diuina  prouidentia  excitatam  ait.  Ita  Pon- 

tifices:  quorum  teftimoniis  non  pro  arbitno  adhibetur  fides ,  fed  debe- 

tur.  Quin  ipfe  S.Ignatius  Societatis  condita?  laudem  non  folum  ex  mo- 

dcftia,lcd  ctiam  ex  animi  fui  fententia,Deo  attnbuitomnem,  dum  ait, 

I  fum- 


66  IMAGO    PRIMI   S^CVLI   SOC.    IESV. 

fummxm  fapientiam  &  bomtatem  li)ei  creatoris  noflri  effe^  qux  confruatura 
efl,gubernaturayatque  promoturamfuo  fanclo  feruitio  hanc  mimmam  Socic- 
tatem  I  E  s  v,  vt  illam  dignata  efl  wchoare. 

Quid  vero  illa  tam  liluftris  ,totaque  miraculum ,  Ignatij  adhuc  iu- 
uenis  &  cxleftium  rerum  rudis,  &  militanter  ferocis ,  conuerfio ,  gla- 
diique  &  balthei  cum  fcipione  &  facco  permutatio  ?  quid  illa  fpecics 
C  h  R  I  s  t  I  fercntis  crucem  ,  fuumcjue  Roma;  patrocinium  pollicen- 
tis,  precanti  oblata ,  dum  Ordinis  fui  approbationem  procuraturus  pe- 
tcret  Romam  ?  an  harc  non  euincunt,opus  quod  moliebatur  Ignatius, 
Dei  fuifie,  non  hominis  ?  Quid  llla  Bartholomxi  Guidiccioni  Cardi- 
nalis  fubita  mutatio,  qux  illum  ex  Ignatij  aduerfario  rcpente  in  patro- 
num  vertit ,  tametfi  contra  nouos  Ordines,  Collcgarum  omnium  ani- 
mos  &  fuum  obfirmauerat  ?  Non  fuit  hxc  iudicij  humani  inconftan- 
tia,  ied  wis  occulta  diuini  impcrij,  humanam  pcmnaciam  iruftra  reni- 
tentem  expugnantis;  cuifacile  eft,  vt  voluntatis  fuas  obftacuia  difiiciat, 
ipfam  quoque  contumaciam  frangere. 

Argumenta  denique  Societatis  a  Deo,  non  ab  homine,originem  tra- 
lientis  funt,  approbatio  eius  &  confirmatio  a  tot  Pontificibus  renouata, 
&c  aliis  femper  atque  aliis  diplomatis  ftabilita-,  tot  hominum  doctrina 
&  genere  iiiuftrium,  qui  Societatem  amplexi  iunt,  incredibilis  virtus  8c 
conftantiaj  tantum  eius  tam  breuitempore  augmentum,  per  tot  aduer- 
fariorum  impetus  crefcentis,  imo  ab  lllis  vires  capientis ,  nec  nifi  obie- 
cla  omnibus  patientia  pugnantis ;  profectus  denique  ad  fidei,  pietatis 
ac  religionis  incrementum  tantus,  vt,  fi  ludtuoium  videatur  aliquoc 
populos  per  hxrefim  ab  Ecclefia  reuulios  defecifle ,  non  minus  iucun- 
dum  fit  tot  nouas  gentesad  Christvm  per  Societatem  adductas.Non 
hax  Ignatij,  non  Sociorum  eius  fuit  induftria ,  quia  mortalem  imbecil- 
litatem  excedit.  vis  eft  Numinis ,  Societatem  iuum  eiTe  opus  probantis: 
cui  animos  iufncit  <Sc  vires,  vt  quod  ipfe  vult ,  illa  nihii  cundetur  ag- 
gredi;  quod  ipfefacit,facere  illa  videatur.  qua:  donec,  vt  ccepit,  origi- 
ni  (ux  hazrens  laborabit,  tamdiu  malis  humanis  altior,  caduca  morta-. 
iitate  robuftior,  ientiet  etiam  originisfux  magnitudinem  Sc  vires, 

C  A  P  V  T     Qj/  A  R  T  V  M. 

Gh-y  huic  Ordmi  nomcn  Socictatis  I  e  s  v. 

VEre  ca-ca  eft  inuidia,  quae  non  difcernit  in  quid  impetum  faciat, 
modoineumquemodit,  rabiem  fuam  effundat.  laudem  in  con- 
tumeliam  vertere,  honeftum  probro,  virtutem  crimini  dare  nihii  cun- 
clatur.  indulgere  iibi  gaudet,etiamii  aliud  iuroris  pretium  non  referat 
quam  maius  tormcntum  iui.  Hoc  fentit  malo  iuo  intelix  h^erefis,  quas 
non  tantum  Societatis  homines  odiis ,  calumiiiis ,  &,vbi  vei  fucato  fi- 
cloque  rciigionis  autiuftitia:  titulo  potuit,  etiam  gladiis  &  fecuribus 
icmper  inuafitj  fed  etiam  Socictatis  nomen  omnibus  probris  &  conui- 
tiis  exagitauit,  tamquam  ab  lpfo  faftu  &  fuperbia  petitum.  quod  re- 
ucra,  vti  mox  demonftrabimus ,  ipfa  animi  fubmiilio  excogitauit  <Sc 

reii- 


LIBER   PRIMVS.     SOCIETAS  NASCENS.         67 
rcligk».  (\ix  intcrim  (uperbiae  hand  aegre  ignofcit,  qua  fupremurh  rcruni 
iudiciura  fibi  arrogar,  &  quidquid  illi  difplicet>quamuis  facrum,quam- 
uisfanctum,  parifuperciliodamnat:  &,cum  vcrbanon  poteft,animum 
tamcn  accufat,  &  de  mente  fert  fententiam ,  perinde  ac  fi  oculos  in  co- 
gitationes  quoque  humanas  ita  infereret,vt  Lyncens  illea  Poetis  fin- 
oicur  parietum  fepta  &  arborum  truncos  vifu  traiecilTe.  Sed  fruftra  s°«<tatem 
hxretici  vt  in  Societatem,  ita  in  eius  nomen  ftomachantur:  cuius  fplen-  {ma  c^-* 
dorem  ac  lucemdumxgris  abinuidia  oculis  non  ferunr,  graculorum  lumman- 
more  Soli  nequidquam  obftrepentinm ,  vanis  tantum  clamonbus  ina-  tur- 
nes  iras  explent  j  fed  quarum  pcenas  primi  ipfi  &  foli  fentiunt.  Nam 
quod  depreiTum  volunt,  ita  infecTando  magis  cxtollunt;  quod  obfcu- 
ratum ,  magis  illuftrant.  Vt  enim  non  eleganter  minus  quam  vere 
teftatur  D.  Hieronymus,  hoc  ipfum  hxreticotum  odium  ,  ugnum  eft  s.Hicron. 

1       •  ■      •       •     J  i-  r  j        /1  xt  •  Ep.  80.  ad 

giona:  maioris  cius  qucm  odio  prolequuntur  ac  deteitantur.Neque  lm-  Auguft. 
merito  ita  iudicat  vir  fan&us.vt  enim  a  malis  laudari  infamia,ita  ab  iif- 
dem  carpi  ac  lacerari  gloria  eft-,damnari  ac  diris  deuoueri,  quidam  vir- 
tutis  deimprobitate  ac  malitia  ttiumphus.  Itaque  illorum  hic  conuitia 
refcllere  non  eft  animus.ipfi  illa  fatis  damnant,dum  quod  culpant,  am- 
biuntmobifqueridendi  magis,quam  confutandimateriam  prxbent.Ni- 
mirum  hoc  iibi  nomen  (quis  credat? )  fumpfilTent,  fitantum  id  lllis  ve- 
niflet  in  mentem:occupatumenim  illud  a  Societate,Societati  extorque- 
re  funt  conati,  v-t  faltem  nomine  pietatem  prxferrent,qua  videbantdo- 
ctrinam  fuam  &  mores  deftitui. 

In  oppido  Thuringix  Mulhufio  (vtrefcrunt  Annales  Collegij  noftri  An.chriftj 
Heyligenftadienfis )  Lutheranus  verbi  minifter  fcripto  edito  alferiiit,  I58j* 
fe  reliquofque  Lutheranos  veros  elTe  Iefuitas;  non  vero  iilos,  qui  ab 
Ignatio  Loyola  diccrentur  orti:  quos  acerrime  perftringens ,  rnirifice 
fibi  aliifque  Lutheranis  de  nouo  hoc  nomine  gratulabatur.  Sed  notata 
cft  a  fapientibus  hxrcticorum  leuitas,  quod,cum  variis  feante  nomini- 
bus  appellatTenr,  ad  cxtremumnomen  noftrum,quodante  probrispro- 
fcidcrant,  vt  honorificum  fibi  vendicarent.  Neque  aliud  prxmium  ex 
illa  tam  iubtili  nominis  noftri  inuafione  retulerunt ,  quam  duplicatam 
ignominiam:  cum  &  laudi  putabant  fibi  forc,quod  nobis  tamquam 
fuperbum  exprobrauerant ;  &  quidquid  in  Iefuitas  ante  euomueranr, 
idomne  in  nouos  illos  Iefuitas  aptiflime  quadraret.  Sed  miffos  facia- 
mus  hxreticos ,  quorumtela  inexpugnabilihocfcuto  rcpulfa  fuos  tan- 
tiim  feriunt  ac  la-dunt  auctores. 

Non  negamus  tamen,  nomen  hoc  quibufdam  etiam  Orthodoxis  CurSode- 
noitumefle  vifumj  fed  hi  admirationem  fuam  vcrtcrunt  in  laudem,  ^Iesv 
vbi  facti  cauifas  intellexere ,  quas  hic  vifum  eft  rcferte.  In  confeffo  eft, 
Ordinum  Religioforum,  vt  varij  ac  diuerfi  funt,  ita  nomen  varium  ac 
diuerfum  c(Tc.  Neque  emm  eadem  omniumcft  origo.  Alij  ab  Inftituti 
fuiprimis  AucTonbus,  alij  a  loco,  alij  a  praecipua  quod  exercent  mu- 
here,  alij  a  certa  virtute,  alij  denique  a  Cxlitibus ,  in  quorum  tutela  cu- 
picbant  efle,  Ordinum  fuorum  nomina  deriuarunt.  Rccte  omnes ,  nec 
fihegrauibus  cauflis.  Ncque  vcro  negligcntcr  quxfitum  eft  ac  dclibc- 
ratumaprimis  Patribus  nofttis  denomine,  quorccens  hxc  appellare- 

I  2-  tur 


63  IMAGO   PRIMI   SJECVLl  SOC    IESV. 

turfamilia.  cum  autcm  difccptando,vt  fir,alius  aliudcenferet,S.P.Igna- 
tius  hoc  ab  eis  fuo  velut  iure  poftulauit,  vt  noui  huius  ccetus  nomcn 
fuo  permitterent  arbitrio.  Triplcx  potifllmum  caulTaillum  ,vthoc  pe- 
teret,  mouitcquarum  prima  fuit  humilitas  Chriftiaiia.  Verebatur  enim, 
ne,fi  communi  deliberationi  nommis  arbitnum  permitteret,Socij,  pro 
fuo  m  Parentcm  optimum  amore,  nafcentem  hunc  coctum  Ordinem 
Ignatij  aut  Ignatianum  appcllarent,  nonnullas  Religioforum  familias 
imitati,  quas  abauctore  &  duce  fuo  vocabulum  laudabiliter  ducunt. 
quod  nullo  modo  palTurus  erat  Ignatius.  Cuius  fentehtiaj  fuae  docltori- 

s.^juguft.in  bus  Apoftolis  videtur  vfus ,  quorum  humilitatein  commendat  D.  Au- 
guftinus,  quodeos,  quos  adReligionem  fuam  adiunxerant,  non  Pau- 
lianos,  non  Pettianos,  fed  Chnftianos  nominauerint.  Quamquam  ,  fi 
recti  velimus  xftimare,ab  AucTore  fuo  Societas  nomenaccepit.  Cum 
enim  in  hac  condenda  nihil  fibi ,  fed  omnia  Deo  tribueret  Ignatius, 
C  h  R  i  s  t  v  Mque  I  e  s  v  m  verum  ac  primum  eius  efle  audtoiem  pro- 
nuntiaret;  folertiflime  perfecit,  vt,quod  in  Philofophis,  in  Religione 
Chriftiana,in  Rcligiofis  Ordinibus  vhtatum  eft,&  AucToris  fui  nomen 
Religioferretmectamen  Ignatij  nomen,quodlatere  cupiebat,auditetur. 
Quoad  vocem  Societas,  ne  hxc  quidem  ab  Ignatio  primimi 

s.Auguft.     eft  vfurpata ,  etiam  ad  Relidoforum  Ordinem  denotandum.  D.  Aucm- 

Scrm.de  Vi-   nTr  f  a  rC  U     c    t    • 

tacienc.ad  ftinus,  vir fupra  omnem  cenfuram,  poftquam  recitafiet  verba  S.  Lucjc 
pop'  primos  Chriftianos  defcribcntis ;  Religiofos  fuos  alloquens,  ytyftr*, 

inquit ,  Jocietdti  tefiimomum  perhibet  letlio ,  quam  dudiftis.  Bcatus  lteni 
Rc^tr'11  Morus  Hifpalenfis,  &  Leo  X.  fummus  Pontifex  ahis  Religioforum 
Luc°H,rP.  Ordinibushancnomenclaturam  tribuuntj  ita  vtinhac  voce  nulla  no- 
Eremcl'  uitas  argui  poflit,  multo  minus  arrogantia. 

Sed  altera  &  potior  huius  appellationis  caulTa  eft,ne  Societati  nomen 
imponerctur  aliud,quam  quod  Ignatius  diuinitus  didicerat:qui,permif- 
fa  fibi  a  Patnbus  nominis  dandi  poteftate,nihil  dubitans,mhil  hefitans, 
pronuntiauitnouam  hanc  familiam  Societatem  Iesv  vocandam.cuius 
vocabuli  fpecies  &  amor,  iam  inde  ex  Manrefanis  de  Regno  Chri  sti 
vexilhfque  meditationibus ,  aliifque  prxclaris  mentis  illuftrationibus, 
animo  eius  altifiime  infederat.Sedtuncpotiflimum  huius  amore  nomi- 
nis  eft  captuSjCiim  anno  prioris  fxculi  i^^S.Petro Fabro  &  Iacobo Layne 
comitibus  Romam  petiit.quippe  poftremo  itineris  die,cum  iam  mceni- 
bus  appropinquarer,in  remplum  defertum  orandi  caufsa  dcflexit  de  via. 
ibi  vehcmcntius  precanti  &  a  fenfibus  abftiadto  clariflima  in  luce  Deus 
Pater  illi  fefc  per  fpeciem  oftendit,  I  e  s  v  Filio  geftanti  crucem  &  fup- 
pliciis  lacerato  prxfentem  Ignatium  fociofque  commcndans.  Quos 
Iesvs  cum  in  fidem  ac  patrocinium  promptiffime  recepilfet,  ad 
Ignatium placido  ferenoque  vultu  conuerfus ,  Ego  ajobis,  inquir,  Kom^e 
propitms  ero.  atque  id  ipfum,  vt  fylatfeius  eit  auctor,  vel  in  primis  cauf- 
ix  fuit,  cur  Ignatius  confirmatae  poftmodum  Societati  auguftifli- 
mum  Ies  v  nomen  indiderir.  Addit  Petrus  Ribadeneua,  qui  hxc  a 
lacobo  Layne  Ignatij  comite  acceperat,  tam  alte  Ignatij  menti  nomen 
I  e  s  v  fuiifc  tunc  imprelTum,  vt  non  alio  nomine  Societatem  appella- 
re  obfinnatifTimo  animo  decreueritj  aiTerens  vfque  eo  certum  fibi  e(Te 

Deum 


lib.  i.  H.ft 
Erem.  Ca 
mald.c.  14 


LIBERPRIMVS.     SOCIETAS  NASCENS,  69 

Deum  id  velle,  vt  ab  ea  mente  numquam  dimoueri  fe  polTe  diceret. 
Quinab  Ignatio  ceftatur  feaudifle  Poiancus ,  ciun  diceret  contra  Dei  orian.iib.*. 
nutum  fcfacturum,  neque  leue  piaculum  commifllirum ,  fi  ea  in  re  vel  aa 
tantillum  riaefitaiTet.  &  quamquam  ex  eins  ccetu  non  deerant ,  qui  mu- 
tationem  nominis  fuaderent,  quod  iam  tum  arrogantire  nonnulli  So- 
cietatem  infimularent ,  qux  nomen  hoc  auguftiflimum  cum  omni 
Chriftianorum  ccctu  commune,tamquam  fuum  &  proprium  vendi- 
caretj  Ignatius  tamen  in  fententia  perftitit,  omni  aifeueratione  affir- 
mans,  fe,  quamuis  Socij  ad  vnum  omnes ,  aut  quiuis  alius  cuius  fequi 
confiiium  nulla  peccati  lex  cogeret,  diilentirent  ■>  numquam  in  eorum 
fententiam  difceflurum ,  nec  aliquando  commiiTurum  ,  vt  id  nomen  fe 
iuperftite  mutetur.Quibus  autem  Ignatij  confuctudo  ac  modeftia  per- 
fpecTa  erat,  ij  fatfciebant,numquam  lllum  in  affirmanda  fententia  fuif- 
fe  tam  fuum,  nectales  vmquam  vocesedere  confueuiiTe,  nifi  cum  quar 
aiTereret,  fuperiorequadam  luce  perfpiceret.  neque  immeritofic  Patres 
iudicabant.  Quid  enim?  llla  vaticinatio  Ioachimi  Abbatis  his  verbis 
\tcntis3ipfum  Ordinem  quem  defgnat  Iesvs^  illa  Archangelx  Panigarolar,  Io3ch-  Abb- 
illa  Raynolda!  Arnhemieniis  prxdicTio,  quibus  hic  Ordo  nondum  na-  gar.i.cap.j. 
tus  Societas  i  e  s  v  appellabatur,  nonneconuincunr,  hocnomen  a  Deo  fo1'83' 
magis  quam  ab  Ignatio  prorecTum  ?  Scimus,  Ignatium  quidem  meta-  ignatim  k 
phons  a  milina  ducTis  delecTatum  ,  multa  in  hac  facra  militia  more  mtlitiavo. 
quodam  rituque  militari  ftatuiiTe,  multa  militanbus  vocabulis  fanxif-  mnuJInZ 
fe:  vt  cum  in  Monte  Serrato  probaturus  Deo  nouas  rudimenta  militiar, 
faccum  pro  thorace  induit,  totamque  nocTem  equitum  more  in  nouis 
armis  vigilauit  ante  Dei  Genitricis  irriagiftem-cum  in  libello  Exercitio- 
rum  inducit  Chriftum  Imperatorem   mortales  omnes  fub  vexillum 
fuum  inuitantem ;  cum  in  formula  Inftituti  ait,  Quicumque  in  Societate 
nofiri,  quam  Iesv  nomine  infgniri  cupimus^vult  fub  crucis  <-vexilloDeo  mili- 
tare  5  cum  alibi  frequentiflime  eiuimodiloquendi  formulis  vtitur  3  cum, 
obedientixvirtutem,  fummi  in  militia  momenti,  vult  in  Societate  pri- 
mam  etiam  ac  principem  efle.  hinc  tamen  minime  conficitur,  mili- 
tare  illud  vocabulum,  Societas,  Ignatij  fuilfe  inuentum,  non  Dei. 
attemperareenim  foletfe  ingcniis  humanis  diuina  prouidentiaj  &  in- 
citato  illo  meliora  iam  capclTcntium,  viuidoque  natura:  impetu,quo 
ante  in  deteriora  ferebantur,  poftmodum  ad  virtutem  vti.  Quippe 
idem  ac  femper  fibi  fimilis  eftanimus,camdemque  vim  pfodit,fiue  er- 
rori  obfequatur ,  fiue  veritati.  Ita  ingentibus  lllis  Pauli  animis,  quibus 
aliquando  fpirauerat  minas  &  cxdes,  vfus  eft  ad  tot  gentium  filutem. 
Ita  pifcatores  Apoftolos ,  quibus  labor  fuus  ctiam  erat  voluptati,ad 
aliud  pifcandi  genus  pertraxit,  cum  iuflit  eos  eiTe  pifatores  hommwn. 
perindcac  fiiolum  illorum  laborem  efle  velletalium,  non  aliam  volu- 
ptatem.  Ita  &  Ignatio  fe  Deus  accommodauit,  illiquc  fuggeflit  interce- 
tcra  etiam  nomen  militare,  quo  nuncuparet  Ordincm  fuum  ,•  ita  vt  bel- 
lator  ille  animus  Deo  iam  ad  alia  arma  vocanti  obfecutus,  militiam  ^a>r,^ 
crederet  fc  non  deferuilTe,  fed  permutafle.  Huc  accedit  Pontificum  Pau-  1 E  s  v  >w- 
li  III.  Iulij  III.  Pij  IV.&illoPontifice  Concilij  Tridentini,  Pij  V.  ™»P»n- 
Cregorij  XIII.  Sixti  V.  Clementis  VIII.  audoritas,  Ordinem  no-  t&f"J*°'. 

I  3  ftrum 


70         .  IMAGO    PRIMI  SiECVLI   SOC.  I  E  S  V. 
ftrum  non  alio  nomine  quam  Societatem  I  esv  appellantium.Grego- 
rius  X  I V.  cum  quidam  hoc  nomen,  quamuis  a  Sede  Apoftolica  pro- 
batum,  aufi  eflent  carpere,  dccernit  nomen  Socictatis  I  e  s  v  (  verba  cius 
ifunt )  quo  laudabdis  htc  Ordo  nafcens  a  Sede  eApoftolicd  nominatns  eft,  @r  hac- 
tenus  inftgnitus  3perpetuis  futurts  temporibus  in  ed  retinendum  efje.  Atque 
hanc  Gregorij  Conftimtionem  Paulus  V.  luculcnte  confirmauit.  De- 
nique  Vrbanus  VIII.  in  Apoftolicis  litteris  Canonizationis  S.  Igna- 
tij,  Religionem  hanc  ctiam  vocat  Societatem  I  e  s  v.  Tot  igitur  Ponti- 
fices,  quos  Numen  interpretes  fuos  efle  voluit,  hoc  nomen  dum  vfur- 
pant,  quodammodo  confecrant,  nec  tninus  videntur  ad  originem  hu- 
mana  maiorem  referre,  quam  Ordinem  ,  cuius  eft  nomen. 
Q*>deffi-       aj  extremum  fpectauitin  hoc  nominc  S.P.N.pofteritatis  faae  ingen- 
quamdam  vtilitatem:  pracuidebat  enim  haud  dubiequantam  apud 


aat  nomen 
Socittatis 


tem 


Ibs v.      illos  vim elTet  habiturumin omni  rerum  ftatu  ac  tempore.ex  eo  quippe 
inCelligunt  qui  huicmilitix  dant  nomen,  non  in  ccctum  Ignatij,  neque 
ad  folitudinem  &z  vmbram,fed  in  Filij  Dei  peculiarem  quamdam  focie- 
tatcm  ac  militiam,  ad  folem,  ad  aciem,contra  fatanam  ac  vitia  fe  voca- 
rii  atque  ad  vrgendum  illud  opus,quo  nullum  Deo  acceptius ,  nullum 
hominedignius,  propter  quod  I  e  s  v  s  ipfe  vita  omnium  voluit  mori. 
Sub  auguftiiTimis  illis  fignis,  nomine  I  e  s  v  &  Cruce,  militandum;  illa 
omnibus  inferenda  Regnis,  omnibus  terris.  Aufpice  ac  duce  Ies  v 
nihil  non  pro  gloria  eius  audendum ,  nihil  detrecTandum  :  ardua  pro 
expeditis,  acerba  pro  iucundis,  dura  pro  mollibus  ducenda:  vincula  pro 
iibertate ,  pro  deliciis  tormenta,  mortem  pro  vita  efle  habendam  ;  illi 
pugnandum,  vincendum,moricndum.  Neque  enim  recufandam  mili- 
ti  pugnam,  cuius  maximam  molem  &  pericula  Dux  in  prima  acie  for- 
tiliime  dimicans  capire  fuo  excepit,  imoin  qua  fe  vitamque  fuam  de- 
uouit,  vt  vitam  militum  feruaret.  Talibus  profecTo  exemplis  fegnes 
acerrime  ftimulari,  degeneres  argui.  Nimitum  animos  militum  Dux 
Tiabet  in  fuo:  cuius,  fi  generofus  fit,  vel  nomen  audientibus  militibus 
animi  deefle  non  poflunt:  ipfa  quoque  ignauia  ad  eiufmodi  Ducis  no- 
men  (ck  erigit ,  deque  imbelli  ac  meticulosa  fit  audens,  &  laboris  ac 
periculorum  anida.  Itaque  hanc  profefTi  militiam  nominari  non  pof- 
funt,quin  fimul  virtutis  admoneantur:folaenim  nominis  commemora- 
tio  femper  obiicit  animo  illum  a  quo  id  habent,nec  ab  eius  virtute  pati- 
tur  oculos  dimoueri.  Vrget,  incitat  perennibus  ftimulis ,  vt  tam  augu- 
fto  titulo  refpondeant  $  prarfertim  cum  quam  facilis  pugnandi  labor, 
tam  certa  fitvicToria  vincere  volentibus,tefte  D.  Hieronymo,  qui  ex- 
pertus  eft,  quam  fit  pronum  huius  Ducis  aufpiciis  hoftem  debellare. 
*n  Ka"°n<;.  ^0*3  inc[uit}fifyfHb  I  £  s  v  Tttice  wenimus.  Kunc  iffe  I  e  s  v  s  Dux  nojier 
gladium  tenet^  &  femper  nos  prxccdit }  (^r  pttgnat  pro  nobis ,  c>  njmcit  ad- 
uerfarios.Cammus  facerdotahbus  tubis ,  (g*r  ctrcuimus  lerichoy  hoc  ejl  ifium 
mundum>  c>  cadunt  muri  eius,  e>  njitlores  exfiftimtts.  Gratias  crgo  agamtu 
Duci  noflro  I  e  s  v :  tllo  enim  Duce,  illo  pugnante3  nos  njincimtts. 

Hxc  &  multd  plura  pramidens  S.  Ignatius,  fimul  intelligebat  nul- 
lam  iure  metuendam  arrogaiitiae  notam,  cum  grati  animi  ac  reli- 
giofi  fitjfeu  bencficia  Dei  lingularia,  feu  proreflioncm  pcculiaris  obfe- 

quij, 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  ff 
quij,quamuis  communi  nominc  fignificare.  nec  in  aliorum  iniuriam  ?i°men 
cedit,  rametfi  idem  illis  nomen  conueniar.  Cui  enim  aliorum  Difci-  *li" com-, 
pulorum  fecir  iniunam  Ioannes  Apoftolus ,  cum  Difcipulum  illum,  ZTvrovuii 
quem  diligebat  Iesvs,  fcfenominauic?  cui  Paulus,  cum  Icic  Doclo-  stfumitur. 
rem  Gentium  ac  Magiftrum?  Quid  ?  iplum  nomen  Rcligionis,  quod 
Chriftianorum  communc  eft  omnium,  nonne  attnbutum  iam  eft  Or- 
dinibus  qui  diuino  fe  cultui  dedicarunt  adiecca  Religione  votorum? 
Itaalij  Ccctus,  vel  aSandiilimaTRiNiTATE ,  vel  a  San&o  Spiritv, 
vel  a  CHRiSTOjfine  vlla  inuidia  nomen  adlciuerunc.  Ita  S.  Domini- 
cus,  fineEpifcoporum  offenfione(ad  quos  proprie  diuini  verbiprsedi- 
catio  pertiner)  Ordini  fuo  Prxdicatorum  nomen  impoiuit.  Ergo  neque 
Societati,  cum  eam  ab  artcrno  Patre  Filius  I  es  v  s  m  fidem  rutelamque 
receperic,  tk.  ipfa  vicam  Saluacoris  miuuandisad  falutem  hominibus 
fibi  propofueric  cum  diuina  gratia  peculiari  ftudio  fcqucndam,  verci 
vicio  debec,  fi  id  quod  fufcepit,  nomine  ipfoprac  fe  feiacj  ac  fimulfeli- 
cem  fibi  vlcro  neceiricaccm  imponac,  prxcipua  cura  acque  virtute 
Ducis  fui  infigne  Crucem  amplectcndi ,  quaqueille  prxiuir,  impigre 
fcquendi;  fimul  cunctis  mortalibus  prxbeat  anfam  iufte  redarguendi 
cos,  fi  qui  in  nominis  tanci  dignicacem  pecccnc :  cuius  lux  &z  fpiendor 
ncc  minimos  in  illis  nxuos  lacere  paricur;  fed  eos,  fi  qui  finr ,  illico  ma- 
nifeftar,  omniumque  oculis  ingeric :  ica  vc  Sociecacishuius  alumnisad 
omnem  virruremfufficere  poffir  &  debeac,  vel  fola  nominis  fui  recor- 
dacio.  Quamobrem  Ignatius,vt  erat  modeftifnmus,nolebacfuosquid- 
quam  e  iandillimo  illo  nomine  nifi  incicamencum  vircucis  alfumere: 
folebacque  hanc  Sociecacem  minimam  appellare,  vt  oftenderec,  alios 
Religioforum  Ccecus  non  modoreipsaefIe,quamuis  nomen  haud  vfur- 
penr,  Sociecaces  Iesvj  fed  eciam  noftros  ica  de  fe,  deque  aliis  fencire  de- 
bere,  vc  fefe  omnium  minimos  clTe  dicanc  ac  fencianc. 

C  A  P  V  T     QV  I  N  T  V  M. 

Beata  Vifgo^  nutvix ,  fatvom ,  imo  altem  rvelut 
mttor  Societatis. 

Mancium  inccr  fc  ftudia  non  rcndunr  in  diucrfum  j  vt  idem  pro- 
_  tinus  amec  vccrquc  ,  faris  eft  amor  alcerius :  rapic  is  fecum  amici 
animum  &  voca,quocumquc  fercur.  Nec  enim  animos  rantum  interfe 
iungit,  fcd  eofdem  facit;  ica  vt  nec  pofiint  vclle  contraria  ,  &  tamen 
amare.  Vt  cnim  vnica  voluncas  a  fe  diuelli  non  poceft,  nec  poceft  non 
amare  quod  amar :  ira  nec  verc  inccr  fc  amancium  affeccusdifliderepo- 
teft,quia  vnus,  quia  idem  eft.  Ec  hic  dulciflimus  amoris  fruclus  eft, 
imo  ipfe  amor,  idem  velle,  idem  amarc.  Quid  vero  mutuo  amore 
coniunctius,  quam  Iesvs  &  Maria?  Ergo  Socieraccm  quam 
amac  Iesvs,  amac  Maria.  Cui  Iesvs  cft  propitius,  propicia  eft  Ma- 
Ri  a.  Quam  Iesvs  foucc,  cuccur,  fuam  vocac ;  fouet ,  cuecur,  fuam  vo- 
cacMARiA.  Cerrc  cum  Iesv  fuobencficiis  in  lllam  cerrar;  &  ica  qui- 
dcm,  vc,  quamuis  fuperare  illum  benefaciendo  non  poflit,  eius  ca- 

men 


72  IMAGO  PRIMI    SiECVLI    S  OC.    IESV. 

men  beneficia  vel  imperrando ,  vel  ad  Socieracem  cranfmiccendo, 
faciac  fua. 
Maria       Felixergo  Societas,  inquam  tam  dulcis  certaminis  fructus  redundar,- 
^&Sock-  cuivtbenefaciant,  ccrtanc  Iesvs  &  Maria.  Parum  dixi,  Societas  Ie- 
tatemDeo  sv,quanta  quanca  eft,  bcneficium  eft  Mariae,  quia  Mariae  debec 
peperit.     Ignacium  ,  &  in  Ignacio  fe  cocam.  Nec  enim  eft  ambigendum,  vc  aic 
iMams  1.1.   Platus  nofter,  quin  Ignatius  Societatis  Fundator,  quantufcumque  fuir, 
3pH'      opus  Virginis  fuerit.  lllum  enim  vitx  meliori  milericors  Materpepe- 
ritj  viuere  incipiencem,  ca:lefti  folaciorum  veluc  lacte  fouitjcrefccntem, 
per  dura  &  aduerfa  ad  Chriftianam  fortitudmem  educauit  ;  adultum 
denique,  ad  viriiem,  vt  ita  dicam,  &c  robuftam  vircucis  ac  fancTitatis 
inacuricacem  perduxir;  &  m  Sociecace,quam  incerim  moliebacur,  con- 
denda  laborancem  perpecuo  iuuic.    Animos  fuffecit  vt  aggrederetur, 
facultatem  vt  poiTet.   Vita  enim  noua  iam  deliberata  feruentior  Igna- 
tius,  cum  coco  animo,  cocoque  corpore,  anceMacris  clementifliiraepro- 
ftratus  efligiem  fupplexorarec,vc  adicum  fibi  facerec  ad  Filij  obfequium 
&  graciam  j  repcnce  folum  incremuic,  cocumque  cubiculum  ingenci 
motu  concuffum  eft.  Exoracx  id  Virginis  fignum  fui(Te,  credibile  eft. 
B.  Virgo   Ancequam  enim  e  pacernadomo  excefliiTec  Ignatius,  quadam  nocte, 
«ppant     dum  vigilac,  auguftifTima  fpecie,  mulcoque  lumine  circumfufi  Virgo, 
****'       puerum  Ies  vm  in  vlnis  geftans,  fpeclandam  fe  illi  aliquamdiu  prasbuit, 
Qualishxc  erat  fcena?  Adfpiciebac  Ignacius  Virginem,  Virgolgna- 
tium  ;  &  quamuis  tacicis  vcrimque  vulcibus,  amorcamen  hinc  adclice- 
bac  omnem  curam  ,  illinc  omne  promictcbat  obfequium.  Non  opus 
erat  verbis ,  vbi  amor  tam  facundus  crat ;  qui  non  poterat  clTe  mutus, 
quia  erat  mutuus.    Sed  nec  otiofus  erat.  ex  illis  quippe  oculis  tela  & 
faces  vibrabac,  quibus  per  omnem  deinde  vicam  faucius  iuic  &  arfic 
Ignacius.  Quis  enim  tunc  illius  fenfus  fuit,quod  gaudium,  qua;  felici- 
tatis  fua:  admiratio,  cum  vidit  illos  oculos  in  fe  coniecTos ,  quibus 
Deus  ipfe  adfpici  gaudet  ?  cum  vidit  illos  oculos  in  fe  figi,  quibus  mor- 
talem  adfpici  eft  immorcalem  fieri,  eft  perire  non  pofle,  eft  ca:loDco- 
que  donari  ?  Icaque  adfpedus  hic  omnes  illi  vanitatis  illecebras  re- 
pence  in  faftidium  vercic,  cancumcjue  virginea;  puritatis  amorem  inie- 
cic,  vc  omnes  rerum  fcedarum  &  caducarum  imagines  ex  eius  memo- 
ria  penicus  decerferic.  Donum  hoc  cam  eximium  Ignacio  cum  dedir, 
an  non  cam  manifefto  figno  fuam  illi  oftendit  beneuolentiam,  mater- 
namque  curam,  quam  multa  prius  claraque  in  luce  oftenderat  fcfc^ 
Iam  mora  llla,  qua  fpedandam  fe  dedit,  quid  fignificauit  aliud,  quam 
fe  Ignatio  quafi  in  proximo  femper  adftituram,  pronam  in  dona  Sc 
munificentiam  ?  Neque  enim  Ignatius  vmquam  deinceps  illam  abeiTe 
fenfir,  nifi  qu6d  oculis  eam  femper  non  viderit.  Ceterum  tam  eximio 
illo  in  Ducem  noftrum  beneficio  clemcntifTima  DeiMater  tanto  ante 

f>rxmonere  nos  voluit,  huius  minimx  Societatis  patronam  apud  Fi- 
ium  fuum  femper  fe  fore  •,  fibique,  fecundum  Deum,  oportere  admi- 
rabilem  eius  ortum  fecundosque  progreflus  adfcribi ;  necaliunde  carle- 
ftia  nobis  fperanda  pra:fidia,  nifl  ex  ipsa,  cuiusnos  Deus  cucela:  voluic 
effe  commiflbs. 

Porro 


LIBER    PRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.         73 

Porro  nouus  hic  a  Virgine  inie&us  ardor3paternarum  asdium  angu- ig»atita 
ftiis  vltraconcineri  nonporerat;  eludtabatur,  erumpebat;iamque  flatn-  A*omem 
mam  fuam  per  orbem  terrarum  erfundere  properabac.  Diuaergo  du-J^X'"™ 
ce  in  iter  fe  dedit  Ignatius ;  ac  principio  Montem  Serratum  petiit,  cele- 
berrimum  Virginis  domicilium.  Quo  enim  fponte  iam  pauper  fe 
conferet  potius,  quam  ad  illam,  cuius  vnius fauorc facis  erac forcunacus 
ac  felix  ?  Ibat  plenus  animi ,  vifaeque  nuper  Virginis,  ac  magna  fecum 
voluens.  Et  quoniam  atnanci  feitinatio  quoque  tarda  eft ,  arTeclium, 
quo  viciflim  in  Mariam  fuam  rapiebatur,  non  fuftinuicdiiFerre,  do- 
nec  ad  aram  eius  percingerec:  in  ipsa  via  voco  fe  caftitatis  obftrinxit, 
idque  Deipararobtulic,  amoris  mutuipignus  arternum.  Ratum  liabuit 
Virgo,necnoua  in  clientem  beneficia  diftulic:  eius  enim  caftimoniam 
in  omnem  deiuceps  vicam  ab  omni  labe  feruauic  incactam,  Sc  eadem 
adhuc  in  via  ingens  ab  eo  difcuilic  animi  corporisque  difcrimen.  Mau- 
rum,  quia  puriflimae  Macris  virginicaci  obrrectarac,  ftatuerat  confode- 
re,  vlturus  pariter  &  facturus  flagirium  ;  nifi  Diua  ipfa  ( vt  pronum  eft 
credere)iumentum,  cui  infidebat  Ignatius,  recta  icurum  alio  flexiflec. 
Ad  facrum  moncem  peruectus,  Deo  ac  Deipara  religiose  falutacis  mi- 
Hciam  exorfurus  nouam,  pugionem  &  enfem  ad  Matris  aram  fufpen- 
dit,  velut  profanae  militiae  fpolia,  qua:  illi  cxleftis  amor  decraxic,  &  vi- 
cttici  Virgini  trophanim  fixit.  Hic  traditis  pauperi  veftibus,rudemque 
faccum  indutus ,  pridie  eius  diei  quo  falutatam  ab  Angelo  Virginem 
colit  Ecclefia ,  ante  Virginis  aram  in  precibus  &  lacrymis  noctem  to- 
tam  peruigilauit;  militiam  facram  aufpicatus  eofere  ritu,  quo  accepe- 
rat  nobiles  olim  equites,  cum  initiarentur  profanae  militise,  totam 
no6tem  in  armis  folitos  excubare.  Hic  Duci  iux  folenne  dixit  facra- 
mentum,  eius  aufpiciis  pugnaturus  donec  aut  vita  fupereilet,  auc 
hoftis. 

Talibus  orta  principiis  Ignatij  in  Deiparam  pietas  in  dies  creuir, 
quantum  crefcere  potuic,  quas  femper  fuic  fumma.  Nihii  vmquam  ag- 
grediebacur,  quod  eius  ance  pacrocinio  non  commendaba*,  adeocj;fuis 
illud  ad  Deum  precibus  femper  incerponebac.  Ac  Vitgo  cliencis  fui  pie- 
racem  ingencibus  beneficiis  pergebat  viciflim  remunerari ,  &  quidem 
fxpe  fpcctabilis :  credo,  vt  non  fciret  tantiim  ,  fed  etiam  videret  Igna- 
ttus,  cui  perpetuam  in  omnibus  negotiis  opem,  cui  tantos  fauorcs  de- 
beret.  Vidit,  agnouitque;  &  huius  in  ipfum  ac  Societatem  fauoris  pul- 
cherrima  nobis  reliquit  monumenta,  libellum  Exercitiorum  &  Confti- 
tutiones:  opulcula  mole  quidem  exigua,  fed  vtilitate  ingenria ,  quac- 
dam  cxleftis  philofophia:  quafi  facraria,  quibus*nulla  laus,  nulla  par 
eft  admiracio.  Scripfic  illa  quidem  Ignatius  ,  fed  dictanre  Maria. Exertitti 
Cum  enim  libellum  Exercitiorum  in  Manrefano  illo  feceifu  fuo,  hoc^"r'"'p'a 
eft  in  primo  vita;  melioris  tirocinio,  confcripferic;  vnde  homo  milita-  gnis  ftri* 
ris  &  liccerarum  rudis  nifi  ab  hac  Magiftra  fua  cancam  haufiflet  lucem,p"»- 
tancam  Chriftianae  fapiennx  perfectionem  ?  quam  &  auctoritas  pri- 
maeSedis  approbauit;  &  quotquot  legunt,  fufpiciunt  &  venerantur; 
quocquoc  vfurpant,  quancum  in  eo  caelcftium  remcdiorum  latcat,  fcn- 
tire  poilunt,  exprimere  non  poiliint.  Neque  enim  fruftra  toto  lllotcm- 

K  pore 


Luclouic.da 
Ponte  in  Vi 
13  P.Aluar. 
C.4J.$.I. 


Conitittt 
tiones  So 
ctetatis  o 


74  IMAGO  PRIMI   SMCVLl   SOC.    IESV. 

pore  frequentiiTime  illi  fpectandam  fe  obtulit  Maria-,  fed  lucefua 

animum  eius  magis  quam  oculos  impleuit.  Ac  ne  vlla  dubitandi  fu- 

perfit  caulTa,  vni  cuidam  hxc  Exercitia  iam  aggredienti,  cuius  explora- 

ta  fanctitas  omnem  fidem  meretur,  ipfaDeipara  fignificauit,  gratifli- 

mas  fibi  elfe  has  meditationes,  vtpotequas  &  ipfa  dum  vixit,  fempcr 

animo  verfaiTer,  acdeinde  Ignatium  docui(Tet,easque  fcribentem  pluri- 

mum  iuuilTet.    Nec  minus  Societatis  Conftitutiones  ac  leges  opus  func 

vt  humano  maius,  ita  digniflimum  diua  Virgine  magiftra.    In  his  fan- 

P?  ctus  Pater  cum  fe  nobis,  quamuis  id  non  agerer,  fuo  penicillo  depinge- 

finptf""  ret,  inquodam  commentariolo  teftatur  ad  ie  frequenter  vcnilTe  Media- 

Sm?  «*  tores>  Suorum  nomine  ^esvm  defignat  &  Mariam  ;  ne  nefciat  Socie- 

ie8.cPxl    tas  parere  fe  legibus  ab  Iesv  &  Maria  magis  quam  ab  Ignatio  latis. 

Quidni  ergo  Maria  fit  nutrix,  patrona  &altera  velut  auctor  Socie- 

tatis,  cum  qualem  Sociecatem  elfe  voluit,  Ignatij  manu  ipfa  quodam- 

modo  defcripferit  ?  Et  quoniam  amantium  obfequiis  pretium  facit  a- 

mor,  omnem  occafionem  teftificandi  amoris  fui  in  Diuam  auide  capta- 

bat  Ignatius.  Erumpebat  hic  &  prodebat  fe  in  eius  verbis ,  actionibus, 

fcriptis,quia  in  pe&ore  femper  seftuabar.  Illum  transfufum  volebat  in 

fuos.  Quam  enim  Scholafticis  noftris  &  Coadiutoribus  prarfcripferat 

horam  precandi,  eam  aufpiciis  Virginis  volebat  inftitui,  &  fub  eius  ttr- 

tela  impendi,  fpem  faciens,vt,ea  interueniente,citius  votorum  compo- 

tes  redderentur.  Sibi  induftriam  illam  toties  feliciter  ceiTifle,  quoties 

B.Virgo     vfurpaftet:  hac  nihil  non  impetraiTe  fe,  nihil  non  fperare.  Hac  fifus, 

Peno  Fer-  Petro  Ferro  ad  Medicorum  defperationem  aegrotanti  promifit  fanita- 

roappa-  fidcm  Isnatij  cumulate  liberante  dicam,  an  compenfante  Virgi- 

tatemat-    ne?  nam  xgroprxter  lanitatem ,  etiam  conipectum  iui  obtuht,  iola- 

tuht.        tium  ipsa  fanitate  dulcius,  &  nullius  non  morbi  poena  cmendum,  fi 

talepnemium  morbi  ctTc  poflfet.  Denique  cum  varia  ex  Ignatio  quarre- 

rentur  deSocietatisinftituto,  rationum  omnium  fummam  folitus  erat 

referre  in  feceiTum  lllum  Manrefanum ,  quem  fub  magifterio  Deipa- 

ra^  traduxit. 

Tnmi  Pa-      Confe&o  Parifiis  Philofophiae  curfu,  vt  ipfe  primique  eius  Socij  fefc 

ZuncHpa-  Deo  voris  rite  nuncupatis  confecrarent,  ac  Societatis,  quamDeipara 

rum  m     per  Ignatium  moliebatur,  fundamenta  iacerenr,  &  hanc  animi  fuifcn- 

lf0e,&Fe~  tentiam  atque  religionem  fequentibus  annis  rurfus  innouarent;  non 

Vtrqmis.    aliud  placuit  tempus,  non  alius  locus,  quam  dies  &  a^des  Virgini  facra, 

quafieoritunouella  profiteretur  Societas  fein  fide  &  clientelaVirginis 

nafci  velle,  &  crcfcere,  &  perennare.  Hoc  fpiritu  qucm  ab  Ignatio  hau- 

ferant  Socij ,  affectucjue  in  Deiparam  pleni,  ciim  Romam  Venetiis  ite- 

rum  proficifcerentur ,  ad  Lauretanam  eius  aedem  triduum  fubftitere. 

quo  tempore  pietati  fuac  indulgentes,  coalefccntem  Societatem  Diua? 

impense  commendarunr.  Quar,mirum  dictu,poft  anni  luctam,ex  vo- 

toomnium  fuit  conftituta  &  approbata,  non  fine  cerra  Patronx  fuse 

ope,  quam  per  ailiduas  preccs  efflagitauerant.  Porro  Ignatius  iam  Sa- 

cerdotio  initiatus,  pro  fuo  in  Deiparam  amore,  non  alibi  fuftinuit 

arterno  Patri  eius  Filium  primiim  immolare,  quam  in  xde  Matris.  So- 

cietati  dcinde  omnium  fuffragiis  prcpofims,  rurfus  facellum  Virgini 

facrum 


LIBERPRIMVS.     SOCIETASNASCENfS.        75 
facrum  ad  diui  Pauli  elegitj  inquo  primus  multiscum  lacrymis,ceteris  Trimafo- 
collacrymantibus,folennem  edidit  profefTionem,  quam  ex  eadem  for-  lenms  Pa* 
mula  reliqui  mox  quinque  rite  funt  fubfecuti.   Exinde  Ignatius,  quo-  SJJJ)'*" 
ties  fui  vouerent,  Diuosque  promiltorum  adhiberent  teftesj  ftatuit  vt  [acellobea- 
cum  ceteros  vniucrfim,  Mariam  tamquam  omnium  Reginam  ex~  u,  Virgi- 
preifo  nomine  implorarent ,  vtpote  fidei,  quam  Dco  darent,  feruanda:  ntst  ,t4' 
pocentiilimam  auxiliatricem.   Quid?  templum  quod  domui  ProfelTo-  Trimum 
rum,qua:  cum  ipsa  Societate  nataeft,cx  voto  fmcli  Patrisobtigit(quod  *onl™ 
deinde  ex  angufto  &  inornato  capaciflimum  fecit  &  auguftifnmum  tcmpium 
Alexander  Cardinalis  Farncfius)  nonne  fuit  fancla:  Mariae  ?  Memo-^f^ 
rabile  iftud  eft,  quod  in  templi  huius  primarium  facellum,  Deipara?  ^CAtlinK 
lmagmem  miraculis  celebrem  ,  qua:  nunc  fumma  populi  Romani  pie- 
tate  &  concurfu  celebratur,  cum  ipfo  cuidepidta  inha:rebat  pariete, 
fingularis  artificum  induftria  traduxerit.    Neque  illud  leue  indicium 
cft  Virginei  in  Societatem  animi,  quod  eo  ipfo  anno,  quo  confirmata 
eft  a  Paulo  III.  Societas,  templum  iftudimpetratum  fit,  vthanc  proti-r 
nus  natam  quafi  vlnis  &  finu  fuo  Virgo  Mater ,  &  tecl:o  carentem  in 
domumfuam  reccpifle  videatur.    In  hocVirginis  domicilio  Societatis 
funcTiones  primum  exercita:  ;  hicab  ipfolgnatio  tradita  catechefis,  & 
ardentes  diuino  fpiritu  conciones  habita:;  hic  frequentanda:Confefiio- 
nis  &  Euchariftia:  mos  poft  tot  faxularenouatusj  hic,cum  iaceretvir- 
tus  &  pietas,  beatiflimas  Virginis  Matris  ope  aufpiciisque  refurrexit. 
Quare  Cardinalis  Baronius  in  publicaconcione  templum  hoc  Anafta- 
fiamnuncupare  non  dubitauit,  alludens  ad  non  abfimileNazianzeni 
dictum,  cum  in  diua:  quoque  Matris  templo  Conftantinopoli  fides 
orthodoxa  reuixiflet. 

Cum  vero  illud  commune  orbis  terrarum  perfugium ,  auguftifTi-  e/fifo 
mum  religionis  facrarium,  a:deslEsv  ac  Mariae  natalis,  Lauretana  ^sZu- 
domus,Ignatio  adhuc  fuperftite,Societati  fuitcommiiTa,  potuitne  Ma-  taucom- 
ria  manifeftius  in  domum  fuam  introducere&  recipere  Societatem  ?  mfa- 
Vifi  hic  circa  noftrorum  lllisque  confitentium  capita  cadeftis  flamma, 
quid  aliud  fuit,  quam  flamma  quxdam  amoris  in  hos  &  lllos  e  Virgi- 
nco  pectore  erumpentis  ?  NeGin  vno  Ignatio  contineri  potuithoc  amo- 
ris  in  Diuam  incendium.  DifTudit  fe  in  filiorum  animos,  vrque  illo- 
rum  ergaoptimam  Matrem,  itaoptima:  Matris  erga  illos  affedTum  & 
ftudium  accendit.  Francifco  Xauerio  ingentes  lllos  animos,  quibus  In-  Xauerij 
diatotusqueOricns,  imo  terrarum  orbis  videbatur  anguftus,  infpira-  "£*£*■ 
uit  Maria  in  a,'de  fua  Lauretana.   Vitam  eius  tot  periculis  obieclam,  ^Jaf- 
quot  in  Oceano  erant  fyrtcs  &  fluctus,  quot  in  Indiis  totoque  Oriente  ftt~lt«i& 
damionis  crant  fatcllites ,  quot  in  barbarorum  manibus  arcus  &  tela,  hm"SVi~ 
femperexpediuit  M  a  r  1  a.    Huius  ope  vixdum  implorata,da:monem 
aliquando  cx  humano  corpore  fruftrafrementemfrendentemque  Xa- 
ucnus  eiecit;  aduerfus  illius  furias  &  terrores  Mariae  prxfidio  non 
modo  fatis  armatus,  fed  etiam  fecurus.   Quoties  enim  importunifli- 
mus  hoftis  inuicliam  hanc  virtutem  vcrberibus  dcbilitare  fruftra  cona- 
tus  eft  ?  quoties  intentato  mortis  metu  frangere?  tum  praxipue  cum 
inlaponiam  nauigarct,  cum  &fortes,  £c  nauarchi  ira  ob  filiam  quafi 

K  2.  culpa 


76  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.    IESV. 

culpa  Xaucrij  fubmerfam  impotenti  dolore  efferata,  &  mareipfama 

dasmQnibus  cxafperatum  ,  in  vnum  Xaucrium  velut  coniurallent.   In 

Iaponiam  nihilommus  {olpes  eit  appulfus,  &  quidem  die  aflumptas  iu 

caslos  Virgim  iacro  :  fentire  vt  pollct,  cuius  .adipirans  tauor  llli  curfum 

tot  intcr  pcricula  fecundalVet. 

Maria  Ipia    quoque   B.  Staniflaum  Xoftkam  ,   B.  Aloyfium  Gonzagam, 

'-  quale  par  luuenum  !  m  Societatem  ingredi  luilu  :  paruerunt  lubcnti,  & 

StJtmem  Qtadientiaz  fru<Shim  mox  retulcre  publica    religione  &  aris  culn.   Et 

ingredien-  Staniilao  quidem  Filium  iuum  pucruli  ipecie,tamquam  seterni  amoris 

di'  certiilimum  pignus,in  vlnas  vltro  depoiuit.    Aloyfium  nafcentem, 

eiusque  fimul  matrcm  ,  e  vitse  difcnmine  excmit,  parturientis  voto  ex- 

orata;  nc  dubitaret  Aloyfius  Mari  am  iempcr  habere  pro  matre,  a  qua 

vitam  accepilfet  magis ,  quam  ab  ca  quas  lllum  pepererat.    Ncc  vero 

degener  fuit  filius:  decennis  cnim  (dc  per  votum  caftitatis  tantx  Ma- 

tns  obfcquio  confecrauit.  Felices  nimium  iuuenes,  quibus  prarfentcm 

videre  licuit  Mariam  ,  eiusque  voces  audire  qaias  Calites  lpios  mul- 

cent  atque  oblectant.   Ingens  hic  fauor  fuit,  eoque  maior,  quia  non 

folis  conceillis.   Illa  Iacobo  Ledefma,  Petro  Anaico,  Sebaftiano  Bar- 

radas,  aliisquenon  paucis  in  Societatem  ingrcdiendi  auclror  fuit,  gau- 

dium  &fchcitatem  fuam  non  capientibus,  quod  talem  ialutis  fua?  du- 

cemfimul  &c  obfidem  na£ti  eilent.   Ula  Patri  Thonue  Sanchez  fuftu- 

lit  balbutiem;  Societatis,  quam  omni  expctebat  voto,  non  minus 

quam  Itnguae  impedimentum.   Sed  paucorumne  hax  eft  fclicitas?  plu- 

rimorum  fuit,  &  fortaflis  omnium.   Quotuiquifque  cnim  noftrum  a 

Maria  fe  quoque  ad  Socictatem  non  fenfit  impelli,etiamfi  vultum 

adftantis  non  viderit ,  vocem  impcrantis  non  audierit?  Nec  temeredi- 

co  omnes  fortafTis  a  Maria  vocari,  cum,  quod  huic  prope  geminum 

Qui  Ma-  ep^  B.Borgia  cenfuille  videatur.   Is  enim  cum  deprehendiflet  aliquan- 

*'0„™m      do  tirones  nonnullos ,  qui  Deiparam  non  delegiflent  patronam,  illis 

«o»  eiege-  male  metuens,monuit  Magiftrum  Nouitiorum ,  vt  eorum  faluti  prsci- 

rant,aSo-  pUC-  inuisilarct.  Plus  qiuim  prasfagium  vidctur  hic  fimcii  viri  fenfus 

fecermt.    fuilfe,  illi  ipfi  defecerunt  omnes,  vtpotequorum  aut  inaufpicara  erat 

vocatio,  aut  punicnda  ingratitudo  beneficium  Virginis  non  agnofcert- 

tium:  infclicitas  veroeo  miierabilior,quod  ne  monitiquidem  Virginis 

fauorem  fibi  demeriti  fucrint.  ad  qucm  obtincndum  prope  fatis  efrob- 

tinere  eum  velle  :  minimis  enim  obiequiis  capitur  Virgo,  muitoque 

magis  feftinat  beneficia  conferre,  quam  mortales  aut  petereaut  accipe- 

re.  Huius  tam  promptaz  ciementias  praeclare  couicia  Societas,  fimul- 

que  Ignatianas  pietatis  heres ,  Matris  Virginis  pame  non  mirius  quam 

Iesv  Filij  obfcquio  fefe  totam  coniccrauit.  Quocumque  ipiapenetrat, 

Virginis  eam  cultus  comitatur:  omnibus  hunc  inculcat;  hunc  voce,  ca- 

lamo,  exemplo  inter  Orrhodoxos  propagat,  intcr  hxreticos  propugnat, 

&  immenium  vbique  pietatisin  hanc  ardorem  e  flammis,  quibus  ipfi 

Gonfalnns  ardet,  accendit.    Quantppere  hoc  igne  flagraife  exiftimamus  Gonfal- 

Siltteria    uum  Silucriam  ?  qui  Virginis  imaginem  rarononhabebat  inmanibus 

BVirgmi       j.  ■    oculls  ipfam  in  animo  femper :  quae  fmaso  Red  Monomotapa» 

adddtus.  r    ...      J.r.  r    i       '  S  l         •     ,r      ■    r 

oftenfa,illum,  vt  Christo  nomcn  darcr,  repentc  pcrmouit.  Virginem 

ipfam, 


LIBERPRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.        JJ 
ipfam,  non  cancum  eius  imaginem  barbaro  vifam  crederes.   Ignacio  i<>naty 
Azebedio  quatuor  iam  vulneribus  letaliter  faucio,  nulla  Caluinifta-  Azt  ''"";;J 
rum  hxreticorum  vis,  ne  crudciitatis  quidem  adiuta  turns,  extorquere  afeOm. 
potuit  e  manibus  iemimortuis  imaginem  Deiparo::  itaquecum  eada- 
tus  elt  prseceps  in  Oceanum  Sociorum  fanguine  iam  rubcnrem;  cuius 
vnda?  Caluiniitis  clemenciorcs  cadentem  Azebedmm  reuerenter  exce- 
pere,  nec  haurire  func  aufx,  quafi  Dominam  fuam  ftellam  maris  in 
eius  manibus  venerarentur,  quam  hacreticorum  impiecas  in  imagine 
violauerac.  Quce  Diuam  vis  euellere  poruiflet  e  viuencis  animo,  e  cuius 
morienrisdigicisne  imago  quidem  ab  ipsa  violencia  pocuic  extorqucri? 
Quanro  vero  incendio   flagrabat   Alphonfus   Rodnguez  ?  aufus  eft  ^lpbonf 
Deiparamin  cercamen  amoris  prouocaie,  ignofcenda  cemericace,  quia  Rodr'£uc:L 
fuafit  illam  amor,  non  fuaiurus  niii  magnus  efiet;  cui  femper  licuic  tamVir- 
impune  defipere.   Neque  venia  ei  eit  opus  ,  qui  peccato  fuo  laudem  ginemde- 
meretur.  Alphonfus  Salmeron,  cum  per  Quadragefimam  concionare-  H0 
tur,  intermiiTodiebus  fabbatinis  argumento,  de  Virgine  Matre  perorare 
folitus  erat,amore,quoin  illam  rapiebatur,facundum  femper  faciente. 
Sed  quid  reccnfeo  eximios  e  Societate  noftra  Virginiscultores,  quafi 
numerus  eorum  iniri  poflet?  citius  homimbus  llla  deitituctur,  quam 
magna:  in  Deiparam  pieratis  exemplis.  Sed  neque  a  propofito  defledto, 
cum  hxc  recenfeo,  aut  inter  Virgineos  in  Sociecacem  fauores  refero.  ll- 
lam  enim  colere,  illam  amare,  ipfius  beneficium  eft;  &  maius  faepe 
quam  ea  quibus  clientum  obfequia  folet  remunerari.  Et  quo  figno  cla- 
rius  illapoteftprobare  fe  Matrcm  noitram,  quam  cum  amorisfuidul- 
cedine  pectora  noitra  &  animos  implet  ?  quem  cum  dedit,  humani  vo- 
ti  modum  exceflit,  quia  pignus  &  fecuritacem  quamdam  felicifTimce 
immorcalicacis  nobis  dedic.  Iam  vero  quorquotfunt  Feftidies  Deipara?  iranaJl'_ 

r       ■  i  .  „,.'.....       '  L  ,  .    .r.  gna  amorit 

iacri,  tocidem  vel  Virginei  m  Socieratem  rauons ,  vel  Societatis  illam  societatis 
amantis  funt  argumenta.  Immaculatam  Conceptionem  venerata  eft  ergaDei~ 
Societas,  cum  Roma:  primas  Thefes  Thcologicas,  viuente  adhuc  Igna-  ?an 
tio,  propofuic ;  in  quibus  princeps  quceitio  lmmacularam  Concepcio- 
nem  aflercbar.  Deinde  cum  legem  culir,  ne  quis  ab  hac  vmquam  fencen- 
tia  difcederet;  cui  cuendx  Sociecacem  quoque  infticuram  fe  diuinirus 
cognouifle  frpe  tcitatus  elt  Alphonfus  Rodrigucz,  vir  notre  fancxica- 
tis.  Pro  hac  aflerenda  per  tres  horas  in  ConcilioTridencino  perorauic 
Iacobus  Laynes,tanra  vi  rancoque  fucceflii ,  vc  facra  Syuodus ,  quce  ab 
ore  dicencis  admirabunda  pependerac ,  eo  decrero,  quo  rocam  Adami 
progeniem  natiux  labis  ream  pronuntiat,  puriffimam  Dei  Matrcm  fe 
non  comprehendere  aucTorirate  fuafcriproque  confignarum  rcliquerir. 
Naralem  Virginis  cclebriorem  fecic  in  aula  Regis  Lufitanice  Borgia, 
cum  Suftragia  vircuribus  Virginis  infcripra  aulicis  diftribuic;  quibus 
ica  placuic  piccacis  follcrcia,  vc  in  confuetudinem  deindefitverfa.  Pra> 
fcntarioncm  de  numcro  Fcftorum  Deipara:  pa:ne  fublatam  recinuic 
P.FrancifcusTurrianus,  cum  vocc  &  fcripris  Ponnficem  ad  eam  reri- 
ncndam  pcrmouit.  Grata  fuit  Deipara:  viri  pieras ,  cuius  prarmium 
abilla  quoque  accepir,cado  poftmodum  tranflcriprus  eo  ipfo  die,qucm 
defcnderac:  cuius  Fciti  cclcbncaccm  &  culcum  Sociecas  pcr  Belgium 

K  5  hoc 


78  1MAGO    PRIMI    S^ECVLI    SOC.  IESV. 

hoc  noftrum  mirum  in  modum  illuftrauit  auxitcjue.  Annuntiationis 
pertiigilio  arma  fua  Deipara:  ebnfccrauitlgdarius  ,  illa  luce  Societatem 
Iesv  aufpicatus  ,  qua  luce  auguftum  Iesv  nomen  ecado  primum  in 
terras  delatum  eft  ad  Virginem  Deo  fuo  mox  imprargnandam.  Fefti  Pu- 
rificattonis  magna  pars  fuit  Simeon  Iesvm  vlnis  fuftinens :  Iesvm 
quoquefuum,  vtiolim  Simeonis,  ita  Ignatij  brachiis  aliquandoimpo- 
fuit  Maria.  potuitne  maius  amorispignus  aut  ha:e  dare,  aut  ille  acci- 
pere?  potuitne  huius  Fefti  imagodulcius  rcprarfentari  ?  Aflumptionem 
primis  votis  fuis  cclebrarunt  primi  Patres:  quem  diem  Societans  Fe- 
ftum  folebatappellare  P.  Bobadilla;  omnes  deinceps  vtSocietatis  nata- 
lem  coiere:  qui  fuit  eriam  veluti  natalis  Socictatis  noftra:  fimul  &  Re- 
ligionis  Chnftiana:  in  Iaponia>  quia  Iaponia:  Xauerium  dcdir.  Poftre- 
mo,  in  quamcumque  fui  partem  fe  vertit  Socictas ,  eam  Mariae  a- 
more  feptam  videt.  Hxc  enim  Ignatij  4  Ignatius  Mariae  opus  fuic. 
Ec  ne  ceteros  qui  Societati  vniuerfr  prafuerunt,  itidem  fuilTe  dubite- 
mus ,  Lainius  8c  Borgia  in  Fefto  Dciparac  cognatam  vifitantis  ad  in- 
eundumhoc  munus  electi  funt.  diceres  cum  Patrum  votis  Virginisfuf- 
fragium  confpirafle.  Patrem  Claudium  huic  muncri  Virgo  ipfapraefe- 
cit :  quod  cum  faceret,  fpectari  voluit  a  Patribus  Claudio  Matthsco  & 
Thoma  Albigero,  tamquam  curae  fua:  teftibus  oculatis.  Mutij  ad- 
huc  fuperftitis  modeftia  vetat,  ne  fenfum  noftrum  apertius  exprima- 
mus.Hoc  tamciij  lllo  vel  audiente,fas  eft  dicere,  Societatem  nunc  a:quc 
ac  olim  Virgini  cura:  efle,  &  a  capite  vigorem,  virtutem,  felicitatem in 
membra  manare  debere:  de  quo  cum  folicita  eft  Virgo,  non  minus  de- 
monftrat  in  fide  &  clientela  iul  Societatem  efle,  quam  cum  ipfaMarti- 
no  Guttierez  oftendit  Societatcm  vniuerfam  fub  ampliilimo  pallij  fui 
tegmine  colledam.  Quid  ego  nunc  commemorem ,  quoties  Societa- 
temcumextremainopia,  inuidia,  calumniis,  iniuriis  luctantem  iuue- 
rit  Virgo? 

Abrumpendaeft  femel  argumenti  infiniti  dulcedo,  &  beneflcia  gra- 
to  animo  votifque  recolenda,  qua:  commemoratione  exhaurire  non  pof- 
fumus.  Tibi  igitur,Virgo  Mater,  Socictas  tua ,  quia  fecundum  Deum 
totam  fe  tibi  debet ,  tibi,  inquam  ,  fibique  toto  afFe&u  gratulatur;  & 
quia  nihil  fe  maius  habet,  totam  fe  tibi  attemum  deuouet.  Patrocinio 
tuo,  vt  defint  cetera,  fatis  felix :  tu  bcneficium  tuum  ferua, auge,  abfol- 
ue,  Sc  in  iubilea  lartiora  femper  &  Letiora  per  omnem  pofteritatem 
tranfmitte. 

CAPVT     SEXTVM. 

Pofi  Christvm  6-Mariam  Societatk  AuBor 
<cr  Farcns  fanttw  Ignatim. 

MAgna  moliturus  in  terris  Deus,  a  fapientia:  fua:confiliis  huma- 
nam  fere  folet  excludere-,  ne  ha:c,  qua:  plerumque  plus  habet  ca:- 
citatis  quam  peritia:,  diuinioperispartem  fibivendicet^neveinconfulta 
mortalitashominiperuersetribuat,  quoddebetDeo.  Sic  olimadpri- 

inam. 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS,  79 
mam  illam  ampliilimamque  Filij  fui  Societatem  conflandam ,  vfus  eft 
Deus  hominibus  in  quibus  nullaeratfcicntia,  nifi  pifcandi.  Sic  mini- 
mam  hanc  Societatem  orbi  daturus,  adhibere  voluit  hominem  qui  ni- 
hildidiceratnifiarma  tra&are.  Fuitis  Ignatius  deLoiola  patria  Can-  ignatius 
taber,  ftirpe  nobilis :  de  qua  quid  attinet  dicere,  ciim  minima  fit  pars  Vtalu  mi~ 
in  Ignarij  laude,quaea  maiorum  ftemmateac  viitute  deriuatur  ?  ferdi- J^wj£«- 
nandi  Regia  adolefcentem  educauit.  Animus  illi  erat  erectus  &  excel-  rit, 
fus,  &  quodammodo  igneus;  glorixque  non  minus  capaxquam  auidusj 
fed  quam  omnem  a  virtute  militari  fruftra  pctebat,  donec  didicit  eatn 
ab  expugnatione  vitiorum  quam  vrbium,  a  vi&oria"  fui  quam  hoftium, 
rectius  peti.  Pompeiopolim  ceperat  Gallus ,  eodem  impetu  arcem  ca- 
pturus,  nifi  obititiflet  Ignatius:  quam  dum  confilio,  animis,manu 
ftrenue  propugnat,  tormenti  amei  globograuiterfaucius  cecidit,  &cum 
co  omnium  animi.  fed  felicius  cecidit,  quam  fi  ftans  viciltet,  &  hoftium 
proftratorum  aceruos  vi&or  calcaflet:  cecidit  enim,vt  alius  refurgeret;& 
cum  eo  pariter  Chriftiani  orbis  pietas,  iam  pridem  collapfa  ac  proftra- 
ta,  reflorefceret.  Quippe  vulnus  quo  larfus  erat,  animi  vitiis,  vulneri- 
bus  vtique  grauionbus  ,pro  remedio  fuit;  &  vt  hoftibus  dearce,  ita 
Ignatio  de  feipfo,  de  morum  corruptela,  de  hasrefi,vicl:oria:  pulchrioris 
initium.  Itaque  telum  illud  hxrefim ,  impietatem,  fimilesque  orbis  pe- 
ftes  grauius  perculit  quamlgnatium  :  credibile  vtfitbenigna  Dei  manu 
potius,  quam  hoftili  libratum  fuifle.  Decumbentem  ex  vulnere,  &  hu- 
mana  remedia  nequidquam  adhibentem,  recreauit  Apoftolorum  Prin- 
ceps,  &  in  1II0  vno  tot  fuorum  millia.  Dum  vulnus  tarde  coalefcit ,  vt  ,  „. 
falleret  txdium,  coepit  hiftorias  Diuorum  lectitare,  quia  profanx  de-  porum h- 
erant.  &  hinc  continuo  Ignatius  illorum  quos  legebat  fimilior,  quam  brortm 
fui.  Christi  fupplicia  &  dolores  optabac  redimere  fuis.  cum  Dei-'"' 
paraflebar,  gaudebat,amabat.  cum  Petro&  Andreafalutabatcrucem, 
&pari  amorein  eam  rapicbatur.  cum  Ioanne  oleo  feruenti  optabat  im- 
mergi.  cumPaulo  fubijciebat  ceruicem  fecuri.  cum  Laurentio  prope- 
rabat  ad  prunas:  cum  Ignatio  fuo  in  ri&usleonum ,  vt  Iesvm  cordi 
quoque  fuo  infcriptum  oftenderet.  cum  Anachoretis  abdebat  fe  in  fil- 
uas.  cum  Apoftolis,  Iesv  Christi  nomen  perorbem  circumferebat. 
cum  omnibus  idola  calcabat  &  vitia,  per  ignem  ferrumque  viam  ad 
Deum  affe&abat.  Ita  generofus  ille  animus  induebat  animos  omnium, 
&vnusomnium  laboribus  parfibividebatur.  Nec  mora.  aDiuis,  qui- 
bus  iam  fimilis  etTe  affectabat,  confirmatus,  non  fortius  cogitauit  quam 
fecit.  domum  ,  opes,  confanguineos,  feipfum  deferuit.  Montem  Ser- 
ratum  pecit.  Sed  quoniam  fugiendo  nemo  fe  poteft  fugerej  ne  impro- 
bus  ille  fui  amor  reditum  fperaret ,  vinculum  illi  perenne  inijcit:  cafti- 
tatem  vouet.  In  via  Mauri  in  Deiparam  iniuriam  fcrro  vlturus,often- 
ditquidem  fe  ex  militari  ferocia  quiddam  adhuc  fpirare  indomitum; 
fuum  tamen  in  Virginem  teftatus  eft  amorem ,  cui  non  virtus ,  fed  pe- 
ritiavirtutis  deerat.  InMonte  Serrato  gladium  &  pugionem,  iam  do- 
mini  lacrymis  fpeciofius , quam  nuper  hoftili  {anguineftillantes,  pro- 
fani  Martis  exuuias,  magnas  Matri  dedicat.  Inde  primo  diluculo,  vt 
tenebris  virtutcm  celaret ,  Manrefam  contendit.  Ibi  quidquid  nuper 

animo- 


vtrum 
mutatur. 


rocimttm. 


80  IMAGO    PRIMI   S^CVLI  SOC.   IESV. 

ignatij      animorum  atque  irarum  in  hoftcm  geflerat,  in  fe  conuertit.  praeftantifL 

petatu  "-fimosquofqae,  quos  leaeuat,  aemulari  aufus  in  macerando  poriflimiun 

rncinium.         ._ .         1.1  '  D  .  .      .-      .  r   a     iia        ■  n      ■ /\ 

affligendoque  corpore.  qua:  pnma  virtutis  tacics,  vr  iua  llla  triititia  & 
horrore  blanditur  animis  magnis,  ita  Ignatmm  ceperat.  Negle&um 
capillitium  barbamque  finit  inhorrefcere,  excrefcere  vngucs ,  vultum 
informifquallore  detbrmari.  humuserat  cubile,  ceruical  lapis,inquo 
fomnus  perexiguus,  cui  non  vacabat,fed  fuccumbebat:  &  quamuispa:- 
nenullus  erat,\adhuc  tamen  illum  mediano&e  intcrrurnpebat  orandi 
CaufsaN  Ter  quotidie  flagellis  in  fe  acriter  fcuiebat.  feptcnas  horas  in 
genua  prouolutns ,  attente  ik  conrinenrcr  orabat,prceter  id  tempus  quod 
fingulis  ltcm  dicbus  aiidiendo  Sacro,  Vefpemnisque  &  Complctoriis 
prccibus  dabat.  Cibus  illi  crat  panis  emendicatus;  modicum  aquar, 
potus.  tam  mifero  victu  femel  tantum  in  die  languentes  vires  reficie- 
bat,  fi  hoc  crat  vires  reficere  potius ,  quam  conficere ;  quem  tamen  die- 
bus  Domimcis,  tamquam  lautius  epulaturus,  bis  adhibebat,  fi  copia  ad- 
erat.  Quibus  diebus  ad  Pcenitentiae  &  Euchanftix  Sacramcma  fumma 
religione  accedebat.  Si  quid  otij  a  prccibus  diuinoque  cultu  fupercrar, 
miniftrabat  a:gris,  ftipem  paupenbus  mendicabat,  pmnes  ad  pietatem 
'hortabatur,  quam  aliis  benignus  ram  corpon  fuo  femper  infefius,  da:- 
mone  illi  frpe  per  ludibrium  infidianre.  Haufit  interim  diuinitus  illam 
lucem,  qua  hbellum  Exercitiorum  confcripfit,  in  quo  per  fuos  gra- 
dus  viam  penitus  aperit  ad  altiflimum  fan&itatis  faftigium,  quam  llla 
afterni  Patris  Sapientia  e  carlo  in  terras  fecum  detulit,  ractisque  &  voce 
Apoftolosdocuit.  Hismeditationibus  quotquot  vacarunt,  fefibitam 
diftimiles  fubito  planeque  alios  mirati,  facile  viderunt,  humanam 
fcicntiam,  qua:  in  Ignatio  nulla  tum  adhucerat,  eo  non  poife  aflbrgere. 
Sed  quoniam  non  deerant  qui  malebant  eas  carpere  quam  experiri,Pon- 
tificia  au&oritas ,  qua  confirmata:  funt ,  maiores  inuidia  tecit.  Ex  hoc 
fontc  illa  ingens  humanas  falutis  &  inexplebilis  auiditas,  a  qua  fola  vide- 
bat  Dcum  ipfum  e  carlo  in  terras ,  in  humanos  artus,  in  labores  incredi- 
biles,in  rormenra,incrucem,inacerbiflimam  mortemabreprum.Ex  hoc 
fonte  Sociorum  adlecrio,ipfius  Societatis  conftitutio,&  vniuerfa  defcri- 
ptiopromanauir.  Miris  interim  illuftrationibus  &  puris  ammi  gaudiis 
Ignatius  fruebatur.Sed  quies  hxcfuit,non  fecuriras:Deo  harc  folatia  fecj; 
mox  fubducente,  &  Ignatium  fibi  velut  relinqnente.  tantisenim  ango- 
ribus  confcientia:  torqueri  miferum  &  agitari  permifit,  vt  illum  quail 
deftituifie  videretur.  Quid  facerer  Ignatius,  omnia  lam  remedia  incaf- 
fum  expertus  ?  Quod  impetrare  a  Deo  non  potuerar,  exrorquere  quo- 
dammodo  aggrelTus  eft.  Immani  aufu  animum  obfirmauir  omni  cibo 
abftinere,donec  pnftina  rediretanimo  rranquillitas  ,•  vnius  e  fancris  Pa- 
rribus  exemplum,  quod  habebat  in  memoria,  feruentius  a:mulatus, 
quarn  prudentius.  Iamque  adeointegra  hebdomada  continuauerar  in- 
ediam,  necdefolita  precandi,  corpusdiuerberandi,  ccteraquefeueritate 
quidquam  remiferat^  vltra  progrelTurus,  nifi  ConfelTarij  imperium  ve- 
tuiflet.  Sed  breui  rediir  Deus ,  &  cum  illo  animi  lux  &  fereniras  priore 
copiofior.  fcpe  illi  Christ vs  hic  vifus,  fxpe  Matcr  Virgo.Inrer  ccfta- 
Ignatij.     fes  vna  pra:  ceteris  memorabilis  fuit,  qua:  ad  ocriduum  durauit.  mor- 

tuus 


Eeflajts 


LIBERPRIMVS.    SOC  lET  AS  N  ASCEN  S.  81 

tuus  credebatur ,  &  fuiflet  fepultus ,  nifitenuis  cordis  palpitatio  latentis 
\kx  reliquias  prodidiflet:  e  qua  velutefomno  euigilans,  I  e  s  v  nomen 
cum  fuaui  fufpirio  ingeminauit.  Quo  tempore  totam  Societatis  for- 
mam,&  quafi  fabricam,  Ignatio  diuinitus  oftenfam  creditum  fuit. 
prasfertim  cum,  quce  de  Societate  diuinitus  cognorat,  in  receifum  lllum 
Manrefanumferefoleretreferre.  Atque  hxc  initia  fuere  virtutis  illius^ 
qus  deinde  in  Ierofolymitana  profe&ione  terra  marique  omnem  in 
partem  fe  probauit,  &  alumnum  fuum  orco  formidabilem ,  vtilem  to- 
ti  terrarum  orbi,  cado  acceptum  fecit.  Nihil  itaque  mediocre  moliens 
Ignatius,  certufque  id  fequi,quo  gloriam  Dei  maxime  poflet  amplifica- 
rc-  fed  magno  ad  id  prxfidio,  quod  litterarum  erat,  deftitutus,  confilio 
plane  memorabili  homo  trium  ac  triginta  annorum  Grammaticam  in- 
ter  pueros  cccpit  difcere.  Non  minus  interim  alienas  falutis  quam  litte-  ignatiu$ 
rarum  ftudiofus,  laboris  fui  ftipendium  Chriftianum  retulit,immania  ftHdliiafit' 
Barcinoneverbera,  Compluti  &  Salmanticatcarcerem  &  catenas.  qua:  pncatm 
probra  &  pcenas  ille  maiore  gaudio  fuftinens  quam  alij  horrore  fuge- 
rent,  omnia  in  materiam  virtutis  ita  vertit,  vt  diceres  illum  abipfis  in- 
iuriis  contra  ipfas  armari.  Demum  Parifiis,  vbi  pietatis  eiufdem  caufsa  fg"*titts 
infamiam  carcenbus  &  catenis  grauiorem  paene  adiit ,  Socios  fibi  ad-  "'*'*/?/,] 
iunxit  nouem:  quorum  plerofque  fama  virtutis  primum,  deinde  ipfa* 
virtute  famam  vincente  fibi  deuinxit ;  omnes  fere  vt  locis  atque  natio- 
nibus,  ita  &naturis  aclinguis  primifcjue  confiliis  diflimiles.  Ex  hispro- 
feminata  eft  Societas  vniuerfa.  tanta  fiquidem  inter  fe  voluritatum  con- 
filiorumque  fimilitudine  funt  vincti ,  vt  quae  in  aliis  folent  efle  diflfen- 
iionum  caulTas,  in  illis  coniun&ionem  animorum  &  concordiam  alere 
viderentur.  ideocjue  mirandum  magis ,  quod  Ignatius  illis  vix  notus, 
egenus,  vitarque  genere  &  natura  nulli  fimilis,  eos  inter  fe  &  fibi  tam 
cit6  coniunxerit,  breuique  tanto  fpiritu  omnes  imbuerit,  vt  ad  quam- 
dam  Apoftolorum  imaginem  viderentur  accedere,  nifi  quod  numerum 
non  asquaflent.  Hos  omnes  afFabilitate  mira  fermonis ,  fed  potifiimum 
virtute,  qns  blandiflimaeftanimorum  conciliatrix,  adobfequium  di- 
uinum  permouit.  Quorum  is  ardor  fuit  &c  conftantia  in  fui  defpicien- 
tia  &  maceratione ,  in  meditandi  induftria&  pietate,in  alicnas  falutis 
cura,  vt  magiftrum  Ignatium  in  difcipulis  facile  agnofceres.  Necfeli- 
cius  eos  C  H  R  I  s  t  o  genuit,quam  educauit  in  fpem  tanti  operis,quod, 
illis  huius  confilij  ignaris,  per  ipfofmet  tamen  moliebatur;  E)eoque 
tandem  vota eius  fecundante,fcliciflime  perfecit.  Iam  Societatis  Infti- 
tuta  approbauerat  Paulus  III.  Summus  Pontifex;  iam  Ignatius  &  Socij 
videbantur  fumma  votorum  aflecuti,  cutn  ecce  tibi  repentina  difcor- 
dia,  fed  ex  humilitate  profecta,  de  infimo  vltimoque  loco.  Concors 
omnium  fententia  nouellis  copiis  prarfecerat  Ducem  Ignatium  ,  quia 
has  ipfe  ad  C  h  r  i  s  t  i  figna  primus  exciuerat ,  deinde  inftruxerat  ac 
direxerat.  fed  qui  omnium  iudicio  probabatur,  non  probabatur  fuo. 
itaque  diuacerrime  reftitit,  actandem  coegit  Patres  in  fuffragia  rurfus 
ire.  rurfus  eleftus,  rurfus  detre&auitonus;  donec  tandem  libera  Laimj 
voce:  Aut  Deo  hoc  munus  imponenti  ccderet,aut  Societatem  dirimercr; 
ac  deniquc  Confeflarij  impcrio  compulfus,admifit  onus:  quod  dcindc 

L  non 


ttonesfcri 

bit. 


82  IMAGO    PRIMI    S.ECVLI   SOC.    IESV. 

non  minori  humilitate  geflit,  qiuin  ne  gereret  laborauerat.  Coaclus 
Ignatiut  ergo  Socictati  prxcilc,  quam  iecundum  Dcum  lpfe  iuicitauerat ,  iure  ac 
Conftttu-  legjbras  illam  ftabilire  eit  ag^retlus.  Sed  quanto  ltudio,  Deus  bonc!  quot 
lacrymis,quotprecibus,  quot  iuipiriis  cadoeas  elicuit!  maior  Dci  glo- 
ria  norma  crat  &  amuilis,  ad  quamexpendebat  quidquid  conftitucret. 
Sed  quoniam  humani  mdicij  lmbeeillitas ,  aut  afFe&u  impedita,auc 
perfpicacitatis  inopia,  difcernere  id  icmper  non  poteftj  Ignatius,omni 
afFechi  fepoiito ,  Deum  ingcnti  contcntione  poicebat  opem  vimcjue 
perfpicicndi  quid  potiilimumexpediret:  dcin  rationes  m  vtramque  par- 
tem  ponderabat  fecum,  &fuis  quamque  momcntis  cxpcndebat.  Quod 
conftitucrat ,  iterum  ad  Deum  referebati  lucemque  cum  precibus  & 
lacrymis  implorabat.  nec  illudfatis,vthaberet  ratum  quod  fic ftatuerat: 
fed  omnia  iterum  iterumque.  ad  trutinam  reuocabat  lmpcnfiore  quam 
prius  iludioi  rurfumque  in  lacrymas  &  preccs  effundebat  fefe,  vt  lucetn 
plemorcm  impctraret ,  nec  quidquam  non  e  maiore  Dei  gloria  decer- 
neret.  Ad  extrcmum,quidquid  exaraueratin  vtramque  partcm  ,  impo- 
nebat  arsc  in  qua  rem  diuinam  quotidie  facicbar,  vt  icribenti  delibcran- 
tique  vberiiis  illucefceret  Dei  voluntas  maiorque  gloria.  Quadiagmta 
dks  ipfos  continuos  (vt  coniectura  de  reliquis  fiat)  ardentiilime  precan- 
do  deliberandoque  confumpiit,  vt  vnumillud  tuto  ftatueret :  liceretne 
Profeiforum  domibus,  quas  totas  liberalis  hominum  mifericordtafuf- 
tentat ,  in  templi  faltem  vfum  iumptumque  neceflarium  prouentus  vel 
modicos  pofTidere.  Exftant  etiamnum  Commentarij  quidam  in  arcula 
pofteiusmortemreperti,  in  quibus  per  hos  quadraginta  dies  habitum 
animce  fua:  variofque  fenfus  manu  fua  perfcripfit;  diuino  fane  inftinclii, 
vt  incredibilium  prope  donorum ,  qua:  largiilime  ex  immenfo  diuim- 
tatis  fonte  hauriebat,  fpecies  ad  pofteros  aliqua  emanaret.  In  iis  elucet 
ad  viuum  expreffa  viri  ianilitas ,  admirabilitafque  diuina:  liberalitatis 
in  feruum  fuum  j  &  quanti  apud  nos  ponderis  eile  oporteat  relidtas  at> 
eo  Conftitutioncs  ac  Leges,  in  quibns  (dc  nobis  ( quamuis  id  non  age- 
ret)  fuo  quaii  penicillo  depinxit.  Hic  luce  clarius  apparet,  quanta  ei  eifec 
cum  diuina  Mente  coniuncT:io,  quantacommLinicatio  in  expendendis 
ac  pertra&andis  ferme  iingulis  Conftitutionum  locis ,  quanta  vis  lacry- 
l-narum,  quantus  imber,  quam  aftluens,  quamque  redundans  diuina; 
confolationis  copia;  quam  cum  humani  pectons  anguftiae  non  fatis 
caperent,erumpebat  frequenter  in  corpus ,  magnoeius  frpe  languore, 
magnoque  labore :  vt  in  ipia  facrificatione  nonnumquam  interclufa 
voce,cum  facultas  libere  rcfpirandi  non  elfet,  proloqui  omnino  ver- 
bum  ac  pronuntiare  non  polTet,  quoad  tanta  llla  diuina:  dulcedinis 
copia  vbertafque  remitteret.  Fiebat  interdum  vtpreces  intsr  &  facrificia 
tantis  ardonbus  xftuaret,  vt  omnes  partes  cOrporis  exardefcerent ,  ve- 
na:que  omnes  manifefta  cordis  palpitatione  micarent,  interdum  vero 
etiam  pilus  capitis  inhorrefcerct.  Sic  beatus  Pater  Conftitutiones  fuas 
elaborabat;  neque  aliis  ftudiis  aut  prariidiis,  cum  eas  fcnberet,  vtebatur. 
millus  enim  apud  eum  liber ,  prceter  Miifarum  volumeiii  ftudium  eius 
precatio  erat,  bibliotheca,  perennis  cum  diuina  Mentecongreflus.  Ne- 
que  tamen  tanta  diligentia ,  lpfiufque  Societatis  importunis  precibus 

fcri- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  83 
fcriptas,  voluit  Societati  elfepro  lege^  fed  eas  grauiflimorum  Patrum  iu- 
dicio  fubiecit.  optabat  emm  tales  elfe,  quar  tocnacionum  variecati ,  toco 
orbe,  fine  exceptione  vlla  congruerent,  haud  ignarus  ,  exceptionibus 
legum  leges  ipfas  eneruari.  Itaque  a  tota  Societate  feuere  expenfas,fum- 
mocjueconfenfu  probatas  ,  iterum  tamen  ad  limam  reuocauit,  &  anno 
demum  co.i3.Lin.promulgauit.Ac  netumquidem  vim  legishabere, 
nifi  ab  vniuerfa  Societate  iterum  recognitas,  voluitj  corre&urus  fi  quid 
deprehendiflet  vfus  &  actio,  quod  tam  accurata  deliberatio  non  prxui- 
dillet.  Pofteius  tandem  obitum  ad  Prazpofici  Generahs  comitiaconuo- 
cata  Societas,eas  iterum  fumma confenfione  probauit,&  quadam  qnafi 
venerationerecepit.  Per  idem  tempus  Pontifex  Paulus  huius  nominis 
quartus,  eas  ab  quatuor  Cardinalibus  examinari  iulTas ,  &  diu  multum- 
due  difcuffas,  tandem  faluas  atque  integras  quemadmodum  acceperar, 
ne  verbo  quidem  immutato,  reftituit.  Quje  quidem  Conftitutiones 
ciim  ad  intimam  huius  Inftituti  rationem  naturamque  pertineant3  fint- 
que  nerui  quodammodo  &  fundamenta  huius  quam  fequimur  difci- 
plinx  ;  ipfumqueadeo  Societatis  Inffcitutum  alium  quam  Ignatium  fe- 
cundumDeum  non  habeat  Au£torem,-  cum  ipfi  Socij,  pnmanafcen- 
ris  Societatis  auxilia  ac  robora ,  ab  Ignatio  confcripti  fuerint  &  inftru- 
&:i,  iure  merico  vniuerfa  Societas  Ignatium  Auctorem  Parentemque 
fuum  fecundum  Deum  agnofcit  &  veneratur. 

CAPVT     SEPTIMVM. 

Altcret  Socktatk  columna  S.  Francifcm  Xaucrim. 

SI  fas  eft  res  tenues  cum  amplis  auguftifque  conferre ,  minimar  hu- 
ius  Societatis  I  e  s  v  primordia,  nafcentis  primiim  EcclefLe  adum- 
bracio  quxdam  fuere.  Quod  enim  huic  Petrus  &  Paulus ,  hoc  fuere  fgnatius 
Societaci  Ignacius  &  Xaueiius  ,•  nifi  quod  illis  Ecclefix  agrum  fanguine  &x***-m 
fuo  rigare,  his  Sociecacis  areolam  fudore  rancCim  &  lacrymis  perfundere  "TsfcU- 
licueric.  quamquamlongum  quoddam  &c  peracerbum  Ignacio  &  Xa-  t*tu  «- 
ueriomartyriumfuit,  martyriocarere:  cui  neuterdefuit,  jfed  hoc  vtri-  lumn*' 
que:  idenim  alterin  Syria,  in  Indiisalterfruftra  quxfiuit.  Ceteriim  ve- 
nia  fit  comparationi ;  formam  methodumque  rerum  &  actionum,  non 
dignicacem  conferimus  Diuorum,  non fancTkacem :  quorum  res  gefta: 
tam  fimiles  fuerunc,  quamfimilefuitvitacinftitutum,  &quam  fimilis 
hxc  minima  Socictas  ifti  ampliflimas  a  Chrifto  primum  inchoarx. 
vcqueprimacua  ftecic  Ecclefia ,  Pecro  &  Paulo  camquam  columnis  fe-  Tgnatiui 
cundum  Deum  potiflimum  nixa;  ita  Ignatio  &  Xauerio  Socictas  na-  &  ***'- 
fcens:  fed  Petro  &Ignatio  Romac ,  Pauto  &:  Xauerio  inter  Gentes ;  ica  ™J™£' 
Deus  voluic.  lacius  hi  quidem  laborarunc,  fednon  vtiliiisj  imonec  Ia-  Vaulo. 
tius,  quiacura  &  direcTio  vtriufquecapitiscum  vtroquc  membro  terra- 
rum  orbem  pariterperagrauit:  vtque  adcxacTum  rocundx  figurx  am- 
bicum  non  minus  iuuac  incerior  circini  pars,  qux  videcur  celTare,  nec 
ceflfat,  quam  quaccircumducitur,  fadura  quod  cxterior,  fi  tanttim  \iccs 
locLifque  mutencur •  ua  non  minus  Romx  Pecrus  &  Ignacius  ,  quam  in- 

L  1  tct 


84  I  M  A  G  O    P  R  I  M  I   S  /£.  C  V  L  I    S  O  C.  I  E  S  V. 

terGentes  Paulus  &  Xauerius,  illi  Ecclefiam,  Iii  Societatem  ftabiliue- 
runt,  auxcrunr,  propagarunt:  &  rortaflis  amplius,  cjuia  virtus  a  capite 
manare  debet  in  membra;&  parcserant  vtrimque  mutuis  curis  &  labo- 
ribus,  fiDeus  tantum  voluiflet  fun&ionum  vices  ac  fpatia  permutare, 
Dcnique  higubcmarunt  nauem,  illi  remiges  validi  fuere  ;  vtriquc  ad 
felicem  curfum  xque  necefTarij.  Sed  Petrum  Christvs  capiit  Ec- 
clefix  dcdit ,  Ignatium  Societati ;  &c  vtrumque  Romx  rerum  iumrna 
praeeffe  voluir.  vtrique  enim  crucem  fuam  humcris  geftans  occurnt, 
illi  Roma  abeunti,  huic  Romam  eunti:  vtrique  metum  ademir,vtrique 
animos  addidit,  vtrique  Romx  propitiusfuitj  virtutemque  dedit ,  qua 
&  aduerfarios  vtcrque  profligaret,  &  cum  fuis  toto  orbe  laborantibus 
prouidendo,  confulendo,  imperando,  totoparitcrorbe  laborarent. 

Qiuim  vero  (imiles  moribus,  expeditionibus,  animis  Paulus  &  Xa- 
uerius  fuere!  lllum  ideam,hunc  idex  imaginem  credas.  Paulum  impla- 
cabile  bellum  Christo  inferentem ,  &:  Ecclefise  nafcentis  membra 
lacerantem  diuina  vis  tandem  fregit,  &  in  partes  fuas  traxit :  Xauerium 
Deo  contumacitcr  refiftentem,  Ignatius  expugnauit  magis  quam  flexit. 
Aperuit  Deus  Ananix  Paulum  fibi  delettum,qui  nomen  eius  per  Gen- 
tes  &  Regna  circumferrer:fignificauit  quoque  DeusXauerij  iorori  Xa- 
Uerium  fedeftinare  Apoftolum ,  a  quo  nomen  eius  in  nouum  Orbem 
vltimumcjue  Orientem  perferretur.  Ambo  iam  au&orati  Christo, 
pares  orbiterrarum  animos  attulere  :  quorum  fi  labores  contemplere, 
gcminas  Apoftolorum  turmas;  fi  itinera ,  alatos  putes.  in  quibus  vter- 
que  ter  naufragium  pafTus,  &  cum  illis  tot  gentium  falusj.nifi  mare 
lentiensquos  veheret,virtutem  fuis  furiis  potentioremin  littora  effudif- 
fetincolumem.  Necminore  periculo  immanes  vterque  gentes  inftru- 
xit,  quam  adiit.  In  necem  Pauli  coniurauerc  Iudxi ;  in  Xauerij  capur, 
Bonzij.  Paulus  in  corbe  per  muros  dimiilus,  Francifcus  in  irondofis  ar- 
borum  ramis  latensbarbarorum  impetum  declinauit.  Sudaria  &  femi- 
cin&ia  Pauli  morbos  corporibus  excgerunt  ?  idem  fecere  cruces  &  rofa- 
ria  Xauerij.  Cadauera  Paulus  animauit  ?  Xauerius  fepclienda  iam  cor- 
pora  reddidit  vitx.  Sed  maiora  his  miracula  erant  ipfi ,  &  in  vtroque  ex- 
celfus  ille  &  inuiclus animus,  & magnitudinis Chriitianx  pleuus,  qux 
non  in  ambiendis,fed  fperncndis  hononbus  &  commodis  confiftitjquac 
diuinx  glorix  ftudio  ardens,  Deccjue  non  fibi  nixa,  nihil  fupra  vires 
fuas  putat  -y  quam  labores,  vigilix,  aeris  atquehominum  iniurix,fames,. 
fitis,  vitx  pericula,  tormenra  non  debilitant,fed  pafeuht  &  augent,  non 
fecus  atque  oleum  flammas  accendit.  Hxc  Chriftiani  excelfitas  peclo- 
ris,  cum  flagrantiflimacharitate  coniuncta,  anguftum  vtrique  reddcbat 
orbem  terrarum.Hinc  vterquetam  meruitgloriofum  Apoftoli  nomen, 
quam  expleuit  munus. 

Poftremo,  vt  Paulus  in  ftabilienda  inftituendaque  Ecclefia,  eiufcjue 
Xatteriat  finibus  proferendis,velut  dexterum  Petri  brachium  fuit;  ita  Xauerius  in 
ignauj      formanda  propagandaque  Socictate,  &,  quod  llla  fpectat ,  amplifican- 

rnentem  . .     .   f       r    p  1  ,  1       -rr    '  \  C     •  ■  j  J  t 

■perfeiTe      do  Reugionis  Chnihanx  cultu,  plcniflime  re  perfecit,  quidquid  lgna- 

exficnm    tius  aut  faciebat ,  aut  faciendum  animo  conceperar.  Et  quamuis  ante 

confirmatam  Societatem  in  Indias  nauigaturus  Roma  difceilerit  Xa- 

uerius. 


LIBER    PRIMVS.    SOCIETAS    NASCENS.         85 
ucrius,  necvmquamfcripras  ab  Ignatio  Confticuciones  viderit  (  quar 
a  morte  Xaucrij  in  Europa  primum  fuere  promulgatx)  in  Societatis  ca- 
men  adminiftracione  tam  admirabilis-eius  fuiccum  Ignatij  mente  con- 
fenfio,  vt  crederes  nilnl  agere  Xauerium  inlndia  nifi  dudtu  Ignatijj  auc 
nihil  facere  Ignatium  in  Europa,  nifi  ex  fenfu  Xauerij.  Id  paucis 
oftendo,ex  quibus  fieri  poteft  coniectura  de  omnibus.  Ignatius  non 
tamquam  praelatum  fratribus  fuis,  fed  tamquam  famulum  le  prasbe- 
bat:  Xauerius  Paulo  Collegij  Goani  Re&ori  in  mandatis  dedit,  Chri- 
ftiansE  magis  humilitatis  quam  poteftacis  raemor,  nihil  minus  in  irn- 
perioqiuim  imperium  cogitarct.  Vterquedererum  fuccetfu  a  laboran- 
tibus  procul  Sociis,  voluit  certis  ad  fetemporibus  fcribi.  Vterque  voluit  J£"eftt!tut' 
noftrosarcanacogicacionum  Pra:fidibus  fuis  aperire.Vterqueconfcien-  priandima 
Ux  examen, rerum  cadeftium  medicacionem,ftudiofiflimefuis  inculca-  'soacc!°r' 
uic,camquam  neceflaria  virtutis  &  viras fan&ioris  alimenta.  Rudium  JE^J™" 
&  puerorum  inftitutio  ita  fuit  ambobus  cordi ,  vt  ab  ea  re  pendere  cen-  s-  xauerij. 
ferent  omnem  prope  Reipublica:  Chriftiana:  felicitatem  &  falutem. 
quod  munus  voce,  fcriptis,  exemplo  mandauerunt  fiiis  magis,  quam 
commendarunr.  nec  minore  charitate  voluerunt  nofocomia  carceref- 
cjue  ad  afflidorum  folatium  a  fuis  frequentari.  Quam  vero  honores 
vterqueauerfabatur,&a  Societateexcludebat,  tam  volebac  Ecclefiarum 
Antiftites  a  Societate  obferuari.  Neuter  vmquam  aliquid  admifit,  auc 
a  fuis  admitti  paiTus  eft,  tamquam  laboris  Chriftiani  ftipendium.Cor- 
porismacerationes  neuterputauit  xquales  omnibus  praefcribendasj  fed 
videndum  cenfebant,  quid  cuiufque  conditio,  vires,  virtus  ferrent.Cum 
vterque  magnam  in  noftris  docTrinam  requirerec;  inutilem  tamen  il- 
lam,  imonoxiam,  iudicabat,  fi  virrucedeftitueretur.  Quare  confidera- 
ti  etiam  erant  ambo  &  parci  in  adlegendis  ad  Societatem  ;  multi  in  pe- 
ricliranda  adlectorum  indole  acvircuce;  nequaquam  cunctabundi  in 
dimittendis,  quos  minus  idoneos  expenmenta  oftendebant.  Xauerius 
auctorcratSociis,  vtvota  quotidie  renouarent,  tamquam  acerrimum 
telum  contra  diabolum,  &  firmiflimum  conftanciae  munimentum: 
Ignatius  ob  eamdem  caulTam  votorum  renouationem  etiam  lege  fan- 
ciuit.  Vterque  ex  obediencia  aiftimabac  veram  germanamque  fobolem 
Socictatis.  Itaque  Xauenus  obfequij  exactorerac  acer,  quod  ipfe  Igna- 
tio  re,  voluntate ,  iudicio  ac  fencentia  mire  prafftabac :  vtque  Ignatius 
Xauerium,  vel  hoc  nomine,  prarcipuo  quodam  fenfu  diligebat  5  ita  Xa- 
uerius faciliimus  erat  erga  obfequentes  ac  morigeros,  feuerus  in  contu- 
macibus  coercendis ;  nullam  perniciem  dicens  maiorem  peruicacibus 
ingeniis  polTe  contingere,  quam  fi  timide  indulgenterque  rractencur. 
Itaque  Antonium  Gomez ,  quamuis  egregiis  naturae  dotibusinfignem 
virum,quamuis  Collegij  Goani  Recrorem,  quia  durum  illum  ac  refti- 
tancem  fenfir,  e  Sociecacc  dimificj  hoc  ipfo  cempore,  quo  Ignacius  in 
Europa,  dacisin  omnes  Prouincias  licceris ,  feuero  obedienciar  imperio 
cauic,  ne  quis  Moderacorum  conrumacem  quempiam  fuftincrcc,  fed 
.  continuo  dimiccerec,  prxfcrcim  fi  ilii  ipfiqui  pra:effenr,obedire  neglige- 
renc.  Vfque  adco  vnus  &  idcm  fpiritus  cancis   inceruallis  difiundtas 
Ignatij  &  Xauerij  mentes  afflabat.  Ita  Xaucrius  opcimus  difcipulus  non 

L  3  modo 


s 


86  IMAGO   PRIMI  $&CVL1   SOC.   IESV. 

modo  hauferat  omncm  magiftri  dodtrinam ,  fed  eriam  menrem  &  ani- 
mum  quodammodo  indueratj  prorfns  vtfi  Conftitutiones  fan£H  Patris 
Ignatij  numquam  perlatae  fuiflentin  Indiam,  ftetiflet  tamen  illic  Socie, 
tas,  nec  vllum  fui  difcrimen  vel  ipfa  percepiflet,  cum  in  Xauerio  fuum 
quoque  haberet  Ignatium. 

CAPVT     OCTAVVM. 

Socictatis  Inftitutnm  h  Scdc  Afoftolica  conftrmatur. 

Ocietas  qitamuis  adhuc  erat  exigua,  &  tantum  velut  fegetis  fpes  in 

herba,  vrpote  a  Pontifice  nondum  confirmara  }  maior  ramen  erat 

quam  vt  inuidia  eam  ferre  poflet.  Horribilem  hax  illi  impegir  harrefeos 

calumniam  •,  fed  qux  tantum  profuit ,  quanrum  nocere  ftuduerat :  nec 

enim  in  auctorum  capita  dumtaxat  rerorcum  eft,  quidquid  illi  in  inno- 

centiam  erant  machinati-,  fed  etiam  infamia  ipfa ,  quam  noux  familiae 

inurerc  conabantur,  Socieraris  gloriam  auxit:  caufla.enim  fuit  vt  Ro- 

manus  Iudex  in  Sociorum  mores  &  vitam  inquirerer.  in  quibus  cutn 

aliam  calumniarum  cauflam  non  deprehenderer,  quam  morum  probi- 

tatem j  publico  innocentia:  teftimonio  virtutem  paucis  notam  ante  ocu- 

los  pofuit  vniuetforum.  Itaque  fama  breui  hinc  afliirgens,  non  Vrbem 

modo  &  Italiam ,  fed  Alpes  tranfgreffa,  magnam  Europa^  partem  no- 

minefimul  &  defiderio  Societatis  impleuit ;  fimulque  Patribus  animos 

fecit ,  vt  de  Religione  condenda  ferio  deliberarent.  Dum  deliberant, 

fructus  indies  crefcens  omnes  facile  induxit ,  vt  e  re  commnni  id  fore 

decernerent,  ne  tantaorbis  Chriftiani  vtilitas  mox  cum  paucis  homi- 

nibus  concideret,  fi  deeflent  qui  in  eorum  locum  laborefque  fuccede- 

rent.  Videbant  quidem  Patres  arduum  imperratu  negotium  fore ;  nihi- 

Ignanui     Iominiis  Ignatius  Deo  nixus,  quem  Romx  fibi  iam  propidum  fenferat, 

yf1**!*    nec  dubitabat  deinceps  fore,  hanc  curam  fibi  a  Sociis  impofitam  in- 

Pontifici     genti  animo  complexus,  Inftituti  formulam  in  certa  capira  quam  dilu- 

fropomt.    ciJe  ac  breuirer  ram  accurate  digeflit ,  in  idoneam  occafionem  immi- 

nensillud  Pontifici  fimul  &  defiderium  fuum  proponendi.  Commo- 

diun  Pontifex  (  is  erat  Paulus  III.  )  negotiorum  turbis  fcfc  nonnihil 

fubduxerat,  &  Tiburtini  recefliis  amccnitate  ac  folitudine  animum  & 

vires  reparabat.  Hancnactusopportunitatem  Ignatius,  Inftitutiformu- 

lam  per  Contarcnum  Cardinalem  illi  fuppliciter  ofFert,  oratque  vt 

Apoftolica  eam  auctoritare  fancire  dignetur.  Ponrifex  accepram  iubet 

a  Thoma  Badia  facri  Palatij  Magiftro,  qui  deindc  in  Cardinalium 

ccctum  adfcriptus  fuit,  cognofci.  Ab  eo  probaram ,  vbi  legit  accurate- 

cjue  perpendir  ipfe  Pontifex,  fiue  admiratione  rerum  captus,  fiue  diuino 

a&us  inftm&u  ,Spmtus  Dei,  inquit/f/  /;/<;.  Patrumque  pia  ftudia  &  con- 

filium  vehementer  probauit :  fimul  iftud  adiecit,  (c(c  praffagirc  animo, 

piam  illam  Patrum  induftriam  id  tcmpons  in  publicum  animarum 

bonum  confpirantem  ,  afflictisEcclefia:  rebus  non  lcui  prarfidio  atque 

ornamento  fore.  Hoc  teftimonium  a  C  h  r  i  s  t  i  Vicario  Societati  da- 

tum  ui.Nonas  Sept.anno  cid.id.xxxix.  vclut  primaquxdam  approba- 

tio 


LIBER   PRIMVS-    SOCIETAS  NASCENS.  87 

tiofuit.  Quam  approbatioaem  vtetiam  diplomate  fanciret  atquecon-  Pontifex 
firmarct,  rogatus  ab  Lgnatip  Pontifex,  vt  erat  prudentiilimus ,  nequid  examtnart 

■  -  •  r\-  1       1  •    r      1    t*  1  (\         ■  t        ■  i  curat  In- 

prxcipiti  coniuio  tam  dcploratis  hccleiia:  temponbus  itatuiile  vidcre-  (litmum 
trir,  tnbus  Cardmalibus,  apud  quos  nihil  granas  foret  loci,  negotium  So""<">*> 
totum  commifit.Eratin  lllis  Bartholomaeus  Guidiccionius,vir  quidem 
pius  ac  diuini  humanique  Iuris  egregie  peritus,  ceteruma  nouis  Reli- 
gionibus  adeo  alienus,vt  ncc  cequo  animo  ferret  earum,qua3  tum  erant, 
frequentiam,  deque  iis  ad  quatuor  dumtaxat  redigendis  librum  con^ 
fcripfilTe  diceretur.  Atque  hoc  pa£to  Summus  Antiftes  occurrebat  in- 
uidia?,  qua:  omnis  erat  confumenda  in  Guidiccionio,  11  llie  nouam  Re* 
ligionem  probaifet,  quem  &  nouis  pariter  &  antiquarum  numero  in- 
feftum  elle  palam  conftabat.  h  igitur  cum  pmudicium  hoc  ad  cauf- 
fam  attulilTet,  aduerfarius  magis  quam  iudex,  pnmo  nequidem  addu- 
ci  potuit  vt  legeretlnftituti  formam,  dein  Collegas  in  Ignatiirm  parum 
propenfos  haud  difficuker  in  fententiam  fuam  adduxit.  Itaque  certam 
acparne  confectam  rem  confilio  &  aucTioritate  fua  repente  difcufTit, 
diuturnifquefruftrationibus  tantum-non  euertit-,  fed  non  fpem  &  ani- 
mos  Ignatij.  Inftabat  is  atque  vrgebat,  nec  minus  litterxa  viris  Pnnci- 
pibus  &  ciuitatibus  ad  Pontificem  &  Cardinales,ea  de  re  grauiflimx. 
cumquefruftra  eflent  omnia,xque  tamen  fperare  pergebat  Ignatius. 
Videbantur  ipfx  repulfx  animos  illi  addere,  &  fpes  nuliafpei  maioris 
elTe  cauffa.  quippequanto  minus  humani  fauoris  apparebat,  tanto  cer- 
tius  diuinum  fibi  pollicebatur.  Hunc  ergo  continenti  fupplicatione,  ie- 
iuniis  ceterifque  corporis  afflictationibus  eblandiri  inftitit,-  vouitque 
infuper  diuinx  Maieftati  tria  Sacrorum  millia,  fi  voluntates  humanas 
fle&eret  fua.  Exoratam  Numinis  Maieftatem  declarauit  euentus.  rur- 
fus  ad  eos  qui  cauflx  prxerant,  &  maxime  oberant,  plenus  fpei  adiiz 
Ignatius:  rurfus  permodefte  lllis  poftulati  fuirationem  expofuit.  &ecce 
quam  repentina  tam  conftans  voluntatum  mutatio ,  quas  hactenus 
contumacia  ipfa  vidcbatur  armaflb.  Infpiciunt  rurfus  diligenter  Socie-  tofHtmm 
tatis  Inftitutum,  &penitus  explorant:  necminore  conienfu  illud pro-  ZIH^ 
bant,  quam  ante  obftinatione  reiecerant  ,•  tam  nunc  cauflx  fauentes,  (ardtna- 
quampaulo  ante  infcfti.  Itaquecenfent  Societatem  in  Religionum  nu-  Uf' 
merum  cooptandam  ;  ita  tamen ,  vt,  dum  dies  aperiret  quid  maxim^ 
conduceiet  Ecclefix,  fexaginta  Profeifos  non  excederet.  Tale  decretum 
nemo  ita  mirabatur,  ac  ij  qui  fecerant.  A  fententia  enim  fua  difcede- 
bant;  quam  non  mutaucrant,  ne  tum  quidem  cum  ab  illa  difcederent. 
Nimirum  occulta  vis  Numinis  obftinatos  animos  ita  pcrculit,  vt  cre- 
derentfe  iam  repugnarc  Deo,nifi  repugnarcnt  fibi.  Fidem  huiusimpul- 
fus  interioris  fecitipfe  Guidiccionius,  cum  Religionum  quidem  multi- 
tudini  fufTragan  fe  negabat  pofle ;  huic  tamen  vltra  refragari  inftindu 
quodam  fuperiore  victum  nec  audere  omnino,nec  poiTe.Tam  potentem 
ergo  impulfum  non  nifi  cxlcftem  eiTe  fentiens,  qui  maxime  Socictatis 
ortuifueratobluc"tatus,ita  fauere  cumCollegis  iudicibus  fubito  cccpit, 
vt  proillaapud  Pontificcm  Maximum  nemo  vmquam  ardentius  egifle 
dicatur.  Pontifcx  talem  tam  ancipitis  dchberationis  exitum  admiratus,  SocietM  k 
nec  minus  gauifus  a  Guidiccionio  fibi commendari  cauiTam;qux  acricv-  c"Vrm^' 

rem  f»r. 


8S  IMAGO   PRIMI    BMCVLl  SOC.    IESV. 

remillonon  habuerat  aduerfarium,  prolixoanimo  &  Societatem  ipfam 
Reiigionem,  &  Societatl  inditum  nomen,  v.  Kalendas  O&oh.  an- 
noquingentefimo  quadragefimo  fupra  millefimum,  fefto  dic  San£to- 
mm  Cofmae  &  Damiani  declarauit  confirmauitcjue ,  Profeflbrum  nu- 
mero  ad  fexaginta  dumtaxat,  vt  Cardinales  cenfuerant ,  coarcTato. 

Ceterum  quotquot  in  nafcentem  Societatem  difficultates  incurrerunr, 
totidem  fuere  in  illam  diumi  fauoris  argumenta.  fic  enim  patuk  omni- 
bus,  quanto  &  quam  non  prarcipiti  conliiio  Sedes  Apoftolica  Societa- 
tem  Rcligionem  elTe  iullenr.  Deinde  tnennium  illud,  quo  dcfinitus 
Profeilbrum  ftctit  numerus,  Societatis  velut  altera  probatio  fuit ,  quae 
ccflit  in  magnam  eius  iaudem  &  commendationem.  Fru£r.us  enim  ex 
noftrorum  laboribus  indies  crefcens,  &  cum  illo  tantorum  operum  mi- 
ratrix  fama  Pontificem  breui  permouit,  vt  plenam  augendi  numeri 
poteitatem  Societati  faceret ,  videntem  tantum  Ecclefix  prarfidij  acce- 
dere,  quantum  hominum  accederet  ad  Societatem.  Tam  profper  inte- 
rim  nuntius  Socios  per  Europam  fparfos  laborantefcjue  tanta  voluptate 
perfudit,  quantum  boni  publici  a  Societatis  iam  victura:  pofteris  pote- 
rat  exfpeclati ,  quod  fuse  fructibus  induftrix  metiebantur.  Ipfe  vero 
Ignatius  tanto  diuina:  gloriac  incremento  lxtifiimus,  prceter  quam  nihil 
fpeCtabat  aut  cupiebat,  mox  voti  fide  fe  liberauit ,  cum  dedit  operam  vt 
cria  iila  Hoftiarum  millia,  quamuis  a  paucis  Sacerdotibus ,  Deo  quam- 
primum  immoiarentur. 

Tanto  patrocinio  fecura  poterat  videri  Societas ,  &  erat,  nifi  impla- 
cabile  vitiis  bellum  indixilTet:  quaetam  grata  funthumano  generi,quam 
inuifa  eidem  res  eft  virtus.-  Sed  nocendoprofuere  aduerfarij ,  non  tan- 
tum  quia  veram  virtutem  attoiiitquidquid  infeftat ;  fed  etiam  quia  ini- 
Sockutem  quitate  fua  Pontifices  Maximos  prouocarunt,  vt  cauffe  iufta;  ex  animo 
varij  dem-  patrocinarcntur,&  fauores  ac  beneficia  in  Societatem  multiplicarent,  8c 
*tn"fir-   audtoritate  fua  maleuolentiam  frangerent.  Quamquamiion  foia  armu- 
fnamm.     lorum  improbitas ,  fed  etiam  rei  Catholica:  maius  bonum  cauflfa  faepe 
fuit,  cur  Societatem  tot  pame  quot  ab  ea  condita  fuere  Pontifices,  im- 
TahIm       mortalibus  beneficiis  ac  priuilegiis  ornarint.  Ac  Paulus  quidemlll. 
jii.anno   pra?terqUam  qU6d  Societatem,vti  di6tum  eft,primus in  Religionum  nu- 
merum  repofuit^anno  pofttertio,quierat  fazculiciD.iJ.xLiii.pridieldus 
Martij,ex  auguftiftima  illa  fandtitatis  cathedra  non  modo  Ignatio  om- 
nem  Societatis  amplificanda? ,  Profeflbrum  certonumero  fublato,  po- 
teftatem  fecit;  verum  etiam  confcriptam  iam  illam  declaratamque 
Sandtoe  Romanae  Ecclefia:  Religionem  fua  iterum  au&oritate  confir- 
mauit,  publicifque  litteris  confignauit,  tribufcjue  nominatim  Epifco- 
pis,  Casfennati,  Albiganenfi,  ac  Parentino,  mandauit,  vt  obtrectatores 
Societatis,  aut  quocumque  modo  negotium  ei  faceflentes,  omni  aucTo- 
JhUusHL  ritate  pcenaque  compefcerent.  Iulius  deinde  III.  qui  in  ConciiioTri- 
anno  1550.  jentmo  sedis  Apoftolica: Legatus  Societati  impense  fauerat,iam  Ponti- 
fex ,  Societatis  Inftitutum  denuo  ratum  voluitanno  co.o.l.  xii.Kal. 
Augufti:  &  qua:  inPauii  deceflbris  fuilitteris  aut  obfcura  efle  poterant, 
aut  ambiguam  habitura  interpretationem  videbantur ,  ea  ipfe  prolixo 
diplomate  dcclarauit,&  ad  Ignatij  mentem  fenfumque  dift.inxit.Pius  V. 

anno 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS   NASCENS.        89 
anno  cid.id.lxxi.  dievmlul.  declarauitSocietatcm  efle  Ordinem  men-  TiiuV. 
dicantem,  aliifqj  mendicantium  Ordinibus  annumerauit,  &  priuilegiis  annolSit» 
aequauit.  Gresoiius  XIlI.cuiuspropcnfiiTiinum  inSocietatemanimum  Gregortit* 

J.  r    .  P '..  1     *.     t         .    ..  ij-i  Xlll.an- 

xlhmare  latis  hcet,  tum  cx  plunmis  puuilegns,  tum  ex  laudibus  qui-  m  ,^8ii 
bus  eam  mirifice  ornauit,  anno  cn.  id.  lxxxii.  K^l.  Febr.  Sodetatis 
Iesv  Inftitutum,  priuilegia,  Conftitutiones  deiiuo  eonfirmauit;  eofcjue 
qui  peracTo  tirocinio  emiferunt  tria  vota,  quamuis  tanlum  fimplicia, 
vere  tamen  &  proprie  Religiofos  eiTe  dccrcuit.  alioquc  rurftis  cliplomate, 
quod  codem  anno  dedit  viii.  Kal.  Iun.  prolixe  approbauit,  quidquid 
priorcs  Pontificcs  Socictati  conceflerant ,  fimulque  eam  denuo  ampliffi- 
me  confirmauit;  atque  omni  auctoritate  fua  prohibuir,  ne  quis  Societatis 
Inftitutum  impugnaret ,  grauiflimafque  panas  in  decreti  huius  violato- 
res  conitituit.  Quam  confirmationem  pcenafcjue  iterum  rcnouat ,  magif- 
que  explanat  Gregorius  XlV.anno  cid.  id.xci  iv.  Kal.Iul.  dato  diploma-  Grtgoritu 
tc:  in  quo  non  dubitat  atlerere  Societatis  damnum  ad  commune  Ecclefia:  ng  '  a"' 
damnum,  integritatem  ad  eiufdcm  vtilitatem  maxime  pertirierej  deccr- 
nitque  nomen Socictatis  Ies  v,  quod  hoftiliter  a  quibuldam  inceiTeba- 
tur,  in  ea  rctincndum  cfle,  muitaque  alia  non  mutanda ,  quse  labefactare 
ac  conuellere  fruftra  nitebatur  muidia,  quamuis  fpecie  laruaque  recti 
perfonata.  Ad  extremum  Paulus  V.  anno  huius  frculi  fexto  die  xxx.  Au^  Paultu  r. 
gufti,  Societatis  Inftitutum  &  priuilcgia  ltcrum  confirmauit:  prcefertim  atmol6°6' 
vero  conftitutiones  Gregorij  XIII.  &  XIV.  approbauit,  iterumque  irl- 
nouauit,  eafdemque  quas  alij  pcenas  in  Societatis  perturbatores  decreuit. 
Hxc  tot  Pontificum  tanta  animorum  confenfione  in  idem  confpirans 
aucloritas  Societatem  ita  ftabiliuit ,  vt  eam  nulla  iam  maleuolorum  inui- 
dia  conuellere  poflit  aut  labefacTarcj  fed  neque  inuadere ,  nifi  per  Ponti- 
ficia:  maieftatis  atque  adeo  diuinae  humanxcjue  contemptum.  Quam. 
qui  conculcauerintjtam  grauibus  panis  ac  cenfuris  efle  coercendos  Apo- 
ftolica  Sedcs  decrcuit,  vt  eos  commifcratione  potius  Socictas,  quam. 
odio  proiequatur. 

CAPVT     NONVM. 

Ou&dam  Socicttttk  Inftituto  cutoAftmmoio  tcculiptria. 

INftitutum  iftud  tanto  aduerfariorum  impctu  toties  oppugnatum ,  toC 
iniunis  fatigatum ,  perinde  ac  fi  in  perniciem  generis  humani  verterct, 
praefcribit  Sodalibus  parem  fua:  &  alienas  faiutis  curam  ;  ita  vt  neque  Re- 
iigiofi  Societatis,  neque  eofum  Moderatores  officio  fuo  faciant  fatis,  nifi 
vtramque  pari  contcntione  fufcipiant.  Scd  quoniam ,  vt  habet  parccmia, 
ncmo  feliciter  altcri  monftrat  viam,qui  fibi  11011  nouit  feinitam;  ideo  fan- 
&us  Patcr  in  fuorum  vitam  morefquc  cfTormandos  toto  animo  incubuit, 
quotum  virtutem  toti  volebat  orbi  prodcffe.  Quare  fi  in  Inftituto  lllo  fuo 
quidpiampotuiflctanimaduertcrc,  quod  maiori  Dci  gloria:  vtcumque 
officeret,aut  quidquam  vltra  excogitare,quod  eam  augeret;hoc  continuo 
fuiiTct  adiccTurus,  illud  fublaturus.  Atqucneaberraret  a  fcopo,quem 
petcbatjoculos  fcmpcr  defixos  tcncbat  in  vka  acmoribus  Ies  v  Chri  sti. 

M  Quid 


90  IMAGO    PRIMi    SICVLI    SOC.   IESV. 

thflitu-  Quid  cnim  Christvs  non  populocantiim  &  multitudini,  fedetiam 
tumsaie-  Dilcipulis  fuis  &  Apoftolis  ad  maiorem  Patns  iui  glorianvimperauit, 
formUo-  prxfcripfit,  fuafit,quod  S.Ignatius  Inftituto  fuo  non  ftuduit  complec-ti? 
ttrin*  Volebat  Christvs  Apoftolorum  animos  &  mores  fuis  eflequam  fi- 
Christi.  miHimos#yt  tales  eflent,  hoc  eft,  vt  fummum  fibi  &  aliis  bonum  omni 
ftudio  procurarent,  debebant  excutere  diuini  obfequij  importunifli- 
mas  remoras,  opes,  volupcatcs,  honores,  eafdemcjue  peflimas  humani 
generis  peftesj  quas  fere  nemo  fine  iniuria  vel  fua,  vel  aliorum,auc 
comparat,  aut  tuetur.  Opes  enim  dum  cupidos  magis  poflident,  quam 
pofiidentur;  animum  adexcelfa,  adartcrnanatum,  aureiscatenis  quafi 
captiuum  tencnt ,  neque  afliirgcrc  lllum  finunt  ad  cogitationes  auro  &c 
argento  pretiofiores.  Deinde  cum  ca:leftis  illa  viuendi  ratio  vigilias, 
fatigationes,  fudorem>  imo  fmguinem  &  vitam  frpe  exigat ;  quid  tale 
fperari  poteft  ab  eo,  qui  voluptati  inertiflimas  dominx  femit,  ne  dicam 
ancillatur?  Ad  extremum,ammus  humanus  libertatem  fuam  fereper- 
niciofam  fibi  facit,  aut  cerce  parumvtilem:  infeipfum  iniquiflimus, 
durri  fibi  maxime  mdulget,  quiaplacentia  magis  quam  falutaria  ple- 
rumque  fectacur;  &  profutura  fugit  tamquam  noxia:  multocjueilli  fa- 
cilius  eft  feliciter  imperare  populis  &  Regnis,quam  fibi.  Ingreflurus 
tam  arduum  iter,  ducem  habere  debuit,  ne  ca:co,  temerario,  ftulco, 
hoc  eft  fibi,  obfcqueretur ;  alieno  imperio  fubijci,  ne  perderecur  fuo. 
Talibus  prxfidiis  attollendus  erat,  vt  res  gereretfe  Deocjue  dignas;&:, 
ne  vmquamSirenum  illarum  blanditiis  incantatus  reuocaretur ,  voto- 
rtim  reliaione  conftringendus.  Sed  quoniam  ne  fic  quidem  aduerfus 
blandientes  lllaspeftes  fatis  tutaeft  mortalis  imbecillitas,  qua^fibifa- 
cile  obfequitur,  puratque  rationis  id  efle,  quodabanimi  vel  eneruati 
fegnitie,  vel  impocencis  cupidicace  proficifcitur;  fancr.us  Pacer  Ignarius 
vt  omnem  corrupteLx  aditum  obftrueret,  haec  vica:  fan&ioris  muni- 
lnenta  ,  hoc  eft  vota  ipfr,  quantum  potuit,  ftabiliuit.  Vt  enim  erat  acri 
&  perfpicaci  animo,  lucisque  cxleftis  pleno,  diligenter  explorauit  om- 
nes  acceflus,  per  quos  improbus  fui  amor  in  nonnullis  Congregationi- 
bus  ad  ipfa  hxc  Religionis  firmamentapenecrauerac;  qua:,  fi  non  om- 
ninoconuellere,  cerre  grauiter  folet  concutere,  dum  Religionis  indul- 
/"£?*?.  sencia  aducrfus  lnfam  vtitur.   Huius  tam  cauti  quam  blandi  hoftis  di- 

OOCtCtAth.    O  I  _  -l  ^ 

uerticula  &  aditus  quanta  lagacitate  deprehendit  Ignatius,  quam  tu- 
tis  deinde  pra:fidiis  obfepfit?  An  poterat  paupertatem,.quam  vocatRe- 
ligionis  murum,  hofti  magis  inacceflam  reddere,  quam  cum  Profeflb- 
rumdomibus  non  folum  non  permittit  cenfus  annuos ,  quibus  alanc 
fuos  ac  fuftcntcnt  j  fed  ne  quidem  vllum  eiufmodi  fubfidium  ,  quo  fiuc 
a:dium,  fiuetempli,  tempore  (vt  fit)  &a:uofaufcentium,  farra  ce&a  re- 
ftaurent  ?  aut  etiam  quo  templi  fupelle&ilem,  ceceraque  ad  facros  vfus 
neceflariacomparent.  fed  ncque,  ilcum  necellitate  confliclentur,  eas 
Collegiorum  annuo  cenfu  iuuari  permifit.  Quid,  quod  neque  prouen- 
tusex  Capellaniis,vt  vocanc,  neque  ex  Sacris  anniuerfariis,  &  id  gcnus 
aliis  fundionibus ,  ne  in  facrarij  quidem  impenfas  admictac  ?  Neque 
magni  referc,  Collegiorum  Sociecacis  ac  Seminariorum  paupercatem 
non  elTe  tam  feueram :  cum  enim  Profefli  finc  prima  ac  praecipua  So- 

ciecatis 


LIBER  PRIMVS*     SOCIETAS   NASCENS.        91 
cietatis  pars,pr2Ecipue  quoquc  in  illis  fpedianda  eft  voti  huius  &  a:fti- 
manda  perfedio.   Quarc  Pius  V-  non  abfque  ratione  declarauit  Socic-  Sotiem 
tatem  OrdinemctTe  mendicantem.  Neque  veroaliis  minus  qiuim  Pro-  e?0rio 

.-  ,-r-  11  1  t-«       r  1       •  i    •  mcndicaas 

feflis  mcndicandum ,  quandocnmquc  aut  Praeiides  ld  lmpcrant,  aut 
neceflitas.  Collegia  quidem  &  Scminaria  reditus  ac  fundos  poflident; 
fed  tamcn  preflis  admodum  limitibus  eorum  quoque  circumfcripta  eft 
paupertas.  Quibufcumque  enim  noftrisharc  incolcntibus,  nonminus 
quam  Profcilis,  nequefacnhcia  ,  ncque  exequias,  neque  iufta  anniuer- 
faria  celebrare  propoiita  mcrccde  licet;  quod  tamen  aliis  fua  pau- 
pertas  non  interdi.cit.  Ncque  fas  eft  vllam  pro  Theologica:  profcf- 
fionis,  concionum,  catechefcon,  folatiorum  a:gris  captiuisque  impcn- 
forum,  aut  Sacramentorum  adminiftratorum  labore,  mercedem  ac- 
cipcrc:  vt  &  gratuita  illa  charitas  pbpulum  inuitet  ardentius  ad  falutis 
remedia ,  &  pia  Societatis  in  his  adhibcndis  libertas,  ac  operofa  fcduli- 
tas  numqnam  in  fordidum  quaeftum  degeneret.  Qua  in  re  fainStus  Pa- 
ter  asmulari  nos  voluit  paupertatem  diui  Pauli:  cui  ethdc  altati,  vt  ait,  i.covmt.?. 
viuere  ius  &  fas  permitteret;  placuit  tamen,  quaz  iufte  poterat,  non  ad- 
mittere,  vt  conftaret  omnibus,nullum  ab  illolucrum  nifi  animarum, 
tot  ac  tantis  laboribus  peti.  Ceterum  rerum  omnium,  quarum  com- 
munis  eftin  Societate  pofleflio,  tam  reftri&us  eft  vfus,vt  ipia  paupcr- 
tas  arctiorern  exigere  non  pofle  videatur.  Neque  timendum  eft  nc  fe- 
ueritas  hxc  aliquando  laxetur.  Profeflienim  omnes,  quibus  Vniuerfas 
cura  Societatis  ac  moderatio  incumbit ,  peculiari  fe  voto  obftringunr^ 
numquam  pafluros  fc,  vtquidpiam  in  legibus  paupertatis  aConftitu- 
tionibifs  prxfcriptxinnoueturautmutetur:  nifi  fortaflis  lllamiuftisde 
cauflis  magis  arctandam  efle  iudicarent.  Atque  ita  paupertatem  ex 
omni  parte  vallauit  Ignatius. 

Caftitati  vero  tanto  plus  aggerum,  vtita  dicam  ,  &  vallorum  cir-  CafiifatU 
cumdedit,  quomaois  iniurix  cftobnoxia,  faciliusque  lxditur.   Ac  ne  fr4dmm 
vcl  lcui  neghgentiae  iit  locus  aut  venia,  vult  eam  Angehca:  puntatis  elle 
aemulam.    Sed  qui  poteft  ad  tantum  decus  afpirare  mortahs  fragili- 
tas,  cum  tanta  puritas,  tefte  Sapicnte,  Dei  fit  donum?  Igitur  obtineri 
poteft  &  accipi ,  quia  donum  eft.  Quare  prazfcripfit  fuis  Ignatius  non  oratio  fn- 
frcquentem  modo  orationem,  fed  etiam  illos  docuit  accuratiflimam  1m"s> 
huius  inftituendae  methodum.  Quid  enim  non  impetrat  frequens  Sc 
re&e  facTa  oratio  ?  diuinum  in  pnmis  amorem  pariter  &  timoretn 
animis  fibi  deditis  ingenerat.  Amoris  diuini  flamma  impuram  aut  fo- 
pit,  aut  extinguit.  Timor  vero  Dei  quam  fortcs  reddit  in  hac  pugna?  tiinar 
nonaliudtelumcertiusprofligathoftem,vtnemonifi  infamisfui  prodi-  <De'9 
tor  cladem  Mc  accipiat,cum  timcndo  poflit  hoftem  debellare.Miraculi 
inftar  habebatur  in  Curia  Philippi  fecundi,quod  Societatis  Patres  cunt 
promifcuo  fexu  tam  verfarentur  innoxij.  itaque  vulgaucratrumor,illos 
nerbam  circumferre,  quas  vim  haberet  interimenda:  libidinis.  mific 
Philippus  ipfe  ad  P.  Araozium  de  hac  hcrba  fcifcitatum.  nec  inficiatus 
cft  Araozius  aliquid  fubelTe  rumori ;  ceterum  peroptare  fe  hanc  hcr- 
bam  Philippo  ommbusque  cius  Aulicis  in  viu  c(Tc;  eam  timorcm  Do- 
mini  vocari,  cuius  vis  Socictatis  Patrcs  vbique  feruaret  innoxios.  Hxc 

M  1  rcfpon- 


vicinsfu- 
£alist 


tjfk 


Itbrorum 

obfcaeno- 
rtim  pro. 
frtptio, 


circnm- 
jpetla  cttm 
aliero 
fextt  coti' 
tterfitit. 


92  IMAGO    PRIMI    S.ECVLI    SOC.   IESV. 

rcfponfio  per  omnempcruagata  Curiam,  fecundiflimis  accepca  eft  au- 
ribus-,  quia  non  vere  minus  quam  feftiue  docuit,  ab  lpfo  timorein  his 
periculis  fecuritacem  <k  peti  &  dari.  Orationis  igitur,  qua:  timorts  tam 
cfficacis  parens  eit  &  nutrix ,  fummam  gerit  curam  Societas.  Cetera- 
rum  funclionum  fuas  cuicjue  credit,  huic  fpeciatim  &  quotidie  inuigi- 
lat,pro  ftudio  vel  neglectu  orationis  cetera  procedere  non  lgnara.  Plu- 
rimum  etiam  conducit  caftitatis  incolumitati  moderatio  vi&us:  quam 
ita  Societas  temperat  j  vt  ncque  afliduis  docendi  ac  ftudendi  labonbus 
non  fufficiat,  neque  occafionem  lntemperantix  copia  fubminiftret. 
Itaque  fic  vires  fuorum  rcficit,  vt  fomenta  libidinis  fubtrahat;  fic  fo- 
menta  haec  fubcrahir,  vt  vires  non  debilitet.  Huic  moderationi  vi&us 
accedunt  iciunia,  corporum  diuerberationes,  aliarcjue  affli&ationes  in 
Societate  admodum  vfitata:.  &  quamuis  nihil  certum  in  hocgenere 
omnibus  prazfcriptum  fit,fingulis  tamen  pro mdicio  Moderatorum  harc 
adhibendafunt.  Neque  cnim  noftros  ardori  fuopermittere  voluit  fan- 
ctus  Pater,qui  m  plcrifque freno  magisquam  ftimuloeget, dum  aut  vi-. 
ribus  fufcipit  maiora,aut  fibi  inconiulte  obfecutus  modum  non  feruar. 

Iam  otij  damna  quis  nefcit  ?  quo  qui  diffluit,  luxuria  fimul  iolet 
diffluere.  Ante  ftagnans  fituque  torpens  vliginofaz  paludis  aqua ,  riuu- 
ii  e  perfpicuo  fonte  labentis  puritatem  arquabit,  qiuim  defidia  fimul  &: 
mundities  animi  confiftant.  vt  vel  hincftatuas,nihil  agentem  pcflime 
agere.  Ergo  tam  capitalcm  pudicitia:  hoftem  e  Societate  fanctus  Pater 
noitcr  ita  profcribit ,  vt  lcge  lata  non  alium  velit  in  omnibus  aftidui 
laboris  eife  quam  valetudinis  finem.  Aictiflimam  quoque  fenfuum 
cuftodiam  vrget:  qui,  nifi  magna  feuerirate  coerceantur,  blandiflimi 
hoftis  lllecebns  corrumpi  fe  facile  finunt;  quam  incuftoditi,-  tam  cetti 
plerumque  caftitatis  proditores. 

Ad  ha:c,obfccenos,  quamuis  aurea:  ceteroquin  a:tatis  ac  vena*,&  abf- 
que  controuerlia  principes  infuo  genere  fcriptores,  a  fuis  non  patitur 
attingi.  Et  merito:  quid  enim  prodeft  illa  fcire,  qua:  vtilius  ignorantur? 
laudabilis  cft  fcientia,  fcire  quid  ignorandum  iit:  illa  vero  execrabilis, 
qua:,  dum  auget  lingux,  inficitanima:puritatem.  Quis  venenum  hau- 
riat,  licetexauro  propineturaut  gemma?  Alia  crimina  folos  auctores 
inficiunt-,  fola  Hbrorum  impuritaseft,  qua:  vnum  facit  &  legentis  &c 
fcribentis  crimcn  .  Hac  de  caufsa  Mutius  Vitcllefcus  Societati  Prae- 
pofitus  Gencralis,  adhuc  fuperftes,  Epiftola.  dfc  Oratione  ad  Societa- 
tem  vniuerfim  data  libros  illos  attingi  feucre  vetat ,  ex  quibus,  inquit, 
numquam  dochina:  tantum  accedet ,  quantum  vt  caftimonia:  dcccdat, 
inprocliui  eft.  Plura  in  hanc  fententiam  grauiflimeaddit,  quibus  pe- 
itilentes  illas  chartas  damnat,  noftiisque  penitus  intcrdicit.  Itaque  in 
nullis  vmquam  bibliothecis  Societatis  exftant,  fed  aut  relegautur  in 
perpetuas  tencbras,  autnonaliaquam  Vulcani  luce  donantur. 

Sed  nullum  arque  difcrimen  imminet  caftimonia:  atque  ab  altero 
fcxu,  qui  frpe,quamuisetiam  id  non  agat,ipfam  conftanriam  labefa- 
ctat,  ipfum  robur  mfringit,  virtutemque  fummam  cx  illo  faftigio  fuo 
repente  deturbatin  pra:ceps.  Quod  vt  veteres  omnibus  ob  oculos  cla- 
rius  proponcrent,  finxerunt  Hcrculem  ,  illum  ryrannorum,  odiorum 

ca^le- 


LIBERPRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  93 
carleftium,  totquc  monftrorum ,  adcoque  &  voluptaris  ipllus  omni- 
bus  monftris  peioris  vitlorem ,  modo  ab  hac,  modo  ab  illa  muliere 
turpiflime  viclum  turpiffimam  feruille  feruitutem  ,  &  maiore  in- 
famiaiugumab  lmbelli  hofte  culifle,quam  gloria  armaris  lllud  ho- 
ftibus  ac  ryrannis  impofuerat.  Nimirum  nulla  virtus  ab  hoc  peri- 
culo  fatis  eft  tuta .  quod  cum  dcefle  non  poflit  tot  inter  anima- 
rum  iunandarum  mnnera;  fanctus  Pater  Iguatius  feuere  edixit  tota 
Societate,  non  modo  vt  teminarum  ,  quamuis  nobilium,  aut  decum- 
bentium ,  domos  incomitatus  nemo  adiret;  fed  omnino  ea  eilet  in  al- 
loquendis  obferuatio  ac  circumfpe&io ,  tamctfi  exomologeil  danda 
eflet  opera ,  vt  aures  quidem  comitis,  fed  oculi  numquam  excluderen- 
tur.  Vtque  legem  hanc  exemplo  fanciret,  ciim  vnum  e  Sacerdotibus 
domefticis  hominem  ienem  &  antiqua^bonitatis  (  quamuis  per  fimpli- 
citatem  omni  culpa  vacantem)  huic  decreto  contrauenifle  cognoflet; 
tamen,ad  ceterorum  commonitionem,  coram  octo  Sacerdotibus  vnum 
in  locum  conuocatis ,  iuflit  reum  flagellofecasdere,quoad  finguli  fin- 
gulos  e  Pfalmis  Dauidicis  pronuntiarent:  quorum  primus  Pfilmus  erac 
quinquagefimus.  Porro  hxc  lex  ita  viget  m  Societate,  vt  fi  quid  con- 
tra  hanc  deli&um  fit,  obligetur  comes  ad  Prxfides,  quamuis  non  ex- 
poicentes,  id  ftatim  referre,  feuere  puniendus  fi  negligari  adeoque  pe- 
riculum  dimiflionis  aditurus,  fi  fecundo  aut  teitio  in  re  tanti  momenti 
obligatam  Societati  fidem  non  pra'ftet.  Quod  fi  mulieres  ad  Colle- 
gium  autdomum  Societaris,  vtquempiamalloquantur,  accedant;ne- 
minicum  illis  licet  colloqui,  nifi  loco  aperto,  &omnium  oculis  pa- 
tente.  Quar  cautela  Societatis  adeo  non  eft  noua,  vt  ipfius  Ecclefiaeau- 
tiquiflimis  quoque  dccretis  maxime  fit  confentanea.  Nam  Clemens  I. 
Epiftola  prima  feuere  prxcipit ,  vt  nullus  Clericus  vel  Monachus  folus 
ad  teminas  accedat,vel  cum  iis  loquatur.  His  tot  caftimonix  prarfidiis 
accedit  frequens  Contcirionis  &  Euchariftia?  vfus:  quibus  Sacramentis, 
de  vnanimi  fanctorum  Patrum  fententia,  peculiaris  quxdam  vis  ineft 
obfccenam  illam  flammam  fedandi,  &tam  corporis  quam  animi  mun- 
ditiem  intactam  illibatamque  feruandi.  Vinum  enim  illud eft,  ex  quo 
germinantvirginesiquodque,  vtait  mellitus  Doctor,  minuit  fenfum  ia 
minimis,  in  grauionbusomnino  tollit  confenfum. 

Atque  hxc  funt  auxilia,  per  qua?  Societas  integritati  fuorum  confu- 
lit.  Quod  fitot  frenis  ac  vinculis  impedita  &  couftricla  cupiditas  ni- 
hilominus  in  delictum  erumpat;  hicferream,  hic  adamantinam,  hic 
inexorabilem  fe  pra^bet  Societas ,  necaliter  manifefto  vulneri  medetur, 
quam  impurum  a  puro  corpcre  membrum  refecando :  cuius  pcena? 
metus  non  infimum  quoque  munimentum  huiuseft  voti. 

Pormvotum  Obedicntia!  S.Ignatius  ipsa  Dei  au&oritate  ac  maie-  obeMen- 
ftate,  tamquam  inexpugnabili  lorica,  circumdedit:  fimulcjue  volunta-  tiamSocit* 
tem  &iudicium  propnum,peflimosobedientue  hoftes,  procul  a  fuo-  tatu ;'/'" 

r    ■    r  1  1      n  1  r  ■  ram  efe 

rum  ccetu  proicnpiit ;  quibus  hoitibus  fiquismanum  porrexent,eum  voluitfia» 
nequidem  agnofcit  in  fuis,  vtpote  facra  huius  milicix  veluti  teifera  de-  ***»  !&*- 
ftitutum.    Itaque  facerc  quod  lmpcratur,  minimum  hic  eft  :  imo  obe-  tnu' 
dnenon  eft,  fi  is  qui  facit  quod  iniunctum  eft,  feu  voluntat-  feu  iudi- 

M  5  cio 


94  IMAGO   p-RIMI    S^CVLI   SOC.    IESV. 

cioab  imperante  diiTentiat.  cxcitatem  quamdam  hic  nobis  impefat-, 

ita  vt  in  imperiis  Praefidum  nihil  videfe  nos  velit,  nifi  Dcum  impe- 

rantem,  &nafcentem  hincinuiolabilem  obediendi  legem.  Quodipfc 

MutiusVi-   Mutius  Vitellcfcus,  quo  Praefide  adhuc  fruitur  Societas,  latis  aperte 

Zputdc      fignificat  in  Epiftola,  quam  de  Oratione  fcripfit  ad  vniuerfam  Socie- 

°ut"  tatem,  cum  in  illa  fic  ait :  Ver  obedienttam  probatur  germana  foboles  Socie- 

tatis:  qu&  quos  repomt  tnfiiis,  hoc  educat  ctbo,adiufamque  producit  maturi- 

tatem.  Ita  R.P.  Mutius.  Ex  cuius  verbis  hoc  deducas :  Ergo  non  fnnt 

germana  foboles  Societatis,  nec  eos  Societas  reponitin  fuis,  fiqui  hac 

BotdaEpf-   ODedientia:  integritate  deftituti  fint.    Nec  minus  grauitcr  Francifcus 

ftoifde  Mc-  Borda  obedientiam  commendat:  /^/<7«4w,inquit,  omma  refert  Soctctas, 

dus  conferu.  °  ,   ,,  ,,  >  ■  n  ■  t- 

fpmt.  tamquam  ad  Jcopum  &  <vexillum ,  quaque  eius  ejt  tums  praccipua .    1  am 

fublimis  Pra-fidumdehac  virtute  lenfus,  quemanimis  luorum  ingene* 
rant,  ingens  obedientia:  eft  praefidium.  Sed  quale  quantumquc  eius  eit 
propngnaculum  aurea  llla  Epiftola  ab  ipfo  S.  Ignatio  ad  Societatem 
Lufitanicam  fcripta?  qua»  millies  repttita,  nouos  femper  aculeos  iis, 
quibus  pra:legitur3relinquitinfixos:  quibus  acriter  incitanturadtantam 
in  obediendo  accurationem  ,  quantam  ipfa  exigit.    Sed  audire  iuuafc 

lifi^k31'  ipfum  Ignatium  fub  exordium  Epiftolae  huius  animos  fuorum  amice 

obciient.  inuadentem  ,  eosque  primo  quafi  aflultu  dulci  quadam  violentia  feli- 
ciftimc  expugnantem.  Ab  aliis ,  inquit,  Reitgiofs  Ordtntbus  factltus  pa- 
tiamur  fuperari  nos  teiuniis ,  njigtliis  ,{jfr  ccterd  njiElus  cultusque  tsjerttate, 
quam  fuo  quique  rttu  ac  difaplmd  fantle  fufcipmnt:  <verd  qutdem  ac  perfecla* 
obedientid  abdtcationeque  njoluntatis  atque  iudicij  maxtme  njeltm ,  Fratres 
chartfjimt,  ejfe  conjbtcuos ,  quicumque  in  hac  Societate  Dco  T)omino  noftro  de- 
fermunt :  eiufdemque  Societatis  veram  germanamquc  fobolem  hac  quaftnotd, 
dtfttngui ,  qui  numquam  intueantur  perfonam  ipfim  cui  obediunt ,  Jed  in  e.i 
Christvm  Domtnum,cuitts  caufa  obediunt.  Siquidem  Superion}nec fi pru- 
dentidj  bonitate ,  ceterifve  qmbuflibet  diuinis  donts  ornatus  tnjlruclusque  fty 
proptered  obtemperandum  eft;  fedob  idfolum,  quodnjices  gerat  Dei,  eiufdem- 
tjuc  aucloritate fungatur,  qui  dicit:  £hti  njos  audtt,me  audit  •,  (ejjr  qui  njos (Jcr- 
ntt  ^me  fperntt :  nec  contra ,  fue  conflio  aut  prudentid  minus  njaleat,  quidquam 
idctrco  de  obedtentid  remittendum  ,  quatenus  tUe  Supcrtor  e(l  (  quando  tUitis 
perfonam  refert ,  cuius  fapientia  falli  non  poteft ,  fupplebttquc  ipfe  qutdqutd 
mimftro  defuerit  )  fiue  probitate  altisque  ornamentis  careat.  fquidcm  dtjertis 
Verbis  Christvs  "Domtnus  cum  dtxijfet:  Super  cathcdram  Moyji  federunt 
Scribte  &•  Vhanfet  -,  protintts  addidit :  Omnia  crgo ,  quxcumque  dtxertnt  njo- 
bis,feruate  (djrjactte;  fecundum  njero  opera  eorum  nohte faccre :  Hxc  fanclus 
Pater  nofter :  qua;  deinde  pari  femper  orationis  vi  perfequitur,  tanto- 
que  rationum  pondere  vrget  ac  premit,  vt  vel  dcploratam  contuma- 
ciam  in  obediendi  ftudium  pofTit  conuertere. 

Obedien-  Tribus  hifce  votis  quartum  adiecit,  &  quidem  folenne,  qno  Profefli 
deuouent  fe  obfequio  Romani  Pontificis,  vt,  quocumque  terrarum 
Euangelij  caufsa  iulferit  illos  proficifci,ad  eius  nutumprompti  femper 
fint  &  expediti.  Neque  detreclarc  polTunt  hoc  impcnum,  nifi  fimul 
voti  fui  fidem  violent,  quamuis  nullo  inftructi  viatico  ,  quamuis  ad 
harreticos ,  quamuis  ad  barbaros  mittantur ;  quamuis  ad  eas  regiones 

vbi 


Pofiri 
f.cis.  vo- 
tttm. 


LIBER    PRIMVS.     SOCIETAS     NASCENS.         95 
vbi  Societas  nullum  habet  domicilium  ,  aut  habitura  fperatur.  neque 
infelTa  latronibus  itinera  ,  neque  mana  ternpeftatibus  fimul  &  piratis 
infefta,  neque  fcopuli  &  iyrtes  liaufragiis  infamesj  neque  hxreticorum 
aut  barbarorum  fecures  lefuitarum'  fanguine  irife&a;  &  adhucmaden- 
tes,  neque  adhuc  fumantia  noftrorum  corporibus  Iaponix  buftamequc 
Brafilorum  ingluuies  humanae  carnis  auida,  vllam  huic  voto  gratiam 
faciunt,  aut  idonea  funt  cauiTa,  cur  vcl  tergiuerfari  liceat,  quamuis  in- 
ter  hxc  pericula  fenefccndum  fir,  &  xtas  exigenda,  nec  vllafpes  reditus 
tam  coaceruatam  malorum  congeriem  foletur.   Cui  vmqnam  nocenti 
talecxfilium  fua  culpa  imperauir,  quale  hifce  viris  fua  fponte  mdicic 
pietasj&immenfi  gloriam  diuinam  propagandicupido?  Alij  quidem 
Religiofi  talibus  periculis  caput  fxpe  obie&arunt,  neque  defunt  qu.o- 
rum  animos  Deo  plcnos  illa  ipfa  inuitant,  &  adhuc  exercent;  nemo 
tamen  eorum  ex  obedientix  fuae  voto  a  Pontifice  cogi  poteft  ad  tam 
arduum  munus,  non  magis  quam  quihbet  alius  nulla  voti  religione 
obftrictus,  vt  inter  Thcologos  fatis  conftat.  Atque  itacautum  eft,  ne 
fpiritus  ille  Apoftolicus  in  Societate  vmquam  fopiatur,  aut  euanefcat. 
Scd  harcquoqueSocietatis  virtns  meruitinuidiam,  certummagnitudi- 
nis  fuaz  fignum.   Quid  illa,quaefo,  commentaeft?  nihil  aliudfcilicet 
hoc  votum  elTequam  fccdam  adulationeTnqua  Pontificis  fauor  putide 
eaptatur.  Itane  veroadulatio?  ergo  Xauerij,Criminales,Ouiedi,Cam- 
piani,  Azebedij,  Siluerij,  totcjueahj,  virtutum  magis  nomina  quam 
hominum,  fudores  fuos,  vitam  &  fanguinem  adulationi  vitioturpiffi- 
mo  immolarunt?  Tot  virifapientia&  virtute  inclyti,  quothabuit,  ha- 
bet,  &  porro  habitura  eft  Socieras ,  non  tam  Pontifici  quam  ambitioni 
fe  deuouercnt?   Ideone  S.Ignatius  tam  acre  fibi  bellum  intulit,  ided 
tantum  laborum  exhaufit,  vt  fuorum  animas  &  fuam  infami  vitio  tam- 
quam  idolo  offerret  ac  dedicaret  ?  Vfqueadeone  inuidia?  nihil  eft  ne- 
fas,  vt  &  cxlum  inuadat,  nec  Diuis  ipfis  parcat  ?  Qux,  obfecro ,  ex  tali 
adularione  fpcrari  polTet  vtilitas  ?  ( nemo  enim  gratis  eft  nocens )  quis 
turpiffimi  vitij  frudus?  Nam  quotumquemque  de  tot  milhbus  Pon- 
tifex  nouit  ?  vtcjue  noifet  omnes ,  qux  fpes  eiTe  poteft  omnibus,  vbi  ne- 
mini  licet  vel  oblatam  dignitatem  ,   adulationis  nempe  prxmium, 
admittere?  cum  in  nullo    Rcligiofo   coetu  aditus  xque  fit  obftru- 
cTus  honori ,  tamquam  pefti  &  exitio  huius  Societatis  ?  qux  fpretis 
quam  admiflis  honoribus  clarior ,  ita  fuos  inftituit ,  vt  fi  fas  efTet,  nec 
cederct  in  diuinx  glorix  &  animarum  detrimentum ,  optent  potius 
iniunis,  quam  titulis  &  dignitatibus  affici .     Quin  audi,  inuidia,  sotitm 
&rumpere:   ad  ambitionem  ftirpitus  excidendam,  Societatis  legi-  honores 
bus  inftitutisquc  cauctur  ,  vt  in  hac  ipsa  folenni  quatuor  votorum 
profefTionc  (cuius  ru  quartum  adulationis  infimulas )  voto  infuper  alio 
icjuifque  fc  Deo  obliget,  ne  vel  domefticos  velexternos  honores,  non 
rnodo  rectis  ftudiis  planoque  curfu ,  fcd  ne  tranfucrfis  quidem  &obli- 
quis  ltineribus  aucupctur.    Quod  fi  qucm  forte  talem  in  Societate  de- 
pvchendent,  ftatim  piodat,  Prxpofitisque  denuntiet.  prodirusque,  fi 
manifefto  crimine  teneatur,  pro  fperatis  honoribus  perpctuamulcie- 
tur  ignomihia ,  omnisque  fuffragij  iure  in  pcrpetuum  fpolietur.   De- 

iatos 


excludit. 


96  IMAGO    PRIMI  S^CVLI    SOC   IESV. 

latos  autem  &  imperatos  honores ,  nifi  prarcepti  vis  adigat,  &  Pontifex 
ipfecompellat,  eadem  voti  religione  rccufct.  Sic  nempe  adulatur  Pon- 
tifici  Societas,  vt  etiam  voti  facramentum  tali  eius  fauori  opponat ,  qui 
Vnus  adulationis  fru&us  eile  potlet.  Quamquam  non  dimtetur  Socie- 
tas  fe  Pontificum  gratiam  ac  beneuolentiam  omni  voto  expetere ,  fed 
qua  protegatur  contra  maleuolentiam ,  fed  qua  iuuetur  in  omnium 
falute  procuranda ,  fed  qua  munita  latius  prodefle  &  pluribus  poflit. 
quxnon  eft  infamis  &  erubefcenda  honorum ,  fed  laudabilis  &  fan&a 
laborum  ambitio.  Nonhulli  quidem  e  Societate  aut  honores  Ecclefia- 
fticos,  aut  delatas  Infulas  admifercj  fed  pro  imperio  coaclri,  fed  e  qui- 
busnihilfplendidi,pra:tertitiuum  facramque  poteftatemaccepere;  vt- 
pote  quorum  ftipatores  fuere  barbari  exitioillorumimminentes,quo- 
rum  aula:  antra  auttuguria,  quorum  deliciar  fames  &  fitis,  quorum 
quies  perennis  labor,  quorum  ftipendia  gladij ,  tela ,  fccures ,  venena. 
Sic  ad  Indos  profectus  eft  Xauerius  Nuntius  Apoftolicus.  Sic  Salme- 
ron  &  Broetus  Nuntij  Apoftolici  a  Pontifice  deftinati  funt  in  Hiber- 
niam,  tot  vitaz  pericuiis  quot  hxreticis,  qui  iam  tum  rerum  illic  potie- 
bantur,  obfeflam.  Sic  Morales  Epifcopus  in  Iaponiam  eft  miffus.  Sic 
Nunncz  in  >£thiopia:  Patriarcham  confecratus  j  fic  eius  focij  Andrcas 
Ouiedo  &  Melchior  Carnero  Epifcopi,  Nunnio  olim  fuccefluri ,  fed  in 
difcrimina  &  a^rumnas  verius  quam  honores.  Ac  tametfi  honores  So- 
cietas  poftmodum  illos  eft  deprecata;  curas  tamen  &  pericula  non  re- 
cufauit,  quorum  fola  fe  feruere  ferrique  ambitione  non  negat.  Lainius 
&c  Borgia  facram  purpuram  fancta  quadamcontumacia  conftantiuime 
reiecerUnt-,  quam  Toletus  admifit  coadtus,  Bellarminus  omni  conten- 
tione,  quam  ipfe  &  Societas  extremam  adhibuerunt ,  excutere  non  po- 
tuit.  Iaius  Epifcopatum  Tergcftinum,Canifius  Vicnncnfcm,  Claudius 
Aquauiua  Archiepifcopatum  Neapolitanum  ,  Cottonus  Arelatcnfem, 
inuictis  animis  repudiarunt;  gloriam  ingentem  omnes  confecuti,  quia 
fugerunt.  Sic  Ignatius  omnis  corruptelxradices  ad  fibras  vfqueperfe- 
cutus ,  Societatis  incolumitati  omni  ex  parte  confuluit.  quibus  cum 
etiam  acerrima  humana;  prouidentix  fagacitas  nihil  vltra  adderc  poflfe 
videatur,  inuenit  tamen  Ignatius  quas  adderet,  nec  leuioris  quam 
illa  momcnti. 

CAPVT     DECIMVM. 

Tria  fraterea  Societati  fecnlmrim^  c^mflorem 
ac  cvigorem  tribmnt. 

A  Lta  illa  Ignatij  mens,  qua:  nihil  non  perfpexit ,  videbat  etiam  Re- 
Jj^  ligioni  fuae  diuturnitate  periculum  nafci  poiVe.  videbat  in  rebus 
humanis  nihil  magnum  efle  &  durare ,  nihil  tam  firmum  quod  paula- 
tim  exedendonon  perimerent  tempus  &  vetuftas.  Neque  enim  opera 
folum  manu  facta  &  ipfam  naturam,  fed  etiam  virtutem  &  animorum 
robur,  ipfa  diespaulatim  carpit,&  velut  occulta  tercdine  fenfum  fal- 
lente  eneruat  tandem  atque  confumit.  Itaquc  aduerfus  hanc  quoque 

tempo- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  97 
temporis  violentiam  armauitfuorum  viftutemjvt,quamuis  illud  vincat 
omnia,  haric  tamcn  expugnarenon  poflet.  Armatura  ha*c  votorum  elt  Votoram 
renouatio;  qux  bis  quotannis,  ab  iis  qui  certum  in  Societate  gradum  rmotumo 
nondum  habent,non  leuiopera  inftituitur:  triduumenim  ante,abom-  fvnuiiZ 
ni  cura  negotiifque  expediti ,  fibi  tantum  &  Deo  vacant.  Qup  tempore  te  defen- 
in  fe  vitamcjue  fuam  acriter  inquirunt  y  &  ficubi  deprehendant  aliquid  dtt: 
aut  languoreautincurialabefa6turn ,  aut  Religionis  integritati  mintis 
confentaneum,  idomni  ope  reftaurare  contendunt.  Denique  non  mi- 
niYs  ad  renouanda  \\xc  vota  comparant  fe,  quam  fi  ea  primiim  eifent 
nuncupaturi:  qua?  quarto  demum  die  infigni  apparatu,  nec  alio  ritii 
quam  quo  primum  ea  pronuntiarunt ,  omnes  ordine  vno  in  loco 
ante  aram  fupplices  inftaurant.  Hic  faluberrima;  confuetudinis  ritus 
eft.  Sed  cur  tantam  illa  vim  habere  dicitur,  vt  virtutem  etiam  contra 
amidamna  muniat?  Inter  vitx  fandlioris  peftes  haud  fcio  an  vlla  fit 
nocentior,  &  tamen  occultior,  quam  ftatus  &  muneris  fui  obliuio. 
Hxc  enim  vclut  profunda  virtutis  omnis  ac  pietatis  eft  fepultura ,  exi- 
tiumque  animis  fere  adfcrt,  antequam  fentitur.  nec  enim  fe  nifi  ipfis 
quas  facitcladibus  prodit.  Hanctam  capitalem  Religionis  hoftem  pro- 
cul  arcet  renouata  fimul  cnm  votis  memoria  dignitatis  ac  vitas  Reli- 
giofie.Quje  memoria  tanto  molimineactoties  reftaurata,  deficere  nori 
jxHeit;  cumque  viuidafemper  fitac  recens,  facile  gubernat  frenatquc 
animum  ,  &  diuerticula  more  fuo  circumfpicientem  haud  xoxh  conti- 
net,  ne  deflectat  a  curfu  :  fubiicit  enim  eius  oculis  primam  lllam  fui 
oblationem,  6c  fidem  Deo  datam  ;  qua:  fiepe  non  minorem  vim  habec 
tam  viua  fpecierepra:fentata,  quam  primum  prarftita. 

Altcr  huiLis  renouationis  fru&us  a  fan&o  Patre  Ignatio  fpe6tatus,en:  «W/o- 
deuotionis  augmentum :  cuius  deuotionis  nomine  non  intelligit  dulce-  ncm  aiia 
dinem  quamdam  &  fuauitatem  exrerumpiarum  excrcitatione  fcatu-  *"' 
lientemifed  promptam,fed  expeditam,fed  ardentem  animi  alacritatem, 
quannimica  tarditati  &  negligentia; ,  incitatoquodam  &pleno  viooris 
impetu,perrumpitquidquidnaturx  fegnities  reformidar,  &  quidquid 
in  diuino  obfequio  arduumoccurrit.  Nec  temere  fruclum  hunc  fuis 
promittit  Ignatius :  fentiunt  enim  hoc  pix  alacritatis  incrementum, 
quotquot  kfe  ad  hxc  vota  Deo  rurfus  orferenda  non  ofcitanter  aut 
perfunctorie  comparant.  Neque  obfcura  eft  huius  rei  ratio.  memoria 
enim  perofficij  recordationem  cxcitata,  confcientiamftimulat  vellicat- 
que  adfidem  liberandam.  Confcicntia  his  ipfis  ftimulis  fegnitiem  ac 
tarditatem  increpatrabigitque  e  pectore.  Quibus  impedimentis  pulfis, 
nihil  eft  quod  pronum  animi  iam  incitati  curfum  aut  remoretur, 
aut  fiftat. 

Tertia,nec  fuperioribus  minor,  vtilitas,  quam  adfert  harc  pietatisin-  conttan- 
duftria,  eft  animi  conftantia  m  fufcepto  vita?  propofito.  Proprium  fi-  t,am?ar^ 
quidem  humano  ingeniovitiumeft  inconftantia.Omnes  leuitatevexa- 
mur  ac  ta:dio  j  &  alternis  cupiditatibus  iactati ,  modo  damnamus  qux 
appetiuimus,  modo  in  eaquas  damnauimus  reuoluimur:  nec  quidquam 
in  hominetamftabile,  quam  perpetua  inftabilitas.  Ab  huius  importu- 
nitate  vitij  tanto  plus  eft  penculi  Religiofis ,  quo  molcftiora  natura: 

N  iam 


98  IMAGO  PRIMI    SJECVLl    S  OC.   IESV. 

Natur*     iam  deprauatx  (  qux  infeftiflima  virtutis  eft  hoflis)  confilia  funt  atrt- 
iS*r*f*  P^exi-  Redkenim  llla,  quantumuis  fortiter  pulfa  ;  cui  tam  drfplicet  la- 
bor,  quam  voluptas  eft  in  votis;  cui  difciplina  Rcligiofa,  odiolus  rigor 
cft  &  vexatio;  caftitas,  perpetua  rixa  6c  pugna;  paupcrtas ,  angufhx.; 
obedientia,  feruitus  videtur-,  cui  grauis  cft  alienx  falutis  cura  negligen- 
ti  iam  fuam ;  cui  dcmum  ingrata  cft  virtus ,  laborc  vtique  paranda  ae 
fudore.  Hoftis  igituf  hxcinteltinaquamuis  animum  non  expugnat,de- 
bilitat  tamen,  iileccbrifque  &  blanditiis  ita  fxpc  labefa&at,  vtdenefa- 
ria  fur  proditions  dubitare,  «Sc  in  bene  cocptis  nutare  cogat.  Sed  hanc 
exarmari  potTe  (perauit  Ignatius  fola  votorum ,  quafi  facramenti  milira- 
ris,  inftauratione.  Neque  eum  fpes  fcfcllit.  Cum  enim  noua  hxc  fpon- 
fio  obligatam  pnus  fidem  confirmet ,  animum  quoque  corroborat  in 
votonutantem;nouisvnibus  augct  perfeuerantem.  Huius  auxilij  prx- 
fentem  vim  fenfere  primi  Patresnoftn:  de  quibus  poft  votaiterum  & 
Miff.inVi-  fxpiiis  Parifiis  repetita,  Mafteius  nofter,  Id  ad  confirmanlas ,  inquit,  in 
L^wpTi.'  fufcepto  cortfilw  mentes  ommum  minfice  njaluit.  Senferuntpoftcri,  quorum 
multi,  qui  defectioncm  lam  meditabantur,  aut  dubij  Sc  incertifluct.ua- 
bant,  hac  renouationis  ope  fubito  corroborati ,  in  fide  ac  ftatioue  perfti- 
terunt.  Sentiunt  demumomnes,  tantum  animorum ,  feruoris ,  virium 
hinc  fibi  accedere,  vt  Deo  ac  Religioni  tum  primum  initiari  fibi  vi- 
deantur,  nec  vllum  fere  a  prima  fui  oblatione  difcrimen,  nifi  tempo- 
ris  agnofcant.  Atque  hxc  dc  votorum  renouatione. 

Alterum,quod  ianctus  Pater  mire  vrgct,&  omnino neceflariumftatuit, 
ne  primxuum  illud  Societatis  robur  vmquam  elanguelcat,  eft,  intima 
animi  fenfa,motufqueacperturbationes,Moderatonbus  fuis  penitus  &z 
Ratiocon-  fmt  fUGO  aperire.  Animum  fiquidem  humanum,  veluti  xgntudinum 
Superivri  ornnium receptaculum,  modo  amor,  modo  odium,  modo  ipes ,  modo 
reddenda.  timor,  tamquam  xftus  febrilcs,  alterna  iactatione  infeftant;  intcrdum 
ftolida  fui  admiratio,  velut  aqua  intercus,  vaniflime  inflat;  interdum 
ira  corripit,  qux  furor  ctiibreuis,  tamen  furor  eft;  fxpe  triftitia  velut 
lethargus  obruit;  fxpe  voluptas  tamquam  peftis  veneno  fuo  aiflat;  nunc 
jnuidiaceu  cancer  exedit;nunc  ftultx  fufpiciones ,  velut  alta  quxdam 
caligo,  excxcant:  fed  peilime  omnium  vexat  mfanus  amor  fui,  morbo- 
rum  omnium  radix&  caput;qui  tamquam  lcnta  quxdam  tabes  animi 
robur  fenfim  carpit  atque  depafcit ;  tanto  fibi  infeftior,  quanto  indul- 
gentior.Harum  omnium  egritudinum  quam  pcftilens  eft  vis,tam  facilis 
eft  cura,  fi  modo  eas  xger  ci fub  cuius  eft  cura,  tamquam  Medico,  tem- 
peftiue  manifeftet.Nec  xgritudines  modo,fcd  ctiam  vitiofas  animi  incli- 
nationes  eodem  candore  vult  detegi  fanctus  Pater,  dum  tempus  &  cauf- 
/a  morbi,&  nondum  plane  £ger,auxilium  admittunt.Nec  immerito  tam 
folicitus  hic  fuit  Ignatius.  Nihil  enim  xque  amabat ,  atque  iuorum  falu- 
tem  5  qux  hoc  remedio  deftituta,  non  in  difcrimen  modo,  fcd  in  certam 
fxpe  perniciem  ruerct.  Ncmo  enim  fibi  furficit ;  nemo  aliis  aut  flbi  vm- 
quam  exitio fuit ,  nifi  per  occultam  aliquam  eiufmodi  xgritudinem: 
°L°Lr    imo  nulla  cladcs  humanum  genus  infeftat,  qux  originem  hinc  non  du- 
nre,im-    cat.  Itaque,  vt  pars  magna  moroi  eft,  ne  dicam  pemicies ,  morbum  oc- 
tmm  eft     cultare .  jta  £  contrario  falutis  initium  eft,  periculum  falutis ,  llli  qui  de- 
** mtSt  pellere 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  99 
pellere  id  vuk  &  poteft,  detexifle.  imo,  quidquid  in  animo  latebat,  in 
lucem  proferre  faluberrimum  eft  confilium.  quia  la*pe  morbus  fpecie 
fanitatis  blanditur  j  quem  dum  peritus  Medicus  cegro  oftendit,nullo  ne- 
gotio  difcutit:  hic  vero  errorem  haud  grauate  deponit ,  quem  agnofcit ,- 
&  periculum  ftudiose  cauet  quod  profpicit.  Quod  ii  remedium  hoc 
omnibus  Religiofis  tam  eilet  vfitatum,  quam  eft  falutare j  quis  eorum 
vmquam  falutem  fuam  in  difcrimen  adduceret  ?  Sed  inanis  pauor,  dum 
auxilium  formidat,  non  abfque  ingenti  piaculo  in  exkium  vertitur.  Nec 
intelligunt  miferi  hanc  effe  machinam ,  quam  illis  admouet  humanas 
falutis  hoftis ,  obfcceno  &  vili  proco  fimillimus,;  qui  dum  honeftam 
virginem  molitur  abducere,  nihil  asque  laborat ,  quam  vt  illa  impro- 
bum  confilium  parentes  fuos  celet :  fi  enim  illud  prodat ,  non  prcdam 
modo,  fed  fpem  quoque  prardas  fibi  ereptum  iri  videt.  Quoniam  vero  Sineerita- 
non  poteft  non  efle  Deo  acceptiffima  ilia  fubmiffio  animi,  qua:  inti-  ttsfrHilt{f> 
mos  iuos  motus  ac  fenfus  quantumuis  erubefcendos ,  alteri,  nihil  diffi- 
mulando,  detegit ;  non  raro  Deus  hanc  prasfentiffimo  prasmio  rcmu- 
neratur:  vt  plurimis,  &  plerumque,  non  citius  voces  excidant  ore,quam 
malum  e  vifceribus.  Neque  poteft  hic  candor  alicui  efle  fraudi.  Nefas 
enim  eft  Prasfidibus  vti  illa  fcientia ,  nifi  ad  auxilium  &  folatium  eius 
qui  illam  dedit:  qua:  fideeflet,  ad  eiufmodi  munia  facile  adhiberetur, 
qua;  damno  illiforentfortaffis  &  ruinx.  Quis  autem  illi  nocere  aut  vel- 
letauq  poflet,  quem  fincero  profequitur  aftectu?  Nihil  fiquidem  Prar- 
fidum  curam  &  amorem  azque  prouocat,  atque  aperta  illa  &  minime 
fucata  finceritasj  vbi  e  contrario  non  poteft  non  fufpeclum  &  odiofum 
illis  efle  filentium ,  aut  filentio  peior  oratio  inuoluta  &  ambagibus 
perplexa,  &  qualifcumque  demum  arcani  diffimulatio;  cum  Veritatis 
teftimonioconftet,eum  male  agere  qui  oditlucem.  Neque  reticenda  i°*n-  3- 
funt  qua:dam,quia  leuia  videntur  &  exigua:  nihil  enim  leue  &  exiguum 
eft,  in  quo  res  maxima:  vertuntur ,  qua:  minimis  fere  cauftis  &  ftant  & 
cadunt.  Nec  eft  quod  fatis  nbi  in  te  prarfidij  repofitum  efle  ducas  ad 
perfanandaanima;  tua:  vulnera.  Adhibebit  enim  Deus  vimfanandi  re- 
medio,  quod  prarfcribet  anima:  Medicus :  quam  negabit  eidem ,  cum 
ipfe  tibi  prxfcripferis.  Nimirum  vult  te  non  tibi  debere  fanitatem ,  fed 
fibij  a  quo  folofperare  eam  potes,  &  accipere.  Demum  tantx  eft  virtu- 
tis  haec  finceritas,  vt  quot  iam  inde  ab  ortu  Societatis  aperuit  pericula, 
totidem  difcuflejit  damna. 

Tertium  &  fortafle  maximum  munimentum,  quo  incolumitatem 
fuamtuetur  Societas,eft  feu  contumacium  feu  pemicioforum  homi-  Dimijjlo  k 
num,  feu  miffionem  vrgentium  &  extorquentium  dimiflio,  etiam  poft-  Soactate. 
quam  Religionis  votis  rite fe obftrinxerunt.  Quam  dimiflionem multi 
quidem  calumniantur  aut  vellicant:  fed  ignorantia  fere  carpit,  quod  non 
capit ;  dumquc  rationem  non  videt ,  fine  ratione  rem  geri  putat.  Hxc 
cnim  quorumdam  velut  exau&oratio  non  tantum  Societati  vehemen- 
ter  prodeft,  fedipfisetiam  non  raro  qui  fic  exaucTorantur.Nam  ficon- 
tumaces  funt,  autflagitiofi  ,  quis  non  videt  hoc  eos  in  Religione  efle, 
quod  in  corpore  putre  corruptumque  membrum?  amputandum,ne  par- 
tes  adhuc  finceras  vitiet.  dcmentix  genus  eft,  perniciem,  cumpotes,  non 

N  r.  amoli- 


U!> 


IOO        IMAGO    PRIMI  S.ECVLI   SOC.  IESV* 
amoliri;  &  contagionis  omnes  inuafura:  initio ,  infe&os  a  fanis  non  jfe- 
cerncre.  Ncmo  a  viciis  tutus  erit ,  vbi  illa  tuta  funt.  ncque  enim  ibi 
fiftunt  vbi  oriuntur.  Habent  hoc  commune  cum  peite-  contagionem 
fuam  longe  laceque  difTundunt.  Potens  nimirum  elt  in  vtramque  par- 
tem  exempliim  j  &, quod  miferix  noftrxgenus  eft ,  valencius  in  peio- 
rem.  Ita  fit ,  vt  quod  ab  vno  peccatum  eft,  luant  vniuerfi ,  cum  inter 
multos  nemo  fibi  tancum  peccet.  Serpunt  vitia,  &  proximum  quem- 
que  inficiunc;  dum  quaz  tolerantur,  quafi  iure  fieri  incipiunr.  Sic  paula- 
tim  maior  pars  vincit  meliorem ,  &  coctus  vniucrfus  incipic  feruire  cor- 
ruptis  hominibus  &moribus,  quibns  imperare  debucrat.  Sed  crudele, 
inquies,  hoc  remedium  eft  j  imo  crudelis  eft  benignicas  vni  parcere ,  per 
quem  omnibus  noceas.  Nam  vni  fic  indulgere,  eft  mulcos  fcpe  perdere; 
necipfum,  cuiindulgecur,  feruare.  An  crudelis  eft  colonus,  qui  ftir- 
Vimijfio    pes  herbis  vtilibus  nocituras  euellit?  An  fxuus  Mcdicus,  qui  vitia- 
eslmcdici-ldim  corp0ris  parcem  mauult  colli,  quamvicam?  An  immicis  Iudex, 
^""  quinon  parcic  malis,  ne  noceatbonis?  Non  opinor.  Cur  igicurSocietas 
crudelis,  fi  paucos  tollendo ,  feruet  omnes?  Videtur  quidem  fibi  llla 
partem  vifcerum  fuorumabrumpere,  dum  a  fe,  quos  tam  caros  habuit, 
feparac:  fed  mauult  rationemin  confilium  adhibere,quam  affecTum;  & 
fequi  potius  quodexpedit,  quam  quod  iuuat;  ne  mox  fibidiffimilis, 
inane  tantum  Religionis  fimulacrum  &  vmbram  fe  efle  deploret,  nec 
quidquam  fere  fui  praster  nomen  veftemque  videat ;  quando  citius  in- 
tegri a corruptis  morbum,quam  asgri  avalentibus  fanitatem  trahunr. 
Necenimvlla:  Religiones,  quarum  interiit  fplendor  &  virtus ,  nifi  a 
fuorum  vitiis  euerfe  funt :  cum  nihil  tam  firmum  fit,  quod  ftare  diu 
poffir,  fiinteftinos  hoftes  foueat.  Huic  igitur  malo  Societas  feliciflime 
occurrens  ,  fauciat  fe  ne  laedatur,  ipfique  membrorum  fuorum  mutila- 
tione  integricatem  fuam  conferuat.  Itaque  Reginx  Lufitanixadmiranti 
aliquandoperennem  illum  vegetumque  Societatis  florem  ,  &  cauflam 
roganti,  aptiflime  refpondit  Collegij  RedTor  hanc  effe,  quia  venam  fibi 
aliquando  Societas  incidir.  corruptus  enim  fanguisleui  vulnereoppor- 
tuneemiiTus,  totius  corporis  eft  valetudo.  Ioannes  Clarius,  nobilis  in 
Academia  Louanienfi  quondam  Theologia:  DocTor,  cum  celeberri- 
mus  quidam  Concionator  eflec  dimiflus,  Iefuita?,  inquit,  non  folenc 
aquam  mundam  efTundere.  Humbertus  Ordinis  PP.  Prardicacorum 
Humbert.de  quincus  Generalis,  Oportet,  inquit ,  njt  Religio  dejpumetur,  ad  hoc  vt  infux 
i.5Up.i.cC}'f'  puritate  feruetur.  njbi  nulla  efi  detfumatio ,  ejl  tmpuritas  multa.  Plura  addit 
in  hanc  fententiam  mulco  his  fortiora.  vtque  vinum  fxcc  turbidum, 
hanc  eiiciendo  fe  limpidum  reddit  &  clarurn;  ita  Religio  fe  purgac 
eiedla  quorumdam  farce.  Quod  innuere  ipfe  Christvs  eft  vifus,  dum 
ioan.  1 3.    Iuda  ex  ccecu  Apoftolorum  dimiflb  fubiunxit :  D^unc  clarificattis  eji  Fi- 
Utu  hominis.  Denique  hanc  vtilitatem  fvtis  afleric  fencencia  &    vfus 
SS.  Ignacij  &  Xauerij  •,  quorum  de  hac  reiudicium  nemo  Ponrificum 
improbauic ,  laudarunc  &  approbarunc  hadTenus  omnes,  ac  praeferrim 
Gre^.xiv.Gre^nrius  XIV.  quidum  hancdimiccendi,  &  omnem  vocorum  obli- 
t5an!la5yi.  parionem  collendi  poceftacem  denuo  confirmat,  Eam,  inquit,  ratam  & 
de  confirm.  intat7am  ejfe  njolumus ,  tamquam  rem  maoni  momenti  ad  Societatis  puritatem 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  ioi 
&  conferuationem  retmendam.  Ita  Summus  Pontifex,  qui  paucis  verbis 
ingentem  huius  remedij  vim  virtutemque  complexus  eft.  Neque  for-  Mdm  of- 
tallealiud  quidquam  ad  Societatis  incolumitatem  eft  eflicacius.  Carce-^  cltflos 
res  quidem  &  fupplicia  etfi  improbos  frequenter  emendent ;  fepe  ta-  mtlUi 
men  compefcunt  tantum  corpora,non  vitiaj  coguntque  fubinde  tan- 
tumdifllmularenequitiam,  nondeponere:  cum  nocentes  vultum  tan- 
tum  &ora,  non  animos  mutant;  pcenam  criminum  horrentes,  non 
crimina;  fortafle  peius  peccaturi,  vbi  vincula  euaferint.  Vtnunc  filen- 
tio  prasteream,  quoties  perditiflima  viuendi  licentia,  quam  hasrefis  huius 
fa^culi  inuexit,  caufla  fit,  cur  improbi  Religiofi,  qui  non  timent  mere- 
li,fed  pati  pccnam,  ad  hxreticos  confugiant.  a  quibus  blande  accipiun- 
tur,  gratulationibus,  officiis,  ftipendiis  demulcentur :  in  folatium  im- 
pietatis  Illuminati  vocantur;  quia  nempe  fidei  perfidiam  ,  Religiofa; 
caftimonia:  facrilegas  libidines,  virtuti  &  honeftati  voluptatem  &  tur- 
pitudinem  prxtulerunt,  malueruntque  Baccho  &  Veneri  feruire,quam 
C  h  r  i  s  t o.  In  quod  impietatis  baratrum  fortafle  non  mergerentur,fi  a 
Religione  poflent  difcedere  fine  apoftafiaj  crimine ,  &:  votis  foluti  fuo 
arbitratu  vitam  ducere.  Quam  multos  Religiofos  vidimus,  inquir 
Montholonius ,  aliorum  Ordinum  viros  prasclaros  &  fanctos  grauiter  Monthoioa, 
ingemifcere,  quod  hoc  familias  fuas  purgandi  remedio  deftituti ,  coge-  ?}*;°?*oC 
rentur  aut  Religiofa^  difciplina!  aut  fuorum  difpendium  facere?  Qus  ca- 
lamitas  non  ex  fandiflimd  illorumlnftituto ,  fed  ex  infelicitate  horum 
temporum  nafcitur ,  &  harrefeos  mendicitate ,  qua?  ex  fentinis  noftris 
Sc  quifquiliis  fuas  facit  gemmas  &  lumina;  ex  ruinis  noftris  fuas  fabri- 
cas  ,-ex  ouibus  perditisfuos  Paftores;  ex  Apoftatisfuos  Apoftolos. 

Ad  exttemum ,  nobis  neceflaria  eft  vita  noftra ,  vt  Auguftinus  ait,  auruR-  •*• 
aliis  fama  noftra  :  vt  non  dubitet  etiam  vir  tantus  affirmare ,  eum  qui  duk.°n° 
famam  fuam  cuftodit,  in  alios  efle  mifericordem.  Certe  fi  vlii  Ordini,  Fam4  <w- 
Societati  in  primis  fua  fama  eft  neceflaria,  quia  totam  fe  alienas  faluti  tegntas 
cx  Inftituto  fuo  impendit:  quam  ita  procurare  non  poflet ,  nec  tam  vti-  Soctt*at$ 
liter  fe  Ecclefia;  obfequiis  confecrare,  fi  integtitate  nominis  efletdefti- 
tuta.  Maximum  quidem  momentum  ad  docendam  virtutem  eft  ipfa 
virtus ,  fed  per  exiftimationem  fui :  qua  fublata,  tamquam  neruis  fuis 
ac  lacertis ,  quibus  animos  erat  expugnatura ,  deftituitur.  Integritatem 
vero  nominis  feruare  Societas  qui  poflet ,  fi  eos ,  per  quos  exiftimatio- 
nis  fua:  difpendium  patitur,feruare  cogeretur?  Hcec  enim  iudicij  huma- 
ni  feu  pernerfitas  eft,  feu  infelicitas,  vt  quod  vnus  facrorum  Deo  homi- 
num  peccauit ,  adfcribat  omnibus ,  &  perpetrati  ab  vno  criminis  reos 
peragat  vniuerfos:  necomnium  virtusinuftam  fibi  ab  vno  ignominise 
notam  abolere  poflit.  vfqueadeo  velvnius  crimen  fufpedtos  facit  om- 
nes.  Ex  quibus  fatis  conftat,  dimiffionem  contumacium  &  improbo- 
rum  Societati  efletam  vtilem  &  neceflariam,  quam  illi  aliifque  vtilis 
eft  &  ncceflaria  fua  incolumitas  &  falus.  Dimifio. 

Iam  illis  qui  importune  vrgent  vt  votis  foluantur,  fubinde  quo-  nem  im- 
que  cedit  Societas;    fed  poftquam  omnem  eos  iuuandi  induftnam  Port"H} 
nequidquam  fatigauit :    eofque  dimittit,  vel  ide6   fatis    riocentes,  JJi'ff  * 
quod  votis  fuis  volucrint  folui.  Nam  hoc  ipfum  graue  eft  piaculum,  ditSeci*. 

N  ?  iam  tM* 


102  IMAGO    PRIMI   SJECV LI   SOC.    IESV. 

iam  tum  animo  &  volunt.ite  a  Religione  defecifle.  nam  qua:  po- 
teft  efle  iufta  tam  horribilis  cum  Dco  diuortij  aut  digna  fatis  cauf- 
fa?  Cedendum  tamen  fubinde  importunitati  putat  Socictas ,  tum  ne 
ad  triftiora  confilia  confugiant  fatis  iam  infelices,  fuamque  gemi- 
nent  cladem ;  tum  etiam  quia  frudtus  ab  illis  fperari  magnus  non 
poteft,  qui  iam  meliore  fui  parte,  hoc  eft  animo,  Religiofi  efle  defie- 
runt.  Cun&abunda  tamen  eft  Societas  &  difficilis  m  eiufmodi  homini- 
bus  dimittendis,etiam  tunc,  cum  vtile  videtur  ab  illo  qui  defecTionem 
vrget,  liberari:  tum  quia  hxcdifficultas  nonnullos  ad  faniorem  mentem 
reducit,  tum  quia  aduerfahuic  facilitas  multis  eflet  perniciofa.  Sed  non 
ideo  cenfet  exfpec~tandum,donec  fpes  eft  refipifcendi.  Quid  enim  iuua- 
ret  dimittendi  poteftas,  cum  talis  fpei  non  alius  fit  terminusquam  vitat? 
Nulla  enim  eft  tam  deplorata  improbitas,  cuius  emendandaz  fpes  quo- 
que  deplorata  fit,  cum  via  numquam  fera  fit  ad  bonos  mores,  aut 
obftruda. 

Porro  Sacerdotcs  qui  dimittuntur,  etfi  non  habeant  quo  alantur ,  dc 
neminetamennifidefe  queri  polTunt.  vfa  eft  enim  Societas  iure  fuo: 
quod  ius  cum  non  ignorarent ,  aut  Societatem  ambire  non  debuerant, 
aut  calamitati  non  dedifle  cauflam.  Neque  Epifcopos ,  qui  facris  illos 
initiarunt,  vlla  lex  obligat  eos  alendi,  vt  perperam  a  quibufdam  exifti- 
matur.  Iure  enim  fuo  tunc  ceflerunt,  cum  voluntaria?  paupertatis  titu- 
lo  facros  Ordines  fufcepere. 

Dimifts  Sed  neque  Societas  iis  quidquam  debet ,  pra^tcr  communem  ,  quam 
cuiuis  hominum  debet,  charitatem.  Qiiam  autem  hoc  arquum  fit,  pra?- 
clare  deducit  Decretum  tertium  Congregationis  feptima:,  quod  vni- 
uerfum,  nec  apice  mutato,operce  eftpretium  hicinfererci  fic  autem  ha- 

congrcg.7.  bet:  Cum  ratione  Sacerdotis  cuiufdam,  qui  importunis  poftulationi- 
bus  dimiflionem  e  Societate  impetrauerat,  Pontificique  libellum  fup- 
plicem  ad  alimenta  a  Societate  impetranda  obtulerat,  propofitum  per 
Illuftriflimum  Cardinalem  Bellarminum  a  fua  Sanditate  fuiffet,  vt 
profpiceret  Societas,  quid  fado  opus  eflet  circa  dimiflbs  a  Societate  Sa- 
cerdotes,  qui  maiorum  hereditate,  quique  Religionis  omnique  alio 
titulo  carcnt: 

Poftferiam  prolixamquehuius  rei  difcufTionem,  cenfuit  Congrega- 
tio,  omni  animi  fubmiflione  rogandam  efle  fuam  Sanditatem ,  digna- 
retur  Societatis  iura,  receptamque  iam  inde  ab  initio  fui  confuetudinem 
tueri :  maxime  cum  grauiffimx  caufTa:  fint ,  qua:  nihil  in  hac  re  mutan- 
dum  fuadeant. 

Ac  primo,  pauciffimos  a  Societate  dimitti,  qui  alimcntis  ad  vitam 
neceflariis  careant:  ac  vixin  fingulis  Prouinciis  vnum  altcrumve  reperi- 
ri  poflfe  qui  egeat:  imo  in  vniuerfa  Societate  adeo  elTe  paucos,  vt  ab 
omnibus  totius  Societatis  Prouinciahbus,  qui  Romi  nunc  funt,vix 
decem  eius  generis  homines  dcfignari  poflint. 

Secundo,  inter  eos  qui  dimittuntur,  vix  qucmquam  reperiri,qui 
non  iis  natun-e  donis,  exercitatione  ftudioque  in  Societate  confirma- 
tis,  prasditus  fit,  vt  facili  negotio  conditionem  confequi  pofut,  qua  fe 
vitamque  fuam  modefte  fk.  honefte  tueatur,  fi  modo  viri  boni  officio 

fun  gi 


nihil  de- 
bet  Socie- 
tm. 

Decretum 


LIBER  PRIMV5.  SOCIETAS  NASCENS.  103 
fungi  vclit :  fm  minus  ,  pcrgarque  in  delictis ,  ob  qux  vc  plurimiun 
dimittuntur,  poenis  pocius  tales  lniolentias  rramandas  effe,  quam  prx- 
mio  remunerandas. 

Tcrcio,  accedit,  Societatem  maximos  fumptus,  nulio  fuo  emolu- 
mento,  in  alendis  talibus  Nouitiatus  ac  itudiorum  tempore,  atque 
in  reliquo  etiam  qno  in  illa  vixerunc  annorum  decurfu  tulilfe,  vc. 
peraiti  fumptus  longe  emolumenta  fuperenc:  vc  merito  queri  non 
poflintj  maxime  cum  autob  delicta  non  leuia,  auc  imporcuna  roga- 
tione  dimictancur. 

Quarto,  ncque  maior  videtur  inelTe  Societati  obligacio,  dimiflfos 
obculpam  alendi,  quam  Iudici  eos,  quos  ob  manifeftum  deliduin 
Bcneficio  auc  Clericali  ciculo  priuauic,  damnauitque.  Neque  ta- 
men  quifquam  damnatorum  talium  Iudicem  fuper  alimentis  conue- 
nire  confueuit. 

Quinto,  <Sc  fane  duriiTimum  foret,  Societatem  ad  pra?Itanda  ali- 
mcnta  teneri  eorum,  quos  ob  non  leues  culpas  dimittit.  Neque  enim 
quifquam  aliorum  Ordinum  tenetur  ad  alendum  eos,  quos  a  Reli- 
gione  fua  ob  delicta  prarfcindit :  qui,  fi  res  propius  confiderentur, 
mulco  plures  in  fiugulis  reperienrur,  quam  qui  a  Sociecace  dimiccun- 
tnr ;  maxime  fi  componancur  cum  iis,  quia  Sociecace  dimifli ,  me- 
diis  viuendi  carenc :  cum  camen  plerique  eorum,  qui  a  reliquis  R,eli- 
gionibus  praefcinduntur ,  non  raro  pluribus  egeant.  neque  camenquif- 
quam  hac-cenus  cenfuic  calibus  alimenca  a  Religionibus  fuis  pra:- 
ftandaefle:  neque  quifquam  ea  inuerecundia  &  audacia,  qui  cuin 
ob  manifeftum  crimen  ab  Ordine  reiedtus  eifec,  ab  eodem  alimen- 
ta  fibi  debcri  iure  concenderec ,  auc  Sedem  Apoftolicam  fuper  iis 
compcllarec. 

Scxto,  apcriret  deinde  hxc  alimencorum  fuppedicatio  viam  ad  co- 
gitationes  dc  deferenda  Religione  fufcipiendas ;  maxirne  in  iis  qui  mi- 
lius  feruentes ,  commodorumquc  fuorum  ftudiofiores,  otiique  amaco- 
res  func.  Spesenim  harcalimcnci  non  paucos  force  crahcrec,  qui  illa 
defticuti  in  R.eligione  detinentur.  Fieretque  paulatim ,  vt,  ciim  emo- 
lumento  hoc  ,  ac  quafi  dcfertas  Religionis  prxmio,  plures  prouocati, 
vocatione  relicla,  fcculum  rcpetcrenc ;  Collegia/qua:  xgre  admodum 
operarios  fuos  fuftentant,  magnam  neceiTarix  fuae  docis  parcem,  in 
tales  efTunderenc,  non  fine  graui  Fundacorum  ac  Benefadtorum  fuo- 
rum  orfenfione,  qui  dona  fua  in  tales  nollcnc  profundi ;  ac  manutn 
etiam  retraherent,  eleemofynafque  negarenc ,  quas  ad  tales  diuerten- 
das  eife  merito  vereri  poflenc. 

Septimo,  extat  &  Tolofani  Parlamenti  nobiliftima  decifio,  qua 
P.  Claudium  Bcrnardnm,  Prouinciali  P.  Ioanne  Gcncilioa  Sociccace 
egrcflum,  pecenccmalimenca  a  Sociecace,  iudicauic  iniquum  poftulare. 

Octauo,  eft  denique  &  illud  non  leuis  momenci  iil  hoc  negocio, 
quod,cum  anno  co.  id.  xcvii.  Aprilis  xxi.  memoriale  quoddam  Cle- 
menti  felicjs  rccordationis  VIII.  porrectum  fuiiTet  de  Sacerdocibus 
a  Sociecate  dimiflis ,  paupercatis  ac  Rcligionis  titulo  ordmatis ,  cinn 
ad  egeftatem  ,  adeoquc  &  ad  mcndicicacem  deuenice  poflint  ■,  Ponci- 

fexque 


104  IMAGO   PRIMI   SJECVLt  SOC.    IESV. 

fexque  Cardinali  Matthazo  ex  Congregatione  Concilij ,  memoriale 
difpiciendum  tranfmififtet ;  ifque  a  P.  Laurentio  de  Paulis  Breuefibi 
tradi  petiifct,  quo  Societas  in  ordinandis  Sacerdotibus  fuis  vtitur, 
quo  Conftitutioni  Pij  V.  fuper  ordinandis  deroaatur;  Summoque 
poftea  Pontifici,  re  prius  ferio  &  accurate  dikufla,  retulilTet  Cardi- 
nalis  alias  hoc  negotium  per  Summos  Pontificcs  &  Congrega- 
tionem  fancTi  Officij  fuiffe  examinatum ,  &  intadTum  demum  reli- 
cTum;  Pontifex,  iis  auditis,  eamdem  etiam  rem  integram  Societa- 
ti  reliquerit.  HacTenus  decretum.  cum  quo  argumentum  hoc  finio,: 
trifte  quidem  nomine,  fed  re  tam  vtile  Societati ,  vt  maius  a  Sede 
Apoftolica  beneficium  ne  optare  quidem  poftit.  Nihil  enim  Socie-' 
taci  a*queprodeft,  atque  haec  iacTura;  nihil  illam  tam  auget,  quam 
ha?c  refecTio-,  nihil  a-que  fecuram  facit,  atque  hoc  omnium  pericu- 
lum.Quanta  vero  Ignatij  quamdiuina  fapientia,  qua-  tam  robuftis 
pra-fidiis  Societatem  fuam  etiam  aduerfus  temporis  iniurias  arman- 
do  orbem  docuit,  non  omnia  temporis  efte  fpolium,fed  virtutem 
&  Reliaionem  ita  muniri  pofte,  vt  neca-uum  quidem  eam  labefa- 
cTurum  efte  videatur;  &,  quod  rebus  omnibus  exoletam  quamdam 
feu  fenecTutem,  feu  interitum  adferre  dicitur,  Societati  polliceatur 
statem  veaetam  femper  ac  florentem,  fuaque  iuuentuti  parem  j  &  an- 
norum  tantum  curfum,  non  damna  fenfuram. 

Sed  miflam  faciamus  triftem  nonnullis  atque  inamcenam  hanc 
dimiftionis  materiam.  Nunc  quoniam  Nafcentem  Societatem ,  eiuf- 
que  Inftituti  incunabula  hoc  primo  velut  acTu  reprafentauimus  ,  re- 
ftat,  vt  fpecTatonbus  noftns  miflilia  qua-dam  (  nifi  forte  natalitia  mu- 
nera  dici  mauultis )  non  tam  pretio  quam  aftecTu  metienda  difper- 
tiamur. 


EXER- 


LIBERPRIMVS.   SOCIET  AS  NASCENS.      IOS 

EXERCITATIO  ORATORIA. 

ORATIO      PRIMA. 
De  nomine  I  e  s  v. 

Iesvs  nomen  falutis  eft. 

Vocabis  nomen  eius  I  e  s  v  m  :  ipfi  enim  falmmfaciet  populumfuum 
a peccatis  eorum.   Matth.  I. 

Jl^p^Sl^Kfc  voties  immortalcm  infanrem,  quoties  mortalem 
W^^^^^m  Dcum,Auditores,tacitamecnm  mente  perpendo;to- 
m  I^Nf)  KjP  r^es  fufpenfus  ambigo,quid  magis  ample&ar,  aut  prius 
w^kSlp^^  admirer  j  blandam  filentis  Maieftatis  infantiam ,  an 
£^wlll§§^  vcrendam  vagientis  infantix  Maieftatem.    Hoc  au- 
pjliellgllk^  tem  res  iila  hinc  fuauior  eft  ad  amorem ,  inde  fubli- 
mior  ad  ftuporem,  quod  exilitas  ifta,  &  magnitudo  illa,  ita  fimul  inter 
fepugnent,  atque  ita  conucniant,  vt  illius  demifla  benignitas  nihil  de 
huius  prxcellenti  dignitate  imminuere  videatur.  Inuoluuntur  illaqui- 
dem,  fed  fuis  adeo  fiunt  lucida  inuolucris,  vt  in  caduca  infirmitate  fta- 
bilis  virtus,in  obfcura  ignobilitateclara  fublimitas,  in  iacentefubmif- 
fione  erecta  magnitudo ,  in  neglecta  humanitate  adoranda  diuinitas 
clucefcat.  Ac  proinde,  nifi  ha!cita  fuis  latebris  immerfa  eflent;  profe- 
cto  neque  amor  crederetur  elVe  tam  vehemens,  neque  tam  potensefle 
maieftas.  Nam  Deus  brachiis  prehenfari,finuinuoiui,ofculo  contin- 
gi,  ad  aram  fifti,  cultro  fauciari  non  poifet,  nifi  fub  carnis  inuolucro 
lateret;  &  abdi  non  polfet,  nifi  tanta  eflet  eius  potentia,  quas  &  optimo 
fimul  amoris  obfecundarct  imperio,  &maxima;  amantisnonofficeret 
dignitati.  Igitur  rem  iftam  tam  fuauem,  quam  miram,  amor  inuenit, 
poteftas  exfecuta  eft;  vt,  cum  alia  pleraque,  qua:  Dei  funt,  eiuspra^fen- 
tiam  manifefte  declarcnt ;  hoc  dulce  prodigium  ,  illum  ipfum  a  quo 
manauit,  poflit  abfcondere.  Vnde  rei  attonitus  nouitate,  cum  Chryfo-Serm.M}. 
logo  iure  mihi  videor  exclamare  poife  :    Quod  natura  non  habet,  njfus 
nefcit ,  ignorat  ratw  ,  rnens  non  capit ,  pauet  cAum,  (iupet  terray  creatura  mi~ 
ratur  $  quomodo  fermo  enarrabit  humanus  ?    G)uis  attmget  arcanum  Dei,par- 
twn  Virginis  ,  rerum  cauffas,  ficulorum  negotium ,  commcSoum  diuinitatis  <$r 
carnis,  hominem  ^Deumque ,  njnum  T>eum  ?  Quare  de  infante  hoc  Vcrbo 
quxnam  ego  verba  Orator  infans  pro  dignitate  profcrre potero?  Quam- 
quam  non  eft,  quod  operofius  infantiam  hic  purgem  meam;  fiue  qucxi 
fperem  fore,  vt  is   qui  fic  amat  abfcondi,  di&ionis  mea:  tencbras 
non  reformidet :  fiue  etiam  quod,  quo  minus  eloquens  vobis  videbor, 
eo  melius  recens  natum  infantcm  fim  omnibus  expreflurus .   Quare 
ouine  illud  amoris  potentia-que  miraculum  ,  ceteraque  auguftillima- 
rumargumenta  rerum  prudens  volensque  prxtereo;  ac  duo  dumtaxac 

O  dc 


t)ito  tra- 
tlunda: 
Primb  ht- 
terx.  nomi- 
nis,  Secttn- 
db  figmfi- 
catio. 
Apocal.i. 
Alcafat  & 
Gloffa. 
Lib.i. 
Oracnl. 

C.xl.   Rhod. 
lin  11.  c.?. 

G  -  i!d. 
H         ror. 

Pc  itusThy- 

ard:  js  l.dc 
V  .inerf. 
Io.  Eckius 
Homil.  } .  dc 
hoid.Iesv. 

T^omina 
•Deum 
qnatuor 
Ittteris  ex- 
primentia. 


106  IMAGO    PRlMI    SiECVLI  S  O  C.   IESV. 

depucrovclut  pucr  tradtabo.  Primum  folius  Christo  impofiti  no- 
minis  elemcnta  dinumcrabo;  deinde  eiufdem  fignihcationem  brcuitcr 
inueftigaba. 

Enimuerone  in  litteris  colligendis  nimiusfim,  milTum  facio  Latini 
nominis  quinarium,  &  in  calculo  nomen  nouum  fcnptum  quinque  vulne- 
rum  fculpcura:  omitto  etiam  cum  CumanaSibylla  oclo  monadas,oc~to 
dccadas ,  octo  hccatontadas  in  Grarco  nomine  obferuari.  Solos  enim 
Hebraeos,quoniam  pucrHebrauis  eft,confulo;  &  cum  illisin  Iesva^gh 
diuinitus  indito  nomine  per  Iod  ,  Schin  ,  Vau  ,  Ghain  fortunatum 
quaternarium  numero.  Neque  veroin  animum  facile  inducamj  fine 
myiterio  quatuor  littens  Deum-hominem  nominari;  quando  mrelligo 
ccleberrimum  Dei  ipfius  nomen,  non  tantum  Hebrads  facrarum  rcrum 
omnium  promif-condis  tetragrammaton  efle ,  per  Iod  ,  He,  Vau,He; 
verum  etiam  audio  a  plerifque  nationibus ,  non  minus  diuino  nutu, 
quam  occulto  natura:  prodigio,  Deum  quatuor  litteris  pronurttiari. 
Ecce  tibi  oc"ties  quater  nominaDeum  fic  exprimentia  gentes  inter  di- 
uerfas:  in  quibus  recenfendis  confulto  alphabeci  feriem  teneo. 


Arabibus  eft  zAlla. 
Antarcticis  Topa. 
yEthiopibus   Amlak 


Croatiis 

Flandris 

Germanis 

Hebrads 

Hetrufcis 

Hifpanis 

Iaponibus 

Ingenis 

Lufitanis 

Perfis 

Periianis 

Syris 

Tyrrhenis 


T)oeg. 

Godt. 

Cott. 

lehouah 

Efar. 

Dios. 

Ixin. 

Odel 

Deos. 

Syre. 

laie. 

E'loa. 

Efer. 


AlTyriis 

Chaldxis 
Dalmatis 
Gallis 
Gra:cis 


Adat 

Toir. 

Eloa. 

Bogt. 

Dieu. 

Qioe. 


ineffabile.  Adonai  Dominus. 
Hibernis      Dieh. 


Italis 

Indis 

Latinis 

Magis 

Polonis 

Saracenis 

Turcis 

Wallachis 


Idw. 
Zimi. 
Deus. 
Orfe. 


Abgd. 
Agdi. 
Zeul. 


Vnwerfia 
propere- 
rnm  nattt- 
ra  qttater- 
tiario  con- 
(}at. 


Auguftin. 

Tra£l.S.in 

Ioa». 

Cyprian.l.de 

Sion&Sina. 

Beda  inloan. 

Tom.5. 


Ecce  omnia  quatuor  litcerarum.  Huc  infuper  accedit  Deum  omnia 
fuo  pondere,  menfura  numeroque  molientem,  non  fruftra  illud  per- 
fectiilimum  nomen  quatemario  complexum  elfe;  cum  propemodum 
omnia,  qua:  ad  vniuerfam  rerum  conditarum  naturam  pertinent,qua- 
ternarius  comprchendat.  Nolo  hic  meminiife  cum  Phyficis  omnem 
rerum  cauifam ,  cum  Muficisomnem  concentum,  cum  Arithmeticis 
omnem  numerum,cum  Geometris  omne  corpus,cum  Architectis  arcam 
Noc  templumq-  Salomonis,cum  Aftrologis  Zodiacum  &ca:li  plagas, 
cumArchiftrategis  metationem  caftrorum  Ifrae'I,cum  Politicis  veterum 
Imperiorum  Monarchias,cumTheologis  virtutes  cardinales,quaterna- 
rio  contineti.  In  hominem  vniuerfi  Principem  oculos  conijcio,  cuius 
in  primis  Parens  primus,Auguftino,Cypriano,Beda  notantibus,nomi- 
ne  fuo  tctragrammatoGnccis  litteris  exarato,  Otientem,  Occidentem, 
Aquilonem ,  Meridiem  expreflit.    Intuere  nomen,  &  numera :  a*^: 

A,  tivzvi- 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.       107 

A^  AVa&Aw,  A^i/ot?,  A,  A'W§»}  M,  MionnfieS*.    hoc  ipfum  Caneilte  SlbylLi:   Lib.i.Oxac 

Jdui,  normne  complet 

Ortumque ,  Occafumque ,  Aufrttm ,  ''Boreamque  rigentem. 
Pamm  clfet  nomine,  nili  reipsa  Adam  ipfe,  ommsque  pofteritas,  acqtie 
adeo  omnis  homo,  quacernarium  corpore  animoque  muoluerer.  Si- 
quidem  vt  humanus  animus,  Pythagora  docente,  rerum  omnium  qua- 
teinarium  exhibec,  per  illud  quod  eft,  quod  viuit,  quod  fcntic,  quod 
incelhgic :  icahominiscorpus  quacuor  ingencia  mundi  membra,  igncm 
pulmone,  aerem  carne,  aquam  cerebro,  cerram  oflibus;  ica  quacuor 
principes  qualicaces,  cholera,  fanguine,  phlegmace,  atra  bile;  ica  qua- 
ternas  anni  vices,  quacuor  aztacibus  j  ica  quacuor  mundi  lacera,  quauior 
fuis,  Orientem  dextero,  Occidentem  lacuo,  Meridiem  vertice,  Aquilo- 
ncm  calce  ,  Philofopho  tefte,  complectitur.  Adde,  eiufdem  hommis 
quatuor  efle  nouiilima  ;  eiusque  a?tcrnitatem  cubo,fiue  quadro,  fignari. 
Quem  quidem  Microcofmum  dum  ifto  numero  refertum  auditis,  (i- 
muleodcmquacernario  Megalocofmum  plenum  efleconfpicitis.  Quid 
deinde?  Eia  Socictas  Ie  s  v  ,  qua:  quadrilitcero  ifto  nomine  infignita 
es,  quxque  annum  quadragefimum  facculo  recurrente  iam  colis;  om- 
nibus  beneuole  annuentibus ,  tetragrammato  ifti  nomini  per  quater- 
narios  criumphum  adorna.  Sed  quia  cuus  ifte  triumphator  in  Ifrael,  TL^in" 
modo  pauper  effc;  age  quadrigam  Ezechielis  illi  emendica.  Profiliat  qnatLna- 
itaque  iri  arenamcum  fuo  curru  Cherubinus  ifte,  cui  nomen  eftqua-  rm  a(ier' 
druplex,  &  cuius  fingula  animalia  quadriformia.  Subftrata  ardcnci  mtm' 
purpura  infiftat  mediaz  quadrigas  Verbum  infans,  falutis  tefleram  prx- 
tendens  crucem;  in  cuius  quadro  latere,nomen  falutis  Iod,  Schin,  Vau,  yi  vi 
Ghain  gemma  fulgurance  fculpatur.  Quadrigam  prxeant  quatuor 
Angcli,  qui  congregaturi  electos  a  quacuor  venris :  laceri  dexcero  aili- 
ftanc  quacuor  Euangelifta:;  Ltuo  quacuor  celeberrimi  DocTiotes:  fub- 
fequanturquatuor  notiflimi  Religioforum  Ordines.  tuque  his  te  ad- 
iunge  quadrimembris  Societas ,  cuius  Socij  finguli,  ac  prasfertim  qua- 
tuor  vcra  Profeili ,  illud  tetragrammaton  nomen  expediti  ferre  per 
vniuerfi  quatuor  latera:  pone  fubeant  prcefata:  illce  nuper  gentes  qua- 
ternaz  &  quaternar.  Agite  nunc  Angeli,  &  quatuor  argenteis  tubis  ter 
quater  intonate  :  ln  nomine  Ie  s  v  omne  genu  fleciatur ,  cxlejlmm ,  terre-  PMip.t« 
jlrium  ffl  infernorum.  Igicurflexo  in  primis  poplire,  quacuor  inferorum 
loca  fefe  incuruenc:  tuquedeinde  cum  quatuor  tuis  partibus,quatuor 
elemcntis,  quatuor  anni  temporibus,  quatuor  ventis,  quatuor  rerum 
fubftantiis,  vniuerfa  terra  fubfide  :  tu  denique  inclinare  fuperna  ciui- 
tas  in  quadro  pofita,  ter  quaternis  nixa  fundamentis,  totidemque  por- 
tis  ad  quatuor  caeli  climata  patefactis.  Prouoluantur  ifthic  in  genuae 
vigintiquatuor  fedilibus,vigintiquatuor  feniores  inrer  quatuor  anima- 
liaconftituti:  &  ex  illis  centum  quadragintaquacuor  millibus  fignato- 
rum,exter  quacernis  tribubus  filiorum  Ifrael  trigintafex  milha  qua- 
tcrnariorum  veuerencur  hoc  nomen  ,  &  alternis  inclament :  Dignus  eH  aPoc.j. 
Agnus  (  &  cum  diuinifbmo  nomine  )  dignus  eft  Ies  vs,  acapere 
mirtutem,  e>  diuinitatem,  (efr  fapientiam,  c^  fortitudincm ,  (djr  honorem,  (efr 
gloriam ,  (gr  benediciionem. 

O  1  Vt 


Kcrr.ina 
cerr.is  ob 
eaujfas 
cUm  data 


.Roptanis, 


Grxcis, 


tttbut 


Refert  Ga- 
latinus  l.j. 
Avcan.  c.  i ! 


Io8  IMAGO    PRIMI    SiECYLl    SOC.   IESY. 

Vt  autem  puer  elTepergam,  qui  felicia  puero  impofiti  nominis  e!e- 
mentafum  na&us,  modo  eiufdem  fignificationem  perquiro.  Olimfo- 
lenne  fuit  Romanis,  Graxis,  Hcbrxis  (  vt  ahos  complures  omittam  ) 
non  fortuitojfedconfultdj  pro  cuiufque  vel  publica  dignitate,vel  priua- 
ta  integritate,aliaque  de  caufsa  nomen  rebus  accommodatum  impo- 
nere.  Ac  primum  quidem  Romani  a  victis  gentibus  domirisque  Pro- 
uinciis,  ab  Achaia,  Africa ,  Afiafuperatis j  ab  Allobrogibus,  Baleari- 
bus,  Callaicis  fuba&is-,  a  Getulia,  Germania,  Macedonia  fubiugatis; 
Carfares  fuos  atque  Victores  Achaicos,  Africanos,  Afiaticos,  Allobro- 
gicos,Balearicos,  Callaicos,Getulicos,  Germanicos,Macedonicos  nun- 
cuparunt.  Quod  ii  Grxcorum  lubet  recordari ;  apud  hos  Arraxerxes 
a  memoriaMnemon,Dcmetrius  abvrbium  expugnatione  Poliorcetes, 
Damippus  ab  audacia  Ceraunus,Dion  Prufieus  abeloquentia  Chryfo- 
ftomus,  Pyrrhi  proauus  a  roborc  Alcetes,  Pyrrhus  a  belli  nouitate 
jSIeoDtolemiiSjPtolemaeus a beneficentia  Euergetes,Phociona  probitate 
Chrcftus,  Seleucus  a  vi&oria  Nicanor,  plures  denique  ob  alias  rationes 
atque  alias,fua  nominafunt  aufpicati.  Quid  iam  dc  Hebreis  ?  quid  de 
facris  paginis  ?  vbi  quot  nomina,  tot  vitx  argumenta;  quot  verba,  tot 
propemodum  notanda  myfteria.  Quid  apud  hos  Adam  ?  idem  qui  ex 
terra.  quid  Abraham?  pater  mukitudinis.  quid  Ilaac?  rifns .  quid 
lacob?  iupplantator.  quid  Efau?  operans.quid  Iofephfaugmentum.  quii 
Beniamin?  filius  dcxt:ra:.  Sic  Aaron,docens-,  Moyfes,  aflumptus;  Io- 
fue,faluator$  Saul,poftulatus-,  Dauid,  dilectus-,  ceterique  innumeri,illud 
quod  vita  vel  prodigio  intus  occultabant,  nominis  fignificatione  foris 
prodiderunt.  Ceterum  vt  ex  Latino,  Grxco,  Hebrxo  fonte  non  teme- 
re  nomina  dimanarunt;  ita  contendo,  facratiflimum  Seruatoris  no- 
men ,  non  nifi  ab  arcano  confilio,  atque  altilTima  rationc  fuum  omen 
inuenilTc. 

Tu  igitur  age  in  primis  Matthare,  tot  frculis  exfpeclatum,  tot  pro- 
digiis  praefignatum,  tot  imaginibus  adumbratum,  tot  vaticiniis  prardi- 
c~tum ,  tot  votis  expetitum,  tot  fufpiriis  exoptatum,  tot  denique  lacry- 
mis  quaifitum  nomen  ediflere.  Vocabis,  inquit,  nomen  etus  Iesvm.  Quid 
ita?  amabotc.  Iuterpretationem  nominis  afiecmus:  Ipfe  enim,  ait,  fal- 
uum  faciet  populum  fuum  a  peccatis  eorum  .  Vnde  plane  illis  alTentior, 
qui  exiftimant  hoc  nomenab  Hebraicoillo7f/«^/;,idcfta  falute,dedu- 
ci,  vt  qui  falus  exftitit  omnium ,  etiam  nomen  lpfum  falutisobtineat. 
Multo  fane  illud  ante  Christi  tempora  a  Rabbi  Haccados,  a^ta- 
te  Confulum  Romanorum  eft  alTertum ,  qui  Antonium  Confulem  his 
verbis  afTatur  :  Jguia  Mejftas  hommes  faluabit,  mocabitur  Iesvagh: gentes 
atttem  altenus  nattonis ,  qux  fidcm  eius  ficiabuntur ,  "vocabunt  eum  Iesvm. 
Tropterea  inuenies  boc  nomen  Ies  vs  defignatum  tn  textu  Gcnefs  49.  t/.  10. 
Vemat  qut  mittendus  esl  (efr  ipfe.  Si  emm  acciptas  in  Hebrxo  primas  litteras 
harum  difiwnum,  confiaes  nomen  Iesv.  HaxRabbi  Haccados,  quem  Iu- 
dxi  Magiftrum  noftrum  fandtum  foliti  funt  appellare.  Eodem  artifi- 
cio  vfa  eft  Sibylla  Erythrara,  quas  circa  annos  Ezechia:  Regis  floruit: 
illa  enim  de  Christo  quaedam  carmina  Grxca  contexuit,  quorum 
( quod  mirabile  eft)  prima:  litterx  vnde  inchoantur,in  normam  acrofti- 

chidis 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  IC9 
chidis  conficiunt  eiufmodi  fententiam :  iVa»?  X££s-bs  ©«8  ifa  cmi*p  y  ij 
cft, Iesvs  Christvs  DeiFduis  Sdluator.  Vbi  ingeniose  infuper  fuo 
more  Auguftinus  aduertic,  ex  prioribus  licteris  eorumdem  verborum  Lib.i8.de 
exfurgere  vcrbum  ^xS-Cc ,  id  eft  pifcis.  At  enim  quis  ille  pifcis?  Non 
alius  fane  quam  qui  procelloio  mundi  huius  naufragantis  Oceano 
nataliSj  fubmcrfo  humano  generi,  velut  alteri  Ionre,  fida  ftacio  &  falus 
exlhtit.aut  ille,qui  amariflimo  dolorum  fuorum  felle,  fub  vnius  Tobiai 
typo,  oculos  omiliutn  reclufit.  aut  ille  denique,  qui  in  craticula  crucis 
toftus  ac  torridus  ,perdito  orbi  non  tantiim  pabulum,  fed  ialutem  vi- 
tamque  furTecit.  Maneac  icaque  fixum  ratumcjue  fingulari  myfterio, 
Iesvm,  Iesvagh,  hoc  eft  filutem ,  nominari.  Sed  quantar,  obfecro, 
aut admirationis ,  aut  venerationis  elfet  Iesvm  ialutem  nominari,nifi 
veritatem  fignificationis  iftius  profufo  cruore  firmalTet  ?  Perge  igirur, 
&  fufi  cruoris  elementa  iam  cenfe  ;  &  etymologiam  indaga.  Verum 
ego  ad  folum  iftius  afpectum  fanguinis  erubefco  &  attonitus  hareo: 
A,  ay  a,  cDomine  Deus :  ecce  nefcio  loqui3  quia  puer  ego  ftm.  nihil  horum  ierem.i, 
eapio,  nihil  intelligoi  Neque  enim  profeilus  fum  de  atrociilimo  ifto 
fpccTaculo  me  loqui  aut  velle  ,  aut  pofie;  fed  dumtaxat  pueri  inftar, 
litterulas  voluere,  &  quid  fibi  velit  I  es  v  nomen,  inquirere.  Abunde 
mihi  eft,  vracquiefcam,  hocnomen  inane  non  efife  :  Vocabis  nornen  eius  Manh.i. 
Iesvm:  ipfe  enim  faluum  faciet  populum  fuum  a  peccatis  eorum.  Totum 
hoc  nomen,  totus  Iesvs  eft  nofter.  Accedeeia  mecum,  quifquis  es,5c 
eminus  veftigia  illius  venerare,  Numen  eft:  pedes  ofculare,  Pontifex 
cft:  manus  prehenfa,  Dominus  cft:  collo  incumbe,frater  eft:  os  diffua- 
uia,fponfuseft.  Totus  enim  lEsvs,ac  totum  nomen  illius,noftrum  eft. 
Quid  trepidas?  Age  poftula,  vt  donum  tibi  oiTeretur:  admitte,  vt 
depoficum  tibi  credetur:  exige,tibi  folueturvt  debitum:  tollc,  tibice- 
det  vt  pignus :  immola ,  tibi  parebit  vt  vi&ima.  Ne  morare,  ne  dubi- 
taicaelefte  hoc  donum,immortaledepofitum,libcrale  debitum,fecu- 
rum  pignus,  nobilem  vicTimam  ,  fidenspoftula,  fidelis  admitte,  con- 
ffcans  exige,  fecurus  tolle ,  felix  immola.  Pergat  inrerca  vnufquifque 
noftriim,  ingencibus  ammis,  imitatione  Christi;  Chriftiani  nominis 
partes  omnes  ac  numeros,  pro  fuo  quifque  vitx  genere,  probis  mori- 
bus,  atque  omni  exercicatione  vircutis  implerc.  Vos  vero  prxreliquis, 
Parres  religiofi,  quibus  illud  Iesv  nomen  mulco  teligiofiifimum  eft, 
pergite  non  rantum  priuato  animarum  veftrarum  cmolumcnto  falu- 
tique  con.fulere  -y  fed  tetragrammaton  illud  nomen,  eiufdcmque  vim, 
per  tcrras  &  maria,  per  quatuor  orbis  plagas  felicitcr  propagare.  Nihil 
cntm  animi  veftri  vigor,  diuinicusque  concefia  dona  habent  maius, 
quam  vt  pofiint;  nihil  ardens  voluntas,  &  inccnfa  virtus  habec  mclius, 
quam  vt  vclit  prodelTe  quam  plurimis.    Dixi. 


O  3  ORATIO 


I.TO        IMAGO    PRIMI   SjECVLI  SOC.  IESV. 

ORATIO     SECVNDA. 

Dc nomim  I e s v  in  folcnnitotte  Circvmcisionis, 
cjtiA  pr&cipm  cft  Societatis  I E  s  v. 

iESVsnomen  cruentum  eft. 

Vocabis  nomen  eitts  Iesvm:  ipfe  emm  faluum  faciet  populum  fuum 
apeccatis  eorum.  Match.  r. 


Q 


Voniam  hodiema  die  ipfum  Verbum ,  adcoquc  ipfa  eloquenria 

_  conticefcic,  acque  opere  folo,  &  quidem  cruento,  loquitur;  non 

videtur  alienum  forea  ratione,  fi  hodie  taceatomnis  Orator,  &  pro 

exordio,  folius  voces  operis  audiantur.  Vnde  ciim  fpectandi ,  non  lo- 

quendi,  fefe  ofTerat  argumentum;  nemo  mirabitur  me  fpeetaculum, 

exhibentem  ,  non  vti  priftino  more  dicendi.  Spcctatores  igitur  adefle 

nunc  iubeo,  non  Auditores :  cum  marito  virgine ,  Virginem  fpe&acri- 

cem,  fpectatores  Angelos ,  fpedatores  vos  vniuerfos.  Ecce  tragcediam 

inchoat  prologus  infans  ;  Deus  fme  vefte  perfonatus ,  a&or  fine  voce, 

choros  exhibente  vagitu,  loquentibus  lacrymis,  nouo  tragoediaz  ricu, 

prima  fcena  cataftrophen  exhibet.  Spedrate  :  ecce  pallent  labra  coral!ir 

na;  ecce  marcent  rofex  genae;  vbertim  ftillant  gemina:  ocellorum  gem- 

mulae;  crebro  gemit   os  formofum;   akernis  fingulcic  lacleum  pe- 

ctus.  Spectate:  mifere  tremunt  ffigidulae  manus;  vndiquetitubat  mol- 

licella  eafo;  tenere  palpitantpacuula  cum  corculo  vifcera;  toti  rrepfdant 

infantiles  artus.  Spectace :  ad  afperas  tangentium  manus  tenella  mem- 

brafufpirant;  culpam  damnati,  fine  culpa  reus  pauet;  ad  ictum  &  vul- 

nus  puer  formidat;  delicatulus  infans  adcultrum  petrinum  perhorrefcit. 

Interea  rigidam  dextram  tenerrimus  experitur ;  infons  tormento  plecli- 

tur;  infantulufcjue,quemvixdum  habet,  fanguinem  profundic.  Ita  vo- 

Matth.i.    cabis  nomen  eitts  Iesvm.  A6lum  eft.  Cadum  &  terra,  quid  hoceft? 

Verene  confpicor  fortitudinem  illam  infirmari?   fiduciam  pauere? 

Trattan-  la?titiam  triftari?  fanitatem  argrotare?  caftitatem  circumcidi?  Euoluen- 

cVcTmci-  ^Um  nobis  hoc  myfterium,  retegendx  latebras ,  inueftiganda  ratio  tam 

ftonisyw   inufitad  fpeclaculi,  nominifque  tam  cruenri.  Enimuero  exiftimoquoc 

nommu.    circumcifionis,  tot  imponendi  nominis  tuifle  rationes.  Vos  autem  quor- 

quot  adhibui  fpeclatores ,  nunc  Oratores  efledcfidero;  vt  ego,  qui  in 

exordio  tacitus  omnia  fufpexi,  rcliqua  etiamoratione  attonitus  obmu- 

tefcam  ;dumqueabomnibus  tam  noui ,  &  hactenus  inauditi  facinoris 

cauflam  qua:ro,mc  nouum  praeftem  omnibus  Auditorem.  Atquein 

Qmritur  primis  dic  age,  cum  mariro  virgine  Virgo-mater ,  qux  potuit  efle  ratio 

^"•^^.circumcidendi  talis  infantis  ac  tanti  ?  vnde  infantulus  aut  hoc  potuic 

S.ltfephc,  meruifle,  aut  voluit  tolerafle?  meruitne  qui  peccare  non  potuic?  vo- 

luitnequi  fari  nequiuit  ?  velle  potuit  lapis  lydius  approbari  ?  fons  lim- 

pidiflimusexpurgari?nix  candidiflimaemendan?  fol  fplendidiffimus  il- 

luftrari?templum  facradflimum  expiari?  Quo  nouo  vel  veten  more  at- 

quc 


LIBER  PRIMVS.   SOCIETAS   NASCENS.        m 
quc  inftituto  hoc  puriflimum  aurum  correctum?  erat  fine  fcoria.  fere- 
nilhmum  hocfpeculum  dcterfum?  erat  fine  macula.  beuiffimum hoc 
marmor  expolitum?  crat  fine  fcabntie.  linceriiTimum  hocfrumentum 
euentilatum?  erat  fine  palcis.  integerrima  haec  vitis  putata  ?  erat  iine  fu- 
peruacuisfarmentis.  Homo,  inquam,  omniumhominum  innoccntif- 
/imus  circumcifus  ?  erat  fine  crimine.  Quid  igitur  caufla:  eft  ?  quid  ad 
hxc  Virgo-mater?  Illa  nihil  ore,  fcd  adlpectu  flebilis  adftat  fpe&acu- 
lo,  tam  fauciacorde,  quam  Filius  carne  ;  feruatque  omnia  ha:c  in  cor- 
de  fuo.  Tacet  vicifhm  ( quid  enim  aliud  agat?  )  modeftiffimus  Iofeph, 
&  depreilb  collo  tragcedia:  huius  fpectator  ingemifcit.  Vos  ego  com-  qu&ritur 
pello,  vosteftor,  eiufdem  tragccdia:  fpectatores  ac  teftes  Angeli ,  quid  ab  An&e~ 
tandem  caufla:  eft,  cur  infans,  &  infons  quidem,ha?c  patitur?  cur  vim  "* 
omnem  non  repuhftis  ?  At,  inquiunt,  homo  cum  fit,  humana  palfus 
eft.  Ego  verb  contra:  Non  homo  tantum ,  fed  &  hominis  opifex  eft ;  fi 
Patrem  habuit,  at  ille  feminam  nefciit:  fi  matrem  vidit,  at  illa  virgo 
viri  nefcia  permanfit :  Virgo  quidem  concepit  infantem,  at  eumdem 
a:tategrauem  virum  circumdedit:  expletis  illum  menfibus  genuit,  fed 
diu  ante  fe  genitum:  natum  vocauit,fedeumdem  patrem  agnouic.  Agite 
ergo  iterum  ( dabitis  enim  fcio  hanc  mihi  veniam  ,  benigniflimi  Cxli- 
tes,  fi  ln  tam  fuaui  argumento  vobifcum  pergam  argutari )  nuper  ar- 
canomatris  latebatin  vtero?  fed  eumdem  etiam  tunc  nullum  mentis 
noftra:  veftrxque  latebat  arcanum.  iacebat  in  folo?  at  idem  fulgurabac 
in  cado.  fugebat  vbera  ?  at  idem  regebat  fidera.  vagiebat  in  ftramine? 
at  tonabat  in  a:there.  pra:fcpi  claudebatur  ?  at  vniuerfa  complecteba- 
tur.-  Qua:  cum  ita  fint,  non  tantum  infons ,  fed  &  Deus  eft :  qui  potuic 
ergo  circumcidi,  cuius  origo,  xtcrnitas ;  cuius  libertas ,  peccandi  impo- 
tentia;  cuius  natura,  bonitas;  voluntas,  integritas-,  opus,  innocenda? 
Qiiid  igitur  caufla:  fingi  aut  concipi  poteft  ?  Stant  attonitx  Angelicx 
imntes,tantumque  fpectaculum  filentio  ac  ftupore  venerantur.  Itaque 
pace  veftra,immortales  Animar,  ad  mortales  me  conuerto;  ad  vos,  in- 
quam,  Auditores,  aut  potius  Oratores  mei :  vosenim,  vt  liberequod 
fcntio  eloquar,  hodie  plus  quodammodo  iuris  habetis  quam  ipfc  bea- 
tx  mentes,  cum  de  mortali  Dco  ratiocinandum  eft,  qui  nufquam  An-  Hcbr-1, 
gclos,  fcd  femen  Abrahx  apprehendit.  Loquimini  vos  itaque,  audien-  qu&ritur 
te  me,  qua:  fit  caufla  tam  indignaz  tragcedia: :  atque  in  primis ,  vt  gra-  <*bkommi. 
datim  procedam,  vos  honeftiihmarum  difciplinarum  ornatiflimi  cul-   ^* 
tores  Philofophi  quid  cenfetis?  quid  ex  ipfis  naturaz  principiis,  quid 
fuper  hac  readfertis?  Placuit,inquiunt,  hoc  manifeftofigno  oftendere,  ropi,ls' ^, 
fe  germanam,veram,  naturalem  carnem  ,  non  ex  vicino  aere  emendi-  ditur  pri- 
catam,  carlove  decifam  induifle.  Itaeft;  &  fic  Manicharum  ,  Valenti-  maratt0: 
num,  Apollinaremeuertitis,  veftrxque  fcntentia:  Epiphanium  aflerto-  Hx:c(i  JO' 
rem  habetis.  Quid  vos  Aftrologi  ?  Piognofticon  hoc  efle  cenfetis,  rei  abAslro- 
ventura:  ccrtumque  praefagium  ?  fcio  vobis  mane  cxlum  rutilans  plu-  °j^%"le"2 
niam  porrendcrevefperrinam;  primamque  illam  purpuram  fepe  fero-  tuu 
tina  excini  tempcftate.  Quid  prseterea?  Dcfupcr ,  inqniunt,  ca:lo  mi-  *  Me&c* 

r  ■  ^~1'  rr  1         tC  •        •     •        1  •        •  n         quarta  & 

cans  languineus  cometes,  rrequentcr  aflolet  Pnncipis  alicuius  aut  Rc-  Linta:    - 
gis  intcritum  prarfagirc.  Vt  vt  eft ;  illud  faue  omnibus  exploratum  eft, 

hunc 


112  IMAGO   PRIMI  SjECVLI  SOC.  IESV. 

hnnc  primum  imbrem,  maximum  nimbum$  fanguinemque  hunc,  Re- 

gis  Regum  cruentam  mortemfuifleconfecutam.  Vos  autem,  Expemf- 

fitni  Domini,quid  de  hoc  experimento  pronuntiatis?  Quia  exuberan- 

tcm  in  nos  amoris  calorem  (  vos  febrim  vocate )  diutius  m  fe  ferre  non 

poterat,  an  ei  vena  fuit  incidenda  ?  Bonum  faclum.  Sed  quid  deinde? 

Anne  vt  humano  generi  iam  fenio  confe&o ,  propinato  languinis  in- 

fantilis  hauftu,  vires,  vitam ,  iuuentutem  inttauraret  ?  Contendit  enim 

Iib'dcSr  multis  argutifque  rationibus  Marfilius  Ficinus,  fenem,fi  pueri  fangui- 

cap.ii"      nem  fugat,  in  nouam  reftitui  iuuentutem.  Penes  vos  hoc  efto  iudi- 

h  iunfte-  cium  :  fed  &  cura.  Vos  autem  lurif-periti,  quid  cenfetis  ?  quod  eft  ve- 

rnu,fex-  ftrum  fuffragium?  Ideone  fortaflis  hoccgit,  vt  iam  fpontaneus  om- 

nium  Fideiuflbr  effeclus,  nondum  cclTo  publica:  folutionis  die ,  antici- 

pata  (vt  loquimini)  folutione  ,  vel  potius  liberali  donationc,  aut  re- 

funderet  creditori,  aut  donatario  largiretur?  Recte  habet.  Qua:  porro 

h  Theoh-  veftra  fententia  eft,Eximij  Domini,ac  Magiftri  Noftri?  Dicitis  Primo: 

gis,fepima  Ratio  a  priori  eft,  quia  fic  voluit.  Dicitis  Secundo :  Ratio  a  pofteriori 

crotlaua'.  en_^  ^  ^qc  ^no  fefe  ex  cefeberrima  vetuftiflimaque  famiha  magni 

Abraha?  efle,  illiufque  legitimum  femen  oftenderet.  Ita  fendt  vobifcum. 

3.par.qj7.  vefter  Doctor  Angelicus.  Vos  autem  Togatx  Nobilitatis  AmpliiTimi 

a  Togatn  Confiliarij,vofque  NobiliiTimi  Magiftratus,quid  in  hoc  actu  Filio  Dci 

NobtUta-  propofitum  fuiile  cenfeds?An  vt,quamolim  Legiilator  legem  omnibus 

tJgC"%J.cr  tulerat,  hodie  confirmaret ,  atque  opere  fuo  ipfe  fubfcriberet?  Certe 

Gaiat.4.      hoc  Apoftolus  innuit,  dum  ait :  Mtfit  Deus  Filiumfuum,fac7umfub legc* 

vobifcjue  confentit  fcitum  illud  vetus:  Vatere  legem,  ejuam  ipfe  tuleris.  Au 

potius  idcirco,  vt  legem  hanc  patiendo ,  eamdem  prudenter  abrogaret, 

Hwefi  30.    &  iuberet  nouam?  Certe  vobis  hac  in  parte  adftipulabitur  Epiphanius. 

k  Sagata   Sed  cum  de  cruore  hic  agatur,quid  iudicatis  vos  fortiftimi  belli  Duces, 

Nobthta-       ^ -r     £      Nobiles?  Anne  fans;uinem  hunc  fudit  senerofiflimus  pu- 

te,vnde-  T  5  •  O  D  r 

pmu        gu,  vt  oftenderet  ianguinolenta  prauudia  maioris  certaminis ,  mgentef- 

queanimos,  quibus  iam  tum  hoftes  noftros  opprimeret,  fpolia  detra- 

herer,  &de  iildem  hoc  ftratagemate  domitis  triumpharet?  Veriim  hic 

ego  vobifcum  demiror  nouum  pugnx  modum,  vbi  Imperator  inermis 

periculose  ducllat:  cui  fagum,  panriiculi;  balteus,  fafcia:;  tympana,  ge- 

mitus;  tuba,  vagitus-,  clamor,  lacrymse ;  tela,  fufpiria:  cui  Campus  Mar- 

tius,  ftabulum ;  currus  falcatus,  prafepe ;  fonipedes,  afellus  &  bucula: 

cui  cercare^eft  vinci ;  cui  ftare,  iacere  eft ;  cui  denique  triumphare,  eft 

fanguinem  fundere.  Vi&oria:  interim  applaudimustali,  tantarque:  qua; 

vt  dolore  ipfi  ftetit  immenfo,  fic  maximam  nobis  omnibus  attulit  vo- 

«  Religio-   luptatem.  Neque  par  eft,  vt  vos  ego  praeteream,qui  Religiofam,&  prac 

H  T*c~  reliquis  fandtiorem  vitx  rationem  profefli  eftis ;  vofque  Hierarchici  Or- 

dinis  ViriEccleiiaitici:  niii  placeat  (qua  prardm  omnes  eitis  benignita- 

k  Societa-  te)  hunc  modo  mihi  fauorem  impertiti,  vt  pro  vobis  Societatem  I  e  s  v, 

j  l  j s  v'  cui  hodierna  folennitas  in  paucis  celeberrima  eft  ,  finoulatim  interro- 

duodect-  .    .  r.    .    r  lr  1      • 

ma:  gem.  Dicite  lgitur,  Patres  rehgioii,cur  Iesvs  parens  ialutis,  ac  vitas 

Princeps  veftra?,  fuerit  circumcifus?  An,  vt  obtemperandi  exaclam  le- 

ibidem.  gem  fua  admirabili  obedicntia  ftabiliret?  Sic  ccnfet  Epiphanius;  vofque 
ita  cenfetis,  quibus  eadem  virtus  prx  cetcris  potiilimum  cordi  eft. 

An 


Circumc. 
cirrnx- 


LIBER   PRIMVS.    SOCIETAS    NASCENS.       113 
An  verovtimportunamcarnismoleftiam  compefcendam,  &caftimo-  deemd- 
niam  rigide  colendam  efle  fuaderec  ?  Ica  vobis  fuffragacur  Ambrofius.  tenia: 
Ea  videlicec  vircuseft,  quam  fandhis  Pater  nofter  in  omnibus  optauit  Abaham 
Angclicarrij  fed  quam  Christvs  modo  defidcrac  eiTe  diuinam.  An  "p-  '?• 
force  ne  quemquam  ex  Iudxis  offcnderet;  fi,quod  fancte  ac  morc  Maio-  quart»: 
rum  quifque  vfurpabat ,  ipfe  folus  abnueret?  Re6te,vt  &  nos  pariter 
caueamus ,  qui  publico  bono  nafcimur,  ne  vel  vlhs  priuatis  vmquam 
orFendiculo  fimus.  Aneamob  rem  infami  hocftigmate  peccati  voluit  decima- 
inuri,  vt  alciflima:  in  fe  demifrionis  omnibus  prxberet  exemplum?  fic  ?*"»w* 
Bernardus:  fic  minimarSociecatis  Religiofi,ab  hominibus  minimi  fieri,  sermone  d 
ab  eifque  defpici  xquo  animo  fortique  toleremus.  An  proprerea  in  fan 
ctiflimo  corpore  circumcifus  eft,  illudque  digniflimum  I  e  s  v  nomen  fexta. 
accepit,  vt  nos  qui  diuino  quodam  confilioin  huius  nominis  confor- 
tium  vocatifumus ,  eiufmodi  praxlarum  fadtum,  non  tantum  circum- 
cifione  quadam  internorum  animx  fenfuum ,  verum  etiam  exteriorum 
corporis  xmulemur?   Cum   Apoftolo    nempe  femper  mortificatwnem  *-Corinth. 
I E  s  v  in  corpore  no(lro  arcumferentes  :  vt  non  modo  nomen ,  i ed  <~ut  (d/'  4* 
<z>ita  Ies  v  manifefietur  in  corporibus  nofiriss  &  quamdiu  fandtiflimi  nomi- 
nis,  tamdiu  circumcifionis  illiufmodi  recordemur.  An  ideo  denique  detim*- 
violenca  manu  cruentum  nomen  afliimpfic,  vt  vnufquifque  noftrum  fcPttma: 
fibi  peculiariter  inculcatum  exiftimec,  quod  olim  deeodem  dietum 
Apoftolo :  Ego  enim  oUendam  ilh ,  quanta  oporteat  eumpro  nomine  meopati?  Act.y. 
Ita  fe  res  habet,  vt  fcilicet  pro  falute  mortalium  acceptum  illud  diui- 
niflimum  nomen  paratiflimi  fimus ,  quxcumque  vis  vrgeac,  effufo 
cruore  vicaque  oppignorata  profiteri. 

Tandem  dicite  vos  vniuetfi ,  quamam  ratio  circumcidendi  ?  Num-  detima- 
quid  non  propter  hoc  ipfum  circumcifus ,  propter  quod  natus,  propter  oCla(fa- 
quod  pafliis?  Ita  cum  vniuerfis  Bernardus.  Vna  omnium,  vna  fiWulo-  Scrm- *■■ dc 

n  c  1  r  l         r  1  n  11  Orcumc. 

rum  elt  ratio,  lalus  omnium,lalus  fingulorum:  &  quemadmodum  tota 
circumcifio  falus  eft  ;  ica  cotum  nomen  eft  falus :  <-ut  faluumfaciat popu-  Maith.  1. 
lum  fuum  a  peccatis  eorurn.  Equidem  ideonon  emencicum  ,  fed  verum 
corpus  inducuseft:  ideo  legitimus  filius  Abrahxfuic:  idco  hoc  cadum. 
mane  rubuic:  ideo  cruencus  Comecavifus  eft:  ideo  hic  Fideiuflbr  folu- 
tionem  prxoccupauic:  idco  huic  xftuanti  incifa  vena:  ideo  hanc  Legif- 
lator  legem  paflus  eft:  idco  Bcllator  fanguinolento  Marcecerrauic:  ideo 
denique  obedienciam,  caftimoniam  ,  animi  demiflionem ,  fcnfuum  re- 
frenacionem  ,  forcicudincm  opere  &  cruento  nominc  docuit ,  <x>t  faluum 
faceret  populum  fuum  a  peccatis  eorum,  vt  fingulorum  Iesvs  eflec,  & 
omnium.  Eia  ad  falutem ,  ad  Iesvm  veftrum  currite  finguli ,  currite 
vniuerfi:  ille  omnes  animi  maculaseluet;  ille  vulnus  omne  fanabit-  ille 
vniuerfos  reos  abfoluet  &  fingulos ;  illc  faluum  faciet  populum  fuum  a  pec- 
catis  eorum.  Nunc  quando  hadtenus  vos  ego  audiui  potius,  quam  dicen- 
temme  vos  audieritis ;  liceat,  oro  ,  ad  extremum,  nomine  omnium  & 
fingulorum  ,  mihitria  verba  dcpromere.  Age  itaque  anima  mca,  cui 
maculx  multx,  cui  vulnera  multa,qux  frpenumero  rea,  ad  falutem 
iftam  ocyus  propera.  Ecce  Bethlehemiticae  rupis  fcatunt  primus  fons; 
fontis  noui  primus  riuus ;  noui  riui  primum  lauacrum:  hoc  laua  mc, 

P  I  E  S  V, 


114  IMAGO  JPRIMI  S^CVLI  SOC,  IESV* 
Each.  13.  I  e  s  v ,  &  amplius  laua ,  vt  fua  vaticinio  conftet  veiitas:  In  die  iild  erit 
fons  patens  domui  Dauid,  ffl  babitantibits  lerufilem ,  iH  ablutwnem  feccatoris 
&  men(lruat£.  Ecce  aperta?  terrx  prima  vitis;  fe&a:  vitis  prima  vua; 
vuas  noux  primum  vinum:  6  mi  I  e  s  v,  mi  Samaritane,  vulneri  meo  in- 
funde  vel  guttam  !  Ecce  tribus  Iuda:  ele&us  hortus  5  vernantis  horti  oli- 
Cant.  1.  lia  priina-,  recentis  oliuce  oleum  priinum.  Oleum  effufum  nomen  tuum,  mi 
I  e  s  v:  applica  vim  nominis  huius  animas  mea?,  eritcjue  vulneribus  per- 
fanandis  perfe&a  medicina.  Quid  denique  ?  Ecce  tribunal ,  fed  Iudicis 
rei  ;  fedDomini  fcrui;  fed  Dci  fanguinumfonfi.  Parce,6  Iudex,  qui  pro 
me  reus  es ;  parce,6  Domine,  qui  pro  me  feruus  es ;  parce,  6  Deus ,  qui 
mihi  fangmnum fyonfus  es!  O  mi  ludex  ,  fcd  fimul  mifericordiarum  pa- 
ter!  6  mi  Domine,fcd  paritrr  dile&e  frater!  6  mi  Deus,  fed  idem  blaru 
diens  infans !  Dicam  ego,  fpe  erectus  ac  plenus :  Non  verebor  hoc  fo- 
rum,  vbi  Patris  eft  iudicare  •,  vbi  Fratris  eft  patrocinari ;  vbi  Infantis  eft 
fententiam  dicere.  Dixi. 

ORATIO      T  E  R  T  I  A, 

De  nomine  Iesv. 

Vocabkur  nomen  eius  Admirabilis.  Ifiu  9. 

I E  s  v  M  in  condendd  Societate  admirabilem  fuiffe. 


QVa?  precatus  eft  olim  a  Deo  immortali  Societatis  noftras  condi- 
tor  Ignatius,  illo  die  quo  Pvomanus  Pontifex  illam  auguftiflimo 
I  e  s  v  nomine  infigniri  voluit,  vtea  res  fibi  Sociifcjue  fuis  ac  Reipu- 
blica:  Chriftianx  bene  atque  feliciter  eueniret;  eadem  nos  fingulati  Dei 
beneficio,  longo  temporum  ac  laborum  iam  confecto  curfu ,  plene  cii- 
mulateque  confecutos  efle,  merito  publica  celebritate  gratulamur. 
CVuod  fienim  illa  folennis  appellatio,  Pontificis  audoritate  confecra- 
ta,  tantam  habuit  in  fela:titiam,quantam  nominis  illius  dignitas  poftu- 
lat:  profe£to  cum  iam  peracTi  fxculi  exordia  progretTufque  cogitando 
repetimus,  tanto  maiorinos  voluptate  perfundi  necelTeeft,  quanto  il- 
luftiioribus  argumentis  omnes  diuini  illius  nominis  in  condenda  So- 
cietate  numeros  expletos  intuemur.  De  quibus  fingulatim  filoqui  vel- 
lem,  quis  tandem  efiet  orationi  meas  modus  ?  vnde  principium  cape- 
rem?  aut  vbi  exitum  inuenirem  ?  Ego  igitur,  vt  certos  mihi  fines  termi- 
nofque  conftituam,  iftud  breuiter nitar oftendere,  Iesvm  in  erigenda 
propagandaque  Societate,  fui  nominis  admirabilitatem  velut  infigni 
pofito  monumento,orbi  prodidifte. Veriim  cumbeneprudenterque  ad- 
mirandi  vimac  naturam  tenere,  cauflx  meae  non  mediocriter  interfit, 
prius  intelligere  necefle  eft,  in  quo  vera  admirationis  fita  fit  ratio.  Ha- 
bentid  quidem  magnarum  &  inuolutarum  rerum  fucceflus  profperi 
&  inopinati ,  vt  clamores  &  obftupefcentium  animorum  varios  8c 
celeres  motus  in  hominibus  efficiant:  verum  hoc  euenit  farpius ,  vt  ple- 
riquefeiudicio  multitudinis ,  quod  in  his  rebus  difcernendis  grauifli- 

mum 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  I15 
mum  eife  ribn  folec,  circumucniri  vrgenque  pariantur.  Quidenim? 
armorum  itrepicu  &  cubarum  iono  populos  lace  percellerej  valere  ce- 
leritace  confilij,  lter  quocumque  libucnt  hoftium  inceraecione  ilbi  pa- 
tcracere,  difiundtiflimas  cerras  curfibus  fuis  ac-vi&oriis  illuftrare,  an 
ego  illud  admirationc  dignum  appcllem?  Propius  accedo.  Ne^o  iita  eile 
admiranda,  Refpublicas  iacentes  erigere,  diftipatas  componere,exa- 
nimatas  recreare.  Intrabo  etiam  magis.  Nego  eam  fatis  iuftamvideri 
admirandi  materiam  ,  dasmones  miierotum  corporibus  immerfos  di- 
uinavi  expellere,ca*cis  ac  furdis  videndi  audiendique  reddere  facnlca- 
tcm,  mortnos  ad  vitam  euocare^  fi  in  his  rebus  diuina*  glorise  ftudium 
delideretur.  Admirabilis  eft  iile}  qui  arterna  ftatuit  vircucum  fuarum  ^fdmn 
monumenta,  polteris  etiam  ad  exemplum  falutemqueprofutura:  illum  w'jIesv 


sk:  rx- 


om 


nes  merito  intuentur  atque  fuipiciunt,  qui   cadeftjum  armorum  ^ 


in  coudcn- 


Socie- 


praehdio  non  Imperij,  fed  Religionis  fines  amplificatj  qui  non  inter-  tate,quod 
rectorum  millia  numerat,  fed  fcruatorum ;  quinullum  molitur  exci-  abcA'an- 
dium,  nifi  impietatis  ;  nullos  triumphos ,  nifi  in  cxlum  inuehendos.  Si  """ 
illo  confiliofalutis  noftrae  parens  I E  s  v  s  hoc  (uperiore  fcculo  Sociera- 
tem  noftram,  veluc  generofam  &  ad  qimus  certamina  expeditam  le- 
gionem,  non  militan  tantum  cingulo,  fed  eciam  nomine  fuo  donari 
ornarique  volnir ;  fi  lllam  eduxit  in  folem  ac  puluerem  prarliorum  5  fi  il- 
lius  laboribusdamionum  tyrannidem  &c  flagitiofum  lllum  tnumuira- 
tum,  e  voluptacibus,  auaricia,  fuperbiaque  concrecum ,  grauiflime  con- 
tudk;  fi  furorem  atqueamentiam  eorum  hominum  fregit,  qui  ex  illo 
ganearum  fuarum  nidore  atque  fumoprorumpentcs,  bellum  omni  (ce- 
lere&ociio  imbutum  contra  aras  &  facra  omnia  comparauerant ;  il 
Romana*  Religionis  intulit  figna  ad  fola  terrarum  vltimarum;  num 
quid  eft  caufia?,  quin  I  e  s  v  m  in  illa  condenda  Societate ,  qua*  res  ran- 
tas  eius  aufpiciis  egit,  admirabilem  nominemus  ?  Atque  hasc  admiran-  qmdamiZ 
di  ratio  magnas  profecto  ex  eo  capice  vires  accipit,  quod  ad  illum  re-  &«««*«*- 
rum  grauifhmarumcurfum  conficiendum  Ignatium  Loiolam  eleaerit.  u* 
Cum  hominem  nomino,  fatis  mihi  videor  dicere.  Eius  enim  vita*  ra- 
tionem  fi  infpexeris ,  in  armis  erac  enucricus;  fi  ingenij  culcuram  ,  non 
huivhinis,  non  diuinis  difciplinis  inftructus ;  fi  xcacis  progrefliim,  ad 
Lacini  fermonis  ponenda radimenta  vix  idoneuselfe  videbatur.  Itaque 
poft  mulca  iam  milirix  confecta  ftipendia,  Grammatica:  ftudium ag- 
greditur.  Tunc  denique?  verumtamen  aggreditur.  Quo  fucceifu?  dum  cjuifludU 
primum  pcrcompendia  vagatur ,  tantum  abeft  vt  progrelTus  faciat,  vt  fero  efi 
polt  diuturnos  laborcs ,  1II1  artaci  vix  tolerabiles ,  in  ipfis  adhuc  princi-  "&&'*'"' 
piis  confiftat.  Opinor,  cum  decurfa  illi  propemodum  eric  artas,  cum 
exhauftae  vires ,  cum  fibi  mutilis ,  tum  de  refutanda  hatreticorarh  infa- 
nia,  de  perditis  ad  frugem  reuocandis ,  de  impietate  exteraram  eencium 
abolenda  nequidquam  cogitabir.  Nam  quis  ex  his  cam  obfcuris  de- 
fperacifquc  principiis  non  intelligat  illas  tam  arduas  ab  Ignatio  dc  Reli- 
giofo  ccetu  fundando  conccptas  fpes  mfirmis  &  labantibus  fundamcn- 
tis  riixas  fuifle?  Et  tamcn  (6  rem  admiratione  digniflimam!  6  arcana 
ac  fufpicicnda  a*ternx  Mcncis  confilia!)  dum  omnibus  humanis  pra> 
fidiis  defticuitur ,  dum  voluntana  rcrum  omnium  inopia  medicacos 

P  2.  retar- 


Il6  IMAGO  PRIMI    SiECVLI    S  OC,    IESV. 

retardat  conatus,  dum  vi&um  oftiatim  quotidicquxritat,dum  inter 
pueros  fcdet  auditor,dum  ingenij  fui  expcritur  tarditatem  ;  Antuerpiar, 
vbi  pauperrati  fux  fublidium  quxrebat,  Hiipanicnfem  mercatorcm, 
virum  m  pnmis  opulcntum,  moncre  audet ,  gratcs  vt  agat  Dco,  a  quo 
fcilicet  lectus  fir,  vt  olim  fua  in  patnaSocietati  I  e  s  v  Collegium  con- 
dat.  Lubet  hic  mihi  plufculum  ingenio  meo  concedcrc:  lubct  ani- 
&prudeh-  mum  ?  Iubct  admirationem  pafcere.  Quxro  ex  vobis,  grauiilimi  fan^ 
aTfrH-'  cliflimicjue  Patres,  Bafili,  Auguftine,  Hieronyme,  &  ptudentiflinii 
Jlra}         tractandorum  animorum  artifices :  Homo  quiipiam,  fcientiarum  om- 
nium  rudis,  &  non  nifl  inter  caftrorum  clamores  lituorumque  cantus 
ad  bellicam  virtutem  inanemque  gloriam  educams,  militaribus  ftu- 
diis  alto  quodam  animo  nuntium  remirtit:  a  rcbus  humanis  ad  diui- 
nas  fe  transferre  ferio  cogitat:  neque  in  iuam  vnius  tantum,  fed  in  alio- 
rum  filurem  toto  pectore  incumbere  vehementer  defiderat ,  paratus 
non  valctudini,  non  labori,  non  vitas  parcere.  Quid  agar?  quid  molia- 
tur  ?  quid  eft ,  quod  hac  randem  de  re  vobis  poilit  videri?  Profeclo  il 
rede  veftram  integritatem  atque  prudentiam  cognoui ,  non  multuna 
me  fallit,  fi  confulamini,  quid  fitis  refponfuri.  Primum  vira:  anteacras 
commilla  expiare:  deindc  ad  declinandas  illecebras  vitiorum  in  aliquo 
fpecu  latitare:  illic,  fiquidem  ranto  alienx  falutis  defiderio  teneatur, 
hacde  caufla ieiuhiis  &  aliis  afperitatnm  formis  corpusatterere,in  fa- 
cris  precationibus  horas  complures  quotidie  ponere  :  aut  certe,  fi  hoc 
robore  animi  atque  hac  indole  virtutis  &  continentix  flt,  vt  fine  con- 
tagione  vllius  turpitudinis  ac  fceleiis  in  publicum  egredi  fe  polfe  con- 
fidat,  facem  omnibus  ad  omnem  honeftatem  praferre.  Dubirari  vix 
poteft,  quin  fi  audiatis  hominem  id  actatis  ad  fpinofas  Grammadco- 
rum  praxeptiunculas  hauriendas  kk  conuerrere  ,  lllico  iudicaturi  fitis, 
luxc  ab  illo  ftudu  conatu  quidem  magno ,  frucxu  vero  minimo  fufce- 
ptum  iri.  Sed  quid  ego  ita  graues  perfonas  induxi?  nimirum  vt,  fi  fan- 
dliflimi  illiPatres  hic  iudices  fedeant,  ego  non  pcrorando,fed  rem  fim- 
pliciac  nudaoratione  proponendo  conuincam,  Ies  v  m  in  molicnda 
Socierare  prorfus  admirabilem  exftititfe.  Quid  enim  ?  potueruntne 
Vnius  militis  ftudia  tam  fero  fufcepta  laceratas  ac  diftraclas  pietatis  at- 
que  doctrinaf  reliquias  colligere&inftaurare?potucrunt  incurfionesillae 
hxrericorum  atqueimpetustam  furentes  ac  violenti,  vtomnes  Rcipu- 
blicx  Chriftianae  partes  labefadandx  viderenrur,  ea  quam  modo  dixi 
imbecillitate  fuftineti?  Enimuero,  fi  quis  ex  altd  fpecula  abhinc  annos 
centum  contempIatusfuilTet,  quanta  flagitiorum  acdeprauatarum  opi- 
nionum  labes  tota  Europa  fefe  panderer,  quam  impune  peftilentiflimo- 
rumhominum  colluuies  florentiilimas  vafliflimafque  regiones  perua- 
garerur,  quam  exiguxac  propemodum  nullx  agerentur  aduerfus  illos 
perduelles  rnulcis  in  locis  excubix:  deinde  fi  cogitationibus  (quoniam 
agiles  ac  Hberx  fuilt)  in  Africam,  in  Afiam  ,  in  Americam  fe  conner- 
tiflet ,  obferualTetc]ue ,  quam  illic  miferandum  in  modum  proftratx 
Religioni  viclrix  impietas  infultarer:  poftremum,  fi  ad  fcholam  ilJara 
retorfiflet  oculos,  in  qua  fub  ludimagiftro  repuerafcebat  Ignarius,  ho- 
mo  trium  ac  triginta  annorum  xtatis:  hxc,  inquam ,  omnia  fi  ob  ocu- 

los 


LIBERPRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  117 
los  habuilTec,  vmquamne  exiftimalTec  fore ,  vt  poft  adeo  triftia  &  ab 
omni  redte  viuendi  ordinc  ac  rationealiena  tempora  repente  fjeculu.m 
hoccadis  gloriofum,  terris  optabile ,  ha:recicis  ac  fcclcratis  formidan- 
dum,  barbaris  inopinatum,  pofteris  ftupcndum,  nobis  ob  recencem 
eius  memoriam  multo  mcundiilimumonrecur?  Atqui  tam  fublimium  q*i*i*e  [t 
rerum  fpem  fua  agendi  racione  incercludere  potius,  quam  orbi  inferre  **"? um 
videbacur  Ignacius.  Cum  enim  hic  &  illic,  vagabundi  in  morcm,  ma-  "msrUde- 
num  ad  ftipem  porrigit,&  fubindein  aliorum  faluce  proeuranda  infi-k*'; 
gniquidem  charicace ,  fed  quaeviris  eciamgrauiflimis  inconfulcavide- 
bacur,  operam  gnauicerlocac,  ab  vrbium  Pra?fe<5fcis  in  cultodiam  da- 
tur,  qua:ltiones  de  eo  habentur.  Quid  ad  haec  Ignatius  ?  gaudet  hos 
pietatis  fux  fru&us  fcle  carpere.  Non,  inquit,  id  defugio,  neque  in  eo 
laboro:  innocentix  mea:  tot  in  locis  inijciuntur  vincula;  inijciantur 
fane:  volens  illa  comple&or.  Quid  igicur  cogicas  ?  anid  cum  animi  cui 
decrecis  adeo  prxcelfis  pugnare  non  vides?  Quid  ?  in  neruoacvinculis 
haberi,  rapi  ad  cnbunalia,  in  illo  paupercacis  fquallore  &  nofocomio- 
rum  fordibus  aflidue  verfiri ,  fermonem  aliisdare,  odiofum  omnibus 
fieri,  ha*c  quo  pcrcinenc?  Vc  fanclioris  vicar  &:  propofici  focios  tibi 
concihes  ?  at,  fi  id  velles,  auctoricacem  tibi  potius  quodam  fplendore 
vita:  &  commendacione  fama:  comparares.  VcChristi  caufsa  nullo 
fis  apud  homines  loco  ?  at  cuius  nomen  contemnitur,  eius  quoque  mo- 
nica  haud  magni  putancur.  Vc  asgrocancibus  confolacionem  aliquam 
adferas  ?  at  morborum  contagia  ceprius  conficienr,  quam  orbi  tanto- 
pere  laboranti  adetle  poflis.  Multa,  mihi  crede,funt  eiufmodi,  vt, 
etiamfi  in  homine  priuato  negligenda  finc-,  tamen  in  eo  qui  fe  rebus 
gerendis  admouerc  defiderar, omni  ope  declinanda  videantur.  Quas- 
riturenim  in  priuata  iniuria,  patiencia:  lausjin  publica,  exiitimationis. 
Scd  non  dilatabo  orationem  meam :  etenim  polTet  elTe  infinita,  fi  mi- 
hi  libeat  explicare,  quam  prarter  fapientiflimorum  hominum  fpes  at- 
que  iudicia  Societatem  fuam  I  es  v  s  e  tenebris  in  apertum  lucemque 
produxerit.  Neque  vero,  quod  admirandi  caulTas  incredibiliter  cxag-  dmiquk 
gerat,  illa  circum  incunabula  fua  magno  nifu  complures  annos  Q\-clttod  ea 

°  11  1  •       r>  L  •  r     \  bretti  tcm- 

traxit:  quemadmodum  ohm  Romanos  accepimus  per  annos  fere  tre-  vore  rHC, 
centos  circum  iplam  matrem  fuam  cum  finitimis  fuilTeluctatos.  Vix-rittoto 
dum  orta  diem  viderat,  cum  ad  Dci  gloriam  falutemcjue  terrarum  labo-  oroe  tr0m 
res  fuos  non  anguftioribus  quam  totius  orbis  regionibus  definiuit. 
Quippe  ab  Oricnte  penetrauit  trans  Indum  &  Gangem  ad  Sinas  &  Ia- 
pones:  ab  Occidente  cnrfnm  inftituit  trans  immenfam  illam  Oceani 
interfufi  vaftitatem,  qua  nouus  Orbis  a  nollro  dirimitur:  omncs  finus, 
promontoria,  littora,  infulas,  vrbes  noua&illultri  Chriltiana:  Reh- 
gionis  fama  compleuit:  in  aciem  &  dimicationem  cum  hoftibus  ve- 
nic:  vicit:  victos  legem  iullic  accipere:  maximaquc  victoriae  merces 
fuit,  tcmpla  Dcorum  fimulacris  exinanire,  xterno  Numini  aras  erige- 
rc,  casli  mnnicipia  &  colonias  fundare.  Non  fuit  profccto  ,  quod  for- 
tiihmum  lllum  Hcbrxorum  Duccm  Iofuc  imitacus  Ignacius,  folem  iu- 
berec  ad  conficicndam  victoriam  ftarc.   Qua  fol  furgebac,  &  qua  la- 
bebatur,  parcm  fere  ac  perpctuum  nobilifiimarum  victoriarum  curfum 

P  3  inten- 


$tg  1MAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 

intendebat.  Ita  nimirum  poftquam  fe  ipfe  vicerar,  fperare  victoriam. 
orbis  potuit.  BLicephalum ,  equum  illum  ob  ferociam  toruiratemque 
vultus  &naturardmum  atque  mtractabilem ,  ad  trena  felToremque  pa- 
tiendum  adegerat  Alexander.  Reftitit  ad  id  Philippus  rci  nouitate  re- 
creatus,  eumque  ex  equo  defilientem  patefne  complexus;  Madte,  in- 
quitj  filij  hac  fortitudinis  gloria,  &  Regnum ,  quod  iftud  animi  tui  in- 
uidhim  robur  asquare  potlit,  armis  quxre:  nam  Macedonia  mea  tenon 
capit.  Itaneert?  Equum  infolentem  Alexanderdomuit:  continuone 
caufla  fuit ,  cur  a  parente  audiret,  vt  ad  nouas  prouincias ,  quafi  exi- 
mium  prxmium  tbrtitudini  debitum,  conuolaret  ?  Non  opinor.  At 
ex  quo  indomitas  deprauatae  iiaturae  cupiditates  tanta  animi  praeftantia: 
Ignatius  refrenauit,  meritolEsvs  illumhis  identidem  vocibus  ad  res 
omnium  maximas  incitafle  creditur:  Roma,  Ignati,  &Italia  tota  tuo 
minor  eft  anirrios  Europa  ipfa  te  non  capit:  noua  Regna,  nouus  Or- 
bis  quaerendus  ,  vbi  Religionis  trophara  ftatuantur.  Tibi  Hifpanorum, 
tibi  Lufitanorum  Regum  numerofiflimx  clafles  nuperrime  feruierunt, 
vt  ampliflima  tuanuorumque  vinutiexplicandas  fpatia  aperirent.Quas 
I  e  s  v  Optimi  Maximique  Regis  voces  ctim  audimus ,  &  iam  -tam 
inopinatis  rerum  maximarum  fucceflibus  cumulatas  videmus;  quid 
agimus  ?  quid  fentimus  ?  pofliimus  admirationem  ipfinoftram  conti- 
nere?  pofliimiis  res  tantas  fermone  velle  complecti,  in  quibus  difertif- 
fimi  Oratores  omncs  vires,  neruos,  opes,  ornamenta,lumina,  fuaui- 
tates,  flores,  illecebras  orationis  fua:  abforberi  fateantur?  Equidem  ve- 
fendum  mihi  non  eft,  ne  non  videar  ad  illuftrandam  I  e  s  v  gloriam 
appofite  perorafle,  fi  (quod  in  diuinis  rebus  fieri  folet)  indidto  mihi  fu 
lentio  tantarum  rerum  magnitudinem  fuero  veneratus. 


Qrationibus  m  mgtiflpmo  Ies  v  Nomine  ^vifum  etf 
Infcripionem  fnbiungere,  non  tam  &ri  qmmph 
tferomm  memorU  imprimmdam. 


REGI 


LIBER  PRIMVS.    SO  C  IET  AS  N  ASCEN  S.        119 

REGI    REGVM 
DOMINO    DOMINANTIVM 
PRINCIPI    REGVM    TERR^E 

IESV    CHRISTO: 

SVB  CVIVS  AVGVSTISSIMI  NOMINIS  TRIVMPHALI  SIGNO 

NATA,    CONFIRMATA, 

IN     CAMPVM    EDVCTA 

CONTRA  TETERRIMOS  RELIGIONIS  HOSTES 

S  O  C  I  E  T  A  S 

ANNVM    IAM     CENTESIMVM 

IGNATIO    DVCE 

VITAM  PRO  DIVINI  CVLTVS  INCREMENTO   PACISCENS, 

INQVEROMANI  PONTIFICIS  VERB  A  IVRANS,  J& 

Rcfp. 

AD  TVENDAM  SALVTEM  MORTALIVM        J*£ 

DEO    ET    ECCLESIiE 

TERRA    ET     MARI 

NON  SINE    SVDORE   ET    SANGVINE 

SOLO  MAIORIS  DEI  GLORI^  STIPENDIO 

M  I  L  I  T  A  V  I  T. 

C  V  I  V  s 

SAPIENTIjE    CONDITAM 
BONITATI     PRODVCTAM 
POTENTI^     CONSERVATAM 
SOCIETATEM 
REFERRE  NOS  VOLENTES  LVBENTESQVE  PROFITEMVR. 

QVO 


*  i.Cor.4. 

fecundiim 

IecHonem 

Ambro(i), 

Thcoph. 

Caiec.&c. 


I20         IMAGO  PRIMI  SJECVLI   SOC.   IESV. 

Q^    V     O 

ETIAMNVM  ROM^  ET  VBIQVE  PROPITIO, 
INTER   OBLOQVENTIVM   CALVMNIAS, 
INTER  INSIDIAS  HOSTIVM, 
INTER   TORMENTA   CARNIFICVM, 
RVINAS     INTER     PVBLICAS 
ERECTI    STAMVS. 
C  V  I  V  s 
NOMINI  DEBEMVS,  VIRTVTI  TRIBVIMVS. 
GLORI^     CONSECRAMVS, 
QVOD   IN   OMNIBVS 
#PREMIMVR,  SED  NON  OPPRIMIM VR; 
PERSECVTIONEM  PATIMVR,  SED  NON  DERELINQVIMVRj 
DEIICIMVR,   SED  NON  PERIMVS, 
SEMPER  MORTIFICATIONEM  IESV    IN  CORPORE  NOSTRO 
CIRCVMFERENTES. 

ILLI  NOMINI,  ILLI    NVMINI, 
C  V  I  V  s 

AD   VERITATEM  SPLENDOR  ILLVMINAT, 

AD  VIRTVTEM    RVBOR  INFLAMMAT, 

PATERNIS  IGNATII   LEGIBVS 

DEVOTA  ET  CONSECRATA  SOCIETAS 

FVLGOREM    NON  AFFECTAT    ALIENVM, 

IESV   SVI   RADIIS   SAT  ILLVSTRIS; 

NEC  PALLESCIT  AD  SVSPICIONEM  MORTIS  ET  VVLNERVM, 


MEMOR  ETIAM  HVNC  VICISSE  POST  SANGVINEM. 

* 


ORA- 


LIBERPRIMVS.    SOCIETAS  NASGENS.      121 
ORATIO     QVARTA. 

De  Iesv  C  h  r  i  s t  o  Duce  nofiro  fec[itendo)&>  qmd  m nobk 
efficere  dcbectt  recordatio nomink  nofiri  Socictatti  Ie s  v. 

QVa  Dci  prouidentia  contigiiTe  dicam  ,lgnati,  vt  Societatis  a  te 
conditarfancTiflimam  appellationem  vniuerfce  ceteroqui  Reipu- 
blicxChriftianaefalutarem  ac  communem,vni  tibituisqueaiTecTatori- 
bus  propriam  efle  volueris  atque  militarem?  neque  enim  te  virum 
cum  m  omni  tua  acTione  prudentem  &  circumfpecTum  ,  tum  diuina 
luce  pra:  multis  llluftratum,  fas  eft  exiftimare,  in  re  tanti  momenti 
quidquam  fine  ratione  ,  conillio ,  aucToritate  ftatuere  voluilfe;  prarfer- 
tim  cum  8c  fuauiflimum  Pacificatoris  Iesv  nomen,  &  militize  interim, 
quam  fub  eodem  laeti  alacresque  profitemur,  Religio,tam  apta  inter  fe 
ac  colligata ,  tamque  firmo  ac  reciprocante  nexu  coniuncTa  copulata- 
que  exfiftant,  vt,  quoniam  Imperatoris  fui  nomine  infignita  eft,  nec 
Societatem  Iesv  fineeiusDuceconcipcre,  nec  Ducemeius  Iesvm  fine 
Societatis  infcriptione  recordari  facile  poflimus.  Quid  enim  ?  an  non, 
cum  primiimlEsv  nomen  AlTertori  falutis  noftra:  fuit  impofitum,  au- 
rea  frculorum  omnium  pax,  nobiliore  fcederis  arcu,  incarne  eius  fan- 
cita  &  cum  Deo  confirmataeft  ?  an  non,cum  vage  difperfa,in  eamdem 
ciim  Iudxis  Ecclefiam  coale/cere  ccepit  Gentilitas,  non  iam  amplius 
Synagoga ,  fed  Societas  Iesv  Filij  Dei  ccepta  eft  nuncupari?  Qup  igitur 
vel  aucTorc  tranquilliflimum  pacis  nomen  ad  militaris  fagi  tumultus 
transferre,  vel  alTertore  eminentiflimas  dignitatis  titulum  vni  a  te  infti- 
tuto  Ordini  aufus  es  vindicare?  Equidem  fic  arbitror,  Auditores,id 
nonnifimagnae  illius  ProuidentiazcuncTa  moderantis  ducTu  iudicioque 
facTum  eiTe(  eo  prxfcrtim  Ecclefix  ftatu  ac  tempore,  quo  latebris  fiiis 
Orcique  tenebris  emerfa  recens  hxrefis,  facrilegas  perfidix  faces  toto 
Septemtrione  longe  Iateque  circumferebat )  vt  &  fignum  illud  belli, 
pacificnm  aliasaclene,  contra  perduellcs  ad  infringendam  illorumau- 
daciam  DucTor  nouus  extollcret ;  Sc  legiones  fuas  aduerfus  immanem 
illam  furiam  teterrimamque  peftem ,  qux  iam  palam  &armata  volita- 
bat,  incampum  acicmque  prodituras,nonfuoIgnatij,aut  cuiufpiam 
e  mortalium  gencre  Imperaroris ,  fed  Societatis  Iesv  titulo  condecora- 
ret.  Nifi  cnim  ex  obiecTa  diuinitusCnRisTi  crucem  humero  geftan- 
tis  fpecie  (  cui  iam  tumab  xtemo  Patre,  quam  defignauerat  animo, 
militia  commcndabatur)  certo  didicilTet,  ita  fixnm  nimirum  ratum- 
que  diuina  lcge  elTe,  vt  iftiufmodi  aufpiciis  noua  caftra  metaretur; 
neutiquam  fane,  qua  erat  modeftia  &  fubmiflione  ,  auguftiflimam 
communis  Ecclefix  nuncupationcm  autfibi  fuisque  vindicalTet,  autad 
erecTi  a  fe  vexilli  religioncm  facramentumq-,  traduxitlct.  Tum  enim- 
uero  non  moucri  fc,  fed  impelli;  non  excitari,fed  inflammari ;  non  du- 
ci,  fedcogi  quodammodo  occultavi  imperioque  fenfit,ad  perpetuum 
atque  implacabile  bcllum  vno  hoc  copiarum  fuarum  Duce  atque  au- 
ctore  nefariis  diuinae  gloria:  proditoribus  inferendum :  vt  iam  minime 

Q_  mirurrj 


*Dux  Ie- 

sv  s  fe- 
qncndnt 
tf.b  amtu- 
Im: 

ira.}j.4. 


S.Auguft. 

Serm.dc 
Nat  Dom. 
cit.it.  a  fan- 
cloTlionia 
j.part.q.l. 
ait.  18. 


»a»  homi- 
num  aii- 
q;us  .mt 
uingelorit: 


122  IMAGO  PRIMI  S£CVLI  SOC.  IESV. 
miiuin  videri  vobisdebeat4Auditores  >  (i  hodierna  die  ftudiuoi  omne 
meum  cogitationcmque  ad  hoc  argumentUm  paulo  latiUs  explican- 
dum  conucrtcrOi  quoperfpectum  vobis  penitus  probatumquc  fit,  om- 
nem  vitx  noftrae  rationem  iil  hoc  fitam  eile  oporrcre ,  vt  praeeiariffi- 
morum  facinorum  imitationc  fortiflimi  Ducis  noftri  Iesv  Christi, 
acuius  Societatc  nomenclaturam  accepimus ,  veftigiis  prefse  infiftere 
firmiterquc  poflimus. 

Fuin  quidem  ha&enus  fcmper,atque  etiamnmn  eft,£terni  Dei  firma 
immobilisque  voluntas,  ex  abdito  rationis  increatae  confilio  profe&a, 
vt  quotquot  imaginem  Filij  fui  nobiliflimx  Mentis  a  lc  proereatae  fi- 
militudine  repra:ientarent,eumdem  &  veritatis  teftem,&  militiaz  du- 
cem,&difciplinarum  omnium  magiftrum  fcquerentur.Quorfum  enim 
fpectat  illa  vaticinantis  Ifaix  vox  :  Ecce  teflem  populis  dedi  eum,  duccm 
&  prxceptorem  Centibus?  Inter  tot  opinionum,  quas  mentibus  noftris 
dc  rebus  diuinis  obijciebantur,  vaiietates  fluciuabamus  incerti  cui 
potiflimum  fententias  prxberemus  aflenfum.  quis  confilio  adcflet  du- 
bitantibus  ?  quis  mobiles  nutantesque  firmaret?  quis  de  obicura  veri- 
tate  certos,  de  perplexis  quxftionibus  cxpcditos,  dc  myfteriis  fupra  fen- 
fom  omnem  cogirationemque  pofitis  rcddcret  fecuros  ?  Tcnebamur 
profundiflima  quadam  ignoratione  rerum  omnium,qux  quidcm  ad 
confequendam  ialutem  vtiles  ac  neceiYaria:  funt.  quis  rudes  arque  im- 
periros  vita:  melioris  prarceptis  imbueret?  quisignaros  rcligionisexco- 
leret  ?  quis  tot  inter  commentitias  Deorum  Gentilium  formas  vera.  di- 
uinitarisnaturam,  cultum,  ca:rimonias  edoceret  ?  Poft  oblatum  prin- 
cipio  natuixnoftrx  vitiumac  corruptelam,grauiflimiscramus  errori- 
bus  irreriti.  quis  labyrinthos  explicaret?  quis  expedirer  anrraclus?quis 
finus  euolucrer?  quisviarum  itinerumque,  qua:  adaetetnam  falutem 
tendunr,  1  naros  pcr  anguftas  &  perplexas  vitar  femitas  duceret?  Rem- 
publicain  habebamus  iam  indc  a  primis  incunabulis  veriore  fatoquam 
Cadmea  olim  progenies,  mundi  militia:  deuotam.  quis  habcrer  dele- 
clus?  quis  armis  inftrueret  ?  quis  ad  pugnam  exerceret  ?  quis  e  caftris  in 
aciem  educeret  ?  quis  figna  prarcederet  ?  quem  Imperatorem  milites 
fequeremur  ?  Homo,  aitille,  fequendus  non  erat,  qui  yiden  poterat ;  Deu* 
fequcndus  erat ,  qui  njideri  non  poterat.  Quid  lttuc  rci  eft,  Auditores? 
numquid  perturbati  animo  ?  numquid  perculd  ?  numquid  contcrriti 
cftis?  O  miferos  nos  hac  lege,planeque  perditos,  nifi  confilium  a  Mife- 
ricordia  fupra  fidem  omnem  rarionemque  humanam  diuina  Bonitas 
ac  Sapientia  excogitarit?  Bellum  nobis  cum  infeftiflimo  hofte  geren- 
dum  eft-,  tironcs  cum  veteranis ,  imbelles  cum  fortibus ,  rudesatquc 
ignari  cum  vahis  exercitatiscjue  committendi  fumus.Habent  illi,quem 
icquantur ,  antefignanum  Lucifcrum  ,  tam  viribus  potentcm  quam  vi- 
dtoriis  clarum  ;  nos  contra  iiudi  atque  incrmes ,  ratione,confilio,  pra?- 
fidiis  omnibus  deftituti,quem  iniuriarum  depulforem  ?  quem  defenfo- 
rcm  vkx?  quem  falutis  vindicem  ?  quem  militix  noftra:  principem 
aucc-oremque  inftituemus?  Hominemne  quempiam  ex  Adami  ftirpe 
ptocreatum?  atomnesilli  iam  victi  proftratique  iugum  illius  crude- 
liflimum  ignominiofiilimumque  patiebantur.  An  aliquem  ex  cazlefti- 

bus 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.       12? 
bus  fpiritibus  ?  hi  vero  etfi  &  naturx  viribus  pares,  &gratia?  prarfidio 
fprtiores,  &  afliduitate  vincendi  ac  gloria  celebnores  eflent;  quomodo, 
ciun  humanis  obtutibus  corporum  expertes  obijci  non  poflent,  figna 
noftra  anteirent  ?  quo  modo  in  hoftem  ducercnt  ?  quo  modo  labo- 
rum,  periculorum,  vulnerum,  mortis  denique  contemnendas  exemplo 
timidos  nos  fegnesque  excitarent  ipfi  naturas  fublimioris  atque  immor- 
talis  beneficiofecuri?  Deumneipfum  fapientia  &  poteftate  infinitum? 
ita  quidem  oracula  diuina  pronuntiabant :  Dominum  Deum  'veflrumnm.iy^, 
fequimini,  (^r  audite  ^vocem  eim.  Enimuero  cum  haud  minus  ipfe  quam 
Angeli  a  corporum  naturasque  humanas  eoncretione  longe  eflet  remo- 
tiflimus,qua  ie  ratione  fpe&andum  oculis  noftris  ofterret?  quo  modo 
scftum,  frigus,  inediam,  egeftatem  rerum  omnium,  serumnasque  mi- 
litaris  inftituti  proprias,nullius  ipfe  egens  toleraret?  Hicnimirum  mi- 
fericordia  nobis  &  commiferatione  opus  eft ,  ne  funditus  intereamus. 
Inuenit  medium  fuprema  Bonitas ,  quo  fociata  vtriufque  naturae  com-  idcirch 
munione,  atque  in  vnam  perfonam  coagmentata,ante  oculos  atque  ora emm '"- 
noftra  mortalem  carnem  conditionemque  indutus  verfaretur  Dcustear"anuT 
Quid  igitur  ?  Vt  exhiberetur  bomini,  &>  qm  videretur  ab  homine,  ($r  quem  Auguft.  fup, 
homofequeretur,  T>eus  faclm  ett  homo.    Praeclare  profecto  atque  fapien- 
ter !  nam  fi  rem  ipfam  attentius  inipicere^  fuisque  ,  vt  quidem  fieri  par 
eft,  momentis  expendere  velimus,  nonne  hic  (  quod  fecundum  Augu- 
ftmum  Angelicus  quoque  Doclor  annotauit )  eminentiflimus  inter 
alios  finis  eft,  obquem  DeiFilius  humance  naturas  copulatus  eft?  nem- 
pe  vt  earumdem,quibus  obnoxia  illa  eft,miferiarum  communicatione, 
tanto  efricaciore  ad  fequendum  fe  ftimulo  perurgeret,  quanto  confta- 
ret  ipfo  vfu  expcrientiaque  certius,  nullius  aerumnas  periculique  prae- 
terquam  vnius  peccati  lmmunem  effe  voluifle?  Nonne  idcirco  &  in- 
edia  vexari,  &  fiti  confici ,  &  exhauriri  laboribus ,  &c  violari  contume- 
Jia,  &  cruciari  vulneribus ,  &  morte  denique  acerbiflima  extingui  vo- 
luit,  vtadcamdem  belli  periculorumque  focietatem  vocatos  eiTe  nos 
recordaremur? 
*        Sed  nimirum  certandi  hsc  pro  falute  noftra  atque  Ecclefias  incolu- **»*»*. 

D,  \  rr-     l  ...    Societattt 

ucis  exemplo  atque  lmitatione  neceilitas,  communis  bonis  Rtn„i0riu 

omnibus,  nefcio  quonam  pacTo  Ordini  noftro  propria,  maius  aliquod 

ftudium  a  nobis  maioremque  contentionem  in  hoc  laudis  genere  re- 

quirit.  tametfi  enim  dignitas  nominis ,  quo  infigniti  fumus ,  aequaliter 

concelTa  fit  omnibus;  ipfa  tamen  appellatio,poftquam  diuini  inftinctu 

Numinis  figillatim  adhibita  nobis  eft  ,  anguftioribus  terminis  ccepta  Primb, 

definiri,  itaque  circumfcribi  vifa  eft,  vt,  ciim  eius  ratio  ad  omnes ,  vfus^^^  — 

tamen  officiumque  pro  Ecclefia  dimicandi  ad  Religiofos  Societatis  mm  nomt- 

noftra:  viros,  prazcipuo  ac  peculiari  quodam  Romani  Pontificis  indul-'wlBSV* 

to,pertinere  videatur.   Ignorare  certe  poteft  nemo  ,  quod  nos  experiri  mm  0- ; 

etiam  quotidiano  fenfugloriamur,ncminem  fere^rauiflimishifcctem- />»£»<»»* 

poribus  Fidei  Rcligionique  bellum  indixiiTe,  qui  non  vna*  inimici-r*rrnw' 

tias  nobifcum  immortales  fibi  duxerit  efle  fufcipiendas.  Non  miniis 

de  Sociecate  quam  de  Paulo  dictum  arbitrere  :   TEgo  emm  oflendam  tlli,  Att.?, 

quanta  oporteat  eum  pro  nomine  meo  pati.  Deus  bone!  quot  impetiti  calum- 

Q  2,  niis? 


j.Corint. 


BulUtium 
Societat. 
pag-74- 


Vellicant 
maledicn 


124  IMAGO    PRIMI    SifcCVLI    S  O  C.    IESV. 

niis  ?  quoc  lacefliti  iniuriis  ?  qnotlibcllis  vexati  ?  quot  lacerati  linguis? 
quot  Itylis  confixi  fumus?  in  conuiuus  rodunt,  in  cnculis  vellicanr; 
ludificantur  domi  ,  calumniantur  foris ;  palam  inuido,  clam  maledico 
dentc  carpunr;  profperis  rebus  noftris  dolent,  aduerlis  frtancur,  rui- 
nis  exultant.  Quidquid  vfpiam  deprauatarum  doctrmaium  in  luccm 
typis  extruditur ,  quidquid  in  rebus  fidei  peruerfum  iuxra  ac  controuer- 
fum  difputatur  m  fcholis ,  quidquid  voce  publica  declamatur  in  fnggc- 
ftis;  id  omne  contumcliis  &c  conuitiis  aduerfus  Societatcm  confperfum 
eft;  vclut  aut  inficetum  futurum  fit  omrie  mendacium,  quod  non  hoc 
fale  fucrit  conditum,  aut  fine  ratione  ac  fundamento  alTertum,quod  ab 
Iiis  contra  nos  obtrecTationibus  pondus  aflenfionemque  fuam  non  ac- 
ceperit.  Omnium  certe  inimicorum  fidei  tela  fic  in  nos  contorquen- 
tur,  quafi  finctitatis  ac  Religionis  Catholicaz  integricas  m  noftra  vnius 
Ordinis  incolumitate  fka  fit:  quo  velut  robore  quodam  publicac  falu- 
tis  conuulfo  arque  labefacTato  ( vt  illi  quidem  rariocinantur )  mox  ipfa 
fides,  pietas,  caerimoniae,  cultusquepriftinus,  euellipenicus  atque  exltir- 
pari  nullo  negotio  pofle  videantur.  Sed  hoc  quidem  beneficium  inter- 
pretamur,  cum,  vt  dixi,  in  laude  ponamus,  improbis  difplicuilfe.  In- 
terim  alienatione  iftaveftra  vtimur,  hxretici,  contra  impias  &nefarias 
molitionesquibus  veritatem  impugnatis;  tantoque  maiore  impetu  af- 
furgimus  in  defenfionemomnium  ,  quanto  magis  vni  impctimur:  ad 
maledicfta  &  probra,  quas  ore  fpurco  in  nos  ingeritis ,  tardi,  imo  fegnes; 
ad  iniurias  veio  ab  Ecclefia  propulfandas  prompri,  alacres,  expediti. 
Quo  in  certamine,  vti  &  in  rationibus  vita:  noftrae  Inftitutique  vni- 
ueriis ,  id  &  praz  oculis  habemus,&  pra:  nobis  ferimus ,  nequid  diuer- 
fum ,  nedum  pugnans  aut  alienum  ab  exemplo  Ducis  noftri  feciffe  vi- 
deamur.  Siquidem  vnum  hoc  certum  nobis  perfuafumque  eft,vta 
Deo  ad  Societatemfilij  eius  vocati,  huic  dumtaxat  mereamus,  huiustan- 
tummodo  figna  profcquamur,  hunc  vnum  in  otio  ac  puluere,domi 
miliciarque,  cerrifTimum  omnis  viitutis  &  fanctitatis  exemplar  imite- 
mur.  Ha?c  &  vocationis  noftrx  finis ,  &  appellationis  cauffa,  &  perfe- 
cTionis  denique  fumma  eft  :  cui  quemadmodum  a  maioribus  noftris 
fatisfactum  fit,  fi  honorificentiflimo  Pij  IV.  teftimonio  comprobare 
voluero,nefcio  profe&6,ampliorefne  inuidiae  inimicitias  timere  ab  ob- 
trectatouibus ,  quam  imitationis  fructum  a  nobis  ipfis  fperare  debea- 
mus.  Augebat  ille  minimam  hanc  Societatem  ciim  fauore  fuo,  tuni 
ornamentis  atque  immunitatibus  innumeris :  quxnetemere  autfor- 
tuito  in  indignos ,  fed  bene  de  Republica  Chriftiana  meritos,  congef- 
fitTe  videretur,beneuolentix  rationem  fux  orbi  Catholico  veibis  hifce 
teftatam  etfevoluit:  Ghti  ficut nomen  Sociorum  Iesv  affumpferunt ;  tta 
opere ,  doclrina  ^r  exempUs  Dominum  noflrum  Iesvm  Christvm  imitari 
(gr  eius  <ves~ligia  fequi  nituntur.  Quidquamne  dici  potuit  autadexpli- 
candam  nomenclationis  noftrx  intelligentiam  manifeftius?aut  ad  re- 
tundendam  hoftium  calumniampotentius?  autadOrdinis  noftri  lau- 
dem  fplendoremqueamplificandum  gloriofius?  aut  ad  xmulationem 
imitationemque  Christi  inanimis  noftris  excirandam  vehementius? 
Vellem  equidem ,  maledici  ifti  calumniatores,  cum  publicis  declama- 

tionibus 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  12$ 
tionibns  &  fcriptis,  famamnedicamanpopularemauram,  ex  nominis 
noitri  vellicatione  aucupantur ,  dimilla  tantiiper  calumniandi  libidine, 
aiiumptaque  rationetamhoc  ad  fe  referant,  fibique  dictum  exiftiment, 
cjiuim  &  audiunt  &  intclligunt,  fummo  Dei  in  terris  Vicario  placuiife.  y°0„atlftx. 
Quid  enim?  licuit  per  Apoftolicam  Sedem  Franciicis  duobus  eximia 
fanclitate  viris,  vni  Minorum  ,  Minimorum  alteri ,  nomen,adimpri- 
mendam  alciiis  allectatorum  (uorum  animis  iubmiflionis  virtutem,vel- 
utproprium  vfurpare,  qub  firmius  fibi  perfuaderent ,  tanto  ipfos  mo- 
deftiores  in  omni  vita  efle  oportere,  quanto  fua  ipfi  compellacione  con- 
uinci  pollent  manifeftius  moribus  fuis  officioque  defuille,  nifi  fe  mino- 
res,  minimofque  omnium  cxhibuiflent.  Licuit  prxcellentibus  Magnas 
Matris  cultoribus,  eiufdem  Pontificis  au6toritate,  Seruitis  vocari;  vt 
nifivocabulumexternamcjue  mentirifpeciem  aliud  agendo  vellent,Ma- 
fianaz  feruitutis  tam  nobilis,  tamque  liberaz,  numquam  immemores 
eflent.  Licuit  codemiure  Sanclimonialibus  quibuldam, non  Macrum 
ant  Sororum,  quo  fere  reliqua:  notantur,  fed  Angelicarum  titulum 
fibi  vindicarej  vt  beatarum  mentium  nitorem  atque  caftimoniam  armu- 
landam  iibi  efle  repetitis  identidem  appellationibus  commonerentur: 
Ignacio  Sociifque  eius  virio  vertetur,  fi  ex  nomine  diuinicus  Ordini  fuo 
conccilb  ardtiore  quodam  vinculo  obligari  fe  fateantur ,  ad  Ducis  fui 
I  e  s  v  ,  cuius  efle  fe  focios  numquam  non  volunt  meminifle,  veftigia 
preflius  conftantiufque  profequenda  ?  At  Societatis  I  e  s  v  nomen  com- 
mune  eft  Chriftianis  omnibus.  Redte  equidem.  Et  fociis  I  e  s  v  vocari 
licet  cunctis  qui  in  nomine  Domini  Ies  v  faiutaribus  aquis  abluti  fu-  A<a.  ty, 
mus.  Belle  profectb.  Et  eiufdem  Societatis  dignatione  ad  fequendum 
I  es  v  m  prouocari  nos  excitaricjue  manifeftum  eft.  Enimuero  fapien- 
tcr.Verum  &  Minorum  &  Mmimorum  &  Seruitarum  &  Angelicarum 
nomen,refqueipfa  communis  eftChriftianis  vel  omnibus,  vel  certe 
opcimis;  numigitur  infolentias  idcirco,  temeritatis ,  arrogantias  arguen- 
dt  funt  homines  fanctiflimi,  qui  initincti  diuinitus,Pontificis  Summi  fi 
non  iuflu  fortaflis  aut  confilio,  auctoritate  certe  atque  approbatione, 
quod  publici  iuris  fuit,  peculiaris  cuiufdam  ofhcij  praxipuique  obfe- 
qiiij  profeflione,  vclut  accepci  beneficij  fufceptarque  vltro  obligationis 
memoria,ad  fetranftulerunt  ?  Vocentur  fane  Socictates  I  e  s  v  quotquot 
orbe  toto  ccetus  exfiftunt  bonorum;  non  inficiamur,ncque  inuidemus. 
Exciccntur  etiam  huius  nominis  recordacione  ad  inftituendam  vi- 
tam  Saluatoris  quam  fimillimam  ;  gratulabimur  profecto ,  atque 
etiam  laudabimus.  nemo  fit  qui  prxclarilTima  heroicarum  eius  vir- 
tutum  exempla  non  ad  fe  quoque  perrinere  exiftimet ;  optime  me 
herculeacdiuine.  Vtinamquidem  omnes  itafentiant,  planeque  id  fi- 
bi  non  perfuadcant  modo,  fed  etiam  agant  atque  efficiant!  At  fi  Sc 
Dci  voluntate,  &  Apoftolicx  Sedis  gratia,  Ignatius  fibi  fuifque  pre- 
cipuam  quamdam  ex  hac  notione  imponendam  efle  neceflitatcm  iudi- 
cauit  hoc  propius  militiam  I  e  s  v  viitutcfque  eius  inomni  vita  fequen- 
di,  qu6  cum  nomine  ipfo ,  quod  gerimus ,  connexa  indiilblubilius  at- 
que  coniunctapcrpetuam  quamdam  animis  obiiciunt  ipeciem  memo- 
riamque  muneris  noftri  fcmpitemam ;  quid,amabo ,  excogitauit  arro- 

Q  3  gantcr? 


126  IMAGO  PRIMI  SifcCVLl  SOC.    IESV. 

ganter?  quid  infolenter, fuperbe,  contumaciter  inuenit?  quid  a  Religio- 

fa  fummiflione  alienum  ?  imo,  quid  non  cum  ratione ,  confilio ,  pru- 

dentia,  pietatis  perfe&ionifque  ftudio    coniun&iflimum  vfurpauit? 

mmrfi-   socjetatjs  Ies  v  vocabulo  nuncupamur:  magna,  excellens,  &iupra 

meritum  omne  appellatio.  fatemur  equidem  mgenue.  At,  per  Deum 

ejuiejlfor-  immortalem  ,  quid  hoc  tandem  aliud  eft  quam  Imperatoris  I  e  s  v  fo- 

tuercer-    cjQS^  contUDernaleSjCommilitones  efle  nos  oportere?  quid  nifi  ad  labo- 

res  arrumnafque  generose  perpetiendas ,  ad  fortitcr  aduerfa  omnia  fupe- 

fftbltsv  randa,  ad  crucem  animose  1  es  v  duce atque  aufpice ferendam  vocari? 

quid  hifi  fub  imperiis  I  e  s  v  pro  falute  proximorum  ftipendia  facere? 

fub  fionis  I  e  s  v  contra  vitiorum  ac  mferorum  phalanges  militare  ?  fub 

Iesv  aufpiciis  fanguinem  vitamque  diuinse  gloria:  deuouere?  Quis 

fub  hoc  Duce  timidus  aut  ignauus  audeat  comparere  ?  Etenim  fi,  vti 

in  ceteris  fere  rebus  omnibus,  ita  in  bello  nihil  a:que  milites  excitare 

folet  ad  res  pra:clare  fortiterque  gerendas,  ac  claritas  Ducis,  exempli- 

que  propofiticum  fpelaudis  &c  praemij  amplitudo^quo  animi  robore, 

Ducefor-  qua  conftantia,  quamagnitudine  prsditoseile  conuenit,  qui  Duceglo- 

tiflim:      riamur  omnium,  quotquot  anteaclis  retro  fa:culis  exftiterunt,  aut  fu- 

turis  porro  exftituri  funt,  prudentiflimo ,  fortiflimo,  praftantiilimo? 

cuius  in  re  militari  maior  laus  eife  poteft  atque  dignitas  ?  cuius  in  bello 

contra  tartareos   hoftes  fufcipiendo  par  fapientia  atque  confilium? 

cuius  in  adminiftrando  pra:ftantior  virtus  ac  fortitudo?  quis  pradiis  ex- 

ejui  na-    ercitatior  j  vic~t.oriis  clarior  ?  triumphis  celebrior  ?  Non  adolefcentiam 

jcens  vt-   .j^  ^^  ^  iuuentutem,  quod  de  Alexandro  &  Pompeio  litterae  pro- 

diderunt;  non  virilis  a:tatis  robur,  vt  plerique  feliciflimi  Imperatores; 

fed  infantiam  a  pugnis  vi&oriifque  aufpicatus  eft.  veterrimum  teterri- 

d&monem;  mumque  Orci  ferpentem  non  fabulofus  in  cunis  Hercules  adultera  fa- 

tus,  fed  verior  Dei  foboles  Virgine-matre  progenitus,  primo  fui  ortu 

nafcendique  initio  elifit ,  afflixit,  protriuit.  Vixdum  lucem  hanc  mor- 

talibus  communem  adfpexerat ,  cum  aeterni  Patris  imperium ,  olim  ad 

ifa.  8.1.      fe  prophetica  voce  delatum  ,  Velociterjpolia  detrabe,  citb  prxdare }  occu- 

pandum  vincendi  celeritate  ratus ,  vna  cum  nominis  a  fe  fufcepti  ap- 

pellatione  bellum  orfus  eft,  mox  exitio  hoftibus ,  nobis  faluti  pra:fidio- 

Ibidcm  j.    que  futurum.  Vocanomen  euts ,  Accelera  fjolia  detrahere  :  Fcflina prtedari. 

Jduia  antequam  fciat  puer  njocare  patremfuum  &  rnatrem  fuam ,  auferetur 

fortitudo  Damafct ,  &  fpolia  Samarne  ,coramrege  Affyriorum.  Obluctaba- 

tur  vaferrimus  callidiflimusque  draco  confuetis  tallendi  artibus :  oppo- 

fuit  fallacia:  praeftigiifque  cius  diuina:  fapientia:  confilium,  cui  pro- 

iob  j.  i  j.    prium  ac  folcnne  eft  apprehendere  ftpientes  in  ajlutia  eorum.  Contendebat 

iqb  4i. i4.   robore  ac  poteftate,  qui  fibifaclm  videbatur  <-vt  neminem  timeret :  in- 

iob  14.  "■  fregit  in  ipla  carnis  noftra:  imbecillitate  vires  illius ,  &  detraxit  fortem 

iob  j.  i?-    infortitudme  fua  tenellus  infans:  cuius  (ifortitudo  qutcritur^  robufliffimu* 

tB.  Exultabat  manubiis,fpoliis,tropa:is  cum  plurimis,tumnobiliihmis, 

tanto  ad  interitum  generis  noftri  ferocior,  quanto  fucceflu  ipfo  bello- 

Apoc.  s.  i.   rum  euentuque  elatior  j  exiuit  obuiam  *vincms  mt  njinceret :  ftitit  au- 

meriens     daciam furentis,  fuperbiamque  vita:  deuotione  compreflit,omni  Codro 

Deciifque  gloriofior.  Infolefcebat  triumphis ,  ncc  iam  annis  aut  luftris 

prcdo 


LIBER   PRIMVS.    SOCIETAS    NASCENS.        127 
prxdo  laureatus ,  fed  diebus,  imo  hbris  fingulis  pompas  fnas  palmafis 
latro  numerabat:  momento  compefcuit  iaCtantiam  ,  (gr  exjfoliansprin-  Coiof.i.ij. 
cipatus  &  potcftates  ,  traduxit  confdenter ,  palam  triumphans  illos  injemet- 
ipfo.  Quid,  quod  cum  mbfte  ipja  ihfefifque ,  qux  duo  a  nemine  viola-  morum  & 
n  vmqnam  ,nedum  vmci  potuere,  congrcllus,  vtraque  feliciflimc  ex-  mf'rH*mi 
pugnauit,  expugnatadiripuit,  difepta  in  ordinem  poteftatemcjue  fuam, 
maxima  hominum  lxdtia,  AiigelorUm  gratulatione,dxmonum  ludta, 
terrore,  admiratione,  redegit?  Ero  mors  tua,6  mors,  morfns  tuus  eroinferne.  ofecij.i*; 
Incrcdibilia  quidcm  ifta  furit  noftris  fenfibus,  fupraque  naturam  ;  exci- 
tant  tamen  neicio  quo  modo  in  nobis  commemoratione  ipfa  prouo- 
cantque  non  tantum  diuinorum  eius  operum,qux  imitari  non  poliu- 
mus,  admirationem  ac  vcnerationem  ,  verum  etiam  virtutum  lllius, 
quas  allequi  vtcumque  nitcndo  faseft,defiderium  atque  xmulationem. 
Etenim  fiatftimatio  aucloritafque  Ducis  militum  animos  incitarefo-  IftCm^s 

i  iri  r  i-t    •  •  a  •  ,         •  .m.  r  JequcndMt 

lct  ad  ialutem  iuam  m  diicnmcn  pro  vita  atque  mcolumitate  lllius  oi- 
ferendamj  fi  confilium  atque  in  rebus  difficillimis  fapicntia ,  fi  vfus  pe- 
ntiaque  rei  militaris,  fi  animi  magnitudo ,  Ci  prxliorum  fortiter  felici- 
tercjue  geftorum  gloria,  fi  triumphorum  numerus  ac  fplendor  legio- 
nes  ipias  cxcitarc  iolent  ad  quxuis  pericula  pro  tuenda  communi  fa- 
lutc,  priuataque  Impcratoris  vita  ac  libcrtate  ,  contcmnenda ;  quis  no- 
ftrum  tam  ofhcij  nominiique  fuiimmemorerit,  qui  tanti  Ducis  tam- 
cjue  augufti,  iii  quo  hxc  omnia  fumma  nacli  fumus,  non  dico  igno- 
miniose  figna  deiercre,  fcd  dcgeneris  animi  turpitudine  gloriam  audeat 
inquinare?  quis,  niii  Duci  iuo  perducllis ,  non  animum  colliget?  nonyTlEsv 
vires  acuet?  non  vimomnem  potentiamcjue  explicabit,  ad  prxclariffi-  «»#'«  dli 
ma  eiusveftigia  perglorum  &  ignobilitatem ,  per  infamiam  e^  bonam  fa-  i.cor.s.s. 
mam ,  per  cruciatus,  vulnera  mortemcjue  ipiam  acerbiifimam  confe- 
ctanda?  Pudcatprofectonominis,  qucm  imitatioriis  piget :  nequeenim 
focium  militemve  I  e  s  v  fas  eft  appellari  eum,qui  fub  Imperatorc  tam 
forti  tamquc  magnanimo  putauerit  ignauo  fibi  atque  otiofo  eifelicere. 
Veniat  in  mentcm,  oro,  vox  illa  Ducis  nortri  inter  portremas  eius  no- 
bilitlima,  qua  fenonvnius  dumtaxat  iubmiilionis,  fcd  omnium  pul-  idenim 
cherrimarum  virtutum  exemplum  militibus  fuis,  ad  excitandam  in  eo-  voluit, 
rum  animis  xmulationem,propofuit:  Excmplum  dcdi  njobis ,  ijt,quem-  ioan.13.11, 
admodum  ego  feci  njobis,  ita  ($r  njosfaciatis.  Condere  teftamentum  ani- 
mus  crat  poftridie  morituro.  quas  tabulas  fcribcret?  quid  quibus  he- 
reditatis  diftribuerct?  quid  omnium  prxterquam  paupertatis  indigus 
lc^aret?  Annxum  Senccam  ruptis  mox  venis  intcriturum  ,  cum  prohi-  faeitusi.jj; 

1  \  v  1      1        •     /1  r  1  •  -i       r    A"»al. 

bitus  a tyranno efiet  tabulas  mitituere,  conuerfum  ad  amicos,quibuf- 
cum  iucunde  vixerat,  dixiile  fcrunt,  quando  per  Cxfaris  imperium 
aliud  iam  agi  nec  licerct,ncque  quod  lcgarct  fuppctcrct,  imaginem  fe 
iis  vitx  fux,  quam  nullus  ingrati  difcipuli  furot  &  crudelitas  crcptura 
elTcnt,  hercditatis  loco  relinquere.  Non  fuit  hxc  profccto ,  fi  rccie  di- 
ctum  expendimus,  hifi  inanis  quxdam  Philofophi  illius  ortentatio,  ar- 
rogantixquam  virtutis,  qua  fe  prxditum  videri  optabat ,  fimilior.  Vc-  imapntm 
rior  omnino  germaniorque  honeftatis  fpccies  illa,  quam  finctiore  iurc  ™tafi* 
adnos  dcuolutam,vkima  Ducis  noftri  inltitutione  vcluthereditaiium   * 

quod-i 


quam  ex~ 
frejfit  A- 
foflolw, 

i.  Cor.4.16. 
&  11.  1. 

(jal.4.19. 
Ephcf.5.1. 


128  IMAGO   PRIMI    S^CVLI  SOC.   IESV. 

quoddam  pignus .iChristo  accepimus, imaginem nempe virtutum 
eius,memoriamque  vitas  fempiternam.  Hxc  intuenda  nobis  atque  am- 
plecTcnda  fcmpcr  •  haec  tamquam  militare  fymbolum  circumferenda 
eftj  hac  ad  iniuriarum  perpefsionem,manfue'tudinem  ,  benignitatem, 
reliquarumcjue  virtutum  exercitationem  exftimulandi  fumus ;  hac  ad 
tuendae  Veritatis  Fideique  Catholicx  propagandae  ftudium  excitandi; 
hac  ad  exemplum  militiaz  eius  ajmulationemque  accendendij  hac  ad 
implacabile  cum  vitiis  odium,  perpetuumque  cum  hoftibus  diuinas 
gloria;  bcllum  fufcipiendum  inflammandi.Haec  nimirum  illa  eft,quam 
Gentium  Apoftolus  &  in  ieipfo  exprefsit ,  &  imitandam  omnibus  qui 
I  e  s  v  caftra  fequuntur ,  commendauit.  Deum  immortalem  !  quot  ille 
quibufve  fententiis  id  agit,  vt  Imperatori  noftro  quam  fimillimi  cffi- 
ciamur?  nunc  Coiinthiis  inculcat  femel  iterumve:  Imitatores  mei  eftote, 
ficutffi  ego  Christi.  mod6  Galatis  fcnfu  afFectuque  charitatis  tenerri- 
mo: Fikoli  mei,qtios  iterum parturio,donec  formetur  Christvs  in  vobis.  tum 
EphcCiis:  Efiote  ergo  imitatores  Dei,ficutfilij  cbarijfimi.la.mvcx6  illud  ad  Ro- 

Rom.8.1?.  manos  quo  pondere  &z  efficientia  diuinas  rationis:  Nam  quos  pwficiuit }($r 
prxdefiinauit conformes  fieri  imaginis  Filijfimtquzm  elegante  appofitaque  fi- 

Rom.ij.ij.  niilitudinc.SVcwf  in  die  honefle  ambulemus \pon  in  comejfiitionibus  &  ebnetati- 
btis ,  non  in  cubilibm  &  impudicitiis ,  non  in  contentione  (djr  amulatione  :  fied 
induimint^Dominum  Ie  svm  Christvm  ?  Nam  quid  hoc  tandem  almd 
eft  Christvm  indui,  quam  virtute,  moribus  vitaxjue  eius  excmplo 
ita  penitus  circumueftiri  ac  tegi,  vt  non  iam  animo  fpiritucjue  noftro 
vegetari  ac  viuere,  fed  mente  ac  ratione  quadam  fublimioTe,ad  expri- 
mendam  immortalem  diuinitatis  in  mortali  corpore  fimilitudinem 
videamur.  An  non,vt  Chryfoftomus  olim  dixitjwmo  indutm id effie  <-vi- 
detur ,  quod  indutm  eHl  Stola  muliebri  virum  indue,  feminam 
putes;  hanc  virili  toga  fi  veftiueris,maremarbitrabere:rufticuminpur-r 
pura,regem;  hunc  in  lacerna,rufticum  interprctabimur.  quo  quis  cultti 
atque  amictu  incetTerit,  hoc  vel  eiTe  vel  videri  vellc  profitebitur.  Mun- 
di  oblecTamenta  fi  quidem  mente  induimus ,  quid  nifi  mundus  ?  fi  car- 
nis  illecebras  turpefquc  voluptates,  quid  nifi  caro  ?  fi  fpeciem  virtutis  <Sc 
honeftatis,  quid  nifi  virtus  honeftafque?  fi  denique  Christi  Impe- 
ratoris  noftri  mores ac vitam ,  quid  nifi  Christvs  ipfc  quadam 
viuendi  fimilitudinc  efficiemur?  An  fortc  iniuria  temercque  Paulus, 
poftquam  Christvm  induerat ,  gloriatus  eft  ?  Christo  confi- 
xus  fium  cruci :  Viuo  autem ,  iam  non  ego,  <-uiuit  vero  in  me  C  h  R  I  s  t  v  s. 
Magnum  profecto  quid  a  nobis,  atque  admiratione  dignum,  exigic 
ifta  comparatio:  quam  quidem  fi  eodem  fenfu  atque  animo  percipe- 

tmulam  remus ,  quo  perccpiiTe  alias  magttum  illud  Africae  lumen  Auguftinum 
fAHs~  accephnus;  quanta,  Superi !  mox  in  omni  vitas  genere  mutatio  ?  quanta 
conuerfio animorum? quanta  morum  emendatio per  vniuerfam  Remp. 
Chnftianam  ?  quantum  in  nobis  ipfis  perfectionis  fanctitatisque  ftu- 
dium  exfifterct?  Oblatum  fortuito  facrarum  Litterarum  volumencuni 
ignotx  vocis  admonitu  cxplicuilfet,  primoque  obtutu  Apoftoli  Chri- 

lib.s.conf.  stvm  indui  cohortantis  vcrba  legiflet,  Nec  <-ultra,  inquit,  <~volui  legere, 
nec  ojjits  erat.  Quid  enim?  an  quia  libitum  hacTenus  fuit  improbo  cer- 

tamine 


Hom.  ij 
in  Epift. 


Gal. 

10. 


cap.  vlt. 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  120 
tamine  cum  Deo  Opt.  Max.  concra  rationem  per  furamura  fcelus  31- 
micare,  licebiteciam  in  pofterum?Iuuithactenus  ftudia  vulgi  mouere 
&retinere,  odiis  iniuftaque  conrencione  efteruefcere,  genio  m  popinis 
indulgere,  ditfluere  deliciis ,  mimos  falcariondque  impudicas  fpectare 
in  cheacris,  perno6tareinfornicibus,  pergrarcariinluftnsj  corpus  libidi- 
mbus,  animum  fceleribus,  cerram  flagiciis  conraminare;  num  &pla- 
cere  eadem  pofthac  pocerunc?  Video  Imperacorem  meum  Iesvm  m- 
ducum  ignominia  &  concempcu ;  numquid  honores  aurxcjue  popu- 
laris  vencos  captabo ?  cerno  fanctimonix  modeftixque  velo  circumda- 
tuiiij  numquid  proculcata  pudicitia  vitx  curpicudinem  adamabo? 
animaduerco  pacis  toga ,  charitatis  purpura,  paupercacis  pallio,toro 
denique  viccucum  pulcherrimarum  &  prxftantifsimarum  amietu  ve- 
ftitura  &  condecoratum  $  numquid  odia,  diicordias,  inimicitias,furo- 
rem,  amentiam,  auariciam ,  fcelus  omne  flagitiumque  tam  excmplis 
eius  contraria,  tara  aduerfancia  moribus,  tam  glorix  nominique  iniu- 
ria,tam  confiliis  rationique  intefta,  tam  faluti  noftrx  pern.icioia  con- 
fectabor?  Ducem  fobrium,vigilantem,  laboriofum,miles  otio,fomno, 
vino  deditus  fcpultufque  comitabor?  Apage  hanc  a  militia  Christi 
I  e  s  v  ignominiam  :  procul  illa  macula  ,  peftis  ac  pernicies ,  lifdera 
arrais,  iifdem  belli  infignibus , eddem  quo  Dux  meus  militix  cultu 
prxeuntem  fequar  ad  cercamen,  contendam  ad  victoriam  ,  ad  trium- 
phum  adfpirabo.  Vellem  equidem,  Auditores,  hxreret  animis,  atque  nosimitari 
etiam  mencibus  infixa  noftns  federct,  ifta  ram  illuftris  camque  diuina  debemif' 
cum  Pauli  Christvm  indui  iubencis  comparatio,  tum  Auguftini  secundb 
eumdem  induere  fatagentis  commentatio:  quamquam  hoc  ambigen-  propter 
di  quis  locus  reliquus  elfe  poteft  apud  eos  dicenri,  quibus  cum  propen-  JJ^ 
fIonefua,cum  lcgibus  infticucoque  maiorum,  vica  omms  in  diuino  tum, 
amore,  qui  femper  parens  atqueaudtor  fimilitudinis  exftitic,  confu- 
menda  eft?  Infidebic  enimuero  atque  infculpca  eriampermanebic  non 
ad  memoriam  cancum  prxtenti  temporis,  fed  adexemplum  pofterita- 
tis  fempiternura.  Cumenim  experientia  vfuque  ipfo  conftet ,  tum  de- 
mum  milites  virorum  forcium  in  acie  ofhcio  fungi ,  cura  ad  corporum 
m  periculis  fociecacem  animorura  quoque  cum  Imperatore  confen- 
fioacccflerit;  quid  tamvtile,  tam  ncceflarium,  tam  gloriofum  rebus 
Ordiniqucnoftro  vniuerfo?  quid  ad  excitandum  in  nobis  xmulandi 
ftudium  efficacius  fingianimo  poreft,  quain  Iesv  amor  arque  dilectio?  qui  imi~ 
Dubiranti  olimde  aflectu  Sulamicidis  fua?,  vifum  fuit  tcftandx  verita-  ';lt}doPr°- 

t  r  ■  ....  .  batHri 

ti  vnicum  hoc  iignum  requircre,  vitx  lmitationem.  Pone  me ,  luquit  Cant  8  ( 
Sponfus,  Vt  fgnaculum  fuper  cor  tuum,  njt  fignaculum  fuper  brachium  tutim: 
fjmafortis  efl  nrt  mors  dileciw ,  durafcut  infernus  ,tmulatio. Agedum  fidem 
tuam,  Sponfa  ,  tuum,  inquam  ,  erga  me  aftectum  acque  amorem.  qua 
racione  me  abs  ce  diligi  tcftabere  ?  qtiibus  docebis  argumenris  ?  quibus 
exemplis  comprobabis?  Aclionum  mearum  cum  tuis,  Sponfe  mi,  fi- 
militudine;  quantum  te  diligo,  tantum  fcilicet  effingam  arque  imita- 
bor.Bellehercule:  nam  illa  quidera  morum  meorum  effigies,  vitseque 
fpecies,  ica  vultui  animoque  tuo  imprirrienda  eft,  vt  cerni  foris  inter- 
nofcicjueab  omnibus  manifcftopoflit.  Igitur  {mfrimera  mihip  Jppnfjb 

R.  quaf 


130  IMAGO    PRIMI   SJECVLl   SOC.   IESV. 

Guiiieimns    quafi  fignaculo ,  per  amorem  mihi  fortiter  adhxrendo ,  njt  a  me  quafi  fignacuU 

Ddrinm  m  firmam  acapias 3  ffl  mcam  fubtili  exprejfone  Jimilitudmem  trahas.  Quanta 

Canr,        fuerit  imprejfw  amoris ,  tanta  ertt  e^  expreffo fimihtudims  $  quanto  mihi  for- 

tiusper  amorem  inhaferis ,  tanto  mihi  per  luflitiam  (3*7"  puritatcm  fimihor  eris; 

quanto  te  mihi  imprejjensfortius,  tanto  ego  C  H  R  l  s  t  v  s  in  te  formabor  exprcf 

Jiits.  Nimirum  kiuicem  refpondent,  panbuique  vel  minuuntur  detri- 

mentis,  vel  incrcmentis  augentur,  vt  annuli  impreifa,iignic]ue  exprefla 

in  cera  efhgies,  ita  C  h  r  i  s  t  i  amor  atque  imitatio:  fi  remifent  llle, 

hanc  quoque  debilitari  ac  languefcere-,  fi  vires  ccperit,  iftum  corrobo- 

rari  atque  confirmari  pariternecclk  eft.  Et  fane  fi  magintudinem  diui- 

ni  erga  nos  amoris,  naturx  noftra?,cui  copulatus  elr,  iocietate  metimur, 

riiii.  i.7.     qua  in  fimilitudinem  hominum  faclits  eft,  ($r  habitu  inuentus  ^ut  homo;  quo 

officij  genere ,  qua  voluntatis  fignificatione  certius  manifeftiufcjue  di- 

leclionem  teftificabimur ,  quam  mutua  viciflim  &  accurata  lineamen- 

vt  liqaet    torum  vitas  cius  morumque  in  animis  noftris  expreila  imagine  ?  Iam 

txemplvi    ver0)  f]  &  plerique  mortalium  ,  vel  naturx  inftin&u ,  vel  certa  ratione 

atque  confiiio,  vel  etiam  turpi  quadam  minimeque  honefta  leuis  animi 

aflentatione,  vtrumquehoc  amandi  &  imitandi  ftudium  tanta  inter  fe 

cohxfionccolligaiTe  intelleximus,  vt  corporum  etiam  deformitates  vi- 

tiacjue  animorum  (  ne  qua  parte  amoribus  fuis  diflimiles  effent)  imitan- 

da  duxerint;  qua  nos  alacritate  &  contentione  ferri  par  eft  ad  abfolutif- 

fimum  numeiis  omnibus  Imperatoris   noftri  exemplar  imitandum  ? 

Alexandri  Proceres  ftipatorefque  inflexam  eius  in  humeros  ceruicem 

expreflere:  putida  illa  quidem,  attamenex  afrectu  ergaRegem  fuum, 

quemea  inclinatio  deformabat ,  fufcepta  jcmulatio.  Perfarum  Satrapx 

aquilinum  olim  nafum  exoptarunt;  eoque,fi  cui  obtigiilet,  velut  ma- 

gno  quodam  Deorum  immortaliumbeneficio  fibi  gratulan  foliti  funt, 

etfi  ridiculo  voto  &  gratulatione,  certiflimo  tarrien  amoris  erga  Cy- 

rum  Principem  fuum,  qui  eodemnoratus  erat,argumento.  Quid,  quod 

Ariftotelis  gibbum  atmulatores  difcipuli ,  incuruatione  dorfi ,  vt  pote- 

rant,  expreiferunt?  quod  Hercules,Sardanapalus,  aliique  complures  mu- 

Jierum  amonbus  impliciti,  vtquam  proximead  illarum  fexum  acce- 

derent,  muliebrem  omnem  mundum  cultumque  vfque  ad  ftolam, 

theriftrum,  acum  &  colum  ad  lanificium  afliimpferunt  ?  quod  ^Egyptij 

lippitudinem,  claudicationem,  totius  corporis  nurationem  atque  incon- 

ftantiam  ( quibus  quid  effe poteft  in  hominum  corporibus  ineptius?) 

Regum  quos  deperibant  exemplo  imitati  funt?  Sed,vt  ridicula  funt  ifta, 

ita  illud  profeclo  vel  ob  fummum  animi  candorem  cum  laude  coniun- 

Chron.Min.  dtum,  quod  Annales  Minorum  de  Ioanne  quodam  columbina:  fimpli- 

x.cap.ij.   cjtaris  viromemorixprodiderunt:  quod  Francifci  parentis  fui  fanctif- 

fimi,  quem  tenerrimo  amore  complexus  erat,  non  tantum  actiones  om- 

nes  geftufque,  fed  inflexiones  etiam  ac  nutus  cculorum  in  pretio  habe- 

ret,  cumfedente  confidere,  cum  ftante  confiltere,  cum  deambulante 

progredi,  cum  iacente  decumbere,  cum  dormiente  quiefcere,cum  oran- 

te  fupplicare,  cum  laborante  defatigari;  quin  &  cum  tufliente,  fternu- 

tante,  fpuente,  eafdem  exonerantis  fe  naturx  fiue  conuulfiones  fiue  de- 

ftillationes,quamproximepoiTetexprimere  confueuiife.  Tanti  femper 

amalfe 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS     NASCENS.       131 

amaflefuit,  vt  quas  ames  imirere,  &  ex  altemtrius  praefentia  alterum 

etiam  exititiQe  certo  affirmari  conuincique  poflit.  Nosigitur,quibus  &  nobuk 

peculiari  quodam  Rcligionis  Nominiicjue  aucToramento,  quo  infighi-  fornorf 

■  r  ■  1  \  ■       ,-r  1         r  \  •  1   •  mcumbu. 

ti  111111119,  maior  quxdam,  quam  quaj  lueile  vulgo  folet ,  mcumbit  ne- 
ceflitas  Iesvm  Ducem  noftrum  amandi,  vitaque  &  moribus  expri- 
mendij  quo  ftudio  ac  contentione ,  quod  in  omni  eius  vita  prarftantif- 
fimum  eft,  imitabimur?  quibus  animis  laborum  omnium  periculo- 
rumque  focietatem  expetemus  ?  qua  fide  atque  integritate  per  omnes 
huraanae  vita:  varietates ,  per  fecunda  atque  aduerfa  ,per  arma  mfittia,  vt  t.Cor.<?.7, 
ait  Apoftolus,  ddextris  ($r  a  fintfiris,ip\:xcuntcm  fequemur?  qua  forcitu- 
dine  ac  conftantia  falutem  noftram  pro  gloria  eius  atque  animarum 
incolumitate  alTerenda  in  difcrimen  offeremus  ?  vllane  corporum  in- 
commoda  retardabunt?  annnorum  txdia  fatigabunt  ?  inuidorum  la- 
befacTabunt  calumnix  ?  hoftium  minae  commouebunt  ?  labores  pro- 
fternent?  pericula  profligabunt  ?  Recordamini,  obfecro,  prarclaram 
illam  omnique  fceculorum  memoria  digniflimam  fancTiflTimi  Antifti- 
tis  Malachia;  fententiam :  quem  cum  intentum  operi,  periculofo  qui- 
dem,  fed  ad  promouendam  Dei  gloriam  mire  accommodato ,  mortis 
infamixque  propofito  metu  deterrere  fui  a  fufcepto  munere  niterentur; 
Sintte,fratres,  inquit,  fintte  me  imitari  Magifirum  meum :  fine  caufd  fum  s;  *erMr-  >'& 
Cimfiianus,fiC  hristvm  nonfequor.  Dicam  hoc,  Auditores  ,  quanta  lachi*.' 
poitum  vocis  laterumque  contentione,  vt  ab  omnibus  exaudiar :  StHe  quiiefitit* 
caufa  lefmta:  fumus,fi  I  E  s  v  M  non  fequimur.   Merito  defeme  militias  dicimm\ 
virtutifque  arguimur,  fi  tanti  nomims  profeflioni  non  refpondemus ,  fi 
huic  Duci  fada  confiliaque  noftra  non  probamus.  Subeunda  fe  ofTert 
pro  I  E  s  v  nomine  ignominia:  contumelia3,calumnia?,  maledicTa  lon^o 
examine  proponuntur :  inimicitix,  labores,  pericula  cingunt  vndique 
&c  circumuallant :  verfantur  ob  oculos  carceres,  compedes,  fupplicia, 
mors  ipfa ,  cum  acerbiflima  immanitate  diriflimifque  cruciatibus  con- 
iuncTa.  Expertis  loquor :  quotidiana;  funt  iftas  nobis  pro  diuina  gloria 
fufcipienda:  dimicariones ,  aflidua  pro  animarum  falute  cum  infide- 
lium  fcclere  atque  atrocitatc  certamina  amplecTenda.  Quid  agimus, 
commilitones?  an  referemus  a  conflicTu  pedem  ?  an  terga  vertemus  ?  an 
arma  proiiciemus  ignaui?  ancedemus  difficultatibus  ?  vincemurtardiis? 
fuccumbemus  iniuriis?  fidem  focij,  fignaaucTorati,  milites  Ducemde- 
feremus?  Simte  nos,  y/»tfe,inquam,  Imperatorem  nofirum  imitari :  fine  cauf 
fd  lefuitce  fumus,fi  Iesvm  nonfequtmur.  Qux  vero  vel  timidiratis  in 
hoc  genere  excufatio,  vel  focordias  defidiarve  defenfio  nobis  relicTa  eft,  «dhoc  vo- 
fi  a  pra?ceptis  inftitutifque  maiorum  deaeneres.tam  excelfo  prxclaro-  CMty  vt 

'        t-a       •  n  vt         •  '   •'  •       J-  1-  •  If.SVM 

quc  Duci  noftro,  Nomimque  eius,  turpitudincm  aliquam  inuramus?  faxamnr. 
cum  prarfertim  in  hoc,tefte  Apoftolorum  VnnciDC,vocati  fimus,quta(^r  i.pet.z.iw 
Christvs  paffus  efipro  nobts,noh\s  relinquens  cxemplnm  vt  fcquamur 
Vefitgtaetus?  Quid  tandem  exiftimabimus  ?  diflimilem  nobis  ab  ipfnis 
veftigiis  femitam,  diuerfimque  vita:  conditionem  obuenitTe  ?  vt  ille  in 
fole,  nos  in  vmbra  j  ille  in  puluerc,  nos  in  otio;  ille  in  rebus  afpcris,  nos 
in  oblecTamentis  vitam  tranfigamus  ?  Nolite,  per  Dcum  immortalem, 
cogitationcs  veftras  ad  tantam  indiguitatem  abiicere  :  alia  prorfus  legc 

R  7.  aucTQ- 


Hift. 


132  IMAGO  PRIMI    S^CVLI   SOC.   IESV. 

auctorati,  alio  ficramcnto  obftricti,  aliis  prxceptis  imbuti  atque  infti- 
tuti  fumus:  pcr  aduerfa,  per  incommoda,  per  aipcra,  per  molcfta  fen- 
fibus,  per  naturx  noftrx  contrana  ftudia,  per  veltigia  denique  (  vt  cun- 
cta  vcrbo  compledtar )  Christi  I  e  s  v  Ducis  noftn  incedendum 
nobiscft.  Atdirficiles  lftx  vix  funt ,  duraque  imperia.  Quidquairme 
igitur  amantibus  poteft  eilc  difficile  ?  quidquamne  durum  militibus, 
quod  excmplo  pniis  perfecerit  Imperator,  quain  verbo  iuflerit  ?  Wen- 
ccilaum  Bohemix  Rcgem  ,  illuftri  fanctitatis  fama  confpicuum ,  mo- 
hcnm!'  D°  numenta  teftnntur,  cum  pro  more  intempefta  nocte  perfrigidaque  hie- 
me  colcndi  Numinis  cauifa  templa  obirct,  e  Proceribus  Podininum 
qucmpiam  fupplicationis  comitcm  adfciuiiVe:  prxibat  ipfe  per  faxa  ge- 
lu  hornda,  pcr  humum  niuibus  brumaque  obfitam  ,  per  cxli  inclemen- 
tiam  ventis  ac  fngonbus  infeftam ,  capite  pcdibufque  nudis ,  vix  tenui 
prxcinctustunica,lacernaquecoopeitus;hicvero  Scythicis  pellibus  to- 
toque  tegmine  Sarmatarum  aduerfus  frigora  munitus.  producuntur 
preces,  extrahiturambitusatquefupplicatioi  algere  fenfim,  tumtreme- 
re,  mox  rigere,  demum  manus  pedeiquead  ciendum  calorem  fupplo- 
dere  Podininus.  Id  vero  cum  e  ftrepitu  percepiifet  Wenceflaus,  mora: 
frigorifcjue  impatientem  blande  compellare  ,  cohortaricjue  vt  perfeue- 
raret.  Ille  contra,  neque  prccan  fe  diutius ,  neque  pedibus  infiftere ,  ne- 
dum  inambulare  poile.  Igitur  vt  animum  virefque  fubiiceret  deficienti, 
Qux  a  prxcunte  me,  inquit  Rex,  impnmuntur  veftigia,  tu  identidem 
preme  atque  infifte  Podinine,&  fine  dubio  perftabis.  quod  cum  ille non 
fegniter  prxftititTet,  fuoque  pede  prxcedentis  veftigia  tereret ,  confeftim 
frigus  abfcedere,  remittere  tremor ,  corpus  vniuerfum  non  incalefcere 
folum,fed  inflammari  ccepit;  vt  non  iam  tardo  difficilique  incetTu  Re- 
gemponefequi,fedexpeditoatque  incitato  greifu  prxuertere  fe  poffe 
confideret.  Itine  vcro?hos  animos  roburque  Podinino  dedere  Wen- 
ceflai  veftigia,  vt  itinere  frigidifiimo  caleret  ?  liunc  vigorem  membris, 
has  animofaces  fubiecere,  vt  Regem  non  tam  xquis  paflibus  fubfequi 
quain  anteuertere  videretur  ?  Nos  autem  quo  tandem  animo  erimus, 
quibus  tanto  celfiora  fanctioraque  propofita  funt  Ies  v  Ducis  noftri 
fectanda  vcftigia?  num  ad  ingentes  illos  diuinx  charitatis  ignes,quibus 
fuccenfa  funt  atque  inflammata ,  torpentes  ac  ftupentes  obrigebimus? 
numfegnes,  ignaui,  queribundi,  dinacultates  itinerum  perhorrefce- 
mus  ?  num  fi  quatempora  periculofa  inciderint,  fi  laboriofa  fe  obtule- 
rint  certamina,  ficum  frigore,  inedia,  aliifquehumanx  vitx  mifenis  6c 
calamitatibus,  fi  cum  animi  noftri  cupiditatibus  ac  perturbationibus, 
fi  cum  ceteris  depugnandum  fuerit,  num,  inquam ,  imperia  Ducis 
afpernabimur?  pauidi  confiftemus?  aut  in  fugam  latebrafque  nos  con- 
iiciemus?  antetubas  victi?  anteaciem  fufi?  ante  prxlium  dimicatio- 
nemque  proftrati?  Qux,  malum!  hxc  inertia  focordiaque  ?  quod  dede- 
cus?  quod  probrum?  qux  labes?  quis  hoc  xquis  oculis  afpicerc,  quis  fer- 
rc  patienti  ac  remiffo  animo  queat  a  I  e  s  v  Sociis?  in  caftris  I  e  s  v  ?  fub 
Duce  fignifque  I  e  s  v?    Quaproptcr  vt  extremum  aliquid  rcperiat  ora- 
tio,  vos  etiam  atque  ctiam  obteftor,  Auditores,  per  religionem  vitxque 
fanclimoniairijad  quam  olim  fingulari  Dci  bcneficio  vocati,per  facram 

mili- 


LIBER  PRIMVS.  SdCIETAS  NASCENS.  t3J 
militiam  cui  adfcripti ,  per  facramenti  fidem,  quaobftricti  Deoque  de- 
uoci  fumus,  vt  Imperatorem  ac  Ducem  veftrum,  in  quamcumque  par- 
tem  figna  conuerterit ,  ereclo  excelfoque  animo  fequamini.  Nulla  con- 
terreat  aduerfariorum  vis  atque  poteftas,  m\\\x  frangant  inuidorum  cri- 
minationcs ,  nulla  deijciant  vitae  incommoda,  nulla  mortis  pericula 
eruciatusque  difturbent.  Nolite,  obfecro,  maiorum  veftrorum  laudes 
tanto  labore  &  virtute  partas  otio  ignauiaque  veftra  obterere;  nolite  tot 
illuftriumanimarum,  quasDeo  procreatori  fuo  alTeruerunt,  frudum 
atque  tropa:a  inertia  veftra  prodigere:  nolitetot  tamque  illuftres  vi&o- 
nas,  vbiuis  gentium  tam  copiofo  fudore  fanguineque  emptas ,  degeneris 
animi  probro  contaminare.  Excitare  profecto  vos  debet  atque  incen- 
dere  tum  Ignatij  Ducis  veftri  fumma  virtus  atque  religio,  tum  primo- 
mm  Patrum ,  in  promouenda  diuina  gloria  ftudium  atque  contentio. 
Quotilli  labores,  quot  incommoda,  quot  pericula  ,  pro  Deo  anima- 
rumque  falute  fufceperunt,  exhauferunt,  exantlarunt?  quam  forti  mi- 
nimeque  perturbato  animo  Ducem  Iesvm  fecuti ,  omnem  eius  vi- 
xx  rationem  exercitationemque  virtutum  imitati  funt  ?  quam  ve- 
ram  germanamque  Sociorum  I  e  s  v  effigiem  in  fe  ipfis  expreffam 
nobis  reliquerunt  ?  Horum  veftigiis  infiftendum  omnino  vobis  eft,  Au- 
ditores :  horum  exemplo  ad  procurandam  animorum  falutem  niten- 
dum  :  horum  imitatione  fequendus  effingendufque  peromnem  vitam 
Dux  nofter  &  Imperator  Ies  vs.  Id  a  vobis  iure  fuo  poftulat  fides  veftra 
quam  aftrinxiftis ,  id  militia  cui  nomen  dediftis ,  id  facramentum  quo 
(popondiftis  non  defuturos  vos  Chriftianae  Reipublicaf ,  id  Ordinis 
Nominisque  veftri  pra^clara  &  ad  inuidiam  excellens  compellatio ,  id 
Dux  vefter  cui  meretis ,  quem  colitis ,  quem  amatis  j  id  Deus  ter  Opti- 
mus  Maximus  ,perquem  njocxii  eHu  in  Societatem  Filij  ems  Iesv  Chri-  «•c«.i.j. 
sti  T>omim  nojiri. 

O  R  A  T  I  O      QJV  I  N  T  A. 

Dc  ^cttrocinio  D.Virginis}  Sr  fclicitpcte  Societatis,  qztod 
fub  cim  fingulari  fit  tntclk. 

DVos  effe,  quos  inter  cadorum  terrarumque  imperium  domina- 
tu  licet  impare,  diuifum  eft,  qui  illa  tum  bonitatis  amplitudine 
pollcant,  tum  poteftatis  excellant  magnitudine,  vtnihil  eis  defit,  nec 
facultatis  vt  poflint,  nec  bonitatis  vt  velint,homines  omnes  diuinis  opi-  Iesvs  & 
buscumulare,  Dei  videlicet  Filium  &  Matreuv,  non  tantum  diuina  M^*a 
oracula  proclamant;  verum  etiam  exquifita  illa ,  quibus  totum  genus  p/„m 
humanum  complexi  funt  beneficia ,  omni  pame  farculorum  memoria,  fnfidia. 
vbique  terrarum  promulgarunt.   Quapropter  fi  quis  hos  duos,  quo- 
rum  nutu  publica  generis  humani  falus  nititur ,  poflit  obfequiis  adeo 
ilbi  demereri,  vt  alterum  habeat  in  bonis  comparandis  fautorem,  alte- 
ram  in  malis  propulfandis  adiutricem  •,  enimuero  tot  eum  tantiscjue 
pracfidiis  muniri  neceffe  eft ,  vt  nihil  fperarc  pofiit,  velad  animi  tran- 
quillitatem  pra;fentius ,  vel  ad  felicitatem  optabilius ,  vel  denique  ad 

R  3  artcr- 


134  IMAGO    PRIMl    SjECVLI    SOC    IESV. 

acternam  falutcm  confequendam  (ecurius.  Non  hoc  obfcurum  fuit 
Ignatio  ,  vbie  densa  veteris  vita:  caligine  &c  ca:ca  nocte  produ&us  ad 
diuina:  gratiae  lucem  diemque ,  oculos  aperuit.  Vt  enim  erat  alta  qua- 
dam  mente  prarditus,  cum  exaucToratus  iam  profano  bello,fubCHRi- 
sto  Imperatore,  pradia  noua  pra:liaturus,  ccepit  merere,  cumque  ani- 
mum  induxilfct,  non  arcis  vnius  Pampiloncnfis  angulo,  vcl  vrbis  mce- 
nibus,  vel  prouinciaz  limitibus,  mends  fuae  amplitudinem  circumfcri- 
bere  ;  fed  in  omnium  narionum  ac  populorum  commcrcium  fefe  cf- 
fundere,  illudcjue  capaciflimum  rerum  excelfarum  pedTus  in  rotius  hu- 
mani  generis  falutem  longe  lateque  explicare-,  nihil  illi  potins  fuit, 
quamduo  harc  fubfidia,  fini  fuo  confcquendo  pernecelTaria,  omni  tum 
corporis  tum  animi  contentione  comparare. 

Atque  vt  omittamde  illius  in  Christvm  fingulari  affeclu  dicendo 
commemorare,eum,fecundumDei  Filium,DeiMatrem  fingulari  femper 
amore  complexum  fuifle,  hunc  eius  amorem  filios  eius  a  parcnte  non 
degeneresin  fe  transfufum  habuiife-,  Deiparam  quoque  viciflim,  '& 
Ignatium, &  illius  filios  infuam  fidem  ac  clientelam  iufcepiife,  atque 
adeo  Ignatij  familiam  non  Iesv  tantum  Societatcm  ,  verum  &  Ma-  . 
riae  Sodalitatem,  &efle  &  dici  debere  ;  confilium  eft  hac  oratione, 
qua  potero  breuitate ,  demonftrare.  Hoc  tamen,  priusquam  dicendi 
curriculum  ingrediar,  vobis  perfuadeatis  velim,  hac  in  caufsa ,  pietatis 
potius  quam  cloquentise,  hiftoria:  quam  orationis,  amoris  denique 
quam  ingenij  partes  ameelTe  fufceptas.  Itaque  fiauthumihus,autpref- 
fius,  aut  fuccinclius  egero,quam  vel  materia:  grauitas,  vel  caulfa:  digni- 
tas ,  vel  perfona:  amplitudo  poftulat;  peto  a  vobis,  vt  tantum  orario- 
ni  mea:concedatis,  quamum  &  modefta:  pietati ,  &  concifa:  hiftoria:, 
&  vehementi  amori  concedendum  exiftimabitis. 

Vt  autem  idem  ipfe  fit  mihi  principium  dicendi,  qui  fuit  Auctor 
igtiatljaf-  huius  Ordinis  inftituendi ,  Ignatius,  vbi  primum  cxlefti  claffico  ad 
BFirlf-  facram  Christi  militiam  aduocatus  fuit  ;  iam  indeinclytus  ille  bel- 
nem.  lator  tanto  in  Virginem-matrem  ferri  amore  ccepir,  tantam  rerum  fua- 
rum  fpem  atque  tutelam  in  hac  veluti  arce  collocare,  ram  fingulares 
eiufdem  Matris  inter  plurimas  aerumnas  atque  miferias  (  fi  vltro  pro 
Christo  fufceptaincommoda  his  nominibus  appellarefas  eft)  exper- 
tus  eftfauores,  vt  non  aliam  ob  cauflam  natum  hiiiVe  putes  Ignatium, 
quam  vtDeus  immortalis,  quantum  heroica  in  Mariam  fiducia  con- 
iuncta  cum  nobili  in  Christvm  amore  poflit,toti  terrarum  orbi, 
velut  in  ampliflimo  theatro,  fpectandum  proponeret.  Enimuero  cum 
iam  deliberatum  fuiflet  Ignatio,  fuperioris  a:tatis  errores  noua  infti- 
tuendasvita:  ratione  corrigere,  totumque  penitus  fe  reducere-,  non  peto 
quid  prius,  fed  quid  aliud  fecit,  quam  Deiparam,  in  rebus  dubiis  vt 
confilium,  in  arduis  vt  robur,  in  aduerfis  vt  conftantiam  ,  in  defperatis 
vtopem  pra:beret,fupplicibus  precibus  implorare?  Vixenimilluftrium 
in  Ecclefia  DeiHeroum  celeberrima  facinora  lecTirauerat ,  vix  fubierat 
animum,  prasftantiflimos  quofque,ex  iis  quos  le^erat,  a:mulari;  ciim, 
accenfus  precandi  ftudio,  intempefta  no&e  defilit  eleclo,  totoque 
animo  corporeque  proftratus  ante  auguftiflimam  Deipara:  effigiem, 

feruen- 


LIBERPRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  I35 
feruentes  &c  humili  mixtas  fiducia  preces  efFundit:  exoratique  Numinis 
augurium  mox  agnofcit.  Etenim  Ignatiofermonesplenos  magni  pon-  /?»**** 
dens  atque  momenti  in  illo  fuo  arcano  receflu  cum  Dei  Matre  confe-  fJ/J^",. 
rente,ecce  tibi  ingenti  motu  concutitur  terras  folum,totadomus  de-  tedomns 
repente  contremiicit ,  vaftique  ftrepitus  tumultu  feneftra  fracta  diflilit. trem>ttt- 
Ecquod  omen ,  cuius  rei  pra:fagium  fuiffe,  quid  portendille  lllamtre- 
pidantium  asdium  concuflionem  autumatis  ?  Credo  equidem  non  du- 
bia  conieCtura  rem  confecuturum,  qui  dixerit  illo  nutantis  domus 
infolito  motu ,  ac  ruentis  feneftra:  tremore ,  Deiparam  tacito  quafi  va- 
ticinio  pra:dicere  voluiflq  hunc  fuum ,  qucm  fibi  decuriauerat,  Filij  fui 
armigerum,  quam  primumfuosin  aciem  educturus  eflet,  fignumque 
ad  pugnam  daturus,  hoftesomnes  iuratosDei,  EcclefkT  inimicos,  ac 
nefanda:  perduellionis  figniferos  ingenti  terrore  concufliirum,  ruitura 
inanium  Deorum  fimulacra  ,  confringcndas  profanas  aras ,  collapfura 
barbarorum  fana  ,  daemonum  caftella  expugnanda;  denique,  quocum- 
que  victricibus  plantis  incefliirus  eflct,  illic  fub  eius  pedibus  totam  in- 
ferorum  regionem  ab  imis  fedibus  tremore  conquaflandam.  adeoho- 
ftibus  fuis  iam  tum,  priufquam  folenni  facramento,  fuprcmo  Impera- 
tori  auctoratus  eflet,  formidandum  fecerat  illa  mulier,  quaz  ternbilis  elt 
vt  caftrorum  acies  ordinata.  Sed  videte,  quemadmodum  hunc,  quem 
elegerat  vt  eflet  Chriftiani  exercitus  contra  milites  a  principc  tenebra- 
rum  le&os  primipilus,  armarit.  Credo  vos  non  ignorare,  quod  Plutar- 
chus  de  Sulla  litterarum  monumentis  confignauit.  Huic  paulo  ante, 
quam  tumultuofa  illa  ciuilis  pugna:  procclla  per  totam  Italiam  deto- 
nuit,  dormienti  de  noete  Bellona  paludata  &  ferox ,  faruam  in  capite  iu- 
bam  quatiens  apparuit ,  eique  tenificum  acferale  fulmen  porrexit,  no- 
minatim  recenfens  fingulos  illius  hoftes ,  iubens  eo  fulmine  illos  ferire: 
quo  &  illi  vclut  icti,  cadere  videbantur.  Hac  fpe  fultus,  in  hoftes  fe  ex- 
pcdiuitj  &  vno  veluti  aeftu  fortunae,ac  torrente  victoriarum  ,  totam  Ita- 
liam  inundauit.  Portentum  non  abfimile  Imperatori  noftro,  priuf-  ignatm 
quam  fagatus  fortia  Domini  bella  in  ferocientes  Ecclefix  hoftes  fub/ji*m'f*f 
Virginis  aufpiciis  gefturus  in  campum  prodiret,  euenit.  Vt  enim  ^wWx"^0^*16, 
de  nodc  Bellona,  italgnatio  in  ipsa  peruigilatione  nocturna  inuicta 
illa  bellatrix  Maria,  auguftoac  ficro  quodam  horrore  confpicua, 
fpectabilem  fefe  exhibuit-,  eique  prsebuit,  non  fulmen,  fed  ipfum  ful- 
minum  fabricatorem  Filium  fuum,  infantili  fpecieamabilem,  fedme- 
tuenda  maieftate  hoftibus  terribilem:  de  quo  magnificein  fuis  metris 
coronatus  Vates :  Tu  tembilis  es,  &  quis  rejiftet  tibi  ?  &  tu  Ignati  hoc  pfaim.7j. 
fulmine  armatus  terribilis  es,  quis  refiftet  tibi  ?  Videor  mihi  Lutherum 
intueri,turbinem  illumac  tempeftatem  Ecclefia:,  furentemaudacia,  pe- 
item  Germania:  nefarie  molientcm,Chriftianis  omnibusferrumflam- 
masque  minitantem,  ad  confpectum  noftri  Imperatoris  diuinis  armis 
muniti,  abiccta  turpiter  parma  ,  fugientem.  Cerno  animolgnatium 
bellatrices  fuas  copias  in  arenaexplicantem,  inuicto  fuorum  cxercitu, 
velut  quadrato  agmine,  vbique  gradientem,  per  medios  hoftium  cu- 
neos  gloriose  penetrantem,  &  victoriis  fuis  terrarum  vltima  complc- 
ctentem.  Verfatur  mihi  ante  oculos  fulminatrix  illa  Ignatij  legio;  quar, 

Virgi- 


136  IMAGO    PRIMI    SjECVLI   SOC.    IESV. 

Virginis  ductu  ac  bcneficio,  per  calcaras  dasmonum  ccruiccs,  pcrom- 
hium  feciariorum  rurmas  generofoMarteconcifas,per  illa  nefanda  ratv 
tarorum  monftra  atquc  portenra,  Lurhcros,  Caluinos ,  Suinglios,  Bcv 
zas,  Melanchthones,  aliofque  fexcentos,vicirix  vehitur  ac  fcrtur  rnum- 
fcactar.?.  phatrix.  Quis  ergo  refiftet  llli  fic  armaro  ?  Exibtt  ijtfulgur  taculum  f/.v.r, 
inquit  facer  Vatcs:  itacx  Ignatiana  dextra,  velut  ex  intcnto  arcu  mifhlc 
tclum,  velut  cx  contenta  balifta  ingens  faxum,  velut  ecolhfis  nubibus 
excuiTum  fulmenj  ira,  inquam,  hoc  rutilumac  flammeum  Iesv  nomen 
indebacchantes  impunehoftes,  euibrabitur.  Vtautem  adiilud  rcueitar, 
quod  vnum  mihi  in  hac  omni  oranone  ert  propofitum-,  quid  aliud 
tam  eximio  in  Ducem  noftrum  beneficio  Deipara  fignificare  vohur, 
quam  tantd  antc  eius  mihtes  prxmonere,  huius  deuorxFilio  fuolegio- 
nisfore  fe  femper  Parronam,  fibique  fecundum  Deum  vic-torias,  ma- 
nubias,  adoreas  ,  laureas  atque  triumphos  adfcnbi  debere ;  nec  aliunde 
cxleftia  nobis  fperanda  prxfidia ,  nifi  ab  ipsa,  cuius  nos  Deus  rurelx 
voluitefiecommiflbs?  Prodibar  lam  ex  fuo  arcano  conclaui,  magnifi- 
co  excelfoque  animo  rorum  fe  ad  Dei  gloriam  ac  hominum  falutem 
explicaturus  Ignarius  >•  &:  non  gradu ,  fed  curfu  feftinans  ad  iacrx  mili- 
tix  tirocinium,  iter  in  Montem  Serrarum  intendit ,  apud  eamdem  Vir- 
ginem  pugnx  pofiturus  rudimenra,  a  qua  pugnandi  confilia  ceperar. 
Ad  montem  illumfumma  atque  antiquiffima  rcligione  cclebrem  klc 
conferebat  Ignatius ,  in  quo  eft  facra  Deiparx  xdes,  in  xde  ftatua  plu- 
rimis  beneficiis  in  calamitofos  denuatis,  ac  illuftnbus  fupra  naturam 
.prodigiis  nobilirata.  Ne  aurem  ad  Parthenicum  illud  fanum  profanus 
ipfe  venirct,  vtqueVirginis  facraiium  caftus  intraret;  hoc  eodcm  in  iti- 
nere  votofe  (quod  Deiparxprofuo  in  eam  peculiariftudionominarini 
obtulit )  perpetux  caftitatis  obftdnxit:  &  quafi  Virgincm  nouo  fibi 
obligaflet  beneficio,  illa  vicillim,  ne  in  illius  eflet  xrc,  dcuoto  fibi  clien- 
ti  exilla  die,  ad  vltimum  vfque  fpirimm,  excellentis  pudicitix,  intami- 
natxque  mcntis  &  corpoi  is  donum  cxlefti  benignirare  conceflit.  Ita  in 
lioc  mutuo  bene  merendi  cerramine  Maria  femper  rriumphabar, 
cum  ad  ipfam  vi&orix  laus,  ad  Ignatiumfructus  rediret.  Necobfoira 
clementillimx  Prxfidis  (  vt  fas  eft  interprctari)  cutela,  fubinde  capiris 
animique  difcrimen  euafit.  Adiunxerat  eunti  fe  comitem  Maurus  ho- 
mo  ( nondum  enim  illa  fentina  e  Tarraconenfi  Hifpania  omnino  eiecla 
erar )  qui  cum,  illato  fermone  dc  intaminata  Dei  Matre,din  impie  peme- 
gaflet  cam  a  partu  Virginem,  mox  fubditis  equo  calcaribus  inpagura 
proximum denexit,  aclgnatiumindignationeplenum  reliquit.  Exarse- 
refcilicetin  magnanimo  ftatim  Ignatij  peclore  excelfx  indolis  igniculi, 
fopiti  magis  quam  extincti.  humanarum  iraque  rationum  momcntis 
jtnatius  diuinaexaminanti ,  certum  fuit  iniuriam  ferro  protinus  abolere,  Tunc 
B.Virgmk  ipfehxcpro  Virgine,  hxc  in  Maurum,  hxccontrafc:  Vah  !  quidau- 
honorem     diuimus  ?  dubito,  magifne  execranda  fit  lingua  quxVirgincm  Isejfic. 

fcrro  tueri  .        '  &  .      -  i  c 

wtditatttr.  an  aures  quxlxdenrem  perceperunr.  Quid  agis,  lgnati?  pxne  lmpius 
factus  es  audiendo,  quid  dicam,xquo  animo  perferendo  ?  ergoiie  M  a- 
ria  impuraaudiet?  audier,  inquam,  Maria  impura  ,  &  quidem  au- 
diente  Ignatio?  hoc  atrox  fceltis  tam  lente  vindicalfe,  cft  Dei  vindicram 

iu 


LIBER  PRIMVS.  SOC  IET  A  S  K  ASCE  N  S.  13? 
in  fe  prouocaffe.  quid?  plufnepoterit  os  impudens  Mauri  ad  Virginis 
honorem  violandum,  quam  Ignatij  dextera  ad  propugnandum  ?  an 
forte  exau&orata  bello  manus  vt  imbellis  contemnitur?  itanevero? 
fciet,  fciet  Maurus  arma  Ignatium  non  deferiiifle,  fed  mutafle,  dum 
macula,  Virgini  incontaminatas  adfperfa,  eluetur  fanguine,  vel  ho- 
ftili, vel  meo.  Age,  Ignati,  hoc  ferro  piaculum  tolles ,  vel  feliciter  Vir- 
ginem  defendendo,  vel  fortiter  pro  Virgine  moriendo.  Perindeeft;  vbi 
6c  vinci  vidoria,  &  vincere  rriumphus  eft.  aggredere :  tua  interim  vel 
iuftitia,  6  Virgo,  cauflam  bonam  refpiciet,  velclementiafaciet.  Dixit. 
nec  mora:  homo  ad  defendendam  Dei  Matrem  fortiter  audax,  &  pie 
iracundus,  cum  iam  illi  pro  ratione  impetus  eflet,confiliumab  etienm 
mutuatur  anceps,  ac,nifi  Virginis  id  caufsa  feciflet,  pxne  temerariuin; 
in  ambi^uo  curarum  tumultu,  eo  capto  confilio,  vt,fi  mula,  cui  infide- 
bat,  femitam  ,  quam  tenuerat  Maurus,  iniret,  intelligeret  facrilegum  il- 
lum  haud  dubie  pugione  confodiendum.Mox  igittir  laxatis  habenisiu- 
mentumcurfuifuo  permittit,atque  ita  dubiam  ac  lubricam  velutifortis 
aleam  fufpenfus  exfpectat,  &confilio  certo  incertum  euentum.  Vbi  ad 
viardiuortium  ventum  eft;  extemploiumentum,  licet  in  confpedu  pa- 
gus,  magisque  tritus  inuitaret  callis ;  tamen  in  alteram  fe  partem,  qua? 
ad  Montem  Serratum  flectebat,  immifit.  Sic  Mauro  cxdcs  adempta, 
cxdis  cura  Ignatio.  Morarer  lubenter  in  hoc  tramite,  figeremcjue  tro- 
phxum  huic  Marianx  iniuria;  vltori,  ad  pofteritatis  memoriam  illu- 
ftre;  nifi  Ignatius,  qui  huic  vni  rei  maxime  intentus  erat,  vt  primum 
hocin  Deiparam  ftudium  nouo  femper  amoris  vinceret  argumento, 
reluuofi  curfus  celeritate  meam  in  dicendo  tarditatem  anteuerteret,co- 
geretque  me  feftinare,  vt  quodipfe  citiflimis  paflibus  fere  fuperauit 
montis  iugum ,  idem  oratione  mea*  propere  confcendam.  Ignatius,  tgnatitu 
fuperato  montis  vertice,  nobileillud  Deipara:  domicilium,religione  M°ntern 
auguftum,  facro  plenus  horrore,  ac  fubmifsa  animi  reuerentia  ingref-  jZtft"™ 
fus;  eaipsano&e,  cui  feftus  Angelica:  Salutationis  dies  illuxerar,  per-/^*«©«- 
uisilante  aram  Virginis  excubias  edt.  Nunc,  fi  verum  eft  illud  Py-  Par£COf>- 
thagora:  pronuntiatum,  ahtim  animum  heri  mtrantibus  templum, 
Deorumcjue  fimulacra  e  vicino  cernentibus;  quem  animum  ftiifle  pu- 
tatis  Ignatio,  ftanti  ad  publicam  illam  felicitatis  aram,  cernenti  e  vici- 
no  illud  plenum  amabili  maieftate  ac  religione  Virginis  fimulacrum, 
qua:  tot  peftes  exftinxit,  tela  intenta  proborum  ceruicibus  repulit,  mu- 
crones  ab  innocentium  iugulis  reiecit,tot  mortuos  a  funercexcitauit;  tot 
ca*cis  lumen,  furdis  aures,  rationem  amentibus,  mutis  orationem  red- 
didicf  Hic  Ignatium  carleftis  potentia,  in  venas  ac  medullas  intimas  de- 
lapfa,  agitarc:  hic  ipfe,fubalterius  pugnaturusaqtiilis,  fefe  exarmare,  & 
ad  Virgmisarame  tholo  anathemagladium  acpugioncm,emeritxmi- 
litias  fymbola,  quibus  mttndo  meruerat ,  noua:  militix  candidatus,  fuf. 
pendere.  Sed  quid  agis,Ignati  ?  tu  iam  arma  proijcis,  cum  paflim  Dei 
hoftes  inEcclefiamcommtincm  matrem  impie  armantur  ?  Illifagoin- 
duti  figna  explicant,  aquilas  attollunt,  trophasa  figunt,  triumphos  me- 
ditantur:  tu  imbellisex  arcnaftigis,  &inconclauete  abdis  ?  tu  in  vm- 
bra,  illi  in  folc;  tu  in  facra  aede,  illi  in  Martio  puluere  •  tu  precibus,  illi 

S  pradiis 


133  1MAG0   PiUtal   $£CVLt   SOC,    IESV. 

prceliis  vacant.  Sed  ne  metuas,lgnati :  fortior  eft  inermis  virtus,  quarri 

armata  impietas.  numquam  magis  fuifti  occitpatus ,  quam  cum  hico- 

tiofus.  Ita  eft:  in  arcauo  illo  nocTis  otio^  publicum  mundi  agebat  ne- 

gotium:  in  priuatoillo  &  angufto  lare,  magnus  &excelfus  Ignatij  ani- 

mus,  quaquauerfum  terminos  porngit  orbis  terrarum,  vagabatur.  vna 

illa  qua  apud  Virginem  excubuit  notle,  multorumdierum, annorum 

Soactxs     ac  f;ccaloriim  0pl1s  moliebatur.   Attendite  nunc  paulifper  ad  ea  qux 

Strrlta '  fubijcio  5  &  hoc  fecretum  cum  Dei  Genitrice,  in  lllius  arde,  ea  nocTe  ha- 

concepta.    bitum  colloquium,  quafigradumatque  aditum  ad  cclfiflimum  illud 

Chriftiana:  perfecTionis,  in  quO  poftea  eminuit ,  faftigium ,  facTum  in- 

telligetis.  Etenimhic  inDeiparam  arrtor  altiiTime  miitus  Ignatij  vifce- 

ribus,  indein  primos  eius  filios  manauitj  turri  in  aliosdilleminatus,tan- 

dem  in  pofteros  omnes,  ad  harc  vfque  tcmpora,fefe  diffudit.  Vixenim 

in  illo  pio  Montis  Serrati  feceffu,  Dei  Genitrix  cado  pepererat  Ignatium, 

cum  repcrtte  in  Ignatio  genuit  Societatem.   Sed  quo  loco,  quo  tempore 

eamnatamexiftimatis?  Certe  ii  lucem  eius  natalemtumloci  dignitate 

asftimare,  tumtemporis  celebritate  mctiri  velimus^eaduo  in  primis  ad 

laudem  Ignatianas  familias  magnifica,  ad  fplendorem  eius  illuftria,  ad 

decus  eximia,  ad  commendationem  praeclara,  &  ad  Ignatij  in  Deipa- 

ram  cultum  ,  amorem  ac  ftudium  arguendum  longe  efficacilTima  re- 

Soaetas     periemus.   Locus  eft,  Lutetiae  adiacens,  paulo  editior ,  ac  miti  clemen- 

*Da»«Z    tiquc  afcenfu,  dicTus  Mons  Martyrum.  in  cuius  vcrtice  delubrum  Dei- 

*«  Monte  parce  facrum,  non  potentix  magis  quam  mifericordix  fplendoreex  illa 

Martj/r»   yirgine,  qua: elecTa  eft  vt  fol,  euibrato  confpicuum ,  ab  exteris  omnibus 

oppido  celebratur.    In  hac  Parthenica  a:de,  ipfo  die  aiTumpts  in  cxlum 

Deipara:  facro,  Ignatius,  vna  cum  Xauerio ,  aliisque  ocTo  fociis,  decem 

omnino  numero,  faciente  P.  Fabro,  omnes  voto  perpetuarpaupertatis, 

elata  voce,  conceptaque  verborum  forma  k(c  Deo  obftrmgunt ;  rerum- 

que  humanarum  curis  omnibus  a  feprorfus  abiecTis ,  foli  Deo,  homi- 

humque  faluti  vacare  conftituunt :  ac  fubinde  finguli,  Fabri  manu,  cx- 

B.Virgoin  ]epj  CpU10  reficiuntur.   Ab  illo  die  celeberrimo  omnes  Deiparam  fibi 

SocutatU    Patronam  apud  Deumpra-cipuamadoptaruntj  &  poft  Socictatem  con- 

eletta.       ditam  eumdem  diem  quafi  primum  eius  natalem  fingulari  religione  ac 

veneratione  coluerunt:fuitcj-  idem  Societatis  Iesv  principium  nafcendi 

terris,  quod  Matri  Ies  v  fuit  initium  viuendi  in  cxlis.  Quare  fi  locum 

fpedesj  primafere  Societatis  cunabula  in  Monte  Martyrum,  interin- 

uicTorum  Chrifti  pugilum  exuuias ,  cruenta  trophara,  ac  fplendida 

triumphorum  monumenta,  locata  funtj  vt  vel  hinc  daretur  intelligi, 

Ignatij  Socios,  qui  in  eius,  quaz  ReginaMartyrum  eft,  funt  editi  facra- 

rio  ac  monte,debere  elTe  firma  fide,ftabili  pietate,  inconculsa  religionc. 

Hxc  fuere  rudimenta,hax  tirocinia,hxc  prima  non  plane  colluccntis, 

fed  micantis  velut  in  aurora,  Societatis  crepufcula :  qua:  inde  confecutis 

temporibus  kalix  terminos  quafi  cunabula  praztergrefla,grandioracce- 

pit  fignare  veftigia,  Alpesque  tran(Tcendens,multas  Prouincias  occupa- 

uit;  plurimisque  terrarum  fpatiis  difiuncTa,  quafi  quardam  fecunda 

propago,  (c(c  longe  lateque  cxplicauit,  ac  tandem  iifdem,  quibus  fol, 

gradibusperuafitorbem  vniuerfum.  Sed  non  minoribus  quam  Socie- 

tas, 


ms  conce* 
ptionem 


LIBER  PRIMVS*  SOClEtAS  NASCENS.  139 
tas,  etiam  SocietatisinVirginem-matrem  amor  auctus  eft  incremenris: 
&  li  vmquam  alias,  certe  in  amplilhmo  orbis  terrarum  confellii,  velut 
in  illuftri  theatro ,  m  Concilio  nimirum  Tridentino,  palam  fe  viden- 
dumpricbuit.  Ad  illum  auguitiflimum  ac  eruditiilimum  ccetum ,  plu- 
rimi  ex  omnibus  terrarum  regionibus  purpurati  Ecclcfiaz  Procercs  ac 
Patricij ,  f.icri  Senatns  Patres  confcripti ,  Antiftitcs ,  diuinarum  legum 
Interpretes,  &  Iudicis  magni  Vicarij ,  non  fecus  atque  ad  forum  &  cu- 
riam  fupremi  Iudicis,  gymnafium  cadeftis  fapientia:,  fcholam  Spiri- 
tus  fancti ,  vclut  ad  arcanum  Indigetum  Concilium,  maieftate  vene-» 
randum,  pompa  confpicuum,  opibus  fplendidum,prudentia  fuipicien- 
dum,  ipfo  Senatus  principe  prope  dimnum,  confluxerant.  lllic  cum  de  Lainim 
pnma-uo  difceptaretur  originis  peccato.&  immunitate  fanctiflima;  Ma-  '*  Conali° 

■       1  i  r  •         T»  T        1        t     ■    •     /  /i^  T rid-  im~ 

tns,ab  eodem  rogatus  lentcntiam  P.Iacobus  Lainius(qui  poltca  pnmus  maCuUra 
a  fancto  Ignatio  totius  Societatis  praefedfcuram  geflitj  primum  infiruue  B.  Frr. 
valctudmis  vfus  excufatione  (quod  grauiflime  quanana  laboraret)cum 
expofuiiVct,  non  pofle  fe  ficuti  maxime  optaret,  &c  argumenti  dignitas defeadit 
expofceret ,  perorare ;  tamen  pro  eo  quo  in  Deiparam  ferebatur  amore, 
fuggeflum  confcendit ,  indeque,  Virgine  imbecillo  corpori  fufficiente 
vircs,  tres  ipfis  dixit  horas,  pro  alVerenda  Virginis  immaculata  con- 
ceptione:  tot  produdis  fandtorum  Patrum  tcftimoniis,  tot  rationum 
exquifltarum  momentis,  ea  fententiarum  copia  &  grauitate;  vt  augu- 
ftiflima  illa  facrorum  Procerum  corona,qux  aureum  eloquentiae  flu- 
men,  quodex  facundo  ore,velut  e  torrente,  fuhdebatur,  auidifTimis  au- 
ribus  imbibebat,  putaretmon  hominem  aliquem  e  pulpito  verba  pro- 
ferre,  fed  Vatem  ca:lo  delapfum  e  tripode  oracula  fundere,  myftena 
cloqui,  decreta  pronuntiare.  Quare  grauiflimarum  rationum  pondere 
ita facrofancium  illumccctum  commouit,  conuicit,accendit,vt  vna- 
nimi  confenfu,  ad  illud  Seflionis  quinta:  deoriginis  peccato  decretum, 
difertis  verbis  adiecerit:  Non  efle  iuas  intentionis,  eo  decreto  beatam  8c 
immaculatam  Dei  Genitricem  comprehendere ,  fed  feruandas  efle  Six- 
ti  IV.  conftitutiones.  O  bene  impenfam  eloquentiam  dicam ,  an  fa- 
pientiam  e  cxlo  hauftam  !  quae  intemeratx  Virgini ,  Virgini  dico  ?  vir- 
^initati  potius  dixerim,  velmaculam  multorum  opinione  inuftam  de- 
leuit,  vel  certe  inurendam  (quod  par  eft  beneficium  )  impedmit.  Ita 
hucufque  manfit  Deipara,  Societate  patrocinante,  decernente  auguftif- 
fimoillo  Scnatu  orbis  Chriftiani ,  in  poiVefVione  fua:  intemeratas  inte- 
gritatis ;  e  qua  pasne  quorumdam  calculis  fuerat  exturbata;  cum  illam, 
non  tantum  nulhus  culpa?  vmquam  aucVorem  ( quod  Catholicus  nemo 
inficiatur)fed(quod  quidam  aiVerunt)  necheredem  quidem  aliquan- 
do  fuiiVe,Societas  vniuerfa  propugnauir.  Exinde  enim^  quafi  ex  illo 
publico  fuggeftu  fignodato,  confeftim  omnes  Ignatij  Socij  ad  arma 
concurrere,  calamis  domi,  foris  lingua,  in  templo  precibus,  in  fchola 
argumentis,in  exedra  concionibus,  contra  omnes  qui  vel  aperco  Mar- 
te  lllius  integritati  aduerfantur,  vel  occultis  cuniculis  ei  infidiantur,de- 
certarej  imrrfaculatae  Virginis  intacLam  illibatamque  conceptioncm 
cum  omni  deinceps  omnium  faxulorum  fecutura  pofteritate  conftan- 
tifVime  defenfuri. 

S  2,  Verum 


140  IMAGO    PRIMI    SJiGVLI    SOC.   IESV. 

Sscietas  Verum  enimucro  feftinanti  mihi  vnum  prope  exciderat,  quod: 

Bn     tamcn  fummum  poccft  adferre  pondus  ad  ltlud,  quod   raihi  pro- 

oinisad-    poficum  eft  maxime,  eonfirmandum  :  quo  vno  oftendit  Dci  Mater, 

minipat-.  non  tantum  Socictatcm  fuam  eile,  fed  fe  Socictatis :  nimirum  quod  tot 

tamquc  illuftres  fubfua  tutela  erectas  Congregationes ,  fuocjue  prxfi- 

dio  ccctas  acpatrocinio  munitas,  noftrorum  hominum  curae,  fidei  & 

adminiftrationi  voluerit  efle  commiflas.  Quas  Sodalitates  fi  omnium 

fere  Religioforum  Ordinum  fcminaria,  fi  lectiflima  Parthenicorum 

cliencium  ephebia,  fi  difeiplinarum  emporia,  fi  morum  palxftras,  fi 

denique  virtutum  omnium  ofticinas  appellauerit  quis ;  nx  llle ,  aptifli- 

mis  ticulis  cafdem  condecorabit.  Hic  tcnclli  Virginis-matris  filij,  eius 

gtemio  recepti,  ex  vberibus  illis  beaciiTimis  quafi  cum  Virginis  lacte, 

fuccum  & fanguinem  pietatis  imbibunt,  &  medullam  ipfam  virtutis 

exfugunt,  quam  deindciamadultiin  aliosdcriucnt.  Nunc  antcm  quid 

funt  aliud  mnocentes  illi  in  Sodalitate  Parthenica  pueri ,  nifi  magnas 

Matris,  quos  fouet,  Beniamini?  quid  dcinde  adolefcentes  iam  proue- 

ctiores,  nifi  eius,  quos  inftruit ,  ephebi  3  6c  pueri  honorarij  ?  quid  tum 

iuuenes ,  nifieius,  quos  defendit,  clientes  ?  quid  viri,nifi  eius ,  quos  ar- 

mat,  milites?  quid  alij  denique  Sacerdotio  imciati,  nifi  eius,  quos  con- 

fecratjAiitiftites?  Certeis  femet  in  illis  Congregationibus  in  Dei  Ge- 

nitricem  amor  &  ftudium,  totillic  impenduntur  ei  obfequia,  tantus 

vbique  terrarum  ad  eas  fit  concurfus,  vt  non  tam  ad  ccetum  Virgini 

facrum,  quam  ad  Virginem  ipfam  confluere  videantur.  Quid  nunc 

dicarn,  qua  vi  vocis,  quo  verborum  pondere,  quo  animi  ardore, 

quantain  vniuerfam  Societatem  I  e  s  v,  M  a  r  i  ae  fit  femperque  fue- 

rit  ad  eam  amandam  propenfio,  ad  promouendam  cura,  ad  defenden- 

dam  folicitudo,ftudiumdenique  adeamdem  tota  Europailluftrandam? 

Ampliora  funt  illa  dignitate,  maiora  nobilitate,  plura  multitudine, 

quam  vt  poflim  vel  pro  magnitudine  grauiter,  vel  pro  fplendore  magni- 

M  a  r  i  a  fic^  vel  pro  merito  digne  fatis  explicare.  Vnum  igitur,  quod  multorum 

fem"r»b      e^  ln^al'j  Deiparx  in  Filij  fui  Societatem ,  &  fuam  Sodalitatem,  amo- 

falhofo-    rem,  curam,  voluntatem  fatis  diferte  eloquetur,  quod,  tefte  Hierony- 

mt-   „      moPlato,  Sacerdoti  cuidamnoftroinfiiinisrclijionisacfandtimonia: 

L.t.deBono  .  \  t        .  »•     -     ■  n         •     r         \  1- 

ftat.  Rdig.  vno  (  cui  Martino  Guttero  nomen )  cuuimtus  monitrauit.  Is,  cum  aha 
ti?  H*  multa,  pra*fertim  de  Beata  Virgine,  ca;lefti  illuftratione  accepit,tum 
illud,  quod  ad  rei  quam  tractamus  argumentum  inprimis  pertinet.  Vi- 
dit  is  aliquando  illam  eximia  admodum  fpecie  ac  maieftate  fulgentem, 
vefte  in  aUguftam  latitudinem  explicata,  ac  fub  ea  Societatem  noftram 
vniuerfam  collcclam  contineri;  quam  llla  maternoafFectu  complecte- 
rctur,  eoque  quafi  charitatis  tegumento  confouerct.  O  propugnaculum 
fecuriflimum,  quo  totius  Societatis  falus  atque  incolumitas  continctur! 
6  munimentum  ita  folidum,  vt  mouerijita  ftabile,vt  quatij  ira  firmum, 
vc  euerti  omnium  hoftium  machinis ,  baliiHs,  vineis ,  arietibus  non 
pofTit!  Olim  ciim  Perfarum  quifpiam  defuorum  milicum  multitudine 
gloriatus ,  his  verbis  fe  ia&aret,  Crasfolcm  obfcurabimtts  .fkgvttis 3  feftiue 
Grascus  quidam,  Gmdeo,  inquit :  fic  cmm  in  vmbrd  meluts  frAnibimur. 
hoc  merito  dixcnt  Societas,  magnificentiflimo  Parthenica?  toga:  cono- 

peo 


LIBER    PRIMVS*    SOCIETAS    NASCENS.       141 

pco  obumbrata :  fecure  fine  periculo,  fortiter  fine  metu ,  feliciter  fine 

dade,gloriose\iinededecore,denique  laudabiliter  cum  triumpho,  pu- 

gnas  Domini  pugnabir,  lub  vmbra  Maiiance  tutebe.  Hoc  Virgineo  pa-  Sotieiat 

ludamento  circumfepta  Societas,  ftat ,  ftabitcjue  contraomnes  infero-  '"  tuul* 

rum  furias,  tyrannorum  minas ,  holtium  omnium  machinationes  &  B-Virll- 

infultus,velut  Capitolij  immobile  faxum.  Quemadmodumenim  ohm 

Deus  exuberanti  Occano  terminos  circumfcribens,  plcna  imperij  voce 

praxepit,  Vfque  buc  njemes,  $•  non  procedes  amphus ,  #•  hic  confrmges  iob3s.1t, 

tmnentes  fuftus  tuos  jiic  imperalfc  videtur  Dei  Mater:  Vfquebuc,  ad  to- 

gam  meam  videhcet,  venies.  quafl  dicat:  Cum  ad  togam  meam,  id  eft, 

ad  patrocinium  ,  quo  chentes  meos  protego  ,  deuentum  fuerit  ;  hic  ni- 

mirum  detumefcent  illi  in  Societatem  decumani  flu£tus ,  velut  in  fco- 

pulum  impa&i;  hicimmanes  vndarum  moles  in  fpumas  abibunt,  vel- 

utad  rupem  allifa?;  hicprofligatorum  hominum  conatus  retardabitur; 

hic  omnis  collecta  vis  improborum  retundctur;  hic  infrementes  pro- 

cellx,  velutad  faxum,confringentur.  denique  Societas  hac  Virginis  tu- 

tcla  protecta,  inbcllo  victoriam,  in  periculo  filutcm,  in  mccrore  fola- 

tium,  in  fluctibus  portum,  inmorte  vitam,  feliciter  confequeturtC^uid 

plura?  Mariae  vnius  prarfidio,  eam  nacti  fumus  potentiam>  vt  mala 

omnia.aLitvincamus  fortiter,  aut  finiamus  feliciter. 

•  Peripicitis,vtopinor,Societatem  Iesv  in  MARiAEgremio  natam,au- 

ctam,  educatam:  lllius  tum  parentem  Ignatium,  tum  pofteros  eius  om- 

nes,  fingulos,  vniuerfos,vtfolent  clientes  Patronam,famirli  Dominam, 

fubditiReginam,filij  Matrem,  propenf-lima  voluntate,  ftudio,  amore 

femper,  iam  inde  a  primis  eius  ihcunabulis  ,  fuifle  profecutos.  Hincfi 

quid  profluxcrir,vel fplendoris ad gloriam,vel  glorie^  ad  laudem,vel  lau- 

dis  ad  commendationemjhoc  totum  in  Ignatium,vt  in  fonrem,  redun- 

dat.  Tu  quidem,  Ignati,  lllo  tuo  tam  fingulari  in  DeiMatrem  amore 

cffeciftijVtex te  pofteritas  ea profeminaretur,quas  plurimos  Deipanx  fti- 

pendio  milites,ftudio  clicntcs,  officio  famulos,  amore  fihos  procrearet: 

qui  omnes  eiufdem  Virginis,cui  mancipati  funt,partim  clementia  nixi, 

partim  fubfidiofulti,  partim  freti  potentia,  tot&  tantapro  eius  &  Filij 

gloria,non  fine  fua:  gloriar  cumulo,  prxftitere  facinora,  quot  &  quanta 

amilitibus  tam  potentis  Impcratricis,a  clientibus  tam  nobilis  Patronar, 

a  famulis  tam  inclytas  Reginas,  a  filiis  denique  cantas  Matris  vel  fperari 

poflint,  vel  optari  debeant ,  vel  foleant  exfpectari.  Nobis  interim  cCini 

in  fumma  rerum  inopia,  nihil  fuperfit  nifi  gratus  animus ,  hoc  quod  a 

te  accepimus  patrimonium  amoris  in  Matrem  Dei,  &  cultum ,  fic x[\i- 

mabimus,  vtprofiteamur;  ita  profitebimur ,  vt  exerceamus;  ita  cxerce- 

bimus,  vtexcmplo  pcrfuadeamus,  auctoritatedefendamus.  Tu  autem, 

6  Virgoiuxtaac  Mater,  cuius  poteftas  cum  proxime  ad  Dci  immorta- 

lis  Numen  accedat ,  tanta  eft ,  vt  ei  non  dcfit  neque  facultas  ad  fuc- 

currendum,  nequc  clementia  ad  miferendum  ,  nec  ad  propugnan- 

dum  fortitudo ;  hanc  tibi  addictiiTimam  Sodalitatem  ita  tua  ope 

defende,  patrocinio  tuere,  auctoiitate  protege;  vt  qux  vna  te  pa- 

rente  nata ,  nutrice  aucta  eft ,  eadem  patrona  falua ,  &  aduocata 

incolumis  ,  ad   multorum  falutcm  plurimis  artatibus  confcruetur: 

S  3  atque 


142         IMAGO   t>RlMI   SJECVLl   SOC.   IESV. 
atque  ita  tota  fccutura  polleritas  cognofcat,  hanc,  cui  ita  ftudes  & 
ample&eris,  Ignatij  familiam,  non  tantum  &  efle  &  dici  debere  So- 
cietatem  I  e  s  v,  fed  etiam  Sodalitatem  Mari  ae.  Dixi. 

Altemm  fdteri  Parenti  noftra  Infcripionem  lnbet  foncre* 
am  <Sr  ipfr  are  prennior  grtttis  animis  inh&rettt. 

ALTERI  POST  IESVM  ECCLESI^PRi£SIDI 

ALTERI  POST  IESVM  SOCIETATIS  PARENTI 

VIRGlNl-MATRI 

CjELI    ET  TERRiE   DOMINiE 

MARil 

1N  MINIM^   SOCIETATIS  AMICO  NOMINE 

PARVVLVM   SVVM    IESVM 

GRATANTER    AGNOSCENS, 

SVAM  TAM  BENIGNO  TITVLO   SOCIETATEM 

COMMVNI   PR^ESIDIO    TEXIT, 

PATROCINIO    GVBERNAVIT. 

C  V  I  V  s 

POTENTISSIMyE  IN  HOSTEM  TARTAREVM  BELLATRICIS 

A  V  S  P  I  C  I  I  S 

IN   NOVVM    CHRISTI    MILITEM 

IPSAS    AD   ARAS   DEDICATVS 

IGNATIVS, 

QVIBVS  PR^ESERTIM  ARMIS  MVNDVM  VINCERET, 

SVI   IN   SE   VICTOR    AGNOVIT. 

A 


LIBER  PRIMVS.    SO  C  IETAS  N  ASCENS.  143 

A      QJf   A, 

CVM   LEGES    IPSE  SIBI  SCRIBERET  AC  SVIS, 

PR^ECIPIENTE  ET  APPROBANTE  DIDICIT, 

Q_VO    PROCEDENDVM   ESSE    MAIORIBVS, 

QVO   SEQJVENDVM    MINORIBVS 

INDICARET. 

C  V   I  V  s 

A  VIRGINEO    LACTE    CANDIDI 

IIDEM   QVI   A  IESV  SANGVINE    RVBICVNDI, 

HINC    MARTYRES,   INDE    VIRGINES, 

VTROBIQVE    FELICES    SVNT 

S   O   C   I    I, 

QVOD  GEMINO  MATRIS  ET  FILII  NOMINE  CONSECRATL 

ILLI     ERGO    DOMINl,    ILLI    MATRI, 

IN   QVA    VELVT    ARCE   TVTISSIMA 

QVI  RERVM  SVARVM  SPEM  ET  TVTELAM  COLLOCAT 

PERIRE     NON     POTEST, 

REPETITO     SIPIVS     SACRAMENTO 

ET     SODALES     ET     SOCII 

ET     CVM     VTRISQJE     SOCIETAS 

MATERNIS     AFFVSA     GENIBVS 

NON    VNO    DEVINCTAM    SE    NOMINE 

NON     VNO     DEVOTAM     NVMINE 

C  O  N  F  I  T  E  T  V  R 

ORA- 


144        IMAGO    PRIMI  SjECVLI  SOC.  IESV* 

ORATIO      S  E  X  T  A. 

Dc  Regimwc  Socictatk. 

JT%  Erfepe  a  fapientibus  viris ,  qui  inicia ,  progrefilis ,  &  pra?fentem 

JL     ftatum  Societacis  Iesv  cum  animis  reputarenc  fuis,  quxficum 

Slflc  incclligo,  quid  pociflimum  fuetit,  poft  diuini  Numinis  opem  ac 

Societas    nucum,  quod  hanc  Congregationem  in  eam  amplicudinem  prouexe- 

conferua-  rit  _  qUam  nunc  cx\c{\[  beneficio  obcinec.  Acque  in  diuerfas  plane  fen- 

"Im°n     tencias  icum  fuit.  Nonnulli ,  inceriorum  ignari  >  fenferunc,  mulciplice 

docianay    eruditionis  omnis  pra:ftantia,  ac  fublimicace  docl:rina:,Societatem  vi- 

reserexifle,  licceris  famam,fama  gloriam,gloria  magnicudinem  parien- 

mimjleriis,  tc.  Aliis  vifum  ftiic,  minifteria  quocidiana  ac  laboriofa  ,  proximorum 

falucicumeximias  fignificacione  chariratis  impenfa,  tum  eorum,  qui- 

busproderant,  cepiile  animos,tum  rehquorum  approbacionem  con- 

ciliafle;  acqueita,  promerica  benetiolentia  publica,  firmitatem  &  in- 

aduerfi,    crementa,  velut  eiufdem  beneuolentia:  fructus ,  retulifle.  Quidam  di- 

micationibus ,  aduerfis,  calamitacibus ,  Societatem  creuifle  autumanCj 

&  poflhafce  nebulas  clarius  refplenduiflej  more  adamantis,cuius  nico- 

rem  acprecium  afperrimae  cocis  accricus  vehementer  accendic.  Nefcio, 

Liu.  Dcc.i.  inquic  L.  Quin&ius Cincinnactis ,  quofato  magis  bellantes ,  quam  pacati, 

propitios  habemus  Deos.  f  aciliorem  quoque  dexteram  ad  periclirances 

crandijl»-  veri  Numinis  fauor  extendic.  Iam  precandi  ftudium,  interioris  homi- 

di0>         nis  cultura  afTidua,  excrcitatio  virtutum,  religionis  amor,  cum  Superis 

Deocjue  coniun&io,  &  ( fi  fas  eft  fperare )  necefficudo,  a  mulcis  confide- 

rara,  hoc  apud  eos  effecerunt,  vt  crederent  hac  vna  anima  corpus  iftud 

dimifione   fubfiftere,  ali,  vigere ,  propagari,  atcolli.  Pars  exiftimat,  hunc  fanitatis 

tnttuiinm,  ccnorcm^  ve|  matura  intitilium  atit  exitioforum  membrorum  prarcifio- 

concordta,  11Cj  vc|  arc^iflima  valenrium  conitin&ione  &  charitatecontineri.  Deni- 

legtbm;     que  Conftituciones,  Decreca ,  Leges  ex  illapfu  diuino,optimorumcjue 

Legiflacorum  tabulariis  pctica: ,  neqtie  multitudine  graues ,  &  quadam 

lenitatis  moderatione  temperatar,creduntur  a  mulcis  tam  boni  ftatus 

tjst.imhotu  vnicx  conferuacrices.  Ac  mihilongeeft  diuerfa  fencentia.  Sicenimexi- 

gubcma-  ftimo,  Rectam  Sociecacis  gubernacionem,  vnicam  efle,  &  cauflarum 

omnium  principem,cui  omnis  eiufdem  vigor,  flos,  conferuatio,decus 

adfcribenda  fint  j  ac  fine  ea ,  neqtie  litteris  opinionem  bonam ,  neque 

minifteriis  beneuolenciam,  nec  aduerfis  robur,  nec  falutaribus  ctiris  in- 

tegritatem,neque  concordia  atit  corruptela:  feiunctione  valetudinem, 

neqtie  legibus  obfequium ,  cui  diuttirnitas  adeflet,  conciliari  vmqtiam 

potuifle.  Gubernatio  enim  recla  fola  efficit,  vt  &  floreant  littera:,  &c 

officij  genus  omne  frequentecur,  &  xmmnx  cum  fructu  tolerentur ,  Sc 

pietas  in  Detim  ferueat,  &  animi  concordia  coalefcant,  &  pernicies 

arceatur  omnis ,  &  maiorum  leges  atqtie  confulta  accurate  feruentur. 

Sic  nauium  profper  curfus  non  a  firmitate  compagum ,  non  a  claffiario- 

rum  viribus ,  non  ab  anchorx,  veli,  rudentum,  remorum  prcftantia, 

ordine,  numero,  non  ab  aura  fauente,  &  fecundiffima  tempeftace  de- 

pendet, 


LIBER   PRiMVS.     SOCIETAS     NlASCENS.       145 

pendet,  atque  dirigitur  in  portum:  fed  ab  vna  gubernatoris  induftria, 
"vigilantia,  cura,quamuis  difficillima:  nauigationis  mcommoda  lxtos 
exkus  habent,  &  felice  tandem  curfu  abfoluuntur.  Cuiufmodi  autem 
fuerit  ha?c  gubernatio  iam  inde  ab  incunabulis  Societatis  in  hanc  vfque 
diem,  dicam  noftrarum  rerum  curiofis ;  &  dicam  breuius ,  quam  res 
tantadicipoflit. 

Ignatius,  virnonminus  prudentia  quam  fanclitate  llluftris,  cum 
huneOrdiucm  conderer,  duobus  adiumends  vfuseft,  diuina  ope,  fk 
prudcntia,  quae  humana  maior  videbatunillam  precibus  &  lacrymis  a 
Deo;  hancab  rerum  vfu,  &  in  primis  a  quotidiana  in  actiones  fuas  in- 
fpec-tione,  obtinuit.  His  adminiculis  fretus,regiminis  formam  partui 
fuo  ralem  induit.  Vnius  imperio  fciebat  nihil  tucins,  nihil  tranquillius, 
nihil  diuturnius.Rerum  vniucrfitati  prareffe  vnicumPrincipem  Deum, 
Ecclefias  Pontificem,  ditioni  fere  cuilibet  Regem.  Si  gentem  dumtaxat 
fuam,  in  qua  militiam  fecutus  ordines  duxerat,  intueretur,  anteoculos 
erat  Regni  Hifpaniarum  eo  feculo  felicitas   magnam  orbis  parterri 
complexa.  Regna  plurima  atque  clariflima  immenfis  naturx  diuortiis 
feiuncta,  in  vnurrt  nifi  ab  vno  redigi  non  potuiiTe.  Quod  fi  tot  natio- 
nesfermone,  moribus   vultibufque  pugnantes,  reueientia  Maieftatis 
Hilpanix  componeret ;  non  aberrauit  Ignatius,  &  ipfe  ex  terrarum 
ornnium  gentibus  vnam  familiam  collecturus,  fi  vnius  eam  regimini  quamfir- 
traderet.  Penes  itaquevnunlGeneralem  Prxpofimm  fumma  hxc  po-  mat  r  . 
teftas.  Eaefl  enim  ("vt  apud  Tacitum  SalluftiusJ  imperandi  conditio,  <~ut  Generalis 
non  aliter  ratio  conflet ,  quam  f  vni  reddatur.  Hunc  eile  virum  oportet,  poteft**, 
vnum  accommodatum  ad  tantam  morum ,  regionum  ,  ingeniorum  ac  Annai. ' 
voluntatum,  quibus  hicOrdo  mifcetur ,  varietatem,  voluntario,  non 
coacto;  hilari,  non  feruili  obfequio  continendam.  Hunc  toti  Societati 
prxfeclum  tota  Societascreat,eprouincia  qualibet  fuftragatoribus  ad 
comitiamiflis.  Magiftratus  idem  eft  qui  vitx  finis.  cuius  diuturnitatis  advitam, 
cauffas  minime  leues  huncin  modum  Ignatius  ipfe  pofteris  tradidit: 
Propterea  quodexpenentia,  [ffjf  in gubernando  exercitatio  ,  (djr  hominum  par-  cdnft.p.j. 
ticulanum  noiitia,  e>  erga  eofdem  autloritas  confert  magnopere ,  <~ut  bene  hoc  cap'  *' 
muntis  obeatj  ad  Vitam,  (ejr  non  adtempus  aliquod  pncfcriptum,  erit  eligendus. 
Accedit  autem  adcetera  hoc  commodicx  eo,  njt  Societas  in  rebus  magm  momen- 
ii  ad  Dei  gloriam  fatis  fere  femper  occupata,  <-uniuerfalibtis  his  conuenti- 
btts  minns  laboris  &  difiraBioms  patiatur.  Longius  quoque  recedet  omnis 
cogitatw  (djr  occafo  ambttionis ,  qua  huiufmodi  offcwrum  peflis  efl ,  qudm  f 
certis  tempofibus  ejjet  eligendils.  Quid  ?  quod  faciluis  efl  <~unum  tdoneum, 
quamplures,  adhoc  munns  mueniri.  Omitto  ceteras.  Ad  huius  diuturnita- 
tem  imperij  accedit  poteftatis  amplitudo :  cuius  tamen  termini  funt  ftdaritto. 
tum  leges,  tum  vniuerfx  Socieratis  auctoritas,  vna,  fecundum  Pontifi-  temperata, 
cem  Maximum,  Prxpofito  Gcnerali  maior,  vna  potentior.  Comitiis 
enim,  qux  nequecertis  temporibus,  nequecrebrohabcri  expedit,  arbi-  fW'f"i"f{ 

■•/-/->  l  •     ■  o    r  i  •  ...  mferior» 

tnuni  m  lpium  Generalem  permitntur ;  &  lic  monarchico  regimini    J 
filubreariftocratix  remperamentumadhibetur.  Etquamuis  nullus  ad- 
hucfuerit  Socictati  corruptelx  metus  j  expediuit  nihilominus  remedia 
iam  tum  f*ncl:uslgnatius,infirmitatibus,  fi  quas  longa  dies  inuchcrct, 

T  prx- 


ta. 


I46  IMAGO  PRIMI    SiECVLI    S  OC.   IESV. 

praeuertendis.  Quo  minus  autem  fatiget  farcina  multorum  hume-ris 

jifllslen-    fubleuata,  Generali  adiun&i  funt  Afliftentes,  altiore  prudentia  viri :  vt 

vnius  imperium  confilio  plurmm  fulciatur.  Itaque  nihil  admodum, 

nifi  inftituta  dehberatione  geritur.  Qua:  in  concilio  agitantur,  auditis 

Superio-    Patrum  fententiis,  folus  Pracpofitus  decidit.  Id  quod  ctiam  Prouincia- 

^ihritls'    rum  &  Collegiorum  Moderatoribus  folcmne efb  fumma rerum femper 

monarcbi-  ad  imperantis  arbitrium  redeunte.  Indenafcitur  membrorum  &  capi- 

tis  arcliilimum  vinculum  ;  quale  patrem  liberofque  adftringit.  Inde 

pax  &quies,  quam  alioqui  confulentis  &  confiliarij  par  in  decerncndo 

facultas  facile  diuidit.  Raro  namque  difcors  hbertas  arcem  occupar, 

quando  vniparetur.  Ad  Pra:pofiti  proinde  Generalis  voluntatem  nu- 

tumque  ceteri  omnes  intenti  funt.  Illius  eft  legitimum  imperium ;  ho- 

rum  promptum  fidumqueobfequium.  Quod  amanter  iubetur,  liben- 

ter  capeftitur:  &  Superiorepatrem,fubdito  filium  induente,non  minor 

laus  eft  exfequentis  mandata,  quam  pra.-fcribentisj  praefertim ,  quando 

toti  eft  Ordini  cognitum,ipfi  omnium,  quibus  praziit,  falutem,  famam, 

labores,  ftudia,  vtilitates  efle  cariftimas.  In  quo  Christvm  Regem 

ioan.  ie.     Optimum  Maximumque  refert,ita  teftantem:  Ego  njmi,  vt  ^uitam  ha- 

beant,  &  abundantms  babunt :  Ab  hoc  Capite  poteftas  omnis  iurifque 

didlio  in  Prxfides  inferiores  propagatur :  qui  &  ipfi  fiue  in  Prouinciis, 

qenerali    f]ue  m  Collegiis ,  fummo  cum  imperio  &  poteftate  verfantur.  Non 

f»   'ta,     major  tamen  eft-  cimifqUe  ditio,  quam  ille  fecerit ;  fpatiis ,  fi  re&a  ince- 

dant,  fufficientibus;  fin  feciis,  ac  per  ambages,  anguftis.  Generalis  fo- 

lus,  de  cuiufquefacultate  a  peritis  exiftimatonbus  edodtus,  Praefe&os 

reliquos  omnes  creat,  extra  Sociorum  fuffragia;  periculofadtionum  ex- 

trienm9     cluf0j  qLlas  we\  gratia,  vel  partium  ftudia  frequenter  accendunt.  Trien- 

nio  vt  plurimum  tam  Prouinciales  quam  Re&ores  fuum  munus  exer- 

cent:  prorogari  tamen,  aut  contrahi  id  temporis  poteft ,  quando  ad 

maiorem  Dei  gloriam  fore  videtur.  Atque  ita  magnum  quantarcumque 

tAmbttio  potentia:  temperamentum  additur,  femper  exau&orari  poiTe.  Ambi- 

txclnfa.     \xoai  porro  nullus  aditus:  non  domi,  non  foris.  Quippe  voti  fponfione, 

(qua  nihil  fan&ius)  fe  Deo  Societas  obligat,  a  contactu  honorum  ac  di- 

gnitatum  caftam,  ac  dira:  labis ,  ambitionis  inquam,  expertem  fore. 

Quamobrem  ne  confcios  quidem  tantarnoxce  minor,quamcompertos 

Pronin-    pcena  manet.  Ceterum  quot  funt  Prouinciales  Praepofiti  ac  Re&ores, 

daies  &    tot  adminiftros  habet  atque  adiutores  Generalis  Prxpofitus ;  quorum 

Generaiis   tabonbus  ac  ftudiis  adres  plurimas  maximafque  gerendas,  quibus  va- 

admimjhi.  care  debet,  vti  poflit.  Solus  enim  nemo,  ne  priuatis  quidem  rebus  per- 

agendis ,  aut  vnius  laris  minifterio  accurando,  fufficit.  Quanta  autem 

eft  in  vnoquoque  fides,  quanta  induftria ,  tantum  cuique  committitur. 

Cum  his  tametfi  Generalis  diuiditcuras ,  prafcipuam  nihilominus  mo- 

lem  ipfe  fuftinet,  ac  diutius  vigilat,quam  excubitores  a  fe  conftituti. 

Habet  igitur  plurimos  adminiftrationis  fuas  participesj  fed  volunta- 

Apud  stob.  riOSj  fed  fidos,  fed  amicos.   Qupd  Socrates  etiam  laudabat,  eam  Reip. 

conftitutionem  felicemiudicans,in  quaPra:fecT:i  focietate  coniungun- 

tur.  Quas  enim  a  tellure  fruges  exigas,  nifi  fol  a:theri ,  arther  agro,  ager 

femini,  fcmen  cauli,  foliis,  flori  calorem  fertilitatis  impertiat  ?  Quem  a 

Societa- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.  147 
Societate  prouentum  fperes,  nifi  a  Capite  in  reliquos  Gubernatores,  ceu 
membra,  vitalis  vigor  infinuetur?  Si  autem  oculi,  &  aures,  &  lingua,  & 
manus  hominum  maximi  fiunt ,  non  fblum  propter  voluptatem ,  fed 
etiam  neceflitatem  vita^  5  his  profecTo  etiam  vtiliores  funt  amici,quibus 
pars  gubernationis  incumbit.  Oculis  enim  vix  ea  videre  licet,  qua^  fiint 
ante  pedes:  atper  Prouinciales  &  Re&ores  Pra_pofitus  Generalis  intue- 
tur  Orientis  Indias  ,  luffcrat  Americam,  Septemtriones  infpicit ;  perinde 
quafi  in  perfpiciendo  terrarum  orbe ,  oculo  cernentis  omnia  Solis  vtere- 
tur.  Aurium  vero  tam  anguftus  eft  vfiis ,  vt  nifi  proxima  qua_que  11011 
exploret :  per  illos  autem  regiminis  fbcios  vbique  gentium  cuiufuis  ne- 
ceiTaria.  rei  auditum  habet .  Et  lingua  quidem  praTentes  tantum  allo- 
quimur,  &  mambus,  qui  eft  robuftifTimus ,  duorum  virorum  vix  perfi- 
ciat  opus  :  per  illos  autem  cum  toto  humano  genere  fermones  mifcere 
poteft ,  6c  cuicumque  libuerit  operi  admouere  manus.  Ita  fit ,  vt  vno  in 
corpore  videatur  habere  plures  animas ,  quarum  adminiculo  de  multis 
fimul  poteft  vno  tempore  confilia  capere ,  multa  cernere,  multa  difcere, 
de  multis  cogitare ,  &  de  membrorum  etiam  longiffime  diftantium 
falute  folicitus  efie.  Cuius  autem  eft  Reip.  fecurior  atque  felicior  ftatus, 
quam  quem  PrarfecTi  omnes  tueri,conferuare,  augere  coniuncTis  viribus 
atque  labonbus  ftudent  ?  cuiufque  principatum  per  collegas  induftrios 
fic  vnus  gerit ,  vt  neque  eius  fblitudinem  operarum  fidelium  adiumenta 
deftituant  ,  &  adiuuantium  multitudo  ab  omni  confufione  quam  lon- 
gifTime  abfit  ?  Quod  ergo  Romanus  artifex  ,  apertum  oculum  clauo 
infculpens,  fignihcare  voluit ,  id  ad  Societatis  gubemacula  congruen- 
ter  videtur  transferri  pofie.  Clauus  enim  huius  Reip.  oculatns  eft  ;  non  Societat's 
modo  Prazpofiti  Generalis  vigilantia  ,  fed  inferiorum  quoque  admini-  [^UtHm 
ftrorum  prouidentia  &  cura :  quorum  omnium  eft  ,  dies  nocTefque 
excubare ,  vt  confulant  omnibus  Societatis  membris ,  vt  medeantur  eo- 
rum  incommodis ,  vt  prouideant  faluti ,  vt  fuis  vigiliis  quietem  fubdi- 
torum  procurent.  Hic  equidem  velim ,  vt  nauim  mihi  cogites ,  &  in  ea 
cum  vecToribus  nauclerum  ,  ad  eum  fere  modum ,  quo  perdifertus 
orator  Dion  Chryfbftomus  tum  Superioris ,  tum  fubditi  fortem  ex- Dion  chry- 
ponit:  Licet  in  nwi  veStoribus  abjque  cura  agere  ,  &  ne  ajpicere  qmdemgao Or.3. 
mare ,  quin  ctiam  neque  fcire  vbinam  terrarum  jint :  &  multi  hoc  modo  na- 
uigant  infrenitatibus  ,  (ffi  hi  quidem  talis  ludunt ,  alij  autem  canunt,  alij  con- 
muantur  tota  die .  quando  autem  eos  apprehendent  tempeftas  ,  inuoluti  exfpe- 
ffiant  euentum.  Uionnulh  autem  &fomno  opprefsi  non  ante  furrexerunt,  quam 
tam  effent  in  portu .  Nauclero  autem  neceffe  efl  tnfpicere  in  mare ,  necefefufpi- 
cere  ad  cadum  ,  neceffe  profpxere  adterram  ;  quin  &  ea  qux  funt  tn  profundo 
non  licet  ei  ignorare^  mfi  velit  mfaxa  aut  arena,*  incidere.  lllifoh  nociu  quidem 
minus  iicet  obdormire,  quam  nataton  ahcui.  mterdiu  autem  ficubi  breuern  fom- 
numfuffuratur,  hunc  tamen  fufpenfum  habet  ac  dubium,  <-vt  fcpe  exclamct,  aut 
<-velum  contrahi ,  aut  clauumfifti ,  aut  ahud  aliquid  rcrum  nauticarum ;  n>t- 
que  dormiens  ilie  magis  gerat  curam  nauis  ,  quam  alij  ^jalde  njigdantes. 
Hasc  eft  iraago  quaedam  gubernationis  noftrae ,  in  qua  Prarftdum  vigi-  "■'■«'gy 
lantia acTuoiam  lubiccTorum  tranquilhtatem  cuftodit,  &nihil  non  bo-^'cn'a' 

-    _  li-  -_t1  /\  r         i-  -i  •      tiom  Rmi- 

ni  vniuerfa?  Societati  polhcetur.Namque  ex  terra  linguhs  quidem  annis,  ic: 

T  2.  fed 


148         IM  AGO  PIUMI  S^CVLI   SOC.  IESV. 

fed  ex  hac  gubcrnandi  prudentia  fingulis  momentis  vbetrimi  gratiflimi* 

que  fru£tus  pfoueniunt;  quos  aliundc  ipcrare  vix  liccat.  Si  enim  a  Socie- 

ttuscfftn*,  tA-ti$  hominibus  elementa  fidei ,  aut  litteraturae,  imperitis  traduntur  •  fi 

concionibus  frcquens  auditor  mftruitur  ;  fi  obeuntur  valetudinaria  •  fi 

precationi ,  fi  ft  udns  doclrinarum  incumbitur ;  fi  animorum  eluuntur 

labes^  ii  reuocantur  ad  ialutem  pcrditi,  ad  veritatem  errantes,ad  concor- 

diam  inimici,  ad  pietatem  militia,  ad  religionem  impietas  j  fi  iniinita 

pxne  volumina  ad  omncm  ingemofum  culturam  conicribuntur ;  qui- 

buinam  hxc  auipiciis  inehoata^  quo  impulfu  excitata,  &  prouedta  furtt? 

Gubernantium  non  tam  imperio  ,  quam  ratione  ac  du6tu.  Iidem  Socie- 

tatis  homines  peragrant  maria  citra  tempeftatum  &c  naufragiorum  hor- 

rorem;  terras  inuias  virtute  aperiunt ,  quafi  dulcedincm  patria:  nullam 

vmquam  deguftaifent  j  cum  voluptate  ad  iqualorem  carcerum  ac  fitum 

aduolant ;  reorum  animos  ad  conftantiam  &  xquitatem  componuntj 

martyria  tamquam  folatia ,  ignominias  tamquam  decora ,  cruces  tam- 

quam  trophara  COnfe&antuf j  vno  verbo,  omnibus  omnia  fieri  fatagunt. 

Quisillis  incentor  ?  quisaucTior?  Re&onim  dextera  &nutus,  vbique 

prxiens,  vbique  peruigil ,  vbiquequotiuiTorum,  totbonorum  ferax. 

& nodus,   Quod  fiquis  ex  me  nunc  fcifcitetur ,  quid  prxcipue  fit  in  hoc  Societatis 

pZpoftto-  regimine,  vnde  tanta  ffudtuuni ,  quos  carpimus  &  admiramur ,  exfiftat 

rum.         vbertasj  non  inficiabor,id  me  femper  eximia;  regentium  charitati  &  pa- 

tcmx  beneuolentia:  tribuifle  .  Et  Athenas  quidem  ferunt  iempiternam 

m  arcc  oleam  tenere  potuifle :  in  Socictatis  autem  arce,  qua:  eft  eiufdem 

gubernatio  >  fempiterna  mihi  videtur  olea  non  florere  tantum,ied  exun- 

dante  quadam  mitiflimi  liquoris  dulcedine  fcaturire.  Hoc  oleum  eft  ilU 

tn  Pnelatione  benigmtas  ac  manfuetudo  ,  illa  charitas  Chrifti ,  illa  Peth  Pauli- 

!uiiu$  m.  queformula,  cuius  memoriam  Iulius  III.  Pontifex  Maximus  fummo  So- 

cietatis  Arbitro,ccteriique  Prarfidibus  voluit  efleperpetuam.  Hocoleum 

cx  venerando  Aaronis  vertice  in  membra  eius  defluens ,  &  in  extremas 

veftimenti  eius  oras  defcendens ,  imperio  reuerentiam ,  auctoritati  amo- 

rem,  obedientia-  promptitudinem,  laboribus  perfeuerantiam,leuitatem 

oneribus  ,  toti  denique  gubernationi  efricaciam  cum  iiiauitate  coniun- 

ctam,  cuius  vigore  adhuc  Societas  floruit,  impertitur. 

ORATIO      SEPTIMA. 

De  wotis  Societatis,  (Sr  eomm  venomtione. 

^nfuniculis  aAdam  traham  illos,  in  vinculis  charitatis.  Ofcc  n. 

ESt  hoc  non  tantiun  ratione  prxditis ,  fed  etiam  brutis  animanti- 
bus  naturx  lege  di6tatum,RR.  Patres,  Fratreiq-,  chariflimi,  vtom- 
nem  femper  vim ,  ieruitutem ,  vincula ,  quacumque  ope  pofliint ,  a  cor- 
Libertatk  pore,  a  capite,  a  vita iiia  propulfent.  Prouidit enim,  quod  in  fe  fuit,  illa 
amoromm-  remm  omnium  parens,  ne  quis  alieni  fieret  mancipij,  quem  liberum  ip- 
ra  tnfuut.  *a  genuiflet  •  Hinc  llle  multorum  m  perdomandis  feris  lrritus  plerum- 
que  labor :  hinc  illx  Romana:  plebis  olim  iecefliones  in  Montem  Sa- 
crum  :  hinc  deniquc  apud  Athenicnfes  eorum  ,  qui  tyrannos  e  me- 

dio 


LIBER  PRIMVS,  SOCIETAS  NAStENS.  149 
dio  fuftulerunt  ,  ftatua:  prope  ad  diuinitatem  immortali  pofterorum 
memoria;  confecrata? .  Suaue  nimirum  eft  ipfum  etiam  libertatis  no- 
men  i  vincula  autem  ,  catena?,  carceres ,  &  fiqua  fiint  eiufmodi ,  male 
ominata,  &  feris  ctiam  excuticnda  &  procul  arcenda  cenfeiitur.  Sed  in- 
tereft  inter  veram  falfamque  libertatem  :  &  eft  in  ipfis  fortafle  vinculis, 
quod  conceptis  etiam  votis  cupias  pacifci.  Ac  veram  quidem  libertatem  rera&i*. 
video  procul  a  vulgi  fenfii  &  opinione  femotam.  Quis  enim  fanioris  &»  i»*- 
animijlibertatem  m  feftuca,  pileo,  vindida  conftituat  ?  Quis  hunc  libe- 
rumarbitretur,quem  e  Cappadocum  grege  exemptum  vmca  circumdu- 
cl:io  Quiritem  facit,  vt  momento  turbinis  exfiliat  Marcus  Dama,  qui  fe 
Bruto  liberiorem  eile  confirmet,  cum  fibi  fada  fit  poteftas,  quidquid  li- 
bido  fuaferit,  exfequendi?  Quanto  re&ius  Periander,cui  nihil  aliud  vera 
ac  germana  libertas ,  quam  mculpatx  confcientia:  teftimonium  ?  Nifl 
forte  mancipijs  de  lapide  emptis  nobiliores  5  aut  magis  ingenuos  exifti- 
mamus  eos,  qui  deliciis  eneruati ,  libidinibus  xftuantes  ,  auaritia:  curis 
exfangues ,  toties  in  Circads  cataftis  degeneri  ceruice  herile  iugum  fiib- 
lerunt ,  quot  fe  vitiis  ac  flagiriis  venales  obtulerunt.  Hx  fimt  cataftar, 
haxmale  ominata  vincula,  qux  veram  ingenuitatem  libertatemque 
peflumdant.  Sunt  tamen  alia  quardam  vincula,  funt  alij  funiculi ,  qui  Vitwhla 
non  modo  libertati  nihil  officiunt  \  fed  eidem  ,  vt  fuis  numeris  abfoluta  1H&tiam 
fit,  non  rar6  momentumaliquod  adijciunt .  Quis  enim  fe  cum  ipfis  °^tau  ai 
Chnftianas  Reip.  ornamentis  ac  luminibus  quam  arctiffimo  neceflitu- 
dinis  aut  familiaritatis  vinculo  nolit  efle  conftriclum?  Et  ver6  ncc  bene- 
ficiorum  laqueos  plerique  declinant :  nec  defiint  queis  <-vindaiugalia  cune. 
Quje  tamen  fiquis  fiiis  momentis  expenfa  folidum  libertatis  pondus  ob- 
tinere  non  pofle  contenderit ;  non  ego  illi  magnopere  aduerf  abor .  hoc 
tantum  dicam  ;  vtcumque  fe  res  habeat  in  pa£tis  &  conuentis  humanis,  .^^ 
fi  hax  ipfi  homini  cum  Deo  intercefferint ,  tum  vero  exfiftere  illud  tit-faderelftt 
fcio  quid  fingulare  ac  prope  diuinum,  ad  quod  votis  omnibus  adfpirare  °JfnnP 
debemus.  Hi  funt  igitur  funiculi  Adam,  haec  vincuia  charitatis,quibus  e**/ 
Deus  animam  noftram  velut  fponfam  fpiritualem  poft  fe  rapit  m  odo- 
rem  vnguentorum  fuorum  :  hax  eft ,  vt  cum  Theologis  loquar ,  fiiauis 
illa  praruenientium  &  concomitantium  gratiarum  veiut  catenata  feries, 
quibus  ita  congrue  voluntatem  circumligat ,  fic  arTectibus  noftris  do- 
minatur,  tantiim  vt  non  fatali  quadam  neceffitate  conftringi  videantur. 
Haxdenique  funtvinculailla  coniugalia  SEterni  coniugij  pronuba^vota, 
inquam  ,  Religionis  a  plerifque  veftrum  pronuntiata .  qux  cum  animus 
ftupore  defixus  hodierna  dic  fiifpexiifet ,  &  in  his  diuinum  illum  Spon- 
fum  cxleftibus  hifce  nuptiis  indulgentemjeructauit  nimirum  cor  meum 
verbum  bonum,  vixque  exarftuantis  ardorcm  pe&oris  taiitifper  fiippref- 
fi,  dum  frequentiore  corona  circumfeptus,  qualicumque  hoc  acroamate 
cxleftibus  hifce  thalamis  accinerem.  Tandem  igitur  a:s  alienum  ,  quo 
me  Sponfi  noftri  benignitas  hoc  tempore  obxrauit ,  quoad  potero,  orn^ 
ne  diflbluam,&  fpiritualibus  hifcenuptiis  applaufbr  accedam.  Laudibo 
connubialia  harc  vincula ,  vincula  charitatis ,  Sponfum  commendibo 
ac  fponfas :  &  quoniam  id  quoque  votorum  formula  contineri  video, 
illas,antiquo  riru  in  domo  Sponfi  vt  pcrpctuo  degant ,  cxhorcabor.  Scd 
quianimix  laudcs  fafcino  putantur  obnoxix,  non  dccrunthic  raihife- 

T  x  fcennini 


150         IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC,  IESV. 
fcennini  aculei,quos  interdum  praefifcine  adhibebo.   Atque  vt  a  Sponfii 
Befpo»r*'  laudibus  exordiar ,  quemnon  Chnftianorum  cafto  amore  fibi  per  ba- 
tiofiiri-    ptifinum  ille  defponfauit  ?  quem  non  fponfalibus  omamentis  velut  ar- 
tmtis.       rjlis  qU1bL1(Ham  cohoneftauit?Malo  id  exEzechiele,quam  ex  me  difcatis: 
rzech.Kr.    vos  ems  fentcntias  fuo  pondere  penditote .   Tranfiui,  inquit  Sponfus  no- 
fter,  perte,  &  isidi  te:  ($r  ecce  temptts  tuum,  tempus  amantium  :  &  expan- 
di  amiUum  meum  fuper  te}  &  operm  ignominiam  tuam  ( quam,  obfccro,  nifi 
origiilaiis  contagionis  ?  )  Et  turaui  tibi,  &  mgreffus  fum  paUum^  tecum  ( ait 
Dominus  Dens  )$-  fiff*  es  mihi.  O  felicem,  quam  adhuc  defpe&am,  & 
in  fecibus  fuis  iacentem,obliquo  amantium  adfpectu  caeleftis  llle  Spon- 
ibid.         fas  dignatus  eft !  Nec  tantum  :  fed  Uui  teaqud,  inquit ,  &  emundamfan- 
guinem  tuum  ex  te  ,  e>  wnxi  te  oleo  :  an  non  hxc  eft  ipfifiitna  baptifmi 
.  fciographia?  Sed  vbi  funt,  mquies ,  ornamenta  gratix  ?  Et  wefltui  te ,  in- 

quit,  difcoloribus ,  &  calceaui  teiantbino  :  &  cinxitebyjjo,  c^  wdm  tcftib- 
tdibus.  Et  dediinaurem  fuper  os  tuum  ,  &  circulos  aunbttstuis  ,&  coronam 
decoris  in  capitetuo.  Et  egrejfum  efl  nomen  tuum  in  Gentes  propter  Jjteaem 
tuam.   Qms  noftrum  hoc  cadeftis  Sponfi  beneficium  m  fe  non  agnofcit? 
Prodi  itaque,prodi,  fponfa  Christi:  committeformam  tuam  ocu- 
camii.       lorum  arbitno  :  neque  enim,  vt  ait  ille, 
Auruncleia  periculum  efl, 
Nequafeminapulcbrior 
Clarum  ab  Oceano  diem 
ZJiderit  venientem. 
E-ech  16     ^  aa"efte  fefcennini.  Tu  vero  babens  fiduciam  (  profequitur  Ezechiel )  in 
pulcbritudme  tud,fornicata  es  in  nomine  tuo  :  @r  expojuifli  fornicationem  tuam 
zAdultc-  omni  tranfeunti,  vt  eius  fieres.  Ad  omnecaput  v'i£  adificafli  fignum  proflitu- 
riumI?irt~  tionistu&:  &  abominabilemfectflidecoremtuum.   Eftne  quifquam ,  qui 
ha:c  probra ,  qua:  tenentur ,  poflit  inficiari  ?  Referte  vos  in  annos  retro 
lapfos ,  quoad  vfque  mens  veftra  longiflime  poterit  infpicere  fpatium 
prxteriti  temporis :  euoluite  cum  Regio  Propheta ,  euoluite  in  amari- 
tudine  anirrtie  veftrx  lubrica:  setatis  ftudia.  Quis  eft  ex  hoc  omni  nume- 
ro,  qui  non  aliquando  vaniilimx  fpei,ne  dicam  perniciofifiima:,  vela  fe- 
cerit?  cui  non  f  piritualis  adulterij  notam  rerum  creatarum  immodetatus 
amor,&  appetitus  vehementius  contra  rationem  incitati  inuiTennt?  quis 
eft  ,  quipopularisaurae  mercatum  ,  totaque  fortunx  comitia  generofb 
contemptu,  &  impollutopede  calcauerit?  ciim  viros  etiam  fanciafiimos, 
*    ante  fiifceptum  vitx  melioris  inftitutum,  illa  tempeftuofi  huius  &  nau- 
fragi  mans  procella  iadarit .  Sandtiflimum  Societatis  noftrx  Parentem 
contemplamini  :  an  non  illum  ,  priufquam  contradfca  per  baptifmum 
fponfalia   votorum  nexibus  inftaurafTet  ,  malefani  Martis  inefcauit 
adorea, 

Virgii.  pulchrumq,-  mori  fuccumt  in  armis  ? 

Intuemini  Xauerium  ,  vas  illud  ele&ionis  :  quamdiu  talem  ac  tantum 
virum  Lutetias  vanis  mundi  prxftigiis  fafcinauit  ambitio  ?  Sed  quid  at- 
tinet  eorum  naeuos  commemorare,  quorum  occafione  (  Deo  piis  eorum 
conatibus  adfpirante  )  glorix  fuse  fplendorem  infinitis  acceflionibus  cu- 
mularunt  ?  Nos  ipfbs  potius  excutiamus  ,  &  illud  culpis  fecundum  pe- 
&us.  Noftra,  inquam  ,  noftra  vulnera  pertractemus ,  quibus  vix  longa 


tan- 


LIBERPRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.     151 
Candem  poenitudine  cicatriccs  obduximus.  Quinam ,  obfecro  ,  fuimus, 
priufquam  potentiilimus  fimul  &  amiciflimus  ille  Monarchade  terra  p£"*; 
iufcitaret  inopes ,  &  de  ftercore  erigeret  pauperes ,  vt  collocaret  nos  cum 
principibus,cum  principibus  populi  iui?  Qux  noftratam  pneclara  tunc  £>w«»-. 
111  Deum  merita  exftiterunt  ?  imo  qua:  non  potius  offenfionis  materia?  merem" 

r  An  it-n-  /~i  1    i-     1  r    1  i  adamorem 

Et  tamen,  o  itupenda  Dei  coniiha !  quid  aliud  icelerum  noltrorum  tem-  trahu. 
peftates  ac  procella?,quam  diuini  amons  incendio  fomitem  ac  materiam 
pra^buerunt  ?  Deus  immortalis  !  Liceat  mihi  tantifper  amorem  illum 
tuum  incompofito  ftupore  venerari .   Volutabatur  aliquis  noftrum  in 
cceno  turpitudmisj  &  tamcn  amice  inuitabas  iam  non  fponfam,  fed  ad- 
ulteram.  Eneruabatur  alius  deliciis ,  fractifque  temperantia?  repagulis, 
abdomini  ie  deuouebat ;  tu  tamen  in  praxeps  ruenti  fubinde  peraman- 
ter  aurem  vellicabas :  nec  repulfam  palfus,  hoc  iegnius  inftabas  .    Pars 
multo  maxima,  te  contempto  ,  fumos  honorum  iectabatur ;  &  vt  in  fi- 
bulis  Ixion  pro  lunone  nubem ,  aut  vmbram  pro  Creiisa  vEneas ,  fic  illi 
pro  vera  felicitate  auras  inanes  amplectebantur  :  nec  tamen ,  cum  tefu- 
mo  pofthaberi  cerneres ,  tam  nefarium  amoris  tui  contemptum  meriti£ 
fimo  contemptu  vindicabas .  Sed  quid  ego  vindictam  loquor  ?  fit  hasc  Deipatien- 
inter  homines  amoris  contempti  merces  :  at  longe  aliud  xftuat  in  illo  r^eT<^/"?f- 
Sponfi  cadeftis  pe&ore  amoris  incendium ;  &  quos  ad  redamandum cames' 
nullis  prouocatus  meritis  potuit  inuitare,  eorumdem  faftidiof  a  repudia 
poterit  abfque  amoris  dif  pendio  concoquere.Fallor?  an  etiam  poft  fidem 
violatam  &  conculcata  fua  vota,blandientem  audio?  Vulgb,  inquit ,  dici-  ierem,5. 
tur  :  Si  dimiferit  <-uir  <-vxorem  fmm ,  c^  recedensab  eo  duxerit  <-uirum  alium, 
numquidreuertetur  ad  eum<-ultra?  D^umquidnonpolluta,  &  contaminata  erit 
mulier  illa  ?  tu  autemformcata  es  cum  amatonbus  multis  ;  tamen  reuertere  ad 
me,  dicit  ^Dominus,  &  egofufcipiam  te.  Leua  oculos  tuos  in  direElum ,  c^  <-uide 
njbi  non  proflrata  fis.  Ergoftltem  amodo  <-uoca  me :  Vater  meus,  dux  <-uirgim- 
tatis  me<z  tu  es.  His  fimilibufque  amantium  illecebris  delinita  quid  fa- 
ceret  anima  Chriftiana? 

' placitone  etiampugnaret  amoril 

ac  non  potius  votis  nuncupatis  promptifTime  cadeftes  inirct  nuptias  ?  & 
tam  blando  reconciliatx  gratia:  pignore  accepto,  in  optatos  conuolaret 
amplexus  ?  Hi  funt  itaque  funiculi  Adam ,  hasc  vincula  fpiritualis  con- 
iugij.Quje quam  firma  quamque infblubiliaeffe conueniat,  antiqui hoc  rotaDe» 
fymbolo  non  obfcure  fignificarunt ,  dum  nuptura  cingulum  Herculeo  fcc*a/nt. 
nodo  conftringi  voluerunt.  qui  nodus  eamne  formam  habucrit ,  cjuanv 
circa  Mcrcurif  caduceum  implexi  angucs,  vtMacrobio  placctjan  atiam, 
quam  philologi  quidam  pertendunt ,  nec  huius  loci  cft,  &  per  fe  minu- 
tum  difquirere  :  hoc  certe  conftat,  eum  ita  fuiifc  perplcxum  ,  vt  ab 
Alexandro  non  nifi  acinacediffringi  potuerit.  Neque  ver6  alium  in  fco- 
pum  BcatifTimus  Fundator  noftcr,  huiufque  coniugij  paranymphus,  fe- 
meftrem  hanc  votorum  renouationem  direxit,  quam  vt  noui  femper 
nexus  acceftionc  fidem  cckfti  Sponfo  datam  corroboraret,&  hoc  pigno- 
re  toties  iterato  magis  nos  illi  magisque  animo  «Sc  affe&u  coniungercr. 
Porro  fi  perfbna:  dignitas,fi  forma,fi  maieftas  pactis  conuentis  aliquid 
firmitatis  adijcere  poftunt;  ccrte  hxc  uiChristo  fumma  omr 
periuntur.  Si  ergo  rebus  fluxis  &  caducis,  imd  puerilibus ,  vt  fic  d 


una  omnia  rc- 

icam, 

cre- 


1<>*  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  S  O  C.  IESV. 
crepundiis,nullo  noftro  emolumento,cadeftium  autem  bonorum  etiairi 
dilpendio  fingulari ,  aliquando  potuit  amor  nofter  adharrefcere;  poterit- 
ne  fupremi  rerum  omnium  Monarcha:  iugum ,  nullo  difpendij  mctu, 
prazmio  vero  infinito  propofito ,  rcbellis  excutere  ?  prarfcrtim  ,  Patrcs 
Fratresque  chariiTuni ,  cum  fiiaue  fit  iugum  Domini ,  &  amica  vincula, 
quibus  nos  amor  lllaqueat .  Quod  vfque  adeo  verum  eft  ,  vt  interdum 
deteftanda  quarlibet  &  mtolcrabilia,  fuauitate  quadam  condita  reddat 
acceptiffima.  An  non  Iolcs  iugum,  Hcroi  llli  tantopere  pudendum,  fua- 
ue  tamcn  cft  vifum?  quid  mirum?  amor  inducrar.  An  non  Dalila:  illius 
vmcula  dclicias  fiias  etiam  cum  manifcfto  vitas  difcriminc  Samfon  fre- 
quentauit?  quid  mirum  ?  erant  amoris  vincula .  Et  vero  fi  vmbris  inter- 
dum  fblcm  metimur,&  ex  fabulis  de  Deo  conie&uram  facimus;  an  non 
Amor  teia  Diefpitris  intentata  vnico  vcrfu  cludcns  introducitur? 

6)uidfi iterum pofito  fulmine  cygnus  eris\ 

Quod  fi  haec  adeo  pudcnda,  adco  dcteftanda,  nihilo  tamen  fegnius  nie- 

re  defiderata;poterunme  fanctiflima  hasc  vota,caftifTimi  amoris  vincula, 

qux  Deus  ipfe  rata  habet,dilfoluenda  cuiquam  mortalium  videri?  Non 

veniat  vmquam Religiofo  huic  ccetui  tam  funefta  dies,ciuavel  vnus 

aliquis  ex  hoc  numero  fidem  hodiernis  votis  Deo  datam  fallat.  Auertat 

Y.dim  Deo  noc  aD  vnoquoque  noftrum  diuina  bonitas ,  vt  ne  qui-s  fui  Deique  obli- 

datamfd-  tus ,  a  cadefti  coniugio  ad  profanos  amorcs ,  a  fpiritualibus  deliciis  ad 

Urefune-   p0rcomm  filiquas  relabatur .  quod  ego  malorum  omnium  cxtremum 

setm!i  5  in  elfe  iudico. Qux  ernm  anima(vt  re6te  philofophatur  Ber mtdus)  femel  a  Do- 

Car:t'         mino  didicit  mtrare  adfeiffam^in  intimis  fuisDet  prafentiam  fufyirarejnefcio 

an  velipfam  gehennam  ad  tempus  experin  horribilius  pcenaliufve  ducat ,  quam 

poft  fpintualis  ftudij  huius  guftatam  femel  fuauitatem  exire  denuo  adillecebrasi 

njel  potius  moleflias  carnis  ,fenfuumque  inexplebilem  repetere  curwfitatem. 

Mancat  igitur ,  haec  vincula  connubialia  non  tantiim  ferrea ,  fed 

etiam  adamantina,  vt  fic  dicam  ,  efle  oporterc.  Nnnc  cetera  breuiter  ex- 

pedumus .   Video  enim  hac  votorum  noftrorum  formula  ,  non  minus 

quam  apud  antiquos ,  nuptiarum  aufpices  adhiberi.  Eft  enim  &  nobis 

noftra  Gamelia ,  non  illa  Cinxia  luno  (  fic  ditta  a  diflblucndo  virgi- 

nitatis  cingulo  )  fed  puriflima  Virgo  Maria  ,  omnis  virginita- 

tis  &z  mater  &  cuftos.*  non  vmbratilis  lllius  Tonantis  &  fbror  &  coniux, 

fed  veri  Tonantis  &  fbror  &  mater ,  imb  &  mater  &  filia .  Coram  hac 

veiut  pronuba  conrrahere  nos  profitemur  ,  cum  dicimus  :  Voueo  coram 

facratijfimd  Virgine  Maria.  Pairfiis  non  coram  Picumnis  aut  Pilum- 

nis,  vt  Romani  •,  non  coram  Euclia:  ftatua  ,  vt  Locrenfes  &  Bccotij ,  fed 

coram  Curid  calefti  vniuersd.  Hi  funt  nobis  aufpices,  hi  pra:ftites  ,  hi  fide- 

Vota  Reli-  iuflbres,  qui  explendis  connubialibus  paclis  non  pra:effe  magis  gaudent, 

giojacjxid  quam  prodefTe  dcfiderant.  Sed  quid,  inquiet  aliquis,a  me  requirunt  \\xc 

atwbisre-  pac~ta  connubialia  ?  nimirum  vr  id  quod  m  profano  contra&u  nuptia- 

7  ;   "  •    rum  vaict  ^  va|eat  i(jem  m  fpirimali }  CL\m  in  hoc  idem  pondus  obtineat 

verbum  Voueo,  quod  in  paclis  connubialibus  vcrbum  Volo.  Si  ergo  de 

Gen.i.       illis  pronuntiatum  ch\yJj>)uamobrcm  relmquet  homo  patremfuum, &  matrem, 

Vci  amor  ^-  adhxrebit  vxorifux  :  &  erunt  duo  m  carne  Dnd;  cui  dubium  efle  poteft, 

*l™mwlhm  911"1  ^  ^que  pertineat  ad  fpirituales  hafce  nuptias  ?  Atque  haud  fcio  an 

fupefat.     non  multo  ctiam  conucniat  magis^  cum  longe  perfectior  fit  animorum, 

quam 


LlBER  PRIMVS,  SOCIETAS    NASCENS.       153 

quam  corporum  coniun6tio  .  Commendet  igitur  quivoiec  afFecStum 
coniugalem  t  eumcjue  a  prima  iui  origine ,  notaque  llla  primi  coniugij 
neceilicudine  arceflac ,  Hoc  nunc  os  ex  ojjibus  meu  ,  &  ca.ro  de  carne  mea-3  Gen.i. 
'  dabo  non  inferiora  in  hoc  fpirituali  coniugio.  Ciim  enim  cadeftis  Pa- 
ter  animam  noftram  Filio  fuo  defponfare  percuperet  (  quid  non  com- 
mcntus  eft  ingeniofus  amor? )  imitatione  quadam  prioris  illius  inuenti 
immifit  fbporem  in  alterum  hunc  Adamum,  dumillum  noftri  caufsain 
crucem  aclum  xterno  confilio  decreta  morte  confopiuit :  &  fic  intimis 
cordis  penetralibus  lancea  patefactis  ex  oftro  illo  pretiofi  languinis  de- 
ftinatam  Filio  fiio  fponfam  nobiliore  vita  reformauit.  O  vere  fortis  vt 
mors  dilecTao  ,  dura  f  lcut  mfernus  xmulatio !  Potuitne  Deus  immemor 
Filij  fiii,&  fua:  Maieftatis  quafi  immemor  fieri,  tantum  vt  ne  immemor 
eflet  amoris  ?  Sed  prieftat  hoc  amoris  myfterium  filentio  venerari,  quam 
parum  pro  dignitate  explicare.  Iam  vero  leuia  pra:  his  fiimmis  &  fiitfia 
videbuntur,que  de  Catharina  Senenfi  grauifTimi  aucliores  memorie;  pro- 
diderunt,licct  fint  ipfa  per  fe  maxima.  Quid  enim  admiratione  dignius, 
quam  Christvm  ter  Optimum  Maximum  cor  proprio  petlori 
exomptum  cum  virginis  illius  corde  permutalle?  Atqui  ludus  hic  amori 
diuino  quotidie  luditur ,  fi  non  vt  oculis ,  certe  vt  intenori  confolatione 
deprehendi  poftit.  An  non  ergo  luce  mcndima  clarius,  omnem  coniun- 
cTiionem,  quantacumque  fit ,  ab  his  Religionis  vinculis ,  diuinoque  ani- 
morum  nexu,  longo  difcriminis  intemallo  prxterin?  Quod  fi  interdum  y0Uprit. 
non  defultoria  cogitatione ,  fed  accurato  mentis  examine  penfiLaremus,  fta»da 
efletne  aliquis  tam  demens,  qui  tam  exoptatum  amoris  foedus  infectum^""' 
vellet?  efletne  qui  facris  illis  paupertatis,  caftitatis  &  obedientia:  vincu- 
lis  expediri  defideraret  ?  effetne  quem  conditionis  fiia:  puderet  aut  pceni- 
tcret?efletne  tandem  (  quod  in  his  nuptiis  fefcennina  liccntia  diclum  fit) 
qui  votiua:  paupertatis  immemor  ,  matema  fcruta  aut  fortaife  f ulfurata 
ramentafpeciofb  mercaturx  titulo  cohoneftaret,tantum  neaudiret  pau- 
perum  failguis  ?  qui  rus  paternum  hyperbolico  vallo  cingeret ,  portifcjue 
ac  turribus  exornaret  ?  qui  emendicaret  fumofa  per  atria  ceras  &  ignota 
ftemmata  ,  ne  ad  mcrum  rus ,  incultamque  ftiuam,  perdnere  videretur? 
Certe  Sponfum  noftrum  nec  abietftx  conditionis,nccfabrilium  fegmen- 
torum  puduit.  Rurfus ,  fi  vota  Deo  virginitas  mentibus  noftris  obuer- 
faretur,  efletne  qui  palabundus  extra  Religiofa^  modeftia:  fepta  tanto  fuo 
periculo  frenum  oculis  indulgcret?  prxfertim  cum  noftri  fit  Inftituti,  li- 
bidinofbrum  oculos,  illos,  inquam,  qui  florem  omnis  pudicitix  in  vul- 
tu  delibanr,  in  gyrum  rationis  &  continentia;  tum  verbo  tum  excmplo 
reuocare .  Denique  fi  perfcdta:  obedientia:  defiderio  teneremur  j  Deus 
immortalis,  quantas  quoties  occafiones,  quam  prxcl  iras  habuimus? 

Harc  igitur  fiint,qua:  hodiema  pacta  conuenta  a  nobis  exigunt,fi  fan-  ^morDci 
6tam  hanc  Societatem  ingredi,  ad  vitam  in  ea  perpetub  dcgcndam  vcli-  debetejfe 
inus  :  ad  quod  extremo  loco  vos  vt  exhortarer ,  tum  votorum  formul.i ,  C0"J  ans' 
tum inftituti  mei  ratio  poftnlabat.Fuit  igitur  hoc  olim  in  more  pofitum, 
vt  in  Bceotia  currus  illius,quo  vc6taerat  ad  xdcs  mariti  noua  nupta,prx 
foribus  axem  comburcrcnt ,  nc  pcrdiuortium  vllo  vmquam  tcmpore 
penatibus  illis  valediccrct :  idqucvt  vtrique  coniugi  bene  verceret,  pia 
vota  nuncupabant .  Et  nefolis  hoc  Bccotis  cxiftimemus  boni  ominis 

V  fuifle. 


154  IMAGO  PRTMI  SiECVLI  SO  C.  IESV. 

Ang.u.dc    fuiffe,  teftis  eft  D.  Auguftinus  a  Romanis  quoque  &  Domiducum  qui 

ciuit.c.y.  jp0nfam  domum  deduceret ,  &  Domicium  vc  domi  eflet ,  &  Mantur- 
num  vt  domi  maneret,  adhibitos  fuifle.  Ego  vero  fic  ftacuo ,  nihil  a  me 
quidquam  ad  hoc  mfticucum  accommodacius  afferri  polle,quam  fi  vobis 
in  asdes  Sponfi  oracione  mca  iam  deduclis  au£tor  fuero ,  vc  vnufquifque 
veftrum  ferio  atcenceque  perpendac  cum  D.  Bernardo  ,  vnde  flc  erucus, 

tJtfmdi    &  vbi  fit  conftkutus.  Et  quidem  vnde  eruti  fimus  (  videhcec  e  pericu- 

fericula.  lofis  huius  mundi  flu&ibus ,  caeciique  nubibus  ac  procellis )  negocij  ni- 
hil  eft  cognoficere.  Quod  enim  frecum,  quem  Euripum  coc  mocus,  tan- 
tas  habere  credimus  agitationes,  quoc  flu&us,  &  quantas  perturbationes 
habet  hoc  mare  magnum  tot  bonorum  naufragiis  infame  ?  quod  eo  fa- 
ne  periculofius  eft,quo  blandiorem  vultum  ac  malaciam  faeuiflimis  fuis 
tempcftatibus  praetendit.  Prorlus  vc  non  immerico,camquam  naufragio 

Hier.Ep.i.  in  liccus  eie&us,  exclamet  D.  Hieronymus :  Etiamftin  moremftagni  rideat 
effufum  mare,  etiamftvix  extrema  Zephyris  terga  cnfpentur  fali;  notite  crede- 
re,  nolite  ejfefecuri :  magnos  hic  campns  montcs  habct  :  expedite  rudentes,  ve/a 
fufpendtte ,  crux  antenna  figatur  in  ftontibus  ;  tranquillttas  illa,tempeftas  efl. 
Quid  enim  aliud  eft  quam  mulciplex  tempeftas ,  dum  hinc  aeftu  fiio 
Charybdis  luxuria;  falutem  vorat ,  inde  ore  virgineo  ad  pudicitia;  per- 
petranda  naufragia  Scylla  ceu  renidens  libido  blandicur,  hinc  barbarum 
liccus,  illinc  archipiraca  diabolus  ?  Quis  vel  coc  infidiis  non  expugnetur, 

deQuadrag!  vel blanditiis non  acquiefcat  ?  Magm  emmlaboris ejl  ( liceat id  mihi  cum 
D.Leone  aflerere)aV/z  vndique  innumera  voluptatum  illecebrz  blandiantur ,ad 
nulla  contagia  vigorem  animi  relaxare.Quis  picem  tangit,(djrnon  wquinatur  ab 
ed?quis  non  inftrmatur  in  carne?  quis  nonfordefat  inpulueret  quis  tantee,  eftpu- 
ritatis,<-vt  iisnonpolluatur,(ine  quibus  vitanon  ducitur}  En  ltaque  malorum 
diluuium,  vnde  erepti  fumus :  vbi  vero  fimus  conftituti ,  paucis  ex  ipfb 

Bem.serm.  Bemardo  difcamus:AfoW  bac  cfi,mc\mz,Keligiofanc7apuraimmaculata,  in 

dequxrentc  v  \      /*       ■  ;       \       ■  r  v 

margantas.    quA  homo  Viuit  purius,cadit  rarius,Jurgit  velocius,  irroratur frequentius,  qme- 


Vtu  R 

ligioft  fe 
cttrittts. 


fcit  fecurius,moritur  confidentius,remuneratur  copioftuslSnumc,  Fracres  cha- 
riflimi,aut  ad  dignitatem  fplendide,  aut  ad  emolumentum  fru&uose? 

Quid  fi  igicur  ad  cumulum  tot  tantorumque  bonorum  voluptatis 
acceflerit  illecebra?  eritne  caufla,cur  non  tantiim  libenci,  fed  eciam  alacri 
animo  in  domo  Sponfi  vicam  perpetuo  degamus  ?  Scio  pleriique  homi- 
num  aliter  effe  peruiaiiim  de  diuino  obfequio.  Intuentur  fcilicet  in  viris 
Religiofis  longas  rerum  diuinarum  commentationes,vltronea  fupplicia, 
lacrymas  pcenitudinis ,  vitam  ad  alienum  arbitfium  adaptatam  ,  cetera- 
que  gcneris  eiufdem  ,  in  quibus  vulgus  hominum  (  cura  nullum  vera? 
virtutis  guftum  habeac)  nihil  non  acerbum  efle  arbicracur  ac  moleftum. 
Sed  nefcimus,  inquic  Seneca,  res  acftimare;  de  quibus  non  cum  fama,  fcd 
Reiigiof*.  cum  rerum  rtatura  dcliberandum  eft.  Siquis  igitur  ita  fit  animo  compa- 
vtufmm-  rams^  v(.  n-^-j  i^cumj  nml\  fuauej  nihil  in  vita  mortalibus  expetendum 
putet ,  nifi  quod  aut  fienfus  moueac ,  auc  lumbos  fcalpat ,  aut  abdomen 
expleac ;  cum  hoc  nihil  mihi  negocij  eft :  fin  hoc  nemo  vcftrum  ica  fcn- 
tit,  illud  breuiter  venit  expendendum,  qimiam  fint  illas  Religiofa?  vitas 
dclicia? ,  in  quibus  animus  omni  cura  folutus  conquiefcit .  Hx  iiint,  vt 
compendio  eloquar ,  diuinarum  confolationum  prxlibatio  ,  ftudium 
orationis,  zelus  animarum ,  inculpatx  confcientia?  tranquillitas,  fanccifi 

fimar 


LIBER  PRIMVS.  SQCIETAS   NASCEN  S.        I55 

fmix  Euchariftia:  cxlefte  conuiuium :  addo  &  corporis  &  paflionum 
compreilionem  :   denique  quod  &  Moyfes  thefauris  ^gyptiorum , 
B.Aloyfius  Hiipanicae  aulae  dehciis  prxtulit ,  improperium  Christi. 
Paradoxa  fiint  naec,  fateor,  profanis  illis  mundi  aileclis :  ied  nos  f  anctio- 
ris  vitx  prxceptis  inftituti,  cliciamus  ex  his  paulifper  recondita  ariimo- 
rum  fenia ,  &  latentem  iub  duro  cortice  afTe&uum  teneritudinem  enu- 
cleemus.  Dic  mihi,  obfecro  ,  parumne  cadefti  coniblatione  perfufus  vi- 
detur  D.Francifcus,  cum,accepto  diuinitus  futuraz  beatitatis  fux  pigno- 
re,per  multos  dies  illud  identidem  decantat :  Lectatttsfum  in  his  qu£  di$a  pf.i«: 
funt  mihi :  In  domum  Domini  ibimtts  ?  Quid  ?  cinn  exundante  diuini  amo- 
ris  aeftu  exclamat  alius,  Satis  eft ,  Domine ,  iatis  eft  5  nullane  voluptate 
videtur  delibutus?  Rurfus ,  cum  idem  fcribit  inter  horrida  Maurica?  ve- 
preta ,  &  inter  ucariorum  mucrones,  tantis  ie  incedere  lartitiis ,  vt  horri- 
dam  illam  fblitudinem  paradilum  deliciarum  potiiis  •appellandam  iu- 
dicet-,  nullane  cadefti  dulcedine  recrcatus  eft?  Denique  cumSanciaflimus 
Parcns  nofter  Ignatius,inardeicente  diuini  amoris  fble,totus  inftar  niuis 
in  lacrymas  identidem  colliquefcitjomni  vite,  folatio  videtur  deftitutus? 
Quid  iimile  huius  Babylonis,licet  aureum  propinet  calicem?  cuius  om- 
nes  voluptates  euanida:  fimt  &  exilcs,  fceda:,  momentanece ,  caduca?,  &, 
quod  caput  eft ,  non  rarb  cum  graui  falutis  periculo  coniunct.a* .    Lon- 
gus  nunc  fum ,  &  fortaflis  poit  has  delicias  etiam  moleftus ,  fi  cetera , 
qua*  nos  in  domo  Sponfi ,  id  eft  in  Societate  noftra  ,  aut  admiratione 
defixos  ,  aut  voluptate  perfuibs  detinere  polTunt ,  exfequi  voluero :  il 
nimirum  fuauifhmum  fodalium  conui&um  ,  fi  confenfionem  animo- 
rum ,  fi  exercitiorum  varietatem  ,  fi  ornamenta  doctrinae ,  fi  hierarchi- 
cam  iubordinationem   ,  fi.denique  totius   Societatis  fplcndorem  ac 
digmtatcm  oculis  veftris  fubiccero .    Quare  vela  contraho,  &  cum  ha:c 
omnia  cadeftis  Salomonis,dilecl;ii1imi,inquam,fponfi  noftri,<*loria*  iub- In  Socte" 
feruire  coniiderojtotus  m  ituporem  abreptus,&  vixdum  rchcitatcm  om-  beatam. 
nium  noftrum  capiens,  hoc  ynicum  fapientiflima*  Regina*  epiphonema 
fubiicio:  Beati  virituiy&  beatiferui  t ui, Domine ,qui Jlant  coram  tefemfer,  5-Regio. 
C^  auditint  fapientiam  tuam.  Agitc  ergo  RR.  Patres,Fratrcsque  chariflimi, 
videtis  huius  fpiritualis  coniugij  dignitatem,  videtis  harc  amoris  vincula 
quauis  libertate  magis  expetenda,  videtis  auguftiflimam  cadcftis  Sponfi 
Maieftatem,in  cuius  fidcm  ac  familiam  lcgitima  pactione  tranilati  eftis. 
quid  reftat,  nifi  vt  horter  vos  atque  obtefter,  ne  huius  bcneficij  fru&um 
iola  dele&atione  metiri  velitis.  Etcnim  fi  apiculas  floiibus  infidentes,  in 
quibus  ceteri  nihil  nifi  pulchritudincm  &  amccnitatem  admirantur, 
fuauiffimUm  ex  illis  mel  eliciunt,quantb  id  vobis  calefti  lumine  pcrfu  fis 
facicndum  eft  magis  ?  Noftis  quid  Inftituti  ratio  a  vobis  exigat ,  noftis 
quantam  virtutis  ac  perfcclionis  icgetem  ac  matcriam   iubminiftrct. 
Nolitc  tam  propenfas  cxleftis  Sponfi  beneuolentia*  dcefle :  nolite  tam 
qiuvftuofum  diuini  amoris  commcrcium  repudiare.  datc  dilccTaim  pro 
dile6fco  (  non  poteft  vlla  compcndiofior  vetfuta  cogitari )  cius  dccrctis 
acquicfcitc,  eius  nutus  obferuate,  eius  defideria  pracucnite.  Deniquc  to- 
tius  vita*  rationes  fic  inftituite  ,  vt  illi  vos  probetis ,  cuius  vel  amori  vcl 
obfcquio  vos  confecraftis.  Dixi. 

V  2.  EXER- 


156  IMAGO  PRIMI   SJECVLl  SOC.    IESV. 

EXERCITATIO  POETICA. 

ENCOMIASTICON 

AVGVSTISSIMI    AC   SVAVISSIMI 

NOMINIS    IESV. 

o  m  e  N  nobile,  dulce,  delicatum, 
£)uod  letlum  njiridi  mel  ex  Hymett», 
HybUique  fapit  fauos  fufurri  i 
Feltces  Brafilum  quod  offianas, 

Cannarum  liquidam  fapit  medullam  ; 

cAut  quod  IJacidum  parata  menfs 

'Frirno  fercula  depluunt  Eoo. 

V^omen  thurilegos  olens  Sabxos, 

Et  quod  Arabix  feracis  arua, 

Et  quod  Ndiacis  tepente  filuit 

Spirant  balfama  lacrymatione. 

tJ\omen  Affyno  fluens  oltuo, 

Tinclum  zAcha:menio,  Indicoque  nardo^ 

Diffundens  amaranthinos  Uquores. 

Nomen  nobile ,  dulce,  delicatum> 

Jduo  mlgratius  efi  amcenmsque, 

Jguo  nil  fuauius  elegantiusque  eH : 

Non  pofi  lurida  regna  notlis  atra\ 

Formofus  rofeo  dies  in  ortu; 

Riphaasque  hiemes  fugans  ad  Artlon 

Verm  ronfluus  tepor  fereni ; 

Non  terfi  facies  amcena  c<zli ; 

Non  menfes  referente  Sole  ficcos 

^Blandi  fibilus  acrior  Fauoni, 

Aut  per  pafcua  murmurantis  n)nd& 

llltmi  tenerum  gelu  profundo. 

Nomen  nobde,  dulce,  dehcatum, 
G)uod  Canges  rutilo  figurat  aurot 

Fmgit  conlficuis  Erythra  gemmis, 

Tlenis  India  cui  laborat  aruis^ 

FuUtislndia  nobdis  metallis, 

Fhce?tix  Sidonium  recondit  ofirum  , 

Veclunt  mellera  delicata  Seres. 
&uod  fiforte  tuas  iit  per  aures, 

Sonat,  quod  Libycos  queat  leoncs, 

Et  queat  rabidas  domare  tigres, 

Vojfit  fifiere  fiuminumque  curfus, 

Mf 


LIBER.PRIMVS.    SOCIETAS   NASCENS.       157 
Et  pofftt  <-volucresnjaga,s  morari: 
At  tibt  populante  corda  famma 
ln  facros  animam  refoluet  tgnes. 
Vtymen  nobtle,  dulce ,  deltcatum; 
Quod  cum  ftderea  canunt  in  aula, 
C&lorum  Vtgtles  mouentur  ignes, 
Surgunt  atheris  tncoU  beatiy 
Surgunt ,  fucciduo  genuque  mxi 
Nomen  nobtle,  dulce  confalutant: 
Ter  fafltgia  montium  fupino 
Nutant  <-vertice ,  Ptndus ,  JEmus ,  Othrys\ 
Ter  Ut£  refonant  ad  aflra  Va/Ies ; 
Qdunt  nubda  ,  conctduntque  <~uentii 
Vonunt  aquora ,  ridet  alma  tellus  ; 
At  late  Stygtis  timetur  vmbris, 
It  toto  tremor  infolens  Auernoy 
6)uajfata  horrtbili  fragore  ab  im.is 
Trtflis  concutitur  domus  cauernis. 
Nomen  nobile ,  dulce ,  deltcatum, 
^uod  Pater  proprtum  dat  cjje  I E  s  v, 
Et  nobis  propnum  dat  effe  I  E  s  v  s. 


LVDVS      POETICVS 
DE     NOMINE    IESV, 

ELEGIi    PRIMA. 

Clmmeriis  fcelerum  tenebris  nox  objidet  orbem, 
CN^ec  fmt  optatd  fecula  luce  frui. 
Quocumque  adjptctas ,  dolor  <vndique3  &  horror,  (djr  <-vmbr<e3 

Et  ficies ,  Stygtis  quarn  rear  cjfe  plagis. 
Altera  ft  ^Pbarice  redierunt  tempora  noclis, 

Ahl  referat  Utum  clara  columna  tubar. 
JEthcra  fusfexi ,  Diuumque  volubde  templum : 

fnde  me#  ,  dtxi ,  fpes  noua  lucis  ertt. 
JLcce  tibi  medw  pandtt  fcfe  aurea  cAo 

Ara,  nouum  terris  ara  datura  dtem. 
Hanc  Ltbcr  tnfifit,  facics  cui  carula,  cAo 

(Joncolor  ;  huic  Libro  pagtna  bina  patet. 
llic  I  e  s  v  ($r  Maiuae  geminum ,  duo  fidera,  nomen: 

SoIIesvm,  M  a  r  I  A  m  Luna  perennis  obit. 
Ajlra  gemella  vtdcs  ,  Numen  queis  temperat  orbem : 

Luce  diem  I  e  s  v  s  ,  nocle  Maria  regit. 
llle  prtor  radio  tetigit  nj\x  prtncipe  terras, 

Mox  tremefaffa  nottum  nox  funt  atra  tubar. 

'  *  ■  ■   ■  V  "3  Vtdtt 


158         IMAGO   PRIMI    SJECVLl   SOC.  IESY. 
yidit  <-ut  boc  Pietas  caletfem  prxfes  ad  aram, 

Huc,att ,  huc  celerem  conglomerate  gradum, 
AZolida',  Zephyrt,  Horexque ,  Eurtque  ,Notique; 

Ferte  tnumphales  ad  mea  fleclra  tubas. 
'Dixeraty  e>  tremulis  mox  qmfque  pependit  in  alis, 

Exfpeclans  facr<e  tujfa  njcrenda  De<e. 
Tum  njiridem  Zepbyrm  lituum ,  cui  plurima  jlorum 

Sparfa  feges ,  vernas  expedit  tnter  aues. 
Ghtid  Boreas  ?  puris  fibt  bucctna  canaprutnU 

Aptat ,  ab  argento  fufde  <-uocis  tter. 
Qxrula  ftgna  leui  celer  explicat  Aufer  in  imbre, 

Euro  purpuream  lux  dat  Eoa  tubam. 
Eia  quatergemino  flantes  tn  limite  mundi 

JEolidie  feflos  wgeminate  modos. 
Omnibus  auguflumcantetur  nomen  I E  s  v: 

£Matenes  cantus  h<tc  modofola  vemt. 
Tum  Zephyrus  tenui,  medtd  fonet  Aufler  tnaurl, 

Et  lloreas  densd;  <-uox  minor  Eurus  eat. 
ZPQc  dubtum  ,fupero  Chorm  aliger  aduena  Regno 

CeHiet  argutas  applicuijfe  lyras. 

ELEGIA     SECVNDA. 

FAllor,  an  athena  fuper  arce  tubisque  lyrisquc 
Molidit  fuperis  accinuere  choris  ? 
<i.4udib,  clangor  10  fonat  omntbus  <unm  I  e  s  V  s, 

D^omen  in  hoc  omnis  mufica  nte  cadit : 
CN^omen ,  in  aunfera  Canges  quod  lambat  arend, 

Spumantique  redux  quod  mare  adoret  aqud. 
u\dmen,  pampmeis  fohis  quod  adumbret  lacchuf, 

Z-nde  fuis  lacrymis  gaudta  <uttis  alat. 
u\omen,  quod  tilne  fub  corttce  fculpat  Amyntas; 

Hinc  fuus  <-vt  crefcat,  crefcit  <ut  arbor,  honos. 
u\omen,  in  attonsd  quod  pnebeat  area  buxo, 

zAcfolers  docih germine  pingat  humus: 
Ghod  cedti  folio  laurhe  comante  corond 

Formet ,  c^°  expaffis  ruttica  nympha  rofs: 
Si  rapit  id  njolucrt  Jbrs  Atolis  alaflabello; 

aAduehat  Eois,aduebat  Hesjenis. 
Nomen  ,  quod  mcmori  referat  nemm  omne  fufurro, 

Sibila  dum  tremulis  inflrepit  aura  comis. 
Nomen ,  amica  cauo  quod  tmago  remittat  ab  antro, 

Vocalique  canant  faxa  diferta  Jpecu. 
Nomen ,  quod  vitreo  bibat  Iris  &  tmbuat  tmbri, 

No(C<eque  redux  omina  pacis  agat. 
Nomen ,  quod  rofeis  ptngant  pia  foma  figuris, 

Inda  *velalbentt  condat  arundo  fauo. 

Noment 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.       159 
Nomen,  quod  njiridt  fculpat  fabra  cura  Jmaragdo; 

ZJnde  oculos  hdaris  pafcat3  rvtherbai  color. 
Nomen ,  ebur  fibi  Mygdomo  quod  adoptet  in  oftro, 

6t  trahat  in  ^varias  ars  operofa  notas. 
Nomen,  Apeileo  fucco  quod  vtuat  (djr  auro, 

Phidtacove  legat  fulptde  famaftylo. 
Nomen  ,  inaurato  quod  epiBola  quaque  fioillo 

Imprtmat;  <-vt  cunflis  grata  ft  tnde  falu-s: 
Quodque  fuis  clypeis  tnfcribat  Ctcjar  ffl  hafiis; 

Ghit  quas  ^Marte  partt,  pace  tuetur  opes. 
<m         7)enique  dtus  aAmor  taculis  tnfculpat  e>*  arcu  5 

Vutnus  njt  vnde,  fluat  vulneris  inde  fdus. 

ELEGIA     TERTIA. 

TAlta  fdereo  genij  fuper  axe  canebant 
jEolidx  lituis,  ctligenxque  lyris. 
Objiupuit  tantis  recreatus  ptaufibus  orbis; 

Obftuputt  gratos  Tethysffi  tpfafonos. 
Obfiupuit3  celeresque  ftupens  fotprefsit  habenas; 

Nec  mtnus  attonitos  luna  retentat  equos. 
Et  quem  non  fubeat  magni  facer  horror  I  e  s  v  ? 

Nomen  ad  hoc  Lethes  pallida  regna  tremunt. 
Et  quis  adhuc  alio  qu&rat  fub  nomine  Numeny 

Terreat  <~vt  Stygias  nominis  <umbra  canes  ? 
1  nunc  &  magico  duc  concita  ttcia  rhombo. 

Stderaqus  inmto  detrahey  Qoichi,  polo. 
Sangmneumque  trahat  rubicunda  Diana  pudorem  3 

Et  tegat  tn  JJeculo  probra  cruenta  fuo: 
Harbaraque  horrendis  immugi  murmura  fojfs, 

G)ueis  manes piceo  nox  ciet  atra  lacu  : 
Cuique  celer  prono  flutt  ($r  fugit  agmine  riuus} 

In  caput  inuitas  nympha  reducat  aquas. 
Nd  agis ,  £&is  Ucet  artibus  tmpia  Ctrce 

Exulutes  dtris  fanda,  nefanda,  modis. 
Vmus  ad  I  E  s  v  nomen,  quod  terntat  Orcum, 

Barbara  mox  furda  nomtna  morte  fllent. 
Stc  filutjje  parum  efi;  tpfas  expugnat  &  <umbras} 

Fulmineoque  atras  difcuttt  tgne  feras. 
jduid ,  quod  (djr  tnuicTis  flammam  Phlegethonttda flammis 

Fuimtnat,  ab  I  e  s  v  quod  micat  ore  tubar  ? 
Sed  qutd  Juhmmbus  funeflo  nomen  I  E  s  v  ? 

lamfluat  e  mtti  nomtne  blandafalus. 
£hitdmfi  pax  (<$r  pacis  amor  pius  ignis  I  E  s  v  ? 

jQuid  mfi  njena.  facri  iacTea  fontis  crit  ? 
^utjquis  es,  tncertis  cut  mens  iabat  anxta  rebusy 

ld  fi  nomen  amas ,  fpes  rata  Vota  dabtt. 


160  IMAGO   PRIMI  SiCVLl  SOC.  IESV» 

GYufiquis  es  ,  ihgentem  qm  fors  molire  Uborem, 

llla  tibi  pietas  grande  leuamen  erit. 
Trscapue  Jgnati,  ttt  fufctpe  nomen  Iesv, 

£t  I  e  s  v  s  fociam  Dux  tibi  tunget  opem. 
lllius  aufpicio  pulcbros  graffare  per  aufus: 
Nobilms  nullo  fub  HDuce  furget  opns. 
St  qua  per  incertos  tentanda  pencuU  cafus ; 

Certa  fub  thcertis  fpes  tibt  rebus  erit. 
Si  ttbifit  quouis  fundahda  coloma  Regno; 

Hic  tl/am  flabih  qui  pede  fundet ,  crit. 
Mtcmum  efi  quodcumque  fuis  «.ternus  IesvS 

llluflrat  iitultSy  ac  decns  omne  tenet. 
Confer  huic  <-vni  titulos  ac  nomina  Regum: 

Sctltcet  in  Tiegum  dedecus1  tlla  cadent. 
Stulte,  quid  eH  titulus ,  njanne  nifi  njocis  imago, 

Svlendidaque  auguHum  qu£  parit  njmbra  nihil  ? 
Viri  magna  euoluam  pnfcis  cognomina  fiafiis, 

Queis  fieiit  tn  fceptris glorta  rarafuis} 
Ghtfcre  Tyrt  Reges3  Cedarttas  qmre  tyrannosy 
Ghitque  Arabum  Utis  ficeptra  tulere  plagis. 
eAdtyue  Beltdas  Beli  de  nbmine  Reges, 

jQuos  canit  zAffyrris  fama  fiuperba  tubis. 
NtliaciJt  mcmora  celebres  Pbaraonas  m  oris, 
Grande  per  antiquos  queis gentis  imt  auos. 
Cecropddfivc  refer  magnis  breue  nomen  Atbenis, 

£hwsi}ue  Duces  Sicyon,  cultaque  Sparta  dcdit. 
Laomedontiadas  Trotac  fepeltre  ruinis 

Scripta  tubent  ratum,  fi  modo  Troiafiuit. 
Stlutus  Alband  non  efl  quod  prodeat  njrnd, 

Jduem  tcgit  obfcuro  (ilua  njetufia  (pecu. 
TLcqiud  Aclxzmenidas  referam ,  joboltsque  tiarat 

Stue  Seleuce  tu<c,feu  Ttolemxe  tu<£  ? 
Ctcfarcos  zquet  7)iuis  vrbs  Romulafaflus , 
zAdde  PaUologos,  Auftrtadasque  Duces. 
Ecquid  ad  boc  I  e  s  v  nomen  tot  nomina  Regum  ? 

Vmbra  quod  ad  fiolem ,  gutta  quod  vna  mari  efi. 
Ntl  mtbt  fallact  magm  cum  nominis  njmbrd  efi: 
cDum  mibtfiol  Iesvs,  nulla  fiat  ymbra  placet* 


BEATIS- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.       i6l 
BEATISSIMA     VIRGO     MARIA. 

Ig  n ativ m  eiusque  Socios  in  filios  adfcifcit,  &  vi- 
ciffimlGNATivs  cumfuis  eam  inMatremfumit. 

FOrte  in  remotis  carmina  montibu* 
lejfica  pangens  non  fine  lacrymis 
PlanEluque ,  LoioU  occinebat 
Moefia  fuos  Metanoea  luclns: 
Cum  nafcituro  Sole  feremor 
Regina  mundi  de  penetralibus 
Adeffe  Diuorum ,  ffl  dolentem 
Vifa  fmt  fubitjje  rupemy 
Gratamque  lucem  Jpargere :  &  altius 
Heu!  mgementt  prxbet  amabilem 
Cum  iJoce  njultum,  quo  minantem 
^Dtra  falo  mala ,  dira  terris 
Mulcet  Tonantem.  Define  trtfiium 
Tandem  querelarum ,  fa*  lacrymis  modum, 
Lowla3  pone :  quem  peracli 
Suppuduit  fceleris ,  nocentem 
Ne  crede  pofihac.  Quin  mage  pnfiinos 
viffume  vultus,  qualis  in  araua 
lugis  Nattarr*  bellicojbs 
Viftts  es  exagitajfe  Celtas, 
Olim  decoro  puluere  nobtlem 
Ventura  facra  militia  Ducem 
Tefata  fignant :  qutd  moraris? 
lpfa  <-uias  initura  certas 
Fata  ominatis  auffnais  regam. 
Te  fed,  relifiis  HeSferue  plagis, 
Magifira  morum  Gallicanam 

Mufa  prius  njocat  ad  paUfiram. 
Hic  in  njtrentis  margine  Sequanx 
Fecunda  JJarges  femina,  femma 
^Datura  poH  denas  ariHas 
Mox  fegetem  numerofiorem. 
Pro  quanta  mejfis !  lam  njtdeo  tnclytam 
Xaueriante  gentis  adoream 

Francifcum  ad  Indos  laponafqut 
Impauido  penetrajfi  grejju. 
Ghtin  &  decorts  lam  Faber  tmpigre 
Infudat  armis :  feta  fcientia 
lam  tela  cudit  Salmeronusy 
Tela  Stygi  metuenda  ^viclx. 

J&  X  JLt 


162  IMAGO  PRIMI   SiECVLt   S  OC.  1ESV. 

a^  fr  L<«#/  quid  memorem  ?  <~vndique 
Audire  plaufus  lam  njideor  graues3 
Cum  te  Tridentino  in  theatro 
Fulmineo  pede  detonantem 
Vro  me  Senatus  confficuus  Patrum 
Rite  aufficatis  rvocibus  excipit: 
Sic  mafie ,  c^  aude  !  nulla  labes 
Virgineos  temerauit  ortus. 
Non  "~BobadilU  <~uel  Rodericijy 
J^on  gefta  pandarn  clara  Broetij, 
CN^on  concatenatos  Qodun ,  aut 
laie  tuos  referam  labores. 
Speffabis  ipfe  O*  plura  reconditis 
,6)u<£  claufa  celat  diphthera  nexibus 
Ventura  ,  in  adffeclumque  mundi 
zAufftiais  redigenda  cali. 
At  tu  <efluantes  ignibus  &  nouo 
nArdore  pugna ,  magnanimos  <~veta 
Tentare  njires  ,  dum  cruore 
Purpureum  T>ionyfano 
(foUem  reuifas.  Hic  ego  j\umim 
Noslras  ad  aras  irreuocabtle 
Dici  ftcramentum  ,  tuamque 
Nate  <~volo  generofe  pubem 
j\on  <-vfitatis  ftnngere  amoribu* 
tAddicla  mater.  Vos  ego  confecro 
Dei  phalangem  fulminantis, 
Vos  comites  focwfque  I  e  s  v. 
Sic  elocutam  protinus  aurei 
Diuam  coronant  Aligerum  globiy 
Suetoque  Reginam  triumpho 
Adfuperos  reuehunt  penates. 
Aft  wfolenti  petlora  <-vulnerey 
Sparffque  cAo  faucius  ignibus 
Jgnattus;  Tro  Virgo  ,  pro  Re- 

gina ,  Deique  parens ,  quisy  inquit} 
Loiola ,  quifnam  eH ,  <vt  tibi  Filius 
Viuat  deinceps  ?  totque  celebrium 
DttEIor  <-virorum  Uta  mundi 
Signa  plagis  <~vtriufque  figat? 
ibo ,  iboy  mater  :  faUere  nefctunt 
Fffata  tantce  Trmcipis :  ocyus 
Depr&liaturas  ad  arma 

T)iua  <z>ocat  praitura  turmas. 


S.AN- 


LIBER   PRIMVS.    SOCIETAS  NASCENS.         163 

SANCTVS  IGNATIVS 
aprofana  militia  conuerfus,  fpiritualein  aggreditur;  & 
iam  tum  ( quod  per  totam  vitam  ei  folenne  fuit )  ca> 
lorum  adfpe&u  mirifice  dele&atus,  in  feptem  dierum 
ecftafim  rapitur:  in  qua  ei  diuinus  Amor  venturam 
Societatis  progeniem  exhibet. 

POB  <varios  belli  cafus ,  exhauflaque  late 
Prdta ,  ^Mauortis  tandem  pertxfis  amorem 
Ignatms ,  galeamque  ,  enfemque ,  (gr  nefcia  <-rjmci 
tArma  dtu ,  magna  Matris  fusfendit  ad  aras. 
lam  fatis  AuBrtadumque  aqudts,  <3fartique  profano, 
Sat  fltrpt  patrucque  datum  eB.   Vos  ferrea  Iberum 
Agmtna,  (djr  aAragonum  clarum  gentts ,  inclyta  pubest 
O  quoties  multo  are  grauem  fheclaflis ,  e>  tllis 
TieUatorem  armts ,  quottes  teta  inter  (d<r  tgnes 
nAttollentem  antmos ,  tn  apertaque  fata  ruentem  ! 
ZJfque  adeb  prtdulce  decus,  laudumque  cupido 
lmpulerant :  at  nunc  arma  altera  &  altera  belU 
Mente  agitat ,  maiorque  Deus  pnzcordta  pulfat. 
Ergo  metum  fatfura  Erebo,  (djr  paUenttbus  <~umbris 
eArma  njtrofque  canam :  audentem  rege  maxime  <~vatem 

Diue  tuum  ,  feltxque  ptis  aUabere  coeptis. 

Sit  mibt  fas  tecum  mortales  Imquere  curas3 

Et  celfts  tollt  nubes  fuper  :  bic  y>bt  facra 

CAt  adyta,  ($r  magnt  tntrantem  penetrale  Tonantts, 

Arcanos  liceat  fatorum  edifcere  curfts, 

TJenturofque  olim  Heroes  proferre  fub  auras. 

Magnum  opm ,  c^  rerum  non  enarrabdis  ordof 

Tempus  erat ,  primd  quo  nox  compleclttur  mmbra. 

Dtffita  terrarum  ,  £?*  furgentes  ordine  famma 

Inctptunt  toto  late  ejferuefcere  coclo: 

Extemplo  Ignattus  ( nec  enim  dare  lumina  fomno 

Vfque  <~vtgtl permtttit  amor  )  faftgia  fummx. 

Afcenfu  fuperat  turris ,  procul  arduus  <x>nde 

Defpeclet  ctrcum  terras  campofque  tacentes; 

Hic  <-vbi  fubltmis  teclt  fupera  alta  tenebat, 

lamque  adeb  immenfi  late  data  copta  ctelt, 

Palantefque  polo  fleUas  Tttantaque  aftra 

Hauft  amans  oculis-,  tum  <~verb  arfere  medullit 

^(ott  ignes,  ammoque  tngentem  ampleElttur  axem. 

Iamque  fuper  <~volat  aflra  polt ,  totumque  pererrat 

Lummibus  cdum  tacttis,  (djr  ab  £tbere  pendet. 

Htnc  fubtt  aBrorum  ruttlum  qut  Lucifer  agmen 
Prtmus  agit ,  primufque  tterum  flattone  recedtt. 

X  2.  Parte 


164  IMAGO   PRIMI   SiECVLI   SOC.  IESV. 

Tarte  altd  aduerfd  plenus  raptt  orbe  reduclo 

Latona  globus  y  binc  fuluo  mtcat  horrtdus  auro 

Qolla  leo,  obntxufque  tncuruat  brachta  Cancer. 

Tum  pluuias  Hyadas ,  fidufque  Erymantbtdos  Vrfe, 

Armatumque  auro  tubar  adsjtctt  Orwnis. 

Vrttur  lgnatius ,  fibrtsque  ex&sluat  imif, 

Quin  (  explere  mifer  njeluii  fi  pofiit  amorem  ) 

Nunc  iterum  occafus  ,  nunc  fe  conuerttt  ad  ortus, 

Humentefque  oculos,  perfufaque  fletibus  ora 

Defixo  tenet  obtutu ,  atque  tmmobilis  haret, 

Impatiens  donec ,  nec  tam  qutbus  afiuat  ignes 

Corde  premens ,  tales  dat  anhelo  pec7ore  quefius: 

Immenfi  c&lorum  orbes  <£?*  amabtlis  atbra 

Teclum  augufium ,  tngens ,  <-uos'que  buius  confcia  amoris 

Sidera ,  Vos  tefior  :  nam  quis  crudeltus  <-vmquams 

(  Scttis  emm  longoque  auo  memimfiis  )  amauit? 

Vris  amore  tui  pulchrt  domus  atheris  ,  vris> 

Et  mtferum  formofa  pio  depafceris  igne : 

Perge  age,  corporeos  artus  &  tnuttle  pondus 

Secerne  in  ctnerem ,  tre  fuo  fine  cetera  calo. 

0  anime ,  o  qui  ifiis  deducis  femina  fiammis, 

Sidereusque  lates  mortali  in  corpore  fenfus, 

Hac  tibi,  fi  nejcis ,  patria  efi  :  heu ,  quo  mihi  <-vitam 

Demorer ,  tnuifdque  tuuet  confifiere  terrd ! 

Feltces  anima ,  tam  nunc  qutbus  aurea  pacis 

Sacla  fluunt :  nobis  qmntum  efi  quod  amanttbus  obslat! 

Sed  tamen  efi  altquids  Uceat ,  quod  adtre  negaturs 

Adfbtcere  :  tdem  oculos  pafctt  qut  fauctat  ather. 

lam  tam  terrtgenumque  domos,  humanaque  rurjum 

Trouehtmur  fupra  :  en  montes  tcnuantur  &  alta 

'Decrefiunt  oculis  turres  :  tam  maxtmus  orbis, 

lam  tota  tn  paruum  <-vanefctt  macbina  punElum. 

0  <-vbt  fum  !  quo  Loiolam ,  quo  tollitis  aftra? 

Jduo  terra  oblttum ,  calo  defrtis  amantem? 

Ludimur  ,  Jgnatt :  heu !  qua  non  ttbi  gaudta  fingis 

Credule  amor  :  nam  qutd  me  ammo  fuper  alta  ferebas, 

JQuem  moles  tgnaua  folo  defigit  tnertt  ? 

Ergo  tre  tn  lacrymas  tterum  e^  fufitrta  cogor  ? 

Vfque  adeone  &  amare  graue  efi  ?  ah ,  cut  bene  tantis 

Par  anmus  flammis  !  toto  de  corpore  <~vires 

Egtt  amor ,  fenfi ,  tenebris  hebetantur  obortis 

lam  iam  ocult ,  totufque  pto  tmmortor  tormento. 

rDixerat :  ($"  prono  collapfum  corpore  tellus 
Exctpit ,  exantmt  fimtlem-  tacet  indytus  heross 
G)uem  non  tnftantes  actes  ferrataque  quondam 
zAgmtna,  collatt  quem  non  furor  traque  Martis 
Fregertmt ,  rvtc7ort  antmum  fubmttttt  amort. 


Fortii 


LIBER  PRIMV5.   SOGIETAS    NASCENS.        I6> 
Fortis  amor ,  qmd  non  mentes ,  afflataque  cogis 
Corda  potens ,  femel  <~vt  tacito  fub  njuinere  magna 
Infdifli  ammtc ,  facroque  hanc  numine  tangis? 
lamque  nfiri  exjangues  pallor  compleclitur  artus, 
Decurruntque  oculis  iacrymac ,  perque  ora  cadentes, 
Perque  fnum ,  mmws  folantur  pecToris  ignes. 
Ter  gramdos  tollcns  oculos ,  ter  rurfus  anhelans 
Deficit ,  <^  paruo  fusjirans  murmure  ,  Iesvm 
Ingeminat ,  donec  tandem  <yix  langmda  <-vitam 
Vena  notat ,  <-vic7ufque  ammus  fe  deferit  ipfe. 
<zAjJynis  <~veluti  cum  flos  emarcidus  aruis 
Languefit  fitiens,  <~vbi  ficcos  Sinus  ardens 
Vrit  agros  ,  tenerisque  humorem  fubtrahit  herbis: 
llle  iacet ,  languensque  fuo  Jub  pondere ,  feffum 
Demittit  caput ,  e>"  moriens  tellure  recumbit. 

Viderat  hoc ,  tantos  folitus  lemre  dolores, 
Diuus  Amor  •>  dudumque  polo  miferatus  amantem, 
Hic,  6!  hic  noflris  certe  digmjjimus  arrnis 
Miles ,  ait.  Tantum  ejfatus ,  acli  atria  linquit, 
jEtermque  finum  Patris ,  duicefque  receffus: 
Mox  habdem  fert  ecce  arcum ,  caflamque  pharetram 
Subnetlit  laten  ,  niueum  tcflata  pudorem 
Defluit  ex  humeris  mejlis ,  perque  alba  <-voiutas 
Colla  comas  dat  commotis  diffundere  <-ventis. 
lamque  <~volat ,  tenuefque  lcui  pede  diuidit  aurasi 
Candenti  flmdis  cygno ,  Mxandria  longe 
£hti  <-vada  profjiaens  <~vel  amati  flagna  Caici, 
Toto  in  fuppofltum  defertur  corpore  flumen: 
Nec  mora ,  nec  requies ,  vifas  contmgere  doncc 
Detur  aquas ,  notoque  humeros  tnfhergere  rore. 
V^on  aliter  facer  xtherei  puer  ales  amoris 
Fertur  agens ,  rapidifque  celer  legit  ardua  pennis 
Cidmma  Pyrenes ,  Manrefeque  adftitit  oris. 
Hic  <-vbi  Loiolam  proflratum  (djr  multa  gementem 
ConJJiciens  ,  plaado  fubriflt  lcmter  ore-, 
Mox  Jacros  retegens  <-vultus ,  j\umcnque  profeffus 
(Auguflum,  athereum ,  diclis  ita  cocpit  amicis: 
^Macle  ammis ,  Ignati ,  humili  fic  te  enpe  terrx> 
0  natum  cAo  pecius  :  flc  gaudia  njuigi 
(furafque  auerfans  ammus ,  tardantia  <~vit£ 
Prxuertit  ftta  ,  e^4  fiperis  fe  fedibus  infert. 
Pone  metum,  Loiola ,  manent  te  debita  cx.li 
Atria ,  fubhmemque  fcret  fuper  xthcra  <~virtus. 
Ante  tamen  (  duris  Jed  emm  fibi  gloria  rebus 
Stermt  iter  aclo ,  fuperafque  euadit  ad  aces) 
Muita  manet  fortuna  tibi  fuperanda  ferendo. 
Hesjeridum  illuflres  terras  antiquaque  linquens 

X  3  Tecta 


166  IMAGO    PRIMI    S^CVLI  SOC.   IESV," 

Tccfa  patrum ,  Venetas  pnmum  fifteris  ad  oras. 
Inde  per  lontum  magnum  Samartttda  folus 
Atunges  terram  ,  e£*  Syria  potieris  arend. 
Hic  colles,  bic  arua  facro  decorata  cruore, 
Et  Solyma  decus  anttquum  fycclare  tuaabtt» 
Hic  vbt  Betblemij  latttans  Jub  flramine  tecli 
Paruulus  in  flipuld  tacuit  Deus  :  omnia  facro 
Terfundes  gemttu ,  lacrymafque  ad  fmgula  mtttes: 
Doncc  te  tandem  ,  pofl  tot  difcrtmina  ,  pofl  tot 
Exbauflofque  mari  vaflo  tcrrdque  labores, 
Aufoma  excipiet  facne  intra  mocma  Rom<z. 
Hic  locus  ,  bac  fedes,  magnarum  exordia  rerum 
H<ec  primum  adfptaet ,  primum  mtrabitur  aufus. 
Hic  (  o  cAo  optata  diu  terncque  njoluptasl) 
Orta  tuis  tandem  aufptciis  illa  tnclyta  furget 
LowUa  manus,  mundi  melioris  origo. 
Qu<£  rem  Chrtfltadum ,  qu&  Relhgionis  bonorem 
Exapiat  labentem  humeris  :  hac  aurea  reddet 
Sxcula,  ($r  innocuos  prim&ui  temporis  annos. 

U^unc  age  magnammos  aufus  ^r  clara  tuorum 
EaSia  recenfebo,  pulchram  longo  ordine  gentem, 
Loiohdafque  tuos ,  njenturaque  fecula  pandam. 
Salue  animis  tnuicla  pbalanx ,  magmque  parentis 
llluftris  foboles ,  falae,  rerumque  njtrkmque 
Magna  altrtx ,  gemtnum  faciis  qu&  compleat  orbem. 
Adfptcis  <-vt  prtmas  aaes ,  prima  agmina  ducant 
Heroes  bis  qutnque ,  polo  capita  alta  ferentes, 
Magnammum  genus  ?  his  populos ,  bis  <-vlttma  late 
Terrarum ,  duce  tey  c&lo  parere  njtdebis. 
Hic  ,  cut  dtjfufs  Volucer  pulcherrimus  alis 
Sigfiat  iter ,  pnmus  cocptis  fe  grandtbus  addet 
eAllobrogum  de  gente  Faber  :  quem  deinde  fecuti 
Codunus ,  laiusque  potens ,  fortifque  Broetus, 
Quique  tuos  ohm  ante  oculos  cAt  aurea  njtEior 
Stdera,  &  ftbereas  prtmus  petet  Hofius  arces. 
G)m  quantos  tollant  antmos ,  qux  robora  paruis 
Promtttant  oltm  aufftais ,  ff>e s ,  afftce  ,  quantas. 
llle ,  <-vides?  nigrantem  bumerts  qui  fuflmet  altis 
Azthtopem ,  perque  Eoas  fubueclat  arenas 
Arduus ,  tnnumeram  ducens  longo  agmtne  turbamy 
Xauerius ,  magnum  nomen ,  flmiltfque  parentt 
Progentes  3  tnuttlum  (djr  tnexfaturabile  peclus. 
Htc  ille  efl,  prtmus  ^Dttis  qut  compede  vintlos 
zAurone  foluat  populoS ,  noEitque  profunda 
Ertpiat  :  lapones  fuper ,  (efr  Trauancorts  oras , 
A^tbtopumque  domos  ntgras  ,  flnefque  Moluccos, 
Cbrifliadum  pta  ftgna  feret ,  delubraque  ponet. 

Tj-mo- 


LiBEH  mumvs.  societasnascens.     167 

Diuorum  oraclis  tam  nunc  Gangetica  tellus 
Expauit  njenturum ,  tmis  Styx  horrutt  nvndis: 
Ecce  njcnit ,  njenit  ecce ,  Afras  obeuntta  terras 
Teruadit  --viclor  marta ,  ambagefque  ^vtarum. 
I  felixj  Francifce,  antmt ,  pete  Regna  per  ^vndas 
Barbdra ,  furgentemque  diem  comunge  cadenti. 
Virtutis  meta  tlla  tux  efi ;  angufla  vtden 
Qu  potcrunt ,  gemtno  qux  fol  desj>ec7at  Olympo. 
Terge  celer ;  cerne  ^vt  flexo  tibi  popltte  fupplcx 
fllinc  laponta ,  hinc  njmcias  ferat  lndia  palrnas: 
Vtraquc  crudeles  tenebras ,  duram  vtraque  noSiem 
Auerfata,  nou&  inclamat  primordia  lucis. 
Hunc  tu  ohm,  Ignati,  fipoliis  Orientis  onuHum 
Adffrtctes ,  tecumque  inter  decora  alta  repoBus 
Diuorum  ,  partbus  tecum  celebrabttur  aris. 
Proximus  ille ,  animi  felix  Laintus  altt, 
Eloquttque  potens ,  docla:  qui  flumtne  lingux 
Turpureos  tnter  Patres  ccetufque  <~verendos 
Prim<cu<e  innocuam  labis  ,  fcelerifque  paterni 
Puram  ammam ,  puros  Matris  tutabitur  ortus. 
Qrefcentem  hic  prtmus  fobolem ,  prtmufque  tuorum 
lmperium  exciptet :  magniu  cui  deinde  fubibtt 
Tiorgia  ,  progenies  Regum  de  fanguinc  ,  (efr  altis 
Dtues  auis :  asiden'  njt  capitis  regale  decorum, 
Abiei7ofque  Ducum  titulos ,  proauitaque  fceptra 
Sub  pedibus  premat ,  atque  ammo  fuper  altwr  exfiet? 
Heu!  tantis  folum  ex  opibus  flbi  dextra  referuat 
Infelix  leti  flmulacrum ,  atque  omnibus  aequos 
Augufltt  magnm  cineres  £?*  trifiia  jpetlra. 
Quantos  illa  <~otro  gemitus  lacrymafque  ctebunt! 
Quin  ffi  quos  olim  mittet  tibi  Belgica  tellus, 
Mentis  Euerardum  celfie ,  pattenfque  laborum 
cAdfl?ice  Barzxi  peblus ,  foli  ille  fecundm 
Xauerio ,  fines  Arabum ,  fcelerifque  capacem 
Armufiam ,  Ditis  jedem ,  fub  legibus  <equi 
Mittet ,  ($r  irato  rurfum  componet  Olympo: 
T)onec  fumma  dies,  tantarumque  <-vlttma  rerum 
Mors  flantem  tnueniat  pugilem ,  refldefque  monentem 
Voce  njiros ,  acie  ex  mcatd  cdi  inferat  afiris. 
Te  quoque ,  magne  Pater ,  quem  tam  noua  limina  mundi 
Exipetlant  frufira ,  te  magne  Anchieta  canemm, 
0  decus  America: :  rerurn  namque  inclytus  ille  es, 
lngentumque  potens  operum ,  qucm  fubdita  quondam 
Mtretur  natura ,  tuoque  elementa  reflgnet 
Imperto ,  tuflifque  lubcns  parcre  laboret. 
Ltttore  te  pofitis  genibm  tamque  athera  multa 
Laffantem  prece ,  marmoreis  njclut  aquora  muris 

Pende- 


jdS  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   SOC.   IESV. 

Tendebunt  circum ,  e^  fuperincumbentis  aquce  mons 
lmmoto  binc  atque  hinc  flabit  ponto  ,  otia  mentis 
Rumpere  fectine.  metuens  :  fic  littore  rubro 
Dufiori  ifactdim  facro ,  turbxque  fequact3 
Dtfflliente  freto  elatis  mana  alta  fietere 
Fluclibus ,  &  circum  grauis  <-vnda  pependit  euntes. 
.Quis  procul  inde  oculis  fefe  mirantibus  infert 
Egregius  fyecie  muenis  ,  cui  hlia  palma 
Tratendunt ,  mueufque  bumeris  dependet  amicTus? 
Virgmeos  nofco  <-vultus3  nofco  ora ,  puque 
Innocuam  Gonzagne  animam:  quas  tUe  fuorum3 
Quas  matris  cernet  lacrymas  ?  qut  bella  mouebit 
Heu  durus  nato  genitor  ?  fed  fortwr  altis 
Aude  animis ,  generofe  puer  ;  <~voto  annuet  <z>ltro 
Ferreus ,  &  cdi  <-vincet  reFlique  cupido. 
Tum  <-verb  optata  cum  te  m  flatione  locaris, 
Exutus  curas  humiles  (efr  fflendtda  HJincla, 
Angelicam  includes  intra  fua  gaudia  mentem. 
Hutc  fefe  comitem ,  patrix.  noua  gloria  gentis 
lunget  amans  Koflka,  ille  almiflos  tnteger  <eui> 
Extendens  <virtute  annos  &  tempora  faclis. 
0  dilecTe  Deo  iuuenis  ,  amor  atheris  alti, 
Quid  tibi  mentis  erit ,  cdo  cum  lapfa  fupremo 
Dulce  tibi  pignus ,  parm  pia  njifcera  Nati, 
Virgo-parens  geminas  <-vltro  deponet  in  <-vlnas? 
Adffice  vt  mnocuos  affltgat  dulciter  artus 
Viclor  amor3  nimtoque  gemat  rude  peFtus  ab  tgne. 
Hcu  miferande  puerl  geltdi  date  fluminis  rvndas, 
Lenimenque  mali ,  @r  facris  folatia  flammis. 
Fortunati  ambo  !  pariter  pietate  <~vei  *uo 
Confimiles  anim<e ,  ite  pix  duo  Matris  alumni, 
Aztbereamque  pari  Reginam  ctngite  coetu. 

Ccrnis  <ut  inde  altud  fignis  fulgenttbus  agmen 
"Ducior  agat  felix  Antonius  ?  adffice  fumma 
Ora  <uirum3  denfofque  humeros :  heu  prodiga  <-vit£ 
Teclora!  quis  pulcbros  obttus,  quis  barbara  Regum 
Tormenta ,  aut  tantos  exocquet  fando  labores? 
®uis  pocna:  genus  omne!  cn  yt  fua  quifque  recenfet 
Supphcij  decora ,  &  fubcundce  infigma  mortis. 
Lmti  omnes ,  omnes  pr&cinffi  tempora  lauro, 
Tendentefque  manu  palmas ,  <-viBricia  figna-: 
Ommbtts  njntts  amor  <-vementi  occurrere  fato. 
Antoni  ante  alios ,  cctlo  quem  fufficis  alto 
Attollentem  oculos ,  primum  Utus  hauriet  enfis 
Harbarus ,  inuicloque  ibit  de  pcStore  fanguis, 
G)ui  fortes  in  bella  animos ,  deuotaque  pulchrx 
zAgmma  miliiae,  m  tantos  audere  trtumphos 

ImpA- 


LIBER  PRIMVS.    SOCIETAS  NASCENS.         169 

Impauidoque  neci  doceat  fuccumbere  <-uultu. 

zAdsfice  <~ut  ingentem  fufientet  peclore  (iluam 

Rudolphm  ,  meritumque  oculis  fufpiret  olympum: 

Cui  comes  zAlphonfus  fub  ferri  penduhu  iclu 

Camtiem  inclinat  venerandam ,  ffl  fangmne  multo 

Foedatos  vultus  fulud  demittit  arend. 

Te  quoque ,  Riben ,  lacerum  crudeliter  ora 

Oppetere  adfpiciet  multo  decoranda  cruore 

lndia3  matenes  facn  Jecunda  laboris. 

&uas  non  illa  <-uirum  c&des  3  qu<e  funera  cernet! 
Hk  patulum  Sofe  pecltts ,  denfisfyue  rigentem 

Corrcam  telis ;  cerne  hic  multo  igne  micantem 
Abrami  truncum.   At  tantis  patet  ampla  triumphii 
Terra  parum  ,  rejlant  pulcbrx  quoque  confcia  lawdu 
AEquora  :  nmne  vides  vt  qui  te  nomine  reddet 
Magnus  Afebedus ,  medium  wter  dedis  aceruum, 
TSeUantumque  fuorum  acies  codoque  cadentum 
Agmina ,  dux  ipfe  atherea  [imulacra  Parentis 
Inuicla  tendat  dextrd  ?  pigra  corpore  multo 
Stant  maria  3  e>"  medio  natat  omnis  fanguine  clafsis. 
Nec  minus  hinc  ItaU  male  difcors  Anglta  Romx. 
Sieuiet ,  in  propriam  exacuens  odia  ajpera  prolem. 
En  &  Garnettos  geminos  3  laqueoque  decorum 
Edmundum  3  terras  inter  cdumque  nefandd 
De  trabe  Jublimem  :  fubit  hinc  tanto  excitta  auftt 
VValpolus ,  longd  fequitur  quem  morte  necandus 
Fortis  Ogilbceus  :  quoties  ttbi  dira  reuinclos 
Extcndent  artm  immanis  pondera  fern  ! 
Eripient  quoties  fmnumque  ffi  barbara  nocTem 
Tormenta  ex  oculis  l  0  Angha ,  ffl  inclyta  quondam 
Regna  ^Britannorum  !  pro  qu<e  tam  dira  libido 
lnnocuas  animas  crudeli  abfumere  Jerro) 
Infelix  qu£  te  notli  manus  eximat  atra  ! 
Tu  ne  pone  ammos  proles  pia ,  perge  per  ipfas 
Clara  neces  patriam  codo  tranjfcribere  gentem. 
Sit  fera  3  fit  quamuis  ingrata  Britannta  mater3 
Et  captis  inimica  tuis  j  afi  mitior  illam 
Refpiciet  quondam  ^Deus  ,  6*  fera  peclora  JletTet. 
j\on  e^o  te  ,  0  inuicle  Heros ,  atque  inclyte  Jdnguis 
Tranficrim  ,  Gonzde  :  tibi  Cafiaria  nigra 
Et  vaflis  fuperanda  manet  Monomotapa  terris. 
Hic  vbi  colhfas  fauces ,  pofitasque  beau 
Corporis  exuuias  alto  fub  gurgtte  Ndtts 
Exapiet ,  tantumque  diu  feruabit  honorem. 
llh  autem  gemino  quos  tollit  ad  athera  trunco 
Crux  alta ,  adducloque  rigent  colla  ardua  ferro} 
Eoum  decus  hoc  primum ,  laponia  pubes. 

r  Y  Adfpics 


170  IMAGO   PRIMI    SMCVLl  SOC.   IESV. 

Adsjice  T>t  immam  prxfixa  bafiilta  ferro 

Exctpiant  latere  tnutcJo ,  yndanttque  cruore 

Hwc  atque  htnc  ,  lato  per  apertas  ^vulnere  coftas 

Magnam  antmam  cAo  fundant  plaudenttbus  afiris. 

Huc  geminas  huc  fletle  acies  :  hos  adfytcis  ignes, 

Tafcentemque  fuis  glomerata  incendia  membris 

ZJicJorem  Spinolam  ?  flamma  <vndique  (djr  njntltque  fumi 

Voluttur  m  cAum  nubes  ,  e>*  fidera  lambtt. 

Ipfe  tgnts  raptdt  ctntlus  lucente  corond 

( Tormentum  l  )  totos  htnc  atque  htnc  Uquitur  artus. 

lamque  adeb  exfuperant  flamma ,  iamque  tntima  rodtt 

Vefiis  edax ,  flrtdunt  nerui ,  crepttantiaque  offa  : 

Stat  farolus ,  »0«  njultum  Heros ,  non  ora  retorquet-y 

Sed  grautdos  multo  tgne  oculos  ,  &  morte  natantesy 

Immotos  tenet ,  &  cdo  defigtt  anhelus. 

ViSior  10  ,  bellator  io  :  fic  nubda  fupra 

fam  purus ,  iam  terne  expers ,  iarn  fimpltcis  aura 

Fertur  ouans  animus  ,  cognataque  fidera  fcandtt, 

Jguo  concreta  negat  carnis  fe  tollere  moles. 

Nec  pudeat  feros  tantd  de  fltrpe  nepotes 

tAut  humtles  medttari  aufus ,  aut  cedere  durts* 

Nunc  age  ,  Camfios  magnos  y  antmamque  Tipberti 

Subltmem ,  multoque  afflatam  numtne  mentem 

tAdfptce  Suarezi ,  ctrcum  quem  plurimus  arnbtt 

Scrtptorumque  ordo  ,  fertesque  tmmenfa  laboris. 

Parte  altd  Molna  potens,  &  Vafqutus  acer, 

Cregoriusque  ,  $r  fmcJi  ajfertor  Lejius  eequi, 

^Doblt  impallefcunt  chartx  ,  njulgoque  relic7os 

Naturzque  ^Detque  ardent  euoluere  leges. 

Vis  ettam  Alphonfi  curas ,  vis  docla  capacis 

Otta  Corneli ,  ingentemque  videre  Toletum  ? 

An  diues  Valmi  eloqumm ,  (djr  vtbrantia  Strada 

Fulmina ,  terrasque  populosque  arfuraper  omnes? 

Heu  fetx  rerum  mentes  ,  pulchraque  quieti 

Inflantes  animx ,  arcam  qutbus  aurea  <-veri 

Copia ,  dtumtque  fiuent  de  peclore  rores  ! 

Stfueis  late  btrefeos  noBes ,  exofaque  cdo 

Somniay  dtuina  retegant  m  tmagtne  lucis. 
6)u£  tunc  qux,  ftudtis  auida  feruere  iuuent<e 

zAtrta  conffictes  ?  qu<e  non  alto  ore  fonabunt 

himina ,  qu<e  regto  docli  non  plena  laboris  ? 

Quis  te  Barrete  tndtblum ,  aut  te  Ouiede ,  relinquat, 

jEthiopum  (idus  gemtnum  ,  femperque  madentes 

Imbre  pio  Rodertci  oculos ,  lacrymasque  perennes  ? 

£)uis  fiactdam  Realtni  antmam ,  aut  te  maxtme  Qaudi  ? 

Gaudebunt  alij  doElis  infifiere  curis : 

Ferrum  altj ,  durumque  aduerfo  petlore  fatum 

Exci- 


LIBER  PRIMVS.     SOCIETAS    NASCENS.       I71 
Excipient ,   alij  cndo  fub  vtroque  lacentes 
LuBrabunt  terrai ,  (g^  vix  loca  cogmtd  <Thoebo. 
Haud  equidem  muideas  ;  fed  emm  penes  njna  tuendi 
Imperij  te  cura  ma.net :  tu  laudis  auitce 
Heredes  firmare  animos ,  Aquauiua ,  mcmento. 
Hic  qui  pone  fubit  Claudi  latus ,  ordine  maoni 
Proximus  imperij ,  cui  tam  njejiigia  &  agrum 
Scipio  prxtentat  grejfum ,  cm  plurima  circum 
Tempora  canities  ,  longo  venerabdis  <cuo 
^Mutius ;  bic  auclum  tot  nunc  labentibus  annis, 
Et  rerum  ferie  immenfd  numeroque  njirorum, 
lam  gramdum  excipiet  catum  ,  molemque  fubibit. 
Sic  age ,  magne  fenex ,  plures  longctuus  m  annos 
(fommiffam  rege  progemem  :  mens  alta  feneclos 
ZAQl  debet ,  njires  addet  tuus  ille  labon 
Tar  ammus  ,  fejfoque  ccuo  prudentia  maior. 
Ne  dubita  ,  <~uemet  luBris  fugientibus  <ztas 
ToB  emenfa  poh  centenis  curfibus  ajlra, 
Cum  primum  natcc  repetens  exordia  prolis, 
Optati  dudum  fccli  celebrabis  honorem. 
Tum  <uero,  ccthereis  qud  circumuoluitur  afrist 
Applaudet  rerum  tantis  progrejfibus  orbis, 
€xiguccque  manus  mirabitur  tncrementum. 
Ante  alios  tibi  Koma  parens  fua  gaudia  plenis 
Effundet  fudiis  ,  <-vultuque  fauebit  amico. 
Nonne  njides  <-vt  Turpurei  facer  ordo  Senatust 
Vrbanusque  Vater  de  collibus  annuat  altis, 
Quoque  iiborantis  molem  fujfulferat  orbis 
Numine ,  nunc  facros  animet  pnor  ipfe  triumpbos? 
Qu<c  tibi  tunc ,  Muti ,  perfundent  gaudia  pecJus, 
Qtm  totum  adfj?icies  mifceri  plaufbus  orbem} 
Sic  olim  Ignati  tellnsque  p*  maximus  ccther 
Trouehet  in  maius  fobolem  ,  JruBraque  femente 
Inuidia  ,  procul  illa  poli  caput  inferet  aBris, 
Eortun<cque  <z>ices ,  annosque  &  tempora  fupra. 

AB  tu  qui  fummo  niueus  procul  agmine  fulges, 
Quo  fejfum ,  Berchmanne ,  rapis  ?  decus  addite  magna 
llelgarum  gcnti ,  quantcz  <uirtutis  imago 
Virgineo  fedet  in  njultu  ?  quis  candor ,  (gjf  ille 
Eroyitis  honos ,  njt  terra  humilcs  deteSius  ocel/os ! 
Quam  bene  qu<e  lunclis  feruat  tria  pignora  palmisy 
Diuifumqtte  ammum  @r  ternos  tejiantur  amoresi 
Eortunate  puer  !  nam  te  terrce  inuidet  cether, 
Et  rapit  ante  diem  njirtus  maturior  annis, 
I  Superum  mifcere  choris.  date  Idia  plenis 
Belgiadcc  calathis  ,  tumuloque  infpergite  flores. 
His  Arnor  Ignati  demulcet  peclora  diclis; 

Y    x  Sic 


172  IMAGO   PRIMI  SiEGVLI   SOC.  IESV. 

Sic  claram  fatfis  fobokm ,  pc  /ata  reccnfet, 
Et  <-uaBas  feries ,  cjr  rcs  (gr  tempora  rerum  : 
€dicens  fuper  ha-c  c&lo  quas  aufyice  ponat 
fmperio  leges ,  njitae  qtta  tura  regendis 
Det  Sociis ,  quibus  <~vfqtte  decus  tutentttr  auitum. 
6W  pofiquam  Ignatw  dmus  puer  ordine  longo 
Expedut ,  perque  ambages  perque  cmma  duxtt; 
Trottnus  oppofito  conmtens  poplite  neruum 
Erigit ,  e^  gcmtnis  adducit  cormbus  arcum. 
lamque  adeo  pharctrd  depromit  amabdc  telum 
zAcre  micans ,  radufque  aureis  atque  igne  corufcum. 
Nec  mora ,  multo  illud  mfu  neruoque  fonante 
Impellens ,  Tantd  tantus  flammd  ardeat ,  inqmt. 
'Dixerat ;  ignauamque  cito  per  tnane  <uolatu 
Spernit  humum ,  tenuefque  volat  ieuis  ales  in  auras, 
At  njero  Ignatius  percujfus  arundinis  iciu 
Veclora,  dimnoque  ammum  fuccenfns  ab  <cfiu-, 
Euigilat  tandem ,  fomnoque  folutus  amoris 
Dulce  gemit ,  tollenfque  oculos  fufpirat  I  e  s  v  m. 
Nec  iam  fe  capit  ipfe ,  &  fiammis  ftucia  corda 
Expleri  nequit  :  inde  iterum  fecum  omma  ruerfans 
H<eret ,  magnarum  defixus  imagine  rerum , 
zArdefatque  animum  totus ,  gaudetque  tuendos 
Et  prolis  iam  nunc  flagrat  vementis  amore. 


Vin 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS    NASCENS.       I7£ 

Vita  Societatis  mixta. 


Hic  fas  per  limen  vtrumque 


Solus  habet ,  geminoque  facit  commercia  mundo 

ATlantis  facunde  nepos ,  fummique  Tonantis 
Viate ,  cm  mundt  limen  <~utrumque  patet^ 
Qerte  ego  pratulerim  cunSfis  tua  numina  dtuis, 

jguets  polus  aut  peligus  maxima  Regna  dedtt. 
Fortunatt  omnes ,  dominos  quos  pontus  adorat, 

jQuique  altquod  c<zlt  cum  Ioue  munus  habent. 
Sed  tua  quis  numeret  prxconu  maxirne  dtuum, 

Tatre  minor  tantum  ,  primaque  cura  patrisi 
Ghfi  modo  Calicolum  late  domtnaris  in  aula\ 

Et  modo  qua  pelagus  totaque  terra  patet. 
lupiter  humana  <-uefttus  imagine formx , 

Sorte  tua  njolutt  munenbusque  fiui* 
Tecum  dejerta  <-uift  mortalta  c<tlo> 

Gejiiit  tnque  humdes  Baucidis  ire  cafas. 
EJl  h<ec  <-vera  tu<e  laus ,  6  Loiola ,  cohortis, 

In  cuius  laudes  terra  polusque  patent. 
J£u£  nunc  <yi  mentis  peragtt  commercu  c<eli, 

Terrarum  merttis  nunc  fola  cunc7a  replet. 
Tunc  quoque  ,  cum  ftlucis  fertur  per  e>*  muta  faxa, 

Mcnte  Hyadum  calcat  Tleiadumque  domos. 
2\cc  cxlo  ajfxam  terrarum  mcommoda  turbant, 

Ncc  terrtc  immemorem  detinet  ipfe  polus. 

Y  5  Regub 


nns. 


174         IMAGOPRIMISjECVLI  SOC.  IESV. 

Regula  Societatis  abfque  obligatione  peccatL 


Vis  maxima ,  fed  fine  vinclo. 

ADjpice ,  quodcumque  hoc  fchema  eH :  natura  quodartem, 
Ghtpdque  ars  naturam  <vtncere  poffit ,  babes. 
^(aturx  fuperatur  opus ,  dum  furgit  in  altum 

Protmus  ex  imoflummis  <vnda  <vado. 
Antlia  cogit  aquam  furfum  :  <vis  maxima  i  <vindis 

Compedtbusque  carens  antha  cogit  aquam. 
Non  ,  fi  mille  etiam  firet  Ixec  adflntla  catenis, 

Tromptiiis  afjueto  cederet  <vnda  loco. 
Sic  quoque  qu<e  nofiros  tnformat  Regula  mores, 

(  Sed  cuius  nullum  lncfio  crimen  habet ) 
Non  njinclis  animos  fubigit :  <-vis  maxima  amori  efli 

^uodfurfum  traherent  vincula,  tollit  amor. 
llk  etiam  proprio  qu<z  JJ?et7ant  pondere  terram 

Attrahtt ,  &  vdem  fpernere  cogit  bumum* 
Fac  terrore  animos  percellat  Regula  culp<ey 

Forftan  accipiet  roboris  inde  minus. 
Fortius  impellit ,  multoque  potenttus  vrget, 

Citm  femel  m  docili  peffore  regnat  amer. 


Panpcr- 


LIBER   PRIMVS.   SOCIETAS  NASCENS.       175 

Paupertas  fapiens. 


Ne  perimant,  pereant. 

ADfficis  ?  mcubuit  nigro  nox  horrida  ponto  : 
oAbftulit  aduerfus  carbafa  tenfa  Notus. . 
Heu  !  quid  agam  ?  tonitru  difruptiis  inhorruit  ather, 

Fulminaque  irato  lumme  crebra  micant.  • 
lmminet  ante  oculos  leti  crudelis  imago: 

Me  miferum  !  multo  preffa  carina  mari  e&. 
G)uid  luuat  Eois  redeo  quod  diues  ab  oris, 

Si  tamen  hic  auidis  pifcibus  efca  natol 
H<cc  mea ,  qux  reueho  argentique  aurique  talenta3 

( In  domini  c&dem  nata  talenta  fui ) 
Omma  funt  ponti  lam  pr&da  futura  rapacis  : 

Ite  tamen  potius  quam  perimatis  opes. 
Ite ,  ait  :  Oceanoque  patri  {$r  pia  munera  Nereo: 

3\(*  fallor ,  placant  munera  fcpe  deos. 
Dixerat ;  &  moerens  congeftum  abiecerat  aurum  : 

Ecce  redit  pulsa  candida  nube  dies. 
Et  bene  habet  :  dubi£  fpes  empta  eft  certa  falutis: 

Hoc  fatis  ,  amiffte  ft  tribuiftis  opes. 
Interdum  lucro  efl  perpeffum  in  tempore  damnum : 

Sic  bene ,  ne  penmant ,  proucmntur  opes. 


Pau- 


176        IMAGO  PRIMl  SMCVLl  SOC  IESV. 

Paupertas  expedita. 


Q 

Sit  hce 


Liber  ab  exuuiis. 

Vi  cupis  excelfi  fuperare  cacumina  montis, 
Abiice  per  cottes  quod  male  fertur  onus. 

Itcet  exiguum  ,  quod  tecum  ferre  laboras, 

y»  tuga  mtentem  res  quoque  parua  grauat. 
^Magnum  iter ,  hinc  altas  Superum  confcendere  fedes : 

jn  cdum  facili  non  datur  ire  <uia. 
Quid  tamen  eH  ?  adeo  c<scus  nos  fafcmat  error, 

Qongerimus  cupidi  quo  teneamur  onus. 
zAtna  marmoreis  molimur  mxa  columnis} 

Et  pulchro  claudi  carcere  quemque  tuuat. 
Murice  Sidonio  qux,  tintla  e&  njeflis  ,  e^  aurum, 

Quod  mclius  tegeret  barbara  terra ,  placet . 
T>ic  mibi ,  quid  refert  ferro  flringaris  an  auro  ? 

Num  mngis  auratis  ferrea  njincla  grauant  ? 
Liber  ab  cxuuiis  Elias  fidera  fcandit : 

Quncla ,  fequi  Ji  a>is  ,  abucienda  tibi. 
Quando  e  fublimi  turres  decrefcere  cernes, 

Totaque  non  magno  Kegna  minora  globo, 
1)imtias  alias  alia  regwne  petendas 

Dices ,    &  paruum  ,  quidquid  bic  orbis  \mbei. 


Paupct- 


LIBER  PRIMVSo   SOCIETAS   NASCENS.         I77 

Paupertas  quaeftuofa. 


Ovrag    )xmheiv   kt$&  w    Im. 
Sic  perdere  lucrum  eft. 

E$oM»y.         A^AJgys. 

Mtf  qdyk  ntv  7nviav,  oit  TrfoiTiaSdjactTic,  Ini. 
Ua'v&',  od  tx&l,  ''&>  7ro£?&oav}  ^  Scut  Ttivwaw* 
ii'C  *&ToAsr,  utyct  Kip£@*.  C>'Xov  y  bXiya  2o$o?  imj, 

rira^o? ,  t/7r  <Zu  ^Actucov  yj/.Av&cu;  JbuaTtosiv  ,  \avcof 
K£to,  /3pi/<y  E?r  at/»    (pgpy  fjylanmp  Wooj^oMo/?, 
T)?  ^gjTreav  c^Sjt  tc/  •AO.Tsg.fjsi  <&  idi  Hj/.hff.Bimoi, 
0'pu»ctiTf,  fi&xpiTt,  zdidc,  T5,  to  <pi/Kwe»§g 
A? Ja'  te  ,  ^f  Ta^/s-e?  j  ^  i)J  X°'vav  Aflt£tv£/i/3fl'. 

Mtojo-St-vvKTtov,  avSp  ojt  jm/to^  fy&auhe,  'iy&p  t 
L&ug.  afet&ptuicov }  yjcf  tiqS-'  ia  a'i7\(A&Q.  xXacrt, 
To?'  OTg  rui  iTdL&icn  Xty\  .  T'4>iAo?  ipdvQlw 
E'p  7r'tTpct  ut/vjtcoc,  Si'  ovctp,  bodcov  St  Sbtdjov 
Ou/j&ti  vayoijj\jcoc,  "amybv  Tt  /u&SAj fjjrn ,  ^wdvcot,. 
Kolj  Ti?  6pi%du${j@*  <pv,  rjjij  pav  cu/j&  ,  cnfapto. 

A'vTup  6  ^ujj  Uc-yctAci)  7mAatncnxv  vp'  vSaaxv  cijQl 
A'yx.vAoc,  etx.  &y&tv  zd?\$u@*  .  Ttiig. ,  Suvud  r  '«FeeS^ 
jipvaoj  7iaj<vco(&v'($i  Tct  pd/xpta,  vcSizt  -n  ^vcnov , 
H'ts  Uoac-tjdcovoc,  &$ ,  «  QincfbQ  <pihov  y  l^uv 
T&SV  yv.W&v  ciTitAvaci  t',  A'Wxt/  te  tWg^?  e-7?^4a» 

E;W  *)  kcTiTToQ'  g52t ,  i$a ,  Vtj  iMo^/sujTjf, 
A'M«  «/V  Ttf  /t^?  (l<<j6~  api;c7  (J,%xaj>  diiv  iv  ati7.S. 

z 


Paupef- 


178  IMAGO    PRIM.I    SiECVLI    SOC.   IESV. 

Faupertas  fibi  fufliciens. 


Hoe  fat  opum  efl 

BEatus  ille ,  qui  malt  Cupidinis 
Lucrique  turpis  infcms, 
aAgit  remotns  improbis  negotus, 

Sacro  qutetus  otio. 
Quid  injlitor  tumultuans  fecat  mare 

Opum  expetitor  wqutes  ? 
£\Vc  Jndtx  feracis  ima  <-vtfceray 

Miditve  <~oirga  dimtis 
Hiantium  leuabit  improbam  fitim, 

Cupidinemque  noxium. 
zAt  o  quid mfrementibus  ruisfetis, 

Et  intonante  Nereo, 
(fohors  I E  s  v  ?  an  Indicum  <~oehes  cbur? 

Mtcantibus  coralliis 
Ratisque  diues  aureis  montlibm 

Kedtbit  ora  ab  Indicd  ? 
£ge na  tentat  inuium  e^  ferox  folumy 

Futura  prada  "Harbaris. 
Redtt  caterua  feruttute  Itbera 

Dei  redempta  fangume. 
Sat  his  fuperque  fcipio  atque  mantica 

Opum  benigna  pomgit. 


Pauper- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.       179 

Paupertas  omni  cuii  foluta. 


Aliunde  pafcitur. 


QV&  clathris  inclufa  fuis  tibi  cernitur  ales 
Garrula,  non  mejfem ,  non  alimenta  parat. 
Quoque  obhta  fui  magis  eji ,  fecuraque  pajiusy 

Ingeminat  querula  gutture  dulce  melos; 
Hoc  paslum  domtnus  fiudw  propiore  mintflrat, 

Qui  placet  argutis  <-vox  tenuata  fonis. 
Gjuid  male  fohciti  curis  gens Jlulta  grauamurl 

Tauperiemque  pati  grande  putamus  onus  ? 
Liberaji  gaudet ,  nullisque  obnoxia  curis 

Mens  fuerit,  <-uanx,  cur  ftiantur  opes  ? 
Quid  dabit  argenti  congeslum  pondus  &  auri3 

Cumque  ferace  folo  millia  multa  boum? 
Et  quee  gemmifero  nafcuntur  in  aquore  conchct, 

Diuitiisque  comes  qui  folet  ejfe  timor} 
llla ,  nec  inuideo ,  teneat ,  qui  ferre  labores, 

Et  mifer  in  mediis  fuftinet  ejfe  bonis: 
<ZVlulta'que  pojfideat  fecunda  iugera  terr<e, 

Cui  placet  m  curas  area  lata  fuas. 
H<ec  cupiat  quicumque  <x>olet ,  mihi  nuiuere  paruo} 

Et  Superis  tantum  pojfe  placere  fat  eH. 
Id  modo  contingat ,  Jpemam  pluuiasque  Notosque, 

Quctque  fauent  fegeti  fidera ,  quxque  nocent. 
Dum  bene  tejle  polo  ruiuam  nullius  egenus, 

ZKd  mthi  3  qm  pafcit  cuncJa ,  deejfe  finet. 

Z  1 


Pauper- 


ISO  IMAGO    PRIMI    SiECVLI   SOC.  IESV. 

Paupertatis  fplendor. 


Deme  fuperflua,  crefcct. 

ADsJiee,  rpt  obfcuro  Voluatur  in  aere  fumus: 
Fceda  nefcio  quid  lumina  noElis  habent. 
(rede  mihi,  jplendor,  modo  deme  fuperfiua ,  crefcet: 

Vtile  nonnumquam  damna  tuhjfe ,  fuit. 
Frujlrx  diues  opes  multofibi  congerit  auro3 

Cultaque  centenis  tugera  bobus  arat. 
tAh,  male  njitamari  y  feuis  male  creditur  Euris: 

Quid geris  infe&x  triftia  bella  manui 
V^empe  per  &  pelagus ,  durique  pericula  Martisy 

Infehx  mijeras  qutzrit  egenus  opes. 
Omnia  ferre  iuuat}modofc  njitetur  egeftas: 

Scihcet  hac  omnis  caufft  caputque  mali. 
FaUeris:  idmulti  fero  njoluere ,  quod  horres} 

Straminea  ignoti  delituijfe  casd. 
Non  femper  njdis ,  nonfemper  turpis  egejlas: 

Tauperibus  certe  laus  fuafepe  manet. 
Non  auro  meriti  decus  immortale  Poet<ey 

Non  opibus  partum  nomen  Homerus  habet. 
Ecquid  opes  ?  fulua  nifi pondus inutde  terra: 

zAbi)ce  \  fpernentem  gloria  certa  manet. 
Sic  tibt  mawr  erit  contempto  Jplendor  ab  auroy 

Crefcere  quem  magnx  non  pattuntur  opes. 


Caftitas 


LIBER  PiUMVS.  SOCIETAS  NASCENS.      181 

Caftitas  Religiofa  voto  adftri&a. 


Canitis  furdis,  canitifque  ligatis. 

QVem  fequeris  fucata  dolis ,  malefuada  njoluptas, 
cAjfixum  puppi  certa  tenere  latus} 
^u£  tibi  foUertem  fiducia  ftlkre  Vlyjfem, 

Saua  licet  moueas  aquora  carmimbus? 
Fruftra  equidem  caniturfurdo,  camturque  ligato: 

Tfurwr  bicfcopulis,  furdior  &quoribus. 
Et  raucis  miniis  audit  aquis,  cui  njirgxne  cera 

Sunt  objepu  aures3  quemfua  njincla  tenent. 
Scylla  ferox  Nereusque  fremant,  fremat  atra  Charybdif, 

Jjhta  dubias  rabido  turbine  njerfat  aquas: 
lnter  &  trati  metuenda  pericula  ponti , 

Inter  ffl  aquorei  murmura  <~uana  ^Dei, 
Sit  fagilis,  fit  firma  parum  caro  nofira,  phafelus 

Qua  dubium  njita  foUicitamus  iter -y 
Ter  Syrtes  medias ,  per  inhosjtta  faxa  r£Male<e, 

Inuemam  tutas  per  fera  monjlra  <uias. 
Vincula  <uota  mihi,  crux  malus,  Tiphys  I E  s  v  s : 

Pro  pelago  lacrym<e>  pro  flatwne  Dem: 

nAnchorafyes,  cor  acns,  njelum  fufyiria,  clauus 

Firma  fides,  ventus  gratia,  remus  amor. 


Caftitas 


U%  IMAGO    PRIMI    S&CVLl    SOC.    IESV, 


C&fiitas  incegra. 


Rubus  ardens  incombuftus. 

AMramides  quondam  facri  fub  <%>ertice  Sm<s 
T>uxit ■  paftor  oues  fugitiuus  : 
Hic  filuam ,  <~ut  fama  ejl ,  ditlu  mirabile !  fiammis 

llUjam  crepitantibus  <uri 
Vidit,  &  obflupuit,  cupidusque  repente  cucurrit 

Cemere  non  notum  prtus  ignem* 
aAn  minus  efl  primd  muenes  ardcre  tuuenta, 

Intatlosque  Cuptdinis  igm 
D\ec  Veneris  fentire  faces,  HcitosVe  Hymentos, 

Captos  virginitatis  amore?- 
Sic pueri  forma  egregij  (djr  florentibus  annisy 

Clari  nobile  femen  lud<z, 
(Fertur  njbi  Babytona  fuperba  Semiramis  olim 

Coblilibus-  fuper  aera  muris 
Et  lento  excelfas  ftruxife  bitumine  turres) 

zAufi  fyernere  mjfa  tyranni, 
In  <-vtfu  bombiles  coniecli  protinus  ignes 

llluHres  animcts  pofituri; 
llltfi  patrio  cecmerunt  carmina  ritu, 

Ceu  platam  tegerentur  ab  <~umbra. 


"Cor 


LIBER  PRIMVS.    SOCIETAS    NASCENS.      183 

Cor  caitum  Dei  fpeculum. 


wfhti  ny  rbqni  rniro  v& 

vwt  jgrjj^nj  -iina  qa1?  cd« 

*rva-t  \v\yh  u  nsn  n§*  na 

Ezr  nny  jnaio  in^$*  ttwa 

?3?a  r^aa  -tS^  i-iiNa  nTini 

1ti'55  |1>bii  ijtjw  jv*q 

ttovK  -tjm  jiny  *S?  jnay 

fe??ntnj  Vgi  n,;?jt*  iaSv  jn*  *3  \d 

oujj  na  ptf*K?i  itt  n\nKi 

Aflimilat  mens  cafta  Deum. 

*X>um  rutilm  riitidas  fol  fontis  conffticit  <Vndast 

Solis  in  illimi  forma  relucet  aqud; 
Oppofitamque  refert  oculi  pupilla  <-videntis 

Ejfigiem  ;  ffi  [peculis  oris  imago  micat. 
Sic  menspura,  Deo  pupilld  cbartor  ipsd 

Esl  oculi  •  fimilem  nam  njidet  ipfe  fibi: 
Agnofcensque  fuos  in  caflo  peSore  'vultus, 

Mox  amat-y  (efr  dio  mens  fit  amore  Deus. 


Caftitas 


184  IMAGO    PRIMI    SJECVLl   SQC.   IESV\ 

Caftitas  minime  fterilis. 


Fecunda  mater  gaudiorum. 


Auglib.  8 .  Conf.c.  1 1. 


IAm  fol  immodicos  refert  calores: 
Tvndent  vndtq;  Utaferta  templis: 
€t  qu<e  femina  tradtdtt  colonus 
Telluris  gremio  fittculofe, 
Trtfies  Pleiadas  ttmensque  Coros, 
Magno  fcenore  reddtdit  colono; 
Sat  quamuis  grautbusfubacla  rafris 
Aufiri  fnferit  impotc?Jtis  tmbresy 
Et  cAlfunas,  (efr  incitatos 
Ntmborum  fomtus  tonitruumque, 
Mater  fedula  fcmtnumque  nutrix. 
Verim  nec  Gcmtnos ,  amtca  nautis 
Vifit  fidera ,  nec  feri  Leonis, 
Nec  Cancri  fubit  tcfiuantis  tgnes 
Sol  cich  decus  arbiterque  frugum , 
Turum  at  Virginis  emtcat  per  aflrunn 
1  nunc  quifieriles  laceffis  annos, 
Jjhtos  Virgo  bene  tranfigtt  pudica: 
€Hta?nuis  affera  mortbusque  trtfiis 
Odit  deltctas,  manuque  mfctt 
Spumantis  pateram  tenere  lacchi. 
Si  non  eft  Veneris  leuis  facerdos; 
Non  mter  Charites  Cuptdinesque 
Arguto  pede  fubfiltre  nouits 


Non  ignes  Iouis  aut  faceta  Martis 
Inceftos  dtdictt  referre  amores; 
EB  magm  tamen  hofpcs  <-vna  Solis, 
Jgui  terra  decus,  arbtterque  c<eli. 
Htnc  mejfem  legit  illagaudiorum, 
JOfuam  non  a  Liby<£  Indtxrve  campis 
Aut  molles  Arabes,  leuefve  Seresy 
Autgnan  Tyrij  fecare  pontum 
Extremo  cuptde  aduchunt  Eoo. 
Non  h<ec  gaudta  noutt  tmpudtctt 
Hofiis  vtrginei  cohors  pudoris: 
Sedcafiigenij  alttes  amores, 
Et  quos  ambrofiicquc  neclarisque 
Molles  ducere  Cxlttum  liquores 
Sinit  Vtrgtne  natus  e  Parente 
Et  calt  Dommus  foliquc  I  e  s  v  s: 
FJ  quos  fyrmatc  candtdo  decoros, 
Tulfmtes  cttharas  loquace  plecTro9 
Et  cafta  modulos  chelyfonantes, 
Inter  lilta  njalltum  rofasque, 
Et  pukhra  Eltfij  njtreta  campt 
'Duat  rvirgtnet  chort  Sacerdos, 
Et  cali  T)ommus  foltque  I E  s  v  s. 

Caftitas 


LIBERPRIMVS.  SOCIETAS   NASCENS.       18$ 

Caftitas  otio  inimica. 


Otia  fi  tollas,  periere  Cupidinis  arcus.    Omdim, 

FOrte  fenem  utucnis  findentem  <~viderat  arcum, 
inque  humeris  Veneris  qux  gerit  arma  Puer: 
Parce,  ait,  ah!  tenen  ne  frange  Qupidinis  arma; 

Ipje  fui  Ufus  numinis  njltor  ent. 
tnfanum  o  quoties  cupies  reuocdre  furoremt 

Cum  mifer  haud  rvanas  experiere  minas} 
Se  r-volucrem  in  peblus  mittet  Tuer  ipfe  fagittam-3 

Hic  medio  <~vicior  prxlia  corde  geret: 
Hic  magnum  duris  <-verfabit  in  ojjibus  ignem: 

Tunc  ntmiiim  feu.im ,  flulte ,  querere  manum. 
2!  hbdis  efl  quamuis ,  non  fcmper  commouet  alas$ 

Et  quamuis  pucr  c(i ,  quo  timeatur,  habeti 
Teflis  erit ,  ftt  feraa  licet  ^riseis,  Achillti 

Hzflt  tn  mdomito  peblore  certus  amor. 
jguid?  quod  &  oAlcides  ,  domuit  qua  monflra ,  fubatluJ 

Hac  tenuit  dominx  mollia  pcnfa  manu. 
Ridet  ad  hdC ,  geminatque  fenex  njiolentius  iblum3 

Et  pharctram  Puen  frangit  inertis  ontts. 
Tum,  Cur  numen ,  ait,  Ufl  metuatnus  tAmoris? 

v\on  nifl  quod  tnbuunt  otia  robur  habet, 
Otia  fl  njitas ,  pcruffe  fatcbitur  arma , 

Et  <-vwa  facilis  cedet  mermis  Amor. 

Aa  Cafti. 


186         IMAGO  PRIMI  SJSCVLI  SOC.  IESV. 

Caftitas  tenera. 


Si  tangas ,  frangas. 

FOrte  minus  cafli  confufe  flumine  cceni 
ln  concha  ficcem  mifcuerant  pueri: 
Vreffa  mflabatur  teneris  &  arundo  labellis, 

Effetlrix  operis  D<edala  arundo  noui. 
Ecce  tibi ,  calami  gemalis  fiamine  bulla 

Exiguo,  cAum  tujfa  fubire  ,  micat. 
Varuula,fed  liquido  gemmantibus  a>ndique  flellis 

Concludens  gyro ,  quidquid  in  orbe  nitet. 
Hei  mibi  quam  tenero  mundi  ommpotentis  imago, 

Jguam  latet  angufto  macbina  tanta  fmul 
Vicla  fuperficies  difiingmt  mille  colores, 

Vixque  decus  tantum ,  cum  mtet  Iris ,  babet. 
Demque  tam  placide  cernens  per  inane  rvolantem, 

V<cne  aliquid ,  dixi ,  numims  inHar  habet. 
Eia  ergo ,  mea  bulla  !  o  formofijfima  bullal 

Exfilw ,  manibus  luminibufque  fequor. 
Percita  njix  primum  flatu  digitdve  propinquo, 

In  laoymas  cupidis  it  refoluta  oculis, 
0  bene  diuinum  mens  ajirgo  imitata  nitorem, 

(fompleclens  paruo  numina  tanta  finul 
0  pulchra  l  o  tenera  !  attatiu  dum  frangeris  afno, 

Eis  labes ,  fletu  non  reparanda  tuo. 


Cafti- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS   NASCENS.      I87 

Caftitas  fit  intaminata. 


Vapor  rapit  omnc  decus. 

NVper  arnor  nitidum  curn  fe  cenfore  notaret 
Cryfiallo3  Scytbicis  qu<e  glaciata  tugis, 
Miraturque  comam  fuluo  qu<z  pulchrior  auro, 

Miratur  primis  <zmula  labra  rojts: 
Dum  fe  ndentem  ridet  ,  dum  fingula  laudat3 

Vrentesque  oculos  ,  purpureasque  genas3 
Flammeus  oris  honos  3  &  laclea  colla  prumis3 

Et  frons  fidenbus  Jplendidiora  placent: 
Dumque  fuo  finnlis  Narcijfo  amdet  imago3 

Ingemit  3  &  gemitu  <-vitrea  pUna  replet. 
Ilicet  omnc  decns  <x>apor  eripit  3  atraque  nubes 

Ora  fuperfujis  occulit  w  tenebris. 
Vicina  cautns  Veneris  contagia  <vitet 

Suadeo3  qui  cajicz  lilia  mentis  amat: 
Si  pura  <~vt  JJeculo  Numen  tibi  mente  renidet, 

oAb  ,  caue  ;  <-vel  labes  <~vna  fugare  potefi. 
Inficit  affiatu  3  Ucet  ofcula  blanda  propinet: 

zAura  maligna  rofk  ,  Cypridis  <-umbra  nocet. 
Vidi  ego  fidenbm  certantia  lumina  3  qua  nunc 

iAut  fumo ,  aut  turpt  putria  tabe  fiuunt. 
Aladen  memorant3  niuis  infiar  fole  fiuentis 

Vicina  taclum  fic  peritffe  lue. 

Aa  1 


Cafti- 


188  IMAGO  PRIMI    SJECVLl   S  OC.   IESV 

Caftitas  poenitentia  armetur. 


Odi  profanum  vulgus,  &  arceo.     Horatins. 

Hlflrix,  mt  perhtbent ,  olm  deprenfa  per  agrumy 
Viderat  inflantes  tn  fua  terga  fues: 
Extimutt ,  faltumque  pettt ,  notasque  latebras-, 

Uic  coluber  tumtdo  fibtlus  ore  micat: 
Agglomerant  hircique  canesque  in  bella  parati: 

.Quid  faciat  ?  fj?es  e(i  nulla  rclttla  fuga. 
Ore  canis ,  lingud  coluber ,  fed  cornibus  hircus 

lnflat ,  fulmmeo  dente  timendm  aper. 
Vtx  mtfera  xn  tantos  hiBnx  patet  vmca  morfus: 

€t  tamen  aduerfd  prdta  fronte  parat. 
Profuit  interdum  dejperauijfe  falutem: 

Gloria  multtplici  mawr  ab  hofle  <-uentt. 
Hofles  miffdxbus  (  qu<e  fub  cute  condtta  )  telis 

Arcet  ab  attaclu  corporis  illa  fux. 
Sic  tandem  njiSfique  fattgatique  recedunt: 

IUa  domum  nullo  rvulnere  Ufa  redit. 
Vtcit,  i<?,  wgeminantque  fer<£ ,  texuntque  coronam: 

Infonuit  Uto  murmure  faltus,  i'o  ! 
luHtus  tntaclum  feruabit  njtrgo  pudorem, 

St  tamen  arcendis  hoflibus  arma  geret. 
Armas  qutbus ,  fibt  fe  dum  fubticit ,  omnia  <-uincit> 

Et  njtres  auget  debdttando  fuas. 


Cafti^ 


LIBER    PRIMVS.   SOCIETAS  NASCENS.       189 

Caftitas  fugiendo  viricat. 


Fuga  iaurigeros  parit  illa  triumphos, 

QVi  cupis  aternis  Agni  comes  ire  triumphis, 
Calcat  <~ubi  niueo  gemmea  prata  pede; 
Et  proprium  pleclro  modulan  carmen  eburno 

lnter  nrirgineu  hlia  mixta  rofis; 
j\ofli  qud  cvincas  hoHem  ratione  ?  timendo, 

Et  celeri ,  fuadet  quam  timor  ipfe ,  fugd. 
V^ec  modo  congrejfum  ,  primamque  auertere  pugnam 

idalia  curfu  pracipitante  fat  efl: 
Eminus  adfJeEium ,  feu  Phorcidos  ora  Medufa, 

Degenerem  quamuis  increpet ,  mfque  fuge: 
Impiger  vt  vifis  e  montibus  emmus  vrfis, 


Hinnuleus  matrem  per  nemora  alta 


petit: 


Vt  tencra  immani  pauet  agmine  cinSIa  luporum, 
Spem  njita  a  trepidis  agna  petens  genibus. 

Nec  pudeat ;  fuga  laurigeros  partt  illa  triumphos: 
Hac  crebro  l?arthus  ajiUor  ab  hofle  redit. 

Pollicitus  quamquam  dona  immortalia  Daphna 
Phcebus  erat ,  fugiens  plus  tamen  illa  tulit. 


A  a  3 


Obe- 


190         IMAGO   PRIMI   S^CVLI  SOC.  IESV. 

Obedientia  facilis. 


Quolibet  impellas  digito. 

STbtra  manu  artificis  Uuem  tornata  per  orbem 
Cum  parte  ex  omni  fiet  bene  nixa  pede, 
Quoltbet  tmpulfu  digiti  properatque  manetque, 

In  partesque  omnes  pnzapitata  ruit. 
LowUa  fequt  fignis  futgentta  I  E  s  v 

Cafira,  nec  tndecon  puluere ,  quifquis  amat; 
Teffera  prima  illi ,  fingi  ac  pendere  tubentu 

A  dtgtto  ,  njt  celert  njoluttur  orbe  globus. 
!?(ec  maneat,  tuba  dum  claro  fonet  <znea  tuffuy 

fncumbatque  graui  pondere  fuada  potens. 
1  fatis ,  njt  totum  ajelut  orbis  obambulet  orbem: 

Vmca  3  quodcumque  efi ,  littera  planat  tter. 
Jduam  cito ,  quam  late,  mentis  difcumt  acumen 

G)ua  regitur  s  nubes  prauolat  atque  Notos: 
Teruuiam  ,  Jitbiopasque  pettt ,  flutdasque  Moluccas, 

Aut  fola ,  qu£  medius  torret  adufta  dies. 
Nec  mare,  nec  tellm ,  nec  mortis  tmago  meratur, 

Tartareamque  njtbrans  fieua  Meg&ra  facem. 
j\tl  opu-s  eH  tgttur  dtgtto ,  dum  httera  njitx 

zAtque  fut  immemorem  fola  fit  ejfe  factt. 
H*c  dabit  njna  njtam ;  per  aperta ,  per  inuia  ducet: 

Tenna  folo  fiet ,  puppis  &*  njnda  falo. 


Obe- 


LIBER  PRIMVS.    SOCIETAS   NASCENS.       19I 

Obedientia  nutum  intuetur. 


Intenti  fignum  exfpeclant. 

Sl  quern  fanclus  Amor  docuit  parere  Tonanti, 
ifque  hominum  credit  <uoce  tubere  ^Deumi 
Emicat ,  imperij  Jt  qu<z  modb  figna  notant, 

Vel  nutus  Jlimuh  "pondus  &  inflar  habet. 
Sic  quos  Roma  njetus  njidit  contendere  curfu, 

Ad  fignum  pofta  profiluere  mora. 
Stabant  nudi  humeros,  plantafque  ffl  pe&ora  nudiy 

Eallereiimplicitos  ne  toga  longa  pedes: 
lntenti  fiabant  ocuUs  Pratom  in  ora, 

*Donec  erat  pandl  mappa  remijfa  manu. 
Tum  <-vero  mora  nulla ;  <~uelut  per  aerula  puppes 

G)uas  celer  Eurus  agit ,  compuere gradum. 
fjontinub  totis  plaudebat  Roma  theatris, 

Vifaque  currentes  ore  manuque  fequu 
j\on  minus  exsjeclat  fgnum  nutumque  iubentis, 

Et  leuis  ,  abicclo  quod  remoratur  ,  adefl, 
Quifquis  ad  obfequij  fatagens  pertingere  metam, 

Sperat  agonothetx  prxmia  ferre  Dei. 
Huic  fauet  lndigetum  plaufufque  dat  omne  theatrum: 

Et  pomt  meritis  laurea  ferta  comis. 


Obo- 


192         IMAGO   PRIMI    SifcCVLl    SOC.  IESV. 

Obedientia  prompta. 

m 


Pr&uenit  imperium. 
Echo. 

QV&  meX  dicla  refen  <-uixdum  njocitata  ?  citata* 
Cur  dc  rupe  ca,ui  prompta  reclamat  ?  amat. 
Vix  plemprolata  fonopracepta,  rccepta. 

Pratuenit  impenum  nefcio  quis  ,  fcio  quis. 
Ergo  meo  nutu  tu  <-velles  viucre  ?  vere. 

Sed  mea  mjja  forent  num  tibi  grata  ?  rara. 
Littera  an  vna  tibi  fatis  ,  i ,  dum  dicitur  ?  itur. 

Ergo  etiam  hic  aliquis  ardua  quarit?  erit. 
Ad  Gardmantas  iter  placet  vt  moueamut  ?  eamus. 

Num  quis  &  ad  Qafrum  littora  njadit?  adit. 
His  <~ueniet  mejfis  fecunda  laboris ,  ab  oris. 

His  aliquis  fidei  dogma  propaget !  aget. 
An  tormcnta  feres  tot  dcuta,  tot  afjera  ?  fpera. 

An  tibi  fiagrd,  cruces  3  dulaa  fjuta  ?  puta. 
Talia  dms  amor  quid  agit  dum  parturit  ?  vrit. 

Ergo  graues  nulht  res  in  amore?  morar. 
An  loca  Jenta  fitu  tua  cura  parabit}  arabit* 

Euge  noua  furget  fruge  nouale.  valc. 


Obc, 


LIBER   PRIMV.S.    SOCIETAS  NASCENS. 

Obedientia  velox. 


193 


Necdum  lingua ,  fuum  dextra  peregit  opus.  Mttrtkl 

AD  nutum  njocis  fl  quid  bene  fcrtbere  certas^ 
Crede  ,  altquid  njocis  debet  babere  manus. 
Si  nefcis  ,  rapida  flmtlis  fluit  illa  fagitta, 

Anteuolat  Zephyros ,  anteuolatque  Notos. 
Si  nefcis ,  <-verbo  mentis  fecreta  loquentt 

Immwet ,  ffl   quamuis  njix  bene  tujja  notat; 
Sape  eiiam  ojflciofa  nimis  pr&currit ,   &  ante 

Imperium  Vocis  dextera  carptt  tter. 
At  tu ,  cui  fludium  fubslrata  per  aquora  charta 

Arbitrto  njocis  pracipitare  ftylum, 
Sis  mernor  ,  articulos  agitare  cttatius  Euroy 

Ciim  fua  crtflatis  murmura  fcribit  aquis. 
llla  qmdem  lento  qune  pingit  flngula  duciu 

Puncla  manns ,  fluaij  nomen  &*  artis  habet  2 
llla  tamen  quia  fepe  fuo  fe  pigra  labore 

Impedit ,  ad  laudem  prtma  venire  nequit. 
Tu  properare  memor ,  calamo  pr&currere  <~voct 

Si  potes  -3  p*  palmam  prxriputfle  potes. 
Sic  Loiola  fuos  aocuit  parere  Sodales, 

Mandatum  celeri  pncueniente  manu. 
Sic  merttis  prtma  ejfe  poteH ,  qu<e  turba  laboris 

Obfequium  cAo  pendere  prima  poteB. 

B  b  Quartum 


194 


IMAGO  PRIMI    S^CVLI    S  OC.   IESV. 

Quartuni  Societatis  votum ,  obedientia 
Summo  Pontifici. 


Refpicit  aftrorum  Regem. 

VErfat  amor  florem ,  traBumque  cupidme  <-uultM 
Nequidquam  Boret  feuior  aura  quatit. 
Seu  primo  Phcebus  colluflret  lumine  terras, 

Vrima  "videt  Clytie  profeqmturque  diem: 
Seu  medtus  c&lo  ,  occiduis  feu  proximus  vndis, 

Jmpigra  Vhoebeas  itque  reditque  Vias. 
Impatiens  fletli ,  fert  hbera  colla  (fupido, 

Et  nifl  qiae  fecit ,  njincula  nefcit  amor. 
Vmcula  dius  amor  Sociis  aptauit  I E  s  v, 

Atque  humeris  pennas  tn  fua  iujfa  dedit. 
Vontiflcis  gaudens  hic  iujja  capeffere  ccetus, 

Currit  ad  Eoos ,  cumt  ad  tiejperios. 
Arcloos  placmjfe  putet  ,•  <uelocior  Auflris, 

Tutus  ab  ArBoo  frigore  carpet  iter. 
Ad  nutum  fequitur  ,  medwsque  per  aetheris  ignes, 

Et  fl  qux.  nondum  cognita  Regna  latent. 
tMunera  nulla  petit :  placuijfe  efl  munus  amanti, 

Cetera  dedtdicit  qu&nrt  nudus  amor. 


Votum 


LIBER  PRIMVS.    SOCIETAS    NASCENS.         19$ 

Votum  repudiandi  honores. 


Grauis  cfl:  odor. 

Sls  licet  irriguo  florum  ftudwfus  in  horio> 
Flos  tamen  hic  quare  defpiaatur  ,  habet. 
Sat  nitet  Auguftx  decus  Imperiale  coron<e> 

Sedfacit  ingratum  permciofuS  odor. 
Scilicet  auguftis  nil  quidquam  rebtts  inejp3 

Et  ficld  fpecie  magna  placere  reor. 
j\e  nimis  externo  fidendum  crede  decori, 

Sxpe  fub  hoc  aliquid,  quo  capiare,  latet. 
Vlus  honor  abfcondit ,  quhn  quidquid  amdbtle  prafert^ 

Nec  quo  difpliceatfuftmet  effe  palam. 
Efte  procul<-van£,fpeciofa  pericula,  laudesi 

Pompa  coronati  ^verticis  eflo  procul. 
Ghix  grauis  eft  gemmis ,  eft  &  grauis  Infula  curisi 

Qupdque  tegit,  tutum  "vix  ftmt  effe  caput. 
Efto ,  fit  eximium  fubhmes  fcandere  fedest 

Securum  efi  humih  dehtuiffe  loco. 
Nimirum ,  celfas  conuellunt  fulmina  turres, 

Et  quod  conffiuuum  eft,  m  fua  damna  patet. 
Vix  datur  in  fummo  cuiquam  dm  ftare:  cadensqut 

Laditur  hoc  grauius,  quo  magis  altus  erat, 
Quamuis  emineas  Romano  clarior  oftro> 
OJiro  fi  careas,  tutwr  ejfe  potes. 


Bb 


Socieus 


I96  IMAGO    PRIMI    SjECVLI    SOC.   IESV. 

Societas  honore  contempto  illuftrior. 


In  tenebris  elarius  aftra  micant. 

CTnthia  ft  c&\o  bigas  properantior  Vrget, 
Dum  nondmn  occiduos  Vhozbus  inaurat  AgroS\ 
Etfratri  comes  ire  parat,  curmsque  fuperbos 

lungit,  (cfr  in  mediam  prouocat  aftra  diem, 
Lampade  Phcebed  njultus  extinSla  mtentes, 

Cum  grege  noSiumo  Cynthia  tecla  latet% 
eAft  vbi  fol  curms  deuexo  margine  ponti 

Soluit ,  ($r  Occiduis  lumina  merftt  aquis\ 
Hesjems,  ffi  toto  Thoebe  pulchemma  cAo 

Fulget,  e^  tn  tenebris  clanus  aftra  micant. 
*Dum  tenebras  quarit ,  mundoque  wgloria,  cAq 

LoioU  foboles  njiuere  tesleparats 
Dum  refugit  titulos  &  inutile  nomen  honores 

Refjjuit ,  c^  quidquid  <x>ulgus  tnane  ftupet; 
(  TeHis  liuor  erit)  totum  dijfufa  per  orbem 

Impleuit  ftma  folis  <-vtramque  domum. 
Certus  honor  fequitur  fugientem ,  idemque  fequentem 

Ludit ,  &  e tenebrisiux mopma  <-vemt. 


Ambicio 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.       I97 


Ambitio  periculofa. 

IHII5 


Si  tumeas,  timeas. 

ET  tamtn  eft  ventis  qui  njitam  credat  ffl  njndis, 
^uamuis  tot  perdat  njentus  e£-  njnda  rates, 
Exitij  caujfam  male  fojjes  pnebuit  Argo> 

Cum  tetigit  portus  Tbejfala  terra  tuos. 
Scilicet  tratis  erat  bac  mergenda  procellis, 

6)u£  docuit  njetitas  currere  prtma  vias. 
ZJttlis  exempb  paucorum  pccna  Jiuijfet: 

Vofl  bos  <equoreas  nemo  btbijjk  aquas. 
Succeffu  primo  multis  fiduaa  creutt, 

j>jui  tamquam  domitum  non  timuere fretum: 
Aut  ji  non  domitos ,  ponti  ftbt  qmfque  bentgnos 

Infana  finxtt  credulitate  Deos. 
Jamque,  Caphareis  qut  pane  natauerat  njndis, 

Audet  ad  Euboicas  tendere  rurfus  aquas, 
Inque  rnart  medio  plenis  decurrere  njelts, 

Fata  nthil  digitts  quinque  remota  timens; 
Dum  tandem  rumpant  turgentia  Itntea  njenti, 

Et  btbat  tnfeflum  quajja  cartna  falum. 
SJhti  fapis ,  extttum  non  dijjar  crede  timendum, 
(jhtando  ttbiVano  peclus  bonore  tumet. 


Bb  5 


Vocuni 


1.9.8         IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

Votum  non  laxandae  paupertatis. 


Laxari  impatiens. 

T^T  Ec  citra  certos  fiare  inuiolata,  nec  *vltr& 
|_^|  ReUigiopt  poteH  reSie  confifiere  fines 
Paupertas.  lllam  nuper  dotturm  alumnos 
Infignis  contemptor  opum  ,  morumque  Magifler: 
Vos  quibtts ,  inquit ,  opes  hic  asfemando  patemas 
Amplwr  atbereis  accrefcit  cenfiu  m  aruis^ 
AnguHam ,  tuuenes ,  pnc  laxa  difcite  amare 
Pauperiem  :  fordet  laxata ,  anguHa  mtefcit: 
H<ec  animum  ditat ,  depauperat  illa  ,•  nec  audit 
Sanffa  ,  fuum  nomen  titulosque  angufia  tuetur: 
Dcqtie  fcypho  <-vitreo  coni  referente  figuram 
Defumens  exempla ,  Ex  hoc  cognofcite ,  dixity 
Virtutem  ;  <uitro  nam  teta  relucet  in  tfto: 
Ars  femel  a  primo  poslquam  fecremt  aceruo 
Matenam  caiicis  ,  fiatuque  manuque  figuram 
lndidit ;  ante  fuos  fi-acla  compage  recurret 
In  cineres ,  iaxam  quam  fe  patiatur  abire 
ln  formam  .  fic ,  cum  femel  in  fua  membra  redegit 
Pauperiem  mantts  (efr  diumt  Spirittis  oris, 
Diffiltt  in  partes ,  fi  laxas ;  pulchraque  <-uirtti3 
In  vitij  fordes  ($r  aren&  tranfit  amorem. 
Hoc  cauet ,  (§jr  fragilem  <voto  mens  prouida  munit. 


Reno- 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS   NASCENS.       I99 

Renouatio  votorum. 


Ncxus  non  fufficit  vnus. 

NVUa  qtties  in  amore  datur :  quvs  comprimat  ignem? 
Feruida  flamma  moras ,  otia  nefcit  amor. 
Siqua  potejl  cejfajfey  potefl  perujfe  famUa; 

Defes  ab  extmSio  proximus  ardor  erit. 
Teclus  amans ,  triplici  quamuis  adamante  reuinxity 

Hxc  magey  dum  renouat  Vincula ,  flringit  amor. 
Vulnus  ality  flammasque  nouas  y  noua  flncula  isibrat, 

aAmplexuque  nouo  njincula  multiplicat. 
Et  quoties  facros ,  fua  ruota ,  retratlat  amores, 

Et  quoties  renouat  gaudia,  ^vincla  facit. 
Sic  heder<ey  iunSia  quamuis  radice  ligantur, 

Et  trunco  teneras  apphctlere  comasj 
Affurgunty  ramosque  nouis  complexibus  njrgent, 

GJuaque  patet  quercus,  Bacchica  ferta  gerit: 
Non  hedera ,  nexus  non  fujflcit  vnus  amori: 

MtUe  hedera,  amp(exus3  miUe  reqmrtt  amor. 


Reno- 


100       IMAGO    PRIMI  S.ECVLI  SOC.  IESV. 

Renouatio  fpiritus. 


Nouum  mutor  in  alitem.  Horat. 

VIx  bene  conclupt  prdprio  fe  carcere  bombyx, 
Et  nourn  tnde  tibi  protirius  ales  adeB. 
lam  <*uigor ,  &  <-volucre$  creuere  in  tergora  pennx: 

£)ui  modo  ferpebat ,  fi  lubet ,  ecce  Volat. 
Nempe  fibi  talem  format  natura  receffum, 

Remtgij  alarum  quo  fabricetur  opus. 
Ite  agite  ,  &  facris ,  Socij ,  ojos  claudite  feptis^ 

Roborts  atberei  crefcat  <~vt  inde  <-vtgor. 
Innouat  bic  njtres ,  bic  ftcrce  femina  flamm& 

Sujfictt ,  hk  alas  T>fdalus  aptat  amor. 

In  idemEmblema. 

FAUeris  6  ,  quicumque  negas  reparabile  damnum, 
G)uando  fua  in  mtferos  njifcera  pandtt  amans* 
Pande  age,  riec  turbz  qutdquam  renuatur  egenti\ 

Tempus  ertt ,  vires  cum  renouabtt  amor: 
Se  ttbi  proftttutt ,  totosque  exenterat  artus 
ISombyx ,  inque  tuas  Vtfcera  fundtt  opes. 
5\Vc  mora  longa ,  nouus  fuper  atbera  tollitur  dles: 

G)uis  bene  tacluram  fc  reparajje  neget? 
Nec  mora  longa,  nec  eft  cur  fit  mora  longa  -,  rependet 
JjW  bene  confumpft ,  robora  dius  amor. 


ReceiTus 


LIBER  PRIMVS.  SOCIETAS  NASCENS.       201 

Receflus  annuusadvacandumfpiritualibus  exercitiis. 


Dum  condor,  fecundor. 

FElicis  arita  Mempheos ,  cultifftmi 
(elebrata  te/lus  ingeni, 
Nunc  tejiuofis  occupataflufiibu* 

Totoque  Nilo  condttd; 
Vnde  vberis  pinguedtnem  gleba-trah^^ 

Datura  fenus  nobtle: 
Quod  effe  mejfes  tAftic*  malint  fuum, 

Suumque  rnalint  Cargara: 
Ste  femper  almo  manet  ad  plenum  til/i 

Opulenta  cornu  copta, 
Vt  a  profinis  expediti  cccttbus, 

Strepttuque  curarum  procul, 
Sanclte  receptt  folttudinis  finu 

Silentio  recondtmus , 
Quod  efficaci  germinet  propdgine, 

Frutlusque  dtffundatfios, 
Quxcumque  pulcbrum  dtuidtt  Phcebus  diem, 

Ter  vtrdmque  mundt  regtdm: 
ln  hoc  Idtendo  nobtles,  quod  condtti 

Optmd  condimus  bona. 

Cc 


Ratio 


202  IMAGO  PlUMI  S^CVLI  SOC.    IESV. 

Ratio  confcientix  Superiori  ad  nutum  reddenda. 


Tantum  opus  eft  verbo. 

PRo  Supen  t  quantis  tegitur  mens  abdita  clauftris! 
Pro  Supen  !  quantum  peclora  noclis  habent! 
T)um  facdes  aditus  fj?ondet  fera^  perfida  falht; 

Et  quocfita  diu  httera ,  njana  fubit. 
Tetlora  concutto,  clauHrumque  reuellere  tento : 

Nequidquam  tmmoto  cardinc  clauflra  rtgent. 
Excute  corde  feram  ,  cuius  fibi  confcia  lucem 

<S\iens  fu^it ,  ($r  c&co  carcere  claufa  latet. 
En  patw.t  facilis  fera ,  vox  retinacula  foluit: 

Vox  aperit ,  docla  <~vox  bene  tuncia  manu. 
Trxfidis  ad  njocem  fic  fe  mens  wtima  pandit, 

fccaque  conuerfo  cardine  clauflra  patent. 
Tantum  opus  efi  njerbo.  quod  non  njis  feua  reuellet  3 

Keclufum  njerbo ,  littera  luncla  dabit. 
Tanturn  opus  cfi  njerbo ,  notlemque  feramque  refiinget^ 

Et  totos  pandct  mens  adaperta  finus. 


Dimiflio 


LIBER    PRIMVS.    SOCIETAS   NASCENS.       2Q$, 

Dimiffio  e  Societate  I  e  s  v. 


Nil  dabit  inde  minus. 

ET  nofti ,  ($r  njerum  eB ;  non  eH  iatiura  dolm\ 
ZJinea  quam  curud  fdlce  putata  tulit. 
V^ec  miniis  tnde  fuis  fub  njeris  tempora  gemmis, 

!J\ec  minus  autumno  fiabit  amxna  botris. 
Vidcrit  banc,  carmen  pbilomela  datura  fubibits 

Viderit  banc  ,  jtjlet  ficpe  njiator  iters 
nAtque  omnem  tacito  percurrens  lumine  filuam, 

H<ecy  dicet ,  magnas  njinea  fundet  opes. 
Vina  per  (^r  terrx ,  per  &  aquora  njafta  profundi» 

aAuebet  ille  rotisy  auebet  ille  rate. 
Felix ,  qui  coluit,  qui  dente  putauit  aduncoy 

Scilicet  illa  fu£  pramia  falcis  babet. 
H<cc  illc  :   at  milu  non  tah  cum  tudice  res  eU ; 

P  erge,  intermijfum  carpe ,  njiator ,  iter. 
Sed  tu,fabor  emm ,  Loiolx  6  clarapropago, 

Vtnea  nos fmili  fertihtate  beas. 
Vndique  dijfufis  comples  njirtutibus  orbem-y 

Nu/Ia  tuis  njfquam  fruElibus  ora  caret. 
Tempore  quemque  fuo  rcfeces  licet  njndique  ramum3 

Si  quafides  njiti  csl ,  nil  dabit  inde  minus. 

SOCIETAS  1ESV.   Anagr.   VITIOSA  SECES. 

Cc  i  IMA. 


204 

I  M  A  G  O 

PRIMI  S^CVLI 

SOCIETATIS   IESV- 
LIBER     SECVNDVS. 

SOCIETAS    CRESCENS. 

S  I  V  E 

De  incremento  Sc  progrelTu  Societatis  vfque 
ad  hunc  annum  fecularem. 

CAPVT    PRIMVM. 
Frima  Sociomm  colleflio,  Ordinis  fun&ttmmtum. 

vemadmodvm  mundi  huius  Conditor  Deus, 

vt  in  tanto  opere  fuae  pulchritudinis  ac   potentise 

veftigia  adumbraret,pra:ter  fpectabilem  huncorna- 

tum  adeo  multiplici  varietate  diftinctum,  diuerfam 

agendi  vim,  diflimilefque  naturis  rerum  propenfio- 

nes  indidit:  ita  in  humanis  animis  (qui  quoddam 

Sj  huius  Vniuerfitatis  breuiarium  funt)  pra:ter  cxlc- 

ftium  decora  gratiarum  ,   quibus  eos  ad  dignam 

amore  fuo  venuftatem  perpolit ,  efficaces  imprimit  motiones ;  quibus  in 

varia  inclinati,  dum  alius  aliud  amplectitur  fanctioris  vitar  genus ,  col- 

leclas  in  illo  bonorum  Oceano  virtutum  excellentias,  diuifim  &  per 

Diuerfa     partes  a:mulentur  ac  reprarfentent.  Hinc  adeo  difparia  virorum  Deo  fa- 

THmlnii-  mulantium  ftudia,  adeo  diuerfc  nitcntium  ad  perfectionem  viar.  Sunc 

qui  in  a?r.ernarum  rerum  contemplatione  defixi,vt  afflucnti  cxlitus  dul- 

cedini  vacuum   atque  cxpeditum  pra:beant  animum  ,a  negotiis  cum 

curifqueprorfusabciucunt.  Sunt  qui  non  tam  mentis ,  quam  corporis 

exercitatiombus  dcditi ,  in  charitatem  &  mifericordiam  totos  fe  effun- 

dunt;  &  intcr  nofocomiorum  fqualorem,  intcr  rcorum  ac  mancipio- 

rum  ergaftula,  xuum  confumentes^quidquid  folatij  calamitofis  ad- 

ferunt, 


tnta 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  205 
ferunt,fuasdelicias  putant.  Alij  iuuandis  magis  animis,  qnam  corpo- 
ribus  interirijflc  agendi  contemphndicjue  ftudium  conferunt  atque 
commiicent,  vt  nequein  dcguttanda  fuauitate  diuini  colloquij  cauilas 
deferantproximorum,  neque  in  ferenda  proximis  ope  diuinam  fami- 
liaritatem  negligant :  fic  fe  fibi  excolendis  perficiendifcjue  impendunt, 
vtpartemcurarumad  communem  vrilitatem  deriuantes,  quodpriua- 
tim  proficiunt ,  id  omnc  publice  velint  prodeflc.  Priores  in  loca  fola 
abdunt  fcie,  &procul  ab  omni  ftrepitu  fmcTafecTantesotia,  fecumtoti 
&  cum  Cadeftibus  degunt.  Ihfolcm  pofteriores  &  puluerem  prodeunt, 
oppida  atque  agros  percurfant,  diurnis  contentionibus  nocTumas  vigi- 
lias  addunt,  quietem  deniquein  laboribus,  in  hominum  confortio  Dei 
prarientiam  &  congreffam  quaerunt.  Laudabili  vtrique ,  quia  non  tam 
fuo,  quam  seternas  Mentis ,  cuifuas  attemperant  rationes,ducTu  atque 
confilio.  At  iam  eo  redierat  Chnftiana  res,  vt  (quod  magnus  olim  Ecchfa 
Aphraates  dicebat )  vel  ipfos  eremi  cultores  ad  leuandas  Ecclefije  cala-  ncceflitas 
mitatcs,  tamquam  afluetas  fecreto  virgines  ad  rcrtinguendum  patenicE  temfore 
domus  incendium,  par  eilet  in  publicum  prodire.  ^" 

Fluctuabat  multis  locis  Religio  :  fcedabantur  caftiffimi  ritus:  Pro- 
uinciarum  olim  coriftantiffimatum  lababat  fides,  falus  periclitabatur. 
Qua  m  communi  neceilitate  &  difcrimine,  fuis  dumtaxat  commodis 
&  faluti  vacare ,  non  tam  virtutis  ftudium,  quam  laboris  fuga  poterat 
videri.  Eam  ob  rem  Ignatius  auerfatus  iam  vanarum  rerum  illecebras   ^d  na- 
vocanticjne  ad  meliora  Numini  obfecutus,  poftquam  priuata;  fatis  pie-  "-^dam 
tati  indulfiflet,  haufifletque  de  cado ,  quod  iil  alios  cum  frucTu  polfet  8c  EcdeJ'£ 
fine  periculo  transfundere  ;  ad  ferendas  miferis  fuppetias,  firmandum-  ignaZa 
cjue  qua  polTet,  Ecclefixftatum,  curas  fuas  omnes  cogitanonefquc  con-  ■*<»«««*'• 
uertit.  Quid  tamen  aut  in  illo,  aut  in  quocumque  fuam  folius  operam  ifft' 
conferente,  tantum  prxfidij  ?  Nec  vnus  omnibus  prodeiTe  poterat,  nec 
vllis  admodum  diu.  Iungcre  ergo  cumpluribus  ftudia,&  adlegereSo- 
cios  vifum  eft:  qui  eius  primum  oped  incenfi,  difpergerent  deinde  ale- 
rcntcjue  in  pofterum  flammam,  &  frigcfcente  fa^culo  Chriftiana?  pieta- 
tis  ardorem  renouarent.  Id  primo  in  Hifpaniis  Barcinone  Salmantice- 
que  tcntatum.  Vtrobique  conatu  maiori,  quam  fucceflu.  Multos  fiail- 
latim  virtuticonciliauit;  quifibi  ad  laboris  focietatem  fideliter  adhse- 
reret,  reperit  neminem.  Nimirum  fatis  erat,  hoc  Regnum  magnomm 
virorum  feraciflimum  nouae  Congregationis  Auctorem  protulilfe  ,  ini- 
tia  progreffufque  alteri  debebantur.Ita  tranfplantari  amanrquidam  fru- 
ticcs,  nec  nifi  ali6  traducTi  in  arbores  excrefcunr. 

Parifiis,  ccleberrimo  per  Chriftianum  orbcm  litterarum  emporio, 
vti  maior  florentiffimorum  iuucnum  ex  omnibus  Regnis  eo  confluen- 
tium  copia,  ita  facilior  fnit  certiorcjue  delecTus.  Primus  adfcitus  Petrus 
Faber,  natione  Allobrox.  Nec  sEgre  viro  fando  adhxfit,  qui  fan&ita- 
tem  a  puero  fuerat  amplexus.  Plus  in  Xauerio  defudatum,  quafi  iam 
tum  portenderetur,  in  illo  vno  de  millibus  multis  agi.  Is  Pompeiopoli 
Regia  Nauarra?  vrbe  nobili  profapia  natus,  lllud  modo  fpecTabat ,  vt  ad 
agsenitam  familuc  bellicam  laudem  fapientiz  decus  adiungcrct.  hoc 
difficiliusadinfimaatquehumiliaanimum  inflexit.  Sedeum,vt  rclu- 

Cc  5  ctare- 


206  IMAGO    t>RIMI    S^CVLI   S  O  C.   IESV. 

darctur;  Ignatium,  vt  inftaret,  mouebat  magiia  indoles.    Norat  vir 
prudens,in  incultis  agris  ex  inutilium  hcrbarum  luxurie  tertilitatem  col- 
ligi.  Norat  equorum  domitonbus  fcrociflimos  placcre:  eos  efle,  qui,vbi 
frenum  pati  didicerint,  aduerfam  fningant  aciem  ,  &  per  proftrata  ca- 
dauera  cquitem  fiuim  ad  gloriam  vehant.  Nec  diu  elufus  labor.  dedit 
mox  manus,  &  contumaciam  ftrenukate  penfauit.   Inde  Iacobum  Lai- 
nium  Seguntinum,  &  Alphonfum  SalmeronemToletanum,  cum  inge- 
nij  ftudiorumque  fimilitudo  fociallet  inter  fc-falutis  &  perfe&ionis  itu- 
dium  ad  Ignatium  aggregauit.  Poft  hos  Nicolaus  Bobadilla  Palenti- 
nus,  primum  ofriciis  dclinitus,  mox  vifce  propofito  coniun£tus  eft.  Scx- 
tum  fe  addidit  Simon  Rodericius  Lufitanus,  acn  iuuenis  ingcnio  &  in- 
dole  prxclaia.  Claudius  Iaius  Gebennenfis  aliquanto  poft ;  poftrcmi 
duo,Ioannes  Codurius  &  Pafchafius  Broetus,  Belga  hic,  ille  Allobrox, 
poft  Ignatij  Lutetia  difceffum  fe  coniunxere.  Ita  ex  paucis  hominibus, 
patiia,xtate,  moribus,confilio  difcrepantibus,  velut  ex  variis  elemen- 
tis,  pulcherrimi  corporis  coalu£re  principia.   Nec  diuevfitas  vel  aufpi- 
cio  caruit,  velfrudtu.  Quod  natione  differrent ,  monebantur  non  ad 
alicuius  fe  gentis ,  fed  ad  omnium  populorum  falutcm  congregatos. 
Confiliorum  difpar  ratio  fubitx  conuerfionis  confenfufque  Deum  pro- 
debat  audorem.  Ceteradiflimilitudodocumentum  dabat  pofteris,  vt, 
ciim  adeo  difTidentes  non  nifi  per  charitatem  coiuifle  cognofcerent ,  eo- 
dem  vinculo  continerent  communitatem  fuam ,  quo  eflet  initio  colliga- 
ta.  Paucitas  vero,  cum  operum  qux  aggrefli  funt  magnitudine  compo- 
fita,  quantum  admirationis  habet?  numquam  manifeftius  fuit,  virtute 
potiusquam  numero,  concordia  &  confpiratione  quam  magnis  appa- 
ratibus,res  geri.Quamquam  verifimile  eft,  Ignatium,dum  nouam  con- 
dere  militiam  in  animo  haberet,  hos  velut  Prxfectos  Tnbunofque  fele- 
giffe,  de  reliquis  copiis  fatis  fecurum^  fi  idoneos  Duces  na6lus  ellet. 

CAPVT     SECVNDVM. 

Altsmm  Societatis  incrementum  in  Ovdinis 
confirmatione. 

Es  erat  vnius  xcatis,paucorum  hominum  focietas.  Vt  percnna- 
rct,  Rcligiofum  Ordinem  condi  placuit.  Aflenflt  Paulus  III. 
Pontifex  Maximus,  ea  lege,  vt,  quoniam  exercitus  in  morem  variis  di- 
Trbfejforn  ftingucretur  ordinibus,  Profefli,  quivelut  prxtotiani  militesfunt,  fu- 
tiumeriu  pra  fexaginta  ne  effent.  Sed  vbi  arborem  plantaueris ,  difficile  eft  cre- 
*  rad~  £ccndi  legcm  prxlcribere.  Dante  incrementum  Dco,  nequidquam 
fexagmta.  obicem  ponas.  Quos  vero  noux  huic  propagini  diuina  bonitas  audtuS 
Societasa  fponderet,  non  dubiis  apparebat  indiciis.  Vixdum  in  Europa  firmare 
plnnbw  radices  coeperat;  &  iam  vfque  ad  vltimas  Orientis  cerras  lxro  penetrarat 
fopuhscx-  prolientll:  vlx  paucis  inferrefeprouinciis ;  &  iam  plcrafque  fui  defiderio 
'  complerat.  Studiaciuitatum  ,poftulata  Principum,  vota  populorum, 

per  litteras  atque  Oratores  indics  adferebantur.  cumcjue  vna  obuerfa- 
rentur  oculis  animarumpereuntiumftrages;  videbatur  quoddam  mife- 

rix 


R 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.     207 
riargenus,  non  polTe  miferis  fubuenire.  Quid  tamen  plurimis  fieret,  fi 
adeo  anguftis  circumdata  cancellis ,  nec  terminos  fuos  Societas,  necla- 
bores  proferre  polfet?  oftenfum  fibi,  non  conceiTum  auxilium  dicerenr; 
miferabilius  perituri  poft  fpem  falutis.  Quid?  in  immenfum  crefcerent 
harreticorumcateruar,exiguus  adEcclefiam  manipulus  accederet?  latif- 
fimos  Indiaoflerretcampos,  colonorum  non  admitteretur  copia?  Nec 
hoc  pro  fua  pietate  voluit,  necprorationemuneris  fas  elTe  Pontifexiu- 
dicauit.    Quam  ergo  prius  prudenter,  velut  in  experimentum,hunc  re- 
centi  Religioni  limitcm  dcfiniucrat,  tam  poftea  beneuole  dilatauit  -}  vt, 
fi  Deo  videretur,  crefcente  indics  numero,  &  in  Patrum  locum  noua 
fobole  adolefcente ,  durationem  cum  omni  pofteritate ,  amplitudinem 
cum  orbis  terminis  adarquaret.  Indulgentia  Romanx  Sedis  Patribus 
pro  omine  fuit.  Plures  inde  cum  lecTifiimi  iuuenes,  tum  viri  a?tate  ac  fa- 
pientia  graues  adoptati:  Societas  inftar  fluminis ,  perfracTis  aggeribus, 
exundare  latius  cccpit.  Quis  hic  Ignatio  fenfus ,  cum  in  eum  fere  mo-  Sodorum 
dum  multiplicari  fuos cerneret,  quo  fuorum  turbam  fe&atorum  Serua-  w*7vftj 
tor  auxifiet?   decem  llle  principio ;  Christvs  duodecim  feiegit.  mod»mdi- 
Mox  ad  hos  additi  duo&feptuaginta;Ignatiofexaginta  concefTi,  pariPH"^ 
ad  priorem  numernm  acceflione.  Tandem  infinitos  Euangelij  Prarco-  ^^111" 
nesorbis  habuit,  fpes  erat  &  Socios  fine  numero  fore.  Libet  fane  vel 
hoc  nomine  diuina:  benignitati  referre  gratias  ,quod  quorum  maxime 
vitam  nobis  imitandam  propofiiit,  eorum  fimiles  dederit  progrelTus. 

CAPVT     TERTIVM. 

Tcvtmm  Societtttis  incYcmcntnmfuh  ptntfo  Ignntio. 

VTi  res,quasterragignit,ita  Regna  Resquepublicarfefenfim  efFe- 
runt.  Vt  Roma  gentium  caput  fieret ,  feptingentis  annis  opus 
fuit :  tamen,fi  progreflum  cum  annis  conferas ,  artatem,  inquit  ille,  vl-  Fionui.x, 
tra  putes.  Velocior  Alexandro  vicToriarum  curfus.  At  quantis  exerciti- 
bus  q,-.otam  terrarum  partem  fubegit  ?  Afix,  vt  nunc  eft  ,  non  maxi- 
mam.    Plus  Chriftiana  virtus  potuit.    Pauci  pifcatores  orbem  non 
multotardius,  quam  pera^rari  polTet,  Deo  fubdidere.  Ita  vltra  Regna 
atque  Imperia  fuos  Ecclefia  limites  protulit,  &  vbi  nulla  trophxa  fte- 
terant,  fua  figna  collocauit.  Licetne  cum  huius  progreflibus  variorum  j     tim 
Ordinum  incrementa  conferre?  Eodem  &  aucTore  conditi ,  &  adiuto-/««wO~ 
repromoti,  nonparumde  amplitudine  participarunt.  Sed  id  Ignatio</'!"w/?" 
indultum  Marcellus  II.  Papa  iudicauit,  vt  inter  omnes,  quorum  ope-^XJr»». 
ra  in  inftituendis  Ordinibusdiuina  Sapientiavfa  eft,  nemo,  dum  viue-  datorpro* 
ret,  tantam  familia:  fuar,  quantamille,  dilatationem  viderit.  Fucrunt  ^fum 
2l\\x  fccunda:  quidem ,  &  fub  ortum  fuum ,  inftar  fontium  recens  pro-  H.ft.sodct. 
rumpentium  e  tena,  qua  patuit  via  ,  fe  diffudere  :  fed  Fundatorum  iu^0C^tM 
fpiciis  plcrarque  vix  aliquot  Regnorum  fines,  pauca:  vnam  orbis  par-  viuoigna- 
tem  exceflere.  Quid  Societas?  extremasterras,  extrema  peruagata  ma-"°/"r 
ria.  vbique  gentium  non  fedcs  modo,  fed  &  Prouincias  habuit.  in  Eu-^'"„^ 
ropanoucm;  vnam  in  Afia  (  fed  quim  vaftam? )  Indiam ,  vltimos  ho-  p^m  dif- 
:  .  minum^1 


208  IMAGO    PRIMI    SvECVLI    SOC.    IESV. 

minum  Iaponcs  complexam  :  vnam  item  in  Africa  ( ita  tnm  cenfeba- 
tur )  yEthiopiam  :  Braiiliam  in  America  ppftreinam.  Quibus  quid  ad- 
.  .  dicura  eflet  dies ,  nec  Ignatium  ciiuina  bonitas ,  ncc  fuos  Ignatius  cclare 
Smetath  voluit :  quodam  enim  m  morbo  ,  cum  monturus  timeretur ,  rogantcs 
frogrefi-  illos  difFcrret  fuum  in  cxlos  difcefTum  ,  verendum  cnim  ,  ne  orbata  pa- 
w&fHtdi-  muc  nondum  roborata  ramilia  concideret  j  bono  animo  eflc  iuilit:  Deo 
I  i  r<  tipris  Socictatcm,  non  Ignatio  niti.  illius  rauore ,  quos  videret  orbis ,  in  eum, 
ManS"'  diem  progreiTus  fccifle , maiores  tamcn  in  pofterum  facturam:  ventur» 
tum  tempora  ,  cum  ad  inftar  corporum  incremento  iam  facto  fblidare- 
tur  m  ie,  atque  ita  molis  fiiae  compagcs  difciplina  conftringerer,  vt,  qua: 
Irbis  iblet  effe  principium  ,  ad  ftabilitatem  facerct  magnitudo.  Rara  fe- 
licitas ,  fed  cuius  Ignatius  non  modo  vates ,  vcium  etiam  fecundurr» 
£>eum  audlor  eit.  Dum  fperanda  nobis  bona  prxdixit,  quid  iibi  debc- 
returindicauit.  ab  eo  enim  ortum  Societas ,  abeo,  prarter  perpetuum 
patrocinium  ,  augefcendi  fiiique  confcruandi  vias  ac  rationes  habet. 
Quamobrem, 6  Parens  optime, o  eximie  Ordinis  tui, quin  &  Chriftia- 
hi  propagator  Imperij ,  quas  tibi  grates  filij  tui ,  quas  orbis  referet  vni- 
uerliis  ?  tu  fecundam  hanc  vitem  >  qux  modo  ab  Ortu  ad  Occafum  pal- 
mites  explicuit,plantafti :  tuis,  dum  viuercs,  vigiliis-,  dum  ccclos  adiifti, 
mentis  excreuit .  Tu  domus  huius  Deo  dile&a:  architectus  es :  tuum 
opus  primi  lapides ,  tuatotius  aeaincij  forma  .  Vt  ruinam  ne  timeat, 
fundamenta  Chrifto  aufpice  fblidafti :  vt  tutb  ailurgat ,  Regulas  tuas 
velut  amunim  reliquifti.  Ex  te  fons  ille  fcaturiit,  qui, vt  in  fluuium  ma- 
gnum  excrefceret,  allapios  quidem  torrentes  excepit;  fed  aquas  in  origine 
hauftas  per  fordida  terrarum  ,  per  amaros  Occani  vortices  voluit  haccc- 
nus  incorruptas.  Tuis  aufpiciis  collectus ,  tuis  etiamnum  confiliis  regi- 
tur  hic  exercitus  :  futurus  vi&or ,  dum  ordines  in  quos  difcretus ,  dum 
rcliccorum  a  te  armorum  viiim ,  dum  praecepta  pugnandi ,  dum  muni- 
tiones  fuas,  hoc  eft  tuas  Conftitutiones,  feruabit.  Adfis  nunc,  6  bonc, 
Qc  tuis,  vt  facis,  propitius,qucm  fpcrafti,qucm  fpopondifti,  quem  e  cxlo 
curafti,  profecrum  intuere» 

C  AP  VT     Q^V  ARTVM, 
Profiagatio  Societatis  per  Europam* 

Vropa  non  terrarum  amplitudine,  fed  incolarum  prarftantia  nobi- 
_  liflima  mundi  pars  ,  vti  Societatem  protulit ,  ita  pluribus  locis  re- 
Socktatis  cepit.  Natalis  terra  Italia  fuit ,  vbi  Roma  Rcligiofbrum  Ordinum  pa- 
»»  Itdtia  rens.  Nec  vfquam  felicius,  quamin  patrio  folo  adoleuit.  in  Vrbe  tribus 
-S«.-.^.«  f ub  I^natio  iedibus  conftituta,  nunc  vndcnas  numerat.  Agnofceres  hic 

tncremen-  o  •         1         11    1  r 

t/tm,  radicem,  adquam  frequentesfurculipullulant.  agnofceres  caput,vbi 
colligitur,&  maxime  fefe  exferit  feniiium  vis.  Inde  per  nobiliflimas  Ita- 
lia:  ciuitates  difperfi  eft.  Plerifque  fui  fpecimen  dederant  primi  Patres 
iamtum,  cum  nondum  Religiofis  accenferentur .  E  nofbcomiis  ad 
pulpita  prodeuntes,oftcnderant  non  minus  fibi  efle  ad  fanandos  animos 
induftria:,  quam  ad  fubleuandas  corporum  xgritudines  charitatis.  Ad 

famain 


E 


LIBER  SECVNDVS.   SO  C  IET  AS  CRE  SC  E  N  S.    209 
famam  fic.  partam  vbi  fauftus  de  confirmata  Sociecate  nuntius  acceflit, 
quafi  fi  falutis  alienx  ftudium  iis  vrbibus ,  vnde  difcefferant,  fui  reditus 
obfidem  reliquiflent,  publicis  votis  reuocati  funt.  Oblata  vitas  fubfidia, 
oblata;  tot  ad  commorandum  fedes ,  quot  incolendis  adultior  Societas 
vixfiifFecit.   Pofteri,  quorum  in  locum  veniebant ,  horum  fibi  partes 
fiibeundas  rati ,  non  cefTarunt  eorumdem  commodis  populorum  perpe- 
tuo  conatu  inferuire,  &  relid;um  fibi  nomen  per  ea  conferuare  mmifte- 
ria,  per  qua^  fiierat  acquifitum.  Audlus  cum  fru&u  fauor ,  & ,  qua  ma-  ^.n"Ct/" 
xime  creuimus,PrincipumEcclefia:  beneuolentia:  ad  quam  tantus  nunc  SodetaH 
a  Barberinis  cumulus  acceflit ,  quantum  vti  exfpe&are  modeftia  non  *«»«»/*. 
finebat,  ita  fatis  agnofcere  prohibet  magnitudo .   Si  quid  id  eft,  vt  illo- 
rum  apud  nos  asternet  nomen ,  ipfb  fEculorum  decurfu  monebimur. 
Gratitudinem,  quam  oblitterare  folet,  renouabit  vetuftas:  fato  quodam 
Societatis  felici,  vt  cum  ea  per  qua:  fubfiftit,  Romanis  Pontificibus  ac- 
ceptareferat  omnia,per  que  omatur,eorum  nepotibus  debeat  quam  plu- 
rima.   Sic  inter  Vrbis  Romana:  decora  funt ,  qua^  Farnefij  &  Lodouifij 
cum  pietatis  in  Deum  ,  tum  fiia^  aduerfum  nos  voluntatis  auguftifiima 
monumenta  reliquere.  Boncompagni,  Aldobrandini,  Burgefij ,  alijque 
Pontificibus  agnati ,  qiiam  meritis  fiiis ,  &  illorum  fauore  magni ,  tatn 
nominis  noftri  ftudiofi  fuere.   Quid  de  Borroma^is  dicam?  illud  Italis 
decus  D.  Carolus  (  cui  vt  aliquid  ad  fanctitatem  ,  qua  mundo  venera-  eiusyitiL 
bilis  eft,  Societas  contulerit,  multo  tamen  plus  debere  fibi  glorix  ducit) 
praeter  donatam  Aronenfi  Tirocinio  domum,  tria  condidit  dotauitque 
Collegia  ,  Mcdiolani  vnum ,  per  Heluetiam  duo  :  fiitura ,  vt  putabat, 
non  tam  fuae  munificentia?  teftimonia,  quam  Religionis  per  eas  oras  fir- 
mamenta.   Pari  fuos  praefidio  reliqui  per  Alpes  Principes  muniuere : 
vtque  Italia^  clauftra  ingruentibus  ex  vicino  haerefibus  imperuia  face- 
rent,  Collegia  montibus  fuis  velut  arces  impofiiere.  Vicina?  infulz  non  Soctetatu 
miniis  noftn  cupidse.   Sicilia  fimul  ac  nouit ,  expetiuit .  Sardinia  cum  Mediter- 
a:que  viriis  atque  venenatis  herbis  fcateret ,  hinc  antidotum  petiit .   Sic  raneunfx- 
Corficam,  fic  Melitam  ingrefli  fumus.   Cretam  etiam  cum  Venetorum,     ' 
quibus  paret,tura  Romani  Pontificis  voluntateinhabitauimusjfedacer- 
bus,  quem  Venetiis  tulimus,  cafus  eo  quoque  deuenit. 

Poftltaliam  pnmanos  Lufitania  excepit .  Venerant  eo  Francifcus  &in  Lufi- 
Xauenus  &  Simon  Rodericius,in  alterum  Orbem  Dei  nomen,&  Socie-  ta"Z™  '"* 
tatem,portaturi.Dum  Olifipone  idoneam  ad  nauigandum  tempeftatem 
exfpecl:ant,&  quid  Indis  effet  fperandum,in  Lufitanis  docent;  ita  fe  pro- 
barunt ,  vt  quibus  operam  ad  tempus  commodabant ,  illi  propriam  fibi 
fieri  ac  ftabilem  vellent .  Rogant  Regem  (  erat  is  Ioannes  tertius ,  quo 
nemo  nafcentem  hunc  Ordinem  vel  benignius  excepit ,  vel  fouit  ftu- 
diofius )  fuorum  non  minorem,  quam  barbarorum  curam  habeat :  om- 
ni  ftudio  conquirendos  tales  viros  ;  non  de  manibus ,  cum  haberentur, 
amittendos  :  Indiis  &  fine  damno  &  largius  profpedum  iri,  Ci  pluribus 
(quod  virtutis  cxemplo  facTuri  erant)  fibi  aggregatis,  numerofas  e6  colo- 
nias  aut  mitterent ,  aut,  fi  videretur  ,  ipfi  deinde  ducerent .  Quafi  iam 
tum  multi  effent,  diuidi  placuit .  Simon  remanere  iuffus ,  Xauerius  in 
Indias  pergere ,  vnus  tot  regionibus  par.  Hic  vltimum  fiii  monumen- 

D  d  tum 


2IO        IM  AGO  PRIMI   SifcCVLI  SOC  IESV. 

tum  diuinus  llle  vir ,  hic  (liprema  vircutum  veftigia  in  Europa  reliquit. 

Dubites ,  bcacioremne  Lufitamam  dicas  cum  illum  accepit ,  an  cum  di- 

mific .   Non  potuit  certe  de  ia£tura  queri ,  qux  tam  multis  lucro  fuit. 

Submifia  mox  in  abeuntis  locum  noua  fupplcmcnca  :  quibus  quam  re- 

gia  benignitas  commodam ,  tam  difrialem  deceilor  prouinciam  facie- 

bat.  Sedvt  acres  eifenc,  Simonis  exemplis  &  cohortatione ,  &  fiio  potif- 

-   .  ,„     fimum  nomine  mcit  ibantur.  Apoftolos  vulgus  vocabat .  quas  appella- 

UfuMk  tio,quomam  vircuce  fuftentata  eft,pofteris  etiam  reclamantibus  adhefic. 

<iXpo]hii  in  indms  incertum ,  an  inde  tranfierit ,  an  nouis  meritis  parta<  Gau- 

«pjrtan-    ^xl  j^cx^  Regique  virtutibus  fimilis  Regina  ,  cum  fuo  iudicio  populi 

fcnfum  conuenire.  Secundis  de  Societate  rumonbus,  tamquam  beneuo- 

lentiae  fuar  frudtibus,  exultabant.  Nec  minima  pars  in  regiam  deriuaba- 

tur.  Epheborumcuram  fub  luum  ftatim  introitum  Xauerius  &  Simon 

fufceperant ;  mox  omnis  fere  aula  quoad  anirase  res  fe  dirigendam  Pa- 

tribus  tradidit.  Ne  fe  ipfi ,  &  quod  habebant  charifTimum  pignus  Re- 

p.  finfal-  cres  committerent ,  euincere  religiofa  modeftia  non  potu.it.  Sebaftianus 

mm  %jgi  fuorlim  fpes  &  delicia:,  e  Sociccate  magiftrum  habuit .  virtutes ,  quibus 

infhLen-  arternitatem  mercbatur,  a  P.Ludouico  Conialuio  funt  exculcae.  Vcinam 

do  operam  lllis  frui  diutius  Lufitania:  licuiiTec !  fed  Religionis  ftudium ,  ob  quod 

dat'         viucre  debebat,animofifTimo  iuueni  glonofam  quidem,  ac  infelicem,  in 

Africano  bello  mortem  properauit.  (^uo  cafu  quamuis  prarcipuum  So- 

cietas  columen  amifit;  non  tamen  per  iua  fe  perennia  ftudia  ,  &  filubres 

in  commune  labores,  deftitit  dilatare.  Ciuitates,  quas  Regum  vel  exem- 

plo,  vel  voluntate ,  Collegia  nondum  admiferant ,  fuis  deinde  commo- 

dis  du<5ta:  petiere.  Conimbricenfe  vti  in  vniuersa  Societate  primum ,  ita 

diu  pra:cipuum  fuit. 

„     „         Orbem  complexus  Ismatius,  non  poterac  Hifpania:  patria:  fua:  deeffe. 

tsfrao/iM  ,  ,.r       N    A  *  \         r  ■  r  ■ 

&  FJer   Miiic  eo  Ancomum  Araoiium  propmquum  f uum  ,  virum  &  pro  gencis 

in  Hfpa-  ingenio  feruencem  ,  &  aliis  natura:  vircucumcjue  docibus  infignicer  orna- 

luntttr*' tLlm"  Secutus  mox  cum  Ortifio  Csefaris  Legato  Petrus  Faber  .  Poterat 

in  illo  videri  Ignatius  ad  iiios  rediilfe  :  adeo  Patrem  primogenitus  filius 

refercbat.Nulli  tamen  magis,fi  Araofio  credimus,  quam  Lainius  &  Sal- 

L.imii4s&  meron,  dum  Tridenci  aliud  agunc,  Sociecacem  in  Hifpaniis  promouere. 

Saimeron  Reduces  ab  illo  Concilio  Anrifticcs  fufceperunc  benigniflime  matrem, 

Jlimauo-  CIUUS  adeo  prxftantem  in  filiis  indolem  agnouerant .   Placebat  coniun- 

nem  pa-    ctum  cum  virtutum  adtionibus  doctrinarum  ftudium  :  placebat  ac- 

■'■•nntin     commodata  ad  pra:fentes  Ecclefia:  neceflicaces  Inftituti  forma  .  quas  in 

dZu    U~  viuis  lllis  imaginibus  repraefcntata  ,  multos  etiam  aliarum  nationum 

Prazfules  in  fui  amorem  pertraxit.  In  Galliam  Guilielmus  a  Prato  Cla- 

romontanus  Antiftes ,  in  Poloniam  Staniflaus  Hofius  Cardinalis  ,  Ge- 

rardus  Hamericourtius  Bertinienfis  Abbas  in  Belgium ,  inftituendo- 

rum  Collegiorum  voluntatem  detulere .  Adeo  iam  tum ,  vel  communi 

cum  ceteris  familiis ,  vel  propria  Socictati  forte  ,  quod  finguli  facerent, 

Trancifcus  ccepit  ln  vniuerfiim  corpus  redundarc.  Sed  pluribus  fulciendus  admini- 

Borgia  m  culis  tener  hic  Ordo,  pluribus  illuftrandus  luminibus  crat .   Acceflit 

temlZ    Fraucifcus  Borgia  ;  a  cuius  nobilitate  fplendorem  ,  au6toritate  firmi- 

fcnbitnr.  tudinem ,  adminiftratione  incrementum  accepit .   Priufquam  in  eam  fe 

darer. 


LIBER  SECVNDVS.     S  O  C  IET  A  S   CRES  CENS.     211 

daret,  in  vrbe  iiia  Gandia  difciplinarum  Vniuerfitatem  rite  excitarat,  Gandu 
qiu-E  omnium  prima  noftrorum  adminiftrationi  &  poteifoti  fubfuit.  Vmmrf" 

t      •  i  •i-rr         r  n  i/T    -i  i  •  i  tai  prm/a 

Itain  nobilimma  EuroparRegna  diitributa  quardam  Societatis  inchoa-  Socmatis 
ta:  laus.   In  Gallhs  primi  Socij  coiledti  :   erecxa  Romx  prima  Profeilb-  Cltr*  com"- 
rum  domus:  Collegiis  in  Lufitania  principium  datum:  Academias  ha-        ' 
bere  ccepimus  in  Hiipaniis  ;  felici  omine ,  quoniam  hinc  potiflimuiri 
prodituri  erant ,  quiingenij  &  eruditionis  excellcntia  propagatis  facra- 
rum  fcientiammtcrminis,  noftrx  a-tati  ornamento  eilcnt,  pofteris  admi- 
rationi.    Vnde  factum  ,  vt  nobiliffimce ,  quibus  hoc  abundat  ReCTnum, 
Vniucrfitates  in  iui  nos  communionem  corporis  adfcifcerent ,  &  ad  do- 
cendi  iocietatem  vocarent.  Nec  minor  virtutis  vel  opinio,  vel  in  publi- 
cum  vtilitas.   Quamobrem  Epifcopi  curarum  iliarum  partem  in  nos 
deriuare,  ad  luftrandas  Dicccefcs  fibi  ibcios  addere ,  prxpofitus  fidei  re- 
bus  Magiftratus  in  honorc  habere  :  Rex  Philippus  cum  emendatos  ali- 
cubi  mores,  fiiifque  iimiles  vellct ,  non  ab  aliis  prarientiorem  opem  fpe- 
rare.   Sic  Hifpanias  facile  peruafimus. 

Non  idem  in  Galliis  curfus .  fed  &  aditus  difrlcilior .  Vti  flumina  in  Soeuidtk 
mare,  vnde  ortum  habent,  non  fine  ambagibus  reuoluuntur;  ita  inchoa-  JSjv" 
ta  iri  hoc  Pvegno  Societas ,  non  nifi  poft  interuallum ,  &  per  varios  am-  diffieilU: 
fraclus,  recepta  eft.  Quos  fub  initium  Panfios  Ignatius  mifit ,  diu  pro 
ftudiofis  magis   quam  Religiofis  habiti  fiint.  Et,  fi  virtutem  excipias, 
erant  illis ,  quam  his  fimiliorcs.  nec  habitu ,  nec  contubernio  ,nec  ftu- 
diorum  Magiftns  differebant.   Sola  morum  innocentia  eximios  redde- 
bat :  confpicua  illa  quidem,  fed  vel  ideo  calumniis  expofita.  Laboranti-  ^  ^P'f"' 
bus  prasfto  fliit  Guilielmus  a  Prato  Claromontanus  Antiftcs :  ncque  montmo 
caufiam  modo  libenter;  fed  8c  ipfbs  in  a^des  fiias  liberaliter  fufcepit.  Ibi/«*«*re 
Collcgium  formari  cccptum ,  pari  &  Sociorum  &  Praefulis  gratulatione: 
huius,  qubddomicilium  fuum  in  Dei  domum  conuerti  cerncret ;  illo- 
rum ,  qu6d  talem  &~  hofpitem  <k  fundatorem  haberent ,  cuius  non  tam 
tcdlo  quam  patrocinio  protcgerentur .  Sed  vt  certa  loci  poiTeflio  eftet, 
dcfidcrabatur  vt  Societasin  Gallias  corpus  cooptata  ius  naturalis  ortus 
obtincret.  Hoc,  fimulquc  ytaedificare  integrum  eflbt,  Cardinalis  Lotha- 
ringus,  alterum  Rxligionis  in  Gallia  columen,ex  Rcge  impetrauit .  Scd 
Senatus  auclior  faclus  non  eft  :   Sorbona  etiam  graui  nos  cenfura  pcr- 
itnnxit.    Itanon  de  habitationc  modo  ,  fcd  &  dc  fama  laboratum.  Sed 
nihil  pncpondcrat  veritati.   euoluitipfa  fcfe,  &  in  iniquis  iudiciis ,  vti 
fax  in  tencbris,  ventilata  clariiis  elucefcit.  Ne  tamen  tantorum  DocTo-  c""  '"""' 
rumncgligi  audtoritas  videretur ;  Martinus  Oliuius  refpondit ,  rcfuta-  f"»d$iur' 
iiitqueicripto,qua:  moribus  Socij  refellcbant.  Reliquadifncultasin  con- 
uentu  Poiffiacenfi  per  Lainium  eft  fublata.   Ibi  dum  non  modb  cum 
hasreticis  vehementer,  fedetiam  cum  Catholicis  non  timide ,  cumquc 
ipsa  liberius  agit  Regina ;  pcr  qux  oiTemionem  incurfurus  timebatur,  L 
per  ea  &:  fibi  conciliauit  gratiam  ,  & ,  qua:  ad  firmandas  Ordinis  fiii  rcs  tuToifut- 
opus  crant ,  impetrauit :  fcu  qubd  ita  libertatem  prudcntia  temperarct,  cenf'  ad~ 

rl  \j  J  •  V  •  T-k   •  rc        ni.  r  •     mtttttur: 

icu  quod  numquam  nocuent  lua: ,  qui  Dci  caufiam  hdchtcr  promouit. 
Vidcbatur  tot  intcr  iactationcs  firmas  agerc  radices  Societas  debuilTc. 
euulia  tamen  eft:  vt,quid  ad  communcm  rem  eius  opera  conferret,Gallia  Zriwr*, 

Dd  2.  non 


tn  conucn- 


212  IMAGO    PRIMI    SJECVLl    S  O  C.  IESV. 

reducitnr  non  KWtius  carendo  difceret ,  qnam  fruendo.  Reftituta  fuis  fedibus  ab 
oMHenn-  HenricoIV.  poit  duram  hiemem  vberius  germinare  cocpir,  &  velut  iii 
coir°        fecundiori  poit  otium  &  cclfationem  nouali  lxtiorcs  fegetes  proferre. 
(t!U  in      Fouit  redudtam  F*ex  ea  benignitate,  qua  reuocauerat.  cuius  quidem 
Soactatem  beneficij  memoria  non  nifi  cum  Societate  occidet.   Scd  parum  illifuit, 
bcnsttokn-  ^  fLia  apud  nos  memoria  exltaret.    fuum  lliud  magnanimum,  &,  qua- 
le  fuit  in  Alexandri  pedore,  maius  mundo  cor,  in  Flexiani  Collegij 
templo  tumulari  iuflit;  vt,quantum  Societatem  cordi  haberet,  etiam 
poltmortem  teltaretur. 
Pattesin        Gcrmania  quo  grauius  laborauit,  hoc  ftudiofius  adiuta  eft.   Ignario 
Germa-     nulla  regio  commendatior.    Ex  decem  ,  quos  in  condenda  Societate 
mammiffi,  adiatores  habuit,  quinqueiili  impendit,   Fabrum,Iaium,  Bobadillam, 
Salmeronem,  Lainem  *  cum  non  totidem  alij  (Codurio  iam  cadis  re- 
ccpto)  vniuerfo  terrarum  orbi  reftarent.  Ipfe  cum  Romae  teneretur, 
quo  per  fe  adeifct,  Germanicum  difficillimis  temponbus  Seminarium 
molitus  eft,  &  fuftinuit  vel  vltra  vires.   Ita  commus  atque  eminus  fup- 
petias  lata?.    Qui  propius  aderant,  alterum  contra  \kx  licentiam,  alte- 
rum  contra  hacrefim  gerebant  bellum  :  vel  potius  fingulaoppugnando, 
vtrumque  impetebant.   Sunt  enim  fic  inuicem  connexa,  alterum  vt 
alterius  fit  radix.   Quemadmodum  aqua  in  glaciem  durefcir,  glacies 
htrefin  ibi  in  aquam  foluitur  j  ita  ex  vitiis  oritur  harrefis ,  &  in  vitia  definit.  Cum 
varwlocii  hac  Wormatia:,  Spirae,  Ratisbona:,Norimberga:  plenavelutacie,publi- 
offttgnan.  ^  m  conuentjbL1S)  dimicatuin  :  certa  quidem  vi&oria ,  fed  cuius  fru- 
ctum  aduerfariorum  contumacia  elifit.   Nos  tamen  non  exiguum  o- 
pera?  pretium  tulimus,  acerrimum  in  nos  illorum  odium.  Venit  mox 
in  partes  Petrus  Canifius,  nouus  terior.    Quot  ille  coronas  meruit, 
feu  feruatorum  ciuium,  feu  hoftium  deuictorum  ?  Non  altcri  per  Ger- 
maniam  Societas,  &,  fi  hasreticis  credas ,  Religio  plus  debet.  Sic  hanc 
defendit,  vt  pereum,  &  quos  ab  eo  Canifianos  vocabant ,  ftare  dice- 
rent,  quo  minus  inclinatum  prarcipitansque  Regrium  Papifticnm  om- 
nino  collabafceret:   fic  illam  illuftrauit  propagauitque,  vt  imperiti 
rerum,  Iefuitarum  ainftorem  Canifium  ferrcnt.  Stare  tamen  non  pote- 
rar,  &intergrauiilimas  Religionis  clades  incolumem  fe  feruare  pufilla 
Familia,  nifi  &  Antiftitum  ,  quorum  eft  ifthic  cum  rnagna*  potentia 
coniuncladignitas,  &  Catholicorum  Principum  fauore  fulciretur.  Sed 
vti  fidelem  atque  vtilem  nauare  operam  conata  eft,  ita  benignoscon- 
InSocieta-  ftarttesque  na&aeft  fautores.    Auftriacorum  &  Bauarorum  eo  excre- 
tcmfauor  uit  beneuolentia,  vt,  nifi  magnitudinis  pietatisque  fua:  rationem  ha- 
jiunna-    buj(]'cnc    modum  exceftiife  vidcri  poflir.   quamquam  illa,  quibus  fibi 

cnrum  &  t   n    •       a  i   •  ■   r  ■       ■    n   ■       ■  1      •        • 

Btuarow.  nos  obltnnxere,  arbitrati  luntoptimi  Prmcipes,  gratulationis  potius 
quam  inuidcntia:  materiam  prarbitura.  In  eam  opinionem  veneranr, 
vt ,  ciim  nobis  benefacerent ,  credercnt  fe  de  Republica  bene  mereri. 
Collata  nobis  auxilia,  fuis  putabant  populis  impenfa.  Academias 
tribuebant,  vt  alibi  iacentes,  alibi  corrupta:  harretica  prauitate  litterx 
priftinum  ftatum  integritatemque  reciperent.  yEdificabant  magnis 
fumptibus  templa,  vt,  reddita  rebus  ficris  maieftate,  cultum  iis  de- 
bitum  pietatemque  renouarcnt .    Collegia  pro  vrbium  pra:fidiis  ha- 

bebant. 


tasBcl- 
numadie- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  2IJ 
bebanc.  neque  tutiorem  armis ,  quam  noftra  vigilantia  Religio- 
hem  exiftimabant.  DifHcile  fuit,  vcl  operum  exhibitione  tale  mdi- 
ciufn,  vel  beneficentiam  gratitudine  adarquare.  Spcrat  tamen  prxfti- 
tifle  fe  Societas,  vt  id  magis  non  potuiflc,  quain  parum  conataelfe  vi- 
deatur:  gaudetque,  quorum  armis  &  fortitudini  tot  vietonas  Deus  at- 
tribuit,  eomm  ie  bcnefacTis  &  munificcntia  fuperari. 

HacTenus  proarbitrio  Prouincias  adiuimus :  in  Belgium  nos  tem-  Quaocat* 
peftas  detulic.  Ardence  inter  Carolum  Quincum  &  Francilcum  Vale-  f°"e  ?£- 
fium  bello ,  cedere  iubebantur  e  Gailiis  quotquot  erant  de  CaTaris  di- 
tione.  OcTo  de  noftris,  quippe  Hifpani,  inBclgium  migrauere.  quo 
aliquando,  eodem  ex  Regno,  egeftate  preflus  excurrerat  Ignatius,  fub-  Ja^V.bS 
fidia,  quibus  ad  opcm  mundo  ferendam  fe  pararet,  petiturus.  Neciam 
nullum  Sociorum  in  his  Prouinciis  erat  nomea:  praxlara  Fabri  per 
Germaniam  facinora  rumor  eo  detulerat;  &  vnum  celebrans,  totum, 
vtfit,  Ordinem  commendarat.  Prrcipua  tamen  pauperibus,  &,nifi 
quod  in  regionem  omnibus  hofpitalem  vcnirent,exulibus,  in  Deocol- 
locanda  fpes  erat.  Illo  freti ,  Louanium  ad  habitanduni  felegere :  tum 
vt  incepta  Parifiis  ftudia  perfequerentur,  tum  quod  ex  praTt.antibus, 
quorum  eratifthie  copia,  iuuenibus  fperarent  fore,  non  modo  vt  piiv- 
res  Deo,  fed  eciam  fibi  adiungerent  nonnullos.  Euenit  res  ex  fententia, 
poftquam  Colonia  Faber  adueniens  ad  fancTitatem  qua  omnes;  adelo- 
quentiam  qua  Strada  eminebat,  fapientiam  &  aucToritatem  adiunxit. 
Sed  non  vc  hominibus  aucTaeft,  ica  ftacim  domiciliis  amplificare  fe 
Sociecas  pocuic.  Obftabac ,  quod  weque  lllam  Philippus  Rex,  icem  vt 
in  alias  diciones  fuas ,  in  hanc  admiccerec,  neque  per  patria:  leges  redi- 
tus  permanences  ad  ftabilienda  Collegia  neceiTarios  admittere  liceret. 
Has  atque  alias  fuper  alias  incidentes  difficultates  tandem  elucTaca,per 
magnos  labores  ,  ad  maiores  in  Belgico  colendo  folo  tolerandos  fibi 
viam  aperuit.  Nunc&  per  Prouincias  quae  Regi  parent,  &  per  eas  quas 
fc(e  a  reliquis  abftraxerunt,  difTula,  dat  operam,  vt  his  noninuifa,  illis 
accepta,  vtrifque  fit  quam  vtiliflima. 

In  Polonia  quoque  peregrinata  priiis  eft ,  quam  cercis  fedibus  ad-  rp  ,    ■ 
milTa.Primus  eam  cum  PoncificioNuncioLipomannoSalmeronadiir.  pnmJad- 
Sed  celeri  canciim  excurfu  often d ic  fefe.   Poft  quadriennium  Canifius,  'tSaime- 
cum  Camillo  Mentuato  Satriani  Epifcopo,  cui  eafdem  partes  Pontifex  'camfiHs. 
delegarat,  eo  milTus,  &  manfit  diutius ,  &  induftna:  fpecimen  multifa- 
riam  dedit.  Tandem  Cardinalis  Hofius,  vt  labefacTacam  rem  Catholi- 
cam,  quam  prope  folus  fuftinebat,  etiam  aliunde  fulciret,  Collegium 
Bransberga:  inftituit.   Fuit  hoc  Polonica:  &  Lichuanica:  Prouinciarutn 
femen  :  quarum  ad  progreflum  Antonius  Pofleuinus,  rebus  eRegni  & 
Religionis  re  pra:clare  geftis,  magnum  deinde  momentum  acculit. 
Sed  prajcipuum  a  Regum  fauore  incremencum.   Poft  Sigifmundi  Au-  RegaPo- 
gufti  tempora,  nec  nobis  nec  Ecclefia:  fatis  a:qua,  incidimusin  Stepha-  lom*  So- 
num  Bathoreum,  &  Sigifmundum III.  Fidci  Catholicx  ftudiofiflimos.  acrattfa' 
Hoc  lllis  fatis,vt  nos  amarent.Nec  Rcgia:  bencuolenti.r  pcenitere  fubie- 
cTos  debuit.Quam  prope  aberat  vt  in  exitium  rucrecnobiliflimum  hoc 
Regnum,&  contra  Scythas  acTurcas  inuicTum,ha:recicis  vltioiu^ulum 

Dd   5  daret? 


214  IMAGO   PRIMI    SMCVLl    SOC,    IESV. 

tio.Rcmon.  daret  ?  Eft  qui  aflerat,  contra  hanc  peftem  non  aliunde  maius  quam  a 
inuiib.t  Societate  pramdmm  allatum :  eius  potiflimum  opera errorum  cauflam, 
cap.ij.  noc  cft  i^norantiam/ublatam,redditumque Cathohcis  ritibus  fplendo- 
rem.  Quod  vn  fibi  non  arrogat ,  ita  impenfi  ftudij  confcientia  laeta,dc 
rcrum  conueriione  immortales  diuinae  Mifericordia:  grates  agit. 
toannes  Erat  &  miferrimus  Hungariae  ftatus,  dum  eam  ingrefli  fumus.   Cre- 

Ei  uerunt  vfque  adeo  calamitates,  vt  prope  mitem  Turcarum  tyrannidem 
«n  poioma  fecttit  rablcs  hxreciCOrum.  Cxfarei  exercitus  proditi ,  mgulati  fortifll- 
h™£*-  mi  milites ,  Hungari  ab  Hungaris  (nefas ! )  in  mancipia  barbaris  ven- 
rtumSo-   diti  funt.    Quae  quamuis  deplorare  magis ,  quam  prohibere  licuitj 

JXw    quas  tamel1  Partes  fatails  iile  turbo  non  inuoluic> U1  iis  &  fe  Societas,& 

pro  vinli  Religionem  feruauit.    Zagabria:  vt  perfifteret ,  Croatarum 

ardor  effecit.   Cum  Hungarici  Status  pelli  iuberent,  malle  fe  extrema 

pati  dixerunt,  quam  hocprarfidio  fpoliari.   in  ciuilibus  patria:  rebus 

cum  Hungaris  fe  facere,  in  iis  quae  Religionem  fpedant,  diflentire. 

Non  tantum  alibi  vel  aufa  eft,  vel  potuit  Catholicorum  conftantia. 

variu       Homonnae,  Caflbuiae ,  aliisque  locis  agitati,  pulfi,  fpoliati  fuimus. 

locismulta  j)amnanunc  reparat  Ferdinandus  III.  Romanorum  Imperator;  qui 

' '"  vti  rehquas  a  maioribus  virtutes ,  ita  hereditarium  in  nos  amorem  hau- 

fit.  Sic  Auguftiflimus  eius  pater,  quas  in  Bohemia  fubieramus  clader, 

cum  fenore  penfauit ;  vel  ob  hoc  noftri  amantior ,  quod  communes  fe- 

cumhoftes  haberemus :  ftatuentibus  rebellibus  ibiAuftriaci  nominis 

efle  tutelam,  vbi  Societas  domicilium  haberet. 

ioan.Arg.         Vtinam  par  in  Tranfliluania  fpes  afFulgeat  ?  non  minora  perpefli 

?&*'«-,  fumus.  Per  noftrum  exitium  Moyfes  Zangkius  &  Stephanus  Bockaius, 

LnTaj'  teterrima:  furiae ,  fibi  viam  ad  dominatum  muniuere.  Ab  hoc  Clau- 

tit*r,        diopolitanum  Collegium  in  defectionis  pracmium  ciuibus  praedae  da- 

tum.   Sigifmundus  Rackofius,  qui  deinde  intrufus  eft,  necaequitate 

caufla; ,  nec  Archiducis  Mathiae  rogatu,  nec  fuorum,  quotquot  Deo  fi- 

deles  erant,  Procerum  precibus  induci  potuit,  vt  concitata  odia  non  fo- 

ueret.  Sic  frirctus  mtercidit ,  qnem  per  noftros  fperauerant  Chriftopho- 

rus ,  Stephanus ,  Sigifmundus,  Bathoreus  fanguis .  poft  illos,  vti  heres 

Tranfliluanix  ramifia ,  ita  paene  omnis  reducendx  Religionis  via  defe- 

eSAem  n-  cit.  In  fpe  tamen  contra  fpem  Societas  nifa  rediit,  qua  potuit  ;  &  tur- 

&*  bulentorum  ciuium ,  perinde  vt  infanientium  aegrorum,iniurias  ferens, 

curationem  non  intermifit.    Videbatur  ad  eam  rem  Albae  Iuliae  velut 

diuinitus  reli&a  in  Collegio  noftro  cathedra  facrae  aedis,  fola  intcr  ru- 

dera  &  cineres  falua :  quam  poftliminio  confcendens  nofter  Ecclefia- 

fles  fecit,  vt  in  ruinis  fuis  Religio  triumpharct.    Sed  breuis  earefpira- 

tio,  &  cito  obnubilanda  ferenitas  fuit.   Cederc  oportnit  non  modo  fu- 

rori  haereticorum;  fed  ctiam,  inter  bclla  &  caedes ,  Catholiconim  timo- 

ri.  Paucorum,quibus  nunc  commorari  illic  licet,  quam  vtilis  Religioni 

fit  opera,  argumento  fuit  nuper  Tranfliluaniae  Princeps,Bethlemi  Ga- 

boris  coniux ,  Marciuonis  Brandenburgici  foror,  ad  Catholicas  partes 

per  eos  traducta. 

Anglican*      Non  tamen  nufquam  inter  hoftes  durauimus.  Ex  Anglia  ne  Elifa- 

bethae  quidem  crudelitas  nos  exclufit.  Eam  Societati  miflionem  obtulit 


wijlioms 
imtium, 


LIBER  SECVNDVS,  SOCIETAS  CRESCENS.  21$ 
magis  quam  impofuit  Gregorius  XIII.  difcriminumquidem  &  labo- 
rum,  fed  &  glorix  atque  vtihtaris  plenam.  SucceiTum  fpondebant,  cum 
Pontificis  nomen  indea  Gregono  Magno  Anglisfortunatiflimum,tum 
multorum  eam  ambientium alacntas.  Exarfit  in  primis  Claudius  Aqua-  Vit*p«- 

.  (■   .  i.     .       r  *  Campiani 

mua,  qui  prouinciam  animi  iui  magnitudimparem  cernens,  non  mo-  caP.i}. 
do  vt  fine  tergiuerfatione  fufciperetur,vehementer  inftitit;  fed  etiam,  vt 
fibidemandaretur,  fupplex  depopofcit.  Valuit  hoc,  vt  deinde  vniuerfo 
Ordini  cum  poteftate  prxfe&us ,  ad  eam  promouendam  curas  inten- 
deret,  tanto  efficacius,  quanto  in  expeditionibus  plus  confert  prudentia 
&  imperium  Ducis,  quampromptitudo  militis.  Dclecti funt  P.  Rober-  Ih  ^«glH 
tus  Perfonius,  &  Edmundus  Campianus,  ambo  avirtute,  do&rina,  *"%*„[% 
prudentia  inftru&iflimi,  &  pra^ter  communem  inproximos  amorem,  &Cam- 
fingulari  patriae  charitate  flagrantes.    Quantum  in  ipfoftatim  ingreflu  Piantu> 
ternculamentorum  obiectum  !  quantum  deinde  cafuum  &  difficulta- 
tum !  fed  qua;  metum  incutere  poterant,  animos  dabant.   Mors  extre- 
mum  periculi  fumma  votorum  erat.  Nec  fruftratus  fpe  Campianus.  Martyret 
poftquam  genti  fuaz  vtiliflimus  fuiiTet,  ipfe  quoque  optatiflimum  Mar-  Societatu 
tyrij  fru&um  tiilit.  Perfonius ,  dum  euafit,  infelicior  fuit.  Aliisdeinde  %nAnliiA' 
aci  efFundendum  pro  Chrifto  &  patria  (anguinem  non  minus  animi. 
Plures  idem  decus  obtinuere.    Societas  fuorum  fanguine  fecundior, per 
fpinas  &  vepres  extulit  fefe,  &  inter  fuccidentium  manus  accreuit.  Fuit 
cum  omnino  latere  oporteret ;  fed  etiam  fub  niuibus  vigent  herbse,& 
ne  frigore  adurantur,  ipfum  frigus  obfiftit.  Maior  modo  tranquillitas 
fub  Carolo  Rege,  qui  nulltprobo  aduerfus,  benignitatis,qua  Angliam 
beat,  nec  illos  relinquit  expertes ,  qui  in  tuenda  Religione  maiorum, 
qux  Diuinae  placere  norunt,  Regix  Maieftati  fperaut  non  difplicere. 

Difficiliorem  Scotiam  facit  harrefeos  contumacia,  nuper  &  in  Do- 
minum  fuum  aufe  infurgere.  Sed  asgre  charitatiobfiftitur.  Degunt  &  Seciem 
illic,  quivel  cnm  libertatis  vitcecjue  difpendio  laborant  indigenis  pro-  sconZdr 
defle.  Plures  ad  fe  attrahit  auitae  Fidei  tenax  Hibernia:  vtque  paulatim  HtbemtA. 
filuefcens  amplam  laborum  materiam,  ita  Religioforum  non  infecun- 
da  parens,  ipfa  fibi  colonos  fufncit.  In  vtroque  Regno  priufquam  afli- 
dui  degeremus,  varia:  per  interualla  mifliones  inftitutas  funt.    Pra?ter 
eos,  qui  Superiorum  iuflii  iuere  ;  in  Hiberniam  iam  tum  a  Societatis 
exordio,  Alfonfus  Salmeron  &  Pafchafius  Broetus  pro  Legatis  a  Pau- 
lo  III.  mifli,  tamdiu  curandx  tutand.eque   Catholica:  rei  nauarunt 
operam,  quamdiu  non  fuum  (quod  minime  timebant)  fed  eorum, 
a  quibus  reciperentur  audirenturque,vitare  damnum  potuerunt.Pius  IV.  Eh  Ugatnr 
Nicolaum  Goudanum,  eadem  poteftate  pra;ditum,in  Scotiam,  Britan-  *v*riis 
nico  correptam  incendio  ,  proficifci  iuflit :  vt  Marise  Regina?,  fuorum  /,  ™      ~ 
fraudibusac  vioppreiTae,  fummas  inter  anguftias ,  &  confilium  praebe- 
ret&folatium.  Cum  pofteaomnino  peiTum  iret  hoc  Regnum,fouen- 
dis  eorum  qui  in  Fide  conftabant,  reliquiis,  houam  manum  Grego- 
rius  XIII.  deftinauit.    Quibus  in  legationibus  per  media  Socij  vaden- 
tes  pericula  (nufquam  enim  non  ad  necem  qua'fiti  funt )  gaudcbantiis 
locis  fuam  fe  Apoftolicx  Sedi  fidem  ac  deuotionem  probare  pofle,  vbi 
in  vicinia  Rcx  fchifmaticus ,  &:  digna  tali  parente  filia  fupremam  au- 

dorita- 


216  IMAGO   PRIMI    S£CVLI  SOC.   IESV. 

doritatem  conuellere,&  honorem  Petri  fucceflbribus  debitum,  fibi 
per  fummum  aefas  non  elTent  veriti  arrogare. 

A  Chriftianorum  terris  ad  Turcarum  Imperium  tranfeamus.  Non 

minimam  Europas  partem ,  prb  dolor !  hi  poflident.    Grarci  &yEgan 

mans  infulis  iugum  impofuere.    Ex  Hungana  &:  Slauoma  ( olim  Illy- 

rico )  plus  illis  quam  Catholicis  parct.  Plurimi  paflim  Chriftiani  no- 

minis.  Vtinam  ad  reftituendam  illis  libertatem  fic  alij  arma  conuer- 

Tttruwa  tant>  vt  Societas  operam  contulit  ad  feruandam  pietatem '.  non  ita  in 

eccafione     Seruatoris  opprobrium  repleaturTartarusmon  ita  carlo  infultetur.Nunc 

Socios  nc-  Ce{Tantibus  Catholicis,ab  ipfis  (quiscredat? )  Turcis  aduocati  fumus. 

An^societ.  Res  fic  habet.   Quinque-ecclefienfes  in  Hungaria  prarfidiarij  viderant 

an.i6i4.     nofl;ros,  quos  apud  fe  Dynafta  Bamffius  Abfolindua:  habebat ,  per  a- 

qua?  luftralis  agnique  cerei  vfum  ,  plurimis  morbis  facere  medicinam. 

Rogarant  ex  facris  his  amuletis  fibi  qua:dam  donari .   Nec  Mahome- 

tana  impietas  obftitit,quin  &  ipfis  eflent  falutaria.  Vt  latius  vulgaretur 

beneficium,  Patres  accerfunt,  comitatum  addunt;  aduenientibus  fum- 

mum  honorem  habent.   Iacebat  celebris  inter  illos  Tribunus  morbo 

incognito  iam  annum  seger.   Dasmon  hominem  infederat :  fed  nec  is 

facrorum  pignorum  vim  &  exorcifmos  tulit.    Sede  fua  pulfus  eft,  &, 

quanta  fit  Catholicis  Sacerdotibus  poteftas,  Turcis  fateri  coaetus.  Inde 

itli  impenfius  nos  colere,  deprsdicare,  mirari,  agendi  qux  muneris  no- 

ftrifunt  copiam  facere.  Nec  deerat  vbi  ftudium  fuum  &indnftriam 

charitas  expromeret.  Degebant  Quinque-ecclefiis ,  qui  fe  Catholicos 

dicerent,  quaciuium,  qua  rufticorum,  inftar  centum  millium.  Vnus 

omnes  curabat  Myfta :  qui  ciim  vitaa  peflimis  non  differret,partes  fuas 

tantum  aberat  vt  expleret,  vt  ne  noiTet  quidem.  Non  minor  hanetico- 

rum  colluuies ,  Lutherani,  Caluiniftar,  Ariani,  nulla  non  peftis  fe  in- 

truferat.  Quantus  in  hac  excolenda  filua"  labor  !  fed  &  periculum! 

Solicitata?  ad  proditionem  plebis  harretici  rabula:  nos  accufarunt;  vt  rei 

Catholicx  progreflum ,  quem  fuis  declamationibus  retardare  non  po- 

QHil^ue-  terant>  &!&  criminationibus  impedirent.    Cum  pellendi  eflemus  ( nam 

ecclfiis      caufsa  parum  probata  vitam  Magiftratus  donauerat )  Bethlem  Gabor 

ftaklitm.  profcriptioni  intercefTit.    Adeo,  quem  Deus  protegit,  nufquam  defti- 

tuitur,  &  vel  inter  hoftes  patronum  inuenit.  Sedato  motu  continuata 

vrbis  cultura :  eo  fru£tu,vt,ciimnoftros  fui  Prarfides  reuocarent,  ciues 

apud  Baflam  ( fic  Proregem  vocant)  inftiterint,  vt  nonnifi  reditu  pro- 

miflb  commeatum  daret.    Hxc  Quinque-ecclefienfis  commorationis 

Refidentta  orjg0.     Altera  Belgradi  Hungaria:  metropoli  eft  inftituta ,  non  minori 

e*r*  **    Chriftianorum  vel  defiderio,  vel  emolumento.  Ceteraz  per  Orientis 

Imperium  fedes  locis  magis  diftradtar,  nec  omnes  intra  Europam  funt: 

quia  tamen  fub  Turcis,  fcriptione  couiungam. 

inCbi».         In  infulam  Chium,  reuerentias  erga  Romanam  Sedem  etiamnum 

retinentem  ,  Clemens  VIII.  noftros  miferat.  Excepere  appulfos  Chij 

fummo  ftudio,  nec  minori  hactenus  retinuere.   Sed  Chriftiani  funt. 

fnn"^°aet'  Quid  Turcar?   Vbi  Patrum  mores  habuere  perfpe&os,  videruntque 

nulla  fua  vtilitate  quarftuque,  fed  vna  dumtaxat  animarum  falute  ducij 

primb  incognitam  apud  fuos  fufpexere  charitatem ;  tum,  vt  rapax  hu- 

mani 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.    217 
mani  animi  eft  vircus,admiratione  in  beneuolenciam  versa,  pamecum 
indigenis  humanicace  cercarunc.  Cumpericulum  a  lanizarisimpende- 
ret,  cucaci  funr:'  publice  culcum,  pnuacim  obfequia  deculerunc.    Fuic 
qui  coadTis  ad  fe  de  via  diuercere,  cum  plurium  millium  fibi  rem  fami- 
liarem  efle  dixiifec  ;  Hxc,  inquic,  Parre<r,  vbi  voluericis,  vfibus  veftris 
fumma  deferuiec.  Quanca  vicr  inregncace,quancaquc  prudentia  opus 
fuit,  vc  immicia  illa  pecTora  conciliarencur !   Sed  huius  rei  non  obfcu- 
rius  teftimomum  a  Grecis  fchifmacicis  dacum.    Pacriarcha  Conftan- 
rinopolices  falfus  m  Pacrum  moribus  Carholica:  Religionis  fancTicacem 
fplendcre,  publicolaudaros  edicTo  icafuis  commendauic  Epifcopis,  vc 
non  modo  facefh  negocium  vecarerj  fed  eciam,  vbi  res  ferrec,  auxiliuni 
cuperec  pradfari.  Hinc  &  in  vicinas  craiiciendi  mfulas  oblaca  opporcu- 
nicas.  Naxenfcs  fimul  ac  calesvfu  fuo  Socios  reperere,  quaLes  fama  de-  inNaxo, 
fcripferaCj  quafi  iis  recinendis  vincula  vellenc  iniicere,  Epifcopacum  ob-  fn."/^' 
culere:  ignari  Sociccacem  dignitatibus  cerreri  magis  quam  allici,  110- 
ftrumqueeife,  quae  laborioia  funr,  non  qua:  fpeciofi,iecTari.  In  Cvpro,  Cjpro, 
prmfquam  Chriftianiseriperecur,  Iulius  III.  exftrucndi  Collegij  facul- 
tarem  fecerar :  11011  nifi  Miflionem  inlTicucre  licuic.  Smyrnae  111  IoniS  Smjrne, 
eciamnum  fedcm  habemus.  Sed  quis  incolumi  Turca  ad  Conftancino- 
poleos  porcas  commoracuros  fperarec?  per  Galliarum  Regis  Legacos  id 
erfecTum,  vc  Pera:,  quam  vrbem  finus  non  lariflimus  aByzatiuo  diui-  &  con- 
dic,  cuci  degamus :  cocum  forfan  Oriencis  Imperium  peruafuri,  fi  non  #«»/»'»«- 
magisnefcio  qui  e  Cacholicis ,  quam  qui  Religione  diflidenc,  obfti-  ?oh' 
titfent.  Cerce  incer  Gratcos  Pacriarcham  ConiTantinopolitanum  non 
fauencem  modo,  fed  &  familiarem  habuimus:  Ieroiblymicanus  nepo- 
tem  fuum  nobis  erudiendumcradidic.  Apud  ceceros  fic  fuimus  in  gra- 
tia,  vc,  cum  quofdam  e  noftris  lues  ablTuliflfet,  vifis  mulci  funeribus  il- 
lacrymauerinc.  Quis  fcic,  fi  non  aliquandohxc  animorum  coniuncTio 
ad  Reiigionis  vnicacem  cendec? 

C  A  P  V  T     Q_V  INTVM. 

Socktatis  pr  Emropam  Mfiones. 

PErcurrimus  regiones,  in  quibus  ftabilia  Sociecas  domicilia ,  vo- 
lentibus  acque  adnicencibus  populis  ,  confticuic.  Reftantalia:,  in 
quas  velucin  hoftile  folum  cxcurfiones  fecic,  animarum  prardas  adTura. 
Quo  habicacionem  non  pocuic,  charitaccm  excendit.  fic  folem  fenciunc 
extrema^cerrx,  nec  orbitar,  quam  ambit,  fubiccTar. 

Qua  Orientem  Europa  lpecTat,  extra  Prouincias  Regi  Polonix 
fubdiras  nulla  nobis  fedes;  fed  non  animofius  armati  milites,  quod 
illic  frequentifTimum ,  quam   Socij   vicina   inuafere.    Celeberrima  jnM0rcg. 
in  Mofcouiam  cxpedirio  fuit  Antonio  Polfeuino  duce.  Hunc  Lega-  «»  Pof- 
ti  nomine  Gregorius  XIII.  Poncifex  Maximus  mific,  yt  ttiagtMift  ftmnus^- 
Ducem  (  fic  fuum   Mofci  vocant  )  cum  Rege   Polonia:  &  Suecia:  fjw^ 
fancire  fcedus  cupientem ,  conaretur  fimul  ad  Ecclcfur  pacem  acquc  XUI- 
amicitiam  perduccre.  Inica  cum  Rege  concordia :  maniit  cum  Eccleiia  in°fJ!j!L, 

E  e  dilfen-  fe00^ 


218         IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 
diiTcnfio.  adco  ditionum  potipr  quam  falutis  cura  eft.  Par  tam£n  in 
diflimili  fucccflu  Poileuinilaus.  E6  fchjfmaticum  adduxit,  vt  RomanE 
Sedis  potcftatem  cum  admittere  non  vellct ,  negare  tamen  non  poiTet. 
Hocilium  m  rabicmegit:  nec  multum  abfuir,  quin  Maieftatis  infiLne 
crudelitatis  mftrumentum  taceret.  Sceptro,  quod  nuper  filij  cxde  re- 
Pojfemm    fperferat,  Legato  necem  intentabat.  Illeconftantia,  qua  putabat  exci- 
confianna  pere  ?  i&um  auertit.  Confternams  eft  barbarus  ■  audiufque  patientifts 
dmani-    <\nx  affcrebar,  furorcm  in  beneuolentiam  vertit,  &  pro  vulnere  ample- 
w«>.         xum  dedit.   Refedit,  non  exftinctum  eft  nocendi  ftudium:  mfi  qnod 
poftea  callidkate  tecTum.   Rogat,  vt  pro  Lcgati  Apoftolici  munere  fua 
fecum  luftret  tcmpla.    Quod  primum  ingreflun  erant,  ineo,  qui  fe 
gerebat  pro  Archiepifcopo,  diuina  gentis  more  peragebat.   Aduertit 
Pater  id  eo  facTum,  vt,  fiintereiTet,  crederetur  mutafle  icntentiam,  &a 
Mofcorum  facris  non  abhorrere.  Venturum  fe  negat.  aflerentibus  Pro- 
ceribus  id  pro  contumelia  habiturum  Ducem ,  perfiftit  in  fcntentia; 
quafi  parum  de  vita  laboraret ,  fi fidem  &  commiflam  fibi  dignitatem 
in  tuto  pofuiflet.Doluit  irritas  ceciditle  infidias ;  animi  tamen  fenfum 
compreflitDux,  &  ira  intra  reuerentiam  ftetit.  Reuocatus  in  palatiiun 
PoiTeuinus,  fimul  exaudiripotuit,  Deocum  fuis  eucharifticum  carmen 
cccpit  concinere.    Quid  ageret  interrogatus ,  Habeo,  inquit,  Numini 
gratias,  quod  muneri  meo  iniuriam  non  fecerim ,  Fidemojue,  cuius  vos 
abiecTa:  fero  pcenitebit ,  integram  ego  atque  inuiolatam  feruarim.  Ira 
lere  finita  Legatio.    Pofleuinus  cum  frucTum  mallet,  famam  retulit, 
Rcditum  a  noftris  in  eam  regionem  cum  Demetrio  Principe.  Is  vbi 
InMofto-in  Polonia fidem  feciflet,  fe  eum  efle  Demetrium  Mofcouia: heredem, 
uiam  Sodj  qUi  a  Borifcio  tyranno  ca:fus  credebatur,impetratis  auxiliis,  poft  variam 
comitan-    ^^-  fortunam,  ex exule  Princeps  eft  facTus.    Dijmitatcm  adeptus,  cce- 

turVeme-     .  ,\f  r  d  r        » 

trmPrm-  pit,  vti  proimferat ,  in  ld  totis  vinbus  mcumbere ,  vt  cum  Eccleiia  Ro- 
cipem.      mana  Mofcouiticam  coniun^eret.  Nihil  pulchrius  egerat,  finonfer- 

Mofcouia  .  N  x  i         ■  \  r  rc        k  i  I    1  n    ■        \ 

Eizeuimna  tientius  quam  prudentius  rem  vriiliet.  Allaborarunttamen  noltn,  cum 

a"'8'         diiTuadcre  non  poflent :  donec  eo  (6  rerum  viciflitudinem!)  per  nouam 

feditionem  trucidato,intercife  fpes,  &  iacta  reconciliationis  femina  car- 

Ann.  soc.   dibus  &  fanguine  funt  oppreiTa.  Non  ita  Rufli  operam  elufere.  Fuit 

an.  1607.    ^i  pUerorum  inftitutio  tam  belle  procefllt ;  vt  horum  agmen.,  cum  111 

grandiores  barbaro  more  tripudiantes  incidiflet,  tnrbauerit  infmas  cho- 

reas ,  &  ad  fua  fcquendum  vexilla  facris  notis  infignita  tumultuantem 

turbam  adduxerit.  Varadino  &  Zeplaco  ,  Pannonias,qua  Turcis  finiti- 

maeft,  ciuitatibus  auxilium  preftitum  efttum,  cum  peftilentia  &  fa- 

me  exhauftce  eo  quidem  egebaut  maxime,  fed  minime  fe  fruituras  fpe- 

an.ni'j8^'   raDant-    Qh1s  cmmj  vbiincolarum  alij  folum  verterent,  alij  vitandx 

luis  caufla  iummis  in  arboribus ,  auium  more ,  nidos  conftruerent ;  cre- 

deretaduenturos  aducnas,  qui  pereunribus  per  media  funera  opem  fer- 

rent?  Sed,vt  alienis  fuccurranr,fua  fpemunt  pericula  quos  Christi 

amor  vrget:  nihilque  felicius  putant,quam  mortalitatis  damna  in  ster- 

fnValma-  nitatis  lucrum  vertere.    In  Ulyricum  quoties  &  quot  e  partibus  excur- 

tia  Sode-  fum  >  Primus  illic  Bobadilla  Societatis  illuftrauic  nomen.  Expetitum 

%rS.  "'  mTl  m^  Epidauri  in  Dalmatia  Collegium ,  tandem  ingenti  religioilf- 

fima:. 


LIBER  SECVNDVS.     SOCIETAS  CRESCENS.    219 
fimxRcipublica:  gaudio  inftitutum  eft.  Almd  ad  Iftrise  fines  in  vrbe 
Flumine  exftruxit  Auftriaca  pietas,  cui  ad  benefaciendum  nobis  nec  illc 
latiflimarum  ditionum  fuarum  fatis  amplus  eft  terminus.   Extremo 
Septemtrioni  non  minus  impenfum  eft  operx.  In  Suecia  Patris  Staniflai 
Marfouirij,  aliorumque,  quos  ei  pro  Catharinx  Reginx  voto  Modera- 
tores  noftri  focios  addidere,per  multos  annos  fe  labor  exeicuit.  Tandem 
&  Antonius  Poileuinus  ad  flrmandam  folandamque  Reginam,  ciim 
fuis  tum  fuorum  malis  ingemifcentem,  mandato  Pontificis  accefHt. 
His  Sigifmundus  III.  Polonix  Rex  primapietatis  fux  rudimenta ,  So- 
cietas  deuincTum  fibi  iam  inde  Sigifmundum  debet  .   Sed  non  intra 
aulam  fe  continuit  Patrum  induftna:  per  Regnum,  quamuis  iam  om-  Miff!»se- 
nem  fere  medicinam  refpueret,  dirTufa  eft.  Vt  frucTum  fecundarent,  c'(tatlsta 
Cxlites  conciliati:  Diux  Birgktx,  Suecix  olim  ciui,  nunc  tutelari,di- 
catumCccnobium,  fremennbus  hxreticis,  reparatum :  facra  eins  ofla 
argentex  arcxinclufacolidenuocoepra.  Quis  de  reftauranda  Religio- 
ne  defperaret ,  cum  Religiofas  domos  fuis  e  cineribus  viderct  r.furge- 
re?  Sed  tantas  fpes  moriens  Regina  fecum  abftulit.  Hac  fublata,  defe- 
riiimus  locum,  non  depofuimus  curam.  Quibus  in  fua  patria  non  po- 
teramus,in  aiiena  per  fcholas ,  &  exftructum  inftituendx  iuuentuti  A0n.  soc. 
Seminarium,prode(Te  conati  fumus.  In  hunc  etiam  modum  Danis  Nor-  a'1,  I58j' 
wegifque  confultum :  cum  fuos,  ne  vfpiam  locorum  in  noftram  difci- 
plinam  fe  darent,  prohiberet  Danix  pfeudo-epifcopus .  Quid  ediclis 
opus?  inquit  Rex,curate  ne  Iefuitarum  fcholis  noftra  iuuentus  indi-  Ann.  soc. 
geat.  Sed  &  ipfi  in  terras  illas,  per  quidquid  minarum  atque  infidia-  an 
rum  obiecTum  eft,  fe  Socij  intulere.  Nec  minus  in  Norwegix  frigori-  TS{orvve~ 
bus,quam  in  torridislndix  locis  ftudiofa  animarum  charitas  exarfit.  In  &,MU* 
Dania  etiam  carcerem  tulimus.    Quid  multa?  ex  omnibus,  in  quas  ho-  &  Da- 
die  Europam  diuidunt,  regionibus  vixvna^  ex  celebratioribus  infulis  mam' 
paucx  funt;  vbi  vel  fedem  Societas  non  fixerit ,  vel  in  quam  cxpeditio- 
nem  non  iufceperit.  In  Italix,  Hifpanix,  Gallix,  vtriufque  Germania^  %<gion" 
Polonix  Regnis  &  Prouinciis,  in  Hungaria,  Grxcia,  Iftria,  Dalmatia,  ^[°^ae. 
habitamus.  In  alios  IllyricitracTus,  in  Pannoniam,  Sueciam,  Norwe-  tas  [edem 
giam,  Daniam  excurrimus.  Acceperenosinfulx,in  Oceano  Angliacum  ***"•** 
Scotia  atque  Hibernia  :  in  mari  Mediterraneo  Sicilia ,  Sardinia,  Corfi-  ^tsintt^ 
ca,  Melita, Creta:  in  ^Egxo Chius.  Cyprum,Naxum,  ceterafcjue  lu-  tmt. 
ftrauimus.  Vtinam  non  &  adeo  late  hxrefis  atque  impietas  grailaren- 
tur!  Sed  cum  facile  fic  vulgari  luem,  non  item  prxfto  efle  medicos ;  ita 
nofti  i  difperfi  funt,  vt  nullos  peftis  inuaferit,  quin  iis  cutandis  vel  im- 
penderint  operam ,  vel  obtulerint. 


A 


CAPVT     SEXTVM. 

Socictatis  propagatio  per  Afiam. 

Siam  vatie  veteres ,  in  quinque  partes  noftri  Cofmographi  diui-  Diui/io 
dunt.   Vnam  Mofcouix  Dux,  alteram  Tartari  tenent :  iub  Tur-  e/4^"' 


cis  eft  tertia,  quarta  fub  Perfis :  poftrema  Indias  ,  &  quidquid  terrarum 

Eei  ad 


220  1MAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 

Sockt.u  ad  Orientem  eft  patefactum,  compledtitur.  In  has  omnes  aliquando 
m  Indiam  Societas,  in  cam  qux  remotiilima  eft,  ftatim  a  fui  principio  penetrauit. 
ma<mo  a-  Aditas  per  Iacobum  Goueam  apertus.  Is  Ioanni  Lufitaniae  Regi ,  Indi- 
mmarum  cx  cultores  vinea:  conquirenti  ,  Ignatij  Socios  exhibuir.  Illos  Ecclefuc 
fruclu.  difiicillimis  temporibus  a  C  h  r  i  s  t  o  fubmitTos,nihil  magis  quam  la- 
bores  ambire :  cx  periculis  Dei  gloriam  &  animarum  falutem  accerfe- 
re:  nec  Rcgis  voluntate  recufaturos  ire,  quo  ferrentur  iam  fua.  O  pro- 
fundas  diuini  confilij  rationes  !  Hic  ille  eft  Gouea,  qui  Parifiis  Collegij 
fmctx  Barbara:  Moderator ,  de  cardendo  virgis  Ignatio  fcntentiam  tu- 
lerat.  Vt  conuerfa  conditioeft  1  Noui  Orbis  curam  committi  llli  poftu- 
lat,  in  quem,  quod  a  redto  mortales  abduceret ,  animaduertendum  pu- 
tarat.  Diceres,  Indorum  falutcm  hocfupplicio,  noftras  familix  gloriam 
hocdedecore  emptam  atque  aflertam.  Certe  nufquam  illuftrius  quam 
m  Indiis  comparauit  nomen.  Quot  alibi  homines,  tot  hic  agmina 
pior.Rem.  C  h  R  i  s  t  o  atTeriiit.  alibi  Religionem  fouit  ,  hic  plantauit.  Ignota 
fio,cap.8.  Apoftolis  tranauit  maria,  &c  Ecclefiaz  nauim  ad  portus  appulit,quos 
illi  non  viderunt.  Ex  fpecubus  &  cauemis  eduxit  gentes  ad  afpicien- 
damEuangelij  lucem,  &,  quaefolnon  adit,  Fide  illuftrauit.  Non  fola 
quidem,  nec  prima  laborauit .  Praduit  diui  Dominici,  praeiuit  diui 
Francifci  generofa  ftirps;  fed  vt  multum  terrarum  colere  cceperint,  non 
Xauerij  minorem  noftris  laboribus  campum  reliquere.  Vnus  Xauerius ,  quam 
multis  falutaris  fuitl  Ante  illum  Paraux,  laij,  Malai',  Azeni,  Mindanai', 
Moluci,  nec  fiCHRisTvs  efTer,audiuerant.  Maurica,  Ternare,  Tra- 
uancoris,Manaris,  Cambaia ,  Zeilanum,  Iafanapatania,  Coromande- 
lum,  ora  Pifcaria  ,  quam  parum  inftruclx  erant !  quantx  Meliapori, 
Cochini,  Gox,  Amboini,  quantas  apud  omnes  Malabares  &  Malaceu- 
fes  tenebrx!  diem  attulitillud  fidus:  &  tot  vrbes,  infulas,regiones,prx- 
terIaponiam,in  quam  primus  Fidem  intulit,  &  vicina  Sinis  loca,  pra?- 
ter  Mozambicum,  Melindam ,  Zocotoram,  &  Africx  littora  ,  nouus 
Gentium  Apoftolus  peragrauit.  Quid  hic  primum  mirere  ?  locorum 
diftantiam?  quantum  totius  terras  ambitus  continet  fpatij,  tantum  plus 
lemel  non  proficifccndo,  fcd  docendo  percurrit.  Labores?  Paulum  plus 
omnibus  laborantem  agnofcas.  Fructum?  Euangelium  latius ,  quam 
vllushominum  circumtulit:  plurimos  Chriftianos,  quos  barbaras  in- 
ter  gentes  ipfacorruperant  &  efferauerant  loca,  ad  dignam  tali  nomine 
ac  profeffione  vitam  conuertit:  Ethnicorum  fupra  decies  centenamillia 
adCHRisTVM  adduxit.  Hunc  vnum  fi  Societas  Indiis  dediflet,  pote- 
rat  ad  illamm  falutem  excitata  videri.  Quantum  per  eius  focios  ac 
pofteros,Barzxum ,  Criminalem ,  Silueriam ,  quantum  per  tot  Heroas 
acceflit ,  qui  velfanguinis  fui  femita  iter  ad  cxlum  barbaris  aperuere! 
Per  hos  tota,  qux  intra  atque  extra  Gangem  eft,India;  per  hos  Pegufia: 
&  Camboix potentiflima Regna,  Somatra,  Ceiran,  Celebes ,  Philippi- 
nxmaximx  atque  opulentiiTimx  infulx ,  meliores  quim  noftro  orbi 
fuppeditent,  receperediuitias,  &  abfconditum  Fidei  thefaurum  repere- 
re.  Per  hos  denique  plura ,  quam  fibi  Lufitani  Hifpanique  fubiecerint, 
in  Christi  ditionem  redaila  funtloca.Vbi  arces  condere  non  potuere 
fortiflimiDuces,  hiDeo  templa,  Ordini  fuo  domicilia  erexere .  Sic 

India\ 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  221 
Indix,  quas  vel  adire  difficile  eft,  qua  habitantur,  excultas  funt;  qua 
defenje  iacent,  peruafx.  Inde  in  Iaponiam  traiecTum. 

Eft  Iaponumnon,vt  Indorum,inculta  gens ;  fed  ingenua  &  difcipli-  faponum 
nis  expolita,appetens  laudis  &c  gloria: :  inde  in  bella  prxceps.  Deos  tum  "K'»""»' 
pro  arbitrio  colebat.  ceterum  res  diuinas  cognofcendi  auida,  &  in  ad- 
uenas  humana.  Quas  fimul  Xauerius  comperit,  arfit  defiderio  tam  do- 
cilis  colend.e  gentis;  puduitque,  prius  alios  quam  Christ  i  nuntios 
ad  eam  penetrafle.  Referuarat  hanc  illi  prouinciam  Deus ,  vt  Iaponum 
Ecclefia  vel  in  ortu  luo  magna  elTet ;  &c  qux  primxuam  illam  xmulatu- 
ra  erat,  fupparem  Apoftolis  haberet  aucTorem.  O  quis  llle  dies  fuit,  quo 
Cangoximam  nauis  appulit ,  qux  tantum  bonorum  aduehebat !  credi- 
derim  applaufiife  Carlites ,  &  gratulatos  infulis  ,  vbi  fua  renouatum  iri 
certamina ,  fuos  reprcefentandos  triumphos  pramidebant .  Te  certe  de- 
cuit  exultare,  Iaponia,  nec  amplius  vel  de  ftenlitate  tua,  vel  de  carli  queri 
afperitate.  Acutx  te  hiemes  vrgent;  fed  iam  tum  ccepifti  pietate  feruere. 
Niues,  quibus  tegeris ,  Martyrum  cruor  tepefecit.  Maligna  multis  locis 
tibi  terra;  fed  eodem  fecundata  fanguine  afpreta  tua,  in  paradifi  delicias 
conuerfa  funt.  Aufpicium  dedit  Xauerius,  dum,  vt  tibi  feruiret,  famu- 
lus  equiti  facTus  cruentatis  illa  pedibus  percurrit .  Qjiales  eo  folo  fru- 
cTus  prouenere  !  fpecimen  Europa  vidit  tum,  cum  Rex  Bungi  Franci- 
fcus ,  &  Rex  Ariminenfis  Protafius  ,  Omurazque  Princeps  Bartholo-  Lemio 
mazus,  ad  Euangelij  lucem  vocati ,  Mantium  &  MichaelemjfpecTatiffi-  Reg»mf«- 
mae  virtutis  adolefcentes ,  fibique  fanguine  coniuncTos  ,  ad  exhibendam  ¥°m*  T. 
fuo  nomine  Pontifici  Maximo  obedientiam  Romam  legauere .  Obla-  ctm. 
trent  hic  ringanturque  Fidei  hoftes  ,  &  adoratum  a  populis  e  termino 
terrarum  venientibus  AntichrifTum  ganniant  :  ego  cum  iis ,  quibus  Fior.Rem. 
quem  debuit  illa  legatio  fenfum  attulit ,  regios  hos  iuuenes ,  tamquam  »nAndchr'ft- 
alteros  Magos  in  Vicario  fuo  Christvm  venerantes  agnofco :  nec 
quidquam  aut  Societati,  qiue  in  his  dirigendis  deducendifque  vice  fide- 
ris  funcTa  elT  ,  illufTrius  ad  gloriam  ,  aut  tibi,  Roma,  iucundius  ad  vo- 
luptatem  accidifle.  Quid  fimile  in  Africanis  atque  Afiaticis  triumphis 
confpexifti  ?  Ibi  de  tmcidatis  &c  mancipatis ,  hic  de  conferuatis  &  li- 
beratis ,  gentibus  triumphatum .  ibi  fufi  holTium  exercitus,  hic  dx- 
monum  vires  frada?.  tum  Imperij ,  modo  Religionis  limites  propa- 
gati .  tum  deletx  vrbes  ,  vaftatx  pulcherrima;  regiones  j  modo  nullum 
nifi  impietatis  excidium .  tum  ,  qui  in  poteftatem  vcnerant ,  lurido  Sc 
lquallido  vultu,  onerati  catenis ,  doloreatque  ignominia  pleni,  poft  vi- 
cToris  currum  trahebantur;  mod6,  qui  feCHRlSTO  fponte  iubdide- 
rant,  Laetitias  quam  aliis  adferebant  participes,  ingenti  vniuerfbrum  ftu- 
dio  &  plaufu  ,  incredibili  multitudinis  ,  Principum ,  Antiftitum,  Sum- 
mi  Sacerdotis  gratulatione  excepti ,  omnique  honorum  &  officiorum 
genere  fuere  decorati.  Quorum  omnium  cauiTam  cum  homines  in  So- 
cietatem  referrent,  eamque  Iaponica:  Ecclefiar,cuius  tam  prarclaros  vide- 
bant  fetus,parentem  ac  nutricem  dicerent ;  erat  quod  laborum  fuorum 
frucTum  maximum  non  mod6  exhibcre  fe ,  fed  &  percipere  exiftimaret. 
Legati,  vbi  in  patriam  rcuerfi  funt ,  quafi  non  certiores  ad  cxlum  duces 
nancifci  poiTent,quam  quibLifcum  tantum  terrarum  cmcnfierant,aggre- 

Ee   5  gari 


222  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

gari  noftris  voluerunt.  Alij  nec  genere  nec  virtute  impares  iecuti  iiint. 
Etiamnum  Regum  in  ea  gente  non  minimomm  nepotes ,  auitis  titulis 
Reli^ioiam  prefercntes  humilitatem,fupremoRegi  in  Societate  ieruiunt. 
Adeo  inter  grauiffimas,  quibus  illic  conflicl:ata  eit,  arrumnas  non  modo 
ftationcm  non  deieriiit ,  ied  &  praxlanilimis  copiis  au&a  cit.  Quibus 
t&Ciffii  lnftrucfa ,  etiam  vltra  Iaponiam  in  Yezo  ,  nouum  laborum  campum, 
inTcTLo"  nouas  11D1  palmas quxiitum  iuit .  Multos  oladius  abftulit;  fed  maior a 
ferro  fecunditas.  multos  ignis  confumpfit ;  icd  a  flamma  claritas  accei- 
iit.  Tormenta  ,  carceres ,  equulei,  quid  fuere  nifi  experimenta  virtutis? 
quibus  non  oppreifa  eft ,  fed  erecta  ;  non  abfterrita ,  ied  inuitata .  Et  ad 
hxc  quidem  decora  Xauerius ,  vt  dixi ,  viam  muniuit.  Sed  non  hic  vel 
eius  quieicere  magnanimitas  ^  vel  expleri  charitas  potuit .  Dum  mundi 
terminum  attigilfet ,  credebat  fe  in  operum  iuorum  primordio  ftare. 
Paruaz  videbantur  Indiae ,  parua  Iaponia,  dum  Sina  reftaret. 

Sina  qua  terrx  amplitudine  ,  qua  populi  frequentia,  Regnum  eft  to- 

Smenfiam  tlus  orbis  maximum.  Incolx  ingenio  excellunt;  pace  magis  quam  bello 

mores,  n-  elari.  leges  vniuerilm  non  abibnas ,  religiones  ridiculas  habent .   Exte- 

tm%  ros  ita  vel  contemnunt,vel  metuuntj  vt,propofita  capitis  pcena,  a  finibus 

fuis  arceant.   Hoc  ipiiim  erat  quod  Xauerium,  non  minus  proflindendi 

fanguinis  quam  propagandx  Religionis  cupidum ,  prouocabat .   Scd 

dum  pugnas  cogitat ,  ad  palmam  euocatus  eft  :  priusque  ad  prxterito- 

Xaue-itu  rum  laborum  prcmium  ,  quam  ad  nouos  labores  peruenit.   Nec  tamen 

%n  mgrejftt  omnino  fruftratus  eft  voto  :  mortem  ,  quam  in  Sina  fperabat ,  in  eius 

Sm&  mori-  ingretfu  reperit .  Vbi  fi  quid  ad  finem  propofitum,  nihil  adgloriam 

defuit.   Nufquam  honeftius  miles ,  quam  fub  hoftili  vallo  cadit .   Sub- 

lato  Xauerio  3  tranfiit  ad  pofteros  expeditionis  cura :  qui  azmulati  eius 

animos ,  Christi  figna  ,  qux  ad  Sinenfium  portas  moriens  defi- 

AditHi  in  xerat ,  perfractis  tandem  clauftris  intulere.   Aditus ,  vt  in  locis  qux  vi 

smam      expugnari  non  pofTunt,  per  munera  eft  apertus.  Horarias  c  rotis  machi- 

Socivsta-  nas>  ipecula  cryftallina ,  vitra  diuerfiffimos  afpectui  colores  obijcientia, 

tefaSnt.    Sinenies  nondum  viderant.   Ea  ,  &  cetera  eiufmodi ,  quibus  pretium 

nouitas  faceret ,  dum  cupide  Magiftratus  acciperent  ,  vt  fit  in  donis , 

capti  fiint :  &  admiflis  qux  offerebantur ,  intromisere  qui  dederant.  Ita 

Michacl  Ruggerius  &  Matthxus  Riccius  penetrarunt.   Qui  mox  altius 

infinuare  fe  in  gratiam,  populum  oificiis  &  comitate  demufcere  ,  prxter 

virtutis  documenta  ,  eruditionis  fpecimen  dare.    Nec  maius  aliunde 

prarfidium.   Idem  quippe  Sinenfes ,  quod  olim  Grxci ,  de  exteris  ientie- 

bant ,  barbaros  &  ignaros  eife ,  fe  iolos  fcientia  prarftarc.    Vbi  patuit 

error,  cccperuntcjue  de  fitu  orbis ,  &  aftrorum  curfu,  de  accefiu ,  rccelfu, 

defe&ione  fblis  &  lunre  ,  qux  ipfi  non  repererant ,  k  noftris  diicerc ;  fi- 

mul  opiniones ,  fimul  voluntates  mutarunt ;  &  vel  admiratione  docfri- 

nx,  vel  difcendi  cupiditate ,  non  ingrediendi  iblum ,  fed  &  commoran- 

di  copiam  fecere.   Mox  &  templa  condere  licuit .    Primum  Sciauquini 

(  eftea  Cantonix  prouincix  metropolis )  extru&am  ,  pietate  magis  fre- 

quentantium  ,  quam  ornatu  iuo  fpe&abile.   Cum  id  ciues ,  prout  ami- 

ciori  aut  alieniori  erant  animo,  varie  ferrent ;  Prxfecl:us  vrbis,  vt  aucto- 

litate  fua,quam  &c  fama  fapientie.  &  Republica  bene  gefta  ingentem  col- 


LIBERSECVNDVS.   SOCIETAS  CRE  SCENS.    22? 
legerat ,  loci  religionem  tueretur  atque  augeret ;  hunc  foribus  titulum 
appofuit,  Diuorum  floris  tdes .  Flos  llle  potuit  intelligi,  qui  de  radice  s  ■     Ur is 
Ielfe  adfcendit .   Noftros  porro  quanti  ficri  vellet ,  altera  ,  quam  in  in-  honos  k 
teriore  aula  mifcendis  deftinata  colloquns  figendam  curauit ,  infcriptio  S"ap»*~ 
teftabatur  :  Gens  ab  Occafu  facrofanffa  .   Supra  modeftiam  erattitulus  j  ^iesl^» 
admifliis  tamen  ,  quia  Religionis  intererat  eius  prasceptores  honorari.  cxUMrmS 
Varias  fubinde  viciflitudincs  fubiuimus  .   Modo  non  multitudini  fb- 
lum  &  Magiftratibus  vulffo  fumus  accepti ,  ied  &c  Re^e  tam  beneuolo  *e&*  * 

&  /~  i  n     t-     ■      f      •      n-  •  1-1-     ■  rr  ■  2>o'Jtos  be- 

vtimur-,  vt,  nifi  hoc  Reiigioiis  mltitutis  repugnare  didiciflet ,  przcipuas  nignitas. 
iii  nos  dignitates  conferret.    Agrum  ,  qui  viCtui  cultuique  corporis  ne-  J^S  da* 
ceftaria  abunde  fuppeditet ,  nupcr  attnbuit.  Vir  eft  redi  iuftique  tenax,  an.i<fJ7. 
&,  quibus  alij  ,  ne  ad  fidem  tranfeant ,  maxime  impediuntur ,  libidini- 
bus  non  obnoxius.  Vtinam,  quemadmodum  falfbs  Deos  non  amplius 
colit,  ita  verum ,  vt  par  eft  ,  aliquando  venerctur  1  quanta  Sinenfis  po- 
puli,  qui  Pvcgum  fupra  Perfas  vencrans  totus  ab  illorum  nutibus  pendet, 
ad  Ecclcfiam  accefho  fieret  ?  Iam  nunc  operarij  meffi  defiint .  Fidem 
multa  millia,  Societatem  nonnulli  fiint  amplcxi. 

Par  in  vicinis  Regnis  progrefliis.  In  Cocinchina  pluribus  locis  fedes  Soch  '» . . 
erigi  ccepta?.  In  Tunquino  finguli  pro  Collegio  fiint.  Supra  viginti  ani-  n°fmc  f~ 
marum  millia  vnus  curat.Tibet,quod  &  Cathayae  Regnum,non  mino-  Tunquin, 
rcm  frudtum  fpondet.  Nifi  inconftantia  timeretur,primis  pame  congref-  r^f» 
fibus  poterat  ad  Fidem  Rex  adduci.Ita  difhcillimos  aditus  facili  progref-  Exiitteris 
fu  Deus  penfauit.  Sane  nihil  fimile  miles  Hannibalis  in  Alpibus  palfus.  Mac-a-'*J7< 
leuiflimum  fuit,  quod  per  af perrimas  rupes  confc&um  eft  iter  .  traie&a 
ioca,  vbi  non  raro  viatores  peftilens  aer ,  ficut  Auernus  volucres ,  necat. 
Calcata  totis  menfibus  nix  &  glaciesrvbi  fentiendi vis  &  oculorum  vfus  p.  Ant.  An- 
derecerant,  defoflis  in  niue  fpecubus  hiematum  .  Nufquam  talia  frigo-  ^  m  ** 
ris  prodigia.  Gangem,  cuius  hic  fons  repertus ,  non  mod6  glacies  ftrin- 
git,  fed  etiam  fine  gelu  nixtegit:  vbienimmontiumcacumina(  quae 
non  nifi  nix  fiint )  ventus  deturbat ;  tantas  moles  abfumere  impotens, 
excaUat  fibi  viam  ,  &  fiib  niucis  fbrnicibus  ingens  amnis  deuoluitur. 
qui  tranfeunt,  dum  ftarc  in  collibus  putant ,  in  ponte  funt.  Adhxc 
frigora  ex  Indix  caloribus  Patres  dcuenerunt,  penturi,  nifi  charitate  fla- 
graflent. 

In  Arnam  &  Efiagam  latiflimas  regioncs ,  cum  indigenx,  qui  &  uimk  & 
ipfi  a  Regno  Dei  non  procul  abfunt,  tum  Iapones  ob  fidem  exules  Efia&*> 
nos  attraxere.    Etenim    hoc  cum  primis  Chriftianis  habent  illi  no- 
ui  commune ,  qu6d  infbrtuniis  fuis  alios  beentj  &  dum  fiias  dcfcre- 
re  coguntur ,  nouas   Religioni  fedes  acquirant.    In  Corream  proxi-  Ctrn», 
mis  annis  miflio  adornabatur.  Patcbit  inde  in  Tartariam  ingreffus.  anVs^.^' 
Eft  hxc  altcra  Afix  pars ,  Scythia  vetenbus  didta.  a  China  prodi- 
giofoillo  quadringentamm  &  quinquaginta  leucarum  muro  diuiditur. 
Ex  Europa  ,nifi  quod  gentis  feritas  aditum  difficilem  faciat,  apcrtaeft. 
Indc  vt  adiretur  ,  confilium  cafiis  prxuertit .   Adcrat  militi  Polono 
P.Zgoda,  dum  Valachiam  Tartarus  inuafit.  Cxfis  Polonisvenit  in  TartAria, 
hoftium  manus.   Nulli  gratior  libcrtas  ,  quam  llli  vincula  fuere.  Fla- 
grarat  diu  ftudio  adeundx  Tartanx ,  iamcjue  Conftantinopolim ,  vnde  Ann.soc. 


224         IMAGOPRIMIS^CVLISOC.  IESV. 

liberior  in  Tauricam  Cherfonefum  tranfitus  ,  prppediem  cogitabar. 

Hac  cura  per  felix  infortunium  fblutus ,  qub  volebat  ,  duclais  clt  com- 

pendio.   Mox  opera  viri  Pnncipis,  quem  Cameneci  Lcgatum  nouerat, 

rcdemprus,  multis  eius  gentis ,  a  qua  comprchenfus  fuerat,  vinculorum 

fuorum  pretium  Chriftianam  rcddidit  libcrtatem. 

Perfde.         Sed  relegamus  pcr  Indias  itcr,&  ad  Perfici  nominis  Regna  veniamus. 

Horuin  vnum  Armuiiaeft,  Pcrfici  finus  infula ,  quam  commerciis  di- 

ues,  tam  ccteris  natura:  dotibus  deftituta.   Nullus  in  ca  frutcx,  nulla  dul- 

cis  aqux  fcaturigo.  Salfitm  &  fulphurcum  folum .  Ipfa  flumina  arftate 

in  falem,  vt  noftra  in  glaciem  hieme,  coeunt.  Acccdit  ardor  intolerabi- 

lis,  quem  capite  tenus  fluclibus  merfi,  vix  incola:  ferunt.  Vincit  tamen 

hunca:ftum  cupiditas ,  &:  ex  omni  parte  mercatorcs  adducit .    Iudxi, 

Saraceni ,  Gentiles ,  Harretici ,  Chnftiani ,  inuicem  miicentur.   Diueril 

fingulis  ritus,  libido  atque  auaritia  communis  .  cum  mercibus  vitia  in- 

uehuntur :  nec  minor  flagitiorum  eft ,  quam  nationum  colluuies.  Fuit 

Bar^i  in  &  ktc  fua  noftris  negotiatio.  Gafpar  Barzarus  ea  lucrafecit,  quibus  ma- 

Armufia-  iora  nec  Xauerius  fperaret.Suos  ille  labores  quidem  Armufia:  deuouerat; 

7 * lifin-  ^  aim  m  ^aPomam  &  Sinam  rapi  fe  fentiret,  iiii  fimillimum  Barzxum 

duslria  &  mifit.   Qui  iimul  infulam  attigit ,  fimul  horrendo  motu  concuifa  eft. 

Ubor.       Diceres  ad  eius  aduentum  diabolum  expauefcere ;  &,  ne  loci  pofieflione 

gaukinvita  deturbaretur,timere.  Gafpar  cadeftem  iram  interpretatus  eftj  cuius  cum 

Gaf.Bvz*.  tej-j-^ilj  denuntiatione  in  fcelera  inuehi  ccepit,  qua:  iam  terra  non  ferret. 

Nec  paucis  exitij  metus  falutis  initium  fiiit .   Mox  addita  ad  vehemen- 

tiam  induftria  ,  vbi  penitius  morbos  explorauit,  airationem  ordinate  8c 

per  partes  aggrelfus  eft.  Sparia  temporis  fic  diijpenfauit ,  vt  diueribs  di- 

ueriis  nationibus  dies,  diei  horas  aliis  atque  aliis  minifteriis  impenderet. 

Ita  multorum  partes  vnus  explebat,  laborequidem  incredibili,  fedemo- 

lumento  pari.   Nulla  gens  fuit ,  nullus  ordo ,  ex  quo  non  plurimos  vel  a 

vitiis  ad  honeftatem  ,  vel  ab  impiis  iuperftitionibus  ad  noftra  facra  tra- 

^    ducerer.  Rex  ipfe  ne  accedcret,  materna:  lacrymx  potens  machina  effe- 

mnf&  cnr  cere-    Baptifma  cum  duobus  Saracenorum  milhbus  petentcm  lmportu- 

non  con-  na  anus  peruertit :  &  qua:  mortalem  vitam  dederat,  ad  immortalein  iter 

utr[ns.      obftruxit.   Doluit  enimverb  talem  fibi  prardam  eripi  vir  animarum 

fitientifiimus,  fed  reliquo  fe  fru&u  folabatur.  Iogues  quidam,  cmi  incre- 

dibili  duritia  atque  afperitate  vitae  eam  fandt-imonia:  famam  f  lbi  com- 

pararat,  vt  qua  pedes  aqua  lauiffet,  eam  Armufia:  Rcx  religionis  caufl^ 

potaret ,  adCnRisTi  fidem  veramque  f  anttitatem  cft  conuerfus. 

Eius  alij  au&oritatem  fecuti,  fpecum,  quam  Anachoretarum  ritu  inco- 

lebant ,  in  Deipara?  Virginis  delubrum  commutarunt .   Pcrfici  Lcgati 

vxor,  vtCHRisTO  adrurreret ,  maritum  deieruit .  par  in  filia  con- 

•ftantia.  Bellum,  quo  repetenda:  erant ,  fimul  impetendum  Gafparis  ca- 

put ,  diuinitns  difcuffum.  Quamquam  ille  vltrb  fe  Perfidi  intuliffet, 

nifi  XaueriiiSjVeritus  ncie  nimium  cxundans  ardor  diffunderet,  Armu- 

fia  vetuiifet  pedem  efferre.  Sed  fama  concludi  non  potuit.  Ex  vltimis 

Arabia:  finibus,  ex  ipsa  Conftantinopoli  venere  qui  ad  ie  ftudiofiffime 

"BarX&iin-  inuitarent.  Quam  difficile  fuit ,  tanto  fe  apcriente  campo ,  vel  ardori 

ientil,  e~  ammi>  vel  miferomm  votis  non  obtcmperare  I  conftrinxit  tamen  chari- 

tatem 


LIBER    SECVNDVS.    SOCIETAS   CRESCENS.  22$ 

tatem  obedicntia ,  iam  tum  prxcipua  Societatis  virtus.  Qui  fecuti  fiint, 
cum  fimili  prxcepto  non  tenerentur ,  latius  operam  protulere.  P.  Arias 
Brandanus,  &  P.  Alexius  Dias,  in  Baharem  eiufaem  finus  infulam 
Lufitanam  claflem  comitati  flint.  Alij  in  continentem  Perfidem  ,  dua- 
rum  non  amplius  leucarum  freto  difTidentem,  fiib  Monaianx  arcis  tute- 
la  excurrere.  Felicius  tamen  aliena  in  patria  cum  Perfis  acraim ,  quam  in 
f  iia.  Lahore,  qux  Mogoris  Regia  eft,  magni  nominis  Legatus  eo  addu-  Filif  Le' 
<Stus ,  vt  filios  fiios  baptifmate  luftrandos  offerret :  illis  fcilicet ,  quam  faZrfZ' 
fibi  beneuolentior.  Aliis  eodem  mercium  caufsa  commeantibus  non  ptiXantnr. 
parum  profuit  liber,quem  de  Fidei  rebus  Perfica  lingua  in  Mogoris  gra-  c.Yi^&TiV 
tiam  Patres  confcripf  erant.  Eft  is  omnium,  qui  in  India  regnant ,  longe  Liber  ^ 
potentiflimus.  P.eges  plures  non  fiibditos  modo ,  fed  &  domefticos  ha-  f.er^ct 
Det.  Ab  his  minimum  auri  millionem  quothebdomadis  dono  accipit.  confiri- 
Quis  tributa  &  ceteras  diuitias  numeret?  In  bellum  quinquagenaele-/"^- 
phantorum  millia  poteft  educere  :  feptena  nuper  dum  numeraret,  cum  *'*  Mo~ 
trecentis  equitum,  nongentis  peditum  millibus,  putabatur  non  multum'i«-Tom.i. 
inftruclius  effe  ,  &  vulgarem  potius  belli  tempore  comitatum  ,  quam  c'8-&  *4' 
magnum  exercitum  habere.  Sed  numerofior  gens  eftquam  bellicofior. 
magis  aftutia  valet ;  hebes  tamen  ad  diuina.  Pveligionem  &  linguam 
fere  habet  cum  Perfis  communem  ;  habitu  aliquantum  difcrepat.  Pri- 
mus  ad  eam  miffus  Rudolphus  Aquauiua,  qui  deinde  martyrij  decus  in  Rudol- 
Adrix  Ducum  familiam  importauit.  Venientem  excepit  Rex  eo  ho-  Pbftm 
nore ,  quo  de  Mulaftis ,  hoc  eft  Mahometi  f acerdotibus ,  neminem.  ^mTow. 
Quanto  magis  e  Rudolphi  voto  ,  fi  cuius  ipfe  Sacerdos  erat,  carli  terra?-  nfici  ex- 
que  Dominum  facrilego  impoftori  pramiliffet  ?  Sed  vltra  humanitatis  c¥*> 
officia,  &  fidei  noftrx  laudes ,  non  proceflit.  Cun&atio  Regis  ctunpo- 
pulum  per  fe  non  promptum  magis  retardaret ,  Rudolphus  Goam  reuo- 
catus  eft ,  maiori  virtutum  reli&o  documento ,  quam  fruclru  collecto. 
Abituro  ingens  auri  vis  oblata .  Sed  qui  reliquerat  fuas ,  alienas  opes  fa- 
cile  contempfit.  Necnouumerat  abftinentix  exemplum .  Toto,quod^'r<I 
illic  egit,  triennio,  cum  plurima  Rex  ofFerret ,  ne  tantum  quidem  admi- 
fit  quo  naturx  defideria  expleret ,  fat  habens  ea  infipido  pane  &  frjgida 
compefcuiflfe.  Ne  nihil  tamenex  potentiflimi  Regis  aula  efTerret ,  Mo- 
fcum  hominem,  Chriftiane  viuerc  cupientem  ,  cum  vxore  &  liberis  do- 
nari  fibi  petiit ;  ratus  non  inutilem  operam  fe  potuiflfe ,  fi  vel  paucos  de 
regiis  mancipiis  Christi  feruos  feciffet .  Patuit  deinde  eadem  So- 
cietati  Prouincianon  minore  quidem  Regum  beneuolentia ,  fed  &pari 
ad  amplectendam  Religionem  fegnitie.  Qui  poftrcmis  annis  regnabat,  Ex  litt.ann. 
cum  rationum  momenta,  quibus  illa  nititur,  fatis  perfpexiffet,  cupiebat I6i4' 
nodburno  vifb  confirmari.  Demens,  qui  plus  fbmniis,  quam  iudicio  fiio 
tribuerer,  &  vbi  nulla  eft,  ibi  Chriftianam  fidem  vellet  reperire. 

Poft  Perfidem  &  vicina  Regna  reftat  Turcarum  Imperium,  qua  per 
Afiam  diffunditur.  De  Societatis  in  eo  fedibus  fupra  per  occafionem 
relatum  eft.  Reliqux  funt  profcctioncs ,  quibus  vbi  fe  non  potuit,  Re- 
ligionem  ftabiliuit.   Prima  ad  Maronitas  inftituta  eft.  SuntMaronitx  Maron? 
montis  Libani  incolr ,  gens  bona  &  facilis ,  fed  prauis  Grxcorum  difci-  ta. 
plinis  admodum  corrupta .    Spiritum  a  folo  Patre  originem  habere 

Ff  -  cre- 


226        IMAGO    PRIMI  SJECVLl   SOC.  IESV. 

credunt.  humanos  animos,  vbi  e^orpoiibus  ceflerint ,  nefcio  quibus 

in  fcdibus  vfque  ad  iudicij  tempus  feriaii.  coniugij  vinculum  pro  vi- 

ri  arbitrio  pofle  diiTolui.  infantes  ante  quadragefimum  diem  bapti- 

fmate  luftrari  nefas  elTe;  tum  Christi  etiam  corpore  pafcendos.  His 

atque  aliis  fenfim  imbuci  doctrinis ,  errore  magis  quam  voluntate  ab 

Ecclefia  diffidentj  ceterum  in  Romani  Pontificis  veneratione  atque  ami- 

citia  conftantes.   Mouit  ea  fidelitas  Gregorium  XIII.  vt  tamquam  fuis 

fubueniret;  hoc  amplius  quod  auxilij  non  epentiores  eflent,  quam  cu- 

pidiores.  IamOratores  miferant,  qui  fimulobedientiam  Summo  Sa- 

cerdoti  totius  gentis  nomineexhiberent;  fimul  oftenderent  pofle,  nifi 

cultores  deeflent ,  in  monte  quondam  amceniflimo  Religionem  reflo- 

viaoKi.in ^refcere.  Miflus  eft,  volente  Pontifice,  Thomas  Radius   cum  Ioan- 

res'       'neBaptiftayEliano,  &  quadriennio  poftcum  eodem  P.Ioannes  Bru- 

nus  j  omnes  linguarum,  quarum  illic  vfus,  periti.  Erat  profe£tio  la- 

boris  &  periculi  pleniflima;  regione,prxterquam  quod  Turcarum  fit, 

ciuilibus  bellis  ardente.  Vel  ideo  tamen  placuit,quod  ad  illa  iretur  loca, 

ad  qua:  primorum  Patrum  vota  afpiraflent.  eft  enim  Libanus  non  pro- 

cul  a  PaLeftina,cuifuas  dicauerat  curas  fancta  llla  Decemuirorum  tur- 

ba.  Vbi  appulere,  quafi  de  cado  venirent,  excepti  funt.  Vt  Chri- 

stvs,  inquiebant,  Patri  terras,  vos  Christo  eiusque  Vicario  gentem 

noftram  conciliabitis.  Facile  fuit,tam  promptos,qu6  oportebat,  nnpel- 

lere,  &  reducere  in  viam  non  fponte  deuiantes.   Primum  Epifcopi,  qui 

prxter  Archiepifcopum  quindecim  erant ,  indic~taSynodo,Catholice  fe 

fentire  profefli  funt.   Pari  populus  alacritate  praua  dogmata  eiurauit. 

Ita  toti  cum  Paftoribus  greges  ad  Ouile  redierunt.  Ne  noua  contagio 

glifcerer,  crrorum  pabulum,  hoc  eft,  exitiaies  libri  fubtracti  funt.  Sa- 

lutaics  indc  ab  vrbe  Roma  Pontifex  fubmifiti  maximis  quidemim- 

penfis,  fed  qua:  animarum  pretium  eflent.    Addidit  largam  pecunia: 

fummam  pauperibus  erogandam:  templorum  infuper  ornamenta,  va- 

fa,  &  facras  pro  Epifcopis  veftes ,  vt  de  fuo  iam  munere  edocti  etiam 

dignitatem  feruarent.  Nec  hic  ftetit  benigniflimi  Patris  vel  hberalitas 

velcura:  vtin  pofterum  Maronitis  confuleret,  Seminarium  FvOma:in- 

ftituit,  vbi  educati  atque  inftituti,  qui  inde  mitterentur,  iuuenes  caftam 

deinde  Religionem  inter  fuos  conferuarent.   Procurationem  Societati 

Armtms^  commifit.   Sic  Libani  incolis  etiam  abfentes  adfumus.  Reliquam  Sy- 

Babylomos,  rja|rij  Mefopotamiam ,  Armeniam  Pater  Antonius  Marietius  &  P.  Pe- 

Arabti  &  trus  Metofcita  Pauli  V.  voluntate  peragrarunt.  In  Arabia  P.  Paezius 

Cohhos.     ^thJQpjjp  praelufit.  Ad  Georgianos,  qui  Colchidem,  &  quidquid  in- 

terPontum  Euxinum&  mareCafpium  interiacet,  latepoflident,  Pa- 

ter  Ludouicus  Grangerius  profedus  eft.  Non  quidem  licuit  per  illam 

terrarum  vaftitatem  Euangelio  vulgando  pro  voto  infiftere-,  fed  &  ope- 

xx  pretium  eft  explorafle  loca,  qua:  inuadere  defideras.  Erit  forfan  cuin 

poftdebilitatas  alibi  hazrefes,  alibi  deletum  idolorum  cultum,liceat  in 

Mahometum  plenas  copias  conuertere. 


CAPVT 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.    227 

CAPVT     SEPTIMVM. 

Propagatio  Societatk  ptr  Ajricam. 

FVit  olim  Africa  non  religione  minus  quam  bellis  inclyta.   Nunc 
pa:ne  Fides  exulat.  Obieitas  Europa:  partes,  &  interiora  Saraceni,     .. 
maris  Atlantici  &  ^Ethiopici  littora  Ethnici  tcnent.  in  Abaflia  atque  ȣ  pS# 
-£gypto  qui  Christvm  agnofcunt,  ab  Ecclefia:  communione  feiundti  altem> 
flint.   Ad  has  gentesadire,  fuit  bellum  inferre.  Nufquam  amici,nifi 
quos  faceres.  A  multis  humanitatis  non  plus  exfpectandum ,  quam  ipfe 
inftillaflesj  Sed  luftranda  venatoribus  ferarum  funt  latibula,  &  praeda: 
gratia  inter  filuas  degendum.  Quam  ferisfimiles  Guineae  populi  ?  Ipfo  - 

■        r    ■  ^    r   r  —  ■  t  •         1  r    r    ,  ■.  •    £        SoaetAs  tn 

nomine  fentatem  pra:  le  ferunt ,  qui  Lesenx  montes  mcolunt.   His  So-  Gmned, 
cietasfadta  eft  manfuetudinis  magiftra.   Ne  cuhores  deficiant,  invici- 
nis  Hefperidum  infulis  fedem  collocauit.  In  alia  Guincac  Res;na  prius  , 

>  rr      ■  ■    r  1-  1-  x  •    ■       r  .  P        r  Iar.  Tom.j. 

e  remotiiiimis  terris  Euangelium  lntuht,  quam  vicini  Saraceni  lmpuram  cv.&feq. 
Alcoirani  fuperftitionem  importarint.   Fuit,cum  vnotempore  duo  ma- 
gni  Reges  baptiima  fufciperent,  quatuor  flagitarent.    Benienfis  regio  Bcnino, 
non  fatis  quidem  exfpeclationi  refpondir,  fed  ipfafibi  chatitas  fru&us 
eft;  &  nufquam  vberior,  quam  in  fterili  folo,  meritorum  feges.  In  Con-  Congo% 
go  atque  Angola  pro  Rxgum  ingenio  dubia:  fa:pe  res:  nunc  vtrobique  ***£eUh 
Collegia  funt,  frugum,  quas  ^Erhiopicus  ager  cadefti  fundit  agricola?, 
qua:damveluthorrea.  Magna  ex  Monomorapa  meflis  accederer,  fi  cul-  j^ott0fi 
turamadmifiiTet.  Nunc  quam  incolis  fuis  parum  benigna,  tam  ca-Io  tapd, 
infrugifera  eft,  nec  vlla  fere  re  pra:terquam  Apoftoli  fui  carde  nobilis. 
Fuit  is  Confaluus  Silueria,  cui  natalinm  fplendor  inter  primos  Lufita- 
nia:  Proceres ,  virtus  inter  prxcipuos  Martyres  locum  dedit.   Poft  na- 
uatam  Indis  operam  ad  Cafres  venerat,  gentem  ftolidam  &  rudem,  & 
qua:  humanam  naturam  forma  magis  quam  ingenio  prodat.    Poterat 
tamen,nifi  parricidium  interueniflet ,  docilitatis  defedtum  tantus  ma<*i- 
fter  fuppkre.   Iam  Regem  &  trecentos  cum  eo  Nobiles  ( fi  qua  eft  in 
illa  barbarie  nobilitas)  fic  inftituerat,  vtbaptifmo  admouendos  puta- 
rct.   Sed ,  vt  leuitate  Cafres  funt  &  perfidia  fingulari,  Rex  infuper  pro- 
pter  auaritiam  &  improuidam  actatem  fraudibus  obnoxius,facile  a  Ma- 
hometanis  veteratonbus  inducr.useft,vt  eius  fe  carde  pollueret,  a  quo 
falutis  vnda  fuerat  expiatus.  Ergo  vecordis  adolefcentuli  iuflu,ingefls 
ille  fpiritus,  a  quo  Monomotapa:  incolumitas  pendebat,  laqueo  fufFo- 
catus  eft.    Corpus,  ne  veneno  fuo  ( ita  fcelefti  perfuaferant)  auras  infice- 
ret,  in  proflucntem  proiedum.  Vtinamtandem  Cafres  per  eiusfanaui- 
nem  diuinam  erga  fe  mifericordiam  fledtant ,  per  quem  iram  merue- 
runt!   Ha&enus  velut  in  pcenam  a  Deo  deferti,  &  falute,  quam  reiece- 
runt,  indigni  vifi  funt.   Quanto  beatiores,  qua:  vltra  Bona:  fpei  pro- 
montorium  ad  finum  vfque  Arabicum  porriguntur  terra:!   Paflim  in 
littoribus  crucis  vexilla  rutilant,  &  in  torridis  arenis  Fidei  germen  ex- 
crefcit.  Prima  fcmina  multis  locis  Societas  iecit.  Nunc  Mofambici  non  M°f*m- 
domicilium  mod6, fed  &  fcholas  habet :  vbi,  qui  humanos  induere  mo- 

Ff  i  res 


228  IMAGO    PRIMI    SACVLl    SOC.   IESV. 

rcs  non  pofle  videbantur,  etiam  difciplinis  cxcoli  funt  ccepti.  Poterat 
in  Mada-  Madagafcar  ( fandi  Laurentij  infulam  Europxi  vocant)  vcnire  in  par- 
gajcare.     ^  fcTicitatis ,  fi  Rex  quam  facilis  m  admittendis,  tam  conftans  m  re- 
tinendis  Dei  nuntiis  fuitlet.   Sed  vt  reliquas  contra  barbarorum  vitia 
virtutes ,  ita  contra  mobilitatem  neccfle  eft  perfeuerantiam  opponere, 
Ea  fi  dcfuiflet,  ncc  nuper  in  Abafliam  (  qux  olim  ^thiopiavltra  ALgy- 
ptum  didta  eft )  poitlongum  exfilium  reducta  Rcligio  veteres  poflcflio- 
nes  adiiflet.  Quantos  in  eam  rem  indc  a  primis  annis  Socictas  labores 
fuiccpit?  nec  labores  modo,  quos  ambit,  fedetiam,  quos  alioqui  vt 
fui  perniciem  fugit,  infularum  honores  :    crucibus  quidem  illos  &; 
moleftiis  refertos ,  nec  quidquam  ,  nifi  nomen ,  fpeciofi  habenres ;  fed 
Nmmut    tamen  nifi  animarum  necefhtas  vrgcret,  vel  hoc  ipfo  ingratos.  Igitur 
?f*r**r~A    Ioannes  Nunnius  in  Patriarcham,  Andreas  Ouiedus,  &  Melchior  Car- 
If/jlamie-  ncrus  in  Epifcopos  lecti  confecratique  funt:  vt  Claudium  AbalTino- 
gatur.       rum  Imperatorcm  cum  fuis  adEcclefiam,  a  qua  amplius  milleannos 
diflident,  redire  cupientem,  ad  illam  cum  potefbte  &  maieftate  redu- 
cerent.    Sed  is  breui  vel  mutauit  fententiam ,  vel  potiu?  (quoniam  non 
nifi  in  Lufitanorum  gratiam  reconciliationis  pras  fe  voluntatem  tule- 
rat)  vbi  poftulata  impetraflet  auxilia,  nihii  amplius  requifiuit.  Quod 
vbi  Goa;  renuntiatum  eft ,  poftquam  eo  cum  Epifcopis  Patnarcha  ap- 
puliflet;  neimpiorum  ludibrio  fuam  omnes  dignitatem  obijcerent,  vi- 
Ouiedus     ^um  e^  vnum  cum  aliquot  Sociis  Ouiedum  prasmittere,  qui  &  rem  ex- 
Epifceput   ploraret  certius,  &  Patriarcha:  ingreflum,  qiui  poflet,  prarmuniret.  Vbi 
ymmHti-   adUenit,  reperit  Imperatorem  ,  quamuis  initio  (  vt  erat  cautus  nec  difli- 
mulandi  imperitus )  animi  fenfum  humanitatis  officiis  obte^eret;  ta- 
men  reipsa  in  Diofcori  hazrefi,  &  propriis  Abaflinomm  erroribus  men- 
temobfirmalTe.  nihil  de  Romanae  Ecclefia!  au&oritate ,  nihilde  vca 
Fide,  nifi  refellendi  gratia,  audire.   Patnarchas  aducntum  non  modo 
fuperuacaneum  fore,  fed  &  fuum  ingratum  efle.    Doluit  enimuero  ita 
Ignatium  ( nam  de  feminus  laborabat)  ita  Lufitaniae  Regem,  ita  Ponti- 
ficem  Maximum,  quorum  omnium  non  minori  voluntate  quam  fpe 
fufcepta  erat  expeditio ,  exfpe&atione  fruftratos.  Sed  inde  folatium  ca- 
piebat ,  quod ,  vbi  agendi  quae  optarat  facultas  deeflet ,  abunde  (quod 
eitu ubo-   alterum  votum  erat )  fuppetcret  patiendi.  Prarter  contumelias  &  oppro- 
bria,  practer  tasdia  &  duriflimum  inter  afperrimas  rupes  exfilium,  eam 
paupertatem  pertulit,  vt,cumaliorum  mifericordiam  publica  contraxif- 
(et  fames,  ipfe  arare,  ipfe  fementem  facere,  ipfe  metere  coacTus  fit,  vnde 
vitam,  qu6  ferendis  diutius  amimnis  fumceret,  fuftentaret.    Tum  de- 
mum  ccepitdignitatemfoam,quam  inuitiflimo  fufceperat,  arquo  ani- 
mo  ferre ;  &  qua:  antea  intolerabilis  videbatur,  inter  grauifiimos  labo- 
larr.Tom.i.  res  leuis  eft  facta.  Tum  non  pcenituit  Pontificio  pedo  manus  admo- 
c.jt.&feq.   uj{]e>  ^um  iifdeivi  boum  ftimulos  &  ftiuam  tractaret.   Quis  miretur 
P.PaeQtts  Euangelicum  femen  eo  deinde  folo  feliciter  prouenifle,  quod  ita  fub- 
in  Abaf-    a&um  eft?   Nondum  tamen  fe  multum  extulerat,  ciim  e6  venit  P.  Pae- 
famvemt,  Zlus.  quem  etjam  non  minus  rerum  toleratarum,  quam  geftarum  gloria 
decorauit.   In  itincre  a  Turcis  captus,  fexennio  in  vinculis  fuit.   Solutus 
carcere ,  incidit  in  morbum  cum  per  fc  grauem,  tum  loco  rerumque 

inopia, 


LIBER  SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.      229 
inopia  ( quippe  inter  Arabas  inhumamflimam  gentem )  moleftiflimum. 
Recuperata  valetudine,  P.  Montferratium,viarum  atque  asrumnarum 
focium  &  leuamen,  amifit.    Cetera,  quse  vel  ad  humanarum  neceflita- 
tura  fubhdium,  vel  ad  rei  facrx  vfum  comportabat,  latrones  eripuere. 
Nihil  in  illum  mitius  feris.  Intactum  atque  innoxium  emicans  e  filuis 
leo  pertranfiit.  Ita  alternis  diuinae  mifericordia:  k(c  modo  fubducen- 
tis,modo  exferentis,  interuallis  exercitus  recreatusque,  ad  Regiam  per- 
uenit.  Inqua,phmisftatimcongreflibus,  &fua  illum,  Sc  Religionis,  honeratur 
quam  docebat,  fandtitas  adeo  venerabilem  fecit,  vt  pannofus  licet  atque  *  Re£e' 
mendicus,fupra  omnes  ProceresDynaftasque  in  pretio  eflet.  Rogatus 
vtde  diuinis  myfteriis  verba  haberet,  cum  id  ftans  in  pedes,  nihilquein- 
terauditores  eminens,agere  cocpiflet-,  non  ferens  Imperator  tam  altas 
ca;leftesque  res  tam  humili  tractari  loco,quodalia  fedes  deeflet,  in  fuum 
iuflit  folium  confcendere,  &  vnde  populis  lmperia  dabantur,  inde  vitas 
prxcepta  proferre.  Dubites  magifne  Concionatorem  delatus  honor,  an 
fua  Imperatorem  demiflio  decuerit.  Numquam  folio  dignior  fuit, 
quim  dum  fic  lllo  ceflit.   Adeo  pulchrum  eft  &  regium ,  in  fuis  Deum 
famulis  agnofcere  &c  venerari.  Alias  inter  colloquendum ,  cum  eius  fe 
famulum  clientemque  Paezius  diceret,  Quid,  inquit,  iftis  obfequij 
atque  obferuantice  vocibus  vteris  ?  non  dominus  ego  tuus  aut  patro- 
nus,  fed  difcipulus  fihusque  fum :  tuaequidem  inftitutione,  quam  A- 
baflinorum  imperio  felicior.  Verum  dixerat,  fi  falutaria  documenta 
quam  auide  audiebat,  tam  alte  in  animum  demifliflet,    Sed  ld  in  incer- 
to  eft.  Spem  facit,  quod  &  ipfe  ante  pugnam,  quam  fibi  fatalem  prasfa- 
giebat,  adelTe  Paezium  optauerit ,  vt  apud  illum  Catholico  ritu  noxas 
confitendo  deponeret-,  &  perduelles  non  aliam  ob  cauflam  vita  illum 
Regnoque  fpoliarint,  nifivt  neReligionem,quam  amplexuscredeba- 
tur,  fuos  quoque  fufcipere,  &acceptama  maioribus  Fidem ,  ciim  ea, 
quam  Sacerdos  aduena  ementita  potius  (vt  aiebant)  fandtitate  quam 
rationum  momentis  peifuadebat ,  cogeret  commutare.  Vt  vt  eft,  non 
nriti  Paezij  fuereconatus.  Multosqui  abEcclefia  feiuncti,  velut  mem- 
bra  a  corpore  abfcitTa ,  cxleftis  Spiritus  vegetatione  vitaque  deftitue- 
bantur,cum  ea  conciliauit.  Multos  ab  inanium  fimulacrorum  cultu, 
ad  veri  Numinis  notitiam  atque  amorem  attraxit.  Sed  vt  in  cupidis 
negotiatonbus  lucrandi  dcfiderium  ex  lucris  crefcit;  ita  horum  perce- 
ptio  fructuum,  maiorum  cuniditatem  accendit.  Donec  tandem  noftra  A"n'I/l^^• 

r  '.         .      .  r-,  .,r    •  v  r  r,  ,  A     Abajfia 

aftate,  renouatis  primis  conatibus,  millo  lterum  e  Societate  Patnarcha,  j>ontlfcis 
tota  fe  ad  falutem  Abaflia  conuertit:  damnatisque,  qui  feiuncliionis  obedum* 
tempore  inualuerant ,  riribus ,  &  in  primis  eiurata  Diofcori  harrefi,  no-  f£ **    "' 
uum  C  h  r  1  s  t  o ,  &  Romana:  Sedi  ceterarum  Magiftrx,  facramen- 
tum  dixit. 

Eamdcm  non  femel  fpemdefe,  decjue  Cophtis  qui  ^Egyptum  in- 
colunt,  Alexandrini  fccere  Patriarchx.  Sed  cceptis  conftantia  defuit.  Labores 
Eorum  vnus,  quamquam  per  Legatum  geminasque  littcras  Christi  s°eioritm 
Vicario  fubmifcrat  fefcj  tamcn,interturbante  rem  eoipfo  qui  Legatus  %riHf&0 
fuerat,  miflbs  ad  fe  Chriftophorum  Pvodcricium  &:  Ioannem  Bapti-  quare, 
ftam  ^lianumita  dclufit,  vt  prxter  eum ,  qui  ex  paticntia  fruftratisquc  ™nf°j,ejC; 

F  f  3  non 


230         IMAGO   PRIMI   SJECVLl   SOC<    IESV* 

non  mituis  quam  exa&ise  fententialaboribusin  cado  exfpeclandus  eft, 

Ann.Societ.  nullum  fructum  retulerint.  Alter,  dum  nimium  comperendinar,  priuf- 

annoij84.    qUam  rem  fjjgj  fuommque  (aluti  neceflariam  conficeret ,  morte  pra> 

uentus  eft.  Tum  tamen  ceteri  Epifcopi  redituris  in  Italiam  Patnbus 

dedere  litteras,  quibus  &  Pontifici  gratias  agebant,  quod  homines,  a 

quibus  Catholicam  veritatem  docerentur  3  ad  fe  mifnfet :  &  vbi  poft 

annum  fuccelfor  Patriarcha:  fubftitutus  eflct  ( aiuntenim  tam  diu  fuam 

decere  Ecclefiam  Sponfi  intcritum  lugere)  toto  fe  ftudio  in  concordiam 

inclinaturos  teftabantur.  Neceratexiguafeliciflimi  fuccelfus  fpes,  con- 

firmata  iam  &  communiter  agnita  Romani  Pontificis  in  vniuerfum 

Christi  ^regem  poteftate,  reiectisque,  quibus  maxime  retardaban- 

tur,  Eutychetis  erroribus.  Sed  dum  noftri  ea  Romam  noua  dclaturi,  & 

quid  in  rem  eflet,  coram  edo&uri  difcefliim  parantj  ecce  tibi  in  ipfo- 

frodinonis  mm  ^ibus  Turcarum  turba  ferro  ac  telis  initrucla.   Ducebat  agmen 

capvmtur:  perfonatus  dux,  qui  quid  agendum  ,  cuive  liujcienda  ellent  vincula, 

defignaret.  Fama  fuit,  fuifle  quemdam  inuidia  atque  ambitione  arden- 

tem:  qui,  vt  Gallicx  nationis  Confulcm  (habentenim  hic  GalliVe- 

netique  fuos  Magiftratus )  in  huius  promottone  negotij  nec  operae  nec 

fumptibus  parcentem  de  gradu  deijceret,  detulit  adProregem,Coph- 

tos  ab  eo  contra  Turcarum  Imperatotem  folicitatos ,  habereque  a  Phi- 

lippo  Hifpaniarum  Rege  mandata  alliciendi  in  eius  partes,  quotquot 

poflet,  Chriftianos.   ad  eam  rem  prasfto  efle  Memphi  Presbyteros,qui 

fuam  Regi  operam  Confulique  nauarenr.  Ita  Patres  ab  agenda  Reli- 

gionis  caufsa  ad  defendendam  propriam  in  iudicium  tracti ,  quam- 

quam  fuam  fatis  probabant  innoccntiam ;  ramen  quod  in  litteris,  quae 

apud  eos  deprehenfae  funt,optare  fe  Cophti  dicerent,  vt  vnum  ouile 

fieret  &  vnus  Paftor  ;  quafi  iis  verbis  apertum  proditionis  continererur 

indicium,  in  tetrum  carcerem  coniecti  funt.   Nec  erat  qui  extremo 

mul&andos  fupplicio  dubitaret.    Sola  in  Turcarum  auaritia  fpes  erat 

reliqua:  credebantque  Chriftiani  pofle,  fi  Patres  aflentirentur,  pecunias 

magnitudine  periculum  redimi.   Patres,  quamquam  in  tali  caufsa  e- 

mendam  potiiis  mortem,quam  redimendam  vitam  fcirent,  quoniam 

tamen  fuam  perniciem  cum  magna  videbant  Cophtorum  calamitate 

coniun&am  ,  metuebantque,  ne,  fi  quid  eis  mali  fua  caufsa  accideret,*' 

id  eos  ab  omni  cum  Catholicis  commercio  deterreret  j  pafti  funt  fibi 

lurT""'  pnlcherrimam  palmam  eripi.   Perfoluto  non  exiguo  pretio ,  cum  nihi- 

lo  fegnius  inchoatam  coniunctionem  vrgent,  nouus  in  prouinciam 

Prorex  venit.  Qui  fa&us  prarteritorum  certior,  aitfe  iterum  velle  cauf- 

'  fam  cognofcere ;  eflfe  enim  proximi  Proregis  cupiditate  corruptum  labe- 

ixcfdunt.  factatumque  iudicium.   Tum  tandem ,  ne ,  quibus  fe  laqueis  exuiflenr, 

in  eosmagno  cumChriftianorum  periculo  reciderent,  maturandus  re- 

ditus  vifus  eft ;  neque  committendum,  vt  hominibus  optime  de  feme- 

ritis  fua  pietas  &  beneuolentia  fraudi  eflet.    Atque  is  ^gyptiacarum 

expeditionumexitus  fuit. 

v*ru  in         Laborum  non  minus  in  aliis  Africa:  parribus,  qua?  propiiis  Europam 

Maurita-  funt ,  multoties  exhauftum.   In  Mauritaniam  ,  qua  Herculeo  frcto  ab 

mamcx.    Hifpaniis  diuiditur,  Ioannes  Nunnius,  Ludouicus  Confaluius,  Iona- 

CMrfwnes.  r  '  '     &. 

tlUS 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  231 
tius  Bogatus-  qua  Siciliae  obiacet ,  ipfc  Iacobus  Lainius  &  Martiuus  a 
Carnofa  traiecere.Hi,vt  Ioannis  Vegae  SicilieProregis  exercitui  Africam 
vrbem  oppugnaturo;  illi,vt  tra&is  in  feruitutem  Chriftianis  opem  & 
folatium  ferrent.  Pari  charitate  Ioannes  Fernandius  &  Gabriel  de  Por- 
tu  in  eafdem  delati  oras ,  multorum  e  vinculis  exemere  corpora ,  mul- 
torum  a  fatanae  dominatu  animos  defendere.  Nec  nihil  in  Iudxos  & 
Mauros  emolumenti  redundauit.  Tituani  ( ciuitas eft  ditionis  fuperfti- 
tionifque  Saracenae)  pracipuum  Nunnius  Rabbinum  co  adduxit,  vt 
non  cunctaretur  confiteri,  Iesvm,  quem  Chriftiani  colerent,  Deiefle 
Filium,  eumque  tot  expetitum  votis ,  tot  promiflum  oraculis  Saluato- 
rem  ac  Mefliam.  Lainius,  vrbe  Africa  per  vim  expugnata ,  defenfo- 
rum  non  paucos,  quorum  in  poteftatem  venerant,  eorum  ad  Sacraper- 
duxit.  Vnum  etiam  mox  a  fufcepto  baptifmate  decedentem  ad  cslos 
tranfmifit ,  periturum,nifi  periiflet.  Atque  ea  fere  ratio  eft  traiiciendi 
in  hanc  Africar  partem,  vt  velab  amiciscaftris  prarfidiifque  ne  difcedas, 
vel  redimendis  captiuis  pretium  feras.  Alioqui  nouum  fere  Saracenis 
eft,  Chriftianorum  quemquam  nifi  in  vinculis  videre. 

Quando  erit,  vt  viliflimae  genti  non  ampliuslucro  fua  crudelitas, 
noftra  dignitas  ludibrio  fit  ?  quando  erit,  vt,compofitis  Europar  rebus, 
&ceflantibus  iis  prarliis,  inquibus  ne  vincere  quidem  piis  fine  dolorc 
licet,eo  transferantur  Catholicorum  vires,  vbi  non  iuftum  modo,  fed 
&  mifericors  bellum  fit;  vbi  hoftibus  ipfis  profit  vinci-,  vbi  non  ira,  non 
amiulatio,  non  auaritia,  nonregnandi  libido,  erTundendi  Chriftiani 
fanguinis  caufla  fit,  fed  dignus  tali  pretio  Dei  honor? 

CAPVT     OCTAVVM. 

Propagatio  Socktatis  jter  Amcricam. 

AMericam  ampliflimam  mundi  partcm ,  tribus  rcliquis  magnitu- 
dine  terrarumfere  parem,  diuitiis  etiam  fuperiorem ,  plerique, 
vt  rem  facerent ;  Religiofi  homines ,  vt  Euangclium  difleminarent ,  cr- 
rantefque  mortalium  greges  ad  ouile  Christi  reducerent ,  prarteri- 
tis  annis  adiuere.    Ea  vaftiflimis  circumfufa  a:quoribus,a  Septem-  Dtuijio 
trione  in  Auftrum  immani  tiaclu  porrigitur,duarum,quas  tenuis  difcer-  AmriQ*' 
nit  ifthmus,  peninfularum  forma.  Harum  altera,  qua:  Septemtrioni 
proximior  eft,  Regnum  Mexicanum,  Nouam  Hifpaniam  ,  Floridam, 
Terram  Nouam  complectitur.   Quae  Meridiem  fpe&at,  Brafiliam, 
Paraquariam ,  Chilcnle.  Regnum,  Peruuiam  comprehendit.   Brafilia  inBwfi- 
prima  Societati  addita  eft.  Laboriofa  fane  prouincia ,  &  multis  diffi-  /**»&>«$ 
cultatibus  implicata.   Incola:  nulla  Numinis  non  mod6  reuerentia,  vemmt' 
fed  ne  vel  notitia  pras diti ,  ferinum  in  morem  vitam  agitant.  Adeo 
ftolidi  atque  hebetes ,  vt  nec  litteras  nec  vllam  numernrum  rationem 
norint.  Perperam  aut  rede  factis  nihil  poft  mortcm  purmij  fupplicii- 
qne  fupcreilc  arbitrantur.  Animas  num  a  corporibus  fecernant ,  mcer- 
tum:  certe,prout  quifque  terra  conditur,  manco  vel  integro  corpore,  ita 
credunt  ad  inferos  dcfcendcre.  Quamobrem  iis  quos  tumulant,  retia 

(nam 


bores  & 
tnapia, 


232         IMAGO   PRIMI   SjECVLI   S  O  C.   IESV. 
(  nam  ad  vitanda  noxia  animalia  in  rctibus  a  terra  fufpenfis  Brafili  cu- 
bant)  &  aliquoc  dieaun  cibaria  veluti  profc&uris  apponunt.  Bcnefi- 
ciorum,  fi  qux  accipiunt  (  nam  praeftare  non  norunt )  nullam  memo- 
riam  habent.   Odia  atque  inimicitias   perpetuas  gcrunt.    Inimicitia- 
rum  cauifae,  iras  mcrae:  quibus  adeo  fiint  obnoxij,  vt,pugna  leuiffimam 
ob  cauflam  fuborta,  inuicem  dentibus  dilanient :  in  pungentes  ctiam 
beltiolas,  perinde  vt  in  homines,  excandefcant,  &  vlcifcendi  gratia  in 
ventrem  aufcrant.    In  crapulam  &  omnem  impuritatem  nullo  freno 
ruunt.   Coniugiorum,  quaeplura  celebrant,  tempus  libidine  metiun- 
tur.    Quodauaritia  careant,  non  virtus  eft,fed  incuria  hominum  in 
diem  viuentium,  nilnlcjue  in  futurum  prolpicicntium :  &  hoc  vno, 
quod  tamen  cum  beftiis  commune  habent,  fua  ipfos  ftoliditas  beat. 
Cetera  cicurandi  prius  &  ad  humanum  ritum  traducendi.funt,  quam 
Religione  &  cxleftium  rerum  fcientia  imbui  pofTint.    Adeo  tamen 
etiam  tum  leues  atque  inconftantes ,  vt  fa?pe ,  quos  magno  labore  col- 
leclos  per  longum  tcmpus  erudieris,  fubito  difpareant  ex  oculis,  atquc 
ad  filuas  velut  vento  relati,invitia&  inueteratam  barbariemreuoluan- 
TTit'  an'  Neccaefolum  moleftiae  primis  eius  Prouinciae  cultoribus  deuo- 
randae  fuere.  Duriflima  infuper  paupertate,  nondum  vllis  in  eorum 
fuftentationem  ab  Rege  attributis  cenfibus,  confiidati  funt:  adeo  vt 
sediculam  in  qua  diuinafacerent,  &  alteram  quam  inhabitarent,  fuis 
ipfi  manibus  exftruere,  ipfi  materiam  proximis  c  montibus  fubuehere, 
ipfi  aquari  lignarique  cogerentur.  Viclius  vix  alius  fuppetebat ,  nifi 
quem  ab  iis,  quibus  haud  multo  copiofior  eratres ,  emendicando  col- 
ligebant:  cumqueextremanonnumquam  cibariorum  premeret  inopia, 
maior  tamen  metus  erat ,  ne  ipfi  barbaris  alnnentum  fierent.    Nullum 
cnim  Brafilorum  palato  gratius,  quam  humanaz  carnis  edulium.  Hinc 
inter  ipfos  non  modo  fumma  capitum  vilitas ,  fed  &  hominum  quafi 
ferarum  venatio.   Praedam  non  ftatim,  fed  aliquamdiu  faginatam  coa- 
ctamque  pinguefcerej  in  amicorum  conuentu  lasti  mactant:  tanta  pa- 
fcendi  fe,  atque  ingluuiem  diris  his  dapibus  exfatiandi  libidine,  vt  vel 
e  terra  extrahere  cadauera,  atquee  tumulis  ad  fuas  transferre  menfas 
non  horreant.  His,inquam,  ne  in  cibum  cedercnt  illi  ipfi,  qui  pro  fu- 
neftis  iftis  ac  feralibus  epulis  caeleftem  afFerebant  alimoniam  ,  formi- 
dandumerat.  Nihilotamen  fegnius  inftare,  magno  ac  fidenti  animo 
multitudini  fe  immifcere,  procul  a  Lufitanorum  coloniis  in  filuas  fe 
dare,  fparfos  palantefque  in  certas  fedes  vicofque  cogere  ,  paulatim  a 
nefariis  atque  impuris  moribus  auertere  :  &  vbi  ih  grandioribus  longa 
iam  confuetudine  erTeratis  defperata  videbatur  res,  pueros  faltem,velut 
cxemptos  efpeLxis  ferarum  catulos,  omni  arte  manfuefacere.  Nec  pce- 
nitendus  fuit  fructus ,  tum  in  iis ,  qui  pofteaquam  tin&i  fuiltent ,  ante 
vfum  rationis  fuum  obibant  diem ;  tum  in  aliis ,  in  quibus  Chriftiana 
do&rina,  velut  infitus  inteneram  plantam  peregrinus  ramus,adoleuit. 
Maiori  tamen  cum  operaepretio  poftrcmis  annis  iri  Paraquaria,  qua?  a 
mari  recedit  magis,  &  per  interiora  difFunditur ,  laborari  cceptum.    In 
ea,  quoniamnontanta,  quanta  vel  in  Brafilia  ob  faccari  aliarumquc 
mercium  copiamj  vel  in  Peruuia  ob  auri  atque  argenti  feraciflimos 

montcs, 


LIBER  SEGVNDVS,    S  O  CIETAS  CRES  CE  NS.    233 
montes,  lucri  fpcs  affulget,  minor  eft  Europa:orum  multitudo  ;  fed  bar- 
barorum  gregatim  degentium,  &,  Nomadum  more  ,  de  loco  in  locum 
pabuli  caufsa  migranrium  incredibilis  frequentia.  Nullos  &  ipficolnnt 
Deos;  ominibus  tantum  atque  auguriis  ad  infaniam  dediti .  Virtutum 
nc  nomina  quidem  norunt :  eifdem  fere  quibus  Brafili  moribns  viuunt, 
niii  quod  paulo  mitiori  magisque  tracTabili  fint  ingcnio.  Ante  Societatis  Primi  in 
hommes,Religioforum  nemincm,Sacerdotum  vix  quemquam,viderant:  ^TJJ^ 
nunc  eorumdem  opera  (quivtprimi,itahacTenus  ferelbhin  iis  fubigen-  mmt: 
dis  atque  interlucandis  dumetis  defudantj  multa  quotannis  millia  non 
modo  a  vaga  illa  atque  inordinata  ad  ciuilem  certisque  legibus  ordina- 
tam,  fed  etiam  ad  dignam  Chriftiano  homine  vitam  traducuntur.  Chi- 
lenfes(qui  verfusAuitrum  poftremi,Fretoque  Magellanico  proximi  funt) 
quoniam  grauionbus  vrgentur  vitiis,quibus,quidquid  eft  bona:  mentis, 
obtundunt,tardius  honcftatis  Fideiq-  lumen  admittunt:fed  hoc  gnauius 
inillorum  auxilium  incumbitur.  Quis  enim  vlli  hominum  generi  fuam 
detracTet  operam  confecrare,  cui  fanguinem  Dei  Filius  impendit  ?  Ani- 
masdigne  non  arftimat,  cui  non  omncs  carse  funt .  nefcit  illarum  pre- 
tium  ,  qui  vel  paucularum  falutem  non  amplam  credit  laborum  maxi- 
morum  merccdem  .  Quid  refert ,  fi  miieris  corporibus ,  &  in  omnem 
nequitiam  proiecTis  inclulsc  fint,  dummodo  vel  inter  fordes  dignitatem 
luam  feruent  ?  Non  ideo  vilius  eft  aurum,  quia  in  infimi  elementi  vifce- 
nbus  conditur;nequeideonon  pretiofa:  fiint  gemma_,quia  intra  concha- 
rum  fa:ces  dehtefcunt.    Ergo  vel  hoc  ipfo  ardentibus  Sociorum  votis  ex-  cktlenfi- 
petuntur  hx  Prouincia:,  qu6d,  pra:ter  incolarum  miferias,  nihil  fa  ^u  ft  im~ 
quod  alliciat.  Atque  vtinam  fola  horum  infcitia  &  barbaries,  non  etiam  r"" 
Chnftianomm  improbitas  negotium  facefleret !  nullum  quod  obfiftat 
Euangelio  valentius ,  quodque  dirncilius  domes ,  malum  eft  ;  fiue  dum 
opportunos  iniurix  populos  crudeliter  atque  auare  habendo  a  Religione 
deterrent,  fiue  dum  in  omne  malum  fponte  procliues  prauis  inpeius 
propellunt  exemplis  ,  &  quibus  pietatis  efTe  debuerant ,  nouorum  fiunt 
fiagitiorum  magiftri.  Sed  vt  ab  his,  inde  a  principio,  ingcns  promouen- 
dsc  Religioni  impedimentumeftpofitum;  ita  a  Catholicorum  Hifpania,  <^.Hnt 
Regum  pietate  &  mnnificentia  prxcipuum  adiumentum  acceffit :  plan.  Hijpam* 
vt  diuinx  Sapientia: ,  pcr  quam  Re^es  remiant,  liqueat  confilio  facTum, ,n  Fide 

F  .' r  .    n  ^       i        /^t      n-  ■  •  promotten- 

vt,  quorum  m  primis  virtute  atque  opibus  Cnnitiana  res  nicitur,  eorum  ^  y?„_ 
imperio  fubiicerentur  ea:  regiones,in  quas  veritatis  lucem  omnibus  retro  dinm. 
fxculis  incognitam  infcrri ,  ac  deinde  non  minore  ftudio  oporteret  con- 
feruari.   Ea  gratia  non  minus  de  Euangelij  praxonibus ,  quam  de  mili- 
taribus  copiis  fubmittendis  fbliciti,  vtinoftros  in  partem  laboris  venire, 
itafux  beneficentia:  participes  ciTe  voluerunt.    Primum  Collegium  a  raria  So- 
Philippo  II.  Cuzchiin  Pcruuia  fundatum.  alia  aliis  extrucTa  locis.  ptt cietatis  »» 
qua:  facTum ,  vt  ex  ditiftima  hac  re_uone  non  minus  in  ca:los  frucTuum,  prer?ma 

\       ■  •         i     r  t\       &     r        -t       1  *•  Collegia. 

quam  m  regios  thefauros  tranllatum  iit .   In  alteram  Amenca:  partem, 
quam  Aquilonem  verfus  extendi  diximus,eodem  poftulanteRege,Fran- 
cifcus  Borgia  colonias  mifit .    Prima  in  Floridam  facTa  cxCccnCio.  Pe- 
trusMartinez  fimul  tcrram attigit ,  ab  incolis  Europa:orum  aducntum c*ru°mn 
prohibcre  volcntibus,  pertica  pcrcuflus  intcriit.  Proximi  nouem  fecundo  Flonda. 

Gg  p6ft 


cnm 

Annal.  Soc, 


234  IMAGO   PRIMI    S^CVLI    SOC.    IESV. 

poft  anno  nihilo  mitius  excepti ,  &  prxter  cmdclitatem  etiam  proditio- 
nem  experti  iunt.  Dum  enim  Carichae  cuidam  (fic  Principem  virum 
in  Florida  appellant )  recens  ad  Fidem  tradu&o  fe  committunt,  &  fine 
militum  Hiipanorum  prxfidio  viam  capcflimt ,  ab  eo  ,  feu  quod  aRe- 
ligione  transfuga  defciuilTet;  feu  quoda  fuis  ad  parricidium  incitaretur, 
in  infidias  du&i,  &  per  fummam,  fed  lpfis  faluberrimam,immanitatem 
necati  fiint.  Qui  cafus  tantum  abeft ,  vt  reliquos  in  Europa  Socios  ab£ 
terruerit ,  vt  incitarit  magis,  dum  pro  Christo  mortem  oppetcrc 
&  ipfi  pari  ftudio  exoptarent.  Ergo  alacres  &  hanc  deinde  mfulam,  fra- 
Ingrejfns  trumfuorum  fanguine  confecratam,  &  Mexicanam  Prouinciam,  aliaf- 
m^Mexi-  c]ue,in  quas  commigrantes  HifpamRegnorum  fuorum  tranftulcre  nomi- 
na,  cum  F^egiis  claflibus  adiuere .  In  Mexicum  cum  appuliflent,  infre- 
mens  da?mon,atque  horrendis  implens  vlulatibus  montem,  vbi  pro  Deo 
an.  ij?6.  colebatur ,  quam  fibi  dolori  atque  horrori  cifet  nouorum  Sacerdotum 
aduentus ,  non  dubitauit  cuidam ,  quem  fibi  deuotione  obftnchim  ha- 
in  Nouam  bebat,  lamentabundus  aperire .  Fuit  fimiliter  quod  in  querclas  erumpe- 
Franaam,  ret  ^  cum  jn  Canadam  (  quam  &  Franci  de  patrice  fux  nomine  Nouam 
Franciam  dixere)  Henrici  IV.  voluntate  venerunte  GalliaPatres  ,  qui 
populos  Francis  vel  fubditos,  vel  amicitia  &  fbcietate  iunctos,  Euangelij 
fan6tiorefcedere,C  h  risto  Rcgum  Regi  deuincirent .  Cccpitenim 
&  hic  per  varia  dirfundi  loca  Religio ,  fpesque  affulget  fore  ,  vt  (  quod 
alibi  compertum  eftj  aquas  in  morem  per  tenues  admifla  aditus  dilatep 
Vir&-  fibi  viam,  nec  vllis  limitibus  coerceatur .  Virginia  quamuis  Catholicis 
non  paret ,  noftra:  tamen  opera:  noneft  expers .  In  eam  Patres  Angli, 
quafi  non  fatis  laborum  ferax  eflet  illorum  patria ,  nuperis  annis  Mif- 
fionem  inftituere.  Nec  vlla  prarterea  nominatior  terra?  pars  vel  Catholi- 
corum  armis  eft  iubiugata,  vel  explorata  nauigationibus,  quam  non  iu- 
uandorum  hominum  caufsa  noftri  homines  luftrauere.Quin,  vt  diuina: 
charitatis  quam  humanx  cupiditatis  longe  maior  eft  vis ,  multis  locis 
fuus  illos  ardor  longe  prouexit  vlterius ,  quam  mortalium  quemquam 
vel  auaritia  traxerit,  vel  error  dcduxerit. 

CAPVT     NONVM. 

Propagatio  Socictatu  pcr  ilinftrcs  mt  ittuftrmm  cviromm 
ad  cfimdcm  cvocationcs. 

Ot  interras  difperfa  Societas ,  <Sc  vbique  non  infrcquens,  facilc 

intelligere  eft  quantum  hominum  complexa  fit  j  eius  haud  dubie 

prouidentia  &  benignitate,  qui,ficut  addi£tam  fibi  deuotamque  Fami- 

liam  protulit  in  lucem,  fuoque  infigniuit  nomine,ita  hactenus  non  mo- 

do  locorum  amplificauit  fpatiis ,  fed  &  continuis  Sociorum  auxit  incre- 

mentis.   Verum  non  hoc  ago ,  ,vt  manifeftum  faciam  quod  obfcurum 

ciTe  non  poteft.   Libet  tantum  pauca  de  multis  exempla  adferre,  iri  qui- 

Vocaho      Dus  fiugularis  eluceat  ratio,qua  fumma  bonitas  quorumdam  ad  hoc  In- 

AdMeru  ftitutum  vocatorum  vel  pietati  indulfit,  vcl  impulit  tarditatem.  Primus 

BaTscCh     occurr^  Adalbertus  Baufech,  cui  in  Collegij  Pragenfis  templo  preces  ad 

Deum 


V.IW. 


LIBER  SEGVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.    235 
Deum  fundcnti ,  pueri  venufti{fimi  fpecie,  in  facrofancH  hoftia  I  e  s  v  s  Hift.sofc 
apparuitj  rogantique  quid  ab  ie  vellet^Volo,  puer  refpondit,  vt  ibi  fis  vbi 
es.  Qua?  Adalbertus  de  mgiedicnda  Socictateintelligens,vitam  in  eatali 
principio  conientaneam  egin 

.  Didaco  Sanchez ,  ad  quem  potiflimum  Ordinem  animum  adiiceret  Didaci 
nuctuanti,  Gregorius  XIII.  eligendse  Societatis  audor  fuerat.  Dum  cer-  Sanctc^ 

i       •  •        ■     ■      \-    ■  \    C  \  it-at.  •  r-  Lud.de  Pon- 

tius  diumae  vocatioms  mdicium  deiiderat,  adD.Petn  fe  confert;  fternit  wi.p.DucS 
fe  ad  aram  ;  Deum  in  Sacramento  pra*fentem  rogat ;  pellat  tandem  fplrtIC-11" 
molcftiihmas  tenebras,{useque  voluntatis  exequenda:ciipidiim,non  am- 
plius  (inat  deea  incertum  haerere.  R.es  mira.  Allapfa  e  tabernaculo  vox: 
Ingredere,ait,  Societatem  I  e  s  v.  Quam  la?tus  excipiens,non  amplius 
autiuadentcm  Christi  Vicarium,  aut  Christvm  vocantem  cun-  ' 
6tatus  eft  fequi. 

Non  in  templo  erat,  fed  seger  decumbebat  in  lecto  Au^uftinusMen-  Auguttim 
diolcnfis,  cum  fuo  illum  Saluator  alloquio  dignatus  ert.   Morbi  cauffa,  ^Undl0' 
nimia  in  vocationis  negotio  fegnities  .   Plures  annos  acribus  ad  ineun-  vSp.Bait. 
dam  Societatcm  ftimulis  impulius,nepareTcr,  nefcio  quorum  neceflka-  AIaai"' 
tes  cauflatus  fuerat ,  quibus  ex  charitatis  pracepto  iuberetur  fubuenire. 
Interim,  quaG  in  eam  rem  media  conquireret ,  ambitioni  fiias  &  cupidi- 
tati  indulicrat  \  tandem  graui  morbo  correptus,  cum  non  acrius  eius  vi 
quam  confcienticC  morfibus  vrgeretur ,  oculis  in  C  h  r  i  s  t  i  de  cruce 
p(endentis  effigiem  conuerfis,  8c  veniam  ro^abat  culpse }  &  morbo  leua- 
men.  Non  in  vanum  fufse  preces.  Audiit  clementiflimus  Dominus,  cla- 
raque  vocc  poftquam  tergiuerfationem  ac  negligentiam  increpuiflet,  li 
tandem  obtemperare  vellet,  prxfto  fore  auxilium  fpondet .   Quis  tam 
contumaci  atque  indurato  animo  effetjquem  tanta  beilignitas  non  emol- 
liret?  Auguftmum  minime  malum  ingcnti  etiam  voluptate  perfudit. 
Nec  mora  Socictatis  Pramdibus,vtadmittatur,  foppttcat;  &,  quoniama 
Dco  fe  agi  certis  prodebat  indiciis,  fit  voti  compos.   Quo  nuntio  fimul 
animus  ingenti  exultauitlaetitia,  fimul  exhaufto  corpori  tantum  rediit 
virtum,  vt  ad  Collegium  ferre  fe  poflet.   Sed  vt  fciret  quamobrem  tan- 
tifper  conualuiiTet ,  eodem  die  ingrauefcens  morbus  lecto  eum  affixit; 
necmulto  poft  fecuta  mors ,  ftadium  Religiofa:  vitae  vix  ingreiTum  ad 
metam  perduxit .   Nimirum  Deus  bonorum  noftrorum  non  indigens, 
quorumdam  non  tam  obfequia,  quam  obfequendi  voluntatem  requirit. 

Sic  &  Gulielmus  Brunflxus  non  diflimili  ad  Societatem  prodigioad-  Gulielmi 
du6lus,quamuis  virtutis  ftudio,  &  contentione  currendi  longat  vita:  cur-  BrHnfi*'> 
fum  arquauitj  tamen  non  totumTirocinij  tempus  expleuit.  Is  natione  msj.0  ' 
Anglus,  cum  in  hortis  quibufdam  inambulans  de  vita?,  quam  inftituere 
deberet,  genere  cogitarcr,  manifeftam  Saluatoris  fpeciem  vidit,  cuius  & 
afpedtu  &  tacito  hortatu  ad  humana  linquenda  impulfus ,  facile  induxit 
in  animum,vt  llli  potiflimum  ccetui  fe  aggregaret,  qui  illius  quem  vide- 
rar,&  vitam  fecl:arctur,&  nomen  gereret.Vifb  cum  certa  cius  afleucratio^ 
tum  maxime  morcs  fidcm  fecerc. 

Et hos  quidcm  blanda  vi  a  rcbus  caducis  abftracTos  Socictati  fux Iesvs 
admnxit.  Non  minus  admnabilitatis  habet  quorumdam  ,  quos  fanctif- 
fima  cius  Parcns  iiibmif  it,  acccflio. 

Gs  1  Ioan- 


236  IMAGO    PRIMI    SACVLI    SOC.    IESV. 

Iomnis         Ioanncs  Nunnius ,  non  is  quem  yEthiopi.r  Patriarcham  fuifie  dixi* 

PhJ.Toui- mus  (quamquam  &  hunc  Virgini  Societas  debet)  fed  altere  Gulman- 

ioaTNun  norumnobiliffima  inter  Hifpanos  familia,  cum  de  vita?  ftatu  dubius  ca*- 

»>io.  li  Reginam  ,  qux  fluctuantibus  Cynoliira  cft ,  fuppliciter  implorat  s  illa 

fe  exhibendam  praebens,  Vifne  ,  mquit ,  Filio  meo  feruire  ad  deratigatio  - 

nem?  Cum  fe  vcllcrefpondiffct,  fubiunxit  Virgoi  Hos  crgo  ( Fabrum  & 

Stradam,  quos  habebat  in  comkatu,  dcfignabat )  nihil  haefkans  fequere. 

Nec  multo  poft  homines  per  vifum  oblatos  obuioshabuk.  Dumhxrcr, 

amborumque  vultuscum  pmeritis  fimulacris  confert,- attonitum  praN 

occupans  Faber,  eifdem  verbis ,  num  Christo  ad  defatigationem  fer- 

uire  velit,  interrogat.  Ex  qua  ille  voce  plus  quam  qusereretur  intelligens, 

non  dubitauit  fe  eis  ad  perpetuam  vita:  laborumque ,  quibus  ratigari  re- 

creari  eft ,  focietatem  adiungere. 

tuiuftUm       Sed  &  Caelitum  fiiigularis  in  hoc  genere  erga  quofdam  memoratur 

Parifienjjs,  fauor.Fuit  Parifiis  adolefcens,qui  pertaefusvitx:  liberioris  cum  meliorem 

ftclusHift"  inftituiffet,  nocte  quadam,  qux  diem  Dominicum  fequebatur  ,  percepit 

uTiJ*    vocem  ad  perfeuerantiam  ( in  qua  vti  omnis  felicitas ,  ita  maxima  diffi- 

cultas  fita  eft )  fe  adhortantis.  Poft  octiduum  fimiliter  monitus,  quis  efl 

fet  qui  loqueretur,  interrogat.  Sum,  inquit  ille,  tui  cognominis  Ioannes 

Euangelifta  :  &  viciflim,  Capuecinufne  (forte  de  ineunda  Religione  co- 

gitabat )  an  Carthufianus  fieri  velit,  interrogat.  Vt  Deo  vifum,  refpon- 

dit  adolefcens.  Nec  id  temporis  plura.  Tertio  Dominico  die,  nocturno 

item  tempore  redit  Apoftolus  ,  dataque  inmanus  fchedula  ,  En ,  inquit, 

tres  tibi  offeruntur  Ordines :  quem  voles ,  clige ;  ego  amplius  non  reuer- 

tar.  Duorum  nomina  argentca:  litterar ,  noftrum  ( is  erat  tcrtius  )  aureae 

exhibebant.  Quod  auguftiffimo  I  e  sv  nominidatum,adolefcens  fic 

interpretatus  cft ,  vtqui  aureis  defignaretur  littens ,  eum  fibi  optimum, 

fuisque  accommodatiffimum  rationibus  crederet. 

Ioamis         Non  tam  placidum  loannes  Carrera  monitorem  habuit.Poftquam  vo- 

c*rrer*9   canti  £)eo  d'm  rcpusnalTet,  dazmoncm  horrenda  fpecie  in  eius  cubiculum 

Hiftor.Soc.   .  .__,    _  r      r   5  i  .  .     r 

panc  i.       lmmif  lfie  fe  ferunt  jquem  quamuis  luctando  abigeret,tantotamen  horrore 

correptus  cft,vt  cum  non  diflimulans  ad  Societatis  gremium  confugerit. 

I™»™  Aliud  fpecTrum  Ioannem  Magirium  perpulit.    Fratrem  vita  funcTum 

Ann£7o-  per  quietem  vidit :  qui  leuitatem  morum  (  viuebat  enim  folutiLis )  ei  ex- 

probrans,  cxceptumque  de  Christi  latere  fanguinem  in  faciem  conie- 

cTans,Vide,inquit,iie  hic  cruor  in  cafTum  pro  te  effufus  fit.  Quo  illemo- 

nito  icTus,  non  tantumne  fibi,  fed  &  ne  multis  aliis  tantum  pretium  pcr- 

iret,  in  Societate  curauit. 

Francifd       Hune  hominis  defuncTi  manes,Francifcum  Caietanum  ( vt  de  Fran- 

Caietani.    cifco  Bor<na  nihil  dicam)  cadauer  mouit .  Ex  eius  mtuitu  cum  fui  quo- 

Maurolycus  c' .  ...  '  ,._  ....  .      v  rl 

in  oceano  que  corpons  coiiditionem  perpcndiilet ,  nec  llh  ,  quo  minus  putrefceret, 
lul,s-  vel  nobilitatem  fanguinis,  vel  delicias  quibus  affluebat,  quidquam  pro- 
futurasjomncs  ad  immorralis  animar  cultum  curas  conuertit :  fuitcjue  rc- 
busquasinSocietategeliit,  quam  quasin  mundo  reliquit  ,  multo  cla- 
rior.  Cedunt  enim  omnia  virtuti;  necquidquam,quod  llla  non  illuftrat, 
verum  fplendorem  habet .  Luxus  ,  diuitia?  ,  claritudo  generis ,  perftrin- 
gunt  caxutientes  ocuios  j  fapientum  animis  magis  ad  contemnendum, 

quam 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  237 
quam  ad  ambiendum  propofita  funt .  Illud  tamcn  ex  iis  refultat  com- 
mocli  ;  quod  ,  iicut  quo  quifque  nobilior  atque  opulentior,  hoc  fereno- 
tior,  ita  ii  ad  virtutem  animum  applicat,exemplo  iit  vtilior.  Expcrtahoc  Exejnph* 
eftSoaetas  &  iub  initium,cum  Francifcus  Borgia  GandiasDux,  Anto-  rfimviS> 
nius  Corduba,  Ioannes  Mendozaj  hic  Marchionis  i  Valle  ,  ille  Comitis 
Feria:  &  Marchionis  de  Plego  filius,  aliique  multi  •  &  deinde  cum  longe 
plures  illuftnftimo  genere  orti,  maximisquc  perruncti  honoribus,om- 
nibus  ex  prouinciis  m  eam  adfcripti  limt.  Quam  multos  eniiri  fuiiTe  cre- 
dimus ,  qui ,  cum  viderent  hommes  quos  habebant  in  admiratione ,  ea 
contcmnere  qux  plurimis  flmt  fumma  votorum  ,  cceperint  &  ipfi  aliter 
de  rerum  vanitate  fentire,  atque  ad  llla  fponte  deponenda  animum  in- 
ducere,qua:  aliquando  vel  inuitis  mors  eflet  ereptura?  quam  multos,qui- 
bus  minus  vel  cognitus  vel  acceptus  hic  Ordo,  poftquam  viris,  qui  om- 
nium  in  ie  oculos  conuertebant,aucTus  eft,penitius  inipici  atque  adamari 
ccepit  ?  Plane  vt ,  tametfi  P.eligioni  non  nobilitas ,  fed  probitas  fiiorum 
laudi  vertatur  ,  tamen  non  inter  poftrema  diuini  fauoris  indicia  ponen- 
dum  fit ,  multos  ab  eo  fubmilTos ,  qui  vel  accepta  a  maioribus  vel  parta 
propnis  meiitis  decora  abiiciendo,huic  Familie.  decus  a.dkr.rmt.  Lcgeram,  Epift.ioj. 
inquitClarxuallenfis  Abbas,  Dionmultosnobiles,  non  multos  fapientes  ,non 
multos  potentes  elegit  Deus.  At  nunc,prxter  regulam,  mird  Deipotentid  talium 
conuertitur  multitudo.  Ego  certe  centenos  aliquot  Ducum ,  Principum, 
Marchionum,  Comitum,Baronum  filios  adferre  poitem,  quibus  noftrx 
Societatis  humilitas  domefticis  hononbus  potiorfuit.  in  vnoBelgioet- 
iamnum  facile  fex  &  viginti  fuperant .  Sed  id  indicaiTe  fatis  fit,  ne,  quas 
illi  abiecerunt,ego  plus  a:quo  videar  arftimare ;  &  ex  lllis  Religioni  velle 
laudem  acceriere ,  qua?  eius  alumnis  nonhabuifie  ,  ied  reliquilTc  glorio- 
fum  eft. 

CAPVT     DECIMVM. 

Catdogm  Promncmrum  Societutk  I  e  s  v.,  Domomm ,  Collc- 
giomm  etc  Seminttriorum  ,  Sociomm^  qtd  in  njnpt^uu^m 
Prouincm  eruntunno  Chrifti  M.  dc.xxvi. 

QVod  ij  faciunt,  qui  ad  bretlis  tabula:  anguftias  vniuerfam  naturjc 
machinam  contrahunt ,  id  nos  in  exhibenda  Societatis  amplitudi- 
ne  fecuti  fumus.  Exiguam  rei  maxima:  imaginem  dcdimus.  Ne  tamen 
fcire  plenius  cupienti ,  quam  latemodo  per  orbem  diffufa,  quibusli- 
mitibus  circumfcripta  fit,  quas  regiones  omnino  peruaferit,  quastan- 
tum  attigerit ,  vbi  inter  barbaros  idolorum  cultores  ,  vbi  inter  Mahu- 
metanos  ,  vbi  intcr  eos  qui  fc  ab  Ecclefix  vnitate  abftraxerunt,  vbi  in- 
ter  hxreticos  degat ;  ne  ,  inquam  ,  ifta  defideranti  ad  manum  non  fit, 
vbiqux  vclitvnocontempleturintuitu,  vifum  eft  Prouinciarum  Do- 
miciliorumquc  catalogum  fubtexerc.  Sunt  ergo 

Gg  ;  IN 


238 


IMAGO    PRIMI    S/ECVLI    SOC  IESV. 


I  N     I  T  A  L  I  A 


Prottincix.  qttatttor. 
PROVINCIA    ROMANA 

Continet  in  Italta  Lattum,V  mbrtam,  Ptccniim, 
Etrurtam,SediA  aApoHohca  Duciscjtse  Flo- 
renttm  dttwnes  ;  tn  Jllyrtco  Remp.  R^g"ft- 
naftu. 

f Domus  Proffclla. 
I  Collcgium  Romanum. 
I  Domus  Probationis. 
j  Collegiam  Poenitentiarias. 
J  Collegium  Germanicum. 
Mmx     Collegium  Anglicanum.    f 
Seminarium  Romanum. 
Collegium  Grxcorum. 
Collcgium  Maronitarum. 
lCollegium  Scotorum. 
Refidentia  Tufculana. 

fTiburtinum. 
Lauretanum.  7 
Illyricorum.  y 
Perufinum. 
Florentinum. 
Senenfe. 
Maceratenfe. 
Recinetenfe. 
Setinum. 
Anconitanum 
Collegmm^  Montis  fan<ai 


Rorna. 


Frafcata. 
TtuoU. 

Loreto. 


Terugta. 

Ftorenz,a. 

Siena. 

Macerata. 

%jcanati. 

Se^a. 

cAncona. 

Monte  fanto, 

Monm\?o\iii3.m,  MonteP  ulciano. 

Firmanum.  Fermo. 

Tifernateofc       fitta  di  Cafte/lo. 

Afculanum.  aAfcolt. 

Soranum.  Sora. 

Spoletinum.  Spoleto. 

Viterbienfe.  Vtterbo. 

Interamnenfe,  Terni. 

Camerinenfej  Camerino. 

/-Vrbeuetana.  Ormeto. 

RefidentiaJ  Ragufina.  Ragufet. 

(  Fkftra  &  Panicalis. 

Socij  810. 

PROVINCIA  VENETA. 
Tr&ter  Venetorum  in  Itaha  &  Creta  dttio- 
nes,  continet  Gallia  Cifetlpina  mferiorem  re- 
gionem,  quk  Tadus  tn  mare  Superum  tlla- 
bitur:  paret  hic  traliut  partim  zApoJiohca 
Sedt,  partm  Trmciptbus  Parmenji,  Mu- 
tinen/i,Mantuano,  Mtrandulano. 

Domus  ProfeiTa  Veneta.*  Venctia. 

Collegium  Patauinum.  *  Padona. 

Collegium  Ferrarienfe.  Ferrara. 

Collcgium  Bononienfe.  Boloana. 

Collegium  Brixicnfe.  *  Brefaa. 

Collegium  Eoroliuienfc.  Forli. 

Collegium  Mutinenfe.  <JModena. 


Parma3S?!!CSiUm!;;Urri,L' 
(.Collegium  Nobilm: 

Collegium  Placentinum. 

Collegium  Veroncnfe.* 

Collegiiim  Mantuauum. 


a 


Parma. 

Jiacen%a. 

Verona. 
MantoHd. 


tfe.?- 
s.    J 


Mtlano. 

Genoua. 

Turino. 
Como. 

Vercelli. 
Mondeui. 
Cremona. 


Domus  Probationis  Nouellarix.  Nouellara* 

Collegium  Imolenfe.  Imola. 

Collegium  Mirandulanum.  Mtrandola. 

Collegium  Regienfe.  Reggi°- 

Collegium  Fauentmum.  Faenz.a, 

Collegium  Caltilionenfe.  CafttgUone. 

Collegium  Rauennatenfe.  Rauenna. 

Relidentia  Cretenhs.  *  Candta. 

Relidcntia  Vicentina.  *  Vicenz,a. 

Domus  Probationis  Buxetana.  BuJfetOi 

Reiidentia  Carpenfis,  (farp i. 
Socij  405. 

PROVINCIA    MEDIOLANENSIS 

Conttnet  Gallia  Cifalpina  fuperiorem  regio- 
nem ,  qua  ex  <sAipibus  Padus  variis  Jiumt- 
mbus  accrefcit ;  Ducatum  ^JMedtolanenftm 
Regis  Catholict ,  Pedemontium  Ducis  Sa- 
baudia,  Ltgtiriam  &  Corjicam  %etpub.  Ge- 
nuenfts,  ac  Val/em-Telhnam. 

M  edio-  C  D  omu  s  P  rofef f  \ .  "> 

lani       (Collegium  Breranum.J" 
rDomus  rrofefTa. 
Genux  <  Collegium  Genuenfe. 
(Domus  Probationis. 
Taurinenfe. 
Comenfe. 
Vercellenfe. 
Montis  regalis. 
Cremonenfe. 

DomusProb.Aronenfls.  Arona. 
Collegium^  Baftienfe.  Baftia. 

Nicienfe.  Niz.z,a. 

Alexandrinimu       zAleffandrta. 
Caftri  noui.  Caftelnuouo. 

Nouarienfe.  Nouara^ 

Adiacenfe.  zAiaccio. 

^Sauonenfe.  Sauona. 

Refidentia  Papienfis.  Pauia. 

Refidentia  Pinaroli.  Pinarola. 

RefidentiaS.Romuli.  S.Remo. 

Refidentia  Ponti,  m  Valle  Tellina.         Tonte. 
SociJ43i. 

PROVINCIA    NEAPOLITANA 

Conttnet  Campaniam  ,  Lucaniam  ,  vtramque 
lApuliam,  &  Calabriam,Sammtum  cjr  Sa- 
lentmorum  Sedes;  vulgb  Rjgnum  Neapolt- 
tanum,Regi  Catholico  fubdttum  ,  cum  vrbe 
Bencuentana  ditionts  Ponufcta. 

fDomus  ProfefTa.  "} 

1  Colleg.  Neapolitanum.      [ 
..         ,.j  Domus  Probationis.  !  «r      ,. 

NeaP0McollegiumS.Ignat,j.         \N^ 
I  Coll.  S.FrancifciXauerij.  | 
tCollegium  S.  Iofeplu.       J 

f  Catacenfe.  Catan  z,aro. 

Nolanum.  Nola. 

1  Rheginum.  Rcggw. 

Collegium^  Aletinum.  Lecce. 

1  Barienfe.  Bari. 


^Co.fentinum, 


Salerniranum. 


Salcrno. 
(ofenz.a. 

Collegium 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS. 


Collegium  Barolitanum.  Barletta. 

Collegium  Teatinum.  Chieti. 

Collcgium  Aquilanum.  aslquila. 

Collegium  Beneuentanum.  Beneuento. 

Domus  Probationis  Adrienfis.  Atri. 

rBouinenfe.  "Bottino. 

Tropeenfe.  Tropea. 

Maffenfe.  Maffa. 

Stabienfe.  Cajiel  al  mar. 

Collegium^  Capuanum.  (fapua. 

IMolfettanum.  Molfctm. 

Amanteanum,  «sfmantea. 

.  Vibonenfe.  Monteleone. 

warentinum.  Taranto. 

Refidentia  Paula?.  Taola. 
Socij6io. 

I  N    SICILIA, 

gu&  Regi  Catholico  tota  paret,  Prottincia. 
dtta :  hls  annex&funt  Mifiones  cjr  Refi- 
dentia  K^fiaticA  fub  Tttrcd. 

PRO  VINCIA    SIC  VLA 
OCCIDENTALIS. 


Pa-   (Domus  Profefla.  ^ 

nor- J  Collegium  Panoxmitanum.  > 
mi     (Domus  Probationis.  j 


Palermo. 


f  Montis  Regalis. 

iBiuonenfe, 
Drepanitanum. 
Marfalenfe. 


Monreale. 

Btuona. 

Trapam. 

Marfala. 

Collegium^  Caltaneflertenfe.    Calatamjfetta. 

I  Saccenfe.  Siacca. 

Narenfe.  Naro. 

j  Ennenfe.  CaUrogiouanm. 

v-Termitanum.  Termtm. 

Socij  36;. 

PRO  VINCIA     SICVLA 
ORIENTALIS. 

.     <r     (Domus  Profefla.  -) 

Mella- J  Collegium  Mellanenfe.  L^Cejfina. 
nx     ( Domus  Probationis.       > 


-Syracufanum. 

Siracufi. 

V  Catanenfe. 

Catama. 

jCaltaieronenfc. 

Calatagirone. 

Collegi  um  s  Mineenfe. 

Mmeo. 

JMelitenfe. 

Malta. 

/  Platienfe. 

Piaz,Zg. 

v-  Nctinum. 

Noto. 

Socij  296. 

IN     SARDINIA 

Prouincia  rvna:Regi  Catholico  fttbdita. 

(   Domus  Profefla.  } 

Saflari  J    CollegiumSaflaritanum.  ySaJfer. 

(    SeminariumS.  Antonij.   ) 

_   Domus  Profefla. 
£-.  1    •  \   Collegium  Calaritanum. % 


Domus  Probationis. 
Scnun.  Calariunum. 


Caller. 


Collegium  Ecclefienfe. 
Collegium  Alguerenfe, 
Socij   210. 


239 

IglefiM* 
tsllguer. 


I  N    H  I  S  P  A  N  1 1  S 

Prouinci&  quinque  fub  Rege  Catholicg. 

PROVINCIA   LVSITANIiC 

Conttnet  Regna  Portugalli&  &  Algarbi£,  In- 
fuLu  zAZgrei  fiue  Flandricat,  Fortunatas, 
Hefferidum,<iAfricam  Occano  zAtlantico 
obieEtam  ,  a  Mauritanui  vfatte  ad  Tro- 
montortum  Bon<e  Jpei. 

rDomus  Profefla.  ") 

Olifli-   I  CollegiumS.Antonij.        [  r  n 
pone  S  Domus  Probationis.  f    l\boA' 

\^SeminariumHibernorum.j 


,  Conimbricenfe 

(  Eborenfe. 

\PurificationisB 
Collegium-  ^Portuenfe. 

JBracarenfe. 

/  Brigantinum. 

^-Pharenle. 
Domus  Probationis  Villauicofie 
Collegium  Scalabitanum. 
Collegium  Funchalenfe. 
Collegium  Angrenfe. 
Collegium  S.Michaelis. 
Collegium  Portalegrenfe. 
Refidentia  S.  Felicis. 
Refidentia  Canalenfis, 
Collegium  in  Regno  Angolx. 
Reiidcntia  Maflanganenfis. 
Collegium  in  Regno  Congi. 
Refid.  Infularum  Hefperidum. 
Socij  660. 


Coimbra. 

Euora. 

V.daPurificaca. 

Porto. 

Braga. 

"Braganfa. 

tharo. 

ViUauifofa. 

Santarem. 

Madeira. 

Angra. 

San  Miguel. 

Portalcgre. 

Sam  hws. 

CanaL 

aAngola. 

Maffangano. 

C  ongo. 

Cabo  verde. 


PROVINCIA  TOLETANA 

Conttnet  Cafiellam  Nouam,  Regnum  Toleta- 
num  &  Alnrcianv.m. 


Toleti  X 

Domus  Profefla. 
Colleguim  Toletanum 

Woledo. 

s 

fDomus  Profcfla. 

1 

Madri-]  Colleg.  Madritanum. 
dii      \  Domus  Probatioms. 

J>  Madrtd. 

^Collcg.  Anglicanum. 

J 

'  Complutcnle. 

aAlcata. 

Ocaruenfe. 

Oiaria. 

Placentinum* 

Placcnaa. 

Conchcnfe. 

Cucnca. 

Belmontcnfe. 

Bilrnonte. 

Murcianum. 

Mnrcia. 

Collc- « 
gium   ' 

Carauacenf-. 

Caraua  a. 

Seguritanum. 

Scgnra. 

Huetenfe. 

Ititctc. 

Talabrieenfe. 

Talauera. 

Oropefanum. 

Oropcf.t. 

Almagrenfe. 

Almagro. 

S.  Clementis. 

S.fflcmcmc. 

Almonozilenfe. 

Almonoz.il. 

Domus  Probationis  Villaic-:;icnfis.    ViUarcjo. 

RefideiiH, 

240         IMAGO    PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 


Refidehtia  Naualcarnerenfis.    Namlcarnero. 
Refidentk  I  t  s  v  Montani.  ftfia  del  Montc. 
Socij  66 ;. 

PROVINCIA   CASTELLANA 

Conttnct  Caftellam  J^etercm,Regna  Legtonen- 

ftiGalUci&,Nattarr*,  &  Cantabriam. 

„  ,,.>'    f  Collegium  S.Ignatij. 
V'llll0"4Colleg.S.Ambrohj.^ 

(Colleg.  Anglicanum. 
Salman-  j  Coll.  Salmanticenfe 
ticx        (Colleg.Hibernonuv 
Cbllegium  Burgenfe. 
Collegium  Metinenfe. 
Collegium  Segobienfe. 
Colleginm  Abulenfe. 
Collegium  Palentinum. 
Compo-jColleg.Compoftellanum.7 


Salaman- 

ca. 

Burgos. 
Medtna. 

Seoouia. 

lAnila, 
Palencta. 
San- 


ftella:     ^Collcgium  Hibcrnorum.j    tiago 


Colle- 


(  Pampiloncnle. 
Legionenfc. 
Lucronienfe. 
Ouetenfe. 
Numantinum. 
Santahderenfe. 
Montis  regalis. 
Monfortenle. 
Areualenfe. 


Vergarenfe. 
Tudelanum. 
Bilbaenfe. 
Bellimarenfc. 
Vilke-franclKe  Gall. 
S.Scbaftiani. 
t  Orenfe. 
^Taurenfe. 
Domus  Probat.  Villagarcienfis. 
Refidentia  Azcoitana. 
Socij  562. 


PROVINCIA  ARAGONENSIS 

Conttnet  7{jgna  tAragont<e  ,  Valcntict, 
Catalattnu  &  Maiortca. 

Valen-    (   Domus  Profefla.  ">  Valen- 

tix       \   Collcgium  Valentinum  ]"     cta. 


Pampelona. 

Leon. 

Logrono. 

Oteiedo. 

Soria, 

Santandcr. 

Monterey. 

Monforte. 

esfreualo. 

Vergara, 

Ttedela. 

Btlbao. 

Beiltm.tr. 

Villa-franca. 

S.Seba\han. 

Orenfe. 

Toro. 

Vtlla-garcia. 

iyifcottia. 


rBarcinonenfe. 
Ca:farauguftanum. 

Tarcelona. 

Zarago%a. 

Maioricenfe. 

Mallorca. 

Gerundenfe. 

Qirona. 

Gandienfe. 

Gandta. 

Colle- 

Bilbilitanum. 

Calatayud. 

J  Turiafonenfe. 

Taracona. 

gium  1 

Vrgellenfe. 

Vrgel. 

Ofcanum. 

Httefca. 

Ilerdenfe. 

Lerida. 

Perpinianenfc. 

Perptnan. 

Manrefanum. 

Alanreft. 

^Vicenfe. 

Vtque. 

Domus  Probationis  Tarraco- ") 
nenfis.                                 y 

Tarragona. 

Socij  444, 

PROVINCIA    BAETICA 

Couttnet  Regna  zAridaluJtam,  Cordabam 
efr  Granadam-» 


Domus  Prcfefla. 


Collegium  Hifpalehfe. 


.  j  Domus  PrObationis. 
HilpalKj  Coilegium  s.Manx 

|  Seminarium  Anglicanum.  J 
(JJeminariumHibernorum.J 


VSeuill*. 


Collen 


'Trigucrenle 
|  Gadiranum. 
n^  Marchenenfc. 
1  Cordubenfe. 
i  Granatenfc. 


n  ..       (Collegium  Baczanum. 
Baezx|Domus  pfobatioms. 

(  Malacenfe. 

Xerenfe. 

Cazorlanum. 

Vbedanum. 

Aftigitanum. 

Guadixcnfe. 

Frexenalcnle. 
ColIegiurtK  x,       ,, 

s        1  Montellanum. 

ICarmonenfe. 
Antiqueranum. 
OfTunenfe. 
Anduxarcnfe. 
I  Vtrerenfe. 
[  Moronenfe. 
Rcfidcntia  Giennenfis. 
Refidcntia  Lucenenfis. 
Socij  635. 


Tngteeros. 

Cadiz.. 

zJMarchcna. 

Cordtua. 

(iranada. 

£•  Baec.t. 

fjHaitga. 

Xerez.. 

Cacorla. 

Vbeda. 

Ez.ij.i. 

Gnadix. 

Frejenal. 

^Montilla, 

Carmona. 

zAntequera. 

Ofuna. 

lAndnxar. 

Vtrera. 

Moron. 

laen. 

Lucena. 


I    N     G   A  L   L  I  A 

Pronincia  miinquetquarttm  tres  priores 

foli  fubjunt  Regi  CbnftUnifsimo. 

PROVINCIA     FRANCI/E 

Continet  Infulam  Francia  ,  Ptcardiam ,  "Sel- 
fiam,  Normanntam  ,  cBritanniam ,  cjr  rc- 
giones  ad  ftuuium  Ltgertm.  Item  Mtjfwnes 
ad  RefidentiM  tn  Noua  Francta,dr  in  Gr&- 
cta  fub  Tttrck. 

{ Dom.  Prof.  S.Ludouici."\ 
I  Collegium  Claromont.    ( 

rarifijs"^  Domus  Probationis.         K  Paris. 
J  Colleg.  ConuicLorum.      1 
^Refid.  Pontifirenfis.        J 

o:„,«-^  CColleg.  Bituricenfe.     7     D 

^mUCX  lcolIeg.Conuuftorum.;   *'"'*"• 

_,     .      ("Collegium  Flexienfe.  ">         pt  ru 
^Colleg.Conuidorum.j"    'a      •* 
f  Coll.  Rothomagenfe.} 

Rothomagi  <  Domus  Probationis.    \-Rouen. 
(Seminar.  Ioyeufxum.,) 

Collegium  Niuernenfe.  Neners. 

Collegium  Augenfe.  Eu. 

Collegium  Rhedonenfe.  Rher.es. 

Collegium  Ambianenfe.  ^Amtens, 

Collegium  Molincnfe.  Afoulms, 

Colle- 


Collegium  Aurelianenfe.  Orleans. 

Collegium  Cadomenfe.  Caen. 

Collegium  Coriiopitenfe.     Quinpercorenttn. 
"egium  Blefenfe.  Blois. 

cAltnfon. 
Dieppe. 
Canada. 


Colle^ 

(  Alengonienfis 
Refidentia<  Deppenfis. 

(.Canadenfis. 

Socij  590. 


fCamberienfe. 
j  Biiuntinum. 
I  Viennenfe. 
Ebredunenfe. 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.    24I 

Ch.imbery. 

Befanfon. 

Vicnnc. 

Ambrun. 

Carpentras. 

Roane. 

Fefottl. 

lAix\ 

Aiarfetite. 

Grenoblc. 


Collegiuift.{  Carpcncoradenfe. 


PROVINCIA  AQVTTANIjE 

Continet  a  Ligeri  ad  Pyren&os  viciniorem  O- 
ccano  Aqunamco  traclnm  ctim  Bearnia  in 

ip/is  montisfauctbns. 

(Dom.ProfefiaS.Xauerij.',l 
Burdi- j  Collegium  Burdigalenfe.  i    Bor- 

gala:   |  Domus  Probationis.  \    deaux. 

^Refidentia  S.Macarij.  J 

fAginnenfe.  eAgen. 

IPetrocoricenfe,  Perigueux. 

Lemouicenfe.  Limoges. 

,-.  „     .        !  Pi&auienfe.  Poiclters. 

Collcgmirwj  xantonenfe.  Xamtes. 

ITutellenfe.  Tulles. 

,  Palenfe.  'Pau. 

^Engolifmenfe.  Engoulefme. 
Socij  320. 

PROVINCIA    TOLOSANA 

Continet  vtramque  Langucdocian: ,  prsctpuam 
Galli£  Narbonenfs  partem  ,a  Garumna  ad 
Rhodanunu. 


Domus  Profefia  S.Ij 


natij.  ^ 


1  Tou- 


_»  .  f.  j  Collegium  Tolofanum, 

1  °[oix S  Domus  Probationis.  (toufe. 
lCollegium  Conuictorum.   J 

fTurnonenfe.  Tournon. 

Billomenfe.  TStllom. 

Mauriacenfe.  Aiaunac. 

Ruthenenfe.  Rodes. 

Aufcitanum.  tAuchs. 

Anicienfe.  U  Puy. 

k$mm<  B.terrenfe.  BeJrs. 

Cadurcenfe.  C'a°rs- 

Auriliacenie,  ^Aurillac. 

Albenacenfe.  *Aubenas. 

Carcaflbnenfe.  Cartajfone- 

^Albienfe.  nAtby. 
Socij  400. 

PROVINCIA  LVGDVNENSIS 

Continet  agrum  Lugdunenfem ,  Delphinatum, 
&  Promnciamfub  Rege  Chrifttamjfimo;  Di- 
tionem  zAuentonenfem  Scdis  zApottoltc&  , 
Comttatum  Hurgundufub  Regc  Catholico, 
&  Sabaudiamproprio  Dua  fuoieiiam. 

f  CollegiumLugdunenfe.    -\ 
Lugduni  <  Domvis  Probationis.  KLyon. 

(.Collegium  Conuiclorum.j 
Aucnio-jColleg.  Auenionenie.    ")     zAui- 
ne  (Domus  Probationis.     J    gnon. 

Dolx^°!jeSuim^obn^-        l      Dok. 
^CollegLum  Coiuuctorum.} 


arpentora' 
|  Roannenfe. 
|  Vefulanum. 
l^Aquenfe. 
Refidentia  Maiiilienfis. 
Refidentia  Grathnopolitana 
Socij  476. 


PROVINCIA    CAMPANI£ 
Contmet  Campantam  &  Ducatum  BurgundU 
fub  Rege  Chnftianiffimo ,  &  Lotharingiam 
propno  Duci  Jubietlam. 

MuiT      C  Collegium  Mufiipontan.  1  Tont  k 

~   ^Coll.  Coniiictorum  cum  >Aiouf- 

*  c     SeminarioMetenli.      3  fon. 

„  i        .      rCollcc.  Rhemenfe.      7       „,    . 
Kncmis  jr  ,,  br        .  „  >     Rheims. 

/ColIeg.Coniudlorum. ) 

...  j     •    (  Collegium  Virduncnle. )  _._.     . 
Virduni  J„  .    »  yFcrdnn. 

^Colleg.  Conuictorum.  ) 


.    CCoileg.JNancxianum.     ")    ,T 
21  iDomus  Probanonis.       J  NmV' 


Collegium^ 


Collegium  Diuionenfe.  Dijcn. 

'  Colleg.  Nancxianum. 

)omus  Probationis. 

( Carolopolitanum.    Charle-vilte. 

I  Augultodunenle.  Autun. 

I  Catalaunenfe.  Cbaalons. 

Barrenfe.  Barleduc. 

Caluomontanum.  Chaumont. 

I  Antiiliodorenfe.  Auxerre. 

i  Metenfe.  Mets. 

LSenonenie.  Sens. 

Refidentia  Lingonenfis.  Langres. 

Socij  370. 

I  N     BELGIO 
ProuimU  aux. 

PROVINCIA  FLANDRO- 
BELGICA, 

Qua  mari  vicinior  ,  idtomate  Teurenieo  feu 
Flandnco  loquitur ;  continet  'Brabannam, 
Ilandrtam  >  partem  Gelru  fub  'R[jge  Ca- 
thohco,  &  Mijfiones,  ac  Refdentias  Hollar:- 
dicas  tfi  Vlll.  Promncijs  Urdinum  Lonfce- 
deratorum. 

Antuer-  (  Domus  Profeila. 
pix      "^Colleg^Antucrpienfe.    j"   n 


7  nAnt- 


Aldenardenie. 
Aloftanum. 
Belliolanum. 
Brugenfe. 
Bruxellenfe. 
Cafletenfc. 
Collegium^  Cortracenfc. 
Gandenfe. 
Iprenic. 
Louanienie. 


Oudcnacrdc. 

iAclft. 

Belle. 

'Brugghc. 

Brujfct. 

Cajfel. 

Cortrtjck. 

Ghendt. 

lprcn. 

Loncn. 

&  Domus  Probationis  Mechli- 

nieniis.  Aicchclcn. 

^Rurxmondanum.      Rurcmonde. 


H 


Col- 


242         IMAGO    PIUMI    S&CVLI    SOC  IESV. 

Colk-"inm  Sihuc-Ducenfe.    'sHertoaenbofch.  \        .    .  .  x 

Collegmm  Traiedcnle.  Maeftricbt.  Sunthum  nattonts prxtcrea, 

Collegium  Winocibergenie.  S.  VVinoxbergh.     .  JNITALIA 

Collcgium  Anglicaaum  Roma?.  Roma. 

IN     H I S  P  AN I A 

Collcgium  Anglicanum  Madriti.  Madnd. 
Collegium  Anglic.  Vallilblcti.  Valladoltd. 
Seminarium  Anglicanum  Hilpali.       Seutlla. 

I  N     HIBERNIA 

Refidentiae  aliquot. 

Sunthuim  nationis  in  Hispania 

Collcg.Hibernorum  Salmanricffi.  Salamanca. 
Collegium  Hibern.  Ccmpcftella?.  Santiags. 
Seminarium  Hibernorum  Hifpali.  Scuili.i. 
Seminarium  Hibcrnorum  Oliflipone.  Ltjboa. 

I  N     S  C   O  T  I  A 

Refidentia:  aliquot. 

Sunt  httins  nationis  in  Italia 
ejr  Bel  g  10 


RefidentiaDunkercana. 

Dunkercite. 

Refidentia  Hallenhs. 

Halle. 

Refidentia  Bredana, 

Breda. 

Relidentia  Lyrana. 

Ljer. 

Relidentix  Hollandicar. 

Hollandt. 

...,r         CCaftrenfis. 
Mifliones-4,T      ,. 
(Nauafls. 

Socij  80 1. 

PROVINCIA   GALLO- 

-BELGICA, 

Qua  Francts.  conttgua,  Galhco  tdiomate  vti- 
tur  ;  continet  Artefiam ,  Hannoniam,  Gal- 
lo-Flandrtam  ,  Luxcmburgnm  ,  Namur- 
cum,orc.  fub  Rege  Catholico,or  Dtoeceftm 
Leodtenfem  fub  proprto  Prtnctpe. 


n      .   CCollegiumDuacenfe.     "> 
acl  }  Seminarium  Scotorum.  j* 


T)ouaj. 

Samt  Omer. 

j-      Tournay. 

Liege. 

LiUe. 

(_Seminarium  B.Marii.  _} 

( Valencenenfc.  Valenciennes. 


Collegiu  m  A  udoma  ren  fe . 
_  •    (Collcg.Tornaccnie 

(Dora.  Probationis. 
Collegium  Leodienfe. 
Collegium  Infulenfe. 
Monubus  ^Colleguim  Montenfi.  V 


-Collegium  Scotorum  Roma'. 
Seminarmm  Scotorum  Duaci. 


"Roma, 

Dotiaj. 


Atrebatenfe. 

I  Cameracenfe. 

Collcgium<;  Luxemburgcnfc. 

0        1  Namurcenle. 

I  Dionantenfe. 

I  Hefdinienfe. 


Arras. 

Cambray. 

Luxembourg. 

Namur. 

Dtnant. 

Hefdin. 

^Arienfe.  zAire. 

Domus  terriae  Probationis  Huenfis.        Huj. 
Collegium  Malbodienfe.  Maubeuge. 

Collegium  Bethunienfc.  Bethune. 

Collegium  Niuellenfc.  Niuellcs. 

Refidentia  Athenlis.  Ath. 

Refidentia  ArmenKiiana.  Armentters. 

S0C1J773. 

PROVINCIA    ANGLICANA 

Continet  Collcgia  tn  Belgio  Regis  Catholici  & 
Dtcecefs  Leodtenfts  ,  Qr  per  omnes  Anghx 
Prouincta*. 


Treuiris 


Ltege 


Collegium  Leodicnfe. ? 
Seminarium.  j 

Domus  ProbationisS.Ignatij. 
Collegium  S.Xaiierij. 
Reiidentia  S.Mariae. 
Relidentia  S.Michaelis. 
Seminarium  Audomarenfe.  S.  Omer. 

Refidentia  S.Dominici. 
Collegium  B.Aloyiij. 

Domus  Probationis  Watenenfis.       Watcncs. 
Refidentia  S.Annae. 
Refidcntia  S.Georgij. 

Domus  tertia;  Probat.  Gandauenfis,      Cendt. 
Relidentia  B.  Staniflai. 
Relidentia  B.Franciici  Borgiar» 
Socij  267. 


I  N     G  E  R  M  A  N  I  A 

Prottincix  quinque :  harttrn  tres  in  Impe- 
rio  conttnent  /iberas  ciuitates ,  aliajtj. 
fub  fequentibus  Prwcipibw. 

PROVINCIA  RHENI  INFERIORIS 

llelgio  conttgua,  diftendttur  a  MofellH  ftuttio 
ad  Oceanum  Gcrmantcum :  conttnct  Dtce- 
cefes  fub.EleElortbus  Colonienf  tir  Treut- 
renfi,altjftj;  Ecclefafttcis  Prtnciptbus  :  ttcni 
Chuiam  ,  Wetterautam  ,  &  Montenfem 
Ducatum  ,  fub  Trinctptbtts  Brandenbur- 
gtco ,  N^eobnrgtco ,  Naftouto. 

Collegium  Colonienfc.  Coln. 

C  Colleeium  Treuirenie.  ~)      ~ 
<  r^      b  n    l  ?■     Trtcr. 

(Domus  Probationis.      3 

fConfluentinum.  Coblentz.. 

I  Paderbornenfe.  Paderborn. 

1  Monafterienfe.  Munfter. 

C  lleni  nJ  Hildeshemienfe.  Hildesheim. 

0       "1  Embricenie.  Emmertch. 

I  Aquilgranenie.  Aachen. 

|  Dufleldorpenfe.  Dufeldorp. 

^Ofnaburgenfe.  Ofenbrug. 

Refidentia  Sigcnenlis.  Stgen. 

Relidentia  Bonnenfis.  Bon. 

Refidentia  Nouefiana.  Nuys. 

Rclidcntia  Lipftadiana.  Ltpftadt. 

Refidentia  Sandleniis.  SanBeth 
Socij  406. 

PROVINCIA  RHENI  SVPERIORIS 

Conttnet  Dmcefm  Eletloris  Mogunttni  ad 
Rhenum  tn  Thurtngid  &  Fysfeldta;Fran- 
centam  &  Buchontam,  f>ib  futs  Siclejiafti- 


Meintz,. 
Speir 


LIBER  S  E  C  V  N  D  V  S.  SO 

'cis  Frincipibns  ,  Palatmatum  Infertorem 
f.tb  Rege  Cathohco  &  Eletlore  Bauaro  , 
<isllfattam  lnfertorem  fub  Auftriacts  cr 
Eptfcopo  zsfrgentinenfi ,  Marchionatum 
Badenfem,&c. 

Collegium  Moguntinum.7_ 

Seminarium.  3 

Collegium  Spirenfe. 

Colkg.um  Herbipolenfe.  >        jyto&mm, 

Seminarium.  3  ° 

Collecrium  Fuldenfe.  7  r~    >  i 

&   .  >  Fuld. 

Semmarium..  y 

Colleg.  Heiligenfbdienfe.  Heihgcnftad. 

Collegium  Mohhemienfe.  7  . ,  ,  , 

c      .a    ■  >  Aiolshcim. 

Semmarmm.  3 

Colle«'ium  Bambere.enfe.7  „      , 

c        a   .  D  .-• ..    Ss  Bamberv. 

Seminanum.  y  *> 

Collegium  Wormatienfe.  Wormbs. 

Collegium  Hagenoenfe.  Hagen.ivv. 

Collegium  Erfordianum.  Erfurt. 

Collegium  Sletftadianum.  Schletftad: 

Colleg.  Afchaftenburgenf  e.      Afchaffenlurg. 

Refidentia  Badenfis.  Baden. 

Refidentia  Rubeacenfis.  Rujfach. 

Refidentia  Fridflarienfis.  Frtdflar. 

Refidentia  Heidelbergenfis.  Heidelbcrg. 

Refidentia  Creutzenacenfis.  Creutz^enach. 

Relidentia  Neuftadiana.  Neuftad. 

Relidenua  Brucshalenlis.  Bruchftul. 

Socij  454. 

PROVINCIA    GERMANIiE 

SVPERIORIS 

Ccntinct  Palatmatum  Cr  Tiucatum  Bauarix 
fub  fuo  Eleclore;  Tirolim,  Alfatiam  Su- 
j>crtorem,Brifgotam  fub  Attftriacis;  Reffu- 
bhc.u  Hehtcttam  &  Valefiam  ,  &  varias 
Dtoecefcs  fub  fms  Epifcopis. 


Collegium  Ingolftadienfe, 
Seminarium  S.Ignatij. 
Colleoium  Dilinganum. 


>  higolftad. 

,n  Dilinganum.      7  ^ ... 

c-      ■       •        c  rr              •    >  Dihnocn. 

Seminanum  S.Hieronymi.  3  <=> 

Collegium  Monachienle.  Munchen. 

Collegium  Auguftanum.  Augfpurg. 

Collegium  Oenipontanum.  lMjprti£- 

Collegium  Halenfe.  Hatl. 

Collegium  Lucernenfe.  Luccrn. 

Collcg.  Friburgenfe}     Fribiirgin  Schvveit- 
Heiuetioruro.       j        z,crland. 

(Ratifponenfe.  Regenffurg. 

Bruntrutanum.  "Brunirutt. 

.  Conftantienfe.  CoftcntT^ 

I  Eyftadienfe.  tAjftad. 

ColkgiuiaJ  •Eniishemianum.  Enftsheim. 

1  Neoburgenfe.  N  eubttrg. 

Mindelhcimcnfe.    Mmdclhcim. 

|  Friburgcnfe  )  Friburg  m 

\_   Brifgoia?.    3  "Brtfgavv. 

Domus  Probat.  Landfpergenfis.     Landjperg. 

Domus  Oetingana.  Octingen. 

Reiulentia  Lbci  ipergenfis.  Eberfperg. 

Refidentia  Biburgemis:  'Biburg. 

Refideiuia  Sedunenfis.  Sittcn. 


CIETAS  CRESCENS.    243 

fBrigenfis.  Brtgen. 

I  Donawertana.  Donncvvert. 

Fueflenlk.  Fueffen. 

!  Ambergenfis.  *s4mbera. 

Refidentia^  Chamenlis.  Chamt. 

I'  Nouoijori.  Neumart. 

Tridentina.  Trent. 

S.Morandi.  S.Morand. 

\  Elwaccnlis.  Elv  vangen. 
Socij  706. 

PROVINCIA  AVSTRI^ 
Conttnet  Regna  HungarU  ,  Slauonia ,  Croa- 
ti£  3  Archiducatum  %Auftrix  $  vtramque 
Stjrtam  ,  Carmthtam ,  Carmol.im  ,  Gort- 
uam  ,  lftnaw  fub  Cxfanbtts  ^Auftrt.tc^: 
item  Mtffwncs  ad  'Rjftdentt.is.Tranjihia- 
nttt_&  dtttoncm  Rjgno  Httngarico  a  Tur- 
cts  ereptam. 

f  Domus  ProfeiTa.  > 

Viennx  <>  C°%i«rg  Viennenfe.     ,     r 

\  SeminanumViennenie.   f 

v.Seminar.  Hungancum.  j 

Collegium  Grarcenfe.  7  „ 

Seminanum.  j"  Gratz- 

Collegium  Labacenfe.  Labach. 

Collegium  Clagenfurtente.  Chgenfttrt. 

Collegium  Zagrabienfc.  eyigrant. 

Collegium  Lincenfe.  Lmtz.. 

Collcgium  Pailauienie.  Tajfavv. 

Collegium  Hommonenfe.  Hommonay. 

Collesiiun  Tymauienfe.  >  _ 

c       ■  °    •  >  Tyrnavv. 

Senunanum.  J  */'»* 

Collegium  Crembfenfe.  Crembs. 

Collcgium  Goriticnie.  Gorts. 

Collegium  Iudenburgenfe.  Judenburg. 

Collegium  Tergeftinum.  Trteft. 

Domus  Probationis  Leobienfis.  Lcubin. 

Rehdentia  S.Bernardi.  S.Bernhart- 

Reiidentia  Milleftadieniis.  Milftad. 

Reiidentia  Ebemdorftenlis.  Ebernfdorjf. 

Relidentia  Plettrieniis.  'Plettn.i. 

Reikientia  Traunkirchenfis.         Traunktrch. 

Relidentia  Pofonieniis.  Presburg. 

Refidentia  Iauarinenlis.  Rab. 

In  Tran-  C  Colleg.Ciaudiopol. 7  ^Colofvvar. 

filuania.   (Coll.  Alba  Iuhenfe.  3  *  Fairvvar. 

Socij  450. 

PROVINCIA    BOHEMIifi 

Continet  Regnum  Bohemicum  ,  etque  vnitas 
Stleftam  07"  Moratti.im fub  C&finbtu  An- 
ftnacis. 


(Domus  Profeila.        -\ 
Prag.x  <  Collegium  Pragenie.  C 

(Seminarium.  ) 

Collegium  Olomucenfe.  7 
Senim.u-ium.  3 

Collegiiim  Crumlouienle. 
Collegium  Commotouienic 
Collegium  Nouodomenie. 
Golleaium  Glacenfe; 
Collegium  NifTenfe. 

II  h 


Tr.ig. 


Oimatz 

CyomLivz 

Commotavv. 

NevvLius. 

giatz,. 

Netjfe 


IMAGO  PRIMI    SACVLI   SQC.    IESV. 

Gollcgium  Derp/atcnfe.  Dcrpt : 

Collcgium  Orfienfc.  ;Orfz,a. 

Collegium  Krozonfe.  __  Kroj.t. 

Collegium  SmolenlcCh/fT  SmoUnd^ 

Collegium  Pioccnlc(.  Ploclo, 

Refidentia  Groiinenfis.  Grodno. 

Reiidentia  Vornienfis.  VVorma. 
Socij  468. 


244 

Collegium  Giczinienfe.  Gitfchm. 

Collcgium  Znoymenfe.  Znoim. 

Collegium  Iglauicnfc.  Igla. 

Domus  Pfobationis  Bruncnfis.  Prun. 

Refidentia  Holeshouienfis.  HoUfchovv. 

Refidentia  Kuttenbcrgcnfis.  Kuttenberg. 

Refidentia  Glogouieniis.  Glogavv. 
Socij  287. 


I  N      P  O  L  ON  I A 

Trouirici&  du&  fub  froprio  Rege^. 

PROVINCIA     POLONICA 

1>iftenditur  a  mari  "Baltico  ad  Pontum  £«- 
xirium:  conttnet  vtramque  'Polontam,  Rttf- 
fam  Rubram,  vlramque  Volhtniam ,  Podo- 
Itam  &  Pvmcrelltam. 

rDomus  Profcfll  1 

Cracouix  <  Coll.  Cracouienfe.  >Crakovv. 

(  Domus  Probationis. ) 

-Pofnanienfe.  Toz.nan. 

Califlienfe.  Kalif\ 

Leopolienie.  Lvvovv. 

Scndomirienie.  Sendomirz,. 

Lublinenie.  Lubltn. 

Iaroflauienfe.  laro/lavv. 

„  .  Luceorienfe.  Lucko. 

Cameneccnfe.  Kamteniet\. 

Gcdanenfe.  Gdansk\ 

Rauenfe.  Ravva. 

Oftrogienie.  OflroZ- 

Fauftouienfe.  Fauftovvo. 

Breftenfe.  Br^ese. 

f  Choinicenfis,.  Choymca. 

Prxmiflienfis.  Tr^emyfl. 

Marixburgenlis.,  JMalburg. 

Crofnenfis.  Crofno. 

Refidentia^  Grandentinenfis.  Gnndz.tonT^ 

1  Vinnicenfis.  Wtnmca. 

Valcenfis.  VValcz.. 

I  Bydgoftienfis.  Bydgofx^. 

^Barenfis.  2>ar. 

Socij  532. 

PROVINCIA    LITHVANIiC, 

Qua  Suecu  ,  Afofcouia  &  TartarU  conti- 
guaeft,continet  Lithitaniam,  Majfaoutam, 
Prujftam  ,  Ltuoniam  ,  &  partem  matorts 
Ruffu. 

Domus  ProfeiTa  Varfaulenfis.    VVarfavva. 
f  Domus  Profefla.       "} 

.^j£5Sa!E£?    rrtino. 


IN  IMPERIO  ORIENTALI 
TVRCICO 

Sub  varijs  Prouwciis. 

RefidehtiaChienfis.  •  ■   •  Scio. 

Rcfid.Conftantinopolitana.  ConftantinofoU. 
Rcfidentia  Smyrnenfis.  ••    .         Smtrn.t. 

RefidentiaBelgradcnfis.  •  ■'•'-  Eclgrado, 
Qumcrueecclelienfis;  ■Cmque  chtefc: 

Itcm  } 

Collcgium  Grxcorum  iRomx.  Roma. 
Collegium  Maronitaruin.  j 

IN  INDIA    ORIENTALI 

ProuimU  dusfub  Rcgibtts  Catholico, 
alijffo  tlli  confwderatis. 

PROVINCIA     GOANA 

ConUttet  loca  m.irittma  Africs.  cr  AJt£,a  Ca~ 
pttcTlonitjpeiadtpfamvfque  Gonnam  ditio- 
nem.itcm  ImperiumMaginAbaffimin  Afrt- 
ca,  &  Rcgnum  Alogoris  in  Indta  r  vtcriore. 

rDomus  Profefla.  ~) 

Collegium  vetus  S.Pauiii      '     • 
^      j  Nofocomium  SS.Regum.  i  1 

Gox  1  CoUegiu  nouum  S.Pauli.  f         6**- 
Domus  Frobacionis. 

^Seminarium  iancca;  Fidr-i.  ) 
Collegium  Salfetanum  cum  ly.Kt-iiA.Sr.ifetf. 
Collcgium  Chaulcnfe.  L  \au 

Coliegium  Tanaenfe  cam  ;.Refidenr.  Tana. 
Colleg.Bazaincnfecum  4.Rclident.  "Bacaim. 
Collegium  Damanenfe.  Daman. 


Bransberr. 


tDomusProbationis; 
Seminarium.  j 

Colleg.Branfbergenfe.  7 
Seminarium.  f" 

Coliegium  Pultouienfe.  Tultovvf^. 

Collegium  Niefuificnfe.  Ntefvvte^ 

Collegium  Lomzcnfe.  Lomz^. 

Collegium  Polocenfc.t  Polock. 

Collcgium  Vcndenie.  VVenda. 

Collegium  Rigcnfe.  Kiga. 


Collcc.Mozambiquium^  ,.         ■. 

v>   r  1      :•  >■         Jllocambtqttc. 

cum  Rcfidentijs.         C  '         J 

Refidentia  Taraporenfis.  Taraper. 

Collegium  Dienie.  Dio. 

Miflioj£thiopicacum4.Refidentijs.rri;»op;<r. 

Refid.Mogoienfis  cum  ^.Refidcntijs./W^or. 

Refidentia  Bandorenfis.  Pandora. 

Soci)  320. 

PROVINCIA    MALABARICA 

Continet  Indiam  Vhcrioremfam  contii:entem< 
quam  vartas  tnfttlas ;  qua  Goa  Aialacam 
G*  ad  Aiolttcas  nattigatur,c£"  tn  tis  'Rjg&t 
"Rengalam,  Peguanum,Calccutannm,N  ar- 
fmganum,  Iafanafatamum. 

Colleg.  Coccinenfe  cum  4-  Rcfid.7     Mim 
Domus  Probationis.  3 

(S.  Iacobi. 
Refiden-  j  S.  Andrex. 
ria  |  Calecutan3. 


^Tanorenlis, 


•  Sa/ttiago. 
S.Andre. 
Calecttt. 
Tar.or. 
Colle- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.     245 

Collegium  Cranganorenfc.  Cranganor. 


Refiden 

tfa 


~>  1  aua 
"^S.Mi 

/infitl, 
Llnlnl; 


Scminanum  Vaipicotanum.  Vaiptcota. 

Reiidentia  Paliporenfis.  Pahpor. 

Collegium  Coulanerife.  Coulam. 

Collcgium  Pi  fcaria:.  Cofla  da  Pefcana. 

Colleg.Tutucurinenfe  cii  Reiid.  Tutucurim. 

CoHeg.Columberife  cum  7.  Refid.  Columbo. 

Colleg.Nagapatanum  inchoatu.  Njigapatan: 

Colleg.  S.Thoma:  cum  4.  Refid.     t.Thome. 

Collegium  Peguanum  inchoatum.    -     Pegu. 

Collegium  Bengalenfe  inchoatum.     Bengala. 

Collegium  Malacenie.  Malaca. 

Domus  Ternatenfis  cum  Re-  7  Ternate 

fidentiis  Molucenfibus.       y     e  Malucco. 

-Madurenfis..  Madure. 

(  Golimenfis.  Goltm. 

XManarcnfis.  Manari 

-'Tauanapatenfis.     Tauanapatan. 

'  "ichaelis.  S.Miguel. 

larum  Mori.  Ilhas  de  Moro. 

lulac  Siao.  Ilha  Stao. 

In  Rcgno  Iafanapatenfi,Rcfid.6.  lafanapatan. 

Socij    190. 

IN  INSVLIS  PHILIPPINIS 

Prouincia  vnafub  Rege  Catholico. 

CollegiumManilanum.  ?           ^^ 

Semmanum  Mamlanum.  3 

Collegium  Zebuenle.  Zebit. 

Domus  Probationis  S.Petri.  dc  S.Pedro. 

(Antipolana.  aAntipbt. 

1  Taytayenfis.  Taytay. 

Refidcn-    \  Boolina. .  Bool. 

tia           1  Dulacerifis.  Dulac. 

I  Carigarenfis.  Cartgara. 

(^Tinagonenfis,  Twagon. 
Socij  118. 

IN  REGNO  SINARVM 

Viceprouincia  fub  proprio  Monarchl. 

Collegium  Pachinenfe  irtchoatum.     Paquitn. 
Collegium  Nanchincnfe  inchoatii.  Nanqutm. 


Kcfidentia  Xauchenfis; 
JUfidentia  Kiatienfis; 
Refidentia  Hancheucnfis 
Reiidentia  Hamhayenfis. 
Socij  30. 


Xauceo. 

Kiattm. 
Hancheu. 
Hamhay, 


IN   COCINCINA 

1 


Taifo. 
Tullocambt. 


Refiden-^f°CnflSk. 

JPullocambi  cum 

4    aliisduabus 


IN     IAPONIA 

Vromncia  vna. ,  continet  plurima  Regna 
eidem  Monarchx  fubiecla }  ejr  Macaum 
in  poriu  Chinenjijub  Rege  Catholico. 

Nanga- CCollegium.  >  ^         r.   ,  . 

facliij    (DomusProbationis.J  *  * 

Rcfidcntia  Xcnodochij.  do  Hofpital. 

Rcfidcntia  Mifericordix)  Cafa  da  Mtfer*- 
domus.  \  ctrdnt. 


(SeminanumArlmenfc.*y 
Collcgium  Meaccnfe.* 
Collegium  Macaenfe. 

f  Vracamcnlls.* 

ITonenfis.* 
Fudoyamenfis.* 
Ilfafayenfis.  * 
Xiquenfis.* 
1- j  Socurs-* 

tia       ^Notgu.* 

JOzacenfis.* 
Firoximcnlis.* 
(Tacatcnfis. 
Ariycnfis: 
Cuchinotcu. 
(^Conzzura-. 
Domtis  Facatenfis. 

/~Amagucnfis: 
VYanagaucnfis. 

Refiden-j^S™115' 

<Xtnii 


tgnenfis. 
iximenfis. 
Sacaycnfis. 
■Focccccnfis. 
Soclj  140. 


)fu> 
/Sac 


Meaco. 

Macao. 

Vracami. 

Toni. 

Fudoyama. 

Ifafay. 

XiqUl, 

Cocura. 

Notcu. 

OZaca. 

Firoxtma. 

"  Tacata. 

tArtje. 

Cuchmotcu. 

ConzJZjtra: 

Facata. 

Amagut. 

Tahagaua.; 

Bungo'. 

Xtnga. 

Fuximt. 

Sacaj. 

Foccdcu. 


IN   AMERICA 
TrbuincU  quinejue  fub  Rege  Catholicb  - 

aliiifo  barbans  nationibtts. 
PROVINCIA    MEXICANA 

Conttnet  Americam  Septenitrionalem,  vulgo 
Htjpaniam  Nouam ,  cfr  vicinas  proutnctas, 
qua  a  gradu  dectmoquarto  infra  Tropkum 
Cancrt  verfus  Septemtrtonem  extenditur 
eAmerica. 

f  Domus  Profefia.  -\ 

..     •  •    i  Collegiu  Mexicanum.  j     ..    . 
McxIC1<iDomfeprobationis.      }**"*■ 

\_Seminar.  Mexicanum.J 
Collegium  Guaxacanum.  Guaxaca. 

Collegium  Guadalaxarenie.       Gnadalaxara. 
ColleginmS.Ildefonfi.-)  „     ,,,  ,       . 
Collc|.  Spiritusfandti.  L  P"MadeIosAng<- 
Seminar.  Angelopolit.  ) 

f-Valliibletanum 
Pafquarenfe. 
Tepozotknum, 
Guatimalehie. 
Colleginm^  Z 


Itsi 


.acatecanum. 

I'  Meridanum. 
S.Ludou.  Potofi. 
Queretarenfe. 
Realexanum. 
TVerx  Crucis. 
Refidentia<  Cinaloenfis. 

(Guadianr. 
Refid.Noux  Granate.  de  la  Nnena  Granada. 
Refidehtia  Maienfis.  de  Mayo. 

Refidentia  Tepeguana.  de  Tepeguana. 

Rcfidentia  Topiana.  de  Topia. 

RcfidenciaS.Andrex.  de  S.Anartt. 

Socij  jSc; 

Hh     j  PRO- 


Valladoltd- 

Tafquarc- 

Tepoi.otlan. 

Gitattmala. 

Zacatccas. 

Merida. 

S.Lttii  Potoji. 

QueretaYo. 

Realejo. 

Vera  Cru^ 

Cinalo*: 

Guadiana. 


Collegium  Alfumpnonis.  de  la  Ajfttmpcion. 

Collcgium  S.MicWiRf  }      de  S.  Migtttl 

Tucumancnlis.  j"  f    deTucuman. 

Collegium  Boni  aeris.  Buenos  ayrcs. 

Collegium  S;  Fidtei.  de  fmt*  Rse; 

CE.Som  S,UCOhidel  \santtago  ddSficro. 


Collegium  Eitequenfe. 
Socij 


246         IMAGO    PRIMI    SACVLI    S  O  C.     I  E  S  V. 

PROVINCIA  NOVl  REGNl 

GRANATENSIS 
Continet  Terram  Firmam  ,  nouum  Regnttm 

Granatenfe,  Nouam  Andaluz.tam,Vopaya- 
rttm,  0"C.  circa  hneam  lAicjUinoEltalem,  ad 
irradum  14.  verfus  Septcmtrtonem. 

In  S.Fi- (Collegium    S.  Fidci.  \      Santa 
de         |Semin.S.Bartholoma.i,  j"        Fee. 
Domus  Prqbationis.      -\ 

CoUegtum  Quitenfe.     C  Qmto. 
Seminarinm  Quiteafe.;  _) 

Collegium  Carrhaginenie.  Cartagena. 

Domus  Probatibnis  Tungenfis.  Tunj.t. 

Collegium  Pampiloncnle.  Tampiana. 

Reiidenria  Panamana.  Panama. 

Rciidentia  Caxicana.  Caxtca-. 

Refidentia  Duytamentis.  Vityi.ima. 

Refidenria  5.  Anna*.  S.Anna. 

Refidentia  Vndenlis.  Onda. 
Socij   200. 


Eficco. 


PROVINCIA    PERVANA 

Conttnet  Pcruttiam  a  hnea  zAlqttinocliali 
ad  Tropicttm  Capricornt. 

/■Collcgium  Limenfe.     "\ 

T  .  1  Domus  Probationis.      1  T  . 

Limx  <  c  T  •        ,-     >         Ltma. 

1  Seminanum  Limenle.  1 

iRefidentia  S.Iacobi.     J 

Collegium  Arequipenfe.  A~recjuipa. 

Collegium  Cuzchenfe.      }  ±,  k 

Seminarium  Cuzchenfe.  j"  H^  ' 

CollegiumPotoiinum.  Totofi. 

Colleg.Platenfe  feu  Chuquifaquenfe.  \_dt  l.t 

Seminarium  Chuquifaquenfe.  \  Plata. 

Collegium  Pacenie.  de  la  Pa\^ 

Collcgium  Guamanganum.  Gttamanga. 

Rchdenda  Iulenlis.  'fult. 

RefuienriaS.Crucis  7      c  ^         j    ,    r 
,    ,    c.    ■  V    S.Crttz.  dc  la  Sicrra. 

cle  la  Sierra.  y 

Collegium  Orruri.  Orrttro. 

Collegium  Piiqucnfe.  Pifco. 

Collegium  Callaenfe.  Callao. 

Collegium  Truxillanum.  Trtt.xtlio. 

Socij   390. 

VICE-PROVINCIA    CHILENSIS 

Jnfra  Tropicttm  (fiaprtcorni,  tnter  Pertianum 
Regnum  &  FretttmMagalantcum^ad  Ocea- 
num  Pactficttm. 

Collegium  Chilenfc.  Chile. 

Collegium  Conceprionis.     de  la  Concepcwn. 
Collegium  Mendozanum.  Mendoz.a. 

Domus  Probar.  Vallis  de  Bu-7  Vallede  Bu- 
caieno.  }    caleno. 

Socij  60. 

PROVINCIA  PARAQVARIjE 

Jnter  Fretttm  Magalankum  &  Brafiliaman- 
fra  &  circa  Tropicum  Caprtcoriu  ,  verfus 
Oceanum  Atlanttcum. 

Ca  d  h     ?Collegiurh  Cordubenii.  1  Cordo- 
^DomusPiobationis.       3    na> 


Pernam- 


tel.    V 
3apt.l 
la.     \ 
:nhs.-/ 


PROVINCIA    BRASILI^E 

Intra  hneam  ^ALquinoiitdem  &  Tropicum 
Capricorm,  ad  mare  Atlanticum. 

Colk-gium  Bayenfe.  Baya. 

Reiidentia  S .Spiritus:  Sffirito  fanto. 

Relidenria  S.Ioannis.  San  'foam. 

Reiidcnria  S.Antonij.  S.Antonto. 

Rehdenria  S.Sebaftiani  S.Sebafitam. 

Rclideiitia  B.Vugmis.  B.Vtrgem. 

Colleg.Poitus  fecuri  inchoatnm.  Portofcguro. 

Domus  Ilharorum.  Jlbeos, 

r-  Collegium  Pernambuc.  ~ 
\Refid.  B.V.Concept.     ) 
jRelidentia  S.Andreae.    f  . 
bua    XR^if-tiaS.Mrchael.   ^ 
jRefidenna  S  loan.Bapt 
/  Reiidentia  Maranha. 
^Refidentia  Arrecifenfi 
fCollegium  Flum.  Ianuanj.N 

Flumi-  1  *^™f  S.  Barnab*.       ,  Rig  ^ 

ms  Ia-    ^0^.1^  S?f™  fandl-       l  fanet- 
■  ■   1  RehdentiaS.Ignatii.  ?' 

H  iRefid.B.Vn^Ailiunpt.     L^ 

l^Refidentia  Sandtorum.        ) 

Refidentia  S.  Pauli.  S.Taulo. 

Domus  Piratiningar.  Ptratimnga. 

Domus  Sanctorum.  Dos  Santos. 

Refidentia  Capiris  frigidi.  (fabo  frto. 

Socij  180. 

IN    NOVA    FRANCIA 
Sub  Rege  Chrijlknifsimo. 

ReiidentiaCanadenus.  1/*  Pro»»ffrM- 
j     cim  m  Gallta. 

CATALOGI  AVGMENTVM. 

i^sftque  has  annos  abhinc  quatuordecim 
Societas  per  orbem  admerat  fcdes :  qu& 
deinde  mutatio ,  qux  accefsio  facla  fit, 
ab  iis  vulgabitur ,  penes  quos  vmuerfi 
Ordinis  notitia  efl  &  curatnobis  tamen, 
ea  qute  per  occafionem  variis  e  locis  in- 
tclleximuSjVifum  efl  nonprAtermittcre, 

I  N     I  T  A  L  I  A. 
K_A"d  Prottinciam  Romanam, 
Collegium  Hibernorum  Roma:. 
Dotnus  Probationis  Florentix. 
Collegium  Vrbeuetanum, 
Collegium  Piltorienie. 
Collegium  Fabrianenie. 
Collegium  Bunucnic 

Collc- 


LIBER  SECVNDVS.  S 

Collegium  Ragufinum. 
Refidentia  Cacciabellenfis. 
Reildentia  Afturnarenils. 

K-Ad Prouinciam  Veneiam. 
Domus  Probarionis  Bononienfis. 
Coilegium  Ariminenfie. 
Goliegium  Buxetanum. 
Seminarium  Rauennatenfe. 
Reiidentu  Bagnacaballeniis. 
Refidenria  Cotignolenlls. 

Ad Prouinciam  Mediolanensem. 
Collegium  Papienfe. 
Collegium  Cuneenfe. 
Domus  Probationis  Cherieniis. 
Refidentia  Bormienils. 
Reiidentia  Lanciana. 

i^Ad  Prouinciam  Neapolitanam. 
Collegium  Paulenfe. 
Seminarium  Nobilium  Neapoli. 

1  N      SI  C  I  L  I  A 

^Ambs.  Prouincix  in  vnam  coaluerunt 
accefsere, 

Collegium  S.FrancifciXauerij  Panormi. 
Collegium  S.Francifci  Xauerij  Mellans. 
Collegmm  Siclitanum. 
Collegium  Salemitanum. 

I  N     H  I  S  P  A  N  1 1  S. 

Ad  Prouinciam  Lvsitanii. 
Collegium  Eluenfe. 

Ad Prouinciam  Toletanam. 
Collegium  G  uadalaxarenie. 
Collegium  Pacis  Iulia?. 
Collegium  Llerenenfe. 
Collegium  Trugillenfc. 
Coilegium  Cacerenfe. 
Reliden-    C  Aymelienfis. 
tia  \  Alcarazcnils. 

\^4d  Prouinciam  Castellanam. 
Refidentia  Oxomeniis. 

Ad  Prouinciam  AragoNENSEM. 
Collegium  Segobricenfe. 

Rdldcntia  Dcrtufenfis. 
Refidentia  Licitana. 
Reiidentia  Xaceniis. 

Ad Prouinciam  Baeticam. 
Collcgium  S.Iacobi  Baeza;. 
Collegium  Sanlucarenfie. 
Collcgium  Stepenie. 

Ad  Prouinciam  BrasiliA. 
Collegium  S.  Ludouici. 
Collegium  inchoatum  S.  Pauli, 

I  N     G  A  L  L  I  A. 
Ad  Prouinciam  Franci^. 
Collegium  Turonerue. 
CoUwiuna  Vcnctcnfe. 


OCIETAS  CRESCENS.    247 

Collegium  Alenconienfe. 
Reiidentia  Siluanectenfis. 
Refidentia  Maclouiopolitana. 
Reildentia  Martiningarta. 

Ad  Prouinciam  A  qv;  iianii, 
Collegium  Rupellanum, 
Refidentia  Marinenfis. 
Refidentia  Fonteniana. 

Ad  Prouinciam  Tolosanam. 

Collegium  Montepelfulanum. 
Collegium  Montealbanum. 
Colicgium  Apamienfe. 

Ad Prouinciam  Lvgdvnensem. 

Collegium  Lugdunenfe  trans  Ararim. 
Collegium  Cabillonenfe. 
Collegium  Arelatenfe. 
Collegium  Nemaufenfe. 
Domus  Profcifa  Gratianopolitaru. 
Refidentia  Pontillalienfis. 
Refidentia  Graiacenfis. 
Reiidentia  Salinenfis. 
Refidentia  Matifconenfis. 
Reiidentia  Burgenfis. 
Refidentia  Foromlienfis. 
Refidentia  Vallis  Auguftar. 

I  N      B  E  L  G  I  O. 

^Flandr  o-B  elgicam, 
Collegium  Dunkercanum. 
Collegium  Hallenfe. 
Collegium  Bredanum. 
Domus  tertia:  Probationis  Lyrana. 
Collegium  Conui&orum  Antuerpiar. 
Varia;  Refidentia;  Hollandicaj. 

Ad  G  ALLO-BE  L  G  ICAM. 

Collegium  Athenfe. 

Domus  tertis  Probationis  Armenteriana, 

I  N     A  N  G  L  I  A. 

Ad  Prouinciam  Anglicanam, 

Collcgium  Immaculatx  Conceptionis. 
Collegium  Apoftolorum. 
Refidenua  Marilandia;  m  Virginia. 

I N     H  IBERNIA 
Viceprouincid. 

Refidentia  Dublinenfis. 

Refidentia  'Watcrfordienfis. 

Refidentia  Carcacenfis. 

Refidentia  Kilkeneniis. 

Refidentia  Pontanenils.. 

Refidentia  Caifelienfis. 

Refidentia  Lcmbriccnfis. 

Refidentia  Galuenfis. 

Refidentia  Clonmelenfis. 

Refidcntia  Roifcnfis. 

Eiufdcm  nationis  Coll.Hiberoicum  Roma?, 

JN 


248        IMAGO    PRIMI    S^ECVLI   SOC.    IESV. 

IN     GERMANIA. 
Ad Prouinciam  Rheni  Inferioris. 
Colleoium  Monafterienfe  Eifflix. 
Collegium  Halberrcadiehfe. 

Cojleguim  Coflarienfe. 
Collegium  Mindenfe. 
Collegium  Hamelienfe. 
Collcgium  Stadenfe. 
Coliegium  Sigenenfe. 
CoUegium  Verdcnfc. 
Collegium  CosfelJienfe. 
Refidenria  Marcbdurana. 
Refidentia  Sittardienfis. 
Refidcntia  Haddemarienfis. 
Miilio  Meppenfis. 
Miilio  Frihx  Orientalis. 
Milfio  Blinckenbergenfis. 


Refidentia  Oliuetana  fiue  Tannenfis. 
Miflio  Zellenfis. 
Miifio  Weidenfis. 
Millio  Sultbachienfis. 
Miflio  Turfchenveitenfis. 

x^id Prottinciam  Avstru. 
v.  CDomus  Probationis. 

Viennx  -^Collegium  Conuictorum. 
Collegium  Iaurinenfe. 
Collegium  Fluminis  S.Viti. 
i^id Prouinciam  BohemiI. 
rCollegium  parux  Pragx. 
p  !  Collegium  noux  Pragx. 

ragx  <j  Collegium  Conuictorum. 


^Seminarium  S.Wenceflai. 

„  f  Colleoium  Bruncnfe. 

Brunx  -> 


1  Seminarium  Brunenfe. 


Ad  Prouinciam  Svperioris 

Rh  E  N  I. 

Collegium  Heidelbergenfe. 
Domus  Germerslieimiana. 

K_Ad  Prouinciam  Germanu 

S  V  PE  R  I  O  R  I  S. 

Collegium  Burchufianum. 

Collegium  Straubingcnfe 

Collegium  Landis hutanum. 

Colleguuri  Ambergaiie. 

Collcgium  Tridentiniun. 

Collegmm  Colmarienfe. 

<  Stutgardienfis         "^ 

D   ,-,      -  J  T ubineana  | 

Rehdcntias  „     ,     &         r  \ 

!  Bachanangcnhs         f 

v.Coppingenlis  J 

Refidentia  ad  S.  Annam  Auguftx 

Refidentia  Briiaacenfis. 

Refideritia  Lmdauienfis. 

Reiidentia  Memmingenfis. 

Refidentia  Kaufrburana. 


in  Witten- 
bergia. 


Kutten-    (CoUegium  Kuttenbergenfe. 

bergx      ^Seminarium  Kuttenbergenfe. 
Collegium  Glogouienfe. 
Collegium  Saganenfe. 
Collegium  Egranum. 
Collegium  Lithomericenfe. 
Collegium  Cremfirienfe. 
Collegium  Conui&orum  Olomucij. 
Seminarium  Crumlouienfe. 
Seminarium  Commotouienfe. 
Seminarium  Nouodomenfe, 
Seminarium  Glacienfe. 
Seminarium  Niflenfe. 
Scminarium  Giczinienfe. 
Scminarium  Iglauienfe. 

I  N     P  O  L  O  N  I  A. 

K_Ad  Prouinciam  Polonicam. 
Collegium  Kiouicnfe. 

K^id  Prouinciam  Lithvanicam. 
Rcfidentii  Nouogrodnenfis. 
Rcfidenria  Chocuncnfis. 


CLara  quidem  funt  hic  omnia:  li  tamen  plus  lucis  defideres,  fic  habeto.  Qua> 
cumque  Domicilia  moderationi  vnius  ,  in  quem  non  nifi  totius  Ordinis 
Prarfes  poteftatetn  habet,  commifla  funt,  ea  Prouinciam  conftituunt ,  quamuis  irv 
diuerlis  regionibus  lita.  Viceprouincia:  imperfec~be  funt  Prouincix  .  DomusPro- 
feflbrum  dicuntur  ,  quibus  nullum  nili  in  aliena  mifericordia  vitx  fubfidium  eft: 
Collegia,  vbi  ctim  noftris,tum  externis  inftituendis  fcholas  habemus  :  Domus 
Probationum  partim  vbiTnones  per  biennium  rudimenta  ponunt,partim  vbi  poft 
lirteras  hauftas  ac  traditas  refarcimus,fi  quid  de  perfectionis  deliderio  ftudiorum 
occupationes  detraxerint;  hac  Tertia  Probatio  dicitunMilliones,  dum  aliquo  mit- 
timur  vbi  nulla  nobis  vel  certa  vel  ftabilis  eft  fedes:Reiidentia-,vbi  pauciores  quam 
pro  perfecto  Collegiorefident :  Seminaria  Conuictorumq;  Collegia  funt,  vbi  ex- 
terni  fub  cura  noilra  fimul  viuunt .  His  locis  qui  prarfunt ,  Rectores  fere  aut  Su- 
periores  appellantur  :  Domus  Profeflbrum  fuos  Prapoiitos  habent.  Sic  &:  qui 
Prouincix  prxfectus  eft ,  Prxpofitus  Prouincialis;  qui  vero  toti  Ordini ,  Prapoii- 
tus  Generahs  dicitur.  Huicquinque  afliftunt  confilij  ergo.  Primus  Italix  ac  Sici- 
hx  negotiis  potiflimiim  intendit ;  alter  Lulitaniam  cum  Brafilia  &:  Orientis  In- 
dia;  Hifpaniam  §c  Sardiniam  tertius  cum  America  InfuliscpPhilippinis;  quartus 
Galliani;  quintus  ceteras  ad  Septemtrionem  Prouincias  curandas  habet. 


EXER- 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS    CRESCENS.      249 

EXERCITATIO   ORATORIA. 

ORATIO       PRIMA. 

Gratiarum  aHio  ftro  tam  late  diffksa  Socictate ,  &*  adhor- 
tatio  ad  Patrcs :  cvt  illa  &>  Dco  digna  fc  ■prsheant  in- 


^^^sS^^^  vo.d  fi  veris  aliquando  rationibusfatendum  cft,  be- 
^f^^^^wM  ncficij  magnitudine  mortalium  mentafuperari;  pro- 
Mk  I^ll^inflf  fe<^onocj  de  cjuoagere  inftituimus ,  eft  huiufmodi, 
^^^^M^  vt  omnem  menfuram  modumque  gratitudinis  pra> 
^I^^^^^^M  teruecTum,  exornari  poflit  potius  admirando,  quam 
^^^^^^^^  depnxdicari  dicendo.  Illud  etenim  eft ,  quo  fingulari 
Dci  Optimi  Maximi  fauore,  Societatem  prmcipio  fuiminimam,  maxi- 
mam  propagatione,  vfque  eo  produ&am  cernimus,  vt,  nifi  videremus 
faclum,  ne  fperare  quidem  auderemus.  Quod  quia  non  cum  vnius  ali- 
cuius  vtilitate  coniun&um  eft,fed  cum  infinita  prope  hominum  multi- 
tudinecommunicatum;  tot  beneficia  complcctitur,  quothominesmon 
intra  vnius  prouinciae  breuiflimos  terminos  circumfcriptum ,  fed  ad  vl- 
timas  terrarum  oras  latiftime  diffufum,  non  aliis  quam  totius  orbis 
limitibus  continctur.  atque  adco  quot  homines  peruagatur,quot  vrbes, 
tot  decorandum  encomiis,  tot  vocibus  celebrandunv,  velad  publicam 
commendationem  foris ,  vel  ad  priuatam  lartitiam  domi,  vel  ad  lau- 
dem  in  exedris,  vcl  ad  religionem  in  facrariis ,  vel  adgratitudinem  vbi- 
que.Quare  fi  contra  quam  exfpecTare  dcbetis ,  pro  ampliflimo  munere  cj?n'>erHem 

{      ^S-         11  -\     11  i-  1  l  ■  r      ficia  frtpe- 

diuimtus  collato,  minus  hberahtcr  pleneque  gratias  egero ;  rogo  quado-  r, 
ne  id  imbecillitati  dumtaxat  mea:,  led  magis  diuinaz  benignitatis 
i2nitudini,nouo,  inquam,atque  inufitato  beneficij  generi,conceden- 


cjue,  neid  imbecillitati  dumtaxat  mea:,  led  magis  diuinaz  benignitatis  nemgrati- 
magnitudini,nouo,  inquam,atqueinufitato  beneficij  generi,conceden-  tu  "iem' 
dum  cxiftimetis.    Nam  cum  duplex  retribuendi  referendique  ratio  ab 
altioris  fubfellij  Patribus  relicTa  fit ,  quarum  altcra  in  remunerando  Diuus  Tho-; 
quod  acceptum  eft ,  altera  in  cognofcendo  commemorandoque  confi-  qusiUoV, 
ftat;  munificentiffimi  dona  Numinis  dignitate  prima,  magnitudine 
immenfa,  maieftate  prarcipua  traniTcendunt  vicem  ,  mutuum  refpuunt, 
compenfandi  fuperant  facnltatem  :  fui  porro  diiFufioneciimnuIlisfint 
coeicita  metis ,  mde,  vnde  potifhmum  dimcultas  oritur  loquendi ,  ratio 
nafcitur  non  tacendi.  Verumcnimuero,  quoniam,quemadmodum  ma- 
gis  animo  beneficia  quam  mole  penduntur,  vel  percgrino  vnde  ad- 
uccTa  funt  folo,  vcl  qua  conftant  materia:  nouitate,  ita  remnneratio 
voluntate  magis  quam  rc  flepius  xftimatur:  arbitror,  fi  quidem  tam 
cximiam  Dei  beneficentiam ,  qua  par  cft  grata  animi  fignificatione  co- 
luerimus,  forc  vt  dici  poflk,  primo  nos  rcmunerationis  dcbito  perfun- 
cTos ,  non  quidem  potuille ,  at  ccrte  vel  maxime  cupiuitfe  officium  ex- 
plerc  gratitudinis.  Propius  igitur  mentes  veftras  animosque  aducrtite 

Ii  ad 


2$0  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   SOC.    IESV. 

ad  eaiiij  de  qua  diccre  cccpimus,  beneficij  magnitudinem;  acdeindcde 
rcferendx  gratias  arcjuitate  dicam,an  neccflitate,  cognofcite.  Mnari 
horinumquam  folemus ,  aminimo  fontis  capite  ingentia  flumina  pro- 
„   .      ,  manarei  e  minimo  femine  proceras  arbores  enafci ;  ex  tenuiflima  jfciia- 

Seaetas  a     ....      .   '      n.  ,      .  r,.  .  „  _,  ,  ■      v  ■    i    r  ■ 

farnistm-  tllla  vix  rcftmgucnda  lncendia  cxcitan.   hons  iane  cxiguus  lpia  iuicx- 
repenti  ordio  Societas,  ab  vbere  fletu  fcaturiens  primi  Parentis,  profanam  mi- 


ttu 


dff/lT/  linaivl  &d  aiam  Dciparx  Virginis  abdicantis,  execrantis :  fed  mox  m  ri- 
uos  ac  torrentes  excrcfcens, .quae  nou  carleitts  fapientia:  flumina  protu- 
lit  ?  Exile  femen  Ignatij,  primaiunt  melioris  vitce  defideria :  fed  virtu- 
ttim  maximarum  vbertatefccundum,  quos  fructus  genuit  optatiflima: 
pEobitatis?  Pertenui  fane  fcintilla  diuini  ardoris  aufpicatiflime  corT 
reptus  eft  Ignatius :  fcd  hsee  fcintilla  quantos  toto  orbeChriltianoar- 
dores  animorum  flammasque  propagauit  ?  Nec  minus  terrarum  fpatiis 
qUam  animi  ornamentis  eft  amplihcata  Societas ;  lta  vt  hac  in  parte 
cum  florentiflimis  Regnis  ac  Monarchiis  in  contentionem  venire  pof- 
fit.  Etenim  fi  prarteritotum  temporum  monumenta  lubet  euoluere,  & 
qua  celeritate  nobiliflima:  gentes  Imperia  fua  propagauerint  recordan  ; 
reperiemus  profecto ,  quantum  illa:  £eculis,tantum  nos  propemodum 
luftris;  quantum  luftris  ilLx,  tantum  nos  annis  fingulis  perfccifle.  Ni- 
hil  de  Aflyriorum  Imperio  dico,non  maximis  limitibus  circumfcripto: 
SocUtas  taceoPerfas,  non  vltravEthiopiam  progreflbs :  prartermittoMacedo- 
otiusper  nas,  ab  Adriatico  mari,trans  Gangemad  Emadios  vfque  montes  pro- 
trbmdif-  ue(c^os     jj{a  j[ja  inquam ,  Terrarum  Dea  gcntiumque  Roma ,  nonne 

fnfa  <]uam  >         >       7»  .         '        ,  n  •    •     i     a.  n  n  L  r    ■ 

-viUMo-  prope  quingentis  annis  cum  domelticis  luctata  eit?  poitque  mhnitas 
narcbia.  prope  viclorias,  vel  Ducum  fortitudme  ac  felicitate  partas ,  vel  Confu- 
lum  vigilantia  confetuatas,  vel  Caefarum  fortuna  au&as,  diuerfifli- 
marum  nationum  gentibus  domitis ,  tandem  veluti  fatifcemibus  fenio 
vinbus ,  nonne  ad  Occidentem  Oceano ,  ad  Septemtrionem  Rheno 
Danubiocjue,  ab  Oriente  Tigri ,  Atlante  a  Meridie  circumfcribitur? 
Latiflimi,  fateor  equidem  ,  limites,  ampliflima  Imperij  propagatio: 
fedquamad  Regnorumomnium  ftuporem  ,  longe  noftra  Societas  la- 
tecjue  tranifcendat.  Fuerunt  enimterrarum  Imperia,qijamuis  propaga- 
tione  longiflime  dtffufa,  tamen  intra  metas  vicinorum  Regum  poten- 
tia  coardtara:  at  Societas  nullis  eft  fepta  limitibus,  nullis  lineis  cir- 
cumfcripta:  non  fiftitur  fluuiis ,  non  clauditur  montibus ,  tranflcendit 
littora,  peruadit  maria;  perloca  omnia  vel  longitudine  inaccefla,  vel 
fretisdiuulfa,vel  receflibus  abdita,  vel  quaquauerium  immcnfa,produ- 
citur,  protenditur,  explicatur,  Sed(quod  hominum  ingenti  fit  com- 
pendio)  diuersa  fane  a  Regnis  atque  Imperiis  ratione:  ha:c  perfractis 
aliquando  diuini  humanique  iuris  repagulis,  agrorum  deuaftatione, 
vrbium  euerfione ,  gentium  laceratione^regionibus  ac  prouinciisaucta 
fuht;  illa  Dei  folius  imperio  ac  nutu,  cuius  eft  orbis  terrarum,  orbem 
peruafit  vniuerfum  :  &  quidem  maiori  gloria  gentiumque  comproba- 
tione.  Nam  per  Regum  quidem  Principumque  dominatum  populi 
inieruitutem  redacti ;  pet  Societatem Chriftiana  libertate  donati.  i!li 
tributis  grauant;  hxc  animam  immunitatibus  cumulat.  illi  imperiis, 
ha:c  amore;illi  rigore  legum ,  hxc  manfuctudine  bcneficiisqiie  certat 

perpe- 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.    25I 
perpctuis.  Nccramen  idcircominus  ardunm  eft  quod  gcrit  ncgotinm; 
nififortedimcilius  ftatvieritis,  armorum  viciuitates  fubiugarejquam,  Ardttum 
quod  priits  faciGndumfuit,  voluntates  fle&ere.  Scioenim  (quodigno-  eft  «nimos 
rarenon  poteftis)fortiflimos  faspe  Duces,  expugnatis  vrbibus,  plus  in  exP"&n*- 
ciuium  animisconciliandis  laboris  atque  lnduftnx  pofuilfe,  quam  ih  *'' 
mceniumaltitudinefoilarumque  profunditaxefuperandisj  magifque  de 
voluntatum,  quam  de  prouinciarum  viftoria  triumphaiTe.  Societas  iti 
fui  propagatione ,  renitentibus  populis  natione  barbaris,  amcntia  bcl- 
luis,  impetu  non  ratione  cuncta  gerentibus,  magiique  ferrea  animorum 
obltinatibne,  quam  armato  exercitu  repugnantibus ,  non  magis  dioinse 
legis,  quam  proprix  falutis  hoftes  expugnauit.    Quare  vbique  victnx, 
tanto  gloriofivts  rcrum  potitaeft,  quanto  laboriofius  eft  voluntates 
quam  vrbes  expugnare,  animos  quam  oppida  debclhre,  homines  quam 
mccnia  fuperare.  Equidem  quaties  tacite  mccum  recolo,  ad  vltimas  ter- 
ix  plagas ,  ferociflimis  homimbus  nequidquam  reluctantibus,  Socie- 
tatcin  dilatatam  eflejtoties  fentio  crleftibus  armis  ab  eadimicatum 
fuifle,  cum  eam  praecipue  prouinciarum  amplitudinem  complexa  fit, 
quam  humanis  nemo  viribus  vel  obire  potuiifet.  Ferunt  Pontificem  Bar°n:ann. 
Maximum  GregoriumScptimum,  rudi  pueritialitterarum  adhuc  ex-  foyf! 
pcrtcm  arqneimpcritum,  cvtmforte  ad  parentis  pedes  luderet  hgna  do- 
lantis,  cx  refectis  lignorum  ramentis  elementa  formalTe^  quibus  ordine  Pr£fa£l'i 
congefliSjOcculta  quadam  vi  pueri  manum  dirigente,  illud  e  Regij  Va-  rioTonu- 
ris  vcrfibus  ederetuf,  Dominabitur  a  mari  vfjue  ad  mare  3-  futura:  prasfa-  ficu  dl- 
gio  poteftatis.  Crediderim  ego  ad  confpecram  ,  oculo  arcanorumom-  &math' " 
nium  confcio,  in  primis  incunabulis  Societatem,  azterni   prouiden- 
tiam   Numinis   digitum    intendentem  ,  animum  aduertentibus  ca> 
leftis  aula:  beatiflimis  ciuibus  idcntidem  ingeminafle:  Illa ,  illa  Loi- 
ohe  familia,   fecundi   parentis  non  iam  quidem  fed    futuris  setati- 
bus  numerofa  foboles ,  quam   me  monftranre  confpicitis ,  anguftif- 
mis    nata  prineipiis,  ampliflimis  finibus  dilatanda,  propagabitur  a 
jnart  vfque  ad  mare,  ab  Ortu  ad  Occafum,  ab  Auftro  ad  Aquilonem  ; 
vltra  Riphxos  montes  trans  Gangem  ad  auream  Cherfonefum  ;    aci 
incogniras  Iaponum  regiones  barbarie  fua  magis,  quam  olim   Col- 
chis  tauris  ignem  fpirantibus ,  cuftoditas-in  Sian  ,  Camboiam  ,  Co- 
chincinam;  in  intima  Sina:  penetralia fanguineis  legibus  caudus,quam 
fabulofi  Hcfperidum  horti  peruigili  dracone,  munita:  fupra  Paranam 
ad  infames  Anthropophagorum  cafas,humano  fanguine  foedius,  quam 
olim  in  yEgypto  Bufiridis  arx,  fumantes.  Hac  ipla,quam  cernids,  opi- 
rulanre  clarifTimi  Herois  poftcritate,  quo  nondum  perucnit,  trophara 
figer  Ecclcfia :  hoc  velut  triumphali  inue&a  carpcnto,  in  nouas  vera 
Religio  gentes  dominatum  extendet;  extcrminatifque  idolorum  fimu- 
Iacris ,  pulfis  daembrium  portcnris,  eiectis  turpitudinum  monftds,  om- 
ni  denique  profcripta  gcntilitate ,  tetraque  flagitiorum  omnium  collu- 
nione,  adducet  ipios  Antipodas,  P.omani  Pontificis  maicftatcm  humi- 
li  pcdum  ofculo  vcneraturos.  Et  haecquidem  cum  diuinitus  tam  fplen- 
dide  ad  commendationcm  Societati  contigilfe  gratulemur,  cumque  il- 
lam  tam  late  Dci  bcneficio  toto  orbe  dirTufam  videamusjan  non  xqaif- 

I  i  2.  fimuni 


Solin.c.38. 


252         IMAGO  PRIMISICVLI    SOC.IESV, 

fimum  cenfebimus,  hanc  omnem  gloriam  m  Deum  velut  fontcm  rc- 

fundere,  totocjue  pcclore  gratiis  reierendis  incumbere?  Vidcmus  res  om- 

nes  ctiam  fenfu  carentes  non  fcripta,  fed  natalcge,  fontes  iuosatque 

origincs  tacito  quodam    gratitudinis  feniu  vcnerari.    Nonne  fontes 

Oceano,  a  quo  primum  manarunt,  vndam  aftundunt  vberiorem? 

An  non  a:rher  coa&is  in  nubcs  vaporibus  copioia  iolum  ,  vndeexcita- 

ti  funt,  irrigationefecundat?  agri  cultorum  labores  iru&uum  vbcrtate 

compenfant?   Quid,  quod  felenitem  gemmamaiunt  a  terra  gigni,lu- 

fdcmtls     nx  imagincm  cum  qua  crefcat ,  pariterquc  decreicat ,  reprxfcntantem? 

Ikȣ  tma-  &  mari  vero  pifcem  produci  modo  plena:,  modo  medix  lunae  imitatio- 

&**'""'  ne  conftanti  inftabilitate  fluctuantem?  Quid  ita,  nifi  vt  fymbolo  quo- 

"iEiiani.15.  dam  gratitudinis  aftrum  colant,  a  quo  plurimiim  gubcrnantur  ?  Quin 

PObiti*-  &  aPes  aiunt,bouini  capitis ,  vnde  generantur,  eftigiem  circumferre; 

vxfimilis.  quafi  nefas  foret  cius  non  meminifle,cuius  nifi  iliiberaliter  obliuifci  noii 

/adrouan-    p0flumus#  Verum  enimuero  cum  nulla  fit  fecundior  efTe&ibus  caufla, 

nulla  rerumorigoantiquior  omnium  auclorc  Dcoj-aquo  ceu  perenni 

fom^nibu'^  fontevniuerfa  bonadimanant-,  re&e  docct  Areopagita,  diuinovir  in- 

cap.i.        genio,  res  omnes  creatas  in  Deum ,  veluti  in  primam  fui  fcaturiginem, 

reuolui  debere.  Quod  fi  itaeft^an  non  xquiflimum,ob  incredibilc  hoc 

tam  fclicis  propagationisbeneficium,a  Societate  Deo  eius  auctori  im- 

mortalem  memoriam,  fingularem  cultum,  perpetuum  obiequium,  ac 

omnedemum  gratitudinis  genus  decerni?  Ego  vero  fic  ftatuo,Reue- 

rendi  Patres  Fratrefque,  quoniam  vna  artas  gratiis  pro  tanto  munere  re- 

fcrendis  nimis  angufta  eft,  plures  etiam,  fi  rieri  poilit,  expetendas  diui- 

Senexde-  noque  obfequio  confecrandas.    Memoria:  proditum  accepimus,  ca- 

'milTmu-  Pularem  feuem,  prodigiosa  parne  dixerim  palingenefia ,  fenio  in  iuuen- 

tatwne      tutem  commutato,refloruilTe:  correctaque  aurium  furditate ,  oculorum 

ITaZ"'*'  ^eterfa  caligine,  capillis  poftcanitiem  denuo  nigricantibus,  pofitifque 

vna  cum  rugoia:cutis  exuuiis,  decrepita:  fenedutis  incommodis,re- 


reftttut- 
tttr. 

ydafcus     pcnte  corpus  accepifle  fucci  plenum,  &,  quod  ma^is  mirere,  nouis  nu- 

Tarentafius  r    ..  r  r  r  ?        »  "l  .  O  J 

Torquc-     ptns  nouam  iobolem  procreaile.   Quod  11  mter  huius  vita:  riuCtus, 


Sd  rT    ieftufque  naufraga:  a:tatis,qua:  non  tam  victuris domicilium,quam  mo- 

Niercmber-  nturis  continuum  prarbet  fepulchrum  ,  nihilque  habet  cur  eam  magno- 

ircur^si3'  pere  confederis,fas  elTet  eiufmodi  fenectutis  nmentutifque  viciflitudi- 

phibfoph.a.  ncm  CXpCtel.e.  exiftimo,  ea  de  caufla  in  primam  iuuentutem  redeundum 

forc,  optandamque  non  Glauci  alicuius  tabulofam,  fed  veram  beata- 

rum  mentium  etiam  in  terris  immortalitatem,  vt  pro  ampliflimo  mu- 

nere,  cui  vnius  vita:  curfus  nimis  breuis  eft,  immortales  etiam  gratia? 

poflent  identidem  referri.  Quod  cum  optare  poflimus  facilius  quam 

confequi;  illud  faltem  vos  oroatque  obfecro,  vt  nihil  ftudij  ad  virtu- 

tem,nihiloiticij  addebitam  gratitudinem  prxtermittatis.  Quin  imo, 

ad  propagandam  latius  cum  ipfa  Societate  diuinam  gloriam,  ite,  ite 

Exhorta-  ad  gentes  verx  Religionis  ignorationc  miferandas ,  enpite  Stygij  vete- 

t,oadMif-raiOJ.ls  fratidjkus  vidimas  perpetuis  inferorum  cruciatibus  deuotas, 

jiones  bar-  rn.  .  ...ri  r  .,.  \  ' 

baras,  iiitite  ca?co  lmpetu  m  mteritum  ruentes  iempiteruum,vindicate  a  teter- 
rima  feruitutc  Dei  cruore  in  libertatem  femel  aflertas.  Quid  ha^retis? 
An  regiam  ignoratis  viam  qua;  ducitad  optatiflimos  tnumphos  ?  Ecce 

patet 


nos  exci- 
tat. 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRE  SGEN  S.  2$  3 
patet  tot  fomuimorum  Heroum  trita  veftigiis :  en  Martyrum  cruore 
purpuraquediftingiutur:  tepet,  imo  calet  adhuc  Maftnliano  fanguine. 
Quid  eft  quod  vos  terreat?  fateor ,  nihil  vulgare,  eximia  omnia  atquc 
fingularia  prouincia  llla  dcfiderat.  Sed  audete  tantum,  aderit  piis  cona- 
tibus  propitij  Numinis  fauor.  Vincet  morum  honeftas  barbariem ,  m- 
uidiam  amor:  fazuitiam  manfuetudo,atrocitatem  clementia  fnbiugabit. 
Atelto:  nihil  ab  innata  fentate  deflexcrint.non  eit  nouum  Chriftianas 
fortitudinis  allectatoribus  ludibria  pro  honoribus  amplccti,  contume- 
liis  delectari  vt  encomiis ,  vulneribus  lxtari  vt  ofculis ,  fuppliciis  foueri 
vtpramiiis.  Sane  fi  agonothetx  ftimulus  in  lucta,  fi  Ducis  ardorin 
pu°na ,  ignauiam  pugilis,  formidinem  caftigat  militis ;  quacfo,  oculos 
animumcjue  coniicite  in  fummum  cxleftis  militix,  cuius  ftipendiis  me- 
retis,  Imperatorem  Christvm.  pra:it  vt  Dux,pugnatvt  miles,  Chiusti 
promittit  victoriam,  pracludit  triumphis.  Attendite,  quarfo ,  quantam  «*»?'*« 
aerumnarum  feriem  ad  propagandam  ca:leitis  Imperij  amplitudinem,  " 
arternique  Patris  fplendorem  ac  gloriam  fit  amplexatus.  agitatur  ad- 
uerfis:  cruciatur  arrumnis:  pallet  inedia :  fquallet  inopia :  pcr  yEgyptum 
iaclaturvtexful:  ligatur  vt  pra:do:  raptatur  vtprarda:  ma&atur  vt  victi- 
ma.  Cernite  fanguineum  fudoris  imbrem,  omnibus  retro  setatibus  in- 
ufitatum:  fpectate  rubentes  cruore  humeros,  pictas  cruoregenas,  ag- 
glutinatam  cruore  cxfanem ,  fparfa  cruore  omnia.  fpe&ate ,  inquam, 
coronatum,  fed  fpinis  ac  fentibus ;  purpura  indutum ,  fed  proprij  fan- 
guinis  ;  immanfuetiiTimo  tandem  leti  genere  fatifcentem.  Quid  ad 
cxemplum  potentius  ?  quid  violentius  ad  incitamentum  ?  Qua:  porro 
caulla  C  h  r  i  s  t  v  M,  qua:  vis  impulit  ad  patiendum  ?  Non  alia  fane 
quam  a:terni  Patris  gloria,  &  flagrantiflimum  erga  miferos  mortales 
amoris  incendium.Et  inter  has  flammas  tepere  aliquis  noftrum  poteft? 
&  non  totus  ilue  amoris  viciflitudine ,  fiue  imitatione  conflagrare? 
ElTet  haxprofecto  non  focordia,  fed  ftupor  ;  non  defidia,  fed  impro- 
bitas;  non  ignauia,  fedflagitium.  Quare  pergite  quo  rapit  exemplum 
Ducis,  quo  prouocatpietas  maiorum.  traditos  ab  his  exercenda:  virtu- 
tis  atque  induftria:  campos  non  conferuate  modo ,  fed  augete.  Et  ciim. 
inpropaganda  Societate  tam  propenfum  Dei  fauorem5tamcjueefFufam 
beneficentiam  agnofcatis,  nullo  vmquam  tempore obfequia  veftra  ad 
exiles  calculos  rcuocate,  fed  tanti  beneficij  memoriam  ofticiis  colite 
fempiternis.  Dixi. 

ORATIO      SECVNDA, 

Tar&neticft  ad  Mipones  longin^as  inter  Barbaros  obeundas, 
(Sr  nomen  I E  s  v  ad  <vltimos  mundifines  f>roferendttm. 

Ite  Angeli  ^veloces  aigentem  conuulfam  &  dilaceratam.  Ifaia:  18. 

SI  Religiofos  Socictatis  I  e  s  v,  id  eft,  generofiflima:  Matris  filios, 
quos  vt  Patres  vcneror,  amplector  vt  Fratres ,  ad  expeditiones  ar- 
duas,  quibus  petantur.  gentes ,  fpatio  diffita: ,  c.rca:  ignorantia  ,  natura 

I  i  5  feroces 


254  IMAGO    PRIMI    S£CVLI   SOC.   IESV. 

feroces  ac  barbanc ,  non  tam  permouere,  quam  currentes  incitarc 
Munrchus    voluero:  fadtis  mihi.non  verbis  erit  perorandum  :  quando  Miltiades 

in  Thcmilt.  '.  '  r    1  I  II  • 

in  Aicxan-    non  oratione  Tncmiiloclem  ,  ied  tropharis;  non  adhoitanonc  Achules 

ci&re.       Alexandrum ,  fed  fama  poftuma;  non  dictione  Alcxandcr  Cxfarem, 

Maaua      &&  exemplo  ad  maxima  rerum  gercndarum  decora,  fortunamque  vir- 

exempie*    tute  laceffendam  prouocauerunt.    Habent  enim  hcroica  facta,  poit 

rttmvis.     mortem  quoque  auCtorum,  vim  voccmque  fuam  omni  oratione,  quas 

plerumque  plus  inanis  foni,  quam  rei  continet,  potentiorem.  Ego  vero, 

quem  non  fa&a  tantum,fed  &  verbaipfadefictunt;  cuique  pratcr  vni- 

cam  imitandi  voluntatem  parcndique  defiderium  ,  nihil  admodum 

promptum  atque  expeditum  eft;  non  tam  alios  (quibus  abunde  cft  ani- 

morum  operumque )  quam  me  ipfum  ftimulare  contendam  :  nequeid 

verbis  meis,  fedquo  maior  aucloritas  iniitfermoni,  illius  oratione,  qui 

inter  Scriptores  Diuinos  fagaciilimus ,  quantum  ab  hifce  temponbus 

abfuit  xtate,  tantum  prasfens  fuit  vaticinatione. 

tfai*  18.  Qupd  igitur  bene  vertat  -,  Jte,  fauftis  auibus,  inquitj  quod  vobis  glo- 

riofifftmum  fit,ite  Angeli  :  quod  orbis  admiretur,  ttemeloces;  quodin- 

^*o°°lT~  ^mt^s mortalibus  auxtlio  (it ,  tte adgentem, imo, gentes conuulfas e>  dilx- 

Mijfimes  ceratas;  eoque  falutem  ipfam  inuehite,  quo  nec  fama  quidem  falutiferi 

imerbar-  nominis  penetrarit.    Scio  ego  quidem  ,  auguftiftimi  nominis  iftius, 

cui  &  fupremus  orbis  mediufque  &  infimusgenuafubmittunt,  Maie- 

Ffai.i8.      ftatem  adeo  eiTe  confpicuam^  vt  in  ipfo  fole  velut  tabernaculo  fuo  non 

magis  latere  valeat,  quam  fol  ipfe,  fi  cryftallino  vmbraculo  claudere- 

tur.Fueie  tamen,  funtque  etiamnum,  vt  hominum ,  fic  &  terrarum,lata 

diuortia ,  infulae  ac  regiones,  veluti  frufta  qnardam  ingentia  orbis  di- 

Uulfi ,  ita  a  reliqua  mortalium  focietate  diftrada ,  vt  toto  quoque  cado 

diftare  videanturj  adeo  denfis  ignorantiaz  nubibus  inuoluta,  vt  vix  ra- 

dium  folis  iftius  vel  fenferint,  vel  admiferint.    Eoigitur,  eo  nomen 

iftud  inferendum:  quod  ipfum  ft  vel  folem  dixerim,  vel  ipfo  in  fole  col- 

locauerim,  paranda:  nimitum  ei  qiiadrigae  funt,  vt  iis,  quibus  illuceat 

regionibus,  inuehatur.    Neque  tamen  hicquidquam  Poetarum  more 

Aft. 9-        eonfinxero,  quando  id  portandum  coram  gentibus,  Deus  ipfe  pronun- 

tiauit,  cum  in  id  muneris  Gentium  Apoftolus  pararetur.    Et,  obfecro, 

Ezech.i.     quo  mihicurrus  ille  gloria:  Dei  tam  fplendide  Ezechielis  oculis  obuer- 

Cunm      fatus,  vt  non  nifi  ele&ro  &  igne  colluceret  ?  tam  magnifice  tractiis ,  vt 

e^echielis  equolum  vice  cadeftes  ei  Genij  iungerentur?  tam  celeriter  promotus, 

'toresYeno'  vt  vento  turbinis  ageretur?  Quo,  inquam,  hazc  omnia?  nifi  vt,  quoddi- 

tat.  cere  modo  inftitui,  fpectaculo  tam  illuftri  daretur  intelligi ,  Deum  na- 

tura  vbique  &  omnibus  praefentem  ,  non  perinde  tamen  omnibus  no- 

tum,  ad  extrema  terrarum  pracconum  fuorum  voce  quafi  vehiculo  de- 

portari,  dum  ab  iis  vltima:  gentcs  barbarajque,  fanclairimi  ipfius  nomi- 

nis  legifque  caftiflimx  cognitione  imbuuntur?    Et  dubitare  modo  quis 

poterit ,  quos  qualefve  ipfe  Deus  cupiat  legatos  tanta:  rei ,  fuxque  in- 

terpretes  voluntatis  ?  quales  nimirum  &  ifto  fchemate  ipfe  exhibuit, 

8c  alter  ille  Vates  defignauit ,  veloces ,  igneos,  verbo,  Angclos ,  imo 

Cherubinos.    Quibus  profecto  egregie  facra  illa  cithara  fatidici  Regis 

p&i.  105.    concinit,  ita  Deo  modulantis:  Qmfacis  zAngelos  tuos,  fymtm  ,•  (djr  nnm- 

ftros 


LIBER  SECVNDVS.     SOCIETAS  CRESCENS.    255 
jlros  tttos ,  ignem  <-vrentem.    Quid  autem  eft  Angelos  efle,  nifi  ad  obfe-  Contiona- 
quia  promptos  ac  veloces?  quid  eft  (bmtns  cfle,  nifi  a  terra;  contagione  t,ores  lm~ 

I  '    ,r  n-  J  ,r  r  r  i  les  efle  de- 

longeeile  remoniiimos?  quid  ignem  etie  vrentem  ,m\\  conlumendorum  foant. 
vitiorum  defiderio  arftuare  ?  Valeac  modb,  valeat  fiigidus  ille,  imo 
commentitius  inanium  Deorum  tabcllarius, 

quifas  per  limen  <utrumqiie  ciaud  \.u 

Sohis  habet,  geminoque  facit  commercia  mundo,  de  RaP* 

vef  facere  fingitur.  vcros  vtnuique  mundi  conciliatores ,  nuntiofque 
imperiomm  CEeleftium  fcalacommonftrat,qua:afccndentes  defcenden-  Gen- l8- 
tefque  proponeus,  e  cado  petendum  docet,  quod  ad  falutem  incolumi- 
tatemque  animorum  in  terras  eft  deuehendum.   Hoc  iftud  eft  Vatis 
noftri,  Ite  AngeU.  Quorum  iniupcr  vt  origo  cxleftis  eft,  ita  &  natura  Leratifti- 
punilima:  quibus  non  magis  damno  fordcs  funt,quam  lutumfoli;quod  YltH"ks 
illuftrari  ab  eo  poteft,niton  antem  illius  afflare  quidquam  fui  non  po-  &  Ixpedi- 
teft.  Et  hoc  Regij  Prophetx  eft,  Jdui  ftcis  Angelos  tuos,  fpiritits:  quorum  **« 
fcilicet  ea  conditio  eft,  vt  expertes  corporis  etfi  verfari  inter  homines 
valeant,  nihil  tamen  hominum  corporumve  patiantur.  Serpuntquidem 
mala  contagio;  ck  facilius  ipfum  conibrtium  ,  quam  labemeius  vitaue- 
ris.   Ceterum  vbi  ialus  aliena  opem  depofcit,  tutb  etiam  inter  fordes 
ambulat,  cui  fincera  menseft,  cum  virtuti  vitium  non  adharrefcar. 
Prarterquam  qubd  ab  iis  iufcipi  magnum  aliquid  vel  confici  nequeat, 
qmbus  contra  naturam   corpus  njoluptati ,    anima  oneri  ejl.    Et  quibus  SaI'«ft-  ta 
fioc  ipfum  quod  in  homme  eft  fubtiliflimum ,  onerieft,  veloces  efle 
ipfi  qui  poflint?  dum  &  Angelos,  id  ett,  vi6tores  omnium  voluptatum 
animos ,  &  njeloces  ,  expeditiones  ifta:  depofcunt :  qui  nimirum  pcr  di- 
uerfa  gentium  terrarumcjue  volitante5,pedes,  quibus  eundumeft,  mente 
prxcurrunt ;  ventos ,  quibus  nauigandum  ,  cogitatione  prxuerrunt: 
quippe  animo  cupienti  mhil  fatis  feflinatur.     Hoc  nempe,  hoc  igneum  Saliuft.in 
illud  eft,  quod  m  miniftris  fuis  Deus ,  &  ipfe  ignis  requirebat.  Ecquid  S^. 
cnim  igne  velocius,  rapacius,  violentius  ?  De  populo  lfto  rudi  primum  Sintet><t>» 
acpaftoritio,mox  domitoreterrarum,  ita  proditumeft ;  eum,  iam  tota  £1S!£S 
primis  quafi  adolefcentix  annisItaliaiubiugata,c»W4fmv*/m«/0  <-vf  Fiorusu.  * 
tjue  ruenifjet ,  more  ignis ,  qui  obuias  populatus  incendw  filuas ,  interuentente  cap"  *" 
flumine  abrumpitur  ,paulif>er  fubftttijfe.   Scd  nempe  vilior  ignis  ille,  cui 
iigna  ftipulxcjue  pro  pabulo  iiint ,  tacile  aduerfario  elemento  non  cedit 
tantum,  fed  etiam  exanimatur:  altior  ille  nobiliorque,  qui  animos  de- 

f>afcitur,  quem  necmarialato  arquore  dirfufa  procelliique  elata ,  ncc 
liatu  dchiiccntia  tcrrarum  ipatia,  morantur ;  vt  peruolat  fuperuolat- 
cjue  omnia ,  ita  fanc-te  omnia  populatur.  Numquid mittes  fulgura  (  non  i00  -g. 
hiclouemneicio  quem,fed  verum  Tonantem  fulminantemque  com- 
pcllo )  numqmd  ?mttes  fulgura ,  cy  ibunt?  Ibant  profectb ,  imb  volabant 
Gcnij  illi  alarum  plcni ,  quos  commemorare  memini,  ibant  in  fnilittt-  Ezech.i* 
dinem  fulgrtris  corttfcantis.  mlguris,  inquam  ,  quod  nefcias ,  an  citius  mi- 
cetvoletcjiie,an  potentius  feriat,an  potius  fimul  femelque  peragatvni- 
uerfa.  Hxcobedicntix  facra?  vis  eft,  qux  vbi  pares  imperiis  homines 
nafta  fuerit,  Angelos  eificit,  fulguris  inftar  veloces,  ianeofque.  Verbo 
ipiadixerit,  imbnucu  tanmmmodb  :  Ite  adgentemconuulfam  @r  dilacc-  i^it. 


256  IMAGO    PRIMI   SACVLI    SOC.   IESV. 

ratam,  cuius  dmpuerunt  flumina  terram  eius;  &  iam  voto  tranfierint  ma- 
scncci        ria,  diilitacjue  toto  elementd  Regna  mente  pcruolarinr.  Magna  &  gene- 
*p«  • lCi-    roj^  res  ej}  ljUfHAms  ammus ,  nullosfibi  pom  mfi  communes  cum  Deo  terminos 
patitur.  Roraane  dictum  &  a  Philofopho  Romano-,  fedmagnificeu- 
tiiis  quam  verius,dum  de  homine  auguftiiis ,  anguftius  de  hominis  au- 
dore  deccrnit.  Veium  ii  dc  animo  ita  llle  Romanus-,de  Roma  ipfa  me- 
Dionyf.Fh-  lius  ab  altcro  pronuntiatum :  Roma  prima  (gfr  fola ,  ab  omnis  <cui  memoridt 
terminos fibi  potentu  fecit  Orientem  &  Occidentem.  Fateor,  nec  prima,  nec 
folaSocietas  Ie  s  v,fed&  ipfatamen,terminos  expeditionum  fuarum 
fibifecic  Orientcm  &Occidcntem-,  adde  &  Meridiem  &  Sepccmcrio- 
nes,  &quidquidin  rerra  Auftrali  etiamnum  latct  incognitum  &  in- 
tentatum.  Eo  deftinac  illa  milites  fuos ,  qui  Diuini  nominis  vidrricia 
figna  per  quaternas  orbis  plagas  circumfcrant,  non  alio  ftipendioquam 
gloriofo  nominis  iftius  incremento,  fpe  prxdxnon  aliafpoliorumque, 
Sociitas,     quam  animarum.  Iam  quod  ad  folius  Numinis  honorem  acdnet ;  lila 
Detgh-    miYuix  quoque  huius  teiTeraeft,  Maior  Dei  gloria,  vbique  fem- 
'fUtmfttu  Per  &  ^1  omnibus  praxipue  fpedtanda.   Etquo  non  rapit  mortalium 
expedmt»    plcrofque  inanis  gloria:  lllecebra  ?  fcilicet  vt  laudum,  id  eft ,  ventorum 
mbm;        faturi  (  fc  qUa  tamen  a  mero  aere  ventoque  faturitas  eft )  quo  magis  in- 
flantur  abaliis,  eo  minus  habeant  fui.   Et  quam  multos,  dum  curfu 
prxpropero  feruntur  ad  gloriam,  fortuna  cum  fequi  non  poteft,  defti- 
Sen.de  Frcu.  tult;,  Quam  multos ,  cum  m  confummationem  digmtatis  per  mille  indigriitx- 
'  tes  erepfijfent,  miferafubut  cogitatio ,  ipfos  laborafje  in  tituium  fepulchn  ?  Ca- 
duca  enimucro  gloria  fragilifque ,  etfi  marmorea.  Vos  vero,  vos  Reli- 
giofi  commilitoncs,  quiab  ifta  vos  tyrannide  exemiftis,vt  ne  moream- 
birioforum  ab  ore  dependeatis  alieno,  quibufque  nec  laudum  decora 
incitamento  funt,  nec  fortuna  cafufque  formidini,dum  fequimini  Nli- 
men  ipfum  ,  vni  quoque  ipfius  honori  vos  ipios  dicatis,  impenditis, 
fed  Deus    confecratis.    Quamquam  vobis  ipfis  quantum  detrahitis ,  tantum  adii- 
ittam  ho-    cjt-s  famag  veftra\  ctii  nec  hoc  ipfuffi  quidem  fpedtandum  eft:  nam  dif- 
ficultates  Dei  vnius  caufTa  fufceptar,  adica  pericula ,  labores  tolerati, 
quid  aliud  funt  quam  perpetua  ieges  materiacjue  glorias  veftrat?  Adeo 
ln"o?J'Q  '  verum  H^  atque  exploratum  cft  :  Gloriam  qui  Jpreuerit ,  rueram  habebit. 
r  b.iMai.'       Quod  fi  non  folus  honor  militem  acuit,ied  5c  opima  fpoliavel  voto 
sAmma.    pra;cepta  vc[  aure  oculove  etiam  delibata:  quanta  auiditate  animos  in- 

rnm  lucra    l  V     i  .  '  i 

Socutas  noxie  auaros  m  eam  prxdam  tem  necclie  elt ,  cuius  omnis  cTltimano 
cottfede-  jnfra  pretiu.m  eft?  Sape  (  dicam  magni  Philofophi  verbis)/e^  maxtmum 
s^Ep.41.  pretium  efl,pro  quonullum  ^«r.  Deus  immortalis !  quantum  illud  pre- 
cium  eft,  infra  quod  orbis  vniuerfus  eft !  imo  quo  rcdemptus  eft  orbis 
vniucrfus !  Ille,  llleDei  fanguis  cft  in  filutem  mortalium  opulentnTima 
lar^itionc  profufus:  cuius  profedo  naturam  ignorat,  qui  vel  hinc  ani- 
marum  prxftantiam  nobilitatemque  non  xftimat :  ncc  aeftimat  is,  qui 
tantillum  laboris,  vcluti  pretium  rei  pretiofiflima:  allerendac  impen- 
dere  detrecl;arit.  Quare  merito  remotillimi  terrarum  anguli ,  prima  fo- 
lis  incunabula,  vltimumquecubile,India  vtraque,  per  totrerum  difcri- 
mina,  mercium  lftarum  caufia  non  tcntanda  modo,  fed  ailidua  etiam 
aauigatione  iuftranda.  Non  ignoro  equidcm ,  parentem }  fi  deformem 

filiam 


LIBER  SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.    2$7 
filiam  nuptui  collocare  vclit,multo  eam  margaritarum  fplendore,mun- 
doque  muliebri  &  amplifTima  dote  folere  commendare ,  vt,  dum  pul- 
chram  redderenon  poteft,qu6  procos  alliciat/aciat  faltem  diuitem,  quo 
markum  emat.   Habent  hoc  plera:que  nationes  barbara;  proprium  fibi, 
vt,  quantum  a  mortalium  reliquis  fpatio,  tantum  &c  moribus  $  quantum 
moribus ,  tantum  rere  colore  habituque  corporis  diflideant  *   De  Indo- 
rum  certe  legatis  Roma:  confpeclis  lta  Hiltoricus :  Ipfebominum  color  ^0™^'*' 
ab  alio  njenire  cdo  fatebatur .  Vt  proinde  rerum  prouida  natura  parens 
hanc  quoque  filiam,  Indiam  dico  (  quin  &  alias  eiufmodi )  turpem  at- 
que  incompofitam  ,  diuitiarum  thefauris  non  abfque  ratione  cumulafle 
videatur ,  qua:  tot  tamque  varios ,  non  dicam  fponfe ,  fed  opum  eius 
procos  allicerent ,  totque  etiam  corriuales  incitarent.  Sed  falluntur  pro- 
fecto,  falluntur,  qui  aurum  gemmafque  pra^  corpore,  quamuis  deformi^ 
multo  etiam  amplius ,  qui  pra;  anima  ducant  expetendas  .   Eant  igitur,  l»<k  * 
imo  ruant  per  inuia  ,    per  inhofpita  fola  terrarum  ,  perque  tempe-  n°^fr\. 
ftatum  pra:lia  ,  &z  naurragiorum  terrores  ,    qui  maxima  itineris  iiii  »«*,/«* 
compendia  arbitrantur,  fl  aurum,  id  eft  fplendidius  lutum  ;  fi  adaman-  P roPter 
tes,  id  eft  fpeciofiores  lapidum  cruftulas ;  fi  vniones ,  id  eft  conchylio-  ^j),'" 
rum  recrementa,  vel  (  vt  nobiliilime  fentiam  )  seterno  gelu  conftricli 
roris  guttulas  aliquot  reportarint.  Vos  vero,  quibus  fublimior  animus, 
fan&iorque  cupido  eft,qui  diuiniora  lucra  fecl:amini,  non lapillos in- 
animes;  merces  a^temas ,  non  cum  mundo  fuo  perituras  •  vos ,  ipfbs  ho- 
mines,  non  humana,non  terrena,  nedum  fubterranea  illa  ambitis,  quan- 
do  ad  eafdem  plagas,  iifdem  viis,  fed  ftudio  difpari,  labonbus  certe"  pe- 
riculifque  maioribus  contenditis .  Senfit  id  Oriens  ,  fenfit  Sc  Occi- 
dens  ,   fenferunt  Indi  (  &  qui  non  fenferunt  ?  )   quam  diuites  opum5 
tam  inopes  virtutum  ,  fefe  peti  ,   non  fiia  ;  animas  fiias  cado  infe- 
rendas  ,  non  gemmas  fuas  in  orbem  alium  deferendas .    Adeo  a  veris 
rerum  a:ftimatoribus  quxruntur  mortales,  vt  xzcmi  fintj  non  mortalia^ 
quia  fpolia  temporis  funt.  Et  quanto  molimine  quxruntur  ?  qua  indu- 
ftria  flectuntur  ?  quantolabore  poliuntur  ?  Et  vt  ha?c  molefta  ac  gra- 
uia  fint,  nulla  tamen  quxrendorum ,  flectendorum  ,  poliendorum  cft 
fiatietas.  Auarttia  quidem  femper  tnfmta  (djr  tnfaturabiUs  efi,  nequecepid  ne-  SaIIafl- [n 
que  tnoptd  minuitur  :  veriim  fi  quidinfinito  maius  eft,  vaftis  lliis  menti- 
bus  plulquam  mfinita  lucrandorum  hominum  cupiditas  eft,  quam  nec 
minuit  copia,  &  inopia  accendit.    Tehic  ego,  te  appello  teftem  ,  imo 
au&orem  tot  heroicorum  facinorum  ,  Xaueri  gloriofiilime  :  laborat  XAtterij 
annalium  fides  ,  vt  tot  animarum  millia  ,  qua:  carlum  tibi  refert  acce-  l*°^"n^t 
pta,  vnius  hominis  laborem  elTe  pcrfuadeat :  &  nifi  te  orbis  Xauerium 
fcirct,  prxclaris  tuis  facinoribus  fidem  derogaret.  Liceat  hic  mihi  pro- 
ferre  verba  llla  quibus  olim  Scytharum  legati  Alexandrum  compella- 
uere :  St  dij  habitum  corporis  tm  ,  auiditati  ammi  tui  parem  effe  <-volm\fcnt,  cunius  1.7- 
orbit  te  non  caperet .   alterd  manu  Onentem  ,  alterd  Occtdentem  contingeres,. 
Certe  vt  Xauerio  moles  corporis  tanta  non  fuerit ,  qua:  mundum  im- 
pleret;  animus  profecto  tam  ingens  fuit  ,  quem  nec  mundus  explcret. 
Alteramanu  Occidentem  contigit,cum  in  Francia,  Italia,  Lufitaniatam 
prxclara  gcfiit  ;  altcra  Orientem  complexus  eft  ,  cum  in  Indiis  longc 

K  k  pra> 


Ifai2i8. 


Bulla  Ca 
nonizat. 


25S  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

prarclariora  perpctrauit.  Eo  llle  Coktn  ,  quem  principio  commemora- 

£>am,  inuexit;  ibi  nomen  illud  auguftiilimum  coram  Gentibus  &  Regi- 

bus  portauit  j  ea  fanci.itate,vt  Angelus-  ea  celeritate,  vt  folgttrjee  feruorc 

ac  zelo  fpiritus,vt  ignis  vrens  non  tam  videretur,  quam  eflet.  Ille  (  vt  vel 

mx  18.     fic  fua  vaticinio  conftaret  fides  )  adgentem  conuulfam  ($r  ddaceratam  odiis 

irai*35.      mutuis,  bellis  mteftinis,  daemonum  Rirore,^car  zAngelus  properauit: 

adgentem,  cuius  dinpuerunt  flumwa  terram  etus ;  nec  flumina  tantum  dif- 

traxere  a  ceteris  ,  fed  mtegra  maria ,  Oceanuique  vaftiffimus  ::adgen- 

tem  exjpefiantem,  exlpe&antem  annis  milleqiiingeririsdocfcrinanicaele- 

ftem ,  poft  natum  falutis  humanac  vindicem;  cum  earum  nationum  non 

paucis,  Parauis,  Malais,  Iais,  Acenis,  Mind anaisjaponibus  primus  om- 

niumXauerius  legem  Euangelicam  denuntiant .    An  non  &  ad  po~ 

ibix  18.    pulum  tembdem  perrexit  intrepidus,  cum,  vt  Deum-hominem,  ita  &  hu- 

manitatem  dodums,  ad  Indos  illos  inhumamtate  agreftes  ,  infamefque 

barbarie  •,  cum  in  Mauricam  ,  non  magis  terra:  motibus  quam  incola- 

rum  furiis  agitatam,  flammaique  vomentcm  ac  cineres ;  ciun  ad  Iapones 

hominum  pientiffimorum  hodieque  camifices,  eft  profect-us  ?  Profectus 

eft  denique  ad  populum  poji  quem  non  eji  alius ,  cum  ad  hominum  vltimos 

Iapones  &  Sinas,id  eft,  ad  columnas  fuas  Herculeas,penetrauit.  Quam- 

quam  nec  illas  metae  erant  menti  ampliffimae  conftituta",  nifi  corpus  ip- 

f um  ante  animus ,  quam  animum  agendi  patiendique  ardor  defeciflet. 

Interim  qux  robuftiffimum  quemque  non  fatigaflent  modo,fed  penitus 

Turfeii.i.6.  deiecident  ,  ea  omnia  erigebant  Xauerium  ,  ac  recreabant .    Isquippe 

Hift.soc.     Xauerius  erat ,  cui  quidem  deliciarum  cxleftium  f atis  efTet  ;  modas 

anumnarum  ac  laborum  nullus ,  nec  alius  finis ,  quam amplws ,amfius. 

Deus  immortalis  ,  quid  eft  Angelum  efle ,  fi  hoc  non  ef  t  ?  Angehcam 

naturam  labor  non  afficit.  Et  quid  eft  fpiritum  eflfe ,  fi  iftud  non  eft  ?  a 

folo  fpiritu ,  eoque  cadefti ,  vires  illas  poterant  fuppeditari  .   Exclamate 

Thcodor     k*c  mecumj  neque  tamen  verbis  meis :  Homo  ales ,  infolens  Angelis  ffl  ho- 

stud.ca-     mimbus  fbeffaculum  in  mundo  &fupra  mundum  !  Veriun  quam  infblens 

'  *35'      fpectaculum,  tam  potens  ad  virtutem  incitamentum  :  quo  plures  infu- 

per ,  Angeli  <-veloces  efTecta,  docuere  fcilicet ,  gloriam  prophetias  iftius  il- 

lis  quoque  feruatam,qui  hifce  temporibus  expeditiones  eiufmodi  fufce- 

pilfent.   Inter  quos  quid  attinet  pluribus  celebrare  decus  illud  Belga- 

rum  Gafparem  Barzxum  (  vt  &  rerum  geftarum  eius  fcriptorem ,  & 

afTecTatorem  Trigaultium ,  aliofque  nationis  Belgica?  mifTos  faciam) 

cum  ad  laudem  eius  commendationemque  fatis  fit,  magni  Xauerij  vel 

FmBtu     difcipulum,  vel  focium,addo  &  vicarium,exftitifTe?  Et  quanto  harc  om- 

tJMttfio-  nja  [ucro  animamm,  quanto  Ecclefix  bono  ,  quanto  diuini  honoris  in- 

tium.  _  .     .  f  A         Tr  ii    r  r-       • 

cremento?  Quod nnnirum  Vates llle f uturorum  pradcius  lam  tum  com- 

.Haiseii.     memorabat :  lntempore  illo  deferetur  munus  ^Domino  exercituum  a  populd 

diuulfo  c^1  ddacerato  .   Ecquodnam  munus  illud,  nifi  hoftia  filutifera  per 

auguftiffimum  facrificium  iis  in  regionibus  primiun  oblata  ?  quod  mu- 

nus  illud,  nifi  tot  millia  animarum  tartaro  erepta,  cado  aflerta  ,  Deo  re- 

Legatio     ftituta  ?  quod  munus  ad  locum  nomims  Domini  delatum  ,  mfi  Iapo- 

Iaponum    momm  ReSrum     veluti  Masomm  ab  Oriente,  Romam  miflale^- 

ipr.xm.  tio,  &  per  muenes  Regios,  Patremque  Iapomcae  Societatis  Vnitatorem, 

fummo 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  259 
/iimmo  Sacrorum  Antiftiti  Gregorio  ea  appellatione  decimo  tertio,  Annoijs;. 
cum  fingulari  noftra  Fidei  conteftatione  oblata  obf  equia  ?  quando  non 
femel  ipic  Maximus  Pontifex  lacrymas  fudit ,  inufitata:  la:titia^  indices, 
quod  legationem  f pedtaret ,  qualis  poft  orbem  conditum  ,  hominefque 
progenitos ,  nulla  vel  ftudio  Religionis  ad  Romanum  Antiftitem ,  vel 
Romani  Imperij  admiratione  ad  quempiam  Gajfarum ,  e  Regnis  adeo 
difTitis,  per  tot  Oceani  pericula,  totque  ambages  viarum  fuerit  inftituta. 
Annos  nouem  tenuit  peregrinatio  :  vt  itinere  ipfb  infolens  ac  permole- 
fta,  ita  exitu  Legatis  ipfis  beata,  Societati  gloriofa  ■  Siquidem  illi  ipfi  in 
patriam  reduces  (  quaterni  erant)  fefe  acceptiflimum  cado  munus,  f  acro- 
ian&a  votorum  fponfione,  in  SocietateDeo  confecrauerunt ;  ecjue  Re- 
giis  Religiofi  iam  Legati  efFe&i ,  imo  Angeli,  hoc  eft,  ad  fuorum  arter- 
nam  incolumitatem  procurandam  deftinati,  fic  m  eo  munere  verfati 
funt,  vt  nuper  exeorum  numero  fenex  venerandus  P  Iulianus  Nacauxa. 
annorum  feptuaginta  xtatem  eo  in  tumulo  non  compofiierit ,  fed  vio- 
lenter  abruptam  perdiderit:  qui,vt  tormentorum  acerbiiTimus  eft  ( fcro- 
bis  fupplicium  nuncupant)ita  ad  immortale  decus  gloriofifTimus, Athle- 
tam  Christ  i  magnanimum  in  feliciflimam  afieruit  a:ternitatem, 
Hoc  ille  fine  legationem  fuam  reddidit  illuftriorem :  itacanos  fanguine, 
velutebur  Indicumoftropuniceo,  magis  venuftos  pretiofofque  effecit. 
Iam  tot  fbciaagmina  Iaponum  Martyrum  inuicT;inimorum,quid  aliud 
de  illo,deque  feipfis  conteftantur,nifi  vaticinationem  illam  Hebreafen- 
ten tia  redditam ,  multb  exprefTius  id  quo  de  agimus  defignare?  Adducetur  Hebr.ieai*, 
mivniii  DeoSabaothpopului  contnbuLtus .  Ipfi  quippe  tot  diuexationibus 
quafi  tnbulis  exagitati,  tot  cruciatibus  confe<5ti ,  ip fi  munus  Deo  longe 
gratiffimum  exftitere.Eminent  hic,  eminent  tres  illi  Heroes,  BB.PauluSj 
Ioannes,Iacobus,  immortalibus  etiam  inter  mortales  honoribus  dignati. 
Diceres  eos  in  crucem  a6tos,vt  magis  toti  orbi  confpicui,  celfitudine  vir- 
tutis  fua^,  alicnam  longe  lateque  prouocarent.  Neque  fruftra  id  quidem, 
cum  non  Iaponum  tantum  ea  fortitudo  fit,  vt  in  patria,  in  confpecl:u  ci- 
uium  ac  parentum  fuorum  mortem  oppetant  conftantifiime  ,  verum  b 
Regnis  remotifiimis  plurimi  patrias  fedes  deferant,qub  aliene^  faluti  totos 
f"e,vitamq;fuam  liberalitate  plufquam  humana  impendant.Tefteshic  mi- 
hi(vt  ceteros  prxtermittam)  teftes  Spinola:  atque  Maftrilij ,  flos  &  robur  Fior.t.4.c.i, 
Italici pmvuinis  :  quando  illa  veri  nominis  ac  generofi  f  anguinis  nobili- 
tas  eft ,  cum  non  e  natalibus  hauritur ,  fed  ex  ipfis  venis  tam  gloriosa' 
morte  profunditur .  Ille,  ille  Genuenfis  Sca^uola ,  hic  Regulus  Neapo- 
litanus;  ille  non  manu  tantiim,  fed  corpore  toto  viuus  exuftus ;  hic  noii 
in  cauca  Punica,eaque  pcrmolefta  &  acerba,inclufiis,  fed  velut  intempe- 
ftiuo  fepulchro  ,  in  teterrimam  fcrobem  capite  immiifo  quatriduo 
pendulus ,  aliifque  fuppliciis  grauiflimis  excarnificatus  ,  ac  demum  gla- 
dio  pcrculfus;  quid  aliud  agunt,  quid  moliuntur  igne  ac  fanguine,quam 
illo  flammas  fubiiccre  defideriis  noftris  ,  hoc  fouere  fubiechs ;  quje  taii 
flumine  accendunmr ,  non  fopiuntur  ?  Non  patitur  vel  auita  maiorum  imitAnda 
gloria,  vel  germana  fratrum  nobilitas ,  labem  aliquam  aut  probrum  fa-  JJJJ!"*" 
truliae  ac  gcneris  fui .  Illis  ignauis  licet  efle  ,  quibus  parcntum  iocordia  cmpla. 
ius  inertix  tribuit :  nos  necelTc  eft  forti  efle  ac  infrado  animo ,  quibus 

Kk  2.  de- 


)rnm  e.\. 


260  IMAGO  PRIMI  SjECVLI  S  O  C.  IfcSV. 

degenerem  indolem  virtus  obiiciat  maiomm ,  fi  confpexerit  defides.  li 
quibus  maiorum  obfcuritas  pro  vmbraculo  eft,  tut6  latent :  nobis,  quos 
conditionis  noftrac  fplendor  in  orbis  theatro  locat ,  tenebrc  pudori  fint, 
non  defenfioni.  Noui  ego  quidem  indolem  veftram  ,  commilitones, 
fcio  pedoris  robur,  &c  magnis  experimentis  approbatam  virtutem:  nam 
fi  quantum  omnibus  cft  animorum,  tantum  &C  fingulis  licentia:  fleret  a 
Ducibus ;  iam  fiia  neminem  caftra  prarfidiaque  retinerent ,  omnes  id 
apertum  campum  non  prodiretis ,  fed  procurreretis ;  imo  ad  gentes  vl- 
timas  non folum  contenderetis  ,  fed  volaretis.  Quidni  tamenliceat  et- 
iam  iis,  quos  memoria  recordatioque  agitat  nobilitatis  fux ,  viros  lllos 
praxlaros,  llla  dctx  militiae  decora,  Prmcipes  illos  expeditionum  lon- 
giflimarum  atque  difficillimarum  proponere ,  vel  oble&ationi  fumros 
ad  fpeciem ,  vel  incitamento  ad  armularionem  ampliorem  ?  Quod  fi 
vmquam  opportunum  id  fuit,  iam  profe&o  etiam  neceflarium  eft, 

/EnM.6.  are  ciere  ^viros ,  Martemque  accendere  cantu: 

cantu,  inquam,  quo  &  celebrentur  mfignia  maiorum  facinora,&  pofte- 
rorum  virtus  inflammetur  ,  cum  illud  quoque  Vatis  noftri ,  hac  aetate, 

ifaicc  18.  quin  &  hoc  ipfb  anno,reipsa  comprobatum  confpexerimus :  Cum  eleua- 
tum  fuerit  fignum  in  monitbus ,  Vtdebitts ,  &  cUngorem  tubx  audietis  .  Et 
quofham  hic  montes  interpretabormifiquas  illa  vrbium  domina  Roma 

Bneii.6.  — feptem  vna  fibi  ctrcumdedtt  arces? 

qttod  fignum  ,   nifi  fignum  militix  ,  expeditionumque  noftramm, 

loU'  nomen  Iesv  auguftiflimum  ?  quam  tubam ,  nifi  lllam  iubilei  farcu- 
laris  tota  modo  Societate  perfonantem  ?  Illud  ,  illud  fignum  ,  quatn 
illuftribus  nuper  radiis  corufcauit ,  cum  in  xde  principe  Societatis  vni- 
uerfas  magno  I  e  s  v  dicata  ,  inter  cetera  ornamenta  arte  pretioque  vi- 
fenda,  fumptu  plane  regio ,  tot  faces  funaliacjue  luxere ,  vt  quamdajn 
cadi  ftelliferi  fpeciem  exhibere  viderenmr  ?  Tum  profed:6  illud  fignum 
tn  monttbus  eleuatum  fuit,  ciim  in  feptenis  montibus,  adeoqueVrbe  tota, 
purpurati  Patres,  Pradules,  Legati,  Principes ,  cetericjue ,  feftos  ignes  ac 
triumphales  ftruxere  honori  nominis  iftius  ,  a  quo  Societas  honorem 
omnem  fuum  eft  mutuata.  Crederes,  hoc  in  fpeclaculo,  velut  in  Occi- 
dente,  ortum  nouo  fplcndore  folem ;  vt  ex  illo  Rcligionis  culmine ,  am- 
plius  longiuf que  in  ceteras  orbis  terrarum  plagas  deueheretur .  Ibi  tuba 
illa  primum  infbnuit ,  quas  tamdiu  exfpe&atx  fblennitatis  nuntia  ad 
plaufum  gratulationemque  excitaret  vniuerfos ;  atque  ad  noua  bella  ex- 
peditionefque  illas  longe  gloriofifiimas ,  pro  nomine  ifto  fiifcipiendas, 
Socios  inprimis  inflammaret. 

Audite,  commilitones ,  audite  fonum  illum  &  clangorem  muficum 
pariter  bellicumque ;  audite,  &  ( vt  facitis )  oftendite,  fi  Matrem  amatis 
centenariam,  oftendite  vos  filios 

iEneid.i.  cjuibm  integer  aut 

Sanguts  adhuc ,  foltdaque  fuo  jiant  robore  njires. 
Probate  vigore  non  tam  annorum  quam  animorum  veftrorum,Matrem 
ca  quoque  setate  iuuenem,  viridem,  florentem;  neque  mentibus  accidere 
fenium  perindeatque  corporibus;  ac  diu  vixiffe  ,  non  fuiffe  temporis  fed 
virtutis.   Oftendite  non  confenuifte  cum  annis  fpiritum  ,  nec  farculum 

vnum 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.    26* 

vnum  viuidi  roboris  fiiccum  cxhaufifTe.  Angeli  eftis.  Propheta  fic  nun- 
ctipauit.  nulla  Angelica:  natura^  feneclus  obrepit.  Angeli  eftis  :  cum 
grauitate  negotiorum  ,  longinquitate  itinerum ,  laborum  dimcultate, 
agcndi  celentate  certandum  eft.  Velocitas  illa  Angelorum  eft :  quibus 
vt  nomenhboris  tribui  valeat,  laboripfe  certe  fatigatioque  conuenire 
non  potcft.  Angeli  eftis  :  militandum  eft,  ita  militia  cadeftis  exercitus, 
Genij  bellatores  fic  admonent,  fic  expeditionum  noftrarum  ratio  depo- 
lcit .  In  quibus  fi  de  honore  gloriaque  diuini  nominis  agitur ,  fi  defa- 
lute  hominum  propemodum  infinitorum  ;  quas  in  res  tot  exccllentium 
operarum  iudor  exhauftus,tot  Martyrum  fortifiimorum  fanguis  effufus, 
ipfius  denique  Filij  Dei  vita  fxiit  impenfa;  quid  eft  quod  adlaboris  affi- 
duitatem  nos  excitet  >  fi  iudor  ifte  non  excitet  ?  quid  eft  quod  ruborem 
ingenuum  in  genas  eliciat ,  fi  cruoris  ifta  purpura  non  eliciat  ?  quid  cft 
quod  vilem  nobis  vitam  faciat ,  fi  mors  illa  non  faciat  ?  Sed  non  eft: 
profedo,  non  eft  alacritatis  veftrr,  defidere;  virtutis,  erubef  cere;  genero- 
fitatis,  pericula  mortemque  ipfam  declinare.  Quamquam  quid  mor- 
tem  dico  ?  Angeli  eftis ,  qui  vos  vitamcjue  veftram  operi  ifti  immortali 
jmpenditis.  Itaque  quam  &  ipfi  nnncupamus  mortem,  abdicatio  qua> 
dam  corporii  eft ,  vera  mors  nort  eft :  viuit  animus,  viuetcj ae ,  corpore 
muneri  tam  fanclo  gloriofbcjue  vel  immoriente  ,  vel  immorante  tantif- 
per,  dum  &  ipfum  vita  immortali  arternaque  perfruatur. 

ORATIO     TERTIA. 

Differtatio  Academica/itnefaciliusmmdum  crme^rconUm* 
pione,  an  ?vi  <Sr  twmk  fkhmgtwe. 

SVum  cuique  dicendi  genns :  mihi  nouum  ciuidem  &  inufitatum, 
attamen  rteque  difficile,neque  inuolutum,ludisque  adeo  frCularibus 
aptum  ,  vifum  fuit  fufcipi  a  me  hoc  tempore  oportere :  quod  Academire 
veteri  iuxti  ac  adolefcentiori  folenne  fuit  ,  certum  nihil  dcfmitumcjue 
diiceptare  ;  quidquid  verofimile  eft  tueri ,  modo  huc  modo  illuc  aflen- 
fionem  incimare ,  nihil  non  in  vtramque,imo  quamcumque  etiam,  par- 
tem  expromere  ac  diiputare  .  id  agam  nimirnm ,  atque  hanc  viam  con- 
fuetudinemque  £  veteri  Lyceo  petitam  fedulo  infiftam.  Et  quoniam  vo- 
latica  fere,  Socraticoque  more  parum  fiii  in  hac  decertandi  rationc  fimi- 
lis  efte  folet  dictionis  forma;  vtar  ego  quoque  charactere  diffimili,  vt  in- 
cifa  modo,  alias  numcrofa,  nunc  contracta ,  mox  explicata ,  tum  diuifa 
etiam  diftractaque  appareat  oratio.  cuius  interim  partes  fine  ordine  cer- 
to  cortfecutionequedifpofitr  ,  fic  tamen  connexr  inter  fe  copulatrque 
fint,  vt,  ciim  vltro  ab  artis  praceptis  ipfbque  controuerfix  iudicio  fepe- 
numero  difcedam  ;  occulta  tamen  vi  cfficientiaque  pugnantium  intcr  fe 
ratiortum  e6  pertineat ,  atque  animis  cum  opinione  vcri  illabatur ,  pro- 
pofitumque  fibi  finem  hoc  certius  affequatur  oratio ,  qu6  contumacius 
interdum  ab  eo  recedere ,  &  contraria  via  fortioribus  in  fpeciem  argu- 
mentis  niti  videatur .  Neque  enim  Mc  tam  animus  mihi  eft  iudicium 

Kk  3  qua> 


262        IMAGO    PRIMI  SjECVLI   SOC.  IESV. 

quaeftioni  mcum  interponere ,  au&oritateque  quempiam  velut  pmudi- 
cioad  idem  fentiendum  inuitare,  quam  quidin  caufsa  effici  quarftio- 
neque  poffit,  ex  earum  ,  quae  verar  vel  fimitlimae  veri  iunt,rationum  op- 
pofitu  ac  dimicatione  oftendere  .  Qurro  igitur ,  vtrum  altdro  facilius 
expeditiusque  fit,  ignommia  crucis  &  contemptione  mundum,  an  vi  at- 
quearmis  fubiugare  .  Quid  hac  caufsa  ,  fi in  concione  quxratur,  foci* 
r,  „  lius:  fi  in  Regum  Principumaue  confeflu,  difticilius  ?  Qiiid  enim,  in- 
quient  hi,  ab  urdius  fmgi  animo  dicique  potclt,  quam  orbem  terrarum 


contem- 


nendr,  contemptu  fibi  fubiicerc  ?  numne  igitur  aliqua  ex  hofte  contempto  f  pes 
victoria*?  quod  nonpotius  certas  cladis  intcrnecionisque  penculum? 
adimere  contemptio  curam  prouidentiamque  folet,maximum  in  geren* 
dis  rebus  momentum  .  hac  fublata ,  quid  nifi  Ducum  inertia  ,  fbcordia 
militum,  ignauia  exercitus ,  excubiarum  negle&us,  annona:  inopia ,  ar- 
mamentarij  vaftitas ,  rerum  omnium  penuria ,  confiliorum  confufio, 
fententiarum  perturbatio,imperiorum  ignoratio,atque  ad  extremum  in* 
teritus  ac  ruina:  ?  quis  enim  aut  hoftium  arma  tuto  contempfit ,  aut  vi- 
res  impulie  neglexit?quis  nocendi  artes  fine  difpendio  fuo  defpicatui  ha- 
buit?  quis  non  certifTimum  temeritatis  huius  pra*mium  tulit  infidias, 
»^#e*-m'-'cladem,  ignominiam  fempiternam  ?  Irritantur  nimirum  ludibrio  ani- 
tmdi-t  m-^  pU Jor^uc defpecTis  in  promptu  femper  eft,  quo  ignauiam  abiiciant^ 
iras  fufcitent,  vires  colligant,  iniurias  vlcifcantur.  Tu  vero  hos  probro 
lacefTendos,  ftimulandos  contemptu,  defpicientia  etiam  impellendos  in 
perniciem  magis  fiiam  quam  exitium  tuum  rere  ?  An  igitur  felicior 
cum  armato  hofte  quam  cum  inermi  congrefTus  ?  certior  de  vigilanti- 
bus  quam  de  dormientibus  victoria  ?  propior  de  folicitis  atque  in  occa- 
fionem  gerenda*  rei  intentis ,  quam  de  imprudentibus  triumphus  ?  ne 
crabronum  quidem  aut  formicarum  viles  animas ,  nedum  hominum 
feroces  cupidosque  vindi&a*  impetus,  irritandos  duxero .  Tunc  hoftem. 
licebit  defpicere,  cum  ignauo  militi,  ne  terga  in  acie  vertat ,  fubiiciendi 
fed  virili  inimi  mnt-  Ceterum  aflidua  vigilantia  Ducem  militesque  pra*ftare  ne- 
atraobfer-  cefle  eft;  ftudiose  aduerfa,  ne  fe  infinuent,  explorare;  hoftiles  motus  om- 
uandi,  ncs  qUafj  je  f pecul^  obferuare-,  inopinatos  cafus  confilio  &  ratione  ante- 
uertere.  Quorfum^  nifi  ad  incommodorum  cautionem ,  Seruatoris  illa 
vox  iterata  toties  atque  repetita,  Vigilate}  Tu  quacftionem  interim  ponis; 
ludibrione  mundum  ac  defpicientia  fubigi  oporteat  ?  Ego  vero  armis, 
^Tatmu  non  faftidio ;  virtute ,  non  arrogantia  vincendum  exiftimo.  Crcfarem 
vincendi.  &  Alexandrum  vide,  non  illi  irrifione  &  contemptu  ,  fed  militum  ro- 
bore  potentiaque  Romanum  prior ,  alter  Gra*cia*  Afixque  dominatum 
adepti  funt  :  inter  varios  belli  euentus ,  communemque  Martem ,  non 
nifi  corporum  fuorum  obiecTu  periculisque  vi&oriam ,  multa  carde  ac 
fanguine  triumphos  promeruerc :  tu  vero  fieri  pofle  exiftimas ,  vt,  qua- 
fine  certamine  fingulx  ac  pradio  fortiffimorum  Ducum  terramm  orbis 
regiones  fubiici  minime  potuerunt ;  cx  vno  defpicatu ,  quaqua  iacent 
ac  difperfa*  funt,  vniuerfa* ,  multitudine  innumerabiles  ,  viribus  poten- 
tes,  prxfidiis  firmata* ,  iocis  munita*,  aftu,  confilio,  fapientiu.  pra:ftantes 
fub  tuam  vnius  ditionem  fubiungantur  ac  redigantur  ?  Erras ,  pace  tua 
dixcro,quifquis  mundi  contemptui  ad  obtinendam  vicloriam  afTentire: 

non 


LIBER  SECVNDVS.    S  O  C  IET  A  S  CRES  CENS.     263 

non  ille  fpretus  defpe&uscjue  animo ,  fed  corporis  armorumque  impetu 
proltratus  fub  iugum  poteftatemque  veniet.   Decruce  autem  quid  cen-  <juamuu 
ihs  ?  an  quo  modo  Conftantinus  tres  potentifllmos  Imperij  inuafores,  {j^JJ*"* 
hac  tu  ratione  mundum  ab  ea  iiiperari  pofle  exiftimas?  at  non  ille  cruci, 
vt  debellarer,  a  contemptione,  fed  a  militum  virtute  ac  fortitudine  pras- 
fidium  mutuatus  eft .  Sub  crucis  fignis  copiofum  habebat  militem, 
probe  &  armatum  &  exercitatum  j  qui  crucem  labaro,  crucem  galeis, 
crucem  fcutis,  &  ipfis,  fi  placet,crucem  telis  geftabat.  Hancquidem 
fpeciem  veri  primam  oftentat  opinio-,  at  illaquam  inanis  &fallax  fit, 
vide:  nequaquam  hic  tibi,  vt  de  ceteris  hoftibus,  itade  mundo  philo- 
fophandum  velimexiftimes.  Seruile  quid&  efFeminatum  munduseft;  Mmdu4t 
in  pretio  f\  habes,  fuperbiet;  fi  metuis,  inftabit;  fi  blandire,  dominabi-  &7™«- 
tur.  vbi  vero  feruitutem  hanc  feruire  cceperis,  qua  non  vi  ac  tyranni   temptui 
de  opprimet?  In  feminis  Dalilas  &Iefabeles,  in  feruis  Eutropios  zchabendi: 
Ruffinos  intuere  -y   quo  in  viros  imperio ,  quo  in  fubiectos  domi- 
natu  vfi  funt?  iacuilfent  profeclo  defpecTi,  contemprique  in  late- 
bras   fe  abieciflent;  a?ftimati  fupra  feruum  ac  fortunam ,  altiiis  kfc 
extulere,  quam  vt  vinci  poftea  nifi  communi  propemodum  exitio 
poflent.  Quemforsautnaturaferuituti  deftinauit,  hicperpetuo  tibi  vt  n  .       - 
leruiar, contemnique le  abs  te  pro  arbitratu  patiatur,  Itude.   Qux  ltul-  mundofer' 
titia  maior,  ne  dicam  infania,  excogitari  poteft,  quam  vt  non  modo  Htre- 
alterius  fis,  cum  tuus  effe  poilis,  verum  etiam  eorum  poreftati,  quorum 
adeptus  fis  imperium,  vltro  te  volentemque  fubijcias  ?  Homini  libero 
mundus,  viro  ad  parendum  femina  feruiendumque  fubiecTa  eft.  Quid 
pras  hbertate  iugum,  feruitutem  prae  dominatu  ample&ere?  Indigna 
nimirum  illa  permutatio ,  prapofteraque  conuerfio  eft .  hanc  ipfam 
tamen  ( qua:  generis  noftri  labes  atquc  ignominiaeft)  quam  multi 
amplectuntur  ?  quam  multi  iugum  hoe  graue  atque  infame  fubeunr? 
vel  quia  necelTarium  putant  ac  fatale,  vel  quia  falsa  arqui  honeftique 
fpecie  decipiuntur,  vel  quia  miferi  efle  cum  multis  malunt,quam  beati 
cum  paucis.    Qua?  enim  acerbitas  fetuientium  mundo  miferia:  par  efle  cuitu  mU 
poteft?  an  non  ptobra  eius  extimefcunt,  iras  reformidant,  falluntur  pro-  &*&**'. 
miffis,  pranniis  feducuntur ?  an  non  fracTi,mollisabie£fciqueanimile-  uut> 
gcs  admittunt  omnes,  quantumuis  iniquiflimas  ?  AfFulget  getendi  Ma- 
giftratus  fpes ,  quid  indignitatis  non  fufcipitur  ?  qua:  Aulicorum  non 
captatur  aura  ?  maturantur  ex  eomm  fententia iudicia,  opinionibus  ani- 
mi  imbuuntur  neque  recTis  neque  veris :  laudantur  non  qui  digni,  fed 
qui  maiore  poteftate  prxditi  funt  ;  quin  crebro  ij ,  qui  magnifici  fibi 
videntur,  vt  placeant,uiunera  mittunt,  tribuunt  officia,  fupplicantdeni- 
que  ignommiose.  Qux,  malum,  feruitus,fi  harc  non  eft?  Pofcitur?  dan- 
dum  eft,imo  profundendum.  Annuitur  ?  aduolanduin  eft,  retatdante 
ttequidquam  vxore,  liberis,  animo  ipfo  curis  in  contraria  diftra&o, 
Vertitur  fortunas  flatus  ?  excedendum  eft,  viis  licet  omnibus  admi- 
grandum  prarclufis.    Intentantut  minar?  autcedendum  tantifper  tem- 
peftati,  obtemperandumvefceleri :  autcerte,fi  conftiterit  animus,  mo- 
riendum  eft.  Deus  immottalis !  quanta  harcferuituslquam  dura,quanl 
mifera,  quam  flagitiofa!  Certe  hber  noneft  cuimuudus  mperat,  cui  Toiims, 

Ugtt 


non  mun 


I64  IMAGO   PRIMI    SACVLI    SOC.    IESV. 

leges  imponit,  prafcrtbit,  iubet,  retat  quodvidetur  5  qui  nibtl  negare  tmperanti 

potefi,  mhilrecufare  audet.    J>)uin  igitur  dedccore  tfio  Vos  ertpitis  ?  noltte  Cui- 

Deo  fer-  quam  ferutre,  nifi  Deo;  non  ambitioni,  non  vulgi  ftudiis,  non  Optima- 

endum,  tum  f  auori ,  non  gratia:  Principum,  non  cupidicatibus, non  volupraci- 

bus,  non  gloria^.  Enimuero  cunc  fe  vicTum  a  vobis  mundus  ipfefacc- 

bicur,  cum  odij  amorisque  eius  fecuri,fpem  mecumque  rerum  omnium, 

quas  excollere  ille  folec,  iuxca  habebicis  ac  concemnecis.  Tum  vos  Aula 

fufpiciec,  Cucia  admirabicur ,  colenc  Refpublica:,  viri  Principes  reuere- 

cjiucon-    buncur,  Reges  ipfi  amabunc  acque  eciam  obferuabunr.    Porrczio  no- 

JJJJJJJJ*"  ftro  quis  vilius  de  mundo  fenfic?  quis  faftidiofius  Aloyfio  iudicauit? 

Francifci  qnis  defpicienciits  Ignatio  locucuseft?  Ex  hoc  aucem  quanca  laus  pra:- 

Porrevj,    fhntiifimis  viris  ?  quanca  apud  Dynaftas  exiftimatio  ?  quam  religiofa 

venerario?  De  Porrezioloannem  Auftriacum  Belgica:  noftra:  Guber- 

nacorem  ferunc  affirmafle,  orbem  breui  vniuerfum  fub  Philippi  fra- 

cfis  dicionem  fe  fubiuncturum,  fi  duo  fibi  eiufmodi,  qualis  ipfe  exfifte- 

ret,  ad  rem  gerendam  adminiftriobtigiflenc.  Ampla  nimis  fupraque  fi- 

dem  commendatio,  nifivnns  ipfecocum  iam  ante  mundum  Porrezius 

B.Alojfj  contempm  fibi  fubdidiiTet.  Aloyfium  vero  fupra  famam  magnitudi- 

Con\ag*,  nemque  Alexandri ,  puerili  llla  quidem,  fed  feftiua  atque  ad  rem  ac- 

commodata  qua:ftiuncula,  viecrix  mundi  defpiciencia  extulic.  Obcule- 

rac  infanci  fuo,  nefcio  qua: ,  ludibunda  macer  expreflam  vcriufque  in 

diuerfis  tabulis  efrigiem  :  mundi  globum  obterebat  impofito  pede  A- 

loyfius,  fubie&a  manu  Alexander  fuftentabat.  Hic  puer  cum  multa 

pro  anacis  ingenio  percunctando  curiose  candem  eo  deueniflec,  ex  macre 

vcqua^rerec,  Rexne  igicur,  quia  mundum  viciflec  Aloyfius,  eflet  vni- 

uerfi  ?  refpondiflerque illa,  non  , quia  vniuerfo  imperarec,  orbem  pedi- 

bus  conculcare;  fed,  quia  pronihilo  puraffet,  infraque  fe  duxiflec,  vi&o- 

rem  eius  exiftimari  ac  dici :  ad  imaginem  Alexandri  conuerfus ,  Iftene 

igitur,  mater,  inquit,  a  mundo  viclus  eft,  qui  leges  dominatumque  eius 

fubiecTa  manu  ferre  compellitur?  Bellc  hercLile,  fupraque  a:cacem  fa- 

pienter:  fiquidem  ance  feruus  animum  mundo,  quam  manumdomi- 

&  s' t&*!a~  nus  Alexander  fubiecerat.    Ignatij  autem  quamam  illa  vox,  faftidij, 

"<  L010U.  r         n  1   •  •        •        1  r>    \        r     7  I  •  \  ' 

naufea*,  icomachi,  concempcioms  plena,  Gmam  Joraet  mtht  terra  ctim  cx- 
lum  asjicio  !  qui  mundum  vniuerfum  ,  cunctasque  eius  volupcaces  ac 
honores,  quos  magno  pridem  ambicu  concupiuerat,  vc pucidas  fordes 
grauemcjue  ac  moleftam  animo  immunditiam  abiecerat,  quoinprecio 
acque  a:ftimatione  cenfes  habuifle  ?  quam  faftidiose  concempfiiTe? 
quam  generose  conculcafle  ?  Harc  profecTo  pra:cipua  laus  rua  cuorum- 
quecft,  Ignati,  contemptu  mundum  defpicientiaque  viciiTe  :  hax  illa 
gloria,  nominiiquetui  commemoratio ,  quam  horrent  inferi ,  ftupent 
mortales,Superi  admirantur,  colit  orbis,  ca:lum  probat,  Deus  ipfefem- 
piternis  gaudiis  remuneratur.  At  id  nonagimus,  inquis,  gloriosumne 
fit,  atque  honefta:  vica:  racionibus  confencaneum,  mundum  vincere :  de 
victoria:  facilicace  quarrimus ,  &  vcro  modo  vinci  cicius  faciliusque  pof- 
fic,  cruce  concempcuque,an  exercicu  &  armis,  difpucamus.  Itane  vero  ? 
etiamnum  dubitas ,  lucemque  folis  quatritas  in  meridie  ?  dubito  enim- 
uero,  &  vehementer  quidem.  Sit  enim,  vt  inquit  ille, 

fortior 


»1 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.     26$ 
fortior  qiti  fe  quam  qtti  fortijfima  vinat 

Mcema,    

&  qm  dommatur  animo  fuo ,  expugnatore  <-vrbium ;  quce  tandem  moenia 
fine  armis  deijciet  ?  quas  vrbes  fine  militeoccupabit  ?  quas  prouincias 
fine  exercitibus  expugnabit  ?  Sit  etiam,  fi  diis  placet ,  patiendo  quam 
agendo  fortior  ^ar  quasnam  vis  illa,  quam  inferet  fuftinendo?  quas  co- 
pias  tolerando  profligabit?  quas  gentes  regionesque  iniunas  ferendo 
fub  poteftatem  rediget  ?  Denique  ,  ne  quid  abnuere  videar,  &  hoc 
concedam,  vtmagno,  excelfo  inuidloque  animo  fit ;  quid  tum  poftea? 
an  idcirco  ea  vircute  ac  robore  prceditum  dicemus,  vt  finc  armis  mun- 
dum  valeat  expugnare  ?  numquam  id  efficies  profecto.  Ego  vero  effi- 
ciam,  vimque  orationis  tua!,  quantumuis  apta  tibi  firmaque  vidcatur, 
facile  conuellam  ac  diilipabo:  ac,  tametfi  fine  ordtne  fere  confecutio- 
neque  rerum  initio  diclurum  me  propofui  •,  hic  tamsn  quia  argumenti 
ratio  poftulat,  diuifione  vtar,  doceboque  in  primis,  non  id  eife  mun- 
dum  vincere,  quod  vulgus  exiltimat,  tcrrarum  fcilicet  pofleilioncs  adire, 
vi  vrbesoccupare,  folo  munitiones  a:quare,  vaflare  prouincias,  fcrrum 
facesque  late  circumferre.  Tunc  oilendam,  mundi  nomenclacione  non 
terrarum  hunc  globum  fenfu  animoque  vacuum  ,  fed  incolas  eius  atque 
habitatores  ( quo  fere  modo  ciuitatem  pro  ciuibus  vfurpamus)  defcnbi: 
denique  Dei  crucisque  cultores  minore  quam  F.eges  Principesque  co- 
natu  prouincias  atque  vrbes  fubiugaifej  adeoque  cruce  &  contemptu, 
nonvi  armisque  mundum  efle  fuperandum.  Cedo,quid  eftmundus,  /saurem, 
ctim  de  eo  in  poteftatcm  redigendo  diiputamus  ?  an  iners  terra?  moles,  nonbrut* 
mutaxjue  regiones  ?  atquoeas  modo  obtinebis  ?  anvi&armis  inua-  tellHf  eP: 
des  ?  ego  vero  aratris  perftringendas  potius,  &  ligonibus  profcindendas 
cxiftimo  .  An  igitur  coloni  &  ruftici ,  aut  ipfi  boues,  terrarum  fola  ex- 
pugnant,  quas  ingenti  labore  fubigunt  ?   at 

njos ,  non  njobis  ,  fertis  aratra  boues. 
numquid  enim  equos  &  boues  pan  ratione  terra;  dominos  facias  ?  Sed 
pede  interram  pofito  poflefliones  aieuntur.  Verum  hoc,  amabo,  nonne 
vtrumque  eft  cruce  &  contemptione  vincere?  Et  quoniam  hoc  dicendi 
genus  feftiuum  eft,  rifumque  &  facetias  admittit,  nonne  &aratra  &  li- 
gonescrucemferunt,  &  cruci  manu  adhibita  reguntur?  numquid  ara- 
tiones  ftercorc  infperguntur?  quo  quideffe  poteft  abiedtius?  nonnc  qui 
fe  fubmittunt,  ad  pedes  fe  fternunt  &  abijciunt?  nonne  quem  pofito 
pede  proteris  &  conculcas,  eumdem  non  aliter  quam  feruum  contem- 
nis?  Quxigitur  aratro  &  ligonibus  foladomas,quos  agros  ftercoras, 
quos  immiifo  pede  fundos  tibi  vendicas ,  cruce  &  contemptione  tuos 
facis.  quis  tamen  extra  rifum  &  iocum  toto  orbe  aratrum  circumdu- 
cat?  quantillum  eft  quod  vomere  profcindimus ,  quod  manu  fodimus? 
quantum  vero  culturam  non  patitur  ?  Hoc  vero  ipatium,  in  quo  pedem 
figimus,  quod  nullus  prx  altero  maius  occupare  poteft,  nifi  quantum 
corpore  obefior  eft  aut  quadratior,  quod  nemo  maius  implet,  quam  fic 
ipfe;  hoc  cui  infifto,  non  magis  mundus  eft ,  de  quo  vincendo  difputa- 
mus,  quam  hoc  terrx  quod  improbo  labore  frangimus,  colimus,  feri- 
mus ,   Quid  fiautemquodtibijidem  &  mihi  terra  pra;ftetobfequium, 

L 1  qui 


<}H&  pro- 
tntfcne  om- 
nibtu  fert 
fruftuti 


promncu. 
Regna, 


qntpatcnt 
C?  ptirent 
emmbfts'. 


266         I  M  A  G  O  PRIMISiECVLI  S  O  C.  IE  S  V. 

qui  in  ea  fubigenda,  vtque  fruftuofa  fit,  llercoranda,non  laboro?Quid 
iiager  mihi  &  tranfitum  debeat ,  &  ftillicidio  obnoxius  fit,  &  fru&us 
pendac  quancum  opus  vfufve  fueric :  numquid  eum  mihi  feruire  tate- 
beris?  quid  fi  cocus  cerrx  globus  eum  in  modum  mihi  lubfir,  numquid 
mundum  in  poceftace  habere  conccdcs ?  Qiios Christvs  iuilic  & 
domos  relinqucre,  &  agros  pofleflionesquc  omnes,  quos  fine  facculo 
&  pera  incedere,  quos  non  congregarc  in  horrea,  non  lolicicos  effe  quid 
bibercnc  auc  manducarenc,  auc  quo  veftirentur  j  iis  profecto  cum  nihil 
deeflet,  cellus  omnis  proferebac  quantum  neceflfcati  iuftxque  cupidi- 
rati  iatis  crat.  vbicumque  libitum  eflet,  figebant  pedem,in  quocumque 
pedem  ponerent ,  tam  illis  quameorum  dominis ,  fummis  porentifli- 
misque  Regibus  feruiebat.  tahto  vero  racihus  cum  dominatum  confe- 
cuti  iiint,quanco  cxpeditius  eft  gracuico  acquirere,  quam  magno  licita- 
rij  quantd  leuius  eft  in  aliorum  labores  mcroire ,  quam  gemere  frangi- 
que  fub  onere;  quanto  iucundiuseft  curarum  folicitudinisque  expertes 
omnia  poflidere,  quamangi  de  prouentibus,animoque  diicruciari,  ne- 
que  his  qux  paraueris,  frui.    Rec"le  Lyricus, 

Nil  cupicnttum  ,  inquit ,  &  hoc  nomine  beatorum, 

Nudus  caslra  peto,  ffi  transfuga  diuitum 
Vartes  Imquere  geftio. 
An  de  poteftate  credis  amittere  qux  habebat  in  boms  ?  audi  quid  por- 
ro  inferac: 

Contemptae  dominns  fylendidior  reiy 
Jthtamji,  quidquid  arat  non  piger  Appuh/s, 
imo  quidquid  per  vniuerfum  orbem  rerra  proferc, 
Occultare  meis  dicerer  horreis, 
Magnas  inter  opes  inops. 
Eleganter  profe&o  &  diuine .  concemncnces  mundum  felicius  longc 
&  fplendidius  ei  dominantur,rerumque  poriuncur,  quamquife  terra- 
rumdominos  dicunt,  reipsavero  &  paupcres  funt&  feruiunt:  nequc 
magis  eum  poflidenr,  quam  ftulcus  ille  qui ,  qux  naues  porcum  fubi- 
renc,  fuas  eflc  credebac,  fe  regem,  fe  felicem,  ie  morcalium  beatillimum 
prxdicabat;  fibibella  geri,  fibi  terras  arari,  fibi  mare  aurum  ac  merces 
fubmittere;  hoc  illis  felicior,qu6d  curis  non  exederetur.   Quareneque 
fola  terrarum  mundus  func,  neque,  fi  finc,  non  facilius  crnce  &  con- 
cempcu,quam  poceftace  &  armis  occupancur.  Ac  vrbes  forcailis  &  pro- 
uincix  Rcgnaque  amplilTima  &  Imperia  dicenda  iunc  mundns  ifte,  ar- 
morum  vi  qiuim  cruce  defpecluque  expugnabilior.    Profeclo  nec  illa 
poriori  racione  hoc  nomine  vcniunc :  quid  enim  func  vrbes  &regio- 
nes?  an  qux  mcenibus  cinguncur  Diuorum  hominumquc  xdes  ?  an  cer- 
rx  portiones  qux  fluminibus  limitibusque  fuis  circumfcnbuntur?  Quid 
corum  non  Iro  &  Codro  xquc  feruit  quam  Craflb  Crccfove  ?  patcnc 
cempla&  placex  omnibus,  pauperi  etiam  amplius.  Reges  &  cvranni 
ciim  magnis  ftipcncur  caceruis,  anguftiores  fibi  viasfaciunt;  &cum  ad 
cos,  quaii  ad  fcras  fpe&andas,  denlo  agmincconcurricur,  vcl  inuiti  fx- 
pe  iiftuntur.   Quis  vero  eorum  tot  vmquam  rcgioncs  obiuit,quot  Xa- 
uerius?  cui  ad  tot  Regna  &palatia  tam  hbcr  fuit  aditusf  Enimuero 

quo- 


LIBER   SECVNDVS.    SOC  IET  A  S  CRESCE  N  S.      26? 
quoniam  omne  robur  in  magnis  copiis  &  exercitibus  ponebas ,  dic, 
qusfote,  vtrumfortiorem  iudices  eduobus,qui  armatus  hoftem  valeat 
iiiperare,  an  qui  fine  armis.   hune  certe  dices 3  qui  vincere  inermis 
etiam  armatum  poflit.  Vtrum  robuftiorem,qui  folus  ipfe  per  fe  abfquc 
militum  fociorumque  prafidio,  an  qui  non  fine  plurimorum  ope  at- 
que  auxilio  inimicos  frangat?  vtique  qui  vnicus  ipfe  ac  per  fe.   Plus 
igitur  roboris  fuifle  m  Dauide  fatendum  eft,  quam  in  Goliatho  quem 
proftrauit :  plus  in  vnico  lllo  &inermi,  quam  in  armato  Philifthino- 
rum  exercitu ,  quem  fufo  gigante  fuperauit :  plus  in  illo  adolefcente  ad- 
huc  &inexercitato,  quam  in  Saule  Rege,  qui  tot  armatorum  millibus 
adiutus  cum  hofte  pedem  conferre  reformidauit.   Recentiorum  exem- 
plorum  vberior  eft  copia.    In  Occidentis  Indiis  decies  centena  millia 
precibus  vnius  fufa  fugataque  fuerunt.   In  OrienteXauerius,  quem  (x-  draXaae- 
cularibus  his  ludis  nefas  iit  praeterire ,  propterea  quod  centeiimo  ab-  ™eJ[?c§ 
hinc  anno  incognito  prope  adhuc  mari  in  Orbem  nouum  penctrauit 
vniuerfum;  Bagadarum  exercitum  in  acie  ftantem,&  Comorinenfium 
in  Trauancoride  Chriftianorum  ceruicibus  ftriclis  gladiis  lamiam  im- 
minentem  vnus  ipfe,  quam  manu  geftabat,  crucenon  folumftitit,  ve- 
rum  etiam  voce  fregit,  pedemque  retro  ferre  atque  inglorios  abfcedere 
coegit.   An  non  maior  hic  inermis  Xauerij,quam  armati  in  pugnam 
exercitus  fortitudo  ?  nonne  facihus  cruce  vocisque  tantummodo  fono 
innumerabiles  copias  repulit,  quam  fi  incautos  hoftes  bellico  inftru- 
ctus  apparatu  oppreiTiifet?  Sed  magis  illud  fortaflc  commemorabile 
eiufdem  bellum,  quod  in  Moluccis  cum  paucis  omnino  militibus  con- 
traTolum  Regem  potentiilimum  fufcepit,  preceque  non  armis  confe- 
cit.  quadringentos  pra^terpropterad  fignaiufleratindigenasadefle  Dux 
fanctus,  Luiitanos  non  amplius  viginti :  cum  his  defertorcm  fidei  Ke- 
gem  ftatuit  adoriri.  Tenebat  is  vrbem,  non  loci  tantum  fitu,fed  prarfi- 
dij  robore  numeroque  ciuium  inacceflam  t  pra:ter  ingentcm  Ethnico- 
rum  multitudinem ,  qui  veritatis  lucem  numquam  afpexerant,  viginti 
millia  cenfebat  Chnftianorum,  quos  dolo  circumuentos  in  focietatem 
perduellionis  attraxerat:  viamcippi  muricesque,  qua  adiri  arx  poterat, 
impediuerant.  Quid  fadurumaduerfus  vim  iftam  potentiamcjue  ctun 
paucis  rere  Xauerium  ?  quibus  molibus  arcem  conlcenfurum^  quibus 
machinis  mcenia  deicdurum  ?  quibus  armis  hoftem  aggreflurum  ?  qua 
fuos  arte  contratela  impetumqae  hoftium  defenfurum?  Re  minima  vi- 
ctoriam  parit:  precc  confueta  vtiturj  fixa,pumices,  cinerem  copiofum 
cx  monte  vicino  aduocat.  mox  cadum  obicurari,  lapides  volitare,  ino- 
pinatus  imber  ineumbere,  tecta  ab  imo  fepeliri ,  vrbis  aditus  cum  arcis 
faftigio  axequari:  conftcrnari  animo  P.ex,  diffugere  milites  5ciues  ad 
orantem  accurrere,  veniam  delidi  fupplices  poftulare,  polliceri  emen- 
dationcm ,  fidcm  inftaurare ,  iureiurando  confirmare.   Quid  hoc  tan- 
dem3Superi,eft,  nifi  fine  pugna  militum,  otiofo  fociorum  fpectaculoj 
fola  prcce,  potemiflimorum  hoftium  vidlorem  euaderc?   Ncque  tcrra 
fortior  Xauerius  quam  mari  fuit.  Contra  Acenorum  plura  milliacum 
paucis  Luficanis  nauali  pra:lio  decertauit,  adco  proincic  ac  fclicircr, 
vt,  non  totidem  defideratis  e  fuis  quot  hoftium  occubucrunt  millia, 

L  1   i  immica 


268  IM  AGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
inimica  claflis,  noftra  dccuplo  maior,  aut  demeria  fuerit,aut  in  pbtefta* 
tem  venefit.  Abcrat  tum  quidem  a  confli£tu  Xauerius,  corpore  alibi  m 
tcrra  conftituto ;  taclum  nihilominus  diuina  vi,  vt  prxfentis  fpecie ,  & 
cohortatione  ad  rem  fortiter  gercndam  excitarentur  ;  geminoque  pro- 
digio  tcrra  fimul  acmari  conlpicuus,  eodem  momento  &c  hoitcsforis 
vinceret  ,  &  domi  vicloriam  pro  concione  denuntiaret .  Nunc  cer- 
tc  vides ,  alfe&atores  crucis  mundique  contemptores  quantulo  terras 
mariaque  vincant.  Sit  ita  fane ,  inquis ,  vt  diiputas  :  hauicnnt  a  cru- 
cc  iiia  contemptuque  nonnulli  prxfldium ,  quo  aut  vrbcs  caperent , 
aut  claffes  diffiparent ,  aut  excrcitus  profterncrent,  aut  Gentium  prouin- 
cias  voluntati  fiia:  poteftatique  Christi  adiungerent  :  at  neque 
finguli  neque  vniuerfi  ha&enus  dc  mundo  triumpharunt.  An  tu  igitur 
exiftimas ,  vile  lutum ,  quamque  faftidiebant  terram,  in  triumphum 
ducturos  ?  altius  profedto  animos  erexerant ,  quibus  extra  Deum  ca?lo 
terraque  nihil  elfet  optabile.  An  vero  tna  illa  glorix  mancipia  mundum 
qukm  ar-  arbicraris  kkirco  in  poteftate  fua  habuiife ,  quia  de  Rc^nis  prouinciifl 

mis  a  belli   /         r  i      r>  ■  a1  a  r  n      '  1  *  v      '  V  1 

Dnabiis,  <lue  lubactis  magna  pompa  raituquc  tnumpharunt  ?  nonne  iolum  ver- 

tnumpha-  tere  compulfus ,  ncque  Roma  folum  aut  Italia,  fed  orbe  propemodum 

tafunt.     excluius  vniuerio,  vix  tumulum  inucnit  quo  condcretur ,  qui  Magnus 

audirequam  eife  maluit  ?  quis  tamen  illo  maiore  plaufu  Capitolium  in- 

ueclais  cft  ?  Numquid  ne  in  Vrbe  quidem ,  ncque  in  ipfb  Senatu  tutus 

iuucnaiis.    fuitj  adfua  qui  domitos ,  vt  quidem  fibi  perfuadebat ,  deduxit  fldgra  £)um- 

tes  ?  quot  ille  tamen,quam  infignes  triumphos  egcrat?  Re6tius,arbitror, 

viri  fandti  ;  quorum  animus  fupra  mundum  ,  dum  gloriofa  ifta?c  fortu- 

nx  ludibria  fubter  fe  habendo  in  ridiculis  ponit ,  omnium  plaufus  at- 

que  honores  orbetoto  promeretur.   Sedvt  preiTius  tecum  agam  ,  quid 

orbis  hic  terrarum  tandem  eft  fine  hominibus  ?  quid  mundus ,  fi  eum 

ab  habitatoribus  fuis  re  ac  cogitatione  fecernis  ?  res  nimirum  inanima, 

neque  vim  inferre  valcns ,  neque  repellere ,  nec  vinci  apta  nec  vincere. 

Siquidem  ad  homines  hoc  pertinet ,  quos,  vt  mundo  dominere,  fuperari 

vinccre7tl  *  te neceijeeft:  hi  autem natura liberi cum fint, iuoque nutu  atque arbi- 

homines     trio  gubementur ,  fraudibus  circumueniri  fortaflis  atquc  lllecebris  ducij 

fnbncere;  wl  cerce-  aCqUe  armis  ,  qub  nolunt ,  compelli  nequaquam  poffunt  animi, 

votis  fententiisque  numquam  non  fiii.   Habet  enim  mens  noftra  diui- 

num  quondam  principatum ,  vt  olim  Theophraftus  •,  fiue  diuinitatem 

quamdam  fuam,  fi  Ariftoteli  credendum  eft;  cui  prxcipuum  ac  peculia- 

fe  fit,omnibus  imperare,  nemini  parere,  nedum  feruire. 

.  crttti        Maneat  igitur ,  quod  inficiari  Chriftianorum  quidem  nemo  poteft, 

\uxmRe-  ftultitie;  crucis  ignominiaeque  cunctos  fubiici  non  facilius  fblum(quod  irt 

gibus  ma.  qua?ftionecrat)veriim  etiam  libentius,quam  Regum  potentia:  atque  Im- 

elTe      '   Per*a  ^t  fummo  quidem  iure  ac  ratione,  fiquidem  amore  omnes  vinci- 

mur,  pronoque  atTecliu  expugnamur,quantumuis  barbari  alias  atque  in- 

humani.Crux  autem  quid  nifi  charitads  erga  nos  diuine.  perpetuum  mo- 

nimentum  eft?  cuius  ftudio  complures  ita  tlagrant,carere  vt  vita  malint, 

vt  vin-     quam  a  regia  eius  feruitute  eximi .   Nemo  tot  votis  hbertatem  cxpetiit, 

^7^*"""  quot  illicrucis  fubie&aonem.Sapienter  profectb,atque  exemploCHRisn 

sti:         Seruatorisetiamdiuine.  Venerat  ille  mundum  debcllaturus .   Non  de- 

erant 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  269 
crant  opes,non  quidlibet  agendi  libera  voluntas  ac  poteftas,  non  fapien- 
tia,  non  gloria ,  11011  maieftas ,  non  millense  beatarum  in  carlo  mentiitm 
legiones,  quibus  ad  omcium  reludtantes  compelleret  Reges ,  Principes, 
Optimates,  Philofbphos ,  milites ,  genus  omne  hominum  arque  varium 
ftudiis,  ingenio  multiplex,  indole  diuerfum,  vt  a:tate,  fexu,  ortu,  condi- 
tionc  difpar.  Quid  agat  vt  fub  vno  pacis  confenfionifque  cun6tos  im- 
perio  compleCtatur  ac  regat  ?  an  diuitias  oftentet ,  auroque  ac  gemmis 
fulgeat  ?  inanis  eft  hic  fplendor ,  &  fuco  tantum  ad  breue  tempus  fa- 
ciendo  idoneus .  cacli  militiam  deducatin  terras?  nemoviribus  illius 
refiftat.  Philofophorum  fapientiam  ,  Rhetorum  lenociniis  dclibutam, 
fectetur  ?  quid  11011  perfuadebit  ?  Regem  induat  ?  maieftas  lpfa  venera- 
tionem  adferet,  fidemque  extorquebit .  Erramus  miferi  mortales ,  qui 
humano  fenfii  Dei  confilia  metimur,  prouidentiamque  ponderamus. 
Numquam  terrorin  partem  diuina:  charitatis  admittitur  ,  nemetuex- 
torta  potius  quam  fufcepta  fponte  fubmiflio  videatur  .  Amari  nempe 
propenfls  animis  maluit  Deus ,  quam  ab  inuitis  timeri .  quod  quidem 
tametfi  permolefta  fibi ,  fiiaui  tamen  nobis  congruentique  ratione  vt 
obtineret ,  cruce  mundique  contemptione  vfus  eft  :  fapientiam  infini- 
tam  cum  inrantia,  maieftatem  regiam  cum  fcruitute,abundantiam  cuiri 
rerum  omnium  inopia,  cxlum  cum  terris,  vitam  gloriamcjue  immorta- 
lem  cum  morte  atque  ignominia  crucis  commutauit.hasc  llli  arma  fuere, 
quibus  &  mundum  vicit,  &  nos  voluntati  fucc  fubiettos  ad  eiufdem  vi- 
O:onx  communionem  his  verbis  zxdzaMiv.Confidite,  ego  vici  mundum.Kz-  loin-li- 
gnum  purpuramque  fuga  femel  iterumque  delufit :  gladios,  ne  pro  fe  di- 
ftringerentur,prombuit :  pro  duodecim  Angclorum  legionibus  totidem 
elegit  Apoftolos,opum,honorum,mundi  denique  contemptores:  coram 
nefario  iudice  agni  inftar  obmutuit :  inter  irrifiones  &  maledicta  com- 
minatus  nemini  eft:  hoftibus  in  niortem  fe  obtulit,  11011  acerbam  minus 
quam  ignominiofam  :  tum  demum ,  Ite ,  inquit ,  neque  arma  vos  aut 
commeatus  fblicitos  habeant  :  fiquidem  inermes  omniumque  inopes , 
exemplo  meo  mundum  fiiperabitis  defpicientia,  cruce,morte.  Exin, 
abolito  maledidionis  probro  ,  dignitas  fua  a:ftimatioque  cruci  ftetit, 
cultu  non  modo  plebis  minorumquegentium  ,  fed  Regum  Principum- 
que  omnium  ,  qua  patet  Chriftianus  orbis ,  fempiterno.  Exin  non  ara; 
tantum  ac  temph,  non  religiofi  folum  Deoque  confecrati  parictes,  non 
abie6torum  modo  hominum  frontes  acvcftesj  fcd  Imperatorum  aula?, 
fceptra,  diademata,  paludamenta,figna,  vultus ,  crucibus  infignita  funt. 
Exin  nouo  bellandi  more  ac  modo  caepta  exerceri  militia  eft ,  qux  ludi- 
brio  &  irrifione ,  crucis  ignominia ,  &  contemptu  glorix ,  atque  opum 
defpicientia,  libera  fcruitute  ac  fiibiectione,  demundo,  camc,  dxmone, 
vitiis  omnibus ,  prauifque  animi  afFeclionibus  ac  perturbationibus 
triumpharct.  Hanc  cum  longa  plurium  fcculomm  conucrfione  colla-  9*'  Socie- 
pfim  nonnihil  ac  labefactatanijad  priftinum  difapline  virtutifquefplen-  "rcbinfli* 
dorcm  reuocare  Dux  nofter  Iesvs  ftatuifTet ;  nouam  cohortem  con-  tmt. 
fcribcndam  fibi,  atque  in  aciemcontra  Fideiac  Rcligionis  hoftes  edu- 
cendam  ccnfiiitv  Socictatem,inquam,nominis  fui  vocabulo  infignitam: 
cxiguam  illamquidcm,  Apoftolicaque  multis  vndequaquepardbusin- 

L  1  }  ferio- 


270  IMAGO   PRIMI    S&CVLl  SOC.   IESV» 

feriorem ;  apcamen  fuiipfius  mundique  defpecTu  ac  crucis  amore ,  tanl^ 
quam  armis  non  infeliciter  inftructam,  quofacilms  Dei  hoftes,  ipfum- 
que  in  primis  mundum,  lub  legitimum  infinitxpoteftacis  fiias  domina- 
mwDiwftumiuDiungetet»   Conferamus  nunc,  fi  placet,  cum  Primipilo  illius 
conflrtur  Ignatio,SigniferoqLie  Gentium  Xauerio ,  iummos  mundi  Imperatores 
cum  c&-    Cadarem  tk  Alexandrum  ,  vtrorumquc  exercitus ,  res  gcHis ,  rcmpora, 
f*rt>        vi(Storias  comparcmus  •  tum  vero  liquido  conftabit  ^  quanto  procliuius    ■ 
fit,concemptu  &:  cruce,  quam  vi  armata  vidfcoriam  reportare .   CaHar  vt 
Confiulatum  adipifccretur ,  Crafli  adiutus  opibus,  prouincia  direpta 
atque  cxpilata,  incredibili  ambitu  maximifque  largitionibus  tnbus  cor-- 
rupic,  fiuffragia  emic,  fauorem  extorfir; 

Summm  nempe  locus  nuM  non  arte  petitusi 

Quod  cum  dico ,  &  fortiffimos  habuiiTe  milites ,  &  exercitus  numero 

inhnitos  duxiife  (neq;  enim  abfque  his  pra?fidiis  quidquam  efrici  poterat) 

&  clariflimo  poticum  imperio,  fummis  denique  opibus  acque  potentia 

vfum  ad  conficienda,  qux  gereret  bella  ,  fuilfc  contendo.    Potuiifet  ille 

quidem  propter  res  pracclare  forcicerque  in  Pramifa  geftas  trmmphum 

a  Senacu  poftulare  ,  nifi  vicloriis  in  ea  fuis  triumphifque  prarlufiilc 

tantum,non  fuperbiuiilc  videri  maluiifec.   Ignacium ,  cum  fe  &  opibus 

&  nobilicacis  infignibus  exuiflet,omnique  cauiifet  induftna ,  ne  princi^ 

pisinterfiios  familix  auito  decore  acque  ornamencis  nomen  fibi  fauo- 

remque  apud  homines  conciliarec  ;  poftquam  eiuf  modi  res  in  Hif  pa- 

niis,  Galliis,  Syria,  Icalia  fan6te  religiofeque  gefliflet  j  quibus  mundum 

deuicifle  poterat  cenferi ;  quafi  in  vmbra  tantiim  dicas  prarmeditatum 

gerenda  deinceps  fuiife ,  f  pecimenque  dedilfe,  quemadmodum  in  fblem 

cifet  aciemquc  olim  ptoditurus .   Summiffionis  itaque  fundamentum 

pofuit ,  quo  deinde  Societatis  a  f e  condita? ,  quod  inuitus  admifit ,  im- 

perium  niteretur.  Casfar  ciun  muka  contra  fas  &  asquum,  quo  dignita- 

tem  &  au&oritacem  fuam  confirmaret,  Conful  peccaflet ,  defunctus 

munere  iudicia  Scnacus  excimefcebat:  igitur  impetrauit,  vt  vocari  in  ius 

abfens  non  poffet,  abeifec  aucem  ,  donec  aut  alterum  Confuiatum  ob- 

tineret,  aut  Imperium  inuaderet.  Ignatius ,  vt  officio  fe  abdicare  liccret, 

cgit  fortifTime  ,  neque  tamen  obtinuit  :  iniuriis ,  carceribus  mulcoties 

vexatus,  caufTam  cognofci  fuam  vlcro  expecik;  accufacores  prouocauit; 

Iudices ,  vt  de  re  cognofcerent,  imis  precibus  extorfit ;  rogauitque,  vt, 

fiquid  perpetratum  ab  fe  turpiter  conuinci  iudicio  poffet,  lata  fencencia 

condemnaretur.  Vixit  Carfiir  poft  fufceptam  Remp.  Ignatius  item  poft 

conditam  Societatem ,  annos  vterque  fexdecim  .   Hic  vitam  ex  eo  Ro- 

mx  perpetuo  fumma  animi  tranquillitate,  ille  in  Gallia  fere  extcrifque 

&p™fer'  terris  intcr  bellicos  tumultus  exegit .    Habemus  ecce  quos  conferamus 

**»■:         inter  fe  Duces ;  habemus  tempora  ,  vitarque  conditionem  vniucrfam. 

Hoc  iam  quxro ,  an  ,  fi  Cxfar  tantis  opibus,  viribus ,  prarliis,  tanto  ci- 

.uium  fociorumque  profufo  fanguine,  minus  terrarum  ac  populorum 

Romano  fubiecit  Impcrio,  quam  Ignatius  cum  exigua  fuorum  manu 

C  h  r  i  s  t  o  aiferiiitj  an,inquam,non  euidenter  oftendero,  fubcrucis 

vcxillo,  mundi  fuique  defpecTione  ( qux  eius  bellandi  erant  artes)  mun- 

dum  faciliiis  promptiufque  quam  vi  &  armis  fuperari  poife  ?  Cum  igi- 

cur, 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  GRESCENS.  271 
tur,nuntio  profana?  militia?  ceteriique  rebus  humanis  miflb,  iuftonu- 
mero  iocios  conicripiiflet  5  atque  Ordo  interim  a  Sede  Apoitolica  con- 
firmatus,  militari  vocabulo  vt  Societas  Iesy  appellaretur,a  Summo 
Pontifice  impetraflet ;  bellare  fqrtiter  conitantercjue  ccepit  bclla  Domi- 
ni.  Principio  decem  omnino ,  nec  plures,  pbffc  iexagmta ruere Chri sti 
milites,  numero  pauci,  tantitque  lmparcs  iuccellibus  ;  nifi  cjuiiquc  co- 
rum  vt  minimus  erat,  ka  hullet  in  mille  ,  cv  paruulus  m  gentem  fortii- 
fimam  ;  quantoque  finguli  abiiciebant  ie  magis  mfra  nominis  famxcjue 
dignitateiri,  tanto  deipicatu  contemptucjue  facilius  vniuerfi  vinci  a  ie 
mundum  poile  ,  quam  a  bellicarum  copiarum  fortiflimis  duclonbus 
exiftim  aflbnt.  Cxiar  autem  qui  prouincias  exhauierat,  arrarium  populi 
P.omani  expilarat,auxilia  iociorum  maxima  contraxerat,  quam  diffici- 
le  bellum  geilit  in  Germania,  quam  periculoiiim  in  Gallia  ?  quam  du* 
bia  plerumque  viclona  ?  Fuio  verb  tot  ciuium  hoiliumque  cruore,Im- 
perij  fines  non  tam  promouit ,  quain  populum  &  prouincias  ancipiti 
diitradtas  confilio  fibi  adiunxit .  Ac  ne  tunc  quidem  ,  qub  omnia  iua 
ftudia  direxerat ,  Domini  aut  R.cgis  nomen  admittere  auius  eif  ,ne  li- 
berum  populi  Romani  Imperium  fiise  femituti  iubhcere  voluiile  poilec 
videri .  adeb  populo ,  quem  metuebat  ,  etiamnum  iemus  f amulabatur. 
Quantb  facilius  Ignatius,quantb  expeditius  Socij  eius,orbis  teme  maxi- 
mam  vaftiilimamque  partem  fubiugarunt ,  fola  mundi  glorixque  ac 
voluptatum  eius  defpicientia  muniti.  Nunc-cum  Xauerio  Alexandrum 
expendamus,  quo  nemo  vmquam  Imperatorum  fuit  felicior,  nemo  tan-  itemcm» 
tillo  temporc  latius  Impenum  propagauit ,  nemo  P.egnaopulentiora  in  zAhxan* 
poteilatem  redcgit ,  maiores  nemo  hoftium  copias  fudit  fugauitque, dro: 
plura  denique  bella  ncmo  pari  ccleritate  confecit.  Ille  &  iuucnis  &:  fe- 
rox&  Iaudis  cupidus ,  paterni  Imperij  &  potcntiar  heres,  Grxciam  pri- 
mum  nutantem  in  fide  confirmauit  ;  deinde  in  Afiam  cum  exercim 
traiecit,  intcriorem  totam  annis  non  plus  vndecim  ad  Indum  vfque  flu- 
men  aut  vi  aut  deditione  occupauit ;  tum  afuis  ad  reditum  compulfus, 
fruftra  ad  Auitrum  tentata  profecTiione  ,  Babylone  fuos ,  &  ie  quoque 
intemperantia  occidit.  Inter  ha:c  quoties  de  vita  dimicauit  periculo  & 
gloria;  &  fortunarum  omnium,  cum  non  femel  grauitcr  dc  vulnere  iau- 
cius  dubios  reliquit  fuos  an  viueret.  Et  qualem,  qua?ib,in  Afiaticos  llle 
dominatum  habuit,  qui  nec  fiiis  quidem,  nec  ipic  fibi  potuit  unperare? 
qualis  eorum  fubieclio,  aui  iugum ,  quoties  viium  eiTet,  excufluri  eranr, 
eumque,qui  impofuerat,de  vita  aut  ex  infidiis,  aut  vi  deturbaturi  ?  Xa- 
uerius  contra,nulla  nixus  humana  potentia,quamuis  domonobilis,6\:di- 
gnitate  Legatus  Apoftolicus,mter  nauticos  tamen  homines  &  mancipia 
verfans  aiTidub  ,  ChristO  in  a?gns  afflictiscjueieruiens,  erudiens  piie- 
ros,agros,abomnipra!terquam  crucis  prarfidio  vacuus,  nudis  pcdibus 
circumcurfans,  quantbplus  ex  vniucrsa  Afia  annis  item  vndecim,  poft- 
quam  in  Italia  ac  Lufitania  nutantes  m  virrute  ac  Religione  Europaros 
confirmaflet,  Christo&  Ecclefi.e  iubiecit  ?  pcr  cjuater  millc  lett- 
casa  Bonx  fpei  promontorio  ad  viquc  Iaponcs,  quarquantaqueRegna, 
quot  populosac  prouirtcias  cruci  fubiugauit  ?  Non  lllc  muros  diruir, 
vrbcs  euertit ,  regiones  diripuit ,  mgentia  terra-  ipatia  ,  vt  mos  eft  P.cgi- 

bus. 


$f±  IMAGOPRIMISifcCVLlSOC  IESV. 
bus,  vaftauit :  non  vi cruentiscjue  prxliis  populos  debellauit,verum  ani- 
moseorum  voluntatemque  itavicit  ,  Christ  ique  feruituti  ad- 
iiihxitjVt  diriffimds  eruciatus  ipiamqueoppetere  mortem  mal  lent,quam 
ycI  minimum  ab  illius  imperantis  obedientia  recedere  ,  illique  non  vi- 
ucre,  aut  fub  illius  cruce  non  ccnicri.  Vhdecies  ccntena  hominum  mil- 
lia  lua  iple  dextera  ialutanbus  vndis  abluiife  fcrtur :  capitalcs  autem  reos 
a  niorte  innumeros  liberauit ,  omnesque  Regni  cxlcftis  heredes  efle  iuf- 
fit.  Reges  mukos,  regiique  ianguinis  propinquos  complurcs,  rcgia:  cru- 
cisferuituti  non  lgnobih  iacramento  adftrinxit  :  vbique  viclorix  ftue 
figna,  vbique  trdphaea  reliquit  ,  donec  in  Sinarum  portu  tot  emenfiis 
terrarum  fpatia,  ipoliis  Orientis  onuftus,  ad  triumphum  incarlos  euoca- 
&prxpo-  tus  eft,  poft  mortem  etiam  mortahbus  faliitem  allaturus.  Iamvero 
rntHu '  quantum  intereft  huius  inter  &  Alexandri  viclrorias  ?  hic  plerofque  per- 
didit  eorum  fiue  qui  vincebant,  fiue  qui  vincebantm;:  ifte  feruauit  om- 
nes,  &  hos  quidem  reternum  penturos,  nifi  vicH  feliciter  fuiifent?;  fiqui- 
dcm  incruenta  vbique  pra-lia  geffit  ,  nifi  ficubi  generofo  Martyrum 
faiiguine  tellus  vfpiam  pingltefa&a  nouam  vi&oriae  fementem  admi- 
fit ,  vndc  corroborata  deinceps  fide  in  pofterum  vberiores  laurea?  fiic- 
crefcerent  i  adeo  nec  vicli  quidem  vicloribus  inteliciores  exftiterunt. 
Quam  vero  miferi  Macedones  tam  diuturno  ac  periculofo  bello  di- 
cam  ,  an  exfilio  ;  e  quo  pauci  omnino  fracti  mutilatique  in  patriam  re- 
uertere?  quam  amicti  proftratique  per  Macedonas  Afiatici,  fiiis  &  facui- 
tatibus,&  propinquis,  &  hbertate,  &  patria,  vitaque  etiam  insa  fpoliati? 
vinci  a  Xauerio  crucisque  feruituti  fubiici,adeo  optabant  barbari,vt  hanc 
feruitutem  inftar  triumphi  eile  ducerent .  ab  Alexandro  fiqui  fexuaren- 
tur,  yitam  omni  motte  acerbiorem  exiftimabant,  ludibrium  tyranno  in 
triumpho  fpec"taculisque  ruturi .  Itaquc  vidtorem  oderant  hi ,  a  quo  op- 
primebantur ;  ifti  colebant  vt  parentem,  vtpote  cui  innumera  beneficia 
ialutemque  ipfiuti  acccptam  rererebant.Et  hactcnus  quidcm  invtramque 
partem  de  propofita  initio  quarftione  difputaui :  cuius  iudicium  ac  fcn~ 
tentia  vt  libera  omnibus  atque  ihtegra  eilent ,  fic  iri  vtramque  partem 
tem  totam  moderatus  fum,  vt  tamen  ipfa  per  fe  f atis  oftendat ,  quonam 
omnis  hxc  inclinet  oratio  ,  minusque  a  vero  abeiTe  videatur ,  quif- 
quis  crucis  ignominia  contemptioneque  mundum  facilins  a  manfuetis 
Christi  militibus ,  quam  armorum  vi  ac  multitudine  prrelio- 
rum  a  truculentis  belli  Ducibus  fubiici  poife  exiftimauerit. 

O  R  A  T  I  O      QJ/  A  R  T  A, 

Pavmetka  ad  Patres  ac  Fratres  ad  militiam  C  H  R I  s  T  i 
<z>ocatos,  rcfpondens  Aieditationi  S.Ignatij ,cjU£  infcribi- 
tur  De  dmbm  <vexillk. 

NArrant  Ecclefiaftica-  hiftoriae  Scriptores,  Reuetendi  Patres,  Fra- 
trefque  chariffimi,  Imperatori  Conftantino,Gra;ca:  fuperftitio- 
nis  tenebrisadhuccircumfufo,  dum  aduerfus  tyrannum  Maxentium 
moueret,  paululum  a  meridie  declinante  fole  ( quafi  iam  nim  orienti 

fplendi- 


LIBER  SECVNDVS.  SO  C  IET  AS  C  RE  SCE  NS.    273 

fplendidiiis  Fidei  locum  daret)emicuifle  e  cado  falutare  Crucis  fignum,  Labarum 
totique  confpicuum  apparuifle  exercitui ,  infolito  lumine  refplendens,  Critcis 
dc  aufpicatiilima  ifta  epigraphe  infignitum  :    in    hoc    vince.  %"„"£ 
cumque-  animi  penderet  Ca?far,  quid  fignum   portenderet;  proxime  ofienfum, 
fequenti  nocte  fpectandum  fe  prabuifle  ipfum  humani  generis  Serua- 
torem  Christvm,  qui  denuo  praemonftratum  exhibens  fignum, 
iterum  iterumque  commonebat,  vt,  petito  inde  exemplo,  nouum  eri- 
geus  vexillum,  exercitui  fuo  proponeret;  certumdeinceps  diuinas  opis 
vi&oriasquefuturum  pignus,  Romanis  aquilis  draconibufque  prarfen- 
tius,  ipfoque  Ancili  atquePalladio,  pro  imperij  olim  cuftodia  habitis, 
longe  religiofius  atque  facratius.  Itaque  Imperator  ,  diuino  diclo  au- 
diens ,  extemplo  Chriftiana:  Religionis  Myftas  accerfere :  ex  iis  de 
Christo  eiufque  figno  fcifcitari  permulta :   eofiem  in  confiliis 
iudiciifque  afleflbres  fibi  adiungere:  vnum  vernmque,  quod  fibi  appa- 
ruerat,Numen  omni  cultu  ac  venerationeprofequendum  ducere:  deni- 
que,  vt  iuffus  fuerat,  falutare  fignum  ex  auro  gemmifque  confectum 
toti  exercituijtamquam  exploratum  falutis  fymbolum,pofthac  prafi- 
gere.   Maxentius  contra,  vt  erat  cacodatmoni  au6toratus  miles,  vana  Maxentif 
indies  auguria  captare,  Sibyllina  oracula  euoluere,  prxftigiis  tempus  in  Con- 
conterere,  &  qua:  de  carlo  adfutura  defperabat  auxilia ,  ab  inferis  con-  fpZ^Z 
quirere:  donec  tandem  in  aciem  explicatus  eft  vtrimque  exercitus.   Sta-  betticw,  & 
bat  hinc  Romam  Italiamque  feruitute  oppreflam  tenens  Maxentius,  ?r*ltlim' 
ac  fub  fignis  fuis  centum  &  octoginta  peditum  millia  &  octodecim. 
equitum  cenfebat:  illinc  vero  cum  exigua  militum  manu,  fed  Deo 
propitio  fretus,  &  obferuatis  de  ca-loconfidens  fignis,appropinquabat 
Conftantinus.  Quid  deinde  confilij  cepifle  arbitramini?  an  caftra  me- 
tatum,  an  lorica  valloque  munitum,inimicorum  faltem  irruptionem. 
preftolatumfuifleexiftimatis?  Imo  ver6  etiam  hoftem  vltro  laceffiuir, 
impreiTionem  fecit;  eafelicitate,vt,profligato  carfoque  ad  internecionetn 
exercitu,  Maxentium,  Tiberis  alueo  mifere  demerfum,Romano  exege- 
ritlmperio.   Scilicet  tanti  eft  fub  Dei  fignis  militare,  fibique  perfua- 
fiflimum  habere,  non  finefingulari  ipfius  numine  pradia  committi. 
Qupd  dum  commemoroj  cui ,  obfecro,  noftrum  non  emicat  atque 
cxultatanimus,  dumprimamilitia:  noftra:  rudimenta  atque  tirocinia 
memoria  recolit?  Qujs  enim  veftrum  ignorat,  quo  omine  quibufque  fynatim 
prodigiis  vanitatis  caftradcferuerit,  &  in  hanc  militiam  adfcriptus  fit  quomodo 
Primipilus  nolter  Tjmatius  ?  quibusoftentis  commonitus,  lftam  Eccle-  f,crammim 

C  ?•  r    •     r         \       •  *  1   ■  tr  \         litiam  Jit 

i\x  auxiharem  confcripferit  legionem?Vt  e  multis  pauca  adferam jquam  auftica- 
ifthax,  amabo,  felicia  fuere  portenta,  quando  adhuc  tironem  agens  tUi- 
Minorefla:,  06I0  ipfos  dies  abductus a fenfibus,  totufque  Deo  vacans, 
aSummo  Imperatore  Iesv  noua  militandi  haufit  documenta?quando 
militum  delecius  habendi,  eofq  le  facramento  adftringendi,  ac  denique 
Societatem  hanc,  qua  diuino  munere  fruimur,  certis  legibus  praxe- 
ptifqueconformandi  poteftatcm  ac  fapientiam  diuinitus  acccpit?  Tum 
certe  ( vt  ex  oreParentis  noftri  commemorare  folitus  erat  R.  P.  Eue-  Lud.dePai- 
rardus  Mercurianus)  duorum  Vexillorum  diuinitus  oblata.ei  fuit  fpe-  IJjfiJSi 
cies,  meditationis  typo  in  aureo  Excrcitiorum  hbello  deinde  exprefla:  bnsveaii», 

M  m  fub 


274         IMAGO    PfUMi   SiEdVLI  SOG.   iESV. 

Occafio     iub  cjuorum  altero  in  patentium  camporum  xquore  prope  Ierofoly- 

medttatw-  manij  alcero  prope  Babylonem  ere&o  -y  hinc  humana*  ftirpis  capiraliili- 

Tmvexti-  mus  hoftisLuciferin  igneo  fumofoquefolio,faftu  turgidus,  forma  hor- 

lu  Chri-  ribilis,  vultu  truculentus  •,  inde  clementiflimus  humanse  fatutis  ailertor 

stict-l»-  ChriStvs,  humili  quidem  demiflbque  infiftens  loco,  fed  augu- 

aJeri'       ftiflima  pulcherrimaque  forma  ,  incredibilem  m  modum   amabilis 

confpicicbatur.  vtrimqueautem  copias  pro  fe  quifquefuas  cogebat:coa- 

ctas,  in  omnem  terrarum  orbem  quaquauerfus  immittebat:  immilias, 

in  homintim  perniciem  alter^  alter  in  falutem,  compofita  vterque  ora- 

C  h  r  i-   tioile ,  accendebat.Et  ChristO  quidem  ha?c  orationis  viden  pote- 

sTwsfnos  rat  mll]e  fumma:  firmum  fixumcpe  fibielfe,  hominum  animas ,  opti- 

mJitZm*  mo  mre  masj  imagine  fua,  vtpote  Conditoris,  infigniras;  fanguine  f  uo, 

hortatur.    Vtpote  humana:  falutis  atfertoris ,  purpuratas ,  a  deterrimo  inimico  in- 

iuriose  direptas,  auaritia  illaqueatas,  ambitione  lrretitas,  libidini  man- 

cipatas,  poftliminio  fibi  vendicare.    ldeo  fe  iam  olim  a  principio,  in 

OiTines  mundi  plagas  beatas  e  caelo  mentes  ad  mortalium  tutelam  de- 

ftinafle:ideo  Patriarchas  Vatefque  diuinos  tamquam  antefignanos  fub- 

mififle:  ideo  fefe  ipfum  humana  forma  indutumin  arenam  defcendiffe: 

ideo  Apoftolos  duodecim ,  veluti  totidem  Duces  ac  Legatos ,  aliofque 

velut  Tribunos  ac  Centuriones  exercitui  fuo  prasfecifle.   Quare  vos, 

inquit,  quibus  Regni  mci  defenfionem  ,  fed  &  propagationem  con- 

credidi,  quos  laborum  periculorumque ,  fed  &:  glorix  focios  adoptaui, 

videte,  nequid  generofitate  veftra  indignum  admittatis :  vidcte  etiam 

atqueetiam,  quanta  mea  iniuria  veftraque  ignomima  ad  nequillimi 

aduerfarij  mei  caftra  Lutherus  iuxta  atque  Caluinus,  coniurati  ambo 

perduellcs ,  conquifitorefque  omnino  vaferrimi,  nouam  in  dies  accef- 

fionem  faciant.  Quin  ergo  expergifcimini ,  vos  prxfertim ,  fociali  ob- 

ftri&i  fcedere,  &  in  falutem  animarum  pro  virili  incumbitis?  quin 

Omni  ftudio  proximos  ad  opum  caducarum  defpicienriam  exhortami- 

ni?  cur  non  omni  diligentia  ad  inanium  dignitatum  vaniffimique 

honoris  afpernationem  afVedlatores  meos  excitatis?  denique  cur  non  ad 

Chriftianam  perfectionem  morefque  Deo  dignos  commilironum  ani- 

mos  inflammatis  ?  Coniicite  oculos  in  eum ,  qui  huius  milicias  fignum 

extulit.    Quod  fi  prazmia  militia;  fpe&atis ,  nulla  vmquam  fuerunt  am- 

pliora  ftipendia,  nulla  magis  opima  fpolia ,  nufquam  auguftiora  victo- 

lix  infignia.    Quid  ad  harc  animi  fuilTe  exiftimatis  Tribuno  noftro 

Ignatio,qui  recens  huic  militix  nomen  dederat,  &  ipfa  quidem  fortu- 

nata  nodte  ( vt  ne  quid  ominis  aufpiciique  deeffet )  qua  olim  in  vtero 

beatiiTima:  Virginis ,  fupremus  agminis  iftius  DucTor  I  e  s  v  s,  huma- 

na  fe  natura  velut  armis  accinxerat?  quibus  arbitramini  ignibus  gene- 

rofum  arfifle  pe&us,  quod  nuper  ipfacadi  Regina ,  melior  Pallade  bel- 

latrix,  caftitatis  baltheo  videri  porerat  praxinxifle,  cum  noua:  militix 

candidatus  Virginis  ante  aram  legirimum  diceret  facramentum?  Ccr- 

te,  fimul  atque  qui  octiduum  a  fenfibus  abfuerat  animus,  ad  fe  rediit; 

nihil  habuit  prius,  quam,  Ah  Iesv!  ahlEsv!  anhelante  peclorc 

fucclamare.    Plane  quafi  iam  tunc  antecedentia  ifthxc  Ducis  fui  figna 

affequi  ftudiose  adniteretur.  Quippe  iam  inde  nuntio  rebus  humanis 

millb, 


LIBER  SECVNDVS.   SOCIETAS  CRESCENS.    275 

miflb,  patientia  paupertatis  omatus ,  dicam  ,  an  armatus?  pannofum 
vilis  mendiculi  faccum,  tamquam  fagum  militare;  rerum  omnium  in- 
digenriam,  quafi  commeatum  fumpferar.  honorum  vero  cupiditatem 
irafuidcfpecTione  veroque  humilitatis  ftudio,  quafi  inexpugnabili  val- 
lo,  e  corde  fuo  excluferatj  vt  nec  aperto  Marte ,  nec  per  cuniculos,  mu- 
pturam  vmquam  efle  confideret.  Etenim  iam  tum  in  ore  &  animo 
prxclara  fuit  illi  tefTera  ,ad  maiorem  dei  gloriam: 
qua  omnia  in  Deum  bonorum  omnium  fontem  refundebat ,  nulla  ai 
fe  laudis  aut  glorix  parte  deriuata.  Exinde  ergo  ( vt  vel  nominis  ferebat 
notio)  orbi  inflammando  quafi  nouus  Christi  miles  Ignatius, 
cum  humanigeneris  hofte  ftrenue  manum  conlerere,  animarum  prx- 
das  agere .,  propofito  libello  (  quem  Spirituales  Exercitationes  infcripfit) 
focios  conquirere,  exercitationibus  excolere,  militix  huius  difciplma 
imbuere,  aciem  inftruere,  mundum  denique  vniuerfum  quaqua  pof- 
fe:  Dci  vnius  imperio  fubiugare.  Quod  fuccelTu  tam  felici  perfecit ,  vt 
ciim  emeritis  ftipendiis  a  cxlefti  illo  Imperatorehoneftiflimam  milTio- 
nem  obtinuit,  e  vitx  ftatione  euocatus ,  vicTriciaChriftianx  Fidei  pie- 
tarifque  figna ,  non  per  Europam  tantum,  deuicTis  paflim  hxrefibus, 
expugnatifque  vitiis;  verum  etiam  per  Africam  atque  Afiam,  &  extre- 
mas  Orientis  Occidentifque  Indias,  impiis  Gentilium  fublatis  fuperfti- 
tionibus,  a  laureatis  fuis  milinbus  vndique  circumferri  confpexcnt. 
Nimirum  iftud  erat,  allatum  de  cxlo  Imperatorium  Ies  v  Labarum 
agnofcere,  &  fub  eodem  nauiter  fortiterque  depugnare.  Agite  nunc,  Signum 
&,  quod  poteftis  optimo  iure,  deprxdicate  iftud  Conftantino  confpi-  nttiltt*»°- 
cuum  fignum.  Ategopotius  collaudandum  aflero,quod  adfpedabile  juJlm' 
fuifle  videtur  Ignatio.  Iftud  eminus  in caTo,  hoc cominus  in  terrariflud  ^amCon- 
aliquadiei  &  noctis  parte,hoc(vt  mihi  non  vno  argumento  confici  pof-  fiantm: 
fevidetur)  nocTu  &interdiu  continenterocTiduum:iftud  deMaxentio, 
hoc  triumphi  deimmaniffimo  cacodxmone  agendi  prxnuntium:iftud 
denique  effigiem  prxtuht  crucis,  hoc  ipfum  ponus  Saluatorem  vicTricia 
crucis  fux  infignia  prxferentcm.  Hoc  ergo  vexillum  curx  fideique  no- 
ftrx  concreditum  eft,ad  huius  cuftodiam  iacramentoadacTi  fumus. 

Audiftis,  nifallor,  aliquandodeLutheri  Caluinique  antefignanisac  H*rct'ct* 
prodromis,qui  e  Gallix  latebris  erumpentes,fuccenturiatos  cacod^moni  ^(fJaca- 
milites  fe  ipfi  nuncupabant:  nec alterius  lmperium  aut  vexillum  accipie-  codxmon. 
bantquam  cacodxmonis,  cicjue  tertio  quoque  verbo  fe  deuouebant.  rF™T-T7Ga" 
Hic  cnim  iftiufmodi  perditiflimorum  hommum  erat  fcrmo,  hxc  impia  frd.g  citans 

a       1  •  111  n  11  l-    1      l-    a  Anioldum 

teflera:quaad  mcredibuem  animarum  itragcm  edendam  diabohca  ma-  Feiroumin. 
litia  atquc  nequitia  identidem  vtebantur.  Neque  ab  hac  exccranda  dx- 
monis  compellatione  multum  abludit  llla  Chriftianx  Reipublicx  perni- 
cies  Lutherus,  quando  &  dicta  omnia  &  fcnpta  fua  ifto  execrando  no- 
minevelut  falcrcbusomnibus  condiendis,infpergit,&(tamquam  fi  ve- 
lato  capiteconceptifque  verbis  ifti  fe  Duci  deuouiflet)ineo  omnem  ope- 
raminduflriamquefuamponitjVt  numquam  a  fignis  eius,cum  quo  mo- 
dium  falis  fecomediife  iactabat,abiuncTus,infinitis  hominibus  cxitium 
adferat  fempitcrnum.  Nos  autem  quo  animo  erimus?  minornc  crit 
aut  induftria  aut  fedulkas  noftra  ad  multorum  filutem ,  quam  lllorum 

M  m  1  ad 


276  TMAGO    PRIMI    SiECVLI    S  O  C.   IESV. 

ad  commnnem  pernicicm?  Nonnc  infignis  eric  ignominia  noftra 
atque  pcrfidia ,  fi  dcuotionis  noftra:  immemorcs  vel  iacum  vnguem  a 
vexillodifcelTenmus  ?  non  illo  pfeudoSoteris  Antiochi,  cui  perperam 
cum  fuo  pcntalpha  commentitiam  falutem  infcripferat,  a  Magni  Alex- 
pieriasVa-   andri  genio ,  vt  fommarat,  commonitus :  fed  vnici  verique  Soteris 

lerian.  I.  47.  O         .    '         .  .     >  .  i  . 

Hierogiyph.  I  e  s  v,  qui  fcle  luliu  Patns  xterm,  apertis  qumquc  corpons  iui  vui- 

neribus,  vt  totidem  fempiterna:  falutis  initiis ,  myfterij  plenum  exhi- 

buit  pcntalpha.    Quo  forte  in  diuino  llio  Canticorum  Epithalamio, 

folers  alludcns  Sponfa ,  iuxta  interprerationem  Hebraram  appofite  ac- 

cant.  t.4.    cinebat  :    vexillvm    eivs    svper     me     charitas. 

Crmsti  Fucrint  fane  Ifraclitarum  ex  ^gypto  mouentium  non  varia  magis, 

vexillum    quam  egregia  figna  :  alia  leonis,  alia  bouis ,  alia  hominis,  alia  aqui- 

nobiUfi-     \x  hieroglyphica  fpecie  depicta,  quibus  a  tergo,  a  fronte,  a  lateri- 

corneiius  a  bus  fan&iflimi  Tabemaculi ,  religiofa:  vbique  populi  excubia:  fuis 

merf  ^T  qua:que  locis  dcfinitas  conftabant.    Duxerint  ornate  politeque  fingula 

colores  fuos,  a  facris  lllis  margaritis,  quas  ficrofan&a:  initar  bullx, 

pectore  fuo  velut  facrario,  Pontirex  maximus  circumferebat.  Hifce 

nihilominus     pofthabitis  ,    vnicum    praxoniis     cfFerebat  Sponfa: 

vexillvm    eivs     svper    me    charitas.   De  fortif- 

Otryadis    iimo  Spartanorum  Duce   Otryadc  prodidit  Plurarchus,  quod  extre- 

gtncrofi-    mam  bclli  aleam  cum  Argiuis  expertus ,  pleriique  fuorum  trucida- 

piurarchus    0*9  ipfe  quoque  vulneribus  prope  confectus,  adeocjue  demortua  inter 

inParaU.      cadauera  depofitus,  tamen  exfufcitato  rurfus  fpiritu  ,  in  haffee  commo- 

dum  adiacentis  fragmentum  fe  erexerit:  eo  nixus,  ad  hoftium  occifo- 

rum  corpora  perreptarir,  difiecta  paflim  eorumdem  fcuta  armaque  col- 

legerit :  e  quibus  inexfpectatum  Ioui  ponens  tropharum,  proprioque 

languine,non  fecus  ac  victor  infcribens,  victoriam  fibi  fuilque  &  ple- 

Chri-     nam  agri pofleflionem,  de  qua  erat concertatio,  afleruerit.  At  certe  no- 

stvs  «1    bjJms  eft  Imperatoris  noltri  trophaeura  :  qui  fuis  omnibus  tamquam 

crtecem  n-        •    ,  1  Ar  r  \  •    r    J  r    r 

atlus  nobis  promgatis  (  namque  omnes,  relitto  eo  ,fugemnt )  lple  demum  exquilitif- 

fro  tro-     fimis  dilaccratus  tormentis ,  tandemque  ignominiofiflimam  adtus  iv\ 

utiiLxe.    crucem  ,  tribus  quatuorve  trabalibus  manus  ac  pedes  tranfuerberatus 

i6-  clauis,  fpinis  caputtransfixus,  exhauftus  fanguine,  defedtus  vinbus ,  fe 

ipfe  diuiniflimum  prorfus  conftituit  tropharum,  proprio  cruore  Deo 

Patri  dedicatum:  &  quidem  tam  manifefto  triumphi  fpiendore,  vt  vel 

inuitis  hoftibus  hanc  triumphalem  extorfent  infcriprionem,  I  e  s  vs 

loannisi.,.   y^azarenus  Rex  ludxorum?  Et  erit  qui  animam  fuam  tanto  labore  atque 

Christo  impendio  emptam  ,  Deo  vindicatam,  pcr  fummum  fcelus  furfurerur 

amma  no-  denuo  ?  qui  fe  Domino  fuo  ereptum,  iniquiflimis  pratdonibus  atque 

tadetetm-  tvnmrns  aut  mundo,  aut  cami,  aut  dxmoni  fpontaneo  tradat  manci- 

pio?  quin  potius  vna  mente  ac  voce  conclamemus  omnes :  vexil- 

lvm  eivs    svper  me  c  h  a  r  i  t  a  s.  Quemadmodum  enim 

fi  bello  quifpiam  arcem  expugnauerir,conreftim  vexillo  fuo  impofito, 

arque  vtiniccta  manu  ,  vel  pofito  pede,fuam  fibi  recte  vendicat:  ita 

Liberator  nofter,  hominum  omnium,  noftrumque  in  primis,  animas 

victrice  morte  fua  daemonis  poteftati  fubtractas,  triumphali  itidem 

amoris  fui  labaro  ritc  fub  ditionem  fuam  rcdegit.   Vnde  generbfam 

iftam 


LIBER  SECVNDVS.   SOCIETAS  CRESCENS.    277 
iftara  veramque  ex  heroico  Pauli  pe&ore  depromptam  habemus  vo- 
cem:  Pro  ommbus  mortuus  fHCHRisTvs,w3  &  qm  ^viuunt3  tam  tion  *■  corinth. 
fibi  njiumt,  fed  ei  quipro  ipfis  mortuus  eji ,  (gr  rcfurrexit.   Quamobrem  5  '5- 
nonne  merito  fub  hoc  vexillo  ailidui  excubemus ,  ftrenui  dimicemus, 
infracli  perfeueremus?  Coeant  alij  in  focietatem  ad  pretiofas  quafcum- 
cjue  merces  ab  extremo  orbe  aduehendas,  alij  ad  inianam  aliquam  fub- 
ftru&ionem  moliendam,  alij  ad  honorum  fumos  aucupandos,  ajij  vt 
carnis  vokiptates  confe&entur,  alij  deniqne  aliam  ob  caufam  ;  nobis 
non  alius  prarfigatur  lcopus,  quam  fub  militanbus  I  e  s  v  fignis  ftipen- 
diafacere,  nec  animartantum  propria?,  fed  ceterorum  etiam  omnium, 
qnoad  fieri  poterit,  lucns  imminere.  Deus  immortalis!  quantus  hic  *Anima- 
operx  frtictus  ?  quam  amplum  lautumque  lf ipendium?  Quis enim  im-  rtim  iu' 

1  1  -]•  ■  r    ■  i-       ■         —         •  crum  ma- 

mortalis  animx  nobihtatem  ac  prenum  iatis  prodigmtate  potent  exag;-  xtmHm 
gerare?  Hxc  eft  enim  pretiofiilimus  Dei  thefaurtis,  diuinas  Maieftatis 
thronus,  microcofmi  noftri  cadum,inasftimabiienatura;  margaritum, 
beatarum  mentium  iocia,  fponfadotali  cazli  Regno  beanda  ,  filia  here- 
ditate  donanda,  Regina  bonorum  omnium  poileflione  cumulanda. 
ha?c  llla  numeris  omnibus  abfolutiflima  ehSgies,  Coa  Apelhs  Venere, 
eburneaque  Phidias  Minerua  longe  nobilior ,  quam  a  tartareo  incen- 
dio  vcl  maxime  vindicatam  ac  feruatam  fupremus  voluit  Artifex.  hxc 
illavenuftiirimaRachel,  cuius  gratia,  non  quatuordecim  tanttim  anni, 
fed  tres  &  triginta ,  perpetuis  labonbus  &  cruciatibus  exantlati ,  vix 
paucorum  inftar  fuere  dicrum,  pra:  amoris  magnitudine.  hxc  deni- 
que,  qux  fe  prar  ceterisrebus  creatis  Deo  cura:  &  cordi  elfe  in  Canticis 
deprardicat,  dum  ait :  Vexillum  eiusfuper  me  cbantas.  O  vexillum  nullis 
militaribus  fignis  conferendum !  diuini    amons  magnificentiilimum 
tropharum!  non  (  vt  illa  Romanorum  labara )  oleo  fuperititiofo  delibu- 
tum,  aut  rubrica  vulgari  tin&um  \  fed  pretiohilimo  Seruatoris  noftri  ^«^; 
fanguine  purpuratum.   Et  erit  aliquis  ex  hac  illuftriflima  I e  s  v  cohor-  mmcurx 
te  tam  vecors,  quinobiliflimum  illud  fignum  nefariis  inferorum  pra%  mafimf 
datonbus  velut  fpolitim  exponat ,  &  quafi  e  manibus  fibi  efrringi  pa- 
tiatur  ?  Sane  figniferum  illum  ,  Variana  clade ,  in  fmguinolenta  palude  Fiomsiib.4 
media  inter  cadauera  reconditum  dclituiile  accepimus,  neinhoftium 
poteftatem  Romana  veniret  aquila  ,  quam  intra  balthei  fui  latebras 
abdiderat.   Nec  minus  gloria;  confecutus  eft  ille,  qui,  commilfa  apud  s.i.  itai. 
Thrafymenum  ptigna,  vt  aquilam  item  hoftium  direptioni  fubduce-  llb'6, 
ret,  quam  terra  aliovenonignobili  aufu  occultare  fruftra  tentarat;  tan- 
dem  fubitis  inimicorum  obrutus  telis,  cadente  corpore  folerter  obtexit, 
ne  mortuus  magis  quam  viuus  iuis  partibus  defuillc  videretur.   Imo 
nec  defuit  pofterioribus  hifce  bellis,  qui  Attilij  Romani  &  Cynargiri 
Athcnienfis  amuilus,  abfcifia  dextera,  qua  vexillum  geftabat,  e  veftigio 
idem  larua  apprehcndcrct :  eaque  rurfus  amputata  ,  pertinaci  dentium 
morfu  ita  valide  arriperet,  vt  non  nifi  vna  cum  capite  poneret.  Deus 
immortalis!  quantushic  ardoranimi  ad  vexillum  ab  iniuriis  hoftinm- 
cjue  poteftate  vindicandumlNeque  abfimiles  heroas  in  Ecclefia?  caftris 
noftraque  militia  comperio.   Quid  enim  aliud  Apoftolos ,  &  Apofto- 
licos  viros,  &  in  iis  Xauerios,  Cnminales,  Siluerias,  Aquauiuas,  Spino- 

M  m  3  las. 


278  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 

las,  Barzxos,  Anchictas,  aliofque  noftrorum  quamplurimos  in  remotif- 
fimas  cgit  regipnes  toto  orbe  diflitas  ?  quid  cnauigare  coegit  mana 
vaftiffima,  tiirbinibus  agitata ,  flu&ibus  concita ,  tempeftatibus  hom- 
da,  piratis  infeftaj  fcopulis,  vadis,  naufragiis  formidanda?  quid  terras 
penetrarcfrigorerigidas,calore  ferucntcs,  fterilitate  damnatas,  nulla- 
queremagis  quam  egeftate  nobiles?  quid,  inquam  ,  lllos  exftimuia- 
uit  ad  excolendas  nationes  moribus  mcultas,  crudelitate  batbaras, 
dnitate  atque  immanitate  teterrimas?  Non  aliud  fane,  qiuim  quod 
vbicumque  inaudierant  animas  exftare,  Dei  lmagine  quail  vcxillo  m- 
flgnitas,  eodem  fibi  contendendum  efle  ftatuerent.  quippe  quibus 
intolcrandum  videbatur,  tot  illuftriflimas  quafi  Sionis  arccs  a  dirifli- 
mis  tyrannis  fubadas ,  vidtricia  dxmonis  vitiorumque  prxfcrre  in- 
fignia,  ad  cxleftis  Impcratoris  iniuriam  indigniflimumque  contem- 
ptum.  Agite  nunc  generofa  pectora,  quibus  pro  Imperatorio  ac  prin- 
cipe  figno  datum  Iesv  Labarum:  ftate  pro  gloria  Principis  veftn,  ci- 
cjue  vindicias  parate.  Nullusne  erit  Ioab,  qui  cxcos  Scclaudos,  con- 
iuratos  Dauidis  irrifores,  e  fummis  Sionix  arcis  propugnaculis  extcr- 
miner?  nullus  diuini  honoris  zelo  flagrabit  Mathathias ,  qui  idola 
ifthxc  non  infidelitatis  modo  ,  fed  &  auaritix ,  &  ambitionis ,  &  ar- 
jSnim/u  rogantix,  conuellat  atque  difturbet?  At  filtem  percuntium  tot  ani- 
abinttritu  marum  vos  tangat  miferatio,  quas  ab  interitu  fempiterno  vindicafle, 
Imaxima  °Plls  e^  nu mano  maius,  atque  adeo  diuinotum  om nium  diuimflimu m. 
vioria.  Viderit  fme  diem  nullum  lxtiorem  Probus ,  quam  illum ,  quo  adhuc 
Probi?""1  miles,in  publica  concione  ab  Aureliano  Cxfare  coronaciuica  donarus, 
hocce  prxclarum  audiit  elogium  :  Sufcipe,  Vrobe,pramiapro  Repablicd: 
fuficipe  coronam  ciuicam  pro  parente.  Dixerit  etiam  magnus  Alricx  do- 
Capitoi. in  mitor  Scipio,  Mallefie  njnum  ciuemfiruare ,  quam  mille  bofies  occidere.  Prx- 
tulerintalij  coronam  querneam  aurexatque  gemmex,eamoue  Impe- 
ratorij  palatij  valuis  vt  prxcipuam  partem  Maieftatis  ac  glorix  fux 
affixerinr,  vt  hoc  indicio  patrix  Patres  haberentur.  Nihilominiis  iftud 
ego  merito  contendam  fempcr  atque  conficiam  ,  humanas  animas, 
xternoexitio  ereptas,  xternafalute  donatas,  cxlo  ciues  aflerere;  lon- 
ge  amphoris  eiTe  laudis  atque  vi&orix :  tantumque  prxftare  ceteris, 
quantum  anima  corpori ,  vita  immortalis  mortali ,  gloria  fempiterna 
caducx,  cxlumipfum  terrx  nofcitur  antecellere. 

Qux  cum  ita  f  int,quid  eft  cur  non  ftrenui  atque  alacres fequamur  ac 
perfequamur  vexillum  illud,  a  quonecipfe  terrx  cxlique  Monarcha 
vmquam  cenferi  voluit  abfuifle?quod  imagine  fuadecorauit,cruore  fuo 
confignauit,perpetuum  denique  triiimphi  fui  dedicauitconfecrauitque 
trophxum:  vexillum,  inquam,  illo  Conftantini  Magni  longe  nobilius 
atque  prxftantius,  a  fupremo  Imperatore  I  e  s  v,  militix  noftrx,  non 
fine  fingulari  prodigio  atque  aufpicio  exhibitum:cui  incorrupta  femper 
fide  inuicHque  conftantia  coniuncliiflimus  adhxfit  Dux  noftcr  Igna- 
tius:iftud  denique  vcxillum  ,  quod  tot  commilitones  noftri,  nobihf- 
Maiorum  fimx  gloriofiffimxcjue  animx,  omni  Romano  fignifero  gloriofiiis  funt 
exempla  tutati.  o  vtinam  e  cxli  Prytaneo  in  confpedum  noftrum  fe  darent 
tot  emeriti  militix  noftrx  heroes ,  qui  triumphantes  ob  fcruatum 

propa- 


nos  exci- 


LIBER  SECVNDVS.  S  O  C  IET  AS  CRE  S  CEN  S.  279 
propagacumque  iftud  Dei  fignum,  quafi  igneis  Eliar  quadrigis  iu 
cadefte  Capicolium  func  inue&i!  Iam  forderent  Romanar  forcicu- 
dinis  miracula  Scxux  &  Scaruolx ,  vel  cum  folis  Iaponix  Matty- 
ribus  compoilti:  vbi  coc  noui  Machabxi ,  coc  noui  Laurencij  acque 
Vincencij ,  coc  noui  Scephani  &  Sebaftiani ,  toc  Vi&ores  acque  Mau- 
ricijj  quorum  laudaciflima  trophxa  ,  nobis  potius  ignauix  excuciant 
fomnum ,  quam  illa  Milciadis  Themiftocli.  vbi  coc  indefefli  pras- 
cones  acque  oracores,  qui  nobis  adhuc  in  acie  verfantibus  nocte 
dieque  iftud  celeufma  inculcenc,  quod  illuftris  Marcyr  Ioannes  Go- 
doius,  a  cirocinij  fui  non  iiiglorio  Prarfedo  alce  imbibicum,  qua- 
draginca  Sociis  in  Brafilo  mari  pro  Christo  cercancibus  accine- 
bac :  5\V  degeneremus  a  pracelfs  cogitationibns  filwrum  Dei.  Vcinam,  in- 
quam ,  inui&iflimos  ittos  audiamus  Achlecas  e  carli  prarcorio  con- 
clamanres :  A  vexiUo  ne  abfis .  Quid  conclamances  dico  ?  imo  iam 
pelle  fua ,  quam  grauiflimos  incer  labores ,  difficillima  incer  cer- 
tamina,  crudeliflima  inter  tormenta,  libentes  alacrefque  pofuerunr, 
fandtius  nobis  tympanum,  quam  olim  Zifca,  teftamento  legantes, 
quo  illud  perpetuo  nobis  inionent  :  A  <~uextUo  ne  abfis.  Hoc  oflibus 
fuis  quafi  tibiis  ac  tubis,  omnibus  nobis  prarcinere  peruelint :  A 
<x>exiUo  ne  abfis.  Hoc  fanguine  fuo  cordibus  noftris  infcribant:  Ave- 
xtllo  I  e  s  v  ne  abfis .  Sed  fuperuacua  videri  poteft  aut  mea  aut  cu- 
iufquam  commiliconis  exhorcacio  :  vnum  addo  quod  nobis  meri- 
to  fit  inftar  omnium.  Hoc  ipfe  Imperator  Ie  s  v  s,  toto  corpore  fuo 
facratiflimo  in  cruce  inftar  tympani  extenfo ,  hoc  luxatis  ac  dinume- 
ratis  oflibus  omnibus ,  quafi  iam  totidem  buccinis  &  tubis,  nobis 
intonuit,  intonatque  etiamnum :  hoc  ad  extremum  cruore  fuo  pre- 
tiofiflimo  animis  noftris  infcribic :  A  ^uextUo  ne  abfis. 


Elo- 


280  IMAGO   PRIMI   SJECVLl   SOC.    IESV. 

Elogium  fepulcrale  S.Ignatij, 

CVIVS     ANIMVS 

GreOCV.  VASTISSIMO   COERCERI    NON   POTVIT    VNIVS    ORBIS    AMBITV, 

i';:iirc  eivs   corpvs 

HVMILI    HOC    ANGVSTOQVE    T.VMVLO    CONTINETVR. 

QVI  MAGNVM  AVT  POMPEIVM  ,  AVT  CESAREM  ,  AVT  ALEXANDRVM  COGITAS; 

APERI    OCVLOS     VERITATI, 

MAIOREM     HIS     OMNIBVS     LEGES 

IGNATIVM. 

NON  COERCERIMAXIMO,  CONTINERI  TAMEN  A  MINIMO,  DIVINVM  EST, 

I    G   N   A    T   I    O 

VIRTVTE   MAXIMO,    SVBMISSIONE    MINIMO 

TOTIVS     ORBIS     LOCVS     ANGVSTVS, 

VNIVSVRBIS     LOCVLVS     AVGVSTVS     EST. 

HINC    ANIMVM     GERENS    MVNDO     MAIOREM 

PLVS  VLTRA  VNIVS    ORBIS  ET  4VI  TERMINOS    S^PE    QV/ESIVIT, 

QVO    OPERA    SV£   PIETATIS    EXTENDERET- 

INDE    DE    SE    COGITATIONEM   HABENS    MINIMO    MINOREM, 

MINVS    CITRA  COMMVNIS    SEPVLCRI    LATEBRAS    SEMPER     OPTAVIT, 

QVO    INHVMATI    CORPORIS    PONDVS    ABIICERET. 

C/ELVM    ANIMO,    ROMA     CORPORI 

ILLI    AD    MAIOREM    DEI    GLORIAM    SVMMA    SPERANTI 

ALIQVIDSVMMO    MAIVS    ATTRIBVIT: 

HVIC    AD    MAIOREM    SVI    ABIECTIONEM     IMA     SPECTANTI, 

MODVM    POSVIT    MEDIVMQVE    VIRTVTIS. 
A°M.CD.XCI.    IN  ARCE  LOIOL^EA    LOCO   APVD    CANTABROS    ILLVSTRI 

MORTALIVM  PLANE  BONO,ET  IVVANDIS  HOMINIBVS  VERE  NATVS, 

SVi£  PRIMVM  GLORIvE  CVPIDVS,IN  AVLA  ET  CAMPO  CATHOLICI  REGIS, 

NATVR^  DEDIT,  QVOD  DEIN  DIVIN^  TANTVM  GLORLE  STVDIOSVS, 

SANCTIORIBVS  IN  CASTRIS,  SALVTI  ET  GRATI^  CONSECRARET. 

CVM  HOSTES  ADVERSVS  INNVMEROS  VNVS  PROPE  POMPEIOPOLIM  TVERETVRj 

IDEM   SAVLI    INSTAR    ET    PAVLI ,   VI,   NON   VIRTVTE ,  VICTVS 

ITA   CECIDIT,  VT    OPTANDVS    FVISSE    CASVS,  NON     FVGIENDVS, 

ETIAM  ignatio,videretvr:  ARCEM  PERDIDIT-  SERVAVIT  ECCLESIAM. 

EX    EO    NON    IAM    S  V  V  S, 

SED    EIVS    QVI    STANTEM    TORMENTO    PERCVLIT, 

VT     PRODIGIO    FVLCIRET    ABIECTVM, 

SACRAMENTVM    QVOD    MVNDO    DIXERAT ,  CHRISTO    DEDIT. 

PER 


Grecr.XV. 


LIBER  SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.    28l 

PER    MILITLE    SANCTIORIS   ASPERRIMA    RVDIMENTA, 

PER    INSIDIAS   DiEMONVM,    PER    OPPVGNATIONES    HOMINVM, 

PER    CONIVRATA    IN    VNVM    OMNIA 

FACTVS    DVX    E    MILITE,  EX    TIRONE    VETERANVS, 

IESV     NOMINE,   NON    SVO, 

*LEGIONEM  IN  ECCLESIA  DEI  FORTISSIMAM    CONSCRIPSIT, 

7  lup. 

QV^    VITAM   PRO    DIVINI    CVLTVS    INCREMENTO    PACISCENS 
IN    ROMANI    PONTIFICIS    VERBA    IVRARET. 

HIC    ILLE    EST    *  I  N  Q_V  O    OSTENDIT    DEVS,  *Nic.  Zam- 

QVANTVM    EI    CVR^    SIT    ECCLESI^    SECVRITAS,  sTcr^acr. 

*IN  QVO  MISERENTIS  DEI  BONITATEM  ATQVE  POTENTIAM  So«Ud 

ECCLESIA    CATHOLICA     VENERATVR.  S.Ignado. 

*  *Greg.XV. 

QVEM  PROSTRATVM  TAMQVAM  PAVLVM  EREXIT  DEVS<  fuP- 

'  *  Nic.  Zam. 

VT    NOMEN    SVVM    CORAM    GENTIBVS    POPVLISQVE    PORTARET:  f»P- 

*QVEM  PR/EELEGIT     DOMINVS,    VT  EORVM  DVX  FORET  *Francifcus 

QVI   SVI    IN    TERRIS    VICARII     AVCTORITATEM     DEFENDERENT,  oTda 

Monre  in 
Relarione 


ET    REBELLES     H/ERETICOS    AD    VNITATEM    FIDEI     REVOCARENT. 


QVEM    SVO   IESV    COMMENDAVIT     PATER     ^TERNVS-,  Canoniz. 

CVI  IPSE    IE  SVS     SE    PROPITIVM    FORE  PROMISIT- 

QVEM  SPIRITVS   SANCTVS    OMNIVM    VIRTVTVM  GENERE  DECORAVIT: 

QVEM  PR/ESENS  TOTIES  ET  PROPITIA  VIRGO  MATER  DILEXIT  VT  FILIVM, 

ERVDIIT  VT  ALVMNVM,  DEFENDIT   VT  CLIENTEM. 

QVI   DEI    AMANS    NON  CJEU  ,  OSOR  MVNDI  NON   HOMINVM, 

PARATVS  PRO    HIS   EXCLVDI  GLORIA  ,    PRO  ILLO  DAMNARI  POENA; 

MORTALIS  APVD  HOMINES  VIT/E   NON  PRODIGVS ,  SED  CONTEMPTORj 

VITALIS  APVD  INFEROS  MORTIS  NON  METVENS,  SED  SECVRVS, 

PROFVIT  VIVVS    MORTVIS  QVOS    REVOCAVIT  AD  VITAMj 

MORTVVS  VIVIS  QVOS  SERVAVIT  A  MORTEj 

VTRISQVE    SE  PATREM    EXHIBENS, 

DIGNVS  HABERI    POTVIT    IESV    NOMINE, 

QVI   PR^ETER    DEI    GLORIAM    ET  SALVTEM    HOMINVM  ,    NIL    QV^SIVIT. 

ANNOM.  D.LVI.    PRID.    KALENDAS    AVGVSTAS 

NVTV  SVMMI    IMPERATORIS  IVSSVS  A  STATIONE  DECEDERE, 

CVRAM     MORTALIVM    QVAM    VIVVS    HABVERAT, 

ETIAM    MORTVVS    NON  AMISIT» 

C/ELO    TRANSSCRIPTVS,   SED    PROPENSVS    IN   TERRASj 

ANIMARVM  AVIDVS,  ETIAM  CVM  DEO  PLENVS^ 

ECCLESI/E    TRIVMPHANTIS    SOCIVS,  PRO    MILITANTE    SOLICITVS, 

QJV    OD       VNVM       POTVIT 

CORPVS  SVVM    PIGNVS  ANIMI  FIDEIQVE  DEPOSITVM  HIC    RELIQVITj 

CVI     NE    QV  I  D    DEESSET     ADGLORIA  M, 

NON  SEMEL  ANGELICOS  INTER  CANTVS  SVBMISSA  DE  CJELO  LVMINA  MICVERVNT. 

N  11  AGE 


282         IMAGO   PRIMI   SjECVLI   SOC.   IESV. 

A  G   E       Q_V  I  S  Q_V  IS       H^C      LEGES, 

BEATOS  iMMORTALIS  VIRI  ET  PATRIS  COMMVNIS  OMNIVM  CINERES  VENERARE: 

HOS    T  V ,    CVM    VIDERIS,   RELIGIOSE    COLE, 

CVM    HABVERIS,   PIE    COMPLECTERE- 

ET    LATERE    SVB    HIS  ,   ETIAM-NVNC  ,    SVVM    IGNEM, 

HOC  EST,   SERVIENTEM  HVMANiE  VITvE  ET  SALVTI    IGNATIVM    DEPREHENDES. 

VIXIT    ANNIS    QVINQVE    ET    SEXAGINTA   INTER    MORTALES, 

OCTOGINTA    QVATVOR    INTER    IMMORTALES. 

AGREGORIO  XV.CATHOLICIS  ARIS  SOLENNITER  ADDITVS  ANN.  HVIVS  SiECVL.XXII. 

A  DEO  PERENNI  GLORIA  CELITVM  VLTRA  OMNE  S&CVL.FELICITERCVMVLANDVS. 

HOC  SVI  ANIMI  ET  VENERATIONIS    PERPETV/E   MONVMENTVM 

NON    STRVCTVM    AVRO    VEL   MARMORE, 

SED    TENACI    GRATAQVE    MEMORIA    CONSECRATVM 

OPTIMO  MAXIMOQVE,   POST  DEVM,  PATRI 
MINIMA    IESV     SOCIETAS 

M.DC.XL.    ANNO    SVO   SjECVLARI    PRIMO  ,   POSVIT ,  DEDICAVIT. 


Elogium  fepulcrale  S.Francifci  Xauerij. 

STATE      HEROES, 
ANIM^E    MAGN^E,   ET   VIRTVTIS    AMANTES- 

NIHIL  VLTRA  AVT-CONANDVM  VOBIS,  AVT  FACIENDVM   EST, 

QVANDO    XAVERIVS    HIC   IACET. 

F     A     L     L     O     R. 

DE    TANTO    ORIENTIS    APOSTOLO 

SVPRA   NATVRAM    FORTI ,    SVPRA    IMITATIONEM   EXIMIO , 

SVPRA     INVIDIAM    ADMIRANDO, 

DE     IESV    SOCIO,    DE     IGNATII    F  I  L  I  O, 

DE    IMMORTALI    ANGELO     IN    CARNE    MORTALI 

yiXALIQVID,QVOD  CORRVMPI  POTVIT,IMO  NON  POTVIT,HIC  SITVM  EST. 

VIVIT    ETIAMNVM    PERGITQVE    SVPERSTES    ANIMVS  I 

QVO    SOLET    IMPETV    CHARITATIS, 

ADHVC  QViERIT  QVO  SE  AVIDA  SALVTIS  HVMAN£   VIRTVS   EXTENDAT. 

ITE       ERGO      HEROES, 

SEQVIMINI    QVO    XAVERII    PARS    MELIOR 

NON    ADEMPTA    MVNDO  ,   ETIAM     CVM    CELO    REDDITA, 

VLTRA   INACCESSAS   HOMINIBVS    TERRAS  ET  MARIA  VOS   VOCAT. 

Q_V    I    D         H    &    R    E    T    I    S  ? 

ITE 


LIBER  SEC^VNDVS»    SOCIETAS  CRESCENS.         283 
ITE   SALTEM    IN    LACRYMAS,    ET    PLORATE 

X    A    V    E    R    I    V    M 

OMNIVM  AMORE  CONSVMPTVM  ,  OMNIVM  DOLORE    DEPOSlTVM- 

QVANDO  AD   OCCASVM  TANTI  VIRI  INGEMVIT  ORIENS, 

AD   INTERITVM  TANTI  DVCIS  MlLITANS    PLORAVIT  ECCLESIA* 

AD    TANTI    COMMILITONIS    ANGVSTIAS  ,    PR^ESERTIM     VLTIMAS, 

DOMINVS      IPSE      IESVS 

IN  PATERNA  XAVERII   DOMO    EFFIGIE    LIGNEA    CRVCIFIXVS 

NON  SEMEL  GEMINI  DOLORIS  ET  AMORIS  MVTVI  INSOLENTE  PRODIGIO 

FLENS  SVDANSQVE  LARGITER  ILLACRYMAVIT. 

H  I  C   VIR   HIC   EST, 

QVI   CVM  SV,£  MENTIS  AMPLITVDINEM  ,  ARDOREMQVE  VIRTVTIS 

EVROPA  NON  CLAVDERET, 

DVCE  IESV,  AVCTORE  IGNATIO, 

*    LEGANTE    PONTIFICE  ,  IMPELLENTE    CHARITATE  *G«g.XV. 

ju  relpon- 

INGRESSVS       OCEANVM  fioneadi*. 

latioaem. 

IWANDOS  SIBI  ALIO  IN  ORBE  TERRARVM  ORIENTALES  POPVLOS  CONQVISIVIT. 

VIR   CjELITIBVS    MAGIS   SIMILIS     OJAM    MORTALIBVSI 

QVEM  HOMINE  MAIOREM  ILLIBAtA  VLRGlNlTAS, 

MVNDO    SVPERIOREM    INCONCVSSA    CONSTANTIA, 

PAREM  ANGELIS   INCORRVPTA  MORTALITAS, 

DEO  PROXIMVM  CORPVS  ET  ANIMVS  AERE  IN  VACVO  S,£PE  SVSPENSVS, 

SVPRA    HVMANA    OMNIA    STATVERVNT. 

CVIVS     ARDORI      O  C  E  A  N  V  Ss 

i     CVIVS  SAPIENTIiE  ET  SPIRITVI  BONSIORVM   EXSVFFLATA  SCTENTIA, 

CVIVS     POTENTI£     ELEMENTA     OMNIA, 

CVIVS    INTEGRITATI    IPSA     MORS, 

VICTA      CESSERVNT. 

CVIVS  VIRTVTI  NIHIL  ARDVVM,  MAGNITVDINI   NIHIL  AMPLVMj 

ANIMO  NIHIL  MAGNVM,  LABORI  NIHIL  IMPERVIVM, 

NIL    ONEROSVM    CONSTANTI£,    NIL    DIFFICILE  CHARITATL 

•       CVI    INTER    DIVINAS    C  A  S  T  A  S  QV  E    VOLVPTATES 

SVPERINVNDANTE     CJELl     GAVDIO, 

CONCESSARVM    A   DEO   DELICIARVM    ClTO   SATIS-, 

INTER    GRAVISSIMAS    jERVMNAS  ,    EXTREMAMQVE    NECESSITATEM* 

SVPEROBRVENTE     MVNDI     ONERE, 

TOLERATARVM  PRO  DEO  MOLESTIARVM  NVMQVAM  SAT IS. 

QVI  TRANAVIT  MARIA,  ADIVIT  INCOGNITA,  PENETRAVIT  INACCESSA, 

VICIT    IAPONI/E    FRIGORA,    INDLE    SVPERAVIT    ARDORES, 

VTROBIQVE  SJEVE  NVDVS  ,  SED  NIHIL  SENTIENS,  QVIA   DEO  TECTVSj 

DIFFICILIS  IDEM,    AC    FACILIS,  VINCI    ET  VINCERE, 

SONTES    PERCVLIT,    PROTEXIT    INSONTES: 

Nll  1  RESTI- 


28+  IMAGO    PRIMI    SJECVLl    SOC.   IESV. 

RESTITVIT  MORTALI  VIT£  MVLTOS ,  IMMORTALI  PROPEMODVM  INFINITOS: 
TOT   CENTENORVM  MILLIVM,  QVOS  CHRISTO   PEPERERAT ,  PATER  ET  PASTOR, 
VNVS    PAR     OMNIVM,     ET     OMNIBVS     OMNIA, 
•Nicolaus       *  NON  FECISSE   MINVS   A  MAGNIS  APOSTOLIS,  AFFIRMARI  POTVIT: 
fus'sSa"  NIHIL    TAMEN    ETIAM    TVM  FECISSE    S  E  ,  NIHIL-  INCEPISSE   COGITAVIT. 

ScTaLs^n  APOSTOLVS       INDI^E 

Oratione 

ProCanoni-IAM    QLIM    MAGDALENiE    AMIT£    DESIGNATVS    ORACVLO, 

zatione  bea- 

tiXauerij.  .  SVO     MOX    OPERE     ET     LABORE     FACTVS, 

rilorfir?"  QYPTIDIANIS  PRODIGIIS  ET  APOSTOLICORVM  *  SIMILLIMIS  MIR ACVLIS COMPROBATVSj 

aMontcm  TOTO    VIX    DECENNIO    AGENDO    ET    PATIENDO    FORTIA 

Rennone 

Canoniz.  PLVS      SVBMISIT     E  C  C  L  E  S  I  i, 

B.  Francifci 

Xaucnj.  *QVAM  MVLTIS  S^ECVLORVM  ^TATIBVS   ROMANI  SIMVL    ET   GR.ECI 

•  Greg  XV.  STERNENDO    ET    PROFLIGANDO    OMNIA, 

nipra. 

SV^REIPVBLICl    SVOQVE    IMPERIO    SVBDIDERINT. 

DEMVM    ILLATO    IN    OMNEM    TERRAM    IESY  NOMINE  ET   HONORE, 

JPSOS  TROPE  FINES   ORBIS   TERR£  VIRTVTI    PRiEFIXOS   APOSTOLIC£   SVPERARAT, 

CVM  SE  IN  S  VORVM  OPERVM  AC  LABORVM  STARE  PRIMORDIO  IVDICABAT. 

mST'  *in  vastissimvm  sinarvm  imperivm  DVM  ADITVM  EVANGELIO  QV^RIT, 

luP«-  LABORIBVS     SVPRA     HVMANAS     VIRES 

PRO    DEI     GLORIA    ET    RELIGIONE     FRACTVS, 

PLVS  TAMEN  ANIMI  ET  VIRTVTIS  ARDORE    CONSVMPTVS, 

QVI    SEMPER   HACTENVS    SIBI   PARVM  ,  DEO    SEMEL   FECIT   SATIS, 

ANNO  M.D.  LII.     IV.NON.  DECEMB.  IN  SANCIANO  INSVLA  MORTVVSj 

IN  VIVA  CALCE  ANNO    PLVS  TOTO  SED  SINE  CORRVPTIONE  SEPVLTVS*, 

GOAM  CVM  TRIVMPHO  REVECTVS  ,  GO/E  CVM   DOLORE  REDDITVS, 

CVM    VTROQVE     IBIDEM    CONDITVS, 

OMNIVM    IN    ANIMIS    ADHVC    SVPERSTES-, 

AMABILIS    IN    OCVLIS    HOMINVM, 

ADMIRABILIS  IN   £STIMATIONE    MORTALIVM, 

D  E  O     E  T  I  A  M  NVM     LABORAT    IN    SOCIIS, 

DEO    ARDET     IN    IAPONIIS,    DEO    MILITAT    IN    SINIS, 

DEO     TRIVMPHAT     IN     OMNIBVS, 
SVI    SEMPER    SIMILIS,    ET   VBIQVE    SVVS,  DEOVlVIT. 

ITA  GREGORIVS  XV.  PONT.  MAX.  PRONVNTIAVIT, 

ARCANORVM  CELESTIVM  INTERPRES,  ET    IPSA   VOX  NVMINIS, 

CVM    ANNO   M.  DC.XXII.    SACRIS    EVM  CATHOLICIS 

MAGNO     ORBIS    GAVDIO    ET    GRATVLATIONE    ADMOVERET. 

DE  EREPTO  SIBI  APOSTOLO,  PATRONO  ,  PATRE  MOESTVS  ORIENS 

HOC  ILLI  DOLORIS  iETERNI   ET  AMORIS  PERPETVI  CONDIDIT  MONVMENTVM. 


Elo- 


LIBER  SECVNDVS.   SOCIETAS  CRESCENS.         28$ 

Elogium  fepulcrale  Petri  Fabri. 

PRODIRE  EX  HVMILI  VIRTVS  POTEST,  LATERE  NON  POTEST. 

PETRVS     FABER, 

PASTORITIIS  APVD  ALLOBROGES  NATALIBVS  ORIVNDVS, 

ALIQVANTISPER  ET  IPSE  PASTOR,  IPSE  LITTERARVM  ADHVC  ET  ANNORVM  RVDIS, 

DVODENNIS     OMNINO      PVER, 

VIRGINALEM  CONTINENTIAM  ,  QVAM   PROPE  NON  NOVERAT, 

CVIVS  H AVD  D VM  EXEMPLA  DIDICER AT,PERICVLA  CERTE  NON  SENSERAT, 

VRGENTE  VI  ANIMI,  CORPORIS  NON  REPVGNANTE  NATVRA, 

AVCTORE  NVLLO,  NISI  DEO-,  TESTE  NVLLO,  NISI  CELO, 

CAMPIS    IN    MEDIIS,   INTER    OVES    QVAS  PASCEBAT    AGNVS    IPSE, 

VT  SEQVERETVR  AGNVM  QVOCVMQVE  IERIT,  CASTE  VOVIT. 

HOC  PIETATIS  INITIVM^HOC  VIRTVIIS  AVSPICIVM,HOC  SAPIENTI^E  RVDIMFNTVM. 

INDE  CVM  AB  ANIMA  SANCTA  PVRIORIS  INDOLIS  ET  INGENII  SPLENDOR  ABSISTERET, 

AD  VRGENDA  LITTERARVM   STVDIA  PARISIOS  MISSVS, 

BREVI  VNVS  OMNES  DOCTRINA  ET  VIRTVTE  PRjECELLVIT. 

DIGNVS  QVI  SOCIETATIS  I  E  S  V  PRIMVS  SACERDOS,  ORATOR,  DOCTOR, 

ET,    QVOD    CAPVT    EST,   PRIMVS  TGNATII     SOCIVS, 

ALTERQVE    SOCIORVM   CLVASIPATER    AVDIRET. 

AB    IGNATIO     TAM     INFLAMMATVS     AD     VIRTVTEM, 

VT   LCQVENS    MEDITANSQVE    DE    C£LO 

NVDVS  IPSE,  NOCTE  MEDIA  ET  NIVIBVS    ALTE  PERPLVTVS 

SENTIRET  HIBERNA  SVB   APERTO  IOVE  FRIGORA,  NEC  TIMERET- 

DEO     ITA     PLENVS,    ET    SATVR, 

VT  SEX  ALIQVANDO  DIERVM  CONTINENTEM  FERRET  ESVRIEM,  NEC  SENTIRET. 

LABANTIS  IN  SEPTEMTRIONE  RELIGIONIS  OVTVMQVE  PASSIM  ERRANTIVM 

IDEM    PETRVS    ET    FABER,    PASTOR    ET    INSTAVRATOR: 

QVOD  CVRARET,  A  NOMINE  DIDICTP,  QVOD  ERIGERET,A  COGNOMINE  MVTVAVITI 

VTROQVE  SAT  NOTVS ,  MELIORE  TAMEN  OMINE  GRATIA,  QVAM  NATVR^. 

IMIS  AC  SVMMIS,   POPVLIS   ATQVE   PRINCIPIBVS,  EXPETITVS   ET  CARVS, 

NVLLI  BONO  OBFVIT,  QVIA    SVI  DEMISSIONE  DEPRESSVSI 

NVLLI  MALO  NON  PROFVIT,  QV I A    DEI    VIRTVTE    SVBLIMIS» 

TAM  INNOCENS  VIR  IN  AVLA,  QVAM  PVER  IN  CAVLA- 

VTROBIQJE     CASTVS     ET    CONTINENS, 

HIC     VOTO,    ILLIC     STVDIO-, 

HIC    SVAVIAMORE    DEI,   1LLICT1MORE    ROBVSTO. 

ABVTRAQJVE   GERMANIA  PROFLIG  AVIT    IURETICOS, 

INLVSITANIAETHISPANIACATHOLICOSCONFIRMAVIT. 

N  n  3  vbiqve 


286  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  S  O  C.    IESV. 

VBIQVE     ET    SOCIOS    IGNATIO      ET    MILITES     ECCLESLG    PEPERIT, 

VTRISQVE    DOMOS    ET  RELIGIOSA    STIPENDIA    PROCVRAVIT. 

NON  SEMEL    EXPETITVS  A  TRIDENTINO   THEOLOGVS, 

VOCE     PROMPTVS     ET     MANV, 

DOCENDO     PRVDENS,     AGENDO     FORTIS, 

VALENS    ANIMO,  ^EGER    CORPORE, 

SVSCEPTIS  PRO  RELIGIONE  LABORIBVS  NON   CESSIT,   SED   SVCCVBVlT- 

LONGIORI  VITA  DIGNVS,NISI  DIGNVM  ^TERNA  SVPERI  CENSVISSENT.  • 

INCOMMMODA    TEMPESTATE,    VALETVDINE   INFIRMA, 

ITINERIBVS    ET    MAXIMIS    ET    APOSTOLICIS, 

MEDIA    EX   HISPANIA    EVOCATVS    AB    IGNATIO   ROMAM,  ' 

INDE   A   DEO    INVITATVS   AD    CiELVM, 

DETRITIS  AGENDO  VIRIBVS,  PATI  PRO  FIDE  VOLVIT,  AVT  MORI. 

KAL.  AVG.ANNO  M.D.XLV.  ROM/Ej  IN  RELIGIONIS  ARCE  MORTVVS, 

IN  EADEM,  QVOD  HABVERAT  MORTALE,  DEPOSVIT', 

QVOD  IMMORTALE,TRANSSCRIPSIT  IN  CiELVM. 

IPSAM    SANE    APOSTOLICI    VIRI    ANIMAM, 

QVAM  IN  FELICI  EIVS  OBITV  BEATAM  VIDIT, 


EAMDEM  HODIEQVE,  1N  PATRONI  SVI  CVLTVM   PROFVSA  VELVT  ALLOBROGIA, 

NATALIIN    DOMO,    INANEM    LICET    AD    TVMVLVM, 

DONIS    SVPPLICIISQVE  FREQVENTIBVS    VENERATVR. 

TV  QVID  PRIVATIM  FACIAS,  EXEMPLO  DISCE  PVBLICO,  ET  VALE. 

Elogium  fepulcrale  Iacobi  Laines* 

MAGNARVM  MENTIVM,  ET  iETERNA  SPECTANTIVM 

PR^CEPS   EST   VITA    MORTALIS. 

SEGNITER  ARDET  QVI  LENTE  CONSVMITVR; 

FLAMMjE    MAIORIS    INDICIVM   EST   CITO  MORI. 

QVINQVAGINTA  ANNORVM  QVANTVLVM  TEMPVS  EST? 

QVOD  QVASI  CVRSIM,ET  VNO  VELVT  1MPETV  PEREGIT 

IACOBVS  LAINES  CASTELLANVS. 

DIGNVS    ETIAMNVM    VIVERE, 

SI  ILLO  TAM  DIV  FRVI  INFORTVNATA  S^CVLA  MERVISSENT. 

VIDENDI      IGNATII      DESIDERIO 

PARISIOS     EX    HISPANIA     VENIT,     VIDIT, 

VigiT   SE   PRIMVM,    DEINDE    OMNIA. 

SVBTI- 


LIBER  SECVNDVS.   SOCIETAS   CRESCENS.  287 

SVBTILIS    INGENIO  ,   ELOQVENTIA    POTENS, 
DOCTRINA   PRiSTANS,   EXIMIVS    SANCTITATE, 
CVM     VBiQVE     SVSPICERETVR   AB    OMNIBVS, 
SE    IPSE   SEMPER     DESPEXIT. 
TER  PONTIFICIVS  IN  CONCILIO   TRIDENTINO    THEOLOGVS, 
IBIDEM   COACTOS    ECCLESLE    PATRES    AC  IVDICES 
SICVOCE  PERORANS  ATTONVIT,  SIC  RATIONE  DISPVTANS  INFLEXIT, 
VT  VNIVS  OMNES  AB    ORATIONE  PENDERENT, 
NVLLVS  A  SENTENTIA  DISSIDERET. 
SiCPIVS  OBLATAS  EPISCOPALES    ET  ARCHIEPISCOPALES  INFVLAS 
VT     INDVERET     ADDVCI    NVMQVAM    POTVIT: 
NE     PVRPVRAM    COGERETVR    ADMITTERE, 
A  PAVLO  IV.  PONT.  MAX.  LACRYMIS  EXORAVIT. 
VNIVERS^  SOCIETATI  POST  IGNATIVM  PR^ESSE  COMPVLSVS, 
NE  TOTI,  QVOD  AGEBATVR,  ECCLESI^  PRyESIDERET, 
E  SACRO  CONCLAVI  PROFVGVS  ,  IMPETRAVIT, 
CONTRA  INSIDIANTES  MAGNIS  ANIMIS  ET  VIRTVTIBVS  DIGNITATES  SICARMATVS, 

VT  IAM  TVM    (QVOD  SIBI   DE    IACOBO    PROMITTEBAT   IGNATIVS  ) 

SOCIETAS  IESV,NON  AMBIRE  HONORES,SED  FVGERE  COGNOSCERETVR^ 

ROMAM    A  TRIDENTINO   REDVX   ANNO   M.  D.  LXVI. 

VIRIBVS    NON   ANIMO     FRACTVS, 

PIETATIS  ET  DOCTRINiE  STVDIO  NON  ^TATE  DEFECTVS, 

POST    TANTA   PRO  RELIGIONE   CERTAMINA, 

TANDEM    MORTE    VICTVS    NON    EXTINCTVS 

AD    XIV.   KAL.     FEB.  HIC    SITVS    EST, 

ET  INFRA  EVM    HVMANA   OMNIA,  QV>E   VIRTVTE  CONTEMPSIT. 

SVBLATVM    PATREM   CVM  GEMITV  ROMA  EXTVLIT, 
DOCTOREM    EREPTVM    CVM    LACRYMIS    ECCLESIA    REQVISIVIT, 
PATRONVM    VTRAQVE  NON  PERDIDIT,   SED    INVENIT. 
HVNC     AD     TVMVLVM     STA 
QVI    DIGNITATES    AMBIS    ET   COLIS. 
HONORVM  OMNIVM  HJEC  META  EST-, 
Q.VAM    QVI     ATTIGIT,    AMBIRE     NIL    POTEST.       • 


Elo- 


288         IMAGO    PRIMI  S^CVLI   SOC.   IESV, 

Elogium  fepulcrale  Claudij  Iaij. 

NON  HVNC  AD  TVMVLVM  VLLVS  OFFENDET; 
SOLO    ^QVVS    ET    PLANVS    EST. 

CLAVDIVS      IAIVS 

IN    QVO    VT    ESSENT    SVMMA    OMNIA, 
NIHIL  INSOLENS,  NIHIL  ARROGANS,  NIHIL  ELATVM  FVIT, 

H.     S.     E. 

GENEVA    ORIVNDVS,   FONS    ILLIMIS    E    COENO, 

ALIVD    NIHIL    APATRIA    TRAXIT    ORIGINE 

QVAM    HvERESVM    NOVISSE    COLLVVIEM,    ET    ODISSE. 

HAVSIT   DOCTRINAM    RARAM    A    PARISTENSI    SCHOLA, 

RARIOREM    AB     IGNATIO    SANCTITATEM. 

A    QVO    SACR^    IES  V   SOCIETATI     MILES    ADSCRIPTVS , 

INSALISBVRGENSI,   TRIDENTINO,  ALIISQVE    CONCILIIS 

APVD      HVMANARVM      RERVM      DIVINARVMQVE       POTENTES 

AVCTORITATE  VALENS  ET  GRATIA, 

CVM  INGENTI  CATHOLIC^  ,  AC   PR^SERTIM    GERMAN^E  ,   FIDEI    BONO 

ITA  SEGESSIT,VTNVTANTISECCLESL£  PATRONVS,PATER, APOSTOLVS 

ETIAM    VVLGO    MERVERIT    APPELLARI. 

ANIMOPLACIDVS,    ORE   IVCVNDVS, 

MORIBVS    INNOCENS,    SVAVIS    INGENIO, 

POTENS  OPERE  ET   SERMONE,  NON  HOMO  SED    ANGELVS  HABEBATVR. 

IN    SCHOLASTICIS     CONGRESSIBVS, 

SIVE  CVM  RECTE  EVNTES  DIRIGERET,  SEV  CVM  REVOCARET  ERRANTES, 

VTROBIQVE    SVAVIS    ET    F  O  R  T  I  S, 

SICOMNIVM     FERIEBAT     INTELLECTVM, 

NVLLIVS  VT    L.EDERET    VOLVNTATEM. 

ILLVM,    MISSIS,ETIAM    AD    PONTIFICEM ,    LEGATIONIBVS 

DOCTOREM   SCHOL^,   ORATOREM   RESPVBLICE, 

CONCILIA    IVDICEM,    AVL/E    CONSVLEM, 

VNVM  SINGVLI  DARI  SIBI  CONCERTATIONE  MAXIMA  CONTENDEBANT: 

CVM     EXPETERETVR    VNVS    AB    OMNIBVS, 

NIHIL  irSE   NISI   SALVTEM    OMNIVM  A  SINGVLIS   EXPETEBAT. 

PRINCIPVM  FREQVENS  VSVS  MODESTIAM  VIRI  NON  ABSTVLIT,  SED  SACRAVIT. 

EX  RELIGIOSA  SOCIORVM  PAVPERTATE  INTER  PVRPVRATOS  IPSE  PANNOSVS, 
EX  SQVALLORE  NOSOCOMIORVM  ETCARCERVM  SORDIDATVS  INTER  ILLVSTRES 

VBIQVE    SVA    SE    VIRTVTE     INVOLVENS, 
INTER  OMNES  HOC  MAIOR  ET  MELIOR   QVO   MINOR  ET   VILIOR  APPAREBAT. 

TERGE- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.         289 

TERGESTINAS       INFVLAS 

A   ROMANO    REGE    FERDINANDO    CONSTANTER    INGESTAS 

IPSO     REGE     CONSTANTIOR     RECVSAVIT: 

SEMPER    ALIAS    AMOENVS    ET    HILARIS, 

CVM    DE    CONFERENDO    IN    EVM    EPISCOPALI     MVNERE 

REXCVM     PONTIFICE     CONSPIRARET, 

VVLTV    SIMVL    ET   ANIMO    SVSPEN  SVS    AC    MOERENS, 

QVASI   NON    CONFERRI    HONOREM    SIBI, 

SED    VITAM    AC    VIRTVTEM    ERIPI    CENSVISSET. 

TANDEM     INTER    ASPERRIMAS    ECCLESI£  DIFFICV  LTA  T  E  S 

MVLTIPLICI    VARIETATE    LABORVM 

NON     MORBO    FRACTVS, 

AC    POTIVS    CONTINENTI    STVDIO    ET    VIRTVTE    CONSVMPTVS, 

ANNO     M.  D.  LII.    OCTAVO    IDVS    AVGVSTAS 

VIENN£    IN    AVSTRIA    HINC    MIGRAVIT    1N    C/ELVM; 

APVD   SVMMOS,  MEDIOS,  INFIMOS,  ILLVSTRIS  OPINIONE   SANCTITATIS, 

OMNIBVS    ^EQVE    SALVTARIS    ET   C  A  R  V  S. 

SENSIT    VIENNENSIS    ET   INGOLSTADIENSIS    ACADEMIA 

SVBDVCTVM  SIBI  ORACVLVM  SAPIENTI^,ET  VIRTVTIS  EXEMPLVM- 


CVM  INDE  TVRCA ,  SVBACTA  PROPE  PANNONIA ,  IMPERIl  FINIBVS  IMMINERET, 

HINC    GRASSARENTVR     HiRETICI, 

VNDIQVE  ET  VBIQVE  BELLA  CVM  EXTERNA  TVM  INTESTINA   CONSVRGERENT, 

TANTORVM    MALORVM    NON    LEVE    SOLATIVM 

R  E  R  V  M     JE  Q_V  ISSIMVS     ARBITER, 

OFFENSVS   OB   DELICTA    MORTALIVM, 

D    E    N    E    G    A    V    I    T. 

TANTI    VIRI    QVOD    MORI    POTVIT,    HIC    OBIIT- 

QVOD    MORI    NON    POTVIT,    HINC    ABIVIT. 

HABET     GERMANIA     DEPOSITVM     MORTVI, 

HABET    ECCLESIA     PATROCINIVM     IMMORTALIS. 


Oo 


Elo- 


290  IMAGO   PRIMI   SjECVLI   SOC  IESV. 

Elogium  fepulcrale  Pafchafij  Broeti 

NEC  ATRATVM  ESSE ,  NEC  INCRVSTATVM  DECET 
H  V  N  C    T  V  M  V  L  V  M, 
Q_  V     O 

PASCHAS  II    BROETI 

CANDIDA  ETSINCERASIMPLICITAS  CONTINETVR. 

I  N   AGRO   CAMERACENSI    NATVS, 

PARISIIS  EDVCATVS  IN  LITTERIS  ,   IBIDEM  AGGREGATVS  IGNATIO- 

GALLI^    TOT   NOMINIBVS    OBSTRICTVS, 

QVANTVMVIS  ALIO  VOCARETVR  ET  DESTINARETVR  A  PLVRIBVS- 

GALLLE    POTIVS  QVAM  ALTERI  ET  VIVVS  ET  MORTVVS    DEBEBATVR. 

ERAT  ei    1N   ORE  serena  SEMPER  HILARITAS, 

NISI  CVM  EAM  OBNVBILARENT  LACRYM^  VI  PIETATIS  EXPRESS.E. 

ERAT   IN    MORIBVS    APERTA   SINCERITAS, 

ANIMORVM  SVAVE  ILLICIVM,  ET  AMABILE  MVNIMENTVM. 

NEC   DEERAT   ACTIONIBVS  EIVS  CANDORI  MISTA  PRVDENTIA, 

QV^  SIMPLICITATEMNONPERDERET,SED  ARMARET-, 

VNDE   AB   IGNATIO    HABITVS   ET   NOMINATVS   EST    ANGELVS, 

JNGENVITATE  MORVM  ADMIRABILI,ET  AMABILI  SINCERITATE  NATVRifc. 

MISSVS   IN   HIBERNIAM   A   PONTIFICE   NVNTIVS, 

PATRIARCHA    IN   ^THIOPIAM    DESIGNATVSI 

CONFORMATIONE    CORPORIS,   SANCTITATE   MENTIS, 

EXPERIENTIA  RERVM  ,  SCIENTIA  LITTERARVM 

AB    IGNATIO    APTVS    PR.E    OMNIBVS    IVDICATVS, 

QVI  TANTA  DISSIDENTIS  PER  AFRICAM  ECCLESI^    MVNIA  SVSTINERET, 

SVSTINVIT    PR/EPARATIONE    MENTIS    ET   CORPORIS, 

OSTENTATIONE    PROCVL    ET    GLORIA, 

ONERIS     AVIDVS     ,     HONORIS      IMPATIENS. 

INCREDIBILI  FELICITATE  ADlTVM  SOCIETATI  FECIT  IN  FRANCIAM: 

AD    QVAMCVMQVE    REM     MANVS    ADMOVIT, 

OPERAM    IN    EA    SVAM    MIRABILlTER    APPROBAVIT: 

DONEC   S^VIENTE   LVE    PER    GALLIAS 

INTER    OCTOGINTA    HOMINVM    M  I  L  L  I  A, 

QV  JE    LVTETIit-PARISIORVM    PESTIS    ABSVMPSIT, 

IPSE  ,   NE    SVOS   DESERERET   ,  SACRO    DEMVM    CORREPTVS  IGNE, 

ANNO    M.  D.    LXII.    VIII.     K  A  L.    OCTOB. 

CECIDIT  EXTREMIVICTIMA   CHARITATI; 

AMORIS,    NISI   HJEC    OSSA   SVPPETERENT  ,    HOLOCAVSTVM. 

Elogium 


LIBER  SECVNDVS*   SOCIETAS  CRESCENS.         291 

Elogium  fepulcrale  Alfonfi  Salmeronis. 
ALFONSVS    salmeron 

TOLETANVS 

INTER    PRlMOS   IGNATII  SOCIOS4   SOCIETATIS  I  E  S  V  DECEMVIROS? 

IVNIOR    OMNIVM     PVERILE   NIHIL    GESSIT, 

NISI     CVM     FVIT     AVTPARENDVM     SIMPLICITER, 

AVT  EVNDVM^    QVO   PATER    IVSSERAT,    CONFIDENTER: 

CETERA    VIRVM     V  B  I  Q_V  E    SE   PR^BVIT^ 

INVICTVM     ANIMO  ,   DOCTRINA  FORTEM  $  VIRTVTE   CONSTANTEM^ 

SIVE    CVM    DVCENDVM   INFIDEI    HOSTES   IMPAVIDE, 

SIVE   CVM    STANDVM    PRO    ECCLESIA    GENEROSE. 

S^PIVS   IN    TRIDENTINO    PRO   APOSTOLICA  SEDE   THEOLOGVS 

SENTENTIAM     PRIMVS     DIXIT. 

BIS  IN  GALLIAM  ET  HIBERNIAM   A   PAVLO  III.  PRO  RELIGIONE  LEGATVS» 

CVM  CARDINALIBVS  ,  PISANO  IN  BELGIVM  ,  LIPOMANNO  IN  POLONIAM 

A     PAVLO     IV.      DESTINATVS. 

VBIQVE  PRO  DEO  ET  VIRTVTE  TANTA  GESSIT,VTNIL  SIMVL  POTVlSSE  SCRIBERE5 

TANTA   SCRIPSIT,  VT  NIL  SIMVL  POTVISSE  GERERE  VIDERETVR. 

VNVS     PAR    VTRIQVE    MVNERI, 

HiERESES       ET       IMPIETATEM 

EXPVNXIT     STYLO,    VOCE     PERSTRINXIT; 

VTROBIQJVE    POTENS     ET    VEHEMENS: 

ADEO    VT    CLVOTIES    ILLO    SCRIBERET  ,  AVGVSTINVS; 

HAC    VERO     CVM    DICERET,   CHRYSOSTOMVS    CENSERETVR. 

ORATOR     IN    VRBE    PONTIFICIVS- 

DIVINI  VERBI  PRO  VENETA  ET  NEAPOLITANA  CONCIONE  RELIGIOSVS  INTERPRES, 

LICET   APOSTOL  ICA    LIBERT  ATE    OMNIVM     DELICTA 

NON   TAM   VOCE    QVAM  SPIRITV  ET    VIRTVTE  PERSTRINGERETj 

OMNIVM    TAMEN    ET    ANIMOS  IN  SE  ET  PROPENSA  STVDIA    RAPIEBAT- 

EVM    CEV    LAPSVM    C^ELO     HOMINEM, 

INTENTO  IN  PRODEVNTEM  DIGITO    ETIAM1  PARVVLI  DESIGNABANT: 

ADMVRMVRABANT   ILLI    FEMIN^E,    APPLAVDEBANT    VIRI, 

VNVM     VENERABANTVR     VNIVERSIS 

IPSE      SVI      SE     CONTEMPTV      INVOLVENS, 

NE  PERSTRINGERETVR  AVRA  TAM  VANA,  EXIRE  IN  PVBLICVM  NOLEBAT, 

M  I N  V  S    E  V  M    C  E  R  T  E    H  JE  C    O  M  N  I  A, 

QVAM  ATTICVM  ORATOREM  MVRMVR  FERENTIS  AQVAM  MVLIERCVLiE, 

DELECTABANT; 

Oo    1  HIC 


292  IMAGO    PRIMI  SJZCVLl   S  O  C.  IESV. 

HIC     INANEM    TINNITVM    SONANTIS     ELOQJENTU, 

ILLE  APOSTOLICVM  SONVM  EFFICACIS  AC  FRVCTVOS/E   SAPIENTIjE  VENABATVR: 

QVA    ETIAM     NON    RARO     PERFECTVM    EST, 

VT  PROBROSA  MVLIERVM  NVDITAS  INSPERSA  PRIMVM  LACRYMIS 

DECENTIVS    TEGERETVR, 

ET  H^RETICORVM  IN  FIDE  LICENTIA  SEVERISSIMIS  PERSTRICTA  LEGIBVS 

EXSVLARE      COGERETVR. 

NEAPOLITANiE     P  R  O  V  I  N  C  I  i, 

QVIN    ET   VNIVERS/E  PER  ITALIAM   ET    SICILIAM    SOCIETATI, 

GENERALIS    VICE     PRiPOSITI    CVM    PRyEFVISSET, 

ANNO  LXXXV.  SjECVLI  XV.  ^TATIS    VNDESfcPTVAGESIMO 

DOCTISSIMIS    IVXTA    AC    SANCTISSIMIS  IN  EVANGELIVM  COMMENTATIONIBVS 

N  E  A  P  O  L  I      I  M  M    O  R  T  V  V  S, 

POSTEROS,QVOS  VOCE  NON  POTVIT,  STYLO  INCITAVIT  AD  VIRTVTEM. 

TANTVM  VIRVM,  ET  CVM    EO  SCVTVM    FIDEI,    MALLEVMQVE  PERFIDI^, 

CAPIT     HIC    TVMVLVS. 
ITA  CENSVIT,ITA  PROFESSA  PALAM  EST  HIS  IN  EXSEQVIIS  MOESTA  PARTHENOPE, 

GRAVIVS    LATVRA    DAMNVM    SVVM, 
NISI  QVEM  EREPTVM  QVERITVR,  IN  MEMORIA  ET  VENERATIQNE  RETINERET. 

Elogium  fepulcrale  SimonisRodericij. 

INDIvE      DEBITVM 
SED     LVSITANU     RESERVATVM 

SIMONIS     RODERICII 

O  L  IS  IP  ONENS  I  S 
MORTALE  DEPOSITVM  HIC  IACET. 

OLIM      INTER     PRIMOS      ADIVNCTVS     IGNATIO, 

CVM    EVNTES     IN    ITALIAM    SOCIOS    ALACRITER  SEQVERETVR', 

GRAVI   IMPEDITVS  VLCERE  DESTITVTVS  FVISSET  A   SVIS, 

NISI  PRODIGIO  REPENTE  SANATVS  ,  DEOQVE  FRETVS  AC  POTENS, 

PRvEIRE    QVAM  SEQVI  AD  ARDVA  MALVISSET. 

ROGANTE    IOANNE,  IMPERANTE    PAVLO ,    VTROQVE    TERTIO, 

ILLO    LVSITANI/E    REGE  ,    HOC    PONTIFICE    MAXIMO, 

GEMINO  ET  VINDICE  FIDEI,  ET  SOCIETATIS  MINIMiE  DEFENSORE, 

PROPAGAND/E  CAVSSA  RELIGIONIS   1N  ORIENTALES  INDIAS  AB  IGNATIO  MISSVS, 

EXPEDITIONIS    TAM    ARDV^    COMMILITONEM    HABVIT 

FRANCISCVM     XAVERIVM: 

DIGNVS, 


LIBER  SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.  293 

DIGNVS,   ROMA     IVDICE,    Q_V  I    ORIENTIS    T  A  N  T  O    L  V  M  I  N  I 

I  N    V  I  A  M    T  A  M    I  N  V  I  A  M    1'IULVCERET. 

OLISIPONEM    ERGO    DELATVS, 

IN  LVCE  VRBIS  CLARISSIM/E   ET    AVLiE  REGLE  SPLENDORE   PERPETVO, 

IPSETAMEN  PER  S  V  I    DEMISSIONEM    SEMPER    OBSCVRVS. 

SOCIO    ET  ADIVTORE     XAVERIO    ITA   SE    GESSIT, 

VT  RAPTI  IN  ADMIRATICNEM  HOMINVM  TANTORVM  RECES    ET  POPVLI 

PASSIM    ILLOS,NEC    OTIOSE,    APOSTOLOS   NOMINARENT, 

TANTO    TAM    PR^ECLARyE    VIRTVTIS    ENCOMIO 

IN  NOMEN  POSTERORVM  APPELLATIONEMQVE  PERPETVAM  DERIVATO. 

INDIAM  ERGO  SPECTABAT,ET  INDLE  VTERQVE  HIC  APOSTQLVS  DEBEBATVR. 

ET  SANE  NON-  VNVM  INDIA  XAVERIVM  IAM  HABERET, 

NISI  RELVCTANTEM  LICET,ET  CVM ILLO  SVPERARE  MARIA  CVPIENTEM  SIMONEM^ 

SIBI,  ETIAM  PR^  XAVERIO  ,  COMMODVM  LVSITANIA  TENVISSET. 

HAC  SPE  FRVSTRATVS  INEVNDI  PRO   FIDE  CERTAMINIS, 

OCCASIONEM    TAMEN    AGENDI    ET  PATIENDI    FORTIA  NON  AMISIT. 

IVBENTE    REGE  ,    PERMITTENTE    IGNATIO, 

COACTVS  ESSE  LVSITANO  PRINCIPI  QVOD  FVERAT  ARISTOTELES  ALEXANDRO, 

NON     MINVS    PERICVLOSE    OMNIVM   GRATIA 

QJV  AM      PAVCORVM      INVIDIA      LABORAVIT- 

TANTO    CLARIOR     APVD    OMNES, 

QVANTO  IN  VTRAQVE  FORTVNA  INVENTVS  EST  FVISSE  CONSTANTIOR, 

TANDEM  CVM   ET  SOCIETATEM  LVSITANLE ,  ET  LVSITANIAM  SOCIETATI 

MVTVIS     DEVINXISSET     O  B  S  E  Q_y  I  I  S^ 

PRIVATIS     REBVS     ET     PVBLICIS 

PRO  CATHOLICO  EVROP.E  ET  INDIiE  BONO  PRVDExNTER  DlSPOSITlS, 

E  X  T  R  A    I  N  D  I  A  M  ,  QV  A  M    S  E  M  P  E  R    A  M  A  V  I  T, 

EXTRA  iETHIOPIAM,  BRASILIAM  ,   CETERASQVE  TERRAS  VLTIMAS, 

QVO    S^PIVS  EX  AVLA    MEDITATVS    EST    FVGAM, 

EXTRA    ICTVM  SPEMQVE  MARTYRII ,  QVOD  IMPENSE  QV/ESIVIT, 

A  NNO     M.    D.    LXXIX. 

IPSO  ,  POSTQVAM    SECVTVS  IGNATIVM  ,  QVADRAGESIMO  QVlNTO, 

APOSTOLVS     IN    PATRIA  ,    MILES     IN    VMBRA, 

QVI  ALIBI    VIOLENTA   MALVIT,  NATVRALI  MORTE  DECESSIT. 

DEO     sicvisvm: 

CVIVS    PROVIDENTI^E  VTROBIQVE  TROMPTVM    EST 
IBI    ILLVSTRARE    NATVRAM ,    HIC    OCCVLTARE    VIRTVTEM, 


Oo  5  Klo- 


294  IMAGO   PRIMI   S^CVLI  S  O  C.    IESV. 

Elogium  fepulcrale  Ioannis  Codurij. 
IOANNES     CODVRIVS, 

QVI  PRIMOS  INTER  IGNATII  SOCIOS  SOCIETATEM  AVXIT  IN  TERRIS, 

PRIMVS  INTER  EOS  SOCIETATEM  PROPAGAVIT  IN  CiELIS. 

EODEM    ILLE     DIE    CVM   NASCENTE  MAGNO  IOANNE 

NATVS    APVD    ALLOBROGES,    ET    CONSECRATVS    SACERDOS-, 

EODEM    CVM    MORIENTE    MORTVVS,    ANNO  M.  D.   XLI. 

IOANNI    PAR    ANNIS,    A    IOANNE    MORIBVS    NON    ALIENVSl 

QJ/  I     VIXERAT     ITA     SIMILIS, 

MIRVM    SI    NON    CONDITIONE    SIMILI    MORERETVR. 

MORTVVS    ESTPROPEMODVM    MELIORI: 

C/ELVM  QVOD  5ANCTISSIMO  PATRIARCH^E  STATIM  A  MORTE  NON  PATVIT, 

FVIT     HVIC     VIXDVM     MORTVO       RESERATVM. 

IOANNES    ILLE    IESV    PRjESENTIAM 

FESTIVIS    IN    VTERO    MATRIS     ASSVLTIBVS    TESTABATVR, 

QVASI   IAM  TVM  SOLVI  VELLET  A  CORPORE,  ET  ESSE  CVM  CHRISTOj 

IOANNES  HIC,  EDITIS  POST  IGNATIVM  VOTIS  SOLENNlBVS, 

SIC    EFFEREBATVR  ANIMO  ,  SIC    CORDE  EMICABAT   ET    CORPORE, 

VT  PRASAGIRE  IAM  TVM  ET  AMBIRE  EAMDEM  IESVPRiESENTIAM  VIDERETVR. 

DEO  PER  RELIGIOSA  VOTA   CONSTRICTVS  ,  SOLVI  CVPIEBAT  A  CORPOREj 

ET     SOLVTVS      EST. 

FLESSENTEREPTVM    SOCII    ,    NISI  FLERI  VETVISSET    IGNATIVS5 

QVEM,ABSENS    LICET  ,  ET   OBIT^     MORTIS    I  G  N  A  R  V  S, 

C£LO     ILLATVM    VIDERAT. 

VOS  NEC  LACRYMAS  DATE  CORPORI,  NEC  ANIMO  SVSPIRIA  PR^PARATE. 

FLOS  CELO    RECEPTVS  NEC  AFFLARI  AVRA   POSTVLAT,  NEC  RORE  FOVERI. 

IOANNIS    CODVRII    CORPVS    INNOCENS,   CASTVS    ANIMVS, 

ILLVD    C£LO    DEBITVM,HIC    RECEPTVS, 

NEC    PVRGARI    DEBET    LACRYMIS  ,    NEC    SVSPIRIIS    ADIVVARI. 


Elo- 


LIBER  SECVNDVS,  SOCIETAS  CRESCENS.        295 

Elogium  fepulcrale  Nicolai  Bobadillx. 

PRIMORVM   IGNATII    COMITVM 

IN  MORTALI  VITA  VLTIMVS,  IN  OPERE  APOSTOLICO  NON  POSTREMVS 

NICOLAVS   BOBADILLA, 

LABORIS   TAM  DIVTVRNI   PRAMIVM  HABVIT, 

LAVRETI  AD  jEDES   ARASO^VE  VIRGINEAS 

VESPERTINAM  QVASI  VICTIMAM  POSSE  QVIESCERE. 

IN  INDIAM,  ETIAM  ANTE  XAVERIVM,  AB  IGNATIO  DESTINATVS, 
SED    MORBO    PERTINACE    PROHIBITVS, 
IN    PLVRIBVS    PROVINCIIS    ,    ITALlA     PR.ESERTIM   ET    GERMANIA, 
PRO     DEO    ET    RELIGIONE    MILlTAVIT; 
NEC  INDIA  ILLI  IN  EVROPA  DEFVIT,QVAM  IN  EVROPA  SEMPER  OPTAVITa 
DE  MODO  ASSEREND.E  FIDEl  CVM  APOSTOLICIS  SAPE  NVNTIISj 
QVANDOQVE    CVM    REGE    FERDINANDO    ET    CAROLO  IMPERATORE, 
IN  PVBLICIS  PRIVATISQVE  CONGRESSIBVS  APOSTOLICA  CVM  LIBERTATE  TRACTAVlT. 
H/ERETICORVM  OMNIVM  HOSTIS  ACERRIMVS  ,  VICTOR  ETIAM  ALIQVORVM- 
DIGNVS  QVEM    DATIS   AD    EVM    LITTERIS    tPSE    PONTIFEX 
AVDENTEM  ET  ARDENTEM  CAVSSA  FIDEI  VEHEMENTIVS  INFLAMMARET» 
FERREVM    OS   P R O T E S T A N T I V M   RETVNDEBANT 
TRIDENTI  PATRES  ,  RATISBON^  CAROLVS  IMPERATOR- 
JLLI   AVCTORITATE  ECCLESIASTICA  ,HIC  BELLICA  POTESTATE: 
QVIBVS    VT    BOBADILLA   SE    IVNGERET,    VTRIMQVE    ROGABATVR5 

INTENTVM    IN    EXTREMA    QV^QVE   HOMINEM 
CASTRENSIS     NECESSITAS    ET    SOLITVDO    MILITVM 

INTERESSE    TRIDENTINO    PROHIBEBAT. 

ITAQVE  MINORI  SAPIENTIjE  ,  SED  PATIENTLE  MAIORI  COMMENDATIONE, 

NON   SEMEL    VVLNERATOS    A     CRVENTA    PVGNA    MILITES 

VVLNERATVS    ETIAM    IPSE  *   ET   PROSTRATVS    A    PESTE, 

STANS    TAMEN    ET    VALEN  Sj 

NATVRALI  ET  SACRAMENTALI  AVXILIO   IVVIT  ,  SVBSIDIO   RECREAVIT. 

PER  SVSCEPTOS  DOMI  MILITLEQVE  TOT  LABORES   HOMINI  SVMMA  PROMERlTO 

REX     FERDINANDVS 
EPISCOPALEMCATHEDRAM,lN  QVA  GLORIOSE  QVIESCERET,  OFFEREBAT-, 

SED    ILLE    DIGNITATEM    AVERSATVS    ET    GLORIAM, 

IRE  PATIENTER  IN  HVMILI,  QVAM  RESIDERE  CONSTANTER  IN  ARDVOjPR/EOPTAVIf. 

ASSERENS  A  DEOSE,NON  AD  ECCLESIASTICI  HONORIS  AMPLITVDINEM, 

SED    RELIGIOS/E    PAVPERTATIS    ANGVSTIAS ,   ESSE    VOCATVM. 

TANDEM  ANNlS,NON  ANIMISj  jfiTATE,  NON  VIRTVTE,  MILES  EMERITVS, 

ET    A    IESVlMPERATORE    SVO     RVDE    DONATVS, 

INFAMILIAMET   CLIENTELAM    SVSCEPTVSAVIRGINE, 

ANNO    M.    D.    XC.   IX.    KAL.    O  C  T. 

LAVRETANAS  AD  JEDES  EODEM  PROPE  LOCO  MORTALEM  VITAM  POSVIT, 

VBI    ILLAM    DEI    FILIVS    ADOPTAVIT 

EXER,- 


296  IMAGO    PRIMI    S£CVLI   SOC.   IESV. 

EXERCITATIO    POETICA. 

PARANESI.S 

AD    ARDVAS    MISSIONES 

INTER  BARBAROS  S  VSC  IPIEN  DAS. 

Llufires  Heroum  anim<e ,  quos  torquet  zAucrno 
Oceanum  Cangemque  <~vltra  Solisque  labores 
Firmatum  tmperium  tot  tam  labentibus  mnis^ 
Pergite  ,  quo  mos  ardor  agit  ;  patriacque  rehSU 

lmmemores ,  toto  dmijis  aquore  terris 

Ad  populos  penetrate ,  ereptoque  addite  cAo. 

Tergite ,  i<tm  calcata  <z>ia  efi .  <~vocat  ctmula  virtus 

Maiorum ,  &  mentem  flimulis  non  fegmbus  <vrgett 

Increpitatque  moras.  Cur  non  per  faxa  fequamur, 

Per  fcopulos ,  pluasque  atras  ,  pelagique  furores, 

Vrgentem  intrepide ,  (djr  Ditem  contra  arma  mouentcm 

Xauermm  ante  omnes?  lllum  non  <x>afia  morantur 

JEquora,  non  quamquam  elifis  tremat  arduus  ather 

Jgnibus ,  horrendumque  tonent  Aqudombus  <vnd*. 

Cermte ,  qua  'Brafilos  Titan  vicimor  vrget, 

cAJfuetos  bominum  membris  <3»  fangume  pafci, 

Anchetam  ignota  Christo  tcllure  tropbxx 

Figentem ,  frendente  Erebo  :  ruit  ille  per  arcus 

Feruidus,  ignotisque  madentia  tela  venenis; 

Virtutem  atque  ojienta  T)ei ,  mentemque  ammumque 

Omnia  Xauerio  firmUs.  Tefiabitur  Ormus 

Sole  fub  ardenti  Bar^eum  ac  pondere  rerum 

Pxne  fatifcentem.  Pofita  hinc  forrmdine  leti, 

Securusque  fui,  Sinarum  clausira  reuelht 

Rtccws ,  attomtasque  camt  noua  facra  per  Vrbes. 

Nec  minor  infurgens  animis  Tngaultius:  illum 

Ignotas  complexum  animo  <vel  nomine  gentes, 

Sancius  aoit  terras  calor  ($T  mana  omma  circum. 

Nam  quid  Siluenam ,  aut  te  maxime  Spinola,  dicam, 

Ambos  maiorum  titulis  ,  <z>irtuttbus  ambos 

lllufires ,  quos  letum  ambos  lUufinus  ornat  ? 

^MaflriUum  <verfate  animo ,  tacitisque  recurfent 

Peclonbus  tormenta  :  facro  madefacTa  cruore 

Feruet  adhuc  laponum  tellus ,  (fjf  gleba  laborum 

Qonfcia  centeno  promittit  fenore  meffim. 

Qur  aliquem  in  patria  confumat  pigra  feneBus 

Otia  ducentem  ?  (g^,  Stygw  quem  armamt  iAuerno 

Terribdem3  cui  teU  T)em  <viresque  minifirat, 

Occupet 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  297 

Occupet  (  beu  !  )  nudtim  fpoltis  tgnobtle  letum} 

Non  bene  firma  ratis  njacud  requtefcit  in  algd$ 

Turpe ,  tugum  fugiens  taurus  ptger  :  exuat  arma 

Mdes  iners ,  medtoque  ttmens  fe  tmmtttere  Martu 

At  non  fegnis  agit ,  nec  fieutt  molltter  Orcus; 

^ua  lujirxt  lapones  alternd  lampade  Tttan 

Exoriens  3  quaque  occtduo  rubet  aureus  orbe, 

Terfidus  tnfultat  ccelo,  &  rmt  omnta,  noftris 

Accumulans  fua  lucra  moris  :  rapiuntur  ad  vmbras 

Quot  folem  afpiciunt  anima ,  afpeclumque  reltnquunt: 

Quam  multas  aAqutlo  ,  fi  quando  <~utSior  aquarum 

jEgm  tncubuit ,  per  littora  fpargit  arenas. 

Credtmus  b<cc  ?  @r  adhuc  Jegnes  toleramus  tntquum 

Regnatorem  orbis  ,  fprettque  opprobria  Christi? 

Ergo  ingens  Dttt  tmpertum;,  terrasque  per  omnes 

Stent  veneranda  auro ,  puroque  e  marmore  fignal 

Mtlle  foct  caleant,  &  mtlle  altarta  fumentl 

Interea  magnus  late  Deus  exfulet ,  illo 

J$uoJ  pofutt  firmatque  folo  ?  fpoltisque  fuperbus 

Sefe  Erebus  taSlet  pretto  mortentis  I  e  s  v? 

Ipfe  fud  noftras  fignartt  tmagtne  mentes 

Omntpotens  ?  tnque  bumanos  fe  fudertt  artus? 

Fleuertt  ?  ffl  pretwfam  ammam  protecertt  inter 

Terramque  &  cdum  medtus ,  turpi  cruce  pendens? 

0  mehus  !  fi  quern  non  duro  tn  peclore  tangtt 

Aut  clades  mifcrorum ,  aut  Ufi  inturia  Christi, 

aArmaferat  contra  ,  Dttemque  extrema  mtnantem 

Vt  multd  tnuadens  trafias  ad  Tartara  mentes 

Frendentt  ertpiat ,  cognatisque  afferat  ajlris. 

Addet  amor  Chri  STwsque  antmos  ;  totdqueper  tequor 

JEolid  tnfurgens ,  habitataque  tigrtbus  antra 

Ridentem  ducet  difcrtmina .   dulce  periclum  eji3 

£do  delapfas  (ejr  agentes  peSiora  fiammas, 

Flammarumque  fequt  autlorem  .  fic  obuttts  tpfis 

Tigribus  intrepidus  pharetrdque  potenttbus  lndis 

Ibis  ,  ($r  optabis  mortem  pro  laude  pacifct. 

Infurgat  licet  armatumque  ejfundat  Auernum 

^Dux  Erebi ,  adducatque  omnes  tn  prdta  Rcges, 

Regtbus ,  (djr  totd  mator  fiabis  Styge.  Tantum, 

0  !  tantum  audendum ,  ($r  totd  fpe ,  peclore  toto, 

Christo  incumbendum  efi.  Nec  entm  quos  auclor  Iesvs, 

Indorumque  fxlus  ,  caris  auellit  amtcis; 

Quos  non  dulcis  amor  patriee ,  lacrym&que  fuorum, 

Non  infufa  fuper  pallentt  corpore  mater 

Detinuere ,-  ^vfquam  fine  curd  &  numine  Diuum 

Defiertos  errare  putes  :  rate  rveSius  eddem 

Vela  Deus  Supertque  regunt ,  per  tranfira  forosquc 

P  p  /Etk- 


298  IMAGO    PIUMI    SJECVLl    SOC.    IESV. 

JEtherea  njolitant  mentes ,  Zephyrosque  mintftrant. 

Igne  licet  tonet  njfque  poltts ,  tonet  ALolm  Eurisy 

ZJorticibu*  crebris  arcumgemat  atia  carinay 

JEquoraque  horrendum  fcopulu  illifi  reclament; 

Tu  Bore<e  cAique  minas ,  pelagique  furores, 

ZJirtute  exfuperans ,  Christo  duce,  (gjr  ausfice  Christo, 

In  fe  collecla  mirabere  gaudia  mentis. 

Nec  minus  ardenti  fi  quando  in  puluere  plantas, 

Arentesque  fitt  fauces  fol  proxtmtts  njret; 

Et  njix  poma  farnem ,  crudteque  in  montibus  herbz 

Quteflt&que  diu  leiunta  dura  ieuabunt; 

JJjuando  faxa  fuper  recubanti  grandinis  horror 

£xcutiet  ferb  demiffam  in  peSiora  nocTem-, 

C  h  r  I  s  t  I  aderit  numen.  tunc  illa  recondita  mentem 

Gaudia  mulcebunt ,  e>°  paucis  nota  voluptas. 

J>htod  f  barbancd  Kex  maieflate  timendus 

Innocuo  infultet ,  furiisque  agitatus  iniquis 

Stet  contra  s  excelsd  contemnes  mente  furores. 

llle  autem  rabie  tumidus ,  njincique  frementem 

Exacuens  animum  ,  totusque  m  imagine  pocnx 

Mente  harens ,  ferrumque ,  ignesque,  rotasque  parabit. 

Tum  njero  ingenti  tacitam  dulcedine  mentem 

lnuoluet ,  totusque  animo  fe  tnfundet  olympus. 

Fortiter  (&jr  iugulum,  nudataque  peblora  ferro 

Subijcies ,  pulchroque  ardebis  mortis  amore. 

Ergo  agedum  ,  fi  quem  propius  pulchemma  tangunt 

Exempla  Heroum  ,  f  quem  jent  ojfibus  imis 

Ltcfus  honor  Christi  ,  fxdum  depone  timorem: 

Neu  cupias  miferorum  animis  prxferre  parentum 

Lentus  adhuc  lacrymas  :  nec  morbum  &  inutde  pondus 

ExJJetTes  fenij  natali  inglorius  njrbe. 

V^ondmn  inter  fcopulos  ,  e>  inhojjita  luslra  ferarum 

Obferuata  legis  Tatrum  njeftigia  ?  nondum 

Ire  per  obftantes  rupes ,  &  fole  peruilas 

Impetas  eft ,  calidteque  pedes  immergere  arenx? 

0  -me  quis  Hrafllos  inter  lapondfve  remotos, 

Implicitas  errore  ammas  ,  e^  noSfe  profundd, 

Ardentem  ftBat  medtum  ?  quis  per  mare  magnum 

V^ulla  recufantem  difcrimina ,  nulla  ttmentem, 

Tegafus  aut  njolucer  rapiat  t}\otus  ?  0  njbi  Christi 

Sanguine  luftratx  mentes ,  nunc  njiBima  Diti ! 

0  njbt  t<edia  mille ,    catenatique  labores, 

Quos  ferro  aut  inflicla  rotis  mors  pulchra  rependit! 

Ecquis  erit  iuuenum  ,facro  qui  tablm  amore 

Ardeat  irato  mecum  fe  credere  pontoy 

Exuuiasque  Erebi ,  cAoque  locanda  trophaca 

Virtutum  Jperare  ,  e>  pttrtam  fanguine  lauruml 

Felice, 


LIBER  SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.     299 
Felices  !  fi  quos  patria  tellure  negato 
Barbaricus  leto  dederit  furor  !  6  male  numquam 
IJia  etiam  multo  mercamur  fata  Ubore ! 
0  dulces  plagcz  !  fehcia  njulnera  ,  magnis 
Sape  njiris  totum  frufira  quxfita  per  orbem! 
Fortiter  ite  viri  3  njitaque  offerte  periclis 
Contemptorem  animum  :  vocat  alto  ex  czthere  Christvs, 
Et  palmam  oflentat ,  lemmfcatasque  coronas. 

ECCLESIA  IN   EVROPA 

GRAVITER   OPPVGNATA 

OPEMSIBIAB  IGNATIO  FERRI  POSTVLAT, 

QV<e  terra ,  njel  quis  portus  inhosjitd 
Tellure  claufus,  quis  tabulas  finus 
fam  tam  fatifcentis  carin<e 

Excipiet ,  leue  pondus  njndarum, 
Et  turbulenti  ludibrium  maris 
Faclas  ?  Perimus ,  njiximus  ,  ilicet$ 
lam  lugubrem  fonare  leffitm ,  ac 
Tiznarios  crocitare  coruos 
Canesque  raucis ,  Credite ,  faucibiiS 
Admurmurantes  audio.  Vicimus: 
Omnes  io  acclament  :  Simonis 
flla  ratis  ,  ratis  illa  nullis 
Frangenda  fieclis  ,  iam  lattts  obtulit 
Tatetque  plagis.   Obruat ,  obruat 
Fatale  lignum ,  flare  quifquis 
Tartareo  fua  mra  regi 
Fidelis  optat.  Tjic  age  defides 
^Difle^ide  pennas ,  j\ox  furtalium 
Fecunda  monflrorum  parens ;  & 

oAflra>  polumque ,  diemque  ,  e>  ornne 
Vnumque ,  fi-aclis  quod  miferos  folet 
Seruare  rebus,  confilium  eripe: 

Gaudent  tenebris  monflra  ,  nofiem 
Error  amat ,  refugitque  lucem. 
Difcede  tellus ,  pande  adamantinas 
Fores  opaci  lamtor  atrij, 
Trinoque  per  vafios  latratu 
Bella  ae  furibunda  campos. 
Vides  vt  omnis  impatiens  morte, 
In  arma  caco  proruat  impete, 

Jguam  nuper  in  cladem  ac  fupremam 
Permaem  populorum  ,  &*  orbis, 

Pp  i  Effudit 


300  IMAGO  PRIMI  SiECVLl  SO  C.  IESV. 

Ejfudtt  vmbris  tnfte  gemeniibm 
Prolem  nefandam  Ttfipbone ,  fuum 
Mirata  partum ,  e>  nequtorem 
Lettferd  fobolem  parente. 
Ergo  aufbicatis  alittbm  <x;em 
Matris  cruentx  nate  ferocior, 
Lutbere ,  protecloque  facro 

Quo  caput  abdtderas  amiclu, 
Attolle  crtflas  miles ,  ffl  arduos 
oAjfurge  in  aufm.  Cerms  vt  aureo 
Tbrono  reclirtatiis ,  minaci 
Cuncla  fupercilio  gubernet 
Reffor  Sacrorum  Maximus  Optimus? 
Ghtin  &  Beatum  %omulid£  Patrem 
Dixere.  Pro  pudor !  decoris 
Nomimbm  tttultsque  njulgus 
Sic  imperitum  ducitur .  ^At  fatis 
Lufum  fuperque  efl.  Tu  triplici  caput 
Auro  coronatos  labanti 
Pontifices  folio  reuelle. 
Te  pone  ,  t<edam  fangumed  manu 
Atram  corufcans  ,  impauido  gradu 
Sequetur  ,   e^  delubra  ,  ($r  <edes, 
Et  veterum  monumenta  Dtuum, 
zArasque  ab  imis  fedtbm  eruet 
Incesluofo  tergora  caumate 
Olim  notandus ,  mox  Leman<z 
Grandis  bonos  columenque  fecis. 
Sic  fata  Monflra  .   En  c<cca  diem  raptt 
Nox ,  confili  expers  :  tnjremutt  mare; 
Armantur  vmbr<e ;  feua  toto 
Claffica  detonuere  ponto. 
Tu  qui  timendas  Oceam  mtnas, 
Et  pr&ltantum  turgta  flutluum, 
Pugnasque  ventorum ,  tumentis 
Stare  tubes  Domitor  profundi, 
V^umen  verendum  ,  &  magne  polt  Sator-y 
Succurre  iJtcHs  ,  porrige  dexteram: 
Promtjfa  pofco ,  naufraganii 
Affer  opem ,  trepidaque  puppi 
Succurre  :  non  te  pac7a  refgere 
Jurata  quondam ,  nec  factlem  decet 
Mutare  mentem  ,  quam  perenni 
Cana  fides  adamante  fixit. 
At  quod  remotis  Hejperia  tugis 
Stdus  refulfit  ?  quis ,  pelagi  graues 
lnter  procellarumque  rixas, 
Arma  citi ,  vocat ,  arma  ferWi 

Hsrwn- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS   CRESCENS.    301 

Rerumne  falsd  ludor  imaginei 
An  forte  lapfis  auxiliaribus 
Cdlo  mamplis ,  in  recentem 
"Hella  moues  ruiturus  Hydram 
Alcide )  an  arces  &  clypeo  minax 
Et  enfe  Orwn  defertt  igneas 

Pofi  reppetendas  quam  proteruos 
Prejfit  humi  metuendus  hofles) 
Agnofco  vultus  Hesjerij  Ducis, 
Jguem  belhcofos  nuper  in  ardud 
(fe.tas  lacefjentem  Nauarrd 
Signa  fequi  meliora  fuaft 
Virtus  3  amico  non  fine  vulnere. 
Agnofo  njoces :  fcdicet  improbam 
Armare  pubem ,  vel  fugaces 

Qredit  adhuc  agitare  turmas.  .  j3 
Prdude  pugnx  Viclor ,  &  tnclytis  ">  ' 
Signis  refulgens  nomen  amabile 

Euolue  1  e  s  v  M,  euolue  :  Jfiarfisqm 
Jiquoreum  per  inane  cafiris^ 
Lxta  imminentis  tejfera  prttlij 
I  e  s  v  s  fecundo  perfonet  ethere. 
Lowla  vinces  :  ter  procella 
Ter  pamdi  wgemuere  manes. 
Injigne  moefi*  prxfidium  fidei 
Loiola  ,  magnum  Cantabria  decus 
Pugnacis ,  arcana  refrmge 

Regna  Stygis ,  pedicasque  capto  ffl 
PruHra  reluciantt  innce  Tartaro. 
Tu  bellicofi  cornua  Saxonis 
Reuelle  ijiclor ,  tu  Lemani 
Strmge  Jagax  rabiem  colubri. 
Tu  iura  Patris  certa  Ghtirittum 
Tuere  nexu  non  njtolabdi: 
Tu  fceptra  regalesque  mitras 
Vontificum  foliis  repone. 
Deprome  txdam  Phosjhore  Jplendidam 
Scientiarum  ,  nube  recmditum 
fecutientt  iumen  orbi 

Redde ,  procul  tenebris  fugatis. 
Stc  illa  feuis  eruta  fiuSItbus 
Carina  Tetri ,  lam  pelagi  potensy 
Ac  tuta  njentorum ,  ad  remotos, 
Aufpice  te ,  Volttabit  lndos. 


Pp  5  PRO- 


$01       IMAGO    PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 

PROPAGATIO  SOCIETATIS  IESV 

P  E  R 
VOCATIONEM  VIRORVM  ILLVSTRIVM 

QVI  NOMEN  ILLI  DEDERVNT. 

CVm  bellicofus  Cantaber  e  tholo  O  D  E   I. 

Sufyendit  enfem  ;  Non  ego  lugubri 
Defuncla  bello  ,  dixit ,  arma 
Degener  aut  timidus  penre 
Miles  refigno.  Me  noua  buccmay 
Me  non  profani  tejfera  pralij 
Depofcit  :  &  magnos  fecutus 
zAufpiao  meliore  Dmos, 
Non  indecorut  transfuga ,  gioriA 
Stgnis  reltffts  ,  nil  cupientium 
Succedo  cafiris  ;  iam  futurus 
Splendidtor  fine  clade  <-vic7ory 
Quam  fi  propinquis  Cadibus  <%>ltimos 
lungam  Gelonos ,  aut  Ligen  Tagus 
Craues  triumphato  catenas 
Inuciat ,  TZjjodanoque  Ttftis. 
Exinde  quo  te  quo  rapuit  tuus3 
Loiola ,  Mauors  ?  Exiguus  fmt 
Europa  hmes  :   namgarunt 
Ad  Braflos  laponasque  bella* 
Qtloqm  fgnum  credidimus  datum, 
Jguod  tot  coablos  ^vndique  nobdes 
Eduxit  Heroas ,  paresque 
Difficih  pugiles  arena. 
Abfifie  Hjulgus  :  non  humilis  njenit 
Luslrandus  ordo  ,  nec  popularium 
Stirpem  recenfendam  parentum 
Vranie  celebrare  fumpfit. 
Non  ipfe  ,  quamquam  per  jreta  TheJfaU 
Florem  iuuent<e  traxit  ,  &   igneos 
Sopire  coniuratus  angues 
JEolio  graue  njelius  auro 
Ferox  lafon  AZmonia  procul 
Auexit  Argo  ,  non  ^Mareoticae 
Gemmis  remdcntes  &  ofiro, 
Non  Agamemnonia  phalanges, 
Tot  alta  Regum  fiemmata ,  tot  queant 
Exhaufta  quondam  bella  capacibus 
Iatlare  ceris ,  quas  fequaces 
Circum  ole*  fiuitantque  lauri, 

Et 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.    303 

Et  ifla  Martis  pnemia  pars  quota 
Trxconiorum ,  qu<z  tibi  pangimusy 
0  fanguis  Heroum ,  0  I E  s  v 

Digna  phalanx ,  Superumque  cura  ? 
Vtcumque  cafli  defictunt  genus 
lllujlre  mores  i  credite  Cafitres, 

Paruum  eminere  ejl.  Vos  premendo 
Nobilitas ,  graue  pondus,  njrget. 
Nonfi  QtUnas  njtncula  fubligent 
oAurata  njttes  y  nobilwribus 
Liuebit  autumnut  racemis: 

Nec  phalerts  equus  (djr  fuperbo 
Jnfiratus  ofiro  certtus  aureis 
Metam  quadrigis  njitat  Olympicam 
Viclor  :  nec  impexum  feroces 
Defiituunt  ammi  leonem. 
Magnum  eminere  efly  cum  domus ,  (efr  genus, 
€t  qu£  nec  tpfi  fecimus ,  arduis 
Penfantur  aufis.  Vna  njirtus 

Supra  apices  titulofque  Regum  efl. 


Vlrtute  nixum  gloria  Borgiam 
Supra  CaltBi  culmen,  &  ajfteros 
Cemmis  Alexandn  ttarasy 

Et  (farolos  Aquilafque  njexit. 
Hinc  Gothalanum  quod  tenmt  fuo 
Pro   Rege  Regnumy  celfaque  Gandix 
Qafiella ,  Lombauque  turres 
lam  prope  difficiles  njideri 
T>eo  beatus  dejj?ictt :  hinc  fuo 
Vires  3  <-vt  olim ,  fujficit  agmini , 
Longos  Vitellefco  precatus 
Et  placidos  fine  nube  folcs. 
Regalis  illi  proxmus  efi  pucry 
vAc  njota  firmat.  Qua  gcnttus  domol 
Quot  illa  Torquatos,  quot  olim 
Scipiadas  ,  Deaofque  pulchris 
Eduxit  armis,  QaBihoriij 
Stantes  columnas.  Exuuias  ego 
Quruasque  Tuneti  fecures, 

Et  trabeas  ,  Ductbusque  figna 
Detracia  njtdi :  njidi  ege  poftibus 
Penderc  facris  roflra  tnremtbns 
Erepta,  capttuosque  currusy 
Et  galeas  clypeosque  centum 
Locis  petitos.   Ipfe  dolens  pater 
Tot.  Martialis  pnemta  dextera 


ODE  II.  Specimen  No- 
bimtatisin  Beato- 
rvm  nvmervm  relat>£. 

Calliftus    &  Alexander  cx 
gencc  Borgia. 


Aloyfij  Gonzaga:  pacerFer- 
dinandusS.  R.  I.  Princeps, 
MarchioCaftilionehfis,  ad 
expedicionem  Tunecanam 
eft  profcctus. 


w&~ 


304        IMAGO  PRIMI  S&CVLl  SOC  IESV. 
Narratur  oflentajfe  nato ; 

£t  prcctbus  lacrymas  remtfcens, 
Per  tfta,  dtxtt ,  per  generis  decus, 
Ver  (j>em  tuorum ,  flqua  mei  fubit 
fe  cura ,  fi  quidquam  paternum 
Grande  ttbi  eH,  miferere  gentis, 
Iftamque,  qux  te  degenerem  arguat, 
^Depone  mentem.  0\on  aliter  tamen 
Gon^aga  fe  fenfit  paternis 
lmperiis  precibusque  flecli, 
®uam  fl  fonoro  murmure  flutluum 
lllifa  flarent  Acroccrauma: 
Aut  prifca  maiorum  troplua 

Vulchrum  abitum  remorata  liqutt, 
.Quam  fl  njirdi  fplendidus  in  togd 
Vompetm  olim  prima  crepundia 
Mutaret  armis ,  <>Africanos 
Vane  puer  merttus  triumphos. 
Sic  irretorto  lumine  patriis 
Cefflffe  fertur  Koflka  penatibus, 
Fafcesque,  &  zArSioi  perofus 
Dtmtias  flrepitumque  Regm. 
y(on  illi  auitt  flemmatis  mclytas 
Ejferre  ceras.  Qutfque  flbt  genus, 
T>ignus  recenferi  beatis 
Ordimbus ,  patrtoque  cdo. 


QVis  ille,  Diui!  quis  Vtroduniis 
Auulfus  aris,  flc  alacer  ruit 
Largumque  blandus?  quo  benigno 
Numine,  quo  rapitur  calore? 
lamque  &  peruntti  <-ueritcis  infulat 
Remittit  <ultrb :  non  lituo  manus 
Gemmdque  fulget :  iam  repofli 
Carbafei  Tyruque  cultus. 
Vrb  quantus  ort  depofltd  quoque 
Decor  tiard!  quantum  animos  raptt 
Vriuata  tam  njtrtus  !  njt  tnttu 
Ipfeflbt  pne  tefle  plaudit, 
Quis  Regna  &>  <vrbes  mtfceat,  <vnice 
Securus  !  0  lux,  6  Lothartngu 
Stdus  corona,   Godefrtdt 
Vrogentes  generofa  falue. 
Succede  paruo  fub  lare ,  quem  tibt 
Lotola  pandit.  fctltcet  tUius 
Smu  reclinatus,  beatos 

E  pateris  Superorum  &  aun 


ODE  III.  Specimeh 

NoBILITATIS  LOTHA- 
R.INGIC*. 

Carolus  a  Lothatingia  Epi- 
fcopus  Virodunenfis  Socie- 
tatem  ingreflus ,  clcin  Bur- 
degak  Praepofitus  domus 
Profeflx. 


Libabii 


LIBER  SECVNDVS.   SOCIETAS    CRESCENS.     30$ 

Ltbabis  hauflus :  mox  vbi  te  fiacris 
Carumna  caftris  prxpoftum  audiet, 
Arrccius  inmtctur  <-urnxi 

lit  placulo  fluet  <x>nda  lapfu. 


FAucte  TSoij.  D^on  mihi  perfdis 
Extorta  dextris  arma ,  nec  Imperi 
Deficnfia  Maieflas  ad  <&Albin 
Carmen  ent ,  domitusque  tuflo 
^Mcenus  triumpho.  Nam  quid  inertibus 
fionflata  ceruis  agmtna  IScicos 
Qmtra  Leones,  Auflrtasque 

Contra  Aquilas  poterant  columb&l 
SMe,  Hoia  proles  ,  me  rapis ,  (efr  fiicro 
Te  dicar  olim  carmine  ad  ljaram 
Stellis  &  xterno  merentem 
Concilio  fociajfe  Dtuum. 
Exempla  ^uitne  non  tibi  diffto 
Petenda  Regno.  Tu  Superkm  trabis 
*De  jiirpe  mores :  tu  beatos 
lndigetum  cineres  auorum 
Et  offa  tratlas  :  quaque  oculos  iacist 
Boitc  recurrunt  munera  dexterx: 
6t  ifta  Gmlielmus  nepoti 
TecTa  fuo  pofuiffe  gaudet. 

QVem  Celtibero  nunc  ego  fangumi 
p£ana  pangam  ?  quos  prius  ordiar 
Luflrare  Jaflos?  quem  labori 
Turba  modum  poftura  noilro? 
Vefler,  Velafco ,  rvefer  m  arduos 
Feror  triumpbos ,  fine  Equitum  mihi 
Lubet  Magiflros ,  fiue  ga^as 
Peruuias ,  domitosque  leto 
Qantare  Mauros.  Quis  Venetis  procul 
Aduentat  oris ,  Hefjcria,  caput 
Cincius  coronai  nofco  baccas 
PalUdias ,  gemintsque  gratum- 
Qiput  Pbiltppis.  lam  fibi  dicere 
MendoT^a  leges }  lam  fibi  ficedera 
Sancire  pacis  ,  tpfie  Prtnceps, 
lpfie  fiut  fibt  caujja  Regni. 
<sAudite  reges  :  altior  omnibus 
JMendoza  Rcgnis  tmperttat  jibi. 
Audtte  Legatt :  fubaclo 
Nil  ammo  pattens  licere 
Mendoza  lanum  claufit,  &  aureo 
Heatus  icuo  efl.  Hoc  quoque  Cordubx. 


Stecimen     Noeili- 

TATIS      GERMAKlCa. 


Habct  Bauaria   in  infignibus 
Leones. 


P.  Maximilianns  Wartenber- 
gicus  Societaus  I  e  s  v. 


Sancros  Bauaris  Duccs  myl- 
tos  vide  apud  Raderum  in 
Bauaria  iancH. 


Serenifsimus  Dux  Guilielmus 
Collegij  Monachieniis  hinda- 
tor  maguihcentiiiim.us. 


ODE    IV.    Specimen 

NoBILITATIS      Hl- 

spanica.  Nalla  hic  fe- 
re  illujhior  dom ns  r.on  ali- 
qtiem  Soactati  dedit. 

Ludouicus  Velafco  fUhts  Pro- 
regis  Pcruani. 


Ignacius    Mendoza     Philip- 
pi  II.  &  III.  apud  Venetos 

Lcgatus. 


Qq 


CMens 


306  IMAGO   PRIMI  S  JE  CVLI 

Mens  altd  camt ,  dum  <-verendum 
Purpurcum  Umuiffe  fertur 
fulmcn  Senatus.  Qua:  latebrxmeos, 
Dixit ,  tmores  mumennt  fat/s} 
0   (  fiquid  indulges  precanti) 
Abde  tuo  gremio  fodalcm 
(fohors  I  E  s  v.  Tu  Semiramijs 
Dicenda  turris  tutior  arcibus, 
Quam  nec  Typhoem  y  nec  minaci 
Subruat  Enceladus  tumultu. 
Hanc  Ma/caregnx  y  confdw  &  rnanu, 
Texere  quondam  :  Qrdaquefulgidis 
Hanc  propter  AJ]ifte?is  m  armis3 
0  quoties  njigdem  fub  atfris 
DuxiJJe  noEiem  rvifar ,  e>  abditas 
Nudaffe  fiaudes!  Sdueridm ftcer 
Vt  hinc  reluclantes  in  hoftes 
Bgit  amor,  trepidauit  omnl 
•     Cocytus  njnda.    Non  cAgamemnona 
Tardo  Scamander  flumine  palluity 
Ch(on  Indus  aquc,  cum  tepentes 
£Mugut  AHmathms  tubarum 
Clangor  per  auras.  llle  Vhrygum  timor, 
Et  ille  Von  :  huida  Txnan 
Valits3  Atlanteique  late 
Silueriam  tremuere  fines. 
<Huis  ^Vdciecos,  quis  mihi  "Voncws 
^Digno  Leones  pefiine  concinat? 
J^W  <-vos ,  Vimentelli  ,  gemelld 
Sidera  ,  poftentas  opaca 
Sub  nube  condet  i  ^VeSIora  njidimus 
Vraterna  Belg* ,  njid.mns  afjero 
Horrere  texto ,  cum  Gradiuus 
Sulphureum  laculatus  ima 
Te/Iure  fulmen  ,  qua  patuit  <-viay 
Vormidolofo  non  ftne  murmure3 
(Jdumque  fumantesque  nubes 
lncrepuit.  T>edit  ille  cdftris 
Valloque  labem3  Zomaque  turbtdas 
Conculftt  <-vndas  :  at  Geiicm  furor 
Sic  pecius  armatum  nec  tUo 
Turbine  corripuit  3  nec  igni. 
Et  me  VadiUi  ftemmata  fulgidis 
Qorufca  Lunis3  me  rapmnt  tux 
Cajiilla  turres ,  me  Gironi 

Vnfca  domus  ,  gcminaque  pollens 
Toletus  Ml   V^ec  mihi  Nmmsy 
Gufmannd  proks}  nec  Benauidij 


SOC.    IESV. 

Antonius  Corduba,  repudi  uo 
Cardinalatu,  ita  ad  B.  Igna- 
tium  fcripfic:  Ego  citm  ad  cer- 
tamen  idfitstwendxm  omm  ca- 
reampropngnaculo,Socictatc?» 
I  f.  s  v  (  tnrris  enim  fortiffima 
nomen  Dx/nnm  )  mtht  delegi. 


Duo  Mafcaregn.T  Societatis 
Aftiftentes  ,  vti  &  Nicolaus 
Almazan  de  la  Ccrda,cjui  an- 
nis  compluribus  lccto  ple- 
rumcjue  non  eft  vfus,  cilicio 
femper  indutus. 


111.  D.  Garcia  Pimentellus,  fl- 
lius  ComLis  de  Benauente,  in 
obfidionc  Bergenu  ad  Zomam, 
diflilienre  cm.iculo,  caftrenft 
crate  in  eum  impacta  oppref- 
fus ,  dein  repertus  eft  afpero 
accin&us  cilicio. 


Ingenf- 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS   CRESCENS.    307 

Ingensque  Faxardi  propago 
Qompofitis  reticenda  neruis. 
Viec  Ftguero<c  frondibus  abntiam 
Mutare  lauros :  ($r  mihi  pr<e  tuis 
Kibera  lymphis  Hippocrenes 
Dejipiat  tiquor  haufius  amne. 
Tunc  Sandouallos ,  tunc  (efr  Ofortos  3 
Magnosque  nitar  dicere  Cafirwsy 
Qrucesque  Alarconum  coronis 
Vopuleis  hederdque  ctngam. 
Ibera  njirtus  b  non  ego  barbaro 
Intefla  per  <~uos  <uincula  Nereo, 
Non  3\larte  debellata  dicam 
Americes  Afi&que  7\egna. 
Sunt  haec  auorum>  fiunt  ,  fateor ,  tua 
Trophta  gentis.   Vos  ego  regia 
Mirabor  (  hic  vefirt  triumphus 
3iartis  erat )  pofiutffe  fceptra- 


NVnc  0  cdnora  SViufapotens  lyrrt, 
Natum  regendo  dic  mihi  Claudium: 
fonfide  mecum ,  qud  <utrenti 
Antra  filent  laqueata  topho. 
Hinc  obfirepentes  qudm  uutat  Hadria 
Audire  fiuEltis  ,  qua  liquido  pede 
Rtgare  laureto  Uborat 

Difiofitas  Aqua  Viua  fcenas! 
Vt  illa  Vitro  purwr,  algtdis 
Manat  fcatebris!  <~ut  fimt  <~utdis 
Aigris ,  inexpletam  tenacis 
Sitmtiem  medicata  morbil 
Certum  falubres  numen  habent  aqu<e: 
Et  ipft  mellis  flumtna  Thyadum 
Edufia  thyrfo ,  tam  fuaui 
Terra  negat  trepidare  riuo. 
Non  feuus  aAufier ,  non  pecus  infolens, 
Non  ramus  alta  lapfus  ab  arbore 
Turbare  lucentes  ad  imum 

Vfque  folum  potucre  lymphas-, 
Tortenta  fontis  !  fiu  fiiltenttbus 
Ferire  <-uenis  fidera,  fett  modb 
Per  plana  terrarum  qmeto 
Certus  amat  properare  curfu. 
Stticulofos  htnc  quoque  Maurica 
Rtgautt  agros:  has  fiertlis  btbit 
Safethis  <-undas  ,  hei  !  Rodulphi 
Innocuo  teptdas  cruore. 


ODE  V.   Specimen  No- 

BILITATIS  ItALiE. 

Claudius  Aquauiua,filiusDti" 
cis  Adris: 


eius  candor,  &  in  curandis 
animi  morbis  prudentia, 


morum  fuauitas, 


imperturbatus  animus, 


farnilfaritas  cum  Deoinmaxi- 
mis  ncrotiis. 


Qq 


KoduU 


3.08 


IMAGO.  PRIMI   S^CVLI  SOC.   IESV, 


Rodulphe  ,  fratrem  murice,  te  tuo 
Rubere  dicam  ftnguine  pulchriits. 
Non  ille  fratemum  nigrantes 
Detulit  ad  tumulum  cuprejfos: 
Palmis  (efr  oftro ,  qua  patuit ,  domum 
Ridere  lujftt.  jQuando  erity  <-vt  facro 
Te  thure  dignentur  JQuirites, 
Et  pofttis  rvenercntur  arisf 
zAt  o  quis  tmas  alipedum  fonus 
Compleuit  aures?  quis  radiantium 
Nouo  quadrigarum  tumultu 
Attomtam  ftupefecit  Vrbem? 
Speflatis  ?  an  Mars  Threicios  agit 
Viclor  tugales  ?  an  rofeas  fores 
Recluftt,  atque  ignem-.<x>omentes 
lunxit  equos ,  <r>olucresque  Titan 
Vrget  quadrigas  ?  Aureus  <xmdtque 
QoUucet  axis  ,  fieclitur  aureo 
Temone  currus ,  fulu^t  pttlis 
Signa  rotis  radtisque  fulgent. 
Quacumque  njelox  fertur  cquus ,  folo 
Infultat  auro ,  paret  e>  aureis 
Spumans  lupatis  >  ffl  rubentes 
Fufcat  anhelittbus  pyropos. 
Sic  nempe  magno  <-uiuidus  impetu 
Cueuara  rerum  fertur  inanium 
Riftjfe  pompas.  0  Bouint 

Magna  domus  ,  mcmoranda  faftis% 
Quis  njeftra  me'nunc  ducat  in  atriay 
Donetque ,  forti  quos  pede  contudit 
Cultrn  auorum ,  Ponticique 
Exuuias  celebrare  murisl 
Tunc  ($r  meam  ft  Delms  incola 
Verftre  mentem,  ft  cithara  modos 
Aptare  non  durus  laboret; 
ltalic£  nouus  hosjes  oraey 
Dicam  Carafas  tergeminis  Patrum 
Claros  coronis ,  (g^  ftmul  ardua 
Traffare  terrarum  potentes 
Fameftosy  atauosque  Reges: 
Dicam  fonord  <~voce  Caracciolos, 
Terrtsque  &  <-vndis  aquorts  audiai\ 
Seu  clara  Naupaffi  trophaea 
Expediam  Barolhe  palmas. 
Vrftnus  albis  dignus  oloribus 
In  aftra  ferrt ,  purpured  teget 
Vatem  fub  rvmbrd,  Braccianx 
Jgua  ntiidis  Rofa  njernat  hortis. 


0£buius  Aquauiua  Cardina- 
lis ,  imelle&a  Rodulphi  fra- 
rris  fui  pro  fide  interempti 
morte,  aulae  (ux  parietes  pur- 
pureo  penftromute  ornari  iuf- 
fiu 


Inigus  de  Gueuara  Dux  Bo- 
uini  Vrbem  ingrefTus  curru 
aureo  ,  cuius  rota:  argenteis 
munita?  laminis,  equi  argen- 
teis  foleis  induti:  dein  Socie- 
tati  fe  adiungit.  Eius  gentili- 
tia  teflera  terna:  tamia:  Poncici 
«mris  maculis  iufperfs. 


P.  Vrfinus  h  Ducibus  Brac- 
ciani,  quorum  gentilicia  tef- 
fera  rofa  punicea. 

Nec 


309 


P.  PignateUilS  e  Ducibus 
Montis  LconiSjfiliusComi- 
ris  Moncruini, 


LIBER   SECVNDVS.  SOCIETAS   CRESCENS. 

Nec  Ceftrinos ,  nec  mihi  Spinolas 
Silerefas  ft ,  feu  modb  fulmina 
tAment  Cradiui  ,  feu  <x>ocari 
Purpurei  columen  Scnatus. 
Et  Pignatellos  efferet  Hetlorasy 
ZJoletque  fuluis  Monte  Leombus 
Occurrere  in  morem  T>ian<e 
Mufa  leues  rehgata  furas, 
Honorque  grat<e  fi  quis  erit  lyra, 
Florente  cinget  tempora  Daphmde, 
Interque  Phcebeas  nitebit 

luncla  rofis  Mala  Spina  lauros. 
G)u<c  meta  tandeml  quis  Fabijgenus, 
Heu!  iam  fepultum  ,  quis  miln  Cafarum 
luBimanorum  ftcures, 

G)uis  Comites ,  animaque  magn<t 
Pallauicinos ,  quis  fide  Dorias 
JEquet  Latind  ?  quis  (fapux  domum 
aAuosque  Cybi ,  quis  SpineUos, 
Quosque  alios  numerare  non  efl  f 
Sed($r  timend<eplenum  opus  ale<e} 
Immenfa  paruum  per  maris  <equora 
T)upcijfe  <r>elum  :  fleffe  cymbam, 
Et  facilem  lege  Mufa  portum. 


7JH  Tema ,  73elg<e ,  nomina  cedrinis 
*■*-'  Scribenda  chartis,  quis fubiit genas 
Tudor,  <-uerecundique  nofiram 
Tlarbiton  erubuere  <-uultas? 
Fallorne}  &  acn  diripitis  manu 
lmbelle  pleffrum?  Mittite ,  mittite 
Mufam  laborantem  >  fodales, 

(Quamquam  humiles  terat  illa  neruos) 
tArcere  cantu.   Scimusy  vt  inclytas 
Ceras ,  (efr  altis  diues  auis  genus, 
Lydumque  desfetlarit  amnem 
Fropofti  fudiofus  ardor. 
llluflre  Montmorenciadum  decus, 
Francifce ,  feu  te  nunc  imitabiles 
Inter  recumbentem  Cherubos 
Purpureo  muat  ore  dignum 
Sonare  carmen ,  tota  quod  audiat 
Probetque  late  Qdituum  domus3 
Seu  pleElra  leffdie  retraclas, 
Seu  veteres  Salomonis  ignes: 
Duc  me  per  omnesmditm  gradusy 
Per  Chnfiame  pnmitias  domus3 


ODE  VI.      SrECIMEtf 

NOBILITATIS     BeLGIC.*, 


Francifci  Montmorencij  Poc- 
fis  orbi  iam  nota ; 


cius  gcutis  tcllcra  militaris, 
J)««  d/txilio  Jit  prtmo  Chri- 
fitano. 

Q_51  5  P0" 


310         IMAGOPRIMIS.ECVLISOC.IESV. 


rper  principum  infignes  coronasy 
Per  patrias  Aqudas,  per  ill<t 
Commijfa  terris  impena  ($r  mart, 
Perfulua  llegum  njellera,  qu<z  tuX 
Fratrisque  fafiidiuit  olim 

Non  fine  "Dis  ammofa  <-viriust 
Vafemque  <~uates  non  dubius  mone, 
Candaudanos  quis  Deus  impuht 
Mutare  detritis  lacemis 
Oebalio  faturas  aheno. 
Quos  inter  vnus  materiem  meis 
Quantam  Camcenis  Ignatius  deditl 
TracTare  folers  fiue  ^Alartis 

Spicula,  feu  pbaretram  ^Dian&^ 
Siue  hofiicarum  firenuus  njrbium 
Jduajfare  portas ,  rnaluit  oBij 
Latere  cuftos.   Sic  beatas 
lpfe  fibi  referauit  arces. 
®uis  tam  tnumphos,  quis  veteresmihi 
D^oircarmwrum  monfirat  imagwes, 
Sculptasque  laudes  ?   Jj)uo  Phtli^ 
Fulmine,  qtteis  animos  rebelles 
Contundit  armis  !  qu<e  mihi  Neruws 
Stragesper  agrosl  qm  trepidantibus 
Fletus  Valencenisl  quis  mde 
Perfidiam  trcmefecit  horror 
Late  fubaclam!  fcdicet  omnium 
Claues  in  <-vna  reppent  <-vrbium 
Noircarmns  ,  (djr  trifies  fugauit 
llle  dtes  patria  tenebras. 
At  non  auitis  egregius  nepos 
Captus  trophccis ,  attius  emicat, 
Et  pauper  infiflit  paterni 

Martis  opes,  afiamque  primis 
Bdocius  armis  mditiam  pati, 
Sefe  ipfe  Vincit.   Te  quoque  nobilis, 
Alberte ,  cAorum  potentes 

Extulit  ad  Dominos  triumphus. 
Regum  Hungarorum  progenies ,  tibi 
Non  Kubrafufis  Trata  cruoribus, 
Ferroque  tempefias  e^*  igni 
Odrjfas  populata  terras, 
Fecere  nomen.   Quid proaui  manu, 
Quid  Marte  pojfent,  plus  <~uice  fimplici 
Videre  Celtx,  cum  cruenta 
Decolor  elumes  procelia. 
Inuoluit  hofiem ,  qualis  ab  arduo 
ZBacchatus  H<emo  cum  flabulis  fat4, 


fymbolum  gentilitium 


Ignatius  Gandauillain  Cojle- 
gij  Tomacenfis  ianitor;  ma» 
gnus  antcd  venator,  &  mi]j|S. 


Philippus  Noircarmiits  a  fan- 
cH  Aldegonde  Tornacum, 
Valencenas,  Traiectum,  Har- 
lemum  capit:  eius  nepos  So-* 
cietatem  ingreflus. 


AlexanderRegis  Hungan>  fi« 
lius  aS.LudouicoRege  Gallias 
cognomentum  Rubemprrdac- 
cepit,  obprata  hoftililanguine 
fxpius  a  fe  rubefa&a:  item 
gentilitiam  parmam  fanguineis 
rmis  inductam:  a  quo  Alber- 
tus  Rubemprsus. 


Diftur- 


LIBER  SECVNDVS.    SOCIETAS 
Difiurbat  Hebrus.   Parma  rubro 
Spumat  adhuc  proauita  tabo. 
Te  paxy  &  albii  fimphcitas  coma, 
Te  rvinfia  rubris  njirginitas  rofis 
Cinxere.    Nec  c<edes  feroci 

Fafia  manu,  tua  palma  pura  eH. 
Jghtis  nuptiarum  nunc  mihi  Regius 
Occumt  attjpex  ?  quos  populos  fibi, 
Ghta  Regna.  P  non  Martis  furore, 
Sed  placttis  fociautt  armis, 
Armis  Amoris  ?  DtBus  Hymens  procul 
Auditus  Indis  non  humtlt  fono: 
6t  Bjetis  &  Scaldis  canoro 
*Ad  thalamos  coiere  fiuSfu. 
Tar  dulce  fiatrum ,  Regtbus  (djr  Bono 
Ortum  Phtlippo,  quantum  atauo  dedit 
Hsec  txda  lucis ,  cum  per  tllum 

Pacius  amor,  gemtnusque  dotem 
Confecit  orbis  ?   ZJos  quoque  munera3 
Trafigniorum  magnammum  genus> 
Laudata  tangunt :  rvos  Iberum 
Nomina  Lyfiadumque  nexu 
Iunxifiis  <unoy  dum  Carohts  tori 
Irrupta  per  njos  federa  janciit: 
Vos  ille  'Thryxcex  bidentis 
Promerito  decorauit  auro. 
Necfulua  nobis  njellera  Cauerm 
Tacenda  gentis.   Vos  Solymx  tugay 
Tludaque,  Byzantique  turres 

Dicite  (  namque  ammos  Rafonum 
LaudaHis  olm)  dicite  forubus 
Pugnata  quondam  prodia  Gaueris, 
Palmasque  hrdanis  repenfas 
Sangutne,  ($r  impofitos  fubaSiis 
Duces  Athenis.   At  grauiortbus 
PoH  tfia  neruis  dicite  lattits 
Regnajfe,  qut  mores  (djr  aqua 
lmpofuit  fibi  iura  vtclor. 
Nec  Vos  gemellt  CaHores  aurets 
^Mifcebit  ohmfidenbus  domus 
Noyella y  MarUique  Jplendor 
Nominisy  Hannonijque  fafces3 
Sed  alta  maom  pecions  tndolesy 
Amans  latere ,  (djr  fic  mehus  mtens: 
Vt  nempe  nox  auget  decoram 
Tyndartdis  tenebrofa  lucem. 


CRESCENS»      311 


Balduinus  a  Burgundia  connu- 
bij  cum  Philippo  Auftriaco 
Belgarum  Principc  &  Ioanna 
Ferdinandi  Hifpaniarum  Regis 
filia.  initi  fponfor  &obfes  mif- 
fus :  a  quo  Philippus  &  Felix 
a  Bur^undia. 


Ioannes  de  Trafignies,  Eques 
&  Decanus  Ordinis  Aurei  Vel« 
leris,  pro  Carolo  V.  Ifabellam 
Lufitanam  duxic. 


Gens  Gauera  inexpediciombus 
Tcrnc  fan&a:  celcbrata :  £i  ex 
ea  Duces  Athcnarum. 


V^unc 


312  IMAGO    PRIMI   SJBCVLI   SOC.    IESV. 

\T  Vnc  me per  Euri ,  pcr  Boret  domos,         ODEVii.   Nobhitas 
iM  Afrib*  Kegm„, ,  Pegafe  ,  /M  ^™^'  6°" 

Df/er  --volatu.   Me  Garumna, 
Me  Rhodant,  Tameftsque  potor, 
Me  Khenns  ingens,  me  fbt  Vtfiula 
lfterque  pofcunt.    Conuolat  vndtque 
Inuicla  pubes:  ardet  omni 

Pugna  loco ,  foltdumque  fupplet 
Virtute  murum  njitudus  tnclyta 
nArdor  iuuenta:.    &uo  ftbt  robore 
Adfgna  LoioU  negatum 

Rumpit  iter,  cunetsque  fefe 
Tenfat  coaclis}  Non,f  tterumgraues 
Crateras  auro ,  (gfr  plauflra  Cortnthiis 
Onuftafignis,  (§fr  quod  vfquam 
Terrtfico  male  blandus  hofii 
Obtecit  hottis,  callidus  offerat, 
Feralis  <-vllum  prxda  morabttur: 
St  totus  oblucletur  orbis, 
Ira  T>eo  fiimulata  vincet. 
0  feta  magno  petlora  Numtne, 
Exempta  terrisl  Vos  neque  purpurx 
Perfrinxit  njfus,  nec  dolofs 
Mollttt  tlkcebris  <-voluptas: 
Nec  ordo  patrum  filendtdus  asjtci, 
Nec,  quam  fuperbis  porttctbus  njomunt 
Aides  falutantum  cateruam, 
Magnt  antmi  labefecit  arcem. 
Dum  Roma  <%>tc7rix  fiabtt ,  e^  horriclas 
Stjgis  phalangas  frangere  perttnax 
Loiola  florentes  ad  Eurum 

Expediet  Zephyrumque  turmasy 
ZJos  prompta  vtrtus,  <~vos  niueus  pudory 
Mundaque  fmplex  pauperte  domus 
Vixtjfe  narrabit,  ncc  <-vllo 
Poflerttas  rettcebtt  xuo. 
Heu!  dtcet  y  amplis  qutd  tuuat  atriis 
Cenfere  lo?2go  fiemmatafangutne, 
Stantesque  falcatis  quadrtvis 
Aimilws  Coclttesque  ponte? 
J>)uo  denfa  fertur  nobtlium  manus? 
Aut  cur  inani  cxca  cuptdtne 
Torquetur,  infamsque  ctiris , 

^uod  petttur ,  male  perdit  atatm} 
Qmdquid  repugnat  fumma  petentibus, 
Hoc  Martefiangunt,  &  generofius 
Terire  dum  qua-runt ,  eodern 
Famatacet  ctneresque  bufio. 

B.  ALOY- 


LIBER   SECVNDVS.  SOCIETAS   CRESCENS.     313 

B.   ALOYSII     GONZAGA 

AD     SOCIETATEM     VOCATIO, 

EIVSQVE   CVM   PATRE    CERTAMEN. 

"*  Erra  <~vale ,  patnumque  decus  magnique  rvdete 
Et  titult,  (djrfafiuf ,  ffl  <-vancc  mfigma  pompa, 
Et  quxcumque  placent pentura .   Quid bac  mtht  laudat 
Vulgus  tners,fuadetquc  fiequi  ?  Mors  omma  tollet 
Immitis  ,  fero  tiequtdquam  flenda  dolore, 
Tct  clxn  pertere  Duces ,  mgentia  quondam 
Normna ,  terrcri  populo  Regnisque  fuperbis  ; 
Sednunc  ignotos  ctneres  vefitgta  plebis 
Oblitx  calcant  <udi  cim  puluere  mtxtos, 
v\ec  tam  fenfuros  laudem ,  &  ludibna  fama. 
Atque  <-otinam  manes  pax  faltem  optatafequatur, 
~N.ec  miferi grauiora  ferant ,  quos  forfitan  olim 
Admtjjum  ficelus ,  ($r  numqmm  reditura  Voluptas, 
Et  bona  nefcio  qu$  deceptos  compede  gratd 
Implicnerei  at  nunc  oderno  carcere  cUudunt, 
Lutlus  rvbiiflammxquC}  atque  illatabtlis  horror! 
Felix,  0  mmium  feltx ,  qmcumque  dolore 
itAlterws  fua  iam  ftpiens  difirimma  <-vitat, 
Oblitusque  hominem  Superum  commercia  traEIat! 
Hucferor ,  huc  ammum  caieHis  concitat  ardor; 
Et  magna  affeEians  iam  ntl  mortale  agitat  mens, 

Stat,  duce  Lowld,  cafiris  dare  nomen  I  E  s  v, 
ZJirtutemque  Dcumque  fequi ,  paruoque  beaium 

Ignauas  hornmum  calo  conuertere  mentes. 
Talta  pertendens  Lodoicus  fiepe  Volutat, 

Alloquiturque  Deum  fiacras  profiratus  ad  aras; 

Interea  mixto  gemitu  fiufjtrta  rumpit, 

Et  tencra:  Vulttt  njerba  mter  finguU  fufie 

Decurrunt  Ucryma.  qudles  foliis  hyacinthi 

Mane  nouo  tenues  cum  ros  decejfit  m  auras, 

Apparent  teretes  guttte ,  gemtnantque  decorem. 

Spes  magnas  <-orgere  parat;  <-votisque  potiri 

Solicttits,  matri  qu&  fit  fintentia  narrat. 

Illa  autem,  Macle  0  felix ,  maffie  indole  tantd, 

Dixit,  (cfr  amplexu  flrinxit  fibi  pignus  amatum. 

Talcm  ego  te  genui  quondam ,  gremtoque  recept: 

Hxc  prtmis  tecum  mihi  fies  fuccreuit  ab  annis. 

Stc  genitrix:  at  <~vota  ptis  contrana  <~votis 

lllecebris  pater  atque  minis  njrgetque  fouetque^ 
Nec  gemitus,  Vocejve  vllas  tracJabdts  audtt. 

Rr  Heu 


314         IMAGO  PRIMI  S^ECVLI   SOC.   IESV. 
Heu  quid  agat  ?  quibus  infelix  ambire  furentem 
Audectt  alloquiis  ?  furdas  dolor  obflruit  aures. 
Forte  domo  patrid  coniunftis  ibat  tn  hortis, 
Et  monumenta  manu  intentus  <~voluebat,  Ie  s  V 
JQua  Socij  Indiacis  fecijfent  plunma  terris: 
Cum  pater  improuifus  adesl ,  cauffasque  morandi 
lnneclit ,  fludiumque  pium  laudare  legentis 
Inflitit,  (efr  njeteres  animum  reuocamt  adartes. 
Hicfibi  pneberi  Lodoicus  commoda  cernens 
Tempora ,  quz  fedeat  menti  fententia  prodit. 
0  Pater,  o  quantum  potuit  tentare  njirorum 
Parua  manus!  6  quos  inuicldmente  labores 
SuHuIit!  illorum  in  fines  <-vox  exntomnes: 
Audut  @r  noflris  longe  plaga  dijjita  terris, 
Et  quos  extremo  circumfonat  aquore  pontus. 
Felix ,  cui  focium  titulos  &  njota  profana 
Spernenti ,  facrx  licuit  fe  lungere  turm£  ! 
Hoc  milu  fit ,  nec  cura  ammum  fuper  vlla  fatigei. 

Senferat:  ingemuit  genitor ,  lacrymasque  profudit 
Indignans,  longum  quijpes  fouijfet  manes\ 
ilun. 


G)ui  natum  femper  columen  fore  fiirpis  auita 
Qrediderat ,  fummos  ilii  meditatM  honores. 
Heu  quibus  ille  mmis  ,  ffl  quantis  artibus  njfus! 
^Degener,  &  njecors,  (djr  tali  indigna  parente 
Progemes  ,laudefne  paras  maculare  tuorum  ? 
1  quo  te  feret  impetus  ,  (efr  njefama  mentis, 
'Dignior  in  filuis  Utebrisque  habitare  ferarum. 

Hinc  patrio  egrsffum  teclo ,  asjeffuque  remotum, 
Arboreas  tnter  fedes  placitosque  recejfus 
Excepit  domuSj  ajfiduis  folatia  curis, 
Jguas  honor  &  quas  vita  tulit  mortalibus  ncgrisi 
Hic  quondam  pofita-,  at  fedes  nunc  apta  dolori. 
Hic  Fernandiades  tepido  dare  languida  fletu 
Lumina  dum  tentat  fomno,  infuetumque  cubde 
Afpexit ;  grauior  pro  fomno  cura  recurjat,' 
Vultumque,  ardentesque  oculos,  rabiemque  parentis 
Ofiendit,  vexatque  animum ,  redditque  pauorem. 
V^ecqualem  audierat  metuit;  fedtxter  ($r  ingens 
Turbato  occurrit ,  feuoque  tmmanior-hofie. 
Tum  njero  lacrymis ,  luBuque  opprejfus  amaro, 
Flet  noclem,  &  longis  implet  locafola  querelis, 
Quas  filua  ($r  tacitisrepetunt  cauafaxa  tenebrisi 
Et  Jruftra  mdignos  geminans  leuis  aura  dolores, 
Verbaque  dfcerpit  furdo  referenda  parenti. 
Deinde  quibus  longis  affuefcere  cceperat  annis, 
Vallida  membra  fame  extenuans ,  hirtoque  pilorum 
Tegmine  prxcmgens ,  diutnam  expofcere  pacem 


tnftitit, 


LIBER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.    31$ 
Inflitit ,  infmdofque  Det  memorare  dolores, 
Verberaqm  c^  plagas  •,  iterataque  flagrd  cruentat3 
Ferratos  tcnero  fltmulos  in  corpore  flgens. 
Sic  flua  cum  gemitu  (gf  lacrymis  promtffia  repofitt^ 
Et  lentum  in  fiua  <vota  Deum  rnolhre  laborat. 
Inde  tterum  morbo  opprefjitm  (ucluque  parentem 
Aggreditur  :   Genitor  fichcem  reddere  tu  mey 
Tu  potes  aternis  mifierum  conjumere  curis. 
Jguidquid  erit  ,  patur  :  fied  durn  mea  Vota  moraris^ 
tmperio  momttsque  Det ,  rmhi   crede ,  reflftis. 
Iam  tandem  placare.   qttid  njltra  tendis  inanes 
Infldtas  ?  qmd  me  retines  germtu  lacrymisque, 
Ftdentemque  Deo  <uanis  ratiombiis  <x>rges 
Neqw.dquam  ?  genitor ,  non  tgnorantia  meri, 
Heu  !  magnns  te  fialht  amor ,  certoque  repugnat 
Haud  impune  Det  imperio  aduerfiata  <i.>o(untaSi 
Scimus ,  &  ex  alto  momtis  aclefltbus  acli 
Hxc  loquimur  :  nec  tu  diuinas  refipicis  iras, 
Ghtasque  njtinam  liceat  pro  te  mthi  fioluere  pcenas. 

Dtxtt ,  <r_5*  auerfits  treptdantem  &•  multa  Volenteni 
^Dicere ,  ($r  attomtd  flupefaclum  mente  rehqutt. 
Tum  <uerb  cecidere  animi ,  tum  dentque  planxit: 
ZJdaque  in  aduerfiam  reuoluto  corpore  fipondam 
Lumma  defleclcns  ,  Voluit  celare  dolorem. 
Ergo  ctrtatim  gemttus  lacrymxque  fllentes 
Ibant  :  fohcttd  moerorem  mente  premebat, 
Et  tamen  eluflata  fonant  fiufiptrta  prejfio 
'Veclore,  (djr  adslantum  tettgit  vox  flebtlis  aures. 
Nec  longum  ,  fluperante  Deo  ,  natoque  ruocato^ 
0  diuis  dilecle ,  miht  me  charter  iflflo 
Nate ,  quid  infielix  volui  miht  ?  mitte  dolores, 
Mitte  graues  curas  ,  durumque  <~vrgere  parentem: 
Vicifti.   nAh,  quantos  fltmulos  flub  peclore  flxit 
Vlttma  <~vox  !  fiola  hac  fienfim  animumque  labanteni 
Impulit :  audttis  tnjenfi  Nutmnis  tris 
Intremui.  fiateor ,  mmio  inconfiukus  amore 
Veccaut ;  at  crtmen  gemitus  lacrymxque  paternis 
Quas  cernis  manarc  genis ,  luclusque  piabunt. 
Tlttra  dolor  Vetuit,  njerboque  tnteruemt  omni 
Sinmltus  ,  totisque  quattt  prxcordta  membrts. 
Qualis  per  noclem  <uentos  perpeffius  (ejr  tmbres, 
Infcflo  fle  flos  non  au:!et  credere  ca\ot 
Demifltque  capnt  pluuns  graue  :  mttior  aura 
St  redit ,  ffi  cAo  exortens  fiol  lumma  fipargttt 
VauLxtim  exphcuit  fifie ,  Utumque  fireno 
Extulit  os  cAo  rurfum ,  fi-ondesque  refiurgens. 
lliud  ahter ,  tantd  rerum  mutante  procella, 


316  IMAGO  PRIMI    S^CVLI    S  OC.   IESV. 

Spe  tandem  optatd  erigitur  ,  njultumque  ferenat , 
Tanta  etiam  Vtx  nunc  Lodoicus  gaudia  credens. 
Jlroo  alacer ,  toto  complexus  pcfiore  patrem, 
Quis  te  mutauit  tantus  Deus  ?  hoc  ego  quamuit 
In  longis,  dtxit  ,  potut  [Jerare  querelis. 
llle  tuos  ,  Deus  ille  graues  in  gaudia  <uertat 

G)ms  cerno  lufius ,  ($r  pr&mia  digna  reponat. 
llle  tamen  lacrymafque  ciet ,  fiufiraque  laborat 
Supprimere  ejfufis  cum  lufiijono  fngultu. 
Jguid  faciat  <  magno  nati  retinetur  amore. 
At  Fernandiades  ,  cum  iam  tempusque  Deusque 
'Difcejfum  accelerare  monent ,  fuagaudta  <-vulttt 
Tanttfyer  <-vtx  dtfsimulat ,  dum  diceret  ipfe 
Supremumque  Vaie  acciperet  gemitu  interruptum. 
lam  patria  oblttus ,  Komam  Soctosque  requirens 
Ibat  diutno  viclor  fucccnfus  amore. 
Nec  mora  nec  requies  ( njotorum  tanta  cupido  eji ) 
Dum  fedes  tandem  contingere  detur  amatas, 
Hojpittum  felix ,  Regumque  beatms  auld. 
lamque  fui  njifior  facrts  ajfuefcere  curis 
Cceperat ,  (g^  folers  cajlorum  Jbrtta  morum 
Exempla  m  teneris  annts  Gon-^aga  notarat: 
Tum  njerb  ingentt  njtrtutum  tmpulfm  amore 
Exultat  Jrutturque  Deo ,  Superumque  beatis 
Colloquus  :  neque  iam  mentem  mortalia  tangunt. 
lam  lacrymas  memtntt  Utus ,  njeteresque  querelas 
Irasque  ,  tnfidtasque  patris  ,  promtjfaque  falft, 
€t  fua  fecurus  Soctis-  tam  gaudta  prodtt. 
Mox  njbt  cura  <~vocat ,  gaudct  tolerare  labores 
Impofitos ,  fifeque  njltrb  afpertortbus  offert, 
Qonfiantem  exercens  plactttz  njtrtutis  amorem. 
JEgrts  Jeruittum ,  generofa  pertcula  fuadet 
Magnus  amor.  njtta  nimtum  cur  prodtgus  audes} 
oAh ,  tibt  ne  tetri  noceant  contagta  morbt ! 
lam  blandum ,  dtxtt ,  <-vtt<e  mortalis  amorem 
Exuimus.  raptura  nihd  ntfi  membra  fepulcro, 
Cum  <-volet ,  tncertt  Jpattum  mors  fintat  <eut. 
oAtque  <-vttnam  ^Brafilas  pro  Relltgione  Jagittas 
Ttngere  concejjkm  ;  quantb  generojius  tllis 
Gonzaga  ejfundat  njttam  cum  fangume  terris  ! 
St  hcet ,  tn  tela  immaturaque  funera  lati 
Ibimus ,  &  dtgnum  referemus  morte  trtumphum. 


Socis- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.    317 

Societatis  I E  s  v  propagatio. 

M 


Vt  femel  accenfa  efl: ,  fimul  implet  luminis  orbem, 

TRans  pontum  celeri  Socios  dum  admiror  I  £  s  V 
Dijfita  terrarum  peruolitaffe  pede, 
Atque  aliquos  famam  njolucri  pr&uertere  curfu} 

Nec  paucis  erbem  fat  patutffe  <-virts$ 
En  tibi  nefcw  quis ,  mersd  iam  Lmpade  Phcebi, 

Diflfulit  accensd  noclis  opaca  face. 
ZJix  funi  admotum  bene  fix  conceperat  ignem; 

Nec  mora  ,  perfudit  lumine  cuntla  fuo. 
Sic,  dixi,  <~vt  fltcris  Ignatius  ignibus  arflt, 

^ua  patet  immenfum  luxit  <&  igne  flolum. 
Confeflim  tn  Socios  C  H  R  i  s  T  I  transfudit  amorem : 

fonfeflim  Socios  per  mare  <~uexit  amor. 
Hos  Rhenumque  Albimque  vltra  mittebat  ad  eArcJon, 

^Damnatum  tenebris  figoribusque  folum: 
Hos  ratibus  numquam  notum  mittebat  in  aquor, 

Et  loca  pzne  ipfls  non  adeunda  feris. 
jEquabant  ftcros  ipfo  cum  fole  labores, 

Vifebantque  omnes  quas  njidet  ille  plagas. 
Cuntla  vbi  luflrarant  qu<e  magnus  circuit  ather, 


Non  fuperejfe  orbes 


Rr  3 


Socie- 


318 


IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 


Societas  I  e  s  v  toto  orbe  diftufa  implet  prophetiam 
Malachiae. 


Abortufolisvfquead  occafum  magnum  efl:  nomen 
meum  in  Gentibus :  &  in  omni  loco  facrificatur 
&  offertur  nomini  meo  oblatio  munda.  Mdach.i. 

CErta  fides  Vati  \  fiupplex  Occafius  &>  Ortus, 
lam  didicit  fiexo  procubutjje  genu. 
Vltra  <-uiclrices  aquilas  Loiola  Quiritum 

Inclyta  fiupreml  Numinis  arma  tulit. 
Flus  vltra  afisiduos  Vhoebique  annique  laboresy 

Vlus  <x/ltra  Occiduo  fixa  trophxa  marL 
Afifieruit  numen  terris.  lam  plaudit  I  e  s  v 

AJrica ,  &  erecias  tendit  m  afira  manus. 
Europa  atque  Afia ,  ($*  prifiis  incogmta  ficclis 

Amplexa  efl  Dommi  fiubdita  terra  fidem. 
Nomen  ad  hoc  fiupplex  pofito  tandem  hojpitafa&u 

Rupit  inaccejfias  China  fiuperba  firas. 
Ecce  Iapon,  Indus,  ^Malabar ,  ditesque  Molucctt 

Agnitum  in  hoc  I  e  s  v  nomine  D^wmen  amant: 
^uaque  nouum  late  Nereus  circumjonat  orbemy 

CN^omen  ad  hoc  crebris  ignibus  ara  micat. 
IndefeJJus  amor  ,  geminum  dijfiufins  in  orbem, 

Ajjeruit  gemwo  njitlor  m  orbe  Deum. 

Socic- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.       319 

Socictas  Iesv  ortini  hora  diei  noctifque 
Deo  facrificat. 


luge  facrificium. 

DVm  Vhcebus  ruiilis  aiolans  quadrigis 
Terras  vndique  desjiat  tacentes, 
€t  I  e  s  v  Socws  facras  adaras, 
(Seu  mundum  rofeo  retexit  ortuy 
Seu  furuis  itsrum  reliquit  ?vmbris  ) 
Ceelorum  dapibns  ^idet  potiri, 
Verculfus  nmio  ftupore  clamat: 
€ffe  quid  rear  boc  bom  perennist 
En  Iesv  Socij ,  genm  Vrometbeiy 
ln  terras  rapiuntferuntque  calum: 
Mox  pro  vmdiciis  beatitatis 
Confertum  Superos  manu  asocabunt 
St  njifo  indigetes  Deo  beantury 
Hi  per  facrificas  fruuntur  aras. 
€t  mox  bafia  delicata  libanty 
Etmox  pecloris  infinus  recondunt. 
Nec  dapis  fities  modusque  facrx: 
Omm  bts  dehctis  fruuntur  borat 
Omni  rzntlima  confecratur  hora. 
Quis  iam  nuntius  aliger  refoluet, 
Ghtid  pr&fiabilms  beatiusque, 
Stellato  in  folio  Deum  intueri, 
/n  T>eo  affidue  potiri  ad  aras  ? 


Socie- 


320  IMAGO    PRIMI    SMCYLl   SOC.  tESV. 

Societas  Fidem  toto  orbe  diuulgat 


Inomnemterram  exiuit  fonuseorum.  Pfal.  18. 

QVis  fiemit  drmorum  fionitus,  clangorque  tubarum  ? 
Ghfis  fiagor  audentes  ad  noua  beUa  rvocat  ? 
Mfenufns  iterum ,  quo  non  generofior  dter, 

Troianas  rauco  concitat  <zre  acies  ? 
An  caua  Tntonis  maiori  buCctna  ftatu 

Conuocat  aquoreos ,  nummafeua,  deos? 
FaUimur  ?  an  maior  Martis  fe  tolht  imago  ? 

Non  folet  is  tali  bella  ciere  fono< 
Tu  genns  Heroum ,  magrium  decus  dddtte  Diuis9 

lgnati,  tu  nos  ad  noua  bella  njoceis. 
Audljmus ,  Socijque  tui  tua  caftra  fequemur: 

Hac  tua  nefcio  quid  buccina  grande  fonat. 
Audnt  (djr  T>rafiltfs  :  ferus  audut  Afier,  e>  lndus3 

Jguosque  iJidet  gelido  Tarrhafu  ajrfa  polo. 
Hoc  fomtu  perculfits  Arabs  fua  fiana  rehnquit, 

Et  prius  ig?ioto  fiert  fiua  thuta  'Deo. 
Hoc  lapon ,  hoc  commota  Sina  eft ,  tenebnsque  fugatis 

Subtraxit  Stjgio  fubdtta  colla  mgo. 
Deniquequl  totum  radtis  circtimfptcit  orbem 

Phcsbus,  &  ecquorcis  Nereus  ambit  aquis, 
Audiris,  lateque  tuo  loca  murmure  comples:    ■ 

Sedqune,  bella  canis,  nuntia  pacis  erunt, 

Resmo- 


LIRER   SECVNDVS.    SOCIETAS  CRESCENS.       32I 

Regnorum&  Prouinciarumper  Societatem 
conuerfio. 


Fac  pedem  figat,  &  terram  mouebit. 

I~\zArue  puer,  maiora  tuis  quid  <-uiribus  audes? 
Demens  I  non  tlld  ef  terra  mouenda  manu. 
Kift  •  (gr ,  Hoc  ,  inquit  3  fac  pes  confijiat  inaniy 

Mutabit  medium  pendula  terra  locum. 
llla  qmdem  Jlat  mole  fud  ,  hbrataque  magni 

Arte  7)ei  5  nojlris  fed  fuperanda  rotis. 
Nempe  <-obi  njim  totam  rota  Verja  cocgit  in  njntm. 

Protinus  appenfum  machina  tottit  onus. 
Hoc  quodcumque  njides  ,  L010U  facrd  propago, 

Qua  njagus  immcnfam  Nereus  ambit  humum} 
Qm  Pbcebi  radios  vltra  iacct  abdita  te/Itts, 

ZJirtutis  fpatium  esl  metaque  tota  tu&. 
Hic  fortem  quacumque  pedem  defgis  ,  in  altuni 

Cuntla ,  graui  quamuis  mole  premantur ,  agis. 
Tejiis  eris  concuffa  tuis  America  Regnis, 

"P&nc  tuo  in  Stygios  pondere  merfa  lacus; 
Sed  validd  fubducia  manu  pallentibus  ymbris, 

(foepijii  ignoti  tecia  fubire  poli. 
Tejiis  &  Europe ,  medioque  coercita  ponto 

Africa  ;  &  hxc  tenebris  njtraque  mota  fiiis. 
Vltima  quin  adeo  nafcentis  limma  Phoebt^ 

Vidimus  hac  etiarn  contrcmuifje  manu. 
Jma  licct  njafix  fubjidant  pondera  terrte, 

Huehet  ad  Superos  mgeniofns  amor. 

Ss 


Miflio- 


322  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.   IESV. 

Miffiones  ad  nutum  Summi  Pontificis. 


Emicat  ad  nutum  Paftoris. 

ADjpice,  qmm  prompto  partes  p£de  currat  in  omnes3 
Et  nutus  domim  pendeat  antefui. 
Signat  hic  Occafum  ?  celer  emicat.  Indicat  OrtumZ 

Fertur  in  Eoas  prottnus  ille  plagas. 
A  grege  fangumeos  mandat  cohibere  leonest 

Horrentes  contra  non  timet  ire  tubas. 
Detegit  inde  lupos?  rutt  ocyus.  inde  latrones  ? 

Irruit,  (efrpautdum  feruat  ab  hojle  pecus; 
Stque  aliquod  forfan  per  faxa  <-uepresque  <-vagetury 

Errantem  docJa  colltgit  arte  gregem. 
Et  redtt ,  (djr  njtfum  Uttis  faltt  ante  magtftrum, 

Atque  mouet  promptos  tn  noua  tujja  pedes. 
HaBenus  hac  fuerit ,  non  eH  modo  fola  molofli 

Gloria,  LotoU  fors  beat  ifta  Patres. 
Sunt  altx.  pecudes ,  Paftor  ter  maximus  alter, 

Et  mawr  Stygtos  ars  cohtbere  lupos. 
Vi^ec  mtnus  exfiliunt  ,fu  qturere  Uua  fequentes, 

Seu  rapere  e  Stygw  dente  tubentur  oues; 
Ghtam^fignante  fuo  curfum  paflorey  molofji 

Ocyus  aut  aqudis  aut  Aqutlone  <uolant. 


Socie- 


LIBER  SECVNDVS.   SOCIETAS  CRESCENS. 

Societas  in  Miffionibus,  Pontincis  voluntati 
obfecundat. 


323 


%m%&& 


Haec  Cynofura  mihi. 

QVam  bene  cAorurn  curfus  ($jf  ftdera  fertiat 
Nauita ,  cum  dtibtas  per  freta  fulcat  aquas$ 
cAut  modo  Tyndandas  quarit ,  claramqtie  coronam, 

■  Et  Beremcxx  lucida  ferta  comte; 
Aut  timet  Olenu  ftdtis  pluutale  capelU, 

^uteque  folent  tumidum  figna  ciere  freturn-, 
Tam  bene  fj>eclat  acus  Magnetica  fcca  Trionum 

Sidera  ,  qu£  gelido  femper  in  axe  micant. 
Certius  hts  tarnen  Ignati  lecliffma  turba, 

6ht£  magnum  a  magno  Numtne  nomen  habet, 
fertius  obferuans  aliquid ,  te  Maxime  Praful^ 

Arbitrtumque  tuum ,  fidera  tuia ,  notat. 
Cumque  graues  adeat  pro  KeUtqione  labores 
(  Scu  petat  Eoos,  feu  petat  Hesjerios) 
H&c ,  inquit ,  Cynofura  mihi  ejl :  h<ec  certius  <~vna\ 

Diriget  ambiguam  per  freta  vafld  ratem . 
Hanc  fyetlans ,  pelagt  fltitTus  tumidasque  procellas 

Ridet ,  e>*  aquoreas  Ntimine  tuta  minas. 
Ter  tuga  ,  per  fcopulos ,  per  inhojptta  Itttora  portti, 

Quaque  peregrinis  tnuta  Regna  Sm<e, 
Hac  duce  carpit  tter  tutam  ,  fettitque  Jequacem, 
Qua  njocat  Vrbam  nutm  &  aura ,  ratem. 

S    S     2. 


Socie- 


324  IMAGO  PRIMI    SifcCVLl   S  OC.   IESV. 

Socictas  ad  Miffioncs  cxpcdita. 


Mittet  fulgura ,  &  ibunt >  &  reucrtcntia 
diccnt :  Adfumus.   lob  38. 

QVi  ncftt  cclcrcs  ennfft  fulminis  tilttt, 
Sohctti  normsm  ftou  babet  objcqui]. 

InuiA  defcendms  <vix  difftcut  4firA,rtcurriti 
Intima  vi.x  ttrru  ttmgit ,  in  afirtt  raht. 

Yccc  ftttfcntis  difiriugit  culmink  t?indi 
Ante  fere  yHubes  amm  Uetnjfe  fiittt* 

Stratiti  l:ryx,  [irato  proeumlnt  >-i'crttcc  Tattrus; 
/7  rctht  ,  c-~  rurjnm  [icrnere  tcikitt  Athon. 

Strttuitt  ddtSl :  ticrumqttc  Itutt  trunfutrbtHt  tfwir, 

ExsjeffAtque  muum  Numinti  imptrium. 
Fulminis  b*tt  /virtusi  <%>tfulmm*  mittit  alumnos 

/V   Qtfutohna  qtit  ion.ti  anc  Vater. 
bnpcrat  ?  Y.oos  volat  hk  ptrtgrmus  ,ul  bidos} 

Ut  voltt ,  e~  ^1'clox  in  noua  it</j>i  rtdit. 
Mittit  adOccttJumi  rnit  illc.  Rmittit  in  Orfumi 

lllc  cclcr  iuffttt  ittjttc  reditque  ffsitU* 

H)ui  procul  ttd  nutm  $git  imptttu  ,  impettu  idem 
Atl  dominum  imfeUtt  prttcipiturt  ttrudum. 

VimtU  Sjn-s  fdttij  Amsw  igntstt  ttpphcat  ignei, 
yimqut  Fidts  1  talit  quid  mfi  juhntn  triti 


Spiii- 


LIBER  SECVNDVS.   S  O  C  IET  AS  CRE  SC  E  N  S.   325 

Spiritualium  legatorum  conditio. 


Qui  f  acit  Angelos  fuos  >  fpiritus >  &  miniftros 
fuos,  ignem  vrentem*   Ffal.  103. 

("">  Ens  pia  qux,  Domini  de  nomine  nomen  I  e  s  V 
~\      Ducis  3  &  hunc  titulutn  Kedigionis  habest 
Difce  Deus  fua  quos  cupiat  ad  tuffa  mimttros, 

Et  qud  Cxhcolis  dote  placere  qucas. 
Fac  habeas  fiammas ,  qui  te  profiteris  amarc: 

Odit  amor  pigro  peElora  njintta  gelu. 
Adsjnce  plena  Deo  pnmorum  peSlora  Patrum, 

Vt  nequeant  tacitas  dijfimulare  faces. 
Tcrpetuis  claufos  lacrymis  Ignattus  ignes 

Prodit ,  &  ardores  hac  alit  njnda  pios. 
Sole  fub  ardenti  poftos  Xauerws  Indos} 

Orbe  licet  nojlro  diffita  Regna,  pctat; 
Attamen  occultis  imo  fub  peclore  Jlammis 

I!/e  magis  ,  Phocbo  quam  propwre,  calet. 
Quid  loquar  aut  wuencm  cui  fiirps  ab  origine  prifiJ 

fafimoneos  clara  recenfiet  auos\ 
Aut  decus  Imperij  te  Stanefilae  Poloni, 

Sidereas  toties  petlora  paffa  faces? 
Quid  moror  in  terris  ?  oculos  ad  fidera  tolle: 

-lloc  docct  exemplis  cdica  turba  fuis. 


S$3 


Socio 


326         IMAGO  PRIMI  SjECVLI   SOC.  IESV. 

Societatis  Miffiones  Indica. 


Vnus  non  fufficit  orbis* 

ESJe  quid  boc  dicam  generofe  mentis  ?  <-vtrumqut 
Hic  puer  amplexus  expedit  ante  globum. 
Dicpuer ,  an  toto  peclus  tibi  latius  orbe  esJ, 

Ut  mmor  eft  ammo  mundus  <-vterque  tuo} 
Sic  quondam  JEmatbio  tuueni  par  non  fmt  orbis-y 

Et  quo  non  potuit  prxlia ,  vota  tulit. 
llle  tamen  nnclor  Regnorum ,  ad  fiumina  Gangis 

Conftitit ,  &  magno  <x>icJus  ab  orbefmt. 
Mawr  amor  Gangem  fuperayis ,  pelagusque  profundum, 

VicJor  in  extremis  fimbus  orbis  agit. 
lihus  in  caftris  qui  figna  fequuntur  Iesv 

(lgnauus  tali  quis  <-velit  effe  ducel ) 
<$uid  mirum ,  Herculeas  <~vltra  ac  freta  <-vafta  columnas, 

Qutrere  ($r  €oos ,  quxrere  &  Hesjeriosl 
*Dius  amor  nullis  arcJatur  fimbus;  tUos 

Igneus  Ignati  fpiritus  intus  agit. 
€xemplum  ducis ,  atqtie animarum  lucra  decus'que> 

Et  magno  m  terris  fixa  tropbaa  'Deo, 
Ingentes  animos  faciunt ,  quos  expleat  <unus 

Qui  dulci  recreat  numtne  corda  Deus* 


/ 


Miflio- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS   CRESCENS.      $%7 

Miffiones  nouiOrbis. 


Nec  fegnior  alteta  cura  eft  Antipodum. 

AVrea  ab  Eois  Pbcebi  lux  fuiferat  njndis, 
Grataque  iux  ocuiis  fuiferat  ijla  meis: 
Keddiderat  mundoque  diem  3  rebusque  colorem, 

Kidebat  toto  muitus  in  orbe  nitor: 
Tuncego:  Sic  fempcr  rutiies,  puicberrimeTitan, 

Neu  caputauncomum  condere  noEle  <-ueiis. 
Qu*,  precor  ,  inuidia  efl  radwsfubducere  terris3 

Ac  tenebris  toties  przcipitare  dieml 
Nil  ago:  tam  prxceps  deuexo  fertur  Oiympo, 

Et  iam  ca:ruleo  Vhcebm  in  amne  latet: 
Mox  etiam  furuo  texerunt  nubtia  calum 

Syrmate }  &in  toto  nox  fuit  runapoio. 
Vt  <-uidi  wfrendens,  Sol  o  puicherrime ,  dtxi, 

Exfere  nube  caput :  qucc  tibi  cauffa  fug£  eU  ? 
Torfttan  Heff>ertum  feffus  (  qucefabuia  njatum  etf) 

Luminis  <ut  rcpares  damna,  cubde  petist 
Talhmur:  Anttpodum  non  fegnior  aitera  cura  e&, 

SN^ec  tantum  noflro  diuidis  orbe  diem. 
Et  miramur  adhuc  te,  LoioUa  propago, 

Tendere  in  oppofltx"  dtjfita  Regna  plagte? 
Scdicet  hoc  quoque  folis  babes,  nec  fegmor  iUo  es; 

Hinc  alia  ex  alta  te  quoque  cura  njocat. 


Vocatio 


J28         IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SGC.  IESV» 

Vocatio  ad  Societatem. 


.  Terram  deferuifle  iuuat 

Dluinum  atbereis  ignem  qui  furpuit  afiris, 
Animumque  fmilem  finxit  humanum  Deo$ 
Fertur  Sardonychos  egefio  monte  lapillos, 

Duri  e  tenebris  Ca.uca.fi  in  lucem  erutos, 
Infermffe  pnus  digitis  \  vbt  clara  pyropi 

Lux,  Phoebe,  radiis  faceret  inuidiam  tuis, 
Felix  chryfolithus  ,  felix  &  fiamma  pyropi 
(  Natura  c<eco  quos  male  occuluit  finu  ) 
Dum  datur  athereas  abBerfis  fordibus  auras 

Speblare ,  £?*'  aureo  candicare  in  annulo. 
Gemma  hominis  mens  e(i ,  natiuo  fiderc  fnlgens, 

Sed ,  heu  !  fepulta  fieobus  terr<£  latet. 
G)uid  queror  ?  Ecce  nouum  terris  dant  afira  Prometheum, 

£Magis  au-fiicatas  qui  tulit  cdo  faces: 
Ex  re  nomen  habet ,  dio  flagrat  igne ;  fuumqtte 

Ohm  fepultum  tot  dedit  gemmis  decus, 
G)uot  mundi  e  tenebris  ad  figna  ^vocauit  I  e  s  V, 

Sudque  tandem  luce  concefsit  fiui. 
Chryfolithi  certet  rutilo  nunc  ocmula  cxlo 
Lux }  dum  fiuperbo  fe  maritat  annulo. 
Qui  Tbartas  fugit  Loiold  auciore  tenebras, 
Cdo  foloque  clarius  fipargit  mbar, 

B.Aloy- 


LIBER  SECVNDVS.  SOCIETAS  CRESCENS.  329 

B.  Aloyfio  Societatem  Iesv  ingredienti. 


Non  inferiora  fecutus. 

SVblimes  aquiU ,  njolucrum  generofa  propago3 
z/lufie  oculis  Thcebt  fohcttare  tubar; 
Et  <~uos  Gontdga,  qui  non  fine  numine  Diuum 

Gluatuor  antiquum  fiemma  notatis  aues-y 
State  alacres,fixafque  acies  intendite  Cxlo: 

Explorare  nouo  fiemmata  fole  tuuat. 
Cermte  quos  ignes  ,  radios  quos  fyargat  I  £  s  v  sj 

G)u£  noua  c&lefii  lampade  flamma  micet. 
Caligant  njultus.  Oculos  oAloyfius  <unus 

Eigit ,  e>  obtutu  mens  animofa  falit. 
Quin  (  adeb  haud  oculos  hebetant  noua  lumina )  clamat3 

0!  mihi ,  Phabe  ,  nouas  eiaculare  faces. 
Vtuimtts  his ,  Ies vque  tuo  recreamur  ab  igne-> 

Eia,  oculos  radio  tam  propwre  feri. 
Defero,  quodpojfum ,  patrem,  patriamque,  laremque$ 

Vt  te  fole  queam  fic  propwre  frui. 
Terra  <z>ale.  Genitor  quid  pugnas  ?  mitte  querelas. 

9>{on  te,  non  proauis  wferiora  fequor. 
Jnuideas,  frater ,  fi  crcdas  :  quosque  rclinquo 

"Difcedens  titulos ,  tu  quoque  ferre  neges. 
Me  genus  &»  fitrpem  iuuat  ipfo  arcejfere  c<elo: 

Tro  tituUs  Iesvs  ommbus  -vnus  ent. 

T  t 


Beato 


330        IMAGO    PRIMI  SMCVLl   SOC.  IESV. 

Beato  Staniflao  Koftkae  etiamnum  puero 
Societatem  ingredienti. 


Vt  cito  maturefcat. 

Dlus  amor  Koflk*  flmtles  in  imagine  vultus 
Viderat  >  (§jr  pueri  carpttur  igne  puer. 
Protinus  in  terras  njeloctbus  aduolat  alts, 

Vt  mage  vicino  nutriat  tgne  ftces. 
Tum  flc  orfus  amor  :  Tuer  o  digmjfime  c<elo, 

Pande  agedum  teneras  tn  mea  tela  flbras. 
0  caio  dilecle  <-vem!  ne  tempora  dijfer: 

j\ulla  meis  &tas  ignibus  apta  magis. 
Omnia  prima  placent.  pnecox  tn  vittbus  vua 

Grattor ,  &  primd  falce  refeffa  Ceres. 
Cernis  <~ot  extento  turgefcens  <~uua  racemo 

Pendeat?  bac  prtmo  flore  reclufa  futt. 
Claufa  mtnas  Borea,  nocituraque  frtgora  <uitro 

PelJit,  &  exclusd  grandme  tuta  latet. 
JEtatis  breue  ver ,  @r  prtmos  porrige  flores. 

Sero  reltfla  flbi  3  plena  flt  njua  mero. 
Omma  prtncipiis  infunt :  flbcm  fectt  tn  herbdy 

J>)u<e  modb  flrata  feges  grandinis  tmbre  iacet. 
Dixerat :  Qjf  primo  ne  flos  marcefceret  auo, 

Aut  flueret  mundt  turbine ,  clauflra  dedtt. 
Stc  decutt ,  teneris  <x>t  maturefceret  annis, 

iAdderet  @r  fuperis  cana  wmnta  decus. 


IMA- 


I  M  A  G  O 

PRIMI  SjECVLI 

SOCIETATIS   IESV- 
LIBER    TERTIVS. 

SOCIETAS    AGENS, 

S    I     V    E 
DE  FVNCTIONIBVS  SOCIETATIS. 

CAPVT    PRIMVM. 

Quibm fnnttionibm  Mxtctlntfitutntn  ftmm  Socictas 
ocmptw. 

v  A  s  res  aiebat  effe  S.  Ignatius ,  quibus  Religio- 
fbrum  virorum  Ordines  maxime  commendantur 
in  vulgus,  vita:  aufteritatem,  &  praxlara  erga  ho- 
mines  merita :  quarum  altera  venerationem  con- 
ciliat,  akera  amorem  .  Nam  qui  parum  fibi  aut 
nihil  indulgent ,  afperum  etiam  feuerumque  vita; 
genus  amplexi  fimt ;  hospopulus  pra:cipue  fiifpi- 
cit,  tamquam  fupra  fe  pofitos :  qu6d  animaduer- 
tat  ab  his  illa  defpici,  ad  quas  vix  alij  votis  audent  afpirare.  qui  vero 
benefici  funt  in  alios  ,  quorum  labor  atque  induftria  multis  eftfaluta- 
ris ;  eos  amare  fblemus ,  eorumque  confbrtium  :  tum  qubd  f peremus 
ipfbrum  beneficentiam  nobis  etiam  profuturam ,  tum  qubd  ipfum  be- 
nigne  facere  nefcio  quid  habeat  pnlchritudinis ,  quod  rapere  animos  ad 
fe  folet.  Patuit  id  in  pari  virorum ,  quos  orbis  vmquam  vidit,  fiincliffi- 
mo,  Christo  Saluatorc  noftro ,  &Ioanne  Baptifta.  Ioannem,  qubd 
afpero  effet  cultu  ,  vino  &  communi  hominum  victu  abftinerct ,  locu- 
.^'s  contcntus  &:  mellefilueftri,fupra  antiquos  Prophetas elTc  aliquem 
Iudari  fufpicabantur :  Chriftum  verb ,  qui  regiones  circumiaccntcs  to- 
tamque  PaLrftinam  non  bencficiis  rninus  quam  paifibus  obibar,  iti  di- 
hgebant  paffim  ,  vt  ab  eius  latere.  vix  abirent.  Quamquam  ctiam  vtri- 

Tt   2.  quc 


tas  vtts.  & 

merita 

commen- 

dant   Or- 

dinesfa- 

cros: 


332  IMAGO  PRlMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 
quc  horum  rcs  easdem,  quibus  populo  amabiles  fadti  funt ,  multorum 
inuidiam  grauesque  calumnias  pepcrerunt  :  plures  etiam  Saluatori  no- 
ftro ,  quod  vita  huius  a  communi  hominum  confuetudine  non  abhor- 
rens  hmufmodi  telis  magis  eflet  expofita  ,  a  quibus  Baptiftam  horndus 
ille  cultus,&  vita:  ratio  kucra  in  primis  atque  diflicilis,tuebatur.  Ita  fere 
ex  iifdcm  fontibus  amor  atq;  odium  nafcitur ,  tfftimatio  atque  inuidia. 
Nunc ,  vt  ad  inftitutum  veniamus ,  qua:  odia  conflata  fint  Socie- 
tati  I  e  s  v  ,  eo  quod  muneri  fuo  fatisfaciens  prodeife  quam  plurimis 
ftuduerit,  infra  dicendum  eft.  Quoniain  vero  a&um  eft  de  Prmcipum 
virorum  ac  populorum  erga  eam  ftudiis ,  quibus  eft  potifTimum  pro- 
pagatajiiunc  rationi  confentaneum  eft  explicare  ,  quibus  oftichs  haxin 
fua  funt  le  ftudia  ac  beneuolentiam  excitarit.  Sunc  cnim  Religiofis  Ordinibus 
fcffVo-  finguns  artes  quardam  fua:  &  ofricia  propria  ,  propter  qua:  ab  homini- 
frZi  bus  expetuntur  :  atquc  hafc  eft  llla  tam  pulchra  &  ab  ommbus  laudata 
varietas  (  non  infimum  matris  noftra:  facrofan&a:  Ecclefia;  ornamen- 
tum  )  hominum  ad  vnum  tcndentium  finem  ( nimirum  Creatoris  mi 
gloriam)  tam  diuerfa  inftituta  ,  quorum  nullus  eadem  ad  prarfixum  fibi 
terminum  via  gradiatur.  Neque  enim  veftium  diuerfitas  multitudinem 
Ordinum  Refigiofbrum  conftituit  ,  kd  actionum  atque  ftudioram. 
Nam  alij  quidem  concinendis  Deolaudibus  potiflimum  vacant  ^  alij 
atgrorum  corporibus  procurandisf  futitqui  corporis  afflictationes  &  vl- 
tronea  fupplicia  pra:  ceteris  confectantur ;  atque  horum  alij  tenuitate  vi- 
ctus,  alij  cultus  afperitate  ,  alij  folitudine  filentioque  commendantur. 
Seraphica  D.  Francifci  Familia  P.eligiosa  mendickate  inter  ceteras  eft 
eximia:  Pra:dicatorum  Ordo  Apoftolicus  ipfo  nomine  fuo  prarfert,quid 
habeat  proprij  fibi  muneris.  Praetermitto  ceteros.  Societatis  noftrx  harc 
Societati  efl.  prouincia :  incumbere  totis  viribus  in  defenfionem  &  propagatio- 
Inum."'  nem  Fidei  Catholica: ,  animarumque  profe&um  in  vita  ac  do&rina 
Pauius  m.  Chriftiana  omni  ftudio  conatuque  promouere.  Hoc  fine  diuinitus  per 
x  i  iTin  Ignatium  fuit  inftituta.  Hanc  in  rem  nihil  a  fe  ftudij ,  nihil  ofHcij  de- 
So"ct«i"f'  fideran  patitur,qua  publice,  qua  priuatim.  Publice  conciombus  haben- 
dis ,  le&ionibus  facris  ,  &  alio  quocumque  verbi  Dei  doctrinarque 
Chriftiana:  minifterio ,  quam  illuftrare  fcriptis  etiam  libris  hucufqne 
non  ceflat :  tum  puerorum  ac  rudium  in  Christi  lege  inftitutio- 
ne ,  ere&is  in  eum  finem  fcholis  atque  feminariis  iuuentuti  optimis 
moribus  vna  &  ingenuis  artibus  imbuenda:  :  tum  vero  cogendis  cer- 
torum  hominum  Sodalitiis,qui  magnam  Dei  Matrem  arTecT:u  praecipuo 
colunt ,  &  fingulari  bonorum  operum  ftudiofe  addicunt.  Nihil  dico  de 
frequenti  Sacramentorum  ,  Pcenitentia:  prarfertim  &  Euchariftiar,  ad- 
miniftratione.  Priuatim  ver6  piis  colloquiis  mifcendis,  Exercitiis  fpiri- 
tualibus  tradendis ,  reconciliatione  diflidentium ,  adiuuando  captiuos, 
fblando  xgros ,  confirmando  moribundos ,  denique  nullum  opus  omit- 
tendo  Chriftiana:  charitatis,Deum  hominesque  fibi  conciliat.  Ad  ha*c, 
quia  Ordo  Sacerdotum  fumus  ,  quorum  curx  non  mod6  corpus 
Ch.risti  myfticum,  id  eft  Ecclefia ,  fed  magis  etiam  verum,  quod 
in  altari  immolatur ,  concreditum  eft ;  illud  etiam  ex  offkio  curamus, 
vt  ea  qua  par  eft  reuerentia  res  fiicra: ,  eaque  qua  decet  maieftate,  tra&en- 

tur. 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS   AGENSj  333 

tur.  Hx  artes ,  hxc  ftudia  noftra  funt :  ab  his  operibus  nata  primum 
ha?c  Iesv  Societas  eft ,  his  adoleuit  fenfim,  in  eamque  magnitudinem 
acrobur  excreuitj  vt&aetatcm  ferat,  &  orbem  vniuerfum  implear. 
hxc  facere  ciim  omictet  ( quod  auertat,  &  auerret  ( vt  fpero )  Deus )  tum 
Iesv  Societas  in  Socieraterequiretur:  non  erir,  inquam ,  illa  florens  ac 
celebris  a  S.  Ig;natio  inftituta  Religio ,  fcd  alius  quidam  coetus  ignauus 
acdegener,  Contra  vero  dum  his  exercitiis  fedulo  vacabir,  quidquid 
calumnientur  inimici ;  erit  eadem  Societas ,  quae  viuente  Ignatio  flo- 
ruit,  fed  numero  auctior,  a:rate  firmior,  fru&u  etiam  ( qui  Dei  eft  fauor) 
vberior.  Iam  de  fingulis,  quas  funt  commemorata,  videamus. 


c 


CAPVT     SECVNDVM, 
Dc  facris  Concionihm, 
Oncionandi  muniis  ^  Epifcoporum  proprium ,  cum  Ordinibus 


j  Mendicantium,vt  vocamus,  Summi  Pontificis  au£toritate  com- 
municatum  eft.Societas  illud  geflit  ab  exortu  fuo,imo  cum  hoc  munerc 
nata  eft.    Nam  &  Au&or  eius  Ignatius  concionibus  claruit ,  eiusque  **■*■  M 
iam  mde  ante  confirmatam  Societatem  celeberrimas  in  Hifpania  fuiife    'u  * 
conciones  accepimus,  quando  inagriscampisque  patcntibus  dicendum 
ad  populum  ipfi  fuic,  quod  affluentem  e  longinquo  turbam  templanon 
caperent:  &,qui  Socij  Ignatij  primi  fuerunt,  dum  adhuc  de  nouo  Ordi- 
ne  inftituendo  confilia  agitarentur,  Italiam  prope  omnem  fuis  concioni- 
bus  commouerunt :  iidem  mox  Romas  parriti  inter  fe  templa  locaque 
vrbis  frequentiora,  in  quibus  finguli  multitudinem  horrareiitur,  praster 
admirabiles  animorum  motus,magnamquemorum  conuerlionem,illud 
ctiam  efFecerunc  exemplo  fuo ,  vt  facrarum  concionum  vfus ,  Fcito  ac  Hift' Societ- 
Dominicoquoquedie  tum  prope  incognitus,  Ecclefia:  confuetudine  fit  niTr^j." 
receptus.  Quibus  in  concionibus  idfibi  communi  confilio  prarfcripfe- 
rant  Patres(quodlegibus  deinde  noftris  pracfcriptum  eft)  vt  iis  rebus  in- 
culcandis  preripue  infifterent,que  adChriftianam  inftitucionem,ad  cx- 
ftirpanda  vitia,  ad  inferendas  hominum  animis  virtutes  valent:  verbo- 
rum  lenocinia  ne  fedtarentur,  plus  agerent  ardore  animi  atq;  oculorum: 
deniqueillamorationemefle  crederent  ad  permouendum  apriiTimam, 
quareiTec  cum  optimae  vitaz  exemplis  cpniundta.   Hos  asmulata  pofte- 
ritas,  Euangelica  deinceps  tuba,  quam  late  patet  orbis,  infonuit.  quo 
frudUjteftesfuncProuincix  omnes&  Regna  terrarum.  Benedicli  Pal-  Frniius 
mij  aureum  os  in  Iralia  &  Sicilia,  quar  miracula  non  patrauit  ?  c\ux  non 


concionunt 


in  cadem  Icalia  Achillis  Gagliardi,  &  Silueftri  Landini?  quorum  con-  JJJJ^ 
ciones  interrumpebat  auditorum  fepe  clamor ,  fan&e  pollicentium  fe 
quas  imperarentctTefacluros.  E  mulcis  vnum  referam  quod  deSilueftro  Sifmtfiri 
Hiftorianoftra  narrat.   Carregium  oppidum  in  Italia  fane  magriurh  {Sib£ 
incredibili  ardebat  factionum  tumultu.  tantaeracgladiorum  licentia,  num-4*- 
vt  nullum  eflet  contra  furorem  inimicorum  cuipiam  tutum  perfu- 
gium  :  xdcs  facras  peruagabantur  armati,  neque  religio  erat  ad  ipfis 
vfquearas  ftri&o  ferro  perfequi  inimicum  :  horrebantomniacardibus: 

Tc  5  ad 


334  IMAGO  PRIMISiECVLI  SOC.  IESV. 
ad  quinque  &  quadraginta  patratx  iam  crant,  &  noua:  indies  futura: 
timebantur.  fruftra  fuerat  Ferrariaz  Ducis  interpofita  audtoritas,  fruftri 
adhibiti  conatus  virorum  tum  genere,  tum  fancTitate  prudentiaque  iU 
luftrium :  trigefimum  iam  annum  durabat  malum ,  ac  dilapfis  alio,  vc 
fit,  modeftioribuSjCiimfoliferocioresin  oppido  remanfilfent,  latronum 
erat  aut  ferarum  quam  hominum  habitationi  locus  fimilior :  ad  folitu- 
nem  &  excidium  res  vergebat.  MilTus  huc  Landinus ,  primum  agere 
cum  fingulis  blande  ccepit ,  cum  iis  prarfertim  qui  partium  duces  erant, 
delinire  eos  verbis  ,odiorum  commemoraredamna,falutisa?terna:  pe- 
riculum&iniuriamDeiextollere:  ad  extremum  non  dubitauit,  dum 
ad  confertam  multitudinem  verbafacit,  citare  proprio  nomine  Ioan- 
nem  Corfum  ( erat  is  e  ducibus  vnus ,  qui  concioni  tum  forte  intercrat ) 
&  vt  in  gratiam  redeat  cum  inimicis  palam  iubere.  qua  ille  fubita  com- 
pellatione  petculfus,  ipfoque  dicentis  ardore  ac  fpiritu  territus,  ferrum 
quo  ftabat  accinc~tus  protinus  abijcit:  tum  voliitus  in  genua,  Pacem, 
6  ciues,  pacem  ac  veniam ,  contenta  voce  exclamat.  Pacem  continuo, 
pacem,  quotquot  aderant ,  omnes  ingeminant;  &  qui  animis  armisque 
infeftis  in  templum  conuenerant,  alij  aliis  ipfo  fortaflis  tempore  infi- 
diantes,  moxhumi  proftrati  ruunt  in  amplexus,perfufilacrymis,  quas 
volui  inter  ofcula  per  ora  vultusq;  mutuos  toto  templo  vidiiTes.  pulchro 
fpe&aculo,  vt  cuius  quifque  finguinem  pauloante  fitiflet,  eius  maxime 
Homii.dc  lacrymas  biberet.  Quid  non  efficeret  illa  vox,quas,  fi  D.  Chryfofto- 
sa^ukT?-  mo  credimus ,  quot  homines  flexit  ira  atque  odio  obftinatos,  tote  du- 
wo  i.  riflimis  faxis  fontes  elicuit ,  maiore  miraculo  quam  fuerit  illud  Moyfis 
potum  peregrinanti  populo  e  rupe  praebentis  ?  Quales  hi  inter  Italos, 
p.Madri-  talesfuere  inHifpaniaAraofius,Strada,Madridius. AcMadridiusquidem 
&h  tanta  pollebat  vi  dicendi,  vt  faxa  ipfa  commouere  loquendo  poiTe  vulgo 

Stradx,     ferretur  :  Strada  vero,  a  cuius  ore  iam  tum  adolefcentis,  ne  dicam  pueri, 
nullis  dum  inftrucri  grauioribus  difciplinis ,  in  Italia  primum  cum  vix 
annum  ageret  vigefimum ,  tum  quarto  poft  anno  Louanij ,  pendebant 
Dodores  artate  prudentiaque  maturi ;  poftquam  tandem  confirmauit 
a:tate  ac  dodfrina  eloquentiam  illam  fuam,  tantus  in  hoc  genere  euafit, 
vtverfare  manibus  in  quam  vellet  partem  hominum  corda  videretur. 
fuit  certe,  cum  vnius  Quadragefimae  concionibus  ab  ipfo  permoti  am- 
plius  centum,  miflb  rebus  humanis  nuntio,  in  Religioforum  Ccenobia 
Douitreman  difceflerunt.  Simillimus  concionum  Sebaftiani  Barradij  pluribus  poft 
iuftribus.1'"   annis  in  Lufitania  frucr.us  exftitit;vt  iam  eos  clauftra  non  caperent,quos 
Sebaftitmi  voce  ipfius  Deus  ad  Religioia  caftra  Ordinesque  vocitabat.    Ad  Pe- 
Barrady,   trum  Ribadeneiram ,  cum  Louanij  Latine  diceret  in  arde  Archangeli 
ladenetr^  Michaelis  eorum  rogatu  qui  Academias  tum  prserant,  RecToris  atque 
Canccllarij,  Orator  e  S.  Dominici  Familia  totam ,  qua?  ad  fe  confluxe- 
rat,concionem  adduxit,  teftatus  vtilius  abilloDei  verbum  efleaudi- 
^A^rif,    CLiros :  raro  modeftia!  Religiofar  exemplo,  &  quod  honorificentius  pro- 
Debnu      culdubio  illi  fuit,  qui  tanto  honore  alterum  afficiebat;  fed  de  concio- 
«*".'  '  '*'  natoris  noftri  praftantia  teftimonio  non  minore.  De  Edmundo  vero 
&cl'm**-  Augerioquid  dicam  ?  quem  Florimundus  nobilis  hac  a?tate  Hiftoricus 
»,,        "  cmii  altero  Societatis  noftra:  Sacerdote  Clemente  Puteano  duos  appel- 

lat 


Edmnndi 


LIBER    TERTIVS»    SOCIETAS    AGENS,  335 

latprxitantiflimos ,  quos  Francia  vmquam  habuit,  diuini  verbi  pra?co- 
ncs.  Non  aufim  ego  virum ,  etfi  optime  de  Galliis  meritum,  vtReges 
ipfi  Chriitianiflimi  funt  teftati^  hoc  clogio  cclcbrare :  habuit  enim  ha- 
betcjue  Regnum  illud  oratores  plurimoseloquentia  &virtute  eximios? 
quibus  ommbus  anteponere  noftrum  velle,nobis  fbrcafle  inuidiofum 
magis  elTet,  quam  illi  gloiiofum.  Hoc  dico ,  qnod  dici  fine  cuiufquain 
inuidia  poteit,  Lugdunum  vrbem  maximam  frequentifiimamque  hu- 
ius  potiflimum  conciombus  ab  haereli  eiTe  vindicaram:  ad  quadra^mta  ^i!^e"-in 

•ii-      1  ■  r    ■  r      r  --ii  1  Ca:al.Scrips. 

milha  hominum  ruitie  rerunt,  quos  vnus  lpie  adFidcin  reditxent,  Ec- 
clefiamque  Romanam ,  folitus  nonnumquam  a  viginti  millibus  pro 
concione  audiri :  pro  quibus  mentis  cum  ei  gratias  ageret.CaroluslX. 
Galliarum  Rex,  amplexus  hominem  beneuolentiflime  a  fe  dimifir, 
Par  huic  ette  poterat  Edmundus  alter  Campianus ,  fi  parem  nactus  Edmtndi 
foiffet  cloquentix  fuaz  campum.  Sed  enim  virum  difertiflimum  ,  qui  c*»^;*»»/, 
cum  duodennis  elfet  puer,  vnus  e  tota  iuuentute  Londinenfi  eleetuseft, 
qui  Mariam  dignam  immortalitat.e  Principem  Anglias  tum  fceptraca- 
peiTentcm  orator  publicus  falutaret  •,  quem  deinde  muenem  Eliiabethi 
ciim  dicentem  audiitlet  Oxonij,  ita  expetiit,  vt  nefcio  qua:  iumma  pro-i- 
miferit,  fi  fauore  vti  regio  voluitTet;  illum,  inquam ,  virum,  cum  iani 
maturus  &  perfectus  oratoretTc  poterat,  popularium  fuorum  ca?ca  im- 
probitas  delitefcere  fri  angulis  domorura,  &  non  nifi  iri  latibulis  ac  fur- 
tun  exferere  illam  fuam  dicendi  incredibilem  vim  coegit :  quamquam 
hic  etiam,  vbi  moderari  fibi  illum  oportebat,  &  eloquentiam  fuam  m* 
fnngere,  tam  erat  in  dicendo  potcns,  vt  concione,  quam  habuit  extre- 
mam,  qui  larua  Catholica  tectus  intererat  eius  proditor  Eliottus,  in 
momenta  fingula  imminens  fceleri,  tenere  tamen  lacrymas  non  potue- 
rit.  Sed  hoc  eftmaior  Augerio  Campianus,quod  mortem  &laqueum, 
quse  iiti  iam  vincto  parata  ab  rmeticis  tantum  fuerunt,  huicetiam, 
quod  rem  Catholicam  tueretur,  perditi  homines  irrogarunt.  E  concio- 
natoribus  Principum  Petrus  Canifius  a  Ferdinando  Cariate  &  Albcrto  Peni  c*~ 
Duce  Bauaria:  (quibus  Principibusdebet  Germania  quod  abforpta  ha>  '"■'']t 
refi  tota  non  eit)  auidiflimc  folitus  eft  audiri:  dequo  viro,  quia  ad  Flan- 
dro-belgicam  noftram  pertinct,  alius  erit  dicendi  locus.  Niagnl  apud 
Catholicos  Hifpaniar  Reges  concionum  laudc  floruerunt  Ioannes  Hie- 
ronymus,  Gafpar  Sanchius,  Hieronymus  Florentia.  AntoniumPadil-  ^fitonlj 
lium  ciirri  dicentem  in  facello  fuo  Philippus  II.  Rex  Catholicus  au- 
diitTet,  concionem  fibi  egregiam  videri  dixit  vel  ipfum  Patris  concio- 
nantis  afpectum.  In  Gallia  prartereum,  quem  dixi  Augerium  ,  Caro- 
lo  IX.  &  Henrico  III.  Regibus  gratflimum ,  concionatores  Regij  fue- 
runt  fama  celebres  Cottonus  atque  alij .  In  Polonia  Petrus  Scarga 
apud  Reges  in  honore  fuit,  Stcphanum  ac  Sigifmundum:  qui  munus 
concionandi,  antcquam  noftcretTct,  a  fefuiceptum  ,  triginta  annos  3- 
pud  nos  deindefuliinuit.  Longum  effct  fingulos  enumerando  reccnfe- 
rc,  cum  vix  vlla  CatholiciPrincipis  aula  fuerit  his  annis  fupcrioribus, 
ex  quo  clarefcere  Socictas  noftra  caepit,  qux  non  haberet  aflidue  orato- 
remexea  virum  aliqucm  eloquentiaChriitiana  prxdtantem.  Pra:ter- 
eunda  mihi  ctTc  video  innumera,qua:  noftrorum  concionibus,  non  fifife 

fauita 


Padill. 


•J> 


336        IMAGO  PRIMI  S^.CVLI  SOC  IESV. 

faufta  hominum  admurmurationeperfe&afunt:  ac  in  primis  permo- 

tas  effe  Principes  feminas ,  Vt  ad  tegenda  paupcrum  corpora,paiietibus 

domus  fux  aulxa  detrahercnt :  alibi,  vt  corumdcm  nuditati  confulere- 

tnr,  a  pluribus  auditorum  proprias  exutas  efle  vcftes,  &  erant  mtcr  illos 

quibus  nihil  erat  pretiofius  ea  vefte,  quam  dabant :  alias  hominum  tria 

minimum  millia  ad  peccatorum  confeilionem  vna  adhortatione  per- 

mota,  exftincr.a  inueterata  odia,  redditam  totis  oppidis  pacem,  fubla- 

tum  eciuitatibus  veftium  luxum,  exhaufta  lupanaria,  Monafteria  re- 

Gafiaris   pkta.  Porro  fi  quae  in  hoc  genere  perfecit  vnus  Gafpar  Barzaeus ,  in 

Barxji,     medium  hic  adfcrrem ,  fru&us  non  ab  vno  homine ,  fed  a  tota  Societa- 

te  annis  aliquot  collectus  exiftimari  pofTet.     Sed  hunc  quoque  virum 

prxtereo,  inter  illuftriora  Prouincix  noftrae  fidera  opportumus  cele- 

brandum:  hoc  de  afliduitate  concionum  eius  atque  indcfelTo  ftudio 

folum  dicam,  concionari  lllum  efle  folitum  in  fingulos  fere  dies;  neque 

id  femel  aut  in  vno  templo  tantiim,fed  eodemdie  fepius  in  templis 

variis,  innauibus,in  vicis,  in  cuftodiis  publicis,  vbicumque  coronam 

hominum  nactus  erat :  adeo  vt  fubinde  pxne  toti  fucccdentibus  fibi 

concionibus  abirent  dies-,  idque  ea  femper  audientium  voluntate ,  vtfa- 

tiari  non  pofTe  homines  viderentur.     Hoc  tamen  filentio  prxteriri non 

debet,quod  de  Feriaz  fextx  concionibus  Goae  aGafpare  inftitutis  narrac 

in  eius  Vita  Trigaultius;  ea  die  tantum  fuiiTe  populi  confluxum,  vt 

qui  audire  dicentcm  vellet,  multis  ante  horis  ei  ellet  locus  aliquis  occu- 

pandus:  nam  a  duabus  leucis  accurrcbant  pridie  in  vrbem  multi,  ne,  fi 

ipfo  die  adueniflent,  a  ciuibus  prxuenti  excluderentur.  Hic  Gafpar  fub 

vefperam  e  paftione  Christi  Domini  caput  aliquod  tradabat,  ea  vi 

verborum,  vt  qui  illum  audiebant,  interelTe  coram  fuppliciis,  &vfur- 

pare  ocuiis  Saluatoris  fui  vulnera  fibi  viderentur.  hinc  videres  in  po- 

pulo  erumpentes  vbertim  lacrymas,  pectoris  tunfiones,  &  ex  imo  corde 

ducta  fufpiria  exaudires :  inftabat  commotis  animis  orator,  &  omnem 

exferens  eloquentix  fuae  vim,  ardentiflimis  cumDeo,  cuuiChristo 

ipfo  patiente,  cum  eiusmoeftifllmaMatre,colloquiisid  efticiebat  ple- 

rumquc,  vt,  ciim  pra:  lacrymis  ac  fingultibus  loqui  vix  poflet,  audito- 

rum  comploratio  &  erumpentcs  in  eiulatum  tandem  gemitus  audiri 

ctiam  loquentem  non  finerent.  Tum  ipfe  pofitis  in  pulpito  genibus, 

ceteri  etiam  in  genua  prouoluti,laxabant  affe&uifuo  frcnos.  augebat 

commiferationem  Christi  inter  acerbiflimos  cruciatus  tnftis  adfpe- 

cT:us :  cuius  efrigies  in  ara  pofita ,  dcduclo  velo  tum  dcmum  obijcieba- 

tur  oculis ,  perftrepente  lugubrem  in  modum  muficorum  choro.  In- 

terea  prodibant  e  facrario  flagris  inftrudi  non  pauci,  qui  Domino  fuo 

non  folum  lacrymas,  fed  etiam  pro  fanguine  fanguinem  rependebant. 

Eam  rem  fcribit  Trigaultius  malleum  peccatorum  fuifle.  Etvero  quas 

vires  habeant  ad  animos  permouendos  Christi  patientis  cruciatus 

pro  concione  tractati,  accedente  prxfertim  inflammata  quadam  facri 

oratoris  cloqucntia,&  cxternis  quibufdam  fubfidiis,  qux  fenfus  feriant, 

toto  iam  Belgio  in  templis  noftris  facris  Quadragefimx  diebus  cerni- 

tur;  quando  eadem  propc  forma  qua  vfum  Gafparem  fuifle  acccpimu.s, 

meditanda  populo  paffionis  myfteria  ter  quaterve  pcr  hebdomadas 

propo- 


nt: 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.         337 
proponuntur,  hominum  frequentia  ac  mocu  animorum  fi  non  tanto 
quantum  vir  ille  Apoftolicus  excitabac,eo  cerce  quem  fummi  infirai- 
que  miris  in  caslurn  laudibus  excollunc.  Hx  in  concionibus  induftriae 
noftra:  funt,  ha:  artes,quibus  populi  pietatem  religionemque  nutrimus 
ac  fouemus.  Neque  templa  folum  aut  loca  facratiora  vox lfta  Chriftia-  CohcIo 
norum  oratorum  peruagataeft,  fedauditaeciam  in  plateis  (quemadmo-  «p*»», 
dumde  Barzaro  iam  dicere  memini)  vicifcjue  ciuitatum,  in  ipfas  vfque  vlCiS>forc- 
lcelerum  orhcinas  falubriter  penetrauit.  Quories  e  noftns  concionato-  /?•»#*: 
ribus  aliquis ,  dum  ociofis  in  foro  hominibus  fancla  impormnicace  fi- 
dei  ac  Religionis  myfteria  inculcat,  forum  conuertit  in   templum, 
vnde  inter  lacrymas  &  gemitus  ardenriffima:  preces  ferrentur  in  ca:ium? 
Quoties  aliquis  impudicitiam  in  fuis  caftris  aggrelliis ,  ex  ipfis  lupana- 
ribus  miferam  animam,  camquame  leonis  vnguibus  prasdam,  extorfit? 
Sane  Ioanncm  Ramiriumdicentem  adfamofas  Valencia:  mulieres  ( cri- 
gintahuius  farina:  eum  audiebant)ex  eo  numero  duas  &  viginti  vna 
concione  ad  melioris  vita*  inftitutum  tranftuliffc  aceepimus.  Hoc  fe- 
licior  Antonius  Madridius,  vno  die  Compluti,  atque  vna  item  concio- 
ne,  quotquotaderant(aderant  autem  quamplurima:)  quse  vitam  fla- 
gitio  tolerabant,  ad  vnam  omnes  ex  ifto  cceno  eripuit,  omnes  in  portu 
aliquo  tuto  caftimonia:  collocauic.   Damnent  iam  fane,  quibus  ita  li- 
bitum  eft,  genus  iftud  compicalium  concionum  :  pro  nobis  pugnat  & 
pro  confuecudine  hac  noftra  meffisipfa,&frucluum  colledorum  vber-  h  Tomifi. 
tas,pugnantexemplafanctorum  virorum,  pugnat  deniqueac  vincit  ir^  «  W>- 
refragabilis  Apoftolicx  Sedis  aucloricas,  cuius  non  permilTu  folum,  fcd  i„  ijeni 
faculcace  eciam  priuilesioquc  id  facimus.   Quamquam  hoc  cempore,  P3uli  Irr- 

\  1  •    •         •  -,        r  ^—i-      l       1        r  *  r         Cumtmti. 

cum  plunmis  m  ciuitatibus  &  conciones  m  templis  multa:  funt,  &  fre- 
quens  ad  eas  concurfus ,  minus  neceffaria  ha:c  opera  efle  coepit.  proinde 
id  iam  parcius  fit  a  nobis,  eo  etiam  quod  ofFenfioni  nonnullorum  res 
fitobnoxia:  quareeam  etiam  intermitti  Roma:  S.  Ignatius  aliquando 
voluit.  Interim  iftiufmodi  concionibus  id  debemus  ,  quod  populus 
diuini  verbi  negligens ,  deguftata  in  plateis  eius  fuaUicace,  auidior  fa- 
dtus  eft,  &  templa  concionum  gratia  diligentius  frequentat.  Sed  dc 
concionibus  hactenus. 

CAPVT     TERTIVM. 

De  lettionibm  TheologU  fitcr&  m  Fhilofoj)hk. 

Lterum.in  quo  ftudiose  verfata  fuit  Societatis  opera,  eft  munus  n*o.... 

docendi,  ab  eo  quod  iam  memoraui,  hoc  diuerfum,  quod  con-  l*  ordt 
cionatori  maxime  eft  propofitum  accendere  audientium  voluntates,  ms.  PJ*C" 
do6tori  potius  illuminare  mcntes.  Vt  enim  in  carlefti  Beatarum  men-  ,um  m 
tium  republ.  duo  funt  ordincs  dignirace  pra:ftances;  quorum  alcer  ab 
ardore  nomen  habet ,  a  fcientia  altet :  ita  hxc  qua:  in  terris  eft  Dei  Ec- 
clefia,  ad  exemplar  illius  carleftis,  duos  habec  virorum  principum  gra- 
dus ,  concionatorum  vnum,  alterum  Doctorum;  quamquam  non  de- 
fuerunt  qui  in  vtroquc  cxcellerent  viripraeftantinlmi.   Habuic  autem 

V  v  noftra 


tt;  c&- 


tcrr;. 


338  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.  IESV. 

noftra  Societas  qucm  fibi  imitandum  in  vtroque  proponeret,S.Domi- 

niciillufttiflimum  ccetum;  qui  cum  non  rriinus  re  qiuim  nomine  fit 

Ordo  Praedicatorum,  arque  certe  eft  Doctorum:  eoque  iam  inde  a  pa- 

rente  fuo  fertur  inftttutus,  vt  haberet  ex  eo  Ecclefia  qui  facem  prafer* 

rent  populis  docendo,  eofdemque  accenderent  adhortando  :  quo  qui- 

dem  prxftituto  iibi  finc  fan&tflimi  viri  fpes  fraudata  non  eft.   Idem 

fpectauitin  formanda  hac  minima  Societatc  Ignatius ,  &  cum  Ignatio 

Romani  Poncifices.  Ignatius  qutdem  hunc  Ordinemfuum  voluit  Aca- 

demiarum  adminiftrationcm  non  fubterfugere,  &  in  lis  etiam,qua:  po- 

P.4.conftit.  teftati  noftrx  fubie&a:  non  funt,  diuinas  humanafque  fcientias  publice 

profiteri :  quodqui  facerent,  iis  leges  mfigni  prudentia  praefcripfit:  Pon- 

iuiius  iii.    tifices  vero,  ne  in  hoc  munere  nobis  quiiquam  obfifteret,  &  vt  iis,  qui 

Pmsv.m     apud  nosfcientias  didiciffcnt,  magiftri  latirea  &  honores  reltqui  Aca- 

^Soclctatii  demici  conferrentur,  pnuilegiis  fuis  fanxerunt.  Quamquam  anteetiam 

lebtiones     quam  ifta  decreta,  aut  approbata  omnino  Societas  etTet,  e  nouem  Igna- 

Acade-      tlj  Sociis  Faber ,  Lainius  atque  Salmeron   facras  Litteras  &  ceteram 

TrZikgik  Theologiam  Romar  in  publico  fapientia:  gymnafio  tradiderunt,  ea 

gauitnt.     exiftimatione  dodrinx,  vt  ad  generale  Conctlium,  quod  non  multo 

poft  Tridenti  cclebratum  eft,  hos  potiflimum  Pontirex  fuo  nomine 

Theolo^os  miferit,  Lainium  atque  Salmeronem  ,  neutrum  tum  adhuc 

triginta&quacuorannos  natum.  Quorum  virtus  atque  doclrina  dum 

inhocorbis  theatro  non  minus  vtiliter  quam  gloriose  refulget,  fparfi 

per  orbem  Chriftianum  ceteri  fuam  etiamlucem  dederunt,  primum  in 

remplis:  vbi  explicari  ab  iis  diuina:  Pagina:,de  Deo,  de  C  h  r  i  s  t  o, 

dc  Virgine  Christi  matre,  de  purgatoriis  pcenis ,  de  libertate  arbi- 

trij,  dcqueomnivitaChriftianaquxftioncs  tractari  coram  populocce- 

ptaefunt.    Qni  facrarum  leCtionum  habcndaruminEcclefiis  mos,  etfi 

paucis  in  locis  poftea  cft  retentus,  quod  populo  non  perinde  rudi  vti- 

lior  effctadhortationum  vfus ;  hucufque  tamen  a  multis  concionato- 

ribus  eatenus  obferuatur ,  vt  ita  partiantur  concioncs  fuas,  vt  partem 

temporis  explanando  facras  Litceras,  parrem  adhortandotraducant.  Sed 

pra:cipuum  docendi  laborem  fibi  lcholx  vindicant :  vbi  quaz  funt  in 

do<5trinis  facris  ambigua  deciduntur,  qua:  obfcura  illuftrantur.,qua:  re- 

condita  eruuntur.   Quantus  hic  ad  laborem  atque  fructum  Societati 

noftra:  campus  apertus  fuerit,  fiet  e  fcholarum  multitudtnc  manife- 

ftum:  etfi  paucas  e  plurimis  in  mediumfim  prolaturusmeque  hoc  Ca- 

pite  de  litterarum  ftudiis  adurus  ;  fed  tantum  de  grauioribus  difcipli- 

nis ,  Theologia  facra  ac  Philofophia. 

PrimaSo-       Primam  Academiam  habuit    Societas  Gandia:  a  Francifco  Bor- 

cietWU      gia  Duce  fundatam  j  alteram  in  Lufitatna  Ebora:  a  Cardinale  Henrico 

Academia  RCgjs  fuatrea  ac  deinde  Rege.    Pra:ter  has  qua:  funt  cclebriores  in  Hi- 

fpania  fchola:,  Doctores  e  Societate  noftra  non  paucos  habnerunt, 

Salmantica,  Complutum,  Conimbrica.  Conimbricas  etiam  Philofo- 

phia:  gymnafium  a  Ioanne  Rege  nobis  ampliflimum  datum  eft.  Ma- 

driti  nouiflime  in  vrbe  regia  Hifpaniarum   Academia  eft  a  Philip- 

po  IV.  Rcge  noftro  Societati  erecta  ,  futura  pofteris  documcntum  &: 

voluntatis  Regia:  erga  nos  &  munificentia: ,  vel  in  tand  potentia  ad- 

miran- 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  339 
mirandar.  In  Galliis  Francifcus  Tumonius ,  &  Carolus  a  Lotharin- 
gia,  Cardinales,  hic  Mufliponti  Lyceum  nobis  magnificum  con- 
didit,  ille  a  fe  conditum  Turnone,  &  iam  auditorum  mille  ac  ducento- 
rum  numero  florens,  noftra:  cuftodiae  fideique  commifit.  Laudata  eft 
etiam  aPioIV.  Pontifice  Maximo  ciuitas  Lugdunenfis,  quodColle- 
gium  fuum,  in  quo  fapientia:  ftudia  tractabantur,  Societati  I  e  s  v  for- 
mandum  regendumque  tradiderit.  Lutetia:,  etfi  multis  tempeftatibus 
mterrupta: ,  reddita:  tamen  eidem  Societati  fchola:  funt :  Flcxiae  etiam 
mftitutae  noux:  in  quibus  ChriftianiiTimus  Rex  Henricus  bis  nobis  cof 
fuum  dedit;  primum  viuus  munificentia  &  arTe&u,  ac  deinde  mortuus 
in  amoris  perpetuimonumentum. 

E  Galliis  venio  in  Germaniam.  Ferdinandus  Rex  Caroli  V.  frater 
Praga:  inBohemia  acVienna:  in  Auftria,quae  nobileserant  Academiae, 
fed  ab  harericis  foede  labefactatae,  Theologiam  atque  artes  ceteras  do- 
cere  nos  voluit :  idem  vt  faceremus  in  Bauaria  Ingolftadij ,  effecerunt 
Sereniflimi  Duces  Guilielmus  atque  Albertus:  vterque  infigni  erga  So- 
cietatem  arFe&u,  &Regibus  inuidenda  liberalitate.  Ddinga:  in  Sueuia 
Academiam  fuamnobis  tradiditOttoCardinalis  Auguftanus:  nouam 
erexit  Carolus  Archidux  inStiria  Graxij.  Moguntia,Herbipolis,Co- 
lonia,  &ferme  fi  quae  funt  aliae  Catholicorum  in  Germania  fcholae,  ex- 
culra*  item  a  Docloribus  noftris  funt.  Duaci  in  Belgio  Philofophiam 
ac  Theologiam  publice  tradimus,  vti  &  Dolae  in  Burgundia.  Louanij 
Bellarmino  &c  Leflio  Theologiam   profitentibus ,  fcholarum  fpatia 
(  quod  auditores  non  caperent )  fuere  dilatanda.  quae  nec  ipfa  quando- 
que  auditorum  frequentiae  fuftecerunt.  Omitto  ceteras  mundi  partes, 
etfi  non  ignorem  in  Polonia  atque  Lituania,  aliifque  praeterea  florentif- 
fimis  Regnis  Societatis  noftra:  illuftres  fcholas  eflfe:  quin  etiam  in  remo- 
tiflimas  Americae  atque  Indiae  regiones  eas  efle  propagatas.   Ex  Italia 
vna  conteutus  ero  vrbe  Romana  Chriftianae  fapientiae  matre,  in  qua 
nomen  aliquod  a  litteris  habuifle  plus  fere  eft  quamalibi  primas  culifle. 
Eft  hic  in  Collegio  noftro,  quod  Gregorius  XIII.  paterno  erga  nos  ani-  Acaiemm 
mo  &  plufquam  regia  liberalitate  Pontifex  incredibili  fumptu  extruxit,  £«**»* 
omniumfcientiarum,  quas  tra&are  Religiofis  hominibus  faseft,domi-  ^  ern" 
ciliumin  primis  fplendidum:  fcholae  viginti  aut  circiter  numeranturje 
quibus  Theologia  trecentos  plurimum  habet  auditores  t  multos  e  va- 
riis  Ordinibus  Religiofos  viros.  Fuit  illa  do&iflimorum  hominum 
quivmquam  in  Socictatrfloruerunt,  lectionibus  illuftrata,  Suarez,  Va- 
fquez,  Maldonati,  Pererij,Sa;  duorum  etiamqui  S.  R.  E.  Cardinales 
fuerunt,  Toleti  atque  Bellarmini.    Ceterum  ingeniorum  praeftantium 
copia ,  varietate  nationum,  difcentium  ftudio,  magnificentia  atque 
omni  fplendore  fcholaftico  intcr  Societatis  Academias  haec  vna  excellit. 
Infigne  huius  gymnafij  eft,  refidensin  augufto  templo  Theologia:  cui 
adftantancillarum  morcnaturales  fcientiae,  Phyfica  atque  Mathema- 
tica^  harc  orbem  carli,  illa  terrae,  pedibus  fedentis  in  folio  Diuae  fubiicit, 
hac  adfcripta.  fententia  :  Leges  mpone  fubaffis.  quo  declarat  Societas, 
quid  iibi  cum  humanis  fcientiis  fit  negotij ;  id  nimirum,  vt  vni  cetera- 
rum  Principi  ac  Reginae  facrae  Theologiae  eas  faciat  ancjllari.  Porro  in 

V  v  x  toc 


340  IMAGO    PRIMI    S.&GVLI    SOC.  IESV. 

tot  Academiis,  fcholis,gymnaflis,  quarri  muluos  nccefle  eft  fuiflc  lect-i£ 

fimosviios,  c|ui  aecatem  docendo  triuerinr.  Vnus  Suarez  annos  qua- 

draginta  vanis  inciuiratibus,Pintia:,Romx,  Complnti,  Salmanticae,ac 

dcmum  Conimbricx,  ab  ipio  RcgeHifpaniarum  magno  affedu  iriui- 

tacus,diuinas  fcienciaseftprofcflus :  ranta  difcencium  auidicace,  vtance 

Suare\     lucem  accenfis  racibus  habendx  aliquando  fcholx  fuerint;  laborc  inter- 

finguUre,    Ci*  U1°  tant0  •>  vt  faULls  l?^Q  nt  >  do&nnx,  qua  prodigij  inftar  fuit,  non 

lmparem  diligcntiam  fuam  fuifle.   Hoc  decem  annos  minus  eodem 

VtfatuT^  munere  functuseft  Gabriel  Vafquez:  eo  item  ftudio,vc  teltccur  ipfe  de 

fe ,  prxrer  facras  Paginas ,  &  omnia  Angelici  DodToris  Opera,  icerum 

atque  icerum  &  frpius  lecta,  quidquideft  in  SS.  Pacrum  fcripcis,  accu- 

Maldona-  f ate  a  fe  efTe  &  diligenter  expenfumk    Idem  de  Maldonato  memorix 

**•  prodicum  eft:  qucm  docentem  Panfiis  Docloics ,  Abbares,  Epifcopi 

audiebanc.    Cecerorum  quis  labor  in  docendo  fucric ,  quaz  doctrina, 

jeftirhari  ex  edicis  kl  lucem  Operibus  nullo  negotio  poteft :   quar  coc 

lioc  farculo  ab  vna  Sociecace  noftra  prodierunc,  vc  ad  folum cexendum 

eorum  indicem,  magno  volumine  fic  opus. 

Sediam  nonid  ago,vc  docTrinam  noftrorumhominum  LecToris  ocu- 

lis  hicfubiiciam  :  quemfructum  doccndo  fecerit  Socieras ,  pociiis  vi- 

Leflto-      deamus.  Primum,fingularis  acque  eximius  hicfuic,  quod  hac  opera 

numfru-  confecLlti  fumus,ne  irt  quafdam  Academias  toco  orbe  celebres  magiftri 

irreperent  verx  fidei  prodicores :  quod  fieri  non  vno  loco  coeperar.   Al- 

terum  a  fcholis  noftris hoc  exfticic  commodum,  difpucacionum  inue- 

cta  celebriras :  finequibus  frigebanc  prius  diuinae  fapientia:  ftudia  ,  ac 

fere  per  Sepcemtrionem  iacebanc  ab  hominibus  faftidira.  Excitauit  ani- 

mos  honoris  atqucoftentandi  ingenij  cupidos  concertationum  illemos, 

&  in  quamdam  difccndi  auidicaccm  induxic:  prxferrim  vbi  loci  ipfius 

apparacusck  virorum  Principum  confeflus  lucem  addere  his  exercica- 

tionibus  ccepic.  Romae  cerre  purpuratos  ipfos  Ecclefia:  Pacres ,  quorum 

digniras  eminencifTima  eft ,  incerefle  difputationibus  noftris  non  piget: 

icaqueex  illo  Sacrorum  Principum  Collcgio  fxpe  aliqui ,  fubinde  de- 

cem  auc  quindecim,  iam  tum  ab  annis  retro  quinquaginta  numera- 

bantur:  vt  nihil  de  Epifcopis  aut  Regum  Oracoribus  dicam.    Augec 

vcilicacem  hanc  non  parum,  qu6d  ea  difpucandi  racio  qiia:  DialecTi- 

cis  prxceptionibus  continetur,  celeberrimis   paflim  fcholis  familia- 

rior  facTa  eft,  ex  quo  docere  noftri  coeperunr:  veritati  tum  quxrendx, 

tum   inuenienda:  apriflimum   lnftrumentum j    eocjue  cancopere,  vt 

mox  dicam,  abhxrecicisformidacum.   Fuicexiis,  quiformameam  Ie- 

fuiticam  diceret;imperitequidem,nobistamcn,  livere  dictum  id  fuif- 

fer,  admodum  gloriose.  Docct  id  &  confirmat  aducrfus  eumdem  hxre- 

Refponf.  ad  ^cum  Grerferus :  fbrmam  hancnon  Iefuicicam  dici ,  fed  potiLis  Chri- 

ThcfcsHu-  ftianam  debere;  vtquam  Christo  arque  Apoftolis  accnbuic  Au- 

mjc^.tf.     gU|^inuSs  Dialecl:ices!pfepericiflimus:  cuius  auxilio  vci  fe  folicum  con- 

pttandl    tra  hxrericos  profitecur.  Eo  farculo  cxcicaca  diuinicus  hxc  noftra  Socie- 

fDiaUSica  tas  eft,  quo  Religionis  Cacholica:  vcricas  pluritrmm  oppugnacur:  con- 

"retictt       grediendum  faepe  cum  his  hoftibus  llli  fuic,mulcas  ex  hoc  cercamine 

optmia.     palmas  retulit.  Iacobus  Lainius  coram  Regina,Caroli  IX.  Gallix  Regis 

parcn- 


LIBER   TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.        341 

parente ,  totaque  Regni  nobilitate  in  conuentu  Poifiacenfi  congregata, 
Petrum  Martyrem  aliofque  ha:reticorum  principes  docliflime  confuta- 
uit.  Viretum,  pefiilentem  item  ha?reticum,  ac  Religiofe  familix  de- 
jfertorem  ,  Lugduni  in  Gallia  conuicit  Poifeuinus.  Verum  hi  non  tam 
ftricta  argumentatione,  quam  do£ta  copiofaque  diclione  aduerfarios 
proterebant :  minus  enim  adhuc  erant  in  vfu  Dialeclicar  leges:  quo  fie- 
bat,  vt,  etfi  ipfi  quidem  hxretici  conuidtos  rationibus  fe  viderent ,  faci- 
le  tamen  euaderent,  aut  euafilfe  fimularent,  cum  longiore  fermone  & 
maiore  etiam  clamore,  quam  quo  erant  impetiti,  refponderent.  Ambi- 
dexter  hic  fuit  Maldonatus.  Is  apud  Sedanum  anno  1571.  Capellum, 
Aolinum,Loqueum,  &  viginti  alios  Minittros  Caluiniftas  primiim  dif- 
ferendo,  deinde  declamitando(Launxo,qui  tunc  Minifter  aderat,tefte) 
proftrauit:  nam  in  declamationes  difputationem  commutandam  Mini- 
ftri  cenfiierant ,  quocl  vim  eius  fyllogifticam  ferre  non  poflent.  Cam- 
pianus  in  Anglia,  cum  eflet  ab  eculeo  femiuiuus  in  difputationem  per- 
traclius,  contraNouellum  atque  Dayum,  magnatum  Ecclefia:  Angli- 
canse  lumina,  hac  vfus  ratiocinatione :  Sifola  fides  iuftificat ,  fine  cha-  Forma 
ritate  iuftificat :  fed  fine  charitate  non  iuftificat :  ergo  nOn  fola  iuftifi-  fyHogtfi** 
cat;ita  aduerfarios  perculit,  vt,  cum  negare  ea  qua:  fumebantur  non  JJJkL*" 
auderent,  id  folumocclamarint,vitiofameflecollecT:ionem  :  quam  ta- 
men  examinari  ad  leges  Dialeclicas  (quod  vrgebant  vnice  Catholici) 
numquamfuntpafli,ne  videlicet  fua  aut  fraus  aut  ignorantia  prode- 
retur.  Idem  cumFulco,  fcriptore  inter  hsereticos  non  mdotto,  aliifque 
congreffus,  itaquafdam  eorum  argumentatidnes.dilfoluit,  vt  earum 
futilitatem  ipfi  agnofcerent.  Impulit  eares  Anglos  harreticos  in  eam 
mentem,  vt  exiftimarentcum  Ieluitis  in  pofterum  tormentis  potiiis  cer- 
tandum  quam  argumentis:  qua  ex  pugna  Campianus  atque  alij  multo 
etiam  gloriofius  quam  ex  priore  triumpharunt.  Prudentius  in  Ger- 
mania  Lutherani,  cum  male  fibi  metuerent  a  fophiftica  hac,  vt  aiunt, 
difputandi  ratione,  ftudioseeam  cauteque  declinatunt,  tum  aliasfa:pe, 
tumanno  1601.  Ratisbona::  vbi  coram  Bauaria:  Duce  Maximiliano,  & 
Comite  Palatino  Philippo  Ludouico  Neoburgico,  difputatum  eft  a 
Gretfero  acTannero  noftris,actribus  prxterea  Doctoribus  Bauaris,  ad- 
uerfus  colledtam  e  tota  Germania  ha:reticorum  manum.  Tota  ea  dif. 
putatio,vt  eft  a  fcribis  excepta ,  adiecto  vtriufque  partis  teftimonio,  ty- 
pis  vulgata  eft:  quamqui  legerit,  facile  intelliget  quo  ftudio  hanc  for- 
mam  ha-retici  fugiant.  Illud  nefcio,an  collocutioni  huic  Ratisbonenfl 
aliquaexparte  tribuendum  fit,  quod,qui  tum  cum  Philippo  patre  illi 
iuterfuit,  Sereniflimus  Wolfangus  Guilielmus,  trcdccim  poft  annis  ^™,'^*' 
Catholicx  Ecclefia:  reconciliatus  eft.  Ha:c  a  me  de  difputationibus  ad-  chromw. 
uerfus  ha:reticos  dicta  funtj  vt  quae  fit  vis  fyllogiftica:  forma:  oftende- 
rem,  &aliquid  hinc  debere  SocietatiTheologiam,  quod  armorum  ge- 
nere  tam  necclfario  diligentius  inftruat  eius  fcientiarftudiofos.  Illud  ad 
extremum  Theologis  nortris  adnitentibus  perfedtum  cft,vt  ordo  ille  ad- 
mirabilis  acdiuinus,  qucm  inuenit  fibiqueiu  fcribenda  SummaTheo- 
logica  pra:fixit  S.Thomas,  ab  Academiis  plerifqueira  fit  receptus ,  vt, 
omiilb  MagiftroScntentiarum,aliaque  minus  didactica  tra<5tandi  me- 

V  v  3  thodo, 


342  IMAGO   PRIMI  S£CVLI   SOC.   IESV. 

thodo,  huic  vni  infiftant.  Louanienfibus  vt  id  facerent  aucTor  fuit 
prxcipuc  Bcllarminus.  Aliis  prxtereapluribus  in  locis  DocTores  Aca- 
demici  vel  exemplum  noftrum  hac  m  rc  ,  vel  confilium  funt  fecuti.  In 
fentcntiis,  etfi  nullius  fic  aftri&i  fumus  iurare  in  verbaMagiftri,vt  nul- 
la  in  re  liceat  ab  eo  recedere  (  quod  ne  lpfi  quidem  fibi  religioni  du- 
cunt,  qui  Thomiftx  aut  Scotiftx  dicuntur )  vnum  tamen  fecTamur  prx 
ceteris  D.Thomam. 

C  A  P  V  T     QJV  A  R  T  V  M. 

Dc  infitutione  wmntntis  prfcholas  UtternmmHummiowm. 


D 


E  fcholis  iis  hicagimus,  quibus  ad  humanitatem  puerorum  ani- 
mi  conformantur.  Humanum  enim  eft  non  Iblumloqui,  fed 
apte  loqui  docTeque  poite,  &  cum  abfentibus  litterarum  habere  com- 
mercium;& qux  multis  retro  fxculis  ab  aliis  fcripta  funt,  qui  docTrinx 
laude  claruerunt  ( qui  Latiniplurimum  aut  Grxci  nominis  fuerunt )  ea 
leaentem  non  ignorare.  Hxc  cui  non  infunt,  eum,  etfi  natura  homo  fit, 
non  hominenitamen ,  fed  truncum  folemus  aut  ftipitem  caudicemve 
nominare.    Illa  vero  multo  etiam  magis  ad  humanitatem  pertinent, 
obfequentem  efle  parentibus,  amare  fanguinis  aut  virtutis  nexu  con- 
iuncTos,  vi&fraude  abftinere,  neminem  odilTe,  nemini  inuidere, 
erubefcere  flagitium,  &,quod  prx  ceteris  inculcatum  oportuit,  Deum 
reli^iose  venerari.   Itaque,  quibus  in  fcholis  tam  hxcquamilla  rudes 
adhuc  atque  informes  adolefcentuliedocentur,eas  fcholasHumanitads, 
&,  qux  illic  tracTantur  ftudia,  Humaniora  dicimus.  Nam  illud  omni- 
no  indubitatum  eft,  male  feparari  has  in  puero.difciplinas,  litterarum 
atque  morum  :  fi  enim  ,  qui  litterarum  funt  magiftri,  ij  morum  hone- 
ftatem  in  poftremis  habeant,  plurimx  fub  docTrinx  pallio  adolefcentis 
animum  fubibunt  peftes;  atque  lllx  in  primis,  quibus  litteratiplerique, 
ipfique  ade6  eruditionis  antefignani,  fua  fcripta  referferunt ,  fcurrilitas, 
impudentia,  turpitudo:  quibus1  laus  omnis  ac  decor  adoleicenrix  mar- 
^jESf  cefcit.  Hanc  prouinciam  Societatis  noftrx  efle  propriam,exPontificiis 
,ntr»c»»ws  Grecrorij  XIII.  litteris  aperte  conftat.  ait  enim,  lecTiones  bonarum 
wjtrTSc.    litterarum ,  &  tam  has  quam  Theologix  ac  Philofophix,  ad  iuuentu- 
Utttones    tem  bonis  monbus  imbuendam,  ex  Societatis  primxua  erecTione  ac  di- 
bonarum    uin£  vocatione3ab  cadem  exerceri.   quod  neicio  an  de  vllo  prxterea  Re- 
StcUutT  ligioforum  Ordine  dici  xque  poflit.  Sed  quid  acTum  hoc  in  genere  fit 
propria.     aSocietate,  videamus.  Domiciliorum  ,  in  quibus  degunt  noftri,  tria 
funt  genera :  Profeflbrum  Domus ,  Collegia,  &  ea  domicilia  in  quibus 
probantur  Tirones.   Ex  his  multitudo  longe  maxima  eft  Collegiorum. 
Inftituta  funt  hxc  ftudiorum  caufsa ;  ac  primum  quidem ,  vt  foli  in  iis 
erudirentut  qui  Societati  nomen  dederant:  Gandix  primum  fub  Duce 
Hift.  soci«.  Bor£ia  adolefcentes  alij  nonnulli  funt  admifli.    Nunc  in  Societatem 
iSaJi.    vix  vllus  admittitur  antequam  his  ftudiis  fit  imbutus :  quare  Collegio- 
rum  noftrorum  fcholx,  externorum  adolefcentium  totx  funt,quinx 
plurimum  aut  fenx  in  Collegiis  fingulis:  inquibus,  prxter  litteras,  elo- 

quentia 


LIBER  TERTIVS*    SOCIETAS  AGENS.  343 

quentia  etiam  tam  Giaxa  quam  Latina,  neque  foluta  otatio  tantum,fed 
etiam  numeris  adftridta,  &  lepos  omnis  poeticus ,  traditur.   Qua  gen- 
tium  omnium  ac  Rerumpublicarum  approbatione  Magiftri  noftri 
in  hoc  munere  verfentur ,  id  aliorum  iudicij  facio  :  dicam  ego3  quales 
eile  Societas  eos  defideret,  &  porro  vt  fint,  omni  ftudio  allaboret. 
Primumeft,  vt  fcientiis  illis,  quas  profitentur,  non  mediocriter  finc 
imbuti:  nemo  enim  docet  alterum,  quod  ignorat  ipfe.    Quapropter, 
qui  deftinantur  ad  hoc  munus,  annum  integrum  tum  recoTendis  hu- 
manioribus  ftudiis,  tum  comparanda  docendi  methodo,  iisque  con- 
fulendis ,  qui  hoc  munere  cum  laude  perfuncti  funt,   diftinentur. 
Sed  illud  potiflimum  fpectat  Societas ,  vt  Chriftiana  pietate  imbua- 
tur  tenera  puerorum  artas.  Hnc  fpedtant  illas  leges  quae  intereiTe  quo- 
tidie  auguftiflimo  MilTx  Sacrificio  ,  menfibus  fingulis  exomologefin 
frequentare,  abftinere  a  iureiurando  &  omni  morum  contagione ,  ho- 
nore  profequi  Sacerdotcs,  Deum  acSuperos  pie  inuocare,difcipulos  no- 
ftros  iubent.  Non  immerito  certe  viro  id  fapienti  cuipiam  ac  docto  "Docendi 
vifum  eft ,  fi  condita  ab  initio  Societas  fic  fuiflet ,  vt  in  folam  inftitu-  muntu 
tionem  puerorum  incumberer,  atque  id  faceret  eo  labore  eaque  felici-  ^neTad 
tate  qua  facit,  aliud  prasterea  nihil  illi  defuturum  ad  iplendorem  fan-  perfeciar» 
Ctx  perfectxque  Rehgionis :  idque  fiueipfius  virtutem,  fiuevtilitatem  Rel,gio- 
fpc-dtes,  quas  ex  ea  redundat  in  alios.  Ad  virtutem  quantum  illud  eft,  iwBonir. 
hominem  dodrina  prarftantem ,  cui  ampliora  ad  plaufum  propofita  ilJ/^"^.., 
funt  theatra,  Doctorum  atque  concionatorum  exedra?,  qui  admini-  chtiftiaid 
ftrare  ipfe  totius  Ordinis  ilii  gubernacula  poflet,  contemnentem  hos  pucn 
hbnorum  fumos,  litterario  iefe  ludo  includere,  vbi  fpcdtatores  admira- 
toresque  prudentia:  fuas  pra:ter  pueros,  nullos  habeat?   Neque  enim 
Turielinus,Tuccius,  Cerda,  Caftrius,  Pontanus,  fexcenti  alij ,  quo- 
rum  in  hoc  ftudioexercitata  praxipue  virtus  eft,  ij  virifuerunt,qui  non 
res  maximas  gerere  cum  laude  potuiflent;  &  vero  etiam  faspe  gefle- 
runt.   Sed  nimirum  veri  Igaatij  filij  id  a  parente  didicerant,  eamu- 
nera  obiri  debere  ardentius ,  in  quibus  magis  humilitas  exercetur  & 
chariras.   Nicolaus  certe  Lancilottus  ( qui  primus ,  quem  quidem  lege-  Nkolam 
rim,  e  Societate  littctas  docuit,  anno  eius  quinto)  &  concionatorerat,  Lanc,lot~ 
&noftris  regendis  Pra:pofitus,  eoqueanimo  immenfam  ad  Indos  naui-  ysocitttt* 
gationem  fufceperat ,  vt  cumXauerio  alterum  illum  mundum  percur-  Uttenu  do- 
rcret,  &  quocumque  polTet,  victricia  Christi  figna  inferret:  is  vir  cmt' 
non  alienum  putauit  ab  ifta  excelfitatc  animi  fui ,  in  puerorum  ha:rere 
ichola ,  &  primis  loquendi  fcribendicjue  rudimentis  decantandis  infi- 
ftere.  Harc  illi  Indica  erat  meflis,  litterarum  efformare  apices,  ac  trita 
illa  Grammaticx' praxcpta  ad  faftidium  inculcare:  huic  muneri  tum 
Goa?,  tum  Coulani,  duodecim  annos  impendit:  hocipfum,  cum  iam 
eflet  fractus  laboribus  ( nam  neque  vlli  interim  labori  parcebat )  ac  ta- 
be  propemodum  confecTus,  tamen  adextremum  adamauit:  dignus  fane 
cuius  veftigiis  libenrer  infiftant ,  quie  nobis  falutem  hominumvehe- 
mcntius  exoptant.   Iam  qui  labores  in  hoc  funt,  qitx  txdia  toleranda, 
qua'deuorand:e  moleftias  ?  Puerorum  inculta  ingenia ,  mali  morcs,  in- 
conftantes  animi ,  pigritia,  garrulitas,  difHcultates,  quereLx  quantam 

exhibent 


344  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
cxhibent  patientire  fegetem?  fanguis  etiam  ac  fuccus  omnis  in  hoc  ope- 
re  non  rarocxhauritur:  imo  vita  ipfa  nonnumquam  impenditur,  vt 
quamdam  martyrij  fpeciem  habetevideatur.  Nouimus  certe  aliquos 
quibus  aut  nimia  contentione  ruptaeft  vena,  aut  nimia  fatigatione  fic 
affliclra  valetudo,  vt  recuperari  pofteanumquam  potuerit:  vt  non  folus 
Caflianus  Martyr  ab  alumnis  difciplinx  fua:  proftipendio  lnortemac- 
Multi  ceperit.  In  hoc  tam  laboriofoludo,  vt  animo  non  frangaris,duresetiam 
Mnnjfime  annos  plures,  nulla  prasfertim  lucri  aut  commodi  tui  fpe  ,  qua  tandem 
'  conftantia,&  quam  exaggerata  virtuteopus  eifcexiftimamus?  Atexiis 
quos  modo  nominaui,Turfelinum  atqueCattrium  annos  viginti  duos 
hxc  palxftra  excrcuit-,  illum  Roma?,  in  Lufitania  alterum.  Stcphanum 
Tuccium  annos  fedecim  Mufc  Siculx  tenuerunt  j  cuitamen  non  minus 
nomen  a  diuinis  fcientiis  quam  a  litteris  fuit,  vt  qui  Theologiam  dein- 
deper  annos  plurcs  fit  profefllis ,  ac  tandem  in  Romano  Collegio  fcho- 
lis  omnibus  prasfuerit.  Triginta  ipfos  annos  in  hoc  puluere  litterario 
verfatus  eft  Melchior  Cerda,  partim  Hifpali,  partim  Cordulxc.  Sed 
palmameripuit  ceteris  Ioannes  Bonifacius,quadraginta  annorum  curfu 
in  hoc  ftadio  indefeflus.  Commemorari  prarterea  multi  poifent  anno- 
rum  viginti  aut  plurium  magiftri:  &  exiftunt  in  viuis  etiam  non  pauci, 
qui  non  alium  finem  laboris  huius  quam  vit£  exfpectant:  digni  profe- 
£t6,  quorum  nomina  fequenti  frculo  traderentur  seternum  victura,  nifi 
obftaret  ipfa  multitudo,  &  fru&um  fui  operis  maximum  hunc  plerique 
VtMw  expeterent,  foli  Deo  innotefcere.  Vtilitas  ex  hoc  opere  duplex  eft:  vel 
enim  m  lpiis  puens  qui  docentur,  vel  m  tota  Republica  cernitur.  Pue- 
rieos  fere  mores  rcferunt  e  fcholis  noftris,  quos  parentes  ipfi  admirari 
fatis  nequeunt.  In  Germania  quotidiana  ifta  funt,  harreticorum  fi- 
lios,  poftquam  fcholas  noftras  frcquentarunt,  neque  minis  induci  neque 
blanditiis  polTe,  vt  quidquam  deinceps  a  dikiplina  Catholicaalienum 
committant.  Gloriatur  hicaliquis  vapulafle  fe  a  parentibus,  quod  die- 
bus,  quibus  id  vetitum  ab  Ecclefia  eft ,  guftare  carnem  noluerit:  alter 
ne  idem  faceret ,  triduo  ieiunaffe :  alius  conieciife  fe  in  ignem  ingens, 
nefcio  cuius,  hseretici  do&oris  volumen,  vnde  parens  quotidie  folitus 
eratvenenum  haurire^eade  caufsa  expulfum  effe  domo,  non  pccnitere 
tamen  patrati  facinoris ,  malle  quouis  in  loco  precario  viuere,  quam 
apud  haereticos  parentes  delicate  nutriri :  eft  qui  dicat,  auditis  in  fchola 
rationibus,  os  a  fe  Miniftro  hanetico  eflfe  occlufum.Hos  ab  inftiturionc 
noftra  fruetus  pueri  referunt ,  non  fibi  tantum,  fed  aliis  etiam  non  raro 
falutares.  Quoties  feruum  aliquis,  alius  ancillam,  adduxit  ad  Sacerdo- 
tem,  eiurata  hasrefi  Ecclefia:  reconciliandos  ?  Nec  defuerunt ,  qui  pa- 
rentibus,  1  quibus  vitam  hanc  mortalem  acceperant,  meliorem  red- 
derent  &  immortalcm.  Accidit  id  etiam  non  femel,  vt  folo  puerorum 
noftrorum  confpectu,  ciim  vel  templum  iun&i  adirent,  vel  in  eo  diui- 
nis  precibus  vacarent,  ad  fidem  reCtam  hasretici,  ad  mores  probos  ho- 
mines  perditi  fint  conuerfi.  Iam  ifti  quam  funt  fuaues  doctrinx  no- 
ftras  fructus !  adiri  a  nobilibus  pueris  mendicorum  atque  argrorum  ho- 
fpitia,  hic  famulari  xgris  eos,quibus  domietiam  cum  ambitione  fer- 
oitur:  ab  his  inferri  cibos  languentibus,  lectos  fterni,  mundari  cubicula, 

labo- 


viHtierc. 


J-IBER  TERTIVS.  SOCIETAS    AGENS.  34$ 

laboriofa  &c  abiecta  feruorum  opera  exerceri :  non  abhorrere  a  confpe- 
c-tu,  quin  etiam  a  contacl:u,rcedorum  vlcerum  in  munditiis  enutritos,  & 
prope  in  materno  finu.  Quid  iam  illa  referam  communiora  ?  fuifle  vix  Lechneti 
duodecim  anilorum  adoleicentulos,  quiieiunio,  flagris,  cilicio  identi-  i^d,'ocap.io. 
dem  in  fe  feuirent  ?  qui  bonam  no£tis  partem  orando  tranfiCTerent,  qui de  Aieiani 
percuiii  miuria,  maxiliam  alteram  percutienti  prasberent  ?  repertus  eftchaeieAya- 
etiam,  qui  nudo  corpore  fe  volutaret  in  niuibus  j  qui  loris  arre  prafixis  timi0>&c' 
adeoin  fefeuiret,  vt  auerfus  atque  aduerfus  totus  fanguine  manaret: 
fuir,  qui  infli&is  hunc  in  modum  vulneribus  affricaretfalem.  Antuer- 
pienfis  pucr  aliquis  fune  circum  lumbos  dudto,  ac  fxpius  circumacl:o, 
tam  ar&e  fe  conftrinxerat,vt  attrito  corpori  inolefceret  funis;tres  tamen 
menfes  integros  hunc  dolorem  fuftinuit.  Atque  h*ec  aufi  funt  facere 
innocentes  pueri ,  teneri,  molliter  educati,  qualia  in  fandtis  Francifco 
Seraphico  &  Xauerio,  aliisque  viris  aut  pcenitentia  feruidis  aut  fancti- 
tate  robuftis ,  vix  fatis  poffumus  admirari.  Quam  obfequentes  hos o- 
portet  fuiile  parentibus ,  quam  religiofos  in  templis,  quam  in  omni 
Chriftiani  hominis  officio  accuratos ,  qui  ad  virtutes  tantas  tamcjue  ar- 
duas  adfpirare  didicerant  ? 

Ad  eas  venio  vtilitates,  qua?  non  in  priuatos  homines  domosque  pa- 
rentum ,  fed  in  ciuitates  integrascjue  prouincias  publice  redundarunt. 
Neque  tamen  illud  attingam ,  quanti  Reipublicae  interfit  muentutem 
rccte  inftitui:  quz  res  eft  a  Petro  Ribadcneira,Francifco  Sacchino,Ioan- 
ne  Bonifacio  noftris,  atque  aliis  abunde  tractata :  hoc  dumtaxat  often- 
dam,  quid  fit  in  Chriftiana Republica  fcholis  noftris  effectum.  Ac  pri- 
mum ,  fi  dicerem ,  Societatis  prarcipue  opera  florere  non  paucis  in  Re- 
gnis  humaniores  litteras ;  infignis  ea  arrogantia  aliquibus  fortalfe  vide- 
retur.  habeo  tamen  auctorem  huius  aflertionis  rnese  Regem  magni  iu-  J^bifdRe" 
dicij  ac  prudentiae:  Henricus  IV.  is  fuit  Rex  Galliarum ,  quem  publice  gem  ™oa- 
feruut  coram  Regni  Proceribus  id  affirmaffe  j  Societate  e  Galliis  difce-  ^JnrktlV 
dente,Mufas  quoque  iliinc  abijfle,  cum  reuertente  efle  reuerfuras.  Sed  Goiiiaruni 
nefumamus  nobis  ipfi  tantum,quantum  Rex  ChriftianijOTunus  tribuit:  *'%*£„ 
illud  certe  nemo  difhtebitur,  artes,  quae  erant  ante  mercenarias,  libera-  teflimo- 
les  a  nobis  &  gratuitas  efle  factas :  vnde  quis  non  videt  doctorum  viro-  mttm> 
rum  numerum  incredibiiiter  efle  auctum?  Sed  minus  iftudeft:  harcDe0rm 
maiora.   Serpenti  late  haerefi ,  ac  totum ,  vt  videbatur,  orbem  inuafur#  iweci-* 
hac  maxime  rationeobuiam  eft  itum.  Regnum  Poloniaf,  fi  Florimun-  ioan.Argen. 
do  Hiftorico  credimus ,  hac  via  eft  praecipue  vindicatum.  Sed  Regibus  5«X«» 
certe  ipfis  credamus ,  Stephano  atque  Sigifmundo:  quorum  vterque  in  &  Sigif- 
condendis  noftrorum  Collegiis  atque  fcholis  teftatus  id  eft  frequenter; mfind1, 
hoc  vnicum  efle  medium  rcm  Catholicam  in  Poloniapromouendi,  &  ^iome, 
corruptas  hairefi  mentes  ad  fanitatem  reuocandi.  In  Germania  Ferdi-  Ferdwan- 
nandus  I.  Imperator,  &  antidotum  contra  hazrefes  efficaciffimum,  fcho-  dt  l'     ?' 
las  a  fe  noftras  adhibitas  eflc  fcripfit;  Sz  ipfe  rerum  vfus  nos  docet,quam 
parumin  iis  Germaniacpartibus  propagatafit  illapeftis,  imoquantum 
ctiam  imminuta  fit,  vbi  in  obiccm  hunc  impegit.   Neque  minor  eft 
inter  Catholicos  fructus.  Religioforum  Ordines  e  noftris  gymnafiis, 
tamquam  e  feminariis ,  magnum  incrcmentum  accepiifc ;  non  noftra 

X  x  . vox 


$46       IMAGO    PRIMI  SMtVLl  SOC.  lESV. 

vox  eft ,  fed  ipforum  qui  illis  prarfunt.   Iam  quot  funt  in  curiis  Scnato- 

rcs,  quot  in  vrbibus  Iudices,  quot  vbique  fummi  Magiftratus,  quorum 

prudentia  maximx  res  geruntur,  qui  fateantur,  induftrias  Virtutisque 

quam  habent,  a  nobis  prima  pofita  efle  fundamenta?  Reges  ctiam  cx 

Kcgum&  inftitutione  noftra  &  fummi  Principes  prodicrunt  non  pauci.   Rex  Lu- 

Prmcifum  fKan\x  ioannes  III.  filium  Principcm  Ioannem  Simoni  Rodericio,vni 

«Svtietate^  deccm  primis  noftris  Patribus,erudiendum  commifit :  idemcum  e 

mfiimta.    vita  decedens  heredem  Regni  relinqtieret  Sebaftianum  nepotem  fuum, 

b  &£ffiu.  puerulum  tum  triennem,  vt  prxceptor  e  Societate  puero  daretur ,  extre- 

mis  vocibns  mandauit.   Fundbi  funt  eo  munere  Ludouicus  Confaluius 

primum,  tum  Ignatitis  Martinez :  quorum  educatione  ita  ad  virtutem 

omnem  Rex  puer  profecit,  vt  in  ea  aztate  vitam  duxerit ,  qualem  fuifle 

fub  matre  Blanca  S.  Ludouici  Gallorum  Regis  hiftoria:  meminerunt. 

atque  vtinam  apud  adolefcentem  valuiflentaeque  magiftri  colifilia^  ac 

valuerant  apud  puerum  prarcepta »   Polonias  Rcx  Stephanus  ncpotcm 

item  fuum  Principem  Tranfiluaniaz  Sigifmundum  in  difciplinam  So- 

cietati  tradidit.   Ex  Archiducibus  Auftriar,  Ducibus  Bauarice,  fummis 

quibufque  Germanias  Italiarque  familiis,  quot  &quanti  difcipuli  no- 

ftri  raerunt  ?  De  Ferdinandi  II.  laudibus  nulla  pofterorum  artas  conti- 

cefcet:  de  quo  Imperatore,  cum  viueret,  ita  refcribebat  ad  fuam  Sancti- 

Lamormaini  tatem  Apoftolicus  Nuntius,  vt  ncgarct  poftConftantinum,  paremin 

cap.vit.vits.  Ecclefia  illi  fuifle,  quem  omnium  ordinum  homines,ipficjue  intcreos 

Pontifices  Summi,noii  dubitaruntlmperatorem  fanctum  appellare:  de 

quo ,  qui  Ecclefia^  hucufque  prareft  ,  Pontifex  Vrbanus  ita  gratias  agit 

Deoj  vt  dicat  Carfariab  ineuntc  artatc  eum  virtutis  amorem,eamque 

aeternorum  bonorum  cupiditatem  fuifle  iniectam,  qux  illum  ad  vitam 

tot  annotum  fpatio  innocenter  traducendam  impulerunt.  Huius  tanti 

Vh*Maro  Prmclpis  tam  Pla  atque  fancta  educatio,  etfiparenti  tribui  merito  de- 

Auiir.c.6.0'  beatfemina:  religiofiilimae  Mariae,  cuius  filij  atque  filix  prope  omnes, 

(  equibus  Reginstres  fuerunt)  fandtitatis  fama  &  innocentix  cclebran- 

tur ;  fuam  tamen  laudis  partem  aliquam  cx  ea  Societas  deccrpit,  a  qua 

ca™  s.  '    eft  puer  litteris  &  virtutibus  inftitutus  .  quam  inftitutioiiem  adeoag- 

nouit  optimus  Casfar,  vt  poftea  Societatis  filium  fe  dicerer,  faepe  &  fcri- 

beret.  Viuunt  etiamnum  atque  imperant  e  Societatis  difciplina  Princi- 

pcs,  quorum  religio,  vita,  morcs  tcftantur,regiam  indolem  haudqua- 

quam  in  ipfisfuifle  degeneri  cducatione  corruptam.  In  Ecclefiis  Pafto- 

res  populorum,  Doctores,  Praepofiti,Abbates,  Epifcopi  plurimi  e  fcho- 

lis  noftris  prodierunt :  ipfi  denique  Romani  Pontifices,  vtde  aliista- 

ceam.  Cuius  glori*  ac  voluptatis  nobis  eft,  difcipulum  aliquando 

Tontifex    gymnafij  noftri  fuifle  Vrbanum  VIII  ?  Hic  nimirum  illa  docli  Pontifi- 

rfn^s    c's  ^1111^1  fuaniflima  nata  eft,  cuius  cantu  omnia  refonantloca  terra- 

cictttfs     rumi  hic  illaindoles,  &  natum  ad  maxima  ingenium  cxferer-e  fe  pri- 

alummu    mum  coepit  in  paruis  rebus :  hic  incunabula  funt  prudentiar,  tot  deinde 

*n  ftholu.  ac  tantjs  muneribus  fun&a::  hicdenique  formata  efta  teneris  illavir- 

tus,  cui  iam  tum  fupremum  infra  fe  folium  diuina  Prouidcntia  prar- 

parabat. 

Teftimoniis  abftineo ,  qua:  adferre  in  laudem  fcholarura  noftrarum 

poflem 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS  A  G  E  N  S.  347 

poflein  multorum  &  maximorum  virorum;  qnando  pro  fe  fatis  res  Cardma- 
ipfa  loquitur.  Vnum  tamen  prxterire  nequeo  Congregationis  Cardina-  l^mCvng. 
hum  pro  dubiis  ad  Tridentinum  Concihuin  deputatae.  Sic  refcnbit  illa,  THdentU 
vbi  deMagiftris  conftituendis  agitur  per  Seminaria,quiiuuentutcm  lit-  m  de  So- 
teris  informent:  St  repenantttr  lejfhiu^  ceteris  anteponendi  fnnt.    Grauis  "e*ate?" 
laus :  tum  quod  ab  ipfo  facroiancto  Senatu,  atque    Eminentiftimis  'scminariis 
Principibus  eft  profe&a;  tum  quod  hac  in  re  noltrorum  operam  prx  teftima- 
ceteris  abfque  vlla  exceptione  commendat.   Noftrum  erit  vidcre  ,  ne  rJ^c 
quam  excitauimus in  Ecclefia  opinionem  de fcholarum noftrarum prx-  zil- circa 
itantia  atque  fru&u,  minus  aliquid  prxftando  fallamus.  fcir.i  5'  c  tu 

de  Reform. 

C  A  P  V  T     QJ/  I  N  T  V  M. 

De  infiitutione  mwntmk  per  Seminaria  ac  domos 
Conmttorum. 

OVod  plurimum  refcrret  in  vtramqite  partem,  quomodo  xtas  te- 
nera  educetur  j  illius  non  inftitutionem  tantum  in  icholis,  kd 
familiarem  ctiam  domi  curam,  fibi  fufcipiendam  elfe  Societas  exifti- 
mauit.  In  multis  eniin  adolefcentibus,  qux  xdificata  funt  in  fcholis, 
deftruuntur  domi.  Delicata  res  eft  in  puero  honeftaatque  liberalis  in- 
doles:  nifi  folicitum  cuftodem  nacta  fit,  facile  deteritur  aliquid  exem- 
plo  &  familiaritate  peiorum.  Neque  ea  femper  in  parentibus  induftria 
eft  aut  cura,  qua  tantus  thefaurus  recte  feruetur :  negotia  multos  impe- 
diunt  tum  publica,  tum  priuata:  matres  amor  excxcat,  &  prxpoftera 
quxdam  indulgentia:  pxdagogos  e  mercenariis  quot  inuenies ,  quibus 
tantum  pignus  tuto  committas?  plerifque  id  erit  magis  cordi  quod 
commodum  fibi  eft ,  quam  quod  alumnis  ialutare.  quos  ardens  Dci 
amor  &:  bene  merendi  dealiis  ftudium  operi  huicaddixit,  ij  funt  de- 
mum,a  quibus  exfpectari  iuuentutis  educatio  optimo  iure  debet.  Quicl 
eft  hac  in  re  prxftituma  Societate?  In  Prouinciis  fere  fingulis  domici- 
lia  iunt,  in  quibus  viuunt  fub  eius  cura  adolefcentes :  Rorni' ,  Ingolfta- 
dij,Herbipoli,  Gox,  Parifiis,  Flexix,  Montibus  Hannonix,  Vallifo- 
leti,  Hifpali,  Audomari,  Antuerpix.  In  his  Principum  virorum  filij 
multi  funt,  multi  Marchiones,  Comites,  Barones,  llluftri  loco  nati  plu- 
rimi:  in  quibufdam  omnes  nobilitate  funtilluftres.  Hos  itainftituunt 
Patres  noftri,  vt  virtutem ,  qux  molefta  &  perdifficilis  eft  hominibLis, 
familiarem  iis  reddant,  &  quafi  in  alteram  vertant  naturam.  Confue- 
fcunt  hic  a  teneris  adoleicentes,  primas  diei  horas  non  turpi  fomno  at- 
que  ignauix  (quod  eft  fatniliare  aliis)  fed,inuocato  rite  Deo,  labori 
Mufiique  impendere.  Sua  habent  prxftituta  fingulis  actionibus  tetn-  Stmna- 

{>ora:  meliores  horas  litterarum  ftudtis,  alias  ad  ftudia  minus  aptas  re-  rf'or'""/" 
axationi  corporis  tribuunt;  quo  fit,  vt  omnia  agere  ordinate  dtfcant,&,  {grcgta. 
quantum  occupationi  cuique  debcant  temporis,  metiri.    Ipfa  rclaxatio 
fineftudioaliquocuraque  non  eft:  loquienim  inter  ludendum  latine 
ittbentur,  duplict  frucru  :  nam  &  lingua  perficitur,  &,  ne  dilToIuantut 
animi  remiiTione,  cauetur.  In  menia  liberaliter  habentur,  non  indul- 

X  x  z  genter: 


348  IMAGO  PRIMI    Sj£CVLI   S  OC.   IESV. 

crqiter:  linguas  tamen,  quxhic  maxime  eft  lubrica,  frenum  iniicittff}  &. 
ne  defixus  in  paftu  animus  &  cogitatio  tota  fit  in  patinis  (quod  quidem 
pecudum  videtur  efle  magis  quam  horninum )  llla  iispraeleguntur,  e 
quibus  non  do&rinam  tantiim,  fed  &  virtutem  hauriant.  nutus  etiam 
gcftufque  ipii  comedentium  obferuantur,  ne  quid  obrepat  moribus 
indecorum.    Atque  haec  non  minis  adeo  fiunt  aut  terrore  verberum, 
quam  vigilantia  affidua,  ac  prxfentia  Magiftiorum.   Nemo,  cum  pec- 
cauit,  fubito  autiracunde  percutitur,  nemo  conuitiis  inceflitur,ne  no- 
men  cjuidem  contumeliofum  auditur:  non  habet  hos  aculeos  Religiofa 
feueritas:  multa  diflimulando  corrigit ,  multa  (uauiter  ac  blande  mo- 
nendo.  fi  obiurgatione  opus  eit  aut  pcena ,  fic  eas  adhibet,  vt  fere  ani- 
maduertant  ipfiquicorripiuntur,  fieri  id  fpe  emendationis,non  cupidi- 
tate  vindic~be.  Hinc  Magiftrum  adolefcentes  reuerentur  potius  vt  pa- 
trem,  quam  vtvindicem  timeant.  Htec  eos  reuerentia  abfterret  a  vitiis; 
necfere  alterius  timore  fupplicij  opus  eft:  orfendiiTe,fupplicium  eft  plu- 
ribus:  inquietas  agunt  noctes,  iniucundos  dies,  dum  recipiantur  in  gra- 
tiam.    Iam  illa  multum  etiam  a  peccando  auocant  ( quod  notaiTc  fe 
ininftitut.   fcribit  Simon  Verepasus  in  adoleicentibus  curauioftrae  commiflis  Co- 
lonia; )  frequens  peccatorum  confeftio,  6c  facraz  Euchariftia;  perceptio; 
qux  vfitatiora  his,  quam  ceteris  noftris  difcipulis  efle  folent :  item  lfta 
pietatis  exercitia  quotidiana^  matutina  precatio,  difcuflio  animi  ante 
nodem,per  diemVirginis-matris  pia  falutatio,  quae  prarterire  nemo 
permittitur.  Ipfa  domus  &  parietes  contubeinij  ad  feruandam  innocen- 
tiam  faciunt.  Nihil  hic  in  oculos  incurrit  pueri  quod  periculose  videa- 
tur:  focietas  nullaeft  nifi  cum  emfdem  difciplinas  fociis  ;  interquos  ne- 
xnotoleratur  vndepeftis  aliqua  afflavi  ccteris  poffit.  Mira  eft  inter  om- 
nes  concordia,  honefta  familiaritas,  ingenua  coniuetudo.  Tantum  va- 
letnumquam  intermifla  cuftodia,  &  oculusfemper  intentus  ac  perui- 
gil.  Corporum  etiam  cura  geritur  non  parna :  ne  quid  defit  adolcfcen- 
tibusadhoncftamoblcclationem,  nequid  ad  decentem  corporis  cul- 
tum,  ne  valetudini  quidquam  incommodct :  mundities  diligentia  tanta* 
curatur,  vc  maior  efle  non  pofTit:  agris  vero  ieruitur  ea  charitate  &  ob- 
fequio,  vt  pueri  delicate  nutrici  matris  affe&um  illo  maxime  tempore 
non  requiiant.   Hxc  quamuis  laboriofa,  &  ipiis  parcntibus  molefta 
nonnumquam  funt;  Religioiis  tamen  viris,  Dei  honorem  -atque  ani- 
morum  vtilitatem  fpectantibus,  periucunda.  Omnibus  nimirum  om- 
nia  nos  charitas  fieri  voluit,  vt  omnium  faluti  atque  commodis  ferui- 
remus :  concionatores  populis ,  do6lores  difcipulis ,  barbans  Euangelij 
nuntios,  harreticis  pacis  fequeftros ,  flucluantibus  confilium ,  argris  fo- 
latium,  hortatores  viris,  iuuembus  dire£tores,  pueris  nutritios  prope  at- 
que  pxdagogos.  Neque  ea  res  parua  aut  Religiofo  homine  parum  digna 
videbitur,  fru&u  cam  fuo  ,  non  externa  fpccie  metientibus.   Dodor 
erat  orbis  terrarum  Hieronymus,  &  vnius  infantular  magifterium  am- 
biebat.  Verba  eius  ha;c  funt,  quibus  Latam  hoitatur,  vt  Paulam  filio- 
Ad  Lmam    lam  ad  fe  mittat  vna  cum  Euftochio  virgincnutriendam:  lpfe,fiPau!am 
\\x  f«bfi£"   fnlfer^si  iuquit,  c^  magi(lrum  me  (efr  nutrttwm  (po?ideo:  gefiabo  humem,  bal- 
nem.         bttticnttafemx  aserba  formabo ;  multo  gloriofor  mundt  Thtlofopho ,  qui  non 

Regcw 


nttttis 
ftitntid- 
nctri. 


Greg.XIIL 

UlftlUlt. 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS   AGENS*         349 

1&egcm  Macedonum ,  Babylonio  periturum  njeneno-,  fed  ancilLm  ($r  fyonfim 
Christi  erudidm,  RegnCs  cxleftibus  ojferendam.    Patens  nofter  Igna-  s.Jgnatin 
tius  quariti  facerer  hanc  luuentutis  inftitutionem  domefticam ,  in  fuf-  cl'iintt  fe 
cipiendo  RomarGermanico  Collcgio  declarauit :  quod  tanto  arreclai  », 
curaque  complexus  eft  vir  fan£tus,vt,  Pontifice  Iulio  III.  c  viuis 
fublato,  cuius  prxcipue  liberalitatc  idCollegium  fteterat ,  feuiente  ad 
Vrbem  bcllo  &  annona:  fecuta  charitate ,  ctim  dimittere  adolefccntcs 
ncceilitas  prope  cogeret,  maluerit  eos  parcim  itl  Socictatis  domicilia 
alendos  diftnbuere,  partim  Rom«e  conquifitis  a  fe  pecuniis  &  contra- 
cT:o  a:re  alieno  fuftcntare.  Cuius  Collegi)  a  Gregono  XIII.  magnifice 
poftea  ftabiliterque  fundati  (quod  futurum  diumitus  Ignatius  pra?di- 
xerat)  ampliflimos  huc  vfque  fructtis  Germania  percipic.    Enimucro 
nullum  firmiusprxfidiumaduerfus  hxrefes  reperin  poteft,  ipforum  te- 
ftimonioRomanorum  Pontificum,  nullum  remedium  certius,  quam 
fi  ex  infectis  prouinciis  adolefcentes,  quorum  animi  tcneri  atque  mol-  seminarij 
les  facile  capiunt  quidquid  ltnprefferis,  &  idcm  diutiflime  feruant ,  do-  Romx?  & 
clrina  fana  &  Catholicis  moribus  imbuantur.   Poft  Germaniam,huius  Jjjjjj^ 
antidoti  vim  atque  energiam  experta  eft  Anglia  :  cui  Religionis  veras  semm.V^ 
reliquias,  difhcillimis  illis  Elifabetha:  Rcgina:  temponbus,  Seminaria  10" 
conferuarunt:  Seminaria,  inquam,  non  Clericorummagis  autSacerdo^ 
tum,  quam  Martyrum.   Expertndunt  cetera:  nationes,quarum  prouin- 
cias  infernalis  illa  orbis  fax  haerefis  ambuflit.  Ad  viginti  enim  vnus 
Gregorius  Pontifex  iam  ante  memoratus,  per  Italiam,  Germaniam,  ciaeofmwaj 
Galliam,  Sarmatiam,  Pannoniam,htiiufmodiCollegia  excitauic,fingu- Jr""„"sein 
lis  prope  gentibus  fingula,  atque  vni  fubinde  plura  :  Anglis  Rhemen-  Fan^Ti 
{e,&aiterum  Roma::  Germanis  ad  Romanum  illud,  aliud  acfitmxit  Seminari* 
Dilingar.  Bohemis  proprium  erexit  Pragx,  Olomucij  Morauis,  Vien-  *  P°»tipce 
nx  Auftriacis ,  Stiriacis  Grarcij ,  Fulda:  Saxonibus.  Pruteni  quoque  &c cxcttAU: 
Sueci,  Lituani,  Hungari ,  Tranfiluani,  Scoti  Sc  Hibernixdes  abeodem 
Pontifice  fuas  habentnon  parce  dotatas.    Atqtie  harc  Collegia  prope 
omnia  noftrorum  hominum  opera  gubernantur.   Adde  his  qua:  Valli-  k  Regibu* 
folcti,  Hifpali,  Audomaria  Re^ibus  Hifpaniarum  Catholicis  ( quibus  cfh°ltaii 

1  /1  \r         1      ■  r>    1      •       •  alufque 

ea  laus  propna  eit  ac  prope  fingulans,  pro  Rcligionis  augmento  ac  pra>  viruPrm». 
fidio  regias  opcs  profundcre  )  Anglicanx  iuuentuti  incredibili  munifi-  cipibnn 
centiafunt  extructa.  addequata  viris  Principibus  &  Epifcopis  pluri- 
buspoft  falubre  illud  Concilij  Tridentinidccretum  felf.  zj.cap.  18.  de 
Reform.  erecta  variis  in  locisfuerunt,  &  noftra^fidcicurxcjue  concrc- 
dita.  In  Indiis  qui  Christi  cultum  e  Societatc  propagant ,  hanc 
fere  lucrandi  barbaros  viam  ineunt:  pticros  aut  prece  impctrant  a  pa- 
rentibus,  aut  a  dominis  pretio  redimnnt :  hos  alunt  apud  fe  domi,  for- 
mant,  erudiunt,  excolunt  Chriftianis  moribus  atque  inftitutis:  cx  his 
Euangclij  prascones  exfiftunt,  qui  popularibus  fuis  Christvm  an- 
nunriant:  ex  his  Patrum  intcrpretes  atque  duces.  quos  vbi  adfpiciunt 
Barbari  fui  gencris  &  fimgiiinis  homines,  pulchritudine  capti  vircutis, 
(qux  in  coniunclnfiimis  quibufque  fplendet  llluftrius)  defiderant  etiam 
ipfi  in  huius  gloria:  communioncm  admitci.  Ampliflimum  eft  pucro- 
tumhuiufmodi  Seminarium  Goa:  a  Regibus  Lufitaniarca  magnificen- 

Xx  3  ti* 


350         IMAGO    PRIMI    SiECVLI   SOC.   IESV. 

Semhia-    tia  conditum,  vtcum  Europxis  quibufque  Collcgiis  ccitare  poflit.    Itl 

num  v£  noc  Brachmancs,Pcrf{,  Arabcs,>Echiopcs,ArmeLii,Chal'd9i,Cananorij, 

narumrui-  Guzarates, Dacanij ,  Malabares,&  cx  omnibus  cis  &  trans  Gangcm 

"i'7r       ^ndix  regionibus  atque  infulis  adolcfccntes  educantur.  Sufcepta  elt 

"tibtufrel  huius  Seminarij  cura  a  Xauerio  primum,  eiufque  focio  Paulo  Camcrci 

qucns.       impofita:  vt  videatur  Deus  per  duos  e  Societate  (ummos  viros  Igna- 

tium  atqueXaucriuminducere  hancin  mores  noftios  confuetudinem 

voluiifc,  tum  ad  rcuocandos  in  Ecclefiamexerrantes  hxreticos ,  tum  ad 

barbaros  aduocandos.    Camertis  vero  in  hac  admimlrratione  virtus  & 

folertia  tarwafuit ,  vt  qux  noxia  fuftulerk,  qua:  vtilia  excogitarit  kcc-: 

ritquc,animarum  lucro  femper  intcntus,ncgent'grauiflimi  viri,  quiocu- 

lis  ea  non  fubiecerit,quemquam  aifequi  cogitatione  potle.Iapones  etiam 

fua  habuerunt  Seminaria  Societati  noftrae  fubiccta,Funai,  Aiimae  atque 

G       ■     Anzuchxamx,a  Gregorio  XIII.  fundara  (quem  Pontificem  audeo  di- 

X 111.  in  ccrc liberalitate  hac  fua  &  cura  quam  pro  Scminariis  habuir,  melius  eile 

jHndandis  deRcligioneCatholicamcritum,  quam  fieius  potiflimum  opera  pro- 

mmifilen-  "inci^  aliquot  Turcis  eilent  ereptar )  ac  deinde  etiam  Nangafachi. 

m,         Sed  pro  dolot !  cum  florercnt  maxime  domus  ha:,  Arimenfis  prar- 

fertim  &  Nangafachenfis ,  fructufque  iam  lartifliraos  promitterent, 

velut  in  herba  meltem  hanc  perfecntorum  furor  fuccidir.  fpes  tamcn 

cft  forevt  vberius  aliquando  repullulent,  tot  Marcyrum  fanguine  irri- 

gata:.  Interea  in  aliarum  prouinciarum  Seminariis  Iapones  educantur 

adolefcentes  ,  Macai  maxime  apud  Smas :  vbi  fub  noftra  viuunt  cura 

magni  illius  Francifci  Regis,  a  quo  Romam  Legati  ad  Pontificem  ve- 

nerant,  pronepotcs  pueri  duo,  futuri  fortaflis  aliquando  fidei  in  Iapo- 

niaaiTertores,  aut  vitam  pro  eadem  (qux  Regum  purpura  eft  long£ 

pulcherrima  )  martyrio  pofituri.  Hazc  funt  quae  ex  cura  arqtie  educa- 

tionc  domeftica  iuuentutis  parcim  videmus  bona,  parcim  fperamus. 

CAPVT     SEXTVM. 
De  ]>iteYomm  &*  mdmm  inflitutione  fer  ctttcchefin. 

NVllum  prope  Regnum  ,  quo  quidem  Pveligio  Chriftiana  pene- 
trauir,  vberem  e  fcholis  noftris  fructum  non  colligit .  Sed  quam 
fHerornm  ingens  fiipereft  tenerar  arratis  turba,  qua:  in  huius  partem  felicicatis  non 
fej/r'~  venit  ?  quarfinon  recTc  infticuatur,  fi  non  imbuatur  necelTaria  ad  f a- 
lutem  difciplina,  fi  moribus  homineChriftiano  dignis  non  infbrmetur; 
quanta  iuuentutis  pars  inculta  aut  ftcrilis  mancat,  aut  filucfcat  ?  quan- 
tam ,  quam  innumerabilcm  multitudincm  perdat  fbla  xix  ad  vitam 
ducentis  ignoratio  ?  Videret  ha:c  Ignatius ,  Sc  non  penitus  exardefceret? 
non  fibiacfuis  prouinciam  illam  liifcipiendam  putaret  ?  non  eum  la- 
borem  imperaret ,  numquam  remirtendum,  donec  materies  noua  fcm- 
per  &  noua  fuccrefcet  ?  Certe  nulla  feges  coloni  fui  induftria?  cerrius 
refpondet.  non  alia  artas  cultura:  eft  aptior :  quidquid  mferis ,  in  natu- 
ram  vertit.  Indoles,  quamuis  prxfracTa,  priufquam  tempore  obduruit, 
tractabilis  eft,  cukuque  corrigitur :  arbufculoe  filueftri  fimillima ,  cuius 

fru&us 


LIBER  TERTIVS.  SOCIET^S  AGENS.  351 
fructus  immiti  funt  afpcroque  fucco  ,  donec  infitos  fibi  benignioris 
natiiLE  furculos  inrra  mollem  adhuc  corticem  admittit,  fouet,  vegetat: 
tum  ver6  pari  cum  reliciflimis  arboribus  ramorum  &  frudhium  fclici- 
tate  gaudet, 

^Miraturque  nouas  frondes  ,  (djr  non  fua,  powa. 
Ferarum  catulos  magiftri  cura  &  fedulitas  immanitatem  dedoceti&  ho- 
mines,  dum  teneri  adhuc  &  molles,  diligenti  cultione  vitia  ferociamque 
non  ponant?  Vt  vero  ingenio  &c  indole  prasftent,  nihil  tamen  ab  infti- 
tutione  non  habenr  :  nam  vt  fblum  fterile  &  malignum  labore  &  in- 
duftria  fructuofum  redditur-,  ita  terra,quamuis  fertilis,  nifi  fubadta,  non 
nifi  lolij  &  mutilem  gramims  luxuriem  effundit .  Sed  non  perinde  eft 
quam  feceris  fementem  .  harret  in  omnem  setatem ,  quod  rudes  anni 
perceperunt.  Vt  fuerint  femina,exfiftunt  fructus.  fi  inciderint  in  con- 
cipientem  comprehendentemque  naturam  ,  ita  fingunt  afficiuntque 
animum  -y  vt  fentiat  appetatque  hoc  quo  quifque  dodus  fit  modo.  Ne- 
quefruftrahumani  generis  Seruator  adduciad  feparuulos,  &ipfeeos 
erudire  voluit;  monuitque,quamuis  pufillos,  non  contemnendos  bffen- 
dendosque-  addo,eius  exemplo,neque  negligendos.Quippe  contemptus 
quoddam  genus  eft  ,  erranti  non  monftrare  viam  ,  eumque  qui  fe  gref- 
iusquc  fuos  nefciat  regere,  finere  in  prarceps  labi.  tantoque  fuftinet,  qui 
hasc  videat,  &  negligat ,  grauiorem  culpam ,  qu6  qui  cadit  damni  pius 
facit^  quoque  illud  asgriiis  poteft  reparare.  Sane  llla  doli  &  fraudis  ignara 
fimphcitas,dignaeft  fauore  ;  &  vel  fola  innocentia  fiia ,  ne  finaturab- 
errare^  cuius  opem  non  inuitet  ?  Quid ,  quod  puerulos  qui  inftituit, 
de  omni  aetate  bene  prarclareque  mereatur  ?  Quoties  paruuli  e  difcipu- 
lis  repente  doetores  fac-fci ,  dum  parentibus  &  domefticis  oftentare  ge- 
ftiunt  qxix  didicere  ?  quoties  adulta  iam  &  matura  a^tate ,  quas  a  teneris 
audiucrCj  recolunt  &  fequuntur  ?  quoties  fui  oblitos  prarcepta  iam  tum 
illis  tradita  ftimulant ,  &  ad  faniora  fectandum  confilia  vrgent  atque 
impellunt  ?  Non  igitur  tenuis ,  non  parui  faciendus  eft  hiclabor,  a  quo 
pendct  rectene  an  fecus  reliquam  vitam  agas;  totaarternitate  felix  fis,  an 
infclix  ;  Dei  gloriam,  vt  decet,  augeas,  an  obfcures.  Senfit  hoc  Ignatius,  s.Jgnatij 
atque  vt  incredibili  diuini  honoris  amplificandi  cupiditate  flagrabat;  [ohcuudo 
non  contentus  praxipua  quadam  comprobatione  &  laude  hoc  rudium  f^*'J£ 
doccndorum  munus  commendaiTe,  magna  Sociomm  voluntate  lege  tHtiont. 
lata  fanxit,  vt,cum  vltimis  fe  votis  Deo  &c  Societati  obftringerent,  infii- 
pcr  vouerent ,  pueritice  fe  ado!efcentia:que  catechefi  expolienda:  operam 
nauaturos.  Potcratne  Lmguoris  fenfim  forte  in  animos  obrepturi  pe- 
riculo  certius  occurrere  ?  poterame  de  Republica  melius  mereri  ?  Socie- 
tas  vcro ,  vt  optimi  Parentis  fui  defiderio  plenius  obfequcretur ,  ftatuit 
non  vtijmodo  qui  poftdmturnam  probationem  intimius  tandem  in 
Societatemadmittuntur,  fed  etiamvt  quicumquc  ad  eius  gubcrnacula 
admoucrentur,  quantacumquc  grauiorum  occupationum  moles  incum- 
bat,  ccrto  tamen  eoque  non  exiguo  dierum  numero  diiciplinar  Chriftia- 
nx  capita  exponerent.Ita  quo  quifque  Sociorum  virtute,doclrina,auc~to~ 
ritate  maior  eft,  eo  arctior  illi  erudicndorum  paruuloru  lcx  imponitur. 
Ipfe  Ignatius  prxclarum  in  hocgcnerc  pofteritati  Cux  exemplum  fxiir. 

Antc 


351         IM  AGO  PRIMI  SiECVLI   SOC  IESV. 
Antc  confirmatam  Societatem  Lutetia  in  Hifpaniam  reuerflis  ,  pueros 
Chriftianx  fidei  elementa  docere  caepk:  a  quo  pietans  muncrc  frater 
liatu  maior  fruitia  conatus  cft  cum  abfterrere ,  contendcns  vix  riituros  i 
quibus  audirctur.  Sed  llle  vcl  vnum  pucrum  iatis  auditorum  fibi  fore 
refpondit.   Ccterum  fratrem  eius  fefellit  iiuis  timor ,  non  Ignatium  fua 
fpes.  ingens  enim  turba,  m  quibus  ipfe  frater,  ad  eum  audiendum  indics 
confluebat,  frudtumque  ipe  cumulauorem  refcrebat.  Societatis  vero  iam 
confirmatx  runctiones  ab  hac  tamquam  prarcipua.  primus  ipie  voluit 
aufpicari,  cum  Romae  per  fex  &c  quadraginta  continuos  dies  Chriftiana? 
doctrmx  rudimenta  explicuit ;  eo  iiicceilii ,  vt  rude  quod  confluxerat 
vul^us ,  is;nc  Do&oris  iui  accenfum,tanto  fletu  peccata  mox  Sacerdoti- 
bus^enLinnarit ,  vt  crebns  interrupta  fingukibus  verba  vix  fineret  effcrri 
doloris  magnitudo.    Aliorum  vero  a&a ,  fiue  decem  Patrum  ,  fiue  eo- 
f um  qui  hos  fecuti  funt,  fi  memona  percurramus,  quis  non  optimi  Pa- 
rentis  inftitifle  veitigiis  manifeite  deprehendetur  ?  cuius  non  hatc  fuifle 
s.  Xauerij  vel  prima  cura,vel  prxcipua  ?  S.Francifcus  Xauerius  in  Indiis,  quamuis 
catech^-     ^ftu  &  labonbus  fatigatus ,  nuilum  tamen  intermittcbit  diem ,  quiri 
^hZ"™     ^  vefperam  catechiimi  partem  aliquam  pueris  incukarct.    Prorfus 
vt,  fi  vel  vno  die  hoc  munus ,  quod  omnium  iudicabat  vtiiiflimum, 
omififlet,  eo  ie  crederet  non  laboraite.   Idem  prascepit  Gafpari  Barzaro, 
ne  ,  quod  in  ceteris  funcTionibus  licere  ei  voluit ,  catechifmi  exponendi 
vices  alteri  vmquam  demandarct  j  ne  dubium  effet,  quod  primariis  in 
Societate  viris  primarium  deberet  eiTe  ftudium  &  cogitatio.  Catechi- 
fmum  in  Malabaricam  linguam  verti  curauit :  quemcLim  ipfe  memo- 
ria^  priiis  mandaiTet ,  eo  mox  coa&os  tintinnabulo  pueros ,  rudemcjuc 
turbam,  mira  animi  conftantia.  &  ardore  imbuebat ;  per  hos  deinde  fa- 
crae  dodtrinae  peritiores  inftruebat  eorum  parentes  ,  confanguineos ,  vi- 
cinos .    Denique  ingentcs  llli  &  numquam  fatis  laudati  labores  Apo- 
ftolici  huius  viri ,  quid  aliud  fuere  quam  perpetua  qua:dam  rudium  in- 
ftru&io  ,  &  inculcatio  eomm  quae  credere  deberent,  quse  agere,  qux  fu- 
gere,  vt  falute  potirentur  x terna? 
Omnti  Olifipone  Michael  Turrianus ,  vir  fummx  au&oritatis ,  nec  minoris 

SoaetM  virtntis ,  quem  Regina  Lufitanias  ad  confefliones  legerat,  quique  Col- 
iXfJoT,  legia.  &  Prouincias  gubernauerat ,  ftatis  hebdomada:  diebus  prodibat 
extmptis '  ex  aula  ad  teneilam  turbam  Chriftianis  prarceptis  erudiendam  ,  fpecio- 
docctMr.     fms  Religiofo  Do&ori  ratus,  inter  pueros  quam  inter  aulicos  verfari. 

Ignanus  Martinez  poftquam  Conimbricx  primus  e  Societate ,  ac 
poftmodum  Eborar,docuiiTet  Philofophiam,  Regi  ctiam  Lufitanix  Se- 
baftiano  fuiiTet  a  concionibus  ;  vbi  primum  per  Prcfides  licuit ,  fpretis 
cum  honore  cathedris ,  totum  fe  dedit  pueris ,  imperitae  plebi ,  manci- 
piisque  neceflaria  ad  falutem  docTrina  imbuendis :  cumque  e  coacla  in 
vnum  turba  nemo  prx  ruftico  pudore  addiici  poflct ,  vt  Orationem 
Dominicam  cum  Angelica  Salutatione  recitatet ,  femeftris  infans  ca- 
put  ab  vberibus  maternis  attollens,  articulatim  diftincteque  fucclama- 
uit ,  A  v  e  M  a  r  i  A  ;  auditoribus  omnibus  ingenti  ftupore  defixis, 
Deumque  fentientibus  ingratum  aliorum  filentium  pueri  ore  dam- 
nantem, 

Barthcb 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  353 
Bartholomxus  Buftamantius  ciim  Prouinciam  Bxticam  regerct, 
Ita  huic  muneri  fuit  intentus,  vt  non  aliam  illi  prouinciam  credcres 
eommiilam.  Etiam  Mauros  ,  perditiifimum  hominum  genus ,  ad  mo- 
lum  probitatem  ,  vcraxjue  F.eligionis  cultum ,  hac  via  ieniim  pcrduci 
polk  confidebat.  atque  vt  faufta  initia  pollicebantur ,  fperato  iuccelfu 
pius  labor  11011  caruillet,  niii  perfida  natio  rebellando,  fpem  naicentenij 
velut  icgetem  in  herba  ,  cormpiiTet .  Puerorum  lntcrnn  diiciplina  in 
reliqua  Prouincia  proccdebat  cx  voto  Buftamantij :  quiquantum  in 
illa  mftitutione  reponeret,  data  ad  Lainium  Generalem  epiftola  paiam 
fecit .  In  ea  procurationcm  hanc ,  omnium  qua:  in  Societate  funt, 
maximam  vocat ;  teftaturquc  ad  nullam  aliam  accme  mcitato  dcfideno 
jfe  ferri.  Deinde  iiipplcx  orat,  vt  huic  muneri  prarficiatur;  Deumcjue  te- 
ftem  adhibct,  fe  id  ex  animi  icntentia  petere.  Demum  vt  voti  fiat  com* 
pos,  varias  dcfidcnj  iiii  magnasque  cauflas  adfert  \  &  hanc  inter  ceteras, 
vt  ab  errore  vindicarentur,,  ii  quiforte  occupationem  tam  nobilem  non 
eo  quo  debeht  numero  haberent.  Itaque  pluris  arftimabat  vir  tantus  te- 
ncra:  artatis  culturam  ,quamrerum  amplarum  adminiftrationem;  ciim 
iudicarctomnino  llluftrius  eiTe  pueris  quam  viris  ,  paruulorum  ich  ola: 
quam  Prouincix  prarelTe.  Quamquamhoc  non  tam  Buftamantij  quam 
vniucrix  iudicium  eft  Socictatis  ,  non  ex  humanis  opinionibus ,  ied  di- 
iiina:  gloria:  incrementis,rerummagnitudinem  a:ftimantis.  Huicopera? 
noftra:  cgregie  refpondit  auditorum  vbique  ardor. 

Olifipone  Conialuo  Vazio  Chriftianam  legem  diebus  feftis  expla- 
nante  ,  complures,  ctim  matutinis  facrificiis  &  concionibus  adfuilfent^ 

f>cdcm  e  templo  non  efrerebant ,  ne  concurrentis  a  meridie  populi  vis 
ocum  prxnperet.  Nam  a:de  facra  quamuis  fpatiosa  tam  raulti  paftim 
cxcludcbantur,  vt,  qui  rcuertcntibus  occurrerent ,  crederent  miilam  cfk 
concionem.ideoque  iazpe  prodeundum  Conialuo  fuit  patentem  in  cam- 
pum.  Incredibile  di&u  eft,  quanti  &  quoties  alibi  fucrint  huic  non  dii- 
limilcs  concurfus. 

Nec  vero  intra  vrbium  muros  hicfe  continuit  Sociortim  feruor ;  per  *JWijfw- 
agros  &  montes  quoque  fe  diffudit,  campum  induftrix  fiia:  credentium  nVnftf* 
vbicumque  funt  anima: .  Pleni  iiint  Annales  noftri  eiuimodiexcurfio- 
num,  fiucTuumque  ingcntium  cx  iis  rclatorum,  dum  non  pueri  folum 
agreftcs,  fcd  eorum  quoque  parentcs  filiis  fxpe  nihilo  docTiorcs ,  ad  ca- 
techciin  audiendam  auidiilimeconfluxcrunt.  Iam  tum  ab  annis  retro  Ann.i;8j. 
fcre  icxaginta ,  qui  miffi  e  Collcgio  Romano  in  agrnm  Picenum,  Epi- 
lcopi  CamerEini  rogatu,  tam  amde  iiint  accepti,  vtadcorum  aduentum 
pulfarcntur  xra  campana ,  publicaquc  cdicta  fierent ,  vt  intermiffis  lu- 
dis  ad  catcchifmum  fe  qmfque  confcrrct.  Ncc  inquilini  dumtaxat,  fed 
ex  finitimis  quoquc  locis  paganorum  accurrebant  catctux,  vt  diuinx  le- 
gis  prxceptis  lmbucrcntur .  Quo  vero  faciluis  famcs  onlnium  cxplerc- 
tur,  habebantur  facrx  docTrinx  conuentus  primis  fere  tenebris,  cum 
vulgus  opificum  ab  opcrc  conquieuerat .  Tcmplum  plurimo  lumine 
collucebat ,  auditoribus  ita  rcfertum,  vt  nocTurna  Natalis  Christi 
cclebritas  viderctur.    Scd  huiuimodi  concurfus  iam  indc  ab  ortu  Socie- 

Y  y  tatis 


354  IMAGO   PRIMI    S^CVLI  SOC.  IESV. 

tatis  fieri  fbhti,  tempore  ipfo  creucre ,  &  cum  illis  Societatis  mdufiria, 

qua  dodrmx  huius  rmctum  mirum  m  moduni  auxit. 

S.Ignatius ,  Romx  cerrum  catechumenis  domiciliuma  fundamen- 
tis  vt  erigeretur  ,  improbo  labore  perfecit  $  Sochsque  in  India,  vr  idem 
facerent,  au&or  fuit .  In  Braf  ilia  quoque  puens  erudicndis,  &  in  Chri- 
ftiana  pietate  educandis ,  fiix  asdes  procuratx;  fiimptusque  &c  ferui ,  qui 
quotidianum  pueris  viitum  colendis  agris  piicandoque  conquirerent. 
Ccterum  cum  noftrorum  paucitas  lnftrucndx  toto  orbe  mulntudini 
non  furficcret  5  charitas  tamen  illis  deelle  non  fultinuit .  Itaque  pcrfece- 
rnnt  fcripto,  quod  non  potucrunt  voce. 
Catecbi-  Petrus  Canifius ,  aecedente  Ferdinandi  Rcgis  auttoritate ,  Catechi- 

fimksa-  fhium  fcripfit ,  qui  vnus  ,  explofis  ccteris  quos  hxretici  paflim  fparge- 
"ucem tiL  ^11^  >  Pucl'^s  prxlegeretur  j  iscjue  Romx  &c  ab  Acadcmia  Louanienfi  ap- 
».  probatus,  hodieque  in  omnibus  Societatis  gymnafiisa  iuuentutedifci- 

tur,  &  in  varias  lmguas  conucrfus  vbique  gentium  rudes  hadtenus  feli- 
ciflime  docuit,  &  adhuc  docet  mutus  magiitcr.  Horum  Catechifmo- 
rum  immenfam  vim  perflias  &  fimtimas  ditioncs ,  fuppeditato  libera- 
licer  fumptu  ,  fpargi  iuffit  Sabaudix  Dux  ,  faluberrimo  P.Antonij  Po£ 
feuini  confilio  libentcr  obfecutus .  qua  fblertia  peftiferi  Geneuenfium 
libclli  paflim  e  manibus  excufTi ,  c\:  propagata  longe  lateque  falutaris 
dochina .  Ioannes  Ramirms ,  laudatus  ante  concionator ,  primus  in 
Hifpania  in  breues  inrerrogationes  ac  minuta  refponfa  concidit  diftin- 
xitque  Chriftianx  inftitutionis  capita,  ad  tenerx  xtatis  ac  rudium  ca- 

f)tum.  id  ipfum  deinde  in  Belgio  imitatus  eft  ingenti  cum  fructu  Gui- 
ielmus  de  Pretere,  aliicjue.  In  Gallia  Edmundus  Augerius  concinnauit 
euulgauitque  Catechifmum,  hxrefibus  profligandis  opportuniffimum. 
Eumdem  pofteaGallice,  Latine,  Grxceedidit  ;  cuius  exempla  duode- 
quadraginra  millia  in  vna  Parifionim  Lutetia  odtennio  funt  diftracta. 
Scripfit  quoqi  Cofterus  nofter  Catcchif mum  vemacula  lingua,  qui  Ca- 
tholicis  inter  hxreticos  doctrinx  fubfidio  dcftitutis  pro  do£tore  fuit, 
&z  innumeras  animas  a  peftiferis  erroribus  vel  defendit ,  vel  deduxit,  &z 
vnus  piurium  inftar  magiftrorum  fuir.  Cum  in  Concilio  Mechlinienfi, 
cui  intererant  prouinciales  Epifcopi,  inter  cetera  decretum  effet,vtCa- 
techifmus  confcriberetur  vnus  per  totam  deinceps  prouinciam  explican- 
dus ;  Archiepifcopus  Mathias  Houius  id  negotij  commifitSocietathilla 
vero  optimi  Antiftitis  defideno  per  Ludouicum  Makeblidium  impigre 
cumulateque  fatisfecit. 

Quid  memorem  Robertum  Bellarminum  ,  quid  Petrum  Cotto- 
num,  2c  innumeros  alios ,  qui  fiiis  quique  temporibus  &  locis  accom- 
modatam  doctrinx  Chriftianx  methodum  vulgarunt  ?  In  yEthiopia 
Petrus  Paezius,in  Sina  Matthxus  Riccius  fua  cuiufque  gentis  lingua  Ca- 
techifmum  compofucrunt  :  qui  libri  per  vtrumque  Regnum  difperf?, 
ingentem  venerationem  fructumqueretulere.  Pari  animarum  vtilitate, 
&  Mexicanis  ,  &  Brafilis ,  &  Paraquarienfibus,  &  Periianis ,  aliisque 
Amcricx  populis ,  dodtrmx  Chriftianx  capita  a  noftris  tradita.  ItaEu- 
ropa  ,  Af  la ,  Africa ,  Amcrica  ,  Societatis  vocibus  perfonant ,  fcri- 

ptis 


LIBER    TERTIVS.   SOCIETAS   AGENS.         355 

ptis  luuantur ,  teneram  rudemquc  turbam  Chriftiana:  vita:  officia  do- 
centis. 

Quid  ego  nunc  dicam  de  illa  induftria  ,  qua  pra:miolis ,  laudibus,  indnflri* 
concertationibus ,  amplimmis  honorum  titulis ,  &  innumeris  llleccbris  ad  ?™"!0~ 

1  .       .  \       .  .  i-     „    1  •  t.  '   ucnd^m 

artatem  hanc  incitat ,  vt  mnocenti  mercedis  &  honoris  cupiditate  capta  doEirmam 
certius  ducatur  ad  gloriam  fempiternam?  Chrifti*. 

Quid  de  Sodahtiis  ad  catechefm  promouendam  per  plerafque  pro-  **** 
uincias  inftitutis ,  quibus  Epifcopi,  nobiles,  primariicjue  paiTnn  ciues 
nomen  dederunt  ,  prxfertim  cum  ingentibus  ea  Indulgentns  Pontifices 
Summi  donaffent  ?  e  quibus  fa:pe  viri  genere  <Sc  auctoritate  nobiles,  nec 
carcerum  pedore,  nec  fquallore  nofocomiorum  deterriti ,  rudes  inibi  m+ 
uentos  ipfimet  non  raro  inftruxerunt j  pueros  ver6  auctoritate ,  cura, 
ftudio,  ad  officium  aut  pellexerunt,aut  compulerunt .   Infinitus  fim,  fi 
fingula  perfequar,  fi  enumerem  Reges,  P.eginas,  Principes,  Ecclefiarum 
Antiftites,  Magiftratus,  qui  donariis  &c  pra:fentia  fiepe  fua  puerilem  ala- 
cntatem  fouerunt,&Societatis  labores  mireiuuerunt,fru6tuum  quos  illa 
referebat  vbertate dele£tati?  Quid  fi  alios  fauores  commemorem  quibus 
hoc  Societatis  ftudium  toto  orbe  fnnt  profecuti  ?  Quid  fi  laudcs  quibus 
viri  docti  hunc  laborem  ad  verecundiam  prope  noftram  &  ruborem  ex- 
tulerunt?  Ex  innumeris  vnum  iuuat  audire  Laurentium  Bcycrlinck,  Ec-  Teftitm- 
clefia:  Antuerpienfis  Canonicum  ,  fcriptis  &  eruditione  celebrem ,  de  mum  Be?' 
cuius  viri  in  Societatem  animo  id  tantum  habeo  dicere,  quod  qui  illum  ^SocUtatis 
non  ita  pridem  vita  fun£r.um  intime  norunt,  facile  mihi  concedent,dum  hoc  mttne' 
Societatem  laudat ,  plus  veritati  quam  affectui  tribuiffe  .   Is  igitur  ita re' 
feribit  :  j\ofiro  fieculo  inter  omnes  Keltgtonem  altquam  profeffos  }fedulb  &  l^ltZ* 
miro  cumfuciu  catechtzationi  tuuentutis  incumbunt  Rchgiofifiue  Clertci  So-  Tomi- 
aetatis  I  E  s  v  ,  <~vel  hoc  nomine  celebrandi  ,  qubd  hanc  rem  Ecclefia  Det 
njtdifsimam  magno  z^lo  curent ,  (djr  exaffa  methodo  iuuentutis  regimtm  ac~ 
commodatd  exfequantur  :  fic  <-vt  proprtum  eorumdem  munus  njideatur,  &  in 
quod  omnes  mcumbunt ,  teneros  puerorum  ammos  Chrtftiana:  dfciplimc  for- 
tnuhs  <-veluti  cumipfo  lacie  imbuere.    £hto  fit ,  njt  tis  loas  qmbm  Soctctas 
b<cc  admijfa  efi ,  njtdere  liceat  tuuenes  moribm  &  pietate  inftruclos ,  @r  de 
iis  ettam  rebus  ,  quas  altbt  adultiores  ignorant ,  diffrentes.    Neque  dumtaxat 
honefttortbus  hunc  laborem  tmpendunt3-  fedffl  pauperibus,  qutarte  (dfr  manu 
rvtclum  quxrunt  ,aut  tmpenfis  eleemofynarum ,  <~vele  publtco  aluntur ,  afsU 
dud  tnUruEitone  dtebus^qutbiis  ab  opere  feriantur ,  adfunt  :  nec  ab  agrefltum 
ptd  direcltone 3  njbtea  per  Parochos neghgitur,  fe fubtrahunt.  qum}  exemplo 
eApofioh^ommbtis  omniafa&t ,  ommum  moribtis  &  difitphme  fe  accommodant. 
Stc  <-vttnfold  Antuerptd  habeas  fubtnde  tngtnta  numero ,  cr  plures pro  <~va- 
rietate  locorum3  qut  tn  hac  pietate  defudant. 

En  quam  amplum  omni  ex  parte  teftimonium,  fiue  zelum  Socictatis 
extollit,nullihominum  genen  fe fubducentis ;  fiue  methodum  iaudat 
puerorum  in^eniis  accommodam  ;  fiue  fructum  labori  refpondcntem 
admiratur  ;  nue  omnes  ait  ita  huic  rei  incumbere,  vt  proprium  eorum 
munusvidcaturjfiueSocioSjApoftoli  exemplo,omnibus  omnia  flcri  con- 
tendit.  Quis  crederet,  ha:c  non  nifi  ab  exubcrante  in  nos  afTcdu  profi- 
ciici ,  nifi  qux  fcribit ,  &  indies  &  vbique  ,  &  in  oculis  gcrerentur  om» 

Y  y  x  nium? 


ntrte. 


3$6  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
jndiciHm  nium?  Atque  hoc  munus  dudum  Societati  nemo  inuidit ;  donec  affi- 
Almttm.  duitas  &  conftantia  &  laus  inde  nata  opinionem  quibufdam  iniecerc, 
crgre  llli  fieri  pofVc^fi  hunc  curfum  eius  nonnihil  interrumperent.  Itaque 
dum  aliqui  dolorem  fiium  nefcio  quem  vindicare  fe  credunt ,  aut  pla- 
gam  luculentam  Societati  inferre  arbitrantur,  hanc  aliis  prouinciam 
demandmint :  nec  forcafTe  viderunt  laudi  noftra:  plurimum  fe  adiicere, 
dum  hoc  facTo  ceftaci  funt,  in  pretio  nobis  effe  curas  &  moleftias  alie- 
nae  falutis  caufsa  fufccptas.  nam  cenfent  a  nobis  fe  tolleie  quod  amamus, 

f>utantque  fe  pcenam  infligere,cum  cripiunt  laborem.  In  eo  interim  {q- 
atur  fe  Societas ,  quod  cauifa  fit  ne  ab  aliis  negligatur  ha:c  arcas ,  atque 
hac  faltem  ratione  iuuentuti  prodelTe  pergat.  nec  aliud  vouet,  quam  vc 
quicumque  hoc  munus  fufcipiunt ,  illud  etiam  felicius  &  vtilius ,  quam 
ipfa  poflec,  obeant  atque  fuftineanc. 

Sed  pauculis  omnino  in  vrbibus  ha:c  cura  Socictati  &  ex  parte  can- 
tum ,  nufquam  penitus  adempta  eftj  nec  vmquam  tota  adimetur  ,  dum. 
tenuiores  paupcresque  fiipereruntexcolendi,quos  illa  negiigi  numquam 
VtMtM  ferec#  At  quis  credat  reperiri  pofTe ,  qui  huic  tam  pio  initituto  obrre- 
ctent  ?  fruftra  laborari  in  artate ,  qua:  grauioris  cura:,  vt  eft  a:terna*  falu- 
tis,  capax  noil  fit  ;  qua:  fpe  munufculorum,  non  arftimatione  virtutls, 
audita  memori?  mandet,vt  pficcaci  fuum  ^ujpsj  in  qua  cultura  careat  fru- 
cTu.  Quid  igitur  ?  arbor  fuis  aucTibus  non  adolef  cic ,  horarum  index 
non  mouetur  ,  etfi  incrementum  illius,  huius  motum  oculi  non  perci- 
piant  ?  an  femina  humo  condita  in  perditis  numerantur ,  fi  ftatim  non 
herbefcant?  Mutatio  qua:  fub  initium  failit,  tempore  apparec.  Crefcence 
cum  annis  iudicio  ac  maturefcente  ,  docTrina  qua:  primo  erat  in  me- 
moria ,  in  totum  animum  tranfit  -y  mox  in  defideria  virtutis  ,  velut  fe- 
men  in  frondes  aut  herbas,pullular  ,ac  demum  ipfas  virtutes  ceu  maru- 
ros  ac  fiipidos  frucTus  profert .  Hi  poftmodum  ad  Rempublicam  gu- 
bernandam  adhibentur ;  quifque  certe  fiiam  regit  familiam :  cumque  ad 
exempla  capitum  feu  Refpublica:  feu  familia:  fe  componant,  tum  de- 
mum  apparet ,  quantum  referat  a  teneris  recTe  inftitutos  fuiffe .  Quare 
vel  ad  corruptifnmas  Reipublicas  corrigendas  puerorum  fufficir  inftitu- 
tio .  Si  enim  adultorum  animi  annis  obdurati  medicinam  refpuunt, 
eorum  cerce  foboles  ad  virtutem  educaripoteft.  Numquid  eputrium 
pomorum  feminibus  arbores  nafcuntur  ,  copiofbs  olim  vberesque  da- 
tura:  frucTus  ?  Quid ,  quod  rudi  etiam  fenecTuci ,  vt  principio  diceba- 
mus,hsec  docTrina  plurimum  profit,dum  eam  vel  cum  pueris,  vel  a  pue- 
ris  difcit  ?  Quoties  audiuimus  fenes  fibi  gratulantes ,  qu6d  a nepotulis 
fiiis  didiciflent ,  qua:  ad  canos  vfque  ignorauerant  ?  Quoties  vidimus 
illos  Gix  liberorumque  fuorum  felicitati  pra:  gaudio  lllacrymantes, 
quod  in  hanc  effent  velut  auream  a:tatem  feruati  ?  Quam  multi  vero 
male  perierunt ,  quam  multi  in  honenda  fcelera  &:  perniciofiiTimos  er- 
rores  prolapfi  fiint;  qui  fi  a  teneris  Chriftiana  difciplina  fuiifent  imbuti, 
pro  lucTuofiflimo  quo  iam  perierunt  naufragio  ,  falutis  a:cerna:  portum 
feliciffime  tenuiiTent? 
rl^rlTr-  Sed  quid  ego  refero  frucTus  inftitutionis  huius  ad  fcra  tempora ,  ma- 
mtem  ma-  turamcjue  anacem ,  perinde  ac  fi  aliqua  a*cas  aut  yirtuti  aut  cado  fit  im- 
tHru  matura? 


LIBER  TERT.IVS.   SOCIETAS  AGENS*  357 

matura?  Vt  cniin  fileam  decennes  pueros  per  vicinos  vicos  catechifmum 
feliciiTimeexplicuifle,  puemm  in  Getmania  quatuor  Miniftros  hsere- 
ticos  itaconfutafle,  vt  parentem  difputationis  arbitrum  &  auctorem 
conuerterit :  tredecennes  pueros  cum  fchifmaticis  Monachis  congrek 
fos  in  Abaflia,eos  erroris  fimul  &  impietatis  conuicifle  ;  in  Indiis  idola 
parentum  conculcaflc ,  confpuifle  >  perterram  raptafle,  comminuiiTe, 
exuililTe.  Vt  huiufmodi,  inquam ,  frucTus  pratermittam,  quos  ex  cate- 
chiftica  difciplina  in  alienuni  fere  commodum  retulitfimplex  lllaastas; 
qux  virtus  vmquam  in  robufta  artate  fuit  commendata,quas  in  hac  non 
eluxit?  An  viua  illa  &  miraculorum  effedtrix  fides  ?  Sola  Symboli  reci- 
tatione  ex  asgris  corporibus  morbos ,  Xauerij  cruce  ex  obfeflis  darmo- 
nes  pueri  fugarunt.  An  religionis  diuinique  cultus  tenacitas  ?  Apud 
Malabares  cum  puer  Chriftianus  in  honorem  idoli  (  cuius  feftus  dies 
agebatur)  caput  fibi  abluinullo  modo  pateretur,  idque  per  vim  tandem 
feciflet  materj  ille  in  publicas  vias  profiliens,  vociferari  coepit  Chriftia- 
num  fe  efle,  matrem  aquas  capiti  fuo  per  viin  infudilTe,  fe  impio  ritui 
numquam  aflenfum.  An  pia  infefeaufteritas?  In  Paraquaria  integras 
puerorum  cateruas  flagris  in  feipfos  feuire  pro  more  iam  habent,  nec 
prius  a  verberibus  temperare,  quam  corpufcula  fua  lacerent,  multoque 
fanguineperfundant.  Anpia  &  alta  rerum  cseleftium  mediratio?  Ro^ 
gatus  a  parente  puer ,  an,  cum  toto  vultu  prazter  morem  palleret ,  arger 
eflct?  refpondit,  folam  Christi  patientis  commiferationem ,  qua 
permouebatur ,  nec  aliam  efle  palloris  fui  cauflam.  An  inuicta,  quam 
in  Martyribus  admiramur,  conftantia?  Hic  vero  exercitus  puerorum 
fe  ofFerunt,  gladios ,  tela,  vulnera  fortius  excipientium ,  quam  licTores 
inferrent.  Sola  Iaponia  a  paucis  iam  annis  eiufmodi  puerorum  exem- 
pla  dedit,  hodieque  darepergit;  quar  pofteritas  tota  non  ante  mirari 
definet ,  quam  cum  nullam  vltra  virtutem  mirabitur.  lllicnonnulli  a 
fimulatis,  quidam  etiam  a  veris  camificibusCHRiSTVM  abnegare  fru- 
ftra  iufli,&,ni  parerent,ftri<5tum  mguio  enfem  fevociter  admouentibus, 
fine  mora  ftipplices  in  genua  prouoluti  colla  nudarunt,  parentesque 
gaudio  flentes  de  conftantia  fecere  fecuros.  Alij ,  qui  a  parentibus  pue- 
rili  imbecillitatimetuentibus,  fletu  &  eiulatione  extorferant,  ne  tyran- 
norum  irazfubducerenturj  iidem  mox  ficcis  oculis,  hilarique  vultu,  pa- 
rentum  fratrumque  pro  Christo  morientium  fupplicium  fpecta- 
runt,  fuum  tulerunt.  Alius  probaturus  patri  conftantiam,ferrumcan- 
dens  manu  auidiflime  prenfauit.  Alius  in  horribili  rogo,  fblutis  i<rne 
vinculis,cum  ex  ignepotuiflet  fugere,ad  matrem  eodem  in  rogo  Chri- 
sti  caufsa  ardentem  ardens  ipfe  cucurrit,  &  in  eiuscomplexu  exfpira- 
uit.  Magdalena  puclla  Chriftiana  eodem  in  rogo  iam  ambufta,  pru- 
nas  capiti  fuo,  venerationis  ergo,  impofuit  appreflitque:  perinde  ac  fi 
in  mediis  flammis  non  fatis  arderet,  ignem  in  igne  quazfiuit;  hoc  facTo 
teftata,  quanto  fortior  arftuaret  ardor  in  pecTore  patiendi  proCHRisTO 
aliquid  ignis  tormento  atrocius.  Quid  alia  huius  aetatis  facinora  poft 
liarc  miracula  commemorcm?  Plena  exftant  volumina  heroicarum 
virtutum,  qux  omnibus  feculis  pueritiam  nobilitarunt,  &  aureolis,  co- 
rollis  palmiscjue  cadeftibus  decorarunt.  Vnde  igitur  pueri  fpiritusil-. 

Yy  5  los 


rum  ut 

Deit 

tmfteus 


3$S  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 
los  haufere  tam  ingentes?  vbi,nifi  acatechifmo,  didicerunt  Fidem 
illam,  pro  qua  tuenda  ea  tormenta  ludibundi  pertulerunr,qux  ipfa  im- 
manitas  non  fine  horroreimperauit,ncc  iinetrepidatione  confpexit?  In 
tales  igitur  tantosque  frucTius  nouella  hxc  germina  eiflorefcunt;  «Sc  iis 
colendis  non  infudetur,  non  omnis  cura,  induftria  ac  labor  impenda- 
tur?  Facitid  vero  facietque  femper  Societas,  nec  defiftet  a  faluberri- 
mo  labore,  ante  vel  fuum  velhumani  generis  occafum.  Nunc,  qux  a 
pueris  ortum  habent,  de  Sodalitatibus  Marianis  dicere  aggredimur. 

CAPVT     SEPTIMVM. 

Dc  Socictatis  indulfrw  in  cidtu  bcata  Virginis 
pcr  Sodditatcs  propagando. 

W&rttko-  T  JsJ  pleriique  orbis  Chriftiani  partibus  iacebat  vna  cum  Filij  honore, 
i »»  J^  Matris  reuerentia.  Damnabant  eam  paflim,  &  in  contemptum  ad- 
ittas.  ducebant  hxretici.  cultu  &  honore  vociferabantur  indignam,per  quam 
omnia  habere  oportuerat  .  illam  cxli  terrarumque  Dominam  ,  iilam 
Deo  proximam  Maieftatem,conuitiis  quoque  profcindebant >  Sccum 
aliter  non  poflent,  in  imagimbus  lacerabant,  conculcabant,  igni  &  fer- 
ro  abfumebant,  vt  nempe  jfuam  in  Filiumpietatemperiniurias  Matris 
probarent.  Quotufquifque  tummunera  Diux  tcmplis,  quotufquifque 
animum  afFe&umque  ( cui  anathemata  omnia  Virgo  femper  poftha- 
buit)  offerebat  ?  Dolebat  Societati,  qux  tantx  Matris  aufpiciis  origi- 
nem  fuam  debebat,  non  tantum  apud  omnes  probos  pro  aflerendo, 
quantum  ab  impietate  pro  euertendo  eius  honorepugnari;nectantumde 
tutiflimo  hoc  certiiTimoque  ad  falutem  aditu  muniendo  laborari,  quan- 
.  tum  ab  hxrericis  de  obftruendo.  Igitur  hoc  tantum  falutis  rcmedium, 
cuitum"US  fine  quo  reliquorum  vel  vfus  vel  cura  facile  languet,  aut  ncgligi,  aut 
sommen-  frigide  aut  a  paucis  tantum  adhiberi  pafla  non  eft.  Et  vero  id  fi  patere- 
dat>  tur,  iniqua  videri  poflet,  tum  in  eos  quorum  faluti  fe  incumbcre  profi- 
teturj  tum  in  lllam  ,  cuius  voluptas  cft  omnibus  prodefle.  qux ,  quod 
vult,  itapoteft,  vt  cumFilio  rerum  omnium  Domino  diuifum  impe- 
rium  habere  videatur:  poteftatem  vero  fuam  cum  voluntate  itaconiun- 
git ,  vt  fupplicum  defideria  occupare  malit,quam  admittere ;  efFundere 
potius  beneficia,  quamdare.  Igitur  Societas  exemplo  prxirc:  Mariae 
Jaudes  pro  fe  quifque  Sociorum  ,  &  ad  Horas  Sc  ad  globulos  quotidie 
annumerare :  quidquid  arduum  aggrederentur  ,  vt  qux  obfifterent, 
difficultates  fuperarentj  MARiAEopem  implorare:  quidquid  moliren- 
tur  aut  ad  fuam  aut  ad  aliorum  falutem  ,  Mari  am  inuocare,  vt  cona- 
tibus  adfpiraret:  quidquidvel  Deo  vouerent,  vtgratum  acceptumque 
cflet,  Mariam  adhibere,  qux  intercederet,  quxque  facilem  ad  Filium 
aditum  pararet :  in  periculis  rebuscjue  affli&is  ad  eam  confugere,  fpem 
omnem  in  eareponere.  Numquam  fruftra:  numquam  Virgo  laboran-= 
tibus  non  adfiiit:  numquam  vota  nonprxfens  audiuit.  Et  hanc  Patro- 
nam  non  amaret  Societas  ?  non  fuum  erga  eam  ftudium  ,  quibufcum- 
que  poflet  modis  probaret?  non  adniteretur  pro  viribus,  vtqux  fua  & 

pauco- 


Socittat 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  3$c) 
paucorum  eflet  felicitas,  fieret  omnium?  an,  ciim  rantahominum  iu- 
u.mdorum  cupidirate  ardeat(vt  reseft  plena  folicitudinis  amor )  non  o- 
perose  fuaderet,  vt ,  qui  per  abrupta  fk  plena  prxcipitiis  loca  ad  cxlos 
iterhabcnt,  mortales  hanc  fequantur  duccm,  in  hanc  oculos  mentem- 
que  conijciant,  fecundum  hanc  curfum  regant?  Fecerat  id  iam  non 
paucis  annis,  haiid  indiligenter :  iam  laudes  Virginis  vbique  gentiuni 
celebrarat,  iamfacella  eius  &  aras  exornarat,  iam  excitarat  languentcm 
torpentemque  m  pluriumanimis  erga  eam  pietatem  :  &  videri  poterat 
non  leue  pretium  operx  fecilfe.  Iara  Feftis  eius  diebus  fxpe  a:des  facrx 
non  fufficiebant  capicndx  multitiulini,ncc  confetTarij  audienthes,*&  plu- 
rimosquandoque  abea  feligiofis  ofliciis  honoranda'  non  tam  faa  arcc- 
bat  focordia,  quamturba.  Scd  quemadmodum  delibata  puriflimi  fon- 
tis  aqua  ingentcm  fitim  accendit  magis  quam  fedat  j  ita  fru&us  hic  ar- 
dentcm  illam  falutis  alienx  cupiditatem,  qua  Societas  flagrabat, in- 
fiammauit  magis  quam  expleuit.  Gaudcbat  illa  dum  videret  hunc 
pietatis  ardorem,fed  magno  igni  fimilem  non  ignorabat,  breui  extin- 
:guendum,  nifi  pcrpetuo  foueretur.  Quamobrem  vbicumquc  ponsdbkt SodaiuU 
vefliginm,  non  folicita  minus  de  conferuando  Dciparxcultu  quam  cx  inflhmt 
citando:  Sodalitia inftituit,  in  qux  non  fine  dele&u  admitterentur,  qtii-  af  >" 
bus  Diuxamor  ac  veneratio  prxcipuc  cordi  eilet,  quique  ems ,  quam  : ,?,,« Cui~ 
coliint,  virtutcs  potiflimum  aemulari  ftuderpnt.  Hiconceptis  verbis,  **»»• 
certaque  formula  obfequio  Virginis  deuouent  fefc,  ccrtisque  pietatis 
legibus  parent:  quothebdomadis  conueniunt  vnum  in  locum,  vbi  apta 
directoris  oratione  mutuisque  excmplis  incitantur  ,  vc  conceptum  fe- 
mel  ardorem  conftanter  fouere  pergant.  nequc  fuis  carent  Magiftra- 
tibus  qui  leaes  tueantur .  &  incremento  confulant  pietatis.     Ceterum 

i  r  \  ■     ■   ■        ■ 

vti  rerum  etiam  magnarum  tenuia  plerumque  iunt  6c  lentaimria  ;  lta 
Congrcgationum  harum  origo  fuit  &  perexilis  &  tarda,&  huicin  quam  Hift.  Sockr. 
toto  iam  orbe  excreuerunt,  amplitudini  ac  cclebritati   diflimillima.  o^l '  So\ 
Ioannes  Leonius  Bclga  natione  prima  hnius  operis  lineamenta  du-  dahtatun* 
xit.    Infcriorum  claflium  pueri ,  qui  prxcipuo  ftudio  fociare  cum  litte-  B-Vir!Lin:s 
ris  pietatem  vellent,  dicbus  fingulis  poft  miflos  ceteros,  in  vnam  e 
fcholis  conueniebant,  in  qua  erar  arula  ad  pietatem  dcccnter  inftructa: 
hic  aliquamdiuorabant  vniuerh  :  excipiebat  orationem  ,  audientibus 
ceteris,facra  lcctio:  Dominicis  vero  ac  Feflis  diebus  Vcfpcrrinas  prcccs 
non  fine  cantu,  fcd  modico,  pcragebant.  Hxc  vltima  eft  origo  tot  ran- 
torumque  toto  orbe  Sodahtiorum  ,  quoad  quidem  mcmoria  rcpetentes 
eaqux  fucrunt,  &  veftigia  huius  frculi  relegentcs,agnofcerc  potuimus. 
Sed   diuina  folet  Sapientia ,  rerum,  quas  ipfa  iuicipit,  gcrendarum 
vtilia  magis  ad  fructum,  qmim  fpeciofa  ad  oftentationem,  ponere  cx- 
ordia.  Nullavfque  adeatempora  Sodalitiorum  fuerat  aut  certa  forma 
aut  fpccies,  fed  vmbra  quxdam  &  rudis  imago  eorum  qux  fenfim 
in  lucem  piodibant.  Anno  proxime  fequenti,  confirmata  iolidataque 
funt,  &  in  cam  ipecicm  formataquam  hodieque  ferttant.  Multopoft 
Grcgotius  XIII.  Summus  Pontifex,  vt  eorum  inftitutum  cognouit,  vzsodatitd- 
leges  infpcxit,  vtcx  rructu,  quem  ferebant,  xftimauit ,  robur  illi  himi*t"mcon'* 
tatemquc  Apoftolica  comprobatione  adiecit.   Tum  vcro  iniecta  $o-m 

ciis 


360  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SCC.  IESV. 
ciis  pixa:mulationis  flamma:  tum  non  vicinas  modo  vrbcs,  lcd  &  pro~ 
uincias,  totumque  terrarumorbem  idem  ardor  inuant.  tanti  cft  mo- 
ranonfrangiin  fundamentis  apte  iacicndis ,  quamuis  lente  allurgenti- 
bus.  Gaudebat  Gregorius  exindc  tam  multiplices  rruclus  fiuead  Dei 
cultum,  nuc  ad  Virginis  honorem,  fiuead  hominum  falutem,  proue- 
nirc  a  Sodalitio  quod  fua  ipfe  comprobationclaudaunar,  &  m  CoJle- 
giofuis  aufpiciis  &  impenfis  xdificato  ercxcrat.  Facile  Ciaudio  conccf- 
fit,  vtabillotamquamfonte  in  omnes  vrbes,  vbi  Spcietas  fcholas  ha- 
beret,eafdem  gratias  &  inflituti  firmitatcm  approbatianemque,  cVpce- 
narum  condonationes  denuarc  polkt.ita  tamen,vt,ficutin  Vrbc  prima- 
ria  erat  fingularis  Congregatio ,  ita  nsque  in  alhs  oppidis  plures,  excjuc 
omnes  fub  tutela  falutatarab  Angelo  Virginis  excitarentur.  Sed  quis 
incendij  immenfam  fiiuam  depafcentis  quaquaucrium  fe  diftundentes 
flaramas  coerceat?  quis  amnem  monte  decurrentem, 

Sodalita-  imbres 

tnmmn-  Guem  fuper  notas  aluere  ripas. 

ttplicatto.  "^         J   i  l    •  r  •    •  / 

intraalueum  contineat?  Producendi  lterum  tucrunt  termmi :  cumcjus 
haftenus  Congregationes  ex  adolefcentibus  litterarum  ftudiolis,quk]oc 
iis  fe  admnxiflent,  conftarent ;  altero  poft  anno  Sixtus  V.  conccfht,  vc 
vbicumque  domicilium  fixiifet  Societas  ,  e  quocumque  hominum  ge~ 
nere  Sodalitates  noftrorum  ftudio  coaluitlent,  quocumque  inuocato 
Virginis  nomine,nullo  numero ,  libere  in  communionem  immuni- 
tatum  &  priuilegiorum  cum  principe  inVrbeCongrcgationeadfcifcere 
liceret,  Quis  hic  non  miretur  xterna:  Sapkntia:  confiha?  qua:  vtolim 
non  paucis  annis,  adlaborante  Matre,  Societatcm  fuam  molita  eft, 
quando  Ignatij  conatus,  priufquam  fecundaret,  femel  itcrumque  fuc- 
ceffibus  deftituit,  vt  fuum  quod  parabat,  non  hominis  opus  clk  tefta- 
tum  faceret;  donec  euoluto ,  quod  prxftituerat  tempore ,  praiter  fpem 
&  exfpectatiouem,  Pontificum  oraculis  eam  voluit  approbari,  &  fub- 
latis,  qui  pofiti  crant ,  tcrminis ,  vbique  gentium  propagari  :  ita  fere  in 
Virginis Sodalitate  excitanda quam  rudibus  iniths,quam  tardis progrcf 
fibus,quantotempore  a  Sociis  laboratum  eft,  antcquam  propitij  ple- 
nus  fauor  Numinis  vidcretur  adfpirarc,&:  hxc,  qux  videmus,  M ari ae 
caftrafaceret,donecin  Vrbenata,  aScde  Apoftolka  agnita  &  in  fidem 
fufcepta,  in  totius  mundi  lucem  prodiit  ?  Quantis  tunc  repente  aucti- 
bus  in  immenfum  creuit  ?  in  qtiot,  quamque  dccentes  ordines  omnis 
conditionis  homines  digeflit,  quo  Deiparam  plures  pro  ratione  xtatis, 
vitx,  dignitatis,  fub  iifdem  legibus,  aliter  tamen  atque  aliter,  colcre  &: 
honorare  aptius  docerentur.  Nonenim  omnibus  eadem  conucniunt: 
aliis  atque  aliis  fiue  ftimulis  ad  virtutcm,  fiue  prxceptis,  alia  atque  alia 
hominum  conditio  indiget.  vtilius  traditur ,  &  inhxret  fideliiis,  qux 
cuique  difciplina  attemperatur.  Vt  igitur  neminem  rcpclhr  Maria, 
ita omni  hominum  generi  aptanda erant  Mari  ae  Sodalitia ;  vt  om- 
nes  ad  M  a  r  I  ae  amorem,  &  felicitatcm  ex  co  nafcentcm ,  certiiis  du- 
cerentur.  Quis  enim  non  videat  commodius  pueris  primos  erga  Dei 
Matrem  igniculos  iniici ,  fi  foli  diuifique  fint  a  ccteris,  quam  fi  cum 
viris  &fembus  permixti?  numquid  aiia  adolefcentix,  alia  xtate  matu- 

ris; 


LIBER  TERf  IVS.    SOCIETAS  AGENS.        361 
ris*;  alia  irnar  plebi,  alia  Patriciis  &  Senatoribus,  aptius  proponuntur? 
Numquid  apertius  de  fuis  nasuis  &:  vitiis  moneantur  Ecclefiaftici,fi  fe- 
cretifintab  hominibus  profanis,  quamfi  fimul  fint  cum  omni  homi- 
num  genere  adofficium  incitandi?  Quaretenellaaetas  hoc  capacior  boni 
fcminis,quo  mollior,  in  fuos  primum  ccetus  tribuitur.  &  quamuis  litte- 
ras  necdum  nouit,  (ic  tamen  inftruitur,  vt,  cum  hihil  poflit  falubrius, 
nihil  quoque  difcat  priiis,  quam  inuocare  &c  venerari  MariaM;  &c 
quamuis  adhucimpar  fit  matura:  pietatis  officiis ,  flib  Angelorum  ta- 
men  Regince  tutelaiam  tum  aiTuefcit  in  Sodalitiorum  veluti  veftibulo 
vcrfari.   Adolefcentibus  &  fui  funt  conuentus,  vbi  pro  fuo  captu  virtu- 
tibusimbuantur.  Vbi  res  fert,  amant  nobiles  &  viri  primarij  non  mi- 
fceri  cum  opificibus  &  plebeiis :  &z  nautici  homines  atque  pifcato- 
resfui  fimilibus  gaudent.  Quid,  quod  militum,  quid  quod  agreftium, 
quid  quod  remigum  damnatorumque  ad  triremes,  &z  mendicabulorum 
inkx  fint  fub  M  ari  ae  nomine  SocietatesPe  quibus  fpe  maiores  fruttus 
relati :  vtpote  quorum  pluribus  nihil  aliudadprobitatemdefuit,  quarri 
cultura  &redl:amftitutio.  Oinnibus  profe6t6  hoc  mifericordix  &  be- 
nignitatis  Mariana:  afylum  patet  j  &  ha:c  clientum  eius  varietas  iucun- 
diflimum  Virgini  prarbet  fpe&aculum.  Certe  fine  hac  inatqualitate 
conuentuum,  noh  poflet  asqualis  procurari  animarum  vtilitas  j  quarum 
tamcn  azquale  eft  pretium,  &  asqualis  apud  Diuam  azftimatio.   Neque 
vero  Sodalitatum  harum  fplendori  quidquam  officit  hominumquibus 
quandoque  conftant  ignobilitas  &  obfcuritas,   Tantum  enim  lucis  iis  Dignkat 
afFundit  Pra:fidis  Diua:  maieftas ,  vt  &  primi  Ecclefia:   Proceres  pur-  Soddita^ 
puras  fua:  acinfulisj  populorum  Domini,  Imperatores  &  Reges  fceptris 
ftiis  ac  diadematis  non  modo  nihil  decedere ,  fed  honorem  potius  ac  re- 
uerentiam  ab  his  accedere,  haud  immerito  femper  exiftimauerint:  ne- 
que  eos  puduit  fua  nomina  in  idemalbum  cum  plebeiis  dare,&  eidem 
pro  Virginis  honore  militias  adfcribi.  FerdinandusII.  Cadfar,  qui  raro  Ferdinan- 
nexu  fumrhurh  imperium  cum  fumma  virtute  coniunxit ,  auguftum  dill.pk- 
illud  nomen  fiium  variis  locis  ccetibufque  in  Parthenios  Sodales  referri  m* 
curauit:  neqiie  cxleftem  illam  Imperatricem  fibi  tantum  in  Patronam 
adoprauit,  fed  etiam  exereituum  fuorum  acducumDucem  nominauit. 
eius  aufpiciis  tam  feliciter  toties  pugnauit,  vt  vel  ideo  hoftis  ei  num- 
quam  defuifle  videatur,  ne  deeflfet  materia  triumphorum.  Stetit  ille 
femper  inuictus,  Diua  clientemfuum  &  cauiTam  tuente;  tametfi  in  nul- 
liusvmquamPrincipiseuerfioncm  aut  maiore  molimine ,  aut  diutur- 
niore  pertinacia ,  aut  apluribus  confpiratum  fit  &  pugnatum.  Ferdi- 
handusquoque  III.  quiCarfari  parenti  non  miniis  in  virtutes ,  quam  terdinm- 
Imperium  &  Regna  fucceflit,  clientum  Deiparaz  numcro  non  tantum  dilll. 
adiungi  voluit,  fed  hoc  ipfo  iubilei  noftri  anno  in  purificata:  Virginis  ,r&*  Deif 
peruigilio  in  Sodalitatis  Louanienfis  tabulas ,  quas  fibi  mitti  iuflit,  116-  tafm '      " 
men  fiium  nuper  ipfe  retulit,  adiecto  fymbolo  illo  fuo:  pietate  £  t 
I  v  s  t  1  t  1  a.  Et  profecto  pietatem  Caefatis  videbit  hic  omnis  pofteri- 
taSjiifdcm  quibus  auguftum  illudnomen  litteris  fatis  expreflam:  quot 
enim  apiccs  a  fceptrifca  illa  manu  cernet  exaratos ,  totidcm  fe  notas 
vcnerationis  crcdct  iutucri ,  quibus  Parthenias  Congregationes  Ca:far 

Z  z  efl 


362         IMAGO   PRIMI  SiECVLI   SOC.   IESV. 

eit  profecutus.  Sed  quid  ego  Cxfaris  pictatem  verbis  conor  adumbra- 
re?  Ipfum  iunat  audirc  Ferdinandum:  nc,  qui  ailcqui  optimi  Imperato- 
ris  fenfus  tencritatem  non  pofllimus,  ab  iis  tamen ,  qui  eam  non  intelli- 
gunt,  quique  Virginem  minus  aut  amantaut  a?ftimant.,blandiri  cenfea- 
mur.  Cum  igitur  Sodilitatis  album  eifuifler  ^  vt  iuiTerat,  oblatum,  in 
quod  rcfern  folcnt  quife  Diux  in  chentes @r  feruos perpetuos  confecrant,  qui- 
que  «ro  dmare  ^vt  Matr -em^obferuare  <-ut  Regmam ($r  ^Dommam ,colere  vt  cah 
terrxque  Moderatncem  proftentur ;  his  vcibis  ipfe  le  voluit  infcribcrc: 

ILLIVSEGO  COETVS  SVB  INVOCATIONE  TVA  CONGREGATI 

AVGVSTISSIMA  MARIA 

ME  LIBENS  ET    MERITO   VNVM   PROFITEOR: 

TIBI  EGO  ME,  MEOSQVE  CONIVGEM  AC  LIBEROS, 

TIBI  ROMANVM    IMPERIVM ,  CVI   ME    DEVS    PRi£FECIT5 

TIBI   REGNA  A  MAIORIBVS    ACCEPTA, 

TIBI  TVTELjEQVE  TV^fc  POPVLVM  ET  EXERCITVS    MEOS 

TIBI   TVOQJE    FILIO    MILITANTES 

C  O  M  M  I  T  T  O. 

TV    ME    IN    TVVM    ADMITTE, 

QVI   FILIO    TVO,    QVI    TIBI,    QVI    VTRIVSQVE  HONORt 

VIVO,    REGNO,   PVGNO. 

TVVS     IGITVR     EGO     ERO 

MARIA, 

TVI    ERVNT    QJICVMQJE    MEI, 

TVA  ERVNT  DITIONES  ET  REGNA  MEA  ET  IMPERIVM, 

TVI   POPVLI    ET   EXERCITVS: 

TV   EOS   PROTEGE,   TV    EIS    VINCE, 

TV    IN    EIS    REGNA   ET    IMPERA. 

I  T  A    V  O  V  E  O 

M.  DC.  XL. 

TVVS    PIETATE    ET  IVSTITIA 

FERDINANDVS. 

NequeveroMaieftate  fua  quidquam  indignum  fe  commictere  arbitia- 
tur,  ciim  illam  ad  Sodalium  ccetus  &  nomina  dimittit,cum  in  M  ariae 
Principes  tute^  c^c>  ^m  e*  feruire  perpetuo  magna  voluntate  geftit.  Numquam 
viri  &fe-  pietas  minuit  Maieftatcm  ,quam  velfola  poteft  augere,  vel  plurimum 
HaUtatT  ^^uftrare*  Sigifmundus  III.  Polonias  Rex,  etiamnum  adolefcens, 
trnbimt,    Bransbergae  d  Sodalibus  per  litteras  enixe  petiic  in  eorum  numerum 

coopta- 


LIBER    TERTIVS.    SOCIETAS    AGENS.  363 

cooptari.  Parem  in  Ferdinando  Cardinale  Auftriaco,  quo  nunc  Bel- 
gium  moderatore  gaudet,  pietatem  vidit  Hifpania:  parem  in  Ema- 
nuele  Duce  fuo,  eiufquc  liberis,  Sabaudia .  Quid,  quod  Principes 
fupremi,  &  Apoftolici  Legati ,  cum  animum  luum  dumtaxat  ape- 
riendo,  voti  fui  poflent  efie  compotes ,  maluerint  tamen  ad  cetero- 
rum  confuetudinem  candidati  officiofiflime  Sodalitium  petcre,  vc 
quanti  illud  facerent,  in  confpectu  omnium  proficerencur  ?  Quid, 
quod  nec  alter  fexus  ab  hac  felicitate  fe  pafllis  fic  excludi?  inter  So- 
dalium  nomina  voluere  nomen  fuum  referri  Rudolphill.  mater  Au-  Ann-  J58"' 
gufta,  Caroli  IX.  Galliarum  Regis  Regina  coniux,  aliazque  Prin- 
cipes  reminae  quam  plurima?.  Vfque  adeo  &  merito  gloriofum  fibi 
ducunt  Deiparse  feruire,  ij  quibus  ceteri  feruiunt.  Poft  hxc  exempla 
quid  vtriufqueordinis  Prmeipes  commemorem?  quid  Reip.  Pr.-cfides, 
quid  clarifTimosqua  erudicione,  qua  nobilicate  viros,  his  ccetibus  no- 
mina  certatim  femper  dediiTe,atque  etiamnum  dare?  Cui  mirum  vi- 
deatur,  Cardinalium  &  Prarfulum  Romx  Sodalitates  elTe,  alibi  Equi- 
tum  Melitenfium,  alibi  Nobilium?  cui  infolens,  Catholicos  qui  oc- 
cupatas  abhxreticis  vrbes  incolunt,  vt  Sodalitatibus  Marianis  Catho- 
jicarum  ciuitatum  accenferentur,  fummo  ftudio  inftitilTe  ?  Sed  difficile 
dicTu  eft^  plufne  fibi  gratulentur  Sodales  quod  prima  illa  Chriftiani 
orbis  decora  inter  membra  fua  numerent ,  an  hi  quod  inter  illa  nume- 
rentur.  Nimirum  alios  titulos  cenfent  dignitatis  fuas,  hunc  fclicitacis; 
per  quem  Chnftianam  dignicatem,  qua  nullaeft  nobilior,  commodius 
tueantur.  Sane  Antiftes  Venfienfis  palam  aliquando  teftacuseft,  plus  Aun.i<r0i. 
fe  gloriari  citulo  Sodalis ,  quam  Epifcopij  idque  ornamentum  pluris  a 
fc  fieri,  quam  pedum  fuum  &c  infulam  facram. 

AtquehazcdeSodalitiorum  origine,  propagatione ,  dignicace.  VI- 
deamus  nunc  quantos  Societas  pia:  induftria:  fua:  referat  fructus.  Ma- 
gna  in  omnem  Rcip.  Chriftianas  partem  ex  Sodalicatibus  manauit  vri- 
litas,  dum  vel  per  illas  fublata  eft  viciorum  licentia,  vel  ex  iifdem  ma- 
gna  virtutum  prodiere  exempla.  FafTi  funt  multis  in  vrbibus  Prsto-  Sodalita- 
resj  peccandi  audaciam  Sodalitiorum  magis  legibus,  quam  fupplicio-  **»/**- 
rum  metu  fuifle  cohibitamjlonge  pauciora  folito,<Sc  prope  nulla,  crimi-    **' 
na  publicis  poenis  pleclenda  committi,  poft  pietatis  illa  in  Deiparam  Ann.  1S04. 
exercitia  iii  vrbes  fuas  introducTa.  quod  vt  curiose  obferuarunt,  ita 
fancTeaffirmarunc  cum  magha  huiufmodiccetuum  laude^quos  publi- 
co  vrbium  bono  natos  &  inftitutos  aiebant.  Senex  feptuagenarius,  non  Ann.  iJSo. 
annisquam  prudentiamaturior,  ex  annis  duobus  &  feptuaginta  quos 
numerabat  artatis,  duobus  fe  tantum  vixilTe  dicebat,  iis  nimirum  quos 
in  Sodalitate  exegerat.   Monafterij  vir  primarius  morti  iam  vicinus 
fyngrapham  petiit,  qua  Sodalitatis  Moderacores  teftarentur  eum  Soda- 
lem  fuifle,  quamteftamento  fuo  pius  Virginis  cliens  inferiiit,  vt  fcirent 
poftcri,  fe  non  tantum  opum,  fcd  etiam  cultus  Virginei,  ab  optimo  pa- 
rente  fcriptos  cfle  hcredes.   Dux  Populcnfis  cum  graui  &  mortifero 
morbo  vrgerctur,  Sacerdoti  noftvo  accerfito ,  lxtum  optimarque  fpei 
plenum  afrirmabatfe  mori;  fimul  teftatus,  fiquam  habcret  huius  cauf- 
fam  fpei,  e  Sodalitatc  illam  haufilTe.    Mox  hlio  adftanti  imperat ,  vt 

Z  z  2.  Sodali- 


Svdalmm 
tnfe  ipfos. 


Ann.1585. 


36+  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 

Sodalitati  &  nomcn  der,  &  animum  ■  fe  illi  neque  tkulum  potVe  nobi- 
liorem,  ncque  cenfum  relinquere  ampliorem.  An  vnliorem  filio  he- 
rcditatem  relinquere  potuit,  quamamorem  Diux,  falutis  aeternce  ccr- 
tiilimum  pignus  ?  Iam  virtutum  illuftiium  monumenta  quag  &  quan-- 
ra  funt  a  Sodalibus  vbique  locorum  relicta  ?  fi  quam  licct  conie&uram 
facere  exfui  vicToria,  &  corporum  voluntariis  caftigationibus,  non  hor- 
ridiores  ab  aufteris  Religioforum  Ordmibus  exfpectes. 

Nolo  iis  recenfendis  immorari,ne  quiforteaut  moderationem  ex^- 
ceflitfe  videri  poftint,aut  maius  momentum  pofuilleinfui  afflicTationej 
quam  vtrelucTantem  frangerent  animum  atquein  poteftate  haberent; 
quam  vt  fuppliciis  illis  oftenderent,  quantum  iibi  doleretDeum  offen- 

Seueritaf  diffe,  quamquetimerent  nequando  oftend.erent.  Faerunt  qui  cilicio  feds 
afperrimo  fex  ipfas  hebdomadas  corpus  non  tam  affligebant ,  quam  la- 
cerabant.  Inuentus  eft,  qui  hebdomadas  totas  abftineretab  omni  potu. 
Fuit  qui  fingulis  nocTibus  ad  orationem  confurgeret :  qua  nudis  geni- 
bus  peracTa,  catena  ferrea  kfe  acerrime  diuerberabat :  neque  quotidia- 
no  hoc  fupplicio  contentus ,  vires  afflicTas  folo  pane  &  aqua  fuftenta- 
bat.  Non  defuerunt  qui  per  no&em,  etiam  cum  feuiret  hicms,  ad  tem- 
plorum  valuas  fe  conferrent ,  ante  quas  in  genua  proftrati  paflis  fine 
intermiftione  lacertis  Rofaria  integrapercurrerent,  tanto  brachiorum 
dolore,  vt  qui  illum  experti  non  funt,  animo  conciperenon  poflint. 
Alij  calculos,  alij  ceraforum  lapillos  calceis  impofuerunt,  atque  ita 
votiuorum  itinerum  fpatianon  exigua  confccerunt ;  in  quibus  nec  ve- 
ftigium  figebant  fine  acerbiftimo  fenfu  doloris ,  qui  ad  pafTus  fingulos 
crefcebat.  Nonnullisfartilapidum  fragmentis  facci,  aliis  afferes  ,  aliis 
humus  cubilefuit,in  quibus  fatigata  membra  quietem  caperent,  labo- 

Ann.  1584.  re  &  vigiliis  duriorem.  Fuitqui  candente  ferro  pecTori  fuo  inuflit  cru- 
cem ,  veftigium  perenne  ardentis  non  tam  fcrri  quam  amoris ,  quem. 
C  h  R 1  s  t  I  patientis  tormenta  pecTori  eius  primiim  inuiferant.  Finem 

Ann.itfoi.  non  reperiam,  fi  enumerarepergam  fingula.  Syracufis  quaque  hebdo- 
made  Sabbati  diebus,  &  celebriorum  Feftorum  Vigiliis,  conueniunt 
Sodales  in  templum :  ibi  fub  primam  nocTis  horam ,  poft  fufas  preces, 
continua  &  peracri  flagellatione  per  quartam  horas  partem  in  corpora 
fuafanriunt.  Alibiiterum,  alibi  quarto  per  hebdomadam  ,  alibi  fe- 
pius,  facris  Aduentus  &  Quadragefimastemporibus  adfimilem  feueri- 
tatem  in  fe  exercendam  confluunt.  Hebdomade  verofancTiore,  tem- 
pore  ipfo  pietatem  prouocante,  quid  a  Sodalibus  toto  orbe  non  geritur? 
quam  acriter  tuncfiue  flagris,fiueinedia,fiue  ciliciis,aliifquepcenarum 
generibus  Christi  patientis  dolores,aut  eorumcauflas,  in  fe  vindi- 
cant,  aut  reprsefentant?  Monachij  anno  m.  d.  lxxxvi.  ad  Dominicum 
fepulchrum  inftituta  eft  Supplicatio  fexcentorum  Sodalium:  hi  nudis 
incedebant  pedibus,  facem  manu  geftabant,  illi  lacerabant  flagris  cor- 
pora;  neque  aberant  viri  Principes  Sereniftimi  Ferdinandus  &  Maximi- 
lianus,Guilielmi  Ducis  hic  filius,ille  frateijMarchio  Badenfis,  ipfe  de- 

Ann.  i5?<;.  nique  confpiciebatur  Guilielmus  Dux.  Paria  Pultouia?  in  finibus  Tur- 
carum  gcfta.  Auenionc  vero  albo  induti  facco ,  fpineis  fettis  coronati, 
fupplicabundi  proceflere.  Sed  quid  prodeft  ferire  humeros ,  lacerare 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS  AGENS.        365 

tcrga,  fanguinecorporaperfundere,  fi  vitiis  non  inferatur  bellum,fi 
non  domentur  lafciuientis  natura:  impetus ,  fi  eazdem  perturbationes 
mentem  lacerent,  fi  denique  corporum  vulnera  non  fint  animomm 
medicina  ?  Pleni  funtAnnales  noftri  inufitatis  Sodalium  virtutibus  &  %artSo~ 
exemplis.  Illi  fuis  percufToribus  genam  offerre ,  hi  pro  vulnere  hofti  d-lltiW 
dare  amplexum.  Aleti  vir  illuftris,  vt  nefcio  quem  animi  faftum  con-  ^L""^. 
tunderet ,  in  medio  foro  ad  mendicabuli  pedes  fe  abiecit,quos  frequen- 
tiflimo  fpeitante  populo  deofculatus  eft.  Ingolftadij  Sodalis  leuem  Ann.isor, 
potusintemperantiam  vindicaturus,  mendicum  fux  adhibuit  menfxj 
iamque  accumbentis  pedes  ofculatus ,  potioncm  ipfe  numquam  fum- 
pfit,  nifi  bibendi  facultatem  ab  hofpite  fuo  in  genua  prouolutus  impe- 
traffet.  denique  iuflithominem,quamuis  reluctantem  &  inuitum,  ex- 
fcreare  in  fcyphum;  quem  vna  cum  fputoexhaufit, leuis  culpa?  non  glo- 
riofus  minus,  quam  feuerus  vindex.  Adolefcens  e  folutiore  vita  in  Ann.15^. 
Sodalitium  Virginis  fe  receperat.  is  primum  horrido  fune  nudam  car- 
nem  ar&iflime  conftringere,  afpero  cilicio  infuper  &  frequenti  inedia 
corpus  &  vires  atterere.  Parentes  ceterique  domeftici  iuuenem  obiurga- 
re,  mifcere  precibus  minas  &  lacrymas,  ne  fe  perditum  iret.  Sed  auge- 
bant  harc  conftantis  animi  robur ,  non  labefa&abant.  Diebus  etiam 
feftis  in  nofocomia  fe  abdens,  argros  epulis  benignifque  verbis  recrea- 
bat.  Hieme  cum  grauis  populum  annona  premeret,  manticis  ex  hume- 
ro  pendentibus  vrbem  obiens,emendicabat  quotidie  panem  pauperibus 
alendis.  Excitus  aliquando  lamentis  mendici  pra:  fame  deficicntis ,  e 
domocumcibariisadiacentcmproperatj  moxcjue  argrum  virium  de- 
fectu  cibos  tranfmittere  non  valentem  clam  recipit  in  domum ,  com- 
modiores  languenti  cibos  paraturus.  Reuertitur  interea  durus  pater,fi- 
liumque  pafccndo  argro  reperit  occupatum  •,  qui  ne  iurgiis  non  cedere 
videretur,  fublatum  in  humeros  miferum  ad  valetudinarium  defert. 
Qupd  Chriftiana:  charitatis  officium  quibufcumque  aliis;  etiamextra 
vrbem,per  agros  aut  vias  forte  inuentis,  conftantiflime  prxftitk;  miran- 
tibus  alns,  aliis  infipientis  mundi  vitio  virtutem  fibi  femper  odiofam 
nequidquamirridentibus.'  Lanifta&  arte  &  vita:  licentia  notiftimus,  Ann.159). 
vix  Sodalitio  nomen  dederat ,  cum  fui  difTimillimus  repente  factus  eft. 
Cilicio  afliduo  corpus  affligebat ,  flagra  fcpius  in  hebdomade  fuo  fan- 
guine  cruentabat,ternarumquotidie  horarum  precationibus  incumbe- 
bat,  artis  fua:  quarftu  verecundam  honeftorum  inopiam  fubleuabat :  ad 
extremum,  cum  in  letalem  morbum  inciditTet,  numquam  a  mulieribus, 
qux  asgrotanti  pra^ftoerant,  fe  attingi  palTus  eft.  Quid  commemorem, 
quot  hinc  prodicrint,qui  caducas  voluptates  Religiofe  difciplinx  poft- 
habuere,  qui  fpem  ampliflimarum  hereditatum  &  dignitatum  cum 
Religiofa  inopia  &  humilitatemutarunt?  Quis  Ordo  Religioforum  ex 
his  Sodalitiis  non  creuit?  qtiis  vtilitatem  non  fcnfit  ?  Faffi  funt  fcpe 
Tironuminftruclorcs,  nullos  fuorum  celerius  vita:  fanctioris  prxcepta 
fufcipere,  nullosfufcepta  melius  conferuare,  nullos  difciplina:  facilius 
obfequi ,  quam  qui  ex  hac  virtutum  palxftra  prodiiflent.  Scilicct  non 
pofllint  tot  fociorum  cxempla,  tot  femina  falubrium  monitorum  fuo  sodaUum 
fructu  dcftitui.  Sed  virtus  otiofa  eflc  non  poteft.  Quamuis  laterc  om-  ch*rimiti 

~z  3 


Zz  x  nium^w 


366  IMAGO    PRIMI   SjECVLI   SOC.   IESV. 

nium  oculos  gaudeat,  fuo  tamcn  lumine  fe  prodit.  Qui  fux  faluti  tam 
prudentcr  confulunt,  ftudcnt  quoque  &  volunt  confulere  alienae.  Hinc 
pia  dc  rcbus  diuinis  colloquia  ,  hinc  pueris  tradita  doctrina  Chnftia- 
na:  hincalij  ab  illicitisamoribusad  corporis  animique  puntatem,  alij 
ab  impia  iurandi  confuctudine,  alij  ab  ebrietate ,  alij  ab  aliis  vitiis  de- 
territi  abftractiquc.  Neapoli  tam  multi  ad  confitendum  Sodalium  ad- 
hortationibus  aliquando  perdu&i  funt,  vt,  cum  Sacerdotum  perturia 
mulritudini  non  fufficeret,  Archiepifcopi  iuflii  omncs  Religioforum 
familix  auxilia  fubmittere  debuerint.  Obferuatum  eft,  tefte  Bochio 
laudatiflimo  fcriptore,  rcs  vrbis  Antuerpienfis  iecundiorem  curfum  te- 
nuifl~e,ex  quo  Sodales  Parthenij  marmoream  Deiparx  ftatuam  qua- 
tuordecim  pedum  altitudine  magna  arte  elaboratam,  fua  impenfa  in 
fronte  Curice,  in  immanis  colofli  inde  dciedti  locum,  publica  pietaris 
pompa  fubftituerunt.  Quin  &  ab  hxreii  multi  per  Sodales  abdudi, 
multi  ne  perirent  fado  Religionis  naufragio,fcruati.  Inclyta:  illius  Reip. 
p.cofter.ui  Colonienfis  in  auita  Reli?,ione  conftanth  Sodalibus  fecunduin  Deum 
sod^iit.'  '  a  plerifque  tribuitur.  Ex  illis  fiquidem  viri  vrbis  primarij,  adeoque  Epi- 
fcopi  non  pauci,  &  Apoftolici  Nuntij ,  qui  Sodalitati  nomen  dederant, 
tantum  induftria  fua  efFecerunt ,  vt  Senatus  grauiflima  qux  intenta- 
bantur  pericula  maluerit  quam  hacrcfin  fuftinere. 

Sedblandius  influunt  in  animum  ,  eumque  citius  vincunt  berieficia 
quam  verba,quia  mortalitas  fenfu  maxime  ducitur.Viderat  hoc  fagax  in 
omnem  partem  Sodalium  charitas,qua:  pauperum  tuguria,  nofocomia, 
carceres  peruagata,quarrerenumquamdeftitit,quorum  inopiam  autca- 
lamitatem  leuaret.Fuerunt  qui  de  fuo  veftimenta  pecuniafque  miferis  dif- 
tribuerent :  qui  vt  feminudos  coopcrirent,fibiipfi  veftes  detraherent:qui 
Ann.  1585  fuo  fe  fraudarent  alimento,ne  pauperes  efurirent.Neapoli  in  nofocomio 
infanabilium  Sodalcs  quotidie  ex  ordineacgris  miniftrabant:  officinam 
omni  genere  bellariorum  inftruxerant ,  maiore  xgrorum  commodo 
quam  fitriginta  aureorum  millia  in  fubfidium  illorum  contuliiTent.  Ita 
cenfucrc  nofocomio  prarfecti.  Nec  hic  ftetit  illorum  ardor :  anno  info 
quenti  vinctorum  caufla  Montem  erexere,  qui  a  Pietate  nomen  habet. 
Deniquc  in  collocandas  filias,qnarum  pudicitiapericlitabatur,annuum 
ftatuere  vcdigal.  Aliis  in  locis  vno  anno  partim  induftria,  partim  elee- 
mofynaliberarunt  captiuos  mododucentos ,  modo  ducentos  quinqua- 
ginta,  aliquandoducentos  feptuaginta  &plures,  quos  vel  culpa  aliqua 
Ann.  1601.  vel  xs  alicnum  in  vincula  compegerat.  Toleti  adeo  profufa  aliquando 
fuitSodalium  liberalitas,vt  trecentis  pauperibus  alendis  fufficeret.Quid, 
quod  feruilia  munera  auidiflime  fubierint  maximx  auctoritatis  viri, 
vt  Diuas  (ax  plenius  feruirent  ?  Videre  illos  erat  paffim ,  fimul  ac  vale- 
tudinarium  ingrederentur ,  pofitis  palliis,  aperto  capite  cum  argenteis 
patinis  ad  agros  properarc,  flexis  genibus  fua  illis  manu  cibum  pra:be- 
re,  ledlos  quam  molliflime  componere ,  vngues  vel  purgare  vel  refeca- 
re,  capillitium  barbamque  detondere,  aliacjue  obfequia  calamitofis 
prarftare:  ac  tum  demum  Sodales  Matris  fe  putare,  cum  in  miferis  tam 
alacriter  feruirent  Filio.  Alij  corroganda:  pauperibus  ftipi,  frumento- 
quein  mulierum  conuerfuum  fuftcntationem  colligendo,  ritu  mendi- 

corum. 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS  AGEttS,  367 

corum,  vrbes  &  villas  obiuere;  hanc  fui  abiectionem  pluris  asftimantes, 
quam  dignitatem.  Alij  no&u  per  plateas  difcurrere,  vcfiquos  paupe- 
res4  vt  fic,  fub  dio  perno&ances,  aut  cum  frigore  morbove  ludtances  re- 
perirent,  in  domum  ad  id  paratam  deducerenr.  Quin  Maioricae  fuic  Ann.  io-oi. 
Sodalis,  qui,  cum  nofocomium  peftis  infeciflec,  reliquis  deficiencibus, 
ipfe  argris  vltro  &  conftanter  prxfto  fuit,  erga  quos  nullum  obfequij 
gcnus  prxtermifit.  nec  prius  hic  eius  feruor  excinctus  eft ,  quam  vita. 
lta  chariras  Sodalis,  media  inter  funera  &  quotidianos  mortis  cerro- 
res  imjpauida^  de  pefte  &  morte  triumphauitj  numquam  gloriofior 
vtriufquemali  victrix,  quamcum  vtrique  fuccubuit. 

Cererum,  vt  Sodalium  folicitudo  miferos  non  deftituit  dum  viue-  soddinm 
rent,  ita  cum  eorum  vita  non  defeck;  tanto  laudabilior  quodeorum  fit  mdefm- 
memor ,  qui  oculis  fimul  &  animis  omnium  fubduci  folent.  Quories  a°sPietM' 
igitur  fuis  manibus  tumulos  humandiscorporibus  effodernnt  ?  quoties 
aut  inuenta  aucneglecta  ab  aliis  cadauera  fepeliuerunt?  quoties  facibus, 
precibus,  folenni  pompa  pauperum  funera  ad  tumulum  vfque  func 
profecuti ,  &  eorum  exfequias  fuo  xre  rite  procurarunt  ?  Cordubae  per  Ann.  ica. 
nouem  ipfos  dies  Sodalium  impenfa  folenni  ritu  parentatum  eft  pefte 
cxftinCtisjquo  temporis  fpatio  Sacrificia  millequingenta  in  eorum  fub- 
fidium  Deo  funt  oblata.  Tales  denique  cancofque  toto  fere  orbe  ingen- 
tifuofolatio  viditSocietas  laborum  fuorum  fru&us,  ex  quo  Sodalitates 
Parthenias  vel  inftituit  vel  adminiftrauit,vt  in  iis  adumbratam  quam- 
dam  imaginem  agnofcat  fui.  Ita  per  omne  qua  licuit  fundtionum  ge- 
nus,  quibus  Societas  vel  falutem  fuam  procurar,  vel  alienam,  hx  So- 
dalitates  fe  quoque  Deo  ac  Diuae  fuae  probarunt.  Sed  nec  in  illa  ipfa  SodaUs 
Sodalitatum  erigendarum  eura  Societatis  operam  non  exprefferunr.  mHase*u 
Nouas  quippe  Sodalitates,  eafcjue  multiplices,variis  in  locis  ex  fefe  pro-  dJitata, 
feminaruntmomen  vero  ex  peculiari  virtutum  officio,  cui  fe  potifTimum 
addicunt,  Sz  quodammodoconfecrant,  adeptas.  Anno  m.  d.  lxxxiv. 
Genux  Nobilium  &  Togatorum  inftiruraeft  Sodalicas,  qua?  de  viciis 
corruptifque  ciuitatis  moribus  aut  profligandis  aut  emendandis  folici- 
ta,  vltro  ad  Epifcopumdeferat,  fi  quid  refecandum  videaturaut  fuian- 
dum.  Alibi,  qux  fuccurrat  afrli6la:  valetudinis  paupcribus  ,  &  carceres 
atque  triremes  fubleuandis  vinclis  obeat.  Alibi,  qua?  aduigilet,  ne  fine 
Sacramentorum  pixfidiisdecedant  moribundi.  Alibi,  qux  procuran- 
da  dote  virginum  honeftarum  pudicitia:  confiilat,  qua:  captiuos  redi- 
mat,  qua;  in  annonx  charitate  inopes  alat.  Vallifoleti  cum  plurimis  in 
publica  cuftodia  detentis,  &  patrocinio  pecuniaque  dcftitutis ,  nullus 
apparcrct  alius  vinculorum  finis  quam  vita?,multic]uc  fquallore  &  mife- 
rtisconficcrenLur;  rari  exempli  Sodalitas  pia  Socictatis  importunitate 
cftinfticuca.  In  cam  Regij  Concilij  Prarfes,  Iudices,  Iurisconfulti,  Pro- 
curatorefque  nomcn  dederunt ,  ciuiumque  prxcipui  quidam,  qui  pra> 
ter  ftipem  quam  de  fuo  conferebant ,  bini  quaque  hebdomade,  initio 
ab  ipfo  Pra? fidc  fa&o,  vin£cis  miniftracum  ibanc,  aegros  eciam  lauce  ac- 
cipiebanc.  In  fingulos  prazterea  Sodales  fingulorum  cauiTa? captiuorum 
diftribucx  fimc,  quamprimum  expcdiendx.  Quid  amplius  a  Chriftia- 
na  charitacc  vel  fperar i  poffet,  vel  opcari?  Finis  non  fic ,  fi  vel  cnumerein 

Soda- 


beneficia. 
Ann.i5?o 


368  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   S  O  C.    IESV. 

Sodalitates  variis  in  vrbibus  in  calamitoforum  opcm l  inftitutas,  quas 
eleemofynis  fidem  propc  fupcrantibus, .  annuifque  c  enlibus ,  qui  nomen 
iis  dcderant,  locupletarunt.  Multis  loeis  excitata:  funt,qua:in  hoc  con- 
fpirant,  vt  animas  prccibus,  eleemofynis ,  votis  omnique  ope  purgan- 
tibus  flammis  eripiant.  Quid  de  iis  dicam,  qua:  ccrtis  vitiis  compefcen- 
dis ,  qua:  paci  inter  diiTidentes  concilianda:  j  quje  memoria:  crucis  & 
Christi  femper  mftauranda:  ,  qux  dodtnna:  Chrirtianar  promouen- 
dx,qua:  aliis  pietatis  functaonibus  peculiari  ftudio  fe  dcdunt?  Ignofcant 
milu  &  hx  &  tot  aliae  toto  orbe  Congregationcs ,  quas  ne  nominaui 
quidem ,  tametfi  lis  quas  memorauimus ,  neque  fplendore ,  neque  vir- 
tutecedaiit.  Nam  vtearum  virtus  moduiri  non  habet ,  lta  nec  habere 
poifet  fcriptio,  quamuis  in  iuftum  volumcn  creiceret. 

Sine  piaculo  hoc  loco  taceri  non  poteft  Virginis  vicifTim  in  Sodales 
Ih  mTo-  foos  efmfa  bemgnitas,  quibus  auxilmm  non  tam  fpondet , quam prar- 
dalesfuos  ftat;  fed  carptim,  vt  cetera,  quaedam  tantum  eius  iigna  delibabimus.So- 
dalis  cui  lapfo  circuma&a  currus  onufti  rota  collum  preflerat,  Virginis 
ope  implorata,ne  veftigium  quidem  retinuit  mali.  Alius  cum  iumento 
deciderat  in  praxipitem  locum,  e  cuius  altera  parte  patebat  fbrmidolofe 
altitudmis  prxcipitium:  crus  alterum  equi  iaccntis  mole  erat  opprefTurri, 
necconari  audebat  vt  illud  expediret,  ruiturus  cum  equo  in  pra:ceps,ii 
is  vel  tantillum  fe  mouiflet .   Iamque  accurrerant  multi  qui  miferari 
iacentem  poterant ,  non  iuuare.  Sed  Deipara  inuocatapreftofuit  clien- 
ti,  qui  fine  vllo  nifu  fuo  vix  fibi  crcdcns  tibiam  vidit  expeditam:  vixque 
ab  adftantibusintutumeratfubdu&us,  curri  equus  nonnihil  lu&atus 
Ann.is?4-  per  rupem  faxis  afperam  prascipitans  interiit.  Taurini  viginti  armati  ftri- 
cr.b  ferro  inuadebant  Sodalem ,  non  nifi  pienate  &  Diux  fua:  patrocinio 
munitum  ;  cumque  &  carfim  &  pun6lim  incrmem  crebro  ferirent,  ve- 
ftem  cius  tantum  vulnerarunt,  corpus  ne  leuiter  quidem  tot  ictibus  per- 
ftrinxere.    Alterius  pe&ori  gladius  impaclus,eo  loco  quo  geftabat  ima- 
oinem  Dciparar,in  modum  iunci  fe  reflexit,  ne  leui  quidem  vulneris  reli- 
cta  nota?  Sic  alij  fclopis  exploiis  tadi  fuere ,  nec  fauciati :  alij  vorticibus 
fluminum  impliciti  emerfere  :  alij  excuflbs  tormentis  globos  excepere 
innoxij  :  alij  aliis  periculis  tam  prxfenti  fubfidio  Mariae   fuere 
erepti ,  vt  non  citius  prope  difcrimen  fenferint , quam  auxilium.  Quod 
autem  morbi  genus  fuit ,  aut  tam  vehemens ,  aut  tam  perniciofum ,  aut 
tam  diuturnum  ,  aur  tam  deploratum,  quod  a  Sodalibus  fiiis  clementif- 
fima  Mater  aliquando  non  depulerit  ?  qua:  calamitas ,  quam  non  lenie- 
rit  ?  qua:  plaga,  quam  non  fanarit  ?  Tam  folicita  de  pcrituro  fiiorum 
corpore,  qua  demum  cura  complecti  putanda  eft  eorum  animas  &  im- 
mortales,  &  Filij  fui  fanguine  a:ftimatas?  Hanc  curam  omnium  oculis 
patere  m  quibufdam  voluit,  vt  inde  arftimaretur  eius  foticitudo  de  om- 
nibus,qua:plenatenerrimi  amoris  nenegligit  quidem  negligentes  fui. 
Eos  igitur  quos  pictatis  omnis  fenfus  iam  defecerat ,  ad  priftinara  fepe 
virtutem  verbis ,  quae  ferreos  animos  penitus  mulcerent  fle&ercntque, 
reuocauit .   Sa:pe  fblo  fui  confpe&u  verecundiam  peccandi  improbis 
iniecit ,  mterdum  nimium  de  falute  anxios  optima  fpe  impleuit ,  intcr- 
dum  moribundos  oblata  fiii  fpecie  recreauit ,  &  m  his  aliiscfue  ceteros 

docuit, 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  369 
docuit,  cultorcs  clientesque  fiios  perire  non  poffe.  Tot  animarum  falu- 
tem,  quamm  multse  fine  hac  ope  jeternorum  ignium  nunc  arderent 
immiferabiles  victima',  non  poteft  fibi  reprasfenrare  Sociecas,  quin  ope- 
ris  tanti  confcientia  liquidiffima  illam  perfiindat  voluptate ,  ftimulof- 
que  acerrimos  quamuis  currenti  admoueat  ,  vr  Iesv&Mari  ae, 
qjjemadmodum  Filij ,  ita  Matris,  falutaria  ilgna  toto  orbe  circumferre 
pergat,  &  ad  amabilem  huius  indulgentiam  inuitare  omnes,  qui  merito 
timent  rigidam  aequiffimi  Iudicis  f  euericacem  .  Nunc ,  quod  adultis 
propriumeft,  demonftrare  conabimur  ,  frequentiorem  Sacramentorum 
vfiim  per  Societatem  refufcitatum. 

CAPVT     OCTAVVM. 

T>efrcijuention  ^vfa  Sacrametttomm  a  Societnte 

rel " 


FAbulofi  antiquitas  ,  quam  prona  tam  etiam  prompta  ad  fingen- 
dum,  &  quam  ingeniofa  tam  audax,  corrtmenta  eft  Deos,  aurea  iM 
a^tate,  fpectabiles  inter  mortales  paffim  verfatos,  cum  iis  familiariter 
egiile ;  caias  &  tuguria,in  quibus  adhuc  innocentia  habitabat  &  pieras, 
haud  minus  prompte  quam  delubra  fua  fubiiife ,  donec  mortales  ius  & 
f as  & pietatem  colerent :  fed,vbi  horum  flagitiis  pulfa  virtus  exceffite 
terris ,  Deos  fimul  difceffiffe  ,  fuumcjue  illud  cum  mortalibus  com- 
mercium  abrupiiTe ,  eorum  facinora  &  impietatem  exofos.  Non  pote- 
rat  acutiffima  illa  fabularum  inuentrix  stas  quidquam  grandius  de  Nu- 
minum  fuorum  in  homines  beneuolentia  comminifci :  fed  quotam  par- 
tem  aiTecutaeft  fabula(  etiam  cum  fibi  maxime  indulfit )  illius  amoris, 
quo  non  inanis  aliquis  Saturnus  autlupitetj  Dij  miferiores  cultoribus 
fuis  &  peiores ;  fed  Deomm  Deus ,  fuprema  illa  infinira?  pocentia?  Sa- 
pientia,  bonitatis  Maieftas ,  homines  opus  fuum  eft  complexus  ?  qui 
quidem  quantum  in  nos  poffit  clementia  potius  &  quadam  immenfita- 
te  donorum ,  quam  iuftitia:  feueritate  ,  aut  alio  modo ,  voluit  efTe  tefta- 
tum  ;  &  hac  in  parte  non  meritis  noftris  fe  attemperare,  fed  obiequi  na- 
tura:  ac  bonitati  iiix.  Sanc  nemo,nifi  qui  infinitam  intelligendi  vim  qua 
fcirer,  paremque  amorem  quo  vellet  dare,  in  confilio  habuilTet,  tantum 
tamcj;  eximium  munus  potuiifet  excogitare ,  quantum  reipsa  ab  infinita  .  ,  . 
Deifapicntiaacboniwtenuncpromanauit.Vtenim  ceterafilenciopreter-  tas  in  in. 
eam-  quam  eximium  eft,omnique  fpe  &  exfpe&atione  maius ,  vices  fiias  ptntwne 
homini  reliquiife,vt  lefe  maieftatis  fuc.  reis  non  condonct  fblum  noxam  Sacram^- 
omnem,  fed  eos  in  priorem  dignitatis  ac  familiaritatis  gradum  reponat, 
gratioibs  e  reis,ex  hoftibus  amicos,  e  damnatis  parriciais  R.egni  hcredcs 
momento  temporis,verbo  vno  conftituat?nec  fepiiis  pcccarc  poifint  no- 
cenres,quam  hic  ignofcere?adc6  vtnemo  plus  irarum  cxlcftium  iuftiffi- 
mxcjue  pccna:  a  Deo  mcreri ,  quam  vcnix  ab  hominc  obtincre  poffit. 
Tantus  amor  fi  meras  hic  fibi  fixiiTct,  an  non  fitis  oftcndiflTct  fe  nec  mo- 
dum  ncc  metam  nouilTe  ?  id  quidcm  nobis ,  quoniam  omncm  noftram 
intelligendi  vim  excedit ,  ita  videretur .    Sed  altcro  nos  infupcr  dono 

Aaa  beauity 


370         IMAGO  PRIMISiECVLI  SOC.  IESV. 
beauit ,  quod  priore  tanto  eft  excellentius  quanto  ip/c  donis  fuis  eft  ma- 
ior :  m  quo  videtur  eof  dem  tenninos  conftituifle  amons  in  nos  fui,  quos 
habet  poteftatis,  hoc  eft,  nullos.  Seipfiim  nobis  dedit,  non  in  amicum, 
nonin  fratrem,  non  in  amiciflimum  parcntem ;  ied,  quod  nullus  nifi 
infinitus  amor  cxcogitare  potuiflet ,  m  cibum  &  potionem:  feipfonos 
voluit  pafcere.neque  femel  tantum,  fed  totics,vt  folcm  fuum  non  faepjus 
oculis  noftris  in  lucem  ,  quam  fcipfum  ammis  noftris  in  pabulum  red- 
dat :  non  tantuiri  vt  languentibus  vires  &  yigorem  reparet,  fed  etiam 
vt  omncs  a  quibus  fumitur,  velut  in  alteros  fefe ,  qua  licet,  ftupenda  me- 
tamorphofi  conuertat ;  ne  dubitent  de  Regni  immortalis  hereditate  ad- 
eunda,  cuius  pignus  ipfum  Regem  tam  ardo  fibi  nexu  habent  coniun- 
clum.   Immenia  protedo  mortalium  &  inaudita  feiicitas ,  nifihac  il- 
los  pxne  indignos  redderet  tam  beata?  fortis  vel  iniqua  a^ftimatio,  vel 
faftidium .  Et  ptofedto  non  maius  pa:ne  videtur  amoris  miraculum  ta- 
lem  cibum  dcdilfe,  quam  mortalium ,  tam  frigide  ac  remifse  huncap- 
petentium,  faftidia  tolerare.   vEftimabant  hoc  donum  primxui  Chri- 
ftiani,  fi  non  quantum  merebatur ,  at  certe  quantum  eorum  mens  cape- 
re  poterat ;  &c  quia  a:ftimabant ,  auidiffnne  ad  has  epulas  confluebant, 
nemo  earum  dcfiderium  ad  biduum  ferre  poterat ,  fed  hodierna  fadetas 
craftinam  acucbat  famem.   &  pro  cibi  modo  robur  erat .    Miramur 
ss  E(4_  aliquando  inuidam  illarri  fortitudinem  Martyrum ,  &  rriumphantem 
chanshl   de  fame,  fiti,  vinculis ,  ferro ,  flammis,  ac  mille  mortibus  conftandam. 
mrabiUs  fufpicimus  virginum  iftius  remporis  pudicitiam  ,  intra  quam  fuerunt 
frSiu  &  m^nxi  &  formidabiliora  minis  promim;  corporum  rormenta ,  &  altera 
animorum  tormenta  his  periculofiora  ,  delicix ,  illecebrx ,  lenocinia, 
Magnatum,  Regum,  Cxfarum  connubia.  non  capimus  lllam  animo- 
rum  squitatem,  qua  bonis  fuis  opulenti  fundisque  cum  voluptate  ce- 
debant ,  ipf amque  adeo  vitam  inter  contemnenda  ducebant.   Vnde  pu- 
tamus  tam  inexpugnabile  animorum  robur  tot  Martynbus  furTccT:um? 
Lib.de  spcc  Tantos  fpiritus  aluit,  fi  D.  Cypriano  crcdimus,panis  hic  quotidie ,  nec 

&  Exhon.ad  r  x       /-      n  r  J  i  ■         r         •  r 

maitynum.  minus  auide  quam  fa:pe  iuitiptus  :  ardebant  quippe  ianguinem  fuum 

profundere,  dum  bibebant  illum ,  quem  pro  fe  fufiim  toties  recorda- 

bantur ,  quoties  libabant .    Vnde  etiam  tanta  opum,  earumque  rerum, 

quas  alij  per  ferrum  &:  ignes  petunt ,  vilitas  atque  contemptio ,  nifi  ex 

afliduo  melioris  huius  thefauri  vfu  ?  Quid  tot  virgines  in  ipfis  Eccle- 

fia:  incunabulis  progenuit ,  nifi  hic  fons  aqua:  viux  ,  &  vinum  germi- 

nans  virgines  ?  Quid aluit  tot  virtutes,&  in  tam  robuftam  maturitatem 

eduxit,  nifi  hic  panis ,  qui  efi  ipfa  vita  ?  Beatiflima  manfiflet  vtique,& 

SS.  En-    {^mpCr  Xqpl  fdix  Chriftianorum  conditio ,  fi  tam  libuiifet  femper  feli- 

itTuaHs    ces  eiTe ,  quam  licuit :  fed  vbi  deficere  cceperunt  tyranni,  ccepit  quoque 

ejmd  pepe-  cum  illis  deficere  praefidiorum  comparandorum  cura .  demum ,  vt  fit, 

rtrit.        fuftulit  vetuftas  asftimationem ,  &  copia  faftidium  peperit.   Itaque,vi- 

tali  fueco  paulatim  deficiente ,  vegeta  illa  virtus  ac  vigorpaflim  emar- 

cuit :  perinde  atque  planta;  in  arido  &  vrenre  folo  defixx  ,  quas  fi  hu- 

mor  irriguus  non  animet ,  languent  primum ,  frondesque  contrahunt; 

mox  omni  vi^ore  defeda?,  vna  cum  illo  vitam  penitus  amittunt.  Non- 

ne  fiib  ortum  Societatis  vitam  tepidi  illi  flaccidique  Chriftiani  penitus 

amjferant, 


LIBER  TERTIVS.  SOGIETAS  AGENS.  371 
amiierant ,  quiinhoc  vkx  myfterio  ne  vitam  quidem  agnofcebant? 
quorum  pofteri  impietatis  hcredes  eadcm  adhuc  vefania  perciti  ferun- 
tur,  eo  miieri  «Sc  immiierabilcs ,  quodpertinax  vitae  odium  vitam  pu- 
tent.  Qirmta  vero  populi,  quam  alta  p.uhm  erat  ignorantia,  cum  no- 
uos  lilos  nnpietatis  dottores  a  vcteri  Ecclefia:  Catholica:  dodhina  diice-  , 
derenon  ientiebant,  netum  quidem,cum  illam  ruriofifiime  oppugna- 
bant  ?  Ergo  quanta  erat  falutiferi  huius  myftcrij  vel  ignorantia  vel  con- 
temptus,  tam  erat  in  errores  &  omne  vitium  prxccps  efFufiisquc  curfiis. 
iniis  autem  qui  iilud  nec  ignorabant  nec  contemnebant ,  annua  fufce- 
ptio  defiderium  explebat ;  n  tamen  defidcrium  ,  cum  eos  paffim  euolu- 
tum  tempus  officij  magis  admonebat ,  quam  fenfus  pietatis .  Qui  bis 
autter  quotannis  carlcfti  hac  alimonia  fe  pafcebant,  a  quibufdam  rara: 
fmcxitatis  habebantur  ,  a  multis  putidi  oftentatores  pietatis,  quafi  iiipra 
cetcros  fefe  efferentis.  itaque  conuitiis  etiam  &  fibilis  quandoquc  petc- 
bantur.  Quid,  quod  multi  reuerentias  nomine  faftidium  illud  negle- 
dtumcjuc  velabant  ?  ita  ex  omni  parte  frequentior  aditus  ad  haec  tam 
certa  falutis  auxilia  videbatur  interclufiis;  quodque  indignius  eft,per  il- 
los  fere ,  per quos maxime  patere debuerat .  Qux  repagula  vt  rumpe-  societdtai 
ret  Societas,  quid  non  agere  ac  pati  debuit?  quoties  cum  iniuriis,calum-  frcqucn- 
niis,  omnique  imnrobitate  ei  fuit  luctandum  ?  quot  fubeundas  temoc-  temSa- 

^^  r>.  r        ■    r\       l      •     •  l  <  O  !  'i        cramcwo- 

ates?  Qua;  ne  f peciofius  aicivideantur  quam  venus,  vnam  ob  oculos  rMmvrltm 

ponam,  qiise  fit  imago  omnium  ;  fed,  Vt  flt,  <\ux  virtutem,  quamnon  hortatur. 

euertit,  roborauit  more  vchementioris  vcnti ,  qui  arborem ,  quam  non 

deiicit,  imo  folotenacius  afKgitj  auget  inccndium  ,quodnon  extinguit. 

Valentix  Socij  quia  crebram  Contellionem  crebramquc  Euchariftiam 

introducebant ,  in  ma^nam  fiifpicionem  fucatx  virtutis  doftrinxque 

funt  vocatiab  ciufmodi  hominibus ,  quimalebant  gratum  Deoopus, 

quam  (vt  leuifhme  dicam)  languorem  fuum  accufare .   Itaque  non  tan^ 

tum  veilicabantur  in  circulis  noftri  tamquam  rerum  nouarum  auc~fr> 

res,  fed  e  fuggeftibus  etiam  pro  concione  damnabantur .  iamque  gli- 

fcens  per  vulgi  animos  finiftra  de  Socictate  opinio  niagnos  m  iliam 

motus  cicbat .    Sed  Deus  cauilam  fuam  non  defcriiit .   tumultu  emm 

mcrcbrefcente,Archiepifcopus  ciuitatis  Thomas  de  Villanoua  conuoca- 

uit  cunclos  ferc  Theologos ,  vt  de  eorum  iententia  decerneret ,  quid 

prxcipiendum  populo  vidercrur.  tum,  indicra  in  dicm  Dominicam  de 

hoc  argumento  concione ,  ipfemet  per  duas  horas  de  fuperiorc  loco  di- 

xir:  8c  populo  frequentem  Synaxim  adeo  commendauit,  vt  poteftatem 

cuique  faceret  octauo  miriimum  quoquc  die  facra  illa  vfurpandi  myfte- 

ria.   Qux  optimi  Antiftitis  vox  criminantium  obftruxit  ora,  fiiamque 

pictati  pxneoppreifa:  rcddidit  hbertatem  .  Tam  aduerfa  igitur  virtuti 

tempora,infeftosque  probitati  motes,  vbique  terrarum  naclia  Societas, 

eos  ipios  incitamehtum  laborum  fuorum  habuit  :  fperabat  vitia  tan- 

tumdem  debilitanda  ,  quantum  corroboraretur  vfus  Sacramcntorum; 

vigorem  horum,non  lgnorabat  illorum  eiTe  interitum.   In  eo  igitur  iam 

inde  ab  exordio  fuo  tota  fuit ,  vt  orbem  accenderet  amore  tam  vtilium 

animis  prxfidiorum.  idquc  egit  priuatis  congrefiibus,  fcriptis  libris,  ru- 

dium  &  vulgi  per  c.uechcfes  5c  concioncs  inf tructione ,  Sodalitatcs  co- 

Aaa  2.  gendo, 


372         IMAGO  PRIMI  S_£CVLI  SOC.  IESV. 
gcndo,  dccenti  facrorum  traftarione ,  afliduaquc  myftcriorum ,  qrta. 
commcndabat,  admimlh"ationc.  At  quo  fiicceflu  ,'Dcus  bone!  quo  ncc 

FYeqtten-  3  .    _      .  _   ^  ,  .  r  '  _  • 

r„ri0  5„-  maiorem  f  perare  potuit  Sociecas .  Quancus  vbiquc  concurlus  ?  quorics 
cramento-  impar  numero  fuic  6c  eft  operofa  Conieflafiorum  iedulicas  ?  Adeo  in 
rum,eiuf-  picr^\uc  Sociecacis  cemplis  obicfla  pernctuo  quodam  affluxu  iacra  illa 
Sm».  videmus  tnbunaha  ;  vt,  ii  numerum  ipectes ,  mcer  iolenmorcs  anni  dics 
&  principem  Feftorum  omnium  vix  appareac  diicrimen.  Alacrius  muU 
to  arque  ardentiiis  fcelera  lam  expiancur,  quam  ance  iblebanc  commic- 
ti :  nihil  iam  menftrua  }  nihil  hebdomadaria  expiatione  moribus  re-» 
ceprumeft  magis:  plunmi  vix  citius  maculas  contrahuncquamcluunt!. 
Neque  vero  iola  Sociecacis  templa  ,  qux  communi  pietaci  nullo  modo 
fufficiunt;  fed  eciam  Paftorum  iacrorumque  Ordinum  eiufmodi  exedras 
complures  iam  habenc ;  in  quibris  auc  nulhe  ,  auc  vna  cancum  ante 
Societacis  orcumconfpiciebacur  :  &  quorum  Parochorum  deceifores  vix 
vmquam  nifi  circa  Feftum  Pafcharis  aurcs  confitcntibus  dabant ,  &  e 
quibu_  nonnulli  (  fi  fas  eft  diccre  )  facagebanc  labore  magis  defun^i, 
quam  conicientias  rite  abioluere ,  fuosque  expedire  magisquam  emen- 
clare;  horum  fucceffores  iam  nullo  non  Fef  co  Dominicoque  die  variis  in 
vrbibus  propemodum  pcenicencinm  numero  obmuncur  ,  vci  &  Reli* 
giofi  non  pauci  ;  quorum  iam  rempla  facris  fedilibus  xque  inftrudta 
iunc  ac  noftra.  An  Sociecas  noftra  canci  fru&us  vel  cauffa  fir  vel  occafio, 
aliorum  cfto  iudicium:  hoc  cerce*  conftac,  ance  hancnacam,  in  illis  cem- 
plis ,  qua.  nunc  abundanc  numero  Sacramenea  frequencancium  ,  folicu- 
dinem  fuifle  ,  cam  eorum  qui  audirenc  peccata,  quam  qui  enuntiarent. 
Luculentum  huius  rei  ceftimonium  mihi  iiippedicac  memoranda  illa 
Cardinalis  Baronij  vox,  breuis  illa  quidem,  (cd  prolixam  Sociecacis  lau- 
dem  complexa ,  cum  Sociecacis  templum  Anaftafiam  ( non  inani  ad 
Conftancinopolicanam  illam  bafilicam  allufione )  appellare  non  dubi- 

maqu&-  .  \         \  l  r.  r  ■     ■  l  n 

damde      tauic ;  proprerea  quod  Sacramencorum  vium  ,  qui  vita  quxdam  eit  & 

fropagato  anima  Chriftiana.  perfe&ionis  ,  a  fceculis  iam  multis  inccrmorCuum, 

Vatemvfk  v^erct  m  templo  iIlo,velut  priico  vigore  recepco,  feliciffime  reuiuifcen- 

Sacramen-  rem.   An  falli  fortafle  pocuic  vir  ille  iiimmus  m  remporum  ac  a-racum 

mttm.      diicrimine  diiudicando  ,  qui  non  cancum  fpirans  quardam  bibliotheca, 

&  abibluciflima  erac  hiftona  iiiperiorum  feculorum ,  ied  eciam  tempo- 

rum  ante  conditam  Sociecaccm  parcem  viderac  ?  Quid  verb  ad  com- 

mendandos  Sociecacis  labores  illuftrius,  quid  ad  laudem  excogitari  po- 

ferat  auguftius  ?  Trahanc  licec  alij  a  Pvegnis  debellacis  cognomen  ,  hic 

ab  Africa,  ille  ab  Aiia  titulos  fibi  pariter  &  gloriam  augeat;  nullum  fibt 

gloriofius  contingcre  poffc  Societas  meritb  exiftimat ,  quam  a  reduCta 

pietacc  cultuque  diuino,  &  frequenti  potiflimiun  Sacfamenrorum  viix 

refuicitaco.  Quod  profedfco  cantbcftprarftantius  quam  iubaita  Regna 

nomini  iniercre  ,  quanrb  eft  homine  dignius  homines  feruare  quani 

pcrderc;  vrbibus  6c  Regnis  felicicatem  perenncm  adferre ,  quam  per  ra- 

pinas  ,  inccndia,  populorum  excidia  inferre  vaftitatem ;  quanto  denique 

natura.  eft  conucnientius,de  genere  humano  ben e  mereri,quam  ex  luitu 

&  ruinis  gencium  crefcere.  Ccterum,  ecfi  cam  magniiica  Purpurari  illius 

Pacris  vox  poterac  hicomnium  loco  teftimoniorumefle  j  miodque  ille 

dc 


Teltimo- 


LIBER   TE&TIVS.  SOCIETAS   AGENS.  373 

de  Romano  Societatis  templo  pronuntiauit ,  de  omhibus  eiufdem  toto 
orbe  templis  pari  iure  poilit  affirmari  (quia  in  omnibus  pari  felicitate 
faluberrimam  hanc  Eccleiiae  nafcentis  confuetudinem  reuocauit;)ne  ta- 
lnenhic  vnius  tantum  fenfus  fuifle  videatur,  geminam  huic  proferrc 
vifum  eft  Reuerendi  Patns  F.  Hieronymi  Romani,  viri  pietate  &  em- 
ditione  clariflimi^  fententiam:  qni  agens  de  initiis  Societatis  in  Ecclefix 
vtilitatem  quam  ftrenue  tam  vtiliter  laborantis,  Vno,  inquit,  momen- 
to  mutataeft  totaRoma:  quia  ifti  amici  Dei  fe  diiperaebant  per  vicos 
&plateasvrbis,  vt  cumulatius  prodeflent  ommbus .  Tunc  incepit  re- 
uiuifcere  antiqua  deuotio  primitiua?  Ecclefia?  frequeiitandi  Confeilio- 
nem  &  Euchariftiam  :  tunc  repleri  tempia  populo  ad  conciones  con- 
fluente.  &  plura  in  hanc  fententiam  de  frucTibus  laborantis  Societatis 
perfequitur.  Ceterum  in  quo  diicrepat  hic  a  Baronio  teftis ,  nifi  quod 
Baronius  Grocco  vocabulo,  alteraliis  verbis  idem  prorfus  dicat?nam 
qui  hanc  Anaftafiam  Baronij  aut  interpretaretur  aut  cxplicaret,  quid 
aliud  diceret,  quam  quod  alter  ille  vir  eruditus,  tunc  incepitTe  reuiuifce- 
reantiquum  vfum  ac  religionem  primitiuae  Ecclefiac  frequentandi  Con- 
feflionem  &  Euchariftiam?  Sed  quid  ego  teftimonia  colligo?  quodfi 
vrbium  fingularum  fenfum  exploremus  ,  an  non  omnium  fuxc  vna 
vox  erit,  quae  ante  decem  circiter  annos  ciuis  Siluaducenfis  fuit,  viri 
canitie  &  auctoritate  venerabilis  ?  Qui  ciim  videret  ingentem  ad  facra 
illa  myfteria  in  templo  noftro  concurfum;  accedens  ad  quemdam  8 
noftris  fibi  ignotum ,  Non  poflfum,  inquit,  6  Pater,  diftimulare  gau- 
dium  quod  intimis  medullis  percipio,  dum  video  quantum  harc  vrbs  ab 
aduentu  veftro  fit  mutata  .  antehac  rariiTimus  erat  Sacramenrorum 
vfusj  &  fi  quis  erat  extra  Pafchales  ferias,  rifui  aliorum  &  cachinnis 
crat  obnoxius:  nuncnemo  probus  religioni  fibi  non  ducit,  fi  B.Virginis 
aliisque  folennioribus  Feftis  ha?c  myfteria  non  vfurpet.  Ita  ille  de  fuai 
vrbis  facie  in  aliam  mutata.  Sed  qua?  toto  orbe  ciuitas  eft,  in  quaqui- 
dem  Societas  fedenji  pofuit,  cuius  non  eadem  vox  fit,  eademque  feii* 
tentia  ?  qua:  gens  etiam  tam  remota  atque  barbara,  apud  quam  Socie- 
tas  vna  cum  Religione  &  Fide,  tutiflima  haec  Religionis  &  Fidei  muni- 
menta  ac  ptxfidia  neophytis  frequentanda  non  perfuaferit?  Et  in  v£- 
thiopia  quidem  farpiflime  poft  cues  integros  totas  quoque  nocles  pie- 
tas  ad  confitcndum  concurrentium  noftros  peruigiles  detinuit .  Iapo- 
ncs  digercndi  in  tempora  &  clalTes  fuere,  etiam  dum  tyranni  rabics  in 
cos  fxuiret,  non,  ne  numerus  obferuaretur  (  qui  celari  non  poterat)  fed 
quiaconfluentium  ipfa  fibi  obftabat  multitudo,  qu<e  acceflum  inter- 
cludebat  poftremis,  prioribus  regrciTum  .  Quid  iammiremur,  fi  iu 
quibufdam  Europse  locis  perdius  faepe  &  pernox  fuerit  noftrorum  in 
itoc  pieratisofficiolabor,nec  ad  curanda  corpora  fpatium  dederit,  neca 
quibufdam  ante  fit  intermillus  quam  per  morbum  abruptus,cum  apud 
neophytos  in  ipsa  quoque  barbaria  materiam  a:que  copiofam  in- 
ucncrit  ? 

Si  iam  quorumdam  e  Societate  eximios  felicefcjue  in  hoc  gencrc  la- 
borcs  referre  fpeciatim  velim,  immenfum  mihi  campum  aperiri  vi- 
deoj  fed  in  vmus  indcfeflb  ardore  multorum  ftudium  adumbrafle  fuf- 

Aaa  3  ficict. 


374  IM  AGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
Hcict .  Silueftcr  Landinns  dum  Silanum  finitimafque  Ferrarienfi  Flo- 
rentina?que  ditiones ,  multorumque  Pradfulum  dioeccfes,  ipiis  roganti- 
bus,  concionabundus  luftraretj  ij  crant  ad'confitendum  concurfus, 
quocumque  llle  veniebat ,  vt  referri  vidcrctur  vbique  perpetua  quardam 
ccrcbritas  Maioris  hebdomadis.  In  itineribusobfidebatura  populis,  vt 
ipfis  illico  pra:fto  eflet:  nonnullique  in  filuis  montibufque  compre- 
henfum  non  prius  dimittebant ,  quam  enuntiantibus  fua  peccataope- 
ram  daret.  Huiufmodi  laborum  ac  fructuum  hiftonis  ita  cxuberant 
Collegiorum  Annales,vt  iis  fcpe  magna  ex  parte  conftent.  Nec  labore 
tam  indefelTo  fegnior  fuit  Societatis  induftria,  vt  labori  refpondcret 
animarumvtilitas.  Cum  enim  deprehcnderet  multos  numquam  intc- 
gre  efle  confeflbs,  multos  numquam  omnino,  multos  fine  animoa 
Confejfio.  flagitiis  abftinendij  plurimiim  laborauit  explicando ,  docendo,  publice 
^|^w"ac  priuatim,  vt,quod  impetrabata  populis  yt  confiterentur,  etiameffi- 
hSocTet*-  ceret,  vt  rite  neque  vitio  confiterentur.  Idque  potiflimum  aflecuta  eft 
/fcow?wf»-commencjancl0  greneralem  vitx  omnis  ante  adhc  confcflionem :  cuius 
datw'  ctiam  nomen  ante  natam  Societatem  vix  erat  notum  in  vulgus;  nunc 
ita  eius  vfus  fructufque  inualuit,  vt  nihil  propcmodum  frcquentius  in- 
culcent  Societatis  Annales ,  quam  viginti ,  triginta ,  quadraginta  an- 
norum  ,  adeoque  vitae  totius,confefliones  rite  fancteque  repetitas ;  &: 
quidemtammultas,  vt  quaedam  prouincia:,  qux  numerum  notarunt, 
multa  eiufmodi  confeflionum  millia  vno  anno  recenfeant .  Iaponica 
Prouincia  tales  refert  plus  decics  miile  inftitutas ;  ex  quo  credibile  eft, 
ab  vniueusa  fimul  Societate  ( curri  Prouincias  numeret.fex  &  triginta ) 
ilnaulis  annis  centum  facile  millia  eiufmodi  confcientiarum  expiari. 
Qui  fructusquam  immenfus  eft,quam  fuo  labore  dignus,vnica  illa  in- 
duftria  quotannis  centum,&  fortafle  amplius,animarum  millia  e  vitio- 
rum  ac  daunonum  feruitute  afleri  in  hbertatem  filiorum  Dei?  Quid  fi 
lam  ceteros  omnes  labore  fuo  expiatos  recenfuiifet ,  quot  mynadas 
quotannis  numeraret?  quamquam  exiguam  illamputaret,  nec  zelo  fuo 
parem  mukitudinem,fi  numerare  eam  poflet. 

C  A  P  V  T    N  O  N  V  M. 

De  folenni  fietate  diebm  Anteeinerdibm^  &>  menflmi  Com~ 
munione  generdi  a  Societate  introdtitl;^. 

INnumeros,  qui  ex  hacSacramentorumfrequentatione  proueniunt, 
fru&us  in  medium  proferre  poflem  :  habet  enim  ad  omne  Chriftia- 
nx  vita!  officium  opportunitates  fingulares :  nec  vllam  facile  in  iis 
Chriftianx  iuftitia:  partem  dcfideres  ,  qui  identidem  ad  hos  fontes  fa- 
lutisac  probitatis  acceflerint;  nec  vllam  in  ea  ciuitate  publicam  vita: 
licentiam  inuenias,  in  qua  frequens  illediuinorum  myfteriorum  vfus 
laudabili  confuetudine  fuerit  corroboratus .  Neque  enim  vllum  efle 
poteft  omnis  fanctitatis  au&ori  cum  vitiis  &  morum  contagione  com- 
mercium;  nec  locus  eft  in  illis  pectoribus  inferorum  tcnebris,  qua; 
ceternx  lucisradiis  identidem  colluftrantur.  Quare  cum  hoc  fibi  pro- 

pofitum 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS    AGENS.  37J 

pofitum  habeat  Societas,  vt  virtutum  ftudia  promoueat,  vitiis  belku-ri 
lndicat,  denique  vt  profit  quamplurimis ;  nihil  mirum  aiipiam  videri 
dcbet,  fi  hanc  Chriftiana:  militia:  panopliam,  hoc  omnium  malorum 
alexipharmacum,  hoc  denique  miferiarum  omnium  folatium,  frequen- 
tem  dico  ficrofancTa:  Euchariftix  communionem ,  femper  voluerit  om- 
nibus  effe  commendariflimam.  Igitur  dum  in  omnem  Chriftiana:  Rei- 
publica:  partem  pro  luo  zelo  excubat  t  &  materiam  exercendas  charita- 
tis  &  induftria:  vndecumqueindagat ;  incurrit  in  oculos  eius  confuetu- 
do  quxdam  pietati  virtutique  inreftiflima,  &  nomini  Chriftiano  pu- 
denda.  Triduo  illo  quod  folenne  quadraginta  dierum  ieiunium  ante-  BaccbanA- 
cedit,  Chriftiani  videbantur  paflim  a  Christo  fuo  ad  Bacchum  pa-  l"*™pro- 
lam  &C  aperte  deficere.  adeo,  pofito  pudore  fenfucjue  omni  religionis,  in  f^7«X" 
omnem  licentiam,  crapula:,  comeffationum ,  lafciuia:,  flagitiorum. 
veluti  furialibus  acTi  txdis  fcfe  effundebant;  peruerfiflimo  more  fenfu- 
cjuc ,  cum  ex  inftante  ieiunio ,  quod  ad  remedium  fcelerum  ab  Ecclefii 
fancTiffime  inftitutum  eft ,  fcelerum  captarent  anfam ,  &  ad  virtutem 
per  flagitia  kk  compararent;  quafi  ha:c  ad  iliam  gradum  facerent.  Me- 
rito  Societastam  auida  falutis  aliena:,  huicChriftianorum  vefania:  in- 
gemifccbat,  cum  videret  ab  iis  vt  pietati,  itaflagitiis  &  impietati  dies 
quofdam  deftinatos,  &  quafi  confecratos  haberi.  Peflime  illam  habe- 
bat,  duraturos  pietatis  frucTus  in  omnium  animis  produci  non  pofle, 
quamdiu  ftata  per  annum  tempora  recurrerent,  quibus  effundi  ac  dif- 
fipari  deberevidebanturqui  fuerant  longo  labore  collecTi.  Enimuero 
quid  magis  erubeicendum  Chriftianis,  quam  dies  apud  illos  agi,  qui- 
bus  pudet  non  efle  impudentes ,  &  nefas  habetut  nullum  nefasadmit- 
tere  ?  Quid  ieiunium  anirriis  prodelTet,  quos  inueniret  fceleribus  fceda- 
tos,  nec  ante  ieiunij  finem  rite  fe  purgaturos?  quaz  fpes  eiTet,  Deum  eiuf- 
modi  ieiuniis  propitiatum  iri ,  qua:  cum  fcelere  inchoata  fine  fcelere 
non  peragerentur  ?  ItaqueSocietas  tantis  acTa  ftimulis  contra  nefariam  huic,  fi 
illam  licentiam ,  quantis  ad  illam  ca:ci  mortales  ferebanturj  palamfe  JJJJSJ 
communi  huic  furoii  multis  in  locis  obiecit,  non  in  templis,  qua:  tunc 
vacua  erant,  fed  in  compitis  vrbium  ac  plateis,  arguendo,  increpando 
bacchantium  infaniam.  Gandia:  fex  e  noftris  pridie  Cinerum  vertice 
ac  pedibus  nudi,  longofune  e  ceruicibus  pendentc,  duo  etiam  nudata 
terga  flagellis  cruentantes,ceteri  cum  cruce  &  caluaria  in  manibus,obie- 
re  concionabundi  celeberrimas  vrbis  vias .  Ab  aliis  alia  tentata;  & 
quamquam  non  pcenitendo  exeeftuantis  liccntia:  temperamento,  in 
quibufdam  tamen  vrbibus  tantum  iabori  frucTus  refpondit.  Sed  ne- 
que  pcrpetuushic  fuit,  neque  conatu  fatis  robufto  certatum  eft  ad- 
uerfus  impictatcm  longe  lateque  graflantem,  &:  quafiiurefuoiam  do- 
minantem.  Quidigitur?  cederetne  Societas  tanto  tamquc  corrobora- 
tomalo?  abvitiorum  violentia  fuam  vinci  patercturinduftriam  ?quas 
nihil  nifi  maiorem  Dei  gloriam  fpecTat,  tam  luculentam  ab  ipfis  Chri- 
ftianis  pla^iam  fineret  diuina:  gloria?  quotannis  infligi?  Ignofci  llh 
potuiflet,  fi  malum  omnium  pxne  iudicio  immcdicabile  non  fanalTet: 
fed  veniam,  quam  alij  facile  dabant ,  ipfa  fibi  non  dabat ;  vtpote  quar  fe 
tot  propc  fcelerum  ream  crederet,  quotquot  non  impediret.  Cum  igi^ 

tU£ 


tfG       IMAGO    PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

SoUnnita-  tur  diu  multumque  in  omnem  fe  partem  vbiuis  gentiumverfaiTet;  vi- 

Uyitucim    ^Um  eft  tandcm  toto  ifto  triduo  folennem  in  templis  fuis  precationem 

raliumini.wdj$&c}  &  omnibus  quibus  poflet  modis  populi  pietatem  folicitare. 

tittm,        ac  primum  quidem  timebat  ipfa  vanum  quoquc  hoc  pietatis  ftratage- 

ma  forc,  ncc  alium  laboris  fuifru&um  quam  rifum  ludibriumque  re- 

laturam.   templa  quippe  fua  non  adeunda,  nifi  ab  iis  qui  animi  caufla 

fpectatum  venirent  vacuitatem  &  fblitudinem.  adeo  altas  egerat  radi- 

ces  inueteratum  malum.   Sed  tanti  erat,  ludibrij  fe  pericnlo  exponere, 

quod  Christi  caufsa  non  fugiendum  led  appetendum  eft,  ne  aliquid 

intcntatum  relinqueret,  quo  fpes  effet  eftufum  hunc  impietatis  trium- 

phum  vel  nonnihil  reprum  polfe  vcl  carpi.  Primum  Sodales  fuos  Par- 

thenios  haud  a:gre  induxit,vt  modo  per  interualla  finguli,  modo  fimul 

ad  templum  conuenirent  vniuerfi.    Hi  aliquos  prxterea  partim  exem- 

plo  fuo,  partim  verbis  adduxere:  quofdam  exciuit  rei  nouitas;  quae  cum 

non  difplicerct,  curiofitatem  vertit  in  religionem  ac  pietatem. 

Nec  parum  contulit  ad  excitandos  animos,  populique  concurfum 
prouocandum,  auguftiflimus  templorum  ornatus ,  &  quidem  multis 
eerumfo-  jn  Vrb»it>Lis  tam  inufitatus ,  vt  regia  maieftate  dignus  haberetur.  Vni- 
XomTboc  cum  h*c  ptoducam  exemplum  magnificentiae  Romanx  prasfentis  an- 
«».1640.  ni  1640.  Certis  enim  nuntiis  ad  nos  perlatum  eft,  Sodales  Parthenios 
primarias  Congregationis  AlTumptxe  Virginis,  vt  feriis  Antecinerali- 
bus  populum  a  profana  licentia  ad  pietatem  ac  deuotionem  auocarent, 
nouem  florenorum  millia  in  extemporaneamillius  tridui  folennitatem 
expendifle.  Moles  erecTa  ftetit  intemploFarnefianoSocietatislESv,ad 
honorandum  fanctiflimum  Euchariftia:  Sacramentum,  alta  centum  vi- 
ginti  palmos,  latao&oginta,  pulcherrimis  ftatuis,imaginibus,  hifto- 
riis,  emblematibus,  ad  ltuporem  exornata :  quae  omnia  ciun  fupra  qua- 
tuor  millia  flammarum  ac  luminum  illuftrarent,  nulla  tamen  flamma 
m  oculos  fpectantium  incurrcbat.  Hic  res  diuina  peradta  eft  tanta 
pompa,  &  tam  fuaui  Pontificiorum  muficorum  concentu ,  vt  ad  fum- 
mamqux  in  terris  efle  poteft  maieftatem  nihil  praster  ipfius  Summi 
Pontificis  prxfentiam  requireretur.  Rem  diuinam  faciebat  Itluftrifli- 
mus  ac  Reuerendiflimus  Dominus  Alphonfus  Gonzaga  Archiepifco- 
pus  Rhodienfis :  intererant  Eminentiflimi  Cardinales  numero  feptem- 
decim,  omncsque  propemodum  Romanas  Curix  Praelati.Quorum  pie- 
tate  excitati  fubinde  alij,  toto  triduo  fuperuenerunt  Eminentiflimi  Car- 
dinalesquinque  ,  Regumque  omnium  ac  Principum  Oratores:  accef- 
ferunt  praterea  fupplicabundi  varij  Religioforum  Ordines,oranesque 
totius  Vrbis ,  quas  vocant,  Archiconfraternitates .  Denique  tanta  fuit 
toto  illo  triduo  promifcua:  multitudinis  ad  facrofancla  myfteria  con- 
curfus,  vt  non  profana  Bacchanalia,  fed  cadeftis  Curias  epulum  celebrari 
videretur. 

Delectatus  huiufmodi  Societatis  follertia  Sumraus  Pontifex  Pau- 
lus  V.  petenti  ante  multos  annos  condonationem  integram  poena- 
rum  omnibus  qui  illo  triduo  in  Societatis  templis  ad  menfam  diur- 
nam  accederent,  petbenigne  eam  conceflit.  Tum  ver6  Societas  hoc 
tamingenti  induftria:  fux  auxilio  freta,  fperare  ccepit  quod  hactenus 

optaue- 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.  377 

dptauerar.  Neceamfua  fpes  fefellir.  remporc  enim  ipfo  pietaci  ram  FruEius 
iniquo  orarionem  acuenre,  tam  efficacirer  vbique  gentmm  ftifriulauic  foiennitatit 
auditorem  fuum ,  vr  breui  mulris  in  vrbibus  quidquid  efler  Religiofo-  d^rum 
ium  &  Sacerdorum,  prxrer  Confeifarios  Societaris,excipiendis  accur-  raitum!' 
renrium  confeflionibus  pereosdies  vix  fumcerer.  Quam  pulchraerant 
fpedacula ,  pro  infanis  bacchanrium  gregibus  videre  iam  Curiones  ex 
finirimis  agris  cum  pagis  integris,  cum  labaris  &  cruce,  fupplicabundos 
adSocieraris  rempla  non  fine  pio  canru  per  vrbium  vias  accedere,  ci- 
ues  agreftium  pierace  ftimularos  careruarim  accurrere,  denique  ma- 
iore  iam  ft udio  rempla ,  quam  comeifariones  anre  celebrari.  Nec  in 
vno  Regno,  aur  in  Europa  tantum,  fed  in  reliquo  terrarum  or- 
be  hoc  pieraris  incendium  pari  vehemenria  exarilr.  Longum  hic  efiet 
referre  ingenrem  numerum  Sacramenris  refectomm  in  variis  Colle  _uis, 
agmina  publicis  fiagellarionibus  fua  &aliorum  peccara  vindicanrium, 
aiiaque  immenfas  pieraris  edita  paflim  ilgna.  Nihil  in  Annalibus  no- 
ftris  frequenrius,quam  Bacchanalia  in  Pafcharis  celebrirarem  hic  efle 
cqnuerfa;  illic  rriduo  triginra  ,  quadraginra,  quinquaginra&  ampliiis 
ficrarum  Hoftiarum  millia  diftribura;alibi  roram  fere  ciuirarem  in  tem- 
plo  noftro  facrisfe  myfteriis  rerecitle;  vbique  aur  penirus  fublaram,auc 
magna  ex  parre  compreflam,priftinam  illam  &  Chriftiano  nomine  in- 
famem  licenriam;  caupones,  chirurgos,  &  idgenus  hominum,  quibus 
numquam  bene  eft  nifi  dum  quamplurimis  eft  male  ,  conqueftos  de 
lucro  fibi  inrercepro per  intempeftiuas  Iefuitarum  fupphcariones.Quam 
felix  hxc,  &,  nifi  orbis  eam  videret,  incredibilis  peflima:  confuerudinis 
murario?  quisenim  Bacchanalia  iam  eiTefenrir,  nifimaiorisvbiquepie- 
taris  indicia?  iam  non  vino,  fed  Christi  Sanguine  paflim  fe  inebrianc 
Chriftiani;  nec  immodicisepulis  corpora  diftendunr ,  fed  Christi 
Corpore  animas  pafcunr :  pro  infanis  bacchanrium  per  plateas  clamo- 
ribus,  templa  gemitibus  refonanr  ac  piis  fufpiriis :  pro  impuris  mimo- 
rumfpectaculis  pia:  fcence  repraefenranrur :  pro  theatris  lafciuia?,  con- 
cionatorum  fuggeftus  frequenrantur :  denique  plura  iam  expiancur  fce- 
lera,  quam  fieri  confueueranr. 

Sed  an  ror  laboribus  ranroque  fructu  expleta  eft  Socieratis  cupiditas?  Commmio 
accenfa  eftmagis.  Honefta  videatur  Philofopho  vnius  temporis  auari-  &ener"lts 
tia ; Socicrari vnius  lucii,quod  eftanimarum,  pulchra  viderur  auari-  introdntl, 
tia,  numquam,  vtfperar,  minuenda,  fed  qune  cum  ipfo  lucro  maius 
femper  incremencum  accipiet.   Videbat  illa  piam  hanc  confuetudinem 
Sacramcnta  frcquentandi  ab  omnibus  quidem  iam  probari ,  fed  non 
perindc  ab  omnibus  coli;  aliquos  Fdtisrancumfolennioribus,quofdam 
rarius ,  quofdam  etiam  annuo  adhuc  officio  conrentos,ad  illa  ram  po- 
tentia  falurisprafidia  Ecclefia:  pracccpro  coei  magis,  quam  ardore  quo- 
dam  amoris  ferri.  Ergoqua?oprabar  vt  arderenromnes,  aliquos  adhuc 
frigerc,  nec  tam  multiplici  plurimorum  exempld  accendi,vchemenrer 
dolebar.   Quid  facerer?   amor,  qui  magnitudincm  fuam  indcfefsa  in- 
duftria  fere  probat,  fuggcflit  remedium  quam  falubre  ramefficax.  vt 
nempe  folenniore  appararu  inftiruererur  Synaxis  menftrua,  adquam 
omnes  inuitarenrur,  vrporcomnium  caufsa  celebrandam,  quarcjuc  ideo 

B  b  b  Genera- 


.,te 


\ 


378  IMAGO    PRIMI    SJECVLl   SOC.   IESV. 

Generalis  vocaretur.  Placuk  pietatis  follerria  Paulo  V.  Snmmo  Pontifi- 
ci,  quam  fibia  Societate  propofiram  non  tantum  vehementer  probauit, 
fed  etiam  plena  remiiTione  pcenarum  prolixe  libcralitcrqne  eft  profecu- 
tus.  Nec  vero  irrita  fuit  Societatis  fpcs,  nec  Pontificis  liberalitas.  in- 
gentem  vbique  ad  Sacramcnca  concurfum  haee  publica:  illecebra  picta- 
tis  exciuit.  Lxta  fucceflu  Societas,  vt  qui  maximus  erat ,  fi  fieri  poifet, 
maior  effet  maximo,  inuitare  auia  eft  ad  facram  Holtiam  illis  dicbus 
populo  diftribuendam  Eminentiffimos  S.  R.  E*  Cardinales;  haud  inani 
fpe  fibi  pollicita,  fore  vt  facra:  illius  Purpura:  confpe&us  ad  pium  eom- 
munis  pietatis  obfequium  fe  demittentis,  alterum  eiTer,  nec  priore  mi- 
nus  potenSjOmnium  ad  cadeftes  epulas  inuitamentum.  Fecere  vero  ac 
cam%omA  libenter  quod  rogabantur  Eminentiirimi  Ecclefiae  Proceres;  &  hoc  fuo 
CarJwa-  minifterio  in  immenfum  auxere  numerum  geftientium  ex  nobihflimis 
Mnu"7"0'  illis  manibus  arterna: falutis  pignus  accipere.  Itaque  dubium  eft,  sitne 
ea  celebritas  vitalem  cibum  accipientium  frequentia,  an  pra:bcntium 
dignitate  memorabilior.  Quale  enim  fpectaculum  eft ,  illa  facri  Sena- 
tus  decora  ac  infignia,  illos  Ecclefia:  Primores  videre  cum  populi  pieta- 
te  certantesj  cum  ex  illis  quatuor  aliquando ,  aut  quinquc ,  diuerfis  eo- 
dem  in  tcmplo  locis,  eodemque  tempore,ad  mulras  horas  auguftifli^ 
mum  myfteriumtantaanimorum  voluptate  diftribuunt ,  quanta  iftud 
frequentia  ac  venerationeturbxfupplicesaccipiunt?  Cenfa  funtRoma: 
vno  in  templo,  vno  die,  modo  fcdecim,  modo  viginti,  aliquando  etiam 
triginta  millia  facra:  menfa:  accumbenrium.  Hinc  propagara  in  reli- 
quum  orbem  terrarum  pia  confuetudo ,  eadem  illam  commendante 
ac  mirum  in  modum  prouehentePontificum  gratiaac  liberalitate,  pa- 
rem  vbique  pro  populi  modo  ardorem  inuenit  atque  concurfum. 

Neque  hic  fterit  pia  Societatis  induftria ,  qua:  femper  in  incremento 

h*c  am-    cft.  Tangebat  illam  commiferatio  animarum  in  purgantibus  flammis 

?nabm       veterum  malorum  pcenas  pendentium,  tanto  digniorum  ope  atque 

rifntccur-  ^ubfidio,quant6&  pcena:  funt  atrociores,  &  illarum  rea:  fibi  minus 

nt.  opirulari  poifunt.   Itaque  hac  pia  Pontificis  liberalitate  adearum  fub- 

fidium  vfa,magnum  inanimishominum  eifdem  opitulandi  defideriuin 

accendit,  effecitque  pluribus  locis  vt  hicfacerthefaurus  nulla  viuorum 

iactura,  quin  etiam  compendio,  in  defun&orum  folatium  atque  vtili- 

tatem  totus  cedat.    Quantos  vbique    motus  erga  deftitutas   omnSr 

ope,  tantifque  in  cruciatibus  ha:rentes  animas,  concitat  paffim  infita 

cunctis  miferatio?  hos  tam  fentit  quifquequam  in  aliis  videt.  Nihilo- 

minus  hanc  auget,quantum  poteft,  Societas  lugubri  altarium  ornatu, 

tabulis  miferarum  tormenta  facilemque  rationem  illis  fuccurrendi  re- 

prasfentantibus ,  acribus  exhortationibus ,  modis   muficis  ad  luctum 

compofitis,  libellis  editis ,  aliifque  piis  inuentis  commiferationem  vel 

Commu-    prouocantibus  vel  augentibus.  De  populi  concurfu  quid  attinet  dice- 

tumuge-    re   cum  omnium  vbique  oculis  pateat?  nec  tamen  omnino  filendum 

quenua.     videtur,  cum  omnium  ocuh  ltidem  vt  mens  &  cogitatio  quouis  loco- 

rum  peregrinari  non  pofTint.  Olifiponenuperrime  m  aede  Domus  pro- 

feffa:  Socieratis  I  e  s  v  viginti  quinque  millia  facrarum  Hoftiarum  vno 

eiufmodi  die  funt  diftributa  j  alibi  haud  multo  pauciores ,  alibi  etiam 

fortafle 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS  AGENS.        379 

fortafTe  plurcs,  pro  vrbium  &  populi  modo:dequibus,nifid.eOlifipo- 
nenfibus,  nihil  dum  certi  accepimus,  nifi  in  plerifcjue  mukarum  Pro- 
ninciarum  Collegiis  operam  Confellariorum  imparem  elTe  multitudi- 
ni  conficcntium.  Belgx  quidem  numeros  illos  non  xquamus,  q.uia  vr- 
bes  plerxquenon  ramfrequentesfuntincolis,  quos  aflidua  iam  tot  an- 
nis  bclla  haud  parum  carpfere:  Antuerpix  tamen  in  xdc  noftra  ad  fa«- 
cram  Synaxim  accedunt  vno  eiufmodi  die  facile  fex  feptemve  millia, 
necpauciores  Bruxellx;  plures  vtrobique  futuri,  fi  maiorem  templa  ca- 
perent  turbam. 

Iam  de  frudtuum  vbertate  ex  hoc  myfteriorum  frequentato  vfu  quid  Commu* 
opus  eft  verbis?  poteftne  fecundus  ager  fxpe  purgari,  &  fementis  ni-  "*•**£*• 
hilominus  lolio  &  tribulis  obrui  ?  poteftnc  fxpe1  aut  riuorum  fcatebris  fZtlw. 
aut  tempeftiuis  imbribus  rigari,&  non  ridcrelxtiflima  meiTe?potiftne 
cultavitisfolaribus  radiis  frequcnter  foueri,  necracemis  exuberare?  Vt 
cnim  vulgares  frucrus  omittam  ,  pecuniarum  &  famx  magnas  reftim- 
tiones,  fopita  difTidia  iam  adferrum  &  mutuas  cxdes  fpecTanria,  con- 
cubinas  amandatas,  &  id  gcnus  alia  inhnitat  quoties  cafti  adolefcentes 
hoc  prxfidio  armati,  palliis  ctiam  reli&is  in  impudicarum  mulicmm 
manibus,  veluti  alteri  Iofephi,  blandam  hoftem  fugiendo  vicere  ?  quo- 
ties  puellxferrum  maluerunt  iugulo  excipere,  quam  aurum  flagitij  pr©- 
tium?  Quid,  qu6d  nonnemo  ex  lafciuis  iftis  pudicitix  infidiatonbus  Ann-  »6'°>- 
puellxafediumultumcjue  fruftra  ad  facinus  folicitatx,  cinn  ro^alTec 
vbinamconfiteretur,illaque  refpondiflet,Vni  e  Societatis  Patribus;  tum 
is  defperato  fceleris  fiiccefTu,  fubiecerit:  Numquam  tibi  moleftus  fui£ 
iem,  11  id  antefciuiflem;  nec  enim  ignoraflem  fruftra  me  verba  perdere. 
Quotiesalij  operofifTime  virginibus  perfuadere  conati  fiuir,ne  noftris 
toties  confiterentur,  eo  tantiim  animo,  vt  libidinum  fiiarum  repag;u* 
lum  amouerent?  Sed  quid  ego  eximios  fructus  ftudiofius  collicram,  ciim 
nullus  fit  maior  ipfo  cxleftium  myfteriorum  vfu?  Quid  enim  aliud  eft 
crebra  confeflio ,  quam  aflidua  fuicum  peccati  malxque  confuetudinis 
cxfecratione  correcTio?  quid  aliud  Euchariftia,quam  vinum  s;erminans 
virgines?  quam  germen  vitx  in  lxtiflimam  fucerefcens  xtcrnitatcm? 
quam  puriflimi  amoris  exxftuans  flamma  ,  nouo  femper  nouoque  icCc 
alens  pabulo?  Qup  amore  vt  nihil  cft  excellentius,  nihil  diuinius,  ita 
'Hullus  ex  Euchanftia  frucTus  manare  poteft  ipsa  maior,  qux  amoris  in- 
exhauftus  fons  cft,  &  percnnis  fcaturigo  ;  imo  tota  aliud  nihil  eft, 
quam  amor. 

CAPVT     DECIMVM. 

De  Exercitiis  Jfmtmlibus  a  S.  Igmtio  acceptis ,  &* 
ingenti  eommfmflu. 

IN  rerum  natura  nonpauca  funt  qux  vim  ac  virtutem  admirandam 
habent;  fed  latcntem  &  occultam ,  ipfofque  ade6  oculos  fallentem. 
Quis  tantum  ignis  inciTe  credat  piperi  aut  zingibcri ,  fi  cxtcriori  fpecie 
vimacnaturam  eius  metiatur  ?  cjuis  exminuta  trlandc  vaftis  diflfanden- 

B  b  b  x  dara 


380         1MAGO   PRIMI    SJECVLl    SOC.  IESV. 
damramis  arborem ,  truncumcjue  in  immanes  trabes  fun-ecVurum  fibi 
promittat  ?  Magnes  ferrum  occulta  vi  rapit  adfefej  nitratus  puluis ,  ful- 
minisin  morcmmomento  accenfus,intorquet  globos  fcrreos  mcenia  Sc 
vrbes  folo  azquaturos.   Ita  frequenter  natura  vim  fuam  difVimubt,  la* 
ccflita  virtutem  ingentem  exerit.   Talis  virtus ,  tametfi  prima  fronte 
non  appareat,  ineft  &  Excrcitiis  fpiritualibus,  qux  S.  Ignatiusa  Deo 
cdoctus,  iuuante  ac  dirigente  Deipara,  ex  oraculis  hiftoriifque  facris,  &c 
ianctorum  Patrum  doctrina,  confcnpfit.  Quae  in  eiufmodi  ordinem 
digeflit,  quo  nihil  ad  animos  permouendos   penitufque   fleclendos 
aptins,  nihil  efficacius  videtur  excogitari  poflc.  Fuit  is  libellusprimum 
Societatis  Opus  quod  lucem  adfpexit,  felix  auipicium  tantorum  Opc- 
rum  ab  illa  deinccps  magno  Ecclefix  bono  euulgatorum.  Nimirum  de- 
bebatur  llla  gloria  eius  Auctori,  vt,quemadmodum  fanclitatis  &  virtu- 
tis,  ita  etiain  magifterij  cxleftis,  &  fcriptorum  fama  ac  laude  inter  So- 
cios  Dux  eiVcc  &:"Princeps:  tanto  maior  omnibus,  quanto  maximis  ap- 
parere  conatus  eft  minor.  Magna  quidem  eft  vis,  magna  laus  docVrinx, 
quam  Suarez,  Vafquez,  Salmcron ,  aliique  tam  vafta  tot  Operum  mole 
numquam  fatis  potuerunt  comple&i.  Ingens  Fabri,  Caniflj,  Augerij 
feruor  in  reducendis  ad  Ecclefiam  errantibus  i  efficax  ardor  in  reuocan- 
dis  ad  mentem  fceleratis  hominibusjfenx  follertia  in  moribus  Chriftia- 
no  dignis  efVormandis:  fed,  fi  fuus  veritati  locus  fit,  hxc  omnia  libelb 
illo  fuo  complexns  eft  Ignatius:  ex  quo,  tamquam  vberrimo  quodam 
fonte,  riuuli  lfti  fluxere.  Vaftiflima  fint  licet  flumina,  fonti  tamen  ori- 
gincm  fuam  debent,  &  perennes  aquas ;  quantumuis  llle  cum  ammbus 
Vis  &      iuis  comparatus,  paruus  videatur.   Ignatij  libellus  mole  quidemper- 
ewrgiA      exiguus ,  dictione  planus  &  facilis  eft:  quem  fi  non  guftes ,  fi  in  tuum 
rnmT.p'  Vuccum  non  vertas, neque artis,  neque  ingenij ,  neque do&rinx fingu- 
Jl»atif.      laris ,  fortaflis  etiam  contemptu  magis  quam  laude  videbitur  dignus; 
fed  interiore  guftatu  perceptus  ,  acer^eft,  potcns  eft,  virtutifcjue  tantx, 
Vt  nullum  animorum  languorem  nonerigat,  nullam  duritiemnonfran- 
gat.  Laboraret  hic  Societatis  fides ,  fi  fola  tantum  huic  libello  tribue- 
ret :  quxne  fufpeda  cuiquam  fit,  aliorum  tcftimoniis  hanc  pLacet  ad- 
ftrucre,  quos  nec  afVedtus  egit  tranfuerfos ,  r?ec  nifi  quod  experti  funt 
Uuslrium  afVeuerant.  Ludouicus  Strada,e  D.  Bernardi  Familia  vir  in  prrmis  cele- 
yrornm    ber,  ^wn  libelli  huius  diuinam  vim  fenfu  ipfe  fuo  percepiilet ,  in  eius 
xiU  tudi-    laudem  erumpens,  Tirocinium  eH ,  inquit ,  toti  huma.no  genen  infiitutum. 
cia.  Cuius  quidem  teftimonij  hxc  eiVe  videtur  fententia,  quemadmodum 

Religiofi  Ordines  fua  habent  gymnafia,in  quibusTirones  ad  vitx  fufce- 
ptx  formam  exercentur,  &  hngunturj  ita  non  vnius  tanturn  familix 
alumnos,  fcd  vniuerfum  hominum  genus ,  &  in  fuo  quemque  virx  in- 
ftituto,  ad  exacVam  Chriftianx  legis  difciplinam  Exercitationibus  i 
S.  Ignatio  inucntis  aptiflime  erudiri  poffe.  BartholomxusTorres,  Ca- 
narienfis  Prxful,  fpiritu  quem  ex  hoc  libello  hauferat  plenus,  Vtinam, 
inquit,  quanti  efl  ille  thefaurusy  tanti  xfiimarepojfimus!  Deum  tefior ,  trigin- 
ta  annis  qmbm  njerfor  infiudiis  fapientia ,  &  permultis  annis  quibus  Theo- 
logiam  doceo ,  numquam  admeam  njulitatem  didmjfe  tantum ,  quantum  me 
faucii  diebrn  docuermt  Exercitia.  lllaad  docendum  refereUm ,  htec  nd  aoen- 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  3S1 
dam  :  qu<e  inter  immane  qnantum  eji  tnteruaUum.  Vidi  homines  dofios  qui 
Exeratiorum  res,  cumtam  cLtne  (Jatboltcxque  fnt,ex  Euangelw  ftnffijque 
DoElonbus  deprompu,  tnteUtgere  non  pojfent-,  quas  tamen  qm  ad  <ufum  refe- 
runt,  nullo  negotio  mtelligunt.  Termultis  ego  w  Religiofs  (ejr  fsculartbusper- 
fuaf  vt  eafufciperent :  nec  quemquam  nom  ,  qui  non  magnum  inde  fruc7mp 
retulerit,  palamque  prxdicauerit,  fe  nthtl  ommno  e  rebut  mortalibus  njolmffe 
xis  anteldtum.V 'oteftne  vel  luculentius  ad  laudem,vel  certius  ad  fidem  tx- 
ercitiorum  pra:ftantia  commendari?  Nimirum  mandere  oportet  aro- 
mara,  vt  eorum  calorem  vigoremqueperfentifcas.  Electrum  paleas  tra- 
hitj  fed  iners  eft  &  ignauo  fimile ,  mfi  prius  confricetur.  Ita  rerum  na- 
turalium,  ita  libelli  huiusoccultam  arcanamque  vim,vfus  ipfe  laceiTen- 
do  ac  velut  irritando  prodit.  Quid  vero  Ludouicus  Granatenfis ,  prar- 
clarum  lllud  Ordinis  Prardicatorum  lumen,cuius  conciones  &  fcripta 
omnia  eximiam  quamdam  pietatem  fpirant,  legentibufcjue  afflanr, 
quam  exaggerata  laude  libellum  hunc  ornat?  Tantum  doclnnce  fbiritua-  Mawkjde* 

,'.     .  .    l  "^      .  , _*     _  .   .  .    ....    .       n  " '       ^  dcExercic. 

lis,  mquit ,  a.  documentts  (gr  txercitns  tUis  hauf ,  njt  njita  tota  non  Jujpctat 
fcrtbendo  iUa,  qu£  in  illts  Deus  mthi  aperuit.  Mancius  S.  Theologias  Do- 
ccor,  vt  eiufdem  cum  Ludouico  Ordinis,  ira  fenrentiar  fenfufque.  P/«- 
risfacio,  inquit,  Tbeologiam  Vatris  Villanoua  ( impendebat  fe  ille  tradendis 
Compluti  Exercitiis)  quam  omnium  fmul Doclorum.  Vt  vero  plurimos  fi- 
lentio  prcteream  e  celeberrimis  toto  orbe  fapientix  virtutifque  fama* 
hominibus,  qui  manibus  pedibufque(vt  dicitur)in  eamdem  fententiam 
iuerunt ,  quorum  vel  nomina  recenfere  longum  efTet ;  Carolum  tamen 
Cardinalem  Borroma^um,  ipfiufque  Sedis  Apoftolicx  vel  Oratores  vel 
Prxfides, nefas  fic  omittere.  Quid  igitur  fanctus  ille  Mediolanenfis 
Archiepifcopus  de  hoc  libello  cenfuit  ?  Cum  Dux  Manruanus  eius  bi- 
bliothecam  viferet,mirificequelaudaret,  conuerfus  ad  illum  Carolusj 
Varuulum,  inquit,  tnpulpito  Ubellum  habeo ,  e  quo  pltis  haurio ,  quam  e  relt- 
qua  biblwtheca ,  quia  nempe  punus  ffi  pkmits ,  tamquam  exipfofonte.  Quid 
vcro  ipfum  Ecclefia:  caput ,  cuius  teftimonia  veluti  cadeftia  quajdam 
funtoracula?  an  hunc  libellum  noiTepotuit,  &  non  laudare  ?  Paulus 
hoc  nominc  Terrius  ,  cui  certe  Societatem  I  e  s  v  nocam  perfpectam- 
cjue  elle  oportuit,  cum  vifum  ipfi  fueric  &  SpirituifancTro  eam  &  appro- 
bare  &  humanogenericommendare,  hancde  Exerciciis  S.  Ignatij  fen- 
tentiam  pronuntiat:  Tlena  funt,  inquit,  Exercitia  illa  pietate  ($r  fancJt-  *«  buiia 
tate ,  ad  tdificatwnem  ($r  Jfmtualem  profec7um  nj.xlde  njttlta  &  ftlubria.  daTann.' 
Maximum  mero  adtumentum  attulerunt  ad  fruBus  njberes,  quos  Ignatms  *548' 
ctufque  Soctetas  in  Ecclefa  "Det  njbique  gentium  producere  non  cejfat.  Ira 
Pontifex  Optimus  Maximus  latentem  hunc  thefiurum  sftimauit  fub 
ipfius  originem  Socieratis.  Sed  vfus  vetuftate  ac  tempore  corroboratus, 
magis  magifque  occultam  rcrum  indolem  ac  naturam  iolet  aperire. 
Iuuat  igitur  audire  Nicolaum  Zambeccarum,  qui  ea  quar  a  tot  tamque 
incorruptis  teftibus  acceperat,  apud  Gregorium  X  V.  in  Confiftorio  re- 
tulit.  Ignatius,  inquit,  non  folum  opportunis  manitis  atque  adhortatwnibtis  inproceiTo 
admelwremfrugcm  traducere  conabatur  omnes  ;fed  etiam  ttbello  de  fruEluosa  £YgS' 
orandi  ratwne,  ex  tis  qua  magiflerio  diuino  dtdicerat,  excolere  nonnullos,  atque 
ddjludtum  njirtutis  incttare  cccpit.   Atque  hic  eft  ille  Exercitiorum  fpin- 

B  b  b  3  tualium 


382        IMAGO    PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

tualium  libellus:  qui  Summorum  Pontificum  teftimonio  probatus 
commcndatufque:  qucmtam  confentiens  laus  bonorum,  &  incorrupta 
fincere  iudicantium  vox,  tamquam  imago  virtuti  cius  refonans,  longc 
latecjuc  celebrauit:  qui  tam  multos  e  vitiorum  cceno  extraxit,  tot  alum- 
liis  nouis  Religiofos  Orclincs  amplificauit,  tam  multis  Religioforum 
Familiis  difciplinx  vcteris  amorem  curamque  reftituit :  vt  merito  a 
Summo  Pontificenumeretur  inter  auxilia  &c  robora  qux  Deus  Reipu- 
blicx  Chriftianx  hoc  deploratiflimo  tempore  fubmifit.  Sed  generofi- 
tatem  feminis  nemo  nouerit,nifiqui  fructus  ab  illo  produclos  autgufta-  . 
uerit,  aut  propiiis  faltcm  adfpexerit.  Audiuimus  virorum  grauiiTimo- 
rum  fententiam :  quorum  auctoritati  quidem  incorruptoque  iudicio 
cordatiflimus  quifque  haud  grauate  cedit  -y  nemo  tamen  fatis  vmquam 
capiet  autaflequetur,  quid  fit  cauflxcur  documentis  iftis  quafi  cxlefti- 
bus  &  humana  fapienria  maioribus  tantum  tnbuant  •,  cur  cam  tam  cer- 
tam  appellent  viam  rationemque  efficaccm  animos  a  peccandi  licentia 
ad  amorem  virtutis  traducendij  cur  iter  quod  ab  Exercitiis  monftratur, 
breue  cenfeant  &  expcditum  ad  abfolutam  confummatamquc  virtu- 
tcm  j  cur  artem  vocent  quxdiflblutos  homines  fubito  vertat  in  fanctos: 
hxc,  inquam,  ncmo  vmquam  capiet,  nifi  ccrtis  documentis  acreipsa 
quodammodo  id  illi  conftet. 
Frutlw  Rem  igitur  ipfam  clariflimaque  experimenta  in  mcdium  addu- 
Admirandi  camus.  Sacerdotem  fcenicum,  populi  publicum  ofTendicurum,  cxle- 
rHm.""0'  ft^  njcc  Exercitatio  ita  permutauit,  vt^iniecto  ceruicibus  fune,  in  fug- 
Hiit.sodet.  geftum  adfcenderit,  &  a  frequentiflima  multitudine  veniam  indi- 
~u  gnx  Sacerdote  leuitatis  petierit,  tam  ardenter ,  vt  excufferit  illico  la- 
crymas  populo,  cui  folitus  fuerat  rifus  &  cachinnos  mouere.  Mef- 
fanx  adolefcens  nobilis ,  quem  nec  duriflima  in  triremibus  inter 
mancipiorum  fxces  feruitus  fleclere  potuerat;  his  prxfidiis  adhibitis, 
indomitam  ferociam  fubito  vertit  in  fuauiflimam  animi  manfuetudi- 
nem,  intra&abilem  ingenij  duritiem  in  commodiflimos  mores.  Hxc 
ars  odia  grauiflima,  quxquc  non  nifi  partium  exitiis  videbantur  exftin- 
guenda,  tum  publica,  tum  priuata,  repente  compofuit.  Hxcmagos, 
hxreticos,  Iudxos,  pertinaciflimum  hominum  genus,  blanda  vi  infle- 
xit,  Chriftoque  fubiecit.  Hxc  auaros,  iracundos ,  luxui  ac  hbidini  pcr- 
..  .  ditiflime  deditos,  in  alibs  prorfus  homines  fuique  diflimillimos  repen- 
te  mutauit.  Vnde  vero  nifi  ex  cxlefti  hoc  fomite  conccperunt  ignem, 
quem  toto  orbe  fparferunt  primi  illi  Ignatij  comites ,  &  qui  primis  fuc- 
ceflerunt,  tamquam  Apoftolis  difcipuli,  &  qui  ab  his  propagati  in  hxc 
yfque  tempora  flammas  a  maioribus  hauftas  fouere  conftantiflimeper- 
gunt?  Hoc  experimento  Tironum  fuorum  indolem,animos,robur  So- 
cietas  potiflimum  explorat:  haud  feciis  quam  aquila  pullorum  fuorum 
aciem  ad  folis  radios  tentat.  Atque  vt  a  Societatedigrediar ,  hac  in  pri- 
5°i<S»%,  m*s  cxlefti  induftria  diuinaquc  arte  plurimum  adiuti  S.  Carolus  Borro- 
d"*°L  ^v  mxm  &  S.Terefia,  vitam  aufpicati  funt  fanctiorem  :  iifdem  prxfidiis 
.  ;.<-3p.i5.'  inftitutum  curfum  feliciter  tenuere:  iifdem  fe  ad  vltimum  vitx  tcrmi- 
num  feliciflime  compararunt.  Ncc  minus  feliciter  religiofiflima  illa 
Carmelitarum  inBelgio  fcufundatrix  fcu  propagatrix  Anna  d  S.  Bar- 

tholo- 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS   AGENS.         3 g jj 

tholomreoillam  vita:  morumque  fandimoniam^totiBelgionotam^hoc 
remedio  vcl  fouit  vel  pluiimum  auxic. 

Poft  hasc  fanctitatis  lumina  in  medium  producta,  nemo  iam  mira- 
bitur,  fapientiflimum  ilium  apud  Sinas  ncophytum  Paulum ,  cuius 
vnius  humeris  cota  res  Chriftiana  tam  diu  illicincubuit,  horum  vfum 
Exercitiorum  apudgencem  lllam  culciflimam  ac  litteratiflimam  indu- 
xille:  nemo  Gafparem  Contarenum  fua  libellum  huncmanudefcripfif- 
fe,  eumdemcjue  ab  heredibus  eius  folicite  feruari,  nec  fecti;  quam  in- 
gentem  chefaurum  ,  vti  reuera  elt,  in  precio  haberi:  nemo  Ioannem 
CochLxum,  hacreticorum  in  Germania  malleum,iis  exculcum,  quoc- 
quocpocuic  ad  eamdem  felicicacem  inuitaiTe.  Ipfe  ver6  Ignacius  lacen- 
tis  in  hoclibello  virtutisoptime  confcius,  non  minus  eius  approbatio- 
nem  quam  multarum  falutem  animarum  in  votis  habuit.  Eius  vfum 
M.Mion^,cuiplurimumdebebat,vtgratuse{ret,impensecommendauit: 
virifque  grauiflimis  hanc  meditandi  methodum  rradidit.  Quia',  quod 
LudouicUs  Blofius  Lxtienfis  Abbas ,  vir  infigni  wkx  fanctimoma  illu- 
ftris,  vtfibi  ita  &  fuis  eadem  proJelfc  voluerit?  Quid,quod  Abbates 
S.  Bertini  &  Aquicinctinus  nis  inftructi,  in  cancum  repenre  fumma- 
rum  vircucum  fimul&  Societatis  amorem  exarferint,  vt  huic  (quo  plu- 
ribus  ita  prodelfec)  alcer  Audomari,alter  Duaci,Collegium  &  cemplum 
afundamencis  excruxerinc,  &  dotenon  exigua  locuplecarinc  ?  Nullum 
inueniam  exicum  ,  fi  velobicer  his  fimilia  pcrftringam. 

Sed  quid  cam  fancTum  eft atque  diuinum,quod  vel  impietas  non  dam- 
net,vel  temeritas  non  carpat?Incredibile  di&u  eft  quam  furiose  libellum 
illum  inuaferint  hazrecici  (magno  fane  fingularis  prceftantia:  ac  fructus 
argumento)quibus  fe  inGermania  Gretferus  oppofuit,in  Gallia  Richeo- 
mius.  Sed  mirandumeft,  a  Cacholicis  quibufdam  diuinum  lllud  Opu- 
fculum  auc  in  crimen  auc  in  concempcum  vocari  pocuilfe.    Enimucro 
excufari  non  poceft  lcuitas  ifta  culpancium  quod  ignoranc.    Miniis  fe» 
renda  eft  calumnia,  quae  quod  videc  damnari  non  poflc,  fictis  crimina- 
tionibus  veluc  curpi  larua  ftudec  inuoluere.   Sed  haec  nequitia  non  ica 
obducla  eft,  vcnon  ftacim  ad  primum  vericacis  radium  euanefcac,  fe- 
que  ipfa  incerimac.   Sparferac  hasc  Conimbricce  in  vulgus,  iis  qui  fe  Ea 
apud  Pacres  Societatis  exercerenr,  fpectra  ncfcioquas  &  vifa  obiici.  Ca-  fruftraop- 
lumnicTfidemadftruebac,  quam  decrahere  debuerat,  vc  repencina  ica  ?HZnata- 
ingens  &crebra  morum  mucacio.  Denique  adeo  inualuit  ha:c  fabula,  Hift.  soc 
vt  Cardinalis  Henricus  fidei  Qua:ficor  de  re  totacognofcendum  cenfue-  P*"-1* 
rit.  Hoc  dum  eius  imperio  diflimulancer  facic  Iacobus  dc  Murcia  Aca- 
demia:  RecTor,  Fratrefque  noftros  de  obie&is  vifis  legicime  inrerrogat, 
vnus  aperte  fatctur  fc  vifa  vidilTe,  &  quidem  feralia  atqtie  horrenda.  Ec 
qua:nam  illa?  inquic  Recror ,  fimulque  Scribam  admonec,  vc  quas  nar- 
rarcntur  exciperet.   Ille  vero  ,  Memetipfum,  inquit,  vidi,  quem  num- 
quam  ante  fatis  pcrfpexcram,  monftrum  fane  tecrum ,  quo  curpius  mi- 
hiquc  magis  cimendum  numquam  vidi.Hoc  refponfum  ab  ipsa  veritate 
facetepetitum,  calumniam  potcncius  difcufTit ,  quam  fortalTe  pocuiffet 
ftudiofadefcnfio;  &  compcndio  quodam  rudem  Exercitiorum  imagi- 
nem  ac  laudcm  amplccTens,calumniam  fuo  veluti  telo  confecic. 

Supo 


.xercitia 


384  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.   IESV. 

Siipereft  nunc,  vt  quid  fmt,  vnde  ortumducant,  qua  ratione  obeuri- 

da,  quibus,  &quando,  &  cur  tradenda  lint  hxc  Exercitia,  paulo  accii- 

^«ww-ratiusexpliccmus.Quprum  talc  eft  argumentum.  Ante^omnia,  veluti 

tumSxer-  aufpicium  &  fundamenrum  vitx  fanciioris,proponimt  finem,in  queni 

cHiorum:   jlomo  ep.  ccmdirus,  artento  &  quieto  ammo  confiderandum:  qua  ra- 

tione  affici  oportea:  rebus  cereris  qux  hominis  caufsa  funt  procreatx: 

quidordincm  hunc  pulcherrimum  inuertent.  peccatum  nempe,  quod 

vnum  non  minus  nobiliflimas  illas  incxlomenres,quam  genus  huma- 

num  perdidit  vniuerfum.  In.  oppofitam  lgitur  virtutis  viam  tanto 

cnkendum  cft  ardentius,  quo  magis  ab  extremo  intentu  abhorrere  de- 

betquicumqiiealiquamimiferauone  rangitur.  Virtutem  hanc  nulla 

re  xque  ac  C  h  r  i  s  T  i  prxeuntis  ad  vitam  Ducis  exemplo  acui;  vt- 

pote  quod  attentius  confideiatum  vel  ignauiam  ipfam  inflammare  tan- 

topere  poflir,  vt  arduum  illud  iter  non  minusiam  affectet  quam  priiis 

fjigiebat.  Tandem  animum  difficultatum  victorem ,  velut  exf lperato 

montis  ardui  iugo ,  in  intimam  curn  Deo  coniundtionem  deducunt, 

&  caftiflimi  amoris  dulcedine  penitus  penitufquc  periufum,quadam 

bearitudinis  propinqux  fuauitate,  quam  ex  certa  eius  fpe  prxlibat,  iu- 

dcdncunt  cundimme reficiunt.   Atque  tres  illas  ab  omnibus  celebratas  vias ,  quce 

ferviam  £ucuaz  acj  fummum  virtutis  apicem,  hbellus  hic  recludir.   PurgandaS 

rZT,nJlu-  menti  infiftit  per  varios  in  fe  ipfum  inquirendi  modos :  per  alrius  rcpe- 

minati-     titam  peccatorum  confelfionem ,  perque  conuenientes  maxime  apta£ 

*am'  vn\~  que  commentationes  id  asit  primum,  vt  flasitiorum  turpitudine  & 

tiuam  aa     ~l    -  c      i  i       •       -i         /         i  i  n 

Deum.  farcina  hberetur  ammus ,  tum  vt  perrurbationibus  ( quibus  velut  asftu 
ventocjue  iaclata  nauis  in  diuerfa  rapirur)  vacuus  velut  in  tranquillo 
diuinx  vocis  fufurros  audiat.  Sic  purgatum  cxlefti  luce  contendit  iU 
lultrare,tenebris  difculfis ,  quas  auido  iam  virtutis  frequenrer  offundit 
error.  Hic  primum  ad  diuinarum  legum  obferuarionem ,  inde  ad 
Euangelicam  confiliorumperfectionem,rum  adiniurias,  ignominiam, 
dolores,  vulnera,  morrem,fi  Christi  gbria  Sc  obfequium  id  exi- 
gant,generoseiubeunda,  mentem  armat ,  &  quafi  facibus  quibufdam 
ardentibus  inflammar.  Exhis  vt  confequens  eft,  perfectum  tradir  inti- 
mx  cum  Deo  coniun&ionis  modum :  nam  vagatus  per  omnia  gaudij, 
pacis  &  fpei  inciramenra,  Deum  vbique  prxfentem  admirari  docet  ac 
diligere.  Addit  denique  tum  ad  detegendas  hoftis  no'tri  fraudes  do- 
cumenra  vriliflima,  rumad  inanis  glorix(  quam  recte  in  portu  nau- 
fragium  dixerenonnulli)  arcendum  periculum.  Nam  quemadmodum 
ex  arduoin  prxceps  defpicienri  ipfa  nonnumquam  altitudo  tenebras 
offundk,quibus  iter  oculofque  obcxcantibus  prochuis  eft  ruina:  ita 
non  raro  virtutum  fuarum  eminentiam  circumfpicienri  diuitix  ipfx 
inopiam  creant.  Atque  hxc  aurei  libelli  quxdam  fynopfis  eft,  fed  mu- 
tila:  nam  latenrem  in  eo  vim  nec  volumina  ingentia  fatis  explicent,  ne- 
queinexperro  magis  demonftrent  efficaciam  arcanamque  huius  Opu- 
fculi  virtutem ,  quam  oratio  dulcedinem  mellis  ei  qui  ld  numquam 
ienfu  guftuquc  percepit. 
Modns  Vr  autem  cum  fperaro  fructu  obeantur  hxc  Exerciria,  requirunt  in 
'Exenitia.  Pril™s  fecefliim  &  folitudinem,  vt  animus  a  publico,  ab  amicis ;  adeo- 

que 


LIBER   TERTIVS.  SOGIETAS   AGENS.         38S 

que  domefticis  remotus ,  curaruinque  immunis ,  Sc  ,  quantum  fieri  po- 
teft,  etiam  immemor,  in  feie  abeat ,  totuscjue  fibi  &  Deo  vacet .  Solet 
enim  fiios  in  fblitudinem  Deus  abducere ,  vt ,  filente  rerum  vulgique 
ftrepitu,  exaudiri  ab  illis  poffit.  Tum  vero  iancia  iis  iniicit  defideria,  la- 
crymas  elicit  abique  tefte  copiofius;  tunc  animo  fe  dulcius  infinuat ,  ac 
denique  toto  numinc  illabitur.  Hic  homo  feie  habere  incipit ,  qui  cum 
fe  rebus  gerendis  tradidiflet ,  fibi  ipfi  eripuerat;  cum  ceteris  ieruiret ,  fibi 
vni  deerat,  quam  aliorum  ftudiofus,tam  negligens  fui.  Vox  ergo  Numi- 
nis  non  auditur  in  foro  ,  non  percipitur  in  publico ;  odit  turbam ,  foli- 
tudinem  amat. 

Quoniam  autem  recli  fpecie  fcpe  blanditur  error  ;  quicumque  in 
hanc  iolitudinem  fe  recipit ,  ducliore  opus  habet,  cui  ienfus  omnes  arca- 
nosque  animi  motus  aperiat;a  quo  ,  quid  quovetempore  agendumfit 
omittendumve,  cognofcat .  Ita  dum  Georgius  Radziuillius  Cardinalis 
Vilna:  Epifcopus  cum  fratre  Stanislao  in  villam  Iulij  III.  ieceffit ,  vt  his 
meditationibus  animum  exercerent ;  vtrumque  iuiTu  Gregorij  XIII. 
direxit  Achilles  Gagliardusreo  fucceifu,  vt  rcduces  in  Poloniam  fruclum 
quem  hauferant,  per  omne  Regnum  diffunderent :  Cardinalis  enim  iri 
hajreticorum  conuerfionem  acriter  incubuit,Stanislaus  in  mores  fibi  iub- 
iedorum  ad  omnem  honeitatem  conformandos.  Vt  autem  illis  Proce- 
ribus  ,  ita  cuilibet  alteri ,  non  fine  directore  ha:c  Exercitia  traduntur. 
Quippe  non  folet  diuina  Sapientia  homines  nifi  per  homines  erudire. 
Non  mefugit,  Ignatium  ,  cum  ncque  litteratus  eflet,  nequeante  ipfum 
exflaret  hxc  ipintumexercendi  methodus,  diuinitus  hanc  artemedo- 
ctum  ruifle,  non  fine  Deiparx  benigna  ope  :  fed  paucis  ea  felicitas  ob- 
tingit ,  nec  fere  nifi  illis  qui  ad  res  ingentes  &  inuiitatas  diuino  confilio 
deitinantur.  / 

Porro  tradenda  funt  omnibus  quibus  limatius  eft  ingenium,aut  fal-  Qjii^ 
tem  politioris  difciplinx  capax  ;  iis  prarfertim  qui  de  ineundo  vitae  ge-  ,r*J2! 
neie  dcliberant ,  vt  inhis  ab  omni  perturbatione  liberi,  de  vita  futura  potif!mam 
ftatuant,  quod  numquam  ftatuiiTe  pceniteat .-  Hoc  vero  quantum  eft?  dehberan- 
Incunte  adolefcentia  ,  inquit  Tullius  ,  ciim  ineft  maxima  imbecillitas  ub™' *e™~ 
confilij,  tum  id  fibi  quiique  genus  a^tatis  degend^  conftituit,  quodma-  eiiJ„do, 
xime  adamauit .    Itaque  ante  implicatur  certo  aliquo  genere  curiiicjue 
viuendi ,  quam  potuit  quid  optimum  fit  iudicare  .   Nimirum  fequitur 
ha?ca?tas  paflimouium  ritu,  auferrique  ie  finit  qtiavocat  aut  incon- 
fultus  animi  impetus ,  aut  maiorum  exemplum  ,  aut  multitudo  dete- 
rionbus  fcre  confentiens ;  it  denique  qua  itur  ,  non  qua  eundum  eft. 
Iguatius  vero  cum  perfpiceret ,  quanti  eflet  momenti  certum  aliquod 
vitar  gcnus  maturo  fibi  confilio  defignare  ,  ne  infclicitcr  de  eo  delibe- 
raretur ,  quod  femel  tantura  ftatuendum  eft,  &  in  quo  fumma  maximi 
omnium  difcriminis  vertitur;cumque  vidcret  ex  vulgi  iudicio  vitam  ple- 
rofque  inftitucre,  hoc  cft  (  vt  verbo  dicam  )  a  redto  curiii  aberrare,  ciim 
poftcriores  quafi  per  caliginem  vcftigia  premunt  priorum,  &  dereom- 
nium  maxima  caiii  non  ratione  decernunt ;  ideo  fbllertem  felicemque 
adhibuit  curam  ,  vtquifquehorum  ope  Exercitiorum  fic  de  vita:  fum- 
ma  conftitucret  ,  vt  Dcum  velle,  fibique  potiftimum  expcdire  cenferet. 

Ccc  Qua: 


T 

t.  Iic 


386         IMAGO    PRIMI   SiECV-LI   SOCIESV. 

Qux  quidem  deliberatio  tani  cft  necefTaria ,  vt  fine  ea  felix  vitx  curfus 
teneri  xgre  admodum  poiTit.  Quam  enim  nnaginem  exprimet,  qui  pa- 
ratos  colores  illinic  prius  tabulae ,  quam  quid  velit  pingere  fecum  lpfe 
ftatuerit  ?  Quis  pra:dam  figet ,  qui  fagittam  mittens  in  auras  ignoraf 
quo  arcum  dingat  ?  Quem  ventum  optet  nauta ,  aut  quo  curfum  fle- 
cl:at  aut  vcli  vertat,  qui  nefciat  quem  in  portum  tendat  ?  Qui  vero  poft 
maturam  deliberationem  ftatuit  quem  le  efle  velit ,  is  in  vitx  perenni 
quodam  fclicicjue  curfu  conftare  fibi  poteft ,  &c  nullo  in  omcio  claudi- 
care.  Qux  deliberatio  ne  temere  fufcipiatur ,  ante  omnia  expurgandus 
eft  noxis  animus ,  ac  dein  exiiendus  omni  inclinatione ,  qux  in  hanc 
potius  quam  in  illam  propendeat  rerum  creatarum ,  ne  vlla  animi  per- 
turbatio  aut  re&x  rationi  obftrepat,  aut  voci  diuinae  .  Ac  tum  demum 
de  vitx  genere  deliberandum  ,  cum  fine  erroris  periculo  decerni  poteft, 
fimulque  profpici  polfunt  &  procurari  idonea  virtutum  auxilia,  ad  vita: 
iam  deliberatx  ftadium  inofFenfo  pede  decurrendum. 
zsfhjfines  Neque  vero  hxc  Exercitia  ad  eligendum  vitx  genus  tantiim  funt 
clnfob''  acmibenda  :  nam mire etiam  valent  ad  conformandos  mores ,  appeti- 
tuml*.  tionesque  fedandas  ,  ad  retinendam  in  prxclaris  animi  noftri  decretis 
inftitutisque  conftantiam  ,  ad  quamcumque  demum  vitx  femel  fufce- 
ptx  difciplinam  Chriftiane  colendam  .  Teftes  funt  infiniti  toto  orbe, 
pi  ea  non  minori  fua  voluptate  quam  fru&u  funt  experti .  Sedvnus 
inftar  omnium  Auguftinus  Caruajalius,  Auguftiniani  OrdinisThep- 
logus .  Is  cum  Indiam  Occidentis  peragraflet,  &  in  Hifpania  variis  mti- 
neribus  cum  laude  perfuncTus  eflet,  Italix  quoque  Ccenobiafui  Ordinis 
iuffu  Summi  Pontificis  vifitaflet^Bononiam  tandem  ab  eodem  Pontifi- 
ce  Vifitator  Apoftolicus  miiTus  ad  D.Iacobi  Ccenobium  in  veterem  di- 
fciplinam  reftituendum,  non  aliis  id  prxfidiis  facere  aggreffus  eft,quam 
piis  his  Societatis  commentationibus :  quibus  ipfe  cum  per  menfem  fe 
exercuiflet,  teftatus  eft  candide,  fe,  quamdiu  in  Religione  vixiflct,ra- 
tionem  aliquam,qua  rectiffime  incederet,  femper  optafle  ,  eamque  nunc 
demum,cum  in  hxc S. Ignatij  Exercitia  incidiflfet,  inuenifle.  Qux qui- 
dem  ille  auidiflime  haufta,  atque  in  intimum  demifTa  pectus,  tanti  fecit, 
vt  in  iis  vere  diuinum  aliquid  inefle  aperte  diceret :  eaque  deinceps  in 
alios  eo  libentiiis  deriuauit ,  quo  ipfe  aut  diutiiis  quxfiuit ,  aut  ferius 
inuenit. 
Quand»  Sed  quando  haec  potiflimiim  animi  tam  certa  auxilia  funt  adhi- 

adlYben-   benda  ?  Societas  quidem  fingulis  annis  fuorum  animos  hac  carlefti  ope 
da.  reftaurat .  quam  Societatis  confuetudinem  alij  non  pauci  ex  omni  or- 

dine  tam  facro  quam^olitico  aemulantur.  Tum  vero  etiam  adhibentur 
vtilifTime ,  ciim  parandus  eft  animus  ad  arduum  aliquod  &  publicum 
munus.  Sic  opportunas  ab  his  vires  fxpe  petierunt  Epifcopi ,  onus  illud 
Angelicis  humeris  formidandum  fubituri  :  quas  cum  magno  f uo  fuo- 
rumque  bono  corroborarifenfiflent ,  ex  iis  non  pauci  nullos  deinceps: 
ftatuerunt  Sacris  initiare,  nifi  cxlefti  hoc  prarfidio  ad  digniflimum  illud 
Chriftianx  Religionis  munus  ante  comparatos.  Tunc  etiam  opportune 
fiifcipiuntur  hx  Exercitationes ,  cum  animus  obruitur  negotiis ,  fibique 
fiibductus  in  rebus  alienis  totus  eft,  vt  fibi  fe  nonnihil  reddat ,  agatcjue 


LIBER  TERTIVS.  SOGIETAS  AGENS.  Z%? 
Ctiam  ncgotium  fiium  omnium  grauiflimum  cvmaximum.Rurfiis  tunc 
opporrunx  iimc ,  ciim  languct  aut  xgcr  eft,  vt  hinc  mcdicinam  pccacj 
cum  difficilis  obfcurusque  nodus  foluendus  ,  vc  cadeftem  hinc  lucem 
haunac  j  cum  oppugnacur,  vixque  apparet  erfugium  pcnculi ,  vtopem 
hinc  atque  prxfidium  acccrfat :  denique  cum  malum  quodlibcc  inre- 
ftum  cxpcricur ,  in  his  cam  prarfens  fiue  fblarium  inuemc ,  fiue  reme- 
dium,  vt  vcl  cxpcrimcnto  fiio  faceri  cogacurj  hxc  S.Ignatij  Excicicia 
(quod  multorum  fermone  percrebuir)  opus  eife  humano  maiuSj  &  nobi- 
lifTimum  a?cern£  mentis  inuentum  .  Nunc  quibus  in  proximum  So* 
eiencis  charitas  pratcipue  elucct,  crga  paLiperes  afflictoscjuc  ftudia  paU- 
cis  dehbenius. 

CAPVT    VNDECIMVM. 

Dt  Societatis  erga  paztpercs  morbis ,  pefid  Wincnlk 
ajflifios  charitate. 

f>  Aro  conftat  mortalibus  fcire  an  amentur !  nifi  infelices  fint,  id  {&*  ^fmvr  s»*. 
V    jK  vix  polfunt.  vlque  adeo  nulla finceri  amoris  exploratrix  ccrtior  aetatlser* 

7S-^      s         r  i         •  a  r  r  ■  i  /  oaproxi- 

elt,  quam  caiamitas  .    Amat  Sociecas  proximum  fuum ;  ldque  &:  m.m„m, 
gymnafiis  &:  in  pulpitis  illum  erudiendo  ad  falutem,  fatis  docet :  fedi 
nuiquam  manifeftiiis  quam  m  publicis  valetudinariis ,  paiipemm  ttf- 
guriis,  cv  reorum  cuftodiis ;  vbi  mifcris  prxfto  eft,  vt  eorum  calamita* 
tem  foletur  ac  leuet.    Et  quidni  pitaefto  f  lt ,  cum  Iesvm  fequatur  Du~ 
eem,  qui  fitum  crga  homincs  amorcm  fiibleuaiidis  afflicTorum  xrum- 
his  prarcipu^  commendauitj  quemque  in  captiuis  vindtum ,  m  atgris 
langucntem  ,  in  maeftis  dolenccm  iolari  fe  &  lcuare  non  ignorac  ?   HoC 
cftcurcgenorum  cafasjcarccrum  pardorem  ,  nofocomiorum  graueolen- 
tiam  in  deliciis  habear.   hoc  eft  cur  ncc  vlcerum  fanies ,  ncc  contagionis 
virUs,  nec  reorum  fquallor ,  naufeam  illi  aut  horrorcm  moucant .    An 
auatus  adamantcm  aut  pyropum  aut  monilc  in  cloaca  aut  fimeto  inuen-» 
tum  ob  adhartefccntes  fordes  non  ncgligeret ,  Societas  animam  fangui* 
nis  diuini  pretium ,  imo  Ies  v  m  fiiumquem  in  hac  agnofcit ,  quia 
pxdorc  &fquallorcobfitum,  aucrfabicur?  Iesvm  fiium  aut  ln  calami- 
tacc  auc  in  pcriculo  dcfticucc  ?  Hoc  facere  fi  poffec,cV:  morbis  ipfis  mcle- 
mencior,  &:  vinculorum  ferro  durior,  nec  Sociccas  I  e  s  v  effcc.   Quarc  sjgn.uij 
meriro  ab  hoc  veluc  cirocinio  nouam  miliciam  aufpicacus  eft  Ignacius.  er£a  ?aU- 
Spcluncam  infcdic  propccr  Manrefe  porcas .   Hmc  quocidic  in  vrbcm  ^Z^Tj. 
cgrcffus,ftipem  oftiacim  mcndiciflime  corrogabac,quam  dcindc  in  pau-  &*m. 
percs  diuiderct .   Tum  conuocacos  fpe  facH  cibanorum  qux  mendica-  iAnc.gL.uc' 
ticrat,  primis  Rcligionis  clcmcncis  imbucre.  inrerea  illorum  ineprias 
&  arquo  8c  beni^no  fcrrc  animo,  amorique  erga  iilos  fuo  diligcnriflime 
feruirc  .   hinc  act  xgros  in  S.  Lucia:  valccudinarlo  fc  confcrre,  illos  fbla- 
ri,  illorum  commodis  vacarc,le<icos  ftcrncre,  dum  commoucndi,molhf- 
fime  traclarc  :  corpora  plagis  &  vulnenbus  dcformata  arcl;e  comple- 
6ci,  vtquc  &r  fe  vincerct ,  amorisq\ic  quo  a-ftuabat  ingcntcm  vim  non 
difTnnularct,  ipf a  vulncra,  quamuis  foeda  &  putria,&ofculari,  &  lam- 

Ccci  bcre, 


3SS  IMAGO    PRIMI    SiSCVLI  SOC.   IESV\ 

berc,  &  cx  iis  itiliantem  faniem  non  raro  orc  cxciperc  atque  exfugere, 

tumveroeorum  animis  medicinam  facere  tanto  folicitius ,  qu6  prjc- 

fentiorc  opus  crat  rcmedio  ,  morbusquc  magis  vrgeret  *   Rcluctabatiu* 

quandoquc  vcl  muito  natura,  cum  lllc  lic  fecum:   Itdm  <verb  um  afi-atn 

abaltenaris  ftfltdw  ?  <vbtille  efl  hommum  amor  $r  ddeclto ,  qu&tam  fludiose 

foues  ?  nonne  pauper  tlle  emfdem  tecwn  efl  carms  ($r  fanguinis ,  &"  eodem 

C  h  R  I  s  t  I  fangume  redemptus?  Tibi,  efca  <vermium  ,  tibi3fcaturtgofxdif 

fimaflercorum,  horrorem incutiet  frater  ?  nonne  tn  paup-cre  iflo  ^Christvs? 

nonne  tn  plagis  ifttsC  hristi  agnofas  <vulnera  ?  non  fic ,  non  profeclo 

feres  impune.   Tuiri  quxfito  lllo ,  quo  toto  valetudinario  non  erat  tetrior 

&z  inquinatior ,  foedis  vlcenbus  non  tantqm  oculos  naresque  paiccrc^ 

fed  &  os  &  labia  purulentis  plagis  applicita  tamdiu  affixaquc  tenere,  do- 

nec  omnis  horror  &  naufca  ceflaffent,  &  neque  malcolcntiam  amplius 

Sociornm    necjue  putrcdinem  pcrfentifceret .    Heroicos  Ducis  fui  animos  imitati 

in  nofoco-  Socij^dum  Vcnetiisidoneam  tempcftatem  oppenebantur  nauigandi  iii 

mUs  obfe-  Palxitinam ,  vbi  ab  Ignatio  in  ccleberrima  duo  vrbis  valetudinaria  bi- 

TJgyj^i  pertiti,  ipfo  auctore,qua  mifericordia:  omciis  qua  argrorum  confciennis 

xjt.  rite  fanandis  operam  dederunt  -y  tanto  ammorum  ardorc,  vt  ad  fpedtacu- 

lum  ciues  hazrcrent  attoniti,  prcefertim  cum  cernerent  corpora  fanie  ftil- 

lantia,  vifu  fceda,  olfadu  grauia,  manibus  ab  eis  contre&ari ,  complexu 

dum  le&os  iternerent  fuitineri,  &  in  ftratis  reclinari:  imoa  quibuidam, 

ad  horrorem  natura? frangendum,  manantia tabo  vulnera  cxiiigi.  Quid, 

qu6d  fcedifiima  lepra  refperfos,  ac  valctudinariis  exclufos  ,  in  iiio  lectu- 

lo  collocarent,  nullo  contagionis  metu  anxij  ?  Omnium  autem  cubilia 

circuibant ,  bcnignis  alloquiis  miferrimum  quemque  iblabanrur  ,  ad  to- 

lerandam  morborum  violentiam  excitabant ,  ad  deteftationem  pecca- 

tofum  inducebant,  apud  monbundos  nodtumas  agebant  vigilias,  mor- 

tuorum  denique  corpora  humofuis  effbfsa  manibus  tumulabant.    Iu- 

tiat  hic  audire  Vrbanum  Pontiricem  Maximumde  magnanima  Xauerij 

nonizat.*"    charitate :  Eo ,  inquit ,  ddecTionis  ardore  erga  tnopes  inflrmos ,  qui  in  domi- 

s.  Xauerij  yus  hofyitalibus  morabantur  ,  fegerebat ,  <vt  rarb  ab  eis  dtfcederet ;  tantdque 

nmamor'  fenfmm  morttflcatwne  quantwntds  fordtdifsima  mimfteria  peragebat,  Vt  aquam 

fepius ,  qudhornbilia  &  tncurabilta  rulcera  lauerat ,  ebtbertt .   Cum  <verb  de 

rvitd pertclttarentur  ,  tunc  cibt  fommque  prorfis  oblttus  ,  ($r  prater  proprnts 

<vires  d  Deo  confortatus,  <velutt  a  commtfsa  cuflodta  nec  dte  nec  nocle  difce- 

debat.   £)u£  adeb  hbenter  atque  hdariter  exfequebatur ,  <vt  delicU  eius  defer- 

uire  agrotts  ac  mortentibm  ejfe  dtcerentur .  Hi'c  eft  amicitia  Chriitiana  Sc 

vera,qii£  miieros  non  fugit,  fed  qiuxrit  ^  non  deftituit,  fed  ad  extremum 

omni  ope  &  obfequio  fouct.   Hic  cft  iincerus  in  proximum  amor,  illi 

pradto  elle,  qui ,  quo  amorem  tuum  inuitet  ,  nihil  habet  iplendidius 

quam  vlcera,  mhil  fpecioiius  quam  artus  pallore,  fitu,  lepra  &  lue  con- 

feclos  ;  nihil  potcntius  quoafFcctum  fibi  concilict ,  quam  infclickatem 

&  extremas  miferias.   Hic  amor  in  primis  Sociis  tam  alte  radices  egerar, 

vt,  priufquam  fe  difiungcrcnt  ,Jin  varias  vrbcs  ca:leftem  charitatis  iiix 

ignem  fparfiui,  inter  ceteras  lcges  quibus  fc  adltringebant,  hanc  quoque 

f ancirent ,  ne  alias  ad  diuerfandum  ardes  prxtcr  publicas  hofpitales  do- 

mos  perquircrent :  nec  f anctjus  lcgem  tulere ,  quam  fcruarunt .  Lainius 

Floren- 


LIBER   TERTIVS.  SOCIETAS   AGENS*  389 

flotentiam  miffus ,  vbi  vrbem  artigit  ,  repudiata  hofpitij  libcralitatc  fdemalig* 
.quam  complures  oifcrebant,  in  valetudmarium  cum  Canifio  diuertit. rttm  om~ 
Ratisbona:  Bobadilla  a:ger  lpfe  &  lmbecillis,  cum  vixha:reret  veftigio,  "l"™" 
&  iiicciderent  genua  ,  in  noibcomio  tamen  nihil  prope  de  iaboris  con- 
tcntione  remifit ,  nequid  fauciis  infirmisque  de  exfpeilata  charitate  de- 
.traheret.    Fatigatononaliud  cubile  erat  quam  ipfa  fbli  durities,  non 
aliis  itragulis  cooperto  quam  qux  numquam  exucbat,nec  aifere  quidenl 
corpori  iubftraro.    Iaius  ciira  Ducis  Ferraria:  confcflionibus  prxeflTet ,  ab 
atila  ie  ad  valetudinarium  recipicbat ,  a:gros  omni  ope  iolaturus ;  inter 
quorum  pardores  aicbat  fe  libentius ,  quam  inter  aulaf  odores  blanditia£ 
que  veriari. 

Venerat  Moram,  oppidum  olim  afeexcultum,  Pronincialis  Lufita- 
niar  Miro,  incolas  fibi  dcditiflimos  reuifendi  caufsa.  Aduenit  mox  Car- 
.dinahs  Hcmicus  Dicecefin  fuam  lultrans :  qui  dunl  publicam  hofpita- 
lcm  domum  inuifit ,  Mironem  in  ea  ex  febre  decumbcntem  inter  pau- 
pcrum  turbam  repent  •,  fuisque  ocuiis  non  fine  admiratione  fpectauitj 
qua:  Sociorum  efient  delicia: ,  quid  potiflimum  agerenr  3  cordiqueha- 
berent .  Scilicet  pro  fblatio  ducebant ,  affli&is  fblatio  eife,  &  in  eorum 
obicquio  vues  ac  valetudinem  confumere  .  Quid  ,  qubd  multis  locis, 
vbi  non  erant  nofocomia ,  Magiitratus  &c  Principes  permouerint  vt  ea 
exftruerent  ?  Ita  Goa:  opera  &  cura  Pauli  Camertis  xdificatum  valetu- 
dinarium  ;  cuitis  minifferio  ac  procurarioni  multos  ipfe  annos  prarfuit. 
Ita  in  ora  Comorinenfi  ,  lta  Aphrodifij  in  Afnca  ,  &  alibi ,  a:grortun 
diuerfbria  S  ocictatis  cura  ac  diligentia  funt  exftrucTia. 

Iam  quantum  in  argros  fauciosque  milites  vbique  fe  prodidit  eadeni 
charkas?  Quanta  Lainij  in  hoc  genus  hominum  benignitas,quam  effu- 
fum  obfcquium,cum  ad  AphrodifiumAfrica:  vrbcm,quam  Vcga  Sicilia: 
Prorex  obfidebat,fua  ipfe  manit  pr^pararct  acporrigeret  fauciispharma- 
ca,vnguentaoblincrer,  cibos  in  os  infeferet  moribundis,linrea  mundaret, 
nodturnas  apud  a:gros  ducerct  excubias^cum  alij  fuper  alios  fternerentur 
omnium  confcientiis  rite  purgandis  inuigilaret  ?  Quanta  llla  Antonij 
Vinckij  Rectoris  Mamertini  charitas  ,  cum  in  valctudinario  Criglnti 
militcs  puluere  tcrmentario  ambufti ,  a  vertice  ad  pedes  faedum  in  1110- 
dum  cxulcerati,  intolerandum  exhalantcs  odorem ,  vermibusque  fcatU- 
ricntcs,  ob  foeditatem  mali  iaccbant  ab  omnibus  derelicti  ?  His  ad  ex- 
tremum  adriiit  Vinckius ,  animisque  eorum  pariter  &  corporibus  om- 
nem  operam ,  obfequium  ,  fblatium  impcndit .  qua:  viri  cura  &  feduli- 
tas  nouem  feruauit  in  viuis,ccteros  rite  cxniauit,  Sc  ad  artcrnitatem  fedu-« 
lb  inftruxit.  Quid,  qubd  Societas  numquam  demic  vel  extremo  chari- 
tatis  officio  fepeliendi  vita  functos  ?  In  nupcrrimo  montis  Vefiiuij  in- R«uP;t' 
ccndio  quam  id  non  obfcure  oftendit,  cum  Socij,  flammis  adhuc  crum-  pas'47' 
pentibus  ,  &  circum  omnia  longe  latequc  vaft antibus ,  cum  faxa  mons 
adhuc  cructaret,  &  circum  vndique  grandinis  in  morem  fpargeret ,  ca- 
daucra  ex  altis  cincribus  cfFolla,  atque  m  humeros  impofit  1,  ceu  noui 
Tobia:  tumulis  mandarunt? 

Ita  Societas  aegris  mortuisque  obfequium  ftium  ,  vbi  vbi  offcrt  fc 
occafio,  prolixe  pra:il;atj  optatque  omnibus  votis ,  tam  promptc  moita- 

C  c  c  3  lcs 


390  IMAGO  PRIMI   SiECVLI  SOC.  IESV. 

lcs  cius  opera  ytantut ,  quam  illam  prompte  omnibus  dercrt.  Iri  his  ca» 
raen  piecacis  orHciis  inuenit  liuor  quod  carperec .   Cederec  autcm  crimi- 
natiombus  &  frangeretur  Sociecas  ?  omniacllcntdcfcrenda;  actum  cul- 
pari  fortafle  definerec  ,  ciim  ob  ignauiam   &  focordiam  maxime  ef- 
fet   culpanda.    Scd  erigitur    inuidiae  obtrcctationibus  ,  non   deiici- 
tur.    vtquc  tcmcntatis  cxiitimat ,  vitac  difcrimina  fine  confilio  &  ratio- 
nc  adire  ;  ica  pro  falute  hominum  <Sc  Dei  amplificanda  gloria  mortem 
non  reformidare ,  magnificum  &  glorioiiim.    Quis  Religioncm  Chri- 
ftianam  poftens  feruatfct,  mfi  Chriitiana  tortitudo  iunra  mortis  &  ty- 
rannorum  metum  fuilfet  ?  Quis  yEthiopiam  ,  Brafiliam ,  Iaponiam, 
ceteramque  barbariem  cxcoleret,  (1  srumnse,cruciarus,  certusquc,quam- 
uis  lcntus ,  intericus  ab  eorum  finibus  Chriltianos  doetorcs  arceret  ?  Si 
pcr  vitx  pcricula  &  mortem  adeantur  barbari ,  quo  Christi  legi 
SocUtai    ihbiiciantur }  an  multo  fiidore  &  fanguine  maiorum  C  h  r  i  s  t  o  af- 
fefie  infe-  ferri ,  mortis  formidme  delcrantur,  cum  cxtrcmo  malorum  humanorum 
tfaraffiftit.  vrgcntur ,  &  iii  geminas  xternitatis  difcrimine  verfantur ,  ab  ipfis  quo- 
que  parentibus  &   propinquis  deitit.uti  ?  Quis  tariien  per  contagionem 
<3c  luem  qua:  momenco  afrlatur ,  quis  pcr  mortis  afliduam  exfpectatio^ 
nem,  morte  ipsa  grauiorem,  intrepidus  mcedat  ?  quis  animo  non  cicu- 
bet ,  non  palleat ,  cum  quot  domos  aut  argros  adit  ,  in  totidem  mortes 
irefe  credat?  Auida  pcriculorum  &  mortis  charitas,ncc  quo  tcndar, 
ncc  quid  paifura  fit  cogitatj  quoniam  &  quod  pailura  eft  votorum  pars 
eit.  Teftcs  funt  quotquot  rere  vrbcs  incolit  Societas ,  quam  prompte, 
quam  alacritcr  ad  ha£C  obfequia  Socij  non  veniant ,   fed  conuolent, 
quamque  operose  haec  munia  ambiant .    Neque  hxc  paucorum  inter 
illos  eft  charitas  ,  aut  cundtabundorum.   Vidimus  non  vno  loco  ex- 
h auita  prope  Collegia,  cum  vix  carceribus  in  hoc  ftadium  emiflbs  mors 
cx  inchoato  curfii  abnperet ,  &  ab  ipfis  funcnbus  liiperftitum  crefceret 
fcruor.   Vidimus  in  Belgio  noftro  ex  tota  Prouincia  in  dics  accurrere  in 
locum  cadentium  ,  cum  vix  arenam  hanc  lngreifos  adorta  lues  fterne- 
retj  cumque  plurcs  fimul  interdum  aducntarent,  apud  Rectores  pulchro 
certamine  intcr  fe  contendentes ,  vtri  pruis  vitam  proximo  deuouerent, 
&  periculum  Sociorum  dcpcllerent  fuo  .   Vidimus  noftros  ,  obiiga- 
tis  adhuc  capitibus ,  &:  a  peftiferis  vlceribus  nondum  perfanatis  ad- 
huc  claudicanres  ,  non  per  vrbis  modocompira,  vc  iaborantibus  ipll 
laborantcs  fubuenircnt ,  quo  poceranc  modo  accclerare  gradum ,  Ccd  in 
fuburbanumctiam  agrum  fe  erfundere .   Vidimus  dcferta  in  platcis  &z 
agris  corpora  agcntium  animam  fuis  quandoque  humeris  ,  quandoque 
vehiculis  impoi ita,ad  nofbcomia  vehere.Frcno  hic  opus  habent,non  cal- 
caribus.  impctratur  ha*c  prouincia,non  impcratur.au  idiiis  difcrimen  hoc 
expctunt ,  quam  plerique  mortales  fiigiunt.  pro  bencficio  eft  a  pulpitis 
&  cathedris  ad  gloriofam  hane  charitatis  paLrftram  poffe  dcfccndcrc. 
Fruftra  &  lacrymis  &  prccibus  eorum  ardori  parentes  &  conianguinei 
obfiftunt  :  fruftra  lmpauidisierrorcm  mailcant  :  fruftra  fpem  faciunc 
maioris  frugis  ,  feque  &:  plures  paucorum  caufsa  non  clle  deferendos. 
Incitant  ha:c,  non  deterrenc  contemptricem  pericnli  &  mortis  virtutem. 
In  mediis  ctiam  aquis  chantatis  hoc  mcendium  arfjt.  Tcftes  niihi  func 

&Xa- 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  39t 
8c  Xauerius  &  Barzasus  noftcr ,  &c  quotquot  fere  in  Orientis  Indias  na- 
uigarunt.  Quin  &c  hanctici  &c  Turcae  &c  barbari  eam  experti  iiint  &c  ad- 
mirati ,  eaque  magis  quam  omnibus  argumentis  ad  virtutem  &c  reli- 
gionem  ample&endam  permoti. 

Sed  nolim  hanc  Societatis  charitatem  fola  morte  aeftimari.  Immen- 
fiis  in  his  periculis  eft  labor,  &c  corporis  defatigatio ,  cuius  nec  die  nec 
nocte  difcriminata  funt  tempora .  Quoties  ab  extrema  vrbis  parte  ad 
alteram,  &c  extra  vrbis  pomceria,  ingenti  interuallo  curfitandum?  Quo- 
ties  nec  otium  eft  curandi  corpora  ?  Quoties  dum  inediaexhaufti ,  xi\\i 
&C  labore  languentes  &c  lafTi  reuertuntur,  plures  reperere  opperientes  qui 
iam  iam  morientibus  opem  implorarent,  quos  nefas  erat  deferere?  Hinc 
adnodtem  farpe  impranfi,  &c  pertuguria  vagati,  vix  fpatium  quietis 
&c  cibi  vtcumque  capiendi  habuere .  Quibufdam  ex  aftiduo  curfii  &c 
fudore  attritx  ruerunt  planta:  &c  vlcerata:;  nec  tamen  a  concurfatione  &c 
contentione  cefTare  tantifper  licuit.  Sa:pe  labore  &c  vigiliis  fefTi ,  vix  in 
cubili  fe  reclinauerant  ,  cum  rurfiis  excitati  nodtumos  labores  diur- 
nis  coniunxere  ;  vt  plerofque  non  tam  peftis  confecerit  ,  quam 
labor. 

At  quanto  in  carceribus  copiofior  mefTis,  vbi  &c  inopes  ,  &c  morbis  detmU 


carcere 


folattoeH, 


grauibus,  &  teterrimis ,  &c  contagione  noxiis  laborantes ,  &c  mcerori  in- 
tabefcentes  ?  Hos  Socij  &c  verbis  fblari ,  &c  fubfldiis  leuare,  &c  obfequiis 
recreare,hos  fedulo  curare,in  eorum  libertate  redimenda  omnem  operam 
atqueinduftriam  ponere,  pro  fuppetiis  conferendis  Sodalitia  excitare,  &c 
id  genus  alia  auxilia,qu<£ fupra  meminimus,adferre.Quibus omnibus  hoc 
a^untjVtviamfternantferuandismiferorum  animis,quos  beneficiis  iftis 
f  ibi  conciliant.Vt  cnim  iis  plurimum  tribuimus,a  quibus  plurimum  dili- 
gimurjita  his  officiis  delinitos  ad  omnem  pietatis  difciplinam  facile  com- 
ponunt.  Sacella  in  carceribus  exftruunt ,  Sacramentorum  vfum  perfua- 
dent ,  exercitationes  quotidianas  in  fiia  tempora  diftribuunt,  ad  legendas 
communiter  Litanias,&D.Virginis  Rofarium,aliasquepreces  alternis  re- 
citandas,inducunt:fed  anteomniaprauam  iurandi  confuetudinem,etiam 
cenfbre  conftituto  ,  tollunt .  inter  quos  forte  offenfiones  glifcunt,  eos  in 
mutuam  gratiam  reponunt  ,  damnatos  ad  fupplicia  arquo  animo  fub- 
cunda  rite  &:  more  Chnftiano  comparant .  Vnum  quod  omnium  fit 
fpecimcn,  lubet  oculis  fubiicere,  ipfis  hif toria:  verbis  ex  fide  annumera- 
tis  .  Qum  per  totum  orbem  terrarum  ,  inquit  Sacchinus ,  promulgatum  d  Lib.j.num, 
Vaulo  Quarto  lobeleum  ad pacem  Ecclefix  impetrandam ,  concordiamque  inter  ,37&'3*4 
Chriftianos  Prtnapes  ,  Go<e  quoque  propofitum  hoc  anno  effet  ,  deftmatis 
quadraginta  ad  pr<eparationem  diebusy  eo  tempore,  quoniam  inter  alia  pia  opera 
ettam  eleemofynarum  erogandarumfiebat  mentio ,  auSiore  Confaluo  h<cc  eleemo- 
fynarum  inita  ratto  efl  ;  <~ut  quibus  diebus  munabant,  quiuis  cibariorum  fibi 
defimatorum  partem  ad  njinElos  in  carcere  tranfmitteret .  Oclo  dccemaje  ad 
perferendos  cibos  deletti  Fratres :  qui  njbi  prirnum  adiuere  carcerem ,  nonfa- 
me  dumtaxat  infelicia  corpora  ,fed  magis  fcctore  ac  fordibus  njidere  confici. 
Turbaerat  mifiranda  omms  ,  fed  pr<ecipue  ctgrotorum  commouebat  afpeclus: 
qui  multi  tacebant  humi  abiecli  altofcedoque  in  fituy  ^vnde  mtolerabdis  exhala- 
batur  mephitis.  Hac  igitur  noua  (ejjr  charitatis  (djr  humditatis  fegete  Uti  Socij, 

alus 


392  IMAGO  PRIMI  SJECVtl  SOC.  IESV; 

aliis  deinceps  diebus  nJnd  cum  cibis  fcopas ,  pdeas  ^corbes ,  aliaque  idgcnus  dd 
purgandas  euebenddsque  fordes  portdbant.  Tum  fummd  alacritdte  purgare  car- 
cerem  aggreffi,frdes  ali]  eruebant ,  aty  corbibus  auferebant  mmare,quod  nori 
modice  ab  cuflodid  difiat :  alij  <~uafay  _?-  quidquid  ed  egcbat  curd ,  mundabant* 
Ita  opitulati  corporibus  ,  adcurandas  ammas  <-uertebantur=,  qu<c eo  facdius ex~ 
pian  fe ,  doElnndquc  Cbnflidnd  &  monitis  falubnbus  ftnebant  imbui,  quomd- 
gis  fuerdnt  impenfis  corpon  obfequiis  pneparatte.  Hactenus  Sacchinus.  At- 
que  hic  finis  eft  eorum  quos  Societas  fufcipit laborum;huc  fpectatquid- 
quid  agic  &c  molitur.  Nihil  llli  durum ,  nihil  inuium,  vbi  affulget  fpes 
lucri  animarum  .  mors  ipfa  in  votis  eft,  dum  xterna  ab  aliis  depellatur. 
Vna  velit  &  vinculis  &:  carcenbus  mancipari,  in  eumdem  fquallorem 
conijci,  eodem  fitu  fccdari,  fihoc  ad  vindicandas  in  libertatem  animas 
conducat.  Nonne  hoc  noftri  agunt  ?  qui  vt  milites  nauticosque  homi- 
ntilites  &  ncs  m  extremis  prxfenti  ope  iuuent,  naues  confcendunt,  vnacum  lllis 
ZTrtnZ  &  tempeftatum  difcrimina,  &  ab  hofte  pericula  fubeunt,  &  cum  iis  in 
deferit.  voluntarium  quodammodo  carcerem  fe  compingunt :  in  quo  neque 
morborum  virus  &  contagia  poiTmteuitare,  neque  hoftilium  tormen- 
torum  vim  euadere ,  vt  non  aut  membris  mutilentur ,  aut  in  frufta,  vt 
fubinde  fa&um,  difcerpantur.  Et  dubitari  poterit,  an  verns  hic  &  fin- 
ccrus  fit  amor,  qui  lllos  in  curanda  falutealiena  vfque  adeo  fui  reddit 
immemores  ?  Sed  hae  anguftix  tantam  virtutem  non  capiunt  j  orbem 
illa  terrarum  habet  pro  campo,  neque  vllis  finibus  coerceri  poteft.  Ergo 
videamus,  quos  laborcs  in  barbaris  remotifnmisque  nationibus  Socie- 
tas,  &  quofru&u,  ha&enus  fuftineat. 

CAPVT      DVODECIMVM. 

Dc  Societatis  in  Gmtmm conmvfionclcthovihm  &*frttb~lit. 

Adlenus  de  varia  Societatis  induftria,  qua  variis  quidem  orbis 

regionibus,  fed  praxipue  fuccurrit  Europx  j  ad  cuius  anguftias 

reliquixChriftianorum  reda&x  videbantur,  exque  per  hxrefes,  fchr- 

fmata,  Mahumeticam  impietatem  ,  miferandum  in  modum  accifxat- 

que  conuulfx.   Hxc  ramen  tanta  pars  terrarum  vifa  eft  anguftior  cha- 

charit.u    ritati,  cui  vnus  non  fufficiebat  orbis.   Domefticis  quidem  fuis  atque 

^"^""_contubernalibus  vitxexemplo,  opportunis  monitis,  vigilique  cura  pro- 

gttfti; li-    deife,  nec  aliam  laborum  mcrcedem  ab  illis  exfpe&are ,  quam  rpforum 

mmbns     emolumentum;  &  magni  &  liberalis  eft  animi ,  virtutemque  pretio  fuo 

xftimantis.   Non  fibi  fuisque  tantum,  fed  populanbus  ciuibufque  na- 

tum  fe  credere,  vrbemque  totam  quafi  familiam  vnam  putare,  fingulo- 

rumque  fiue  damno  fiue  bono  non  aliter  tangi  quam  fiio,  omniumque 

commodis  ftuderej  etfi  grandius  etiam  illo  priore  fit  opus  atque  prx- 

ftantius,  humanum  tamen  adhuceft,  &eiusviri  qui  fbcietatem  non 

tam  legibus  quam  amore  mutuo  vin£tam ,  ac  fincera  Religione  floren- 

tem,  prxcipuum  xftimat  vitx  humanx  frudtum  ac  dignitatem.  Iifdem 

vero  mccnibus,  quibus  circumdati  funt  ciues,  virtutem  non  concludere, 

kd  pcr  eiufdem  Regni  aut  Imperij  fpatia  difFundere  ;  augufti  prorfus 

& 


H 


arELmda. 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  393 
&  heroicieftanimi,  nequearcTari  fe  parientis  vnius  aut  oppidi  muris, 
aut  prouinciae  limicibus  quafi  Gyar&  fcopulis ,  parudque  Sertpbo.  Plus  vl- 
tra  mhilominus,  plus  vlrta  quafi  giganteis  quibufdam  pafTibus  profiluit 
Iesv  Societas.  Illud  nempe  Ifaix  oraculum,  quod  Filio  Dei  Duci  fuo 
tnbuimr,  fibi  quoque  dictum  purabat:  Parumefl,d>t  fls  mihi  feruus  ad  ik«4* 
Jufatandas  tnbus  lacob,  &  faces  ifrael  conuertendas.Tuquidcm  ftrenuum 
ammum  adfers  ac  promptum,  Societasmea,  vt  primigenium  Ecclefias 
fpiritum  refufcites.  Eueniet.  Roma  metropolis  &  capur  mundi  inno-  Frnttns 
uatamle  mirabitur.  reuiuifcet  ignis  quem  veni  mittere  in  rerras.  redi-  mtilnPlex 
bit  antiquus  primce  iuuentutis  vigor ,  quo  panis  ille  vitalis,  velut  olim  7'e'taw!' 
primxuam  Ecclefiam,  ita  nunc  Chriftianomrri  animos  pafcet,  cadefti- 
que  fucco  vegetabit.  copia  concurrentium  ad  hunc  vita:  fontem  nume- 
ro  erit  maior.  ampliflimatempla,  augufta  R.egum  opera,  turbam  non 
capient.  vaftiflimam  camporum  planitiem  occupabunt  conciones,  in 
quibus  vicena  millia  ab  vnius  ore  quandoque  pendebunt.  Summos 
Pontifices  interpellabunt  Reges,  Principes,  vrbes ,  vt  e  vobis  morum 
ac  vira:  magiftros  obrineanr.  Sedparum  efl  njtfls  mibi  feruus  adfufcitan- 
das  tribus  laceb ,  &faces  Ifrael  conuertendas.  Qu.adraginta  millia  ex  hx- 
refeos  farce  ad  Ecclefiam  reducla  ab  vno  Augerio  in  Gallia,  &  illic,  8c 
in  reliquo  Sepremtrione  amplius  tria  &  viginri  millia  vno  anno,  exea- 
dem  fxce  a  vobis  educTa ,  &  multa  quotannis  millia  educi  parum  eft. 
Quantum  in  Germania  prouinciarum,  vrbium,  municipiorum;  quan- 
tum  in  Poloniaa  vobis  in  auita  Religione  feruatum;  parum  illud  omne 
eft,  quantumuis  magnificum  &  immortali  laude  pra:mioque  digniffl- 
mum.  Riga:  in  Lithuania  vno  anno  a  feptem  Sacerdotibus  viginti  ho- 
minum  millia  proueeTa:  a:tatis  audita  fe  de  delicTis  fuis  accufare  &con- 
fcientias  expiare,  quiid  numquamante  feceranr,  pra:ter  eos  qui  abhar- 
refeos  erronbus  alferti  funt ;  Conimbrica:  ter  mille  &  amplius,  alibi  bis 
mille  a  Ferdinando  Suarefio  commotos,  vtloris  &flagris  feruiledefe 
fupplicium  fumerent,  quia  fe  indigna?  peccatorum  feruituti  fubiecerant; 
BenedicTum  Palmium  vna  concione  multis  meretricibns  perfuafilTe, 
vt  obfcoenas  voluptates  verterent  in  cxleftes,  quas  ex  fui  vicToria  dein- 
ceps  peterent ;  odia  ln  amorem,  bclla  inteftina  in  amicas  paces  vertere; 
eos  qui  mutua:  vita:  infidiabantur  mox  officiis  inter  ie  veftra  opera  cer- 
care-,  parua  ha:c  mihi  funt;  exigui  ifti  tantis  animis  funt  limites.  la- 
borum  veftrorum,  &  orbis  rerrarum,  eamdem  metam  pofui.  Ecce  dedi 
vos  m  lucem  Gentium  ,  vt  opera  veftra  barbaris  gentibus  longe  latequc 
fit  faluti. 

Has  Ducis  fui  voccs  exaudirc  fibi  videbatur  Societas ,  quem  memi-  Societdt 
nerat  totius  vniuerfi  Seruarorem  efle,  fe  cohortem  efle  eius  nomcn  ideo  l"jtZrrZ» 
pra:ferentem ,  vt  qua  latiflime  patet  eiusimperium,  in  terris  ipfi  mili-  Chiusti 
taret:  figna  igitur  Ducis  fui  toto  orbe  circumferre  fe  debere,  &  congredi  nomenctr- 
cum  quibufcumque  populis  quos  velOccanus  fubmouet,  vel  inaccefla:  CHm*er 
rupes  diuidunt,  vel  melucTabiles  filua:  occultant.   Ardua  profecTo  & 
plena  laboris  bella ,  cum  rerum  natura  prius  oportere  ludtari,  camque 
cxpugnare,  quam  ad  difficilius  prarlium  peruenias.   Non  illud  dico 
prxlium ,  in  quo  tubarum  clangores  Martcm  accendunt ,  in  quo  tor- 

D  d  d  mento- 


394        IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC  IESV. 
mentorumcmicantfulmina,  telorum  volant  procella:,  fulgurant  gladij- 
imphcata:  inter  fe  acics,  puluerca:  nubes,  trucidamiumclamores,  mo- 
rientium  gemitus ,  no&em ,  luccm,  ludtum,  corpora,  arma,  mortes 
horrenda  confufionc  permifcent;  quo  vcrtuntur  in  cineres  oppida,quo 
Reges  &  populiin  vincula  rapiuntur  5  non  haec^  inquam,  bella  praedica- 
mus.   Nam  qua:  tandem  llla  eft  gloria  quam  pariunt  mutuar  carftifici- 
na:  ?  quibus  nefcio  an  quidquam  fit  humano  generi  ignominiofius. 
Belluarum  eftiftarabiesj  non  hominum';  quamquam  nulla  belluarum 
'Qmakhl-fyfas  tam  immanis  eft,  quacrudelior  non  fit  humana.  Aliud  lgitur 
u^ofbT'  bellum  Societas  fub  Duce  iuo  gerit,  non  in  pcrniciem.eorum  quos  ag- 
indixerit.  greditur  domatque,  fcd  ialutem  :  quonon  corpora  vulnerat,  fedani- 
mos;  nec  vitam  eripit ,  fed  adfert :  quo  non  muros,  non  oppida  expu- 
gnat,  fed  humanam  voluntatem ;  tanto  maiore  gloria,  quo  hafc  arx,  vt 
ita  dicam,  omni  arce  &  caftello  eft  munitior.   Quippe  vohintas  huma- 
na  fub  quocumque  dominatu,  fui  mris  eft;  non  ferro,  non  flamma  ad 
deditionem  co^i  poteft ;  nec  libertatem  amittit  in  vinculis ,  neque  fub 
iugo  patitur  feruitutem.   Itaque  labor  cft  operofior ,  auguftiot  gloria, 
vel  vnius  hominis  vicifle  animum,  quam  populos  omnes  fola  vi  armo- 
rum  in  parendi  neceflitatcm  compulilfe.   Vtquehoc  opus  efthumano 
maius,  ita  eius  fcientia  omnis  ex  ako  petkur:  vires  &  arma  fuppedi- 
tantur  e  carlo,  qua:  nihil  aliud  funt  quam  charitas,  numquam  explenda 
nifi  mortaliumomniumfalute.  Hasc  barbaros,  haec  Reges,  hxcpopu- 
los  amica  violentia  capit,  fuisque  vinculis  imphcat  non  inuitos,  fponte 
captiuos  trahit,  non  alia  re  arque  quam  hac  feruitutc  fualartos.  Neque 
ha:c  barbarorum  eft  ftoliditas  aut  inconmlta  leuitas,  fed  graue,  fed  ma- 
turum  confilium,ingeniifque  non  barbaris  dignum:  dum  enim  vident 
a  Societate  patriar,  patcntibus,  propinquis,perpetuum  exfihumantepo- 
ni,  maria  tam  infeftaquam  vafta  traijci,  ad  terras  aliis  fidenbus  fubie- 
ctas  impigre  aduolari ,  arenas  ardentes  percurri ;  ferrum,  flammas,  vn- 
das,  mortes  contemni,  perque  tot  labores  ac  pericula  non  aurum ,  non 
gemmas  fuas,fed  fe  peti,vnam  fuorum  animam  pluris  a  Societate  quatn 
omnes  Indiarum  opes  aeftimari ,  fefe  in  filuis  &  montibus  ad  falutem 
quasri,ibi  aegris  atque  calamitofis  folatia  primaimpendi:  dum  harc, 
inquam,  vident  &:  fentiunt,  beneuolas  primum  aures,  mox  animos  ifti 
legi  haud  grauate  pra:bent,  qua:  tantae  magiftra  eft  charitatis,  tantazque 
vimitis;  quam  quia  inter  fuos  numquam  viderunr,  merito  caeleftem  pu- 
tant.  Et  quamuis  Euangelicis  vocibus  vehementer  obftrepat  hbidinum 
licentia,  fcelerumqueimpunitas,  &  confuetudo  in  alteram  iam  verfa 
naturam ;  plus  tamen  apud  illos  poteft  Chriftiana:  legis  aequitas,  tanta 
praefertim  charitate  commendata ,  quam  fatentur  nec  fatis  admiran  nec 
capere  fe  pofle. 

Talibus  prarfidiis  faris  inftru&a  inermis  haec  militia,  quaeorbcm  pro 
campo  habet,  Orientem,  Meridiem,  Occidentem  feliciflime  inuafit; 
plufque  terrarum ,  quam  vmquam  Graecorum  fimul  &  Romano- 
rum  Imperatores,  vittoriis  fuis  breui  temporeperagrauit.  Sedqui  vicli 
funt,  non  ducuntur  in  pompa  catenati,  neque  miferabili  deie&oque  m 
terram  vultu  fortem  fuam  accufant ;  fed  eodem,  vt  ita  dicam,  cura  vi- 

ctoribus 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS  AGENS.  395 

cToribus  curru  vehuntur,  lxtiflime  triumphantes,quia  Christo  fiibu 
acti  funt.  Tum  dcmum  Reges  ita  captiui  regnare  fe  credunt,  tum  de- 
miitn  populi  libertaterh  feconfecutos  fentiunt,  ciim  feruire  cccperunt 
tam  nobilem  fcmitutem,  Regnifque  ik  Imperiis  beatiorem.  Tam  glo- 
nofarum  cxpcditionum  anteiignanus  e  Societate fuit  Francifcus  ^aue- Xauer^ 

labores^i 
'  fruEius  tti 


rius.  Is  Ioannis  Tertij  Lufitanix  Regis  rogatu  in  Indiam  Orientalem  ubo 


natngauit,  &  cum  eo  non  fortuna  Casfaris  ,  fed  fpcs  &  ialus  Orientisj  jndiut 
atque  inde  falutiferum  hoc  bcllum  eft  aufpicatus,  quo  Alexander  Ma- 
ccdo,  Indiam  fcilicet  debellaturus,  ne  fua  quidem  pertulit  figna.   Is  igi- 
tur  pares  tantxexpeditioni  animos  adferens  ,  imo  viiiuerfum  terraruin 
oibem  charitate  complexus ,  &  inexplebilem  animi  impetum  corporis 
ccleritatepropcmodum  alfecutusjquidquid  paene  eft  Regnorum,infula- 
rum,  vrbium  in  Oriente,  luftrauit,  inftruxit,  &  Christo  magnaex 
pane  fubiccit.  Nemo  illum  vmquam  celTantem  vidit :  laborem  labore, 
curfum  curfii  incitabat,  vt  alia  quiesilli  placere  non  viderefur,  quaril 
nouus  labor.   Quas  autem  periculanon  exhaufit?  maria  Syrtibus,  pi- 
ratis,  naufragiis  mfamia,  inftm&a  telis  agmina ,  faxa  ex  ardentibus 
montium  vifceribus  contorta,  terfac  perpetuis  pame  motibus  tremeutcs, 
incolx  fuis  terris  lmmaniorcs,  pcliexerunt  ingentem  illum  animum,& 
ad  fe  inuitarunt,  non  terruerunt.   Omne  diferimen  fecuritatcm  illi  au- 
^ebat,  quia  fpemalebat  ac  fiduciam  in  illum ,  cuius  nomen  &  cultum 
toto  Oriente  propagabat.    Quot  vbique  aras,  quot  fana  dxmonum 
cuertit?  quot  fuperftitiones  extinxit?  quam  ingentem  vbique  homi- 
num  turbam  ad  Christvm  adiunxit?  Nequevulgus  tantum  Chri- 
ftianis  facris  imbuit  conuertitquc,  fed  multos  etiam  primamobilitatis 
viros  at  matronas ,  multos  impiorum  facrorum  antiftites.   Hinc  in  Ia*. 
poniam,  vltimum  Otientis  Regnum,  per  immenfam  &  prioiiprope- 
modum  aequalem  Oceani  vaftitatem  primus  traiecit.   Tresillic  Rcges 
&  innumerabilem  multitudmem  a  dxmonum  caftris  ad  Christi  fi- 
gna  traduxit.  Mox  cum  viderct  vberrimam  in  prOximo  fpem  meftis 
Chinenfe  Regnurri,  quo  fubacToIaponia  facilius  videretur  Christo 
fubigenda,  quippe  qua:  Chinam  rcuerctur  veluti  Orientis  magiftramj 
adeo  cius  cupiditate  exariit,  vt,  quamuis  aditus  omnis  capitalis  poenas 
lege  peregrinis  eflet  obftrucTus ,  lpfe  tamen  vel  fmguine  fuo  vaftifti- 
mum  illud  fpatiis  &  populis  Regnum  Euangelio  patefac-lumm  fefpe- 
rarct.   Oceanum  ergo  remenfus,  Indiam  &  Socios  reuifit.  hinc  Chinen-       ^ 
fe  Regnum  pctentem  non  ante  animi  defecere  quam  vita;  fed  dolentem 
fe  deijci  quafi  in  operum  fuorum  primordio  adhuc  ftantcm ,  cum  re- 
bus  geftis  ita  fpatium  temporis  exceiTerit ,  vt  qux  folus  geiTit,non  vnius 
viri  fed  Ordinis  totius ,  non  decennij  fed  feculi  laborem  putes.  Con- 
tcndit  Thomas  Bozius,  ab  omnibus  fimul  hancticis,  qui  iam  inde  a  £5gfl 
Simone  Mago  primipilo  fuo  innumcra  millia  conficiunt,  non  tot  Eth-  iu>.«* 
nicos  ad  legem  Christi  qualemcumque  ipfi  fingunt,  quotabvno 
Xauerio  ad  CHRisTVM,elTeperduc1;os.  Hxreticos  quippcid  numquam 
egi(fe,vt  Gentes  a  Christi  cultu  alienas  CHRiSToadiungereut,  fcd 
tantum  laboralTc  vt  pemertcrent  Chriftianos ,  verisque  ac  genuinis  fi- 
dci  fcmimbus  fpuria  zizania  ( vt  cum  Euangelifta  loquar )  fuperfemi- 

Ddd  x  narcnt. 


396  IMAGO  PRIMI   SifcCVLI  SOC.    IESV. 

nauent.  Ceteiumfama  tam  vtilium  Xauerij  laborumin  Europam  per- 
lata ,  Catholicis  ab  hxrefi  mifere  atflictis  mgcnti  fuit  folatio  ac  volu- 
ptati.    Iulius  III.  Summus  Pontifex,  S.  Ignatio  nonnulla  lllis  auribus 
ciigna  dc  rcbus  Indicis  rcfcrente,  lacrymas  prxgaudij  voluptate  tencre 
non  potuit. 
IBdftrts         Subfccuti  Xaucrium  Socij ,  percjuc  Oricntem  fparfi ,  tanti  Apoftoli 
comurfio-  veftigiis  ftrcnuc  inftitcrunt,  hodiequc  infiftunt,  &  vno  quandoque  an- 
'"n sJ'ers       no  trecenta  1  lom inu m  millia  m  lolis  Indiis  ad  Ch ri st v m  adduxerunt. 
...  Non  omncs  quidcmanni  tam  vbercm  habucre  mcifcm,  fedtamcn  plu- 
rtumfuu-  jjraa  fempcr  millia  finguli  numerarunt;  idqueiamfere  perixculum. 
t*l*nt.      milul  enim  Socictas  erat  confirmata,iimul  m  extremis  terrarum  finibus 
apparuitj  fimul  facris  Oricntis  fpoliis  onufta,  de  impietate  &  idolola- 
tria  glonofiilime  cocpit  tnumpharc.  In  Indiis  porro  &  Iaponia  Chri- 
sto  manus  dedere,  cum  vxoribus  fere  ac  libcns,  aliisque  Optimati- 
bus,  Rcgcs  plurimi,  Rex  Supanorum ,  Bazani,  Soloris ,  Sionis,  Labo- 
namx,Manibanes,  Tambx:  e  quibus  poftremus  quoties  m  hoftem 
irct,  in  ipsagalex  crifta  confpicuum  gcftabat  Iesv  nomen ,  aureis  ma- 
ioris  formx  litteris  exprelfum  -y  ab  eo  vno  fibi  fuoque  exercitui  ani- 
mos  &  robur,  hoitibus  tcrrorem  &  cladcm,  haud  lmmerito  pollicitus. 
sor.er-sde     Prxter  hos,  Reges  Bungi ,  Saxumx,  Omurx,  Tofx,Arimx,  C-otto, 
livanjs0    Mino,  a  Sociis  ad  Christvm  funt  adducti.  Ex  his  Saxumanus,  fi- 
anms.         ^j  atqUe  facro  Baptiimo  erat  ablutus,  re6ta  perrexit  in  fanum  antiqux 
impictatis:  ibi  fua  manu  confregit  idolum,  mox  faces  delubro  fubiecit. 
Rex  Omurx  Bartholomxus  quadraginta  idolorum  templa  demolitus 
eft,  ne  veftigium  quidem  prifcx  impietatis  fupereiVe  pallus,  tametii 
Regnum  fuum  in  manifeftum  difcrimcn  conijceret.  Hic  illeeft,  qui 
primus  Regum  Iaponiorum  ialutifera  vnda  tinclus  cft.    is  deinde  ,  Sc 
Rex  Bungi  Franciicus ,  qui  aditum  in  laponiam  Pveligioni  Chriftianx 
Lenati0     maxime  muniuit,  &  Rex  Arimx  Protafrus,totidem  fanguinis  Regij  iu- 
japomca    uenes  nepotes  fuos  ( vt  latius  Libro  ii.  narratum  eft  )ex  vltimo  Orien- 
ad  Grego-  te  ie,jatos    R,omam  ad  Summum  Pontificem   Greaorium  X  1 1  L 

numXIII       .r  t>  o 

miicrunt. 

Sed  quishic  finis  eflet,  fitantum  enumeraremus  Regum  parentes, 

vxores,  liberos,  conianguineos ,  Principes  viros  ac  feminas ,  Ioguios, 

Brachmanes,  Bonzios,  aliosque  iuperftitionum  &  impietatis  facerdo- 

tes,  Societatis  opera  Christo  au&oratos  ?  quis  dignas  Religione 

Virtnta    quam  fufcipiebant  virtutes  commcmoret  ?  quam  nobilia  fxpe  &  Chri- 

Etbmco-    fj.jan j  robons  plcna  ediderunt  certamina,  ilue  Regij  liberi,  dum  inuitis 

rnm  ad  p-        ia     '  V»      -i  r  \    \  rr  i  1     n  1 

demcon-  aula  &  Rcgibus;  iiue noDiliiiimx  matronx,  dum  reludtantibus  ncquid- 
stsrforam.  quam  maritis-,  iiue  Principes  viri,vxoribus  muliebria  arma  lacrymas  6c 
blanditias  fruftra  obijcientibus,  Christo  nomendederunt?  fiue  etiam 
cum  tyrannorum  rabie  lu£tati,maluerunt  honorum,opum,  virx  iactu- 
ram  facerc,  quam  Fidei  &  Religionis?  Quotmillia  ardentes  rogos,  ncc 
minus  ignibus  vrentes  aquas,  foedas  corporum  lacerationes,  longas  in 
tormentis  immamiTimis  mortes,  deliciis  &  auitis  honorum  titulis  prx- 
tulerunt?  quot  milliapalam  fe  Chriftianos  profeili,  dumalios  viderent 
viuos  exuri,  ad  idem  fe  tormentum  obtulerunt,  attoniti  nee  virtutem 

uu- 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS    AGENS,  397 

tantam  capiente  barbarie  ?  Quxnam  antem  illa  pnerilis  aetatis  mira- 
cnla  ad  gladios,  fecures  ,  cruces  properantium,  &  iri  mediis  incendiis 
Christi  caufsa  exultantium  ?  Interim  furente  iam  plufquam  armtim 
cjnmquaCTefimnm  hac  in  Socictatcm  &  Iapones  Chriftianos  procella, 
pergit  nihilominus  inuictis  animis  Societas,  fiue  Chriftianos  veteres 
confirmare ,  fiue  nouos  fub  Christi  fignis  confcribere,  fiue  baibara: 
immanitati  fangninem  dare.  Atque  vt  fcntias  lllum  Martyrum  fangui- 
nem  &  fanetos  cinercs  fccundiiiimam  effe  nouorum  Chnftianorum 
fementem  ;  ab  anno  millefimo  fexcentefimo  terdo  vfque  ad  annum 
currentis  fxculi  vigefnnum  fecundum  ( quo  toto  tempore  quidquid 
comminifci  potuit  tormentorum ,  in  Chriftianos  cxercuit  ingeniofa 
crudeiiras )  ad  Chriftiana  facra  interim  fufcipienda  a  Socictate  funt  in- 
ducti  ducenta  triginta  nouem  Iaponum  millia  trecenti  triginta  nouem. 
An  maior  numerus  tranquillo  &  felici  rerum  curfu  fperari  poiTet?  Nec 
paucioresj  vtopinamur,  ab  illo  anno  vfque  ad  hunc  quadragefimum 
indefeffus  Societatis  labor,  vulnenbufque  ipfis  &  mortibus  femper  ani- 
mofior,  inter  eafdem  pertinacifllmae  perfecutionis  furias  Christi  Ec- 
clefix  aggregauit.  Sed  cum  litteras  ad  hatc  vfque  tempora  omnium 
annorum  non  acceperimus,  numcrus  certus  iniri  non  potuit :  de  multis 
fane  milhbus  quotannis  adCHRisTVM  tranfeuntibus  fatis  conftat.  lta 
Vt  perfecutio  quamuis  furori  fuo  penitus  obfequatur,  totamque  rabiem 
crFundat;  adhuc  tamen  Chriftianorum  numerum  augeat  magis  quam 
diminuat,  &  barbaram  immanitatem  citiiis  fatigatura  videaturChri- 
ftiana  conftantia,  quam  conftantiam  immanitas. 

Sed  ex  Indiis  &  Iaponia  cum  Societate  idololatriac  debellatrice  ten-  VarUcon* 
damus  in  Chinam:  quam  fanguinariis  legibus  obferatam  ingredi  po-  JJcJJJJ^ 
tuiile  ,  ingentis  inftar  fuit  victorix  5  nec  minoris,inter  quotidiana  vitae 
pericula,&  indicta  exfilia,  ftabilem  gradum  &  fedem  figere.  Iilgenti  hic 
opus  fuit  &  patientia  &  prudentia,  ne  inconfultus  feruor  fimul  cum  So- 
cietatc  fpem  omnem  lftius  tam  nobilistamque  immenfi  Regni  exter- 
minarcr.  Itaque  ftenlius  ruit  folum,  cum  induftria  plene  explicari  non 
polfct.   Non  ita  tamen  ftenlis  fuit  hic  ager,  quin  aliqux  fruges,ncc  pce- 
nitendae,  fuerint  colledar.   Tres  fmguinis  Regij  Primores  facro  fonte  Tricfalj,£;u, 
funt  abluti,  triumque  Regum  nomimbus  appeilati.   Item  matc,r  ttium  ^  «bns  si- 
Regum  cum  nlia  &  nepotc,  &  qui  omnium  mitar  ruit  Paulus,  vnus  e  locis. 
prxcipuis  Regni ,  vt  vocant ,  Mandarinis ,  cum  aliquot  aliis  aut  paris 
aut  non  multo  minoris  dignitatis  Proceribus.    Paulus  isingcnti  animo 
iem  Chriftianam  complexus,  Societatis  Sc  Ecclefix  in  China  nafcentis 
quafi  robuftiflima  quxdam  columna  fuit:  vtpote  qui  prudcnria  fua  & 
auetoritate,  omnes  in  eam  machinas  vel  auertit  vel  infrcgiti  Regis  arta- 
tem  teneram  non  litteris  tantum,fed  Chriftianis  prxceptis  lta  imbuit,vt 
ad  Regnigubemaculaadmotus,omniaconfe(iim  idola  e  regiacxturba- 
rit.  Ccnfentur  Pequini,Regni  metropoli,quinque&  triginta  Chriftiano- 
rum  millia,  inter  quos  Eunuchi  Regij  quinquaginta,  duccnti  e  fanguine 
Regio,  quadringcnriquidoctrinx  titulo  funt  infigniti.  Vicinis  Regnis 
nihil  decftad  fidcmChriftianam  capctTendam,nifi  inftruentium  copia. 
Ad  extremum,vfqueadco  mutataeft  lllic  fubko  reruru  facies,  vt  often- 

Ddd  5  tetur 


398  IMAGO  PRIMI   S^CVLI  SOC.  IESV. 

tecur  e  propinquo  fpes  maioris  fru&us,  quam  ha&enusin  toto  Oriente 

fuit  collecTus. 

Vtrit. con-      jn  Africa,  ac  prxfcrtim  yEthiopia^partim  cum  Ethnicis,  partim  cum 

mAfrlcL  fthifmaticis  corigreffa  Socictas,  ingentia  fpolia  abvtraqueimpietate  rc- 

tulit.  Illic  Rex  Monomotapx  a  Diua  Virgine  per  quictem  admonitus, 

vnacum  matre  facro  fonte  afperfus  cft  a  Confaluo  Silueriaj  ab  eodem 

Rex  Inambanes :  prxter  hos,  Montis  Lexnac,  Benienfium  ,Mogoris, 

Biflauorum,  Guinalenfis,  Bigubenfis,  Begasbenfis,  Tatenix  Reges  ad 

Christvm  a  Socictate  perducTi  ftint,  &:  cum  Regibus  fere  Regna. 

Certe  Regem  Inambanes  fecuti  funt  vxor,  liberi,  Proceres,  populus  de- 

nique  Regni  vniuerfus:   Regem  Monomotapx  trecenti  Proceres.  Vf- 

que  adeo  gentibus  omnibus  eft  infitum,  Regum  intueri  exempla,& 

pxne  pro  lege  habere.    Meriro  itaque  pluris  azftimat  Societas  Regem. 

vnum  quam  multa  millia  conuertiiTe :  per  hos  enim  viafacilis  &  proiia 

populis  aperitur  ad  Fidem ;  &  fecuritas  efta  metu,  qui  folet  elTe  Euan- 

gelij  remora,  ipsafuperftitioneinexpugnabilior. 

Cnrfinfi-        In  Abaflia,  primario  yEthiopia:  Regno,  quod  totum  fchifmate  infe- 

dciCatho-  ftum  e^  variL1s  fuit,&  adhuc  eft,  Catholicx  docTrinas  curfus.  Ipfi  fub- 

bTfiT.     '  m&~  Imperatores  Romanam  Ecclefiam  agnouere  ;  templa  expiari,  ri- 

tuque  Catholico  luftrari ,  imo  &  noua  exftrui  iuflcre:  fed  fere  fucceiTo- 

res  (vt  temporarium  eft  yEthiopum  ingemum )  ferenam  illam  tranquil- 

'  lamqueEcclefiae  faciem,  velut  fubiti  turbines  hornbilibus  procellis  in- 

uoluerunt.    Sed  numquam  lartiorfuit,  quam  cum  anno  huius  fcculi 

vigefimo  tertio  AbafTix  Imperator  Salthamus  publice  atque  in  oculis 

omnium  profclTus  eft  Catholicam  fidem ,  inque  Romani  Pontificis  le- 

ges  ac  decreta  iurauit :  idemque  fecere  germani  eius  fratres ,  liberi,  ne* 

potes,  &  propinquorum  ingens  turba,Magiftratus,  omnisque  fere  y£- 

Exiitteris     thiopiac  Nobilitas.  viri  prxterea  eruditiflimi ,  Ccenobitx  &  Ecclefia- 

afinuisr«i-    {\lcl  innumeri,  tres  infuper  exercitus  Imperatorij,Regnorumdeniquc 

Dambiani,  Goiama? ,  Tygra? ,  Amarac ,  Bagamedrae  incolx  prope  vni- 

uerfi.  Ex  Ethnicis  Aganenfibus ,  qui  Imperatori  parent ,  quampluri- 

mi  quoque  baptifmum  fufcepere.  Sedhanc  ferenitatem  rurfus  fcedauit 

inopina  tempeftas-quc  tamen  iucundiorem  reddet  tranquillitatem,foli- 

ta  viciflitudine,  vti  fpes  eft ,  fecuturam.  Noftri  interim  pauci  numero, 

fed  animis  multorum  inftar,  tantasmultitudini,  qux  fupra  numerum 

eft,excolendx  dies  no£tesque  infudant:  neque  nihil  curf um  promouent, 

etiam  dum  tempeftati,vtatrociita  fubita:,tamquam  peritigubernatores 

conftanter  oblu6tantur,vitam  ante  deferturi  quam  clauum  cymbxtam 

•infeftis  fludibus  vcntisquc  iactatx.  Ceterum  ex  Ethnicis  huic  Impera- 

tori  fubie<Stis,trium  circiter  annorum  fpatio,CHRisTO  per  baptifmum 

-initiati  funt  bis  &  quadragefies  mille  nongenti  octoginta  nouem.  ex 

quo  numero  dcaliis  annis  coniecTura  fit. 

Conuerfio-      Sed  in  Occidentemaliquando  traiiciamus,  &  Societatcm  videamus 

Htsvari*  -per  jlteram  illam  mundi  partem,  aut  alteram  potius  orbcm,  Ducis  fui 

"occidcntis  Iesv  figna  cum  ingenribus  vbique  vicToriis  feliciflimc  circumferen- 

tem.   Ac  Mexicana  quidemditio,  ante  Hifpanorum  aducntum,  hu- 

manis  vicTimis,  quarum  ingens  numerus  darmoni  quotannis  macTaba- 

tur4 


ann. i 6lS. 
Mexico. 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.        ^99 
rur,  infamis,  iam  tota  fere  Christo  fubie&a  eft:  quare  diffundit  fe 
in  circumiectas  regiones  Societas ,  &  dxmonis  regna  per  incredibiles 
labores  &  pericula  continenter  laceflitjConuellit,  expugnat.  In  Cinaloa 
&c  noua  Bifcaia  eius  tyrannidi  fubduxit  fpatio  triginta  annorumfacile 
o&oginta  animarum  millia.  E  proximis  Cinaloas  populis  fexaginta  gJjjJSS" 
nouem  millia  fimul  baptifmum  aliquando  petiere.    Alibi  in  eodem  Moricoaa. 
terrarum  tractu  vnus  e  noftris  trium  annorum  fpatio  duodecim  millia  p6!7Brugis 
facro  Baptifmo  folus  luftrauit,  alteraque  duodecim  mrllia  interim  ad  »' 
Baptifmum  comparauerat.  ln  Regnis  Peru  &  Chili  multa  etiam  quot- 
annis  Ethnicorum  millia  adducit  Societas  ad  Christvm, multa 
millia  in  Philippinis  infulis.   In  BrafiTia  Societati  lu&andum  diu  fuic 
eum  gente  efferata  pronaqueadcxdes,  &  humanorum  corporum  vora- 
trice,  nec  minus  in  crapulam  ac  venerem  proiecTa,belluis  denique  quam 
hominibus  fimiliore.    Sed  tandem  mitigauit  immanem  illam  barba- 
riem,  &  in  Chnftianam  manfuetudinem  vertit,  conftantia  immani- 
tate  potentior.  Nec  ora:  maritima;  populis  ad  Ch  ri  s  t  v.m  addu&is 
contenta  Societas ,  in  mediterraneas  regiones  altius  paulatim  &  altius 
penetrare  pergit,  &  in  filuis  ac  montibus  bafbards  quxrere,quos  blan- 
ditiis,  munufculis  aliifque  illecebris  ad  vitam  &  falutem  inuitat.  Qua 
induftria  magnos  barbarorum  grcges  e  luftris  &  auiis  antris  fere  quot- 
annis  educit  8c  in  pagos  diftribuit,  hominumque  commercio  alluefa- 
c~tos,Chriftianis  moribus  excolere  non  ceflat. 

Necminorfere  cum  Paraquariis  fuitlucta,  equibus  tractus  vnius 
indigenx  tanta  rabie  carnes  humanas  appetunt,  vt  nec  amicorum  corpo- 
ribus  parcant.  Sed  non  vbique  eadem  eft  feritas:  magna  pars  gentis  vl- 
tro  Societatem,a  qua  falutis  viam  doceretur,  expetiit.  Iam  a  viginti 
aiinis  fcripfit  inde  Prouincialis  Paraquaria:,  Societatem  expeti  ab  ali- 
quot  centenis  Indorum  millibus,  fed  quorum  votis  tunc  obftabat  ope- 
rarum  penuria;  nunc  fuppetiae  identidem  fubmifla:  innumetabilem 
Indorum  multitudinem  Christo  fubieeerunt,  &  adhuc  indies 
fubiiciunt. 

Ita  labores  non  quietis,  fed  nouorum  laborum  funt  caulTa ;  qui  So- 
cietatem  non  retardant,  fed  incitant  &;  inuitant.  Flebat  Alexander  dum 
alios  orbcs  fuperefleintelligeret,quosnondum  fubegerat;  quod  nempe 
per  plurium  cxdcs  &  fanguinem  publicus  ille  gentium  latro  ambitio- 
nem  fuam  non  fatiauerat,  quas  illum  captiuum  magis  ttahebat,  quam 
ipfeReges  &populos:  fed  exultat,  fed  omnibus  incedit  lxtitiis ,  fed 
gaudiotriumphat  Societas,  dum  populos  adhuc  ignotos  detegi  intelli- 
git,  in  plures  etiamorbes  charitatem  fuam  diuifura  ,  fi  plures  orbes  fu- 
pereffent.  Et  vero  quamam  a  celcberrimis  iftis  noftrorum  temporum 
naucleris  inuenta  eft  ora  Societati  adhuc  inaccefla  ?  imo  quot  populos 
fagax  eius  charitas  prima  non  inuenit ,  &  laboribus  fuis  excoluit  ?  Ni- 
mirnm  Socictas  tum  demum  fibi  videtur  Societas  I  e  s  v,  quando  ex- 
emplo  Ducisfuinullum  laborem  animarum  eaufsa  reformidat.  atque 
vtinam  quafi  in  breui  tabclla  imagincm  illorum  poflem  complecti, 
quos  hi  I  e  s  v  milites  in  his  expeditionibus  exhauferunt.  Quoties 
fubdioperno6Uruntpinedia,vigiliis,fatigatione  contccTi?  quoties  vreiv 

tem 


400  IMAGO   PRIMI  SjECVLI    SOC.   IESV. 

tem  folem,  quoties  accrbiflimam  hiemis  fceuitiam  pafli  ?  quotics  barba> 
rorum  tela  pro  ftipendio  corponbus  fuis  exceperunt  ?  quotLs  pro  vita, 
quam  illisadferebant,  mortem  recepere  ?  quoties  ta^dioiiilimis  nauiga- 
tionibus ,  quoties  aliquid  marisfuriis  infeftius  lnuencre  hxrcticos ,  a 
quibus  gregatim  iugulati  funt  &  fparfi  in  fiu&us?  quotics  pcr  filuas ,  ti- 
anbus  &:  lconibus  infeftas ,  adpopulos  his  belluis  immaniores  pene- 
trarunt?  quotiesper  abrupta  montium,  &  horrenda  vifu  prarcipitia,ad 
afperiores  faxis  fuis  gentes  perreptarunt  ?  quoties  omni  humana  ope 
deftituti,per  denfiiTimas  filuas,pcrque  rubos  tam  denfos,vtnon  veftium 
tantum  fed  &  calceorum  frufta  iis  adharrefcerent,  laceri  toti  &  cruenti 
adeosquos  petebant  eluctati  funt  ?  numquam  lxtiores  quam  cum  in 
media  barbarie  nihil  haberent  pratter  Deum  folatij.  Quos  tam  eximios 
Societatis  labores  videtur  Deus  remunerari  voluiile,  &  folari  tam  nobi- 
libus  de  barbarie  &  impietate,  totque  in  omni  orbis  plaga  vi&oriis,  vt 
&c  multitudo  numerum,  &  gloria  felicitatem  omnem  humanam 
excedat. 

EXERCITATIO   OPvATOPvIA. 

ORATIO      PRIMA. 

Chavafier  oftramm  Socktatis  I  e  s  v. 

N  ludis  hifce  faxularibus  fi  ludere  libeat,  quid  ni  ego 
mihi  proponam  auguftiflimam  illam  Ezechielis  Pro- 
phetas  quadrigam,  turbines  inter  &  nubium  igniuo- 
marum  volumina,  imaginem  Societatis  noftra^,  qua- 
fi  ex  difficili  partu  prodeuntis,&  inter  aduerfa  crefcen- 
vdafqucz    ||||: '  Hlii  tis ,  ob  oculos  ponentem  ?  Traxit  me  huc  Scnptor 

Epilioiam  eximius :  qui  ,cum  nonnulla  in  curru  illo ,  tot  myfteriis  inftructo 
quotornamentis,  Societati  noftra?  parallela  contempletur;  tum  in  pri- 
mis  mihi  auctor  exiiftir,  vt  in  myftica  illa  animalia  oculos  conuertam, 
in  iifque  chara&erem  militaris  huius  Inftituti  curiosa  obferuatione 
recognofcam.  Igitur  apicula:  inftar  pauca  delibabo,  colludens,  &  ad- 
ludens.  ac  illud  principio  ftatuo,  tamquam  apud  facros  Scriptura:  in- 
terpretes  compertiflimum;  in  curruillo,  confiieto  prifcas  militice  more, 
bellicumquiddam,  qucd  fceleratis  &  nefariis  impiorum  machinatio- 
nibus  cladem  &  excidium  minetur ,  adumbrari.  Mira  profecto  rerum 
facies.  Vt  fcias ,  vnde  nata  flt  Societas,  &  quid  ferat ;  patet  cadum  ,  8c 

fubita,  face  rujnfitur  ather. 

videas  ventum  ab  Aquilone  violentum  &  pra^cipitem ,  impellere  nu- 
bem  horribilem  &  vaftam,  per  modum  globiignei,  micantemfulgure, 
&  durifTima  quxque  deprauatis  mortalium  moribus  portendentem. 
Nubes  ha^c  in  flmilitudinem  currus  erat  errormata ,  quatuor  rotis  alti- 
tudinis  horrenda^ ,  &  ignitis  illis  quidem  ,  atque  vita  prxditis ,  &  bene 
oculatis  diftincti,  vt  in  igne  prxceps  celentas ,  in  ipfis  oculis  diuina: 

Proui- 


id  Philip 
penfes  c  i 
v.  10.  an- 
iioc.  g. 


cnr- 


LIBER    TERTIVS.    SOCIETAS    AGENS.         401 

Prouidentix  vigilantia  excubare  videretur.Ante  harum  fingulas  fingull 
Cherubini  ,leonis,  bouis,  aquilas,  hominis  iucunda  fimul  varietate 
(monftra  dixeris ,  myfterium  eft )  fpeciem  inuoluentes  :  nam  leoninis 
toris  indtiti,  atque  vngulis  calceati  vitulorum ,  fiammantes  toti  &  fcin- 
tillantes,  bis  geminas  geftabant  alas,quarum  binis  velabant  femora, 
binis  autem  volabant  in  morem  aquilarum,  eacorporis&  vultushu- 
mani  compofitionc ,  vt  quatuor  orbis  partes  ambulantium  facies  re- 
fpicerenr,  quafi  in  omnem  terram  fe  militum  illorum  conatus  extende- 
re  niteretur.  Supra  animalium  capita,  qua  cxlum  (c(e  inftar  cryftalli 
pellucidum  aperiebat,  fedes  &  vehiculum  apparebat  aurigantis  Dei- 
hominis ,  cuius  Maieftas  vaftam  illam  prudenti  moderamine  impel- 
lebatmolem,  &  animalia  frenabat,  in  vnum  Imperatoris  fui  nutumex- 
plicatis  alis  femper  intenta.  AnteDeum  foculus  ardebat,  in  quo  ignis 
ille  confumens  diuini  Amoris ,  quem  talibus  adminiftris  venit  mit- 
tere  in  terram  felicior  orbis  Phaethon,  longe  latecjue  flammas  fuas 
eiaculabatur. 

Facile,ni  fallor,hic  agnofcet  quilibet  fincerus  rerumaeftimator,per  cur-  Sttiem 

rum  illum  Diuinitatis  inflammando  orbi  comparatum ,  Societatem  JjJ^J 

I  e  s  v  vel  ipfo  nomine  fuo  inferis  formidandam,  adumbrari.  quar  mi-  chuiuci- 

nimis  fed  arduis  initiis  exorta,  in  eam  magnitudinem  excreuit ,  vt  velo-  f«r*t»n 

ciffimis  acla  rotis,  &  laniffimo  curfu  ,  I  e  s  v  fui  gloriam  (nobilifli- 

mum  pompa;ferculum)percalcatasda;monum  ceruices,  pertotha;re- 

ticorum  &  infidelium  turmas  felici  Marte  fuperatas ,  per  innumera  ce- 

raftarum  capita  contrita,  ad  omnes  oras  partefcjue  vniuerfi,  reluctante 

nequidquam  Erebo,  circumtulerit  adorandam.  Hic  eft  currus  ille  igneus 

Ifraehs,  quem  Elifeus  olim  plorabat  ereptum ;  nunc  vterque  orbis  fin- 

gulari  Dei  bcneficio,  afflictis  Ecclefise  rebus  gaudet  e  cadis  adue&urn: 

in  quo  fi  acies  qua^ras  &  milites,  quibus  triumphos  fuos  quotidiana 

acceflione  multiplicat,  inuenies  (abfit  verbo  inuidia )  deleclum  Ange- 

lorum,  qui  fub  animalium  formis  produnt ,  quid  ab  iis  fupremus  Im- 

perator  in  hacmilitia  requirat.  Quid  enim  in  alatis  illis  &  igne  cade- 

fti  fuccenfisiuuenibus  fimilitudo  animalium  demonftrat ,  nifi  fub  leo- 

nis,  bouis,  aquila:  infignibus  exuuiifque  humano  corpori  adieclis,  fub- 

limes  Cherubinos,  &  cadeftes  fpiritus,  acerrima  quadamagitatione ,  & 

diuino  fpiritu,  in  Conditorisfuis  obfequium  concitatos  delitefcere  ?  Ita- 

que,quemadmodum  beata;  A\x  mentes,  magnac  illius  Mentis  puriflima: 

quxdam  velut  fcintilla^,  &  fempiterniluminis  facibus  accenfx,  quasfe- 

cundos  fplendores  miagnus  ille  Gregorius  cognomento  Theologus  in-  0^.38. 

digetat,  animos  noftros  a  rerum  aliquarum  ignoratione  purgandi  vim 

habcnt,  cosquc  illuminandi  &  cumulatiffime  perficiendi :  ita  Socij  Ies  v 

Angelica:  puritatis  jemuli,  totique  origini  fuas ,  id  eft  Deo,  affixi,a  quo 

igneos  &  celercs  virtutis  motus,  fplendidiffimofcjue  radios  hauriunt, 

abfumpta  voluptatum  colluuione ,  in  fornace  illa  fupremi  &  caftiflimi 

amoris  excoquuntur  j  donec  probe  illuminati  &:  perfecti,  luccm  ardore 

mixtam  alns  communicent,  non  minus  illuftres  fplendore  virtutis, 

quam  diuinitus  inflammati  feruore  charitatis.   At  quam  inacquali  offi- 

ciorumpartitioneid  agit  Societas?  eadem  plane  vanetate,  qua  Spiritus 

E  e  e  illi 


402  IMAGO  FRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 
illi  fan&iflimi  obfequia  fua  diuidunt.  Ecce  tibi  Dux  ille  carleftis  mili- 
tix  inui&iflimus  Michael  fortiflime  pro  honore  Regis  glorix  dimicat: 
talaria  deferendis  ad  Virginem  Lrtiflimis  nuntiis  ne&it  Gabriel:pau- 
perem  Tobiam  curat  Raphael,  idemque  tabellarij  munereperfungitur. 
AliustutelamPrineipisintaitigiocollocati,alius  fordidati  in  lacernaac 
fquallore  mendiculi  patrocinium  fibi  vendicat;  neque  tamcn  inferioris 
cuftodia  quidquam  derogat  arqualium  dignitati.Nam  quemadmodum, 
tib.r.cap.s.  quod  de  igneis  ftellarum  corporibus  tradit  P\imm ,  fidera  qu<e  affxa  di- 
cimttt  mundo,  non  illa,  njt  exiflimat  njulgttt ,  ftngulit  attributa  nobit  \  &  cla- 
ra  diuitibttt,  minora  pauperibttt,  obfcura  defeclit ,  ac  proforte  cuiufque  lucen- 
tia  adnumerata  mortalibttt :  ita  in  miparis  conditionis  munere  par  nobi- 
litas  perfeuerat,  &  asquali  de  fucceflii  laztitia  perfunduntur.  Intuere 
modo,  nouos  in  terris  dicamne  Angelos  ?  certe  in  mundi  falute  procu- 
randa  fedulos  Dei  adiutores  .  Inuenics  in  hac  Societate  ,  quiproDei 
fui  gloria,  &Ecclefia:  defenfione,  cum  hatreticis  &  fchifmaticis  ore  & 
calamo  difertiflime  decertent:  Michaelemhi  referunt.  Alios  qui  ad 
Indos,  ^Ethiopes  ,  extremos  hominum  lapones  ,  terribilibus  circum- 
uallatos  cuftodiis  Sinenfes,  &  remotiflima  quaeque  terrarum,  tatifli- 
mum  Euangelij  nuntium  deferant:  Gabrielem  illi  adumbrant.  Alios 
qui  pauperum  fatagunt,  humilium  &  abieclorum  animas  purgant,  in- 
nrmos  in  xenodochiis  &  fordibus  confolantur ,  populum  pro  concio- 
ne  erudiunt,  iuuentutem  in  litteris  &  elementis  Chriftianx  pietatis 
inftituunt,  fimik  omnes  cum  iis  qui  Magnatum  &  Purpuratorum  con- 
fcientias  curant,  non  t-antum  promptitudine  &  alacritate,  fed  etiam  do- 
drina^&fapientixlaudefpedandos:  Raphaelis  ifti  veftigia  fe&antur. 
Difcrimen  efle  poteft  in  munere ,  non  in  fructuum  vbertate ,  &  apud 
fupremum  Muneratorem  acftimatione.  vt  quod  Romanus  fapiens  fiio 
Scneca_  more  prudenter  expendit,  hic  locum  habeat:  lmqualitatemfctat  ejfe  njbt 
pi  oa35-  qu&emment  notabdiafunt.  non  ejl  admirationt  vna  arbor ,  njbi  in  eamdem 
altitudinem  tota  filua  furrexit.  Sane  quocumque  miferit  oculum ,  id  tibi  oc- 
currit,  quod  emtnerepojfet,  mji  inter  paria  legeretur. 

Si  quid  elucetinfingulis ,  hoc  ita  eximium,  vt  prope  fitomnibus  fa- 
miliare.  Tam  muniflca  in  eos  Dei  largitoris  fuit  manus ,  vt  bonorum 
intereos  communitas  pretium  non  tollat,  fed  accumulet  •,  lucemnon 
Socutas  minuat,  fed  accendat.  Fortitudinem  in  aggrediendo  miraberis  in  vno? 
fJfcTpJ.'"  virifuntomnes,  imo  iubati  leones,  ad  omnia  pericula  impauidi,&  ge- 
nerofifortuitorumcontemptores.  Quid  peftiferalue  &  virulenta  cor- 
porum  contagione  apud  homines  formidolofius?  non  arquerogi  &  in- 
cendia,  adeoque  nec  mors  ipfa  deterret;  in  hanc  tamen  fe  prxcipitare 
geftiunt  alacres,  vt  asftuantes  noxio  vifcerum  ardore  confolentur,  fa- 
cris  praffidiis  muniant,  &  rite  expiatos  felici  aetemitati  tranflcribanr, 
meliore  vira  prxmiandos.  Quid  animofius,quam  terra  marique,  inter 
denfata  Ducum  &  militum  funera  ,  pulchre  cadentibus  fax  periculo 
vitam  aflerere  immortalem?  Hic  ingrcdiuntur  lubentes  volentefque  in- 
fidi  elementi,  cunr clafliariis  Regis  Catholici,  incertam  tempeftatem; 
non  cumventisdumtaxat,  &fludtibus,  &irati  Oceani  infanis  perturba- 
tionibus  parati  concurrere,  verum  etiaminter  Batauorum  roftratas  na- 

ues 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS  AGENS.        403 

Ues  &  tormetitorum  boatus  intrepidi  ftare,  nullo  alio  palmario  fibi 
propofito,  quam  falucis  animarum.  Iftic  inter  armatas  acics  inermcs 
ipfi  fefe  ingerunt,  metum  mortis  pugnantibus  excutiunt,  intcrtcla  & 
enfes  &  fumantium  baliftarum  emiflam  grandinem  celeres  auxiliatores 
volitant:  nihil  pallor  &  exfanguis  trepidatio  in  leones  hos  poteft:  ftanc 
inter  cruenta  certamina  ipfis  pugnantibus  fortiores,  cadentibus  aduol- 
uuntur,  deficicntes  infpem  dulcifTimam  erigunt,faucios  folantur;  vul- 
nera  animorum  falutari  lingUa  dcmulcent ,  dum  corporis  obligare  non 
poftuntj  &  facerdotali  poteftate,impertitanoxarum  eondonatione,glo» 
riofr  refurrectioni  parant,  pro  Rege,  fide,Deo,  iufto  bello  occumbcn- 
tes,  fed  mox  meliori  force  xternum  Deimunere  victuros.  QuLs  leones 
neget  e  cladibus  ipfis  victorias  fuasadftruentes  ?  non  prxrupti  montcsj 
non  turbulentifrimxtempeftatcs,nonmaria,  non  monftra,  non  incul- 
tarum  regionum  horror ,  non  hoftium  vioientia ,  nulla  cxli  aut  foli 
truculenta  facies,  nullus  aut  xrumnarum  aut  crudeliflimx  mortis  me- 
tuSj  incitatum  femcl  aDeo  induftrixcurfum  valet  retardare.  Has  vi- 
res  fubminiftrat  charitate  ftimulata  fortitudo ,  qux  a  D*  Ambrofio 
cum  Tigri  fluuio  compararur,  qui  paradifum  deliciarum  Dei  perenni- 
bus  aquis  irrigat :  atque  vt  ifte  fluuiorum  omnium  velociflimus  fonitu 
magno  curfuque  fertur,  fic  illa  mirabili  pernicitate  in  Dei  voluntatem 
rapitur,  &  obftantia  quxque  proruic  acque  demolicur.  Videas  hos  qcneroft- 
Heroes  pro  Dei  &  Religionis  caufsa ,  inter  fulgura  &  corufcationcs,  in-  tM  s,Jue 
tcr  excuflam  vim  procellarum,  inref  iactus  fulminum,  veluti  tuentis 
in  fe  cxli  poiidus  inconcuifo  quodam  vigore  fpiritus  excipiences,  adeo- 

3'ue  prouocantes.  Qupd  nonnemo  de  primis  furgentis  Ecclefix  Duo- 
ecimuiris  dixit,  quorum  vitx  rarionem  imitatione  confequi,  &  in  fe 
exprimere  conantur;  partiuntur  inter  fc  orbem  terrantm  ,  victorias  6c 
fpolia  definiunt-,per  abrupta  montium,  &  difiun&iilima  quxque  regio- 
num,animis  velut  igneis  quadrigis  rapti  volitant:  feruntur  nunc  px-i 
ne  extra  folem  &  fidera ,  nunc  per  fquailentes  arenarum  tractus ,  nunc 
perardentes  vehementiflimo  folis  appulfu  regioncs ,  nunc  per  xterno 
frigore  rigentes  plagas,  in  quibus  nullum  humaniculcus  veftigium,  cum 
ardoribus,  algonbus,  fiti,  fame  &  fexcentis  aliis  incommodis  pugnatu- 
ri.  Perueniunt  deindead  numerofiflimas  gentes,  pugnant  nudi,  laceri, 
inermes  contra  Rcges,  Satrapas,  faccrdotes  idolofum>  populos  imma- 
nitate  barbaros:  pcrfuadent  impiis  Religioncm,  auariflimis  paupcrta- 
tem,  omni  libidinum  gcnere  inquinatiflimis  caftimoniam  ;  &,  quod 
ftuporis  plenum eft , contritis  dxmonum  fimulacris,  templiique  falfo- 
rum  numinum  excifis  ,  Christi  iri  cmceiii  fublati  vexilla  in  cla- 
riflima  lucc  terrarumdcfigunt.  Fulgurent  barbarorum  mucrones,  to- 
nent  minx ,  ruant  armorum  fulmina ;  prxfto  funt  qui  excipiant ,  qui 
toto  pc&ore  mortem  induant,&  vincant  moncndo.  Non  dcfuerunc 
prxterito  fxculo  Neroncs,Domitiani,Decij,Dioclcciani,acquecx  veceri 
illa  immanicace  Sapores,Mammuchx,Dunaani,qui  conacus  fanclos  tor- 
mentorum  procella,  cruorifquc  humani  fluctibus  obruere  ftuducrunc; 
lcd  gloriofiflimifacinorisconfcicncia  erectus  animus,concemptor  deli- 
ciarum,pocnatum  irrifor,fui  vi&or,ex ruinis  triumphos  fuos  inftaurauit* 

Eec  2.  Dttris 


404  IMAGO  PRIMI    SifcCVU   S  OC.   IESV» 

Horat.1.4.  Duris  <vt  ilex  tunfi  bipennibns, 

oi'*'  Nigra-  feraci  frondts  m  aAlgido, 

Per  damna,  per  c<sdes3  ab  ipfo 
Duat  opes  ammumque  ferro. 

Lib.i.  or-   Infinkum  putauit  magnus  lllc  Theologus  Didacus  Payua  dc  Andrada, 
UxpllC'  numerando  percenfcre,  quot  huius  Sodalitatis  vin,  m  hoc  docendi 

Martyns  Euangclij  atque  Indos  abimpietate  auocandi  muncre,  verbcribus  ca;fi 

Stctetatts.  fueEjnEj  yUOt  vmculis  &  carceribus  conftricti,  quot  inedia  fcre  conium- 
pti,  quot  dcnique  ob  C  h  r  1  s  t  1  nomen  variis  cruciatuum  genenbus 
intcrcmpti,  qui  excataftis,  excrucibus,  ex  rogis,  aliifque  exquiiitiili- 
morum  fuppliciorum  carnificinis,  larti  &  integri  euolarunt  in  cxlum. 
O  fortia  pecWa!  6  gcnerofam  an  fortunatam  mortem,  qua:  naturscdc- 
bita  C  H  R  1  s  t  o  confecrara  eft !  6  purpurata  Martyrum  examina!  vos 
forrifimi  dumvixiftis,  nunc  poftquam  a  nobis  excefliftis  fandiiiirai 
militcs  nobis  hoc  decus ,  hoc  fortitudinis  exemplum  pro  ftimulo  reli- 
quiftis.  Vobis  prodiademate  &  coronis  candentcs  carbones  fuerunr, 
promargaritis  vulnera,  pro  exquifitis  dapibus  ieiunia,  pro  amcenis  hor- 
tis  faxa  &  folitudines ,  pro  tepidis  ac  delicatis  balneis  ftagna  glacie  ri* 
gentia,  pro  felicitatis  faftigio  icrobes  profundi:  tunc  maxime  erecti,cum 
capite  deorfum  verfo  infra  terram  iemifepulti,mortuis  quam  viuis  pro- 
piores  vidcremini.  Adtum  eft  vobifcum  praxlare,  6  beatiilimi:  nam 
intcr  palmarum  veftrarum  frudtus  mortui,  properantem  fpintum  effu- 
diftis  in  vict-ona.  Vobis  vero  (dicam  &  ego)  tot  funt  tumuli  quot  ore 
terrarum,  tot  laudes  quot  ora  gentium ,  tot  triumphi  quot  pompa:  vir- 
tutum.  Stat  ipfa  triumphorum  veftrorum  moles  magnificis  infculpta 
litteris,  veftro  ipforumcruorefeliciter  exarata,  amplis  llluminata  glo- 
ria:  iidcribus ,  quibus,vt  luceant,  faccs  fuccendet  aeternitas.  Interea 
vefter  fanguis  nobis  pro  femine  eft;  ex  quo  innumeri  leonum  catuli, 
robore  &  conftantia  prxftantes,  inclyti  heroes,  inimicis  formidandi, 
animoinuicti,  ferro  &  acie  inuulnerabiles  procreantur,  quibus  pericu- 
lorum  iliadcm  &  plura  etiam  quam  Herculi  monftra  metus  obiiciat: 
fed  magno  animi  motu,erecl:aqiiecontentione,inillientein  nouos  Sam- 
fones  fpiritu  Domini,cuius  afflatu  concitantur,  in  laruas  illas  inuehun- 
tur.  Vfu  familiari  comperimus,  electrum  attritu  digitormn  (Tfidori  ver- 
bafunt)  acceptd  caloris  amma\  paleas  veftiumque  fimbrias  rapere:  fic 
illi  velut  attritu  rerum  aduerfarum  diuino  calore  animati,  vim  &  vigo- 
rem  excitent  oportet.  Apage  ab  hac  Societatc  leonum  quos  metus  pro- 
hibet,  quos  obie&u  periculorum  ac  difticultatum  a  bono  &  honcfto 
deterrct  degener  fanguis.  Vt  ad  magnos  labores  fe  vocari  meminerit 

Conffit.4.    quifquis  Iesv  militat,  monet  egrecuus  Duetor  Ianatius. 

parte  litt.  A.     11  „»  1       •  •      n     1     1     1    1  CT 

Conflan-  Et  quoniam  altera  rortitudims  pars  m  irabili  laborum  perpeiiione,  ex 
tiaSone-  omnium  Philofophorum  seque  ac  fanclorum  Patrum  iententia,  confi- 
TonbZ  a~  fti^  abobus,  quos  laborum  patientes  fymbolicaveterum  agnouit  Iitte- 
bouiflmi-  ratura,  vitulinos  pcdcs,tamquam  infigne  indefeilar  tolerantiae,  in  par- 
lu'  tem  ornamentorumfuorum  adfciuerunt.   Latini  Pacati  audax  femper 

mihi  vifa  fuit  adulatio,  dum  itaTheodofium  egregiis  diftrictum  n$- 
gotjis  Principem  alloquitur:  Caudent  profctlo  diuina  perpetuo  motu,  ($r 

IHgi 


tta  Sotte- 


LIBER  TERTIVS.     SOCIETAS  AGENS.  40$ 

iugi  xgitxtionc  fc  njeget&t  atermtas  ;  ($r  quidquid  homines  rvocxmus  lxboremy 
nseflrx  naturx  efi.  Vt  indefejjx  njertigo  ctelurn  rotat,  njt  mxrix  x-Jitbus  inqute- 
tafunt.  (ejjr  Jlxrefol  ncfat;  ltx  tulmperator  tontinuatts  negotits ,  (^nnfe  quo- 
dxm  orbe  redeuntibus  ,femper  excratus  es.  Quod  illi  de  Theodofio ,  hoc 
mihi  de  Societatis  operariis  dicere  liceat.  Acclamabunt  certe  iph  Do- 
morum  &  Collegiorum  parietes»,  e  quibus  fegne  otium  &  inertiam  per- 
petuo  exfilio  faceiTcre,  plufquam  Atticafeuencate,  prudens  itilTit  Legif- 
lator.  teftes  accedentfummiSacrorum  Antiftites,  qui  celerem  i^neam- 
que  naturam,  velociilimi  fideris  more,  femper  procurrentem  mirati 
lunt.  pro  me  fententiam  dicent  ciuitates,  prouincine ,  Regna ,  mana,  & 
vaftilhma:  regiones,  quxeorumfudoribus  lrriganrur,  ftudiis  excolUn- 
tur,  percurruntur  pedibus ,  illuftrantur  fcientiis ,  afuduicate  denique  ad 
omnem  honeftatem  &  diuini  cultus  (  qui  firmabafis  eft  cuilmperio- 
rum  &  vkx  priuata:  fimulacrum  infiftit )  amorem  efflorefcunt.  Hoo 
nimirum  eft  cum  bobus  arandi  munus  fedulo  exercere,  &  ad  meiTcm 
amplam  agri  Dominici  glebas  cogere  vel  inuitas. 

Prxclare,  mfiforte  m  boue  (quod  animal  iugo  natum  eft  )  venerari  ofod, 
malis  ilngularem  ad  parcndum  maiorum  placitis  alacritatem:  qua  pra: 
reliquis  ftare  fe  gaudet,  &  porro  perfeueraturam  prarfagit  Societas,  Alij  22£25l 
in  paupenatis  voluntarix  quafi  matris  finu  conquiefcunt  Ordines  Reli-  fwta. 
giofi^alij  fblitudinis  amorecapti  taciturnitatem  in  primis  comple&un- 
tur;  nonnulh  inaufteritate  vitar  &  ftudio  extenuandascarnis  plurimum 
prarfidij  coilocatum  Cxiftimant:  funt  qui  decantandis  Deo  laudibus 
primas  dant  partes.  prarclare  omnes  grataque  Deo  obfequiorum  varie- 
tate.  quorum  plerifque  vti  ncque  carent  Socij  ornamentis,  ita  difciplinse 
fux  caput  ponunt  in  fponte  incitata  &  expedita  ad  omne  officij  genus 
obedientia,  qua:  laudem  habet  pix  promptaxjue  voluntatis.  Mxlus  ejl  Lib.15.cj. 
ager,  inquit  Plinius,  addo  &  ego,  animal  iugale ,  cum  quo  dominus  luclx- 
tur.  Sed  du&ilis  ad  omnia  facilitas:  qua:  legum  accuratiflima  obierua- 
trix,  leoem  nefcit,  terminisnonarctatur-,  quas  neque  contenta  anguftiis 
profeffionis,  largiori  voluntatc  fertur,  &  ad  omne  quod  iniungitur,  ex 
Bernardi  do£trina ,  fpontanea ,  vigore  liberalis ,  alacrifque  animi ,  mo-  DePrxccpt. 
dum  non  confiderans,  collum  fubdit  perlibenter,  in  infinitam  fe  ex-  &dlfPcn* 
tendens  libertatem,  iucundaque  obfequendi  gloria  oblectat  gubernan- 
tem.  Etquid  cum  talium  virorum  prompta  manu  non  cfriciat,  qui-  Obedtcrr- 
cumqucdcmum  facrarum  arque  ac  profanarumleaionum  copias  m  ho-  tia  v'a 

n  it  tt  1  ••  niio/-r  -     ccrtt  ima 

Jtem  ducit  Imperator  ?  Hxc  palmana  virtus  via  elt  ad  lechfhmos  exqui-  ai{  vtct0^ 
{itiflimofquctriumphos.ab  hacfluit  ille  concinnusordo,  quo  in  miii-  riam. 
tum  difciplina,  in  robore  fortiflimi  exercitus,  nihil  venuftius ,  nihil  ad 
victoriam  accommodatius.  Sine  ordine,  inquit  Ariftoteles ,  inutilis  ent  Lit>-4-  p°- 
acies  ,  ardorque  bellantium  in  vanum  ccdet:  contra  ordinem  efficere 
u&&apcixov;,  inuiclros ,  infuperabiles ,  fapienter  diclum  eft  a  Plufarcho.  In  Arato- 
Hinc  in  aurcoCanticoEcclefia,vel  quarlibct  fan6laCongregatio,dicitur 
njt  cxflrorum  xcies  ordinxta,  hoc  eft  vi&rix,  &  gratia:  velut  manu  compta 
&  compofita,  quam  nullius  inimici  furor  exfuperet.   O  pulchra  Socio- 
iumcaftra!  in  quibus  quifque  ordinem  fuum  tenct,  neclocum  deferit, 
nifiiuiTus :  at  h  imperia  Moderatorum  euocauerint,  omnibus  hoc  in- 

Eee  3  figne 


406        IMAGO    PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
Arifi.iib.j.   figne  decus,  nobilisquc  animi  characTer,  ap/j&t,  *&*<$<; ,  bene  obedire. 


•caP-4-  goues  vocaul ,  fulgura  func ,  deqmbus  Iob  mirabile  quiddam  prodi- 

dit ,  quod  ad  mittentis  arbitrium  ibunt,&  rcuertentia  dicent,  Adfumus. 

tam  videlicet  efTuse  gcfticnsad  obtemperandum  in  gcrmanis  Societatis 

Okedien-  filiis  contentio  eft,vt  audita  militix  f  iic  teflera  obedientta,pnus  propc  rcm 

laJZ"m-  lP^m  confeciiTe  vidcantur ,  quam  de  llla  facicnda  cognouennt.    Prx- 

pta.         fcntiunc  enim  bonx  mentes  eorum  defideria  quibuscum  mtegritatc  h- 

biptenlf"   m»l^ntur,  vtloquitur  Ennodius.  Siue  ergo  a  Prxfidibus  ad  humilia 

obeunda,  f  iuc  admaioracv  fublimia  inuirenrur :  nulloofficiorum  dii- 

criminc,  vnaomnibus  vox  eft:  Adfumus.   ncctardius  pcrficitur  nnpe- 

rium  quam  accipitur.  xque  iucundis  impcratis  delectari ,  quam  arduis 

dirfieiliimisque  rcbus ,  Sociorum  propria  laus  eft .   I  vnum  euocaiTcc 

magnum  illum  Xauerium  ex  rcmotiflimis  Afix ,  &  vltimis  Indiarum 

jfinibus.  quanta  ceieritas  !  Ex  iis  in  peftem,  in  hoftium  globoSj  in 

ignes  &  inccndia  ,  in  ftncTos  mucrones ,  in  cxdes  &  vulnera  >  in  hu- 

manx  carnis  auidos  dences,  vnius  nicTus  oculi  immific  quampiuri- 

mos.  Quam  cxca  &  intrepida  promptitudo!  Hoc  Celerum  manipulo, 

nifi  fallor,  orbem  percurrit  Ignatius. 

Societai         Quxrrs  modo  quibus  armis  inftrucTos  voluerit?  docTrinx  fuauitatc, 

aijtiilaji-  qUcT  lngenij  melions  frucTus  eft .   Ita  ad  aquilas  tranfeo,  tertium  cx 

'    muitiformi  animalium  habitu  petitum  emblema  :  dc  quibus  in  arca- 


niorum 


Acnmim.  nis  fiiis  Pierius  Valerianus  fic  fcnbit:  Pwdarus  cum  cdus  plerisque  locist 
tum  pr&cipue  D\emeis ,  wgertij  promptitudwem  &  r^eloatatem  per  aqiulam 
ofendit;fumptdab  eo  comparatwne  ,  quod pncdam  ettam  <ualde  procul  diflan- 
tem  mirdpermcitate  nanafcatur  ,  njifuque  itapolleat ,  <~jt  profundifsima  qux- 
que  profpeclet :  qu£  omnia  ingemorum  acumimfunt  accommodata.  Idem,  cum 
^Baccbdidis  (efr  xmulorum  fuorum  gloriam  eleuat ,  coruos  illos  ,fe  rvnum  aqui-* 
lamiaclat,  quod  promptifsimo  wgemo  mhdnon  concipiat,  quantumlibet  ar- 
duum ,  &  d  terrd  marique  remotum ,  mox  cyfljh  njelocitate  qu£cumque 
conceperit  affequatur.  Sane  aquilam  ( vt  nomen  etiam  interpretemur  )  ab 
acute  vidcndo  dicTam,  nonnulli  cx  vetenbus  afferunt ;  vtpote  qui  aqui- 
lam  quafi  aculam,  ab  acumine  dicTam  autumant,  quafi  longiflimo  in- 
teruallo  minutiffima  difcerncntcm.  Non  multum  fortitudo  &  iaborum 
tolcrantia  cum  fingulari  obedientix  facilitate  coniuncTa,  nouis  hifce 
glorix  diuinx  propugnatonbus  profuiflet ,  nifi  ingenij  felicitas  fcientia- 
rum  arma  f uppeditafTet.  Eam  ob  rem  optandum ,  vt  qui  in  Societatem 
adlegendi  fiint,  viri  finc  non  f olum  vicx  probitate,  fcd  ctiam  littcrarum 
eruditione  prxftanres :  quorum  vita  fit  pcrpctua  vitiorum  cenfura, 
noima  morum,  clariflimarum  virtutum  imago,  vox  autcm  iuge  quod- 
dam  fapientix  cxleftis  oraculum,  ingenium  velox,  pecTus  fapiencix  &z 
vircucis  ferax,  mens  acris ,  prxcelfa ,  &  volucribus  (  vc  ica  dicam  )  flam- 
mis  femper  acccnfa.  Quod  quia  vmuerfim  in  omnibus  aiTcqui  difhci- 
le  vifiim  eft  ( raros  enim  inuenias  qui  vcroque  hoc  inftrumcnco  mftru- 
<Sti  fc  ofTcrunt )  cos  admitti  placuit  adolefcentcs ,  qui  bonorum  moruni 
&  ingcniorum  probata  indole  fpem  ficerent,  quod,vbi  magnarumar- 
tinm  iontesebiberint,  cxercitio  virtutis  ac  docTrinx  m  probosfimul  ac 
docTos  viros  fint  euafuri .    Acccdentc  lam  crgo  ad  naturam.fedula  inftiT 

tutioncj 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  407 
tutione ,  ex  his  Tironibus  quos  viros  exfpe&es?  quam  difertos  ?  quam 
prudenres?  Iraquefcienriafimul  acvirrure  exculti,  prarftantia  animi  &  SoaemU 
inrelledus  acumine  &  follerria  vera  difcernunt  a  falfis ;  inueftigant,  dotirm*. 
capmnt,cognofcunt  omnia,&  in  omnium  docTrinarum  ac  bonarum  ar- 
tiuiri  palxftra  non  infimum  fapientia:  munus  gerunt .  Quidquid  in 
ftudiis  humanitatis  floridum  ,  quidquid  in  Philofophia;  ftadio  labo- 
riofum ,  quidquid  in  arcanis  natura*  recondirum ,  quidquid  in  Marhe- 
maticis  difciplinis  difficile ,  quidquid  m  lucida  illa  diuinitatis  caligine 
obfcurum  eftj  quomodo  docendo  fcribendoque  perrraftenr ,  filenteme 
loquuntur  exarara  volumina,  qua:  bibliothecas  bene  magnas  complent 
omnigena  rerum  varietate.  Mittoeos  qui  caftiores  Mufas  amant,  & 
ParnaiTo  digni  iunr  Poerx  :  Hiftoricos  non  memoro  :  rerfie  Larinita- 
tis  au<5tores  filentio  inuoluO  :  oratores,inquam,  difertifTimos ,  a  quibus 
fublimitas  in  verbis,  grauitas  in  fententiis  ,-decor  iii  perfonis ,  morus  in 
afFeetibus  peri  poteft,  diftimulo  :  reliquos  prudentix  ciuilis  &  profana: 
choragos  pratereo,  quorum  flores  ,  ludi,  grarix ,  veneres  &  documenra 
minora  cenfeanrur,  nifi  apparatus  inftar  dignioribus  deferuianr.  Pluteos 
obi,  euolue  libros ,  clafTes  illas  altioris  eruditionis  perluftra,-  in  penirio- 
ra  illa  fublimioris  cognirionis  adyra  penerra;  occurrent  in  quibus  lubti- 
litatcm  in  inuehiendo ,  in  dicendo  perfpicuiratem ,  in  difpurando  vim 
admiraberis,  flue  conrra  SecTarios  argumenra  corttorquent ,  fiue  Arifto- 
telis  prxcepra  difciiriunt ,  fiue  rerum  naturalium  multiplici  cauflarum 
nexu  conuoluram  feriem  ,  &  quidquid  fupra  naturam  ad  caufTarum 
fonrem  &  principium  propius  accedit ,  exponunt ,  fiue  de  fummo  Bo- 
no  philofbphanrur.  Sunt  qui  vitia  &  virtures  fuis  coloribus  depingunt, 
dehniunt,  diftinguunt,  mederttur  affcclibus,  mores  inftituunr,  i  aluber- 
timis  prarceptis  virarti  regunt ,  magno  ad  bene  re&eque  agendum  ad* 
iumento.  Neque  enim  lixc  vmbratili  in  fchemate,veterum  Philofopho- 
rum  more,quifquam  vmbras  pro  vetitate  fe&atus  proponit .  procur  ha:c 
bra&ea  ,  auro  puriori  hic  locus  eft  -,  quod  ad  rationes  fuperiores  reau- 
lasque  xtern^veritatis,  folidxque  dodrina!,examinat,qua:  m  apicefcien- 
tiarum  fedet  Theologia :  pra:  cuius  luce  profana:  erudirionis  phalerat 
nihil  aliud  videiitur  quam  marcefcentes  vanitates ,  vt  appellantur  a 
D.Ambrofio  .  Tamen  quando  huicDomina:  &  Reginx  ancillantur,  Lib -6  Hex* 
quantum  claritatis  adferunt  &  ornamenri !  hic  librorum  facrorum,  hic 
orthodoxorum  Patrum  ,  &  decretorum  Ecclefia:  accurata  cognitio: 
hic  diligens  interpretatio  Scripmrarum ,  hic  fublimium  quaftionum 
diferra,  fiibtilis,  &,fi  opus,  coloribus  oraroriis  quafi  quadam  vefte  fer- 
monis  ornara  ,  enucleatio  :  hic  dcacTionibusChnftianis  fbllers  & j>ru- 
dens  difcuflio  .  Quippe  non  ftulta?  hominum  opinioni  &  vaniffirnafc 
oftentationi  indujgent ,  fed  ingenij  fiii  cenfus  omnes  in  facrum  Numi- 
nis,  cui  famulanrur,  arrarium  ingcnua  deuotionc  conferunt,  vt  probent 
fe  non  intempeftiua:  &  fupcrba?  fapicntia:  famam  venari,  fcd  generis  fui 
aflerere  notam  ,  qua  firgaces  inuenicndis  idoneis  ad  pictarem  prOuocan- 
dam  fouendamque  fubfidiis ,  vni  fua  ftudia  immolant  Dco ,  &  varia- 
rum  rerum  notitiam  ad  rerum  cadeftium  fructum  finccro  pectore  diri- 
gunt,  fidelcs  bonorum  Domini  difipenfatores. 

Secj 


408  IMAGO    PRIMI  SMCVLI   S  O  C.  IESV. 

Sed  dc  aquilarum  natura  fatis  .  reliqua  eft  hominis  effigies,  in  quam 

toc  iHuftnum  virtutum  fymbola,  quot  in  caclum  ab  Aftronomis  tranf- 

lataz  animalium  lucentium  formac,quae  in  fiderum  pofitione  dcicribun- 

tur,  conueniunt.   Nam  ita  compofita  erant  myftica  illa  Ezechielis  ani- 

malia  ,  vt  a  vertice  genuum  tenus  corpus  humanum  referrcnt ,  cui  ab 

humerisiubaleonisdependebat,  infra  bifida  vngula  vitulinum  quid    • 

ferebatin  pedibus  :  qui  quia  non  tam  terram  calcare,  quam  volatu  cele- 

ri  deferri  debebant  fiipra  ibrdes  &  puluerem ,  aquila:  fuas  alas  dederant, 

quarum  duabus  aerem  verberabant  geftientium  in  morem,  duabus  cor- 

pus  tegebant.    Addo  ego  &  manus  :  eofdem  emm  eife  aflerunt  viri  eru- 

ditiiTimi  cum  Seraphinis  Ifaix  ,  qui  folium  altitudinis  immenfae  in  ar- 

gumentum  amplitudinis  ac  fupremas  Maieftatis  circumftabant ,  ma- 

nusque  iiib  pennis  complicatas  ferebant.   Sed  quis  hic  homines  requi- 

rat ,  cum  fe&atores  eiTe  dixerim  Angelorum  ?  imo  ver6  quos  Angelos, 

SuiitM     nifi  humanos  ,  requirit  Homo-Deus   huius  exercitus  Imperator  ?  qui 

hommisfi-  cum  £  fnm  pauiSj  magnus  ille  vifcerum  partus,  vt  eum  magnifice  com- 

^'^•,pellat  Synefius,  egredereturin  terras  j  vt  homines  caperet ,  mortale  cor- 

mit  mo-    pus  induit ,  &  beneuolentiae  conciliatricem  humanitatem  tamquam 

rnm  vr-    efcam  obiecit ,  qua  traherentur .   Pia  &  religiofa  calliditas  !  quam  eius 

Socij  feliciter  imitarentur ;  quorum  itidem  follertia  eft  ad  omnium  fe 

mores  effingere  &  accommodare ,  omnia  munia  obire,  omnes  perfonas 

fuftinere,  omnibus  omnia  fieri,&  fimilitudine  officiorum  quaicumquc 

gentes,  etiam  bellicofiilimas  &  inter  feras  ferarum  more  educatas ,  imo 

Thyefteis  dapibus  &  humano  cruore  faginatas  ,  demulcere,  lenfimcjue 

ab  immani  illa  barbarie ,  ad  Chriftianae  Religionis  manfuetudinem  de- 

cusque  pellicere  .   Adulationis  vitium  caue  Tiifpiceris  .    Amoris  inge- 

nioii  verfatilis  ars  eft  &  induftria  ,  quae  iiiaui  hoc  velut  fafcino  inuadit 

reludantes,  &  fibi  ac  Deo  reftituit.    Hic  eft  ille  dolus  bonus  &  faluta- 

J£ji"*ris,quoDo£torGentium  Paulus  Corinthios  fe  cepiiTe  gloriatur.  Hoc 

cn?»  A?o-  Ignatius  rebelles  animos  flexit ,  hoc  Xauerius  barbaros  fpiritus  mitiga- 

"K'"?T  mCj^loc  Anchieta  prioris  fxculi  Thaumaturgus  Brafilos  humanis  car- 

mints  c4-  nibus  vefci  folitos  ad  naturx  &  rationis  leges  reuocauit :  hoc  apud  Sinas 

fit.  Riccius  Crucis  ignominiofas  adorationem  perfuafit :  hoc  alij  infiniti 

contumaciiTnnorumetiam  in  Europa  noftra  corda  expugnarunt.  Pueros 

eos  pueri  experiuntur ,  viros  viri ,  afflidos  afflidi :  cum  rufticis  ruftici, 

cum  militibus  milites ,  cum  nautis  nautae ,  Religiosa  momm  vrbanitate 

infinuante  officioiam  gratiam ,  &  pares  afFedus  repofcente.   Aureum 

profecTo  rete  ad  capiendas  animas !  quod  enim  delecTat ,  perfuadet ;  & 

amabilefit,  quidquid  fimilitudine  morum  blanditur.  Modo  demit- 

tunt  ie  ad  ima ,  mod6  erigunt  ie  ad  fumma,  modo  tenent  fe  in  mediis: 

nec  aliud  cauent  xque  ,  quam  ne  difpari  vitas  ratione  &  confuetudinj 

hominum  a  ie  voluntates  auertant.  Itaque  externam  faciem  &  habitum 

omnibus  perfimilem  habent ,  animum  Deo  ieruant  •,  ad  eum  omnino 

Epift.j.      modum ,  quo  optimus  morum  magifter  Seneca  Lucilium  fuum  ad  ho- 

mines  virtuti  conciliandos  inftruebat:  monens  ne  quid  oftentaret  in  ha- 

bitu  aut  genere  vitx,  quod  nimiiim  iri  oculos  incurreret ;  afperum  cul- 

tum,  &  intonfum  caput ,  6c  negligentiorembarbam  deuitaret .  Satis, 

inquit, 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS   AGENS.         409 

inquit ,  ipfim  nomen  Thilofophia,  etiamji  modefle  trafietur ,  inuidwfum  efl. 
Q_uid  igitur  fl  nos  hominum  confuetudim  cocperimus  excipere  ?  Intus  omnik 
dijjimdia  fint :  frons  nojirapopulo  conuemat .  j\on  fplendeat  toga  ;  ne  fordeat 
quidem.  Id  agamus ,  <~vt  meliorem  ajitam  fequamur  quam  nJulgiis ,  nonnjt 
contrariam.  Quamobrem  ?  alwqui  quos  emendare  <~volumus Jugamus ,  ffi 
a  nobis  auertimus  .  lllud  quoque  efflamus ,  <-vt  mhd  imitari  <-velint  noflri^ 
dum  timent  ne  imitanda  fint  omnia .  Caullam  habcs  ex  Stoica  vctcrum 
difciplma,  qux  multum  a  ratione  petita  eft ,  cur  modus  viuendi  ifi  So- 
cictate  fit  communis.  Itaque  ne  Ethnicorum  quidem  habitus  difplicear^ 
nec  toga  litteratorum  ,  aut  praetexta  Magiftratuum  ,  apud  exteras  na- 
tiones  prorana  iacris  homimbus  videatur  5  vt  morum  ac  cultus  confpi- 
rationc  faciliorem  ad  omnes  aditum  adepti ,  concordia  conluetudinem^ 
confuetudine  arFectum,  arTectu  vim  quamdam  inelu&abilcm,  domina- 
tricem  animorum,  quanihilert  in  rebus  humanis  imperiofius  ,  lucren- 
tur.  Obliquandus  eft  finus  in  vcntum  ,  nofcenda  humorum  temperies» 
opportune  infinuandus  amoris  aculeus,  blandimenta  quibus  capi  quis 
poflit ,  exploranda :  omnia  denique  ad  flexanima:  numanitatis  lc- 
gcs  componenda,  nihilque  quod  tcrreat  permittendum  ei,  qui  corda  ad 
vututcm  cmollire  contendit.  Quod  adeo  fuis  cordi  voluit  efle  peritifli- 
mus  animorum  venator  Ignatius ,  vt  pramiium  aiiud  laborum  nullum 
iiiis  ftatuerit  prarter  ipfam  beneficentiam  ,  &  auxilium  Dei  caufsa  pro- 
ximis  impenfum.  Venale  obfequium  pretio  fuo  fufpectum  eft,  liberale  sitiem 
prouocat  ad  amorem.  Itaque  homines  noftri  cum  animalibus  lllis  ma-  ff^fi 
nus  non  explicatas  ,  hoc  elt  auidas ,  protrudunt ;  fed  modefte  intra  alas  tm?en  " 
continent,  memores  fe  gratis  dare  dcbere  qua:  gratis  accepernnt  5  nec  po- 
ftulando ,  ncc  admittendo  ftipendium ,  vcl  eleemofynas  vllas  ( legis  fa- 
crofandta  verba  adfcro  )  quibus  ofricium  qualequale  ex  iis  qua:  Societas 
iuxtanoftmm  inftitutum  exercere  poteft,  compenfari  videatur.  Obtru- 
dunt  fponte  auxilia  ,  fui  copiam  minime  faciunt  pretiofim,  vilem  ope- 
ram  promifcue  ofFerunt  finc  difcrimine :  dicuntcum  Lactantio ,  Nos  pk-t-t^sa, 
aquam  non  <-vendimus  ,  neque  folem  mercede  prxflamus  :  vnam  falutcm  vc-  'n 
ftram  fpe&amus  ac  Dei  gloriam  ,  cuius  vmus  incremento  beamur. 
Has  artes  docuit  zclus  animarum,  quae  praeclariflima  nota  eft  viri  Apo- 
ftolici :  animas,  mquam,  fratrum  diligit  ,Christi  peculium  ;  pro 
quibus  etiam ,  fi  res  fcrat,  anathema  fieri  cupir :  omnes  in  eo  defigit  cu- 
ras  &  cogitationcs ,  vt  alias  pclliciat,  alias  formet,  alias  ex  Orci  faucibus 
eripiat.  quazrit  in  compitis ,  quxrit  in  carcenbus  ,  qiuerit  in  xeno- 
dochiis .  nunc  in  publica  luce  concionatur ,  nunc  pagos  &  fblitudines 
luftrat,  vt  miferam  aliquam  ouiculam  per  agros  palabiuidam  fuis  hu- 
meris  rcportet ad gregem .  Quacumque  proficifcitur , fiib hac  amoris 
vcftequem  dcfert,  ignemfpargit  &faces,omnesomnium  mentes  dcfi- 
dcrio  Creatoris  inccndit  :  &  illas  quidem  parturit ,  illas  la&at  ,  illas 
educando  promouet  in  firmitatem  &  robur  adolefcentia: ;  alias  educa- 
tas  &  roboratas  cxquifitis  vcftit  omamcntis.  omnes  fouct ,  omncs  am- 
plcctitur,  omncs  iii  Domini  I  e  s  v  capit  vifceribus;  omnibus  omnia  fr- 
ctus,in  eius  imitationem  qui  factus  eft  pro  nobis  in  fimilitudincm  car~ 
nis  pcccati. 

Fff  En 


SocietM 
iicclefu 
fitbfidio 

defhnata. 

Thlm.6?. 


4IO  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 

En  fortes  amons  militcs,  cn  afliduos  &  laborum  patientes,  cn  piom- 
f>tos  &  ad  omne  Ducis  impenum  expcditos  ,  en  iagaces  &  fidcles,  &,  fi 
aftu  opuseft,pie  lollertcs  :  quibus  prxiidiis  incumbentem  libi  nego- 
tiorummolem  exceperunt,  exceptam  fomflime  luilinueiunt ,  fuftenta- 
tam  cum  laude  &gloria  geilerunt.  Immutarunt  peruerfiflimos  rerum 
ftatus,  fuppofuerunt,  frcmentibus  inferis,  flagitiis  caftimoniam,  rapinis 
chantatem  ,  impietati  rcligioncm ,  perditx  ac  profligatx  Ucentix  diici- 
plinam.  Dedcrunt  rcbus  nouis  au&oritatem,  pondus  antiquis ,  obiole- 
tis  nitorem,  obicuris  lucem ,  faftiditis  gratiam  ,  dubns  fidem  ,  melio- 
rem  omnibus  ordmcm  atque  naturam  .  Quis  dcleclus ,  Dcus  immor- 
talis  ?  quac  belli  fulmina ,  qui  flos  militix  ,  qux  Ecclefix  prxfidia  ,  qui 
tutelarcs  &  vindiccs  ?  quorum  finguli  in  viros  fummis  rebus  pares  for- 
mati,  audeo  dicere,pro  acie  cenfentur.  Nec  mentior  :  nam,  hemcnte  in- 
uidia,  fauente  cxlo,  bonis  omnibus  plaudcntibus  ,  vnus  aliquis  tot  111- 
terdum  hoftium  vi&or  exfiftit ,  quot  abeXercitu  bene  numerofo  iures 
domari  vix  poflc  .  Quid  iam  ,  coacTiis  m  vnum  vinbus,  tota  fimul  toc 
virorum  dicam  an  Angelorum  Societas?quas  non  ftrages  edet,  qux  11011 
excidia  errorum  &  vitiorum  procurabit  ?  qux  auxilia  laboranti  Eccle- 
fix  feret  ?  Feret  ?  imo  iam  tulit,  vt  Vatis  Ieflxi  oraculo  iampndem  vi- 
deri  poteft  pronuntiatum,qui  pluuix  nomine  fingulare  ac  hfgum  fitien- 
ti  San&orum  terrx  beneficium  confercndum  promittens  ,  tantum- 
dem  facit  ac  fi  dicat,  vaftitati  omni ,  qux  fiue  ab  aduerfariorum  depo- 
pulationibus ,  fiue  ab  exfucca  ftcrilkate  &  agrorum  lue,  graflabitur ,  fb- 
latium  a  paterna  prouidi  Dei  cura&  folicitudme  iubmittendum .  Sed 
qua  ratione  ?  quafi  equos  illos  diuinos ,  qui  Ezechielis  currum  admira- 
bilem  traxerunt,prx  oculis  haberet ,  Ammalia  tua  ,  inquit ,  habitabunt  in 
ca  :  quoruni  nempe  leonina  fortitudo  nihil  cum  mollitie  ,  bouina  pa- 
tientia  cum  xgritudine  ,  aquilina  fapientia  cum  oftentatione,  beneuo- 
ientia  humana  cum  fi&ione  commune  habet .  En  prxclariflimum  de 
Societate  vaticinium .  Hebrxum  haiath  ,  pro  quo  Vulgarus  animalia 
verrir ,  Ptolcmxi  fapientes  ordinem  fmcflatwnem  militarem  interprctati 
funt :  Arias  Montanus,  lingux  fanctx  peritiflimus ,  focietatem  taeit :  a 
quo  non  longe  abit  Pagnmus  ,  qui  congregationcm  legit .  luculentius 
Genebrardus :  Tui  elctfi,  tuum  pecultum ,  tuigreges  &  copia,  tu<s  ouesy  qua- 
rum  tu  espaftor ,  habitabunt  in  ed .  paulo  aliter ,  fed  xque  generose  Chal- 
dxus  :  Vimficationem  tuam  collocafu  in  ed  :  praparafli  exeratus  ccetuum  An- 
gelorum,  <-ut  benefaceres  pauperibits  Dei .  Accipioomen.  quafi  Societatem 
I  e  s  v  diuinitus  inipiratus  Vates  eminus  proipiceret ,  inter  innumera 
hxrefum,  fchifmatum  ,  crrorum  ac  vinorum  diicrimina  ,  magnoEccle- 
fix  bono  nafcituram  ;  Pxanem  non  vanus  augur  iam  tum  cecinit ,  & 
fidelium  fpem  fmgulari  dcledtus  auxilio  defendcndam ,  confirmaiidam, 
perficicndam  pronuntiauit .  Quid  ita  ?  quia  Societas  tua  habitabit  in 
ca,  tuacaftra&  militare  robur,  animaliatua,  tuigreges  &  copix,  tua 
peculians  congregatio,  tux  oues  quarum  tu  es  paftor,  &  quas  tuo  chara- 
cTxremfigniri  voluifti :  tui  milites ,  quorum  rues  dux,  exercitus  ccc- 
tuum  Angelorum  fiuefpirituum^  qui  adminiftratonj  &  adiutores  tui 
funt,  dum  egregia  morum  probitate  ,  ardenti  glorix  tux  zelo ,  indefeisa 

diuini 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.  41I 

diuini  verbi  pra:dicarione,  vtili  librorum  eluaibracione,  omnibuscjue 
tandem  virium  &  ingenij  neruis,  feflis  Chriitiani  orbis  rebus  &  iri* 
commodis  fubueniunr,improbicacem  profligant,tuo  nomini  trophxum 
fpoliis  hoftium  graue  quaquauerfum  erigunt  fidiflimi  triumphan- 
tis  Dei-hominis  baiuli  &  portitorcs.  Sunt  certe  haec  longe  maxima  fa- 
uoris  argumenta ,  tum  mortalium  neceiTitati,  tum  Socioruin  commen- 
dationi  ab  inexhaufto  bonorum  omnium  fonte  in  fublunarem  hunc 
mundum  deriuata,  quibus  fructus  iam  vno  farculo  refpondit  copiofif- 
iimus,&  porro  (  fi  quid  de  cxlo  admonemur)  omnibus  rctro  farculis 
cumulatius  refpondebit. 

Sed  longior  fum  quam  volebam  :  filum  ergo  contraho,  &  voscom- 
pcllo,  cxleftis  huius  quadrigx  iugales  animae:  Nolite  arbitrari  Uxci 
me  dicla,  vt  blandiar  arrogantia?,  &  confcios  imbecillitatis  humanae 
1  fpiritus  inani  raftus  fupercilio  in  tumorem  erigam  ;  fed  vc  quifque  fui 
officij  6c  nobiliilimas  vocationis  defcriptas  norit  rationes,  in  quas  vires 
excrefcere,qua  paticntiae  laude  prarftare,  qua  obfequendi  gloria  eminerej 
qua  fcienciarum  acceflione  ornari ,  quam  follerter  hominum  fe  mori- 
bus  infinuare ,  quam  ftrenue  piecati  operari  debeat.  Ica  fegnem  me  Sc 
quafi  fucum  inter  apes  adhortari  foleo  :  In  Dei  a:re  &  peculio  fumus 
toci ,  quotquot  Societati  Ies  v  nomen  dedimus :  noftrum  eft  accepcas  a 
Deo  gratia:  &natura!  dotes  in  AucToris  obfequium  conuertcre,  &  ala- 
cri  animo  in  confuetudinishumanse  commercium,in  ReipublicazChri- 
ftiana?  decus  &  folacium  ,  in  procurandam  hominum  falucem  ,  adeo- 
que  pame  in  ipfum  cranfire  concubemium  Angelorum.  Hoc  eft,  (ce* 
nam  eamdem  quam  Ezechiel  vidit,  acconico  ad  haec  miracula ,  qua  la- 
tiflime  pacec,mundo,  omnium  oculis  quocidie  videndam  obijcere.  Hoc 
agamus,  Socij,  iii  id  coco  pecTore  incumbamus:  afliiefcamus  raciones 
ponere  cum  Dco,  voluntatem  Domini  exquirere,  pro  bene  geftis  gra- 
tiasagere,ad  aram  recurrere,  illicomnes  coronas  appendere,  exqui- 
jbus  diuinx  glorix  currus  fplendores  fuos  in  ornamentum  accipit.  Ica 
fiec,  vc,  affixis  fempicerni  Numinis  tholo  millehoftium  fpoliis,poft  cot 
in  Europa,  Afia  &  Africa  congreiTus ,  coc  pugnas,  tot  vi&orias,  poft: 
tot  mefles  Qiienris,  tot  vtriufque  mundi  decora,  poft  tot  induftrias  mo- 
numenta,  quot  plagx  folis  ortu  acque  occafu  luftrancur,  leones  fuos, 
boues  fuos  ,  aquilas  fuas,  homines  &  filiosfuos,  fine  degcneri  maculi 
fanguinis,  fc  parente  dignos  agnofcat  Ignatius. 

O  R  ATI  O      SE  C  VND  A 

Parmetica  ad  imitationem  frimomm  Patmm 
%n  fmfiwnibus  Societatis. 

EA  eft  atterni  Numinis  prouidentia,  RR.  PP.  vc,cumnouum  ali- 
quem  in  Republica  Chriftiana  ccetum  cogit  eorum  hominum, 
qui  improbitati  bellum  indicant,qui  pietarcm  aut  ftantem  propugncnt, 
aut  collapfam  eriganc,  qui  afflictis  ac  proftracis  Ecclefix  rebus  opcm 
auxiliumquc  afFerant  >  eumdem  &  opcimis  falubcrrimisque  lcgibus  fir- 

Fff  1  niet. 


dis  Ordi- 
mbtu 


412  IMAGO    PRIMI   S&CVLI   SOC.    IESV. 

mct,  &  illuftribus  informet  exemplis.  Cum  enim  mcns  noftra,  iam 
indc  ab  originc  gencris  noftri,  iis  inuokita  fit  tenebris,  vt  nequc  planej 
quzad  falutem  atcjue  incolumitatem  humanse  vitae  confeiunt,  perfpi* 
ciatj  neque,  fi  perfpexerit,  id  camen,  quod  optimum  cenfet,  femper  pof- 
fitac  velit  amplecTi;  neceiTe  cft  omnem  vitx  noftra:  rationem  fancTiffr 
matum  legum  adminiculis  temperari,  vt  ad  folidam  perfecTamque  vk*. 
tutem  contendamus,  ac,  fi  quando  aberrare  cohtigerit,  llluc,  vnde  non 
ixemplo-  fecuit  abire,  rcuertamur.  At  vcro  quoniam  a  natnra  cam  haufimus 
rnm  vn     iQconftantiam  ,  vt  quae  fumma  contentione  ac  ftudio  amplexi  fumus, 

cttai.t  in  .11  ...  I      •         j    r  r 

fiabtlien-    quafi  fenefcente  pnmo  lllo  animi  vigore,  paulatim  dcieramus ;  la-pe- 

numero  contingit,  ea  qua:  a  maionbus  prxclare  fancita  fuere,  poftero- 

rum  incuria  collabafccre  •>  nifi  eorum  qui  ncs  praxeiTerunt  illuftria  glo- 

riofaque  facTa  identidem  ob  oculos  verfentur,  nosque  tamquam  iH- 

mulis  quibufdam  ad  veram  laudem  atque  honeftatem  continenter  ex- 

citent.  Tanta  nimirum  horum  adiumentorum  viseft&  efficacitas,  vt 

nulla  fine  iis,  quantumuis  pie  religiofeque  condita  familia,  ftabiliseiTe 

pcilit  ac  diuturna;  nullius  aliquando  drfciplina,  aetatis  vitio  labefacTata, 

nifi  per  harc,  ad  priftinam  reuocari  feueritatem  •,  nulla,  nifi  his  munita 

jlorurtt     pra:fidiis,integra  fteterit  hacTenus  atque  incorrupra.  Teftis  eft  harc ipfa, 

irmt.uone  ln  qUa  j)ej muncre  vitam  degimus,  minima  Societas, qua: ccntefimum 

\lcJtas     modo  annum  agit,  ex  quo  ab  optimo  fancTifiimoque  Parcnte  fuo 

t§or»it.    cadefti  inftinctu  condka,  a  Summo  facrorum  Antiftite  publica,  eaque 

apud  omnes  homincs  graniflima,  aucToritate  corroborata  eft.    Quid 

eairu  primis  ftatim  incunabulis  in  vltimas  terrarumoras  propagatauij 

quid  gloriofos  lllos  vbique  gcntium  labores  fufcipientem ,  quos  vit£ 

ratio  prarfcribiti  quid  inter  innumcra,quaz  pro  ammorum  falute  aflidue 

fubit  pericula,  hucufque  prarftitit  mcolumem  ,  nifi  facrofancTa  legum 

fdutarium  obferuatio,  &  eorum,  qiu-e  pauci  illi  viri  e  quibus  primum 

coaluit,pra:clare  geiTerunt,  ftudiofa  imitatio?  Atquevtinam  hacope 

atque  auxilio  multos  videat  annos  faxulares,  a:tate  prouecTa,  fed  viri- 

bus  atque  animis  integra!  Ad  legesquidem  qtiod  atrinet,  qujbus  om- 

nis  Religiofe  vitce  difciplina  continetui;  confidere  licet,  Moderatorcs 

numquam  defuturos  virtute  fapientiaque  prxftantcs,  qui  ex  earumprae- 

fcripto  fibi  commiiTos  gubernent.     At  vero  illud  nobis  etiam  atque 

etiam  cauendumeft,  ne  ab  illa  aberrantes  femita,quam  maiores  noftri 

fuis  fignauere  virtutibus,  Matrem  noftram,  quas  nos  alit  atque  com- 

plecTitur,  quam  decoram  ade6  ac  vegetam  accepimus,  vitio  noftro 

deteriorem  ad  pofteros  tranfmittamus.   Aberit  ab  artate  noftra  llla  la- 

bes,  fi  in  primos  illos  Societaris  huius  propagatores  mentis  aciem  fre- 

quenterintendamus,  eorumque  facTa  pulcherrima  animis  noftris  per- 

petuo  infixa  ha:rcant,  non  inani  cogitatione  voluenda,  fed  diligenti 

imitatione  exprimenda.   Quod  dum  vnicuique  noftrum  commendo, 

cxiftimetis  velim  RR.  PP.mcam  me  potius  conuenjre  confcientiam, 

meamque  damnare  focordiam  ,  quam  iis,  qui  contentocurfu  ad  abfo- 

lutam  perfecTamque  virtutem  properant,  calcaraddere. 

Vfywra,       Vt  docTrina?,  ita  operis  cuiufque,  perfecTionem  tribus  his  rebus,  na- 

«rte,  exer-  tura  arEe  &  exercitatione  comparari,  homines  iam  olim  fapientillimi 

Sita,i9ne>  rradi- 


LIBER    TERTIVS.    SOCIETAS   A  G  E  N  S.         413 
Itradiderunt.  Noucrant  quippe  naturam,  quantumuis  idoncam  atque  ovwqucd* 
praeilantem, quantumuis  expeditam,atque  adomneidquod  honeftum  **?&§&* 
eft  propenfam,  artis  tamen  praxeptionibus  deftAtutam3  grauiflimisob-  tHr: 
noxiam  efle  erroribus  5  artc  vero  ac  difciplina  inftrucTam ,  fi  exercitatio 
abfit,  inertcm  atque  otiofam  ccnferi.   Qux tria  perfecTionis  adiumen- 
ta,  etfi  fateri  cogimiv  itaneceflario  requiri,  vt  fine  iis  nihilouininoex- 
cellens,  nihil  eximium  fperari  poflit;  acutius  tamen  nefcio  quid  hac  in 
re  illi  perfpexifle  vifi  funt ,  qui  tribus  iilis  quartum  adiunxere  prasfi- 
dium,  imitationem.   Nemo  eniin  aliquando  homo  repertus  eft  natu-  qnibm 
ix  praeftantia ,  agendi  cognitionc,  exercitationis  afliduitate  m  re  vlla.  i**>g<nA* 
omnes  perfedtionis  numcros  complexusefle,  qui  non  aliquam  eius  rei  tmtta"°* 
formam  iibi  propofuiflet  quam  imitaretur,  aut  ab  alio  expreflam,  aut 
mente  conceptam,  tacitaque  cogitatione  a  fefe  efformatam.  Quodvt 
in  lis  artibus ,  quac  in  fola  confiftunt  cognitione ,  minus  alicui  perfpi- 
cuum  fit;  in  iis  certe,  quas  in  acTione  verfantur,  nulli  non  manireftum 
efle  poteft.   Quis  enim  aliquando  ftatuam  aut  sere  fudit,  aut  cado  fcui-  n<ecne~ 
piit  e  marmore,  in  qua  nihil  abfoluta:  &  perfccTa:  artis  deiideraretur,  cejfanain 
niii  isquifummos  m  vtrouis  genere  artifices  diu  multumcjue  imitatus  arttblts> 
fuit?  Quis  vmquam  pingendi  peritia  nobilis ,  argutias  vultuum  &  va- 
rictates,  receflus  vmbrarum  ac  deprefliones,ab  his  exfultantes  luminum 
cminentias,  venuftatemque  totius  operis,erudito  penicillo  ita  repraefen- 
tauit,  vtadxquarenaturam  viderctur,nifiqui  fub  prasftantiilimo  aliquo 
artatis  fua:  Timanthe  aut  Apellemanum  tabulx  admonit?  Quis  cum  •    »  .    £. 
laude  Rempublicam  adminiftrauit,  nifi  qui  ab  iis  exemplum  iibi  fum-  admim- 
pfit,  qui,  quibus  rebus  vtilitas  Reipublica:  parareturaugereturque,  ciim  ftranons, 
tenerent,  ad  eam  moderandam  vfum  &  fcientiam,  &  ftudium  fuum, 
magna  virtutis  &  iiinocentix  fama  contuliflent?  Quis  in  bello  vete-  fn  mtitti^ 
rum  Imperatorum  virtutem  maiore  gloria  fuperauit,  nifi  qui  fub  cla- 
riflimorum  Ducum  difciplina  tiro  parere  prius  didiciffet,  quam  impe- 
rare;  exercitum  fequi,  quam  ducere?  Quid ,  qu6d  ipfe  fcientiflimus    ., 
formator  hominum  Dcus  imprefferit  nobis  propeniionem  imitandi  ditaana- 
maximam  ?  qux  vel  in  pueris  (ck  prodit,  qui,  quaecumque  fluuilt  in  turaad 
aures,  obijciuntut  oculis,veniunt  in  manus ,  imitatione  conantur  expri- 
mere.   Sed  ad  ifta,  qua:  quotidie  oculis  noftrisobuerfantur,  animum 
minus  aduertimus.   Illudveroingenita:  procliuitatis,quaad  imitandum 
ferimur,  frucTum  magnopere  commendar,  quod  de  Thefeo  puero  an- 
tiqui  tradiderunt.  cura  orbe  pacato,  dcbellatisque  vbique  terrarum 
monftris,Hercules  aliquando  Trcezencm  ad  auum  Thefei  maternum 
diuertiflet,  benigne  pro  ea  fama,  qua:  non  Peloponnefum  modo  & 
Grarciam,  fcd  vltimas  orbis  oras  implcuiflet ,  exceptum  fuiflq  accubi- 
turum  dcinde ,  lconis  illud  fpolium  ,  vicToria:  virtutisque  monumen- 
tum,  ex  humerisdepofuilTe.  quo  vifo  terriculo,  reliquos  quotquot  ad- 
erant  diffugiffc  pucros,  folum  Thefeum  ftctifle  impauidum,  raptisque, 
vndc  proximelicuit,  armis  inexuuias  illas  tamquamin  verumleonem 
irruifle:  cumque  demum  crebris  audilfet  vfurpari  fcrmonibus  ea  qua: 
Hercules  plurima  fortiter  ac  laboriose  gelferat,  ferunt  in  puerili  pecTore 
eam  exarfifle  cupiditatem  Hcrculea:  glorix  semulam ,  vt  diesnocTefquc 

Fff  3  nihil 


eam  j 
fenfio; 


vtrtttttt». 


cietatii  & 
inSlit 

tnm. 


414  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.   IESV. 

nihil  animo  volucrer,  nifi  quopactoHerculis  fecutus  facta ,  parem  orbi 
operamprobarerfuam.  vfqueadeo  vt  dormienti  eadem  obuerfarentur 
fimulacra,  quce  interdiu  mens  actis  &  inquieta  verfarat,  donec  vix  cx 
vtilit  et-  ephebis  egreifus,  idem  glorix  curriculum  ingrefliis  eft.  Quod  fi  tari* 
iam  ad  tum  vajet  auorum  imitatio  exercitationi  adiuncla ,  in  iis  anibus  ac  re- 
bus  qua:  ad  vfum  vitas  communis  pertinent ,  vt  vel  mediocn  ingenio 
prxditos  fupra  vulgus  efYetat;  quiiquamneerit,  qui  ha:c  tantumdcm 
poffe  negabit  iis  in  rebus,quxin  finem  honeftiflnnum  pulcherrimum- 
que  referuntur  j  maximamm  fcilicet  virtntum  acquifitionem  ,  animo- 
rum  incolumitatem,  diuinae  gloria:  incrcmentum ,  praemia  llla  quae 
nulla  temporis  oblitterabit  iniuria,  qua:  propria  funt  eorum  qui  fc  vir- 
tuti  diuina^que  glorix  confecrarunt  ?  Atque  hic  campus  noftet  eit ,  hax 
Refpub.  noltra,  hxc  qua:ftuofiflima  Societatis  negotiatio. 
TinU  So-  Condidit  nos  fapientiflimus  ille  rerum  omnium  effe&or  Deus,  non 
"*"  vt  ignauorum  pecorum  inftar,  ad  humillima  quseque  nos  abijceremus; 
fedvtinfolem  ac  puluerem  prodiremus :  animum  infudit  carleftiurrt 
donorum  capacem :  a  reliquorum  mortalium  numcro  ,  ad  hoc  quod 
fedamur  vita^  inftitutum  fecreuit :  leges  didtauit  fanclifltmas :  fpatium 
aperuit  latiflimum ,  in  quo  noftra  defudaret  induftria.  Vtinam  vero 
ampliflimis  lllis  explendi  muneris  noftri  praefidiis ,  qua  par  eft  cura, 
fedulitate,  folicitudine ,  vteremur !  neque  quemquam  aliquando  aut 
ignauia  ab  officio  retardarer,  aut  quietis  amor  feduceret,  aut  animi  im- 
becillitas&  remifliodeiiceret!  PicTores  Deus  nos  efle  voluit,  fictores, 
fculptores:  nonvtfugaces  tabulis  colores  illineremus,  non  vc  fragiles 
ex  argilla  ftatuas  fingercmus ,  aut  faxo  fculperemus ;  fed  vt  imagineni 
illam,  quam  prarpotens  Opifex  animis  hominum  impreflit,  duni  lucis 
huius  vfurafruimur ,  illuftrium  viitutum  pigmcntis  m  nobifipfis  aliif- 
cjue  perficercmus,  neque  eam  pateremur  aliquando  vitiorum  fordibus 
obfolefcere:  vt  teneram  pueritiam^inftar  molhs  cera:  trac~tabilem,Chri- 
ftianar  doctrina:  rudimentis,  omnique  morum  honeftate  inftitueremus: 
vt  eorum  pectoribus  quibus  a:tas  eft  maturior ,  qua  publicis,  qua  pri- 
uatis  congreflibus  ac  fermonibus  falutarem  Numinis  timorem,  virtutis 
amorem,  &  flagitiorum  omnium  odium  acerrimum  infculperemus. 
Refpub.  nobis  commifla  eft,  in  qua  Regina  ratio  tamquam  in  edita  arce 
refidet,  vt  in  ceteras  animifunctiones,  tamquamciues,fuptemum  do- 
minatum  obtincat:  excubandum  continenter,  atque  cauendum  ne  puk 
cherrima  ifta  Reipub.  forma  in  nobis ,  aliifque  qui  nobis  animorum 
moderatoribus  vtuntur,  perturbetur;  ne  fceleratiflima:  confpirationes 
oriantur,  quibus,deiec~ta  ratione,  indomita:  atque  infrenata:  cupiditates 
imperium  occupent.  Bcllum  gerendum  eft  acerbum,  periculofum, 
diuturnum,  in  quo  non  ante  miflio  fperanda  eft ,  quam  huius  vita:  ca- 
ftris  egrefli,  victores  fpolia  cado  infcramus:  hoftes  inftant  &  vrgent  te- 
terrimi  atque  crudcliflimijcxpugnanda  impietatis  caftra,  aperiendar  funt 
abftmfarvaferrimi  cacodarmonis  infidia:,  diflipanda:  vitiorum  copia?, 
amentata:  in  prauorum  dogmatum  proieminatores  hafbe  torquenda?. 
Neque  vnotantum  loco  nobis  in  acie  ftandum  eft;  fed  quacumque  fol 
habitabilcs  oras  illuftrat,velut  expeditis  velitibus  occurrendum  eft,quo- 

ticfcum- 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS   AGENS.        415 

ticfcumque  ad  Dei  gloriam  &c  falutem  plurimorum  pertinere  cenfue- 
rint  llli,  quorum  nutu  &  arbitno  gubcrnamur.  Hic  finis  eft  Inftituti 
noftri,  hx  exercitationcs :  quas  tum  iufcepimus,cum  Socictati  nomen 
dedimus:  hic  campus,  in  quo  totius  vita:  noftra:  cura,  iabor ,  induftria 
vcrfaretur  :  hxc  Sparta  quam  nobis  religiofiflimi  illi  Dccemuiri,  &c 
primi  huiufce  Familia:  auctores ,  per  omnium  rcrum  humanarum  de- 
ipicientiam  ,  per  arrumnas  maximas ,  per  paupcrtatis  incommoda,  per 
diicrimina  iaborum  ornatam  tradidere  j  ornandam  porro  etiam  anobis^ 
fi  ad  ipforum  exempla  oculos  aperiamus ,  &  quibus  ltinenbus  ad  vita: 
fancrimoniam  contenderint,mfpiciamus,  necab  eorum  ardore  virtute- 
cjue  dcgencrcmus ,  in  quorum  labores  aC  fructum  fine  laboribus  introi- 
uimus.  Quam  clari^,  quam  illuilfibus  exemplis  illi  nobis  prxluxerinr, 
ignonrc  omnino  non  poteftis,qui  &  a  maioribus  accepiftis,&  ad  pofte- 
liiatis  mcmonam  litteris  mandata  frequentcr  legiftis.  Ne  tamen  om-  ExenipU 
nia  fiientio  inuoluam ,  tantifper  modo  adefte  animis,  dum  in  pauca  l^Jf^ 
confero,  quem  in  primo  nafcentis  Societatis  exordio  vitae  curfum  tenue-  tietatk 
rint,  vt  indc  conieduram  faciatis,  quibus  adiumentis  ea  adoleuerit,  at-  Patr" 
c^jz  ad  hanc,  quam  ccrnimus,  matuntatem  peruenent.  Poitquam  de-  [mtt 
lectus.ille Sociorum  manipulus(  quos  non  magis  communium  ftudio- 
rum  tractatio,  aut  neccilitudo  contubernij,  familiarifque  vfus  coniun- 
xcrat,quam  initinctus  quidam  diuinus  afflatufque,  animorum  faluti 
honeftiilima  fan&iflimaque  pactione,  obligauerat )  Parifiis  Theologise 
metam  attigiifet ;  exardeicente  inter  Hifpanos  Galloique  bello ,  vifum 
dt  lis  qui  Lutetia:  fubftiterant,  bellicis  tumultibus  cedere,  atque  in  ItaS 
liam  Venetiaique  contcndcre  :  quoloco  eos  Ignatius  (qui  valetudinis 
caufsa  in  Hifpaniam  abierat )  inftauratis  viribus ,  rebufque  in  patria 
confectis,  fcfc  prxftolaturum  receperat.  Non  commemorabo  hoc  loco, 
quo  pacto  in  hoc  itincre  a  laboribus  &  incommodis  Apoftolicam  vi- 
tam  fuerint  aufpicati,  omni  ope  auxilioque  humanodeftituti ,  fola  pau- 
pertatc  &xrumnisopulenti,fqualore  pxdoreque  obfiti,  fame  acfatiga- 
tioneexcrciti3vegeta:  tamen  mcntis  vigore  robufti.  vnum  hoc  mihi  prd- 
pofitumeftin  memoriam  reuocare,  quodnam  illorum  in  celeberrimis 
vrbibus  Italiae  ftuduimfucrit,  quxnam  in  luce  ac  frequentia  hominum 
occupationes,  quarnam  in  animorum  falute  procuranda  diu  noctuque 
cxcrcitanoncs,  Sufpicaretur  forralVe  quifpiam  in  rebus  ab  iis  cum  digni- 
tate  gcftis  pcregrinus  atque  hofpes ,  quique  eorum  propofitum  vulgi 
opinioneac  fcnfu  metiretur,eosin  Optimatum  fc(c  amicitiam  primiim 
infinuaflc  ,  deinde  prima  in  templis  iiiggefta,  prima  in  gymnafiis  cir- 
cumfpcxilTcfubfcllia,  e  quibus  facundiam  fuam  multiplicemque  erudi- 
noncin  in  corona  doitifliinorum  hominum  planam  facerenr.  Sed  ha?c 
1II1  in  poftrcmis  habenda  arbitrati  funt :  alia  mens  fuit,  alia  cogitatio. 
Erantquidcm,  crant  omnes  cximia  doctrina,  excellentis  acuminein^e- 
nij ,  raris  muncribus  ac  donis  natura:  inftructi ,  quibus  magnam  iibi 
perfacile  potuiifcnt  apud  homines  gloriam  comparare  :  fed  modeftia, 
fubmiflione,  fuiqucdcfpicientia  inftructiores.  eam  nobis  viam  labori- 
bus  iuis  itrauerunr,  perquamad  veram  fempitcrnamque,  quam  vitas 
noftrx  ratio  fpcctat,  gloriam  nitcremur.  Quocumque  accedebattt, 

pro 


416  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
procontubcrnio  fibideligcbant  aut  publica  valetudinaria,  aut  mcndi- 
corum  receptacula;  vt  in  his,  poft  diumoslabores ,  inter  paupeues  diuer- 
fati,  &pauperum  pafti  more,  congruis  etiamccenxexciperenturcubi- 
libus,  qua:  fatigata  membra  non  ad  quietem  allicerent ,  fed  nouis  molc- 
ftiis  exercerent :  in  illis  vero  tum  ceteris  mifericordias  vacabant  officiis, 
tum  expiandis  animis  operam  dabant,muniaque,  quantumuis  abiedii- 
flma,  nonmodo  non  reformidabant,  verum  etiam  vltro  fibi  depofce- 
bant,  miracjue  alacritate  exfequebantur.  Quid  hic  mcmorem  ,  vlceri- 
bus  ac  fanie  fluentia  corpora,  quorum  fpecies  oculis  animifque  obiecta 
naufeam  procrcarc  potuilfer,  nudis  eos  manibus  contreclaile ;  fuorum 
complexu  corporum,dum  le&os  fternerent,  exciralle  iacentia,  &  in 
ftratis  eadem  reclinaile?  quid  omniacorporis  animiqucfolatia  opportu- 
ne  quibumis  a^gris  adhibita?  quid  nocturnas  apud  egentiflimumquem- 
que  vigilias?  quideorum  corpora,  quorum  animos  adcxtremum  vfque 
fpiiitum  piis  cohorrationibus  ac  precibus  profecuti  fuerant ,  fepulchro, 
quodfuis  manibiis  effoderant,  Chriftiano  ritu  tradita?  Erantoccupa- 
tionesilla:eiufcemodi,qua:etiam  robuftiflimum  quemque  fregitfent: 
fcd  incredibilis  ille  diuinaz  glorix ,  vbiqueamplificandx,  proximorum- 
queiuuandorumardor,  omnis  immemor  quietis,  pari  charicatis  atfta 
atque  exuberantia  in  fanos  iuxta  acargros  deriuabatur.  Nam  chiofoco- 
miis  in  publicum  digrefli ,  imbecillem  a:tatem  vicatim  collectam ,  in 
foro,  in  compitis,  vbicumque  id  loci  fuadcret  opportunitas,Chriftiana: 
doclrina:  rudimentis  patienter  inftituebant.  Mox  ad  rudem  plebem,  vt 
prouedioris  a:tatis,  ita  falutarium  monitorum  magis  indigam ,  conuer- 
€\,  efaxo  aliquo  aut  fcabello  tamquam  fuggefto,  populum  voce,  geftu, 
pileo  conuocabant.  Confluebat  llle  frequens,  rei  nouitate,  peregrina- 
que  infolentia  inuitatus;  rifum  fibi  aut  animi  oblectationem  ,  non  fm- 
<5tum,  tamquam  aioculatoribus  aut  agyrtis,  non  concionatoribus,  pol- 
licebacur:  fed  poftquam  eos  fummo  ardore  animi ,  infigni  oculorum 
maieftate ,  maxima  vocis  aclaterum  contentione,deDeorebufque  di- 
uinis  verba  facientes  audiuit-,  poftquam  propofitis  cseli  prxmiis,  autin- 
tcntatis  inferorum  fuppliciis,  in  peclore  fuo  quifque  virtutis  ftudium, 
&  acreodiumvitiorum  fenfit  exardefcere;  tum  demum  agnouit  quod 
genus  hoceflet  hominum,quoriunpra:ceptisfdubcrrimis  fobrias  cogi- 
tationes  momento  fufciperet.  His  perfuncti  laboribus ,  cum  nihil  in 
concionenifi  fibi  qucmquc  commendarent,  nihil  acircumfusa  mul- 
titudine  nifi  ardens  propria:  falutis  defiderium  poftularcnt ,  nihil  pro  fe 
ne  vltro  quidem  oblatum  admitterent,  fedoftiatim  ftipcm  in  victum 
emendicarenr,  fubnoctem  ad  fua  (cCc  hofpitia,  nulla  re  nifi  paupcrtate 
&  incommodisinftructa,  reciperent;  magnos  vbiquc  animorum  mo- 
tus  excitabant.  Huiufmodi  fuere  maiorum  noftrorum  Religiofa:  vita: 
fruttm  primordia,rerumarduarum  quaspro  Deo  &  Ecclefia  fufcepturi  erant 
quosrtm-  argumenra ,  difticillimarum  cxpeditionum  prolufiones :  qua:  quam 
ierunt.  VDeres  &  COpiofos  fru&us  iam  tum  protulerinr,teftes  funt  florentiflima: 
vrbes  Italice ,  eorum  indcfefsa  opera  &c  induftria  cxcultx ;  teftis  ipfa  vr- 
bium  Domina,  quazprimam  illam  virtutcm,  tamquamin  orbis  thea- 
tro  cxpofitam ,  admirata  eft  ;  teftis  Italia  vniucrfi,  qua:  breui  tcmpore 

pauco- 


tto  adimi= 
tationem. 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.         417 

paucorum  Patrum  partim  vitas  innocentis  exemplo,  partim  docendi 
hortandiqueafliduitate,  ingentemanimorum  commutationem  factam, 
ac  prascipue  faluberrimam  illam  nafcentis  Ecclefije  confuetudinem, 
Confeflionis  ac  cadeftis  epuli  frequentandi  longo  fxculorum  interuallo 
vidit  reuoeatam;teftes  Principes  ampliflimi,  Reges  potentiiTimi ,  Pon- 
tifrces  religiofiflimi,  qui  e  pulillo  lllo  numero  certatimaliquos  expetie- 
re,  qui  in  Regnis  fuis  atque  Prouinciis  eamdem  pietatis  fementem  face- 
renti  teftes  denique  totadolefcentes  ac  viri  natalibus ,  indole,  ingenio, 
eruditione,  rebufcjue  geftis  prxftantes ,  qui  primorum  Patrum  virtute 
&  illuftriac  peruulgata  fama  concitati ,  in  eorum  mox  Societatem  ad- 
fcribi  fummis  votis  efflagitarunt.  Tantum  nimirum  incredibilis  llla 
atque  diuina  virtus  potuit  in  animis  hominum  eflicere,  vtomnes  in  ad- 
mirationem  raperet,vt  alienos  conciliaret,vt  in  aulisetiam  interdelicias 
enutritos  ad  rerum  humanarumdefpicientiam,adlaborum  atquearrum- 
narum  confortium,ad  folidarum  denique  virtutum  ftudia  prouocaret. 
Et  nos,  qui  idem  illud,  quod  ab  his  au&oribus  promanauit,  vitannfti-  ^dhortx- 
tutum  amplexi  fumus,  qui  legibus  noftris  ad  corum  exempla  dirigi- 
mur,  ad  hos  labores  non  excitabimur?  ad  huius  glorias  confortium  non 
adfpirabimus?  eritque  aliquis  ita  languidus  acdegener,  vt  eorum  vefti- 
gia,quas  ad  memoriam  pofterorum  fempiternam  fixa  reliquerunt, 
confectari  recufet?Themiftoclem  certe,  cum  adolefccntiam  infamia: 
acturpitudinis  notis  inuftam  exegiflet ,  aliena  ferunt  imitatione  in  vi- 
rum  clariffiinum  magnumque  Grarcias  lumen,mediumque  Afias&  Eu- 
ropx  vel  fpei  vel  defperationis  pignus,  euafilfe.  Nam  laudis  &  glorias 
ftimulis  agitatus,  cum  nodes  frequenter  duccret  infomnes,  queftus  eft 
Miltiadis  trophara  identidem  fibi  anteoculos  verfari,  atque  ita  animum 
exftimulare,  nullam  vt  quietis  partem  capere  poflet.  Nos  vcro  quo  ani- 
mo  erimus?  an,  ficui  torporisaliquid  e  vita  antea&aadha:ferit,autiner-- 
tiasdefidiarquefomnus  obrepferit,an,inquam,  gloriofifsima  maiorum 
noftrorum  trophxa  acmonumentafoporem  hunc  non  excutient  ?  tro- 
phxa,  inquam,  qua:  non  in  campis  temporum  iniuriis  obnoxia ,  fed  in 
pofterorum  animis  fixerunt.  Quod  fi  Romanomm  fapientiflimi  id 
prxclare  inftituerunt,  vtin  conuiuiis  egregia  virorum  illuftrium  fa&a 
carmine  comprehenfa  ad  tibiam  a  maioribus  natu  decantarentur ,  quo 
adea  imitanda  iuuentutem  alacriorem  redderent  •,  quid  aliud  Modera- 
toribus  noftris  viris  prudentiflimis  propofitum  fuifle  putamus ,  cum 
parentum  noftrorum  gefta  litteris  confignari  voluere,  quam  vt  iis  nos 
ftimulis  ad  imirationem  incitarent?  Id  nifi  facimus,  atque  in  imitatio- 
neomnem  curam,opcram,induftriam  noftram  ponimus^abolendano- 
biseorumfunt  monumenta,  conuellcndx  imagines,  memoriadepo- 
nenda ,  ne  aflidue  nobis  degenerem  vitx  conditionem  exprobrent.  For- 
tes  plerumque  a  fortibus  propagaricernimus,  &  in  animantibus  quo- 
que  egregia  parentum  indoles  in  fobole  elucefcit :  prouidendum  nobis 
eft  igitur ,  ne  nobis  probro  fit  ac  dedecori  a  tam  illuftri  virtute  degene- 
rafle.  Auertat  id  fupremus  ille  militix  noftra?  Imperator,  a  quo  nomen 
circumferimus :  auertant  ij  ipfiparentes  noftri  iampridemSuperisad- 
fcripti:  qui  dum  ha:c  infima  terrarum  contemplantur,  &  Societatem 

G  g  g  tam 


4I8  IMAGO   PRIMI    SJECVLl  SOC.   IESV. 

tam  numerosa  prole  gaudent  efle  propagatam,  fuas  efle  partes  intelli- 
gunt ,  qua  pollent  au&oritate ,  Deum  111  cauisa  noftra  interpellare ;  vt 
iifdem  quibus  lpfi  praeccflere  veftigiis  infiftentes ,  in  eiufdem  gloria: 
communionem  venirc  poflimus. 

ORATIO      TERTIA. 

De  infiitmione &> propagatione Sodalitatttm B.V.bAkKifc, 

deL  njario  per  eas  a  Societate  cottetlo  frnflit. 

Habita  ad  Sodales  Supremi  Concilij  Senatores ,  alwsque  Optimates 
Mecblimx  anno  feculart. 

Ocictatis  noftrx  diuinitus  inftitutcT ,  &  Apoftolicar  Sedis  auctori- 
tate  confirmata: ,  centefimus  hic  annus  eft  ;  quo  ,  vetcri  receptaque 
confuetudine  ,  memoria  decurfi  temporis  renouatur,  &  funcTaonum, 
quibusea  creuit ,  recognofcuntur  frucius,  gratiarque  fecundum  Deum 
aguntur  Superis  :  quorum  adfpirante  fauore,  eam,  qua  non  abfque ftu- 
pore  fruimur,  maturitatem  funt  adeptce.  Quod  fi  iieri  in  ceteris  par  eft, 
quo  me  animo  efle  oportet  in  hoc  meo  Parthenio  munere  ?  quas  agere 
gratias  Virgini ,  cuius  patrocinio  &  tutela ,  ciim  \\xc  noftra  Sodalitas, 
tum  orbe  toto  prope  innumerx  floruerunt  ?  quoaffedtu  gratularinon 
tantum  prasfentibus,  fed  iis  etiam,  ad  quos  peruenire  mea  vox  non  po- 
terir,  tam  vberi  tamque  vario  percepto  fruclu  ?  Nolui  ego  vnus  ingra- 
tus  elTe  in  Virginem-,  nolui  in  Sodales  a  Virgine  adoptatos  inhumanus. 
Hxc  caufla  fuit  Parthenium  hunc  ccctum  hodierna  die  cogendi :  quem 
cum  video,  fateor  dicendi  me  nouo  quodam  &  inufitato  defiderio  exci- 
tari.  Adefte  animis,  &  quem  magnae  Matris  honor  exigit,fauorem  be- 
neuolentiamque  commodate  .  Qua:  pollicitus  duo  fum ,  Virgini  gra- 
tias,  &  vobis  gratulationem  ,  tum  demum  prxftabo  ,  cum  oftendero, 
quibus  initiis ,  &  quam  fingulari  Dei  munere  coaluerint  Sodalitates 
na»  Parthcnia?;  beneficiaque  recenfuero ,  &  qux  in  fingulos  per  eas  pro- 
pria,  &  quas  communia  in  Ecclefiam  congeflit  vniuerfam. 

Marcum  Porcium  ,  illum  fapientem,  gloriari  folitum  accepimus, 
Quxftore  fe,receptis  ficrisldads  Magna?  Matris,conflatam  Sodalitatem, 
in  qua  vicliu  &  poculis  astatem  cum  a?qualibus  oblectarit  fuam:vnaque, 
quantum  aliunde  intelligo  ,  caufla  fuit  cogendi  hunc  coetum ,  voluptas 
corporis,  fpeciofo  inumbrata  rehgioms  pallio  .  Qui  enim  coibant,  So- 
dales  fe  appellabant  ex  eo  qu6d  ibli  non  ederent ,  quodque  fimul  plures, 
collatis,  vt  quidam  volunt,fymbolis,  genio  indulgerent .  Manfit  ea  res, 
delataque  magna  comprobatione  ad  exteros  fuit ,  tamquam  idoneum 
lbcialis  vita:  vinculum ,  &  ad  nos  vfque  propagata :  quomm  in  vrbibus 
frequentes  vulgo  vifuntur  ciuium  ccetus ,  Porciani  illius  annuli ,  vnde 
&  nomina  mutuantur  iiia .  Quibus  ego  ccetibus  concedam  non  repu- 
gnanter  cerera,  fi  modo  nomina  ifta ,  qux  etfi  ab  illa  origine,  iam  tamen 
pridem  fan&iora  viii  facta  ,  ccetibus  iis  vindicauero  ,  qui  Matris  vere 
Magna:,  non  PefTmuntia:  nefcio  cuius  ,  ab  Attalo  oftenia: ,  ied  xtcrno 

Dci 


tes  vnde 
ditt* 


LIBER   TERTIVS.  SOCIETAS   AGENS.  419 

Dei  confilio  eledta:,  iucundifhma  tutcla  gloriantur.  Qmd  vindicare  me  c»r  catta 
dico  nomina  origini  alienas  imputata;quae  fi  conuenire  his  coetibus  noil  p>irth(np! 
minus  quampropria  contendam,  nemo  poflit reprehcndere ?  Nihil  pro-  tts  dtufo- 
fanis,  nihil  vanis  debeamus:  Sodales  eflc, &  in  Sodalitates  coire  dicamur,  tut. 
quia  fimul  edimus ,  non  cibos  quibus  farciuntur  faginanturque  corpora, 
fcd  puriores  alios,quibus  immortalesastemejque  mentes  recreantur.  Quis 
non  vegetior  intelledr.11,  quis  non  pronlptior  afTedtu  ,quis  non  fpintu 
feruentior,  auditis  cohortatiombus  quas  habentur,  exemplisque  quar 
prxbentur  obferuatis ,  ex  his  ccctibus  ad  munia  fua  partesque  hominis 
Chnftiani  difcedit  ?  Quid  de  epulo  dicam  diuiniflimo ,  ctiius ferculum 
vnicum,  Christi  caro  inte^errima;  potus  vnicus,  eiufdem  fanguis 
pretiof lflimus ;  quibus  omne  deliciarum  genus  continetur  ?  curh  toties 
ad  id  epulum  communitcr  adhibeamur ,  nonne  iure  meritiflimo  Soda- 
lcs  ab  hoc  etymo  nuncupabimur? 

Video  hxrere  me  in  orationis  mea:  veftibulo ;  tenet  me  nominis  no- 
ftri  ratio ,  fcd  mteriora  iam  pndem  ad  fe  vocant  :  quo  fi  placet  fequi, 
ducam  qua  duxit  via  auditorcs  fuos  Vindex  nofter,  idemque  fapienrifli- 
mus  Magifter  Christvs  ,  qui  dudlam  a  vilibus  &  contemptis 
initiis  admirabilem  Ecclefia:  iixx  maieftatem  ac  magnitudinem  cum  ob 
oculos  vellct  ponere  ,  eo  confilio ,  vt  quam  plurimos  ad  eam  tamquam 
ad  diuinum  quiddam  alliceret  ;  aflimilauit  gtano  finapis  ,  quod  cum  Ecrtefitjfc 
minimum  fit ,  in  arborem  fenfim  excrefcit  patulis  diffufam  ramis ,  qui-  millt  &ra~ 
bus  volucres  ca:li  fuccedere,  in  iiscjue  nidos  concinnare  per  Syriai  Palar- 
ftinajque  campos,  hifce  noftris  feliciores,  perhibentur .  Quod  venia  ve* 
ftra  fiat,  eidem  grano  Partheniam  cgo  hodic  Sodalitatem  comparabo:  sodalita- 
quam  a  minimo  ortam,breuiflimo  temporis  fpatio  adeo  fe  alte  extulif-  tum  initi* 
fe,  adeoque  longe  &  late  difTudifle  in  omnem  orbis  partem  ,  videmus,  T*r"*f 
vt  admirationem  audientibus,  nobis  autem  iucundiflimam  excitet  vo- 
luptatem.  Quidfingi  humilius  poteft  molitiunculis  puerorum  prima 
Latinitatis  elementa  condifcentium?  quibus  vt  nulla  maturitas,ita  cogi- 
tationes  dc  rebus  diuinis ,  ofricioqne  Chriftiani  hominis  ,  fufcipi  lblcnt 
inconftantcs  &  imperfedtar ,  minimcque  digna:  quas  viri  exercitati  re- 
rum  vfu,  docTrinisque  cxpoliti,  audiant,  ncdum  xmulentur .  Atqui  his 
tam  praxlari  opens  inceptonbus  debemus  id  omne  quod  geri  videmus 
&audimusatot  Impcratoribus,  Regibus ,  Dynaftis ,  Purpuratis  Eccle- 
fix  Patribus ,  infulatis  Prxfiilibus ,  ceterisque  Reipublicae  Chriftiana» 
luminibus ,  ac  denique  ab  mfinitis  numero  Con^regationibus ,  toto  di- 
ditis  &  diflipatis  terra:  ambitu.  Auditc  hoc,  A.V.  iterum  dicam,  &  ad 
gloriam  dicam  (  pudcat  fortaflis  inccptionum  diuinarum  rudes,  me  fa> 
ne  non  pudet  )  puerulis  prima  R.udimenta  balbuticntibus  rcs  hxc  tota 
Parthenia  dcbct ,  quod  pifcatoribus  nihilo  fpcdtabilioribus  acceptum 
refert  Ecclcfia  vniuerf a.  vt  vcl  eo  argumento  a  Dco  fe  efTe  probct,  cuius 
eft  proprium  maximis  quibufque  rebus  moliendis  audtores  adhibere, 
nulla  homincs  aut  gcneris ,  aut  fapientiae  ,  aut  cxpcrientir  fama  com- 
mendatos.quo  clarius  omncs  perfpiciant,  non  humanas  clTc  molitioncs, 
feddminas .  Ex  Belgio  hoc  noftro  ( audite  Belgx,  &  in  Deum  glo- 
riam  refundite )  ex  Bclgiohoc,inquam,  noftro  Ioanncs  quidam  Leonius 

G?<Ti  trans 


420  IMAGO  PRIMI    S.ECVLI   S  OC.   ffiSV* 

trans  AIpcs  tulit  fcmen  ,  quod  puriihmo  Romano  iblo  ,  medios  mtc? 
&«*»«»  pueros,  quos  prasceptis  Grammaticis  iufcepcrat  muruenaos  ,  ierereag- 
Sodaiaa-  grciliis ,  induitrix  laborisquc  {iy,  quanturh  fpcrare  fruchis  numquam 
biitium  *  P°flct,m  ipio  fatu  animaducrtit.  Vidit  iiquidem  pietatis  in  Deiparam, 
aliarumquc  virtutum  ,  tcnclla  quidem  illa,  icd  iincera  prouemre  germi- 
ha-  itiox  &  furculos  grandiufculos  fuccrciccrc,arbuiculam  dcniquc  fier^ 
omnino  pulchram ,  viiendamquc  incremento  raro,  &  crebns  quaii  bac- 
cis  primitiarum  virtutum  .  Non  poflum  liic  longiori  orationc  cxicqui 
paruuloruni  obfcquia,quibus  Virginis  Deiparxanatris  iam  fux,tuL\Lim 
&  opcm  ,  iibi  Ecclefixcjuc  nitcbantur  dcmercri :  non  poiVum  munia, 
qux  vel  vnum  in  locum  coacti  fimul  omncs,  vci  partiti  tcmponbus  lo- 
cisque  iiiis  finguli ,  obirc  iatagcbant .  verbo  dicam,  ea  fadhtabant,  qui- 
bus  oculos  omnium  in  ic  conucrtcrcnt  ,  ipfumque  excircnt  Ecciefix 
fummum  caput  6regorium  X 1 1 1.  qui  eoetum  noucllum ,  tcneramque 
arbuiculam  rigandam  ccniiiitneexareicctet,  rigaukque  ampliilimis  pri- 
ZodaUtai  uilc.qiis:  quibus  vciut  exhilarata.radices  in  vna  Vrbc  egit  omnino  altasj 
brem  tem-  patesque  oncri  iperatx  molis,  ac  mmos  per  orbcm  ,  quam  longe  iatcque 
fore  latif-  Chriftianuseft,dennflimos  patentiflimosq;  djiFud.it:  vt  iam  nullus  prope 
fime  dijfn-  flt  jn  terrjs  iocus,quo  non  pcrtigent  Sodalitatis  illius,  humiilimis  initiis 
ortx ,  prxclarum  aliquod  &  illuitre  monumentum .  Quod  vt  ficrctj 
Curx  iemper  fuit  liominibus  noitris ,  citcjue  etiamnum  commendatifli- 
raum  ,  vt  quo  myfteria  Rcligionis  orthodoxx ,  eodem  fccum  Virginis 
cLiltum  ferant :  quem  cum  fciant  diiiiniiTimo  hoc  Sodalitatum  Parthe- 
niarum  inuento  contineri  augcriquc  maxime,  nifi  ad  has  vna  cum  Re- 
ligione  propagandas  omnem  operam  ,  omne  ftudium,  omnes  denique 
cogitationes  conuerterint,  muneri  fuo  factum  eiYc  fatis  ncutiquam  arbi- 
trantur.  Iaponum  vltimo  iubmotorum  Oceano  feUeriflimis  legibus  &: 
decretis  omnes  circummunitx  orx  aducrfus  Chriftianos  tenebantur; 
penetratx  fimt ,  audente  &  monftrante  viam  Xauerio  i  quem  mox  ie- 
cuti  ex  hoc  noftro  orbc  per  immenfi  xquorum  fpatia  urenuiflimi  Socij„ 
yna  cum  facris  Religionis  Chnitianx  altera  Sodaiitatum  facra,  non  pau- 
lo  feliciiis ,  quam  flia  propinquo  Latio  fabulofus  y£neas  ,  mtulerunt. 
Igitur  <Sc  Iaponcs  vltimi  hominum  iam  his  ccetibus  dant  nomina  :  & 
cCim  luce  palam  non  poilint,  filentio  &  per  tcncbras  coeunt  ad  Sodaii- 
tates,  tamquam  ad  Chriftiani  roboris  palxftras  ,  in  quibus  vircs  coiii- 
gunt,  quas  ad  cruces  ,  ad  rotas  ,  ad  ignes  ,  ad  tormenta  omnibus  retro 
fxculis  inaudita,  fortiflimi  athletx confcrunt  &  coniumunt  .  Quidln- 
diis  vtrifque  ad  orientem  occidcntemque  iblem  eaidcm  oftenfas  apertal- 
que  refcram  ?  Ab  vno  Grcgorio  Ciihero  nauiflimo  viro  trccentas  con- 
ftitutas,  Annalcs  noftri  prodiderunt.  Quo  quid  poteft  ad  nominis  iixi- 
mortalitatcm  pulchrius  commemorari?  quid  ad  veram  gloriam  magni- 
ficentius  ?  Non  ille  quidcm  vllamfui  nominis  commendationem  ipe- 
ciauit ;  viuet  tamcn  memoria  fxcuiorum  omnium  ,  ncquc  erunt  tam 
ingrati  illi  quibus  laborauit ,  vt  dc  tanti  viri  incrcdibili  pictate  conti- 
cefcant .  Vix  ipfc  mihi  impero  ne  excurram,  &  debitas  tantx  virtutt 
perfbluam  laudcs;  icd  veftra  mc  reuocat  exfpecratio,  quam  poftulare  in- 
tclligo  ,  vt  de  reliquis  terrarum  oris  brcuitcr  cxponam ,  quam  frcquen- 

nbus 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS»         42X 
tibus  fuerint  &  ipfe  Sodalitiis ,  ab  aemulis  iri  hoc  gencre  Sociis  celebra- 
tx.  Sic  igitur  paUcis  habetote  :  Soctetas  haec  noitaa  vna  animis  &  vo-  Q^"tm 
luntatibus  ,  diucrfiffima  locis  ac  muneribus ,  nrimo  fuo  feculo  taiitum^"  Lc{:&re' 

}        .  ,         ......  ,     1   •  ?  '  •  •  •  gattoHupi 

mcremenri  cepit,vt  domicilits  lam  haaitetomnino  octmgcntts:  quorum  nunUmn 
ex  pluribus  frequentifiima  excurfione  vicma  luftrat  diilttaquc  loca ,  quae 
opera  non  minori  3  quam  fi  propria  habeat,  prooirat  &  cxcOlit .  Atqui 
domicihum  omnium  fcitotc  eflcnullum,  quod  non  aliquot  iub  nomine 
Deiparx  coctus  cogat :  maiora ,  ients  fere  leptenifvc  gaudent.  quos  fi  li- 
beat  ad  calculum  omnes  reuocare  $  comperietis  conuentuum  pofle  ali- 
quot  millianumerari  ,  quibus  eadem  tnftituta  ea:demcjue  leges  impcr- 
fiunt  coirimunem  quamdam  vitam  ac  vigorem  *  vt  qiiod  ramis  ab  eo- 
dem  quafi  prognatis  cductisque  truiico  viuuentre  ccrnitts ,  eodem  vn 
omnes  fitcco  nutriantur  &  augefcant ,  id  conuenire  intelligatis  Parthe- 
tiicae  arbori  noftra:» 

Agite  vefo,  quoniam  ad  arboris  fimilkudihem  rcdiimus  y  hatc  no-  ViriiU. 
ftra  tam  ampla  quas  habeat  opportunitates ,  mecum  recognoicitc.  De  ftrcs  1ui 
Eccleiia  vehtt  ampltflima  arbore  dixit  ChrIstvs  :  Volucres  cdi  nje-  n°orn*e%nu^ 
niunt}  ffi  ha.bita.nt  in  ramis  eius .  Idem  iii  noftraui  qitam  apte  qiiadretj  dcrtint. 
an  non  animaduertitis  ?  Nam  (iue  volitcres  ca:li  eo  loci  homines  ftgni- 
ficant,  cum  iatiguitie  &  dignitate,tum  eruditionc  &  virtutc  confpicuos, 
quos  innumeros  accepit  fouitque  inde  a  primis  incunabilis  Eccleiia  ;  ii- 
ue  etiam  eos  qiii  ca:li  commercia  confe<5tantes  $  animum  a  terreiia  con- 
tagione  auocant ;  quis  non  intelligit ,  facros  hos  ccrtus  in  huius  gloria: 
communioncm  admittendos  ?  ad  quos  cOnuolant  indies  tot  genere  &z 
dignitateilluftres ,  tot  omnibus  exculti  difciplinis ,  tot  virtutum  orna- 
mentis  confpicui ,  tot  cxleftis  vita:  imitatione  iingularcs.  Non  hic  ego 
vcteres  eruderabo,  remotosque  a  memoria  horum  temporum  :  fed  quo- 
rum  adhuc  virtus  aut  viua  ipirat ,  aut  iacris  impreila  locis ,  monumenta 
feruatnumquam  intcrmoritura»  Quis  te  hleat,  magne  Ferdinande,  R;o- 
manorum  hoc  nomine  Imperator  Secunde ,  nuper  carlo  dignate  ?  qu6  te 
eucxit  incredibilis  tua  pietas,  omnibus  teftata  orriciis ,  in  Virginem  pra:- 
fertim  Deiparam  .  de  qua  tibi  conciltanda  ciim  cogitares ,  fciresque 
gratiffitntfm  id  fore ,  fi  numero  accederes  Sodalium  eximiis  illi  obfe- 
quiis  dcuinctorum,  diu  multumcjue  dubttafti  qu6  te  verteres  ,  quibus 
potiflimum  te  adiungcres,  qui  pater  efles  omniuni;  donec  confilium  re- 
pcnfti  plcnum  iapicntia .  Accipite  quid  repcrerit  ingenioius  amor ,  di-> 
gnum  memoria  pofteritatis  iempitcrna.  Statutt  fe  diuidere  5c  impertiri, 
qua  ratione  poflet,  quam  plurimis.  Pcr  Auftriam  fuam  vtramque  ,  per 
Vngaria:  Bohemiatquc  Regna,  per  Stiriam ,  Carinthtam  ,  Carnioliam, 
quotquot  eifcnt  fitb  Virginis  nominc  conftitut.c  Sodalitates,  totficri 
poftulauit  voluntatis  fuae  teftes,  omniumque  tabulis  inicriptum  legi  Fer- 
dinandum  Secundum  Virgineum  clientem.  Nec  fuarum  contenrus  di- 
tionum  tabulis,  prouinciis  edam  remotiilimis  fupplicauit:  Bclgiotn 
primis  noftro  ,  cuius  in  vltimis  fimbus  celeberrtma  Congrcgatio  Dua- 
ccna  Fcrdinandi  adfcripro  nomine  ettamnum  gloriatur .  Fcrdinandum 
Ferdinandus ,  patrem  filius  mox  iecutus ,  is  cuius  clementtflimo  atque 
adco  optwitifruno  impcrio  fe  nupcr  fubdidtt  Romanus  orbts ,  confilium 

Ggg  j  idcm 


422  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  TESV. 

idem  iniic  Virginem  fibi  demerendi.  Quarecum variis  per  Germaniain 
Sodaliriis,  tum  nuperrime  Louaniqn.fi  m  Belgio  adicnbi  glorioium  fibi 
fore  exiftimauic.  Liceac  nunc  mihi  hoc  boni  ominis  cauisa  incerfari: 
Quod  glonoiiim  duxifti,  Auguftiilimc  Cxfar,  id  lta  quidem,  vt  tu  du^- 
xifti,  glonoiiim  eft,  quia  coniunthim  cum  laude  eximia  ;  ied  &  gloiio- 
fiim ,  vt  ego  incerpreror,  quia  quot  apices  tui  nominis  imprellbs  ieruanc 
rcligiofiflima:  ilLc  chartx  ,  tot  exftanc  exftabuncque  obliencura:  cibidi- 
umicus  iecundiflimx  forrLina:  nocx  cerciilnn.r,  coc  emerfura:  ex  horum 
cemporum  denfis  nubibus  ac  proccllis  clanflima:  Cux  lucis  infallibiles 
tcifera:.  Quarum  dc  fidc  nc  dubicaj  apparebit  &  lllucefcec  breui  llla  dies, 
qua  cc  laureacum  ,  fubactis  hoftibus  ,  graculabundus  afpiciac  &c  cxci» 
piac  orbis.  Teneanc  me  diutius  &  abnpianc ,  nifi  refiftam ,  meritiflima 
Auftriacorum  duorum  nomina  :  quod  idem  vereorne  mihi  concmgac, 
fi  alios  commemorare  ccepero  totius  Europ.e  ipeclacifiimos.  Pluri- 
morum  in  primis  litteris  linguisque  celebrantur  Boicx  exempla  pieca- 
tis  :  qucT  ne  alcuis  rcpccam  ,  a  Guilielmo  Ducc  fapienciflimo  iuxci 
ac  fanctiflimo,  quam  mulca  quamque  pra:clara,quafi  per  rraducem  pro- 
pagaca,  in  liberis  &  nepocibus  ad  hxc  vique  tempora  licuit  admirari? 
Scd  quid  ego  ram  anguftis  limitibus  orarionem  circumfcribo  ?  Nu- 
pcr  exhibitus  mihi  Sodalium  amplifllmus  iyllabus  animum  plane 
confternauir.  Vidi  Principum  in  eo  ,  tamquam  in  ftellaco  quodam  fir^ 
mamenco,  eximia  quaedani  expreila  lumina  ,  quorum  fplendori  incencis 
oculis  incredibili  volupcace  perfruebar.Crefcebat  fenfus,dum  cum  Prin- 
cipibus  viris  macronasPrincipes  cercances  depiecace  in  iifdem  cabuliscer- 
nerem:  legcbam  Auguftas  coniuges  Mariam  Sc  Elifabecham;  illam  Ma- 
ximiliani  Ca:faris ,  hanc  Caroli  Galliarum  Noni :  quarum  in  veftigia 
Auguftas  Rcginasque  alias  deinde  mgrefias,  animaducrtebam  excitaife 
etiam  in  eo  iexu  admirabilem  xmulationem  .  Ab  aulis  auertebam  ad 
Ecclciiam  oculos  ,  &  quis  in  ea  facrorum  Principum  appareret  fenliis, 
auebam  cognoicere :  ciim  ecce  tantus  vbique  iplendor  perftrinxitoculos, 
vt,  ita  me  Deus  amec,cum  priori  llla  maieftate  in  contencionem  adduci 
velie  viderccur :  fecundorum  enim  occupamm  cenebacfplendor  gencili- 
tius,  pra:fertim  cum  ad  gcneris  ac  dignicacis  fplendorem  accederet  tam 
eximia  diuinarum  rerum  incelligencia -,  a  qua  arftimari  diligique  tam 
impense  Sodalicacum  infticuta,vc  eademipficam  frequenres  camque 
auidc  amplcCcercntur  ,  id  vero  mulco  maxime  recreabac  .  Quotihi 
Antifticcs  facrorum,  quoc  Nuncios  Poncificios,  quocPacres  Purpuracos 
magna  mea  volupcace  in  cabulas  Parrhenias  relacos  fufpexi  ?  vc  nunc 
alics  infinicos  prateream ,  quos  aut  fapicnria,  auc  nacalium  Iux  ,  aut 
exploraca  vircus  immorralicaci  commcndauic  .  Vrgent  me  anguftire 
huius  cemporis  ,  quibus  circumfcnbere  opus  pame  immenfiim  ,  mihi 
quidem  moleftum,  iediuftas  ob  cauiTas  neceifarmm. 

Hx  funt  igitur  illae  volucres ,  qux  non  impulfu  naturae,  nihil  atbi- 
trantis,  fed  rationis  lucisque  e  cado  euibrata:  prouocatione  &du£hi,  ad 
ramos  arboris  noftrae  Virginea:  conuolarunr.  Sed  quid  magnum  eit 
aduolaife,  nifiin  iifdem  habicenc,  vc  arboris  tucela  commodisque  per- 
fmantur?  Habitationem  appello  in  adeundis  Sodalitiis  afuduicarem, 

coniun- 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS   AGENS.  423 

coniuncTam  cum  obferuantia  earum  legum,  quibus  fe  fingulae  com-  Sodditatk 
muniunt  &  tuentur.   Vtinam  quidem  poiTim  de  omnibus  qui  nomina  /rwfiw  "» 
illi  dederunt  fua,  quod  de  plurimis  verepofllim  affirmare,  afllduos  in  r0frer^T 
eius  ccetibus  frequentandis  &  efle,&  fuific.  Verum  eripiunt  hanc  mihi  none  conf. 
voluptatem  initse  a  multis  vitae  rationes  -y  qux  rerum  publicarumgra-i^- 
uiflimis  negotiis  implicata?,optimis  voluntatibus  tantum  folentotij  in- 
Uidere.   Quis  Regum  &  Imperatorum  diftridas  tot  cnris  mentes,  quis 
Pra?fulum  obnoxias  &  intentas  fuis  facris,ade(fe  femper  poftulet  ?  ne  id 
poftulandum  quidem  femper  ab  his  minoribus,  quos  cauiTa:  fuae  fibi 
vindicant ,  resque  domi  aut  foris  necefTarias.    PoiTum  tamen  ex  Belgio 
noftro,  quantumuis  multos,  prxcipuos  viros  nominare,  qui  in  maxi- 
mis  occupationibus  religioni  fibi  ducant  Parthenium  ccetum  fua  vel 
ad  vnum  diem  prxfentia  defraudare.    Audio  deinde,plurimis  in  pro- 
uinciis  alTiduitatis  virorum  Principum  vfurpari  exempla  omnino  quo- 
tidiana,  quas  coram  infpeda  acriores  fubdant  imitationis  ftimulos,  lit- 
teris  confignata  a:quos  rerum  aeftimatores  rapiant  in  admirationem. 
Audio  denique  in  primario  Chriftiani  orbis  theatro  confelTum  repe- 
riri,  illi  non  abfimilem  quem  olim  Iugurtha  Regum  purpuratorum  fibi 
vifum  fuilTe  affirmauit :  eofdem  tamen  ea  animi  fubmilTione  Virginis 
obfequium  profeflbs,  vt,fi  vel  vnica  vice  a  Virgineo  ccetu  abfuerint,  le- 
gitimas  abfentia:  cauifas  per  aliquem  domefticorum  confeftim  Prasfi- 
dibus  exponant.  His  vere  magnis  dum  animum  oblecto ,  orationem 
ad  fe  reuocat  promifcua  clientium  Deipara?  freauentia;  in  quatamen 
non  vul jaria  fe  produnt  virtutum  decora.    Quid  agam  igitur  temporis  Sojiaiitat* 
anguftiis  exclufus  ?  hoc,  fi  vobis  probatur,  confiho  me  expediara:  neu-  ei0gmm. 
tris  me  dabo,  &c  vtrifque:  ipfi  potius  Inftitnto,  vnde  omnia  manant 
vtrorumque  ornamenta  &  commoda,  breue  fed  plenum  dignitatiselo- 
gium  impertiam  &  finiam.  Nihil  hoc  Inftituto  vel  ad  fpeciem  pul- 
chrius ,  vel  ad  vfum  frucTuofius,  vel  ad  tutelam ,  fi  occupetur,  certius. 
hoc  contincntur  honeftatis  Chriftiana:  omnia  decora,  hoc  virtutum, 
qua:  fummos  infimofqueornent,  omnes  thefauri,  hocdenique  prazfidia, 
quibus  tot  infefta  cafibus,  tot  expofita  periculis  defendatur  aiferaturque 
falus  fcmpiterna.   Hoc  qui  nacTi,  felices  &  beati.  Qdprum  vos  de  nu- 
mero  cum  efle  video  ,  quid  ni  faciam  quod  propofui  ab  initio;  na&is 
gratuler,  gratiafque  Virgini,  per  quam  nacTi  eftis,  agam  immortales  ? 

Gaudete  igitur  hoc  tam  excellenti  bono.  cuius  mamia  quidem  per-  .... 
cipitis  quotidie  commoda  jied  tumdemum  leprodet  pra?cipuaeiusvis,  tnmorte 
cum  fatalis  vos  pofcethora,  farcinasque  colligere,  ik.  per  difficilem  ho-  foUuum. 
ftibusque  infelTam  funeftiilimis  viam ,  hinc  emigrare  iubebit  ad  incer- 
tam  secernitatem.  quem  fenfum  creditis  ca  hora  oboriri  iis ,  qui  totius 
vita:  decurfu  ad  arborcm  quam  defcripfi  identidem  conuolarunt,  fixe- 
runtque  in  ea  quafi  nidum  fuum?  Ego  certe  exiftimo  fieri  nonpolTe, 
quin  ex  fola  recordatione  tam  conftands  (ux  pietads,  capiant  prxci- 
puam  quamdam  voluptatcm ,  cnra:  dolorestemperet,vertatque  in  fidu- 
ciammetus,  quos  iubijciunt  aliorum  mentibus  perplexiilimadn  tam 
ancipiti  re  ac  tempore  cogitationes.  Quis  animus  Populenfis  Ducis 
( exemplum  dc  innumeris  vnum  interpono )  quis, inquam, animus  piif- 

fimi 


424  IMAGO  PRIMI  SjECVLI  SOC.  IESV. 
fimi  illius  viri  a  Medicis  iam  depofiti,quam  tranquillus  &  ferenus  fuit? 
ciim  teftareturpalam  nihil  tum  feexomnibus  qua:  in  vita  expetiiflet, 
habere  charius  aut  pluris  facere,  quam  clientelam  Virginis,  in  quam  fe 
recepiflct  cum  Sodalitatem  iniuiifet :  huic  fc  proinde  Sodalitati  omnia 
qua:  habebat  bona  debere,  &referre  accepta  di&itabat.  quod  filioin 
primis  fuo  peffuafum  cupiebat:  quem  vt  eamdem  Sodalitatem  inirer, 
initaque  Virginem  in  matrem  eligeret,  etiam  atque  etiam  hortabatur. 
Idem  vobis  confilium  moriens  dedit  Christvs  ,  cum  ex  cruce  Ioan- 
ni,tamquam  primo  Sodali  Parthenio,  vobisque  in  Ioanne,oftensa  Ma- 
tre,  Ecce,  c\ixix.,watertua.  coepiftis  nihilo  quam  Ioannes  fegnius  vobis 
hanc  Matrem  demereri :  eius  porro  veftigiis  infiftite,  &ab  ea  nullis  re- 
rum  tempommque  limitibus  circumfcriptam  beatitatem  exfpectate, 
qua:  tot  iam  pridem  felices  fecit,  fecit  orbem  vniuerfum  :  cuius  muta- 
tum  per  tot  Sodalitates  vultum ,  &  nefcio  quibus  virtutum  radiis  fere- 
niorem  quoties  intueor,  toties  eas  referre  gratias  geftio,  quas  nemoper 
omnem  arternitatem  meritis  eius  pares  valebit. 

Sed  quamuis  impares ,  accipe  tamen,Virgo,  quales  quales  ex  intimS 
depromptas  mente,  intimoque  fenfu.  nullus  iam  locus  eftin  tcrris,  ni- 
hil  in  vllo  loco  fanctum ,  quod  non  vltro  Sodalitatibus  illis  tuis ,  auc 
omnia  fe,  aut  plurimum  certe  fui,  debere  fateatur.  Fatentur  quocquoc 
viuunt  adftri&a:  votis  Familia:  Religiofa:,  fatentur  parne  omnes,  pluri- 
mum  fanctimonia:  ex  facrariis  illis  tuis  ad  fuae  accefliife  vitae  rationes. 
Ex  iifdem  agnofcit  orbis  Chriftianus,  arcefliuifle  fe  Ecclefiae  Antiftitcs; 
Imperia,  Csfares;  Regna ,  Rcges ;  Refpublica:,  Principes  j  Ciuitates, 
Magiftratus ;  Concilia,  Senatores;  Tribunalia,  Iudices.  Te  intuentur, 
tibi  gratias  agunt,  vrbium  paflim  prouinciarumque  &  Regnorum 
innouati  vultus:  quos  cum  luror  haberet  languorque  miferabilis ,  fu- 
peruenifti,  velut  Pandora  quxdam,  6  Virgo;  apertisque  noua:  pietatis 
tot  apothecis,  vnde  petere  tanto  malo  remedia  poflenr,oftendifti;  per- 
ierant,  refpirarunt.  Gratias  agunt,  per  Sodales  hacipsanon  amplain 
vrbe  mille  &:  trecentos,  per  aliorum  Collegiorum  Prouincia:  Flan- 
dro-belgica:,  anguftis  limitibus  circumfcripta: ,  duodecies  mille;  per 
innumeros  denique  toto  diftributos  terrarumorbe:  quorumomnium 
addi&iiTima:  tibi  mentes,  propenfiflimas  in  te  voluntates,  quod  nullis 
verbis  fatis  poflunt,  quanto  poflunt  affectu  gratulantur. 

ORATIO     QJ/ARTA, 

Inmtcttio  etd  fyiritmles  dclicias ,  fcriis  Antecinemhbus: 
dicift  Lomnij  ad  Academicos. 

CuBate  &  njidete ,  quoniam  fuauis  eBDominiis,      Pfalm.53. 

OVod  inter  cetera  faftidientis  palati  commentapofuitPhiloxenus, 
eas  nimirum  carnes  efle  fuauiflimas ,  qux  carnes  non  fkitj  eosque 
pifcesgratiflimos,  qui  minime  pifces ;  idcuiufmodi  fit,  eorum  iudicij 
facio,  quos  palato  plus  fapere  quam  corde  dicebat  Plato.  Ego  tamen 

fretus 


LIBER  TERTIVS.   50CIETA5    AGENS.         42$ 
fretus  eo  rerum  diuinarum  guftiij  quem  veftra  per  hofce  dies  fatis  pro- 
tiidit  afliduitas,  111  re  difpan  ventatem  hanc  adftruere  conabor ,  nullas 
epulas  fuauiores  efle,  quam  quas  non  fiint  epula:;  nullum  conuiuium 
gratius,quam  quod  minimeconuiuium.  Qua  in  re  hoc  me  reficitac  re- 
creat3quod  pleroiq;  veftrum  hifce  diebus  calefti  voluptateperfufos  cauf- 
fe  mex  prauudicade  non  dubito.Nec  vereor  ne  quis  ex  hoc  numero,cum 
fibi  carlefte  manna  a  me  proponi  viderir3adollas  y£gyptias,porrum  ce- 
pascj^fit  afpiraturus:  &fi  rorte  quifpiam  ita  animo  comparatus  fuerit,is  ex 
me  audiet  lllud  D.Auguftini:  Ghare  bonum  iuum^amma  Chrtftiana.  Sum-  inPfri.ioi.   . 
mum  bonum,  hoc  eB  bonum  tuum.  quxre  ervo  bonum  tuum.  Suid  illi  deeB.  cui  ~f£; 
fummum  bonum  bonum  eft}  Sunt  (djrwferwra  bonaMua  aliis  atq-y  aliis  bomfunt.  Chnftiand  ^ 
Pecori  qmdbonum  eft.nifttmplere  ventrem}carere  indigentiayViuere^geftire?  ^omm- 
Tale  tu  bonum  quxris  ?  coheres  Cbrifti,  quid  gaudes  ?  quia  foaus  es  pecorum? 
Erige  fttem  tuam  ad  bonum  bonorum  ommum.   Oble£f.umenta  qua?ris,hoc 
prxfertim  tempore  ?  hinc  folum  &  folidum  exfiftit  gaudium,  cuius  ae- 
terna  tibi  futura  pofleflio  :  Cm,  vtait  Bcrnardus,  omnis  almnde  lucundi-  Epift.n^. 
tcis  comparata  mceror  eft ,  omms  fuauitas  doior  eB,  omne  dulce  amarum ,  omne 
decorumfcedum,  omne  poftremo  quod  altquem  deleclarepoffit,  moleftum.   Hoc 
uaque  mihi  propofitum  eft,  vt  contentione  inftituta  inter  diuiaas  epu- 
las,  illas,  inquam,  quas  pierateac  virtutc  prarditi  in  hacvitapradibant;. 
Sc  profanas  iftas,quibushoctemporefe  immergunt,  atque  adeo  ingut- 
gitant  abiectifiima  ventris  mancipia;  porcorum  filiquas  has  eiTeoften- 
dam,  fi  cum  illo  pane  diuino  111  contentionem  veniant,  quo  in  domo 
Patris  carleftis,  Ecciefia,  inquam  ,  ChnfUana,  ftrenui  abundant  merce- 
narij.  Quodcum  luce  mendiana  clarius  elTe  perfpexeritis,  tum  demum 
varios  inter  epulantcs  vos  huic  menfa:  conuiuas  adhibebo;  vt  & ipfi gu- 
ftetis,  &  cx  aliorum  difcumbentium  voce^  vultusque  alacritate,  difca- 
tis,  quam  fuauis  fit  Dominus ;  hortaboique  vos  cxleftis  Sponfi  verbis: 
Qomedite  amia^ffl  bibite,  &  inebriamtni  chariffimi.  Cant.;. 

Agedum  ergo,producatiam  profana  illa  Babylon(quicum  mihifutu- 
ra  eft  hodierno  dieconcertatio)  clientem  aliquem  fuum,  puta  Apicium,  Mundi 
autHcliogabalum,aut,fimauultj  Afluerum  Perfarum  Regem,qui  om-w/Kf» 
nemillum  apparatum  pompamque  conuiuij  centumo&ogintadierum  *''"'*• 
explicet:  aut  fi  parum  fplcndoris  habere  videtur,quidquid  vnius  alicuius 
ftudium  induftriaque  commenu  eft,  vnum  aliquod  lautum  atq;  adipa- 
tum  cogitatione  faltem  cx  omnium  qua:  celebrauitantiquitas,  fymbolis 
coaccruet:  nec  fercuhs  tantiim,  fed&coronis,  vnguends,aromatibus, 
concentu  mufico  ,  ludis  conuiuialibus,  prenofo  denique  ccenaculorum 
ornatu  ad  luxum  faftumque  inftruat.   Vincam  tamen  voluptate,fuaui- 
tatc,  fplcndore,  vincam  mhnita  ferculorum  millia,vno  Deoinepulas 
exhibito;  vnico  quidem  illo,  fed  quiabunde  numeri  ac  varietatis  dif-  „ 
pendia  compenlet.  Si  tamen  vanetas  exigirur,  pnmum,  omne  ddccta.- mum ddi- 
menti  genus  in  hoc  vnocertius  inuenitur, quam  in  aereo  iIloIfraelita-<r''"'«>»'»- 
rum  cibo,casleftibus  olim  prodigiis  notiflimo.  Dcindeipfaepulandi^""- 
diuerfitas  multorum  eft  inftarconuiuiorum.  Aliter  enim  quodammo- 
do  lpfo  fruimurper  auguftiftimum  Euchariftia?  Sacramentum,  aliter 
perpias  commcntationes,  &  rerum  cadeftium  contemplationem,  aliter 

Hhh  per 


aj  Topul. 


Serm.  18 
in  Gam. 


Io3D. 


426  IMAGO    PRIMI    SICVLI   SOC.    IESV. 

per.  inculpata:  confcientia:  tranquillitatem,  aliter  pcr  amorem  infiniri 
lllius  boni,  aliter  per  alienx  falutis  procurationem.  His  enim  modis 
omnibus  anima  cadeftt  pabulo  recreatur.  Teftis  hic  mihi  in  prirais 
erit  llla  iblennis  Ecclefia;  vox:  0  facrum  conmumm,  in  quo  C  h  r  i  s  t  v  sr 
fumitur!  mens  impletur gratia ,  & futura  gloria:  nobis  pignus  datur.  Dcinde 
HomiUj.  pro  confcientix  tranquillitate  ftabuntilla  Chryloitomi  verba:  ^uidnbi 
de  pra-fentibus  tucundum  njidetur  ?  nonne  lauta  menfa  ?  nonne  dimiixi  ha:c  ta~ 
men  fuama  ,  (i  interiort  njoluptati  comparentur,  amara  njidentur:  mhd  emra 
fuamus  bona  confcientui .  Pro  oratione  iententiam  dicet  Bernardus,  0~ 
rando,  inquiens,  bibitur  vinum  Utificans  cor ,  njinum  ftiritus,  quodincbrutty 
(^r  carnahum  njoluptatum  wfundit  obhuionem.  Denique  prozelo  anima- 
rum  Christvs  ipfe  teftis  locuplctiihmus :  £Meus,  inquit,  cibtu  ett,njt 
faciam  voluntatem  eius  qm  mifit  me ,  vt  perficiam  opus  eius.  Sc  quod  illud 
opus,  nifi  Samaritanorum  ialus ,  quam  tanto  procurabat  ardore,  vt  pras 
illa  exhaufti  corporis  folatium  paftumque  repudiaret?  Etin  his  omni- 
bus  animaDeofuo  fruitur ,  idemquc  Deus  varium  eftnfdem  pietatis 
exercitiis  ac  multiplex  condimentum.  Hajfunt  igitur  cadeftes  epula:: 
quibus  vel  fic  tenui  guftu  prarlibatis,  eritne  ex  abiectiftimis  huius 
mundi  {lliquis ,  quod  palato  noftro  poilit  arridere  ?  eritne  ex  omni  vo- 
luptatis  orhcina,  quod  orfenfione  diuina,  certaque  noftra  pernicie,  re- 
demptum  volemus  ?  Age  tamen,  &  ne  Babylonem  mdicla  caufsa  dam- 
Triclini*  naile  videamur,  detur  aliquis  defenfioni  locus.  Adornet  illa  triciinium 
^rfoiZT  ^ULim :  aiK>  A  mauult,  illud  a  Cleopatra  cliente  quondam  fua  mutue- 
ii.4.  itir:  inquo,  tefte  Athenaro,  omnia  auro  gemmisquc  elaborata  fulfc- 
runt :  parietes  aureis  velis  obdu&i ,  pauimentum  totum  floribus  ad  cu- 
biti  altitudinem  miro  artificio  conftipatum,  fuperextenfis  retibus,  ne 
flores  violarentur.  Magwa  haec  profanis  oculis,  &  adveram  iucem  ca- 
ligantibus,  oblectamenta  pofllint  viden  •,  re  tamen  vera  futilia  funt  ar- 
tis  commenta,  fi  cum  iis  conferantur,  qiux  in  pulcherrimo  hoc  vniuerfo 
quotannis  nobis  exhibet  rerum  natura.Factamen  ita  ad  ftuporemartifi- 
cumomnium  induftriam  defudaife,vt  cx  a:quocum  ipsa  certet  natura. 
Im6  vero  quia  hanc  a:quare  non  poteft,  demus  illi  ccenaculo  puicherri- 
mam  verni  temporis  faciem,dum  formofiflimus  cft  annus.Vilefcent  ta- 
Cahmedt-  men  ^xc  vnmci{)\y  fimul  ac  lllius  triclinij,  quod  nec  oculus  vidit,nec  in 
tmd*.  cor  hominis  adfcendit,vmbra  aliqua  per  fpeculum  &  in  amigmate  con- 
templantis  oculis  fuerit  obiecla.  Tcftis  mihi  Siluanus  ille,quem  accepi- 
mus  poft  longam  diuinarum  rerum  contemplatione,cum  iam  mentem 
a  rerum  humanarum  contagione  penitus  auocallet,  oculos  ftudiofiili- 
me  compnmere  folitum,ne,vt aiebat,rerum  infimarum  deformitas ceje- 
ftis  illius  coenaculiadmirabile  fpe&aculum  pertiubaret.Sedquidais,vir 
fand:e?deformis  tibi  vidctur  h^c  rerum  vniuerfitas,nobiliiTimi  architecli 
tam  nobile  monumentum?  Fatcor,inquit,efle  taleac  tantum,vt  nulla  id 
aflequi  pofIitinduftria,nulla  eloquentia  fatis  pro  dignitate  explicarc:fed 
tamen  ha:c  tam  formoiarerum  creatarumfpecies  fub  adfpecium  cadic 
ctiam  brurorum;  imo  hacc  formofa  Deo  tam  vilia  funt,  vt  iuratis  etiam 
cius  hoftibus  communicentur ,  nedicam  in  eorum  vfus  prodigantur. 
O  quanto  nobiliora  funt  ea  qua:  elect-orum  forti  atque  hercditati  refer- 

uantur! 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  427 
uantur!  O  quam  mihi  fordet  hunms,  dum  carlum  intueor!  Sed  leuioris 
momeati  citilla  de  loco  tricliniocjue  velitauo:  ad  epulas  ipfas  ac  deli- 
cias  gradum  faciamus.  Itlftruat  ltaque  profana  Babylon  menfam  fuam,  Cotntiaio* 
non  dicam  argentea  vitreaque  fupellectili,  fed  murrhinis,  aureis,  gcm-  rum  inxm 
meis  poculisjtotam  deniquefuperbix  pompam  explicet :  purius  ex  ipfot",r"w* 
fonte  lateris  Christi  per  vulnerum  eius  rccordationem  ab  Elzeario 
ianguis  hauritur :  dulcius  e  virgincis  diuce  Matris  vberibus  per  miferi- 
cordi^contemplationem  a  Bernardo  lac  fugitur:  vberius  ex  lpfo  tor- 
rente  casleftis  voluptatis,  pia  commentatione  deguftata:,  defidcnj  fui 
fitim  exftinguit  Auguftinus.  Ingerat  illa  irritanda?  gu\x  quot  &  quan- 
ta  volet  fercula^  etiam  illam,  fl  lubet,  Vitellij  patinam,  quam  Mineraas 
clypeum  vocauit,  &in  hac  fcarorum  iecinora,  phafianorum  &  pauo- 
num  cerebella,  linguas  phcenicopterorum,  murenarum  lacles,  aliaque 
portenta  luxuria^,  iam  tota  animalia  faftidientis  ,  &certamembra  ex 
iingulis  eligentis.  Speciofa  funt  ha?c  nomina,  fed  re  tota  deftimta.  Nifl 
obfonia  ifta  fames  condierit,  fruftra  mille  coquorum  induftria  iapo- 
rem  illisconciliabitj  fi  vero  hsec  adfuerit,  seque  mucidum  panem  at- 
que  ha:c  portenta  condiet.  Mmus  etiam  ad  conciliandam  orexin  fa- 
cient  aut  fplendor  conuiuiorum  ,  aut  peregrini  nemoris  aucupia,  aut  ab 
extremo  Iittore  petita  maris  excrementa.  At  vero  in  Deo  rebusque  diui-  f/ 


ns  talis  fapor  eil,  vt  ait  Auguftinus ,  quem  nulla  ex  parte  minuat  eda^  ' 


ris  m  con~ 


citas,  nulla  faftidiat  fatietas.  Ha?c  prarcipua  dum  obtinemus,  leuioris  **»*#• 
momenti  fupereft  de  parergis  quibufdam  velitatio;  cuiufmodi  funt  flo- 
res  alieni  temporis,  rara  hiemis  oblectamenta,  profanis  conuiuiis  infer- 
rifolita.  Sed  vt  flores  floribus  opponam,  fuperabunt  iidem  illi  flores 
hiberni  diuina  venuftate  atque  oblectatione  perfufi.  Teftis  mihi  cita- 
bitur  Theophilus  ille  Ca*farienfis ,  qui  cum  Dorotheam  adulta  hieme 
ad  cxleftis  Sponfi  nuptias  crnenta  morte  properantem  ,  in  hanc  fenten- 
tiam  orantem  audiflet:  Tibi,bone  Iesv,  tibi,dilecT:e  mi,  oppigneratam 
pono  animam :  tu  illam  dignare  ca^leftibus  thalamis :  deduc  illam  ad 
nuptiales  epulas  in  illis  tuis  seternum  amcenis  cadorum  viridariis;  ille 
non  abfque  farcafmo:   Agebella  Christi  fponfa,  &  cum  ad  Sponfi 
tuiparadifum  perueneris,  rofas  mihi  ac  malainde  tranfmittc.  Faciam,^»™-^* 
inquit  illa,  omninofaciam.  Necmora.  Vix  ad  carleftes  nuptiasmtto-{^Tr" 
du&a  erat  Christi  fponfa ,  vix  a  iupplicij  loco  digrelTus  Theophilus,  TbeiphilM 
cn  tibi  e  beatis  mentibus  lcpidiiTimus  pupus  latus  Theophilo  pungit,  «*»'«**• 
&  in  partem  feducto ,  qui  vix  tria  verba  formaturus  videbatur,  fumma 
eloquentia  legationc  iiia  perfungitur,  rofas  porrigit  ac  mala,  &confe- 
ftim  ex  omnium  fe  conipectu  fubducit.  Tum  ille  priori  fuademen- 
tia  caftigata,  cadeftisque  conuiuij  fuauitate  deguftata-,  Me,  me,  adfum, 
inquit,duc  lictor:  Chriftianus  fum  ,  iungefunera:  quidmoraris?  ad 
ccenam  illam  nuptialem  cum  Dorothea  votis  omnibus  afFectuque  con- 
tendo.  En  voluptas,  en  fructus  florum  alicni  temporis.  Quidtale  fpe- 
ctauit  vmqtiam  infamis  Babylon  ?   Promat  itaque  nunc ,  ii  volet,  ce- 
tera:  vilefcent  tamen  vniuerfa ,  vel  hoc  ipfo  qu6d  in  lucem  producen- 
tur.  Promat,  inquam,  vnguenta,  &  quidem, fecnndiim  Athenxum,  r„gUtMt 
fuis  membris  aptata  fingula:  vngat  ,/£o;yptio  pedes  &  crura,  Phccni-  innmui- 

Hhk  z  do**- 


428  IMAGO  PRIMI   SMCVLl   SOC.  IESV. 

cio  maxillas  *  fifymbrio  altcrum  brachium,  amaracino  cilia  &  carfa- 

riem  ,  ferpillino  genua  &  collum ;  nos  curremus  m  odorem  vnguenro- 

rum  Sponfi  cadeftis:  cuius  nomcn,  fuauifFimum ,  inquam  ,  illud  Iesv 

Christi  nomen,velutoleumefFufum,  nefcio  qua  fuauitate  delibutos 

ad  fe  rapit,  omniumque  dominatur  afFectibus.   Implicet  illa  pofro  co- 

Coyoha  &  ronis  floreis,  myrteis,  nardinis  caput,  frontcm,  collum,  pedus;  Chri- 

muftca  m    st vs  qui  replet  in  bonis  defidcrium  noftrum,  coronabit  nos  in  mifcri- 

eonmnns:   corcila  &  miferationibus.   Promat  llla  profanum  fuum  ac  plerumque 

Jafciuum  melosj  obtundet  verius  quam  rccreabit  aures  diuina:  cithara; 

modulis  afluetas :  cuius  fuauitatem  fi  cognofcere  defideratis,  D.Fran- 

cifcum,  fi  placct ,  confulite.  Quanto  huncgaudio  redundafle  accepi- 

mus,  cum  nocte  quadam  oranti  caeleftis  cithara  Angelico  plecTro  pul- 

fata  omnem  animi  mccrorem  abfterfit  ?  quas  tum  ille  voces  iactabat  te- 

pfai.ju.     ftes  intcrioris  folatij ,  identidem  illud  Propheta:  vfiirpans :  L&tatus  fum 

m  his  qux  diclafiunt  mihi:  in  domum  Domim  ibimus}  qua?  iufpiria,quae  vota 

in  cxlum  iaculabatur ,  cupiens  dilTolui  &  efle  cum  Christo  ?  Fruftra 

nunc  voluptas  acroamata  eonuiuialia,fruftra  mimos ,  hiftriones,areta- 

i&  pfai.n7.  logos  producar-,  cum  fciamus  illud  a  D.  Auguftino  vere  pronuntiatum: 

ff.ntna-  Dulciores  funt  lacrymx  ordntium ,  quam  gatidia  theatrorum.    Cedant  ergo 

hs  voIh-   jfolic}js  cac|uca,  veris  falfa,  facris  protana  aaudia :  cedant  Babylonis  epu- 

ptates  lna-  :        '      ,  ,   .         .  *     r  •  •  n       \-    ■         ^     1 

mores.      \x  cxleftibus  deliciis.  Ibi  enim  iaturitas  panis,  teite  diuino  Codice, 
£acch.i6.    Gomorthau  incendij  fomes,  ibi 

Ventis  in  <-uinisi  ignis  in  ignc  furit: 
hic  frumentum  electorum,   hic  vinum  gcrminans  virgines.  Quid.* 
quod  illae  terreas  voluptatcs ,  fl  nimium  indulferis ,  plus  ipsafame,  non 
raro  difcruciant.  Te  vero,  bone  I  e  s  v, 
iubvi».'  m  Te  qui  gufiant  efiuriunt, 

G)m  hibunt  adhuc  fitiunt, 
Defderare  nefcmnt , 
Nifi  I  e  s  v  M  quem  ddigunt. 
Legimus   quidem  nocTurnas    illas   comeflationes  tamdiu  interdum 
protractas, 

Donec  ah  hefemis  profpexit  fiedibtis  alter 

Cafor,  (efr  hefiernas  rifit  Tithoma  menfiis: 

neminem  tamen  audiuimus  exftitifle,  cui  vfque  ade6  grata  efFet  illa 

pergra:catio,totaqueno£te  congcfta  ventris  faburra,  vt  auroram  pra^ 

maturam  efleinfamium  epularum  diremptricem  criminaretur.    Vin- 

cantcrgo  rurfum  ipiritnales  cpulacj  vincat  earum  guftus  atquefenfus. 

oAntom   Namque  ecce  tibi  D.  Antonium,  quem  ineunte  nocte  fa:pe  orationetn 

~&Arfemj  ingreflum,  aurora  in  eodcm  veftigio  oppreftit,  querentem  etiam  cum 

*oi»ptas    laC1ymis  {eab  hoc  epulo  tam  fuaui  ad  curas  diurnas  nimis  immatu- 

re  diuelli.   En  magnum  lllum  Arienium,  qui  cum  a  tergo  lolem  oc- 

cidentem  reliquiflet,  tamdiu  orationis  fuauitate  immotus  fruebatur, 

donec  cum  folis  orientis  radij  prohiberent  in  cxlum  fufpicere.  Sed, 

inquies,  teftes  mihi  producis  rerum  humanarum  inexpertos,  horridae- 

<^ue  folitudini  magis  quam  palatiis  afTuetos.  Non  funt  hi  tcdts  omni 

exceptione  maiores .    Poflem  hic  ego  magnum  Arfenium  vtriufque 

fortu- 


LIBER    TERTIVS*    SOCIETAS    AGENS.  429 

fbrtunx    confcium    obtendere  ,    eiufque  teftimonio  grauiflimo  dc 
maximo  controuerfiam  definire.    Sed  age,  fane  Reginam  Efiherem 
porius  audhmus  in  illo   rerum  humanarum  faftigio  deliciis  omni- 
bus  affluentem:  Domine,  inquit ,  qui  habes  ommum  fcientiam  ,  e>  nofti  Efth/r*. 
quta  oderim glortam  tntquorum  ,  e>*  deteHer  cubtle  tncircumctforum,  &  om-   J,.er3  , 
nis  aliemgen^:  tu  fcis  necejftatem  meam,  qiibd  abominer  Jignum  fupcrbta  voluptatf- 
^Tgloru  me<e,  quod  efl  fuper  caput  meurn  tn  diebus  oHentattonis  me& ,  1&*  bMsmttnAu 
detefter  illud  quaji  pannum  menftruau ,  (efr  non  portem  in  dtebus  ftlentij  mei^ 
(djr  quodnon  comederm  tnmensd  Aman ,  necmiht  placuertt  conuiuium  Kegis^ 
($r  non  btberim  <-utnum  libaminum  :  (efr  numquam  Utataftt  anctlla  tua,  ex 
quo  buc  tranflata  fum  njfque  tn  prncfentem  diem ,  nifi  tn  te  Domine  ^Deus 
lAbraham.   Redte  atque  ordine  non  minus  fecifti ,  qitam  docuifti.ma- 
trona  fapientiflima.  Quid  enim  ad  ciftemasdiflipatas  confugiaiit,  qui- 
bus  ad  fbntem  viuum  patet  accelTus,  ex  quo  omne  confolationis  &c  ob- 
ledtamenti  genus  abunde  promanat?  facile  id  loquitur  affedtus  conui- 
uarum  cxlefti  huic  menfae  accumbentium.    Vidcte  nunc  igitur  quanta 
cum  voluptate  tufti  epulentur  (&jr  exultent  m  consjeclu  Dei ,  &  delectentur  Pfaim.  «7. 
inUtttid.   Et  vt  infinitos  filentio  prxteream,  vnicam  intuemini  Catha- 
linam  Senenfem  amorediuino  ebriam:  illam ,  inquam  ,  contemplami-  roiuptaf 
ni,  poftquam  Ghristvm  toto  pedtore  totifque  medullis  hauferat,  fp********** 
fui  lmpotentem,  &  grato  certamine  cum  diuina  confolatione  totius  s^Smm 
corporis  iadtatione ,  voce  geftuque  ludtantem  (  vt  in  flumen  depreflis 
acdemerfis  vfu  venire  Iblet)  &  quaqua  poteft  vitx  viam  indagantem, 
donec  tandem,nimia  diuinx  dulcedinis  inundatione  rupto  corde  venif- 
cjue  vitalibus,  amori  mortique  fuccumbat ;  licet  poft  horas  aliquot  vitx 
merit  diuinitus  reftituta.  Viderunt  non  vno  tempore  hxc  dulcia  tor- 
menta  gratacjue  pericula  viri  non  miniis  eruditione  quam  vitx  fancti- 
moniaconfpicui,  Ephrxm  Syrus,  &  Francifcus  Xauerius.  quorum  hic 
exxftuantediuinaconfolatione  folitus  exclamare:  Satis  eft,  Domine, 
fatiselt.  ille  verbTRecede  a  me  Domine  parumper,  quoniam  vafis 
huius  infirmitas  exuberantem  dulcedinis  tue,  copiam  ferrenon  fuftinet. 
Sedamabo,  vir  fanctiflime,  ne  tantx  voluptatis  influxum  fiftas:  en 
aridum  cor  noltrum :  fi  pedtus  Ieuare  defideras ,  habes  hic  quos  beare 
poflis:  nobis  labiatua  memoriam  abundantix  tam  inufitatx  fuauitatis 
eructent:  nos  auido  corde  diuinum  illud  nectar  hauriemus.  Audimur, 
&audimus:  O  quam  magna,  inquit,  multttudo  dulcedtnis  tu£  Domtne,  pfaht,.  }0. 
quam  abfcondifti  timenttbus  tel  Deus  bonc,  fi  tanta  hic  eft  gaudiorum  af- 
fluentia,  quo  tandem  modo,  imo  quam  abfque  modo  incbriabuntur 
elccti  tui  abvbertate  domus  tux!  quam  torreus  futurus  eft  ille  torrens 
voluptatis!  fi  tantxfuntexfilij  noftri  dclicix,quantx  futurx  funtipfius 
patrix!  O  vere  beatus ,  Sc  millies  beatus ,  qm  manducabtt  panem  tn  regno  Lueem 
Dei!  Imobeatus,  qui  corporis  huius  limitibus  adhuc  citcumfcriptus, 
profanxramenvoluptatisillecebrasproculcans,  libcra  mente  inamce- 
num  lllud  Elyfium  fubinde  euolat,  xternumque  illud  conuiuium  mo- 
mentanea  faltem  &  adumbrata  fruitione  aufpicatur.   Ofacrum  conui- 
uium,  in  quo  Christvs  fumitur ,  &  cum  Christo  defidcriorum 
noftrorum  votorumcjue  compendium !  (i  intellectum  pafccre  defide- 

H  h  h   y  ramus, 


430         IMAGO   PRIMI   SACVLl   SOC.  IESV. 

ramus,  hic  eft  in  qucm  defidcrant  Angcli  profpiccre  :  fi  vohmtatem  & 

Senfntcm  affe&um ,  hic  eft  cuius  amore  fponfa  languet  in  Canticis.    Si  ieniiium 

obletla-     oblectamenta  vcnamur.tiint  &  ipfa  fumma,  fed  fpiritualia,  lcd  diiii- 

r,AM/M.    na.  Hic  eft  candor  lucis  arternx,  ied  quem  non  capit  locus :  hic  dulcis 

Ang.  1. 10.  melodiae  fonus,  ied  quem  non  rapit  tcmpus;  hic  aromariim  fuaueolen- 

couf.cap.e.j-j^  fg£j  ymm  non  fpargitftatus:  hic  mel  &  manna,  fed  quod  non  m& 

nuit  cdacitas:  htc  non  nlembra  acceptabilia  carnis  amplexibus,  fed 

cafta  adhsefio,  quam  non  dmeUitfitietas.    Et  ficri  tamen  potcft,  cura 

hoc  tempore  haec  ram  fplcndida  tamquedeliciofa  inenfa  in  mcdio  pro- 

pofita  fir,  tantam  ctTe  hominum  dcmentiam ,  vt  circa  Babylonis  tricli- 

nia  micas  &  fruftula  mendicent  ?  Abfit  hoca  vobis ,  Auditores :  quin 

pfaim.  3j-  potius  guftate  (^T  njidete ,quomam  fuauis  eft  Dominus.  Dilatatcfmum  cor- 

dis  veftri,  &  Deus  impicbit  illum,  non  profanx  voluptatis  ludibriis,  fed 

caftiffimafuauiflimaque  delectatione ;  non  famis  ac  fitis  irriramcntis, 

fed  folidis  epulis  aeterni  deficicrij  noftri  palato  refpondcntibus:  quas  qui 

femel  guftauerit(  liceat  mihi  cum  D.  Bernardo  philofbphari )  nefcio 

an  horribilius  pcenaliufve  iudicet  inferorum  flammis  ad  tempus  ex- 

cruciari,  quam  lis  defcrtis  feccs  denuo  mundanarum  voluptatum  for- 

bere,  fenfuumqueinexplebilem  repetcre  curiofitatem.   Sed  hcu  me  rai- 

ferum!  quod  ieiunum  cor  meum  nihil  dignum  tanta  fuauitate  conci- 

pit,  qudd  infipidum  palatum  meum  tam  bonce  cauffe  prseuaricatur, 

prohibetque  ne  guftum  ahquem  tantas  fuauitatis  in  vos  transfundam. 

^b»Conr  Idipfum  queritur  ac  deplorat  D.  Auguftinus,  focordiam  fuam  accu- 

fans,dumpia  commentationc  recolit  quartum  Regij  Propheta:  Pfal- 

jDehcU     mum,  O  fi  potiora  guftent  ij,  qui  W«tf«,inquit  ,gaudere  forinfecm,fa- 

jptntnales  ctfc  euanefcunt,  &  ejfunduntur  in  ea  qua  Videntur  &  temporalia  funt ,  (efr 

'nfo?    magmes  eorum  famelicd  cogitatwne  lambtmtl   €t  6  ft  fattgentur  inedtd ,  &• 

fofnnt.     dtcant:   Quis  oftendet  ?iobis  bond?  (djr  dtcamus ,  e>  audianty  Signattmeji 

fuper  nos  lumen  vulttts  tui  Domine.  Oft  <-viderent  internunf lumen  aternuml 

qttod  ego ,  inquit,  quta  guftaueram ,  frendebam ,  quoniam  non  eis  poteram 

oftendere  ,ft  adferrcnt  ad  me  cor  in  oculis  fuis  foris  d  te ,  ($r  dicerent :  jjhis 

oHendet  nobis  bona  ?  Et  quid  tandem  oftenderes,  Auguftine  ?  Quomam 

ttt  mibi  Domine  dulcefcere  cccperas,  ($r  dederas  Utitiam  in  corde  meo.Nec  <-uo- 

hbam  multiplicart  terrenis  bonis,cum  haberem  in  acterndftmpltcitate  altudfru- 

tnentum,  njinum  &  oleum.   Et  clamabam  in  confequenti  <-verfu ,  clamore  alto 

cordis  mei :  0  in  pace  !  o  in  idipfum  l  6  quid  dixit ,  Obdormiam  (efr  fomnum 

capiam?  jjhtoniam  quis  reftftet  nobis ,  cumfiet  fermo,  qm  friptus  eft ,  aAbfor- 

fta  eftmorsin  rvimriii  En  fpiritualeconuiuium,  cuiorantes  Pfaimofque 

ruminantes  accumbunt  vin  fandli,  nec  fe  nec  voluptatem  fuam  capicn- 

tes.  Quid  fimile  huius  Babylonis ,  cuius  omnis  obleclatio  fceda  cft, 

momcntanea,  caduca;  &,  quod  caput  eft ,  fi  te  largiiis  inuitnueris,  ple- 

rumque  animar  pemiciofa,  &  cum  mrerno  cruciatu  coniunda, 

Occultum  quatiente  ammo  tortore  flagellum? 
Arridetilla  quidcm  blandiufcule,  gemmis  auroqueperniciempropinat, 
pellacibufque  verbis  ingeminar,  Euge  bibe ,  euge  bibe.   Sed  non  veniat 
vmquam  nobis  tanta  dementia,  vr,  reiicTis  fontibus  Saluatoris,pra:fen- 
tiflimam  animar  noftrarpeftem  haurirc  malimus;  praefcrtim  dum  ca:Ic- 

ftis 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.  43I 
SXis  confolationis  venas  nobis  fcaturiunc.  Namque  eccc  praz  foribns  effc 
facri  ieiunij  cempus,  id  eft(vcegoquidem  intcrpretor)  fanctiorum  de- 
licurum  nundina::  &  erk  quafi  hoitus  voluptatis  terra  coram  eo :  ger^  lo&  %. 
minabunt  fpeaofa  deferti  >  &<  implebuntur  areafrumento ,  c>  redundabunt 
torcularia  nuino  (djr  oleo,  (efr  comedetis  vefcentes ,  (efr  faturabimim  :  &  lauda- 
hitis  nomen  Domini.  Et  11  forte  non  omnibusfumma  illa  felicicas  ob- 
tinget,  at  cerce  nemo  a  Deo  ieiunus ,  nemo  famelicus  abibit.  Quem^  Dewpro 
admodum  enim  amccniilimum  illud  aftrum  vniuerfi ,  aerem,  fi  pmusc,i,HS1ue 
eft,  perfe&e  illuminat;  fin  aucem  nubilus  auc  cali  ginofus ,  nou  ideo  ni-  '(t^jmmii- 
hilimperric  luminis,fedrantum  immitcit  radiorum,quantum  den(itas»«v?r. 
illa  admittit;  idemque  fe  per  rimulas  in  domum  mfundit,  quantum 
eaium  patiuntur  anguftix:  ita  Deus,  cuiusnatura  non  minus  prona  ac- 
que  expedica  eft  ad  communicanda  diuina  folatia  ,  quam  folis  ad  fpar- 
gendos  radios,  tancum  nobis  lmpertiet  gaudiorum,  quantum  defiderij 
noftri  famesac  fitis  anhelare,  aut  quantum  aperti  pe£toris  noftri  finus 
poccric  amplecTi.  Agice  ergo,  guftace  &  videte,quam  fuauis  fit  Domi- 
nus:  &  quantumcumque  velquantulumcumquefpiritualium  delicia- 
rum  vobis  communicatum  fuerit,  taleproculdubio  erit  ac  tancum  ,  vt 
facile  omnem  prpfanae  volupcatis  fenfum  poflic  exftinguere.  Guftate, 
inquam,  lpfi  vos,  quam  fuauis  fic  Dominus.  Ego  enim  tamctil  id  hac- 
tenus  incompofita  mea  balbutie  eloqui  conatus  fuerim  ;  fi  tamen  aut 
cogitacioneconfequi,  aut  verbis  explicareme  poiTe  confidam,  fruftra 
iim.  Vos  itaque  guftate:  &  cLim  prorumpences  ex  vberrimx  confola- 
tionis  guftu  lacrymx  iudices  incorrupti,incer  fan£ciores  has  ac  profa- 
nas  illas  voluptates  fententiam  culerinr;  tum  demum  non  abfque  amo- 
ris  teneritace  ex.imo  corde  fufpirabicis,  fero  vos  in  cognirionem  tam 
inuficacxdulcedinis  deueniiTe:  tunc  nihil  vobis  in  pofterum  commu- 
ne  cum  fiuxis  &  caducis  mundi  ludibnis  eife  cupietis:  tunc  denique  di- 
uinionbus  pafti  deliciis,  &  arrernx  beatitatis  dulcedine,  quantum  mor- 
talifas  eft,  prxlibata,  hoc  epiphonema  crebro  fermone  vfurpabitis: 
rjBeatt  qui  ad  coenam  nuptiarum  Agm  njocati  funt !  lnebriabuntur  ab  njber-  Apocai.ty. 
tatedomus  tuz  Dominc:  (§fr  torrente  <~uoluptatis  tuxpotabis  eos.  Dixi. 

O  R  A  T  I  O     QJ/  I  N  T  A. 

DefcholiS)  cftoets  mptgno  ReipMica  bono  Societas  apemit. 

CVm  admirabilem  illam  viuendi  rationem  memoria  nuper  repe- 
tebam,quam  Ignatius  ab  armis  &  tubarum  clangonbus  ad  no- 
uum  bellandi  genus  diuino  inftinctu  euocatus  fufcepic ;  eumcjue  vide- 
bam  nacu  grandem  ,  ftirpe  nobilem  ,  rcbus  forcicer  geftis  gloriofum,  e 
caftris  per  coc  dignicacis  &  militix  gradus  ad  litterarum  priina  tirocinia 
defcendiife;  neque  pro  xtatis  conditione,  ac  fplendore  generis,  priua- 
tim  eilcinftitutum,  fed  publice,  in  fchola,  ante  oculos  omnium ,  fqual- 
lorepaupertatis  obiitum  ,  inaudita  piorius  negligsntiafui,  interpuero- 
rum  greges  confediifq  huc  omneprincipium  fcholarum,  quas  a  Socie-  Origofcbo. 
tate  aperiri  iuflit,  rcferri  poifc  arbitrabar.  Sic  enim  cogitabam,  Deum  socUuat 

Opti- 


Schoia- 
ram  frn- 

tius. 


Aicxan- 
dri  Far- 
uejij  ittdi- 
cium  dc 
Societate. 


432        IMAGO    PRiMI  SjfcCVLt   SOC.  IESV< 
Optimum  Maximum  eximiae  fubmiflioni  pratmium  in  terris  etiam  ali- 
quod  interdum  dependere ,  qiio  quidquid  prxccflit  abie&ionis  atque 
eontcmptus,  velut  infperata  quadam  repencinaque  luce  diflipetur.   Qua 
in  cogicatione  mihi  vcniebat  in  mentem,  certo  credcre  (quantum  qui- 
dem  fas  eit  homini  diuini  confilij  cautlam  rationemque  cognofcere) 
hanc  Ignatium  a  Deo  tulifle  merccdem,  vt  ingeniorum  cukus,  bona* 
rum  artiuni  vigor,  honefta  iuuentuds  inftitutio,  ornamenta  virtutis, 
prxmiorum  ampliflimorum  gloria,  innumerabiiium  fcriptorum  do- 
citiiTimamonumentaillius  ftudiis  virtutiquecommiflacrcditaque  fuifle 
vidcrentur.  Exquo  profecto  intclligi  dcbct,qnanta  in  lllo  fubmifli  ani- 
mi  exemplo  iic  laus ,  cum  m  extollcndo  tanta  (it  gloria.   Quid  cnim,  fi 
non  populares  arque  vanas  opiniones  ,  fed  fapientum  iudicia  confula- 
mus,  fiue  ad  dignitatem  maius,  fiuead  frucTum  praftabilius  efleporeft-, 
quam  puerorum  menres,  ceu  puras  tabulas ,  virtutum  ac  doclnnarum 
coloribus  imbuere,  quiindies  pulchnus  efflordcanr;ingcnium  latcns  ac 
pigrum  in  lucem  &  curricula  menris  exrrahere;  horcando  bonam  indo- 
lcm  erigere,  emendare  deprauaram;  vicia  quibufcum  nafcimur  refecare, 
virtutcs  inferere^  nequeiam  parca  manu  aut  vintim,  fed  efifufb  finu  & 
per  agmina  difperfis  ingeftisque  beneficiis  ciuitates,  piouincias,orbem 
vniuerfum  obftringere  ?  Etfecit  id  certe  Ignatius  cumulate,  cum  in  tot 
tamque  diftracfrs  terrarum  oris  publica  Htterarum  virtutumquedifcen- 
darum  conftituit  domicilia ;  in  quibus  ea  traderentur,  qua:  ad  beatum 
Rerumpubhcarum    ftatum  defiderare  poiTent  illi,  qui  cafdem  erexe- 
runr.   Nequc  enim  vllus  vmquam  eorum  ,  vt  id  primum  generatim  di- 
cam  ,  illud  magnopere  curauit,  vt  adificiorum  lapidesad  fundamenti 
firmitatem  ,  aut  faftigij  fpeciem,  artificum  opera  bene  apteque  forma- 
rentur :  fcd  hac  in  re  atque  cura  cogiratio  eorum  &  mens  rora  verfaba- 
tur,  vt  ab  optimis  prxceptonbus  puerorum  animi  liberalibus  ftudns  & 
moribus  cxpolirentur.   Hoc  vrbium  &  prouinciarum  appellabant  fir- 
mamentum :  hoc  conditarum  legum  auitoritate  fpettabant :  hoc  vrge- 
bantpublicis  priuatiscjue  fcrmonibus :  hinc  dicebantornamenta  pacis, 
hinc  bclli  praefidiapeti  oportere.  neque  fieri  poiTc  credebant,  vt  non  la- 
bemfaceret,  acgraui  ruina  conuellererur  Reipublica!  moles ,  fi  in  al- 
tum  aiTurgcrct  hoc  prius  fundamento  minime  ftabilita.   Nequeovete- 
ra  illa  fapientum ,  quam  grauia  fint,  hac  de  re  iudicia  memorare:  no- 
uum  tamen  atque  in  Belgio  datum  ab  Alexandro  Farnefiofortifliino 
Imperatore,  quem  a:tas  noftra  vidit ,  cum  in  medium  profero,  nolo  m& 
tamparum  inteliigentem  quifpiam  exiftimet,  vt,  quantum  commen-. 
dationis  habeat,  non  attendam.   Tua  quidem  funt  omnia,  Heros  inui- 
cl:iflime,  &  dicta  fapienrer ,  &  facTa  generose:  at  ciun  dicere  folcbas,  te 
Societatis  conftitutum  in  aliqua  vrbe  Collegium  arci  munirionibus 
valida^,  &a  milite  omnique  apparatu  bellico  inftruc1:ifIima:,anteferrC; 
vehcmenter  meruo ,  ne  extollendi  nos  inflammatus  cupiditate  Iiben- 
tius  hoc  in  nos  contulifle  videaris,  quam  vcrius.    Magna  enim  crat  tua 
de  nobis  cxiftimatio,  bcneuolentia  in  nos  fingularis:  cumque  in  pro- 
pugnanda  Religionis  atque  Regis  caufsa  triumphale  perBelgas  fignum 
explicabas,  in  pugnarum  tuarum  &  triumphprum  frudum  ipfa  quo- 

que 


cn  mnm- 
m£. 


LTBER    TERTIVS.    SOCIETAS    AGENS.  43$ 

c|ue  Societas ,  te  iubente ,  veniebar.   Quocirca  fubuereor,  ne  ingenium 
tllud  tuum,  tametfi  peracre  &  fpc6tatiflitnas  virtuti  par ,  tamen  ad  belli 
artcs  a  natura  fa&umjin  hoc  Collegij  fcholarumquenoftrarum  prasco- 
hio  amore  leniter  prxftrictum  fuifle  videatur.  Minime,  inquit:  imo  Societ*t 
vero  quid  arces  vrbibus  conferant,  quid  in  lis  militcs  bona  difciplin3,w^ar" 
exercitati  valeant,noui:neque  tamen  beltica:artes,in  quibus  me  non  m-njp, 
ficiormediocriter  elle  veriatumj  ita  penicus  ab  hs  qua:ad  humanitatem 
pertinent,  funt  difiuncTar,  vt,  quidiuuentutis  quotidiana  in  fcholis  exer- 
citatio  ciuitatibus  conducat ,  confequi  non  poflim.   Vc  hoc  capere  mc 
conuincam  :  toile  hartc  arcem,  tolle  hoc  praefidium  vrbibus,  conftituC 
nihil  eiTe  curar,  vt  difccndi  fcribendicjue  labore  exerceantur  ingenia, 
iaccant  Humanitatis  ftudia  (quem  quafi  gradum  atque  aditum  ad  cete- 
ras  difciplinas  facere  omnes  debcnt )  nemd  vocem  geftumque  ludicra 
atque  vmbratili  meditatione  modcrari  doccatur,  nullusfubharc  pieta- 
tis  fenfus,  nulla  virtutum  teneris  animis  cupiditas  inftilletur;  iam  om- 
hem  facri  profanique  Magiftratus  auctotiratem,  iam  humanarum  di- 
uinarumcjue  legum  interpretationes,  iam  omneirf  111  regendis  ciuibus 
aequitatem  ifta  ratione  prarcluferis.   Cum  enim  illi  ex  iuuentute  cxccf^ 
ferint,  &  qui  paruerant  hacTenus  (  quamquam  de  illis  hoc  vti  verbo 
non  debui,  qui  Magiftrorum  foluti  imperio,  non  nifi  effrenatis  cupi- 
ditatibus  paruerunt)  vcrumtamen    ciim  qui  paruerant^  imperabunt, 
cum  pro  falute  publica  ftandum  erir,ciim  tenendus  imperij  clauus,  ciim 
terroies,iniuria:,minar,vulnera,exitia  propulfanda,  vllumne  florentis  be- 
ncq-,  conftituta:  Reip.veftigium  retinebitur?Cum  milites  adeo  inexcrcita- 
tifucrint,  fatifnevalidis  arcibtis&:  propugnaculis  ciuitatem  inter  furiofo- 
rum  hominum  incurfiones,  circumuallatum  iri  exiftimamus?  formido-* 
lofiftimorum  temporum  oborta  tempeftate,  auguramur  forc,  profperutn 
vt  curfum  nauisteneat,  iis  ad  gubemacula  confidentibus,qui  non  modo 
procellas  ac  turbincs  non  prouidcre,  fcd  ,  quiain  tenebris  vitiorum  &c 
ignorantiae  femper  iacuerunt,ne  lucem  quidcm  virtutis  acfapientia:  ferre 
poterunt?  Reipub.corpus  ciim  vulneribus  confoffum  ac  morbis  dcbili- 
tatum  langucbit,  fatifnc  perite  obligari  confirmaiique  polTe  credimus 
£  Medicis  tam  parum  inftrucTis ,  vt  ad  cetera  vulriera,  quibus  publica 
ingrauefcunt  mala,  hancquoque  mortifcram  plagam  infligant  curatro- 
nis  fuari  Non  poteft  dici  fatis ,  ne  cogitari  quidem,  quantum  perturba- 
tionis  ac  fceleris ,  qua:  direptiones ,  qua:  peftes,  qua:  naufragia  euentum 
Jiuius  conditioiiis  meac  fcquercntur.  Quapropter  illud  mancat 
fir,  prima:  aztatis  inftitutionem,  fi  Rempublicam  faluam  volumLis,fun 
ditus  efle  necelTariam.   Quam  quidem  neccflitatem  eurri  fempcr  ma- 
gnam,  tum  fane  haud  paulo  maiorem  fub  exortam  Societatem,  mifer- 
rimorumtemporum  acerbitas  fccit.  Etenim  vt  illorum  memoriam  re- 
petamus  (nequc  vcro  cum  mokftia  fufcipitur  prartcrid  morbi  recorda- 
tio,quando  cft  omnis  iam  pridcm  xgritudinis  difcuiTus  dolor)  vt,  in- 
ouam,  repctamus  fuperioris  farculi  pnmordia  &  ftatum  ;  magnus  fine 
dubio  docTrinarum  artiumque  liberalium  erat  ncglccTus,  magna  hinc 
confecuta  Rcligionis  ac  diuini  cultus  incuria ,  inclinatio  rerum  &  tcm- 
porum  magna.   Vos  tcmplorum  arx  atquc  exedrce  appello  ac  tcfror, 

1 1  i  qua: 


434  IMAGO   PRIMI   SJECVLl  S  O  C.    IESV. 

qux  tjiim  erat  a  Sacerdotibus ,  qux  a  facris  Oratoribus  folitudo?  quanl 

rara  tribunalia  arcanis  confcientix  rctegendis  deftinata  ?  qux  homi- 

num  eruditorum  raritas  ?  quam  pauci  potenti  illo  atque  magnifico  <Si- 

cendi  gcnere  in  concionibus  aut  languentem  populum  incitare  pote- 

rant,  aut  effrenatum  moderari?  Qui  interim  hxreticorum  feruebanc 

impetus?  qui  latratus?  qux  animorum  nutantium  iacTatio?  quiquaflati 

Imperij  mctus?  qux  rerum  impulfarum  fultinendarumque  prxfidia? 

Vix  vfquam  vigebant  in  vrbibus  litterx:  fummapaflimerat  non  vitx 

folum,  fedorationis  Latinxfoeditas  :  incorruptam  fermonis  integnta- 

tem  difcerpfiffe  barbariavidebatur :  vcteres  illi  ornatiiTimique  fcripto- 

les  iacebant  in  tencbris,  indigno  fituobducTi,  ac  propemodum  exefi: 

poefis,  illa  inuentionum  parens,ac  delicix  litterarum,  ab  hebetatis,  fra- 

cTis,  contufis ,  tardis  ingeniis  fpernebatur:  oratoria  facultas,  illa  regen- 

darum  vrbium  prxfes ,  &  fcientiarum  omnium  ornamentum,  formam 

fui  &  imaginem  vbique  requirebar.  O  tempora  illa  probri  &  dedecoris 

noftri  plena,  quibus  furiofus  vnus  &  alter  gladiator ,  lingua,  manu,  vita 

omni  inquinatus,  cuni  in  concionem  fucata  quadameloquentiaarma- 

tus  veniiTet ,  &  ld  temporis  infolita  ornate  loquCndi  ratio  admirabili- 

tatis  multum  haberet,  ita  primo  ftatim  aditti  audientis  populi  ftudia 

voluntatescjue  fibi  conciliaiTe  dicitur,  vt,nifi  de  loquacitate  ratio  ,  de 

impietate  Religio,  veritas  de  mendacio  per  fe  ipfaomnibus  tacentibus 

triumpharer,  os  omnibus  opprefliiTe,  &  palmam  de  manibus  noftris  ex- 

torfilTc  videretur!   O  fpedtaculum  illud  non  modo  hominibus ,  fed  ip- 

ils  etiam  templorum  parietibus  atque  fubfelliis  lucTuofum ,  ftetille  non- 

numquam  ad  aras  eos  homines  ac  pcrlitatTe,  qui  non  dico  dignitatem 

fuam  mediocris  faltem  do&rinx  exiftimatione  vtcumque  fuftinerenr, 

fed  qui  ea  qux  rite  pronuntiare  tenebantur ,  omnino  non  intelligerent! 

Sacerdo-    £CqUa  erat  illa  labes ,  cum  facri  Ordinis  amplitudo  atque  maieftas, 

Tft™Hm  "  4uam  tantam  olim  fuifle  meminimus,  vt  Imperatorcs  fceptra  &  lau- 

comem-     reatos  fafces  illi  fubmitterent,  hucufque  reciderat,  vt  ( fi  quis  forte  fto- 

VM°         machari  cceperat)  inter  parata  conuitia  Sacerdotis  nomen  locum  ali- 

quem  inuemiTe  ,  fuaque  contumelia  non  vacare  putarctur  ?   Fuir  iliud 

quidem,  fateor,  fuit  hxreticorum  &  perduellium  hominum  acerbitari 

&  impotcntifTimo  furori  tnbuendum:  qui  quia  Romanis  facris  ac  delu- 

bris  atrox  &  teterrima  perfidix  macula  imburum  bellum  indixerant, 

tum  prxcipue  in  homines  aris  deuotos  impudcntius  debacchati  funt:vt, 

cum  lllorum  aucToritarem  &:  famam  aperte  palamque  peiTumdedi£ 

fent,  tum  quidquid  cft  in  facrificiis  auguftum  atque  diuinum,  eadem 

machina  impetuque  conuellerent :  tamen.   fed  cohibebo  me,  neque 

committam,  vt  petulantilTimorum  hoftium  impietas  iuftam  expro- 

brandi  caulTam  habuiiTe  videatur.  Itaque  litteris  apud  iuuentutem  ob- 

foletis,obfolefcebant  vna  cum  illis  non  ipfa  tantumHumanitatis  ftudia, 

Vhtntum  fed  etiam  pietatis.   Magna  eft  enim  illorum  inter  fe  &  propinqiucog- 

&  h'cT-~  mtl°y  magna  neceflitudo,  vt  neque  virtutis  plerumqueguftum  habeant, 

vntio.        qui  litteras,  quibus  imbui  penitus  debuerant,  non  guftarunt;  &  diuina- 

rum  rerum  fuauitate  capi  fe  fentiant,  quinufquam  fuauius,  quam  in 

ftudiis  conquiefcunt.  Nam  vt  omittamus  de  hifce  temponbus  cogi- 

tando 


LIBER    TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.        43  5 
tando  recordari,  vno  adfpecru  intueri  pofllimus  peregrinas  gentes,  quas 
quo  minus  habent  htterarum ,  eo  plus  habcnt  inhumanitatis,  &  ad  tar- 
das  Ianguidasque  pecudes  propius  accedunt.  Et  apud  populumillum, 
b.ubararum  omnium  victorem  dominatorcmque  nationum,  de  quo 
merito  dubites  fortiorne  olim  fuent  ad  gerendum ,  an  ad  fcribcndum 
ornatior,  qui  dies  illi  bene  fcribendi ,  idem  finem  pariter  attulit  bene 
remgerendi:  neque  prius  bellica  illa  fortitudo  neruos  ac  robur  perdi- 
dit,  quam  eloqucntia  liicco  8c  fanguine  deftituta  contabuit .   Iam  vero  ScheU  So- 
11  fcholx  noftrx  hoc  attulerunt  commodi  &  ornamenti,  quod  Grxcis  ""*J["ott^ 
Latinisque  litteris  fuus  redditus  fit  vigor^  fi  tanta  doctomm  hominum  tHltrint* 
nnnc  eftcopia,  vt  non  ,  quemadmodum  olim  ,  initiati  facerdotiis,  fed 
faccrdotia  initiatis  defint ;  fi  exhocprimum  fonte  profluxit,  quod  in 
templis,in  roftris,  in  curia,  in  omnibns  Reipublicx  partibus  ampla 
atque  excclfa  eloqucntia  dominetur,  &  ad  omnes  hxreticorum  impe- 
tus,  quafi  murus  quidam  ,  eximia  rerum  humanarum  diuinarumque 
fcientia  opponatur;  quideft,  quod  fclicitari  temporum  noftrorumgra- 
tulari,  Deocjue  folcnnes  gratias  habcre  dubitemus?  Mihi  quidcm ,  curri 
identidem  lncurnt  in  oculos  ille  a  Societate  tam  vtiliter  fufceptus  in 
fcholis  labor,  maximarum  lxtifEmarumque  rerum  perfufus  cogitatio- 
nibus  efflorefcit  animus,  &  ( quoniam  difficile  non  eft  loqui,  ciim  gaii- 
deas )  ipfaper  fe  redundat  oratio.      Cum  cnim  fcholarum  noftrarum 
commoda  neque  mcdiocria  neque  pauca  difpicio,  ciim  me  per  orbem 
vniuerfum  late  longeque  effero,  cum  tot  nationes  difciplinis  atque  arti- 
bi>5  excultas  obco  (  nullus  eft  tam  diftitus  in  terris  locus,  quo  non  cele- 
riter  penetret  animus,  qui  fe  cogitationum  fuarum  impetu  Ixtitiaque 
abripi  patiatur  )  ciim  Vrbem  illam  terrarum  principem  ac  dominam, 
&  quamdam  quafi  cxli  coloniam  ingredior :  cutn  hic  memini  Grego-  Greg.xv. 
rium  Quintumdecimum  imperium  diuino  proximum  exercuifle,  Sm-fcho/am 
ctorum  faftis  Societatis  noftrx  conditorem  Ignatium  rite  infcripfiffe;  t\Zvium 
eumdemque  prorfus  locum  ,  eamque  gymnafij  partem,  qua  Rhetoricx  confecmri 
auditor  confederat,  in  aram  ac  templum  lllud  auguftum  &ingens  ctte,curattlt' 
commutata,  in  quo  excitando  Eminentiffimus  Cardinalis  Ludouifius 
cius  nepos  non  mod6  Principum,  fed  Regum  plane  magnificentiam  ad- 
a?quauit:  cura  nuncbeatiflimum  populorumomnium  Patrem  &Mo- 
deratorem  Vrbanum  VIII.  Pontificem  Optimum  Maximum  proftra-  Vrbani 
tus  veneror  ac  fufpicio,aquo,tametfi  ille  mens  &  lingua  Christi  non  vnj.\ laHS 
cffer,  tamen  propter  incredibilem  rerumomnium  fcientiam  oraculum  TJ&h]. 
petere  orbis  poflet;  cui  Academia  Romanaeius  opibus  ornatior,  fa-  teris. 
pientix  laudem  &  patrocinium  debct ;  cuius  cloquentia  &  poefis  illo 
melleeft  dulcior,  quod  apes  m  eius  gentihtiis  ccrisponunt :  cumdein- 
de  auguftiffimum  Purpuratorum  Patrum  concilium  ingrefTus,  neque, 
vt  Cyncas  olim  Regum  ,  fed  qucmdam  Heroumcxleftium  confeifum 
intueri  mihi  vidcor :  ciim  hinc  per  Rcgna  &  Prouincias  cuagatus,  in  toc 
illuftrifsimos  Antiftites  cogitationem  mtendo,  qui  innumerabili  Sa- 
cerdotum  coctu  prxfidioquc  ftipati,  de  facrorum  procuratione,  de  alic- 
nx  falutis  tutela,  de  refrenanda  lmproborum  licentia,  de  erroribus  con- 
f  utandis ,  de  ethnici  moris  &c  ritus  impietatc  abolcnda,  dc  Ecclefix  glo- 

I  i  i  2.  ria, 


45-6  IMAGO  PRIMI    SifcCVLI   SOC.   IESV. 

ria,  deRcgnorum  pace,  de  tuenda  augendaquc  vitx  ianftimonia  pci- 
£  fcholis  petuo  cogirant :  ciun  mecum  ipfe  reputo  tot  pailim  Oratores  in  conciq- 
Soaeuns  nem  afceilc|cre?  m  hominem  mentes  influere,  fidem  facere,  animos  com- 
magm  »-  moUcre^  pro  [j.Lltijjs  &  plaufibus  gemitus  &  lacrymas  audientium  exci- 
tare:  cum  Cccnobiareligiofiflimorum  virorum  frequentia  vbique  com- 
pleta  video,qui  laudes  xterno  Numini  debitas  diu  no&uquc  conci- 
nunt ,  qui  temporum  &  morum  corrupcelx  fubueniunc,  qui  cxleftem 
iram  placant :  poflhxc,  ciim  ad  potcntiilimorum  Regum  palatia  & 
cuiias  me  conueico  ,  ciim  illic  video  tot  fortiflimos  ampliflimoscjne  vi- 
ros,  cum  bellicis  laudibus,  tum  eruditioms  gloriaexcellentes,  partim 
populis  iura  defcnbere,  legationes  obire  ac  renuntiare,  inteitina  bella 
componere,  futurorum  felicem  exitum  e  prxtericorum  mcmoria  perere, 
in  cauflis  reiscjne  defendendis  xcacem  laudabiliter  concererq  partim  pe^- 
riculofis  rurbacisque  temporibus  non  corporis  tantum,  fed  multo  etiam 
magis  animi  robore  bella  gubernare,  quam  ex  litterarum  itudio  pru- 
dennam  fibi  compararunt,  rebus  adminiftrandis  impendere,  trepidos 
nonnumquam  ac  hucances  exercitus  eloqLientix  maieitatea  rurpi  fuga 
ac  defe&ione  reuocare,  maximorum  denique  conficiendorum  negocio- 
rum  viam  racionemque  peruadere  :  adextremum  cum  bibliothecas  ex- 
cutio,cLim  fcripcas  de  Deo  ac  diuinis  commentationes ,  iacrarum  in- 
terpretationes  Licterarum,Religionisnoirrx  concrouerfa  capica  bene  ia- 
piencerque  ftabilica,  coc  de  iure  dicundo ,  coc  de  re  medica,coc  de  Philo- 
fophia  docliisimos  in  lucem  edicos  libros,  tochiftoriarum  prxicanrif- 
fima  monunaenta,  tancam  fcientiarum  omnium  fupcllectilemhoc  vno 
fxculo  conquifitam  circumfpicio:  cum  hxc  aliaquefexcenta  mihi  ante 
oculos  pono,  an  non,  vbi  ad  fcholas  animum  rctuli,  ad  principium  &c 
fontem  fuum  reuocaile  videor  vniucrfa  ?  Nifi  forte  quis  putet  omnes  ll- 
los  abfacultatibus  paratifsimos  tunc  primum  muneribus  fuis  pares  de- 
repenre  fieri ,  cum  ad  ea  prouehuntuij  neque  vlli  opus  efle  batuere  an- 
tequam  pugnet,  parere  antequam  imperet,  in  arena  proludere  ante- 
Annyha-  quam  in  actem  pulueremque  deicendat.  Narrare  folebat  Antiphancs, 
ntsfenten-  nefcj0  VD1  terrarum,  in  Vtopia,  voces  hieme  prolatas  hiberno  Aquilone 

tia  (cholts  -  r        1  •     n  1     •         •  >         r  i 

accomma-  concreicere,  &quaii  gelu  vinctas  dctinen,  earumque  ionum  tum  de- 
d.ua.  mum  articulate  ad  aures  accidere,  atque  in  publico  perfonare,  cum  ver- 
no  Zephyro  vti  cetera  reioluerentur:  mihi  vero  adolefcentum  voces  in 
fcholis  veriiis  obrigefcere  atque  aditringi  videntur;  at  vbi  ingenij  ma- 
turitas,  &  prudentiae  lux,  &  quafi  calor  quidam  accelTeric,  tum  demum 
rigore  lllo  dilToluto,  in  grauiflimorum  munerum  tra&atione  longe  la- 
tecjue  perfonare.  Quoties  ipfi  audiuimus  cum  feria  de  rebus  diuinis  at- 
que  humanis  tra6ratioincidi(Tet,viros  clarifsimos  in  has  voces  erumperc? 
Audiui  in  hanc  rem  aliquid  a  Magiftro  meo  puer ,  quo  mentem  meam 
ad  id  re  ipsa  prxftandum  vchemencer  impelh  icntio  •,  quod ,  dum  anima 
^        .    fpirabo  mea,  pedtori  huic  infixum  inhxrcbir.  Reuiuifcat  Sebaftianus  il- 

%egcs&    ,r  ?r  . 

Trindpcs  iud  Luiitanicx  gcntis  xternum  deiidcnum :  &audientur,  quas  olim  a' 

Socictatie  prxceptore  Ludouico  Conialuo,Societatis  noftrx  viro  fiipientiflimo,fa- 

txcfll?'  lutarcs  voces  puerexcepit;  inpenetralibus  &  fecretis  adytis ,  in  confeflu 

Principum,  in  Scnatorum  conuentu ,  in  Rcgni  Comitus  audientur :  au- 

dicmus 


LIBER    TERTIVS.   SOCIETAS   A  G  E  N  S.         437 
diemus  loquentem  Regem  ,  earum  nationum  quibus  Religionis  lux 
nondum  alfuliir,  procuratorem  iolicitum  ,  acerrimum  fceleium  vindi- 
cem  ,  bonorum  omnium  ftudioiiflimum  defenforem .   Si  ex  omni  Im- 
peratorum  numero  intuenti  iam  ilngulos  vnus  iit  deligendus  ,   qui 
iingulari  in   Deum  pietate  ,  qui   magnitudine  animi  ,    qui   rebus 
bene  prxclarcque  gcftis  excelluit,  qui  in  mediis  atrociflimbrumbello- 
rum  fluclibus  non  iactatus,non  abreptus  arftu^  fumma  femper  tranquil- 
Iitate  vixit,  qui  demiflione  animi,  qui  vitx  caftimonia ,  qui  admiranda 
in  coniuratos  etiam  hoftcs  beneuolentia  orbi  prxluxit ,  quem  Ferdinan- 
do  II.  anteponendum  iudicemus  ?  Nihilne  vero  illi  diiciplina  noftra  at- 
que  inftitutio  contulit  ?  Elucebat  in  puero  indoles  iam  tum  Imperio  di- 
gna ;  at  erat  bonis  prxceptionibus  conformanda.  latcbant  inillopru- 
dentix  &c  fortitudinis  fcminaj  at  labore  &  cultu  educenda.  habebat  eius 
animus  aciem  fuam,  qua  intueri  re&um  poiTet-,  at  debebat  ab  eruditione 
lumen  accipere.  Magna  mihi  eflet  memorandi  copia >  il  alios  InuicTifli- 
mos  Principes,  &  Excellcntiilimos  Heroas,  qui  fuam  in  litteris  ac  mori- 
bus  inftitutionem  Societati  acceptam  referunt,  percenfere  vellem  nume- 
rando  .  fi  me  intra  Germaniam  tantum  continerem  ;  tamen  medies  &c 
voxipfa  deficeret  m  eorum  laudatiflimaiuuentute  celebranda.  Dicerem 
Leopoldos,  Carolos,Maximilianos  Auftriacos:  laudarem  BauarixSere- 
niflimos  Ducesrprofenem  e  Scptemuirum  Electorum  numero  Suicar- 
dos,  Georgios  ,  Anielmos  Cafimiros,  prius  fcholarum  noflrarum  audi- 
tores,  poitmodum  Moguntinx  Ecclefix  prxfidia,  Imperij  decora,  colu- 
mina  Religioms:  dicerem  in  Comitiis  Ratisbonenfibus ,  qux  exa&i  fx- 
cuii  anno  quarto  fupranonagefimum  coegit  Rudolphus  Imperator,  fe- 
dille  maximi  animi,  fummi  confilij,fingularis  conftantix  viros  omnino 
quadraginta  ,  qui  in  illo  nobiliflimo  conuentu  (quo  ea  funt  comparata 
aduerfus  Turcas  bclli  fubfidia,quibus  quadraginta  Gcrmanorum  millia 
collccTa  funt)fuo  iure  fuifragium  tulerunt,quicjueolimCollegij  Germa- 
nici  quod  in  Vrbe  habemus ,   alumnos  fe  ruifle  cum  voluptate  recorda- 
rcncur.  Qux  ,  aliaque  qux  a me  in  hanc  rem  dici  poflent ,  cum  ad  ani- 
mum  meum  rcfero-  anguftis  mihi  videtur  circumfcripta  regionibus  Ari- 
ftotelis  gloria  qui  Alexandrum  ,  Plutarchi  quiTraianum  ,  Frontonis 
qui  Antonmum,  Arfenij  qui  Honorium,  Aufonij  quiGratianum,  rudi- 
bus  annis  inflituerunt,  iicum  ea  ,  qua  Societatem  optimi  maximique 
Principes  arficiunt,  confcratur.     Neque  vero  adolefcentiam  illo  littera-  Etiam  4- 
rum  ornatu  atque  prxfidio  inftrucrc  fitis  fuit  Ignatio  ,  nifi  eamdemvt  tiores  fcie* 
xtate,  ita  iudicio  magis  confirmatam,e  ludo  atque  pueritix  difciplina  ad  ^cerevo- 
Philofophiam,  ac  prxcipue  iublimem  illam  diuinarum  rerum  cognitio-  Imt  igna- 
nem,ad  quam  ftudia  cctera  diriguntur,pari  fide  diligcntiaquc  dcduccret.  UHS' 
Nam  quemadmodum  qni  longe  lateque  percgrinantur,  alibi  multohx- 
rcnt  tempore ,  alibi  non  itemj  vbi  domum  aduenerinr,  ibi  demum  con- 
fiftunt ,  cvquietcm  capiunt :  lta  in  cctcris  omnibus  difciplinis  alibi  brc- 
uius,  longius  alibi  immorandunv,  in  illis  vero  rebus  immortahbus  acdi- 
uinis,&  Religionis noftrx  arcanis perfcrutandis  contemplandisque,tam- 
quam  in   extrcmo  diuturnioris  vix  termino ,  planc  conquiciccndum. 
Atq-,T>xc  in  Academiis  docendi  prouincia  quin  Societati  noftrx  con- 
ueniens  fit  ac  propria,  dubitabit  ncmo,  qui  fecum  ipfc  cogitaucrit,ilLim 

I  i  i  5  »011 


ncm. 


438         IMAGO  PRIMI   S^CVLI  SOC.  IESV. 

non  prius  natam  efle,  quam  Summi  Pontificis  auclontatein  Academia 

pomifex    Roman^  ^  jn  iUa  cerrarum  &  vcritatis  arcc  ,  f  apiehtiarque  domicilio ,  pu- 

%lmTd?-  blicumdocendimunus  fingulari  evuditionis  &ingenij  prxftantia.  iulli- 

ctrevolxit.  neret.   Quid  ?  adcbne  hofpes  huiufce  Ordinis,  adcone  ignarus  quifpiam 

eflepoteft  Inftituti  ac  prxrogatiui  iuris  noitri ,  vt  nefciat  quid  Iulms  III. 

quid  deinde  Pius  IV.  quid  pofttemb  Gregonus  XIII.  Romani  Pontifi- 

ces  Societati  contulerint  poteftatis  ?  Num  quis  aliquando  iliud  aut  noti 

Societaset-  audiuit  aut  legit,  id  lllorum  decrctis  atqne  conccflii  nobis  licerc,  vt  audi- 

iamgradns  tores  noftri  in  iura  dignitatemque  Doctorum  adfcifcipcr  nospollint? 

Tif'?  *"   Atque  n*c  vehemcntcr  vos  oro  quadbque,  vt  quod  a  me  modo  dicitur,&: 

1.0  ogt  .  jgnorar •  \  nu\\Q  potcft^  non  ex  oratione  verbiscjue  meis,fed  de  fe  xftime- 

mr  :  illos  nimirum  principum  difciplinarum  gradus ,  Magiftri  eitulos, 

primores  laureas,  folennemin  albumccnfumqueDo&orumcooptatio- 

nem  ex  vnius  Pontificis  auctoritate  iudicioque  promanare.Dubitabimus 

enim,  ciim  Athenisolim  aducriiis  docendi  fcntiendique  libertatem  8c 

corruptelam  Sophoclcs  legcm  illam  fapienter  tulent,  vt  nePhilofbpho- 

rum  vllus  fme  decreto  Senatus  ludum  apenrctj  quin  &  illud  multo  ma- 

gis  caueat  is,qui  gentcs  omnes,  vt  reclc  integreque  doceantur,  fingulari 

Sociem     cura  prcruidentiaque  complc&itur  ?  Eit  hxc  lgitur  optime  ftabilita  no- 

fiatim  ab    ftra  illa  Acadcmiarum  inftitucndarum  regendarumque  ratio,  quam  non 

wwo  ma-    fero  aut  }aDcntium  annorum  curfii  excogitauit,  qusefiuit,  arripuit  Socie- 

ilTdotiri-  tas,  ^d  ftatim  cum  ortu  ipfo  haufit,  fufcepit,  exercuit .    Nam  quid  ego 

,i£  optmo-   ilia  diuina  atque  immortalia Tndentini  Concilij  iudicia  commemorem, 

quibus  tamquam  gradibus  mihi  videtur  Societas  in  cadum  afcendifle, 

nonfoliim  intra  Rcgnorum  &  Prouinciarum  fedes  aditum  fibi  facilem 

comparaffe?  An  aliquid  ad  Socictatis  tum  primum  nafcentis  doctrinam 

orbi  tcftandanl  dici  excogitarique  potuit  illuf  trius ,  quam  illud  ?  ftatu- 

ConcUij     tum  illic  fuifle  omnium  iudiciis ebdem  concurrcntibus,vt  inter  Theolo- 

Tndenti-  gos  primus  Salmeron,poftremusLainius fententiamdiceret;ille ad carum 

nidLd?~  rcmm,que.  difputandx  agitandxq-,  proponebantur,illuftrem  explanatio- 

",l'm.  "     nem,hic  ad  moderandas  temperandasq-,  fentcntias.Ille  verb  dics  qui  fuit, 

ciimConcilij  Patres  communi  confcnfione  cauerunt,  ne  in  eum  diem 

publici  conuentus  indicerentur ,  quo  Lainius,  quem  quartana  febris  in- 

uaierat,  miniis  valcret?Itane  frcqucntiffimus  ille  confcfliis,  &  orbis  terra^ 

theatmm,ab  vnius  hominis  orc  &  oratione  pendebat ,  vt  eo  abfente  vel 

ad  confilium  dandum  in  rcbus  diflicillimis,do6tring,vel  ad  perorandum 

eloquentix  fubfidia  dcfidcrarct?tantamnevnius  ingeniumlucem  adferre 

Concilio  potuit,  vt,quiinftinclu  afrlatucjue  diuino  concitabantur, ij, 

f>riufquam  dc  rebus  in  controuerfia  pofitis  certi  aliquid  ftatuerent ,  vel- 
cnt  cognofccre  quid  vni  &  xgro  quidem  homini  videretur?  Oeximiani 
illam  &  inauditam  de  te  ,  Laini,  orbis  vniuerficxiftimationem  !  quam 
etfi  fatear  nulla  fatis  eloquentia  deprxdicari  pofle ;  hoc  tamcn  dicam,  & 
itadicam,  vtme  Academix  omnes,  fi  fieripoffit,  exaudiant;  meritbgra- 
tulari  me  pofle  illam  a  maioribusnoftris  partam  gloriam  iuftis  veluti  ta- 
bulis,&  ercifcundx  familix  iure,ad  pofteros  confcruatam  amplificatam- 
Suar\      que  pcrueill,^c  •  Qms  enim  admirari  fatis  poflit  lllam  tam  vaftam  tam- 
itorum  '  qtie  diffufiim  Suarezij  eruditionem,quem  communem  huius  setatisMa- 
Thohgo.  giftrumappcllare  viri  fapientiflimi  non  dubitarunt:  qucm  Complutcn- 

rum.  £& 


LIBER   TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.        439 
fes  Do&orem  efife  Gupiebant  fiiiim,Romani  fuum  vindicabant,Salmari- 
ticenfes  repetebant,  CorWnbricenfes  vero  {iium  efledefiderabant?  Quis 
pro  dignitate  commemoret  lllam  iri  Vafquezio  argumentandi  vim,  con- 
ratancH  in  Bellarmino  robur,in  Molina  copiam  explicandi,fcnbendiiil 
Lcflio  claritatem,inCornelio  interpretandicandorem  fingulari  cum  pie- 
tateconiundum?Quis  illaquae  pofteris  reiiquerant  ingenij  monumen- 
ta  digne  recenfeat,  quae  in  Academiis,  in  gymnafiis,  in  templis,  in  Con- 
ciliis,  in  tribunalibus,in  bibliothecis,  in  pe&onbus  deniquc  do&iflimo- 
rum  hominum  viuent,au6torum  memoria  fempiterna  ?  Tanta  doclifli- 
morum  hominum  copia  cum  floreret  Societas,  &  in  ea  incidiiTet  tempo- 
ra,in  qiias  omnium  fcelemm  &deprauatarumopmionum  maturitaseru- 
perat,  qux  Imperatorum,  qux  Regum,qua:  aliorum  Principum  exrtitc- 
runt  in  nos  ftudia?  quatn  rara  &  longe  communem  egrefsa  modum  be- 
nignitateidegeruntjVt  Academiac  aut  nouac  per  nos  erigi  poflent ,  aut 
collapfx  rurfus  inftaurari  ,  aut  frequentatas  reddi  numero  doctrina- 
que  florentiores  ?  Nam  vt  de  florcntiflimts  Academiis  ,  quaein  Hifpa-  ■dcadem* 
nia,  Italia,  Gallia ,  Germaiiia,  Belgio,  magno  muentutis  ad  leftiones r™et*tiscZ 
ctiam  noftras  concurfu  cclebrantur,  nihil  dicam,  ac  de  iis  tantum  lo-  rt.com- 
quar  quas  illi  nobis  commiferunt :  ac  primum  inlmperio  Romano  pe-  ^V"^ 
dem  figamus  j  Ferdinandus  I.  pius  admodum  Imperator,  vt  litteras,qux  Bohemt^ 
cumReligionedifrugeraut,reuocarct,euocauitnos  primum  ad  Vieniien-  germ^md, 
fem,  equa  totos  annos  viginti  conftabat  neminem  facris  initiatum  pro- 
diifle;  deinde  etiam  ad  Pragenfem:  quarum  nos  in  perpetuum  Modera- 
tores  efle  voluerunt  partim  Mathias  I.  partim  Ferdinandus  II.  ciim  in  la- 
cera  Germaniar  colligendo  natffragio,  Irtterisque  ab  interitu  vindicandis, 
toti  verfarentur.  Ferdinandus  III.  a  Nortlingana  vi&oria  ad  Auguftam 
Vindelicorum  obfidione  cingendam  conuerfus  ,  inter  triumphi  fui  de- 
cora  hoc  quoque  non  minimum  efle  ceniuit,quod  Academiam  iftic 
prioribus  ereptam  pofleflbribus  cUras  noftfze  fideique  permittcret.  Fer- 
dinandum  I.  a  quo  fanguincm  virtutemque  hauferant,imitati  fiint  Sere- 
riiffimi  Archiduces  Carolus  ac  Lcopoldus ,  quontm  ille  Grarcij ,  hic 
Molshemij,adminiftrandas  nobis  tradiderunt  difciplmarum  Vniuerfita- 
tcs.Sercntflimi  vero  Bauarias  Duces  Albertus3Guliclmus,Maximilianus,  m  Bana- 
ciun  viderenr  fine  fiimma  virtutc  atque  doctrina  perfidiofe  &  confcele-  n,T> 
ratae  fedta:  fcditiones  vel  iamardenres  extingui,veloricntesoppriminon 
pofle  j  fperarunt  feprouincias  fiias  contra  impetum  quemuis  fraudemq;. 
tartaream  reddere  inexpugriabiles  pofle,  fi  praefidiurri  Ingolfladio  atque 
Heidelbcrgx  de  noftris  hominibus  imponerent.  At  qux  poflit  Caroio  m  uth** 
Cardmali  a  Lotharingia  par  oratio  inueniri  ?  qui  pofteaquam  Tridenti  ««gw, 
egregiam  dc  Societate  exiftimationem  concepcrat,vtCaluinianis  furori- 
bus  arceiri  nrmiflimam  obiiceret ,  vna  cumCarolo  Duceinuidtifltmo 
Mufliponti  munifico  ac  rcgio  plane  ahimo  Academiam  nobis  dedit  om- 
nibus  prxfidiis -communitam  .  Quid  ego  de  Cardinahbus  Tmchfefio,  &8*W. 
quiddc  Pafmanno  dicam  ?  aut  quis  de  talibus  Ecclefia:  ornamcntis  &  "*' 
propugnaculis  fuis  digne  loquctur?  quorum  alter  Dilingae,  alter  Tirna- 
uiayie  peftifcr  hxrcticorum  afflatus  ad  iuuentutem  afpiraret,Acadeiniis 
nobis  traditis  occurrendum  putauerunt.    Quid  de  Cardinalc  Tumonio  in  QOiS% 
Gallix  Primate?  qui  ad  fopiendas  de  Rcligione  akcrcationcs  rcccns  in- 

ftitutam 


440  IMAGO    PIUMI    SMCVLl    SOC.    IESvV 

ftitutam  a  fe  Turnone.  Academiam,plurimisqueornatam  praerogatiuis., 
AU&  tn  ^  Societati  perpctuo  gubcrnandam  tradidit.  Nequc  vero  poiiumus  in  jllos 
""*'  Antiftites  fatis  vmquam  giati  videri,qui  Mogundr,Treuiris,Heibipoli,- 
Padcrbornx,Olomucij,Poinanix,nos  Academiis  iuis  prxciTe  voluerunt. 
Vobis  quoq;  hac  de  caufsa  gratias,quantas  poflumus,agimus,Colonien- 
inH>fpa~  fes.  nam  iatis  ornate  agerc  nullo  modopoifumus.Iam  vero  fi  mHiipania^ 
*'*'  in  ipfis  RegniComitns  deliberatio  fuiiTet  habita^quid  ad  Regium  in  nos 

ammum  dcdarandum  maxime  raccret  •  an  magmficentius  aliquid  atque 
prcclarius  nobis  accidere  potuiilct ,  quaffi  id  quod  per  ie  Philippus  IV, 
fecit,  cum  Madriti  Lyceum  illud  auguftiflimum  nobis  tradidit ,  in  quo 
potentiorem  difciplina:  tutorem  ac  Mxcenatem  habere  non  poifunt, 
quam  eum,  qui  Imperij  magnitudinem  folis  ortu  atque  occaiii  metitur? 
ih  Lrfta-  Henricus  quoque  Lufitanus  Rex  &  Sacerdos ,  cui  nihil  tam  charum  ali- 
"**'  quando,  quam  Societas  noftra  videbatur,  ad  Regni  &  Sacerdotij  firma- 

mentum,Ebora:  eamdem  onere  ifto  perhononfico  augeri  ornarique  vo- 
tn  Jealta.  lnit.  Et,tu  Parmenfium  Dux  Sereniilime  Farnefi,  quantum  nobis  crede- 
res,oftendifti,cum  non  minusbello  quam  pace  clarus,Palladis  bellatricis 
per  te,  pernos  vero  f  apientis  parma  Parmeniem  vrbem  tuam  tutam  efie 
voluifti.  Immortalitati  nomen  etiam  fuum  hoc  xterno  beneficio  dedi- 
cauit  vir  fummus  Ioannes  a  Vega  ,  qui  exCaroli  V.  apud  Pontificem 
Maximum  Ofatore  Sicilix  Prorex  facTus ,  magno  Regni  totius  bono 
MeiTana:  vrbe  opulenta  &  portu  opportuna  ,  vt  Academia  a  nobis  con- 
ftkui  pofiet  ,  impetrauit  &  aucToritatis  &orationis  iiix  diuina  quadam 
grauitate.  Tuvero,  beatcBorgia,  cum  Academiam  Gandieniem  tuis 
lpfefundabas  opibus,  quid  cupiebas?  quid  optabas?  qui  fenfus  erat  gym- 
nafij  tui,  cum  vnum  conditorcm  te  &  difcipulum  habebat  ?  qua:  tua 
mens,  qui  ardor  animi ,  ctim  Ignatij  Parentis  noiTri  cohortatione  ad 
maiorem  in  Theoloinco  ftudio  ponendam  opcram  te  incitari  fentiebas? 
Nempe  lam  tum  Rcligionis  fanxque  doctrina:  diuulganda:  defiderioin- 
flammabaris:  &  quidquid  Ignatius  Academiaru  inftitutione,  quidquid 
erudienda:  iuuentutis  labonbus  moliebatur,  idquoquc  praxipiebas  ani- 
mo,ac  videbas  quantum  cx  illo  diuino.confilio  in  Rdp.boni  redundaret. 
O  Deus  immortalis(tibi  enim  tribuam,qua:tua  iimt:nec  veropoflum 
vnius  Ignatij  ingcnio  tantum  dare,  vtrcs  tantas,  tam  varias,  tam  oppor- 
tunas  in  illa  turbulentiflima  tempeftate  orbis  Chriftiani  fuafpontedi- 
fpexerit )  tu  ,  ctimillius  animum  a  ceteris  cogitationibus  ad  vnam  falu- 
tem  Ecclefia:  contulilTes  ,  eumdcm  adolcicentiam  infoumandi  pra:cipuo 
quodam  ardore  incendifti:  tu  in  hac  re  aggredicnda  clariflimum  lumen 
illius  menti  prxtulifti :  per  te  vidit,  non  potuilTe  Rempublicam  in.tanta 
temporum  improbitate  aut  facilms  aut  commodius  portum  fuorum  ma- 
iorum  aliquem  inuenire,quam  fi  Magiftri  teneiis  &  adhuc  innoccntibus 
animis  pulchritudinem  dignitatemque  virtutis  continenter  obiicerenr. 
Quare  gaudet  orbis  vniuerfus  tuojifo  tam  excellenti  bono,  &  fruitur 
cum  Societatis  labore ,  tum  honeftate  &  eruditione  inftituta:  iuuentutis; 
eoque  CLim  gratias  tibi  agit  &  habet  immortales ,  tum  hoc  vtium  optat, 
vt  ab  lis  quos  firmata  iam  ftirpe  virtutis  florentes  vidct ,  frucTus  vberes 
capiat  ac  diuturnos. 

EXER- 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.        44i 

EXERCITATIO  POETICA. 

ODE   DE  CLARIS  C  ONCIONATO  RI  B  VS, 

FRANCISCO  STRADA,  BENEDICTO  PALMIO, 

PETRO  CANISIOj  EDMVNDO  AVGERIO, 

QVI   EVROP^  PER  HjERESIM    PERICLITANTI 
INSIGNEM    OPERAM  NAVARVNT. 

Vditii  ?  dcri  claffica  murmure 
In  arma  gentes  impiafufcttanti 
Eheu  /  cruentm  decolores 

Voluit  aquas  Arar  &*  Carumna^ 
Qua  Rhenus  ingens ,  qua  mare  Tsaltbicum, 
Fmguesque  campos  Danubius  fecatt 
Qommota  feuo  Marte  tellus 
Sanguineis  treptdat  fub  atmis. 
lncumbtt  orbt  nox  Acherontia  : 
Ferale  portentum  !  tmmtnet ,  tmmtnet 
Cocytus  eluclatus  atris 

Vorttcibus ,  fuperasque  tentat 
Inuadere  auras  :  fctlicet  impto 
Lutherus  aufu  pr&lia  concttat^ 
Centesque  commtjfosqtte  Reges 
In  fcelus  extttumque  <-verttt: 
lam  nunc  atroci  turbtne  patrtas 
Subuerttt  aras,  templa  folo  ruens 
Qdutnus  :  aude  ,  ftrtnge  ferrum: 
Foena  comes  minuet  furorem. 
ln  ftcra  Reges  furgtte  prdta: 
lmurtofo  proruat  impetu 
Sacrte  columnam  ^veritatis 
Harefts  imptetasque  anclrix} 
Fruftra  mtnatur  fub  duce  transfugd 
Qedem  @r  rutnam  exercitus  infolens: 
Ite ,  ite  j  pugnacemque  m  hoftem 
Aufpictbus  captte  arma  Dtuis. 
Qclo  obftrepentes  fponte  ruunt  fud. 
Qontra  tonantem  Centtmanus  Gyges9 
Qelumque  conuellens  Typbceus, 
Terrtgenxque  ftetere  Fratres. 
Sed  qutd  fuperbus  profutt  impetusl 
Vno  fcelefios  fulmtne  perculit: 
lam  Felium  fiondofum  opaco 
Fcenitct  impofutjfi  Olympo. 

Kkk.  lent} 


442  IMAGO    PRIMI  SJECVLl  SOG,  IESV* 

Lente  tn  nocentes  <~uindtce  dexterx 
Trtfulca  torquet  tek  ^Dtcjfiter: 
Si  pergis  trritare ,  iufios 
Crtmimbus  gemtnabit  ibltts. 
H<ec  Strada  fxcris  Voctbus  intonat: 
Hts  incttattts  Palmitts  Italas 
Terfirtngit  Alpes  :  te  Qamfi 
Mofa  fuis  fiupuit  fub  antris, 
Rhenusque  turpt  fangume  turbtdus: 
Hunnus  docentem  Barbarus  horruit^ 
Et  fautor  errorum  "~Batauus: 
•  <iAt  rnelior  coluit  Sicamber. 
Ndn  tela  "ptbrat ,  non  rutilo  caput 
Includit  auro;  non  adamantino 
Thorace  lortcdve  tetlus, 

Non  clypeo ,  rmt  arma  contra: 
Sed  bellicofo  peSiore  prodigus 
Pulchri  cruoris  fpiritus  emicat: 
Hoc  erubefcendos  coercet 
Militis  &>  populi  furores. 
Hoc  <vnus  iras  fufitnet  hofiium, 
Et  pertinacem  pugnat  in  h<erefn. 
In  <-uu\nus  ajjurrexit  enfisl 
Voce  manum  rettnet  minacem. 
Talis  per  n>dam  (  credtte  ^vattbus) 
Torreclus  herbam  ,  qud  tenerum  atterens 
Gramen  citatus  lambit  Hebrus, 
Flumme  nd  metuente  fifit, 
Canebat  Orpheus  Eurydtcen  pius : 
Motusque  cantu  efi  tllacrymabilis 
Orct  tyrannus  ,  qutn  (efr  tpjis 
Cum  furtis  gemuere  manes. 
Tunc  Hebrus  <-urnam  prejfit ,  ffl  njutdum 
Caput  refiexo  fufiulit  alueo: 
Fleuere  cum  filuis  cuprejfi ,  & 
In  numerum  faltere  colles. 
Non  femper  enfis ,  non  furor  impius, 
D^on  mijfa  certo  fpicula  polltce 
Lauru  coronantur  fuperbd: 

Qaitffa  fuos  numerat  trtumphos. 
Tefiis  furori  cedere  nefctus 
Edmundus ,  acris  militia  rudis; 
Sed  njoce  formidatus  <~und, 

$)ud  populum  domuit  fuperbunu 
Quis  tlle ,  Diut ,  pecloris  tmpetus! 
Seu  bella  tetris  fiagitiis  mouety 
Seu  rvoctbus  rnauult  acutis 
Hareticos  aperire  nexus^ 

Sett 


LIBER  TERTIVS.    SOClETAS    AGEtfS.        443 
Seu  ficra  gentes  numine  percitas 
ln  bella  ducit  i   non  fecus  horndi 
^Martis  mtcantes  in  cateruas 
Cogtt  equos  tuba  rauca  cantu. 
Hic  nempe  lingtid  &%conflho  potens 
zAccendit  iras  :  agmtna  Numini 
lnfejla  comurajje   cerno 

In  fcelus  &  patrtx  rutnam. 
Eheu!  Sacerdotum  0r  nece  ajirgtnum 
Qxptis  htatum  efl  :  clangitc  bucctnis. 
Si  feuit  imtata  raptis 
Impatiens  catulis  letna, 
<Ducet  choreas  ,  carmina  diuidet 
Segnis  iuuentus  ?  tinget  &*  ebrium 
Fufb  pautmentum  Ly&o 
Ad  calidas  furtofa  rixas3 
Trementis  inter  njulnera  patrix 
Arasque  Diukm ,  proh  !  miferabili 
Verfas  ruind  ?  fera  tantum 
Poflentas  fcelus  expiabit: 
Lentas  auorum  nil  merttt  luent 
Iras  nepotes  :  fiflite  pdtrta 

Cladem  3   tnuerecundumque  ferrum 
Qelttuum  prohibtte  templis. 
Ni  culpa  nafcens  enfe  rectdttur^ 
Negletfa  magnis  creuerit  auSltbusi 
Ludo  fattgauiffe  inerti 

Indecorem  ,  ah  !  pudeat  iuuentam. 
Deo  dtcatum  fundtte  ftnguinem, 
Hinc  laurus  oltm  debtta  <-vos  manet: 
Hinc  nomen  3  aternique  honores 
Emerita  njenient  fneSia. 
Dulce  e>°  decorum  e(l  pro  Superis  mori, 
Et  tefle  cdo  njtuere:  plus  mhil 
Optare ,  ntl  patrare  njtrtus 
lpfa  potefl.   Satis  ille  njixit 
6)ui  prtma  templo  njtcltma  conctdtt. 
Vtxtjfe  lapsd  qut  potuit  Ftde3 
Arasque  Diuorum  iacentes 

Stare  fuper  ,  cadtt  ante  mortem, 


Kkk*  ALEXIS, 


444  IMAGO    PRIMI    SvECVLI   SOC.   IESV. 

A  L  E  X  I  S,     I  D  Y  L  L  I  O  N. 

Corydoni  gregis  fui  calamitates,  agrorum  ftcriliratera ,  luporum  infi- 

dias,  lucm  grallantem  deploranti,  Galcfus  omnia  ab  Alexi  filio  fuo 

in  meliiis  commutanda  prardicir. 
Allcgorice  fignificatur,  populum  Chriftianum  hxreticorum  infidiis,  & 

perniciosa  lue,  opprellum,  Societatis  ab  Ignatio  inftituta:,cio£t.ri- 

m  in  melius  reltkuendum. 

DVm  tibi  folennes  alibi  longo  ordme  pompdi 
Turpum  Rom<e  Proceres  per  compita  ducunt 
SanclePater,  tuaque  Aufonij  gramore  Toeta; 
Pleftro  facla  canunt,  nos  mfenore  Minemd 
Non  animis  (  neque  eriim  fiudiis  concedimm  rvlli 
Aut  animis ,  tantum  <~vires  maioribus  aufis 
Sujfiaant)  quando  non  omma  poffumus  omnes, 
Hocfaltem  tenui  modulamur  arundme  carmen. 
Tu  modo  feu  dominam  feptem  cum  collibus  Vrbem 
Terrarum  quondam  cernis  caput,  ($r  tua  Uto 
Templa  Patrum  populique  Vides  feruere  tumultu$ 
Seu  procul  €00  pulfatas  aquore  terras, 
Smarumque  Vides  fines ,  @jr  laponis  aruis 
Chnftiadum  durospro  Relligwne  labores 

nAsJicis,  ffl  <~uires  c&lo  certantibus  addis; 

Seu  Vafias  filuas  ^Brafilum ,  curasque  tuorum 

Sole  fub  occiduo ,  &  magnorum  plena  laborum 

Fluminaque  traclusque  maris  terrasque  tueris, 

Accipe  mfientis,  duce  te,  pneconia  ccetus, 

Prxcipue  atatis  curam  puerdis ,  agrefii 

Exprejfim ,  gregis  exigui  fub  imagme,  <x>erfu. 
Tafiores  ouium,  Lycidas  femorque  Galefus, 

Et  Corydon,  patremque  fuum  comitatus  Alexis, 

Ibant  ad  primi  furgentia  lumma  folis, 

Ducebantque  pecus  fiabulis ,  (djr  carmme  mocfio 

Arentes  bcrbas,  e>  ficcis  gramina  campis, 

Sufpenfasque  diU  pluuias ,  e^  noxia  bruma 

Frigora,  e>  immodicos  afiiuis  menfibus  ignes 

Flebant,  ah,  miferi ,  e>  Superos  meliora  rogabant. 

Hic  Lycidas  tenues  cerd  dum  neclit  auenas, 

F-xploratque  fonos  digitis ,  aptatque  canendo, 

Incipit  imparibus  Corydon  fua  carmina  cannis: 

Ghiid  meruiHis  oues  placidum  pecus  ?  impius  agris 

Dente  lupus  prxdam,  cumeris  <-vulpecuU  claufis 

Jnuemt,  &  magyios  pafcunt  armenta  leones: 

Vultur  edaxpullos,  pullos  rapit  njngmbus  <-vncis 

Milmus3  accipitn  timida  funt  pr&da  columba. 

guid 


LIBER  TERTIVS.     SOCIETAS    AGENS.       445 

jjhidmeruiflis  oues  placidum  pecus  ?  at  neque  <uqbis 
ExuHte  nimiis  cncli  fcruoribus  herbne 
lam  pra-bent  alimenta  :  altis  m  montibus  humor 
Defiat ,  occulti  Ledunt  in  <z>aliibus  angues. 

jguid  merutfiis  oues  placidum  pecus  ?  inuiafetas 
Antra  tegunt  tigres  >  filuis  aper  arduus  altis 
Errat,  waccejfis  habitant  in  rupibus  Vrfi: 
Arboribus  Volucres,  aut  fummi  <~vertice  faxi, 
Aut  inter  dumos  fecura  cubiliaponum. 

6)uid  memiflis  oues  placidum  pecusl  at  neque  <uobis 
Tuta  die  campis  flatio  efi,  &*  ouiha  ferd 
CN^ocle  lupi  <-uaflant,ouium  fub  njellere  teSli. 

Quid  mcrmflis  oues  placidum  pecus  ?  ic7a  <veneno 
Qrua  leuis  fontes ,  diclamnum  faucia  telis 
J$u<erit ,  (efr  agreftes  norunt  fuagramina  caprx: 
Ipfiz  etiam  njolucres  herbas  nouere  falubres$ 
Et  fua  funt  gruibus,  fua  funt  medicamina  coruis. 

Jguid  meruifiis  oues  plaadum  pecus?  atneque  <uefirii 
Nota  malis  medicina;  ipfos  cum  matnbus  agnos 
Dira  lues  tamen  vrget:  opem  Deus  xthere  ab  alto 
Ni  ferat ,  inficient  ipfos  contagia  tauros, 
Forfitan  ffi  mtferos  pecudum  pofifata  magiBros. 

Plura  parabat:  at  in  medio  fermone  Galefui 
Os  oculosque  Deoplenus ,  quofepe  doceri 
Olim  venturos  rerum  (djr  pradicere  cafus 
Sueuerat  inffirante  fenex:  JjW  me  admala  rurfum 
Abripis ,  ah ,  quccnam  hic  iterum  difcnmina  cerno2. 
Bcce  venit ,  njenit  extremd  metuendus  ab  ArSIo, 
(  0  pueri  feruate  gregem  )  <~venit  ahguis  ab  ArSIo 
Ignem  oculis ,  ignem  patulo  de  gutture  ffirans. 
Tuque  prior  cape  tela  manu,  te  pofcit,  Alexi, 
lfie  labor.fimul  btec,  puerum  fimul  acciptt  <~vlnisi 
Imponitque  finu  lacrymans ,  atque  ofcula  figit. 
Fortunate  puer,  ergo  tibi  fata  dederunt 
Tracipue  talem  terris  auertere  pefiem? 

T)icite,  w,  Utum,  Pafiores,  dicite  carmen. 
llle  quidemjpumis,  &  nigrt  tabe  rveneni, 
Hercynios  propter faltus ,  ffl  flumina  Kheni, 
Inficiet  pecus  infelix ,  (gfr  pafcua  Uta 
Pannonu,  (djr  feptem  labentem  cormbus  Ifimm, 
Atque  Aranrn,  Khodanumque ,  ($r  turbidaflagna  Lemani» 
Sedtupergeferire  puer ,  fflmittere  tela 
Aduerfumffi  calamos  (calamis  ea  bella  gerentur) 
Stringe  manu:  nec  tufumantia  fulphure  fcedo 
Ora,  nec  exfertte  metuas  tria  fficula  lingu&. 
Tantum  aude:  fperata  manumfortuna  fequetur, 

Dicite,  toj.xtum,  Paflores,  dicite  carmen. 

Kkk   5  Thm 


44-6-        IM  AGO  PRIMI  S£dVLl    SOC.  IESV. 
Tunc  tthi  curaftt  in  gcmtnas  dtfcernere  partes 

Primagregem ,  &  medtcas  affer  Unguentibus  bcrbas, 
Teftis  (efr  <~vltertfo  ne  ferpat  dtra  ,  caueto. 

Dtctte,  to,  Utum ,  Paftores,  dicite  carmen. 
Nec  tibi  tuypeputa  ,  fero  iam  <-jes~fcre  filuis 
Errantcm ,  &  late  per  deuia  rura  <~vagantem, 
Adftabula  ffi  caulas  outum ,  &  prtfepta  nota, 
Aut  humens  agnum,  atit  manibus gellaYe  capellam. 

Tjicttc,  to,Utum,  Faftores,  dtctte  carmen. 
Quas  tu  deinde  ,  puer,  ftgetes,  qudm  denfa  njidebk 
Cramina ,  &  tn  Utis  pecudum  quot  mtUta  campisl 
Ghias  fi  quis  numerare  <~ueht ,  pniis  athere  puro 
Notltbits  hybernis  ruttlent  quot  fidera,  dtcat, 
Quotfoha  inpluts,  tumido  quot  tn  tequore  flti£$M> 
ttttore  quot  conch<e ,  quotftnt  tn  amore  dolores. 

Dtate,  io,  Utum,  Paftores,  dicite  carmen. 
Tunc  ttbi  deuoti  comites ,  tua  per  mafe  magnum 
Aufptcia  ^ftetaper  n)entis  agttata  fecuti, 
lncultos  &  adhuc  tUxfos  Vomere  campos 
lncipient  curuo  paulatim  fctndere  aratro, 
Atque  <-vagum  cogent  ftabulis  pcctts;  &  tua  plen^ 
Orbe  procul  noflro ,  complebunt  horrea  mejfcs. 

Dtctte,  io,  Utum,  Paftores ,  dtcite  carmen. 
£Mox  etiam  ftertles  agris  euellere  truncos 
Cura  ftt;  tnque  locum  meltores  tnfere  plantas. 
j\ulla  ttbi  acftatem  foltts ,  (efr  frtgore  folo 
Defendat,  njacuoque  arborfe  vertice  tollat. 

Dtcite^  io,  Utum,  Paslores,  dtcite  carmen. 
Si  qua  tamen  cdmpis  ftertlis  fefe  extultt  arbor 
Fronde  <x>irens  densd,  Utoque  ybemmafuccoy 
Non  ea  conttnuo  durd  refecanda  btpenni; 
Sed  cape  fecundd  ftirpem  de  matre  reufam> 
aAtque  tmpone  oculos,  aut  fiffts  tnfere  ramis. 

cT>tcite,  10,  Utum,  Paftores,  dtcite  carmen. 
Sx  forere  pyrts  crnos ,  ftc  crefcere  fagis 
Caslaneas ,  ftertlt  platano  ftc  mttiapoma: 
G)uin  ettamftepe  &  trunco  confurgere  eodem 
Prunos,  (dy  cerafos  ,  lapidofaque  corna  <~vtdebis. 

Dtctte,  io,  Utum,  PaHores,  dictte  carmen. 
Nec  ttbi  folicito  mentem  coquat  anxia  cura, 
J$U£  quibus  inferere,  atque  oculis  committcre  ftsftt 
Germtna;  namque  tuos  ctdo  ~Deus  tpfe  labores 
Trouehet ,  &  cocptis  adertt  fortuna  fecundis. 

Dtctte,io,  Utum,  Paslores,  dtctte  carmen. 
Sed  neque  cum  celsd  cAi  ftattone  receptus 
Defuper  alttts  hurnurn  ,  &  penittis  penitusqtie  iacentes 
Sub  pedibus  terras  cernes  3  ftrnul  omnta  rerum 

TantiU 


LIBER    TERTIVS.   SOCIETAS  AGENS,         447 
Tantarum  acciptent  finem  primordia:  feri 
CK.aftentuY,  tua  quifubeant  infata,  nepotes, 
Et  pafcant  pecus ,  (§jr  calamis  pugnare  laborcnt^ 
Si  qua  fubinde  gregi  mimtetur  -vulnera  ferpens} 
Et  calamis  tuafafia  candnt:  (^rjors  mea  quifquam 
Ex  illis  ,-  ubi  qit£  cectm  puer  auree  dicet 
Qurmina ,  &  tri  tenerac  deftribet  cortice  fagt. 
Cum  tua  njicenis  poH  Uta  exordia  lujlris 
Ohm,  baud  immemores ,  celebrabunt  fcjla  coloni, 
V  r  b  a  n  o  rerum  Domino ;  quo  Vr&fide,  terri$ 
Aurea  fuccedent  proftripto  fiecula  ferro. 

LOIOLA,   IDYLLION. 

De  frequenti  vfu  ConfeiTionis  &  Euchariftix  (quas 
fingularia  funt  remedia  nequitise  &;  infirmita- 
tis  humanae)  ab  Ignacio  &  Socictate  Iesv  re- 
uocato* 

IGnaua  pafior  recubans  AnoreStits  in  -vmbra 
Cdrpebat  fomnos;  &  tuxta  languidus  Ocnos 
Cum  domino  ftruare  reliHas  immemor  agnas, 
Dclici£  domini  canis ,  &  bene  pafla  iuuenca, 
Securum  longa  profabant  nocle  foporem  , 
Vix  tandem  clari  <~vigiles  ad  lumina  foiis. 
Tandern  aruis  ajfufa  dies,  qu£  damna  parartt 
Nox  tnimica ,  gregemque  lupus  noclurmu  oberrans, 
Oftendii.   tum  -vero  animo  indignatm  amaroy 
Etftero  tam  multa  querens ,  Anoreclus  Eraftum 
Conuemt,  ($r  -verbis  ftortem  accuftantibiu  inquit: 
Infortunati  nimium  fua^  quos  bona  torquent 
Pafiores.  quandoque  gregem  feruantibus  afiris^ 
Securisfacilem  licuit  captanfoporem, 
Et  ftua  compoftta  modulan  gaudta  canna. 
Sed  quondam  bac.  placidum  iratus  Deus  abjlulit  £uum: 
Sidera  funt  aduerja.  lupus  pr^dator  ouili 
lnftdians ,  quoties  njefana  lacefftt  edendi 
Jndomitum  rabies ,  fftargit  lamatque  trabitque 
Attomto  mutum  pecus}  exammumque  ttmore. 
Ipft  inbians  praeLc  filua  ft  condit  opaca\ 
InJidiiUque  Jlruens ,  -vicino  rupis  ah  antro 
Irruit,  (eljr  -vittor  nemtu&ftua  luftra  reuifit, 
Vifteraque  immam  lacerans  trepidaniia  ritlu 
lncumbit  fuper ,  &  gufiato  fanguine  gaudeti 
Qux,  potucre  lupi  rabidos  njttare  furores, 
lllas  pcHis  oues  campo  rapit.  improba  circum 

fcrrantttm 


448  IMAGO   t>RIMl    S^CVLI    S  O  C.    IfcSV* 

Errantum  latc  pecudum  contagia  ferpunt: 
Nempe  njenem  placent  aliis ,  qU<x.  forte  per  herbam 
Sparfa  legunt ,  magnt  c<eca  argumenta  dolorisi 
At  rehquts  tetrd  exefum  rubigint  corpus 
Debditat  fcabies ,  @r  putria  membra  refolmt. 
Htnc  caprene ,  njituhque  petulct  ,  armentaque  tota, 
Nefcio  quo  trifles  ammos  correpta  furore 
Tr^nflliunt  fua  fepta ,  pwsque  audire  recufant 
Dufiorum  momtus  \  dum  rupibus  ommbus  errant, 
Prtctpitesque  ruunt  njno  impete  per  conualles. 
6)uia  fequeris  ,  quid  flulte  fugis ,  feuosque  luporum 
Grex  meus  tncurris  dentes ,  cuflode  reltcloi 
Vtx  paucas  ego  nunc  deferto  tn  httore  ducam 
Tnflts  oues  :  alias  morbt  furor  abftultt  omnes. 
Audut ,  &  gemutt ;  atque  hac  rejpondtt  €rafltai 
Infelix  Anorecle  ,  quid  o  fujptria  fundis 
CN^equtdquam ,  ($r  mifen  qu&ris  folatia  luclus, 
Dum  caua  njtx  tenm  fjumant  mulEiralta  lacle, 
Otiaque  indulgens  captat  manus  ?  adde  laborem, 
Mane  njigtl  prtmo  pecus  infjtce  :  fallor ,  an  vncd 
Forfice  Ufa  cutis  paflorem  accufat  auarumi 
tj\empe  fat  ejfe  putas  prettofam  njeUere  lanam, 
Et  pamdos  Jpoltare  greges,  e>"  <"Viuere  rapto? 
S<epe  eadem  pecori  exitto  pecortsque  magtHro 
Res  fuit ,  (djr  flmiles  tenuerunt  njtfcera  morbi. 
Infjice  folicitus ,  tactte  ne  puflula  ferpens 
Pefltferum  tegat  occulto  fub  njulnere  virus. 
Huc  ferrum  medtcasque  manus ;  pemtusque  latentem 
lmpiger  njlcertbus  Janiem  exprme ,  ne  qua  fuperflt 
Ipfa  ettam  lente  tnflnuans  fe  peflis  ad  offa. 
Dtffimulata  lues  crefcit :  fcrutare  latentes 
Ergo  mali  caujfts ,  tterumque  tterumque  reclude, 
Stepe  fub  integrd  peflis  latet  abdita  pelle. 
Hoc  quoque  practpiens  te  nunc ,  AnoreSfe ,  monebo, 
Dirus  njbt  optatd  pecori  latet  anguis  m  herbd, 
Htnc  longe  fugere  :  htc  aconita  falubrtbus  herbis 
Admifcet  nocttura  gregi ,  e>*  contagta  Jpargit. 
N-ec  tu  pro  cyttfo ,  tenerd  pro  gramtnis  herba, 
Et  fljtnis  palturt  &  acutd  cartce  pafce 
letunum  pecus  $  aut  inter  njepreta  relinque, 
Hic  njbi  Jilueslres  tantum  fint  pabula  dumi. 
Prima  ttbt  fit  cura  outum,  natasque  bemgno 
Ne  pudeat  te  ferre  finu,  dum  firmtor  cttas 
Ire  fuis  teneros  doceat  cum  matrtbus  agnos, 
Errantes  etiam  taSid  compefcere  glebd 
luuerit ,  &  notd  languentes  cogere  <~voce 
Quo  lubet,  ignotam  ne  grex  per  intqua  fequatur 


TefquA 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.        449 

Tcfqiu  nutam ,  tructbusque  lupis  rdptendus  aberreL 

Hccc  omnes  te  cura  dies  noclesque  moretur: 

Hoc  age.  Stc  quondam  Hefpertts  celeberrtmiu  oris 

Vaflores  Tololafuos  perficpc  monebat, 

Qmnium  amdns  Tolola ,  mifcrtus  oudid  pdffim 

Infihente  lupo  (djr  <-udriis  occumbere  morbis, 

Dum  nemo  medicas  ddlnbet  Unguentibus  drtesi 

Dum  nemo  fcabiemy  nemo  mala  <-uulnera  curat-3 

Nemo  fontis  dquas ,  nemo  cereaha  pra-bet 

Vabula ,  queis  Taflor  njerbis  folenntbus  njtcns 

Vr&fintem  facit  effe  Deum.    Quis  Numinis  illud 

Neghgat  ojfictum  ?   quis  oues  (  quas  paferc  non  iam 

Lacie,fed  exprejjb  magnus  njult  fangmne  Vaflor, 

llle  Patris  Virtus  (gfr  Ftltus  )  ommum  egentes 

Ire  fnat  ,  neque  prima  malis  medicdmind  curet  f 

H<tc  mdgnus  didicit  momtis  cxleftibus  olim, 

H<ec  docuit  natos  Tolola ,  gregumque  mimflros: 

Hac  nati  docuere ,  (2jr  qui  nafcentur  db  illis. 

H<ec  ToloUt  quondam  per  ferd  docebunt 

Stcculd,  luflratumque  ferent  preecepta  per  orbem. 

H<ec  lam  rura  fonant ,  (djr  oues ,  outumque  magtflri, 

Hccc  quifquts  <~uirtutem  oculo  non  cermt  tniquo 

Inuidus ,  euentisque  potefl  gaudere  fecundis. 

At  mfi  depofltis  pnefens  Tolold  fuijfes 

Temporibus ,  nunc  extorres ,  nunclucts  egcni 

Vafiores  c&cts  longe  erraremui  in  njmbrts., 

Sordida  quxrentes  mifri  folatia  njtctus, 

DtlecTd  procul  a  patrid,  gregibusque  paterms: 

lujfitque  co?ifuetos  modulan  fiftula  cantus 

Smgultantt  antmd  fufitria  moefla  fonaret. 

lam  redut  decus  dntiquum ,  tam  pinguia  florent 

Vaficua,  lam  maior  teneros  vigor  incitat  agnos; 

Et  nuper  tonfis  fuccrefcunt  <-ueI/erdfetis> 

Bt  multo  dtflenfa  tumefunt  "vbera  lacle. 

Vafcite ,  fertdtbusque  readite  gramina  campis 

Grex  ouium ,  (g/~  njttuli  comites ,  armentaque  tota$ 

Vafate ,  plura  dies  njobis  reditura  rcponet. 

Ifla  ToloUt  pntcepta  filubrta  cuncTis 

Dum  canerent  tcrris ,  mouere  cdcumind  filu<e, 

Et  rupes  (&jr  faxa ,  <~uetuftaque  robora  quercus 

Auditum  njenere  i  fuisque  exiuit  ab  anlris 

Iam  mitis  leo,  tam  medium  lupus  inter  ouile, 

fum  pardis  njrfisque  fuam  carmine  <-u'tcTt, 

Efferaque  humanos  didtcerunt  peciora  mores. 

Audut  bac  pattens  referentem  AnoretTus  Eraflum: 

Vmcus  inaratts  tmplens  latrattbus  attras 
Obflrepuit  canis  5  (g^*  medttantem  plura,  coigit 

L.  1 1  Commif- 


4$0         IMAGO    PRIMI    S^ECVLI   SOG    lESV. 

Commiffis  tibi ,  Daphni ,  greges  affuetaque  rura 
Vtfiere.  Sub  noSIem  prato  rediturus  Eraftus, 
Ite  mct ,  pofibac  feltx  pecus ,  tte  <valentei, 
Ite  domum  ,  dtxit ,  faturts  cum  matrtbus  agm: 
ZJefier  adefi,  adertt  mala  nox ,  ad  fepta  redite: 
Pofi  iterum  campos  ffl  pabula  Uta  petemus. 
Per  noclem  interea ,  dum  crafttna  fulfint  Eos, 
<Mox  fattanda  fames  reuocatas  ruminct  berbas. 

PARNASSVS     CHRISTIANVS 
S.  IGNATII  AVSPICIO  ADSVRGENS. 
E   L   E   G    I   A      I. 

MOns  ftcer  eft  ,  bifido  montis  fiat  njertice  lucm, 
Sunt  quoque  qui  luco  numen  ineffe  putant. 
Numen  inefi ,  fed  quod  mendax  fibi  Gr<eoafinxit, 

Atraque  Leth&o  Nox  loue  feta  tulit. 
Scihcet  cAfcrdis  habitantur  culmma  Mufis, 

Et  Phcebo  muea  funt  pottora  Paro. 
ln  medw  fons  efi  :  fontem  njictna  coronat 

Laurca,  non  beder<e  cultaque  myrtus  abefi. 
Vattbus  h<ec  fedes ,  hic  illis  carpitur  <ztasi 

Dumque  canunt ,  Mttfas  aa  fiua  plecira  Vocant* 
0  quoties  aliquis  dum  tentat  pollice  chordas, 

Tende  meam  dixit ,  tende,Tbalta,  chelynl 
Dumque  fuos  numeris  rccitat  leuioribus  tgnes, 

Eft  Venus ,  efi  Veneris  multus  in  ore  puer. 
Quis  furor  imbelles  in  njota  arceffcre  dtuos, 

Et  dare  nequttt&  libera  frena  Ju<e  ? 
£Ai  cura  fumus ,  c<clo  funt  carmina  curx, 

Et  Deus  ingcmum  Vatibus  ipfe  factt. 
Huc  ades,  6  Ptctas  ;  Helicon  lufirandus  ffi  Afcra, 

Et  magno  pofthac  funt  habttanda  Deo. 
V^ec  modo  tiobilium  fecejfus  &  otia  Vatum, 

rDo$aquc  qu£  ludent  carmina ,  crimcn  erunt. 
Profutt  infefios  flammis  lufirare  penates, 

Hinc  erit  &  biftdo  purior  aura  tugo. 
Si  ttbi  fax  defit ,  fanSios  lgnattus  tgnes 

Sujficit ,.  ac  pulcbro  pabula  digna  rogo. 
Conficit  tlle  fiuis  ArSIoas  igmbus  bydras, 

llle  fuo  Cyprias  opprimit  igne  faces. 
£>)uod ,  precor,  euenit  l  Parnajfo  incendia  lucent, 

Affiantur  facra  culmina  tota  face. 
Lufirantur  fontes ,  luci  lufirantur  ($r  antra, 

Et  laurus  ftamma  ter  crepttante  fonant. 
V^ulla  Medufea  memoratur  Jabula  lympha: 

Qu<e  falit,  e  C  HR.I  s  T  I  njulnere  lympha  fiilit. 


B 


LIBER  TERTIVS.     SOCIETAS  AGENS.        451 
Et  quo  fueta  fuit  late  mendacia  njatum 

Spargere,  Gorgoneum  fama  requint  equum. 
Altera  nunc  atas  memet ,  pudibundaque  difcet 

Mufa  njerecundo  caftiits  ore  loqui. 
Cum  Phocbo  njaleant  Clw,  Qliusque  forores: 

Cum  Maria  Iesvs  VXumma  <-vatis  erunt. 

E   L   E   G  I    A     II. 

VLtima  felicis  <venit  tam  temporis  atas 
<iAurea,  quarn  rofeu  aduehit  hora  rotis. 
Fallimur  ?  ecce  tibi  c&lo  deiapfx  fereno 

Vifafuit  claram  ducere  ftella  facem. 
Flammarum  njideas  iongos  ciarefcere  fulcos, 

Donec  m  aerio  fixa  flct  <-vna  polo. 
Omen  habe ,  dixit  Pietas ;  (djr  in  omine  lucit 

Difce  piis  nafci  candida  plcllra  lyris. 
*Dux  reget  ille  modos  niue  njirgine  purior  oAgnuSj 

Lilia  qui  cajio  carpit  odora  mgo: 
QuiqHC  petra  faliente  facras  facer  elicit  njndaSj 

Caflalis  vnde  lauet  pieblra  fldesque  chelys. 
Cerne,  per  alta  cauasque  procul  fugit  auia  valles 

Lympha  njolubilibus  lapfa  relapfa  njiis. 
Ante  perufta  flti  riguis  gaudete  fluentis 

Arua ,  fluet  tali  diues  ab  amne  Ceres. 
Afl  ego ,  dum  fugiunt  riui,  pede  flxus  in  njno 

Sacra  Sionei  culminis  arua  premo. 
Hic  ego  tot  Diuas  numero ,  tot  D^umina  fleclo, 

$uot  Mufas  Helicon ,  @r  lyra  prtfca  fonat.  SStaS* 

Sfesque  Fidesque  Charisque  chorus  camt  njnicui  Agnum>  f*  Yarroni. 

Vt  tribus  njnus  amor ,  flc  tribus  njnus  honos. 
Ars  tnbus  n>na ,  tribus  labor  njmcus  artis  I  e  s  v  s, 

Quem  rcfonat  numeris  T>iua  ter  <-vna  fuis. 
Qmn  ettam  fl  forte  nouem  quis  pietlra  requirat, 

Quot  prius  Aonidum  turba  nouena  tuht: 
Sufpice  ,  fldereo  chorus  hinc  ,  chorus  inde  theatro 

Increpat  argutis  ter  tria  pleSira  lyris. 
Omnibus  vnus  amor ,  canor  ommbus  <vnus  I E  s  v  s, 

Omnis  in  hoc  nomen  muflca  rite  cadtt. 
Digna  Deo  Pietas.  quid  emm  mfl  cantet  I E  s  v  M? 

Omnis  in  hoc  mno  nomine  grata  chelys. 
Hic  nufquam  immunda  Veneri  facra  Muft,  nec  Orco  efl: 

Carmine  in  hoc  nullus  nomen  Adonis  habet. 
Ffle  procul  (jprides  ritharx;  <-vos  damna  pudoris, 

Molle  qmbus  njulnus  ,  njos  procul  efle  faces. 
Nil  mfl  caleflem  canet  omnis  ephebus  amorem: 

Cafla  decet  caflos  pieclra  fonare  modos. 
Sic  iubet  lgnati  pietas  ,  ea  cura  muentx. 

Confulit :  hfce  choris  ipfe  choragus  ertt. 

Lll  i  Socieca- 


452       IMAGO    PRIMI  S£CVLI  SOC.  IESV. 

Societatis  operarij. 


Omnibus  omnia. 

^r~\Vahter  in  fpeculo  facies ,  motusque  relucent, 
\_f      Aduerfafque  refert  Uuis  tmago  notas-y 
Haud  altter  formas  hommum  fe  njeritt  in  omnes, 

Omnibus  njt  folers  omnia  fat  amor: 
Caflus  amor  y  cafis  quem  menttbus  indtt  I  E  s  vs, 

Ignati  fixcro  qu£  prtus  igne  calent: 
Omnta  dtuerfiz  captt  bic  fmulacra  figune, 

Omma  compofitis  reddit  tmagtnibus. 
Nec  tamen  in  fimiles  trahit  affentatio  mores: 

Nec  fiudet  occultis  tUe  nocere  dolis. 
Vallere  nefiit  amor ,  numquam  fibi  dtjfidet  ipfe, 

Ingenio  fimtlis  fit  hcet  njfque  tuo. 
Affumet  tecum ,  tecum  fiua  gaudia  ponet, 

Cum  puero  ludet ,  cum  fene  trtfiis  erit. 
fnBitor  extremis  merces  accerfis  ab  Indisl 

Imptger  tgnoto  littore  quxret  opes. 
Si  yitlor  redeas ,  Utos  canet  ille  trtumphos: 

Tecurn  per  terras ,  per  mare  ,  bella  geret. 
Defiertas  ettarn  fitluas  montesque  pererrat 

Ftdus  amor ,  tamquam  barbarus  tngenio. 
Nempe  <~jt  pojfit  amor  fimtles  fibt  reddere  cunc7os, 

Dtffimtlis  tottes  redditur  tpfe  fibi. 


Socie- 


LIBER    TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS. 

Societatis  eft  agere  &  pati  fortia. 


453 


In  vtrumque  paratus. 

STat  promptus  aras  njicTima  tingere 
Qruore  taurus  3  promptus  &  afyero 
Sudare  fub  tugo ,  &  malignam 

Vertere  humum  flerdemque  glebam, 
0  queis  paternus  feruet  adhuc  cruor, 
Et  prifca  mirtus  ,  magnanimum  genus3 
Propago  LowU ,  ite ,  qua  <~uos 
Facla  trahunt  generofa  Patrum. 
Pulchrum  labori  mngere  fanguinem, 
Et  (Irenuorum  more   Ghuritium 
Patrare  magna  ,  perpetique, 
Numinis  arbttrio  paratos. 
Vtrumque  pofctt  gloria  nominis 
Vtroque  parti  :  nec  bene  fcnbitur 
Honoris  heres ,  quem  Parentum 
Facla  piget  cumulare  faclis. 
Inmffa  njirtus  nititur  arduo 
Ad  alta  cliuo  :  pergite  poflen 
Sudoris  imbre  fxngmnisque 
Irriguum  fatiare  campum. 
Fufus  labores  nobditat  cruor: 
Vtroque  gaudens  Qlmfliadum  feges 
Laurtisque  palmarumque  mejjem 
Crata  fiiis  referet  colonis. 

J        J  Lll  3 


Socic- 


454        IMAGO     PRIMI  SjECVLI   SOC.   IESV. 

Societatis  fun&iones. 


Cauflas  mille  falutis  habet. 

ESt  aliquid  certas  morbi  cognofcere  caujfas, 
Et  medicas  ilhs  applicuiffe  manus. 
eAt  non  foL  graues  conuellunt  corpora  morbi, 

fnmmeris  etiam  mens  iacet  agra  malis. 
Adde  quod  (  afftiElis  qux  funt  folatia  membris  ) 

D^ulla  fit  occultum  qu£  leuet  herba  malum. 
cDocla  luet  njemat  comitata  Machaone  turba, 

Tuque  adfis  medica  Phcebe  repertor  opis: 
Ars  tua  nil  proftt ,  njis  eft  medicamtne  maiory 

Non  habet  hic  fuccus ,  non  habet  herba  locum. 
Vna  falus  facras  njenit  exoptata  per  artes, 

Gjuas  njerus  medica  tradidit  auUor  opis. 
Sciuit,  e>  hunc  nfum  docuit  Lowla  medendi, 

Voftque  tot  Hippocrates  non  leue  nomen  habet. 
Seu  tumefacJa  graui  turgefcant  tlta  faftu, 

Seu  tibi  dirus  opum  njifcera  rumpat  hydrops, 
Turgida  feu  trifti  tibi  bdis  wafluet  ird, 

Siue  "Dionxus  ferpat  in  ojfa  calor, 
SiiUe  agitent  morbi ,  mille  njlcera  ,  mille  dolores; 

llla  domiis  cauflas  mille  falutis  habcc 


Socic- 


LIBER  TE.RTIVS.  SOCIETAS   AGENS.  45? 

Socictas  inproximorum  folatium  gratis  fe  effiindit. 


Omnes  fitientes  venite  ad  aquas,  venite,,  emite  abfqus 
argento,  &  abfque  vlla  commutatione.  IJak  55* 

Ptlodiga  res  amor  efl  :  gratis  fm  munera  fundtt; 
Impendttque  fiacras  quas  male  condtt  opes. 
Sponte  fiud  <~vitreis  fic  profiltt  <unda  ficatebris: 

Ite ,  redundantes  promite  fontis  aquas. 
JUe  fiuit,  multisque  njias  fiecat  njndique  rtuis: 

Quaque  fluit  ,  ctrcum  Utior  hcrba  njtret. 
Jte  qutbus  ficcds  njrit  fiitis  afiera  fiaucesy     • 
Vrodtgus  Ule  fiuas  fijonte  mimfirat  aquas. 
Nequtdquam  argentum ,  mutandaque  pignora  fertisi 

Munus,  erit ,  fiontis  munere  <-velle  fiut. 
Qjfidtu  ?  fiactlem ,  qtafiquis  cupis  ,  exctpe  lymphxm; 

Arentemque  leua ,  dum  potcs ,  amne  fittm. 
Ipfie  fiibi  dtues,  communcs  fiemper  in  njfius 

Qurret  :  negleblas  nec  male  perdet  opes. 
Quin  hominum  extremos  Iapones ,  Brafdosque  rtgart 

Vergei ■ ,   ffl  ignoto  limite  qutcret  tter. 
(jhias  non  in  terras  Socij  penetraflis  Ies  v  ? 

Jgua  loca ,  qu<z  njcflri  efl  tndtga  roris  humus? 
(gui  fitpis  ,  oblatam  medtco  btbe  fionte  fialutem:  -" 
Et  dic  :  JEtemum  fiic  tibi  lympha  fluat. 

Vita 


456  IMAGO  PRIMl  SMCVLl  SOC.  IESV. 

Vita  adiua  contemplatiuam  iuuat» 


nbyti?  nniy  nyvn 

%i)f\  tZJ>ai*lD3  TDtfCl  *?*S 

3»o#9  ni>n $?3  ea»ti?n  nS  os>s 

tzaj^aci  ons^a  u^d  trj 

oa^1?  n^  nr  n^«  ytj»  nr 

qnwn  rhfiva  nionn 
erjjj  >gtfo  no!  "]S  n|iflif  r^V 

ezno  nii^  0^3  W 

Defcenfus  iuuat  afcenfum. 

Immenji,  e  terris ,  peragranda  eH  ntdchim  cdi: 

Gratior  e  turpi  magnus  Olympus  humo. 
Bcce  petunt  imam  labentia  pondera  terram: 

Atque  alia  attollunt  pondere  prejfa  fuo. 
Sic  melius  deprejfa  graui  mens  pondere  furgit: 

Donec  in   optato  fine  quiefcat  amor. 
Perge  per  cxtremas gentes ,  maria  omnia  tenta: 

Ipfi  fuo  tollet  ponden  ad  ajlra  labor* 


Excr- 


LIBER   TERTIVS.     SOCIETAS   AGENS.        457 

Exercitia  S.P.Ignatij  fpirituali  otio  viresacuunt. 


Operofa  quies. 


NOn  nihil  ejl  quod  ago  ,  quamuis  nthil  ejfe  ruideturi 
Vt  reparem  mtres ,  otia  fejfus  amo. 
Otia  tnembra  leuant  duro  permixta  labon: 

Alterna  gaudent  cura  quiesque  Vtce. 
Ipft  fuas  vires  reparat  natura  quotannis, 

Et  fpere  exemplo  nos  iubet  tlla  fuo. 
Sed  tamen  a>t  durum  ejl ,  xternum  fcrre  laborem-y 

Sic  procul  a  nobis  defidiofa  quies. 
Otia  nos  operofa  tuuant,  magnoque  labore 

CNjfcw  quid  maius  continet  illa  quies. 
Scdicet  aut  frras  acuo ,  aut  male  firma  repono 

Fulcra  ,  fu<c  rurfum  fubttcienda  trabi. 
Ergo  tnterrupto  dum  capto  labore  quietem, 

Dum  reparo  vires ,  fit  labor  tpfa  qutes. 
Stc  Ignatiadum  mens  deleclata  recejju 

Dum  Jibi ,  dum  Superis  tota ,  Deoque  "vacaty 
Otta  qu£  tractat ,  grautora  negotta  crede: 

Hoc  <-uacat  illa  minus ,  qub  magis  illa  Vacat. 
CN^unc  limat  Medttans  obtufie  mentis  acumeny 

CN^unc  fedet ,    &   mires  comparat  tnde  nouas. 
Nunc  Jrmtur  Superis ,  totoque  hic  peclore  Numen 

Concipit ,  atque  operi  par  redtt  tnde  nouo. 
0  Vtinam  Jic  fepe  vacem  ,  fic  fiepe  quiefcam  ! 

Vtilwr  longo  es~i  ijla  labore  quies. 

M  m  m 


Excr- 


4S&  IMAGO   PRIMI    S^CVLI    S  O  C.    IESV. 

Excrcitiorum  fpirituaUum  folitudo  fcruorem  auget 


Claufus  magis  aeftu&t. 

DVm  licet ,  a  turba  flrepituque  foroque  recedey 
aAugendi  curam  quifquts  amoris  habes. 
Lictus  ages  ,  cum  folus  ages  ,  optataque  Sponfl 

oAnte  oculos  facies  fideris  wflar  erit. 
Exflies ,  cupidisque  njlnis  tua  gaudia  flringes^ 

Crataque  percuffi  vulnera  cordis  ales. 
lllim  ex  oculis  flagrantibus  igne  ,   repente 

ln  tua  diuinus  peElora  tendet  amor. 
Tunc  difces  ,  quantum  congreffus  poffit  amantisy 

Quid  Valeant  tacito  mutua  n/erba  fono. 
Seu  te  Ipetlabit ,  feu  quid  tibi  dixerit ,  W; 

Verbaque  qu<z  fundet  fingula  ,  vulnus  erunt. 
Tum  fLmm*.  impatiens ,  tunicaque  a  peffore  raptay 

Vror ,  io ,  dices ,  lux  mea  conde  facem. 
Ghtin  potius  magis  vre  :  tuuat  ,  mea  vita ,    quod  Vror 

En  patet  in  flammas  mens  mihi  tota  tuas. 
Si  tuuat  hoc  ,  fmul  ac  fuerit  tibi  mente  rsceptmy 

Hancftcito  <-vt  claudas  ,  fortius  vret  amor. 
G)u£  bene  claufa  manet ,  magis  ac  magis  xfluat  <~unda: 

Si  patet ,  in  fumos  protinm  humor  abit. 
Et  tua  flamma  fuas  agitat  quibus  euolet  alast, 

Si  qua  patet  mundi  rimula ,  dijfugiet. 

Libci- 


LIBER    TERTIVS.  SOCIETAS  AGENS.       459 

Libeilus  Exercitiorum  dux  certiflimus  ad 
eligendum  vitaeftatum. 


Hac  monflrat  eundum. 

IN  ijarias  diffebla  njiat  fe  femtta  pandit, 
Et  longis  circum  flextbus  errat  iter: 
Cumque  tibt  dubtm  centum  diuortia  trames 

Prxbeat ,  e  centum  efl  <~una  tenenda  <~via. 
Si  femeltncerto  per  deuia  calle  feraris , 

Certa  tuum  angent  milie  pertcla  caput. 
Hoec  <-urfls  infejfa  ,  feros  tegit  illa  leonesy 

Hic  fal/it  aecosfubdola  foffa  pedes. 
zAd  caput  i/Ia  redit  crebro  perplexa  recurfu, 

Ifla  njiatorum  fllua  cruore  madet. 
0  !  quis  in  hoc  dutJor  difcrimine  fila  miniflrct, 

Aut  Ariadn^o  flamine  flgnet  iter? 
CN^ocle  Pbaros  inter  Mareottca  faxa  regebat 

Lumine  deprenfts  ojflcwfa  rates. 
Ifcidas  flutlus  inter  ducebat  Erythra 

1)eflgnans  ftcilem  praeuia  flamma  fugam. 
Tarce  quert  :  tibi  tam  pofltis  Ignatius  armis 

(ftlefli  rutilam  pnetulit  igne  facem. 
Paruus  mole  liber ,  fed  rerum  ponderc  magnus, 

Non  dubtd  cupidum  ducet  ad  aflra  rvta. 
Ne  njiolis ,  ne  crede  rofis  :  liac  monftrat  cundum, 

Sxuit  vbi  tn  teneros  plurima  frin.i  pedes. 
Hoc  duce  nec  Pharios  tgnes ,  nec  flla  requires: 

Certior  hic  Creffo  flaminc  dutlor  erit. 

Mmm   1  Quics 


460  IMAGO    PRIMI    SMCVLl    SOC.   IESV. 

Quies  Exercitiorum  fpiritualium  iuuat 
ad  fui  cognitionem. 


Vtrgil. 
Eclog.  1 1 . 

Tbeocr. 
*S.  6. 


Nuper  me  in  littore  vidi 

Cum  placidum  ventis  ftaret  mare. 

H'  yoi%  T^dv  k  7roy%v  lq  &7\iirov  n'$  $t  yahavcL,. 

OTV  alvr\aa'iuLu) ,  «V  a>  Xoya  avSep  TiSetJju, 
O/^O^     T8?    TTCUiTHV    dip^JVOfJUV   jyLVOiCLi" 
OvJ*    «'  K  £JiSVTi/\OtC,   (J$tJ    iX0t    ODQllw    TE    VOOV    T?, 

Ualova  qgj  vfnd  y  <Pa'pM#K&  ttmQ  l£wr 
OvJ'  el  %00-fjyv  dej-S^arsu  (£  7rei^d^  >a*V, 

Ko/     (Aifelv    aXvvUTCU  <f§S  UU.iT£$°V  Ttt   jUST^* 

Ovcf'  «  7raaciv'ixoi  ooQiux),  7&ujj  yvcliveu  \outov. 

Ek  axg$v  o-oQwc,  caSr  aV«p  />«to, 
0'S7C  Ah  t*5  <J"  ^,  tic,  'UoJ  ,   t;?  ^juWj  olfi. 

Ka/  $  d^l^cnu\  ytiM  aTmpiaihuj 
T<  ^e^Jo-^uw  ,  acWTcv  fJi^elv  dyvcc^cp  ibrn- 

Soc/tcV  ue/8u.noov  gs^tov  ,  e7r«S-'  £TS£«. 
X5«V  cW  TraoT^  pe<p«  yvcHvaJ  t#  ^tiaiu.ov  £?i 

Qctpfjg.iig.,  vSoi>v'i^av  ei  Jbxietc,  w^; 
IloMa  fjaTUjj  Aegex;  <s%i  ovcFpeia^  ts  <po'£«  tb, 

SafT&T,  JVjA@»  icw  ,  fi  <Tojf.{«(;  ajaS-oc. 
A'M'  a^  t<5u)  owtS  7nJaxo-ac  yvdoiv  \pr\fJ.r\c, 

Ev^ric,  r\avyjr\  7ruvt  qpivdv  Tze^t^ac;. 
Kctj  ToVe  ,  cv  «Ts  yakdva  ofov  j3A«tt^  cg£f  \aujov} 

£2'c  vdqa  cn  yvoJcric,  ,  cTDf  'Sf&Tiplw  dyvoiav 
Mi(J.->ld(3jj©*,  Jb^eic,  t  aVo?  cm  'iuijtsjcv,  dvrip 

tiv  to;Mcjac  ,  ^a)  ipeit; }  (xncAV  c^coii  e^av. 


Ia 


L.IBER  TERTIVS.     SOCIETAS  AGENS.  46I 

In  feceiTuExercitiorum  fpirituales  opes  inueniuntur. 


Sine  tefle  beatior, 

ESt  nnhi  ,fitqne  precor,  non  grandi  mole  libelltts 
TJnus  amor  domint  dchciumque  fui. 
5\V  tamen  ex  nofco  pretium  penfetur  amore, 

)mnis  amor  hbri  efi  -otihtate  minor. 
lllc  animtrm  multis  ncgleclum  exercet,  e^1  inds 

Congrua  quas  tradit  nomina  rcbus  habet. 
llluts  auciorem  qui  te,  Lo:ola,  recenfet, 

Fallitur:  e  cxlo,  quo  docet  ire,  Venit. 
T>iua  Tarens,  totics  non  frufird  <~oifa  clienti, 

SWateriam  hbro  prxbuit,  ipfe  manum. 
Si  tibi,  qu<&  debet,  purxfine  crimine  vita 

Cura  foret ,  totics  nemo  legendtts  erat. 
Errafit}  reget  ille  gradum,cxloquc  reducet, 

€t  cix.li,  amiffrts  crimine,  reddct  opes. 
Non  tamen  in  turbd,  neforfan  nefiius  erres, 

zAt  folo  patitur  Numine  teBe  legi. 
Crede  mihi,fies  fmc  tefte  beatior  <vllo, 

Tlunmaque,  in  turbd  non  tibi  danda,feres. 
Hic  T)eus,  ipfe  Dctts  tibi  fe  prxbebit ,  (g^  rvltro 

Omma,  qux  pofis,fed fine  tefic,  dabit. 
Sic  quicumque  pettt  quod  humtis  celauerat  aurum, 

lnuentum,  nullo  tcfie  <~oid.ente,  fod.it. 
Sohcitos  fimper  dat  confcia  turba  timorcs: 

Solns  habe,  tutofi  qmdhabcre  <-voles. 

M  m  m   3 


Exomo- 


4-62 


IMAGO   PRIMI  SjECVLI   SOC.  IESV. 


Exomologefis» 


Fert  lingua  medelam. 

£Heu  qudm  diro  lacerum  mihi  ^vulnere  corpus! 
Txne  ojfa  tetro  nuda  freclantur  fnu. 
u\ec  dolor  eB,nec plaga  recens ;  multosque per  annos 

Obduffa  putrem  contegit  faniem  cutis: 
llla  etiam  focdd  mi/erum  prungine  <~uexat 

T>ensd  mtumefcens  parte  ab  omni  pufluld. 
Deflituit  me  ojox,  aquataque  njulnera  membris 

cAd  ipfa  p<cne  fata  languentem  trahunt. 
Quid  queror?  ahl  nulh  cmciant  mea  membra  dolores, 

9{ec  purulentum  contegit  njulnus  cutis: 
Vulnus  habet  mensfola;  nec  vlla  eB  cura  medeU, 

Nec  a:gra  medtcas  patitur  adhiberi  manus. 
Ipfa  mihi  grauius  medicina  dolore  timetur: 

Tam  dulcis  zgram  plaga  mentem  conficlt. 
Ah  mifer!  ahnefcis!non  temanus  afyeratanget: 

Ttbi  fola  ferre  Imgua  medicmam  potest. 
Tande  ammi  labes,  mox  myflica  vcrba  falutem, 

6t  fana  culpas  monita  plangenti  dabunt. 
Vulneribus  non  fola  canumfert  lingua  medelam: 

Loiola  in  huius  muneris  partcm  <~uenit. 


Commu. 


•  IBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS. 

Communio  generalis* 


463 


Si  potuit  manes  arceflere  coniugis  Orpheus^ 
Threicia  fretus  cithara  fidibusque  canoris, 

Cithara  I  e  s  v  Euchariftia, 


Vtrgil. 


Anxpr. 


Sl  potait  Orphttu  coniugis  manespix 
Reuocare  merfos  inferisy 
cDtgito  loquaci  Thracias  pulfans  fidesy 

Gratoque  frettu  carmine, 
Cum  retlor  Orciy  (djr  dira  Furiarum  agmina 

Ceffere  njitla  cantibus; 
fur  cithara  I  e  s  V  ntimen  humanis  malis 

j\equeat  benignum  fleclere  ? 
llli  tetendit  artifex  neruos  amory 

Clauisque  conflric7a  fide 
Crucis  potenti  carmen  mfonuit  chelyy 

G)uo  fcijfa  rupium  iugay 
G)uo  njindicantis  cecidit  ira  Numinisy 

Et  legis  <etern<c  rigor, 
&uo  iuffapandi  mocHa  tenebramm  domtii 

Manes  remifit  wferis. 
Nunc  cithara  I  E  s  v  nequeat  Euchariflia 

Laxare  poenas  debitas  ? 
Et  expiandos  flammeo  manesfpectt 

Diukm  aggregare  catibta? 
tytrum  illa  pendit,  cum  'Deum  dat  in  cibumt 

Tantique  pretium  fanguinis* 


Soda- 


464  IMAGO    PRIMI    SACVLI   SOC.   IESV. 

Sodalitas  B.Virginis. 


Hac  iter  ad  Superos. 

NOx  erat,  ffl  flammis  <-uincebant  fidera  noclem, 
Inque  meis  oculis  totus  Olympus  erat. 
H&i  mihi!  diccbamy  quantum  nos  inter  inane  efi! 

tAd  rvose  terris  quis  mihi  monHret  iter  ? 
0\ec  tenui  lacrymas:  lacrymis  <-uia  libera  facla  efi, 

Jguod  nullo  fcirem  tefle  madere  genas. 
Iamque  refulgebat  flellarum  lacJeus  ordo, 

llla  tot  aflammis  femita  nota  fuis. 
llla  olim  <vanis  tottes  cantata  Poetisf 

Credita  ad  aetherei  ducere  tec7a  louis. 
Hanc  ego  fufrtciens  y  falue,  6  pulcberrima,  dixi; 

Te  mihi  quam  quxro,  quis  neget  effe  <-uiam? 
€ffe  njiam ,  formofa  fuos  qua  Mater  alumnos 

JEterm  faciat  tecla  fubire  T>ei  ? 
Hac  certe  adSuperos  iter  efl:  dumque  vbera  Nato 

Trxbuit, effufo  lacJe notata <uU efi. 
aAb!  quis  adbuc  patriis  temerarius  erret  ab  afiris, 

Laclea  ^uirgineo  fi  patet  igne  <-uia  ? 
Htcne  te-lajfety  potabere  laffe,  njiator; 

^d  qua  tefallat)  lumine  notafuo  esl. 


Goncio- 


LIBER  TERTIVS.  SOCIETAS    AGENS.  46$ 

Concionatorum  murtus. 


Vos  mentes  fingite  lingua. 

QValis  informem  gemtrix  refingens 
6)uem  frius  luci  dedit  <vrfi  partum} 
Ore  confufos  faalique  lingud 

Digerit  artus: 
Talis ,  informi  male  nata  partu 
Tignora  agrefti  nemorum  receffu 
Vr&co  dimnm  renouata  lingua 

Munere  format. 
Cernis  ?  en  cultu  rediere  mores: 
Ejferos  turbx.  pofuere  ntus: 
Pulcbra  Virtutis  facies  remdet, 

Vindice  lingud. 
H&c  potett,  cdo  miferante,  apertos 
Reddere  ab(lerfis  oculos  tenebris: 
Hac/acra  lucis  tubar  auiternum 

Tandere  mentu 
Vergite  0  vafium,  Socij,  per  orbem, 
6t  rudes  dotla  recreate  hngud: 
Vergite  aterno  ftmilem  Parenti 

Fmgere  prolem. 

Nnn 


Socic- 


466  IMAGO    PRIMI    SICVLI    SOC.   ItSV. 

Societas  dodtrina  &  cxemplo  viam  falutis  oftendit, 


n.apud  Quaii  lumen  de  fuo  lumine  accendat,  facit,  vtnihilo- 
offic]'  minus  ipfi  luceat,  cum  alteri  accenderit. 

FErte  faces,  fiagrat  Ignatius,  dijfundite  lucem} 
Siue  per  6oos}  fiue  per  Hesjerios. 
Vos  o}  Vos  Socij,  calo  quibus  aufiice }  magni 

Ardere  Ignatij  plenius  igne  datum} 
Vos  agite:  errorum  mortisquc  opprejfia  tenebris 

Luflretur  veslro  qualibet  igne  plaga. 
Sed geminam  praferte  facem,  fax  altera  <uirtus} 

Altera  doHrinx.  fit  pia  fuada  tux. 
Felices  populi ,  <ueslro  de  lumine  lumen 

Accenjum  quoties  fub  fua  tetla  ferent. 
Non  Atgypiia  nox  illis  cdumque  diemque, 

Et  fibi  fe  ex  oculis ,  ommaque  cnpiet. 
Non  illos  Erebi  wfidi<c}  mundusque,  Venusque, 

Ipftque  cum  Styge  mors}  w  flcelus  omne  trahet. 
Aurea  lux  c<ecas  trahet  ad  caleslia  mentes, 

Et  certum  ad  Superos  lumme  pandet  iter. 
At  vos  LoioU  foboles  diffundite  lumen: 

G)ui  rapiet,  <~uobis  hic  mhil  eriptet. 
Nam  neque  fax  raptcc  patitur  difrendia  flamma, 

^Mille  licet  fuma?jt  hmc  alimmta  faces: 
Nec  njobis  fyarfiz  decrefcet  gloria  lucis} 

Igne  licet  vefiro  fiagret  vterque  polus. 

Infti- 


LIBER  TERTIVS.   SOCIETAS    AGENS. 

Inftitutio  Batbarorum. 


46, 


f 


Hi  fefos  cultus  hominiim  rcccntum 
Voce  formabunt.    Horat.  lib.  i .  Qmm,  01 1  o, 

VBnuBus  illejcitulusquepufid, 
Vultti  decorus  aureo, 
Ait  fmjfe  frucius  <vnus  arborit 

ln  <zfculetis  aAttic<e, 
tllicfmjfe  montis  in  cacUmine 

Vernis  comatus  fiondibus 
Inter  ajirentes  Uices.  &  hoc  negat 

Negare  Mercuri  manum: 
Qii  par  loquaces  tunxtt  *Am$hion  fides 

Eburne<e  potens  lyrx. 
His  ille  poH-puellus  acceptam  refert 

Tulchrt  figuram  corporis. 
Vroin  tnumphat,  feque  comparat  fibi, 

Quem  gnaua  Dofforum  manus 
Ad  fanBtores  expoltmt  regulas 

Cultureformatumnouo.     ^  4 

Nam  quod  loquaris ,  tgneamque  dtuttiS 

Vtm  fufcttaris  tngeni, 
Hi  qua  paLeflrx  more ,  qua  dbSlo  cati 

Sermontfecemnt  fuo.  ft. 


46g         IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

Inflitutio  iuuentutis. 


ti'%W  a  (xo$a$-n-  X P  I 3B T  02  cj/  Vftur» 

Donec  formetur  CHRisrvsin  vobis.  G#/.4« 

A^fayaXifytTav,  tvyn^  d^c ,  detscvboio 
K»gi  rioAt-«A«T«  Kw^sa  Au}g£  cA'cfo. 
H'«A«h«  m>Aa?,  ^)  7iX&iova4  *y)  cnhwoj;, 

"tSpvHcf.  t%  KvvreA$©*  y*v-\a%>  ne&mMt, ; 
E\  <Ts  tfg.yXv<bt(J$fi  Ne.uecw,  ro  yAvtpfiov  dfXiT^sv; 

$>&$?cikov  wfJLdnis  'h?&i  7Jh&ovdx,ic,.y 
Qv%i  %  titeZttvtfyx  itS  /uyp$'o(jfyj  efcyi  rz&£9oa>77W 

hvai7tTV%*  %tte7rxt;  ^fyriXiosi  wovou,, 
E''S5  yXvtponv  io7ai  /3/«?  te ,  Aeyfo  tz ,  <paos  t?, 

T/\v'y.ugoi  !  ^TiT  t«A*.&w  kco^  p  dQdvaTov. 
Tiepfyrfalw  ?s/\(S)w  iSiv  iot  '£kvti\tiy%i?  A'o«fe/s 

OJeAs  fyioir  l&bv  oni  ttohvxhem  x/\i@*. 
A'M'  d}\a7raSvd  yovaq  SaiJaXy^e  yeitdtj?  X&p£v 

AvS £$/jt.icev ,  ^  e&axT  dirvoa  3  <sravra  vjjvic,, 
T'yc-1q  vabyiwtpoi  y.iydh*  gTago/  ^v  I*h  s  o~r, 

TcJr  //pp^/^oi'rac  «zWSSi  xAeftoTsgoi. 
Kwe/vov  I?  ^«x/a;  xb^"  >  '%2j  T'  "8*'  dygptpov 

'S.vy.fjyppov  t   ap£7>T  y/Sd-fffi-n,  izSn  KCf/\cS. 
NfiKs^'  aivv/dlfjoi  Hs/xoTH^e  jv^fj  d><n  yhwpeioi 

MopQxvTiC  v!i/\0fj$fi  s-wSsor  xtAsoQov. 
riAaTTET?  Tej>o-y.d><apic ,  ^d\  yhdyTfiTz  3  a  vooyXv7ffcut 

E'v  ToTfftv  KAxpvCu  Sttv/n&Ta.  7i7\3stt  t&bvoic. 
Ov  /uoppdq  /tJi$pQ$Ti  fiesrffl  ,  fisp<pdc,  ts  $tdw<<3 

y'[Ay.iov  «Ma  srjAtt  y/\vy./H^Tsc  xessbSt^. 


SchoLc 


LIBER  TERTIVS.     SQCIETAS  AGENS,  469 

Scholx  altiorum  fcientiarum. 


Diuinse  Falladis  aedes. 

SCientiarum  prxfes  $*  arbitra, 
ldea  recli ,  candida  Veritas, 
Delapfa  calo,  Cherubmi 

Numquid  adejl  agitata  pennist 
AdcH ,  c^  ardet  fub  penetralibus, 
Zoiola,<-vefiris  degere,  commodas 
Hic  natlafedes,  quando  Iesv 
Luce  njidet  radiare  poftes. 
Videre  magnos  hic  videor  Sopbos, 
Et  plcna  multo  pcclora  numine, 
Rerumque  naturaque  fontes 
Aufa  adytis  penetrarc  apertis. 
Regina  cunc7os  fed  fuperemtnet 
Excelfioris  qux  fapientia 
Arcana  pandit ,  auiternam 
Diua  Dei  fpeculata  lucem. 
Hic  illa  claris  fcilicet  atria 
Vatent  alumnis  :  te  duce  &  auffice 
In  arte  non  <~vna  rcfulgct 
T>ifcolor  ingenij  njenuflas. 
Fecunda  magnis  magna  parens  <~viris 
FaUfira  I  e  s  v  :  wicia  jiupet  fuos  . 
Natura  fetus ,  quos  <-vel  <-vno 
Varturiit  gcnerofa  feclo. 

N  n  n  3 


lnftitu- 


470        IMAGO  PRIMI   S^ECVLI  SOC  IESV. 

Inftitutio  puerorum. 


Sicut  aquila  prouocans  ad  volandum  pul* 
los  fuos.  Dmt.  32. 

Oculo  nibtl  tremente, 
Raptdos  fuperque  Qauros^ 
Vluutos  fuperque  rores, 
Vroptus  mbet  tueri, 
Jguoties  iubar  Tonantis, 
Quod  hic  orbis  expauefciti 
Ghtpttes  amoris  ignesy 
Jgutbus  ajiuant  amantes, 
Tenetrare  dat  magtfler? 
Cui  facra  tradtt  ille 
Ttocumenta y  nouit  altam 
Super  aflra  ferre  mentem: 
Soliddquc  luce  plerttsy 
Vrocul  a  fugacis  *xui 
Nucvbtts  crepundusque, 
Nebtdtsqtle  <-uamtati$y 
Amtrium  locare  cAoy 
Soluldsque  amart  laudes. 
Agedttm  tenella  turba 
Puen iy  caterua  dulas, 
<?Memori  tcnete  mentey 
Memort  tenete  Itngua 
Documcnta  ftntlttatis. 


PVeri }  tenella  turbay 
Qutbus  ardor  efl  amori 
Superum  dicare  mentem^ 
Nttidoque  flore  morum 
Decorare  njcr  tuuentxi 
eAutdt  gradu  citato 
Solttas  njeriite  ad  <edes* 
Rudibus  beata  Diuumx 
Vuerique  facla  I  E  s  v, 
Et  amabilis  MariaEj 
Facili  expltcabtt  ore 
Docilis  magiHcr  <eui: 
Veluti  Tondntis  alcs 
Super  Othryos  cacumen 
Tenerum  magijlra  pullumy* 
Vacuum  fecans  inaney 
Docet  expltcare  pennasy 
Humiles  fecuta  campos\ 
Vofto  ttmore ,  fenpm 
Rhodopefve  Caucasive 
Super  alta  terga  ducitt 
^Radtos  deinde  Vhcebt 
Medio  flagrantis  axe 


Schola; 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS. 

Scholae  Humaniomm  litterarum. 


471 


Luditque  fauis  immifta  iuuentus. 


mma  rauorum. 


NoArcifp  lacrymas ,  fundamina  prima  fai 
Qoriicis  c^  lenturn  quornte  gluten  ,  apes. 
Sugite  matenam  mellis  njwlasque  rofasque: 

Ghu  <-uenit  hinc ,  prolis  gaudia  fruclus  habei. 
Dicite  apes  tenera,  quarn  dulce  ejl  ludere  melle, 

Intcr  neclareos  Tjadala  tebla  fauos  ! 
Jj>)u£  tamen  hos  lufus ,  qu&  dulcia  gaudia  pr&bmt, 

Matribus  hctc  tanti  mella  paraffe  fuit. 
Vidi  ego  fic  iuuenes  curd  gaudere  Magifiri, 

Ghteis  fuit  alterius  dulce  labore  jrui. 
jjhiicque  prius  cytifi  fapientia  amarwr  herbis, 

Vifa  efi  HybUis  dulcwr  ejfe  fauis. 
Vifa  nec  immento:  namque  £?"  fua  mella  Camoenx, 

Et  fua  facundi  Tullius  oris  habet. 
V^{ec  Jrufira  circum  Thebanas  aAttica  cunas 

Lufit  apis ,  <uatem  pafcere  Uta  fuum. 
Ludite,  io,  tuuenes ,  diHcntis  ludite  cellis, 

Vifite  zAnflzi  cerea  regna  noui. 
U^il  opus  eH  paruas  laffare  njolatibus  alas: 

Arte  fauos  apibus  condidit  ille  fuis. 
Sed  quid  ego  dulces  njeneror ,  quas  difcitis,  artcs? 

Arttbus  his  quiddam  maius  habcre  luet. 
Trima  T>eo  fitcris  njirtutis  cura  UMagiiiris : 

An  pnterat  melwr  \Palladis  ejjc  comes- 


Schola: 


472         IMAGO  PRIMl  SiECVLISOC.  IESY. 

Schola:  Catechifticx. 


MH.Tie$(;'i?\S-'  uot  <$/ Tjfipvytov,  un  iipyiTi^crfxn^. 
Uoi/jjh,  v<p'  w  iyv&c.  71S.ua.  cr  tm-Tt  A£#£f 
Il&o-^&LfA-  iSu  7iu.aq,  ai  l8j)  afd-dXTmen  xpvG&crai; 

EupScLf  Si  Tjflhav  crfpdc,  dvu7rhQor  Trfv^iQ- 
Uzso-vct"/\i&  cn  Trft&ic,  yjj  rpcovrj ,  tu,  to  fidAiT/ujc 

2.7T<4u£isOTZ    B&SiCOC,  ,    5"m3tJ?    V71ZLJ    HJt^ij. 
XVc  Si  yi(A{  mSiCOV  Ti,  TTOdtDt  Vc,  <£  HTt  KAV  %7\k{ 

GuH&ti  (jSp  T%'/rvx ,  «'  Si  Tg^^ifc  <?o  mg.it  l 

Kcl)  0  'iQcpC,  T5  ,   <po£(3)<*  TB  r&  TYIXGi   yii\a  ,   «\tAo?  Ti, 

ZiT  3-'  idiv  dfxniMjbv  Mvirjt.  ffl  'iSiav. 
Kdv  d'  cho>  drho?'  aAAo/of  t&  cwipMg  vioosoi, 

VoCp    h\A0dt)    UY[TY\p     7TCtcnV    ggJOTJ    TlQcH. 

Ua.cn  Tivei  t  ,  dyiTcL)  te  ,  Ji  h  t'  dvaXco fjjtia.  cnifi, 

Kzj  dAic,  cAv  dy'iM  Scrtt  fjcd%ax^ct  £okc7. 
TiTcT'  bfjtj)i5v  ohv  eg^S,  QiSiiKoe, ,  dfyooaxic., 

2aiT«p  ai$£cp7roic;  id-'  ottcv  «ASsc  'ifJp, 
£2  2oAt/(M« ,  qtoydv ,  nghu7np  tjc  dAai^tPjLi;  dvTtSq 

Ucov  xzzo  Trfipvyov  cov  dyiQpvozt  ^stp^, 

UOCXSUKIC,  hSihOV  CLV   Oi  Ti  ,  {(Ctj  TCt  crd  TiKVCt  >   ©£0/O 

Tiwa,,  Trfi&v  V7r'ai%j  vtt)  HctAv&fiLSp  tyffi ; 
H'c  (pd-ro ,  Kj  nhcuiv.    2u  <T  dS-covi  azrCHQp  ,  (£  httd) 

T>]§  r  c-liija.  Qhdgne,  jfyf  t  UTrdvdj^  SoAtev, 
UcuSta  tvtQu  T5 ,  Snt&juivdv  Ttt  ts  TTXtidia  ,  uvth 

£¥v  0  <3?oc  yXcoostit,  01  Jpi7i<\  aXvefi  utto, 

&<djTi   ^ptXfiJv    T07TOV    8C  7raTi^0V'    T/  jS    «?A«T8  ;    TUU&.C, 

Ypfuiie,  I5  KtfaAlw  ^«£jt;  yTOfAa€eTe. 


LIBER  TERTIVS;   SOCIETAS  AGENS.  473 

Ta03-\  oW  f/i  <pMf%,  <n>€.k  tf*  iXdiiv  ciiiv  iSn 

Zjcra  >  SarofT^-  «7i  ®£$vrijk  y  io&ofjfyiz  • 
Kaj  y%  "tyjiyi  t&Qw  [Xii  aWswoif  u^jov  ,  afijfrxs 

lctTm,    i/uluj   TBWI?   &C6C0fJ^p0H  J\.iJnyluJ „ 
T«?  AotJass  to  ^y  i-nz&tA  xp  4vof4St  Asg/. 

Toic,  j  }'3i ,  7ra^  g5»@»  Jb\  Tbi  <rd  tUvol  tct», 
Uhc  oV  elhaeAvtic, ,  E'/\7r/$  t',  A' 5,07777  te  ,  ^  6777«^ 

TaSV^  fijacmbnter  ,  jWea  SiMirct  ^e/r, 
NiXHT«£«  xa;t*i;  ApgTW ,  JfaAa  t  wSf«  >  thvitcu;, 

T«  tfiJumov  ocTeJ* ,   a£</  I?  ajtga  7ToAk. 

Sinite  paruulos  venire  ad  me»  Lhc.  is* 

NE  prohibete ;  <*i>«*i  maternas  parua  fub  alas 
Turba  5  J^£  Aar  f«?e  tofo  ufcre  />ott.r: 
tAccurre  -3  en  patult ,  ^»/'  f  e  foueantque  tegantque, 

Se  plumarum  omnes  explicuere  fmus. 
Inuitat  pennis ,  tnuitat  <~voce  ,  graduque 

Lente  fefiino  fub  fua  membra  njocat. 
Vt  defidenis ,  ffl  n>t  efi  plenifflma  curis  ! 

Vt  neque  fomnurv.  oculis ,  nec  capit  ore  cibuml 
Uinc  amor ,  inde  timor  tenuatos  macerat  artus, 

Proque  fuis  <viuit  non  memor  ipfa  fui. 
Sintque  licet  Varij  vario  pro  femine  pulli, 

Omnibus  aquali  mater  amore  fauet} 
Et  fauet ,  e>  foutt ,  ($r  fua  per  disjertdia  nutrit: 

Sat  grege  feluem  fe  putat  ejfe  fuo. 
Huic  fimilart  tmim  non  dedignam  amorem, 

Nate  Deo  ,  term  dum  reparator  ades; 
0  Solyma !  exclamans ,  <z>eluti  gallina  fub  alas 

De  fe  progenitum  cogit  alitque  gregem, 
0  quoties  Volui ,  teque  (&/'  tua  pignora ,  Diuum 

Tignora,  fub  pennis  ejfe  tegique  meis? 
Dixerat ,  &  flebat.  Sed  <-vos  innoxia  turba, 

Necdum  tincla  dolis  (efr  fine  fraude  cobors, 
Infantes  amm<e  (efr  lacTentum  milha ,  quoruni 

Ipfe  fibi  laudem  perficit  ore  Deus-} 
Quid  meruiflis  ?  adefle  malis  pro  patribus  :  bas  <Vos 

Frontibus  impofltas  fufcipitote  manus. 
Hos ,  me  quifquis  amas ,  ad  me  flnite  <-ufque  <~venire 

Viuentem ,  cur£  qui  morientis  erunt: 
Namque  ego ,  cum  <Vit<c  £7*  ulis  ero  redditus ,  olim 

llefiino ,  qui  rnea  dent  his  documerlta ,  virds; 
Quos  Loiola  meo  Socios  de  nomine  dicet: 

Tum  quaque  his  foboleni  gens ,  age ,  trade  tuam. 
Vera  Fides,  (djr  Amor  Diuum ,  hts  docJonbus,  c^  Spes, 

Dandaque  per  fiptem  myflica  dona  fdus, 
Et  aticfrix  -vitiorum  @r  moribus  integra  <-uirtus, 

QuntTos,  qua  docui ,  ducet  ad  aflra  <x>id. 

O  o  o  Initium 


474        IMAGO  PRIMI  S&CVLI  SOC.  IESV> 

Xnitium  Gatechifmi  Crux. 


A  teneris  affuefce  Cruch 

Attera  natura  efl  <vfus ,  fi  prifca  merentur 
Difia  fidem ;  &  legem  condit  agendo  labor. 
Nec  minus  <vt  duris  affuefcas ,  proderit  vfts» 

$uod'que  negas  ferri  pojfe ,  ferendo  feres. 
Ecce  rudes  <vju  difcunt  elementa  puelliy 

J$u<eque  ntgra  Cadmus  pignora  Jlirpis  babet. 
Dijfiale  aquoreas  nautis  penetrare  per  <vndasy 

Vfus  inexpertos  m  docuijfet y  erat. 
€t  fua  dat  pracepta  Fides,  elementaque  fcribity 

Crux  quibus  eft  facri  dogmatis  ausjicium. 
lUa  tui  njei  fgna  Ducis ,  <vel  imagoLborumi 

Matte  puer ,  duras  difce  fubire  cruces. 
£H  tibi  Jors  paffer y  tenm  quemfune  coercesy 

Qogis  &  ad  motarn  fiepe  redire  crucem. 
Continet  hic  ludus  tenerce  documenta  tuuentx: 

Lex  data  qu*  njolucn ,  conuenit  illa  tibi. 
A  teneris  aftiiefce  Cruci,  dabit  <vfus  amoremi 

Vt  tibi  fiat  amor  ,  quod  fuit  ante  labor: 
Jguove  Crucem  repetes  fignato  ficpius  oret 

Hoc  tnage  fit  njotis  officwfa  mu. 


Prxcipua 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.         47$. 

Praxipua  Catcchifmi  le&io  Deus  vnus  &  trinus. 


Sic  trinus  &:  vnus  difcitur. 

DVbTrice  qutd  non  efficiet  manu 
Et  firmiori  pollice  pra-uw 
^DtreSius  tnfans?  en  Magtftri 
aAuxilto  terettsqUe  penna 
Formatur  vnus ,  qut  pede  trtplici 
Conftat  characler  ?  nd  adeo  graue, 
Qutn  arte  comprendat  magiftrd 
ferea  mens  doctiis  iuuenta:. 
Arcana ,  quamquam  plurtbiis  abdtta 
Fuere  fcclis  3  qux  Trtados  latent 
Sub  inuolucroi  ft  docentis 

Vox  praeat  teneris  ab  annis, 
lam  matris  almo  paruulm  e  ftnu 
Balbuttentt  <~uoce  canet  puer, 
Ghit  noffe  mqutdqudm  laboret 
luniitis  Artftoleles  Vlatoni. 
Qualis ,  prtufquam  limittbus  fuis 
Difreta  mtindi  machtna  confttttt, 
Sefe  tpfe  contemplans  fupremus 
Intuitu  Tater  auttemo 
ZJerbum  (  beaia  mentis  tmagtnem  ) 
felefte  gignat :  qui  partter  tremens 
Tellusque  ($r  xther  tres  in  <-vno, 
Inque  tribns  <-vencretur  njnum: 

O  OO     2. 


Catc- 


476  IMAGO  PRIMI  SMCVLl   SOC.   IESV. 

Catechifta  peccati  turpitudinem  explicat, 


Teneras  mentes  hasc  terret  imago. 

HEu  genus  infelix ,  lucisquc  immica  propago, 
Sole  cadente  nigris  terrarn  qu<e  peruolat  alis: 
Obfcur&  njolucres,  atrdque  httrentia  pelle 
Corpora,  &*  annofts  Jaxis  aut  rupe  recisd 
Induta  exuuias ,  £?*  tetris  hirta  lacertis, 
Infame  a  trifii  ducentes  <vejpere  nomen. 
Hinc  fiforte  fauis  proptor  Juccejferit  vna> 
Complet  apurn  teneras  moefid  formidine  cellas. 
Fit  murmur ,  firidentque  alis ,  fedemque  r.elinquunt 
Vnanimes :  fuga  fola  placet ,  pudet  horrida  njultus 
Speclra  pati ,.  nSlusque  feros ,  morfusque  cruentos* 
Tantum  tllis  odmm ,  tanta  efi  dijcordia  brutis. 
Voedms  efi  aliud  monfirum  ,■  grautusque  timendum 
Mentibus  innocuis,  quas  imptgra  cura  Magifin 
Horrendam  fceleris  ftciem  &*  furialia  membra 
Nojje  docet.  ml  tale  rvmquam  confine  timon 
Cigmt  humus ,  Stygtce  eruffant  h<ec  monfira  paludes: 
Vipereos  figunt  morfiu ,  fcediffima  ^ventris 
Vroluuies ,  atque  ora  putri  fiillantia  tabo. 
^uam  primum  h<cc  teneris  fpectes  fe  mentibtts  offert, 
Occupat  offa  tremor :  fugiant  ft  fieclra  ,  refumunt 
Attolluntque  ammos ;  fi  perfient ,  protmiis  omnes 
Tr<ejidium  JJeclare  fug<t.   hoc  tutamtne  confiat 
Certa  falus ,  pulchramque  pant  njiclona  laurum. 


Catechi- 


LIBER  TERTIVS.    SOCIETAS  AGENS.         477 

Catechifta  pueros  ab  inferno  deterret. 


Sic  cautum  puerk 

SEduta  res  amor  ett  :  ignes  &  firrea  teslor 
G)u&  <vidi  patrtos  cingere  fepta  focos: 
Dum  flammam  cinxit ,  puero  bene  cauit.  at  ipfe 

Frendebam  artifces  m  rnea  damna  manus. 
Sape  dabam  lacrymas ,  qubd  fic  arcerer  ab  igrte: 

Sic  tamen  arcen  <-vita  falusque  fuit. 
Nam  quoties  flamma  dutlus  pueriliter  aured 

Senflffem  exuHas  igne  furente  manus! 
Turba  fumus  pueri  flmplex  &  nefia  damni3 

ZJmbraque  nefcio  qu£  nos  fpecwfa  capit. 
Hoc  tamen  e(l  leuius ,  qum  ft  labxmur  in  ignes, 

Quos  fcelm  (efr  nign  regia  Ditis  alit. 
0  rmferum  !  tantus  ft  quem  decepcrit  error, 

Par  illis  non  efl  <-vlla  querela  malis. 
zAt  bene  confuluit  caecx,  Loiola  iuuent£y 

Ommbus  auxilw  promftus  adcjfe  fuo> 
Jl/e  rudes  animos ,  &  adliuc  ignara  malorum 

Corda  <uetat  damrlo  tam  prope  flare  fuo. 
llle  Stygis  flammas ,  purgandaque  crimina  flammis 

Vt  <-u:tent ,  faati  fflem  docet  effe  fuga. 
Nec  docuijfe  fat  esl :  exemplis  fortms  <-vrgety 

Verbaque  ab  exemplis  non  leue  pond.vs  babent. 
O  00  3 


Catc* 


47S  IMAGO   PRIMI    SjECVLI  SOG.  IESV. 

Catechifta  docet  pueros  orare  ante  refe&ionem. 


Non  capit  ante  cibum. 

Flt  facile,  a  primis  fi quid  condifcitur  annis: 
Naturx  njires  doBor  &  <vfus  habent. 
Adsjicis  ad  pueri  nutum  ludentis ,  in  altum 

Diftat  njt  eretlo  corpore  ftare  canis} 
Nec  capit  tlle  cibum ,  dominas  mfi  fupphce  geftft 

Et  fibi  munificas  hceferit  ante  manns. 
Z)idit  amor  5  <vifumque  fuos  conuertit  in  <vfmy 

Credidit  (efr  pueris  h<ec  malitura  fuis. 
Vifce  puer ,  dixit ,  precibm  placare  Tonantem: 

Nec  mfi  adorato  Numine  liba  pete. 
Prauia  crux  epulas ,  crux  pocula  prauia  fignet: 

Paftitur  his  animus  non  minus  atque  dape. 
0  bene  !  quod  monitis  pueri  ignorantia  ce(fity 

Frenaque  iam  prxceps  debita  orexis  habet. 
LoioU  pueris  amor  ingenwfe  colendis, 

Pramia  foliciti  magna  laboris  habes. 
Moribus  mgenuis  formata  eft  flexilis  atas, 

Vt  recreet  canos  culta  tuuenta  fenis. 


Cafta 


LIBER  TERTIVS.     SOCIETAS   AGENS,      ,  479 

Cafta  conuerfatio. 


FABVLOSA. 

Ssrophc. 


Tangor,  non  tingor.,  ab  vnda. 

TAngttur  nvndtque  cygntis  ,  non  tingttur  , 
Olor  procul  binc  Ledxus  abeflo. 
Nec  ttbi ,  Regia  Siheneli  proles, 
fcygne ,  per  Eridanum  Tbactbonta  peremptum 
Tloranti ,  patet  bic  lactts; 

6)ui  numquam  codoque  louique 
Te  credis ,  mtjfi  memor  tgnis  ab  tllo: 
Hunc  incendta  Sodonue  ml  mctuentem 
lnter  contrarta  fiammis  flumina  Cupidineis 
Antiftrophe.        Tlurtma  fublcuat  aur<c  nyis  ,fepe  petentem 
Volos ,  prope  diuum  tecia  ,  njolatu. 
j\unc  j  mcdtis  quafi  rubits  in  flammis 

Integer ,  aut  medio  Gedeonis  tn  tmbrt 

Vellus  ntl  madidum  ,  velut 

E  tcrrd  ml  terreus  e.xtt 

Fons,  flccus  medtos  ita  pernatat  amnes. 

Tempe  per  tua  nyolucrcs  concute  pennas, 

Arft  quem  Tbylltus ,  (e?r  tu  facius  olor ,  ex  Uyfie 
Epodos.  Nate  puer  ,  cole ,  quod  faluitm  te  nefcta  matcr , 

Flendo  dum  liquttur, 

Tuos  flagnum  fectt  in  njfts, 

Et  nvos  difccdite  cygnt, 

Veneris  qui  iuga  collo  ducitis ;  Idalius 

Junclos  matemis  currtbuj  btnc  Stygiod 

Vos  agttet  pucr  in  paludes. 

Tantum  illibati  nant  boc  m  flumtne  cygnL 


Fmdfcud 


4SO  IMAGQ    PRIMI   S^CVLI   SOC.    IESV. 

Fru&us  conuerfttionis  Sociorum  cum  proximo. 


Dulcior  inde 
Vt  redeat. 

QVifquis  amas  caflos  <-uit&  fine  crimine  mores^ 
LoioU  coetum ,  cuifocieris,  ama. 
&{ec  pigeat  momtis  prabere  fidetibus  aurcm, 

VaElaque  prxceptis  confona  nte  fequi. 
llli  te  facili  duclu  tranjfcribe  regendum^ 

Exiguique  mora  temporis  alter  eris. 
Vidi ,  qm  nuUa  fuerat  traclabilis  arte, 

Paulatim  mores  hic  pofuijfe  feros. 
Huc  *z>emat,  nuUo  impurus  njiolabitur  igne: 

Huc  <vemat>  nuUas  qu<eret  auarus  opes. 
^ui  cadit  e  aelo  nimbis  pluuiahbus  imber, 

Cxrula,  ji  nefcis ,  tequoris  njndafmt. 
Edutlam  medw  fusjendtt  in  aere  Phttbus\ 

Hinc  dulci  nubes  rofcida  manat  aqud. 
Ergo  quodfecori,  quod  labitur  njtdis  herbisy 

Munera  congreffm  funt  ea,  Phcebe,  tui. 
gjfotfquis  es  infacrum  te>  cum  <z>acat ,  ingere  ctxtum: 

Huic  f()lis,pluui<e  Uus  ttbi  cedet  aqu*. 


IMAGO 


481 

I  M  A  G  O 

PRIMI  SiECVLI 

SOCIETATIS   IESV- 
L  I  B  E  R    Q^V  ARTVS. 

SOCIETAS    PATIENS, 

S  I  VE    DE    A  D  VE  RSIS 
QVA  SOCIETATI  CONTIGERVNT. 

CAPVT    PRIMVM. 

SinguUri  Nnmink  ^rouidentm ,  &*  jtaterno  amort, 


ftduerfo  in  Societatem 


f» 


A  l  e  querulum  eft  ih  rebus  aduerfis  genus  hu-  Amcos 
manum ;  quando  non  nifi  amicum  &c  fortifli-  e*ercet 
mum  quemque  rebus  ardms  afpensque  exercec  scnec.de 
Parens  llle  magnificus ,  virtutum  non  lenis  ex-  promcU-1, 
actor.   Superiorum  confiile   exempli  artatum. 
Quos  Deus  optimoselTc,  quos  clariflimos  vult, 
xrumnis  obiicit ;  in  occafiones  intentus ,  quibus 
morum  virtus  enitefcat.   Hanc  dum  explorat,  in 
lucem  protrahit  :  dum  probat ,  perficit :  dum  vexari  agitanquefinit, 
claram  toto  orbe  atque  illuftrem  facit ;  qux  fine  aduerfario  marcefceret 
alioqui ,  &  inglona  fiiis  periret  in  tenebris .   Societas  I  e  s  v  magnum 
fatis  orbi  documentum  eft,  ita  valide  concuifa,  ita  vndique  impctita  & 
agitata,  vt  fere  non  multo  minus  prodigium  fit,omnino  potuilfc  confi- 
ftere ,  .quam  in  cam  quam  cernimus  molem  vno  feculo  excreuifle.  Sed 
nimnum  quod  ille  ait :  Non  efi  arborfolida ,  nec  fortis  ,  mfi  in  qmm  ^Wibid.cap.4, 
quens  <-uentns  mcurfxt  :  ipsd  emm  <-uexatione  confirmgitur ,  (djr  rtd.ces  cer- 
tius  figit.   Libetnc  vltra  Dci  confilium  expendere  ?  dum  fuos  excrcet,  in 
hoc  Liborat,  vt  fc  dignos  frciat .  at  maiores  noftros  dignos  fe  ,  dignos  's,^,^,ao 
prxterea  Ie  s  v  nomine  facere  placuit :  nc  aut  gratis  accepilfe  videren^  e  s  v: 
tur  tam  honorificam  appellationem ,  aut  gercre  otiose  .   I  e  s  v  m  cnim, 

Ppp  pati 


482  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV\ 

pati  fi  oportuit ,  cos  quid  exfpecTarc  par  fuit,  quos  eodem  nomine  vifum 

infignire  ?  agcndo  igitur.  &c  patiendo  fortia  orbi  oftenderent ,  voca- 

phiiipp.3.     tos  ^e non  magis  m  focietatem  nominis  >  quam  in  fbcietatem  paitionum 

Hcbr.i.  eius  :  tantoque  fortalle  duriora  fcircnt  toleranda  ,  quanto  difrerentius 
nomcn  hercditaflent.  Quare  dcfinant  tandem  arrogantix  notam  nobis 
inurere ,  qui  expcndcnt  pnmi  {'xculi  Patribus  fiomen  iftud,  omen  fem- 
per  &  prxfagium  fuilTeimpcndentium  fibi  quoque  Dci  caufsa  calamita- 
tum  :  nec  materiam  vanitatis,  fed  virtutis  mcitamentum ,  cxemplum- 
cjue  in  arduis ,  folatium  in  aduerfis.  Hasc  e  Manrefano  fecefTu  infignia 
Ignatius  extulit :  hax  e  cadefti  viio  haufit :  quo  propitium  quidem  fore 
I  e  s  v  m  didicit;  fed  ctim  cruce  intcrim  quafi  ad  aerumnas  pranre.  Ex- 
inde  probra ,  contumelias,  vexationes ,  aduerfa  omnia  Domini  veftem 
appellare  fblitus  :  qua  hanc  profelTos  militiam  mdui  optabat ,  fimul- 
que  meminirTe,  cui  ie  Dtfcf,  quibuive  modis  probare  dcberent :  atque 

i.Tim.i.  in  omnibus  laborare  vt  boni  milites  Christi  Ies  v.  Si  fortes 
eflent ;  in  caftris  periculofa  fortiflimis  imperari :  fi  virtute  animocjue 
prarftantes;  lecTiflimos  in  arduas  expeditiones  mitti :  Ci  vita?  contempto- 
res,  ad  vulnera  mortemque  intrepidi ;  iftiuimodi  prima  in  acie  collocari. 
interim  de  imperio  Ducis  queri  neminem:  de  iudicio  delectuque  omnes 
iibi  gratulari .  Nec  llla  Macedonum  pulchra  phalanx  ,  omnium  Alcx- 
andri  bellorum  comcs  &  fbcia ,  fe  vmquam  prar  ceteris  doluit  exerceri. 

iudic.7.       nec  iila  fiib  Gedeone  trecentorum  militum  exigua  manus ,  ie  prarcipue 
quefta  eft  hoftibus  obiici ,  aut  immenfie  multitudini  in  vicTimam  8c 
prardam  dari.  Periculi  contemptorem  quemque  faciebattamhoneftum 
de  fe  iudicium  Ducis ,  im6  Dei.   Digna  eft  immortalitate  akerius  Igna- 
tij,  iancTiflimi  Martyris,  e  vinculis  &  cruciatibus  illa  vox:  Nunc  incipio 
C  h  R  1  s  t  1  efle  difcipulus.  quafi  tum  primum  deprehendiiTet  vetera- 
nus  miles,  prxclare  deie  Christvm  fentire.   Habet  profecTb  (  quar 
Dei  benignitas  eft )  habet  &  Societas  I  e  s  v  ,  qubd  de  Ducis  iiii  iudicio 
•     fibi  gratuletur.    Necdcgener  efle,  necignauaprimofaxuloprobataeft. 
Sordida  puiuere  non  indecoro ,  vulneribus  &  f  anguine  formofior ,  in- 
uenta  eft  digna,  quam  fiiam  I  e  s  v  s  agnofceret.   Habent  &  vnde  gau- 
deant  maiores  noftri ;  qubd  ante  alios  digni  habiti  iiint,  in  quibus  fpem 
atque  indolem  ftirpis  totius  exploraret ,  an  meritura  videretur  pofteritas 
omnis  pro  nomine  I  e  s  v  contumcliam  pati.  Ingcns  bcneficium ;  Do- 
cTori  Gentium  tum  quoque  promiflum  diuinitus ,  cum  primum  iufliis 
eft  coram  Gentibus  &  Regibus  nomen  iftud  portare  :  qubd  ea  calami- 
tas  virium  noftrarum  quoddam  experimcntum  eft ,  &:  diiciplina  virtu- 
tis ;  fiue  poft  feliciter  iufceptos  fua  caufsa  laborcs,  confummata:  virtutis 
complcmentum ,  diuinxque  indicium  approbationis.   Id  Xauerius ,  id 
inclyti  tolerantia viri  agnouerc .  Quorum  ille  dicere  iblitus,  fufipecTum 
efle,  diu  carere  aducrfis ;  idemque  videri  fibi  atque  non  fideliterCHRi- 
sto  militare.  iftis  verb  triftes  xrumna?,  &  serumnis  addita  feralis  mors, 
laborum  mcrccs  eft  optata  fiepe ,  fiepe  quarfita;  &  digna  cmi  fanguine 
fiiorum  operum  corona.   Quid  aliud  quam  pocnam  atque  fupplicium 
diccrent  cxci  mortales  ?  ifti  rerum  bcne  geftarum  praemia  vocant .  Nec 
falsb ;  quando  &  fuis  priuatim  apud  Deum  meritis  noua  hinc  fit  ac- 

ceffio; 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  483 
ceffio  5  &  pra?clara  publice  ab  fe  inchoata  opera ,  certiora  capiunr  incre- 
menta.  Semina  diceres,  &  terra  prius  obrui  deberc,  eo  latiiis  exuberatu- 
ra,  quo  grauior  hiemis  prseceilent  inclemcntia .  Circumrerte  oculos ,  fl 
placet ,  qua  per  orbem  difiufa  Societas  eft ;  vaticinanti  tandem  credetur 
Ignatio.  Euentus  docet  nufquam  creuille  felicius ,  quam  vbi  vulgo  faitfeliciui 
depreila  magis;  nufquam  etiamnum  lartiiis  florere ,  quam  vbi  durius  fuit creHlt^1 
agitata.  Grati  agnofcimus  :  infecliaciones  hactenus  pro  laudibus  fuerej  f^tai  "" 
&  clades  ipfk  pro  incrementis.  Quis  vel  emendas  non  cenfeat,  aliorum 
culpa  fi  abfit  &  offenfa  Numinis  ?  qui  obeiTe  crcdiderant ,  profuere :  &c 
quod  demoliri  laborabant ,  prouexerunt  opus :  non  tam  mole  iam  fiia, 
qitam  illorum  agitatione  folide  firmatum.  Segnia,  ignaua  ,  contempta 
iunt,quar  nemoexcitat,  nemo  ia&at  autmouet :  otio  ac  defidia  elangue- 
bunt.  Clara,  &  in  «euum  duratura,  gaudent  perpetuo  motu.  Sol  fide- 
radue,  femper  irrequieta  5  viuida  femper  &-integra  funt :  nec  vmquain 
cfrulgenc  grarius,  quam  cum  prius  fub  opaca  nube  latuere  .  Sed  a  cade- 
ftibus  ad  humana  delcendat  cogitatio  .  Qua:  res  alia  Regnorum  Re- 
rumque  publicarum  exitium  eft  ,  quam  fine  motu  alta  quies ,  fine 
bello  pax  atquc  fecuritas  ,  fine  aduerfis  nimia  felicitas  ?  hinc  otium 
cxiftit  :  hinc  abundantia  earum  rerum  quas  primas  mortales  du- 
cunt.  atque  hinc  nafci  vitia  necelle  eft,  quolibet  hofte  magis  formidan- 
da.  O  benigna  in  Societatem  xtcmx  Mentis  confilia  !  quam  prouide 
per  aduerfa ,  noxia  remouk !  ne  lllam  aut  e  quietis  rebus  ignauia  ,  aut  ex 
iecundis  infblentia  carperet .  Si  florentem  conferuare,  beneficium  eft, 
quo  id  padto  cercius  facere  potuit  ?  fi  propagare,  quo  potuic  felicius  ?  In 
Iucrum  omnia  &  commodum  vertit .  Siniftro  rumore  atque  fermoni- 
bus  quid  fa&um  ,  nifi  vc  vere  innocefceret  ?  iudiciis  &  qua^ftionibus, 
nifi  vc  cum  laude  approbarecur  ?  ia&acione  cam  mulciplici,  nifi  vc,  facis 
inftar ,  clarius  reluceret  ?  exfilio  &  fuga  ,nifi  vr,  dum  alias  quamc  fedes, 
diffunderetur  lacius  ?  Stat  igitur  inuidta  hactenus :  vcrique  forcuna:  par: 
fiiis  erudica  fuccefTibus ,  qux  aduerfa  vulgus  nominac  ,  in  beneficiis  ha- 
bere.  Id  nunc  agic  hoc  criumpho  farculari :  orbi  reftacum  vulc,  am-  id  nunc 
plecci  fe  illa  vc  Dei  dona,  vc  pacerni  amoris  pignora ,  vc  incremencorum  jff/ot^ 
iuorum  cercifTimas  caufTas :  omnis  vc  recro  poftcncas ,  in  criftibus  affli- 
cliisque  rebus  magis  quam  in  Lrtis  fpem  ,  fiduciam  ,  gaudium  ponat, 
quamdiu  de  Societate  I  e  s  v  fe  dicet. 

Age  ver6  quifquis  nobifcum  ortas  primo  ficulo  tempeftates  intue- 
bere ,  quid  nifi  vndique  turbatum  marc  ingredi  te  credes  ?  en  quantum 
ab  Aquilone  infurgit  malum  !  quam  atra  nox  ponto  incubat ,  quam 
denfx  ccnebra? !  procella:  vndique  8c  decumani  fluct.us :  ilullo  littore 
fida  ftatio  eft.  confpirant  in  vnius  exitium  cymba:,  recentis  adhuc  & 
necdum  fatis  firmis  latcrum  compagibus  aduerfiis  inimicum  imbrem 
&  infundentes  fe  vndas .  Obrucndam  igitur  aliquando  cenfuere  faiculi 
prudcntes,  tantasque  tcmpeftatesnon  euicTuram.  idem  &  noftri  ( facen- 
dum  eft)  fpem  incer  metumque,  timuere  non  fcmel:  nec  minus  anxie  ad 
Deum  confugere,  quam  ad  Iesvm  Apoftoli  in  nauicula  dormientcm. 
Sed  nimirum  eciam  hac  cymba  I  e  s  v  s  vehicur.  quod  igicur  illi  Caft- 
rern  <~ushere  (^rfortnnm  cius ,  id  nobis  I  e  s  v  nomen  porcare  fecuritas 

Ppp  i  eft, 


484  IMAGOPIUMISiECVLISOC  TESV. 

eft,  fimul  &  periculi  cailiTa.  Tanto  veclore  cur  diffidat,  ipernve  abiiciat 
trepidis  in  rebus?  cum  opportunum  fuent ,  mperabit  njentis  (8jr  mari  ,  & 
fiet  tranquillitat  rnagna\  nouis  interrumpcnda  tempcftatibus ,  ne  in  per- 
niciofiorcm  nobis  malaciam  vertat :  verum  vt  iemper  folicita ,  prouida 
femper  &  circiimfpc&a,  iemper  intenta  periculis,  intcr  anguftos  vtrim- 
que  icopulos ,  fyrtes  intcr  &  breuia ,  gnara  omnibus  prpueni  Yentis ,  ia- 
oftenfum  teneat  diuinx  glorix  curium. 

CAPVT     SECVNDVM. 

Antc  confirmationem ,  wnmerfam  Societatem  exfiingmre 
conatm  A&mon  in  capte  Ignatio. 

ODium  Satanx ,  male  fibi  metuentis  a  noua  cohorte  ,  prima  8c  ve- 
rior  turbarum  cauiTa.  Quid  non  cgit  ne  coalefceret  ?  quam  adul- 
jgnnttnm,  £am  non  ram  facji£  opprimendam  intelligebat,  in  Ignatio  Ductore  vna 
opera  omnem  laborauit  exfiinguere :  in  capite  totius  vitam  corporis, 
meifem  in  femine,  in  radice  arborem  ,  in  fonte  riuos .  Ignatium  igitur 
palam  ,  Ignatium  clain  atque  ex  infidiis  aggrefliis  eft ;  nunc  improbo- 
rum  hominum  odio  &  aperta  viiis  impictate,  nunc  piorum  quoque  vi- 
rorum  ixpe  non  prudenti  zelo,  fpecie  rccti  deceptorum.  Pro  omni  telo 
infamia  placuit :  eam  Ignatio  lnfignem  fi  inurere  poflet,  neminem  cum 
illo  initurum  focietatcm  .  Itaque  in  Manrefano  feceffu  quamdiu  deli- 
tuit  fibi  vni  intcntus,  non  tantum  iiiam  illi  integram  conftare  famam 
paflus  eft ,  fed  &  prxclara  tandtitatis  opinione  augeri  pra'terea  vulgari- 
que.  at  vbi  de  adlegenda  cohorte  agi  perfenfit ,  vbi  de  faciendis  qua?- 
ftibus  animorum  ;  tum  enimuero  Ignatij  famam  lacerare  ,  vitam  pro- 
fcindere  ,  didta  factaque  omnia  in  inuidiam  &  criminationem  vocare- 
calumniis,  vinculis,  carceribus,  iudiciis  id  agere,  vt,  protrita  vbique  au- 
ctoritate,  qui  infamem  hominem  fequeretur,  nemo  effet.  Quocumque 
pedem  inferebat  Ignatius ,  finiftri  illnm  rumores  vel  iam  pra-ceflerant, 
vel  profcqucbantur;  ncc  conquiefcere  finebant,nifi  ab  agenda  Dei  cauisa 
Compluti  ipiequiefceret ,  inflammandisque  hominibus  ad  pietatem .  Compluti 
mantic*  P-rnTlum  )  deftide  Salmantica: ,  mox  Parifns ,  exinde  Venetiis  ac  Romar, 
quafi  fericquadam  ilhim  infccutxcriminationes.  Ter  Compluti,  non 
magno  temporis  intemallo,  in  illum  habita  quarftio  veneficij  atque  har- 
refeos  :  initiofcre  diflimulantcr ,  nifi  quod  femel  ad  quadraginta  dics 
in  publicam  miifus  cuftodiam  cft  .  Compluto  digreflus  Salmanticam, 
nihilo  mitius  excipitur:  ctiam  illjc  datur  in  tctrum  carccrem ,  itcrum  fu- 
fpectus  hxrefeos ;  iniedta  collo  pnrgraui  catena ,  fed  in  qua  triumphafle 
perhibctur  .  Vtrobique  honeftif  fima  quidem  fententia  declarata  inno- 
ccntia  cft;  obex  tamen  moracjue  iniecta  magnis  conatibus,  quandonon 
nifi  poft  quadriennium  de  diuinis  rebus  cum  populo  agere  Quarfitorum 
dccreto  permiflus  eft  .  Inter  cauffas  ha?c  fuit  ex  Hif pania  excedendi. 
Sed  non  infcriora  illum  Parifiis  mancbant  ccrtamina .  Hic  nimirum 
obf truendi  crant  aditus,nc  e  norcntifTima  iuuentutc  delectum  agcrct  no- 
iius  Ductor. 

Vix 


LIBER    QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.      485 

Vix  inchoauerat  Parifiis  Ignatius  confueta  fibi  pietatis  offlcia;  cum  pari/ust 
fubito  magni  exftitere  motus  ob  tres  Acadcmicos  eximix  f  pei,  ad  Euan- 
.gelica  confilia  traducStos .  hoc  primum  quafi  clafficum  fuit «  Inde  ma- 
ieuolis  fcrmonibus.  apud  Matthamm  Ofi  Qua:f  litorem  facrum  citatitr 
abfcns;  led  vltro  accurrentis  fiducia  calumnia  concidit,  Mox  grauius  a 
Penna  Magiftro  illi  dedecus  comparatur,  publicum  virgarum  funpli- 
cium,in  ea  Academia  feditioforum  &  improborum  iuuenum  turpiflima 
ad  ignominiam  nota.  Quod  fi  f  uccederet ,  a<flum  eifet  de  Ignatij  con- 
filiis,  obfcuratum  nomen ,  eleuata  auctoritas  5  adolefcentes  ab  eius  ier- 
monc  congreflucjue ,  infamix  metu ,  fponte  refugerent .  Quis  inuidi 
Iiof  tis  non  agnoicat  inuentum  ?  fed  contra  omnia  ceciderunt .  Decreta 
liipplicij  turpitudo  palam  in  llluftriofem  eius  laudem  decusque  conuer- 
fa  eft.  Penna  exinde  aliique  ex  Academia  conciliati  Doctores ,  Gouea 
in  primisj  cuius  poftmodum  amicitia ,  ad  aperiendas  noftris  hominibus 
Indias  ,  apud  Lufitanum  Regem  admodum  fuit  opportuna.  Imo, 
cjuod  agebatur  ,  vt  ab  eius  coniuetudine  auerterentuf  adoleicentes  (  ex 
cjuibus  nimirum  diuino  confilio  conflanda  Societas  etat )  contra  factum 
eft.  ex  eo  tempore  conciliati  funt  magis }  Ignatij  virtute  publico  iani 
comprobata  teftimonio,  &  longe  latequc  manante  fama.  Igitur  non  ita* 
multo  poft  Faber  &  Xauerius,  &  alij  deinceps,  in  eius  fe  pefpetuam  di- 
fciplinam  curamque  tradidere .  Societatis  primordia  huic  fortafle  pro- 
cellx  dcberi,  non  incongfue  dixeris. 

Quid  igitur  ?  in  nobiliflima  iuuentute  tam  fecure  aduerfum  fe 
confcnbi  milites  patietur  humani  generis  hoftis  ?  &:  (  quoniam  ita  fes 
ferebat,  vt  Parifiis  abiret  Ignatius)triumphabundum  fcilicet  excedere  fi- 
net  ?  Vltima  tentare  aggrcditur,  totiscjue  viribus  de  integro  iamiam  difc 
celfurum  adoritur  :  fi  res  apte  caderet,  vna  eademque  opera  omnia 
eius  confllia  atque  inftituta  euerfurus  .  Temporum  occaflone  captata, 
quod  admodum  feuera  in  Sacramcntarios  conftituebantur  iudicia,  libel- 
lum  Exercitiorum  vna  cum  Au6lore  in  fufpicionem  harefis  maleuoli. 
vocant .  Neglexit  inlanam  criminationem  is  quem  fupra  dixi  Quxfitor 
Mattha:us  Ori ;  quod  niti  fraudibus  omnia  calumniisque  intelligeret: 
iibcllum  poftulafle  ,  excuflifle,  approbaife  contentus.  At  negligendam 
non  exiftimauit  Ignatius:  iterum  actertio  Qurefitorein  adit,  rogat  cog- 
nitioni  caufllr  det  operam  ;  nihil  obtinet .  inftat  tamen  ,  fufpe6ta  credo 
tempora  reformidans ;  ac  tandem  cum  fcriba  Docftoribusque  nonnul- 
lis  pxne  importune  inliocenti.e  teftimonium  impetrat.  Prudens  con- 
filium  comprobauit  cucntus .  prxfaghlfc  diceres  orituras  in  Vrbe  tem- 
peftatcs. 

Sedhocnimirumopus,  hic  laborerat.  ad  Vrbcm,  deftinatam  diui- 
nitus  natalcm  huic  Ordini  fedcm  ,  integra  fama  ne  accederet ,  callidus 
hoftis  agebat ;  tanto  acrius,  quanto  propinquior  fiebat  Ignatius ,  Vene-  PV»"»*» 
tias  iam  tencns.  Nouam  igitur  ea  in  vrbe  aggreditur  commouere  pro- 
ccllam.  Spargitur  in  vulgus  rumor ,  hxreticx  prauitatis  aliquoties  in 
Hifpania  conuictum,elapfum  e  cuftodia,profugifle  in  Galliam:  cfngicm 
eius  ab  Hifp.mis  Inquifitoribus  publice  concrcmatam.  Parifiis  quoque, 
quod  iuuentutcm  perucrsa  doclrina  inficerct ,  ad  facra  tribunalia  dcla- 

P  p  p   5  tum 


486  IMAGO    PRIMISiECVLISOC.  IESV. 

tum  fuga  prazucrtiifc  Magiftratuum  confilia .  Vulgabantur  haec  om- 
nium  fermonibus  ,  ia&abantur  in  circulis ;  iamque  ad  Apoftolicum 
Nuntium  erant  delata .  Sed  irrita  rurliim  Satanae  cecidcre  confilia; 
vltro  iudicium  poftulante  Ignatio ,  non  tamde  fiia ,  quam  deSoCiorum 
cxiftimatione  (blicito  ,  ne  qua  nafcenti  familiae  adhrereret  infamia : 
quando  ab  Auguftino  fcriptum  meminerat  ■  nobis  necelfariam  efTe 
vitain  noftram  ,  alns  vero  famam  noftram  ,  diuini  honoris  procurandi 
potens  inftrumentum. 

Sed  ha?c  prxludia  quaedam  ha&enus ,  &  praeuia:  quodammodo  ve- 
1{mt>  litationes  ad  decretoriam  pugnam  .  Romae ,  in  confpecTu  orbis  terra- 
rum,  in  oculis  Summi  Antiftitis,  de  fummfi  rei  erat  decertandum  :  Ro- 
tnx  iacienda  erat  alea ,  ne,  firmatis  aliquando  alma  in  Vrbe  radicibus, 
longiiis  inde  progreiTa  Societas,  toto  orbe  difTunderetur.  Spes  erat  non- 
dum  omnino  matuium  noune  Religionis  partum  aut  praefbcari  poiTe, 
aut  infigni  faltem  infamia  pollui ,  quae  illius  aliquando  pro  Dei  gloria 
conatus  omnes  labefa&aret .  Oritur  igitur  fceda  tempeftas ,  funeftior 
ceteris  ternbiliorque^qua!  quoniam  inlgnatium  decima  eft,decumanum 
merito  flucTum  appcllem  :  extrema  certe  omnia  minari  eft  viia .  Eaque 
iudicauere  maiores  noftri  tum  fuilTe  tempora ,  de  quibus  in  itinere  ap- 
parens  Ignatio  I  e  s  v  $  fpoponderat  Rom<e  fe  propittum  fore  .  Initium 
turbarum  j  detecTa  a  noftris  in  concionatore  quodam  Auguftino  Pede- 
montano  haerefis  Lutherana  fuit .  Hic  ille  furere  >  familiares  fuos  opu- 
lentos  homines  concitare ,  ad  euertenda  noui  Ordinis  fundamenta  rabie 
accendi.  Calumniaftruitur  vulgaturque(vetus  fabula)  Ignatium  Socio£ 
cjue  probris  omnibus  notatiflimos  in  Hifpania ,  Gallia ,  Venetiis  haere- 
feos  flagitijque  compertos :  ied  elapibs  e  Iudicum  manibus,ad  corrum- 
pendam  iuuentutem  fpecie  pietatis  Romam  denique  perfugiiTe.  Appo- 
nitur  adhaecfalfus  teftis :  qui,  quod  olim  familiaris  Ignatio,  eius  arcana 
introfpcxerat  propiiis,  ad  (imilitudinem  veri  aptiiis  cenfebaturdiiSturus. 
is  vulgo  iam  credita,  fua  prxterea  firmat  delatione,  &  apud  Vrbis  Praefe- 
cTum  accufat  infontes.  Fluebant  ex  fcntentia  omnia:  creduias  vbique  na- 
cTi  erant  aures.  ardebat,  reftinguente  omninonemine,odij  atque  inuidia: 
in  noftros  homines  ingens  flamma .  abftinebant  congreiTu  etiam  an- 
teaamici.  increbrefcebat  quotidie  rumor ,  in  Vrbe  fermonibus ,  apud 
exteras  quoque  nationes  nuntiis  ac  litteris ,  teneri  denique  Ignatium  So- 
ciosque  manifeftorum  fcelerum  haereiisque  conuicTos ;  videlicet  vt  quas 
noxij  variis  locis  efFugiflent  pcenas,  eas  iufto  Dei  iudicio  Romae  per- 
fbluerent ,  in  celeberrimo  orbis  theatro  .  Quid  ad  ignominiam  fingi 
atrocius  poterat  ?  quid  in  nafcentem  familiam  pernicioiius  ?  Exitum 
vultis  ?  is  fuit ,  quo  illuftrius  argumentum  diuinae  in  hanc  familiam 
prouidentiae  vltra  requirere  nefas  fit.  ConuicTus  in  iudicio ,  acTusque  in 
exiilium  falfus  teftis,  vicToriae  initium  fuit.  quam  in  reliquos  confpira- 
tionis  nefariae  principes  dum  perfequitur  Ignatius ,  prodigium  acceilit. 
Quis  enim  neget  eile  prodigium  aucTore  Numine  facTum  ,  vt  in  ipib 
articulo  ferendae  fententia?  in  Vrbe  reperti  fint  omnes  fere  antehac  Igna- 
tij  Iudices ,  cx  Hifpania  Ioannes  Figueroa ,  Matthaeus  Ori  e  Galliis  ,  & 
Venetiis  nupcr  Gafpar  DocTius  ?   Iudices  dixi ,  an  certuTimi  cius  inno- 

centice 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  487 
centix  teftes ,  quafi  diuinitus  fubmifli  in  tempore  ?  Horum  igitur  non 
iamlitteris,  fed  ore  ac  verbis  magnifice  commendata  Ignatij  virtus, 
publica  fententiaa  Praefe&o  Vrbistumomni  fufpicione  liberata  eft, 
tum  egregie  communita  aduerfum  calumniatores,  quorum  longe  dif- 
par  exitus  fuit.  Ha^refeos  ipfi  flagitiorumque  poftmodum  conuidti,  in 
fe  retorsere,  quam  Ignatio  fuerant  machinati  perniciem.  Alter  iudicium 
ignis  fuga  prxuertit,  efngiemque  fuam  pro  fe  Iudicibus  concreman- 
dam  reliquit:  xtcmis  tenebris  vinculisque  alter  mandatus.  tertius  breiu 
poft  inopinato  confumptns  morbo  mifere  interiit,  huius  fe  peccati 
grauiter  infimulans.  vltimus  denique  ,  concionator  ille  fceleris  archi- 
tectus  ac  princeps,occultus  Lutheri  ailecla  ,  pofita  tandem  perfona,  ad 
haercticorum  caftra  (  quodipfumfuit  fupplicium  longe  grauiftimum) 
{c(e  recepit.  At  Ignatio  quanta  hinc  gloria/  optanda  cette  Societati 
procella  fuit.  illuftris  fa&a  eft,  qua:  latebat  in  obfcuro;  innotuitque,  ia- 
cT:ata  fermonibus.  Imo  &  de  Satanse  conatibus  hoc  iudicio  debellatum 
credidit-,  tum  demum  a  Pontifice  Maximo  confirmationem  fperare 
aufa.  quam  ( licet  extrahente  ad  annum  Guidiccionio  Cardinale  )  tan- 
dem  obtinuit :  fiue  probata:  iam  virtutis  teftimonium,  fiueprcmium 
fortiter  fuperata:  tempeftatis. 

CAPVT     TERTIVM. 

PoFf  conftrnmtioncm  fifius  exagitata  Socictm 
&>  qm  turbamm  ctmjfa. 

INter  facros  Ecclefia:  Ordines  Apoftolica  iam  auctoritate  adlecta 
Societas  tantillum  quictis  fperare  poterat ,  tamquam  ia&is  folide  ra- 
dicibus,  ventomm  tempeftatumquefecurior.  fedmox  eo  honore  non- 
nifi  elatam  pofitamque  fe  vidit  in  fignum  cut  contradtceretur.   Certatim 
excitata  aduerfantium  ftudia;  dubio  procul  fraude  atque  inuidia  Sata- 
na::  qui,  quam  primo  in  ortu  elidere  nequiuerat,  vbique  terrarum  per- 
fequi  ftatuit ,  nondum  defperata  victoria  femel  omnem  opprimendi. 
Lubet  hic  excitatarum  toties  procellarum  quas  deinceps  narratuii  fu- 
mus  cauflas  ex  Orlandino  femel  exponere  figillatim.     V^eceffe,  inquir,  j-^*-*^- 
nonefi  turbarum  hmufmodicaput  ab  Satand  auclore  repetere:  qutfuum  domt-  num.34. 
natum  exercens  in  regno  <-vitiorum ,  quidqutdhoneslifancliquemtermortales  Pr'Z*o_ 
apparet,  in  tpfo  fiatimexortu  conaturopprimere.  Notafunt  infanclam  Chri-  fcum's& 
sti  Ecclefiam  nafcentem  ac  teneram,  nota  mpecultares  coctus  commota  bella;  taru: 
fiue  olim  Monachorum ,  fiue  pofiea  Mendicantmm:  contra  quos  non  aliem  mo- 
db  d  fide  Catbolicd,  fedqm  huius  defenfionem  finceramque  cufiodiam  maxime 
profitebantur,  acerrime  exarferunt.  Igitur  Satan  curn  tantum  oderit  bonos,  (efr 
ad  elxdenda  bonefii  femina  tam  ^vigd  excubet,  tam  ajwlentus  ajfurgat;  mirum 
von  es~i,fiin  Soctetatem  immant  quddam  (efr  inexpiebdi  rabtefefe  tnfert,  nem- 
peineum  Ordtnem ,  qui  bellum  aduerfus  eum  adeb  fufum  &  graue  fufceptt, 
inter  Etbntcos ,  tnter  beereticos ,  mter  Qitboltcos  tanto  conatu ,  tot  macbmts, 
tamque  aptts  ad  euertendam  dtri  monfirt  tyranmdem.   Hominum  porrb  (njt 
.miffosfaaam  prorfus  ab  Cbrifitano  nomme  altenos)  genera  duo  pottjfimum  fefi 

aducr- 


4SS  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.    IESV. 

Sectwds,  aduerjana  prxbuere ,  h&retio  ,  njitiofique  Catbohci.  Ghtorum  item  in  aperto 
mahna  caufjaefi.  .Quippe  virtuti  cum  njitio  numquam  magis  conuemet ,  qudm  calori 
rum&im  cim  frigore :  (gf  quemadmod.um  bac ,  fiprope  admoueas,  pugna  cooritur  ,•  ita9 
frsboram:  nifi  remoucas  te  ac  Jemngas,  Jed  prodeas  in  aoem,(efr  njitium  aggrediaris,  ex- 
fifiet  pugnafiabitque,  donec  alterapars  alteram  adjui  fimihtudinem  commutet, 
ac  njicioriam  ferat.  Quod  ciirn  ita  fit,fi  quando  tempus  incideret,  quo  tempo- 
re  Societati  pax  ejjetjro  detemmo  equidem  interpretarer  indicw.  Nam  quarn- 
diu  quidern  inHituta  fua  retinet,  argumentare  ,Ji pugnam  non  njides,  njeliam 
debellatum  cum  mundo ,  eique  fimilem  facJum  ,  quod  optandum  potius  quam 
fjerandum  efi-3  njel  eamfuo  loco  motam,(djr faclam  Jimilem  mundo,  quod7)eus 
auertat.  Pneter  h\zc  duo  genera,  certos  quoque  homines  interdum  aduerfarws 
Tertta>  habuit  hic  Ordo  ex  aliis  Religiofirum  Ordimbus.  Ac  ne  idquidem  potefi  pru- 
dentibus  mirum  ac  prxter  opimonem  viden.  Non  enim  proimus  cum  profano 
njeflitu  perturbationes  ammi  exuuntur  ;  numerofisque  m  ccctibus ,  hac  procli- 
mtate  &  infirrmtate  naturx. ,  illd  impugnatione  Satana,  quis  bonos  e>  aquos 
prxfiet  omnes  &  concordae  fiudiofis?  Adbtec  hominum  ingema,pro  wfiitutwne 
njfuque,  atque  adeo  habitu  corporum ,  adeo  diucrfi  Junt,  njt  non  minorfit  in 
ammi  njultu  qudm  in  factei  figurd  njarietas.  Hxc  illos  fiudia,  alws  deletlant 
aha:  necpromus  quidquam  cfl  fatlu,  qudm  njt  quifque  qu<e  ludicw  ac  fententia 
improbat,  etiam  njoce  acfermone  condemnet.  Igitur  ajjueti  Juis  inBitutis  nji- 
ri,  curn  quxdam  noua  caput  extulere ,  confequens  njidebatur,  njt,  cum  fua  a- 
marent  probarentque  maxime ,  ab  us  dijcrepantia  refutarent.  Nam  quotus 
quifque  efl  tantd  njel  chantatis  amplitudine,  qui  alienos  compleclatur  ac  Juoss 
njel  aquitate  ftpicntne,  qui  res  njtifunt ,  mfuo  quamque  genere,  neutram  in 
partem  praiudicij  inchnatus  ponderibus ,  iujlo  libret  examine-  Accedit  quod 
Societas  non  folum  d  Veteri  Religiojorum  formd  habebat  multa  diuerfit,fed,  vt 
JnBituti  pojcebat  ratio ,  exteriora  quaedam  injigma ,  (efr  fiata  feueritatis  ex- 
penmentanon  ajjumpferat :  commouetque  nefao  quemjenfum,  fi  quem  njideas 
eadem  tecum  profitcntem  conditiombus  non  iifdem  implicitum ,  ^r  quaji  Jia- 
dium  idem  dccurrentem  non  pondere  pan  grauatum.  Docet  quidem  prudentia 
non  idem  d  quouis  petendum.  Sed  tamen  ipji  Baptifla  magni  difipuU  perxgre 
ferebant,  qu<e  tpfi  affumebant  ieiunia,  nonitemab  Aposlolis  fufcipi.  Htec  au- 
tem  in  exoriente  Societate  confrebla,  multo  poterani  vehementius  commouere, 
qubd  njit£  gcnus  ab  ipsa  fnfeptum  etiam  probabatur  in  njulgus.  Super  hac 
recentis  huius  aJfecU  difaplina  cum  totos  fe  in  proximorum  dedidijfent  njtili- 
tates ,  nullumque  prxtermitterent  pietatis  mimBcrium ,  quorum  multa  Reli- 
gioforum  njeterum  multi  traciabant;  mji  egregia  qu&dam  pietas  pxne  obftupe- 
feciffet  Jenfum ,  neceffe  erat  eos  compungi.  HPaucorum  emm  eH  tUa  Apojioltci 
Phiiip.t.  pecloris generofitas,  Dum  omni  modo,  fine  per  occaiionem,  fme  per  ve- 
ritatem  Christvs  annuritietur ;  &  in  hocgaudeo,  fed  &gandebo. 
Luc-9-  jQuinpotiusexintimderatfcboldCHRisTi  quidicebat:  Vidimns  qnem- 
dam  in  nominc  tuo  eijcientem  dxmonia,  &  prohibuimus  eum,  quia 
non  fequitur  nobifcum.  Amat plus  nimio  naturx  contumaaa,  quod (incula- 
re  exifiimetur  ac  proprmm.  Ex  hoc  autcm  capite  oriebatur  duplex  prxterea 
metus ,  ne  (djr  fiudiis  Rcligiofos  adOrdines  adjfirantium ,  c^*  liberalttate  be- 
mgne  facientium  alw  auersd,  ipfi  ahquando  cum  difoplinx,  tum  njitx  Jubfidia 
defideraturi  ejfent.  Qmbus  rebus  qui  miratur  quempiam  fuijje  commotum, 

is 


LIBER  QJ  ARTVS.    SOCIETAS    PATIENS.        4g$ 

is  naturam  hominum  ignorat ,  nec  Jlatum  animaduertit ,  *»  ^«0  Christvs 
Dommus  fuam  reliqmt  Ecclefam  :  cui  ad  vincendum  malmt  fuppeditare  vires, 
quam  pugnx  caujfis,  (djr  ^viclorix  decus  adimere.  Par  caujfa  ludimagiftrorum 
nonnemmem  wcitauit,  cumfcholis  quas  Societas  publicabat,(djr  lucraipf  in- 
tcruerti,  (efr  aditits  ad  crefcendum  mtercludi  putarent.  Fuere  etiam  e  Prafuli- 
bns  quidam  aduerfi,  nomine  quidem  ac  (pecie,  quod  tura  Societati  ab  ApoHolica, 
Sede  concejfa  poteftatem  eorum  conuellerent :  fed  vt  reuera  his  omnium  leuijf- 
mafmt  caujfa  dolendi ,  tta  non  multos  priuata  quapiam  perturbatw  tranfuer- 
fos  egit.  Pars  maxima  wtellexere,  ad  leuandas  eorum  confcientias  mijfum  ida 
1)eo  fubfdium. 

Itaque  fumma  capita  vt  perftringamus ,  tria  quazdam  precipua 
funt.   In  hau'eticis  improbisque  pertinax  odium  nominis  noftri,  & 
aperta  maleuolentia.    In  quibufdam  Catholicorum,  vt  modeftiili- 
me  dicam,  zelus  non  fecundum  fcientiam,  pra?feftinatumque  iudi- 
ciumnon  cognita  caufsa,  coniunctum  cum  ignoratione  vita?  rerum- 
que  noftrarum.  In  aliis  quibufdam  annulatio  impatiens  lucis  aliena*; 
prsefertim  vbi  periculumeft ,  nedequa?ftu  fuo  commodisque  decedat 
aliquid.  His  fere  e  fontibus  inde  ab  initio  illa  in  Societatem  odia  fluxe- 
re,  hinc  illa  bella  enata,  quibus  toto  iam  fieculo  iadtata  eft:  neque  tran- 
quillitatem  magis  fperat,  quam  fuos  inter  flu£lus  Petri  nauicula.  qua 
cum  impcti  agitarique  ab  ha:reticis,  vexari  abimprobis,  commune  eft 
Societati  noftra: ;  id  per  impios  miniftros  agente  Satana ,  illam  vtde-  inuipm 
primat,  cuius  ope  non  parum  extolli  Ecclefiam  videt;  exofam,  inuifam, reddere 
execrandam  vt  reddat,  qua  diuina  bonitas  vti  dignata  eft,  non  infimo""^^. 
fuae  gloria?  inftrumento;  irritosque  lllius  reddatconatus,  cuius,ob  erudi- 
tionem  pietatemque  prxftantium  virorum,tanti  fieri  cernit  auctorita- 
tem.   Et  miramur,  fi  in  illam  Reges  &  Principes,  fi  liberos  in  illam  po- 
pulos,  fi  in  illam  celeberrimas  Vniuerfitates  facrosque  Prsefules  conci- 
tare  eft  conatus  ?  Illudit  mortalium  mentibus  mgenti  vmbra;  vera  an 
falsa,  perinde  habet :  &  de  nihilo  terribiles  obijcit  rerum  triftium  fpe- 
cies  ac  timendarum.    Regibus  vita?  peiicula,  &  nefcio  quem  timorem 
futieftx  cazdis :  quam  per  Rcgulam  Iefuitis  imperari  ( vide  quo  progre-  bifcnliiri 
diatur  calumnia)  Guftauus  Suecorum  Rex  etiam  nuper  aiferiiit.  Po-jEjjJjT 
pulis  rumorcs  ingeflit  turbatae  femper  Reipublicas  &  pacis,ab  iftis  ho- 
minibus  motuum  omnium  turbarumque  auctoribus ,  affentatoribus 
Principum,  &  peflimis  confultoribus ;  quorum  confiliis  accepta  rcfe- 
runt,  fiquadunorafunt  Magiftratuum  imperia  atque  edicta.  Vniuer- 
fitatibus  Pra:fuhbusque  imminutionem  obijcit  poteftatis  fux  atque  au- 
ctoritatis,  violationem  priuilcgiorum  iuriumque  fuorum ,  in  quce  fcili- 
cct  per  fas  &  nefas  inuolare  laboret  Societas,  vlli  fubefle  nefcia  aut  ce- 
derej  vnius  nixa  auctoritate  Romani  Pontificis,  cuiex  voto  &  fponfio- 
ne  fingulan  totum  orbem  fubiugare  conctur,prodcre  Regna  atquelm- 
peria,fubijcere  Regum  colla,vniusque  iftius  Summi  Antiftitis  Itabilire 
Monarchiam.  Dici  non  potcft,quantis  hxc  amplificata  figmentis  fpar- 
fa  fuerint  in  vulgus ,  quam  tradu&a  inuidiose.   Per  regiones  circum- 
ducemus  Le&orem,  brcuibus  multa  complexi,qua:  Annales  noftri  pro- 
lixius  dabunt. 

Qqq  CAPVT 


490         IM  AGO  PRIMI  SJECVLl    SOC.  IESV. 

C  A  P  V  T     Q^V  A  R  T  V  M. 

Alotm  in  Italia  adiurfm  SocietaUm. 


l 


N  Italia(  vt  indc  ordiamur,  vndc  in  rcliquas  fparfaProuincias  cft) 
quoties.  m  confirmatam  Socictatem  deinceps  quoque  mota  tcmpc- 
ftas  ?  quotics  Roma: ,  poft  cauflam  tam  faspe  decifam ,  imploratis  ite- 
rum  itcrumquetribunalibus,  ipfi  quoque  Ignatio  laborandum  fuir,  nc 
qua  Societati  vix  orta:  afpergeretur  labes ,  &  maleuolorumfermo  partas 
Turbtlc- i2,m  JauJes  &■  bonum  nomen  obtererct.  Leuibus  quidem  primoex 
'  caufiis,  quafi  male  fopitis  igniculis  fubdolofo  cinere;fed  erupturis  ali- 
quando,  ni  mature  opprimerentur,  in  magnum  incendium  :  autturpi 
faltem  fumo  &  fuligine  fufpicionum  demgratuiis  integram  hactenus 
famam  Societatis.  Nunc  ab  mfano  amatore  periculum  fuit,  frementc 
turpes  fibi  ereptas  delicias;  viroacri,  in  Pontificis  aulagratiofo,  nec 
manu  miniis  prompto ,  quam  Lingua.  Nunc  ab  occultis  criminatori- 
bus,  qui  modo  Pontificis ,  modo  Cardinalium  aures  inanibus  imple- 
rant  fufpicionibus ,  auerterantque  a  nobis.  Nunc  ab  externa  Ludima- 
giftrorum  pctulantia,  qui  noui  gymnafij  nomcn  famamque  doctrmar, 
quantam  poterant,  in  inuidiam  vocabant.  aufi  &  fuis  effufi  palarftris, 
cum  lafciuiente  difcipulorum  turba,  fores  quatere,  conuulnerarefene- 
ftras,  oblatrare  docentibus ,  mediasque  in  exedras  petulanter  irrumpe- 
re.  officiebant  fcilicet  eorum  oculis  felicia  fcholarum  incrementa,  Sc 
probata  in  vulgus  docendi  ratio;  nouorumque  magiftrorum  gloriam, 
vt  fit,  fuam  interprerabantur  infamiam  atque  contemptum.  Sed  mifla 
faciamus.  ifthax  lcuiora,  &c  nulli  fere  Prouinciae  Collegioque  non  com- 
munia.  De  fumma  rei  Romae  iterum  vt  decertatum  fit,  videamus. 
neque  enim  coortas  domi  procellas  diffimulare  eft  animus,  quando  m 
iis  fingulare  elucet  Dci  patrocinium  ab  inteftinis  fimulexternisque  ma- 
rauiores  cHinationibus  fua.m  hanc  familiam  defendentis.  Quod  viuo  Ignatio 
"aBobadiiia  toties  fruftra  Satanas  tentauerat,  id  eo  recenter  vita  functo  felicius  con- 
&p*ntio.  fecturum  fperauit:  nec  iam  per  externos  rerum  noftrarum  rudes,  fola- 
que  fortes  maleuolentia  &  nocendi  cupiditate,  fed  domefticorum  ope, 
eorumque  virorum ,  qui  &  ipfi  e  decem  Sociis  magnas  auctoritatis  do- 
ctrinarque  prarclara  cum  laude  in  Societatis  muneribus  multos  iam  an- 
noserant  verfati.  His  auctonbus  ipfos  in  exitium  fuum  armare  Socios 
inftituit,&  coharrentem  illam  ab  vno  capite  inter  fe  foluere  compagem, 
antequam  Societatis  inftituta  primo  ifto  generali  conuentu  femel  ap- 

f>robanda ,  nulla  amplius  poiTent  tempeftate  conuelli.  Dux  fuit  Nico- 
aus  Bobadilla,  vir  acer,  magnisque  fuis  laboribus  egregie  vtilis;  folitus 
tamen  e  libera  potius  quadam  charitate  ( fic  ipfe  nominabat)  quam  ex- 
acta  Regularum  norma  Rcligionem  metiri.  iamque  e  Profeflis in fuam 
fententiam  traxerat  quatuor.  Sociumnactuserat  Pontium  Gogorda- 
num,laboriofum  hominem,  &operarium  planebonum;  fedpncfracti 
nonnihil  ingenij.  yEternum  erit  pofteritati  exemplum  illorum  casca 
temeritas,  dicam,  an  ambitio.  Summam  rei  manifeftum  in  difcrimen 

adduxere. 


LIBER   QJARTVS.    SOCIETAS   PATIENS.       491 

adduxere.  Inciderantnempe  tempora,  de  quibus  lllud  poterat  vfurpa- 
ri:  Filij  matris  me£  pugnauerunt  contra  me.  funefto  illo  Regnorum  Re- 
rumque  publicarum  rato,  vt,  poftquam  ingenti  labore  in  altum  creue- 
re,  in  fe  tandem  vires  vertant  &  manus.  Et  quam  prope  ab  exitio  tum 
Societas  abfuit !  Exceifu  Ignatij  orbata  erat  capite:  inter  Patres  qui 
conuenerant  domeftica:  erant  ditfenfiones,  foras  quoque  perlata?  in 
vulgus  ab  ipfis  audloribus,  pdTimo  exemplo.  E  primis  decem  Sociis, 
qui  vniuemm  quinque  erant  fuperftites,  duo  Bobadiliam  fequeban- 
tur:  nondum  erant  approbatie  Conftitutiones,  ntc(ms  certa  viuendi 
norma:  Cardinales  fimftris  occupati  fermonibus  delationibuscjue ;  nee 
minus  Pontifex,  qui  &  fua  fponte  nonomnino  propenfus,  &priuato, 
vt  fere  fir,  hominum  genio  fua  adamantium,  &  qua^  ipfi  fapienter  infti- 
tuerunt  ea  putandum  prima  ( erat  enim  Paulus  IV.  vnus  e  primis  fun- 
<Iatoribus  Clericorum  Regularium,quos  Theatinos  vulgus  nomina- 
bat)  Societatis  Iuftituta  non  probabatomnia,  dudumque  aliquid  iniis 
mutare  moliebatur ;  fignificaratque  non  femel,  ex  noftro  &  fuo  Thea- 
tinorum  Ordine  vnum  polfe  conflari.  Hoc  tamen  tam  difficili  tempo- 
re  inuenti  funt  duo  Pontius  &  Bobadiila  ( quod  primorum  Patrum 
luimquam  credidiiTet  fimplicitas )  qui  Societatem  vniuerfam  perdi- 
tum  iient.  Nam  confiliis  auide  viribuscjue  collatis,ipfi  adiere  Cardi- 
nales,  obtulere  libellos  lpfi,  fufpicionibus  concitauere  Pontificem, 
acriter  aduerfus  vicarium  Lainium  contraque  Ordinis  inftituta  dimi- 
cauere ;  vt  danda  profecto  Patribus  fuerit  opera  ,  ne  quid  Societas  de- 
trimenti  caperet.  Periculi  magnitudinem  a:ftimare  qui  volet, indicta 
extra  ordinem  propitiando  Numini  pia  opera  expendat,  qualia  extre- 
mis  in  rebus  folent  adhiberi :  quotidianas  ( quod  tum  nouumerat )  Li» 
taniarum  preces :  aliorum  per  vices  quotidiana  ieiunia:  ter  in  die  alio- 
rum  alio  tempore  flagella:  terna  qualibet  hebdomada  a  fingulis  Sacer- 
dotibus  Sacra:  repetitas  a  pluribus  eximio  feruore  fpiritus  exercitatio- 
nes;  prxeunte  domi  Profeflbrum  in  verberatione  publica  Lainio,in 
Collegio  Natali ,  qua:  &  toti  vniuerfim  Societati  extra  Vrbem  per  lit- 
teras  mandata.  Nec  omitTa?  interim  componendis  motibus  humanas 
prudentia;  induftriarque  rationcs,  donec  caufla:  cognitio  Cardinali  A- 
lexandrino  ( is  deinde  Pontifex  Maximus  Pius  V.  fuit )  demandata  efb 
Ex  eo die  fuboriri  lux  ccepta,  tempeftascjue  concidere.  indi&um  filen- 
tium  turbarum  auctoribus,  prima  fadtioforum  hominum  medicina. 
mox  &  alio  amandati  funt ,  vbi  eorum  opera  expetebatur ,  non  minus 
quam  antea  publice  priuatimque  prompta  &  falutatis.  Iuflus  interim 
Vicarij  poteftate,  vt  pnus,  fungi  Lainius.  Tandem  etiam  Societatis  In- 
ftitutum,  quod  quatuor  Cardinalibus,  iisque  Ordinum  diuerforuro, 
cognofcendum  dederat  Paulus  Pontifex,  illibatum  eft  redditum.  Quo 
haud  fcio  an  vllum  prxftantius  fit  teitimonium  de  abfoluta  perfectione 
Conftitutionum  noftrarummihil  mutaife  e  diuerfis ReligioforumFami- 
liis  fapicnuilimos  viros,  &quidem  pr.roccupatos  calumniis  eorum,  qui 
intimenotas  habereexiftimandi  erant^eo  Pontifice,cuiiamdiu  non  om- 
nino  probari  vidcbantur.  vel  folum  iilud  tam  nobile  iudicium,  an  11011 
latis  magnum  commodum  eft,  quod  ex  ea  tempeftate  Deus  elicuit? 

Qqq   2.  Non 


492  IMAGO   PRIMI  S£CVLt   SOC.  IESV. 

Non  ideo  tamen  fecura  erant  omnia;  nec  dedu&us  ab  ea  mentc 
Pontifex  (quamuis  diffimularet)  qua  mutan  quredam  velle  inlnfti- 
tuto  nonfcmel  infinuauerat.  non  quieturus,  nifij  vt  in  Rep.  homo 
acer  paflim  multa  mutabat ,  in  eam  quoque  tormam  Societatcm  redi- 
geret,  quam  animo  ipfe  comprehenderat.  Ea  forma  duo  quacdam  com^- 
pledtebatur  addenda  Conftitutionibus :  vt  Prarpofitus  Generalis  non 
perpetuus,  fed  in  triennium  forct;  &  pfallendi  in  Choro  induccretur 
confuetudo  ritu    Clericorum.    grauiter    ha?c  poftmodum  feucreque 
iniunxit,  vfus  fuprema  in   omnes  Ordines    au&oritate.    Pugnabat 
vtrumquecumnoftris  vitre  rationibus ,  &  Ignatij  mente  decretifque  in 
primis,  qui  vtrumque  multis  magnifque  expcnderat  momentis,  & 
a  noftro  Inftituto  remouerat.  Parendum  tamen  reuerenter  in  prarfens 
fuit  Summx  in  terris  Poteftati,  donec  iudicio  Cardinalium  morte 
mandantis  ea  iuffio  exfpiraret. 
Zxagitd-        Dum  haec  domi  turbantur,  inchoatur  in  Monte  Politiano  Col- 
u'"l  S°m~  leg'umulccellii'Optimo,  fed  qui  in  infignem  poftea  tragoediam  ver- 
te^PoUtia-  Hls  e&  Nefcio  an  alibi  maior  nomini  noftro  afperfa  infamia  m  turpif- 
901  fimo  genere  vitiorum ;  ita  ad  fimilitudinem  veri  adornatis  criminibus, 

vt  auerfa  a  nobis  optimorum  ciuium  voluntas  &  benefkentia  Colle- 
gium  tandem  ditfoluere  coegerit.  Feminarum  praccipue  ad  facra  my- 
fteria  accedentium  &  numerus  &  pietas  erat  infignis :  ergo  alix  intra 
monafterij  fepta  fe  abdere,  Deoque  deuouere ,  alix  pudicitiam  fidem- 
queconiugij  colere  quam  fan&iflime.  Lapis  offenfionis  hicfuit.  nain 
fruftrari  necefle  erat  vel  humana  multorum  confilia,  vcl  flagitiofas  fce- 
dafque  cupiditates.  Inde  iis,  quibus  afnnitatum  &  coniugij  prarfcinde- 
baturfpes,  nonnulla  indignatio;  ceteris,  qui  ab  deftinatis  flagitiis  deii- 
ciebantur,  dolor  ac  furor.  Hi  prxcipue  admouendas  omnes  machi- 
nas  ftatuunt,  vt  Societatem  e  Politiano  praxipitem  exturbent,  &  cuui 
infamia.  Certifhma  llla  vifa  eft  via,  fua  in  iilos  probra  coniicere ;  idque 
eos  infimulare,  quod  prohibiti  eflent  ipfi  per  eos.  Spargitur  in  vulgus 
calumnia  impudens  de  vi  intentata  fugienti  feminx  a  quodam  Iefuita. 
non  Iefuitae  nomen,  non  feminae  edebatur :  nec  vbi  aut  quando  id  ac- 
cidiflet.  Comprehenfo  rumoris  auctore  figmentum  euanuit.  Vbi  fa&a 
non  fuccedunt,  verum  crimen  conantur  inducere;  callidiflimx  mere- 
triculx  magna  prxmia  pollicentur ,  fi  quem  Patrum  ad  flagitium  pcl- 
Jiciat:  fed,qux  Dei  fuorumpudicitiam  vbique  protegentis  benigmtas 
eft,  irritx  omnes  infidix  fuere.  Tertia  ftruitur  techna,  quse  pluiium  fer- 
rnonibus  magis  inualuit,  conflauitqucinfamiam:  vnum  fcilicet  e  Coi- 
legio  no&u  confpectum,  dum  furtim  ad  meretricem  ingrederetur.  ne- 
queiufta  resfufpicionecaruit:  noftrum  enim  habitum  crat  ementitus 
vir  quidam  fceleratus ,  vt  dcmum  ipfc  morti  proximus  palam  teftatus 
eft ,  &  nos  mox  referemus.  His  aliifque  in  dies  fermombus  iam  fim- 
plex  populus  a  Patrum  confuetudine  abhorrebat.  Adductus  &  in  fu- 
fpicionem  Rector  Gambarus  ob  frequens  colloquiumcum  pia  honc- 
ftaque  matrona;fororexmula  flammas  inuidix  accendente  apud  fra- 
trem  primarium  virum.  Is  ad  Lainium  fcribir,  Gambarum  vt  auocet, 
fama  intenm,  compercum  flagitij  Re&orem  breui  abiegandum  ;  ad- 

ditx 


inp.e 


LIBER  Q^VARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  493 
dit£  alias  fuper  alns  criminationes,  qnin  &  ficTas  amatorix  littera;.  Vini 
additam  memorant,  pofitafque  Gambaro  necis  infidias :  aut  faltem  is 
vulgatus  eft  rumor.  quae  demum  techna  adfugameum  compulit,fuc- 
cumbentem  fufpicioni  timorique,  qui  veri  criminis  expers  fempcr  fue- 
rat.  Mifli  contmuo  alij ,  qui  Coliegio  farcirent  aucToritatem.  fed  iam 
leitingur  non  poterat  ineendium  :  idque  agcbant  aduerfanj ,  vt  fefli  vi- 
cTique  txdio  Patres  vltro  fibi  confcifccrent  exfilium.  Tam  multa  erant 
perfercndaqitotidte,  vt  iucunde  Natalis  non  id  Coilegium,  fcd  do- 
mum  Probationis  vocaret.  Iam  nihil  fuppeditabatur  ad  vtcTum :  afli- 
gnatum  Collegio  Prarceptoris  publici  ftipcndmm  Magiftratus  fuftule-* 
rat,  Prarceptorc  reuocato:  a;des  quas  Sodalitas  Grandium  conceiTerat  iu 
viiis  rurfum  fuos  Itberas  elTe  volebat:  auerfa  omntum  ftudia  atque  betii- 
gnitas:  nouis  infuperin  dies  deformabantur  maledicTis ,  petebantur  in- 
fidtis.  Ad  extremum  >  re  mature  perpensa ,  miflionem  a  Scnatu  petere  & 
Lainius  iubet,  &  bona  eorum  venia  e  Monte  Politiano  dtfcedere,  vti-  <kfi*M* 
lius  ahbi  operam  pofituros,  vbi  certatim  Collegia  expetebantur.  Trifte 
naufragium  igitur  huiufce  tempeftatis  exitus  fuit.  illud  tamen  com- 
modum,  quod  omnes  facile  iniuriastfiftiaquecompenfet  (quis  non  ad- 
mireturinenarrabiles  diuinx  Prouidentias  vias?)quod  per  eam  ftatio- 
nem  Robertus  Bellarminus  Societati  datus,  tanto  totius  Ecclefiar  bono. 
Jioc  bonitatis  &  prouidentia:  j  iftud  diuinae  iuftitias  fuit.  Triennio  a 
dtfceflit  noftro  tota  conficTa;  infamiaificena  retecTaeft.CUiidam  ciuium, 
poft  ingentem  fcriem  calamitatum,miferetrahens  animam,  nullum  in- 
ueniebat  faeuiflimae  mortis  finem.  intellextt  immifliim  dtuinitus  fup- 
plicium:  acciri  iubet  multos  e  ciutbus;  in  quibiis  fuere  Curtius  Tauru- 
iiuSjfraterloannisManarTaurufij  poftea  Cardinalis,  Vtncentius  Bel- 
larminus,  Robcrti  Bcllarmini  item  poftea  Cardinalis  pater ,  Ioannes 
Hieronymus  Bellarminus  Abbas,  loannes  Hercules  Minatus,  Alexan- 
der  Buranus ,  aliique.  Hts  omnibus  lecTo  circumfufis,  moribundus 
iummocum  doloris  fenfu  intermortuis  fingulabus  haec  palam  profite- 
tur:  Ego  mifer  ac  perditus  isfui,  qui  habituhomims  lefuitie  ementito  ddwfa- 
miam  Vatnbm  conflandam  ,  vt  cogerentur  Monte  Politiano  abire  (quod,pro 
dolor!  accidit )  quafi  vnm  ex  iis,furtim  noclu  meretrtcis  domum  ingreffius 
fum:  <~unde  iniqua  diffipata  in  Patres  inftmia  efl:  (q/  propter  hoc  immanefa- 
cinus  emdenter  fcntio  T)eum  efje ,  qm  tanto  in  angore}  vti  videtis,  detinet  me% 
nec  finit  mori.  lam  igitur  nsobts  coram  ommbtts  aperw  c>  confiteor  tndtgmf- 
fimum  fcelm  meum,Vosque  obteflor^vt  pro  me  Deum  precemimy  vt  tantam  m* 
turiarn  condonare  mihi  <-ueht,  damnumque  ac  detrimentum  remittat,quod  ego 
exceffu  illorum  ^Patrum  vmuerfie  huic  ciuitati  peperi.  Ha?c  rite  conteftatus 
migrauit  e  vita.  Res  tota  mox  idoneis  fubfcripta  teftibus  firmataque 
eft-,  compertumque,  &  aliosferme  omnes  infamix  aucTores  miferrime 
periiffe.  Hoc  nimirum  in  repetendo  poftmodum  Collegio  ciuitatis  ftu- 
dia  accendit:  fcd  ante  annum  m.  d  c.  v.  nihil  impctrari  potuit.  Cardi- 
nalis  Taurufius,  qui  primo  Politianum  venientes  hofpitio  excepcrat, 
ante  obitum  fuum  eos  reducere  laborabat ,  vt  vna  feni  optimo  ea  reli- 
qua  viderctur  cura,  nec  aiia  fupereile  caufla  longius  vita?  fpatium 
adamandi. 

Q  q  q  5  Eodcin. 


494         IMAGO    PRIMI   S.ECVLI   SOC.  IESV. 
Eo(lem  Eodem  tempore,  quo  motus  illi  cceperant  in  Monte  Polithno ,  Ve- 

urnvore     netiis  quoque  non  lcuis,  minortamen  fucrat  pcrturbatio.   D.flimiles 
turb*  re~  exitus  qius  nonmirctur?  Venetiis  facile  compofita  res  Ducis  Senato- 

iioius.  ,    l  ,  .  .     _.    ,.  .  -r         c 

rumquc  auttoritate,  vbi  m  Pohtiano  non  nili  naurragio  pacari  potuic 
Contra,  eofere  tempore  quo  de  reducenda  in  Montem  Politianum  So- 
cietate  maxime  agebatur,  Vcnetiis  edu&a  eft.  Scd  prima  videamus. 
Erant  Venetia!  chaia  admodum  Socictati  fedes,  ex  quo  tempore  naui- 
gaturus  in  Palcftinam  Ignatius,a  Senatore  exceptus  illic  erat  diuino  mo- 
nitu.  Vcnetias  item  quo  conuenirent  delegerant  primi  Patres,  vbi.con- 
fecTis  ftudiorum  fpanis ,  Lutetia  receflerant:  lllic  gemino  in  nofocomio 
xgris  prirniim  miniftrarant.  Ex  eorum  nurhero  feptem  lbidem  eranc 
initiad  Sacerdotio,  atque  ineiufdem  Reip.  oppidis  vrbibufque  concio- 
num  publicarum  pofucrantrudimenra.  plane  vt  fedem  hanc  &  Remp. 
adamandi  finguiares  &  propriae  maionbus  noftris  eflentcaulTar.  Colle- 
gium  in  ea  vrbe  erexerat  ditaratque  Andreas  Lipomanus,  primus  Col- 
legiorum  in  Italia  fundator,  anno  fupenoris  frculi  quinquagefimo. 
Fluebant  per  decennium  ex  voto  omnia,  viuo  prarfertim  Paniarcha 
Driedo,quiadresfereomnes  noftromm  operam  fehciter  adhibebat. 
Sed  illius  obitu  verfa  alea  eft.  SuccetTerat  multum  Dnedo  diflimilis 
Ioannes  Taruifius  :  hic  contra  nifiis  nihil  probabat  quod  gereretur  a 
noftns;  multacjne  oblocutus,8_  affiduo  fpargcns  noxia,  etiamper  facro- 
fan&a  Euangelia  iurafle  dicebatur,  Societatis  homines  in  Veneta  ditio- 
ne  nondiu  manfuros.  nec  dubitauitadiicere  vaz  ClanfTimis  Senatonbus, 
nififidem  fibi  habuiflenr.  Triumphabunt  hic,  fcio,  inimici  nominis 
noftri,  atque-  ha:c  pra_fagia  qua_dam  &  omina  fuifledicent  earumje- 
rum,qua_  quinquagintafere  poftanms  accidere;  laudabuntque  fcilicec 
Taruifij  prudentiam,  quafi  ea  iam  tum  animo  prouidiflet.  Tarmfius 
igiturdudum  confilia agitans  de  eiicienda  Societate,  aut  (quar  altera 
fpes  erat )  de  illa  faltem  _ua_  poteftati  fubiicienda ,  multo  acrius  ciuium 
animos  concitare  aggreditur,  per  occafionem  Sacerdotis  cuiufdam  prre- 
pofiti  confeflionibLis  Conuerfarum ,  qui  magna  vulgo  fanclitatis  opi- 
nione,  fed  clam  multa  di&u  nefaria  fecifle  deprehenfus ,  fupplicio  erac 
affecTus.  In  Senatu  igitur,  eius  inftincTu  procul  dubio  (quantum  om- 
nes  argumeittabantur)  acerrime  quidam  difputant  non  effe  ferendos  in 
Rep.  Iefuitas,  noxium  hominumgenus  &  turbulentum:  illos,  cetero- 
rum  exemplo  ReLigioforum,  intra  fuos  fe  non  continere  cella:  ac  Mo- 
nafterij  fines,  verum  ciuilibus  fe  immifcere  negotiis ,  &  ad  publicas  res 
porrigere  manus  :  efle  Hifpana.  fadionis ,  naufragos ,  cxtorres ,  hinc 
alios,  alios  inde  ciedos:  fubornare  matronas ,  perque  eas  quid  in  Rep. 
fiat  fpeculari ;  &  per  confefliones  prxcipue  fingularum  rimari  fecreta 
familiarum.  Hax  in  Senatu  quidam  cum  difputalTent ,  adderentque 
diuerfi  figmenta  quam  plurima,  inter  fe  pugnantia ,  nimio  criminandi 
iTudio  (  vt  eft  ca_ca  improbitas )  alij  alios  refutabant.  Primum  bona. 
caufla:  patrocinium  idfuit:  alterum  ,  quod  deinde  ( noftris  domi  hu- 
iufcereiomninoignaris)quidam  ex  clariflimo  Ordine  vlrro  fiifcepere, 
inftitutadefcnfioneperampla.  DeiecTi  igirur  prima  fpe  Societatis  eii- 
cienda:.  illam  alteram  aduerfarij  tentant.  Negari  certe  non  pofle,  quin 

peregri- 


LIBER  QJARTVS.    SOCIETAS   PATIENS.       495 
peregrinis  hominibus  periculose  tantum  licentia;  concedatur ,  vt  fua 
arbitratu  tam  multorum  audiant  confeiliones :  recenti  exemplo  fatis 
fupcrque  admonitos,  quam  parum  cuiquam  credendum  fit:  apponen- 
dum  faltem  cuftodem  ac  vigilem  qui  in  orficio  contineat ,  nimiamque 
tcmperet  licentiam;  hunc  autem  non  alium  quam  Patriarcham  eife 
oportere:  nec  profe&:6fmendum,vt  iftorum  hominum  nomen,  vt  gra- 
tia,  vt  potentia  in  tantum  inualefcant.    Itaque  hxc  illi  cum  dixiflent, 
Senator  e  primis,  qui  &  ipfe  acerrime  putabatur  aduerfaturus,  eam  con- 
traderenfionemhabuir,  vtnihilexoptarivltra  poflet.  Poft  multa  cen- 
fuit,  fi  qua  de  re  admoncndi  Patres  e(Tent,id  Sereniifimo  Principi  (Hie- 
ronymus  Priulus  tunc  erat )  commendandum.    Ea  fententia  placuit. 
Accerfitur  ad  Principem  Prouincialis  Palmius  :  ex  eo  intelligit  qua^  iti 
Senatu  acta  dictaque.  mox  dete&o  fonte  horum  fermonum,  quem  fa~ 
cile  apparebat  profluere  ex  auersa  Antiftitis  voluntate,  ita  Principi  fa- 
tisfecit ,  vt  criminationes  nihil  nifi  ad  cognofcendam  plenius  Societa- 
tem  valuerint,  augendamque  confluentium  multitudinem.  Multienim 
acceifere  clariffimorum  virorum:  &  qui  prius  exteriorem  tantum  illius 
fpeciem  nouerant,  vbi  per  eam  occafionem  domeftica:  quoque  difci- 
plina?  pra?ceptis  &  ordine  cognito ,  eiufdem  interiorem  formam  tam- 
quam  animam  peruiderunt,  pro  fua  prudentia  arftimauere  totius  quafi 
fabricae  rationem.  Ita  non  magno  negotio,  primo  in  ortu ,  ea  fopita  eft 
flamma,  Priuli  Palmiique  prudentia,  &  mutua  beneuolentia  vtriufque. 
Atque  vtinam  pofteriora  tempora  Priulum  quoque  elTent  fortita! 
non  ellet  fortaffe  vnde  tam  infolenter  exfilium  Venetum  aduetfarij  no- 
bis  exprobrarent-,  &  ij  fepe  qui  veras  eius  cauiTas  feriemque  aut  non 
norunt,  aut  incalumniam  vercunt.  nectam  acerbe  in  Iefuitas  concitare 
molirentur  Reges  ac  Principes,iadato  vbique eius  Reip.  exemplo,quam 
fapicntiffimam  prardicant.  Sunt  quibus  operas  pretium  vifum  fuit  totos 
ea  hiftoria  libros  pertexere,  ad  inuidiam  fcilicet  auctoritatis  Pontificia', 
nominifque  noftri:  cuius  criminandi  quoties  nactifunt  occafionem,  fa- 
ne  quam  liberaliter  indulgent.  Quo  quid  proficiunt,  fi  fateri  coguntur, 
non  eicftos  ab  initio  profcriptofcjuc  Iefuitas,  fed  fua fponte  abiifle?  nec 
alia  ex  caufsa  quam  religiose  parendi  Christi  in  terris  Vicario, 
etiam  cum  vnius  Prouincixia&ura?  Neque  qu6d  ha&enus  concelTus 
reditus  non  eft  ,  probro  verti  dcbet:  non  tam  illum  negari  omnino, 
quam  in  aliudtempus  reiiciCardinalisPerronius  tum  Pontifici  dixit,ne 
vlla  publica:  pacis  eflet  remora.  Reftituta  apud  Venetos  Pontificia 
auctoritate,  fuum  quoquelocum  recuperaturos  Iefuitas,  purgatis  tem- 
porefufpicionibus:  Chriftianiffimum  Regem,  quieosConftantinopo- 
lim  introducere  potuerit,non  plus  negotij  habiturum  per  ditionem  Ve- 
netam  reftituendis.   Haf  c  Perronij  prazfagia  tunc  erant.  ea  qui  euentu 
nccdum  firmata  queritur,  is  meminerit,  quemadmodum  frugurri,ita 
rcrum  agendarum  quamdam  eflc  maturitatem.  Eie6la  e  Galliis  refti- 
tutaque  tanto  cum  fenorc  Societas  ,  vt  poftmodum  referemus,  non  in- 
feriorem  de  Veneta  ditione  fpem  facit. 


CAPVT 


496  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.    IESV. 

CAPVT     QVINTVM. 

In  Hisjfanis  ngttatti  Societas. 

f~?  O  lartiores  in  Hiipania  fruges  cernimus ,  quo  maior  illic  hibernx 

.Cquafi  tempeftatis  antegrefla  triftitia.  Non  alia  facile  regio  nafcenti 

primum  Societati  prazftantiores  fubmifit  viros  ^  non  alia  tamen  in  So- 

cietatis  mores  atque  inftituta  inquiiluit  acrius .  cun&ata  diu  fiia  in  Re- 

gna  admittere ,  quamuis  e  iiiis  fere  confl  atam  alumnis  ;   fed  nec  alia 

probatam  femel  peripectamque  maiore  ftudio  complexa  eft.  Nimirum 

nec  aquila  fetum  agnofcit ,  priufquam  dubitarit  agnofcere.  Exercendce 

primum  Ignatio  tolerantias  tirocinium  Hifpania  fuit :    Ignatij  vinculis 

carceribusque  fuos  deinde  la:tos  ibidem  iucceflus  Faber  acceptos  retulit*, 

quafi  filio  pra:mia  virtutis  paterna: .   Vbi  paulatim  certa:  fedes  figi  cce- 

pere ,  fl  udtibus  turbinibusque  agitata:  funt,  aut  firmata:  potius.    Libet  e 

multis  Salmanticam  ,  Complutum  ,  Cxfarauguftam  excmplum  dare. 

Tewpejlat  Inchoabatur  Salmantica;  domicilium,  curlu  profpero;  cum  ecce  repen- 

^emhAiTl  ^-  tempeftas,  vnde  minime  debuit,  a  nobiliconcionatore,Theologia:- 

cbwreCa-  que  Doclore  exS.  Dominici  llluftri  Familia.   Melchior  Canus  isfuit, 

»"•  memorandus  fua  illa  abalienatione  ab  hoc  Ordine  ,  qua:  extrema  etiam 

Hift.  Socic-  ....  .v  n  p       •  •  1 

tat,s  i.p.1.8.  a:tate  mitigan  vix  potuit ,  cum  lta  riorentem  Societatem  videret :  exem- 
num.,,4.  plum  Rcligiofis  hominibus ,  qu6  tranfuerfos  non  agat  concepta  femel, 
altiusque  demifla  in  animum  finiftra  opinio.  Fortafle  &  illud  fuit:  Cani 
opera  duas  hafce  Religiofas  Familias  inter  fe  committere  Satanas  tenta- 
bat,  vt,verfis  in  fe  viribus,attererent  inuicem,mutuamque,  in  qua  rerum 
apud  populos  agendarum  acies  ef  t,  hebetarent  frangerentque  audtorita- 
tem :  eo  maiore  populi  offenfione,  qu6  clariora  ab  iis  exfpectat  charita- 
tis  &  confenfionis  exempla ,  non  inconfideratx  amiulationis .  Is  igitur, 
quem  dixi ,  Melchior  Canus  pemtus  eam  opinionem  imbiberat,  infta- 
re  mundi  nouiflima  tempora  ,  mox  adfore  Antichriftum  ;  iamque  pro- 
dromos  eius  adefle  :  noftros  homines  defignabat ,  quos  omnino  emifla- 
rios  atque  fatellites  Antichrifti  palam  &  non  diflimulanter  vbique  ap- 
pellabat :  omnes  enim  iftiufmodi  afleclarum  notas  in  alumnos  nouar 
huius  Familia:  aptiflime  conuenire.  Sed  11011  animaduertebat  vir  bonus, 
&  olim  fuiiTe  homines,  qui  DD.Dominici  &  Francifci  fan&iflimas  Fa- 
milias  eadem  fabula  in  contemptum  vocare  conati  funt,  eamcjue  iifdem 
cap.t4.&  firmare  notis,  vt  apud  D.Thomam  videre  poterat  libro  Contra  impu- 
**•  gnantes  Religiones.   Interim  hxc  Canus  non  in  circulis  tantum  priua- 

tisque  congreflibus ,  verum  &:  e  cathedra  Doctoris ,  deque  fiiggeftu  ac 
pro  concione:  tanto  perniciofius,quant6  maiori  ipfe  erat  doctrina:  fama, 
&  opinione  probitatis .  Non  populum  tantiim ,  fed  &  Principes  viros 
nactuseft  credulos.  Sibicauendum  exiftimabant  anoftris  :  pervicos 
&  compita  commonftrabant  digitis :  ne  tradenda:  quidem  rudibus  do- 
ctrina:  Chriftiana:  faciebat  Magiftratus  poteftatem:  vixque  aliud  fuper- 
erat ,  nifi  vt  tamquam  purgamenta  vrbis  vrbe  pellerentur .  idque  erat 
apud  Academicos  agitari  &  deliberari  iam  cceptum .   Quid  faceret  hoc 

rerum 


LIBER  QJARTVS.    SOCIETAS  PATIENS.      497 
xerum  difcrimine  pufillus  grex  ?  Michagl  Turrianus  ,  e  Sociis  vrtus,  noit 
ignotus  Cano,hominem  adit :  fubmifse  rogat,  vt  fuis  laborantem  initiis 
Societatem  fua  malit  audtoritate  protegere  s  quam  vexare;  erigere,  quam 
afnigere  .  tum  Pontificias  adfert  litteras  confirmationis  teftes ,  &  fimul 
qux  firtt  recentiffima  Pontificis  de  hoc  Ordine  iudicia ,  qui  duos  e  So- 
cietate  Theologos  fuo  nomine  Tridentum  ad  Concilium  miferit.  Nihil 
ille  ad  hxc  omnia,  nifi  iuum  illud  identidem  occinebat,  prxmonendam 
fuiife  multitudincm  ne  fe  pateretur  induci  in  fraudem  .   miferari  inte- 
rim  Turriani  fbrtem  ,  cui  fe  amicum  dicebat ,  quodiis  fefe  imprudens 
coniunxiifet  hominibus .    Non  erat  igitur  hos  inter  nu&us  nifi  de  pro- 
uidentia  Nuuiinis,fuos  numquam  deferentis,certa  fpes.  Enimuero  mox 
enituit*    Ex  eadem  iandiilima  D.Doiriinici  Familia  ,  imo  &  ex  eadem 
domo  (  quis  credat?  )  propugnatorem  excitauit  Do&orem  Ioannem 
Pennam,  fingulari  pietate  ac  dodtrina  virum.    Is  veritatis  ftudio,  diui- 
nique  honoris,  omnia  huius  Familix  inftituta  fcrutatus ,  non  dubitauit 
rccentem  Ordinem  iniuria  vcxatum  adnerfus  collegx  morfns  fcripro 
ctiam  litterisque  defendere.    Ncc  modice  ceteri  Patres  vnius  culpa  exci- 
tatam  doluere  flammam  :  ad  eamque  reftinguendam  exarfere  vniuerfi. 
Francifcus  Romxus  ante  omnes,totius  ipie  Ordinis  Generalis  Magifter, 
edito  fuis  mandato  in  njirtute  Spiritus  fanfii ,  &*jkn;Gfa  obedieniu ,  acfub 
poenis  arbitriofuo  taxandis  (ita  loquitur)  ne  quis  huic  Ordini  (  quem  quafi 
prxfidiariam  manum  Dei  benignitate  fubmiiTam  vocat)aut  eius  inftitu- 
tis  detrahere  aut  obloqui  palam  priuatimque  auderet.Paulus  quoque  III. 
Pontifex,  ofrenfionum  cauflis  maturc  Opprunehdisj  Apoftolico  diplo- 
mate  geminos  Antiftites,  Conchenfcm  Sc  Salmanticcnferri,  iudices  fta- 
tuerat ,  tutorescjue  Ordinis  abs  fe  recepti .    Ignatius  pronuntiatx  nuper 
in  Romano  iudicio  fententix  exemplar  miferat ,  ampla  fiiis  poteftate 
facta  quxliis  adeundi  tribunalia.   Veriim  omnibus  hifce  pr^rfldiis  opus 
non  fuit.  Nixx  mendaciis  calumnixfenfimconcid£re,  partim  Ioannis 
Pennx  fingulari  induftria ,  partirn  eorum  qui  fiifpecli  habebantur  per- 
cnni  ardore  in  obeundis  vel  inter  procellas  muneribus  fuis .   Aperuere 
tandcm  oculos  male  creduh  homines  ,  finceriusque  iudicauerc  de  fonte, 
vndc  tanta  fructuum  manabat  vbertas .  Ergo  fufpicionum  difcufsa  va- 
nitate,  tctia  illa  turbarum  nox  in  diem  nkiduiri  lxtifTimiimque  conuer- 
fa.  Ncc  illud  omiferim  diuinx  in  Socios  prouidentix  aliud  argumen- 
tnm .  Per  hofce  dics  diuinitus  cxcitata  eft  Maria  Pimentella  Comcs 
Montis-Regij,  qux  fcfc  intraMonafterium  quoddam  fub  eadem  D.Do- 
minici  difciplina  collegerat,  vt  noftris  ncceilaria  vi£hii  cultuiquc  pfo- 
fpiccret .   An  non  prxclare  fibi  conftat  prouidentia  Numinis  ?  ex  ipsa 
prxcipueDominicanaFamilia  defenfionem  parantis  fimul  Sc  fubfidium 
vitx,  vt  vtriufque  Ordinis  viros  tanto  fanctius  copularet  charitas ,  quan- 
t6  fraudulentius  inuidia  Satanx  diftrahcre  conabatur. 

Maior  altcra  miwaciorcjue  Toleti  exorta  tempeftas  :  Toleti  dicam,  M*  a  u- 
an  Compluti  ?  certe  a  Tolctanis  profe&a  mcenibus ,  atque  adc6  Ar-  """'j!.'" 
chicpifcopi  domo  ,  in  Complutenfe  Collegium  defruiit,  quod  ea  tem-  chupifc, 
peftate  in  Tolctana  Dioccefi  vnicum  erat.    Suboffenfus  dudum ,  acriiis  Tolakno. 
tandem  irt  Socictatcm  exarferat  Ioannes  Silicxus  Tolctanus  Antiftes.  socfctlkir» 

RlT  Nccnum.i7. 


498  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SO  C.  I  E  S  V. 

Necleuiserat  irarum  caufla ,  otta  a  rudibus  quibufclam  ac  vecordibils 
Presbyteris ,  qui  etiam  bis  in  die ,  fi  placet,  Christi  corporis  vc- 
renda  myfteriafurs  pra?bebantreguftanda,aliosqueeiufcemodi  enormes 
commirtebaut  errores  .  Hos  externo  cuku  noftris  non  diilimiles,  ex  no* 
ftrorum  credidit  difciplma  profectos ,  acriter  igitur  in  hoicc  Sacerdotesj 
acerrime  m  Societatem  exarfjt ,  vtomniumcaput  &  tcminarium.  At 
Veriores  orlenfionis  caufla:  ab  obrre&aroribus  &  muidis :  infuiurrabant 
quotidie  in  aures  Prxfiilis ,  Societatis  homines  in  aiiena  Dicccefi  imuu^ 
ne  ad  populum  verba  faccre,paflimque  aurcs  arbitratu  fiio  confitentibus 
dare;  imo  &  profiteri,  nemmi  fc  nifi  Romano  Pontifici  in  agendis  lllis 
partibus  eife  fubiectos,  Tandem  exacerbatus  Antiftes,  intentato  aiia* 
diemate  edicendum  curat ,  ne  cjuis  e  fiiis  populanbus  apud  noftros  Sa- 
crameiita  frequentet ;  ne  quis  item  Parochus  fuis  in  remplis  permittac 
Societatis  hominibus  aut  concionem  habcndam,  aut  vllam  Sacramen- 
torum  adminiftrationem  <  Reclror  Villanoua  ad  Poggium  Pontificis 
Nuntium  Madritum  accurrit ,  opis  &  confilij  caufsa.  Non  potuit  ma- 
iore  ftudio  ,  quam  Poggius  fecit ,  caufla  fiifcipi <  Socieratis  diploinata 
Senatui  Regio  ipfc  cxhiber.  ipfe  ad  Silicarum  cum  fuis  litteris,  exaratis 
perftudiose  ,  Villanouam  remittit  :  inftruclaim  pneterea  perampla 
commendatione  Eleonorx  Mafcarenix  Pnncipis  feminx,  magna?  apud 
Antiftitem  au&oritatis .  Verum  ad  hxc  aliud  nihil  refpondit  Silicxus, 
QLiam  propediem  venturum  fe  Complutum  ,  coramque  acturum,  quod 
fadlo  eflet  opus^  videlicer ,  vt  loqui  in  cauflis  folebat  quas  nolebat  con- 
fici .  Interim  ad  Complutenfem  Canonicum  fcribit ,  xdcs  e  regionc 
Collegij  ad  vnam  omncs  quouis  pretio  coemat :  non  eo  tantum  confi- 
lio,quo  in  eas  loci  anguftias  redigeret  Collegium  vndeegredi  numquairr 
pofletj  verum,  vt  aiebat,  quo  virginum  illic  excitaret  Ccenobium  tanta 
altitudine,  vt  fblis  ac  lunx  profpedtum  nobis  eriperet .  Ade6  commo- 
tus  femei  animus  omnes  explorat  nocendi  vias .  Ac  femel  iterumque 
deinde  perbeneuole  appellatus  de  reuocandis  edictis ,  nec  animum  nec 
aures  aduertere  vmquam  voluir.  Romar  Ignatius,  qux  triftia  nuntia- 
bantur,  in  la:ris  numeraffe  fertur,  atque  omcn  traxitfe  vberrimi  aliquan- 
do  ca  in  vrbe  fiituri  prouenrus.  quod  dies  ipfa  rerumojue  fucceflus  poft- 
ea  confirmauit .  Et  in  prxfenri  quidem  reddita  mox  fereniras  eft  ,  per- 
latis  a  Pontifice  mandatis ,  vt  iniqua  contra  Societatem  edicta  Silicxus 
reuocaret .  Libetne  fingulare  argumentum  diuinx  in  Societatem  Pro- 
liidentix  ex  hac  quoque  procella  eruere?  Silican  opera  ( quod  llle  minime 
cogitabat )  in  parandis  Socierati  xdibus  vfa  eft .  Coemi  ille  voluerat, 
tic  in  poreftatem  noftram  aliquando  venirent;  &  fic  coernptx  venere  fa- 
cilius  :  &,  quod  a  tam  muitis  dominis,  non  fine  magno  fumptu,  nec  fi- 
ne  maono  ftrepitu,obtincripotuiflet,  cum  vno  earumomnium  domi- 
no  facile  tranfactum  eft .  atque  xdcs  illx  Archiepifcopo  vita  functo  in 
noftram  pofleflionem  omnes  cefTere. 
AliaC&-  Hactenus  quos  narraui  motus,  fuere  fine  populi  tumultu.   Carfar- 

a™UgH'  auguftx  in  apcrtam  plebis  feditionem quorumdun  odia  erupere.  Pro- 
i.p.Hiflor.  cellafuit,  qua  ante  eam  diem  nulla  horribihor ,  nulla  exitu  lxtiore. 
iib.j j.n.'«j.  Sed  nec  aliud  in  Hiipania  domicilium  plures  a  principio  fiue  fautores 

habuit, 


LIBER  QJARTVS.    SOCIETAS  PATIENS.      499 

habuit  ,  fiue  oppugnatores .    Quicumque  Iegebatur  domicilio  fitus,  vuaia"'^- 
quafi  coniurationefacta,tum  Religiofi,tum  Clerici,contra  cooriebantur,  lib+c.!* 
vt  nufquam  tota  vrbe  poflent  Soci j  confiftere  .   Coemptae  tandem  asdes,  ™,fclM'  * 
ih  quibus  hodiecjue  Collegium  degit.   Adornatur  Sacellum.   Sacro  pri- 
miim  faciendo  dies  dicitur.  Prorex,  totacjue  Nobilitas  inuitatur.  Et  hac- 
tenus  quieta  fuerant  omnia :  cum  ecce  tibi  pridie  eius  diei  multa  iam 
nocte  rogatum  mittit  Archiepif copi  Vicarius  celebritatem  vt  differant: 
Auguftinianos  de  loci  vicinitate  litem  intendere.   Refponfum  eft ,  bona 
etiam  Archiepifcopi  venia  co  iam  proceflum,  vt  dilatio  mtegra  non  fit: 
reddendam  poftridie  Vicario  pluribus  fa&i  noftri  rationem  ."  Poftridie 
paulo  ante  Miflarum  fblennia  adeft  homo  ignotus ,  fiibmiflus  ab  Au- 
guftinianis  :  cenfiiris  interpofitis  eo  loco  Sacra  peragi  vetat .   Noftriin 
omnem  euentum  iudicium  Summi  Pontificis  rite  appellant ,  raptim 
pios  do&osque  viros  confulunt ,  iura  atque  diplomata  infpiciunt.  om- 
nes  fine  dubitatione  pergendum  cenfent.   Igitur  ca?remonia  magna  Sa- 
crum  peragunt  Dominicani  :   ex  Hieronymiano  Ordine  concionem 
habet  prxftans  Orator.  Prorex  intererat  cum  pracipuo  flore  Nobilitatis, 
omnia  celebritate  magna,  gaudioque  fpeclantium.  Interim  ad  Collegij 
fores  Vicarij  ediclum  affigitur ,  aditum  huius  loci,  quod  profanus  eflet, 
Sacrorum  caufsa  ,  propofita  anathematis  pcena  populanbus  interdicen- 
tis.   Nimirum  vicini  duo  Parochi  in  nos  auoque  exfurrcxerant;  quorum 
vni  fanguine  iun&us  crat  Vicarius ,  fiia  alioqui  fponre  parum  Societati 
beneuolus.    Hi  omnes ,  cum  Auguitinianis  confpiratione  inita ,  ad  So-- 
cietatem  Carfaraugufta  exturbandam  vires  &opes  intendunt.   Breui  eo 
rcm  adduxere ,  vt  publica  cxremonia  Societas  probrofo  notata  fit  ana-  - 
themate  ,  diris  maledi&isque  confixa ,  proclamata  horrendis  execratio- 
nibus,  reftincta:  faces  in  eam  accenfa: ,  funefta  modulatione  cantatus 
Pfalmus  centefimus  odtauus  dirarum  plenns  :    nihil  denique  pra^ter- 
miflum  quod  in  impios  ac  deteftabiles  Ecclefia;  filios  inimicosque  Dei 
ficri  confueuit.    Qui  partes  noftras  pro  arquitate  cauffas  vifi  erant  f lifci- 
pere  illuftres  quidam  &  perampli  viri,palam,  vt  eodem  anathemate  illa-> 
queati,facris  xdibus  pulfi  funt.   Interdidtus  prxterea  tota  vrbe  Sacrorum 
vfiis,  quoad  Societas  in  ea  permaneret  j  clamcum  videlicet  ad  eam  vio- 
lente  exturbandam .    Ex  eo  tempore  nihil  non  dirarum  in  noftros  ho- 
mines  coniectum  eft  :  quafi  piacula  quaxlam  omnibus  odio  erant  atque 
horrori .  addidere  probrofas  imagincs ,  quibus  noftri  in  compitis ,  in 
viarum  angulis ,  in  valuis  tcmplorum,  depi&i  cemebantur  a  truculentis 
da?monibus  abripi  ad  inferorum  flammas.  Necfemel  procacior  turba, 
vna  ex  fcedis  illis  imaginibus  in  haftam  fublata,  facto  agmine  ad  Coile- 
gium  procurritjab  effrin^endis  foribus  vix  coercita  opera  Equitum  quo- 
rumdam  qui  in  vicino  ludcbanr,&  fatcllitum  Proregis.  Neque  ha?c  vifa 
fatis  ad  concitandos  plebis  animos  fpecieReligionis,quod  acerrimum  te- 
lum  eft.Tribus  deinceps  diebus  funeftam  fupplicationem  circa  xdcs  no- 
ftras  cum  lugubricarmine  inftaurant :  Christi  e  cruce  pendcntis  effi- 
giem  auerfam  &  atro  tectam  velo  geftant;  inter  maledidta  &  exfecratio- 
nes  lapides  iaclantin  te&a;mifericordiam,mifericordiam  magnis  vocibus 
identidem  inclamant.  Quo  poterat  vlterius  progrcdi  furor  ?  nec  pudor 

Rrr  2.  iam 


500         IMAGO  PRIMI   SMCVLl   SOC.    IESV. 
iam  nec  modus  crat .  Religionis  caufTam  agi  putabat  imperit;um  vul- 
gus.  Nihil  Apoftolici  Nuntij  nutus ,  nihil  Ioannas  Principis  (  qua:  pro 
Carolo  patre  Hifpanias  moderabatur )  valuerat  au&oritas .   Spectabant 
omnia  ad  publicum  totius  populi  tumultum  .  Ergo  Patres  gra.uius  peri- 
culum  veriti,  procellam  temporis  deuitare  conftituunt,  &  Grcgorij  Na- 
zianzeni  exemplo,ea  vrbe  cedere  quam  nulla  fua  culpa,fua  tarnen  caufsa, 
tumultuantem  viderent .   In  Senatum  adeunt  :  confilium  exponunt: 
a:dium  fuarum  deferunt  claues.  Fit  abeundi  poteftas  a  Senatoribus,  per- 
inuitis  quidem,fed  cumampla  laude  probantibus  id  mod  eftia:  ipeci- 
men  concordiarquc.  Vixdum  exierant  noftrij  &  continuo,  quafi  eiecto 
in  pelagus  Iona,  procella  quieuit.   At  ecce  mirabilem  rerum  conuerfio- 
nem.  AfFulfiffe  fubitam  lucem  crederes:  adeo  mutata  funt  omnium  ftu- 
dia  ac  voluntates.  Archiepifcopus  melioribus  vfus  confiliis,  fua  ipfe  de- 
creta  refigit ,  innoxiam  Societatem,  irritasque  declarat  cenfuras  fuas.  Igi- 
tur  confeftim  mittitur  qui  Patres  reuocet :  venientibus  Magiftratus  om- 
nes  efFunduntur  obuiam:  medios  excipiunt,mulisquc:  impofitos  honoris 
caufsa  vellent  nollent ,  per  celeberrima  vrbis  compita  ad  Collegij  xdes 
reducunt;  publicum  dedecus  publico  item  honore  compenfandum  rati. 
Hic  CxfirauCTuftanse  tempeftatis  exitusfuit,  tam  Ignatij  fiduciarcon- 
fentaneus,  quam  vaticinio  Borgia: :  quorum  ille,  re  cognita,  non  nifi  lar- 
titia:  figna  dedit ,  omeninde  ducens  infignium  incrementorum  :  qualia 
deinde  ipfa  dies  attulit,  &  incredibilis  ciuium  beneuolentia.    Borgia  ve- 
r6  cum  lapidibus  appetitam  domum  inaudifTct ,  dixiffe  fertur ,  iftos  vt 
colligerent  lapides ,  nouis  asdibus  exftruendis  vtiles  fore  .   Necfiiano- 
centes  pcena  deferiiit .  qui  exturbanda;  Societatis  au&ores  fuerant ,  non 
ita  multo  p6ft  fuo  ipfi  Ccenobio  pulfi  funt ,  aliisqueex  eadem  Familia, 
fed  melions  difciplinar,Monachis  id  cefsere ,  qua^rere  ipfi  per  aliena  Cce- 
nobia  fedem  coa£ti. 
Hstcmtie-        Atque  has  potiflimum  priorum  temporum  procellas  exvniuersa 
flates  fpe-  Hifpania  deligere  vifum  fuit;  propterea  quod  cenferi  pofTunt  quafi  fpeci- 
rarnm  m ' mc»  quoddam  earum  omnium,quacpofterioribus  annis  contigere.  com- 
N'fpama.  pleduntur  etiam  omne  hominum  genus  ,  quod  aliquando  in  Hifpania 
fenfimus  aduerfari:  Antiftites  primumDo&oresque,deinde  Clerum,tum 
Religiofos  Ordines,  ac  plebem  denique  tumukuantem.   Certe  Nauifla- 
uienfis  tempeftas  anno  huius  fseculi  quarto,  poterit  illi  Csefarauguftana: 
non  oirfnino  videri  diffimilis  ,  ftrepitu  faltem  atque  tumultu  .    In  cele- 
berrimis  autem  Academiis  motus  fubinde  exftituros  Martinus  Nauarrus 
soactLif'  Azpilcueta  iam  olim  pmnonuit,  vir  qua  pietate,  qua  doctrina  fcripti£ 
iib.14.  n.74.  ^ue  toto  orDe  celeberrimus  ,  c£un  enim  Salmantica  iter  haberet,  Socios 
omnespie  decjue  genu  complexus ,  folicite  dixit,  curandum  fedulo,  vt 
SalmanticenfisCoIlegij,aceiusquod  Parifiis  erat ,  fundamenta  quam 
optime  conftituerentur  :  propterea  quod  cx  vrbes  veluti  fontes  quidam 
litterarum  eflent,quo  externomm  plerique  confluerent.  addens  prarterea, 
cum  tantam  Ignatius  inftruxifTet  ornaffetque  clafTem ,  qud  (  vt  ille  loque- 
batur  profiio  afFecT:u,non  comparandi  gratia  )  nul/a  maior  ^vmquam  ejfet 
inftruffa,  magnas  Societatis  Collegiis  Domibusque  tempeftates  non  de- 
futuras.  Id  in  Hifpania  pracfertim  quam  verum  fuerit,  noftri  olim  doce- 

bunt 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  5OI 
bunt  Annales,  fuisque  in  triftibus  rebus  exempla  inde  confiliaque  &  fo- 
latia  poiieii  petent. 

CAPVT     SEXTVM. 

Soeietati  materia  patientu  in  Gdlm  mte  exfilmmfnum. 

QVis  ignorat  quo  in  ftatu  nafcente  primum  Societate  Gallia  fuerit? 
quot  lllic  turbis  exagitata  Religio?  quid  mirum  igitur,  fi  hic  acer- 
nme  exercita  Societas  ?  Sedem  belli  hic  dele&am  diceres,  hic  certaminis 
campum.   Caluiniana  hacrefis  armis  &  impetu  ferox  ,  vt  Societatem  vi-  Hareft 
clit  parantem  obuiam  ire  conatibus  fuis ,  mox  illam  exagitare,  occultis  Soctetati 
primum  graflata  cuniculis,  dein  modis  omnibus  perditam  atque  eie&am  *"„%"& 
velle.   Nec  fuit  exigui  temporis  hic  furor .    fexaginta  &  amplius  anno-  G«Ut*. 
rum  certamine  cxfaturare  odia  non  potuit :  donec  tandem  expulfam  vi- 
dit  omnibus  Regni  finibus ,  profcriptos  Socios ,  erectam  nomini  no- 
ftro  feralem  pyramidem,  perennc,  vt  fperauerat,  monumentum. 

In  Gallia  igitur  de  nobis  tunc  triumphafle  fe  credidit  hasrefis ;  & ,  fi 
verum  fatemur  ,  nufquam  alibi  tantum  eft  aufa .  Illi  acceptum  ferimus 
quidquid  in  Gallia  pafli  fumus.  quis  prarter  illam  maleuolorum  in  nos 
odia  fouit  ?  quis  inuidias  flammas  excitauit  vehementius  ?  eadem  illa 
auita?  Fidei ,  eadem  patrise  communis  Erinnys  fuit ,  eadem  omnium 
Societati  malorum  caufla.  per  fuos  illa  mendaciorum  Miniftros  fapien- 
tiflimam  partem  Vniuerfitatis,  grauiflimum  Senatum  Regium  induxit 
in  fraudem.  hinc  a  paucis  Sorbonicis  publico  decreto  damnata  Societas, 
a  maleuolis  de  Rcgio  Senatu  eie&a  infupcr  atque  profcripta  eft.  Atque 
haec  llla  funt  pofita  azternitati  de  nobis  trophara,  quae  tam  libenter  com- 
memorare  fblent  inimici  nominis  noftri,  qua»  iactare  in  circulis,  quaefa- 
mofis  libellis  toto  orbe  decantare .  Enimuero  pofita  asternitati.  Num- 
quam  enim  vt  excidant  pofteromm  memoria ,  nobis  cura  eftcnevc- 
reantur  filentio  intermori  ne  finamus,  nihil  narrabimus  ( frendeat  hxre- 
fis  )nomini  noftro  gloriofum  magis. 

Saccularis  eft  hic  annus  ex  quo  primum  Parifios  ab  Ignatio  miffi 
SocijjprimumilludCollegiorum  rudimentum  fuit.  quot  agitatum  ca- 
lumniis !  eo  parcius  tamen ,  quo  intra  fua  fepta  fe  continebant  mode- 
ftiiis,  priuatis  adhuc  fere  ftudiorum  exercitationibus  mtenti.  Decennio 
poft  fundandi  Parifiis  Collegij  fit  poteftas  a  Rege  Henrico  II.  fed  agi  ad 
perpetuitatem  nihil  poterat,nifi  ab  Regio  Senatu  Societas  Gallia:  Regno 
palam  reciperetur .   Id  ne  fieret ,  nullum  non  lapidem  a*muli  moucre. 
Igitur  a  Senatu  ad  Epif  copum  ,  atque  Do&ores  Sorbonicos ,  reiecta  cft 
caufTa  :  a  quibus  fcilicet  admittendam  numquam  fcicbant .    Epifcopus 
enim  fine  diflimulatione  aduerfabatur ;  Do&ores  quid  ientirent ,  paulo 
p6ft  prodidere .   Profe&um  igitur  tum  quidem  nihil,  nifi  ad  patientia?  Damna, 
lucra  :  caufla  in  deterius  prouoluta  femper ,  quoad  tandcm  prarcipitata  tur  Socit- 
eft.  vertente  enim  anno,  poft  minaces  paflim  auditas  in  Societatem  vo-  Jjj^jjjj 
ces,  quafi  fragores  qui  fiituram  tempcftatem  prxfignarent;eccc  tibi  tam-  \omcti  an_ 
quam  ex  tetra  nube  fulmen  erumpit, decretum  lllud  aliquot  Sorbonico-  m  i^y 

Rrr    3  rum: 


502  IMAGO  PIUMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

rum:  Sorbonx  cnim  id  adfcnbendum  numquam  cenfuere  maiores  no- 

ftri.  Ab  Apoftoliai  Scde  dudum  confirmara  Socieras,tot  grariis,ror  im- 

munitatibus  donata ,  ror  Regnis  Prouinciisque  iam  recepta ,  per  Euro- 

pam  Indiamque  felicitct  diffufa  (quis  credat?)  damnatura  viris  tantafa- 

Thu.w.1.37.  pientix  opinione ,  tamquam  in  negotio  Fidcipericuloft  ,paas  Ecclefa pertur- 

P.i.iib.i05c!"'  batim ,  Monafiioc  Religioms  euerfiua,  &  rnagis  in  deflruclioneto  quamadi- 

num'45-      ficaiionem. 

Dici  non  poteft  quantam  rcbus  noftris  cladcm  id  decretum  minarerar. 
Iam  libere,  mftafrcti  au&oritatc,  muchcbantur  in  Socierarem  conciona- 
tores  deluggeftis,in  cathedns  ludimagiftn,populus  incirculis,Senatus  m 
conuentibus ,  feruitia  fcyphos  inter  &  lances.  Proximum  vidcbatur,  vt 
flagris  cxCi  (quodrumorferebar )  pulficjue  roto  Regno  facefTerent  Socij. 
&  confedta  res  erar,  fi  perinde  credulum  Henricum  Secundum  malcuo- 
lorum  cnminariones  inueniiTent.  Is  nobis  tumfuit,  quod  Diuus  olim 
Ludouicus  oppugnatis  ea  tempeftate  Diuorum  Dominici  ac  Francifci 
Familiis :  profeiTus  hon  fcmel ,  fibi  &  Cardinali  Lothanngio  pame  folis 
reli&um  Societatis  patrocinmm  ,  idque  deferturos  numquam  .  Ea  fpes 
Societatem  in  Gallia  nutantem  alioqui,  &  pa:ne  conuulfam,  retinuitfo- 
uitcjue.  Potcrat  quidem  huiufce  decreti  abrogatio  vrgeri  apnd  Pontifi- 
cem  ,  cuius  in  eo  quoquc  agebarur  aucToriras  .  maluit  Ignatius  fua 
iponte  concidere,  quam  deiici  eum  fragore.  Ita  contigit:  cum  if  repirum 
inkio  lateingentem  feciiTet,  elanguit  lcnfimeuanuitque.  ipfos  dcinau- 
cTores  facTi  pccniruit.  irafci  merito  potiiere,  quod  falsa  delarione  ira  fibi 
permifere  llludi.  Certe  quadragcfimo  poft  anno ,  cum  de  eiicienda  So- 
cietate  adum  cft  (vt  infra  referemus)  Faculras  Theologica  pronunriauit, 
retinendam  m  Gallm.  tantum  abcrat,  vt  pnoris  fententix  meminiiTe  vel- 
let,  qua  vt  noxiam  damnanerat; 
Poflmd-  Manfit  igituxtum  quidem  in  Gallia  Societas  :  ied  quanta  cum  pa- 
tas  diffi-  rientix  materia !  an  non  fientes  mittebant  iemina  fecutura?  meiTis  ?  Ex- 
cntata,  |pe(^.an(;jum  fLUCj  £um  primus  ille  tempeftatis  fe  frangeret  impetus. 
Moxapericnre  fequafi  fereno,tranquillitas  paulatim  rediir.  Ergo(quod 
e  re  Catholic.c  Religionis,  ac  Societatis  in  primis )  agi  denuo  coeptum, 
vt  pcnitus  in  omncm  Galliam  aditum  Societati  Rex  aperiret .  Terrias 
iam  litteras  eam  in  rcm  dederat  Francifcus ,  qui  Henrico  parri  fuccefTc- 
rat :  cam  a  fe  admiilam  conteftans ,  mandansque  Senatui  Parifienfi  ,  vt 
illam  ipfe  quoque  fiio  rite  Concilio  amplecTeretur.  Tot  Regis  iufTa  fru- 
ftrata  funt.  Decretum  Sorbonicum  in  primis  obtendebatur .  Quartis 
lkteris  imperar  Rex ,  fine  cunclarionc  obfcquanrur  ,  conficiantque  ne- 
srotium.  Moram  iterum  inuenere.  AdEuftachium  Bellaium  Parifien- 

Thuanus        ^l  ,  .     .    _,         .  . 

Hift.i1b.37.  fem  Epifcopum ,  quem  Societati  haud  diihmulanter  lnrenfum  norant, 
Hift  soci«.  cognitionem  cauiTx  dcferttnt ,  ac  Pontificia  diplomata  mandant  exhi- 
p.i.i.5.num.  ^er^  q^,  y^  m  p0t.ei^lte  vt  naDlutj  qUafi  hoftilia  figna  oftentans,  ad  ea 

Parochorum  concilium  vocat,&multum  queftus  fua  atque  illorum  iura 
per  ha:c  imminui,  poftquam  omnium  animos  concirauir,  fcripto  conG- 
gnat  iententiam  :  Galli  c  Regno  Societas  ifta  ne  recipiatur .  Id  vbi 
Francifcus  intellexit,  obiecTa  fibi  iuflit  oftendi  ,  &quintum  omninm- 
cjue  acernmum  Senatui  mairdatum  cdidit :  Quidquid  olim  nupervc  a 

quouis 


LI&ER  QVARTVS.-  SOCIETAS  PATIENS.  5O3 
quouis  contra  obiectum  eilet,  Societatem  in  Regnum  Galliaz  oranino 
recipcret,  nulla  habita  ratione  aut  veteris  decreti  Theologorum  Parifien- 
fium,  aut  interceflionis  Epifeopi  lam  adueriantis- .  Has  ipes  intempe- 
ftiuaopnmi  Principismors  abrupit .  An  poterat  fttidiofius  cautla  110- 
ftra  fuicipi  ?  Toties  citra  contumaciam  qui  reiettam  miratur ,  is  fciat, 
nonnullos  c  Senatonbus  Occult^  hcereticos,  languentium  aut  inuidoium 
ftudia  facile  fuas  traxitle  in  partes.  &  erant  eiuf  modi  tempora,  vt,  ne  ex- 
afperarentur  animi»  pro  poteftate  agendum  Regi  non  videretur. 

Succetlerat  Regi  Francifco  Carolus  ffater  .   nouis  animis  vf ^ctur  recipitkr 
negotium,nouisque  Prmcipum  commendatitiis  littens,  vt  Francifci  Re-  inJ-!ulUam 
gis  voluntatem  ratam  vellet  Scnatus .   Nihilo  plus  obtinctur.    Piget  poffmeenfi. 
perfequi  quot  iterum  obie&a;  fint  morar.    Omnia  a  fe  vt  femel  amoli-  jjj™  Hl{h 
rentur  ,  ad  Conucntum  PoffiaCenfem  3  qui  Religionis  cauisa  brcui  crat 
indicendus,  Societatis  quoque  cauifam  feiiciunt.  Vemm  hic  iua  ipfi  ipe  Hj(t.  I©ci«t. 
falfi  iunt.   Rcceptatandem  Societas  eft ,  Cardinalis  Lotharingij  in  J3fi-Pllib*- 
mis ,  dcindc  Turnomj,Armeniaci,  Guifij,  Borbonij  item  Cardinalium, 
aliorumquc  Regni  Pfocemm  opera  $  eo  die(  quod  memorare  iuuat)  quo 
Parifios  peruenit  Lainius,  id  temporis  Prarpofitus  Genefalis :  cuius  fane 
aducntus  Societati  in  Gallia  non  gloriofus  magis  ad  famam  ,  quam  ad 
fruclum  vtilis,  tum  illam  quafi  ftabiliifTei>&  fua  quodammodo  manu  eo 
in  Regtio  firmaife  videri  poteft. 

Recepti  iam  erant,  augebanturque  feliciter  nottis  quotidie  Coilegio-- 
tum  incrementis  ;  lcd  diu  quietis  efie  non  licuiti  Parifiis  in  pfimis  felix 
noui  gymnafij  progreifus  (  cui  inter  alios  magnam  celebritatem  conci- 
liabat  Ioannes  Maldonatus  )  vrebat  auiiulos :  ignem  iftum  intudiose 
clamabant  quantocyiis  opprimcndum  .  Concitatur  ih  nos  Academia, 
leuibus  primum  dimicatiunculisj  8c  quafi  intra  domefticos  parictes ,  fed 
qux  mox  foras  tota  vciut  acie  prodierunt .   Academix  Re<ftor  (  e  Me-  Hi(Uoci«. 

,    •  r  ....  |.    ,        P.i.lib.8. 

dicorum  cuneo  hic  crat,  quorum  tunc  prxcipui  vitio  temporum  religio-  n.jo.yi, 
ne  dubia,Sc  ab  Hugonottis  11011  alieni)(eue're  interdicit,  vltra  ne  doceant. 
Rogatus  aucf  oritatem  fuam  Senatus  interponit,  iubetque  doceri  de  mo- 
re.   Habctur  interim  in  Academia  conucntus.   quarritur  deadfcifcendo 
Societatis  Colleaio.    Dicf  isque iententiis,  agente  pradertim  Medicorum 
coetu,  Socictas  aL  Academia  praxise  excluditur.  Perftitere  nihilc 
Patres  in  incepto  docendi,  11011  minore  cum  approbationepublica.quod<-^«r  ab 
nouarum  inde  turbarum  molem  confequentibus  annis  exciuit .    Tam-  Af^:' 
quam  pro  aris  &  focis  Academici  pugnauere.   Si  Francifco  Montano  in  Vpoiog, 
crcdimus ,  nulla  vmquam  cauffa  tanta  contentione  agitatain  Senatu/"' 
nulla  maionbus  librata  momentis  eft.    dccem  ordinum  ac  ftatuum 
nominc,  deccm  infurrcxifie  Aduocatos  fcribit .    Vehemens  atqueacer- 
bus  antealios  Acadcmia:  Patronus  fuit  Stephanus  Pafchafius,  cxcrcitata: 
in  calumniando  impudcntir.   Quid  non  conuitiorum  euomuit  os  illud 
impudcns  in  fecf  am,vt  aiebat,  amKitiofam,  &  fucatx  religionis  plenam?  Thuan.Hift. 
Aufus  & Ignatium  ,  nouo  impictatis  commcnto,  cum  Martino  Luthe-llb'7- 
ro  compararc  :  quafi  ambo,  diuersa  taiuen  via ,  codem  tenderentconfpi- 
rarentquej  vt  videlicet,  labcfacTataMagiftratuum  auctoritatc  lcgitima, 
difciplinam  Eccicfiafticam  cncruarent ,  &  diuina  atque  humana  iufa 

con- 


Lis  Socie- 
US  tAti  mtn* 


504  IMAGO    PRIMI  SjECVLI   S«C.  IF.SV. 

confunderent  omnia.  Ncc  impigre  nairius  cauffarrt  noftram  egic  Petrus 
Vcrforius  magninominis  Patronus ,  multum  laudata  Societatis  origi- 
nc,  eiusqucaucTorc,  &  acri  in  Paichafium  orationc  .  Dein  Baptiih 
Mcnilius,Coa;nitoris  Regij  partes  fuftinens,iiicrepita  initio  Patronorum 
Vtrimque  acerbitatc,  in  nouos  Ordines  multa  prxfatus ,  tandem  contra 
Societatem  pcrorauit  J  auius  &  a  Senatu  petere ,  viderct ,  in  quam  rem 
Claromontani  Epiicopilegatum  conuerti  poilct,  vt  memoria  teftatoris 
alio  genere  conferuaretur.  Veriim  caufsa  biduum  integrum  agitatcijSe- 
natus  de  negotio  amplius  deliberandum  cenfiut ,  concefsa  interim  So- 
cictati  libertatc  publice  kd-um  aperiendi,  erudiendxquc  iuuentutis.  No- 
nis  Apnhbus  id  decretum  anni  fexagefimi  quinti  fupra  miilefimunt 
quingentefimum. 
Tarb*.  in  Inualefcebat  interim ,  diftractis  in  partes  Gallix  populis,  infolentiot 
Stww-  ^xrefis-  Turba?  vbique  &  feditiones.  Iam  Apamiis  communiter  cum 
iii.  Religiofis  omnibus ;  iam  Turnone  nominatim  eie&a  Societas  crat  ab 

Hu^onottis,  vi  atque  armis  omnia  occupantibus.  Imminebat  vniuerfe 
Gallix  tempeftas  immanis,glifccbatque  Religionis  fpecieciuilc  bellurn, 
quod  multis  deinde  annis  nec  extingui  fitis  nec  ibpiri  potuit.  Hoc  tam 
miferando  Reipubl.  ftatu  ,  qux  mala  periculaque  fubierint  Socij , 
quis  defcribat  ?  Hxretici  fua  ipforum  fcelera  iis  amngebant .  hos  niini- 
rum  volebant  credi  tUrbarum  omnium  incentores  ;  hos  pcrmrbatores 
Gallicani  Regni;  hoftes  publicar  f  alutis,  &  incolumitatis  Regia: ;  emiiTa- 
rios  Romani  Pontificis,  cuius  vnius  aucToritatem  perniciosa  fiiaextolle- 
rent  do&rina;  iuuentutis  mores  corrumperent ,  fubditos  in  Reges  arma- 
rent;  quorum  vitas  iam  indeab  iftorum  commoratione  in  Francia  num- 
quam  efTet  cautum  fatis.  Et  duo  quxdam  eodem  tempore  euenere,  vn- 
de,  ventilatis  e  Theologia  qua:ftionibus,  ingentem  criminationum  ma- 
teriam  aducrfarij  congefTerunt  aduerfus  dc&rinam  Societatis :  nefaria 
fcilicet  Henrici  Tertij  cxdes;  &  fucceilio  Henrici  Quarti ,  tum  quidem 
a  Catholica  communione  alieni :  quem,  nifi  Romana  maiorum  iacra 
amplecleretur,  Orthodoxorum  nemo  Regem  agnoiccret. 
Obtentu  Hxc  magnis  toto  P.egno  motibus  dum  feruent,  in  inuidiam  vbique 

inftauran-  vocatur  Societas .  itaque  de  illa  exturbanda  iterum  agitari  cceptum  an- 
tnrie*So-  uo  m.d.xciv.  Verum  id  ne  ex  profellb agi  videretur ,  litis  obtentu  qitae 
cietateeii-  Academix  iam  olim  cum  Societate  fuerat,  fraudem  placuit  diflimulare. 
sSfpa-  R-enouatur  igitur  lis  illa  acri  contentione ,  per  triginta  iam  annos  intcr- 
picix-         mifTa.    Decimo  tertio  Kalendas  Maias  fertur  inter  Academicos  rogatio. 

Thaan.Hift.  ».    .  . .      ,.    .  ,  &.        > 

Lb.ui.  vt  iitis  tot  annos  comperendmata:  niaicium  tandem  vrgeatur.  Acla 
caufta  Nonis  Quintilibus.Pro  Academia  verba  fecit  Antonius  Arnaldus, 
de  Caluini  fe&a,  calumniator  vehemens,  infenfus  noftronomini  ilquis 
alius  j  infamem  in  nos  habuit  Catilinariam  ,  ciiciendos ,  exterminan- 
dos  efTc  toto  PvCgno  Iefuitas .  non  iam  de  Academix  tantum  ,  ied  om- 
nium  publica  ialute  agi .  VeniiTe  tempus  fcrius  omnino  quam  dignum 
Francico  nomine  fuit;  fcd  tamen  ita  maturum,  vt  diflferri  iam  hora  non 
pofTit .  Igitur  intra  dies  quindccim  a  dccreti  denuntiatione  ad  fingulas 
icholas  facTa ,  cxcedere  teneaumr ;  ni  faciant ,  tempore  elapfb  quicum- 
que  ex  iis  reperiretur  ,  nullo  iuris  ordine  requifko ,  ftatim  tamquam 

ixise 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  505 
IxCx  Maieftatis  &  parricidij  contra  Regem  tentati  reus  damnetur.  Hare 
aliaque  multo  atrociora  vt  in  nos  decernerentur,  quafi  rententiam 
ipfe  pronuntiaret,  impotenter  impudenterque  deblaterauit  Arnaldus. 
Intemenerant  &  liti  Curiones:  pro  iis  Ludouicus  Dolasus  triduo  poft 
pari  vehementiadixit;  poft  innumeraconuitia,orans  ad  extremum  ob- 
teftanfqueCuriam,  fi  quidem  Francia  non  pellantur  (quod  Academia 
petit)  {altem  illis  Sacramentoriim  adminiftratione,  omnique  alia  qua: 
ad  Canones  fpecrat,facra  fun&ione  impofterum  interdicatur.  Duretus  sdpioD*. 
Societatis  Aduocatus,  acri  iudicio  vir,  breuiter  admodum  pro  tempore,  plett* 
&  fingulan  cum  modeftia  ad  fingula  refpondit,  abftinens  ab  omni  ver- 
borum  acerbitate.  exftant  has  acliones  vulgatx  typis.  fcriptus  &  dein  a 
Barnio  copiofior  libellus  defenfionis  loco  foit*  Eadem  poftmodum  ac- 
cufationumcapita  luculente  refutauit  Francifcus  Montanus.  His  admi- 
niculis  irriti  aduerfariorum  cecidere  conatus ,  pra:ualcnte  propenfo  in 
Societatem  fauore,  vt  cum  gemitu  &  acerbitate  fciibit  Thuauus,  id 
agens  vbicumque  poteft.vt  rebus  noftris  quam  maximam  conciliet  in- 
uidiam.  Senatufconfultum  fadtum  eft,  quo  libelli  Academia:  nomine 
&  Curionum  vrbis  oblati  iubentur  adiungi  liti  olim  comperendinatas 
ante  aunos  triginta,tamquam  eius  appendices:vt  vno  fcilicet  codemque 
iudicio  de  iis  aiiquando  a  Senatu  pronuntiaretur.  Nihil  vltra  obcinue- 
re.  Hic  enimuero  infrenduere  aduerfarij,qui  certam  victoriam  iam  fpe 
deuorauerant.  Dum  fententia:  dicuntur,  fatetur  Thuanus  quxdam  ad-  h^-1-111- 
modum  libere  ab  iis  qui  fe  numero  vinci  dolebant,  prolaca.  Thuanus 
alter  tum  Curias  Prxfes,  vir  antiqui  moris  &  horrida:  libercatis,vt  prior 
ait,  nobis  omnino  ofFenfus  (vt  ex  prolata  fententia  patuit)  peracerbe 
dixit  fibi  videri,  comperendinata  caulsa,  vitam  Regis  cOmperendinari. 
ea  vox  pro  omine  deinde  celebrata  eft  ob  Ioannis  Caftelli  factum  anno 
proximo,  quod  mox  referemus.  Addidit  prxterea,fe  effetum  fenio  vita: 
potius  quam  litis  huiufce  finem  adfpe&urum.  ne  tamen  indicta  fenten- 
tia  moriatur,  cenfere  vt  Iefuita;  toto  Regno  expellantur.  Eodem  tem- Thuan.  ibi* 
pore  Ioannes  Pafleratius  Profeffor  Regius  ad  fuas  lectiones  ex  more 
prxfationem  habuir,  fed  amatulenta  in  Societatem  dicacitate  calum- 
niifque  plenifllmam. 

CAPVT     SEPTIMVM. 

Eietta  e  Gallm  Societas^  &*  reflitata* 

DVm  ha-c  tantis  Academia?  atque  vrbis  motibus  difceptantur,  ail- 
nusinfequens  extremumcaufla  noftra:  momentumattulit,  atquc 
omnino  afflixit.  Pcrficicndi  aliquando,  quod  tam  diu  agitaueranr, 
ha:retici  maleuolique  viam  inuenerc.  Ncc  poterant  potentiori  telo 
rem  aggredi ,  quam  tentata  (vt  calumniabantur)  a  nobis  Rcgis  falute 
ataue  vita,  in  qua  omnis  tum  verfabatur  eius  Regni  falus  ,  e  quo  nos 
volebant  exa&os.  Nihil  hic  adferemus  noftris  depromptum  Annaii- 
bus,  fed  e  vulgatis  vbique  famofis  libellis ,  noftrifquc  aducrfus  huiufcc 
fa&i  inuidiamApologiis;cx  fcriptoribus  item  cxternis  rcrum  Gallica- 

Sss  rum 


$06         IMAGO    PRIMI   S^CVLI  SOC.  IESV. 

rumScipioneDupleix,  Petro  Matthxo,  Andrea  Fauyn,  Iac.  Augufto 

Thuano,  &  aliis  etiam  nomini  noftro  infenfis ;  vt  maior  veritati  tum 

ab  extraneis,  tum  ab  ipfis  hoftibus,  lux  affulgeat.  nec  ideo  iftius  exfilij 

hiftoriam  texere  eft  animus  ( quam  Annales  noftri  aliquando  exaitius 

dabunt)  fed  ex  aliorum  fcriptis  hiftoncam  quodammodo  apologiam. 

Anno  m.  d.xcv.  vefanus  ac  nefarius  adolefcens  Ioannes  Caftellus, 

incertum  quibus  agitatus  intemperiis,Regis  interficiendi  confilium  ce- 

perat.  Tum  primum  Parifios  Rexadueniebat,  nondum  Pontificio  fo- 

lutus  anathemate.  Immixtus  turba:  comitantium  Caftellus ,  in  inte- 

Cajlellns     rius  vfque  Regis  cubiculum  penetratcukro  confofllirus.  Sedcum  de- 

Regem       ltlnata  exfequi  parat,  ictu  deerrante  (quod  excipicndo  falutantium 

quorumdam  Nobilium  complexu  fe  profundius  Rex  inclinaflet)  den- 

tem  rupit  multo  cum  fanguine,nec  penetrauit  altius.  Ex  hoc  faclo 

omnium  in  Societatem  odia  exarfere:  illam  attentati  ream  parricidij, 

manum   tanmm   commodafle    Caftellum,   vulgatum    creditumcjue 

eft.    Quo  iure,  quave  iniuria,  fruftra  quxritur :  non  dabant  tempo- 

ra  defenfioni  locum.  quafi  in  flagranti ,  quod  aiunt ,  delidto  depre- 

henfa  fuiflet   Societas,  ita  in  eam  conclamatum  eft;  non  feruato  iu- 

Hift.i.iji.    rij  ortjme  Cverba  HarLxi  Prxfidis  funt  apud  ThuanumJ  neque  par- 

tibm  auditis,  njt  in  feditwne  ($r  publicd  graffatione.  Dudum  ante  con- 

citata  erat  in  nos  ab  hxreticis  ingens  inuidia;   praoccupati  auerfi- 

que  implacabiliter  multorum  animijtempora  Reipub.  perruiuatiiTima, 

populis ,  vt  diximus ,  Proceribufque  in  partes  diftractis.  Nunc  autem 

noui  criminis  fumma  erat :  apud  Iefuitas  Philofophiam  audiuifle  Ca- 

ftellum  (is  fextum  iam  menfem  Iurifprudentia:  operam  dabat)nec  ex 

aliafcilicetquam  iftiufmodi  fchola  exitialem  hanc  prodire  doclrinam 

sencca.       de  Regibus  ma&andis.   Didlum  vere:  9{efcis  quanta  rabies  oriatur3  njbi 

fupra  modum  creuerunt  odia.  Sufpicacibus  ingeniis  id  vifum  fatis,  vt  atro- 

cifllmi  facinoris  auctor  Societas  haberetur.   Credetne  pofteritas,  quan- 

do  in  ipfis  quoque  aduerfariorum  Annahbus  leget,  ne  in  tormentis 

quidem  nominatam  vmquam  Societatem  fceleris  confciam  ?  Eodem 

tamen  Senatufconfulto  &  Caftelli  &  Societatis  cauflam  coniungere 

placuit;  illum  probrofa  atrocique  nece,  hancexfiliodamnare,  vnoeo- 

demque  decreto ,  quafi  intereflet  nihil.   Quidenim  amplius  fuperefle 

ApudThua.  (ita  in  Senatu  difputabant)  aut  quas  vkeriores  quasrendas  aduerfus 

Hiitor.1.131.  pe^jfcram  fectam  probationes?  an  enim  verba  ab  accufatoribus  data, 

cum  in  caufla  Academia;  Regni  filutem  Regifque  vitam  verti  nuper 

clamabant?quidmora  illa  artificiose  quaefita  profeclum,quam  vt  cxdis 

diu  ante  meditata;  confiliummaturaretur?  Id  videlicetfuperioreiudicio 

feiam  tum  animoprouidifle,  Thuanus  gloriatus,  eamdem  de  extur- 

banda  toto  Regno  Societatefententiam  repetiitjinquam  frequens  Sena- 

ideovro-    tus  iit.    Decretum  fcribitur,  vt  Iefuitx  omnes,  tamquam  tuuentutis 

fcribitur    corruptores,  publicx  tranquiUitatis  perturbatores ,  Regis  Regmque  hofles ,  Lu- 

Socmai  e      •  a  ajjj^ue  vrD1DUS  mtra  triduum  a  die  denunti"ationis ,  toto  autcm 

Regno  quindecim  poit  diebus  excedant.  ni  paruertnt,tamquam  m  lzefa: 

Maieftatis  reos  animaduertendum.  bona  eorum  omnia  arbitrio  Curia: 

moxin  pia  opera  erogentur ;  fancita  infuper  perduellionis  pcena  in  eos 

qui 


LIBER  QVARTVS.    SOCIETAS   PATIENS.      507 
qui  ad  fcholas  Societatis  extra  Regnum  litterarum  caufsa  liberos  mife- 
rint.  Nec  mora.  inincertumexfiliumeiedti  omnes-,tam  fubita  procel- 
\&3  vt  veluti  ex  Variana  clade  ( audeo  dicere)  ne  nuntius  quidem  tanti 
mali  ad  vicina  Collegia  mitteretur.  Ipfe  Sociorum  aduentus ,  tamquam 
ex  ingenti  naufragio  miferas  tabula?,  pro  nuntioerat.  Nequehicquies. 
Nouis  iterum  edi&is,  mandato  Scnatus  Regij  ,  vlterius  toto  Regno 
fedibus  omnibus  exturbantur.  Qua  ius  poteftatemque  extendit  To-  ?eueMattb* 
lofanus  Senatus,  parere  vetuit,  retinuitque  Societatem,  nihil  veritus  c'oiv.7.1. 
aut  hxreticorum  potentiam,  aut  amiulorum  furorem.    Complanatur  eriguur 
interim  Parifiis  reduciturquein  aream  Caftelli  domus ,  e  qua  percuf-  pyramis. 
for  prodierat.  columna  erigitur  eximio  opere.  infcribitur  Senatufcon-  SciPioDu- 
fultum,  non  tam  in  exfecrationem  nominis  Caftelli,  quam  Iefuitarum  Henncoiv. 
fcilicet ;  de  quorum  exfilio  perpetuum  volebant  apud  pofteros  exftare 
monumentum. 

Haecillius  temporis  fceda  procella,  hoc  illud  toties  decantatum  Gal- 
licanum  exfilium.  quod  qui  nobis  obiiciunt  augentquecriminose,  ve- 
lim  reftitutionis  feriem  apud  eofdem  Au&ores  legant:  delebunt  ex  ani- 
mo  facile  omnem  iftiufcecriminis  fufpicionem.  Expetitam  denuo  fuif- 
fe  Societatem  proborum  omnium  voto,  faitamqueper  abfentiam  cha- 
riorem  Petrus  Matthasus  fcribit;  reuocatam  eam,  tamquam  perditiffi- 
mis  hifce  temporibus  vtilem  Francias  ac  necetlariam  ,  ob  prxftantem 
eruditionem  morumque  probitatem,  aiTeric  Fauyn^ab  Regni  Proceri-  InH;l 
bus  certatim  pro  ea  aclum  Scipio  teftatur,8c  Thuanus  ipfe.  Nec  Socie-  \.IT 
tas  caufTas  (\ix  defuit,  aut  fupplicandi  diligentiam  intermifit.  donec  tan- 
dem  Metis  apud  Regem  de  eius  reftitutione  fortillime  a&um  eft,capta- 
ta  fan&ioris  Hebdomada?  peropportuna  occafione,quam  actionum  efle  eAgitur 
animam  nonnemo  dixit:  neque  tantum  confilio  induftriaque  perfici,  *•»##$- 
quantum  temporibus  negotia  11  attemperesj  nihilcjue  tentes  omnino,  ^ZtiT 
nifi  cum  apte  potes  &  tempeftiue  tentare.  Erat  illic  Pafchalia  fefta  ce- 
lebraturus  Henricus.  Ignatius  Armandus  igitur  Mufllponto  profectus, 
cum  tribus  Sociis.Cum  pro  more  fanctioris  Hebdomada:  Rex  ac  Regi- 
na  in  lauandis  pauperum  pedibus  folenni  ca^remonia  defungerentur, 
Sacro  interfuere.  a  meridie  ad  Regem  introdudti  perbeneuole  exci- 
piuntur.  Hic  Ignatius  cum  Sociis  in  genua  procumbens ,  mox  furgere 
iuflus  eft:  &,quod  mirere,  quamuis  prolixas  orationes  non  ferret  Hen- 
ricus  ,.Ignatium  tamen  Armandum  non  minus  patienter  quam  attente 
audiuit  de  tota  caufsa  modcftiflime  diflerentem,  vrgentemque  potenter 
Societatis  reftitutionem.  Exftat  eius  oratio  fane  perelegans  apud  Sci- 
pionem  Dupleix  lingua  vernacula,  vt  habira  eft,quam  LatinamThua-  Thuanu» 
nus  in  hiftoria  fecit.  Finierat  Ignatius ;  bono  omnes  animo  efle  iuflit 
Rex,  addeiiSjLutetiam  ciim  aduenerit,  effecturum  fe,  vt  fibi  negotium 
hoc  curas  efle  intelligerent.  placere  interim  ad  fuum  Lutetiam  aduen- 
tum  Ignatius  Armandus  cum  Petro  Cottono  pracfto  eflcnt.  Exco  die 
pro  indubitato  habituseft  noftrorum  reditus.  Eiufdem  anni  Scptem- 
bri  menfe  cxpeditur  Rotomagi  Regium  diploma.  id  figillo  magno  fir- 
matum  vbi  in  Scnatum  allatumeft,conturbauit  fcilicet  animos  eorum 
qui  nomini  noftro  fcmper  fuerant  infefti:  itaque  promulgationi  inter- 

S  s  s   x  cedere 


Jauarrs 


Tliuinus 


508         IMAGO    PRIMI  S/ECVLI   SOC.   IESV. 

ccdercdecernunt.  Id  Regi  magnopere  difpHcuufe  ferunt:  quare  ipfe 

cum  Regina  &  magna  Procerum  corona  in  Senatum  venit  pridie  Na- 

talitiorum.  Hic  Harkus  primarius  tefes  bene  longam  &  vehemen- 

tem  in  nos  orationem  habuit.    Epitome  eiat  conuitiorum  omnium 

^^"''•criminumcjue  qua:  Pafchafius  aliquando  atque  Arnaldus  in  nos  decla- 

Thuanus.    mauerant.  Grauiter  vehementeique  vrgebat,  vt  Senatufconfultum,quo 

toto  Regno  cxfulare  iuiTaerat  Socictas,  Rex  adhuc  ratum  habere  vellet, 

nequede  reftituendistamnoxiis  hominibus  vllam  admittere  cogitatio- 

nem.  idobnixe  rogare  Senatores,  addu&os  iblo  eius  vitxatque  incolu- 

mitatis  amore.   Reginam  Procerefque  nobis  amicos  non  mediocriter 

Hift.i.i3i-  folicitos  habuit  ea  oratio,  quam  apud  Thnanum  aliofquc  integram 

inuenies. 

Fex iffe        Verum  Rex,  fublatis  primum  in  c:clum  oculis,  ac  fereno  vultu,  quafi 

trtT?*  cauffonoftra:  patronum  agerct,  neruofam  contra,  iudiciocjue  plcnam 

fZorat.     orationem  cxorfus  eft.   Nulla  profe&o  vmquam  mftituta  actio  nomi- 

ni  noftrohonorificamagis^nullatheatro  celebriori,  nulla  maiore  pa- 

trono.    Quid  ni  beneuolorum  omnium  plaufu  exciperetur,  frendente 

nequidquam  inuidia?  excepta  eft  vulgataque  quamprimum  vario  idio- 

mate.  Eam  vt  apud  Petrum  Matthaeum  6t  Scipionem  Dupleix  reperi, 

quoniam  pulcherrima  eft  vulgatarum  fxpe  calumniarum  Apologia, 

hic  attexam. 

'■Kjgff  Actis  primum  gratiis  ampliHimo  Ordini  de  ea  quam  prx  fe  ferebat 

PcSatth.  cu*a ac folicitudine  de  Regis  Regnique  mcolumitate,  dixit:  Omnes  ab 

co ivT'   Ha.dxo  ailatas  rationes , quas  Senatui  tam graues tantique  momenti  e(fe 

scip.  bu-'  viderentur,  dudum  fibi  venifTe  in  mentem,  aliafque  multo  plures ,  quas 

Knricoiv.ipfinonperuidiiTent.  P.em  igitur  mature  apud  fe  perpenfam ,  &  non 

Mercur.      ^cs  a  menfes  tantum ,  fed  aunos  intesros,  octo  iam  aut  fcre  noucm,  in 

Franc.To.z.  >  •  D         >  ~» 

adannum  eam  cogitationem  impendifk.  Pra?teritarum  rerum  euentibus  vfuque 
Grctrer.in  tam  vario  fatis  edoctum  fe,  quid  de  fuuiris  prudenter  ftatuere  debeat- 
Lkiuio.  nequecxperientia  rerum aut  folertia  fe  vinci a  quoquam.  Quare  omni- 
no  decreuifTe  Societatem  reuocare  ab  exfilio,  fuifque  in  Francia  refti- 
tuere  domiciliis.  Tum  fingula  breuiter  refutare  aggreflus ,  fubiecit: 
In  conuentu  Pofliacenfi  non  Iefiiitarum  ambitionem  arrogantiamcjue 
fuifle  cognitam  (quod  obie&um  erat)  fed  virtutem  atque  prarftantiam. 
nec  videte  fe  qua  ratione  ambitiofos  appellent,  qui  honores  etiam  di- 
gnitatefque  in  Ecclefia  ex  fingulari  voto  recufant. 

Quod  Ecclefiaftici  iis  infenfi  fintatque  aduerfentur;  iamabomni 
anio  ignorantiac  bellum  fuifTe  cum  fcientia.  Et  vero  deprehendifle  fe,  ex 
quo  tempore  agere  cceperit  de  iis  reuocandis ,  duo  hominum  genera 
maxime  obftitifTe:  hsreticos,  &  deprauata:  vitx  Ecclefiafticos  j  atque 
illud  e(Te  quod  iis  seftimationcm  auxerit. 

Damnatos  efTe  a  Sorbona j  fed  tunc,cum  necdum  eflfent  cogniti. 
Vniuerfitatem  vero  meritodolere  pofTede  eorum  abfentia,  perquam 
fac~tum  fit  vt  vacua  ipfa  manferit  atque  deferta;  neque  deftiterint  inte- 
rim  adolefcentes,  nihil  remorantibus  Senatorum  edi&is,  extra  Regni 
iines  litterarum  caufsa  ad  Iefuitas  accurrere. 

Quod  meliora  fibi  feligant  ingenia ;  lilud  eiTe  propter  quod  Iefuitas 

tanto 


LIBER  QJARTVS.  SOCIETAS  PATlENS.  $69 
tanto  haberet  in  pretio.  fequoquein  confcribendis  militibus  fierivellc 
deledtumoptimorum:  oprareque  ex  animo,  nequis  inter  Senatores  ad- 
legeretur, nifi  optimus  quifquc,  &  ifto  honore  graduque  digniflimus} 
vt  fola  vbiquc  virtus  dignitatis  nota  fitatque  difcrimen. 

Quod  diclum  erat  in  Franciam  intraile  vtpotuerunt,  publica  au- 
ctoritate  non  admiffos}  fic  ante  eos,  alios  etiam  facros  Ordines  fecifle} 
imo  &  fe  in  Rcgnum  Franciae  intratfe  vt  potuit.  lllud  fatendum  efle, 
patientilonganimitate,  probaque  vita  Iefuitasomnia  perducere  ad  feli- 
cem  exitum.  Ea  pono  cura,  quam  habent,  nequid  immutctur  in  eorum 
Inftituto,  multo  eos  tempore  conferuandos  quam  mtegerrimos  flo- 
rentiflimofque. 

Qupd  de  perniciosa  doctrina  obiicitur,  prorfus  nihil  fe  credere.  ne 
vnum  quidem  a  fe  inuentum  ex  omni  numero  tot  Collegiorum ,  imo 
ne  ex  dimiflis  quidem  a  Societate  inuentum  hadenus  vnum  ,  qui  dice- 
ret,  docere  lefuitas  licere  Regibus  afferre  manus.  Barrerium  cardis  con- 
lllia  agitantem  apud  neminem  de  Societate  fuiffe  confeflum;  imo  vero 
conftare,  illi  diclum  a  Iefuita,  non  fine  piaculo  acterna:  damnationis 
eam  fufcipi  poife  voluntatem.  Eftofane:  accufaffet  eos  Caftellus  at> 
tentati  reos  parricidij  (quod  tamen  non  fecit ,  neque  in  tormentis  om- 
nibus  vel  minimum  indicium  dedit^)  efto,  inquiebat,  accufaifet;  imo  &; 
de  Societate  aliquis  eam  inflixiifet  plagam,  cuius  aiebat  fe  deinceps 
numquammeminiife  velle,  omncmque  in  pcrpetuum  ex  animo  dele- 
uiffe  memoriam ;  ac  prapotentem  Dei  manum  (  cui  fua  vita  &  falus 
cordi  fit)co  fado manifefte  agnouitfe;  efto  de  Societate  vnus  aliquis  eam 
plagam  inflixiifet^an  ideovnius  crimcn  furoremque,cuIpameflcccrero- 
rum?anfugandos  eiicicndofqueApoftolos  omncs  propter  vnumludam? 

Pontifici  Maximo  quod  pra:  Religiofis  aliis  ar&ius  fint  obligati} 
nonnifide  procurandaab  iis  Gcntium  conuerfione  id  intelligi:  feque 
exiftimaretam  eos  iuramenro  fidelitatis,  quod  exacturus  eifet,obftrin- 
gendos  fibi,  quam  Pontificifint  obedientise  voto.  Illud  interim  caute^ 
diflimulare  Senatores,  nec  dicere,quodRoma:  improbetur  non  ttibuif- 
fe  Bellarminum  in  fcriptis  fuis  tantum  potcftatis  auclroritatifque  Roma- 
no  Pontifici  in  respoliticas,  quantum  alij  vulgo  folent  Auctores. 

Quodde  Liga  fuerint ,  cxprobrandum  non  eife:  fuilfe  hanciniu- 
riam  temporum:  erraffe  cum  aliis  quam  plurimis  fpecie  rccli  dcceptos. 
Imo  fc  crcdere  minori  eos  malitia  peccaifc,  quam  ceteros;  fibiquc  fe  cer- 
to  promittere ,  eadem  ilia  re<5ti  confcientia,  coniun&a  cum  rauore  & 
gratia,  quam  iis  facere  cogitaret,  pius  eos  fibideuinciendos,  &  impen- 
fius  Regix  Maieftatis ,  quam  Ligas  obfequiis  deinccps  fore  addictos. 

Ad  illud  quod  dicebatur,Rcgem  Hifpanix  lllis  vti;  refpondir,fe  non 
minus  iis  vti  velle;nequc  deteriori  conditioneoportcre  Franciam  quam 
Hifpaniam  effe.  Cum  omnes  paflim  cos  vtiles  orbi  iudiccnt,  fe  prx- 
tere.i  Rcgno  Prouinciifque  fuis  eos  ludicarc  necelfarios;  &  fi  hactcnus 
tacita  quafi  permiflione  aut  conniuentia  in  Francia  fuerint ,  vclle  fe  iam 
vt  publico  fint  Senatufconfulto.  Huius  facti  gloriam  fibi  a  Deo  refer- 
uatam.  Cum  in  Regno  atque  ditione  fua  nati  fint,  non  efle  cur  fubdi- 
tos  velithabcrc  fufpectos.  Qupd  fitimor  eft,nc  Regis  atcana  cum  ho- 

Sss  ?    v  flibus 


510        IM  AGO  PRIM  I ■  SjECVLI  S  O  C  IESV. 

ftibus  Regni  communicent ,  non  fe  plus  iis  communicaturum ,  quarfl 
ipfe  eos  fcire  velk.  Pcrmitcerent  denique  prudentLx  Rcgix  totum  iftud 
negotium  :  magis  ardua  difficiliaquc  traftafle  fe,  &  expediiffe  fcliciter- 
ac  proinde  tantum  laborarent  de  Regis  imperio  exfequendo. 

Hxc  cum  diceret  Rex,  forti  mihtanque  eloquentia,  omnium  ftupor 

atque  admiratio  fjuitj  non  tantum  quod  capita  omnia  ab  Harlro  allata 

tam  reccnferct  refellererqueaccurate  -y  verum  multo  magis,  quod  itapa- 

lam  oftenderec,quancfi  bcneuolenciacomple&ererur  hanc  Familiam  tot 

vbiqueodiisexagicacam.QueomniamSenatu  ada  dieDecembrisxxiv. 

quantum,  putamus,dolorem  inuiTere  aduerfariis?adhuc  tamentoto  tri- 

duo  moras  traxcre.in  eo  laboiabant,vc,repctita  claufularum  exoletarum 

memoria,  fi  qua  ratione  poiTent ,  beneficium  Regis  irritum  redderent. 

Thuanus         Id  vbi  inaudiit  Rex,  commotior  ad  fe  vocatos  ftomachose  incrc- 

pet^Matth.  puit ;  atque  e  veftigio  ad  Tribunal  pergere ,  neque  inde  prius  quam 

co  ivm'     confe&o  negotio  exire  compulit;  addito  in  fcriptis  decretorio  manda- 

to,  vt  finemora,  &fine  appofita  vlla  conditione,  decreti  fui  promulga- 

tio  quamprimum  fieret.  expenfa  examinataque  a  feomnia-,  mandare, 

iubere,  vt  Societas  fuis  in  Gallia  fedibus  reftituatur  pubhca  Senatus  au- 

ctoritate.    Tam  exprelTe  Regis  voluntati  nihil  amphus  refragari  func 

%jcipitnr  aufi.  Regium  igitur  diploma  in  acTa  Curise  folenni  formula  rclatum. 

tandem     £c  qUocl  neque  Francifcus,neque  Carolus.neque  Henricus  Territis  obti- 

SocietM  a  l  *  l  "     T  T        .       .  — :  r     ■  •->    1 1  ■ 

Senam.     Kere  vmquam  potuerant,  vnus  Henncus  Quartus  perrecit,  vc  Galha? 

Regno  publico   Senatufconfulto  reciperetur  Societas.  Vno  impetra- 

tum  exfilio  cenferi  poteft,  quodobtineri  non  potuerat  fexaginta  anno- 

rum  commoratione.   Hifce  littens  n.  Ianuarij  millefimo  fexcentefimo 

Deiicitur  quarto  expechtis,  omnia  ad  redicum  parari  ccepta.  Mox  &  deiecta  py ra- 

fyramu.    mis ,  infame  monumentum.   Nec  fuit  parui  moliminis  res.  Surgebat 

Thuaa.fu-  pyramis  inter  quatuor  virginum  effigies  ab  excellentibus  fculptas  artifi- 

cibus,  prasalta  bafi.  Solam  ex  ea  tolli  tabulam,  in  qua  Senatufconful- 

tum  erataduerfus  Societatem,  fatis  efle,  reftituca  iam  Societate,  aduer- 

farij  clamabant:  at  benignitas  Regis  totum  monumentum   funditus 

voluitaboleri,  ne  qua  palam  exftaret  memoria  decreti  contra  Sociera- 

tem  facTi.  Maluiflent  aemuli  nocTu  id  fieri.  Petrum  Cottonum  intercef- 

fifle  Scipio  &  Thuanus  fcribunt,  fidencerque  pronuntiafle,  Henncum 

Jguartum  lucisynon  tenebrarum,  ejje  Kegem.  Maio  igitur  menfe,  perotium, 

in  medialuce,  deftrucTa  pyramis  infigni  eorum  dolore,  quorum  in  nos 

Maiora     machina:  omnes  atque  conatus  cum  hac  pyramide  ruebant.  Vicit  igitur 

abexfiUo    omniaimproborum  odia,abundeque  penfauit  conftans  Regis  beneuo- 

incremen-  lentia-Vetera  reftituilTe  domicilia  parum  erat,noua  addidit  fundauitque 

ta.  praxipuis  in  vrbibus:Flexiae in  primis,altrice fua  in  domo,quam in  Col- 

piCefx°  D"    ieglum  noftrum  conuertit :  asdes  a  fundamentis  nouas  adiecitingenti 

Thuanus     mole,  pulcherrimaque  inftruxic  Academia.    Quid  alia  quxrimus  bene- 

uolentia;  argumenn?  fontcm  amoris  cor  fuum  teftamento  legauit ,  & 

Thuanus.    Flexiano  in  templo  noftro  fepcliri  voluic.  diceres  nobihfTima  fui  parte 

And.Fauyn.perpecuoapudnos  habicare  velle.  His  adde  apercum  Sociecaci  adicum 

«f "Jiauar"  i"  Bearniam,  auicam  ditionem,  reducendis  ad  Ecclefiam  harreticis.  ad- 

iice  illius  opera  fumptibufque-fixam  nobis  Conftancinopoli  fedem. 

prxtcr- 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  $11 
pmerea  Gallicano  in  Regno  ita  auctum  Collegiorum  numerum ,  vt 
tribus  anteProuinciis  aliae  iam  dua;  fint  additar.  Numquid  merito  dices 
penfatum  ingenti  fenore  exfilium  ?  e  quibufdam  eie&am  vrbibus  So- 
cietatem,  vt  induceretur  in  plures?  aliquamdiu  abfuifle,  vt  maiori 
defiderio  expeteretur? 

CAPVT     OCTAVVM. 

In  Germania  iifdem  tarbu  agitata  Societas,  tjaibtu  Religio 
Catholica.   E  Tranfdaania  trtylex  ^rofcripio. 

VNam  Gallia  profcriptionem,  plures  Germania  numerat,&  quafi  mrefi 
per  aceruos.  Rem  a  fonte  fl  arceflimus ,  vna  in  Galliis  Caluini  muinplex 
harrefis  erat:  in  Germania  Arianorum  reliquiar,  Lutheri  incunabula  &  adSePte- 
propriaz  fedes,  aCaluino  fubmiiTe  colonia-;  Berengarij,  Wiclefi,HufTij  wrbartttn 
fceda  progenies,  fectarum  omnium  colluuies  atque  fentina.  Etnon^*/*' 
ferocius  infurgerent  omnes  illa?  peftes  in  fpargentem  fe  late  toto  Se- 
ptemtrione  Societatem  ,  quam  fuis  norant  conatibus  maxime  aduerfa- 
ri?  Centiceps  Hydra,  &  fecum  ipfa  difcors,  in  Societateoppugnanda 
opprimendaque,  capita  iunxit  &  vires.    Quid  minores  libeat  turbas 
perfequi  ?  grauiora  exfilia  in  promptu  funt.    Plurium  Regnorum  fe- 
des,  totasque  fcpius  Prouincias  perdidimus ;  e  Tranfiluania  primum, 
deinde  Bohemia ,  mox  Hungaria,  Morauia,  Silefia  exacti ;  non  exiguis 
interim  ia&ati  motibus  in  reliqua  Germanica  ditione. 

Nulla  dedit  regio  documentum  certius,  quantopere  Religionis  ac 
Societatis  coniuncta  fit  eaufla.  Vbicumque  Principes  Magiftratusque 
Catholici  ad  clauum  federe  ,  floruit  Relio;io ,  floruit  Ecclefia,floruSre 
Regna:  vnaque  cum  illis  Societas  noftra  floruit  dodlrinsc  laude ,  nobi- 
lium  inftitutione,  populi  obferuantia  ,  Principum  gratia,  innocentias 
exiftimatione.  At  vbi  Rempublicam  inuasere  Lutheri,  Caluini,  vete- 
rumqueexOrcofe&arumalumni,  mox  concitati  funt  adarmapopu- 
li,  turbata  Regnorum  quies,  violata  Religionis  libertas,  &  ante  omnia 
exfulare  iufla  Societas. 

Prima  curarum  Ignatio  Germania  fuit .  E  primis  nouem  Sociis  Cura 
( quemadmodum  Libro  fecundo  meminimus )  vnum  Gallia:  Pafcha-  J^"^at% 
fium  Broetum  cum  dediflet,  vnum  Lufitania:  Simonem  Rodericium, 
India:  extremoque  Orienti  Francifcum  Xauerium,  cado  Ioannem  Co- 
durium;  quinque  reliquos  impendit  Germania:,  &c  clarifTimos  viros, 
Fabrum,  Lainium,  Salmeronem,  Iaium,  Bobadillam;  &  primis  Patri- 
bus  nec  virtute  nec  induftria  inferiorem  Petrum  Canifium,  qui  ceteris 
Germania;  Apoftoli  titulum  nomenque  pm-ipuit.  Ac  ne  priuatim 
ipfe  nihil  conferret  Ignatius  ,  Collegium  in  Vrbe  Germanicum  excita- 
uit.  Quid,  quod  ab  extrcma  India  Francifcum  Xauerium  reuocare  pa- 
rabat ,  vt  Septemtrioni  ferret  opcm?  Quantam  putamus  prudentifli- 
moParenti  oftenfam  diuinitus  e  Germania  mcflcm  ?  fed  non  nifi  poft 
infignes  a:rumnas  laborcsque  metendam. 

Primus  deSocietate  in  Germaniam  Faber  intulit  pedem  annoab- 

hinc 


512  IMAGO    PRIMI    S&CVLI    SOC   IESV. 

hinccentefimo:  Iaius  dein  &  Bobadilla  fecuti.  Cutas  intendere,ope- 
rascjue  multiplicare  cogebat  cxtremo  in  difcriminc  pofica  tot  populo- 
rum  falus.  Exftrui  paulatim  ccepta  Collegia ,  arces  &  propugnaeula 
aduerfus  impietatem :  Bauarorum  primiim,  dein  Auftriacorum  fauore 
Principum;  fed  maioreexinde  odio  hasreticorum,  non  ferentium  fui 
fedillic  curfum  Euan^elij,vt  dicebant,Ieiuinrumobie&u  retardari.  Ergoilli 
jjft  de  opprimencia  Societate  inire  confiiia ,  excludere  parandis  fedibus,  ex- 
cietas.  turbare  iam  partis.  Quis  vnius  frculi  memoret  certamina?  Probra, 
conuitia,  contumelia?,prima  &  fere  popularia  arma  tuere:  eo  aifum- 
pta  libenus,  quo  etemplis  atque  fuggeftu  ab  impiis  Miniftris  furio- 
fius  fubminiftrata.  Tum  fparfi  in  vulgusinfames  libelli ;  fuper  alios 
alij,  fine  numero,  fine  pudore  aut  verecundia*  mcndaciorum  lmpuni- 
palc.i.T^"  tatem  promittebat  necdum  fatis  nota  Societas :  credita  paflim  fitelli- 
num>  54,  tum  Satanx,atque  adeo  cacodxmonum,  eile  ccetus,procul  exterminan- 
dus  a  ceterorum  vfu  conui&uque  mortalium,  &  tollendus  e  medio. 
Nec  vllis  aut  Magiftratuum  placitis,  aut  Principum  decretis,  fatis  ea 
frenari  Iicentia  potuit;  Quid  enim  vererentur,  qui  palam  armorum  vi 
atque  terrore  extorquere  audebant  P^eligionis  libertatem ,  id  eft,  irh- 
punitatem  fcelerum?  Hinc  illa  Germaniae  fceda  incubuit  bellorum 
tempeftas.  in  fe  ipfi  ciuilibus  armis  verfi  fant;  eo  pertinacius,  quofan- 
ctiiis  fe  furere  credebant  obtentu  Religionis.  Iifdem  ergo  procellis  & 
auita  maiorum  Fides,  &:  noftra  in  Germania  Societas  ia&ata  eft; 
vexata,  fugata,  expulfa :  redu&a  denuo,  fuasque  reftituta  in  fedes,  pro- 
ut  varias  in  partes  fedabat  victoria.  Eadem  belli  alea  Religionis  fimul 
&  Societatis  aleafuit.  An  non  id  abunde  doceat  vnius  GuftauiSueco- 
rum  Regis  nuperrimus  furor?  quam  ille  late  (vt  publica  prxteream) 
noftns  quoque  in  rebus  ftragem  dedit  ?  quanta  Collegiorum  infecuta 
vaftitas  ?  qua;  fpoliatio  direptioque?  qux  Sociorum  aerumnas,  diuexa- 
tioms,  profcriptiones,  exfilia?  longiori  narrationealiquandodefcriben- 
da,  ad  deteftationem  Suecicx  hxreticaquecrudelitatis. 

Sed  \\xc  communis  quxdam  temporum  atque  bellorum  iniuria  fuir. 

fmgularia  nobis,  noftrisque  rebus  magis  propria,  quaedam  perfeque- 

mur:   nec  ea  longo  hinc  difiuncta  temporum  interuallo,  autvctuftis 

annalibus  eruta.  hoc  ipfo  faeculo  pleraque ,  &  ante  oculos  propemo- 

dum  noftros  gefta  referemus.  apparebit,  opinor,  Societatis  cauita  cum 

Religione  Regnicjue  felicitate  femper  coniuncTa.  Lubet  a  Tranfiluania 

exordiri. 

ExAnnuis        Stephanus  Bathoreus  ad  Regni  Polonici  alTumptus  gubernacula, 

{oSa*     fucceilbrem  in   Principatu  Tranfiluanix   reliquerat  Chnftophorum 

pnt.Apo-  germanum  fratrem.  Is  noftri  amantiihmus ,  inchoatum  a  Stephano 

°s'    '  }'  de  aduocanda  Societate  confilium  perducit  ad  exitum.  It  m  eam  regio- 

nem  Societas ,  confirmatur  Comitiis  publicis ;  fundatur  Collegium  &z 

Academia  Claudiopoli.  Secum  Alba:  commorari  Chriftophorus  iu- 

bet  e  noftris  Sacerdotes  aliquor,  quibus  magiftris  Principis  filij  ( Si- 

gifmundo  nomen  erat )  pueritia  adolefceret.  quod  etiam  non  ita  mul- 

t6  poft  moriens,  fupremis  mandatis,  admodum  Proceribus  commen- 

darat.   Vrebant  hxc  interim  hxreticos ,  Caluiniftas  in  primis  atque 

Aria- 


LIBER  QJARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  $1$ 
Arianos:  commouerc  fe  ramen  non  funr  aufi  ^  quamdiu  Srephanus  pa- 
truus  Polonix  Rex  oibi  concefliis.  metu  premebanr  iram,  fingebant* 
que  ad  lllius  fe  nurum  ilmulationc  obfequij.  vbi  defecir  is  quem  me- 
tuebant,  nec  faris  roboris  adolefccnrulo  Pnncipi  adrefiftendum,mal£ 
difhmulatum  odium  aperiunt.  Conuiria  primum  &probrofa  dictain 
Magiftros  Principis:  mox  in  conuentibus  paflim  denobis  exterminan- 
dis  mulra  difiertatio. 

Iam  e  pueritia  Sigifmundus  exceflerat,  aderatcjue  dies  capiendi  de 
more  Principatus  folenniat  in  hocProcerum  conuenru  NobilitasTran-^f»r 
illuana,  Aiij  &  Caluini  impieraris  xmula^  a  duobus, vt  famaeft, ^ ^tTefitiw 
biiive  dominandi  cupidis  impulia ,  perit  a  Principe  Iefuitas  eiiciat,  ido-encmntnr 
lolatrix  olim  expiofx  reftimtores.HifpanicxIncuifitionis  propagatores, e  Tr4": 
buccinatores  Komani  Ponnhcis ,  muentutis  corruptores .    hxc  rum  cri- 
mina  fpargebantur.    Oblata  '&  a  noftris  defenfio  .    rogabant  ab  hifce 
Comitiis,  quae  erant  parricularia  loci  vnius ,  ad  publica  rem  dihxrri ,  vc 
plenius  cognofceretur.    Sed  irriro  conatu .    perftat  Nobilitas  >  inftigan- 
tibus  Arianis  j  qux  &  ad  illud  vfque  teinpus  tributum  foluturam  prx- 
iracte  ncgat.  Nec  aliter  fecitac  dixit,  peftimo  exemplo. 

Accelerantur  igitur  Comiria  >  ne  mteruentu  Andrex  BathoreiCardi* 
lialis,  qui  propediem  adriiturus  dicebatur ,  difturbafentur  omnia  j  inge- 
rcntibus  paiTun  aduerfariis  tundendum  ferrum  dum  candet:  hoftem  im^ 
pulfum  profternendum  :  valefcere  impetu  audaciaque  confilia ,  mora 
euanefcere  :  occupandum  eflc  tempus  quo  Regnum  collocetur  in  tuto, 
cxturbata  Papiftica  difciplma.  Quid  enim,  mquiebant,  aliud  agunt 
Iefuitx,  nifi  vt  Romano  Pontifici  obtemperemus  ?  hoihe  femper  ti- 
mebimus  pcr  fecreta  colloquia  cum  Principe  >  per  liberos  noftros  domi^ 
per  argutos  fermonts  in  publico?  quin,eiecl:is  femel  lftis  fpeculatoribus^ 
occafioni  intentis ,  liberamus  prouinciam  periculo,  iuuentutem  infidiis, 
omncs  metu  ?  Hxc  illi  in  Comitiis .  ad  qux  &  noftri  veniendum  fibi 
rati,  nc  cauffx  fiix  decfle  viderentur  $  in  confeflu  Senatorum  primo ,  de- 
mde  in  templo,  quo  conuenerat  Nobilitas ,  auditi  funt .  Oolatus  etiam 
a  Catholicis  libellus  fiipplex,  obtendentibus  xquam  omnibus  Religio- 
nis  libcrtatem  ;  pctcntibusque ,  fuarum  ne  Paftores  animarum  trafta- 
rentur  acerbius.  Scd  fruftra  omnia.  Religionis  &  Iefuitarum  odium  au- 
res  occluferat.  vicit,  vt  fxpe  fir,  dctcrior  fentcntia. 

Poftridie  alius  a  Nobilitatc  ad  Principem  libcllus  mittitur :  vrge- 
bant  denuo,vr  idololatria  &:  Icfuitx  cids  propagatores  e  Regno  extrude- 
rentur.  Dilatum  in  alterum  diem  a  Principe  refponfum;  &tuncqui- 
dem  datum  in  hancformam  :  A  Nobihbus  inique  poftulari,  a  fe  ho- 
nefte  permitti  non  pofle,  vt  re&ores  pueritix  fux,  fibi  a  patre  patruocjuc 
Rcge  commendati ,  publicis  approbati  Comiriis ,  nullius  criminis  rei, 
imo  ne  lcui  quidcm  perftncti  fufpicionc ,  inuidia  tantum  Catholicx 
Religionis,  quam  lpfc  pariter  profiteatur,  indi&a  caufsa  eiiciantur  e  Re- 
gno.  yEquumefle  &  Catholicorum  Proccrum  audiri  prcccs ;  ncc  fine 
fcelcreaut  fiios  illis  pofle  eripi  Paftorcs ,  aut  iuucntuti  Magiftros ,  ver- 
fatos  hactenus  m  co  munere  cum  fiimma  omnium  approbatione .  Hxc 
inter  Gubernator ,  malorum  omnium  caput  (  penes  quem  &  xrarium 

T 1 1  publi- 


t.i  re 


tur  Sqch 
ttft. 


514       IMAGO    PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

publicum  &  fatcllitium  )  per  fuos,  vt  ferunt,  emiffarios  concitata  multi- 

tudine  minutae  Nobilitatis ,  vanoque  terrore  cxpugnatis  Catholicorum 

fljtere  animis,  qui  cum  Principe  (entiebant  5  ipfiim  etiam  Principem  anxium 

non  valet  nutantemque,  defcctionis  mctu  iniecto,  vcl  irnutum  adcgit  liibfcribers 

Trtnceps:  jmpjjs  poitulationibus.  Nec  mora  :  in  Pcruigilio  Natalis  Dommi,  fub 
Koram  noctis  altcram,  nollris  in  Aulam  accitis,exponit  Cancellarius  Sc- 
natus  ac  Nobilitatis  fentcntiam  :  fblum  Principem  tantam  aduerfan- 
tium  molem  fuftinere  non  pofle ,  nifi  obten  malit.  cupere  illum  memo- 
rem  beneficij  fiiorum  tueri  Magiftrorum  innocentiam;  fcd  eo  in  cardine 
res  cfle,  vt  vel  Patribus  cedendum  fit  prouincia,  vcl  ipfi  in  pcrpctuum 
Principatu.  parendum  tempori  confilio  fapientum .  magnas  clfe  populi 
proccllas  confpirantis  in  idem  :  &  imminentc  naufragio ,  conf  eruanda: 
falutis  ergo,  ve}  cariflimas  merces  deiici  in  mare.  Suadere  fe  hanc  Prin- 
cipi  gratiam  facerent :  offerrent  vltro  quod  elfent  amilfuri ;  vt  a  quibus 
regcndi  artes  acceperit  ,  acceptam  quoque  referat  regnandi  auctori- 
tatem. 

Vixilluxerat  Natalis  Seruatoris  dies  ,  antequam  Sacrum  facereht, 
haberentve  concionem,  Princeps  ipfe  renuntiat  ftetiife  fententiam,  vt  ex 
omnibus  cedant  ciuitatibus  regiis ,  eanaque  reuocari  non  pofle .  eodem 

itaque       clie  in  Comitio  promulgatur  edictum  confonum  orationi  Principis. 

frofcnbi-  Igitur  poftridie  ,  Fefto  S.Stephani  Protomartyns  ,  poft  Sacrum ,  quod 
tunc  poftremumPrinceps  audiuit,vkimum  telum  vibratum  eft  in  Iefui- 
tas.  De  mandato  Senatus,  &  nomine  Principis ,  Meggefio  Ciaudiopo- 
Iim  ablegantur ,  cum  mandatis ,  vt  poft  tres  hebdomadas  omnino  e 
Tranfiluania  excedant.  Hiems  erat  afperrima ,  &  praMitis  vbique  niui- 
bus  impeditx  vix  .  neque  1-ltc  moram  vllam  exorare  potuerunt  com- 
muniter  omnibus,  ncc  fua  priuatim  Patri  Lclefio  grauis  infirmitas.  Fue- 
rat  is  Magifter  Principis,  eocjue  in  munere  contraxerat  morbum ,  cuius 
yis  illum  ad  extrema  tum  deduxerat .  ne  quidem  opperiri  mortem  &  fc- 
pulcrum  Claudiopoli  permiflus  eft  :  inhabili  quamquam  corpore  la- 
bori  &  itineri  fiiit  afportandus.  Vnicum  faltem  poftulatum  conccflum 
cft  :  teftimonium  publicum  abituris  .  non  alias  relcgationis  cauflas  id 
iiabebat,  quam  irritatam  in  nos  Nobilitatem  ftudio  Religionis :  adiecto 
in  aliis  rebus  honore  verborum. 

s     Ingemuit  certe  adolefcens  optimus  eiectioni  noftrorum :  ltaquc  pcr 

totum  diem  memoratur  non  temperafle  a  lacrymis .  quo  dic  tanta  dici- 

tur  exftitiflc  ventorum  vis  ac  turbo,  vt  <5c  tedtum  templi,  in  quo  confla- 

rum  tuerat  infime  dccretum,  &  camini  culmen  ex  xdibus  Principis  de- 

iecerit .    Et  Principi  igitur  &  nobis  cedendum  tempori  fuit .    Coa6tum 

fe  omnino  ,  &  non  nifi  in  fpeciem  fuifle  aflenfum  ,  liquido  oftendit, 

ciimquarto  poft  anno,  fimul  ac  fatis  firmatTe  vires  fibi  luas  opesque 

cft  vifiis,  Societatem  quamprimum  reuocauit :  diflimulato  primum  ha- 

bitu  ac  nomine ,  ne  manentibus  adhuc  amiulis  reuiuifceret  armulatioi 

dein  palam,  nouis  cenfibus  ornamentisque  auxit. 

Punitiau-         Obferuata  interim  feuera  Numinis  vltio  in  profcriptionis  au<fto- 

fcnptio™'  res*  °lllorLlm  Gubernator  ille£icileprinceps,&  archkecTus  facinons,  fta- 

»*.  tim  abire  Magiftratu  iufliis;  &  nihil  impetrans  e  noftris  bonis,  quibus 

in- 


LIBER  QJARTVS.     SOC  IET  A  S  P  A  T  IE  N  S.        515 
iahiaratj  cum  deipondifia:  animum  ,  antcquam  noftri  ClauJiopoli  dif- 
cedcrent ,  eft  mortuus  :  iero,  &  ie  miierum  clamans  9  quod  non  {emaflet  rn  Ar)nu|s 
fidcm  Stephano  Rcgi ,  Ieiuitis  cxpulfis .   Id  die  tertio  a  proicriptionc  Trln'iluan- 
contiinfle  icriptum  reperi.  Saltem  ne  exiilium  quidem  noftrorum  vidit 

ni-  a  1  1    ■  •   •     1     •  n-      ■         Argent.  A- 

pro  quo  tanto  itudio  egerat.  Alterum  memorant  dein  capitis  luiiie  iup-  poiugc.ij. 
plicium;  plerosque  alios  infcliciter  vitam  finiiflev 

Igitur  a  reditu  noftro  in  Tranfiluaniam  ,  qui  anno  prioris  fxculi 
nonagefimo  primo  cccptus  crat,  confirmatus  poftmodum  Comitiis  pu- 
bhcis^  tenebant  omnia  iatis  profperum  curium  ,  cum  nouis  fachoforum 
hommum  turbis  opprcila  denuo  cum  Repub.  Rehgio,vnaque  cum  illis 
Societas.    Ca:iari  Tranfiluaniam  rcfignarat  Sigiiinundus  ,  in  Cxfuem 
Tranfiluani  infiirrexele,  duce  Moyfe  quodam  ,  gentc  Hungaro ,  religio- 
ne  Ariano.  Hic  Turcicis  Scythiciscjue  mftruchis  copiis ,  Tranfiluaniam  j^ }ApCi 
occupat.    Oculatum  ie  teftem  P.Ioannes  Argentus  aflerit  ,  abeocum   ° 
Claudiopolitanis  hac  formula  efle  conuentum  :  illi  ciuitatem  vt  dede-  sotietatu 
rent,  ipfe  poteftatem  iis  viciifim  faceret  dinpicndi  vaftandique  Societa-  profcnpu* 
tis  Collegium;  Patres  omnes  eiiciendi ,  raptandi ,  macTandi .  Ex  padhs e  Tr'\nI'l~ 
conuentis  fii&a  omnia.  dedita  ciuitas :  direptum  Collegium  :  templum 
a  fundamentis  dirutum  :  vaftatum  gymnafium ,  quod  regio  erat  cxtru^- 
chun  opere  :  expulfi  Patres  :  trucidatus  Emmanuel  Niger  :  relictus 
Georgius  Bartholic  ex  vulnere  icmiuiuus.   Omnia  ea  feritate,  quam 
Turcarum  de  gente  prxfens  nonnemo,  in  ficros  homines  &  dicata  Nu- 
mini  templa,  Turcis  ipfis  diceret  cfle  inauditam  .    Sed  mox  adfuit  vltor 
Deus.  Non  totus  abierat  menfis,  cum  horuiii  dux  facinorum  Moyfes  in  fmitiaa* 
acie  carfus  miferrime  intcriit;  Leto  Tranfiluania:  fato,  nifi  vniuerfum  fe-     r"' 
re  Nobilitatis  florem ,  qui  ad  fcquenda  eius  caftra  vel  inuitus  fuerat  ad-* 
achis,  miierando  iuo  caiu  oppreihflet.    Ciuis  ille  Claudiopoiitanus  Iu- 
dex  Regius,  &  prxcipuus  tradendxciuitatis  vaftandique  Collegij  au- 
cx.or,  pependit  e  patibulo.  Reftititta  a  Csefaris  Commiflariis  Soeietas ,  a  i0.ir°m. 
ciuibus  perhonorifice  rcducla  cft  :  non  aliud  fcilicet  ob  crimen  eiecTra,  AP°i-«^i 
quam  quod  Catholica  erat  ,  &Catholicaz  Pveligionis  aduerfus  hxrcfes 
indefefla  propugnatrix.  Ergo  qiiia  noftrum  Iblo  arquaueranr,  Parochiale 
templum  noftros  in  vfus  cedcre  coach  funt .   mox  &  Ariani  Miniftri 
omnes  fibi  fuga  confulucrc  ,  iblaquc  exinde  Catholica:  Pvcligionis  excr- 
citia  obiri  cccpta. 

Verum  non  diuturna  quies  fuit .  Turbulentus  altcr  Tranfiluaniam 
occupat  Stephanus  Bockaius,  patna  Hungarus ,  Catholicis  accrrime  in- 
fenfus .  quos  nifi  oppreffiflet,  tuto  fatis  dominari  fe  pofTe  non  credidit. 
Ea  rcs  Claudiopoli  hxrcticis  ariimos  fecit  Socictatcni  dcnuo  cxturban- 
di.  Nulla  contra  valucrc  confilia  aut  prcccs ;  quamuis  tcntata  fint  om- 
nia.  Eodem  dic  templo  ac  ficholis,  intra  tnduum  domo  ctiam  &  vrbc  TtTnmuan. 
tota  cedendum  fuit .  id  geftum  decimanona  Iunij,  annohuius  ficculi  16°6- 
quinto.  Aducntu  Bockaij  in  prouinciam  mitiora  Catholici  fipcrabant. 
Indichi  crant  Medicnfi  in  vrbe  totius  Rcgni  Comitia .  Verum  &  hic 
inftituitur  acho  dcnoftris  toto  Rcgno  eiiciendis .  Quis  mirctur  Aria- 
nos  Caluinianosque  in  cam  mox  milTe  fententiam  ?  dccrctum  ficribitur. 
Monitus  interim  pcr  amicos  mox  accurrit  Ioanncs  Argcntus,  id  tcmpo-  jb"dAr°los° 

Ttt  2,  ris 


5l6  IMAGO    PRIMI    SJZCVLl    SOC.    IESV. 

ris  Tranfiluania:  Viceprouincialis .  audiri  poftulat  in  eodem  conucntu, 

nc  inaudita  prxtcr  ius  cv  azquum  condemnetur  Societas.   Hic  ille  aduei  - 

fariorum criitiinatiOnes  ea  fidutia  fbluit  atque conuicit,  vt  nemutire qui- 

deni  aufi,  qui  vetiemtntiffime  in  nos  ante  fuerant  dcbacchati .    Mox  & 

Procercs  iiix  creduhtatis  pcenituit  piguircjue  :  dccretum  publice  lacera- 

tum  eft  :  Societas  fuo  loco  ftetit.   Accrba  proculdubio  hxrericis  &  in- 

fpcrata  rcs,  Bockaio  in  primisi  tamen  pteilit  ille  tum  iram  alto  pedtorej 

led  mox  crudeluis  erupturam.Quod  llla  xquitatis  fpecie  &  publico  Or- 

Tmia      dinum  decreto  non  potuit ,  priuata  aucloritate  &  non  fine  vi  poftmo- 

frofcnptw  ^um  peregic  3  acSocietatem  toto  Regno  impie  iniufteque  ciecit ;  anno 

uania a      decimo,  ex  quo  a  Principe  Sigif inundo  totius  Regni  dccieto  in  Comitio 

Bockaio:    fuerat  reuocata .   Sed  non  fcliciiis  Bockaio  ,  quam  fiia  Moyfi  impietas 

it96.        ceflit.  a  fiiis  lento  veneno  fublatus  dicitur  intra  menferri;  ncque  diutius 

imperium  tenuit  a  noftra  e  Regno  eie&ione  ,  quam  a  profcriprione 

Claudlopolitana  Moyfestenuerat.  dicercs  nondimmile  fcclus  xquali  fe- 

re  vtrobiquc  palTu  affecutam  Nemefin. 

Eo  fiibfato,  fpes  reditus  affulgebat .  verum  Bockaio  fubrogatus  Si- 

gifmundus  Rakocius  omnem  luftulit.   Is  de  reftituenda  Societafe  beni- 

gne  rogatus  Archiducis  Mathix  nomine  (  qui  poftmodum  Imperator) 

a  fe  fiufti  inuidiam  vt  amoliretur  ,  ad  Comitia  Claudiopolitana  reiecit. 

Hic  iterum  a  Ioanne  Argento  a&a  feliciffime  Societatis  caufla  eft.  quam 

«pprobata  vbi  aduerfarij  rationibus  &  xquitate  labefadtari  pofle  diffidunt ,  infanis 

mundo"     clamoribus  &  cxcotumultu  mifcen.t  omnia .   ProfcribiturSocietas,cx: 

%akocio:    (  quod  in  primis  auara  'Principis  quxrebat  cupiditas  )  bonis  omnibus 

ipoliatur.  Viclii  audacia  numeroque  Catholici  non  ldeo  palam  reclama- 

re  deftiterunr,  aperte  proteftati ,  in  iniquam  iftam  Societatis  profcriptio- 

nem  fe  nequaquam  confentire  .    Qvnm  voluntatem  fuam  publico  ex- 

ftarc  fcripto  voluerc,  fuis  finguli  fublcriptis  nominibtis ,  qLiod  apud  Ar- 

canpAiPj!los*  gentum  inuenies.  Rakocius  ipfe  innocentiae  noftrx  teftimonium  dedit; 

Vatres  Societatis  I E  s  v  ,  vt  bonos  &  morum  wteoritate  graues  njiros,  ex  fuis 

caun.ipro-   •"•„••/•/  i       11  i  r  rv  l •      •  ■  \ 

fcrtptioms  C°  eius  bomsque  non  ob  vllum  deuctum  ,  aut  nota  alicuiiis  njitium ,  njerum 
ReUgio  adinjiantiam  Romana  c>  (JJatholiccfidei  contrariam  opinwnem  fequentmm,  elje 
Catholtca.  deturbatosyexclufosy  ffl  in  alialoca  demigrarecoablos. 

Ad  hunc  igitur  modum  cxpuifa  Tranfiluanix  Regno  Societas  eft 
anno  huius  fxculi  feptimo;  eo  triftiori  calamitate,  quod  paulatim  om- 
nem  fccum  Hungariam  ,  Bohcmiam,  Morauiam  traxerit  fcedifllma 


ftrage. 
o 


CAPVT     NONVM. 


Expuljh  Socictm  cx  Bohcmm ,  Hungarw ,  Aioraum, 
Silcfm  -y  itcm  ~Bjgk  in  Lithmnw. 

Motutin    I^Vnefta  Bockaij  coniuratio  primos  in  Hungaria  aduerfiis  Societa- 
Hmgarifc 

contra  So- 


tcm  motus  exciuit.  mmirum  vbi  profcripta  Religio  ,  qtiis  illi  locus 


u '  efTe  poffit  ?   Inieclx  Epifcopis  violcntx  manus ,  nec  temperatum  ab  eo- 
loannis  At- nmi  fansuihe  :  trucidati  Sacerdotes :  fpoliata  templa  :  polluta  altaria: 

gcntiApo-  O  I  i  l 

i©g.c.i4.  aiuina 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  517 
diuina  &  humana  omnia  contaminata .  Zagabrix  Societas  &  Lincij 
ftetit  immota .  lllic  rctenta  feruataque  a  Croatis  ;  hic  ab  Auftriacis 
Principibusj  ipfoque  Imperatore  Mathia ,  multis  dccorata  prxfidhs  &: 
ornamcntis.  Bohemicam  tamen  {equentium  aiinorum  procellam  non 
perinde  effugit;  proicripta  tandem  ab  Euangelicis  Ordinibus :  quando 
codem  fere  tcmpore,  eodemcjue  edidto,velut  vno  afflata  fulmine,  cx  Bo- 
hemia,  Hungaria,  Morauia,  Silefia.  eft  eiecta. 

Anno  labentis  faeculi  dccimo  octauo  Conuentum  Pragx  habue-  JuL  BaellU3 

1-  1      *          -  -   1  A  -  Jl     1  Laur.AU- 

rant  Euangelici  Ordines,  dc  defenforcs  iub  vtraque  :  ita  ie  appdlabant,  ftnac-llb-t' 
quod  f  ub  vtraque  fpecie  facra  frequcntandi  myfteria  ius  fibi  fumerent. 
Obtentu  libertatis  ad  arma  conclamatum.  A  templo  &  conciohe,  pro 
aris  fcilicet  &Rehgione  pugnaturi,  procurrunt  ad  arma.  Armati  in 
arcem  Pragenfem  penetrant ;  deque  iniuriis  multa  turbulcnte  quefti, 
Prxfidem  Slabatam  aliosque  Cxiari  &  Deo  fidos  Confiliarios  ,  viar- 
reptos,  per  fcneftram  in  altiflimam  foilam  barbaro  facinore  deturbant* 
Quid  hoc  rerum  ftatu  Sociis  erat  exfpe£tandum  ?  mitius  prxter  fpem 
actum  eft.  in  Collegia  fortunasque  tantum ,  noii  etiam  in  corpora  fx- 
iiitum.  Circumfremuit  tamen  armorum  terror;  obfeffumque  ab  arma-  Trofcnbi* 
tis  Pragenfe  Collegium  :  dum  interea  edidum  fcnbitur  intamibus  plc-  ^lhlZT: 
num  calumniis .  Surnma  erat :  Ieiuitx  peftilens  iecta  ,  Omnium  Bo- 
hemix  malorum  auetores ,  fine  mora,  triplici  Praga  ,  Crumauio  Bohe-  jj^" 
mico,  Neuhufio,  Glatzio,  totoque  Regno  cxcederent.  ita  ratum  fixum- 
cjuc  cifc  vnanimi  trium  Ordmum  confenfu.  perduellium  pccna  iri  eos 
iancita ,  qui  deinceps  inferre  pedem  prxfumpferint ,  aut  de  iis  vmquam 
reuocandis  agere  iii  Senatu .  Nec  mora  :  affixo  ftatim  ad  Collegio- 
tum  valuas  decreto  parendum  fuit.  Confecta  interim  vulgataque  eo^- 
rumcriminum  apologia,  qux  indecreto  nobis  obiiciebantur  :  refpon- 
fumque  breuiter  ad  lingula  capita .  epitomen  fuis  Laurex  Auftriacx 
Commentarhs  Iulius  Bellus  inferiiit .  Bohemiam  igitur  iie  amifimus. 
fed  numquid  amplo  cum  fcnore,  &  gloriofius  dein  receptnri  ?  Lxta  Ec- 
clefix,  lxta  Auftriaco  nomim  Pragenfis  victoria,  nobis  quoque  lxtiA 
fima  fuit.  non  eafdem  tantum  fedes ,  victrices  Ferdinandi  Aquilx  no- 
bis  affcruerc  ,  fed  &  fuis  fouendam  regendamque  aufpiciis  commisere 
Acadcmiam,  adiecris  vbique  nouis  Collegiorum  incrementis. 

Non  ftetit  intra  Bohemix  fines  Euangelicorum  furor.  Hungariam  itcm  ex  f 
quoque  late  peruagatus  j  altero  mox  edicto  Socios  omnes  inde  quoque  ?^S^ 
eiecit .  Ingens  &  ifta  rerum  nofirarum  clades  fuit.  neque  hoc  fatis.  ab-  Laur.  au- 
euntes  etiam  perfequi  placuit,  necubi  fecuri  confifterent.  Morauix  ftnac-'lb •'• 
Brunam  quafi  ad  fidam  ftationem  fe  multi  receperant.  Mox  Euangelici  Moraul*. 
Ordines  Morauiam  Bohemix  partem  ac  membrum  effe  caufTati ,  defi-  Adii.Mecr- 
nierunt  eodem  Bohemico  cdicto  dudum  comprehenfam  efle  Societa- c"0kn/cnoa<j 
tem.qux  in  Morauia  erat.  nc  quod  tamcn  fupereffet  dubium  ,  iextaanmim'61?- 

■K  X    ■  1       •  \  t  i  r     •  ■     ■     n.  Iul.Bellus 

Maij  anno  nuper  decimo  nono  nouum  Morauice.  profcnptionis  lnitru-  Laur.Aufti. 
mentum  confcctum  eft.  Id  amici  iampridem  fuerant  orriiriati;  &£  inl,b>- 
tempore  Rector  prouiderat ,  imminuto  paulatim  noftrorum  numero. 
Biduo  poft  in  Pcruigilioafcendcntis  Domini  adfuntprofcriptionis  nun- 
tij  cum  dc.creto.  fortc  noftri  mcnfx  accumbebant.    Inopinato  euocarur 

Ttt   3  Rcctor 


518  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC  IESV. 
Re&or  a  dudbus  CommiiTariis  ;  fimulque  iufli  adefTe  Socij  omncs  e. 
veftigio ,  menfis  relicTis.  Tum  imperato  lilentio  petulanti  plcbecula?, 
<\ux  denlo  agmine  circumfundebatur ;  alter  e  Commiilanis  Ordinum 
mandata  exponit,  fimulquedccretum  vernaculalingua  legcndum  ftcn- 
thciun-  cori  cuidam  porrigit.  Eo  fcuereimperabatur,  claues  templi  &  Collegij 
^Bruna- "  aD^]ue  mora  &  tergiueifationc  Commitlariis  traderent:  omncs  e  vefti- 
gio  Brunaexcedercnt,  intra  triduum  tota  Morauia.propofita  capitis 
pcxna,  ficjuis  aliquando  rcrerrcr  pedcm. 

Pcrleclo  decrcto  ,declarationem  addit  CommilTarius  ex  mentc  Sta- 
tuuin,  omni  nos  poileflionum  iure  cx  co  temporis  puncto  priuari. 
Tum  &  aliud  fcriptum  profertad  lcniorcs  plcbis  Euangclica.;  cui  fcili- 
cet  mandabatur,  vt  prius  iltud  dccrctumomnino  curarent  mandandum 
cxiccutionL  quod  crat,  plebem  armare,  poteftatemque  facere  in  nos  tu- 
multuandi,  fiquam  forte  ncctcrcmus  moram.  Non  ideo  tamen  minus 
gencrose  a RecTore  refponfum:  Societatem  omnium  Ordinum  confen- 
m  in  Morauiam  admiifam,  a  folis  Euangclicisnon  poflcprofcribi;pra% 
fcrtim  nullius  conuiclam  criminis  figillatim  ,  imo  ne  accuiatam  qui- 
dem  in  decreto.  Sed  nec intcr  arma  legibus,  nec  in  tumultibus  arquita- 
ti  locus.  Negant  CommilTarij  fe  pedem  elaturos,  antequam  tradicis 
tempii  domuique  clauibus  nos  exire  compuliflent.  Ne  ad  menfamqui- 
dem  redire  licuit  fcmipranfis  :  imo  vix  ad  cubicula  regredi  ad  accipien- 
das  chlamydes.  quod  tandem  concelTum:  fed  non  fine  comite  aliquo  de 
plebc,  qui  obferuarct  ncquid  fortafFe  prxterea  aut  efferrent  aut  abde- 
rent.  tantain  exfcquendo  imperiovigilantia  erat  &feftinatio.  Imo  qua- 
fi  necdum  fatis  cito  eiicerentur,vix  furentis  plebecula;  impotentia  com- 
pefci  poterat.  qua:  tanto  gaudio  indignam  hanc  barbaramque  exturba- 
tionem  fpectabat,  quanto  mccrore  paffim  pcr  vicos  Catholici  calami- 
tati  noftrat  iilacrymabantur. 

Mweur.Gii-     Iam  egreffi  mccnibus.omni fe  defuncTos  periculo  credebant; ciim  eccc 
lobele.  ad  P     .  .  .  j.  r.     r  ... 

ann.  .«i9.   mgens  iii  vrbe  excitatum  mcendium  nouam  m  Socios  concitauit  inuidia: 

Mcerbceck  Aarnmam.  vociferati  haeretici  Iefuitis  au&oribus  rurc  fieri;  ficeosvl- 

inchromc.  cifcidifcciTum  fiium;  iam  latis  oculis  fumum  flammafque  fpc&are  in- 

7/trexi"i-  cenfxvrbis.  retrahendos  ex  itinere  incendiarios,  meritoque  fupplicio 

nere  tam-  afficiendos.   Simul  fparfa,  fimul  credita  calumnia  eft.  tamquam  com- 

quam  a»~  pCrta  re,  miiTi  confeftim  equites  peditefque,  qui  perditiffimos  homines 

cendij:  "  Brunam  reducant.  Nondifficilcfuitpcditesaflcqui,  nihilque  tale  opi- 

nantes.   vbi  in  poteftate  omnes  habuerc,  folicite  a  fronte ,  a  tergo ,  a  la- 

teribuscuftodiunt,  nequis  elabcretur.  infultant  petulantibus  cachinnis, 

probris  conuitiifque  onerant  fatigatos  iam  de  via  &  meridiano  a:ftu. 

Verum  eamilkumcuftodiain  vrbe  prxfidio  fuit  aducrfus  tumultuan- 

tem  plebeculam ,  vixque  contincntem  manus  incendio  irritatas.  In 

aream  Curia:  vt  deuentum,  Conful  cum  duobus  Statuum  nomine  fub- 

miffis,  moram  publica  auctoritate  indicit;  vetatcjue  quoquam  commo- 

ueri.  Interim  dctecTa,  vt  inquiridiligentius  iulTerant,vera  incendij  cauf- 

fa,  euanuit  ftolida  criminatio,liberataque  omni  fufpicione  Societas  eft. 

Non  ideo  tamenaut  dimifli  libcrc ,  aut  ad  Collegium  redire  permiffi. 

Eanocte  ac  die  proximo  (  qui  Dominica:  Afccnfionis  erat)  in  cuftodia 

habiti 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  5I9 
habiti  funt,  non  fine  aerumnis  moleftiifque  ,  quas  piorum  liberalitas 
fubleuabat:  tum  vero  multo  magis  folataeft,  illa  facris  operandi,&  Ca- 
tholicos  eo  die  falutaribus  extremum  reficiendi  myftenis ,  ex  mfperato 
concefla  libertas. 

Poftridie  coram  triplici  Senatu  fiftuntur  omnes ,  frequentiflima  ple- 
be  vndique  cincti ,  qux  rei  exitu  fufpenfa  accurrerat.  Credo  vt  fuis 
vfurparet  oculis  diuinam  in  Socios  prouidentiam,  qux  tam  probrofam 
ex  itinere  retra&ionem,  non  ia  teftimoniitm  integrkatis  tantum,fed  6c 
luculentum  rerum  noftrarum  commodum  vertit.  Nam  primo  Statuum  cogmtain* 
Commiflarius,  pracmifsaDominorum  Iefuitarum  honorifica  appctla^  l°"nttr^ 
tione,  liberos  innocentefque  de  fcripto  pronuntiat.    Tum  publicis  dTmtnnn- 
fumptibusconducicurrus  lmperat ,  quibus  ad  Prouincix  fines  depor-  t*r, 
tentur;  feuera  aduerfus  plebem  addita  denuntiatione ,  ne  quam  vllus 
verbo  fa&ove  abeuntibus  creet  moleftiam.  Quodque  mirum  maxime, 
&  pra:terfpem  omnium  prorfus  accidit,  fit  poteftas  rem  familiarem 
omilem  donandi,  vendendi,  auferendi-  per  delectos  tamen  fidos  homi- 
nes:  noftros  enim  pedem  vltrain  Collegium  inferre  omnino  nolebant. 
Rogatus  tandem  Senatus  innocentise  noftrae  teftimonium ,  pro  omni 
teftimonio  efledixit  tam  contumeliose  ex  itinere  retra&os  tam  honori- 
fice  dimitti ;  nequaquam  impune  laturos ,  fi  vel  minima  ciiminis  har- 
filfet  fufpicio.  Itaque  adue&is  curribus,  non  iam  cum  tumultu  &  ex- 
probratione  plebis,fed  e  diuerfo  cum  aliorum  admiratione,  commife- 
ratione  aliorum,omnium  modeftia  &  filentio,vrbe  tandem  &Prouin- 
cia  exceflerunt.  Viennam  Auftrias  per  media  Bohemorum  late  pra> 
dantium  pericula  incolumes  Deo  protegente  delati. 

Hxc  Brunenfis  domus  profcriptio  fuit^  vnum  fi  incendium  excipias,  Eiitimmt 
per  omnia  fimilis  Olomucenfi:  quar  eodem  tempore,  &  propemodum  m$ri.  olo~ 
die,  noftiis  illic  quoque  denuntiata  eft ,  indi&o  intra  triduum  exfilio  e  m 
Prouincias  finibus.  Ita  &  iftud  paene  momento  temporis  diflblutum 
florens  Collegium  Sociorum  quatuor  &  octoginta:  quod  Olomucij 
fexaginta  duobus  annis  fedem  iam  fixerat.  Crimen   erat  Orthodoxa, 
Religio,  proque  omniiudiciorum  squitate  odiumin  nos  harreticorum. 

Bohemorum  exemplum  Silefiis  placuit  •  Principibus  fcilicet  Augu-  ftofbri- 
ftanae  Confeffionis.   Eodem  anno  decimo  nono  folenni  edtdo,  quod    "n"ir  e 
Briega;  vigefima  quarta  Iunij  proclamatum  eft,  etota  Silefia  eiicitur  iuliusiietr 
Societas,  capitis  poena  denuntiata.  ES.j?" 

Atque  \\xc  de  tota  late  Germanica  ditione  hactenus.  lubetne  coro- 
nidis  loco  ex  immensa  filua  Polonicarum  rerum ,  vnam  faltem  Rigen- 
fem  tempeftatem  attexamus  ?  Hic  profeclo,  fi  vfquam  ahbi,  profefla  **£*&* . 
palam  odia^qux  nec  oratione  Legatorum  in  Comitiis  Regni,  nec  ipfius  ^LitL*-* 
aucloritate  Regis  &-praefentia  iubentis ,  nec  ipsa  temporis  mora  placari  »>«. 
fatis  potuerunt.  Anno  fuperioris  feculi  octogefimo  feptimo  adeo  in 
Societatem  exarferat  furor  hxreticae  ac  feditiofa:  plebis  ,  inflammatus 
facibus  Miniftrorum,  vt  iam  non  eflct  tutum  iter  die  medio  per  vrpern. 
palam  exfecrabantur  noftros,  peftemque  omnibus  impfecabahtatjnoh 
in  maledicta  tantiim  eftufi,fed  in  violentas  ctiam  minas  ,  intentu  pal- 
marum,ac  fcloporum  ftrepitu.  vnius  Stcphani  Regis  mctus  adhuccon- 

tinebat 


520         IMAGOPRIMIS.ECVLISOC.IESV. 

tinebat  futentes.  alebatut  interim  noccndi  cupiditas  ab  hxrefi,  ilLi  fe- 
ditionum  nutrice-  cauilalque  Patres  aliquando  expellendi  auide  qua:re- 
bant.  Semel  iterumque  fufcitata  qucedam  namma,  mox  refedcrat :  fed 
apparcbat,  ingens  daturam  incendium,  fiquadenuo  exfifteret  aura, 
augenda  fiabello  Miniftrorum,quam  artecaptabant.  Moiam  temporis 
fraus  prxucrtit.  Finguntur  criminationes  aduerlus  Societatem  commu* 
niter  &  Senatum,  quem  conlilio  prudentiorem  noftris  fauere  partibus 
fatis  nouerant,  &  iftas  in  Republ.turbas  eliminatas  velle.  Subornan- 
tur  bini  teftes  falfi.Rei5t.orem  intra  Collegi)  fepta  a  geminis  cohdrtibus 
in  cubiculo  inclufum  cuftodiri  iubent.  multis  examinatus  qua?ftioni- 
bus,nulliufque  rci  compertus,  libertate  donatur.  interroganturinterim 
de  Collegiofinguli ;  tamque  in  eos  fxuitum  acerbe,  vt,  nifi  diuina  ad- 
fuiflet  prouidentia ,  &  quibufdam  iniccilTet  ciuibus  mentem ,  vt  arce- 
rentturbam  ab  impiobo  conaai,  co  dieconclamatum  fuiflet.  Mox  to- 
ta  rci  vaniratcdetec~ta,ab  vno  e  falfis  tcftibus  fuam  criminationem  re- 
«racTante,  amicis  fiducia,  ha^reticis  metus  creuit;  praefertim  vbi  perlata? 
funt  Regis  littera?  iracundae  &  graues ,  quibus  fa&as  Societati  iniurias 
feueriiis  expoftulabat,  illafque  eo  habiturum  numero ,  ac  fi  eis  ipfe  affe- 
clus  fuiflet. 

Sed  difficile  eft  incitatam  femel  &  in  procliue  labentem  populi  ra- 
biem  continere.  cfTeratur  etiam  beneficio.  aliud  nihil  quam  periitle 
cupit,  quem  odit:  nec  impellere  definet ,  donec  ruat.  Stephani  Regis 
obitus  fane  importunus  rei  Catholica?,  noftra?que  in  primis ,  eorum  ad- 
uerfum  nosconfiliis  fuit  admodumopportunus.  Iam  fublato  metu,  pa- 
lam  &  truculentius  furere;  iam  exfilium  &  extrema  minari.  Coiaciliurn 
cogitur.  publico  aiTenfu  decernitur  de  Iefuitis  quamprimum  eiiciendis: 
leniter  quidem,  fi  fponte  atTentiantur;  fin  minus ,  vi  atque  ferro.  Itaquc 
de  fententia  populi  exfilium  nobis  indicitur^tam  feftinatum  ac  prarceps, 
vt  vix  noclis  fpatium  impetratum  ad  moram.  Seditiofl  inteiim,  daui- 
bus  arreptis,  exfulranresgaudio  in  templum  penetrant^facris  operimen- 
tis  nudantaltaria;  iconcs  proturbant,  euertunt,  exfcinduntj  tollunt  om- 
nia  pietatis  infignia.  tum  infanda  quazdam  iniufurrantes  carmina,  quafi 
expiaiTent  acdem,  quam  diemoni  dicauerant,  adum  de  Pontifice  Ro- 
mano  ingeminanttriumphum.  Religionem  potius,  quarn  Societatem, 
Tandem  eiecifle  gloriari  poterant.  Interim  nequis  elaberetur ,  noctu  difpofitis  ar- 
"^"""''matoruraexcubiis,  Socios  omnes  domi  includunt  j  ac  poftridie  exce- 
ptosfremitu  populi ,  fibilifque  exprobrantium  atque  illudentium,ex 
vrbe  dimittunt  in  vicinam  arcem.  Mox,  velut  infigni  obtenta  victoria, 
clamoribus,  xris  campani  pulfu ,  &  alns  quibus  incondita  multitudo 
folet,  gratulationibus  iignificata  lxtitia  eft.  Biennium  facile  tenuit  ea 
Societatis  relegatio :  nihil  non  agentibus  apud  Regem  &  Proceres  ,  e 
Rigenfi  populo  hxreticis,  vt  in  perpetuum  amandaremur :  donec  tan- 
dem,  fumma  Sigifmundi  Regis  voluntate,  in  publicis  totius  Regni 
Comitiis,  dc  reftituenda  Rigam  Societate  decretum  eft  -y  reditumque  i 
sioftris  in  Collegij  pofleflionem» 


CAPVT 


LIBER  QVARTVS.   SOCIETAS  PATIENS.       521 

CAPVT     DECIMVM. 

De  cdumniis  in  SocietMem  tyrimoficculo  iaftatis. 

TVrbas,profcriptiones,exfilia  ( pauca  de  multis )  primi  faeculi  hac-  imumerA. 
tenus  qui  legerit:  is  quafi  vulnera  quardam,  is  plagas  cogitetma-  «&<■»«*■ 
gno  intentatas  corpori,  nullo  non  generc  armorum;  fed  corpori,  annofc^!""* 
iam  centefimo  axjue  viuido  vegetoque  per  damna,per  casdes:  is  fcopum 
cogitet  omnibus  maleuolorum  telis  expofitum  vndique,  vndique  lmpe- 
titum;  fedintegrum  adhuc  illarfumque  anno  feculari ,  &  non  nificir- 
cumfufis  vndique  telis  nobilem.    Illa  quidem  validis  fepe  lacertis  ex- 
cufla  funt,  &  magna  nocendi  vi  ac  voluntate  j  vano  tamen  conatu:  vel 
fracta  refiliere,  vel  decidereirrita;  vel  fiquas  plagam  facere  vifa,  non  du- 
rauere.   O  qui  in  fafciculum  colligeret  tela  omnia,  ferasque  exhiberet 
poftcritatt!  conuida,  inquam ,  ia&atafque  primo  fasculo  m  Societatem 
contumelias  atque  calumnias !  agnofcerent  pofteri,  improborum  odia 
decora  fuifle  maiorum,  fuafque  &  ipfi  verterent  in  laudes.  Nimirum 
traufmilTa  ex  hoftili  acie  tela  ieruantur  inter  monumenta  paternas  for- 
titudinis,  &  exornant  atria  :  quanto  magis  fi  aduerib  fuerint  excepta 
pectore,  fi  loricam  perforaiint ,  fi  galeam  ruperint  caflTo  vulnere  ?  non 
inaniainterim  periculi  figna,  gloria:  trophaea.  Et  nobis  fanean  non  iu- 
ftius,  qnam  fuos  recenfet  Nobilitas  titulos,  calumniarum  feriem  propo- 
nere  liceret  ?  tamquam  parentum  titulos ;  non  tantum  non  pudendos 
pofteris,  fcd  gloriofos  ?  Verum  immenfus  foret  labor  vel  perftringerc 
fummarim,&  ambitiofanarratio.denfius  ruentepluuia&  hibernagran- 
dine,  tela  iftharc  incubuere.  Qui  atftuante  pelago  affilientes  in  marinas 
rupes  numerauerit  flu&us ,  calumniarum  ille  velut  flu&uum  in  nos  af. 
furgentium  numerum  fperet  comprehcndere.  Quae  enim  rerum  no- brtuis  ««. 
ftrarum  pars  manfit  intacta?  Indc a  primo  exortu ,  toto  decurfu {xcu\irHmferies' 
(obite  Regna,  luftrate  Prouincias ,  excutite  Annales )  quidquid  a  Socie- 
tate  vllo  modo  profectum  eft,  quidquid  vel  nomine  tenus  ad  eam  per- 
tinuir,  nonne  fcediflimetradu&um  cft  ?  Auctor  ipfe,  nomen  Societatis 
Ie  s  v,  comtnunis  habitus, Regular  atque  inftituta,  regimen,  mores, 
libri,  doclrina,  fcholae,  conciones,  omnia  in  acerbiflimas  criminatio- 
nes  vocata.  Explofa  noua  haecRcligio,  tam  iuperbo  I  e  s  v  nomine, 
fine  habitu  fibi  proprio,  Pontifici  fingulari  voto  confecrata.Contcmpta 
votornm  fimplicium  vincula,  qua?folui  poflfent.  Irrifa  paupertas,  tam 
fumptuofis  fcilicctnixatemplorumxdificiiSj&tamfpIcndidofacrorum 
apparatti.  Tyrannica  dicSta  eft  ca:ca  Obedientia;  comparata  a  Poly-["]i'ftor'. 
carpo  Turcica:  Mofcouiticafque  parendi neceflitati.  Gratuita Sacramen-p 44& *ha 
torum  aliarumque  functionum  adminiftratio ,  appellata  turpiflimnsSiST 
quarftus.  Safpius  in  fufpicionem  hxrefis  addu&a  do&rina ,  mulcifque 
feuere  examinata  quceftionibus.  Schola:  iuuentutis  corruptela  nuncu- 
pataz;  conciones,  feditiofe  plebis  irritamenta,  &turbarum  pabula.  To- 
ta  regendi  ratiodicta  politica,  perfimilis  Machiauelli  inftituto,atquc 
iftiufmodie  fonubus  petita.  Simulatione,  hypocrifi,  perfidia  plena 

V  v  v  cfle 


$22  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.    IESV. 

efle  omnia.  Doctrinx  probitatifque  opinionefucum  fieri  incautis  mor- 
talibus.  his  duobus  preclaris  in  fpeciem  atque  ad  oftentationem  fulci- 
mentis  tantam  illam  niti  molem.  fed  reuera  nec  docTos  efle,necprobos: 
qui  fa:pe  maligno,  fa:pe  ftolido  &  imprudentij  femper  importuno  con- 
filio  ( quoniam  fc  ingerunt )  publicas  res  turbent.  ArFeclare  intcrim  re- 
gnum  quoddam  litterarium  intolerabili  ambitione :  tinclos  leuiter,  nec 
nifi  primoribus  labris  multa  deguftaifc,  ex  quibus  folide  rcneant  nihil. 
Imoiam  itavelle  credi,quod  non  aliud  Muiis  facrarium  fit,  non  aliud 
humanx  diuina:que  fapientia'  adytum,  prarter  fua  Collegia:  ex  lftis  offi- 
cinis  prodire  difciplinas  omnes  meliorc  cultu.Denique  quidquid  agantj 
falfa  multa  vt  fint,  qux  in  eos  inimici  fingunt  nimis  immania  ;  vitia 
nonnulla  vt  euadant,  dequibus  infimulantur,  fufpicionem  certe  vitio- 
rum  euafuros  numquam.  Auaritiae,  fuperbiar ,  ambitionis  illorum  no- 
mini  aiternam  adha:furam  infamiam ,  &  totfirmatum  cauflis  publi- 
cum  odium. 

Ha:c  aliacjue  id  genus  fexcenta,  acri  digna  Philippica,  non  hac  fim- 
plicitate  narrationis,  quoties  a  Richeomio,  Argento,  Gretfero,  Contze- 
nio,  Garaflb,  Forero,  Schondoncho,  Coftero ,  Scribanio,  aliiicjue  innu- 
merisenoftra  Societate,  multarum  palmarum  hoc  in  ftadio  athletis, 
vi&aiugulataquefuere?  quoties  abextraneis,  veritatisnon  minusquam. 
nominis  noftri  perftudions,  Francifco  Montano,  Montholono,  Sceuar- 
tio?  vt  Pnncipes  ac  Reges,vt  Cardinales  atque  Pontificesomittam,fcri- 
ptis  litteris  cauflfae  noftrae  maximos  patronos.  Quod  fi  tamen  miratur 
aliquis,toties  ha:c  &  a  tam  variis  obie&a  fuifle,  tot  libellis  famofis  ipar- 
fa,  perfuafa  creditaque  etiam  fubinde  viris  rerum  minime  ignaris;  is 
Mirum  profecTo  miretur  potius,&  prodigio  fimile  agnofcat,  centum  annorum 
Iminter    fpatio,  in  tanta  maleuolentia  perueftitfantium  ac  fcrutantium  finaula. 

ttaflortttf-     f.         '  1    ..  1  n-  r        ■ 

feSoueta-  etiam  abdita  ac  domeltica  quxque,  centum,inquam,annorum  ipatio 
um.  nihilfuifle  allatum,quodMagiftratibus,quod  Principibus,quod  Regi- 
bus  faceret  fidem;  nedum  Societatem  hanc  peflilentem  c[Xcfic7am}exitu- 
lem  faclionem,  vt  aduerfarij  toties  iactauere.  quain  infigni  iuo  cum  do- 
lore,  vno  tantum  feculo  tam  late  dirfufam  vident ,  tot  receptam  vrbi- 
bus,  rotau&am  Collegiis,  tot  votis  expetitam  denuo ,  vndeprius  fuerat 
expulfa.  Miretur  potius ,  nos  toto  iam  faeculo,  veluti  inter  facrum  &c 
faxum  (quodaiunt)  pofitos ;  inter  cxtrema  atque  difiuncla  hominum 
hinc  beneuola  ftudia,  illinc  malcfica  odia,  medios  flucTuafle  fempcr 
ereclosj  ac  veluti  gemina  lance  libratos  atque  fufpenfos:  ciim  alij  miris 
nos  laudibuseiferrentin  cazlum,  alij  in  ima  Tartari  malediCtis  crimini- 
bufque  deuoluerent:  atque  eodem  tempore  his  videremur  fumme  ex- 
fecrabiles,  illis  vero  amabiles  etiam  admirabilefque.  ad  exprelTam  Ser- 
loaa.  7.  uatoris  fimilitudinem,  de  quo  codem  tempore  alij  dicebant,  G)uia  bomu 
efli  alij  vcro,  Non,  fed  feducit  turbas. 

Hominum  gencri  quid  facias?  tam  fanctum  nihil  eft  quod  vellicare 
malignitas  non  poflit.  vcl  in  fufpicionem  adduxifleeft  fatis,  vt  fperatum 
inde  fruclum  impedias.  In  confinio  quodam  virtutes  ac  vitia  pofita 
funt.  re&um  earum  tenerc  curfum ,  neutram  vt  in  partem  declines, 
qucmadmodum  difficile  cft,  ita  eas  a  vitiis  inter  fe  diicernere  cuilibet 

fanc 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  523 
fane  non  ita  pronum.  maleuolus  autem  difcernet  nnmquam  in  eo, 
quem  oderit:  trahet  omnia  in  alimentum  liuoris  fui,  &  redtiflima 
quarque  peflimnm  detorquebit  in  fenfum.  Iamdudum,  neque  hoc tan- 
tum  faeculo,  cafta  in  Deum  fides,  fatua  credulitas  di&a  eftj  Religio  pie- 
tasque,ftultafuperftitio;  &  Chriftiana  animi  demiflio,  ignauia  abie- 
ctioque.  Iamdudum  eft,  qu6d  incorruptam  iuftitiam,traducuntnomi- 
ne  exofa?  feueritatis ;  prudentiam ,  fraudis  aftutiasque;  fortitudinem, 
temeritatis ;  temperantiam ,  fimulationis  atque  hypocrifis :  dudum, 
incjuam,  &  ex  illo  tempore,  quo  attributa  vitiis  nomina  virtutum;  non 
afhnia  tantum ,  fed  plane  contraria. 

Ecclefianafcente,ChriftianaReligio  quoties  abEthnicis  conzumc- nfdem  fe^ 
liofo  vocabulo  fuperBitioexitialis,  ouotxcs  noua  atque  malefica  eftappel-^c*/ww~ 
lata  ?  cur  probro  vertitur ,  eadem  ab  hcereticis  lmprobisque  mhi\ccog-tinvr/leres 
nomina  Societatem?  Chriftianum  hominem  (Tertulliani  *verba  funt)  imo^chriftutni: 
ties  omnium  fcelerum  reum;  deorum}  Imperatorum ,  ^Regum,  morum,  na-]u"cn,\n 
tura  totms  inimicum  exiftimarunt}    An  non  iifdem  hoc  faeculo  appe-J^^Y*' 
titi  contumcliis  Iefuita:  ?  quod  hoftes  Numinis,  quod  Regum  interfe- «pi. 
<Slores,  Vniuerfitatum  furise  atque  exitium,  humanarum  diuinarum- 
cjue  legum  hoftes,  portenta  orbis  terrarum?  N6nne&  olim ,  eodem  ibid.6ap.4a 
Tertulliano  tefte,  prtetexuere  adodij  defenftonem,  ilJamquoque  <vamtatemy 
quod  exiftimarent ,  omnis  publicne  dadis^omnis  popularis  incommodijChriHia- 
nos  effe  cauffam  ?  Si  Tiberis  afcendit  in  mcenia ,  ft  Nilus  non  afcendit  in  aruat 
fiterra  mouit ,  ft  fames,  ftlues,  ftatim  Chri&ianos  ad  leonem.   An  non  (i- 
milia  hoc  farculo  in  Iefuitas  iactata?  Si  bello  arfit  Germania,  fi  clafli- 
cum  infonuit  in  Gallia,  fi  Regemamifit  Lufitania,  fi  affli&a  Catholi- 
ca  Religio  in  Tranfiluania ,  fi  decreta  in  Catholicos  fupplicia  in  An- 
glia,  fi  motus  in  Scotia ,  fi  turbar  in  Polonia,  Suecia,  noftroque  Belgioj 
nonne  ftatim  Iefuitas  in  exfilium,  in  malamcrucem?  Iefuitas  bellorum 
omnium  incentores,  omnium  turbarum  auctores,  incendiorum,  popu- 
lationum,  publicarum  omnium  calamitatum  architectos,  qua:  vfquam 
tota  Europa  defeuierunt.  Illi  nimirum,  vtnonnemodixit,  Pandorar  p^"'08 
pyxidem  aperuere,  &omnia  in  orbem  inuexere  mala,  etiam  qua?  tre-biafmc  V. 
centis  annis  ante  exortam  Societatem  contigere.   Nec  aliis  ad  facien- 
dam  fidem  opus  argumentis :  accufaffe  eft  fatis.  Nimirum,  vtolim 
apud  barbaros  fola  confeflio  Chriftiani  nominis  erat  probatio  crimi- 
nis;  ita  apud  impios  iftos  Iefuitam  efle,  capitaleeft,  criminofum  eft, 
exfecrabile  eft.  Odiofum  illi  hominem  cum  defignarent,  Chriftianum 
appellabant:  hoc  fxculo,  pro  odiofo,  hseretici  Iefuitam  dixere.  perinde 
aclefuitam  efle,  idem  fit  atque  fuperftitiofum  elTejfactiofum,  fimula- 
torem,  ambitiofum,  fuperbum ,  omni  nequitia  profligatiflimum,  5" 
Tartarei  cacodazmonis  fobolem.  Eo  vtrobique  progrefsa  dementia,vt, 
quemadmodum  Chriftianos  olim ,  ita  Iefuitas  nunc  magia;  artiumque 
damnatarum  infimulare  non  fint  veriti ;  afleruerintque,  noftros  Tiro- 
nes  magorum  imbui  difciplinis.  Eftne  quo  vltra  progredi  poflit  fu- 
roratque  impietas? 

Veriim,  poft  Seruatoris  exempla,  quid  miramur  ?   Si  patremfamilias  imh& 
*BeehK$bub  rvocauerunt ,  quanto  magis  domeBicos  eius?  Improborum  con-  ^"RIST 


Yvvi  uicia  Matih. 


to, 


Ioan.6. 
Ioan.i^. 


Luc.ij. 


Matth.  i: 
Luc.t. 


Ioan. 7. 
Matth.j 


Matth.5. 


&alijOr- 

dtnes  Relt- 

gtoji  ante 

nos: 

In   Append 

adRefutat. 

Hiftor.Or- 

din.  Iefuit. 

Capite  I. 

huius  Llbrj. 


»0»  ergo 
Tnirunt.fi 
&  Ies  v 
Soaetas. 


Hebr.ii. 
Ioan.15. 


HomiI.11 
jn  Iofue. 


524  IM  AGO  PRIMI  SiECVLI    SOC.  IESV. 

uitia  ne  diuina  quidem  Sapicntia  euafit.  mira  eius  ftupendaque  fa&a 
in  prarftigias  vertcruntj  virtutes  in  manifefta  crimina  &  probra.  Carfari 
pendendurn  vectigal  fuaferat,  &  ipfe  penderat:  reus  tamcn  agitur  con- 
temptx  Caefarea:  maieftatis.  Fuga  fefubduxerat  conatibus  populi  vo- 
lentis  eum  rapcre  &  facere  Regem:  accufatu.r  nihilominus  Regni  afTe- 
ctati.  Dcum  intcr  atqite  homines  pacis  arbiter  vcnerat,  pax  lpfe  x- 
terna  hominum ,  &  princeps  pacis :  fadtiofus  tamen,  feditiofns,  turbu- 
lentus  dicitur.  Ex  obfeflis  corporibus  abigebat  daemones:  ore  blafphe- 
mo  vocatus  ipfe  daemonum  antefignanus ,  maleficus,  magus,  occupa- 
tus  a  dxmone.  Di&o  fadtoque  temperantiam  docebat  &  frugalita- 
tem:  noneftugit  tamen,  quin  helluo  &  ebriofus,  &  vini  potator  habe- 
retur.  Qui  vitam  traduxerat  innocentimmam^Z-ew/ac/Wo  (djr  ftnando 
omnes ,  inftar  nocentiflimi  latronis  iudicatur  in  Curia,  a  iacro  pro- 
fanoque  damnatur  magiftratu>  &  duorum  ipfe  latronum  medius,  vel- 
uti  eorum  fceleratiftnTius,infami  crucis  fupplicio  tollitur  e  medio,tam* 
quam  indignus  vita  vitce  audtor. 

Etmiratur  aliquis  impeti,  traduci,  vexari  Sociecacem  Iesv  ?  Cur  ex- 
ciderunt  animo  diuina  oracula?  Beati  efiis  cum  maledixermt  njobis ,  ^ 
perfecuti  ijos  fuerint ,  ($y  dixerint  omne  malum  aduerfum  njos  menttentest 
propterme:  gaudete,  &  exultate ,  quoniam  mercesvefira  copioft  eB  in  caljj. 
fic  emm  perfecuti  funt  Vrophetas ,  qut  fuerunt  ante  vos.  iic  fandtiflimos 
Reli^ionum  Fundatores,  Benedidtumj  Norbertum,  Dominicum,Fran- 
cifcum,  eorumque  coetus  P.eligioiiflimos  jeafdemque  obieccre  crimi- 
nationes ,  vt  ex  D.  Thoma  ac  D.Bonauentura  dodtiflnno  Commenta- 
rio  Gretlerus  nofter  oftendit.  Non  defcendimus  primi  in  haec  certa- 
mina:  per  ifta  dudum  ante  nos  illi  tranfierc.  Quod  ii  Ies  v  nomen  im- 
pendentium  nobis  quoquc  Dei  caufsa  calamitatum  omen  eft ,  vt  ante 
dicebamus ;  qux  materia  querelarum,  quod  famse  detrimentum  eft,  fi 
durius  fubinde  immitiusque  agitamur?  In  hereditarium  iftud  onus 
cum  nomine  venimus.  illud  lllud  nomcn  cft,  quod  etiamnum  im- 
probis  odio  eft  atque  terrori .  in  illud  diriguntur  hzereticorum  tela, 
quae  Sociorum  latere  atqueobiectu  excepta  funt.  Nec  folus  olim  Iesvs 
in  crucem  adtus,  fed  &  nomen  eius 5  nunc  quoque  quidquid  hocno- 
men  gerit,  mundi  odium  eft,  &  crucis  inftar  exofum. 

Age  ergo ,  ne  defatigare  deficiens  4mj»*r,generofa  Societas ,  vnius  fae- 
culi  procellas  impetusque  iam  experta,  fimul  &  tutelam  Numinis. 
Adfpice  in  aublorem  fidei  &  confummatorem  Iesvm.  illum  fi  perfecuti 
funt,®'  te  perfequentur.  Cur  alia  tua  fit  quam  Domini  fors?  cur  alia 
quam  Chnftianorum  veterum  ac  Religioforum?  Iesv  nomen  tibi  pro- 
prium  fifumpfifti  cum  tanta  maleuolorum  obtredtatione ,  eo  pretio 
emifle  te  crede  magnificum  illud  pro  nomine  Iesv  contumeltam  pati. 
Iftud  Origenis  tibi  fcriptum  puta :  Qm  amicittas  expettt  Ies  v,  multorum 
fibi  fctat  intmictttas  tolerandas  :  licet  vltimi  meriti  sis  m  Ecclefia; 
tamen  hoc  ipfot  qma  ad  I  e  s  v  M  pertmes}  impugnaberis. 


CAPVT 


LIBER    QVARTVS.   SOCIETAS   PATIENS.       $2$ 

CAPVT     VNDECIMVM. 

Cmdeliter  njex&ta  Soeietas  a  barbnm  in  Orbe  nom^ 


ac  firimb  in  Indm  Orientdi 


SIc  exercicam  incer  Cacholicos  hatrecicosque  Sociecatem ,  quid  mi-  j„ur£t^ 
rum  fi  grauiora  iti  Orbe  nouo  inter  barbaros  excepere  cercamina?  mcos  dme 
Per  vafttflima  incognicaque  maria ,  ad  vltimos  &  inaccedos  mundi  txtrctt* 
fines,  cotam  Gentibus  &  Regibus  Iesv  nomen  vt  portaret,  expenri   """**' 
quoque  debuit,  quanta  oportetet  pro  nomine  ifto  pati.   E  rclla  certe 
Europx  finibus ,  quo  remotiores  adiit  plagas,  eo  acerbiora  jfenflt  perfe- 
renda,  crefcente  cumterrarnm  fpatiis  ex  asquo  agendi  patiendiqae  ne- 
cefTitate.  Hic  illam  in  virtutis  mx  theatrum ingretlam  diceres.  hicfer- 
ro  flammaque  in  eamfxuitum,  hic  certatum  vtrimque  totis  viribus, 
donec  fefsa  crudelitate  vicTrix  toties  patientia  triumphauit. 

Noui  ego  generofam  polteritatem:  nec  illam  confp&cTusSocioruui 
fanguis,  nec  fuppliciorum  terrebit  immanitas.  inuitamenta  hxcpotius 
&  prarmia  erunt,  qux  ad  Indos  pelliciant.  hac  fpe  xftuabit  lllis  ani- 
mus,  anguftis  Europx  limitibus  inclufus :  hac  fpe  ardebunt  fuperare 
Oceanum ,  &  longx  txdia  nauigationis.  tocHeroum,  maiorum,in- 
quam,noftrorum,  hxc  fpes  &  merces  fuit.  e  terris  illis  tum  recensde- 
tecTis,  pro  auro&  gemmis,  retulere  fpeciola  vulnera,  &  ptflchernmam 
mortem  per  atrociffima  fupplicia.  Ea  nunc  quafi  in  breui  tabella  ex- 
hiberc  eft  animus.  nonigitur,  vt  hacTenus  fecimus,  Colle^iorum  in 
Orbe  nouo  fediumque  noftrarum  narrabimus  agitationes  arque  difcri- 
mina ,  fed  illuftrium  de  Societate  virorum  violentas  cxdes  barbarx  im- 
manitatis:  fpecTaturi  in  extremo  illo  mundi  theatro  ,  ramquam  fcena 
variance,  alios  in  cruce,  alios  in  fcrobe,  fub  licToris  manu  ferroque  alios, 
alios  in  flammajfuum  fingulos  adum  nobililTimo  fine,  hoc  eftgenerosa 
morre,  claudences. 

Qux  primis  noftrorum  laboribus  exculta  eft  ad  Orientem  India,  Primmde 
prima  quoque  noftrorum  fanguine  eft  imbuta.  Xauerij  votum  quo-  J^JJJJjL 
tiesidfuit!  fed  Antonio  Ctiminali  ea  refcruata  erat  diuinitus  gloria,  miadatnr 
vt  tot  Heroum  dux  &  antefignanus  prodiret.  pone  illum  fpectandos  -^ntomM 
fe  orTerunt  viginti  amphus  commilitones ,  diuerfo  temporc  in  cadem  Rib*kii.in 
Goanx  &  Malabaricxditionis  ora:  quos  inter  Rudolphus  Aquauiua  JifB"e15J" 
&  Alphonfus  Paciecus,  clarifTimi  ftemmatis  ambo,  fi  in  tanro  vircutis  M.ff.H.tt. 
fplendore  lux  aliqua  ftemmati  reli&a  eft.  Criminalis  gencc  Italus,  no-  Hiiariondi 
bili  genere  apud  Parmenfes,  ab  Ignatio  milTus  m  Indiam,  fuftinendis  J°lbc"'"ol. 
orx  Pifcarix  &  Parauanx  Ecclefix  curis  atquecalamitatibus,  X;uierio  T 
fuccelTcrat,parem  vnus  animum  ferens  tanto  &initio&  labori.  Sacis  ad  iigno'1'7 
xftimandam  viri  virtutem,  fucccftilfe  Xauerio:  eam  vineam  excoluit 
fumma  fidc,  labore  improbo  &  fudore,  tandemque  rigauit  &  frngume. 
Rcs  fic  habcc. 

AnnoChriftianoM.D.XLix.  defecerat  Lufitanos  nitratuspuluis.hxc 
cgeftas  cognita  vicinis  barbaris  animos  ad  audcndum  fecic.  Vrgebai 

V  v  V   3  Cnmi- 


honi. Bo- 
zius  lib.7. 


$26  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   SOC.   IESV. 

Criminalis  Prxfectum  arcis,  vt  miflo  oratorepacempeteret :  quod  illc 
cum  faftu  dedi^natus,  in  naues  fe  cum  fuis  recipit,  &  inuitat  Patrem. 
Sed  Neophytorum  commiferatio  retinebat:  quos  illc  mifericors  dum 
nauibusimponcrelaborat,  prxoccupatus  ab  hofte  fubmouet  paulifpcr 
gregcm,  atqueipfe  Paftor  vultu  &  gradu  conftans  pectus  aduerfum  of- 
fert :9  in  vtrumque  paratus ,  feu  fortiter  cadere  pro  fuis ,  feu  pacem  ex- 
orare.  Sed  erat  precibus  implacabilis  barbarorum  furor.  ergo  in  ge- 
nua  procumbens,  fublatis  in  caslum  oculis  manibusque ,  Deo  fe  vidi- 
mam  offert.  Hoc  fitu  virum,  reuerita  credo,  prima  acies,  tranfit  fine 
noxa,  itemque  media;  fed  poftremamconflabant  Saraceni,capitales  no- 
mini  Chriftiano  hoftes :  eorum  vnns  haftam  pcr  coftas  m  pectus  pre- 
cantis  adigit.  Quo  vulnere  proftratum  fpoliare  veftibus  feftinabant,ciim 
ille  magnanimus  vltiofibi  Religiofam  tunicam  detrahit,quin  &  inte- 
rulam  fua  iam  purpura  pretiofam  offert,  nudus  Christo  fimilior 
moriturus .  tum ,  vt  poterat,  in  pedes  fe  erigit,  ac  verfus  templum  xgre 
grefliim  molitur,  pofiturus  animam  antc  aramillam,inqua,  incruenta 
Filij  hoftia,  toties  ante  litauerat  xterno  Patri.  Verum  alium  audiens 
aduentare  ficarium,  ne  more  fugientis  occumberet  inhonefto  vulnere, 
aduerfum  percuiTori  pectus  obiecit ,  &  lanceam  irruentis  cxcepir.  col- 
lapfo  prazciditur  caput ,  quod  infana  vociferatione  barbari  pro  victorix 
tropha*o  indelubrum  inferentes,idolo  fuo  Tricanduro  fixere  anathema, 
hoc  vnofatis  fuperque  cauflam  necis  teftati,odium  Religionis.  Quan- 
tus  hic  vir  a  tam  beato  funere  /  quem  etiam  viuentem  Xauerius  San- 
ctum  nominabat. 
Interfici-  Fufus  Antonij  cruor ,  multorum  fanguinem  inflammauit.  ingens 
turRndol-  omnibus  inic&us  ardor:  nec  pauci  fummam  votorum  retulere;  quo- 
\Z»i«*  rum  aliquos  produco  fpectandos;  non  temporum  ordine,  fed  locorum. 
cum  qna-  Rudolphus  Aquauiua,  Ducis  Atrienfis  filius,  exorata  parentis  venia  in 
tfior  So-  Societatem  admilliis,  longa  aliquot  annorum  prece  Indiam  impetra- 
uit .  ibi  ma<mo  Mogori  Patres  aliquot  petenti,  ipfe  potiflimum  datus, 

Thom.Bo-  .         .    P  .      _,       9  riJ-  \       '       '      r*  J  o- 

2iusiib.7.  tnennio  vixit  in  Regia;  ac  iubditorum  plunmis  Christo  adiunctis, 
H.ia°r.on  c"l"n in  Rege  ipfo,  plus  quam  Christi  lex  patitur  vxoiio,fruftra  la- 
deCofta      boraret,  petita  obtentaque  miflione  reuertit  Goam.    Mox  Collecio 

H.it.CathoI.        •  »   r,  ,  Jn  .         .  <>   xr-  •  i     • 

Margano  Reclor  datus  eit,  annexis  ad  curam,  quotquot  Sallctide  m- 
fula  fedes  habebat  Societas.  Confilio  fubinde  inter  domefticos  Patres 
mito  de  iuuandis  iri  Fide  incolis ,  placuit  infpicere  loca  defigendis  cru- 
cibus  templisque  excitandis  opportuna.  Rudolphus  ipfe  Rector  cum 
Sacerdotibus  tribus,  Alphonfo  Pacieco,  Perro  Berno,  Antonio  Franci- 
fco,  &non  Sacerdote  Francifco  Aragna,  poft  Miflarum  Sacra  profici- 
fcuntur.  in  comitatu  erant  Lufitani  duo ,  plures  indigenarum,&  age- 
bant  iter  nulla  fufpicione  periculi.  Notauit  pulcherrimam  vindi&E 
occafionem  impoftor  quidam  veneficus;  &  repente  excitatis  vndiquc 
barbaris ,  venifle  aiebat  tempus  vlcifcendi  iniurias  Deorum  fanis  & 
fimulacris  toties  illatas  ab  Sacerdotibus  nouis,  qui  nunc  etiam  circum- 
fpicerent  Joca  ftruendo  templo  &crucibus  imponendis,  cum  arterna 
ignominia  prxfentique  interitu  Pagodum.  Animauit  facile  fanguina- 
rios  hareoratio.  Patrum  cardes  decernitur :  vias  omnes  obfident:  prar- 

dam 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETA5  PATIENS.  $27 
dam  in  difpofitos  circumquaque  caiTes  fponte  venturam  pra:ftolantur. 
Ec  iam  Patribus  fubolebat  machinatio:  quare  non  vltra  pergendum 
rati ,  iter  fuum  relegebant ,  cum  ad  pagum  Coculinum  fefe  vndique 
circumuentos  vident.  Lufitanus  fclopos  expediebat :  prohibuere  no- 
ftri;  monentes  non  defenfionis  hoc  tempus  efle,  fed  mortis  Christi 
caufsa  fortiter  oppetendx.  Paciecus  barbaros  fermone  gentis  lenire  a<*- 
grefliis ,  vehementius  irritauft.  Primus  in  Aquauiuam  impetus  fuit. 
amputatis  tibiis  in  genua  prouolutum,  nudantemque  colla,  geminato 
acinacis  i&u  percuilere.  mox  &  in  humeros  impacTum  ferrum,  &:  pe- 
ctus  telo  penecratum.  tot  vulneribusoccubuit  aztatis  anno  trigefimo 
tertio:  qua  ipsa  erac  azcace  Paciecus,  nec  geilere  illi  nee  vircute  minor. 
Hoc  actore  Philippus  Rex  mandauerat  Proregi,  ne  quod  Pagodibus 
fanum  tota  Salfetide  reftitui  pateretur.  vbi  letalevulnusin  pecloreper- 
fenfit,  decuflacis  in  crucem  brachiis ,  cazlum  fufpiciens ,  recepto  in  guc- 
tur  celo,  comicacus  eft  Aquauiuam.  ambo  non  fine  alciore  prouiden- 
tia,  pari  nobilicace,  paribus  mericis,  paribus  vica:  &  Religionis  annis,  ex 
milicance  Sociecace  in  criumphancem  pari  leco  abiere. 

Exofus  erac  prx  ceceris  Pecrus  Bernus ,  quia  paulo  ance  gencis  deos 
fuis  oppugnarac  manibus ,  pedibusque  prorriuerac;  auctor  eciam  ma- 
ctaca:  vacca? ,  quam  fuumnumen  ( ./Egyptiorum  Ifidem  huc  tranfiiTe 
crederes)  indigenae  colebant.  hinc  diriflimeper  horrenda  vulnera  truci- 
datuseft,  neque  cadaueri  infana  crudelicas  pepercic.  Sui  ipfe  leti  vates 
fuifle  creditus,  eum  frequens  diceret,  Coculinos  haudquaquam  ferio 
Chriftianos  fore,  nifi  Chriftianum  fanguinem,  &  fuum  ipfius  quideuij 
( ita  dictabat  animus )  bibiflenc.  Triginta  setacis  annos  numerabac  Ber- 
nus;  totidem  Anconius  Francifcus,  voco  dudum Marcyr;  folicus,quo- 
ties  facrificabac,aidencer  precibus  lacrymisquefundendi  fanguinis  bene- 
ficium  a  Deo  poftulare.  At  Francifcus  Aragna,  excincTis  cecerisiadhuc 
fpirans  repercus,  incer  barbarorum  manus  cutn  ingenci  clamoreinfa- 
num  afportatur;  vbi  circum  idolum  femel  icerumque  rapcacus,  &ho- 
norem  habere  iuflus,  canco  animi  robore  deteftatus  eft,  vr,furorc  im- 
piorum  accenfo,  horrendam  fagitcarum  pluuiam  in  fe  prouocarir;  qui- 
dus  toco  corpore  confixus,  alcer  Sebaftianus  apparuic.  AcTa  res  eft 
Idibus  lultis  anno  M.  D.  lxxxiii.  quam  infigni  poemace  nofter 
Bencius  exornauic. 

Poflem  hic  ego  Alphonfi  a  Caftro,  Nunnij  Riberx,  Aloyfij  Men-  ^ATiorun 
dez,  Pauli  de  Valle,  Francifci  Lopez,  Pecri  Mafcarenia:,  Georgij  Fer-f„7/ry-^ 
nandez,  Gomefij  Dameraltij,  Vincencij  Aluari;  polTem  aliorum  glo-  rum 
riofam  in  eadem  Orientis  India  cacaftrophen  fpe&andam  dare,  poftu- 
larecque  cam  clarorum  id  pugilum  dignicas,nifi  infticuca  breuicas  veca- 
rec,  monerecque  vc  in  Iaponiam ,  Xauerianse  fecuti  curfum  induftrix. 
aliquando  transferamus  pedcm. 


CAPVT 


newt- 
n.i. 


528  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    SOC.   IESV. 

CAPVT     DVODECIMVM. 


In  laponm  in  Socios  gUdio ,  flttmmk  aliu^  tormentk 
bctrban  famtum. 


p 


Ropria  Societati  laponia  eft,  ex  quo  primus  in  eam  Xauerius 
Christi  intulit  Fidem.  Pr6,quantum  conftantix  Chriftianx  iarti 
theatrum  !  rediuiuam  nafcentis  olim  Ecclefis  faciem  hic  agnofcas; 
&c  vere  fitnguis  Martvrum  hic  femen  efi  Chrifiianorum.  In  illos  quis  bar- 
bara  Regum  edicta,quis  figillatim  noftrorum  profcriptiones  atque  ex- 
iilia  numeret  ?  Arima: ,  Meaci ,  Firandi,  Nangafachi,  alhsque  in  vrbi- 
bus,  pro  domibus  atque  Collegiis  olim  florentibus,  latebranam  funrj 
&  receptus  nufquam  fatis  tutus.  fraudis  atque  infidiarum  plena  om- 
nia,  plena  fxuitias  &  horroris.  ferrum,  catenas,  cruces,ignes  vbique 
circumfonant.  fed  e  latebris  ad  generofa  certamina. 
Protomar-  In  hac  arena  noftri  agminis  prmcipes  funt  beatiflimi  Martyres  Pau- 
tyns  So-  jus  ^jcnj    ioannes  Goto,  Iacobus  Ghifai,  prima  Societatis  Iaponicx 

cietatum  >.  .       >  r  ••     r        1  V    r 

japoma.  purpura,  prima;  roia:.  m  crucem  adti  anno  prioris  iaeculi  nonageiimo 
feptimo,  fccuiente  Taicofama.  quos  dein  ingens  turba,  quafi  torrentc 
quodam  profufi  fanguinis,  etiam  poftremis  hifce  annis  confecuta.  Fe- 
lices  illi  ante  alios,quibus  adeptam  martyrij  palmam  Supremus  Sacro- 
rum  Antiftes  folenni  fententia  pronuntiauit.  nimirum  illo  potiilimum 
honore  digna  erant  necis  inftrumenta,cruces.  Erit,  cum  &  flammis 
fua  conftabit  gloria;  quarum  hic,  tanto  terrarum  mariumcj;  interieclu, 
luce  perftringimur,  ardoreinflammamur.  Illarum  in  primis,in  quibus 
admodum  nuper  adhuc  parne  ante  oculos  noftros  viuus  fpiransque  re- 
lucet  Carolus  Spinola,  inui&iflimus  Heros;  illo  quidcm  Spinolarum 
fanguine  illuftris,  at  fuo  apud  Iaponios  multo  illuftrior;  fuis  animicor- 
porisque  dotibus ,  fuis  ih  excolenda  Iaponia:  vineadiuturnis  laboribus 
atque  xrumnis  multo  clarior. 

In  arenam  ingreiTus  eft  anno  farculi  vigefimo  fecundo:  quo  vno  an- 

no  fupra  centum  o&odecim  Chriftianos  atrociflimis  pro  Fide  fuppli- 

ciis  ca:lo  Iaponia  traniTcripfit,  atque  in  hoc  numero  de  noftra  Societate 

Carolm     quatuordecim.    Vnus  idemque  dies  Nangafachi  quinque  &  quinqua- 

spinoia     ginta  pugiles  laureatos  vidit.  ex  noftris  nouem,  Carolum  Spinolam, 

^combHn-    Sebaftianum  Chimuram,  Petrum  Zampo,  Michaelem  Xumpu,  Gon- 

tkrctim     faluum  Fufai,  Antonium  Kiuni,  Thomam  Acafoxi,  LudouicumCa- 

ottosoctii.  nara ,  Ioannem  Ciucoga  ,  omnes  viuos  lento  igne  combuftos;  prxter 

Ioannem  ,  qui,  quod  columna,ad  quam  cremaretur,  deeiTet,  gladio 

percuiTus,diuersa  paululum  viaeamdem  metam  attigic.  pra:ter  barba- 

ros,  triginta  ampliiis  Chriftianorum  millia  huic  iliuftri  fpectaculo  mc- 

morant  interfuifTe.    Ad  fex  cubitos  flammar  a  corporibus  diftabant, 

nempe  vt  longum  eflet  &  crudele  fupplicium  :  manus  adftriclx  leuiter 

columnis ,  libero  nodo  &  non  asgre  folubili,  vt  quibus  animus  ad  pce- 

nas  deficeret,  inuenirent  fugam.  At  nemo  vnus  ex  omni  numero  fuir, 

qui  ardente  iam  vndique  pyra  non  oculos  ca:lo  infigeret,  non  ignem 

ferret 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  529 
ferret  animo  &  corporc  immotus.  Carolus  quidem  ad  duas,  Chimura 
vero  ad  tres  eciam  horas  mediis  vixit  in  ignibus.  quo  cruciacu  corpo- 
lis!  quoanimi  robore  atque  conftancia !  Eocerte  barbarorum  ftupo- 
re,  vt  per  dies  plurimos  nonnifi  de  illo  admirationis  pleniflimus  eflet 
lermo.  Hxc  Nangafachi. 

Ac  Firandi  fub  idem  tempus  haud  minora  fpargebat  lumina  Ca-  c*mtl1"* 
millus  Conftantius ,  natione  Italus,  exRomana  Prouincia}  variarum  t™  ^" 
linguarum,  etiam  Flandrica?,  peritus.  Erant  tunc  Firandi  in  anchoris  dtistgmbns 
naues  tredecim,  qua  Hollandorum,  qua  Anglorum,  &  in  nauibus  in-  concimii~ 
gens  vectorum  numerus.  Hosomnes  adfpeclaculum  egreflbs  vbi  Ca- 
millus  vidic,ex  ftrue  lignorum ,  veluc  ex  roftris  auc  ex  orcheftra ,  nunc 
Flandrico,  nunc  alio  fermone  verba  faciebat,  pari  eloquentia  &  animo- 
rum  motu.  Ad  Iaponios  vero,  quorum  litteras  &  facra  callebat,  con- 
uerfo  oracionis  epilogo,  fortiflime  fimul  ac  fuauiflime  deduxic ,  fidem 
Christi  Ies v  &  veram  efle  &  fecuram.  Qux  cum  dicerec,  ica  rapuic 
Iaponenfium  animos,  vc  ignem  cicoadmoueri  nollent,  ne  cico  dulcif- 
fimaillius  fuada  priuarencur.  Accenfo  aucem  rogo  ,  incer  ipfas  flam- 
mas  ardenuflima  voce  omnes  allocucus,  non  ance  finem  dicendi  fecic 
quam  viuendi.  Haud  multo  poft  pari  luxit  incendio  Petrus  Nauarrus, 
qui  iex  &  triginta  ipfos  annos  Iaponium  Christi  gregem  Paftor 
rexerat,  &  cum  eo  par  fratrum  Dionyfius  &  Petrus  Sandayus;  at  Au- 
guftinus  Onda  gladio  percuflus.  Has  coc  victimas ,  anno,  quem  dixi, 
vnico  fecunda  Martyrum  Iaponia  e  Sociecace  noftra  Christo  immo- 
lauic.  Nec  paucos  nihilo  his  inferiores  aliorum  annorum  fafti  acquc 
Hiftorix  dabunc,Ioannem  Bapciftam  Machado,  Hieronymum  Ange- 
lum,Carolum  &  Michaelem  Carauallios,  AnconiumPancum,Franci- 
fcum  Paciecum,Balthafarem  de  Torres,Ioannem  BapciftamZola,cutn 
Sociis  fepcem  non  Sacerdotibus^  alioscjue  complures  (neque  enim  recen- 
fere  fingulos  noftrum  eft)  lenco  igne  coftos  pocius,quam  exuftos;  cla- 
riflimofuis  flammis  &  nobiliflimo  leci  genere. 

Ec  hadbenus  ignibusfieuicumerar,  gladio  hactenus  &  crucibus,qua- 
fi  alia  nondum  noflec  cormenca  barbaries;  fed,heu  !  qualia  poftmodum 
non  inuenere!  armet  fe  profecto  obdurerque  fcribentis  ac  legentis  ani- 
mus  necefle  eft,  dum  inaudita:  crudelitatis  acla  memorantur.    Scio 
letcasfolum  ex  laponia  epiftolas  pluribus  lacrymas  excufliffe,  mouifle 
horrorem.  Nimiium  poftquam  obferuacum  eft  ignem  efle  in  vocis, 
fadtumque  ludum  paruulorum  ,  omnia  in  cruciatus  coniunxere  ele-  noha  t0r- 
menca.  In  bullientibus,  in  gelidis  aquis,  in  aere  vacuo,  in  cerra  &  fegni  »«""  *- 
humo  qua:fiuere  quod  cruciarec,  quando  toc  horarum  lenti  ignes  iam  J*  Ia^ 
nimis  breue  vidcbantur  fupplicium. 

Fontes  calidi  funt  apud  Iapones,  &  ex  iis  balnea  bullientia,  arcana 
naturaevij  acrius  igne  tormentum.  his  lenfim  inde  ab  imis  talis  &lenre 
merguntur,  vel  ctiam  capite  immittuntur  ij ,  quorum  fides  igne  for- 
tior;  repctiturque  toties,per  interualla  tamen,  immane  fupplicium,  do- 
necfolutis  neruorum  ofliumque  compagibus,  diffluence  carne  fimul  5c 
vica,  deficiac  fpiritus.  Aliccr  in  aqua  gelida  ludir  fruitia.  Elatis  in  al- 
tum  pedibus,  pcndulus  in  aquam  demittitur  ore  tenus  aut  naribus,  qut 

X  x  x  torque- 


530  IMAGO    PRIMI  S^CVLI   S  O  C.  IESV. 

torquetur;  vtxgre  admodum  nec  nifi  cum  horribili  coftatu  luctantis 
natura:  queat  reipirare  .  Eft  &  cum  ingeftis  in  os ,  eft  cum  arrufis  in  fa- 
ciem  pendentis  ccntenis  hauftibus  aqux  gelidx ,  ita  intercipitur  attra- 
Jiendus  aer  m  prxcordia,  vt  laborans  xftuansque  natura  aditum  per  dif- 
ruptam  fxpe  venam  quxrat.  Iam  in  aere  cv  lub  dio,  terebratis  ferro  pe- 
dibus,  reuindtisque  manibus,  fme  cibo,fine  fomento  plures  dies  no&ef- 
que  femianimem  quoties  deilituunt  omnibus  expofitum  caeli  iniuriis? 
Quo  in  tormento  cum  de  Societate  aliquis  non  ita  pridem  quintum  iam 
diem  nottemque  pcrdurarer ,  negauit  aliam  ie  fentire  molcftiam ,  quam 
quod  totam  nccdum  Iapomam  Christo  adiunxiflet .  O  xterno 
digna  prxconio  gencroiiiiima  vox !  meliorem  aliquando  laudatorein 
inuenies.  De  terra  quid  dicam  ?  iners  quidem  &  fegne  elementum  eft, 
fed  non  torquet  apuci  Iapones  inerti  fcgnique  modo.  Excauatur  altku- 
dine  modica ;  tum  congefta  in  fcrobem  fcediflimorum  animalculorum 
copia  innumerabili,ar&e  concluditur  ;  nifiquod  furfum  pateat  hiatu 
tanto,  quantum  lmpleLe  poftit  humani  corporis  rotunda  moles .  hanc 
zn  fcrobem  capite  deorfum  pendulo  vmbilico  tenus  Chnftianus  im- 
mittitur  ,  deftituendus  mibi ,  donec  cruciatus  ab  animalculis  ,  prxfoca- 
tus  omni  f  anguine  defluente  in  fauces,  aut  conftantiam  amittataut  vi- 
tam  .  Qux  ad  lftxc  tormenta  ,  fi  recie  expendantur ,  non  cohorreat 
natura? 

Hxc  tamen  omnia  quanta  virtute  ac  robore  quam  mulri  ex  omni 

facrorum  Ordinum  Familia,quam  multi  ex  Societate  noftra  hilares  con- 

iJMulu  e  ftantesque  fubiere  ?  Deficeret  dics  enumerantem  fingulos  .  Vno  anno 

nostris  in  nuper  trigefimo  tertio  fupra  viginti  e  noftris  teterrimo  ifto  fcrobis  fiip- 

fcrobeenc-  pfjcj0  fuere  eneclii .   Omitto  reliquos  qui  vltimis  hifce  annis  confecuti. 

Marcciu        Vnius  Marcelli  Francifci  Maftrillij  generofi  virms,  properantem  hcet, 

Francifci   ad  fe  raplt :  clarum  nomen,  magnoque  diledlum  Xaucrio  capur.  Anno 

liacncro-  nuPer  olgefimo  quarto  e  graui  plaga  agebat  Neapoli  animam.  Spe6tan- 

famors.     dum  f e  prxbet manifefta  in  luce  Xauerius ,ad  fpem excitat,  adeundx  Ia- 

ponix  exigit  votum:  puncto  temporis  perfanat  languentem ,  certifTimo 

&  orbi  teftato  miraculo.   Ergo  ille ,  relida  mox  Itaiia ,  iam  Hifpaniam 

tenet,  lam  Oceanum  nauigat,  iam  ad  Iaponcs  properat ,  &  viam  vbique 

frequenti  fignat  prodigio  .    Quo  hic  euadet  ?  quid  moliuntur  Superi 

noiio  hoc  Iaponix  Apoftolo ,  fubmiiTo  diuinitus  ?  quin  &  fugatos  exer- 

citus  barbaros ,  &  innoxia  ante  pedes  defluere  hoftium  tela  videt ,  om- 

nia  magni  ope  Xauerij .  cuius  virrutum  aemulus  laborumque ,  nomen 

quoque  iam  pridem  ailiimpferat .  Sed  quo  randem  hxc  omnia  ?  ad  de- 

ftinatam  gloriofx  mortis  in  Iaponia  lauream  per  tot  miracula  ducitur. 

Vix  in  continentem  expofitus ,  ad  mortem  quxritur ,  tamquam  adue- 

nilfet  quem  opperiebantur.   Inuentus  eft  denique  indicio  vaporis  emer- 

gentis  e  loco,  qu6  orationis  caufsa  fecelferat .  cxlefti  luce  circumfuia  fa- 

cies  attonuit  exploratores  -y  neciniicere  manus  flmt  aufi  ,  nifi  perbenigne 

inuitati.    Iudicibus  fiftitur.  memorata  in  illum  decernuntur  fupplicia. 

exhaufit  omnia  atque  fuperauit.   Iam  quatriduum  in  icrobe  exegerat,  & 

cum  carnifice  expoftulat  quod  abftraheret  nimium  cito  ,  fuasque  inter- 

pellaret  delicias.  Huic  foicitudinis  portento  quid  yltra  facias?  accelcran- 

-    da 


LIBER  QJARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  531 
da  nempe  compendio  mor«,  ne  tarita*  fima  conftanti-e  confirmct  Iapo- 
nios.  Capite  ergo  rapcim  plecti  lubetur :  ied  ecce  lictoris  gladius  ferreos 
etiam  vectes  potens  diflindere,  totis  viribus  impactus,  a  cemice  velut  ab 
incude  refiliit ,  ne  perftncta  quidem  leuiter  cute .  Alterum  denuo  li- 
branti  ictum  iugit  enfis  e  manibus  attoniti  U&oris .  Et  iam  defperabat 
imperata  perficcre :  fed  conuerfus  ad  hominem  Maftrillius,bono  animo 
efle  iuilir,  &  exfequi  deitinata;  prarftitutam  diuimtus  horam  iam  adefle. 
Qua  ille  voce,  non  fecus  ac  diuino  monitii  ,  rcfumptis  cum  telo  viribus 
animisquc ,  facili  ictu  dignum  immortalitate  verticem  dcmelliiit  acer- 
uice  xvi.  Kal.  Nouembr.  m.  dc.  xXxvii.  ammumque  victoremim- 
mifit  cazlo ,  Magni  credo  Xauerij  excepmm  aniplexibus ,  quem  tanto 
fauorc  dignatus  erat  in  terris,  &  ad  negatam  fibi  olim  mafryrij  palmam 
iibi  quodammodo  vicarium  in  Iaponiam  miferat. 

De  Iaponiis  hactenus.  Mitto  de  Siilenfibus  dicere.  alioqui  hic  Xa- 
uerius  ipfe,  optimo  iure^  voto  Maityr  cenfcndus  vcniret .  O  qualis  ani- 
mus  hic  ante  inaccefla  Sinarum  clauftra  aefumnis  &  neccflitati  fuccu- 
buit ,  necdum  fatur  jerumnarum  !  Illa  poitquam  femdl  perrupimus, 
tempcftates  fiepe,  non  naufragia  fuere;  pericula,  non  casdes;  Patres  nunc 
expulfi ,  nunc  in  tetros  carceres  dati,  glorioib  leto  ( quod  erat  in  votis  ) 
quafi  femper  fugiente.  Nunc  illi  Regno  alta  quies,  fpesque  ingens,  Rege 
in  Religioiiem  ac  Societatem  admodum  propenfo. 

CAPVT    DECIMVMTERTIVM. 

In  Aethiofia ,  in  Occidentali  India  >  in  Brafdia  ,  Florida, 
Mexico  y  Paraqaaria ,  multi  t  Sociis  tmcidati. 

Elaponia  aliquando  ad  ^thiopes  &  nigerrimos  yEthiopum  Ca- 
t  fres  conuertamus  oculos ,  quos  hinc  atque  lllinc  par  nobile  pugi- 
lum  ad  fefe  rapiunt  Gonzaluus  Silueria  &  Abrahamus  Georgius  Maro- 
nira.  Pro,quales  viri !  quam  indcrefli  laboris !  quam  prompti  in  arduas 
expeditiones  animi !  nacti  atrumnarum  fegetem  animo  fiio  parem,  \itx 
exitum  ex  voto  gloriofifhmum  .   Silueria ,  Lufitanus  primx  nobilitatis,  Gon\alHi» 
diuino  dudum  confilio  ad  tmctam  fanguine  lauream  deftinatus ,  poft  ^1""'1"  "* 
exantlatos  in  India  labores  immenfbs ,  Chnftiams  facris  luitrauerat  Ca-  tayktru* 
ftes,  ipfumque  adco  Rcgem  Monomotapar,  cum  matreac  trecentis  Pro-  cid*ttUc 
ceribus.   Tot  laborum  periculorumque  prxmium  mors  tiiit ,  a  Mahu- 
metanis  procurata  odio  Religionis.  Deus  bone  !  quot  ille  anhclauit  vo- 
tis,  &  quantis  animis  exfpectauit  necem  !  Omnibus  valere  iuflis ,  vnum 
in  cruce  pendentem  amplexus  Iesym,  atque,  vt  gaudio  exiiiltare  ccr- 
neres,  veftcm  candidam  indutus ,  noctemedia  inambulabat,  iuos  ex- 
fpcctans  carnifices,  &  ad  audendum  inuitans.    Scd  fiue  tanta  magnaiii- 
mitas,  fiueantiqua  viri  reuerentia,  tamdiu  dctemut  f  acrilegos,  doncc  fi- 
tigatofbmnusobrepfit.   Tumverocx  infidns,  vnde  hominem  obfcr- 
uauerant,  tacite  progrcfli,  iniccto  in  collum  fune  ftrangularunt  .   Cor- 
pus  ,  ne  coli  poflct ,  in  flumen  datum.  Aft  lbi  quoquecum  dtc  iuum 
cultum  inueniet,  &  vcl  Capillos  bene  numeratos  Deus  coron.e  fcruat. 

Xxx  i  Haud 


532  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

AbrahA-         Haud  longc  difpar  Georgij  Maronitx  apud  Arabes  vittoria ,  nifi. 

'™C'm~  4uod  niagis  propcrata  .   Goa  lolucrat ,  vno  comitatus  pucro  v£thiopc, 

ronita  a-  Scminarij  Goani  alumno  ,  ipie  in  mcrcatorcm  Armcnum  pulchra  ob 

fudAm-  Christvm  metamorphoii  tranfmutatUs.Oras  enimomnes  jEthio- 

pix  arctiflima.  cuftodia  claufas  tcnct  Turca,  difhcili  aducnarum  aditu  i<c 

pcriculoib  .    Appulfus  Gcorgius ,  vt  crat  Arabicx  pcritiflimus  ,  facil^ 

racultatem  a  Prxfcdo  loci  impctrat  pcnctrandi  m  yEthiopiam,  vendun- 

darum  mercium  cauisa.   Iamque  crat  perrecturus ,  ciim  puer  m  hoipi* 

tio  relictus,  exfpecxato  m  multam  luccm  Patrc ,  ac  fame  interim  ftimu- 

lantc,  cibum  caperc  aggrcditur ;  cratque  tum  illc  dics  Mahumetano  le- 

iunio  faccr,  quo  quidquam  guftare  antc  vefperam  ingcns  Turcis  puai- 

lum  cit.   Ergo  vbi  vorantem  pucrum  vidcre,  magnis  minis  &  fuper  has 

alapis  extoriere  Chriftiam  nominis  confefTionem.  fit  mox  ccrtior  Prx- 

fecxus,  &e  veiligio  reuocatum  Georgium  intcrrogat  ,  CHRisTVMne 

an  Mahumctcm  colat .   Pro  Christo  liberc  fatcntem  magnis  pro- 

miiris  ad  defectionem  inuitat ,  renuentem  ingentibus  terret  minis .    At 

illo  explodente  Mahumetem  ,  <Sc  conftanter  Christvm  prxdican- 

te,  accenfus  furiis  Prxfe&us  maclarat  hominem  in  loco,  m  per  vim  fu- 

rori  fuo  moderatus  fubigendum  carcere  fperalfct.    Sed  maniit  viro  con- 

ftantia ,  nec  adduci  potuit  ad  reuerentiam  Mahumetis .    Hac  caufsa 

capitis  damnatus  eft.    Prodigiofumiuppliciumfuille  memorant  teftcs 

oculati .    Primo  i&u  carnifias  ,  ferrum  illxsa  pcnitus  ceruice  difliliit: 

altero  acmace  bis  hommem  percufiit ,  dif  Iiliente  iterum  ferro,  &  vix  le- 

uiter  perftrieta  cute.   At  egregius  pugil ,  dato  iam  claro  fatis  iiirrocentix 

figno ,  ccruicem  tertio  gladio  iuppoiLtit ;  &z  mox  capite  minor  magnum 

animum  cxlo  intulit ,  xternas  glorix  cxleftis  opes  breui  morte  merca- 

tus.   Totis  quadragmta  diebus  corufca  pcr  no&em  lumina  fuper  fcpuU 

crum  viia,  attonitis  portento  Saracems :  atque  intra  iilos  dies  Prxfcctus, 

6c  quotquot  necis  lllatx  affines,  diem  fuum  obiere. 

apUd  Placctne  Brafiliam  nunc  adeamus  ?  Hic  terra  marique  cruenta  fpe-. 

'jirapos,    clacula  diftrahunt  oculos ,  quo  potiflimum  fe  vcrtant ,  inccrtos .    Hinc 

clrrea&  Petrum  Corream  ,  Ioannem  Soiam,  aliosque  habet  terra  ;  icd  mare  nu- 

lomnes     mero  vincit,  &  dignitatc :  maior  quoquc  in  hac  fccna  nouitas.  iCTnatius 

SoJ>i:        Azebedus  m  Brafiliam  nauigabat,  cum  impofito  fibi  Prouincialis  mu- 

vitt b.iJ-   ncrc  '■>  &  augcndis  m  barbarorum  ialutem  Collegiis  nouas  ducfabat  co- 

«atijhb.4.    pias  fcxaginta  nouem  Sociorum .   Tnbus  diftnbuti  nauigns  veheban- 

Andr.Schot- turi  i^d  ciun  Ignatio  pars  maxima ,  quadraginta  Socij  :  &  huius  nauis 

Bor"ii  "*    ac^  Paiman"i  infiilam  (  cx  Fortunatis  vna  eft )  exonerandis  lftic  merci- 

lib.f.c.io.    bus  appellitur.  Exfccnfionc  ficT:a,ficerdotes  iacram  Deo  hoftiam  litant. 

Ap^n.lp'"  Incolarum  muiti  iuadebant  Ignatio  tetrcftrc  ad  vrbem  iter  ,  vitandis 

noiarum     icilicct  oiratis ,  quos  siraifari  per  ealittora  conftabat.   Scd  aiia  mens  vi- 

Epift.r.  c   •     r.     .     .    '      '    .       P  .     .         ^    XT  .     , 

I  natim    lo        tiiuimtus  vtique  lniccti.   Naucm  omnes  repetunt;  vixque  a  por- 

^iT^tbedw  t«  aiiquot  miliibus  aberant,  cum  in  Iacobum  Soriam  incidunt  ex  Cal- 

cttm  xi.     uiniana  diiciplina  peraccrbum  Catholicorum,  ied  in  priims  Ieiuitarum, 

hoftem  ,  perque  eas  oras  diuturna  piratica  celebrem  .    Vtnmque  acri- 

tcr  pugnatum  :  fed   obtinuit  pirata  tiuculente  mclamans  :  Pereant, 

percant  Papifta'3  qui  falfam  Braiilix  doclrinam  impottant .   Animabat 

interim 


LIBER  QVARTVS,  SOCIETAS  F"Af  IENS.  533 
interim  fuos  Ignatius  ad  fuftinendam  fortiter  necem  ab  hoftibus  fidei. 
In  caput  adhuc  loquentis  Caiuinianus  miies  ferrum  alto  vulnere  defigit: 
moxaliis  aliisque  plagis  confoditur,  teltatus  Deum  homincscjue  ioiaRo- 
manx  Fidei  caufsa  ie  mdri :  fimul  qua  poterat  voce,  fed  exemplo  magis, 
circumftantibus  Socns  mortis  eximebat  metum  »  Mox  in  mare  prcci- 
pitatuscft  cum  iancliilima:  Virginis  imagine ,  quam  ardtiilimo  coin- 
|?lexu  ,  fruftra  conatis  extorquere  hxreticis ,  retinebat.  Exinde  in  alios 
ixuitum.  Crimen  erat  s  &  piandum  morte  3  eile  Iefuitas  b  multoscjue  ex 
iis  Sacerdotes  quibus  in  odium  iacri  Ordinis  verticem  abrascre  .  Nec 
faturari  crudclitas  potuit .  BenediCtus  Caftrius  tribus  primum  glandi- 
bus  iclus,  dein  ferro  puncxim  cxfimque  confoditur,  Emanuelis  Aluari, 
poft  crebra  vulnera,  conrracia  crura  atque  ofla  colhia.  capulis  giadio^ 
rumehfum  caput  Blafio  Ribera?,  cerebrumcjue  effuiiim  .  Petro  Fon- 
fecx  os  pugione  confblTunl,  diirupta  maxilla.  Didacum  Andradam  au- 
res  dantem  confitentibus  maiorc  odio  frequentatis  ictibus  traiecere. 
Nec  minori  feritate  lugulauere  Gregorium  Scnbarium  >  Aluarum  Mcn* 
dez,  Simoncm  Acofta .  Reliquos  fere  binos  ternosajue  talaribus  cxutos 
tunicis  j  adaclo  bis  terve  in  prxcordia  pugione ;  quoiHam  ctiam  ma- 
nibus  brachiiscjue  truncatos ,  111  mare  omnes  dedelc  praxipitcs  Xv.  Iu- 
lij  anno  m.  d.  lxx. 

Par  conditio  alterius  nauigij  anno  vertente  fuit .   Tanti  temporis 
crat  lfta  nauigatio,  quafi  Braiilia  fugeret ,  mare  quarreret  tam  generofo 
tingi  ianguine.  In  ipiam  illam  piraticam  incidunt  $  cui  iam  pro  Soria  m" fup^n" 
Ioannes  Capdeuillius,  iolo  nomine  alius,  impcraban   Vtriquc  par  Reli- 
gionis  odium,  &z  ianguinis  noftri  fitis.  Naue  capta,  Socij  xiv.  duce  Pe~ 
tro  Diaz  in  poteftatcm  vcnere.   Dabat  tum  forte  nautx  confitenti  aurcs 
Francifcus  Caftrius  Lufitanus  j  quo  in  opcre  tamquam  in  flagranti  deli- 
cto/cilicet  ab  harreticis,depreheiifus,multo  vulnere  iri  ipib  veftigio  per- 
cmptus  occubuit .   Diaz  quoquc ,  <Sc  cum  ipfo  Gafpar  Goez,  cui  planc  Petm 
adolcfcenti  paterne  iolicitus  imperarat,  nea  fuo  laterevel  latum  vnguem  2>m*  cuni 
diicederet,  iunili  ratione  maclati.  Rcftabant  vndecim,  quos  millcma-  vn*ccim 
ledictis  verberibusquc  oncratos ,  rcuinctis  poft  terga  manibus ,  in  angu-   w 
ftum  compegere  .  Hoc  in  numero  Michael  Arragoiiius  brachio  graui- 
ter  faucius  -y  dum  forte  gemitum  edit ,  a  mitibus  lllis  Caluiniftis  in  ma- 
re  datur,  atquead  folatium  vidclicet  comes  adiicitur  Franciicus  Paulus 
Lufitanus.    Ahj  in  pofterum  diem  rcieruati ,  noua  fercula  fanguinario- 
fum;  pie  interim  Sociis  iam  Martynbus  inuidebant ,  ipfi  de  fiia  fortc 
anxij,  nc  forte  viuerent .  is  vnicus  erat  timor  :  fcd  hoc  ctiam  metu  po- 
ftridic  hbcrati.   Exutos  togis,  ac  fumma  libratos  vi,  cxcutiunt  in  mare 
eum  tragica  voluptate  hxretici,  quaii  ludumfibi  familiarem  luderent. 
Duo  longa  natatione  fiipcrftites  celocc  excepti  funt:ceteros  habet  marc. 
Illos  credo  feruauit  Deus,  vt  iinceros  tragcedi.e  teftes  habcremus. 

Sed  rcddamur  terris ,  &  Occidentcm  Indiam  contemplcmur ,  hanc  vMrijin 
quoquc  noftro  cruorc,  quam  iiio  mctatlo,  pretiofiorcm .    Multum  fm-  h      a> 
guinis  noftri  habet  Florida  ,  habct  Mcxicum,  &  adhuc  recenti  calet  Pa-  ^lnVirif" 
raquaria.    Florida  iblo  nomiue  {iiauis  tcrra ,  cctcra  ferox ,   poft  Pctrum  Bo^g"  *•»• 
Martincz,  qui  primus  illic ,  vixdum  appulsa  claflc  in  terram  exiiliens ,  a 

Xxx  3  barba- 


534  IMAGO  PRIMI  S.ECVLI  SOC.  I  E  S  V. 

barbaris  intcrfe&us  eft ,  anno  dein  elapfo,  vno  dic  Sociorum  o&o  fraU* 

dulente  atqtie  immamter  obtruncauit,  Ioannem  Baptiftam  Segura,  Lu- 

douicum  Quiros ,  Gabnelem  Gomez  ,  loannem  Baptiftam  Mendcz,, 

Gabrielem  de  Solis  ,  Sanchium  dc  Saualle ,  Petrum  Linarez  ,  Chrifto- 

Mcxho,    pliorum  Rotundum ,  Hifpanos  omnes.  Totidem  Mcxicum  8c  vno  die, 

Hemandum  de  Thouar ,  Hernandum  de  Santarcn  ,  Bernardmum  de 

Ciflieros ,  Iacobum  de  Orofco  ,  Ioannem  de  Valle,  Hieronymumde 

Moranta,  Ioannem  Fontc,  Ludouicum  de  Alaues,  Sacerdotio  omnes  in- 

fignes.  Gonzaluum  de  Tapia  pmermifi ,  qui  primus  e  Societate  lucem 

Euangelij  attulit  Mexicanis;  Antonium  item  Lopez  ,  aliosque  complu- 

res,  non  diilimili  certamine  fimilcm  palmam  adeptos. 

Taraqna-         In  Paraquaria  quoque  ,  vt  Rochum  Gonzalcz  &  Alphonilim  Ko- 

ria.         driguez,  poft  plurium  annorum  ingentes  labores.,  anno  nuper  vigeiimo 

Chriflo-     feptimo  barbare  trucidatos  prateteamus  ;  certe  Chriftophorus  de  Men  - 

f> hon  de     doza  non  tacendus,  qui  recens  fuo  fanguine  fpariam  in  Paraquaria  Fidei 

Mendoz.a  fementem  irrigauit.    Redibat  ex  longinquo  vir  Apoftolicus,  &z  qua  ara-i 

mfrsgh-  n*s  cranfeundus  erat,a  vencficis  obruitur  imbre  fagittarum .    Vna  cerui- 

riofa,       cem  ingrefta  per  oculum  inuenit  viam .  du<e  tergus  tranfiere  <  phgx  in- 

iuper  luculenta:  inflicTa:  in  caput .    Ita  mortuum  rati,  detra&o  ad  ludi- 

brium  Crucifixo  quem  geftabat,  &z  altera  aurium  abfciila,  recedunt.  Ia- 

cuit  in  vligine  ad  multam  no&em ,  donec,  paululum  fibi  redditus,  in 

propinquum  cliuum ,  vti  reptando  poterat ,  fe  traxit .    Eft  fuperftitioia 

barbaris  opinio,vbihominemnecarint,nifi  &  ventrem  illius  difcindant, 

fore  vt  intumefcat  iiius .    Ergo  mane  ad  cardis  locum  regreifi ,  non  in- 

uentum  Patrem  reuixiiTe  crediderunt.  Sed  veftigia  ianguinis  prodebant 

viam.  Hac  fecuti,  femiuiuum  deprehendunt  in  cliuo ,  crudetiter  inful- 

lant,  Dei  quem  prcdicabat  imbecillitatem  exprobrant ,  a  quodefendi 

nequiuerat.   At  ille,  colIe£tosfpiritu,  impios  redargucns,  quamquam  ta- 

cere  cum  minis  iuiTus,  detra&am  Deo  gloriam  alTerebat:  donec  furore 

amentes,fuperius  homini  labrum  cum  dentibus  abfcindunt,  mox  &  in- 

ferius  cum  mento  ,  deinde  reftantem  aurem  &  nares  ;  extrema  denique 

rabie,  horrendum  dicTu,  ab  radice  linguam,  cum  thorace ,  ventre ,  cete- 

xisque  partibus,  immaniffime  reuellunr. 

Et  hi  quidem  generofam  animam  per  vulnera  pofuere ,  &  laudatiA 

Nenmi-  fimam  mortem  :  eos  vero  quis  recenieat  qui  in  vtroqueorbe ,  interha?- 

nor  laiu    reticos  &  Ethiiicos  ,  inter  Chriftiinos  &  barbaros  ,  inter  immaniulmas 

pmulife  gentes> m  montibus  &  filuis ,  in  fpecubus  atque  cauernis ,  pares  marty- 

dtra »e~    rio  semmnas  pertulere  ?  Quot  Sociorum  millia  ,  vno  iam  fxculo ,  ab- 

cem.        /umpierunt  hi  labores  !  nec  eorufn  ideo  minor  laus ,  qu6d  placida  mor- 

te  defun&i  funt.   Erit  certe  Andreac  Ouiedi,  Nunnij  Barretti ,  Patriar- 

charum  vEthiopix;  erit  Ioannis  Beirx ,  Andreas  Fernandij ,  aliorumque 

innumerorum  celebris  ad  immortalitatem  memoria;  dicenturque  prilcis 

in  Ecclefia  Heroibus  nihil  aut  feciftc  minus,  aut  pertuliife. 


C  A- 


LIBER  qVARTVS.   SOCIETAS  PATIENS.       $3| 

CAPVT    DECIMVMQVARTVM. 

Sociomm  aliqtti  in  Ettrofia  cmdeliur  interfecii',  ^r&fertim 
in  Anglia. 

IN  noftrum  orbem  aliquando  reucrtamur.  Hic  quoque  fccnam  cruen- 
tam  ha:refis  atque  impietas  dabunt:  in  Anglia  pra:fertim,  fi  fas  dicere, 
Iaponia  Europa:a.    Infelix  Regnum  vnius  nuper  Regis  libidine ,  vnius 
Regina:  crudelitate !  Quot  lllic  qualesque  animas  laqueus  interclufit ! 
Primus  hoc  campo  certauit ,  primus  vicit  Edmundus  Campianus ,  qui  w«  & 
eumdem  ( quod  memorare  iuuat  )  quem  ab  Apoftolica  Sede  conhr- m^TuA 
mataSocietas  annum,  in  terris  natalem  habuit,  prioris  nempe  {xculi  firang»U- 
quadragefimum  •  fimul  cum  prorumpente  in  publicum  fub  id  tempus  tur  Eci~ 
Henrici  VIII.  impietate  :  quafi  primus  aduerfiis  eam  de  Societate  di-  campiL 
micaturus,  iam  tum  nobilis  Ignatio  miles  nafceretur.   In  eam  dcin  mif  «*»•• 
iiis  expeditionem,  diu  latere  non  potuit.   Erupit  cito  in  publicum  gene-  J^jf aQ~ 
rofa  vis  indolis,  &  eximia  ad  miraculum  cruditio :  cui  fane  refiftere  aut  sAch'fmff 

i-  ~  n         i  i         r    •      -kt       n    1  \     Anglic-''t>.j. 

contradicere  neutiquam  iultinebant  omnes  aduerfanj.  Nec  itylo  mmus  Hiiar.  dc 
quam  lingua  potens  i  decem  pro  fide  Cathohca  rationes  fcripfit ;  ha:re-  cachd*!  * 
fim  fingulis  iugulauit.  Ab  Elifabetha  Regina  in  partes  inuitatus,  obla- 
to  Cantuarienfi  Archiepifcopatu ,  mortem  Catholicus  maluit.  Quare 
fubiicitur  quasftioni ,  membra  omnia  luxata  fractaque  :  animus  tamen 
conftans.  Cum  tali  f cilicet  tam  deformato,  tam  elumbi,  au fa  eft  de  in- 
tegro  congredi  vniuerfi  Anglicana:  Theologia:  fchola .  dies  locusque 
dicitur .  fit  ingens  hominum  concurfus  ,  fiimma  exfpectatio.  dilputa- 
tur.  clamore  haeretici ,  Campianus  magis  ratione  pugnabat .  ipfa  \i- 
rium  dcfecliio  iuuabat  caulfam  attentione  maioii  .  Quid  multa  ?  vnus 
omnes  palam  in  arena  conuiclos  conftri&osque  triumphauit .  Multo- 
xum  ab  hxrefi  auerfio  fructus  vidoria:  fuit.  Ceterum  hoftes  nritati  de- 
decore ,  dolorem  fuum  innocentis  fupplicio  vlcifcuntur .  Damnatur 
Campianus,  firf penditur ,  &:  adhuc  fpirantis  cor  palpirans  cuellit  carni- 
fex,  corpusque  diuidit  in  partes  ,  horrendo  fupplicio  ,  fcd  genti  vfitato. 
Hic  primus  apud  Anglos  Catholica:  Religionis  in  noftro  fanguine 
triumphus. 

Tam  illuftrc  Campiani  tropharum  mnkos  breui  a:mulos  ad  parcm  alij '  dein 
gloriamexcitauit,  Thomam  Cottamum,  Iacobum  Bofgrauium,  Alex-^*m' 
audrum  Briantum  ,   Henricum  Walpolum  ,  Ioannem  Cornelium , 
Robertum  Sothuellum,  OdoardumOlcornum,  Garnetos  duos,  Henri- 
cum  &  Thomam,  Rogcrium  Filocum,  Francifcum  Pagiumj&  duolu- 
mina,  altcrum  Scotix,  alterum  Hibcrnia:,  Ioannem  Ogilbaeum,  &  Do- 
minicum  Collinum.    Quotvno  in  Regno  capitalaureata!  quam  no- 
bilis  purpuratorum  Patrum  Senatus !  Cottamus  pendens  &  fcrro  fe-  Cttu- 
candus,  afpero  cilicio  implicatus  ,  magno  carnificis  &  populi  ftupore, ' 
apparuit.  Walpolus  fola  Campiani  morte  in  focietatis  ineunda:  defi- 
derium  exarfit,futurus  vtiquealter  ipfe  Campianus.    Ita  Deus  emeriti 
militis  locum  nouo  tironc  fupplcbat.   Walpolus  Vliflinga:  apud  Ze-  rratpo* 

hndos  l,u> 


'536  IMAGO  PRIMI  SjECVLI  SOC.  IESV. 
landos  (nam  cx  tunc  infulas  Anglicanis  prxfidiis  tcnebantur)  teterrimo 
carcere  indufus,  vix  poft  annum  euafit.  fn  Anglia  annum  &  vltra Ebo- 
raci  captiuus  fuir.  inde  Londinum  vectus,  oblatam  a  nobilibus  confan- 
grirneis  fugam,  ipfe  animo  nobilior,  recufauir.  Annus  hic  quoquein 
turri  llla  funefta  vix  honcfte  te&o,  ctiam  afperrima  hieme,  ne  ftramine 
quidem  ad  cubandum  vllo,  tradu&us  eft;  donec  Regina  viri  conftan- 
tiamfuum  probrum  interpretata,Eboracum  reuehi ,  &  morts  afficiiu- 
bet.  Quaterdeciesinquxftionefuit,  atrocia  femper  nec  humana  per- 
pefliis.  Damnationis  tres  cauflue  datx,  quod  Sacerdos  eflet ,  quod  Icfui- 
ta,  quod  ciuiumad  Romanam  Ecclefiam  fcductor.  Inferto  in  laqueum 
collo  iufllis  Reginam  Ecclefiae  caput  fateri,  explofit:  vnde  acerbior  car- 
nifex,  vix  pendentem  planeque  viuum  fecuit,  horrente  populo  &  illa- 

Sothmllus,  crymante.  At  Robertus  Sothuellus,  ex  cuius  ore,  vel  harefi  tefte,  mel- 
le  dulcior  fluebat  oratio ,  triennium  ipfum  fubterraneo  inclufus  antro, 
decies  tortus,  denique  laqueo  peremptus  eft.  Capitale  erat,  Sacerdotem 
efle  &  Iefuitam. 

vteraue         ^n  cadem  caufsa  occubuit  Henricus  Garnetus ,  etfi  gloria:  illius  de- 

Garnam,  turpandce  infigncm  calumniam  haerefis  fruftra  ftruxir.  fruftra,  inquam: 
nam  viri  integritas  vel  hoftibus  probabatur ,  &  fuus  ipfum  defendit 
cruor,  quando  gutta  in  fpicam  illapfa  cadeftem  illius  vultum  ad  mira- 
culum  expreflir.  Erant  Garneto  fiimma  omnia,  virtus,  doctrina,  au- 
ctoritas.  Magnum  Iefuitam  folenni  nomine  indigetabant.  Erus  mors 
jfupra  viginti  mortalium  millia  exciuit.  Vbi  in  confpectum  venit,  re- 
uerenter  omnibus  eft  falutatus.  Ipfe  publicum  innocentias  (nx  tefti- 
monium  dixit;  ac  bene  Regi,  benc  Senatui,  &c  populo  precatus,  incre- 
dibili  modeftia  pependit.  Lictorcommuni  multitudinis  clamore  pro- 
hibitus  eft  fecare  fpirantem.  Mortuus  feipfo  viuente  maior  apparuit. 
Tot  millium,  partem  maximam  haereticorum,  non  prefla  fed  elata  vox 
fuit,  in  terris  non  viuere  alterum  Garnetum.  Haud  degenerem  tanto 
patruo  nepotem  fe  probauit  Thomas,  perpetuo  adfpirans  ad  Anglica- 
num  tripudium,  ita  fuum  fufpendium  nominabat.  Interfuere  innii- 
meri  fpectatores:  e  praxipua  nobilitatc  amplius  trecenti.Tanta  eratopi- 
nio  dignitatis,  quam  patrui  memoria  iuuabat. 

Ogilbttti,  Tot  Anglisad  xmulationem  fortitudinis  accedit  Scotorum  gloria 
Ogilbxus.  Quantis  in  vno  illo  pugnatum  promiflis ,  quantis  minis! 
omniarifit.  Qupt  in  illo  vno  confumpta  tormenta!  tum  etiam  rifit. 
natum  diceres  fatigandarcrudelitati.  Nemo  hilarior  ad  epulas,  quam 
Qgilbazus  ad  mortem  iuit.  In  fupplicij  loco  interrogatus  a  Miniftro, 
num  timeret  mortemjNon  magis,  inquit,  in  tam  bona  caufsa,  quam 
tu  patinas,  cum  vefperi  efuriens  ad  ccenam  ibis.  Ita  lartus  animus  pra?- 
guftabatbeatorum  Martyrum  gaudia,  ad  quas  folutum  corpore  euolaf- 
fe  credimus,ingemifcente  populo,&  iniuftam  necem  palam  deteftante. 

Collmw:  Ad  parem  cum  Ogllbxo  palmam  venit  Collinvrs  ex  Hiberniat:  Proceri- 
bus;  in  quo  fle&endo  diu  laboratum ,  iubente  Elifabetha :  &  orabant 
amici,  fimularet  filtem,  &  ad  momentum  feruirettempori.  Surdo  cane- 
batur.  Maiora  pramiiapromittentemDeum  fecutus ,  laqueo  vitam  fi- 
nire  maluit. 

Harc 


LIBER  QVARTVS.    SOCIETAS    PATIENS.       537 

Hasc  funt  orbis  Europxi  clariffima  (idera*  qnibus  fuas  addatftellas 
Gallia,  Martinum  Guttierez,  Iacobum  Salefium,  Guilielmum  Salta-  „/„  per 
mochium;  Sicilia-,  Petrum  Venuftum  5  Lufitania,  Emanuelem  Fernan-  E»r4?anf\ 
dez-,  Martinum  Laternam,  PoloniajEmanuelem  Nigrum  &  Georgium 
Bartliolicj  Tranllluaniaj  Germania,  Godefridum  Thelen,  aliofque^in 
pia  caufsa  omnes ,  vel  ab  hxreticis,  vel  ab  lmprobis ,  partim  gloriose' 
faucios  confe&ofque  vulnenbus ,  partim  crudeliter  trucidatos.  Et  no- 
itra  Belgica  non  fola  erit  ingloria:  fua  fidera  pofteritati  oftendet ,  quo- 
rum  nunc  ortus  claro  nimitim  die  immaturus. 

Vos  interim,fortiiTimi  Heroes,  qui  fic  mortui  a?ternum  viuitis ,  viue- 
tifque  omnium  memoria  faxulorum;  maiores  aliquando  exfpe&ate  ho- 
nores,  cum  tempus  erit ,  folenni  pompa  plaufuque  decernendos.  Nobis 
iatis  efttolerantix  veftrx  ac  fortitudinis  obitcr  commemoralTe  exem- 
pla,  feras  incitamenta  pofternati^  quam  degenerem,  fpcro,  nullaar- 
guet  dies. 

Pofi  celebrutm  fortipmorum  fugilum  lcmdcs ,  difiributuf^ 
cvicioribm  coronas  >  far  efi  nec  Leciorem  hifce  Audwn  cer* 
tuminibm  intentwn  ubfyue  mifihbm  dimittere* 


EXERCITATIO   ORATORIA, 


ORATIO      PRIMA. 

Oppthiliufnefit^otifimum  ftb  Christo  Dttce  militmtibm, 
rebm  facilibm  uc  Ltis,  un  tri$~iibm  utque  ardwis  excrceri. 

Ogitanti  mihi,  Auditores,  theatrum  huius  vniuerfita-  tn  thcatrt 
tis  oculis  veftris  fubiicere,  vt  in  eo  inter  tot  tamque  mt*  hu~ 
diuerfa  hominum  vota  ac  ftudia,quid  optandum,quid  nHntur  ' 
auerfandum,quid  fequendum,  quid  fugicndum  fit,  i*ta  & 
arbitrari  poflitis,  aflelTores  vobis  apponcndi  videntur;  trilhat. 
non  llii  quondam  e  Pythagorea  difciplina  faftidiofi 
cenfores  Democritus  &  Hcraclitus  ;  quorum  alter  omnia  promifcue  &c 
abfque  delectu,  aut  rifu  contemptuque  velut  ineptias  explodebat ,  al- 
ter  velut  mifcrias  ignauo  fletu  profequebatur:  fcdcumviris  omniex- 
ceptione  maioribus  fupremus  ille  Munerarius:  vt  ex  eius  fenfu  ac  fen-  vtrumho- 
tentia  decernere  poflms,  sitne  conducibilius  iis  qui  fub  eius  fignis  fti-  r"m ff   ■ 
pendiafaciunr,  triftibus  an  lartis,  aiperis  an  mollibus,  aduerfis  an  pro-   .- 
fperis,  excrcen.   Et  quidem,  vt  abfque  diuerticulis  &  ambagibus  rcm 
ipfam  aggrediamur ;  lllud  principio  ftatuendum  cft  ,  qnod  antiquifli- 
mus  ille  Vatum  difcrte  pronuntiat :  Mtlttia  ( fcu,  vt  alij,  tentAtio )  ejl  nji-  iob  7, 

-      Yyy  u 


538         IMAGO    PRIMI   S^CVLI   SOC.  IESV. 

tx  bominis  fufer  terram.  Nec  illud  minus  animis  noftris  obueriarf  dc- 

bet,  quod  monec  lllc  tanta  humanorum  caiuum  varictate  iactatus  Apo- 

i. Cor.4.    [\olus:Spcffdcu[HmfdcIifi4?wts  ( aut,interprcte  Hicronymo,  thedtrum  fxtti 

optabilws  furrnts )  mundo,  &  tAngelu,  &  hommibus.  Quod  fi  ita  eft,  h  vel  in  areua 

eit  diffia-  cum  acjucrj[allo  compoiiti  lumus,  vel  m  theatro  omnium  oculis  expo- 

eeri.'     '  iitijquis  ambigat, quin  &  llluftrius  fit  ad laudem  illius  qui  fpe&atur,  & 

iucundius  ad  voluptatem  Hlius  qui  ipecTat,  m  hoc  mundo  xrumnis  & 

damnis  conflrctari,  rerum  adueriavum  viresintringere ,  lniukare  miie- 

liis,  forrunx  ixuientis  impetus  retundere ,  ardua  ac  periculofa  excelfo 

animo  vltro  depoicerej   quam  in  vmbra  delitefcere,  atque  ignauiam 

fuam  tenebrarum  ac  parietumieptis  tegere,  dies  nocteique  totum  ie  vo- 

luptatum  illecebris  ac  cupiditatum  lenocimis  dedere,  otio  ac  deliciis 

fupra  feminam  circumfluere,  ita  vt  pnus  txdeat  lafciuix,  quam  pudear^ 

nihil  denique  facere  memoria  dignum  ,  quo  nos  poftentati  aliquando 

vixiife  teftemur  ?  Sienimhic,  tamquam  inampliflima  fcena,  quam 

T>,ffici-     theatralis  tum  hominum  tum  Cxlitum  corona  ciugit ,  omnium  con- 

imm  ad-  fpec^L11  expoiiti  fumus  j  nemini  dubium  eft  ( vt  rem  ipfam  oculis  fubii- 

maoifde-  c^am  )  C1UU1  plaufu  dignius,  &  vifu  iucundius  (it  fpecTaculum  ,  videre 

hclat  fpe-  Herculem  aliqucm  claua  armatum  &  leonis  exuuiis ,  ex  horrido  fpecio- 

iimorem.  mm^  mmc  m  Lernxa  palude  Hydrx  capita  demetentem ,  nunc  in  cam- 

poiubatos  leones,  impetu  fiicTo,  dilacerantem;  quam  in  gynxceo  cum 

Omphale,  femineo  cultu  geftuque  fracTum,  deliciis  ac  libidinibus  dif- 

fluentem.  Quis  hanc  tanti  Heroismollitiemnondeteftatur?  quis  con- 

Uisintti-  tra  non  in  cxlum  extollit  generofiflimum  illud  Cxfaris  Conftantini 

tam  Cm-  facinus*  &  pxne  dixerim,  prodigio  fimillimum,  quo  folo  non  vnius 

adanden-^lcl  congratulationem ,  ied  xtermtatem  immortahtatemque  nommis 

dum ,       cft  confecutus  j  vtpote  quod  iam  fparfum  eft  ac  diiTeminatum  in  orbis 

terrarum  memoriam  fempiternam  ?  Cum  olim  in  amphitheatro  certi 

homincs  cum  leonibusdecertarent,  aderant  quiexorcheftra  certamen 

illud  dcfpicicbant,  gemini  Imperatores  Galenus  &  Conftantinus,  gla- 

tumleone  diatorij  huius  muneris  editores.  Horum  alter  Conftantinus  cum  fto- 

^"^"'"macho  auerfatus  eorum  qui  cum  beiluis  congrediebantur  ignauiam, 

tbcaao^- pulchxl  in  regio  pccTore  audacia  gliicere,  &  honefte  ambitioius  ardcre 

vwcit.     tcepit  victorix  cupiditate.    Itaque,mtlla  maieftatis  habita  ratione,  in 

arenam  defcendit,  aut  victus  amiflurus  vitam,  aut  viclor  relaturus  gio- 

riam.  Pves,  nefcio,  an  ad  famam  tcmeritatis ,  an  ad  glorix  fplendorcm 

plushabituramomenti :  qux  mcrito  etTet  apud  pofteros  caritura  fide, 

nifiplura  id  genus  facinora  hoc  etiamipium  omni  fufpicione  menda- 

cij  apud  xquos  rerum  xftimatores  cximerent.  Stabat  hinc  leo  excuiTrs 

furore  iubis,  horrendoque  rugitu  formidandus,  quem  timerent  bellux 

ctiamqux  timentur,  fcintillantibus  oculis,  hiantibus  faucibus,  explica- 

tis  vnguibus  Imperatorem  iam  iamque  inuaiurus.   Qui  aderanr  ipe- 

&atores,trepidabant  alieno  periculo,cum  ipfeeflet  iccurusdefuo.Con- 

ftantinus  enim  prxfenti  animo  (cic  ad  certamen  accingens ,  non  mino- 

ri  dexteritatequam  fortitudine  belluam  complexus,  ftimulos  ad  auden- 

dum  fubiiciente  gloria,  hiantis  fauccs  difrupit;&  cum  munerarius  efler, 

ceteris  oninibus  honoris  &  olorix  paunam  eripuk.  SpecTaculum  pro- 

fe&o 


LlBER  Q^VARTVS.    SOCIETA5    PATIEfclS.        539 
Fectoomnium  ordinum  admiratione  totiufque  amphitheaciiapplauiu.  • 
digniflimutrh   Dignius  tamen  longe  fipeCtaculum  eft,  &  Cjeleftium  (jloriofikt 
oculisiucundius.videre  mhuius  vitartheatrohominem  rebus  humanis  aPint  ^f8 

,  3  1         r  ■  r  ■  r    Vit<t  maiit 

maiorem,  &  ad  quemcumque  adueriarum  rerum  mcurium  inconcui-  non  ce~ 
ium:  qui,  fi  calamiras,  fi  moeror,  fi  ignomiilia ,  fi  dolor  impetUm  faciat,  4mt* 
non  terga  vertat;  fed  obuium  pe£r.us  obiiciat:  qui  ad  aidentes  rogos,  1 
ad  aculeatas  rotas,  candentes  laminas,ferrcas  vngulas,  totumque  carni- 
ficinx  apparatum,  non  colorem  mucec3  non  gemitum  emittat ,  non  pe- 
dem  referat:  hoc  qui  faciat ,  non  eum  dico  perfonam  fuftmere  viri  for- 
tis  in  theatro,fed  ipfum  aflero  clfe  Fortitudinis  theatmm  ,  dignum  m 
quod  ipfi  indigetes  ac  beataz  mentes  oculos  animofque  conuertanc. 
Quod  fi  extheatrojinquohomines  velut  hiftriones  m  fcena  huius  vi-  Q™A  <* 
tx  mimum  reprxfentantes  fpe£tauimus,ad  certaminis  palxftram  (quod  f.  fftri!i 

\  ,.r...  U  '.  A      ••     1  |  11^1  '"em    i}'U 

alterum  nobis  lniDio  propoiitum  erat)  m  qua  udem  veiut  athletaMu-  yet  etUm 
c-lantur,  gradum  fecenmus;  facile  mrelligemus,  honeftimmum  clTe,in-  locum  {n 
ftar  generofi  pugilis,ftrenuiilimum  qucmque  aduerfarium  fibi  depofce-  f*  *•* ra' 
re;  hoc  eft,  acerbiilima  quxque  perferendo,  efficere  vt  in  nullis  aducrfis 
luillifquecalamitatibusterga  vertamus,  fedcontra  ipfas  ab  ipfis  indu- 
remur.  Athlcc.c  rebus  afperis  gaudentexerceri,  delcctantur  pugnis,am- 
biunt  contundi  cadtibus ;  vlcio  plagas  oftentant^  non  ignari  vulnera  rera  viri 
non  inferre  infamiam,  fed  sdoriam  conferre.  Diceres  illos,  initar  Indo-  fortls  ac 

*    .      ° .  .  -  .    r  l-i  oont  orn.i- 

rum,  quot  m  corpore  cicatnces  circumrerunt ,  tot  miertas  vulnenbus  memafrnt 
gemmas  aclapides  pretioios  oftentare.  Itaque  qucmadmodum  illi  to-  vnlncr?., 
tum  corpus  vulneribus  cruentaiit,  vt  quoplures  gemmas  ac  lapillos 
inferunr ,  eo  pulchriores  habeantur:  iic  qui  in  fupremi  Gymnafiarcha? 
pala:ftra  verianturgenerofi  pugiles ,  ardua  quxque  $z  accrba  fibi  de-, 
pofcunr,  magifque  vulnenbus  quain  voluptate  pafcuntur,  non  nefcij, 
cruentum  verticem  triumphalibus  laureis,  frontem  fudpre  madidam 
fpecioio  diademate,  bellatrices  dcxteras  lemnifcatis  palmis ,  laceros  hu- 
meros  regio  paludamcnto,  cicatrices  denique  aduerfo  corporeexceptas 
palmata  toga  quandoque  cohoneftanda.  Enimuero  quemadmodum 
in  rebus  creatis  magis  enitcfcit  lilium  inter  fpinas ,  rofa  inter  aculeoSj 
margarita  m  oftreo ,  in  glareis  aurum  :  ita  dum  in  huius  vita:  palxflra 
«c  puluere  vitam  degimus ,  &  fub  capite  fpinis  coronato  ftipendia  faCi- 
mus ;  ipectaculum  longe  pulchrius  Deoque  gratius  exhibemus,  fi  iii 
huius  vitx*  calamitatibus  carcifcjuc  nubibus  ac  procellis  infra£ti  excel- 
fique  animi  fplendorem  retinemus.  Quid  enim  ?  an  non  multo  puL  paralletd. 
chrius  eft  xquis  virtutum  arftimacoribus  fpe<5r.aculum,Paulumcernere  mollfiet 
catenaconftrictum  Solymxumcarcerem  illuftrantcm,  quamGxfirem  °  * 
trabeatum  conicendentem  Romanum  Capitolium  ?  Stephanum  inter 
faxorum  grandinem  pro  inimicis  Deo  fupplicem  ,  quam  Sardanapa- 
lum  inter  opima  fercula  aureofque  calices  temulentum?  Laurentium  in 
candenticraticula  tyranno  infultantem  ,  quam  Hcliogabalum  in  molli 
ftertentcm  culcitra?  Iobum  in  fterquilmio  philofophantem,qiuim  Au- 
guftum  in  palatio  cum  faltu  lmperancem?  Et  quia  hoc  fterquilinium  hbiglori* 
quoddam  quafi  fortitudinis  fuit  gymnafiumj  lubet  prello  velti^io  m  m P"" 
hoc  fimeto  tantifpcr  hcerere.  Hoc  enim  ftcrquiluuum  non  folum  de 

Y  y  y  1  tahti 


nctu, 


540  1MAGO    PRIMI    S.ECVLI    SOC.  IESV. 

tanti  viri  gloria  nihil  decerpfit,  fed  contra,illius  patientia  fimcti  abole- 
uit  infamiam,dignumque  reddidit,  vt  ait  Chryfoltomus ,  quod  ij  etiam 
cjui  diademata  geftant,deuotis  ofculis  venerentur.Elcctus  fuit  hic  inui- 
cliiis  pugil,  vt,  cum  fatanas  omncs  fuas  vires  in  eo  laceflendo  fruftra  ex- 
erceret ,  illuftri  documento  fxculis  omnibus  innotefceret,  quid  poflec 
erectus  in  Deum  animtis,  &  quanta  in  rebus  afperis  gloria?  feges  ac  ma- 
teria  fit  repofita.  Numquam  maiori  triumpho  vicic  Iob,  quim  cum 
tot  arrumnis  obfeptus,vincinon  potuit:  cum  iam  omnium  horribihum 
terrores  fubiugummififlet,  nilquefuperefletquod  metueret.Cumenim 
nihililli  fortunareliquum  feciflet,  nihil  cacodasmon  intentatum  reli- 
quifletjtandem  omnibus  fuperior,metum  omnem  aniirio  profcripfe- 
rat.  Sic  vnus  hicathleta  cum  proftratus  videri  poitet,  omnium  in  fe 
oculos  conuertebac:da?monum,quibus  iam  vic~tis  infultabatjhominum, 
quos  inuicto  animi  robore  in  ftuporem  rapiebat-,  Angelorum,  quos 
fplendore  tot  victoriarum  perftringebat}  Dei ,  quem  fua  illa  inconcufs£ 
conftantia  oblectabat.  Poteftis  dubitare  quin  tantum  virum  diuina 
"prouidentia  ad  aliorum  exemplum  referuare  voluerit,vt  vnius  conftan- 
tia  fierec  omnium  difciplina  ?  Cuius  imaginem  cum  animis  veftris  fir- 
micer  impreflam  exiftimem,  pedem  ex  lobi  fterquilinio,  hoc  eft  con- 
ftantia:  palarftra,  in  campum  refero.  Itaque  militiamefle  vitam  homi- 
Homo  na-  nis  ( vt  ante  dixij  tametfi  nullus  id  Iobus  aflerat ,  diurna  no&umacjue, 
[cnur  ad  qU1bus  exercemur,  pradia  non  permittunt  dubitare.  Quid  aliud  mater- 
itiu"      nus e^ vterus>  m^ domeftica  obfcuri  carceris  palarftra ,  in  qua  nouem 
menfibus  velut  tirones  ad  grauiflima  qua:  impendent  certamina  ,  vm- 
bratilis  pugna?   fimulacro  quafi  prarludimus?   Quo  temporis  fpatio 
confe&o,  nafcimur,  hoc  eft,  in  campum  pugnacuriprogredimur.  Vix 
adfpicimus  amicam  lucem,  &  mox  primo  vagicu  cum  armmnis  nos  lu- 
c~cari  ceftamur.  Ipfa  in  quibus  ploramus  incunabula,  funt  prima  qua? 
occupamus  propugnacula.   Quid,  quod  in  hac  militia  non  antea  rece- 
ptuicanitur,quam  homini  de  ttatione  vitar,  fummi  Imperatoris  iuflfu, 
difcedere  permitticur?   Quod  fi  ica  eft,  fi  hic  in  quo  degimus  mundus, 
eft  veluc  Marrius  in  quo  cercandum  eft  campus ,  fi  vita  ipfa  dimicatio; 
hoc  iam  reftatexpendendum,vtrum  militi  generofo  &  laudis  cupidofic 
Cloriofm   optabilius  ad  votum ,  illic  fe  fiftere  prarfentem  vbi  pra^fentifTimum  eflr 
<jm  comra  periculum,  an  aliorum  gloriofa  certamina  inertem  ac  defidem  fpecTare? 
""J,*/™'  vcrum  illufhius  ad  gloriam,illic  Ducis  imperio  pedem  figere,vbi  pluri- 
mi  vel  morcui  iacenc,  vel  moricuri  cadunc,  an  ver6  incer  lixas  &  c;J- 
lones,  vbi  vix  buccina:  clangor  audicur,  delicefcerc?  Sane  hic  omnium 
fermone  celebrabicur,  &  inter  triarios  cenfebitur,  qui  totius  aciei  in  fe 
influentis  pondus  bellique  molem,  inftar  Horatij ,  vmbone  fuftinue- 
ritj  vel  ab  hoftium  cuneis  circumnallatus,  cxemplo  Alexandri,  de  genu 
pugnauerit^  quarrens  non  vbi  rutiffime  confiftat,  fed  vbi  honeftiffime 
infnmis     cadat:  cui  fatius  erit  fugere  e  vita,  quam  e  pugna.  Ac  vero  ignauus  ille,e 
qmcedu,  campo  relegandus  ad  gynarceum  tamquam  inglorius  ac  degener,  qui 
in  pedibus  quam  in  dextra  plus  prarfidij  repofitum  habuerit,  qui  ad  pri- 
mum  ferri  fplendorem  expalluerit,  ad  primum  litui  fonitum  haftam 
clypeumque  abiecerit.  Qua:  fi  in  profana  militia  locum  habent,  multo 

magis 


LIBER   QVARTVS.    SOCIETAS    PATIENS.       54I 
magis  facrcE  milicia: auctoratis, <Sc  fub  C  hristo  Duce  ftipendia fa-  fr&fertim 
cientibus,  debent  etfe  commendata,  vt  harc  pra:  ceteris  in  laude  ponant,  Chr,sto 
ftare  intrepide  inprima  acie,  contumelias  verbaque  probrofi,  vt  miffi- 
lia  tcla  &  faxa  fine  vulnere  circagaleas  crepitantia  defpicere,  contemne- 
re  ftulta  mundi  iudicia,  imo  ipfumetiam  contemptum  *,  fupplicia.gra- 
uiilima,  hoc  eft ,  morns  prxludia,  fercndo  eludere  ;  denique  omnibus 
incedere  lamciis ,  clim  caput  obiiciendum  eft  periculis.  Hxcfunt  quce 
milites  honoratos  &  charos  Imperatori  fuo  reddunr.  Solent  enim  Im- 
peratores,  fi  quem  habcant  in  cxercitu  militem  ad  aggrediendum  ho~ 
ftem  ftrenuum ,  ad  fuftineildum  belli  impetum  fortem,  ad  infidias 
ftruendas  induftrium,  ad  pericula  fubeunda  intrepidum  ;  hunc  e  toto  Optimtu 
feligere  numero  cui  ardua  quxque  committant:  hunc  iubent  incaucis  mtles  **•' 
moliri  infidias,  explorare  itinera ,  laceflere  hoftem  velitationibus.  Hic  XC'™1["* 
atitem,  fi  a:quus  eftrerum  arbiter,  beneficium  interpretatur}  vnum  fe  p»»i«r 

{)olfe  pro  omnibus  periclitari;  magnique  prxmij  loco  ducit,  dignum  fe  *  D(ice 
labitum  fuiife,  cuius  vnius  fingulare  difctimen  ,  etfet  communis  fecu-   f  '" 
ritas.  Nimirumanimi  magnitudo  periculis  deleclatur  ,  &  ambitu  quo- 
dam  fegetem  ac  materiam  gloria:  vltiofibi  depofcit.  Contra  vero  cor- 
pus  aiTuetum  tunicx,  lorica:  onus  non  fuftinet;  caput  vngucntis  delibu- 
tum,cailidem  recufat;  mollem  otio  manum  durus  exafperabit  capulus. 
Vtros  iam  Imperatori  chariores  exiftimatis?  eofne  quos  otio  marcefcere 
permittit,  an  vero  illos  quos  duiis  afperifque  rebus  exercet?  Quis  La-  etfam  fi- 
cedarmoniis  credat  inuifos  fuiife  liberos  luos,  quorum  indolem  non  liM k  P4* 
crepundiis,  fed  flagellis;  non  priuatim  deliciis  ad  mcnfam ,  fed  publice 
verberibus  ad  aram  expericbantur?  &  quidem  tam  dure,ac  prope  dixe- 
rim  inclementer,  vt  multus  e  vifccribus  fanguis  emanaret  •,  &  nonnum- 
quam  ( tefte  Tullio)  mors  ipfa  eflet  metuenda.  fic  tamen  ipfi  illa  perfe-  Tufcui.  i^ 
rebant,  vt,cum  non  iam  membra,  fed  vulnera  praeberenc  lanianda  ver- 
bcribus,  nullum  non  tancumclamoremederenr,fednecgemicu  quidem 
dolorem  faterentur.  Sic  potuifle  fibi ,  inter  dolenda ,  ne  dolerent  impe- 
rare;  quid  aliud  erat ,  quam  ipfi  quodammodo  poena: ,  vnde  nafceba- 
turdolor,  pcenas  infligere?  Si  ha:c  pro  vana  fluxaque  gloria  a  Laceda:- 
moniis  vfurpata  fuerunt ;  quid  mirum  fi  generofos  fpintns  Deus  rebus  ttiim*  ho~ 
afperis  exercet?Nimirum  publico  humani  gcneris  excmplocos  in  lucem  " 
cdidit,  vt  doceant  eos  qui  pufillo  contrac"toque  func  animo,  in  lftis 
quas  tantopere  fugiunt  iniurus,  contumcliis ,  egeftate,  srumnis ,  nihil 
cffe  terribile  prarter  ipfum  timorem :  hoc  folatium  eife  vafti  doloris, 
quodnemopoiTitvaldedolerc,  &  diu  :  cuiufuis  fupplicij  acerbitatem 
velnon  eflegrauem,  vel  efle  breuem  :  ficnim  ferri  poteft,  leuis  eft  ;  fi 
non  poteft,breuis.  tuncaucem  homines  veremagnos  eife,  cum  arduis 
aduerfifque  rcbus  ingentcs  animos  &  obuium  pectus  opponunc:  tunc 
enim  cenfentur  tamquam  prartoriani  militcs ,  qui  fuorum  laterum  op- 
pofitu  periculaomnia  a  fuo  Imperatorc  propulfenr.  Sed  quid  opus  efi: 
aliunde  aut  exempla  accerfcre  aut  documenta,vt  gencrofam  hanc  rcrum 
aduerfirum  ambitionem  ac  gcnerofiratis  pafxftram  vobis  commen- 
dcm,  cum  omnium  inftar  cflb  poilit  Dux  nofter  gcncrofiffimus  ?  qui 
eura  extra  omncm  ccrtaminis  alcam  eife  poflet,  maluit  tamen  tamquam 

Y  y  y  3  fcopus 


mo  a  Dee: 


542  IMAGO    i>iUMl    SiECVLl    S  O  C.   IESV. 

fcopus  inuidia:  acmaleuolentix,bmnium  in  fe  tcln  experiri.  Plus  dico, 
teetr.  ii.     cnm  Apoftolo:  ®tii  propofto  fbi gauetio  fujimmt  crticcm ,  confiifone  contem- 

pta.  Dno  theatra  Pater  a;ternus  Filio  propofnerat  (  vt  Chryfoftomus,. 
etiam  TheophylacTus,  Rupertus,  aliicjue  nonnulli  docent)  cinn  primunl  eum 
Chri"  in'  orbem  terrafum  introduxit,  in  quO  perfonam  fibi  impofitam  pro' 
2ermP*-  dighitate  fuftineret:  alterum  hoiioiis,glorix%oblecl:ationi.s;  altcrum  do- 
tre.&fiia  loris,  abieetioms,  ignominia::  in  illo  nihil  ad  fplcildorcm,  nihilad  ho- 
*pjins  vq-    nefl-am  voluptatem  deerat,  nec  opum  affluentia,  ncc  Impcratorum  tra- 

lnntate.        ,  ii  li  j    l-    •  ■       i  ■  n-      a. 

bcx  aut  diadernata,  ncc  vllum  deliciarum  gcnus;  m  noc  triitia  &  acer- 
ba  erant  omnia,  ftabulum,  cgeftas  rerum  omnium,  hominum  malcuo- 
lcntia,  cacodamionum  furof,  denique  exquifita  tormenta,  &  ignomi- 
niofiflimum  crucis  fttpplicium.  Vtrouis  modo  videbatfe  (quod  fibi 
propofitum  habebat)  humana:  falutis  aifertorem  elTe  pofleacvindicem. 
In  ha?c  clim  Christvs  oculos  coniiceret,  cogitationcfque  intenderet, 
&  probe  intelligeret  hazc  fuo  commiifa  eife  arbitrio;  vt  femel  exemplo 
fiio  prxclariflimo  fententiaque  fapientiftima  decemeret,  quid  homini- 
bus  in  hac  vita?  paiaeftra  triltique  exfilio  amplecTendum ,  quid  fugien- 
dum  eifet;  propofto  fibi gmdwfufinuit  crucem,  confufone  contempU:zm~ 
toque  ambitu  egeftatem ,  incommoda ,  iniurias ,  tormenta ,  dedecus 
amplexus  eft,  quanro  mortalium  plerique  honores,  opes,  delicias  plau- 
fumque  confecTantur.  Deinde  vt  fe  iniuriis omnibus  ac  tormentis  fupe- 
riorem  oftenderet,  eorum  admifitamplexus ,  quorum  pedibus  protritus 
eft;  eos  amiciflime  compellauit,  qui  maledictis  eum  ac  blafphemiis" 
onerabant.   quinimo  ipfos  carnifices  fic  tulit  th  oculis ,  fic  ex  animo 
Patri  commendauir,  quafi  non  intuliifent  fupplicia,  fed  beneficia  con- 
tulilfent.   Hoc  eft  generofi  excelfique  animi,  hoc  Imperatoris  noftri 
Ekemplo    fymbolum ,  hxc  militia:  noftrar  teflera ,  Bonaftccre,  (efr  malapkt].  Hanc 
Chiusti  gloriofam  teflefam  fua:  Ignatius,  velut  deuota?  Christo,  cohorti 
maiorum    adiciuit:  hac  via  ad  nominis  immortalitatem  prxiuit.   Quid  ehim  mali 
jatienuam  in  primo  melioris  vitxtirocimo  non  pertulit?  quas  non  audiji.it contti» 
fh  ajfn-    mc[jas?  quas  non  fLlftinuic  iniurias?  quas  non  excepit  minas?  Prima  irJ- 

mit ,  O-        r  *  .     .  i      i      „     r  r  -  •  i  •  n  „  r 

fru  pro-    iius  magnanimitatis  mcunaoula  &  talcia:,  vincula  tuerunt  &  carccres. 

fonit.  ix\  quibus  ipfe  vindus  licet  conrlpedibus,  per  virtutis  tamen  curriculum 
infignis  ftadiodrotnus  celerrime  ferebatur;  numquam  liberior  quain 
inergaftuloconftrittus.  Quis  fatis  admiretur  hanc  heroicam  eius  vo- 
cem,  ciim  FrancifcoMendozio,  qui  poftmodum  in  Purpuratorum  Pa- 
trurn  Seiiatum  adfcitus  eft,  familiariter  interroganti ,  ferretne  iniquo 
animo  vincula  ha?c  &  carceres ;  refpondit  Ignatius :  An  tantum  ma- 
Iumtibivideturcarcer&vincula?  at  vero  non  tam  multas  Salmantica; 
compedes  funt,  non  tot  catena?,  quin  ego  plures  pro  Christo  cu- 
piam.  O  verba  omnium  gentium  linguis  deprasdicanda!  quibus  often- 
dit  defuturos  citius  carceres  Ignatio,  quam  Ignatium  carceribus.  Vin- 
cula  &  carceres  Christi  caufsa  fibi  innocenti  vouere,  Chriftianar 
eftmagnanimitatis;  perferre,  fingularis  conftantix;  Lxto  libentiqueani- 
mo  perferre,  heroicx  fortitudinis.  Quis  nunc  pro  dignitate  explicabit, 
fueritnelgnatius  generofior  quitot  acerbafibi  optauit;  an  conftantior 
qui  in  tanta  vita:  inarqualitate  fcmper  arqualis  fibique  fimilis  pcrftitit; 

aa 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  543 
an  fortior  qui  aduerfa ,  rriftia,  molcfta,  infracto  animi  robore  concul- 
cauit?  Hxc  generoia  in  mahs  perferendis  indoles  non  vnius  Ignarij 
viiceribus  circumfcripta  cft;  fed  ad  pofteros  eius,ipfamqueSocietatem, 
hcreditarioquafi  lurc  tranilata ,  lilud  robur  non  paucis  indidit,  quod 
hi  vcnerationem  rapuit  bonos,in  inuidiam  malos,  m  fhiporem  omnes. 
Quod  enim  in  orbe  eft  Regnum,  in  Regno  prouincia,inprouincia  ciui-  Mahrunt 
tas.vbi  non  Societas  vel  exiilio  mulctata  eft.vel  iniuriis  vexata.vcl  con-  Pat'entian* 

....  .      „  io  ■        •       1  hactenm 

tumeliis  lacerata?  At  Societas  nactenus  lta  m  hoc  circo  pugnauit,  vt  Sodetas 
aduerfariorum  machinas  contemptu^  auctoritatem  modeftia,  aftutiam  ^uidiex* 
induftna,  crudelitatem  patientia ,  hirorem  graria  facile  fupcraric.  Ni-  "ptt: 
mirum  ingenti  illa  calamitatum  ac  malorum  mole,  qua  fortitudmis  ac 
conftancia:  acies  hebefcere  vt  plurimum  folet,  non  alicer  quam  cote 
quadam  virtutem  fuam  acuens,  fuis  iacturis  firdiues ,  felixaemmnisj 
funeribusimmorcalis:  &  exfccdiflimisruinis  clariillmos  fibi  triumphos 
mftaurat.  Cum  enim  tota  eius  gloria  in  confcientia  re&e  factorum  ccn- 
fiftat,  xque  facilem  flbi  curfum  ad  gloriam  in  morte,  quam  in  vid 
eife  arbitratut.  Quod  ne  celcberrima  quidem  illa  Lacarna  ignorauir, 
qua:  filium  in  certamen  contra  hoftes  progreiTurum  clypeo  armauic, 
adiitahac  breui,  fed  neruosa  cohortatione :  Cum  boc  taut  m  boc  redi. 
Sed  nos  hanc  Laconicam  oratiunculam  obfcuris  verborum  muolucris 
tectam  cnucleatius  exponamus.  Solenne  hoc  erat  Graxis,  eos  qui  in 
certamuae  ftrenue  pugnando  occubuiifent ,  eodem  quo  dimicaueranc 
clypeo  ad  fepulturam  efferre.  Hoc  eft,  quod  fuggerebat  filio  mater, 
Qim  bocyaut  in  hoc  redi.  quafi diccret:  Adcfdum  fiii ;  ad  bellum  mitte- 
ris,  hoc  eft,  ad  periculorum  aream,  fed  6c  gloria:.  in  quam  vbi  prodie- 
ris,  qui  fcis ,  pugnando  teftare.  oftende  te  eiTe  materni  non  cancum 
fanguinis ,  fed  animi  heredem.  Magnum  eft  in  bello  munimentum, 
folum  in  pradio  adferre  mortis  conrempcum:  fic  in  aciem  procedas, 
noii  vc  pericula  declines,  fed  vc  obuio  pe&ore  excipias.  Scito  in  pugna 
multum  quidem  pofle  pugnantis  virtutem  ,  ita  tamen,  vt  non  parum 
licere  foleat  fortuitis  cafibus:  hos  ncc  mctuas,  nec  fugias.  Accipe  beL 
laturus  belli  teiferam,hunc  cjuem  cradoclypeum :  memineris  ce  Lace- 
dazmonium  eilc,  cui ,  amiffo  clypeo  vicitfe,  ignominia ;  conferuato, 
cccidiiTe,  gloria  eft.  Monturus  clypeum  tegas ,  a  quo  fuifti  proteccus. 
Iiunc  cibi  cradonon  magis  in  prxfidium,  vt  fortiter  vitam  dcfendas, 
quam  in  ornamentum,  vt  honefte mortem  oppetas:  redcas  viuus,auc 
referaris  mortuus ,  nihil  inccreft;  modo  cum  clypco,  vel  inclypeo. 

Hac  bellica  oratione,non  minus  quam  clypeo,filium  nobilis  matro- 
na  armauit.  Hxc  olim  tuit  Lacedxmoniorum,  eadem  nunc  Chriftiano- 
rum  pradiandi  conditio.  Quare  hoc  fibi  quifquc  perfuadeat,  fummum 
illum  Agonothetam  vnumquemque,  dum  cx  vmbra  in  arenam  pulue- 
remcjue  defcendit,  tradito  icuto  fidci,  fimili  oratione  adhortari,  qua 
olim  multarum  palmarum  athlcta  PaulusTimotheum  inflammabat: 
Labora  (icut  bonmmdes  Christi  Iesv:  certa  bonum  certamen  fidei.  Sed  &  Sociif 
quiavos  hicpraxipue  alloquor,qui  fub  facris  Ignatij  fignis  ftipcndia  conm>ei 
facids ,  fingite,  hunc,  plurimis  iam  cum  gloriaconfe£tispra?liis,  non  vt 
Tktrufci  folent  tuba,vel  vt  Arcades  filtula,  vcl  vt  Cretenfes  lyra,  vel 

vc 


544  IMAGO   PRIMI   SJECVLl   SOC.   IESV. 

vtLacedarmonij  tibia 5  vcl  cornu  vt  Thraccsj  fed  ex  facra  Philofophia 
depromptis  rationibus  ad  pugnam  vnumquemque  veftrum  adhorrari* 
Vos  qui  hic  quafi  in  fcena  fpeclaculum  facSfci  cftis  mundo  5  Angeiis  & 
hominibus,fuftinete  cum  dignitate  perfonama  Dco  vobis  lmpofitam, 
quam  foititudoin  arduis,  patientia  ki  aducrfis,  modeftia  in  profperisj 
conftanriain  difficilibus,  virtutesdenique  fingula?  magnifica  pompa  ac 
fplendido  fepiant  comitatu.  Vos  qui  hic  eftis  in  palarltra"  athlctar,  ftate 
corpore  firmi  ad  omncs  idlus  expoiiti :  a^quo  animo  ferte  quidquid  m* 
tra  mundi  huins  tumultuofam  gericur  aream:  nec  indignemini,  fi, 
cum  boni  fitis,  mala  patiamini ;  quibus  hoc  maxime  propofituiriefle 
debet,  peflimis  difplicerc.  Homincm  ad  cafus  humanos  parate,  ied  fu- 
per  humana  tollite:  vtnec  in  fecundis  rcbus  elati,  nec  in  aduerfis  fracli, 
ad  vtramque  fortunam  inuidtum  ammum  adfcratis :  doneceximium 
illud,  &  foli  Deo  fingulare,  vobis,quoad  mortalisconditio  finet,  vin- 
dicetis;  non  moueri.  vt  qui  in  campo  Deo  Imperatorc  mereris,  non 
tamquam  leuioris  armaturx  velitesvltrocitroque  iaculis  miiiilibusho-» 
ftem  laceflatis,  fed,  velut  decuriali  dignitate  Principes,  robore  triarij, 
decretoriis  armis  ac  deftinatis  iclibus  impctatis.-  Veftra  pugna  fic  ahis 
pugnandi  difciplina:  ftate  tamquam  armigeri  Dei,  iuftitia:  lorica  gra- 
ues,  fudore  madidi,  puluere  non  indecorofordidi,  interbellorum  ful- 
gura  &  corufcationes ,  inter  armorum  ftrepitus  &  fragores ,  inter  ca^ 
lumniarum  procellas  &  inuidia:  faces,  inter  iudicum  minas  &  tyranno- 
rum  furias ,  inconcufli.  State,  inquam ,  ac  totius  in  vos  f rementis  Orci 
pondus,  non  minus  fortiter  excipite,  quam  conftanter  fuftinete.  Hoc 
eft  Chriftiana:  militix  nomen  dare,  hoc  eft  fub  Christo  Duce  fti- 
pendia  facere:  hoc  eft  peculiare  eius  obfequium,  &  arcliorem  quam- 
dam  fociecacem  proficeri:  harc  vna  generofis  mencibus  patecvia,qua 
ad  nominis  immorcalitacem  beacamque  aeternitatera  enicantur. 

ORATIO      SECVNDA. 

In  Imdem  eornm  cjm  e  Societate  Iesv  fangmnem 
fro  C  h  R  i  s  t  o  fuderimt. 

Mbiciofam  efie  vnius  purpuras  fociecatem ,  &  fmguinis  fui  no* 

_  biiitatem  non  fumofis  maiorum  imagimbus,  fed  nidore  ac  fu> 

mo  qui  ex  ardendbus  fuorum  corporibus  exundat  approbaie ,  ad  rcli- 

quas  vero  dignitatum  purpuras  crubefcere,-  res  vna  mihi  videtur  &: 

tugam  habcre  perquam  honeftam  ,  &  cladcm  rpsavi&xttia  glonofio- 

rem,  triumphum  vero  longc  ampliftimum,  planeque  fempiternum. 

Nobilitas  Et  fane  multarum  ornamenta  dignitatum  &  Infularum  quando  no- 

virttttis,    mini  tribuuntur,  non  homini;    Sc  maionbus  potius  conceduntur, 

"°bIm%"'  quam  moribus  :  licet  fuos  in  alriffimo  gradu  collocarint,  tamen,quia 

toc  modo  patiuntur  inuidos ,  quot  maiores  eorum  ante  viceruntxmu- 

los;  fit,  neicio  quo  pacto,  vt  extenuenturea  verbis ,  detrahantur  filiis, 

communicentur  cum  maioribus,  quaii  ad  nouamdignitatem  nihilat- 

tulerinr  praster  antiquam  &  ex  annalibus  petitam  virtutem,  At  vero 

iangui- 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  545 
languinis  fui  purpura  infigniri ,  nobilitatem  proprio  mereri  gladio, 
hatales  illuftres  non  e  parentum  cinenbus  eruere,ied  ex  propriis  flam- 
fnis  ftatuere,  &  ror  nobilitarc  infignia ,  quot  fectus  fueris  in  membra; 
hatc  qui  fecerit,&  inuidiam  declinauit  Infulaz,&  nobiliorepUrpuravi- 
fcarri  morcemque  cohoneftauit.  Sed  quoniam  horum  Heroum  nomen 
&  gloria  orbem  vtrumque  complexa  eft,  mea  verooratio  exiguiscir- 
cumfcripta  limitibus>vt  nec  Ogilbxum  111  Europa,  nec  Criminalem 
in  Afia,  nec  Silueriam  in  Africa,  nec  Seguram  in  America  commemo- 
rare  liceat;  celeriusque  prouehatur  Laterna  in  Baltico,  Tapia  in  Mexi- 
cano,  Aquauiuain  Indico,quam  noftra  velificare  poiTitdicendifacul- 
ras;Cimpianum  tantiim,  Azebedum,ac  Spinolam  in  medium  adducOj 
hoc  eft,  tres  viros  dc  quatuorelementis,  &  inimicis  Catholici  nominisj 
triumphantcs. 

Veium  enimuero  prinfquam  fingulorum  tormenta  pcrtracto,  illud 
commune  omnibus  adftruo  :  Stetcrunt  torti  torquentibus  fortiores,  &  cyptian, 
puliantes  aclaniantes  vngulas  pulfata  ac  laniata  membra  vicerunt:  in- 
expugnabilem  fiidem  iupcrare  non  potuit  fcuiens  diu  plaga  repetita; 
quamuis  rupta  compage  vifcerum,torqiierenturin  feruis  Deinon  mem- 
bra,  ied  vuluera:  fluebat  fanguis  quo  mcendium  perfecutionis  aut  ex^- 
ftiriguerent,  autcerte  mitigarent,  docerentque  Neophytos  tunc  fruftra 
torqueri  in  ilammis  corpora,  ciim  animus  cogitacionesque  collocantut 
interiidera.  Et  hac  animi  fomtudine  dico  Campianum  multis  vexa- 
tum  contumeliis,  plurimis  iactatum  iniuriis,  omnibus  exhauftum  tor- 
niSritis)  nihil  tamen,  vt  eft  apud  TertullianUm ,  fenfilTe  in  neruo,  quod 
animus  iamdudum  elTctin  cxlo.  Venerat  in  Angliam  fola  propagan^  Mariy* 
da:  Religionis  Chriftiana:  caufsa,  totamque  infulam  fic  obierat ,  vt  iil  mtmPaty, 
ea  nullum  perduellionis  veftigium  poft  fe  relinqueret.  Sed  quoniam  ni-  CamPtani' 
hil  eft  tam  a  veritate  aiicnum,  quod  lion  probabile  fiat  finiftra?  fufpii 
cionij  Li.ec  quidquam  tamfancTum,  quod  non  violetur  audacia;  fictis 
criminibus,  dubiis  fermonibus  cerri  iubornantur  homines:  quamrur, 
capicur,  tfahitur  ad  publicam  arcis  Londinenfis  cuiTodiam,  occurrente 
tarita  populi  frequentia,  vt  Londinum  iuis  fedibus  euulfa  obuiam  pro- 
cedcre  videretur.  Verum  fupplicium  hoc  pompam  fuam,  non  calarofr- 
tatem  efle  ducebat;  &  ex  illo  carcere,  e  quo  ducebatur  ad  pcenam,Cam- 
pianus  emilTus  eft  ad  honoris  pala?ftram.  O  quam  iortis  huic  viro  in- 
eft  infirmitas !  quam  dominatrix  patiencia!  ad  arguendam  maliciam 
percuiTione  pfouocatuf,  ad  pra?dicandam  falutem  plagis  erigitur,  a*d 
propellcndam  lailitudinem  ipfca  pcena  refouetur.  Qua:eigo  hunc  tor- 
nienta  fupetent,qucm  pccna  fouet,&  qui  abexaggeratione  fuppliciorum 
incrementa  fumit  animorum?  Aperite,  aperite,  inquiebat,  confcium 
iftud  pecTus,&  totum  de  vifceribus  meis  perfidia:  fecretum  egerite:  vi- 
delicet  inter  i°nes  aa  flagella  fufficit  innocentias  mear,  fi  dixero  :  Non 
fum  pcrduellis.  Facinus  eft  vos  hanc  perduellionem  non  deprchendc- 
re,  fi  verum  crimen  impingitis:  facinus  hoc  me  non  probarc  doloris 
indicio,  fi  mcndacium.  quare  cardite,  vrite,  lacerate;  quid  intcr  ror- 
menta  di&urus  fim  ncfcio  ,  quid  innocentia  fateri  poilit  fcio.  fi  forte 
vis  tormentorum  vocem  aliquam  a  mente  alicnam  extorferit ;  cgo  ta- 

Z  z  z  mcn 


•546  IMAGO  PRIMIS^CVLI    S  O  C.  I E  S  V. 

mennon  fum  per.duellis 5  fi  vox  in  equulco  interclufa  fucrir,  filentium 
tamenmeum  clamabit,  Nonfum  pefdueilis.  pocnae  fatentem  pofllint 
facere,  non  autem  nocentem.   In  hac  imbecillititis  fti.r  confeflionc 
trahitur  mfubterraneam  fpecum,  vcl  ipfo  adfpettu  tcrribilem.  pen* 
dcnt  fanguinolentae  circum  taureae ,  catena*,  fccurcs,  laminx,  pectines, 
iota?,  equulei.  adhibcntur  nefarij  fatcllitcs,  quosoditim  Catholica?  Re- 
li^ionis  &  libido  torquendi  conuocarat:  laniatur,  diftenditurt  nullus 
tamen  oemitus,  nulla  vox  Campiani  intcr  acerbiflimos  dolores,  diuuU 
fionefque  coinpagum,  atque  rotarum  crepitus  audiebatur,  nifi  hxci 
Iesvs  ,  Maria;  Iesvs,  Maria.  vt  fcilicet  doceret,  male  quxri  m 
iftis  lateribus  ac  latebris  flagitiofa  confilia,  vnde  dcpromebanturtam 
faci  ofinda  veiba.    O  dignam  tanto  filentio  vocem  !  O  magnUm,  &z 
tre  fibi  confcium  pcclus,  inter  compedes  hberum,inter  accufato- 
u   fecurum  ,  inter  cruciams  tranquillum  ac  beatum  !  Quando  ex  illis 
equulei  tenebns  m  Anglue  lucem,hoc  eft,  m  Londineniis  pbpulifre- 
quentiam  erumpes  ?   quando  palam  audictur  fides  tuorum  dolorum, 
teftimonium  equulei,  iilcntij  patrocinium,  vt  te  femel  liberent  popult 
fufFragia,  quem  iam  toties  abfoluerunt  tormenta  ?  quando  imiocentias 
ttia?  contumeliam  dettahes,  &  infami  fatellimm  manu  gloriose  ftipa- 
tus  ad  Regium  tnbunal  deduceris,  tam  paratus  itcrum  pro  innocentio' 
ttiaad  ftuporem  omnium  perorare,qudm  ih  tormentis  tacere?  mihi 
crede  ,  magnificentior  redibis  e  tua  catafta,  quam  Iudex  fulgebit  in 
fua  purpura.   At  dicct  nonnemo :  Infirma:  ftia?  &  occulta?  quarftio- 
ni  publicofufpendio  fidem  Iudices  conciliarunt.  quafivetovir  ille  fan- 
clillimus  minus  in  patibulo  innocentiam  fuam  tueri  pofler,  quam  in 
equuleo.  O  gloriofum  igitur  illum  diem,  Campiane,quo  crucem  iuiTtis 
confcendere,  animoftetifti  quam  loco  excelfior!  6  beatam  illam  mor- 
tem,  qua  pro  Capite  Romanae  Ecclefix  ltibens  volensque  caput  tuum 
oppignorafti!  6  dignum  memoria  locum  !  quem  tu  iniuriarum  me- 
moriadepofita  coniecrafti,  &  ex  arena  crudelitatis  fecifti  theattum  pie- 
tatis.   Viuet  apud  Anglos  nominis  tui  gloria,  viuet  innocentix  fama, 
viuet  fortitudinis  praccohiumj  viuet,viuet,  inquam,tuailla  vox,qua  vti 
extrema,  fic  tua  virtute  digna,  inimicis  bene  precatus  es. 

Sed  hac  tragcedia  ad  fuam  cataftrophen  perducB,  gradtis  nobis  ad 

alteram  faciendus.  Vidiftis,  Auditores,  fubterraneam  fpecum  Cam- 

piani  gloria  colluftratam  :  vidiftis,  eodem  in  fublime  fufpenfo,aerem 

ipfum  tam.  illuftri  Catholicae  atqtie  Apoftolica?  Fidci  victima  confe- 

cratum:  nunc,  fi placcr,  fpeclate ,  quam  impie haerefis  aquasipfasac 

Marty-     maria  truculcnta  carde  cruentarit.   Ha?c  enim  non  contenta  terras  pe- 

rtumPatr.  fafofa  }a[-,e  funeftaife ,  exxfttiantem  fcrociam  ,  fcclerumque  tempcfta- 

Ignati)  ?  r  •  1 

Jiz.ebedi    tem,  toto  circtimuexit  Oceano;  vt,  fi  qtios  repentina  vis  ac  turbo  per- 

cnmfociu.  culiilet,  ante  naufragium  animorum  facerent,  quam  corporum.  Sta- 
bat  prope  infulam  Palma?,  ne  quis  de  Chriftianorum  Athletarum  vi- 
ftoria  dtibitaret,  ftabat,  inqtiam,  in  anchoris  fecura  Lufitanorum  claf- 
fis,  &  interim  mors  plenis  velis  adnatiigabat  •  ctim  fubito  adeft  prxdo- 
num  natiis  obfecundante  vento.  adulterantur  in  hoftili  puppe  amica 
infignia,&:  occultis  fraudibus  apertumlatrocinium  pra?texitur.  men- 

tiuntur, 


LIBER    QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.      547 

tiimtur ,  vt  (efe  ante  obfideri  miferi  fentiant,  quam  vidcant  bcllum  pa- 
rari.  Itaque  fcandunt  hazretici  foros,  fcrutantur  intimos  recefTus ,  &  la- 
tentiareceptacula,  micantibus  in  ipfis  quoque  tenebris  gladiis,  excu- 
tiunt :  nec  corporum  tantum,  fed  etiam  animarum  exitium  veclori- 
bus  moliuntur.  O  !  inaudita  tempeftas ,  in  qua  leuiflimum  eft,  pati 
naufragium !  Quis  tibi  tunc  vultus,Azebede,  qua:  mens,  quod  confi- 
Iium ,  quando  acerbifllmam  tuorum  ca:dem  intuebaris,  &  in  facra  So- 
ciorum  latera  Caluinianus  illemucro  defceuiebat?  fuperuacaneumtunc 
erat  ad  barbara  tyrannorum  littora  martyrij  gratia  fufpirare,  cum  iam 
in  ipfo  mari  occurriftet  Brafilia.  Habet  &  Oceanus  Martyres  fuos  :  nec 
elementa  beatos  faciunt,  fed  tormenta.  Hoc  tamen  erat  omni  morte 
acerbius,  tot  immaturafuorum  fpecTare  funera,  quando  fingulos  arcTif- 
fime  complexus,  gladiis  impiorum  fefe  obiecit,  non  vt  moreretur  cum 
fuis,  fed  pro  fuis  5  malebatquc  vel  vnius  efTe  vicarius,  quam  omnium 
fieri  focius.  Sed  quoniam  foreVidebat,  vt  quos  amorconiunxerat,  eos 
heterodoxorum  piratarum  odium  11011  fepararetj  hoc  vnumfolicite 
cauebat,  ne,qui  primus  erat  aucToritate  &  munere,  poftremus  eflet  cla- 
de  ac  vulnerej  &  qui  omnibus  pradbat  ad  militiam ,  is  cuncTos  fequere- 
turadvicToriam.  Quid  multa?  arcTilTimo  illo,  &,  pr6  dolor!  extremo 
in  complexutrucidanturab  impiis;  totique  fanguine  perfufi,deturban- 
tur" in  marc,  numquam  animarum  fitim  pofituri ,  &  Icaturientibus  ad- 
huc  venis  acerba  latrocinia  mitioribus  infcripturi  flucTibus.  Azebedus 
cum  imagine  Deiparar  inter  vndas  flucTuans,  cum  hanc  bene  omina-  • 
tam  tabulam  arcTilTime  efTet  amplexus,  gratifTimum  in  ipfonaufragio 
falutis  portum  inuenit.  O  miferum  acerbumque  toti  Brafilia:  cafum, 
Societati  vero  vniuerfa;  perquam  gloriofum!  Qiiid  enim  aut  laudabilius 
ad  nomen ,  aut  illuftrius  ad  fplendorem ,  aut  magnificentius  ad  glo- 
riam,  quam  amore  falutis  aliena:  vehementius  accendi,  quam  vt  ardor 
ille  toto  Oceano  poflit  extingui,  &  vlterius  votorum  impulfu  vela 
facere  quam  ventorum  ? 

Sentio  in  hac  tempeftate,orationis  mcas  curfum  ferri  m  vltimos  Ia- 
ponum  finus :  crudele  Nangafachi  oftium,  &  fumantia  adhuc  littora 
profpecTo.  Hoc  fcilicet  Societatis  triumphis  adhuc  deerat,vt,poftquam 
terra,pontus,ae'r  ad  gloriofaeius  certamina  aliquid  contuliiTent,  ignis 
etiam  elementum  partibus  fuis  ac  muniis  rtmgeretur.  Angebatur  in  Ia-  <Ferfec«. 
ponia  humani  generis  hoftis ,  &  vehementer  dolebar,eius  oras  tot  fx-  *****  /*■ 
culis  hiterclufas,breui  tempore  a  Xauerio  efle  patefacTas ;  fentiebatque,  f/0'"2X« 
hac  porta  effracTa  &  reuulsa,  vaftiftimas  patere  Religioni  Chriftianx  im. 
prouincias.  nec  ferre  poterat,  homines  11011  horrore  corporum  tantiim, 
fed  &  animorum  fquallore  fibi  fimillimos,  e6  ire  poft  flagitia,  vnde 
ipfe  pulfus  eflet  propter  flagitia ;  &  qui  in  eadem  fecum  fuerantcaufsa, 
non  in  eadem  manere  fortuna.  Hicfcilicet  animorum  motus,  hoc  for- 
tiflimorum  Martyrum  tropharum,ha:c  certifTima  Beatorum  gloria  inui- 
dum  humani  generis  hoftem  cruentabat  atque  confodiebat:  nec  miniis 
alieno  zelo  quam  proprio  inferno  torquebatur,quare  cruces  &  rogos  tota 
cxplicat Iaponia,vt  non  miniis  terrore  fxuiret  quam  dolorc.  Quid hic 
commemorem  acTos  kl  crucemPaulum  Michi,IacobumGhifai,Ioan- 

Zzz  i  nem 


548  IMAGO  PRIMI  SiECVLl  SOC.    IESV. 

nem  de  Goto  ?  quid  forricudinem  illorum  incredibilem  ac  prope  diui- 

nam?quid  decuifaca  inter  ie  vulnera,ex  quibus  plus  gloriae  quam  fangui- 

Marty-     nis  emanauit?Te  certe,Catole  Spinola,tacitus  prsterue  nullo  modo  pof- 

r'c™ditr'  ^um  •  ^a  veniam,  magne  Athleta,  fi  minus  fplendoris  ab  hae  voce  mea 

SpiHtU.     acceperis,  quam  a  flammis  tuisnunces  conlecutus.   Habet  hoc  omnis 

flamma,  prafertim  Martyrum,  vt  fpectari  poilit,  tractari  non  poflit;  &c 

ante  deftituatfacundiadicentem,quam  conftantia  conflagranccm.Qua- 

driennio  pasne  toto  miferrimam  in  carcere  vitam  duxerat  Carolus,  vc 

vno  die  mortem  beaciflimam  confequeretur-  interim  tamen  mhil  ipfe  dc 

amicorum  opibus ,  nihil  degenens  nobilirace,  nihilde  ftus  natalibus,vc 

barbarosflecl:erer,obrendebat.    Nimirum  glonofius  exiftimabat  fan- 

guinem  fanguine  exornare,  quam  exotare.  Raptus  ad  feralem  pyram, 

admouetur  palo;  &crudeh  mifericordia  ligatur  remifliiis,  vt,fi  conftan- 

tiam  vacillate  contingeret,  facilior  eflet  iefe  expediendi  ratio,  Itaque 

fubiecto  igne,  phcenicis  inftar,  terris  quidem  mori ,  fed  cado  ccepit  vi- 

La^fa'    uere.     O  masnum  senris  Spinoke  ornamentum !  tu  quo  cempore  Am- 

mih&Spl-    ,       n       ~"         o        .n^n      ,      r  .~      ..  ,         ,  ■        t     i-      / 

»#//.  broiius  Europam  llluitrabac  victorus,  eodem  laponiam  Indiasque  con- 

decorafti  criumphis;  &c  vcerque  docuiftis,  Spinolas  ad  exemplar  a- 
gendi  &  paciendi  fortia  tam  nafci  feliciter ,  quam  mori  conftanter. 
par  confecuti  eftis  ornamentum ,  licet  difpari  in  elemento  ■>  niii  quod 
longeminus  iit  fuperare  vrbes  &  Martem  tonantem,  quam  ignes  &c 
Iouem,  vt  iicdicam,  fulminantem.  Vt  vt  eft,  vicic  vterque,  vicit  glo- 
xix,  vicit  Religioni  Chriftiana;,  vicit  immortahtati  generis:  vt  dubita- 
repoilimus,  plufne  glorias  pofteri  veftri  habicuri  iinc,quodcu  in  O- 
rienteoccideris,  an  quod  ille  in  Occidentefuerit  exortus.  Quamquam 
quid  egotantam  gloriam  vnius  familiac  circumfcribo  limitibus  ?  habet 
Genua  quo  luceat,  habet  Iaponia  quo  atdeat ,  habet  Ecclefia  quo  vin- 
cat,  habec  Sociecas  quo  criumphet.  Ec  hi  funt  fortiflimi  noftri  Duces, 
qui  procul  a  militari  ftrepitu  ,  fed  non  procul  a  militari  gloria,  extra 
furorem  belli,  diificiliora  na&i  pacis  certamina,  cadendo  vicerunt,  &c 
Chriftianis  cironibus  oftenderunc,  quaenam  eflenc  honeftiflima  vulne- 
ra.  Quibusego  nec  Americanum  iftum  Thaumaturgum  Anchietam, 
nec  Armuzianum  iftud  Lumen  Barzasum,  nec  Indiarum  Apoftolum 
Xauerium  coniungam :  licet  eumdem  vaftiilimo  laborum  &c  vndarum 
Votum  Oceano  nauigantem  eadem  laurea  fuerit  coronatura,  ii  eadem  qux  ce- 
martyrij  teros,  perfecurionis  illum  procella  inuoluiifet.  Poterat  habere  Marty- 
mr'F™"~  rum  2;loriam,qui  Martyrum  habebat  cauflam.  nec  fuftes  nocturnos 

cifco  Xa-       .       .&  . »  V  J .  ...  r  ,  r  . 

uerio,  timebac,  cuius  ipes  omnis  erac  m  lignojnec  recuiabat  vno  iubmergi 
momento,  qui  tnduano  afliieuerat  naufragio.  Ne  dubica,  minus  femel 
generofus  hic  animus  fudaflet  fub  Manyre,  quam  tamdiu  iiidauerat 
iub  TEthiope.  Sed  de  his  alius  erit  dicendi  locus :  non  euim  hoc  nunc 
agimus.  vnam  tantum  Martyrum  purpuram  ,  qua  nullam  pretiofio- 
rem  tranfmifit  Oriens ,  venerabundus  exofculor,  eorum  icilicet  qui  ab 
Herculeis  columnis  fuos  laboies  exorfi,  poft  emenfum  Oceanum,  no- 
uo  in  orbe  inueteratos  idololatria:  ritus  iuftulerunt ,  fcelera  ac  flagitia 
compreflerunc,  barbariem  ac  lmmanicatem  cicurarunc.  qui  conacu 
plufquamHerculeOjdomitis  toc  feris  quoc  barbaris ,  rerumomnium 

termi- 


LIBER  QJARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  549 
terminos  animis  tranfgrefli,  ctiam  vkx  fux  iam  deficienti  infcripferunt, 
Vlm  <-vltra.  Eorum,  inquam,quifubZonatorrida,  in  Indicis  illis  arenis, 
vbi  mortales  auromagis  accenduntur  quam  xftu,nulhus  reiquam  ani- 
marum  cupiditate  flagrarunt.  eorum  denique  qui  ad  cxleftis  Regis  au- 
lam  crucibus,equuleis,cataftis  fibigradus  feceruntj&in  pompam  trium- 
phi  verterunt  inftrumenta  martyrij:  horum,  inquam  ,  purpuram  vene- 
rabundus  exofculor  atque  deprxdico.  Qux  fi  mediocria ,  fi  vfitata ,  fi 
quotidiana  funtj  nihil  habeoquod  commendem:  fin  vero  fingularia,il 
inufitata,  fi  tam  procul  a  communi  laude  fortitudinis  &vul^aricon- 
ftantia  quam  ab  orbe  noftro  diflita  -,  laudentur  fane  h.xc  a  nobis  tatn 
propenfis  animis,  quam  illi  generoiis  tormenta  fultinuerunt,  &  virtu- 
tem  illam  digniorem  pulpito  quam  equuleo,  perpetuis  confecremus 
honoribus.  Cumque  eorum  ne  necefTaria  quidem  exfpectata  fit  mors, 
quorum  vita  debuillet  efle  immortalis  •,  viuant  faltem  pofthac  facris  in 
imaginibus,  viuant  humanis  in  laudibus ,  viuant  diuinis  in  honoribus, 
viuantfxculorum  omnium  memoria  fempiterna:  fed  vel  maxime  Vi-a^^r" 
uant  in  noftris  veftigiis ,  ne,  vt  illis  gloriofum  fuit  tantam  nobis  virtu-  '^w«r 
tum  fuarum  ac  meritorum  hereditatem  fuo  fanguine  confignatam  re-  Aunyra. 
linquere,  ita  nobis  contumeliofum  fit  eam  inertia  noftra  prodigere. 
Pudeatnos,  mtertotSociorum  vulnera,  nullam  poife  cicatricem  exhi- 
bere.  O  beatos  pugiles !  qui  crucibus  afnxi,aquis  fubmerfi,  ignibus 
combufti,non  fuam  luxerunt  pcenam  ,  fed  gauifi  funt  de  prxmio  :  qui 
refeclis  capitibus  habere  cceperint  vbi  coronari  poflent :  qui  omniutn 
pedibus  obtriti,  actyrannorum  iuppliciis  excarnificati ,  omni  Regum 
purpura  nobiliorem  triumphum  funt  confecuti. 

ORATIO     TERTIA. 

De  canfsa  cctfitdk  odij  qtto  Societatem  I  e  s  v  haretici 
pofeqtmntur. 

SI  quis  miratur,  Auditores,  quid  caufla:  fit  cur  noftra:  xtatis  hxreti- 
ci  implacabili  plane  odio  a  Societate  I  e  s  v  dillideant ;  mirari  cer- 
e  ls  definet ,  fi  vtrorumque  pugnantem  interfe  indolem,  omnemque 
vitas  rationem  toto,  vt  fic  dicam,  cxlo  difiunctam  eflb  memirierkj  ma- 
iufque  intereos  efle  difcrimenReligionis  &Fidei,  quam  morum  atquc 
inftitutorum  Iaponios  inter  &  Europxos ;  vt  qui  non  pedibus  tantuiri, 
fed  ingeniis  etiam  orbi  noftro  oppofiti  efle  videantur.  Operx  pretium 
eft  hunc  pugnantium  inter  fe  morum  atque  iudiciorum  typum  ,  eiuf- 
cjue  quod  mihi  propofitum  eft  certaminis  adumbratam  imaginem, 
paulifper  intueri.  Iapones,  tefte  Maffeio,  epulas  noftras ,  nos  viciilim  JJftd. 
illorum  condimenta  afpernamur.  Aquam  nos  gehdam,  illi  calefaetam  litr.n. 
xftate  pariter  &  hieme  potant.  Nobis  semtnea  aureaque,  illis  fidilia  FuncGaraf. 

/  (■      .       ,  r         c  .  .  °  . ,  *  Do  ; .  cunof. 

terrcacjue  vala  m  honore  iunr.  Iam  m  curationibus  corporuin,  nosi.i.kct.n. 
xgris  dulcia  &  tenere  cocta;  illi  falia  ac  penitus  cruda-,  nos  altilia  ,  illi  /,,  ,tm 
conchylia  apponunt.  Pharmacis  nos  fermeolidis  &  amaris,illi  perquam  meresm^ 
fuauibus  &  odoratis  vtuntur.  Illiecoloribus  lxtum  ac  feftiuum  xlli-JT"w" 

Z  z  z  5  mant 


550        IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 

mantni<mim,  albus  illis  in  funere  ac  lucTu  eft.  qux  a  communi  Euro- 

pxorum  fententia ,  vfuque  noftro  longiflrme  abfunt.   Nobis  dentium 

iii  candore ,  ipfrs  in  nigredine  eft  decor :  quare  atro  quodam  pigmentd 

eosidentideminficiunt.  Illi  fomnum  capiunt  fubie&o  ceruicibus  la- 

pide  vel  ri^illo,  nos  molle  tomentum  aut  puluinar  adhibemus.  Illis 

aperto  caprte  in  ible  pariter  ac  pluuia  vterque  fexus  incedit,  quod  apud 

nos  vitatur  vel  maxime.  Illi  foris  abfque  pallio ,  domi  vero  ambulant 

chlamydati;  nos  contrafacimus.  Equum  nos  a  lama,  illi  a  dextera  con- 

fcendunt.  Inter  falutandum nos caput,  illi  crepidarum  leui  excufiu  pe- 

des  deteamit.   Aduenienti  amico  nos  aflfurgimus ,  illi  fubfidunt.  Plura 

eiufmodi  pratereo,  ne  ad  viuum  cuncla  refecare  videar.    Enimuero 

quam  vehementer  in  viuendi  ratione  ac  lege  Iaponij  a  noftra  confue- 

tudine  abhorrent,  tam  e  diamctro  ha:retici  omnes  ab  vniuersa  Socierate 

diflentiunt.  Harc  origo  dilTidiorum ,  hic  fons  eft  omnis  maleuolentice. 

Ccterum  hacin  parte  diuina:  Prouidentia?  confilia  licet  admirari',  qua: 

valde  opportune   hac  artate  noftra  huius  Ordinis  Chriftianam  mili- 

tiam  perditorum  hominum  iftorum   furori  atque   amentias  oppo- 

fuit.  Hanc  ego  diuerfitatem  ingenfcjue  difcrimen  inrer  vrrofque  dum 

vario  ex  capite  breuirer  oftendo;  non  minus  asquos  iudices  vos  fore 

confido,  quam  beneuolos  Auditores. 

VoElons        Adiunxerunt  fefe  Luthero,  poftcaquam  ille  Deo  ac  Religioni  pcr- 

noni  Eu-  fidus,priftina:  Fidei  caftradeferiiit,continuo  petulci  etriuio  Magiftelli, 

«W      procaces  Grammarici,  difcin&i  Poetx,  leues  Grarculi ,  ebrij  Oratorcs, 

nefcio  qui  Philofophaftri  arque  Philologi :  horum  exempla  fecuta  eft 

e  Reip.  fa?ce  grexfutorum,tincTorum,  lanionumatquerextorum.Quid 

deinde  etiam?  Vt  nihil  ad  fummam  impietatem  ,  nihil  ad  extremam 

dementiam  deelTet;  confiuxerevndiquefacinorofiilimi  homines,  igno- 

rontan.      minia  celebres,  Iudicum  fententiis  damnati,publica:cjue  infamia;  fignis 

inufti:  inde  vero  profiliere  proftiruri  pudoris  ac  pudicrtia;  mulieresiqua', 

velut  iftius-  Academix  Eximiae  Domina:  ac  Magiftrx  noftrar,  rn  fug- 

geftum,  in  exedras,  in  facra  pulpira  proruperunt.  Tales  fuere  prarclari 

mftaurandx  Ecclefia:  architecTi,  &,  fi  inferis  placet ,  quinti  Euangelij 

fanam  do-  buccinatores.    Tum  ver6  perditiflrmus  hominum  ccetus  tali  duce 

arimm     conflatus  ?  ilHc6  Orthodoxam  Ecclefiam,  illiufque  legitimum  Capuc 

tmtT ~    afpernari,vtriufque  facrofancTam  au<Toriratem,aeratum  omnium  &  na- 

sandcr.hb.7  tionum  &  ordinum  perpetua  confenfione  ftabilitam,  conuellere,  ian- 

dcv.r.  mo-  cTiflrmorum  oracula  Pontificumpedibusconculcare,  grauiflima  Con- 

narc, '  .     cilia  etiam  Oecumenicafpernere,facramque  Paginam  aut  mutilareaut 

Lindan.  m      .,,       .  .      A  .  .  *■         r  •  r  C  o 

Exhon.  ad   rllegrtrma  rnterpretatrone  conlpurcare,  rrtus  lacros  proranare,Sacramen- 

HoU.cn.  ta  poIluere,facras  aras  euertere, templa  incendere,  omniadeniq;  huma- 

infanam    na  ac  diuina  conculcare.  Nec  faclis  minus  abominanda  commcnti 

inucbmr.  funt  dogmata,  quibus  omnem  probirarem  ac  virtutem ,  omnem  pieta- 

tem  ac  Religionem  e  vitaprofcriberent:  nullo  iure  ac  legibus  Chriftia- 

nam  liberratem  adftringi:  credenribus  nulla  flagiria  noccre  :  bonorum 

operum  merita  id  efle  coram  Deo,  quod  Veneri  donatas  a  virgine  pu- 

pas:  caftitatis  votum  ftulramefTe  temeriratem:  Deum  fcelus  omne  fla- 

gitiumque  defignare,  &  ad  eahomines  fatali  quadam  neceflitate  im- 

pellere. 


LlBER   QJARTVS.    SOGIETAS    PATIENS.       5  5 1 
pellerc.    Plura  recenfere  perhorrefco»    Quis  in  rupibusnatus  Geca,  auc 
quis  e  qnercu  exciius  Arcas,ram  itueft  immemor,  vceiufmodiopinio- 
lium  portenta  velcogitare  audeac,  qualia  illi  non  foliim  bipedum  ,  fed 
omnium  quadrupedum  nequillimi  publice  lunt  profelTi?  Qius  nunc  viuant, 
eorum  vitam  omni  legum  vinculo  Iblutam  cffe  criminetur?  ego  yc\Proft!  d"' 
maxime  docT.rinx  quam  tradunt  adftrictam  &  confonam  efle  conten-'™'" 
do.   Nolo  hanc  fcelerum  flagitiorumque  fxcem  exhalinre:  in  vnicam 
libidinem,  &  quidem  ftrictim,  digitum  intendo.    Prxluxit  omnibus  in 
hoc  genere  facrilegam  facem  ipfe  Lutherus,  qui  prx  ciboj.potu,  fomno 
iieceflariam  omnibus  venercm  impudentiilimo  fcripto  perfuaiit;  qui,  i_ib.de  Vua 
iugo  Religionis  excuflo,  inceftis  fe  nuptii?  contaminauit.  Huius  Hxre-  conius- 
fiarchx  veftigia  non  pauci,  diflractis  votorum  repagulis ,  omnique  pu- 
doreprofcripto,  funt  fecuti.  Vt  vero  quales  fuerint  ifti  hymenxi ,  cri- 
mine  ab  vno  coniecTuram  faciatis :  inCarolftadij  inquinatiflimis  nu^  Fontan.Lt. 
ptiis  ( fuit  is  e  Sacerdotiblis  primus,  qui  fcorto  iunctus  eft )  inaudito  fa- 
cinore  Millam,  vt  loquuntur,  omni  impudencia  atque  infania  nobilem 
concinnarunt :  in  qua  non  modb  iacniegos  atque  foedifragos  Sacerdo- 
tes  magnis  laudibus  exrulerunt -,  veriim  etiam  vt  Heroas  Deo  plenoSj 
ipfacjue  mortalitate  maiores,  deprxdicarunr.  O  aurea  nimirum  tem- 
pora,  fanttique  mores !  6  facrofancta  noui  Euangelij  decreta,legefcjue 
caftiihmx!  Ita  domus  Dei  diuinitus  inftauratur ?  Stomachare  hic,  b 
Daniel,&exclama:  Semen  Cbanaan,  (efr  ?wn  Itida,  fpecies decepttte}($r  con-  Dan.ei.ij. 
ctmfcentia  fubuertit  cor  tuum>   Vaticinium  tuum,  b  Ifaia,iam  impletum 
cit:  Habitabunt  ibi  flruthtoncs ,  ffipilofifaltabunt  ibt :  (efr  resjondebunt  tbt  i&k  13. 
<~uluU  in  xdtbns  ettts,  (ej/  ftrenes  in  aclubris  voluptatts.  Atque  vtinam  hic  iic 
nequitix  tcrminus !  Eriirnuctp  vlcerius  effrenacanouorum  Euangelico- 
rum  prorumpic  audacia.Difciplinam  illam  fuam,tamquam  de  cxlo  la-  dotirman% 
pfam,  non  canmm  canticis,  rhythmis^comoediiSjdcclamationibus/cri-f"^0'^" 
ptis  libellis,fed  inaudita  etiam  crudelitate  atque  immaniCate  paflim  prO-  propl7<int. 
pagareconati  funt.  Euoluice  huius  fxculi  annales ;  &  tum  gemicu  le-  Ci.iucT de 
gecis,  virgines  caftiflhuas,  mulieres  pra^gnances,  viros  inregerrimos,  sanais.iib. 
fen&iifimarnm  Familiarum  Rcligiofos ,  Sacerdotes  Deo  ficros,  fenes  cempi. p 


non  mmus  virture 


quam  canitic  venerandos ,  exquifltiflimis  tormen-  djvixi£i 
tis  fuiiTe  trucidatos.  Nulli  xtati,  nulh  fexui,  nulli  ordini  parcitum  eft.  narch« 
Nec  aliam  iane  ob  cauflam,quam  qubd  illa  nefaria opinionum  porten- 
ta  repudiarcnt,  illa  flagitiofiflima  dogmata  deteftarcntur,  &  auitara 
Cacholicx  Apoftolicx  Romanx  Ecclefix  Fidem  vica  fbrrunifquc  fuis 
chariorem  ducerenc.  Nihil  hic  neceife  eft  inaudica  fuppliciorum  ge- 
nera  recenferi;  homines  innocentiilimos,  Deocjueconfeciatos,toto  cor- 

f>oremutilos,prxcipitio  elifos,viuosin  terram  dcfoflbs,verubus  affixos, 
ento  igne  toftos,  virgines  conftupratas  ac  torcorura  libidini  permiflas* 
Cecera  etiam  libenter  Iilentio  inuoluo,  qux  vcl  tragica  Poerarum  fig- 
menra,  vcl  ipfam  belluarum  immanitacem  fuperanr.  Plane  vc  necef- 
fefucrir,diuinam  Prouidcntiam,qux  fcmper  pro  falute  atque  incolti- 
mitate  Ecclefixfux  cxcubat,  vt  olim  graflantibus  in  orbe  vcnenis  fua 
fuppeditauit  antidota ,  ita  nouam  hanc  Ecclefix  peftcm  nouis  ctiam 
fubfidiis  amoliri.   Qux  olim  peftes  Eoclefiam  infeftarint ,  quxcjue 

aduer- 


Utrefes 
omni  f<&- 

Cfflo. 


Trxfdia 

Ecclejit 

ommHtto. 


Lttthero 
curn  fuis 
of-pomtur 
Jgnatiits 
O-  Socie- 
tas. 


Greo.XIII 

Bulla.gwa». 

tifrutiuo- 

fttts-. 


Bulla,  Innu- 
pttrxliiles. 


552        IMAGO  PRtMi   sjbcvLi   sdc.  i£sv\ 

aduerfus  cas  pra:fidia ;}  Deo  fubmilTa  fuerint,  minime  obfcurum  efl, 
Percurrite,  fi  placet,  a:tates  fingulas.  Prima,  exftiterunt  Simoniani,  Ce- 
rinthiani,  Philetiani:  fecunda,  Montanifta:  &  Gnoftici :  tertia,  Mani- 
chxi  &  Nouatiani:  quarta,Ariani  &  Donatifta: :  quinta ,  Neftoriant 
cum  Pelagianis:  fcxta,  hincMonothelitavndeTritheita::  feptima,cum 
Mahometams  fuere  Armeni:  octaua ,  cum  IconocLiftis  Albanenfcsi 
nona,  Taurinenfes  &:  Photiani:  decima  ,  Anthropomorphita: :  vndeci- 
ma,  Berengariani:  duodecima  ,  Arnaldiftx:  decimatertia,  Albigenfess 
decimaquarta^  Wicleffita:  &  Lollardi:  decimaquinta,  Lutherani  &Cal- 
uinifta:.  Ceterum  nullo  vmquam  fxculo  diuinam  protecTionem  Ec- 
clefiajdefuilfej  hiftoriarum  mommenta  fidcm  faciunt.  Primo  fiqui- 
dem  fiecuIoSimonem  PetrumSimoni  Magooppofuit:  Ioannem  Euan- 
geliftam  cum  Cerintho,  Paulum  ctim  Philcto  commifit:  fecundo,  Ire- 
naeum  ac  Papiam  verx  fidei  propugnatores  dedit :  tertio,Clementcm 
Ajexandrinum  atque  Cornelium  Summum  Antiftitem:  quarto  ,  Bafi- 
lium  &  Athanafium;  quinto,  Cyrillum  atque  Auguftinum:fexto,Gre- 
gorium  Magnum  Silueriumque  Pontifices :'  {eptimo,  Maximum  Sc 
Eugenium:  octauo,  Damafcenum  cum  Albino  :  nono,  Stephanum  <Sc 
lonam  Epifcopos:  decimo,  Moyfen  Bar-cepham:  vndecimo,Herman- 
num  Contractiim  :  duodecimo ,  Bernardum  :  decimotertio ,  Domini- 
cum  &  Francifcum  :  decimoquarto ,  Durandum  a  Sancto  Portiano  & 
Henricum  Sufonem:  decimoquinto,  Ignatium.  Cuius  viri,  Deus  im- 
mortalis :  quam  contraria  heterodoxis  ftudia  morefque  exftiterunt? 
Non  tanta  Iapones  inter,  quorum  initio  memini,  &  Europasos  morum 
ftudiorumquedilTenfio  reperitur ,  quanta  inter  Lutheri  &  Caluini  afle- 
clas,&fundatam  ab  IgnatioSocietatem.  Quid,obfecro,Luthero  propo- 
fitum  fuit,  nifiRomana:  fidei  exftin£tio,Pontificia:  audoritatis  euerfio* 
morum  corruptela,  mortalium  denique  a  C  h  r  i  s  t  i  legibus  &  ab 
omni  probitate  auulfio?  Hxc  enim  per  eum  nequiftimus  dannon  ( qui- 
cum  familiariflime  fefe  egi fle,  difleriiiiTe ,  modium  falis  comedilfe  glo- 
riarur )  nefarie  molitus  eft.  Contra  vero  ( Pontificia  veiba  profero,  qua: 
publico  diplomate  omni  poftcritati  commendata  (um)  finis  Societatis, 
Fidei  propagatw  &*  defenfio,ammarumque  m  njita  ($r  doEirmd  Cbrifiiand pro^ 
greffus.  Adquemfinem  Spiritus  fanclus  Ignatium  Loiolam  ,  ipfuts  Societatis 
inflitutorem,  eiusque  Socios  excitauit:  media  etiam  praclara  maximequc  oppor- 
tuna  eis  tribuit  atque  confirmauit.  Ille  infamis  apoftata  ex  angulis  &ima 
firce  plcbis  noh  tantum  hominesillitteratos,  fcd  impietate,  fied  infami 
vit3,  fed  morum  contagione  notiflimos,  verbi  Dei  deprauatores,  facra- 
rumPaginarum  fccdiiTmias  harpyias,  inaciem  produxit.  Contra  vero 
quam  nobilem,  quam  expeditam  ,  manuque  &  lingua  promptam  le- 
gionem  illi  oppofuit  Societas  I  e  s  v  ?  nempe  ex  luce  Chriftiani  orbis, 
&  florentiifimis  Regnis  nfiros  (vt  cum  PioV.  loquar)  htterarum  pra- 
cipue facrarum  faentid,  religione,  n>itaexemplari,  morumque  fanclimonid  con- 
fyicuos,  mJtorum  rehgioftjjimos  prxceptores,  ac  merbi  dimni  optimos  pr&dtcd- 
tores^j-  mterpretes producendo.  In  caftris  heterodoxis  vanilfimas  ac  ftul- 
tiflimas  mulicrculas  reperias,qua:iniulTa:  ln  publicum  fuggeftum  cathe- 
dramque  adrepentes ,  propoficis  palam  aflertionibus ,  ad  certamen  dq 

altiili- 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  555 
altiflimis  Fidei  myiteriis  Doctores  prouocentJn  Societate  ver6  adle&oS 
ab  Ignatio  grauiflimos  Theologos,  omm  litteraturx  ac  fapientiac  gene- 
re  excultos,  inuenies;  quos  Summi  ipfi  Antiftites  ad  celeberrimum  il- 
lud  Chnftianiorbis  tneatrum,le&iflimum,inquam,Concilij  Tndenti- 
«i  Magiftratum ,  delegarunt.  Lutherus  homo  ad  quidlibet  audendum 
proiecras  tementatis,  non  ertlbuit  vanum  ac  futile  hoc  vaticinium 
propalare: 

Tejiis  eram  <-j'musi  moriens  tua  mors  erb  Vapa. 
&  ver6  njuilam  non  machinam  adeuertendam  Pontificiam  drgnitatera 
admouit.   quin  imo  eoufque  proue&us  eft  dementix,  vt  Reges  aesuriusHift. 
Principcs  hortarctur  ad  laceflendum  bello  Pontificem ,  manufque  manno  I5l°* 
S.  R.  E.  Cardinalium  fanguine  lauandas.    Quid  vero  Ignatius?  an  non 
omne  fuum  ftudiumac  fuorumeo  contulit,  vtfupremam  in  terns  Pon*- 
tificiam  dignitatem  ab  harreticorum  calumaiis,fophifmatibus,  machi- 
nationibus  vindicaret?  nonne  eiufdem  obedientiam  toto  orbe  Chriftia- 
noaflcriiit?  nonne  Profeflbs  fuos  peculiari  voti  religione  Summo  Chri- 
fti  Vicario  ad  arduas  quafque  mifliones  obnoxios  efle  voluit  ?  vt  nihil 
mirum  fit,  Clementem  VIII.  fapientiflimum   Pontificem  Societatem  suarez  to.4. 
dextrum  brachium  Apoftolicx  Sedis  indigitafle.  Quid  nunc  dicam  ddl  JS ss'aL' 
quanta  petulantia  noui  illi  quinti  Euangetij  magiftelli  venerandam cietatls- 
SS.  Patrum  caniriem  confpurcarint,  eorumque  audloritatem  protriue- 
rint?  Hanc  autem  femper  venerata  eft  Socictas  -y  eorumque  doctrinam, 
tamquamhajiographisproximam,  &  ab  ipfo  fonte  propius  emanan- 
tem,  eft  exofculata.   Porro  contaminatiflimosNouatorum  mores,vi- 
tamque  flagitiis  acprobris  infamem,  nihil  attinet  in  propatulo  confti- 
tucre:  fatis  fuperqueeorum  probra  variis  fcriptorum  monimentis  funt 
confignata.   Societas  autem  (quod  diuinasgratix  ac  proredtioni  acce- 

fitum  refert )  ne  fibiipfi  prxconis  vicetungi  debeat,  ampliflimum  Iu- 
ij  III.  Pontificis  Maximi  clogiumeft  confecuta  :  cuius  in  publico  di- 
plomate  hxc  funt  verba:  Confiderantes  nihd  quod piumfanllumque  non  Jit, 
in  Soctetate  eiusque  laudabdibm  injiitutis,  ac  exemplan  Ignatij  &  alwrum 
Socwrum  mita  (d<r  moribus  repenri.  Denique  hoc  egerunt  Caluini  &c 
Lutheri  ailecla?,  vt  orbcm  vniuerfum  peruerfis  dogmatibus  &  fceda  vi- 
tiorum  omnium  colluuione  contaminarent.  Sed,  qux  Dei  bonitas  eft, 
&  excubans  in  falutem  Ecclcfix  fuaz  prouidentia  ,  vltra  Septemtrionem 
&  vicina  quxdam  Regna  exitiabilem  illam  peftem  diffundere  non 
potuerunt.  At  Societas  genuina  Euangelij  femina ,  &  mores  Chriftia- 
na  profcflione  dignos,  quadripartito  terrarum  orbe  longe  lateque  pro- 
pagauit,  gentefque  multitudine  innumerabiles ,  locis  infinitas ,  imma- 
nitatc  barbaras,  natura  cxcas,cultu  impias,  vitiis  omnibus  contami- 
natas,  etiam  cum  prxfentiflimo  capitis  pcriculo  a  tenebiis  ad  lucem,  a 
fcntatcad  humanitatcm,  a  miferrima  dxmonum  feruitute  ad  beatam 
libcrtatcm  filiorum  Dei,ab  idolorum  fupcrftitione  ad  vetiNuminis 
cultum,  ab  omni  fcelere  ac  flagitio  ad  omnem  probitatem  virtutemque 
traduxit.  Nihil  opus  hic  mihi  tam  amplam  Socictatis  laudem  conqui- 
fitis  vndique  teftimoniis  ftabilire  :  vnum  mihi  fit  inftar  omnium,  Sc 
quidcm  grauiflimum  &;  maximum,  Summi  Ecclefix  Pnrfulis  Pij  V. 

A  a  a  a  qui 


fculla,  Cum 
indffejjh. 


Gencbrard. 
jn  Ghron. 


554  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    SOC.   IESV. 

quiampliflimo  fuodiplomate  pofterorum  memorias  teftatum  voluirf 
Socictatis  homines,  njere  mundi  hmus  rchciis  illeccbris ,  adeb  Scruatorifuo  fe. 
dedicajfe,  <x>t,conculcatis  thcfauris ,  non  contcnti  terrarum fmbus  ,njfque  ad 
Onentales  (Qf  Occidcntales  Indias  penetrauertnt :  ac  eorum  ahquos  ita  Dormm 
amore  fuijfe  pcrflnclos,'<z>t  etiam  proprij  fangmnis prodigi,martyrio  njoiunta- 
rio  fe  fuppofucrint:  perquc  eorum  (fmitualia  exemtia  etiam  Regna  tpft  fldem 
C  h  r  i  s  t  i  agnomffe.  Satifne  luculcnter  hxc  haclienus  dejuct  i ,  vt  fi- 
dem  adftriiamus  Aquenfi  Prxfuli  Gilbcrto  ,  qui  fummo  iure  Lgnatium 
Anriluthcrum  elfe  pronuntiauit?  Satilneanimaduertitis,  non  magis  pe^ 
dibus  monbufque  nobis  obuerfos  elfe  Iapones  ceterofqne  Antipodcs^ 
quam  huius  fxculi  heterodoxi  Socictati  I  e  s  v  aduerfantnr  ?  Quis  ergo 
iure  mirabitur,  rantam  intervtrofqueanimorum  exulcerationem  aucr- 
fionemque  intercedere, 

Lupis  @r  agms  quantafortiib  obtigii? 
Ex  hoc  itaque  termento,  ex  hac  frce  prodeunt  tot  calumnix  ili  Socie- 
tatem,  tor.  maledi&a,  tot  libelli  famofi,  tot  fanguinaria  edicta,  tot  pro- 
fcriptiones,  tot  cruces  denique  ac  tormenta.  Sed,  6  cxca  maleuolentia,- 
&  mconfulta  nequitia !  dum  Societatem  conuitiis  &c  calumniis  obru-ere 
planeque  conculcare  fe  poiTe  cxiftimant,  non  vident  eam  tum  vel  maxi- 
me  exornari.  Quid  enim  Societati  contingere  poteft  gloriofius,  quam 
fitoti  orbi  manifeftum  euadat,eam  a  nagiriofiftimis  ac  perditiflimis 
hominibus  implacabili  odio  omnicrue  dintate  vexari  ?  quid  optabilius,- 
quam  ab  iis  cum  faftidio  naufeaque  defpici ,  qui  nullum  verx  laudis 
guftum  habent  ?  Magnis  interim  animis  eftote,  viri  Religiofiflimi., 
magnum  vobis  aduerfus  maleuolorum  tela  prxfidium  ,  magnum  ad- 
uerius  omnes  perfecutionum  procellas  fofatium  repofitum  eft  in  pra> 
clara  recte  factorum  confcientia.  Deinde  fi  qua  vis,  fi  qua  tempeftas,fi 
qua  dimicatio  incubuerit ;  Dei  prxfidio  te&i,  inter  medios  hoftium  cu- 
neos  illxfi  confiftetis.  Vnus  inftar  omnium  vefter  vobis  erit  Iesvs, 
qui  hoc  vnico  verbo  mccrorcm  vobis  omnem  abfterget-,  Si  patremfami- 
lias  Bccl^ebub  <-uocauerunt,  quanto  magis  domeflicos  eius}  Sed  quemadmo- 
dumille  tandcminimicis  omnibus  fuperior,  eam  gloriam  eft  confecu- 
tus,  quam  omnis  intuebitur  arternitas:  ita  vobis  aliquando  ex  perfecu- 
tionibus,  profcriptionibus ,  tormentis  folida  voluptas ,  ex  maleuolentix 
tempeitanbus  tranquilla  fecuriras,  ex  mendaciorum  &  calumniaruni 
nubibus  asternae  lucis  acdignitatis  fplendor  emerget. 


ORATIO     QVARTA 

In  Q(dumnmm\cuim  infimu  chmoribiu  Societm  Jape  infimu- 
Uta  cfi  maritU,  delicatioris  <vita9  ac  JhperbU. 

ETfi,quodam  naturx  beneficio,  minima  quxque  paruitate  fua  tuta 
funt,  &  quemadmodum  aciem  oculorum ,  ita  multo  facilius  om- 
appettta  nem  inuidiae  morfum  ictumque  fubrerfugiunt ;  tamen  haec  minima 
Secietas:  Ies  v  Societas,  poft  totalios  in  Ecclefia  clariflimos  Ordines  recens  ex- 
dem  lllis  initiis  admodum  tenuibus  3  nec  fua  illa  appella- 

tionc3 


j4  fuo  c.v- 
oriii  ca- 


LIBER  QVARTVS.     SOCIETAS   PATIENS.       $55 

tione,  qua  a  Beato  ConditoreMinima  toties  nuncupata  eft ,  erTug;ere 
vmquam  potuit,  quin  in  multorum,non  iam  ocuios(  quod  neceile  erat) 
fedodiaatque  inuidiam  incurreret;  inde  ab  ortu  fuo  vbique  appetita 
frequentibus  contumeliarum  telis.  Veiutn  vbi  iam  ad  vnius  faxuli  de- 
curfum  reflectitoculos,  nonne  merito  mirari  poteft,  quo  fuo  fato  con- 
tigerit,  vt  nemo  hifce  centum  annis  Chriftiana;  Religionis,  nemo  auitas  A  hkrtH» 
fincerarcjue  Fidei  hoftis  fuerit ,  qui  non  grauiflimo  in  hanc  Familiam  **» 
animo  belloque  exarferit.  quamquam,fateor ,  minus  nouum  videri  de- 
bet,  eam  ab  iftis  Dci  ac  Religionis  hoftibus  velut  fcopum  peti,cum  ipfa 
clariflimum  I  e  s  v  nomen  tamquam  fignum  pra:ferat,in  quod  iftorum 
omnium  cogitationes,  linguar,  calami,  vtintenti  arcus,  vt  nerui ,  vt  tela 
connertuntur.  Sed  illud  adtniratione  digniflimum  femper  iudicauere  ab  imulu, 
viri  prudentes,repertos  fuiiTe  nonnullos  melioris  Fidei  ac  vita;  homines, 
nefcio  quibuscircumuentosfraudibus  calumniatorum,  qui  in  hocquo- 
quebellum  omni  auctoritate  fua  animoque  fubindeincubuerint.  Et- 
enim  quod  priores  illi  fuerint  aduerfati ,  qui  virtuti ,  qui  Fidei-,  qui  Re- 
ligioni  bellum  indixerantj  id  ex  inftituto  fecerunt :  non  opinabantur 
fatis  probari  fiii  fimilibus  poife  fe  Ecclefiar  eile  hoftes,  nifi  huius  Ordi- 
nis  eiTentinimici.  hi  vero  dum  llliusfamam  paflim  in  circulis,  in  con- 
uentibus,  in  conuiuiis  oppugnabant,  quo  pacTonomen  fuum  &  exifti- 
mationem  tueri  poterant?  Illi  faspenumero  ab  hoc  Ordine  noftro  Fidei 
caufsa  laceftiti ,  fuas  reponebant  obtrectationes ,  cum  rationes  non  pof- 
fent:  hiverone  verbo  quidem  violati ,  vltra  in  eum  euomebant  virus 
acerbitatis  (ux,  fuamque  ab  eo  alienationem  ,  vti  terrori  ac  formidini 
ceteris,  itafuisacfibi  commendationi  forecxiftimabant. 

Quid  putem?  fpretamne  ab  vtrifque  I  e  s  v  Societatem  ?  ita  quidem 
illi  non  obfcure  prarfetulerunt,  im6  non  fine  acerbiflima  verborum 
contumeliain  contemptum  illam  adducere  ftudiose  funt  conati.  Ve- 
rum  fiquis,depofito  partium  ftudio,rem  pauloarquius  mecum  velit 
expendere;  non  video  nec  in  praeclaro  ipfiuslnftituto,  nec  in  ratione 
viuendi,  quod  defpici  ab  iftis  carpicjue  iure  potuerit.  An  illius  famam 
maculis  faltetn  aliquibus  facile  a  fe  afpergi  poffc  crediderunt  ?  ignari 
quid  recti  confcientia ,  quid  animi  magnitudo,  quid  integritas,  quid 
innocentiavaleat^quastum  maxime  fuam  explicat  ac  difTundit  luccm, 
cutn  in  mediis  inuidia?  tenebris  vmbrifque  verfatur.  An  verebantur 
fortaffe  nefuo  honori  nominicjuedetraheretur,  quidquid  noftio  acce- 
deret?  alienx  certe  netno  exiftunationi  inuidet ,  qui  confidit  fuar.  An 
fibi  perfuadebant  noui  quidam  Hannibales,hanc  firmiflimx  Societatis 
rupem  aflidua maledicTorum  acrimonia,ceu  nouo  quopiam  aceto  per- 
fufam,fenfim  ac  fenfim  ditTolutum  iri5  at  illius  hacTenusoperibusquan- 
tum  iniqua  detraxit  armulatio,  tantum  emergens  vcritas  laudibus 
adiecit. 

Illud  profecTo  eft.  Sperabas  Calumnia  ( vitium  enim  arguere  mens 
eft,non  homines  perf  tringcre  )  f perabas,  inquam ,  Societatem  apud  im- 
peritos  in  odium  vocare  te  poife,  illiusque  fplendidiflimae  famar  nonni- 
hil  officere,obiectis  conuitiorum  ttiorum  vmbris  ac  telis :  non  fecus  at- 
que  ille  qui  quondam,cmifTis  innumerabilibus  f agittis,&  fbli  ipfi  clarita- 

Aaaa  1  tem 


5  56  IMAGO    PRIMI  SiECVLI    S  O  C.    IESV. 

tem  &  hofti  fuo  dicm  crcptumm  fe  dixit  gloriofius,  quam  fccit .    Hinc 
illx  tibi  pcrpctux  voces,  quibus  auaritix,fupcrbix,  commodions  ac  lau- 
tumultua-  ^ons  vita:  Societatem  arguis .    Hxc  fpargis  in  vulgus,  hxc  lgnoranti- 
rii,  &fm  bus  obtrudis :  hxc  criminum  omnium  breuis  iumma  ,  imo  calumnia- 
alf"'""  rum>  cluas  nima  muult  OTanp;  credita  j  damnata ,  prxmdicata  iunt  om- 
nia.  ignari  atque  infolentis  vulgi  clamor  pro  omni  oraculo  clt :  vocire- 
rantur  omnes  5  auaros,  deliciofos,  fuperbos  efle  Icfuitas.  quis  contra  ten- 
dat?  Siquxns ,  quo  hxc.auCtoreipargantur ,  quo  tefte  confirmcntur: 
frultra  es  ;  tam  verum  cit  quam  te  viuerc  i  quo  cx  facto  dictoqre  id  li- 
queat:  nihil  agis  .  innumera  efle  alTerent ,  indignabunturque  fibinon 
adhiberi  fidem,licet  nuilum  iolide  adfcrrc  valeant.  Cxco  impccueam  fi- 
bi  imperauere  perfuafionem  :  nefas  eit,  aliter  fi  ientias.  Sed  fmgula  bre- 
uiter  ialtem  expendamus. 
Nes  ana-      Diues  &  attara  Soaetas  e(l ,  farandtsqiie  cpibus  tnhiat . ,  O  pr.rclaram 
raSoctetoi  iHam  Religionem ,  paupertatis  votis  vincuiisque  conitrictam  !  6  prx- 
e  ■  clarum  te  Ducem  ,  Ignati !  qui  fpretis  paternis  opibus  commodisque 

gerrtiHtias  domus,  eamlcgis  cohortem,iisque  inftruis  prxceptis,  vt  iuam 
ab  auro  cupiditatcm  ac  manus  cohiberenon  poflit,&  magnifice  te  iactas 
nudi  C  h  R 1  s  t  1  nudum  efle  fectatorem  .  Quamquam  diuitiarum 
accufari  parum  eft ;  immenfx  cupiditatis  &  incxplebiiis  auaritix  infi- 
mulamur  ;  quafi  noftras  immigrarit  in  xdes  auri  illa  facta  fames  ,  qux 
quxlibet  in  fcelera  mortales  agit .  An  non  infignis  contumclia  eft ,  eos 
qui  res  fpesque  fiias  abieccrunt ,  traduci  palam  tamquam  inhient  alie- 
nis  ?  quo  teftimonio  ?  quo  veftigio  ?  quo  figno  hxc  nota  nomini  noftro 
inuritur?  Anexeo  quodnec  pro  facris  concionibus ,  ncque  pro  augu- 
ftiflimo  Miflx  facnficio ,  neque  pro  vlla  pia  funcrione  ,  teruncium  ad- 
mittat  vmquam  ,  nec  admitterc  per  lcgcs  fuas  poflit  Societas  ?  An  quod 
labores  fiios  omnes  ac  curas  ad  ciuium  falutem  gratis  referat  confiimat- 
quc,  nulia  exfpectatione  ac  fpe  mcrcedis  ?  qux  tamen  tum  maxime  eflet 
fpectanda,  fi  tanto  amplificandx  rei  fux  defiderio,  tamque  inexplcbili 
cupiditatc  teneretur .  An  quod  peculiari  rcftringendx  paupertatis  vo- 
to ,  quafi  fepto  quodam  viam  fibi  ad  ampliores  facultates  obftruxir; 
quamfane  ,  fi  pecunix  amore  ac  dulcedine  caperetur ,  laxatam  potius 
oportebat  ?  Sed  hxc  ex  difciplinx  noftrx  arcanis  deprompta  fuperant 
fdlicet  tuum  ,  6  Calumnia,  vulgique  captum .  Rudiori  Minerua  tecum 
nec  diues:  agam  necefle  eft.  Habet  Societas  annuos  cenfus  in  Collegiis.  Eito  iane: 
hxc  tu  ab  Euangclica  paupertate  aliena,  hxc  auaritix  figna  putas  aut  ar- 
gumenta  ?  Fruftra  hic  tecum  fubtilius  difputem  de  ea  paupertate ,  qux 
priuatim  proprium  habet  nihil  :  in  communi  Superiorum  impcrio 
difpenfandum  aliquid,  quo  prxfens  vitx  tolcretur  neceflitas  ■  ne  aut  po- 
pulo  grauis  fit  ea  egcftas,  aut  conquircndi  victus  cura  a  ftudiis  aliisque 
grauioris  momcnti  functionibus  auocet.  Sed  fruftra,  inquam,  cxcx  fa- 
cem  accendo,  quando  tu  aliam  paupertatem nuilam nofti ,  quamco- 
actam  inopiam,  vilemque  mendicitatem.  Fruftra  etiam  fingulorum  ti- 
bi  Collegiorum  accepti  expenfique  rationes  expoiuero.  Scio,  nec  iuratus 
quidem  apud  te  fidem  inueniam.  Vix  oculis  ipfa  tuis  crcdcs ,  fi  fcrinia 
loculosque  excufferis:  quos,  vt  ait  Comicus,  araneis  plcnos  &  inaniis  in- 

uenies. 


LIBER  QVARTVS.  SOClETAS  PATIENS.  $57 
uenies  .  Miraberis  etiam  ,  nifi  plane  peregrina  fis  in  rebus  oeconomi- 
cis,  tantillum  annui  cenfiis  tot  viris  do&is  ac  honcfto J  LocO  natis  mo- 
defte frugaliterque  alendis  fufficere polle .  Quid  fi  etiam  expendas  ali- 
quot  in  Belgio  efle  Monafteria ,  qua:  fingula  ieorfim  ampliores  habeant 
fundos  ac  facultates  ■.  quam  omnia  fimul  amplifhmae  Prouincia:  Colle- 
gia;  adhuc  tibi  diues  &  opulcnta  videbitur  eife  Societas  ?  quid  fi  111  illis 
lpfis  Monafteriis  ncn  muito  maior  Religiofomm  fit  numerus,  quam  in 
mediocri  aliquo  Collegiorum  noftrorum?quid  fi  ingrnue  fatcar,iiullum 
pxne  Societati  in  Belgio  tam  laute  fundatumefTe  Collegium,  quod 
non  grauiffimo  laboret  xrc  alieno  ?  Vbitandem ,  quas  tam  lmpudenter 
imprudenterque  exagitas,  reperies  diuitias  ?  Sed  clamant  icilicet  templa 
atque  a:dificia  diuites  eifc  leiiiitas.  Qua:  templa  ?  ftrucfa  atque  adorna- 
ta  alicna  bcnignitate ,  liberalitate  Principum ,  eleemof  yms  hominum 
piorum?  Qui.d  hic  cft,quod  abfque  diuina:  Maieftatis  iniuria  carpi  pofi* 
fit  ?  aut  quas  hinc  nobis  diuitiar,  quar  opes  ?  Nifi  torte  trabcs  ac  marmo- 
ra  faginando  ftomacho  noftro  ldonea,  aut  argcntei  aureique  panni  fcru- 
ta,  facris  vfibus  fiibtradta ,  pullis  noftris  veftibus  aiTucnda  exiftimas? 
Quid,qu6d  publica  vrbium  templa  vbique  noftns  fiint  auguftiora?imo 
pleraque  etiam  Religioforum  ?  Et  cultui  diuino  quar  nimia  poteft  clfe 
maieftas?ne  ftratum  quidem  auro  pauimentum  hic  damnari  fas  eft.Quo 
fumptu  tabernaculum  fcederis  atque  arcam  ,  quo  apparatu  quantifque 
opibus  templum  fibi  ftrui  Deus  olim  mandauerit ,  ne  Romana:  quidem 
Hiftoria:  Scriptores  ignorarunt.  Salomonis  pietatem  facramcjue  magm- 
ficentiam  ,  qua:  non  antiquitatis  monimenta  depra^dicant  ?  Itaque  quod 
fapientiflimo  olim  Regi  honori  vertitur  atque  laudi ,  hoc  tu  Regibus 
Chriftianis  atque  Principibus ,  hoc  tu  Magiftratibus  Rebusque  publi- 
cis  vitio  vertes?neclicebit  viris  copiofis  in  Deum  ( cuiomnia  acceptare- 
ferunt)  effe  piis  ac  liberahbus ,  nifi  nos  in  Religiofam  paupertatem  pec- 
caiTe  videamur  ?  Illi  illi  funt(  hbentes  fatemur  ,  &a:terna  grati  animi 
memoria  recolimus )  ilii  fiint,  quorum  beneuolentia  atque  xtc  xdcs  illa: 
noftrxin  eam  altitudmem  maieftatemque  affurgunt,  eumque,quem 
criminans,induuntfplcndorem  &  ornatum.  Illi  funt,quibus  longe  au- 
guftius  videtur,fuarumfacultatum  partem  altquam  Dco  in  aris  noftns 
confeerare  ,quam  Veneri  aut  Baccho  ,  aliisque  turpitudinis  aut  vanitatis 
idolis-  quibus ,  pr6  dolor  !  non  pauci  fiias  plena  manu  finuque  diuitias 
profundunt  •,  id  vnum  fibi  fuisque  pcrirc  exiftimantes,  quod  diuino  cul- 
tuitraniTcriptumvidcnt.  In  xdificiis  vero  quid  tantoperc  cft  quod  tuis 
luminibus  officcrc  poflit  ?  noftrove  priuatnn  commodo  ,  an  publicis 
populi  vfibus  amplaatque  fpatiofi  funt  ?  an  nobis,  an  populoferuit  va- 
fta  illa  fundi  noftri  area  quam  tcmplo  tribuimus  ?  idem  fere  de  axlificiis 
cft.  Numera  maiorcs  excdras ,  Sodalitatum  aulas,  gymnafiorum  areas 
atqucfcholas,  numcra  ampla  in  familia  neceifaria  a-gris  hoipitibusque 
conclauia,  tum  bibliothecam,  rriclinium,  fmgulasqueCoadiutorum  of- 
ficinas,  vniufcuiufique  habitationi  quid  relinques  ?  anguftuin  fiane  ob- 
fcurumquc  angulum,  qualiam  plcrifque  Collegiis  cubiculi  noftra  funt. 
Etvtpauloampliorafint ,  antu  lis  qui  toris  dicbus  ad  pulpitum  incu- 
biculoftudiis  affixi  dcfidcnt ,  tandllum  fpatij  muidcbis,  vtad  vnumfe- 

Aaaa  5  poflint 


55»         IMAGO  PRIMI  SMCVLl  SOC  IESV. 

poflint  alterumve  paflum  commouere  ?  Profe&b  fi  coram  ealuftrarcs 
oculis,exteriore  tefpecie  deceptum  fatereris,forte  &  illa  Henrici  IV-voce: 
Nemmemcui  Societatis  res  pcrfpeffa  e(l ,  deedperperam  aut  loqui  aut  fentire 
pojfe.  Animaduerteres  quippe  tum,domos  noftras  nullo  firmiore,  quam 
ipfius  paupertatis  muro  innixas  elTe  &  circumfeptas :  perfpiceres  in  iis 
nihil  modefto  nitore  efle  pretiofius ,  cui  ftudere  religioiiim  pulchrum- 
cjue  ducimus  :  videres  in  iis  fuppetere  multa  ad  inopiam  ,  pauca  ad  ne- 
ceflarios  vfus  ;  ad  delicias,  ad  luxum ,  omnino  nihil.  Hxc  iunt  noftra- 
rum  xdium  penetralia  ,  quarum  exteriorem  tantum  contemplata  for- 
mam,  magnifica,lauta,fplendida  fingis  omnia,  augesque  in  immenfum. 
Sed  alterum  infuper  crimen  quafi  pro  conicllb  exprobras;  Qommodis 
corporis  deliciisque  indulgere  Societatem.  Quibus  tandem  deliciis,  aut  vbi 
non  in-  locorum  ?  An  in  caftris ,  vbi  cum  milite  eadem  illi  funt  iubeunda  pe- 
dtdgn  noila  ,  iidem  labores  ?  vbi  fub  dio  excubat,  pernodat  in  vallo ,  iudore 
"TtTw  '  diffluit  in  campo,inter  vulnera  atque  vlcera  affufa  iacet  morientium  cor- 
corj>oris&  poribus  ?  illicne  commodis  fuis  deliciisque  indulget  mollis  ifta  &  deli- 
dtltctis:  cata  societas  ?  An  in  nauibus  fortaflis ,  &  clafle  Regia  ,  vbi  cum  nautica 
turba  iifdem  iadatur  ventis  atque  vndis ,  per  tranftra  difcurrit ,  eodem 
pxdore  ad  faftidium  naufeamque  faginatur,  eadem  frigora  &  afperri- 
mas  hiemes  tolerat,  iifdem  impetitur  hoftium  telis,  eadem  iiibit  naufra- 
gia  ?  An  inter  barbaras  gentes,  vbi  etiam  ad  neceflitatem  defunt  omnia, 
nec  corpori  veftes,  nec  ad  victum  fruges  fuppetunt ,  nifi  quas  in  aridifli- 
mo  folo  ipfa  natura:  fterilitas  velut  nouercali  manu  fubminiftrat  ?  An 
inter  Indos  &  Iapones ,  vbi  preter  afliduos  labores  cruces ,  tormenta, 
ignes  illi  aflidue  paratafunt  ?  Hxc  fi  commoda  tibi  videntur ,  quamam 
igitur  molefta  ?  ha:c  fi  mollia ,  quas  dura ,  qua;  grauia  efle  fatebere  ?  An 
illos  exiftimas  qui  ad  arduas  haice  mifliones  deftinantur  quafi  ad  trire- 
mes  &  tranftra  damnari ,  eiicique  extra  commums  vita;  commoda ;  qui 
pares  tot  incommodis  efle  poflunt  femper  inter  Socios  deliciis  innutri- 
ti  ?  aut  quomodo  tam  auide  eas  ampleduntur ,  qui  vfque  adeo  commo- 
dorum  fiiorum  funt  amantes  ?  Vbi  ergo  ,  vbi  tandem  Societas  deli- 
ciis  commodisque  indulget  ?  in  domibus  fcilicet  &  Collegiis ,  vbi  mo- 
derata  vit£  ratio  nihil  magnopere  oculis  tuis  obiicit  afperitatis ,  non 
hifpidas  veftes ,  non  ieiunia  atque  flagella .  Hic  nimirum  mollcs ,  hic 
affluere  deliciis  Iefuitas  putas.  Oegregiam  fpeciem  deliciarum  !  vbi  to- 
tos  dies  improbus  labor  Magiftros  exercet  in  fcholis,  Concionatores  in 
ftudiis,  Coadiutores  in  opere  diurno  :  vbi  ftudiorum  concentione  atque 
afliduitate  plerifque  vires  in  medio  astatis  flore  atteruntur ,  &  mors  ac- 
celeratur  ante  diem ,  vt  vel  ex  ipsa  liquet  fenum  paucitate  :  vbi  ceteri 
dks  noctesque  languentibns  affident  ,  morientibus  prarfto  funt ,  nihil 
pardore,  nihil  contagione  morborum  ,  nihil  fiio  ixpe  vitx  periculo  de- 
territi.  Porro  quid  tantopere  communi  ofFenderis  habitu  ,  vt  vel  ex  eo 
pronunties  commodorumfuotum  amantcs  efle  Icfiiitas?  non  vides,dum 
veftem  noftram  maledico  ore  laceras  ,  vniuerfb  te  Clero  efle  iniuriofnn? 
Imoquise  Clero,  cui  honefta  viuendi  conditio  cft,  non  etiam  vtitur 
pretiofiore  ?  Vide  quam  non  acerbe  tecum  agam  j  infer  &  pedem  intrb, 
fi  placet,  5c  triclinij  noftri  delicias  contcmplare.  Socraticas  efle  mcnfis 

iaue- 


LlBEft  QVARTVS.  5QCIETAS  PATIENS.  559 
irtuenies,  qux  faini  fubieruiant ,  non  gula\  vulgaris  in  iis  victus,  homi- 
^isduefrugi.  Dprimum  earum  condimcntum  a  facra  petkur  lechonq 
ipieque  edendi  modus  iola  haturae  ncccilkate  ac  tciriperantia;  lege  defi- 
ttitur.  Quid fi  &  aliam  ribi  fcenam  apcriim?  &,qux  minime  exfpc&a- 
bas,  afperaflagella,  cruentas  catenulas ,  fetof as  atque  hiipidas  veltes^  &; 
contextas  e  durioribus  ietis  loricas ,  ceteraque  id  genus  maceranda?  car- 
ni  Religiola  fupelleclalia  (qiue  tu  in  domo  noitra.  &c  fub  ifthac  toga 
latere  numquam  credideras )  tibi  coram  exhibeam  ?  adhuc  tu  mollem 
effe,  adhuc  delicatam  Socictatcm  criminaberis  ?  Scd  fruitra  ium  :  non, 
fi  afperrimam  profitcamur  viuendi  normam>  moriiis  tuos,6  Calumnia, 
euademus.  Nimis  verum  eft  hoc  Seruatoris  oracnlum:  Vemt  loannesnc-  Mjtth.n» 
que  manducans  neque  bibens  (  venere  tot  alij  PvcligiofiiTimi  Ordmes ,  & 
iancta:  auiteriratrs  exemplo  inclaruere)  &•  dicunt-.Uamonium  habet.  Venit 
Filius  hominis  manducans  (d?  bibcns  (venit  Iesv  Societas  Ducis  fui  exem- 
plo  communi  habitu  victuque  contcnta  )  (efr  dicunl  i  Ecce  homo  <-voraxi 
{efr  potator  rvmi;  mollis ,  lauta,  delicata  Societas  eit. 

Veniamus  ad  cxtrcmum  tandem  criminationum  tuarum  caput,quo  »ec  f*- 

liiperbia!  arrogantia^que  afguimur ;  tam  liquida  caufsa,  quemadmodum  ^.  *  ** 

tu  tibi  pcrfuades  ,  vt  nullus  excuiajioni  relictus  fit  locus,,  neque  ipes  fit  ejh 

in  ore  vul^i  compeicendi  has  voces :  Superba  ,  ambitiofa,  arrogans  Socie- 

tas  ejl,  pnefe  defpiciens  ceteros.   Fateor,  aptiffima  ad  inuidiam  contumelia 

eit .   tumidos  iuperbosque  execramur  omnes,  natura  duce  :  propterei 

quod  fiipra  reliquos  fe  efrerre  mortales,  ceterosque  dedignari  videantur. 

Id  vitium  nobis  ex  vero  ii  appingere  potueris,  optimo  iure  exoibs,  inui- 

fbs,  execrabiles  reddes,  &  publico  odio  longe  digmilimos.    Sed,  obfecro 

te ,  cur fuperba  efl  atque  ambitiofa  Societas  ?  Eftne  alius  Crdo  (  maneat  fiia 

omnibus  falua  veneracio  atque  integriras )  quifichonorcsdigmtatesque 

excludit  ?  vbinam  fingulans  voti  fponfionefic  omnis  prxcifa  eftambi- 

tio?  quo  in  ccetu  per  tam  humilcs  runctiones  ad  demiflionem  animi 

exercentur ,  tantoque  tempore  dc  iis  fiimituf  experimentum  ?  quo  alio  iil 

ccetu  tanta  Superiorum  potcitas  atque  auctoritas  elt  cxau6torandi  eos 

qui  feie  efFcrunt  ?  vbinam  potentiiis  frequcntiusque  rediguntur  in  ordi- 

nem ,  feruatuique  amica  pacis  iita  in  ommbus  zequalitas ,  excludens 

quidquidexccllentixamor  fibi  proprium  vcllct  ac  fmgulare?  An  fortaf- 

fe  fuperbum  tibi  atque  ambitioiiim  vidctur  doccre  Rudimcnta,  verfari 

inter  pueros,  initruere  ruiticanos  homines ,  iolari  paupercs ,  viiere  nofo-> 

comia,  omnibus  promifcue  poenitentibus  aurcs  dare?  illic  experiri  puc- 

rorum  protcruiam ,  hic  adblefceiltum  ingratitudincm,  vbique  xmulo- 

rum  obioqiiia  &  inimicorum  ?  Et  hi  tamen  ,  poltquam  vamtati  atque 

ambitioni  (aecularis  vit.c  nuntium  remiferunt,  poitquam  detrita  fein- 

clufcrunt  lacerna ,  poitquam  abdicauerunt  quidquid  diguitatis  hahc- 

bant,  aut  fauore,  doctrina,  indultria  ,  opibus  comparare  fibi  poterant, 

poltquam  Christi  ambrc  ad   abicctiffima  ie  munia  abieccrunt; 

adhuc  fupcrbi,  adhuc  ambitiofi,  adhuc  arrogantes  audiunt,  &  qui  prx 

fe  dcipiciant  cctcros  ?  At  quos  lllos  tandcm  ?   paupcreihc  ?  quos  tam 

ftucuqse  conquirit  gtatisque  lnitruit  Societas?  anfacros  in  EcclcfiaOr- 

dines,  an  Clcrum  ,  an  vtriufque  Magiitratus  Prxfides,quos  omni  vehe-j 

ratione 


$60  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC  IESV. 
ratione  cultuque  profequendos  pueris  ab  -infantia  inculcat?  quorum  fe 
obftrictam  bencficiis  ampliflimis  vbique  tcrrarum  ,  &c  fauore  adiutarh, 
hbcntiflime  fatetur?  Quinam  igiturilli  tandem,  dic  impudensCalum- 
nia,  quos  contemnit?  Hoc  nimirum  cit  :  in  odium  atque  inuidiam 
hominum  Socictatcm  adducerc  conata  femper  es  lfto  fiiperbix  arro- 
i&nfiratur  gantisecjue  prxtextu.  Sed  vin'  tibi  ex  me  erumpat  vcra  vox?  quereris 
nm'  cu  infblentius  iefe  efferre  Societateni;  &  tu  eam  extulilti :  depnmere  co- 
gitabas ;  &  erexifti :  obfcuram,  imo  inuifam  redderej  &  rriagnam,  lllu- 
itrem,  omnibus  expetcndam  fecifti.  Aquafonus  a  motu  clarior  etle  fb- 
let ,  crocus  attritu  mclior  fragrantiorque,  vua  prelfa  vtihor,  frutex  puta- 
tus  altior.  Haud  aliter  I  e  s  v  Socictas  a  maledietis  tuis  agitata ,  prefla, 
trita,  f ciiTa,  &  clarior  cxlo,  &  melior  flbi,  &  vtilior  bonis,  &  altior  Ec- 
clehx  cxfurrcxit.  Si  viti  a  florentiffimis  aetatis  noftrx  homimbus  com- 
parata  eft ,  nonne  cogitatione  mox  aflequeris,eam,  a  maledicx  lingux 
tuaz  quafi  falce  putatam,  vberius  latiuscjue  fuilfe  diffufam  ?  Si  palmaab 
aliis  dictaeft,  nonne  fentiseam  fcfe  tum  maxime  erexilfe ,  cumgrauif- 
fimis  conuitiorum  tuorum  ponderibus  fuit  onerata  ?  Deiiique  fl  cani 
cum  adamante  componerc  nonnemini  vifum  fuit,  a  tuis  vtique  fohdior 
futura  eft  i&ibus,  nihilque  vmquam  fiib  miqux  xmulationistuxincu- 
de  pofita  rcmittet  de  fuo  inrtituto  pnftinoque  morc  religiose  viuendir 
frendeas  licet,  aliasquc  in  ^Eolia  tua  fcmper  mediteris  procellas.  Veniat 
hic  tibi  in  mentem  atque  ante  oculos  vas  lllud,  quodad  Occani  Iittora 
ttmitaHe  ^Ultarc  lolct>  innumeris  cxpofitum  ventorum  iniuriis ,  atque  ab  vndis 
yrJdejfe  huc  illuc  agitatum.  noftine  tenadffimis  idvinculis  affigi  fcopulo  auc 
popuio.  vacj0  i  nauibusque  effe  fignum ,  vt  inter  cxca  vada  tutiflimum  Ceneant 
rectiflimumque  curfum  ?  Cui  vafi  hanc  fi  addideris  tabulam  aut  vocem3 
lacler,  dummodo  profim;  Societatis  animum  illuftri  veroque  emblemate 
expreiferis.  Iacrari  non  reformidat ,  dummodo  intcr  procelias  flucxuf- 
que  pofita,  rudionbus  in  hoc  vitx  oceano  clafliariis  omnes  vitiorum 
fcopulos  declinandi  modos  viasqueoftcndat:  mod6  veteranos,grauiori- 
busque  defundios  pcriculis  lubrice  xtatis,ab  inexplebili  voluptatum  vcv 
raginc  atiocet  e  pulpito ,  precibusque  auertat :  mod6  denique  flucluan- 
tcs  in  primo  curfu  virtutum  auimas ,  ceu  molientes  e  portu  naues ,  in 
flltum  quam  fieri  poterit  feliciflime  deducat,  doctrinx  flix  figno,  fadto, 
exemplo.  Ia&er,  inquit,  &c  impetar  ,  dummodo  pnftinomeo  more 
Chriftianx  rei  Fidcique  valcam  prodefTe .  Hxc  intet  tempeftates  ipfius 
vox  eft  :  hxc  eius  innoccntix  fummadefenflo. 
£ptlogtis  Quare,  vt  cius  voci  hanc  meam  etiam  confonnem,  ad  te,I  e  s  v  fari- 
«rflisvu.  cxiflime,  aucTot  dcfenforcjue  Societatis,hxc  fe  conuertit  oratio.  non  mi- 
nu$  tua  intereft  (  fit  ita  fas  apud  te  paulo  confidentius  loqui)  non  minus 
tuU  intercft,  quam  noftra  ,  de  contumelia  triumphare  .  qux  noftris  ali- 
quando  obie&a  eft  conatibus  mora,tuo  honori  qiioties  offecit?  Faue  igi- 
turdecxlopropitius,  diffipa  tandem  &  compone  tempeftatum  minas, 
da  facilcm,  di  quietum  tibi  Iaborantibus  curiiim  .  Quod  fi  certantem 
fcmpcr  fpeclare  mauis  hanc  minimam  Societatem  tuam  (  cui  tamquaui 
cxiguo  Romanx  Petrx  calculo  aut  melioris  Dauidis  lapidi  nomen  Io- 
fue  fcu  tuum  inclufifti)  longisquc  exerceri  atque  acui  iniuriis ;  quo  fcfc 

acriore 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.  561 
acriore  vi  impetuque  efTundat  in  Goliathos  nouos,  &  diuinas  tua:  gloria: 
contemptorcs ;  non  dubitabit ,  fcio ,  eum  animum  ardoremque,  quem 
patria:  iux  quiique  aut  naturx  debet,  honori  tuo  impendere.  Erit  nouus 
in  Iaponia ,  aut  alio  in  Impcrio  terror  ?  obuiabit  intrepida,  &  quod  re- 
liquum  vitcE  viriumcjue  fecerit  labor,  id  ferro  reddet .  Erit  fubeunda 
pro  beneficiis  iniuria ,  pro  rede  fadis  infamia  ?  feret,  &  quot  in  orbe 
tcrrarum  regioncs  funr,totidem  faciet  patientis  animi  fui  monumenta. 
Alia  ex  alia  infurget  inuidia:  tempcftas  ?  excipiet :  actum  demum  prar- 
clare  fecum  agi  eredet,  cum  odium  omne  quod  in  te  conceperat  iniqui- 
tas ,  in  ie  profundi  fcntiet :  tum,  inquam  ,  xftimabit  fc  legitimam  fcri- 
ptamque  nominis  tui  heredem  ,  cum  videbit  xrumnarum  tuarum  ceu 
diuitiarum  partem  magnam  ad  fe  peruenire.  Horum  Societas  tua  aui- 
da  eft  bonorum  ,  his  opibus  inhiat ,  ad  eas  adfpirat  commoditates, 
hanc  ambit  gloriam  ,  hanc  prehenfat,  hanc  inter  nobiliflimas  laudes 
mas  nominaque  ac  ritulos  ponit.  Speratque  te  duce  atque  aufpice  fore, 
vt,  quar  ipiam  in  iis  ad  hoc  primum  vfque  frculum  produxit  virtus  ani- 
mique  magnitudo ,  eadem  ad  vltimam  vfque  mundi  xtatem  gloriose 
beatecjue  profequatur. 


Bbbb  EXER- 


$61  IMAGO    PRIMl    S^CVLI    SOC.   IESV. 

EXERCITATIO  POETICA. 

SOCIETATI    IES  V 

DE  HyERETICORVM  ET  CALVMNIATORVM  ASSVLTIBVS' 
EIVSDEM  AVSPICIIS  TRIVMPHANTI. 


Valis  minaci  murmure 
Pulfata  rupes  infilientibus 
T{efifiit  <~jndis,fequefirmd 
Mole  tenet^furibunda  quamuis 
Circum  procellis  aquora  mugiunt, 
Ingensque  vafio  tollitur  athere 
Fragor,  repercuffisque  late 
Fluclibus  tntumuere  arena: 
Qualifve  nigra  frondis  in  Algulo 
Annofa  quercus  per  vacuum  aera 
Depraliantes  ridet  Euros, 
NonfurusBorea,  nec  acri 
Ceffura  Qauro:  talis  inamum 
Viclnx  minarum  durat ,  &  horriddt 
Secura  desfeclat  procellas 
Fretafuo  foboles  I  E  s  v. 
Nam  quidperefo  peclore  tabidus 
Liuor ,  quid  atro  dente  calumnia, 
Furorque,ferahsque  ficiffo 
Impietas  truculenta  crine, 
Contra  potentem  Numinis  AEgida 
Voffint  ruentes  ?  hinc  fietit  ardua 
^Ver  tela,  per  pertcla  njirtus, 
Ter  medias  ruitura  mortes: 
Hinc  lapfa  nullo  tempore  veritas, 
Fidesque  fincera ,  ffi  rofieuspudor, 
Letoque  peius  mminente 
Flagitium  metuens  honefias: 
Hinc  illa  pun  conficia  peSioris 
^Mens,  ora  nullo  palhda  crimine, 
Se  fiola ,  fie  fiuo  tuetur 
Vincere  ml  dubitans  I E  s  v. 
Non  illam  inani  debilis  impetu 
Procella  telorum  horrida  fiubruat: 
Non  quidquid  inclufo  laborans 
Ferrea  glans  meditatur  igne: 
Non,fi  reuulfis  cardimbus  poli 
Rerum  fatifcat  fulmme  machina3 
Temsque  caruloque  ponto 
Hombilem  veremte  mundo 

Datura 


LIBER  QJARTVS.    SOCIETAS    PATIENS.        563 

^Datura  flragem,  dimoueat  gradu 
FletTt  negantem.   ^MonHra  Acherontiue 
Educla  de  flagnis  Gebenn<ey 
CoUumes  graueoientis  Orci, 
Lemana  pettisy  vertite  barbaros 
Retrofuroresy  mergere  patrio 
Megara  Cocyto,  cruentis 
Qondere  Tiflphone  cauernis, 
Hinc  pugnat  ather.  Quis  mihi  nubtlum 
Jgm  coruflco  dtuidit  aera} 

H&c  dextera,  hic  fauor  benigni 
Numwis  3  boc  potuit  njocaii 
Fides  Iesv.  tam  grauioribus 
VerttriEiaflammis  infldiantium 
Subfledit  ira,  iam  furentes 
Eumemdum  cecidere  ijultus. 
Horrente  lam  Styx  mtremuit  <-uadoy 
Et  mxsla  clades  enumerat  fuas: 
lam  recTor  njmbrarum  reuelli 
TriHe  fi-emens  flua  flgna  <~vidit, 
lo  virenti  tempora  mihtes 
Ornate  flerto ,  pergite  Cantabri 
Fortis  propago3  bellicofl 
Martia  progemes  Parentis, 
Ferroque  e>  igm  non  penetrabilis : 
Conflentientis  mditia  phalanx, 
Vtroque  Vtclrtx  orbe  feflas 
Sparge  cohors  generofla  palmas. 
Ghiid  hoc  ?  rmnact  murmure  cornuum 
Vulflantur  aures.   T$eUa  iterum  nouai 
G)uis  Marte  non  flegni,  Sodales, 
jj)ua  tumidum glomeratur  agmeny 
Oppomt  hofli  pecTusy  &  inciyto 
Emit  paratam  njuinere  gloriam  ? 
Quis  pulchra  per  pericla  mecum 
Non  humiles  <-uoiat  ad  triumphos  ? 
At  6  tuorum  Dux  bone  mditumy 
JErata  fleu  tu  tvrris  in  athera 
Exflurgere  inuic7o  laboras 
Contra  acies  gladiosque  vaUo; 
Denflata  fleu  tu  diceris  agmina 
Perrumpere  acri  exercitvs  impetuy 
Seu  milie  pugnantum  cateruis 
Apttts  amas  clypevs  vocam 
Quocumque  gaudes  nomine ,  militem 
Ne  pneliantem  deflere:  flc  tuis 
G)u£  rviilits  abdicarit  hoflisy 
tArma  thoiis  pretiofla  flgat. 

Bbbb  3.  Sock> 


564         IMAGO  PRIMI   SJZCVLl   SOC.    IESV. 

Societas  totis  centum  annis  pradiis  exercita. 


Iam  fe  formofius  ipfo  eft. 

Slt  quicumque  ^volet  pulchris  formofus  in  *rmis> 
'Trotegat  imbelles  aureus  Vmbo  manus,- 
CKon  ego  qu<e  radient  gemmis ,  folemque  laceffant, 

Nec,frangi  dominus  qu<e  ttmet,  arma  rvolo. 
lllx  decent  multus  tinxit  qu<e  fordida  puluis, 

Qu&que  rubent  bojlis  fangume  tm£ia  Jitt. 
Scihcet  auratts  frufira  <vexilla  Cbim<eris 

€t  late  patnis  promtcuere  notis ; 
Si  non  per  denfas  actes,  aduerfaque  tela, 

S<eptus  hofidt  fixa  fieterefolo. 
Tulchriiis  illa  micant ,  qu<e  bello  exercita  pubes 

Rettulit  ad  patrios  dilacerata  lares. 
Tum  demurn  domintque  animos  pugnasque  loquuntur, 

Inutclamque  probant,  qu<e  tuht  i/Ia,  manum. 
Sic age  LowU  foboles:  i,  dtjfer  Ie  s  v 

Signa  tui,  gemino  qua  ruit  axe  dies. 
llla  qmdem  prtmi  reuolutis  folibus  <eui 

Sufpendis  T>omino  fanguinoienta  tuo: 
Eft  tamen,  efi  vltra  qub  tendas-,  altera  furgunt 

Hella ,  fed  ffi  bellis  altera  palma  tuis. 
I  felix:  multus  quamttis  h<ec  impetat  hofiis, 

ZJ ulnertbus  fient  figna  decora  fuis . 
Ghtamquam  6!  <vefxno  quis  te  malus  impetat  aufu  ? 

Non  tua,fedmagm  funt  ea  figna  "Dei. 


Sock 


LIBER  QVARTVS.  SOCIETAS  PATIENS.         $6$ 

Societas  fruftra  oppugnatur  ab  inuidis. 


Solem  nulla  fagitta  ferit. 

STulte,  quid  in  cxium  non  peruenientia  rmttit 
Telai  quidinfano  prdia  ^Marte  geris  ? 
Lxdere  ne  folem  poffis,  locus  ipfe  tuetur, 
Immensd  noftro  difiat  ab  orbe  njid. 
(faucafus  excelfo  licet  imponatur  Olympoy 

Etfuper  hos  <-vaflus  Pelion  Offa  prematt 
Jtyn  fecus  ac  imd  poftus  jl  <-ualle  maneres, 

lnftolidum  recident  Jpicula  miffa  caput. 
Tangere  fac  pojfis,  radwrum  luce  corufcd 

Hoflem  ne  <-uideas  impediere  tuum. 
Fallere,  (i folem  fpeffare  hac  carmina  credis : 
Stultitiam  damnant,  liuida  turba,  tuam. 
Liuor  mers  claris  Heroum  detrahit  aufisy 

Et  taculo  folem  non  feriente  petit. 
Si  coeant,  quotquot  tam  dira  infania  njerfat, 

Non  legio  m  terris  grandior  vllaforct. 
Sed  tamen  inmtfa  I E  s  v  fub  nomine  turmx. 

Hocgenus ante  alios <-uim'que  manusque parat. 
Quifquts  es ,  infanis  fruytra  conatibus  <~uti 
7)efine:  nam  Solem  nulla  fagittaferit. 
Defficit  ex  altd  vefinos  arce  furores; 
Etferit  auffores  miffa  ftgitta  fuos. 

Bbbb  5 


Socic- 


566  1MAGO   PRIMI  SJECVLl  SOC.    IESV. 

Societas  fruftra  calumniis  infamatur. 


Sibi  confcia  redti. 

FAlleris ,  bic  curui  mhil  efl-,  reEliffima  fabri 
Kegulay  qudcelfts  ducit  adaftra  domos. 
Quid  dubitas?  mendax  oculos  tibi  fafanat  <-vnda: 

Nul/afides:  vanis  ludit  imaginibm. 
Eripiatur  aquis,  qu<z  nunc  fibi  confcia  recti  esl> 

ludicio  talis  mox  erit  illa  tuo. 
Eripis,  <t*  mendacis  aqua  ludibria  rides  ? 

Salicet  errorem  denotat  illa  tuum. 
Ndfimt  intaUum  liuor:  Virtutis  alumnis 

tArdua,  fi  nefcis,  per  maleditla  via  ejl. 
Hac  quoque,  lufiorum  quos  pofjis  dicere  normam, 

Apparent  fiEii  criminis  ejfe  rei : 
Sctltcet  vt  fub  aqudpro  reclis  curua^videntur, 

Nec  capit  occultos  credula  turba  dolos. 
V^omine  qm  I  e  s  v  gaudet  reclijfimus  Ordo, 

Recla  docet ,  re&is  congrua  &  ipfe  facit: 
Credula  fed  tamen  kunc  curuum  mendaaa  fingunt ', 

€t  fuperinfufis  fit~ia  tuentur  aquis. 
Sed  fruHra,  quandoque  dies  non  cognita  prodet, 

Et  qua  nunc  recli  confcia,  teflis  erit. 


Inuidia 


LIBER  QVARTVS.    SOCIETAS  PATIENS.       56? 

Inuidia^Societati  obtrectans,  fibi  damnum  accerfit 


Inania  duro 


Vulnera  dat  ferro,figitqueinacuminedentes. 

HVc  obliqua  oculos ,  quem  LoioUa  njidere 
Rec7a ,  fed  baud  reclo  lumine  facla,  tuuat. 
Ecce  ,  fuh  hac  pugnas  ferpentis  tmagine ,  liuor , 

Proque  Ignatiadis  <-uincit  Agenorides} 
Tergcmmas  ferpens  njibrat  m  certamina  linguas: 

Ghtdnoceas,  triplex  njix  tibi  lingua  fat  eH: 
lpfe  tumes  odio  plus,  quam  tumet  ilk  ajcneno, 

lnque  tuis  maior  dentibus  irafremit. 
Exuuia-  (fadmum ,  fltrpem  Loiolida  I  e  s  V 

D^omtnis  &  magnt  Numtnis  vmbra  tegit. 
Telum  tlli  taculum  primum  fuit,  bafla  jecundum, 

Praflanttsque  ammi ,  cetera  tela,  vigor: 
Huic  taculum  Doclrtna  fua  efl ,  ($f  forttor  bafld 

Virtm  ,  funtque  Ammi,  cetera  tela,  fui. 
Quanta  dedtt  iaculum  fquamofo  mulnera  tergo  ? 

LowUa  tibi  quanta  Minerua  dedit  ? 
aAnguis  ibi  duro  dac  inania  vulnera  ferro: 

Nil  profecluro  tu  quoque  dente  furis. 
Kupit  Agcnortdcs  ltnguam,fixitque  trifulcam, 

Cumquenjenenatis  tlta  dtra  fibris: 
Ne  tibi  LoioU  foboles  virtusque,  mahgnum 

Obruat  os,petfus  tran/adigatque,  caue. 


Sxig- 


568  IMAGO    PRIMI    SjECVLI    SOC.   IESV. 

Societas  abundans  gaudio  in  affli&ione  fua. 


M  ulto  fit  plaufus  ab  i&u. 


Ignativs,Xaverivs. 


Gavisi   svnt  vexari. 


anagram. 

CTmbaU  pro  pulfu  plaufum  clauata  refundunt: 
Verbera  fi  cejfes  .ingeminare ,  filent. 
zArs  ibi  naturam ,  fed  njirtus  njmcit  vtramque, 

Sub  multo  quoties  <~verbere  dulce  fonat. 
Hoc  lGNATivs,kXAVERivs,  boc  fimul  ambo 

Nomine  cum  faclis  conueniente  notant: 
Gavisi  svnt  vexari  j  Utique  paternos 

Admores  Socij  compofuere  fuos. 
Nempe  folent  fortes  forti  deftirpe  creari3 

Imbelles  aqmlis  non  generantur  aues. 
€uge  lapon  ,  gehda  diftentum  percute  corpus, 

Vt  fubitb  ruptis  buUiat  illa  labris: 
Si  lentum  boc,  age  diftriSla  mete  colla  fecuri, 

lnnexumve  trabi  cusjideftge  latus. 
Qub  rapior  ?  ftriclis  <~uicmaftat  haerefts  armis: 

Ni  ferit  hisy  rabido,  quo  <~valet ,  oreferit: 
Aude,  &*  <~vtrifque  feri  >  feriendo  cymbalapulfas: 

Subftlit  adpulfus  orbis  njterque  tuos. 
Nempe   nihil  tali  <-valet  effe  fuauius  iffu, 

Quo  nequc,  plus  cunHis  qui  dolet  3  ille  dokt. 


Sogie- 


LIBERQJARTVS.     SOCIETAS  PATIENS.        569 

Societati  optandx  res  aduerfi. 


Praftant  aduerfa  fecundis. 

Y\Aruulus  aduerfas  pucrilcm  forte  per  durat. 
]|^         Sublmi  rhombum  lufferat  ire  polo; 
Jamque  fuper  turres  hofhcs  miratus  euntcm, 

®ua  denfdt  pluuias  humidus  Aufler  dquas; 
Kes  7ioiid  ,  clamabat  :  Vcntis  obmxa  pdpyms 

Fcrtur ,  qub  njolucres  vix  fua  penna  ferat. 
Demens  ,  qui  tdntum  ficili  in  fublime  nJolatu 

Qrediderit  cdi  pojfe  patere  <x>iam. 
Aducrfs  pdtct  illa  Notis  :  fupcrare  fcrendo 

Ghu  metuit,  putri  fixus  adlurct  humo. 
Fbrs  (efr  erit  qui  te ,  magm  gcns  mclytd  I  E  s  V, 

lnuitlum  ftupcat  tollcre  in  dflra  cdput; 
Te  ftupedt ,  Jortisque  <-vkes  humanaque  fupra 

Maiorcm  ex  ipfs  altius  ire  malis. 
Scilicet  audendum  contra  efi  :  hac  pulchnus  ibis, 

Qdudit  vbi  medium  dcnfior  hoftis  iter. 
Quifquis  in  excelfum  felici  nitcrii  aurd, 

Sis~le  ,  dabis  patriis  flebile  nomen  aquis. 
Konne  njides ,  diftenta  6uns  <~jt  -oeld  fecundis 

Sape  fcrdnt  celercs  in  <~jdd_a  cacca  ratest 
Surge  animis  generofd  phalanx ,  fi-uftraque  fremente 

Inuidia  ,  hoftihs  qul  prcmit  aurd ,  <-vola . 
F-micat  aduerfs  Virtus  ,  gaudensque  negata 

lre  <~Jia,  ignauam  fub  pede  ffernit  humum. 

C  cc  c 


Socie- 


570        IMAGO    PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

Societas  aduerfis  oppreffa  virtutem  exferit. 


Preffus  dulce  fbnat 

JTjOrte  fub  <umbrosd  recubabat  fronde  Menalcas, 
j^         Mollts  ybi  factlem  firauerat  herba  torumi 
Qwpite  ,  dtcebat ,  tenerx ,  mea  cura ,  capeU<et 

Seruatum  <-vobis  carpite  gramen  oues. 
Interea  <~ualidis  Jirtngens  complextbus  <-utrems 

Nefcw  qutd  cithard  dulctus  ille  canit. 
llle  camt  ,  pulfe  refcrebant  omma  <uallesi 

Jmmemor  optati  graminis  ibat  ouis. 
Ipfa  Vales  agros ,  montes  Unquebat  Oreas~y 

Atque  omnes ,  filuis  quis  Detts  ille,  rogant. 
Tan  etiam  attomtus  calamos  damnabat  tnertes% 

Et  prope  iam  poterat  dijjlicutjfe  ftbt. 
Nec  mirum ;  tenuem  Panis  fuperabat  auenam 
(Jarmine ,  qui  prejfus  dulce  fonabat  <-uter. 
Artis  <~uter  mir<e ,  quem  quo  mantts  arclius  angity 

Hoc  magis  arguto  dulcius  ore  canit. 
Vos  quoque ,  diuind  plenum  qucis  petltts  ab  aurd 

Intumuit ,  magno  turba  Jacrata  T>eo, 
Dum  circum  hojiilt  fremuit  mantts  inmda  nifu, 

Et  premitur ,  qm  hjos  JJmtus  inttts  agity 
Trotmtts  ecce  anim<z  <uim  fortiiis  exfent  alt<e, 

Blandius  ffl  prejjo  concinit  ore  ?nelos, 
Quod  rapiat  fmul  aflra,  &  <vterquc  quod  audiat  axis^ 

Quod  queat  attonttum  detintujje  Deum. 
Fallor  ?  an  tpfe  etiam ,  male  qut  prius  oderat,  hojiis 
^Ducitur  mnocm  capttts  amore  fonil 


Socie- 


LIBER  QVARTVS.   SOCIETAS  PATIENS.      571 

Societas  Ie s  v  perfecutionibus  formatur. 


Tv7r°77i7nf(M-  Engitque  premendo;  Virg.C.Aemd, 

j£m**t      Nsoj  S-'  itu/nf  qm  <$<\oyav  dvt^a 
E'c  A»ibv  $o/v/5  i&f  >caMiov.  A'A/oc  te,  cF«0«v 

AaQcov  Ctt    cudiva  viQovc  y  ai<>s{ 
K'otov.  CZx-Jt-oqv  uwuimcmai  ma  A)-\  /S/su^, 

E'oaj/sc»  Vaz7«v  jww  a7r'  ygi*?, 
TttJ^  o^a',  a>A.'  fcAaSJ/oi  yjiTje-lau  ^aA^riz,  5«  t'  c#  omob^ 

UliJcPi  TTayxc, ,  tt/Tnov  sv.B-h''(& 
TcftfS  4>?\i>aS'6ucnv .  OA?  jov  7roahy  axggnw  pi'  d$v 

Bo^ cc.  tyiy>vt<t3)*  «  -yj  d:\ioio 
A'  tx\y.m^e/L  7iaQSaa  jd  ^u^tk ,  aK$ip{  Jcgjic  ojloa 

1.Ti$f)iv  <?dyuosrj  ;ca?A/ot' ;   K'  ugyrQct 
Aiiicp  ivr  d$uiic,y  b<p£«  cT'^a/C/c  IWhdya  tst&pxmc,, 

Tgp^o»  ts  A&io^  ct/t@>*,  d>7\d  >di 
TlQjjid*  payciqt  Mmt  cdpil/cnv  TtXiov  dAAox'  Ct^vorJi 

Qotvixjic,  cu-n^* ,  «  otov  7ndaS{ 
laJi  Koputyav  fj.?}a  <z&£?cmu,KFov  /3a'p@«».  !$! •xmh.bc,  &.  C$  o^ttoa^ 

l'7I'j\   TS   7fkayctV  y    'iv&l©*  7T0tHTOJI 

A'  i(ap'Ja.  X'  tvtp  tWioii  cf£t  TQgaj^T   ztagjiic,  ifyoufjig. 

E^a/A-zzpvuitvuJTai.  QXi&i  Sti&n  ,  «jccsY 
Oora?  wgpi/a  <tt^scJV7rcJaV)  .   AiZh  }  aqaTTt ,  fia/utsfc, 

Sf  fyfAMTa  ,  KtyiiXiaiv  T  1'h  S  o~y 
"    Spf^Aa/oiv  -S-'  inxioyv  tfoMatc  <9"A/& .  •ShA/^eoTV  TV7tbTaj, 

¥j  dv  tt£  XTavlwaj  &7\t\tGil  TvnvTOf. 

C  c  c  c  i  Socic- 


572  IMAGO  PRIMI   SjECVLI  SOC.  IESV. 

Societasaduerfis  purgatur  &  illuftratur. 


Erit  ex  hoc  purior* 

PE//io  fepe  ferit  fublato  mollia  fufte 
VeUera  y  dumque  fent  ,  candidiora  faciU 
Difcite  y  qui  magm  Socws  <violatis  I  e  s  v, 

Non  alia  infani  palma  laboris  erit. 
Effe  licet  reliquis ,  nullo  turbante ,  qutetis-3 

NuUo ,  qux,  faaunt ,  indice  tecia  latent\ 
Loiolidum  <~uix  ipfa  etiam  benefacla  probantur: 

Hic  quoque  quod  pofftt  carpere 3  liuor  habet. 
Si  rea  ftc  agitur  <virttts  ;  quam  ( f  qua  notentUr) 

Qimtna  cenfuram  iudiciumque  ferenfi 
Hac  tolerajfe  parum  est :  truculentior  harefts  inftat3 

Diraque  maiori  beila  furori  mouet. 
Et  ne  extrema  <vacct  noftro  difcrimirte  tellus, 

Enfe  ferox  in  nos  fteutt  &  igne  Iapon. 
Vt  Socios  pergant  contundere  <~verbere  crebro^ 

Haclentts  wfeflz  quid  potuere  manus} 
bitegra  nunc  vanis  ftuxit  conattbus  <xta*3 

Inuide  qua  facli  prtemia  liuor  habes} 
Ifta  cohors  crebro  de  <Verbere  purior  extt, 

Et  fylendore  replet  folis  <-utramque  domum. 


Socie- 


-IBER    QVARTVS.    SOCIETAS    PATIENS.    573 

Societas  cum  deprimitur  3  extollitur. 


Vis  eadem  attollit  qtias  depfimit 

Vlx  bene  nafcentis  mundi  concreuerat  orbis, 
Vonfliterant  certis  <~uix  bene  cuncla  locis} 
Ecce  grdui  fcelerum  fub  mole  Aftr&a  iacebat, 

Nec  tam  preffa  pedem  quo  T)ea  ferret  ,  erat : 
Tellimur  tngrato  ,  dicebat ,  pellimur  orbe; 

At  miht  terra  locum  quem  negai ,  ajira  dabunt\ 
Cuncia  licet  claudant ±  calum  patet  :  tbtmus  tlluc* 

"Dixerat,  &  jtatrio -virgo  reccpta  polo  esl. 
Hinc  quoque  dejcrtas  nunc  rejjicit  aurea  terras^ 

Emicdt  6"  libra  pukhrior  inde  fua. 
0  bene !  <vis  tmo  prope  quam  deprejferat  Orco^ 

Altius  athenam  fccit  inire  domum. 
Fallimur?  an  rurfum  confurgit  ahenea  prolcs, 

Ableget  toto  quce  procul  orbe  Tbemim  ? 
Quae  nJos  (  quos  reEli  normdm  ,  quos  nomen  I E  s  V 

Lege  part  mdgnus  tujfit  habere  Deus) 
G)u(C  <~uos  ,  corrupt£  penfantes  crtmina  terrne^ 

Hofttlt  tentet  mergere  tn  tma  manu? 
Fruflra  :  fupprejfam  tollunt  fud  pondera  libramt 

Alterutrd  femper  fidera  lance  petit. 
Vis  cadcm  attollit  cjua:  dcprimit :  ima  fubire 

Jgui  facit  hinc  ,  cAo  celfius  inde  leudt. 
Verge  age ,  iufitia  quifquis  ctipis  hojlis  haberi» 

Hanc  ctiam  tota  ,  f  potes  ,  abde  Styge; 
Altius  tlla  tamen  <-vitlrix  ajfurget ,  &  <~vna 
iArguet  mtuftam ,  qu<e  premit ,  efje  manum. 
Cc  cc   5 


Socic- 


574  IMAGO  PRIMISiECVLl  SOC.  IESV* 

Societas  rebus  aduerfis  orefcit. 


Surgit  furgentibus  vndis* 

LVx  fatalis  adeft  :  pontus  conffnrat  &  atber, 
Terra  fuperfufts  mergitur  omnis  aquis: 
Cum  miferis  tota  forbentur  ciutbus  rurbes: 

Qetera  qua  pereunt  >  Arca  leuatur  aqua. 
Altius  infurgit  furiis  maionbus  xquort 

Alttus  a  patrto  fertur  (gfr  ilLfolo.     . 
Vnda  tegit  turres  :  fublmior  illa  <-vtdetur 

Turnbus ,  ffi  montes  gurgite  VebTa  premit. 
Vergite  <~uos  tumida  cAis  aquare  procellay 

llla  comes  njeftris  futlibu.s  ajlra  petet. 
SircuIa  nunc  aliam  njtderunt  noftra  cartnamy 

Quam  nullus  rerum  <-vertere  turbo  poteH. 
£htte  non  Loiohdiim  tellus  difcrtmma  nouit? 

®ueis  non  acia  ratis  flutlibus  dla  futfi 
Lingua ,  malum  terris  qua  non  prafenttus  vllumy 

Vtsque  trahens  diras  tn  fcelus  omne  manusy 
Vmbraque  <~oirtutis  liuor ;  tum  lurida  fi  quod 

Tartara  dtfcrimen  permciemve  tegunt; 
Hanc  <uno  frnul  tnuadunt  conamtne  turmam: 

Omnis  tn  hanc  fiuftra  vis  nocitura  rutt. 
Nil  agitis  tantis  immanes  fuclibus  Vnda: 

Alttus  cueffam  fertis  ad  aflra  ratem. 


Perfc- 


LIBER  QVARTVS.    SOCIETAS   PATIENS.      S7S 

Perfecutio  Societatem  ortat. 


Multo  vulnere  pulchrior. 

QVamuis  fuperbo  muricis  ebria 
Qruore  njettis  purpureos  bibat 
Concba  colores ,  ambituque 
Non  bumiU  decoret  tyrannoss 
Tamen  frequentt  ftucia  cufitde 
Multo  remdet  <~uulnere  pulcbrior; 
In  lucra  puncturas  receptans 
nArttficis,  prettumque  forma. 
Duratc  fortes.  pulcbrior  cmtcat 
^uafitx  magno  glorta  <-vulnere  $  @r 
Per  damna,  per  cades ,  m  attrat 
Profilit  tmpatiens  latere. 
Vos  o  !  tyranm  fanguineum  gemit> 
Stteti  innocentum  ludere  funere  3  aut 
Calumniandt  quos  libido 
(joncttat  tn  Socios  I E  S  V; 
Siuc  enfe  <~ju\tis ,  culftde  fett  placet 
Ltngua  cruorem  fundere ,  pergite: 
Frufira  laceffti  decoris 

Pulcbra  fidem  faciet  cicatrix- 


Peifc- 


576         IMAGO    PRIMI   S;ECVL.I   SOC.  IESV. 

Perfecutionis  meritum. 


Dant  pretium  plagse. 

QVid  fieua  fruftra  detonat  in  ficros 
I E  s  v  Sodales  opprobriis  grauis 
Vrocella  ?  quid  cruces ,  quid  enfes 
lnnocuis  tugulis  minantur? 
Stat  celfa  njirtus ,  &>  rutdum  caput 
Calummarum  nubibus  exferit, 
Nec  fumit  aut  ponit  mtorem 
Arbitrio  njanantis  aura. 
Spes  certa  lucri  eft,  quam  paticntia 
Parit  ferendo.  Si  prcttum  fut 
A^quat  metallum ,  cui  pepercit 
Dextra  graui  metuenda  ferro; 
Votefl  mererij  qut  fne  njerbert 
Tranfegit  auttm.  Scilicet  iffitbtis 
Incudis  accedit  metallo 
Bjfigies  pretwfia  Regum. 
0  !  quem  decoro  njulnere  perfidus 
Cruentat  enfis  3  quem  laniant  flagra} 
Quem  lurtd&  premunt  cataft<e, 
Matle  animis  :  magis  enitebit 
Imago  Christi,  quem fequcris  ducem, 
JLxpreJfa  plagis  :  nobdior  tibi 
Ver  njulnera  &  cades  ab  ipfo 
Crefcet  bonor  pretiumque  ferro. 


Socie- 


LIBER  QVARTVS.   SOCIETAS  PATIENS.       $7? 

Societatem  carceres  &  vincula  cohorieftant 


Dant  vincla  decorerrh 

*  ■  '  Vrpe  catenati ,  fi  certa  eft  culpa ,  nocentess 

JL       ZJincula  dedecorant ,  quz  mcruere ,  mantis. 
Infamis  tetro  procedit  carcere ,  cutus 

Ante  fuit  fixdo  crimine  Lftts  honor. 
Ghtdm  bene  feltci  ftringuntur  brachia  neruo, 

Ltbera  qux  fummi  luduis  <-urna  probat? 
Vmcula  <-virtutem ,  njirtutem  carcer  honorati 

Sciltcet  mde  noui  lucra  decoris  habet. 
Vt  flos ,  cm  gratt  fimilis  conftnfus  odoris 

Caryophyllorum  nomen  habere  dedtt: 
llle ,  Itcet  nitidd  ntartat  tot  frondc  colores, 

Vrimm  honor  Flora  deltciumque  fu£-3 
Et  formd  tantum  flores  fuperemtnet  omnes, 

Jguantum  njel  Paphias  njincit  odore  roftis$ 
Si  tamen  obfeptum  njinclis  ^r  crate  cocrces, 

Neftio  quid  paruo  a  carcere  maitts  habet. 
Tu  quoque  progenies  Loiold  digna  parente, 

Clarior  d  njinclis  compedibusque  redis. 
Emicat  in  flammas  ftecubus  calor  abdtttts  atris: 

Vulchrtus  obfcurd  fidcra  notle  micant. 
Te  quoque  condecorant  habitata  noccntibus  antra; 

Nec  mtnus  his  njirtus  claufa  nitoris  habct. 
Dddd 


Pluri- 


578  IMAGO  PRIMI  SvECVLI   SOC.  IESV. 

Plurimie  Societate  .Martyres ,  ad  amplificandum 
C  h  r  i  s  t  i  Regnum ,  ianguinem  fuderunt. 


Dario  Rege 
Medorum 


Tot  Zopyri. 

A^BfciJJas  aures ,  truncataque  naribrn  oray 
Labraque  dijfeffis  fangumolenta  genisy 
jj)u<eque  ( fibt  Zopyri  pietas  mfi  feua  fuijfet) 
Vulnera  fnt  hofli ,  SVlede ,  pudenda  tuo} 
oAffyriosque  fimul  njiclos  hac  arte  legebaty 
Philippus  n.        Hefperiam  njiuo  qm  patre  rexit ,  Iber: 
RexHifpams.  j)Hm^ue  Ugit  y  Medo  ftupet  ifta  ftupente  tyranno, 
AjfecJusque  ariimo ,  quos  gerit  ille ,  capit: 
Cum  laudante  fidem  y\audat  quoque-3  cumque  dolentey 

Deformata  fui  mditis  ora  dolet. 
0  mifn  tot  Zopyros  Superi  date ,  <~uouerat  illey 

Quot  fub  puniceo  cortice  grana  rubentl 
0  mihi  tot  Zopyros  Supert  datey  <-vouit  Iberus, 

Quot  fub  pumceo  cortice  grana  rubentl 
Imta  njota.  Fides  Zjopyri  <x>ix  njriica  Regum 

Qiftra  fubit  s  replet  h&c  Pumca  multa  Ftdes: 
Vumca ,  qua  non  Rex ,  fed  res  ffi  'Regna  coluntur,- 

Quzque  ftat  Imperio  ftante ,  cadente  cadtt. 
At  tua  funty  I  e  s  v,  Zofyris  tot,  totque  profufo 

Sanguine  confpicuis  caftra  referta  Viris. 
Qmn  etiam  plures  primum  hoc  tibi  protulit  <zuumy 
Quam  rubeos  acmos  pumca  malafermt. 


Iapo- 


LIBER  Q^ARTVS.    SOCIETAS  PATIE-NS.       579 

Iaponum  in  igne  alacritas. 


Se  pandit  ampri* 

Plnea  ruicino  nux  dflatatur  ab,  igne, 
Et  njmdes  aperit  tacla  calore  flnns. 
Velle  putes  medw  fub  cortice  condere  flammai 

Queis  pereat ,  damni  nec  memimffe  fuu 
Hicc  mihi  defljlunt  ex  1II0  mira  njtderi 

Tempore ,  quo  laponum  creuit  m  igne  Fides. 
Qucc  (  Superi !  )  parit  Imc  hominum  miracula  tellaft 

Corpora  non  orbis  talia  nofler  habet. 
Corpora  conuemunt :  animits  prxflantwr  illist 

Hic  medio  inuictum  corpus  in  igne  facit. 
llluflres  amm<e ,  meflras  fuper  Indtca  palmas 

JEquora  tam  dudum  nuntia  fama  tulit. 
laponicis  Europa  flupet  plauditque  trtumphvsi 

laponicos  celebrat  Gallus  Iberque  rogos. 
Ecquis  ab  ignoto  njcnturos  crederet  orbe, 

jQuos  cuperet  Diuis  addcrc  Roma  fuvs^. 
Barbams  augufld  fulget  fubhmis  in  aray 

Munera  cui  populi  caflaque  <z>ota  ferunt. 
Roma,  nouos  lapones  wlefltbm  adde  tnumphis: 

Quod  colat ,  Europa  barbara  terra  dabit. 


Dddd  1 


Martyr- 


580  IMAGO   PRIMI   SMCVLt  SOC.  IESV* 

Martyrum  pretiofa  mors. 

ffc 


Non  poterat  fato  nobilibre  m®rl 

p^  Elices  m'm£  ,  merito  gens  ddditd  calo, 
f^      Morte  obitd  partis  faffa  beata  bonis  i  # 

Sidera  nunc  3  V^umenque  fuis  formofius  aflris 

AdsJ>iciunt ,  pro  quo  non  timUere  mori. 
Mors  licet  inuiaeat ,  <x>iuent  pofl  funtra ;  finent 

'Dijfimtlis  primx  <~uitd  fecunda  negat. 
V^oti  banc  3  qu&  primam  rapuit ,  Regum  auferet  ird, 

Non  gladw  aut  fiwo  bdrbanis  igne  furor. 
V^onne  fuit  tanti ,  pdrituros  tanta  dolores 

Gaudia ,  ($r  optandam  fuflinuiffe  necem  ? 
£)uam  bene ,  qu&  fucrat  natune  debita  legiy 

Proque  Deo  <x>ita  efl  reddttd3  cumque  Deo! 
Crande  quidem  pretium  efl3  quo  conflant  fidera3fangms% 

Sed  pretio  merx  efl  dignwr  illd  fuo. 
Credo  ego ,  fi  rurfum  bene  perditd  vita  dareturt 

Non  alia  <i>itam  ponere  morte  <uehnt. 
Vmca  fic  alcs ,  fibi  pofl  fua  fata  fuperfles , 

Muneris  hoc  tnflar ,  qubd  moriatur ,  habet. 
Nempe  <~ubi  felici  pofuit  cum  morte  feneclam^ 

eA  leto  melior  t  quamfuit  ante,  redit. 


IMA- 


531 

I  M  A  G  O 

PRIMI  S^ECVLI 

SOCIETATIS   IESV 
L  I  B  E  R     Q^VINTVS, 

SOCIETAS  HONORATA, 

SIVE    DE    GLORIA 

QVAM  SOCIETATITOTMALIS  EXERCITiE 
DIVI    HQMINESQVE    CONTVLERVNT. 

CAPVT    P  R  I  M  V  M. 

Gloria  Societati  parta  per  iUuftrem  fanSiitatem  Ignatij  Loid* 
U  &>  relimomm  in  Italia  Sociomm. 


Alis  affici  &  non  infici,  premi  aduerfis  nec  Optimi 
opprimi ,  virtutis  eft :  fi  qua  vero  ab  ad-  ***?** 

r    \    a  r  i-    •  l         r        .     •  •  adtterfis 

lpersa  mligine  eiuceicat  enam  magis,  ma-  tiiuftran^ 
gis  augeatur  a  damno,  magisemicet  ator-  "«••- 
mcnto }  fingularem  eam  eiTe  neceiTe  eft.  Res 
iners,  &  mundi  deterions  quidam  vel-utab- 
ortus  eft ,  qua:  minimo  obfblefcit  atta&u; 
poliuntur  &  lncent  attritu  valido  ca  corpo- 
ra  qu:e  folido  conftant.  Leui  aura  diffluic 
flos  vernus:  afflatu  vnicoinanis  fpumadifl 
foluitur:  przceps  aeftatis  immaturar  frudns,  fi  vel  matiu  blande  reti- 
geris ,  vitium  facit:  detrita  validius  ac  rafa  marmora  &  metalla  fplen- 
defcunt.  Fatuus  ignis,  inanis  eft  ille  fulgor ,  quem  ros  nb6htrnus  ex- 
ftinguit,  autnebula  matutina  corrumpit:  alienis  numquam  fordibus 
obfolcfcunrj  quin  lucent  ipfa  per  fe  magis,  quaelumen  &  calorcm  hau- 
fere  de  cxlo.  Obie&is  Vaporibus  non  minuiintur  fidcra,  fed  augentur; 
nec  vmquam  fol  aut  ardet  vehementius,aut  fortius  albefcit  &  vibrat, 
quam  cum  aduerias  fibi  nubes  pluuiascjuc  dccoxit.  Neque  quod  ad- 
hucdico,  locum  inucnit  in  iis  tantummodo  rebus  quas  afpcetabiles 

Dddd  %  oculis^ 


Bcctefi* 
etiam 

CHRfSTI, 
H.lar.lib.y. 
Ae  Trinit, 


Soclctas 
Ie  s  v  a 
perficfttio- 

mbiu  ho- 
norata. 


Pfalm.86. 


$82.  IMAGO  PRIMI  SICVLI  SOC.  IESV, 
oculis,  fed  multo  etiam  magis  in  illis  quas  animis  noftris  perfpicuds 
natura  propofuit.  Hoc,  inquit  magnns  Hilarius ,  magnis  &  ipfe  labori- 
bus  periculisque  perfunctus  ,  Ecdefia  propnum  efl  ,  vt  tum  Vincat  cum 
Udttur,  ium  mtelligatur  cum  arguitur,  turn  obtincat  chn  defcntur.  Habcc 
fjjie,  habeatquc,  iibi  proprium  Christi  Ecclefia  carlo  nata*  inter  ad- 
uerfafuccrefcere,  &  inde  comparare  gloriam  fibi,  vnde  damnum  & 
ignominiam  reliqua  ibrtiunturv  modo  ne  alienum  ftatuatur  ctiam  tflud 
aminima  Socictate  Iesv,  ex  ijmilioriginc  m  finem  quoquefimilem 
deriuata.  Sua  profectd  Ecclefice  itat  fanguine  palma.  fed  &  fua  Societa- 
ti,  quascumque  eft  gloria,  non  fuit  hadfcenus  incruenta:  nam  tot  ab  an- 
nis  adhuc  centum  labonbus  periculisque  tentata  cft,  vt  ad  firmandam 
eius  indolem,&  inferendam  hominum  animis  exiftimationem ,  non 
magis  agendo  contendifle  virais,  quam  patiendo  conftantia  vidcan- 
tur.  Hic  videlicet  ille  in  fuperandis  arduis  labor  eft,  hax  illa  in  fub- 
cundis  aduerfis  conftantia,  a  quibus ,  velut  in  crrcinum  vnacolroctis, 
Societas  noftra  fuum  ha&enus  femicirailum,  vnrus  inmcem  farculij 
redte  defcripfit,  &  porro  futurum  fperatur ,  vt  carumdem  virtutum  te- 
nore  perpetuo  circulum  ipfum  &  orbemaliquando  fuum  impleat,  ad 
fanctiflimi  Iesv  nqminis  gloriam  commendationemquefempitcrnam. 
Licct  crgo,  nifi  ipfe  me  fallo,  licet  illud  Regij  Prophetas  de  Sione,  hoc 
eft  Christi  EccLeila,  pronuntiatum  minimx  I  e  s  v  Societati  necar- 
rogamxr  adfcribere:  Glonofa  diclafunt  detey  CmitasDei;  quando  contra 
aduerfa  immobilem  ipfe  fundauit  eam  Altijfimus  ,  &ab  inuitia  malorum 
tolerantia  Utantium  ommum  babitatw  eft  in  te.  Interim  quae  quamque  glo- 
riofa de Societate  noftra  dicla  fint,.vtque  illis  ipfis  ex  verocudtis  fadta 
refponderint,non  eft  animusmihi  fimulomnia,nedum  fingula  percen- 
fere:  nec  enim  illavel  adeo  pauca  funt,vt  comprehendi  poftint  volu- 
mine  breui;  vel  tam  obfcura ,  vt  paflim  ab  omnibus  non  fciantur,  quae 
&  gefta  funt  luce  palam,  &  felici  plurimorum  ftylo  condita ,  &  maxi- 
morum  virorum  ipfiusque  adeo  Dei  in  terra  interpretis  oraculo  conte- 
ftata.  Id  vcro  agam  ,  quod  folent  ij  qui  motus  adfpectusque  cxlorum, 
curfus  fiderum  &  recurfus,  tot  illa  ac  tantanaturae  ornamenta,quasnon 
nifiexinteruallo  obijciuntur  oculis  hominum ,  negotio  facilivna  de- 
pingunt;  in  exiguo  quafi  globo ,  vcl  plano  potius,  velut  pundim  &  per 
imeas,  licet  obfcuras  &  ignobiles,  illa  qua:  ad  aliorum  vtilitatem  a  So- 
cietate,  &  ab  aliis  ad  Societatis  commendationem  gefta  fuut,maxima 
ad  omniuhi  admirationem,  &  ad  gloriam,  Dei  praefertim  vnius,fplen- 
didiflima  annotabo.  Ita  fiet,  vt  nec  ipfa  legentem  terreat  magmtudo 
libri ,  &  nihilominus  hoc  fcculari  anno  contulifle  videar  aliquid  ad 
commcndationem  auguftiflimi  nominis  I  e  s  v  :  a  cuius  vnius  gloria, 
vclutluce  prima,  emanauit  accepta:  dignitatis  omne  lumen,  quodfuic 
ha&enus  in  Societatem  &  in  eius  Socios,  velut  minora  quaedam  fidera, 
deriuatum.  Et  dabitis,  fcio,  vos  mihi  hanc  veniam,  non  gloriandi  qui- 
dem,  quod  fuperbum;fed  Societatem  ac  Socios  modefte  laudandi,  quod 
rcligiofum  eft;  quando  hoc  a  me  debitum  virtuti  munus,  nec  fine 
exemplo  fufcipitur,  nec  fine  ratione  gentur  ,  nec  fine  fanctiflimorum 
viiorum  fentcntia  retinetur.  Notum  eft,quod  in  hanc  rem  contra  im- 

pugnantes 


LIBER    QVINTVS.   SOCIETAS  HONORATA.    $8$ 

pugnantes  ReligionemDoctor  An^elicus  folidiilime  difputauic  •  audi-  s-Jhom-°- 

1    VI  •  -11         *->  A    r    A  A  11     1  pUfCUIO  ig. 

tum,quod  Nazianzenus  llle  Gregonus  Graecafua,  cjuapollebat ,  facul-  c.ij.is.&c. 
tate  dicendi  pro  forore  fua  Gorgonia ,  quam  deprazdicandam  fufcepe-  orat.  i'« 
rar,  ipfo  ftatim  orationis  exordio  liberrime  declamauit :  negans  videri  ^tll^ 
deberc  alicui  fufpe&um  encomium,  quia  domefticum  j  fed  laudabile,  Gorson* 
quhverum^authabendam  eiTe  maiorem  rationem  improborum ,  qui 
nos  ad  gratiam  loqui  criminantur,  quamproborum,  qui  meritas  virtuti 
laudes  exipectant.  Hoc  ergo  tam  iuftae  pietatis  officium ,  quod  fbro- 
ri  frater  impendit,  aliquifne,  qui  a*quus  fit,  matria  filiis  mirabitur 
cxhiberi? 

Si  quse  porro  earum  rerum  quxiam  ante  infinuata?  funt,  vel  etiam 
expenfa:  penitius,  produci  hic  a  me  denuo  videbuntur,  id  etiam  neque 
mirum  ( vti  fpero  )  neque  ingratum  accidet  iis  &  qui  intelligent ,  8c 
qui  amabunt:  intelligenr,  inquam ,  librurn  huncce  quintum ,  quem  ag- 
gredior,quamdam  eife  aliquorumadhuc  di&orum  tttou$a^uovia&  col- 
ligendum  fcilicet  ex  illis  modeftum  aliquod  Societati ,  im6  meritum 
I  e  s  v  noftro  nomen ,  obiter  inftitutam ;  amabunt  vero  nullo  non  loco 
ofFeni  fibi  quxadmirentur,  quxcjue  imitentur  recti  factorum  operum 
teftatiflima  monumenta. 

Primus  ergo  inter  homines ,  vt  iam  ante  memoratum ,  Societatis  s.  lgna- 
I  es  v  au&or  &  conditor  Ignatius  fuit.  Is  cum  naturas  indolem  ab  t>jm<t£na* 
Loiolea  ftirpe,  iam  olim  apud  Cantabros  illuftri,  virtutemvero  raram  mmtaii 
animi  traxiifet  e  cado  ;  nihil  fcilicet  vmquam,fiue  ciim  mundo  fiue 
eumDeo  meruir,  humile,  nedum  vile  cogitauit :  mens  illi&  conatus 
omnis  ad  ardua  femper  eredusj  hincquae  terrori  ceteris,  Ignario  erant 
in  votis.  Adeo  vt,qui  virum  nouerit,  mirari  non  debeat,illum  operum 
maximorum  gloria  habitum  fuitTe  fempcr  &  charum  Deo,  &c  homi- 
nibus  admirandum.  E  paterna  domo  vixdum  puer  in  Regiam  Ferdi- 
nandi  Catholici,  inde  in  militiam  auide  tranfgrefTus ,  nutantem  iam, 
propugnatoribus  obfidentium  Gallorum  mole  territis,  Pompeiopo- 
lim  vique  eo  folus  ipfe  continuit  in  Fide  5  donec  a  maiori  machina 
tibiarum  vna  grauiter  faucia,  altera  plane  confracta,  deiicitur  in  terram. 
tunc  demum,  vel  abnuente  etiam  tum  Ignatio,  vrbs  hofti  tradita  eft, 
quafi  non  fuiifet  nifi  ab  vno  ante  feruata.   Vcneratione  digna  vel  ad-  ttUm  ab 
uerfariis ipfis  vifa  eft  viri  virtus  atque  conftantia.  Igitur,pofteaquam  ho?tbHt 
fomentis  qux  eranr  m  promptu  erexere  iacentem,  ipfis  hoftium  hume-  *J  ,W4M' 
ris  in  lectica  deportatum,fuiseum  &  patria?  reddiderunt.  Triumphan- 
tis  illa  profeito,  non  proftrati,  fpecies  fuir,  argumentumque  certum  & 
velut  omen  aliquod,  quanta  olim  gloria  manerec  Ignatium,  abie- 
ctum  quidcm  opinione  fui ,  fed  fupra  mortalia  eleuatum,  &c  Supe- 
rum  exiftimatione  &  omnium  veneratione  populorum.  Enimuero  iam 
inde  ab  hoc  belli  cafu  quo  deinceps  in  pretio  ille  fuerit,  non  dico  ({M  cttm 
hominibus,  iifqueetiam  hoftibus,  fcd  Diuis,  ipfique  adeo  Dco;  facile  <Deo  & 
«cftimabit  is  qiti  intclligit,  quam  fepe,  quam  familiariter,  quamamice  c*hnbut 
egerint  cum  Ignatio  Superi  :  ita  vt  vel  ille  fancliflimis  cogitationibus  {2£/*~ 
cxtra  fe  raperctur  in  caelum,vel  hi,  illedti  fcilicet  confuetudinc  tambo- 
na,  eidem  fe  in  terra  adfpcdlabiles  exhibcrent.  Loquebatur  Dominus  ad  Exod.  j5. 

Moyfen 


584  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   SOC,  IESV. 

Moyfen  faae  ad  faciem ,  ficut  folet  loquihomo  ad  amicurn  fuum.  fed  &  ira 

aS.Petro  faepe  cum  Ignatio  loquebacur.  Iacebat  in  paterna  domo  ex  fupraiam 

fanatur:     accCpto  Vulhere  prope  depofitus ;  adfuit  illico,  &c  quidem  vigilanti, 

quafi  pra^miilus  a  Domhlo  moxadfuturo,  Apoftolus  Petrus:  certum- 

que  argumentum  praefentis  Medici,  reddita  extemplo  fanitasfuit.  Hinc 

ad  fe&anda  in  pofterum  ca^leftia  ciim  raperetur  ardentius ,  &  tamen  fi- 

fteretur  liic  impetus  minae  mecu ,  qui  ex  vitce  liberioris  admifsaprius 

rtcreatur  confuetudine  nafcebatur;  ipfa  fe  Virgo Mater  confpicuam  obtulit  oran- 

k  2?.  nr-  ti>fuumque,quem  habebat  in  complexu  paruulum,pignus  exhibuit  cer- 

gptlrt      tifijttiae  viitoria*,  ex  voto  etiam  fine  pugna  fecutune.  Vicit  enimuero 

Ie  s  v:       Ignatius;  &  hoftem,  quem  maxime  metuebat  iniidiantem  fibi  ex  cor- 

rupta  carne,  ita  domuit ,  vt  rebellem  illum  vel  primo  etiam  motu  de- 

inde  non  fenferit. 

Iam  diebus  illis  quibus  in  MinorefTano  feceiTu  ,  imo  fpecu ,  tiroci- 

rrancMaria  nium  pofuit  Religiofa:  militia? ,fa£tus  ex  duce  gregarius  ( <x>t  eorum  aU- 

Montcin     quando  duxforet  qui  portarent  fanSiijfimum  nomen  coram  Genttbns  &popu- 

coramGre-  *#>  & rebelles hareticos adnmitatem  Fidei  reuocarent ,  Deique  in  tems  Vi- 

gono  x  v.  carjj  aucloritatem  defenderent)  fatis  compertum  esl,  eiplus  tricies  autCvLKi- 

sto^1"    stvm  aut  Matrem  cuit  Virgmem  inter  precandum  apparuijfe.   Hanc, 

B.  Virgine  ciim  Exercitia,qu£e  vocauit  fpiritualia,  meditaretur,  teltem  habLiit  ope- 

vtftatnr:  rjs  lam  pracclari.  Haec  Societatis  inftituta  fcribenti  docentis  ac  di&an- 

tis  habitu  adeflfe  vifaeftj  velutmanum  vltimamimpofiturafabricanlli, 

in  qua  fe  ipfa  venerandam  cultu  praecipuo  non  ignoraret.    Quid, 

qu6d  velut  alteri  Moyfi ,  vel  Apoftolo  cuipiam  >  fic  Ignatio  roganti 

leges  Ordini  fuo,  radiare,  quin  &  ardere  vifum  caput,  in  quod  fanctus 

Dei  Spiritus  adfpe&abilis  flammae  fpecie  defcendilTet? 

miri  Ulu-        Humanam  Christi  naturam  in  hoftiaincraenta,quin  &  ipium 

firatar:      Trinitatis  arcannm,  quoad,  imo  fupra  quam  homini ,  vulgo  licet,  ipic 

mortalis  agnouit  exhibitione  tam  certa,  vtraro  priuilegio  ac  velutfin- 

gulari,  vifam  illi  tum,  ac  fepe  alias ,  ipfam  diuinitatis,  vt  Theologi  lo- 

quuntur,  eflentiam  non  improbabiliter  aflerant  docTiflimi  viri;  moti, 

opinor,ipfiufmetlgnatij,ceteraquam  demiflilnme  fentientis  defe,te- 

dor.s.ign.  ftimonio  diferte  confcripto,o>/y«w  afe  non femei  ipfum  dminum  ejfejpfam- 

c4.foi.3e.     ^U£  d1Mmm  ejfentiam. 

*  Chri-  ^  ioc*ls  ltlneris  deftitutus ,  iacebat  ipfe  folus  &  languens  in  ignotis 
sto  m  iti-  vaftifque  prope  Padum  campis:  at  non  focium  fuum  Ignatium  I  e  s  v  s 
nere  re-  jpfc  deferiiit  •,  adfuit,  non  per  Angelum,  vt  olim  abiecTo  Elias ,  fed  ipfc 
jllgT,.  per  fe  confpicuus  luce  piena,  &  vultu  illo  fpe&abilis ,  quo  &  iacen- 
tem  erexit,  &  euntem  Patauium,  indeque  Venetias  vfque  deduxit,  co- 
mes  &  dux  perpetuus  ignotas  vias. 

Idem  Ierofolymam  nauiganti  numquam  nonfuitin  promptu,  quo- 
ties  vel  neceftitas  illum  aliqua ,  vel  grauior  feu  ab  homine  feu  a  natura 
tempeftas  vrgeret.  Liberius  oberrantem  fan&iinma  Palarftinx  loca 
cuftos  Armcnus  ferociiis  increpuerat ,  iuflum  illico  inde  facefTere;  fed 
I  e  s  v  s  affli&um  confolatus  benigne  fufcepit ,  &  praecedens  vifibili 
fpecie  ad  hofpitium  vfque  comitatus  eft. 

Denique,  ne  in  genere  fimili  rerum  nimius  fim ,  addo  vnum,  fed 

illu- 


LISER  QVINTVS.    SOGIETAS   HONORATA.    585 

illuftrq  quo  nimirum  pateat  quantx  curce  Deo  fuerit  Ignatius ,  fingula- 
ri  aliquando,&  illo  non  otiofa:,quod  aiunt,  amicitia?  fpecT-aculo  recrea- 
tus.  lbat  Romam  lbciis  omnmo  duobus:  hifce  nonnihil  interquiefcen-  *b  Aterno 
tibus  ab  eundi  contentionc,  ipfe  in  xdiculam  fecram  haud  procul  a  via  u0  dm-* 
fantifpet  interea  precaturus  abceflit.   Hic  vbi  vehementms  incaluerat  me»dat»r. 
orando,  de  more  raptus  a  fe  ( imo  fibi  prarfens  &Deo  )  vidit,  quin  & 
audiuir,hinc  Deum  Patrem  fuo  fe,&  lili  quidem  adftauti  cum  ftra  cru- 
ceFiliOjCommendantem-  inde  iplum  Dei  Filium  fpondentem  fibi  om- 
neprarfidtum,additis  expreflifque  verbis  hifce  fuauiflimis :  Ego  mobii 
Rotnte propitius  erb.  Fuit  enimueroj  &  aduerfis  omnibus ,  fupra  etiam 
quam  fperare  homini  fas  fuit,  multiplici  prodigio  erutum,  tutela  fair- 
ctiflimi  fui  nominis  perpetuo  defendendum  firmandumque  fufcepit. 

Gloriofus  erat  111  a^ftimatione  omnium ,  vilis  &  abiecTus  in  fual  ignatitt 
Toties  fupra  humana  rapta  mens  eius,  toto  etiam  ocliduohofpitaba-'/'"y?r**"» 
tur  in  cadis;  quin  &  corpus  ipfum,  domieilium  illud  animae  tam  caftx,  "nl^bfcnl 
licet  etiamtum  peregriuaretur  in  terra  ,  dignum  etTe  beata  corporum  rJmf^. 
glona  videbatur.  hoc  interim  &  fe  ipfe  ftc  contemnebat  Ignatius,  vt  di-  Nicoi.Zam- 
ceret,  fe^  fi  quid  iii  morte  petiturus  eflet  a  Deo,  id  nominatim  efTe  pe-  cm.Tjcr.6" 
titurum-,  vt  ptoiici  fe  inter  eiecTamenta  ac  fepeliri  permitteret  in  fimo.  C""F»&* 

.  r  ,  ,.  .      .  tT  I      11      t»      /*  11  «  Oratione 

Barcinone  toto  vuitu  radiantem  mirabatur  lfabella  Rofeila ;  Roma:  eoam  Gre* 
Alexander  Petronius ,  fatpius  Oliuerius  Manareus  &  Ludouicus  Gon- ^0119  XY* 
faluus,  quinipfeetiamfaiijcTannemoria:  Philippus  Nerius  (qua  fide  & 
qua  fancTitate  viri!)  in  oculis  Ignatij ,  atque  adeo  vultu  toto  ,  coru- 
fcantes  lucis  radios  a  fe  vifos  efte  profitentur;  ipfe  vero  in  fe,  nifi  dete- 
rioris  natura:  vilitatem,  nil  agnofcit  Ignatius» 

Aliis  &  frequenter  &  multis  a  terra  cubitis  fublimis  apparuit  \  ipfe 
fibiquafi  dettufits  adinferos :  neque  in  cruciamentis  illis  infelicis  arter- 
nitatis  fentire  videbatur  aliud ,  quam  Dei  gloriam  fancTiffimumcjue 
1e  s  v  nomen  diris  exfecrationibus  laceratum. 

Adeo  vt  contendereinter  fe  felicicertamine  Deus  cum  tgnatio,  hunc 
ille  honorando,  hic  fe  abiiciendo,  videretur.  Qui  Religiofr  fubmiflio- 
nis  afTecTus  in  eo  tantus  fuit ,  vt  illum  ipfe  etiam  nunc  cxlo  gloriofus 
hauddum  deferiiiiTe  dici  pofTit.B.Maria  Magdalena  de  Pazzis  (Carme- 
li  in  Italia  fortunatum  aliquando  germen,  at,  pronuntiante  nuper  Vr-  mvitiBe»; 
bano  VHI.iambeatum)  animo  egrelTade  corpore  vili.  Decembris  JJgJJJJ 
anno  m.  d.  xci v.  vt  farpe"  alias,  diuina  tum  forte  &  ca?leftia  patieba-  **?*£ 
tur.  hoc  ergo  in  fpeculo,  imofpecula  mentis  fupra  humana  fubtatr.  vi-  mi°n*' 
dit  ipfa  fancTilTimam  Virgincm  inde  B.  Angelo  Carmeli  Martyre,hinc 
S.  Ignatio  vtrimque  ftipatam.  qui  (cum  adftaret  ille  reuerenter,  au- 
diente  &  approbante  carli  Domina,  illa,  cuius  olim  in  diuina:  matemi- 
tatis  dignitate  fumma  iam  pofita:  humditatem  rejpexit  Detts  )  de  humili-  iue.  ii 
tatis  Religiofa?  vfu  &  neceflitatc  pcrorauit.facTus  idem  orator  aula:  c£- 
leftis,quod  magnificum;&  fubmiflionis  etiam  tum  fibi  charx  deprar- 
dicator,  quod  admirandum  cft.  Neque  ver6  i  morte  tantum  viuenti- 
bus  Ignatius  adfuit;  etiam  tum  ipfe  viuens  ,  quantumuis  longe  pofitus, 
viuentibus  iuxtaac  mortuis  adfuit,imo  &profuit  ad  falutem.  cuius  cgo 
genens  mfinitadifiimulo,Ynum  hic  vel  alterum  proferrc  contentus. 

E  e  c  e  Leonax- 


586        IMAGO  PRIMI   S^CVLI  SOC   IESV. 

Leonardum  KelTelium  Colonix  Agrippina:tacT:um  defidcrio  videri- 
di  vel  femel  Ianatij ,  de  quo  tanta  audierat,  &  conceperat  animo  tam 
prxclara,  viuenrem  ac  vigilantcm  viuus  iam  tum  ipfe ,  ac  tamcn  tno^- 
mcnto  pr&fcns,  lgnatius  coram  inuifit,  &  miro  ex  illa  cadcfti  confuc- 
tudinegaudio  cumulauit. 

Adharc  fociorum  fuornm  Iacobi  Hofij  &  loannis  Codurij  beatas 

animaSj  etiam  longe  abfens,  egredientes  videt  e  corporc,  interque  San- 

clos  eum  gloriarlocumoccupantes,  quem  abeuntibus  illis  ipfe  fuerat 

apprecatusj  potentiori  nimirum  oratione,  quam  olim  vfa  dicitur  mater 

Ma«h.io.   filiorum  Zebedxi,  pro  fuis  item  Iacobo  &  Ioanne  fblicita.  Quid  vcro 

ipfe  pro  fe?  malle  fe,fi  optioda.retur,viuere  dubium  incertumque  beati- 

tudinis,  &  interim  Deo  iuuandis  proximis  inferuire  ^  quam  egredi  illi- 

cd  e  vita  cum  ccrtiffima  fpe  felicitatis  xtzmx. 

Wem2amb.       Qtus  homimm  illum  hominibtts  iuuandis,  ($r  mortaltum  plane  bono  njers 

natum^mquo  ojlendit  Deus^quantum  ei  cuneftt  Ecclefi*  fecuritas f  &  inte- 

rim  tam  fe  abiicientem,tam  non  curantem  fua,  non  profequatur,  fi  ho- 

moeft,  ftudio  fimili,quis  non  pari  beneuokntia  cornple&atur  ?  quis 

non  veneratione  colat  illa  ,  quam  talis  viri  tam  probata ,  tam  teftata 

fanclitas  promeretur?  Fuere  nihilominus  qui  odium  redderent  amori 

tanto,  qui  tantum  beneficium  homimbus  ab  Ignatio  prxftitum  im- 

probitate  penfarent;  Deo  interim  etiam  ex  his,  feruofuo  non  fecurita-» 

tem  modo,  fed  &  gloriam  procurante. 

eentra  Compluti  au£toritate  publica  ftipis  aliquid  corfOgantem ,  curanda? 

imyrobos    ffa  tun[cx  clericali,exfecratus  homo  nobilis-,  Exurar,  inquit,  ego,  nifi 

Ijptdtfel'-  ilte  igne  dignus  eft.  Sed  is  ipfo  illo  die  exuftus  cum  domo  fua,  &  fuai 

dttnr  ait-  improbitatis  &  Ignatianx  innocentiae  illuftre  teftimonium  dedit. 

V^*  Parifiis,  ob  adiunctum  fibi  Xauerium ,  infeftus  Ignatio  Michael 

vocetncre-  quidam  Hifpanus  in  conclauc  nil  tale  metuentis  violentus  irruit  curri 

famufica-  fiCa,  certus  iam  tandem  perageremeditatam  diu  casdem.   fed  nempq 

num:        f^bipo  territusincrepantis  e  caelo  voce  ,  £)uo  tendis  infelix  ?  agnouit  ipfe 

fuum  facinus,  &  didicit  tectum  diuino  prxfidio  Ignatium  ab  homine 

expugnari  non  poflc. 

Prope  Baflanum  in  eremo  quapiam  homo  degebat  cetera  pius  ,  nifi 

quod  externo  praxipue  cultu  ad  aufteritatem  vite  compofito  fan&ita- 

tem  metiretur.  Videt  ille  Ignatium  habitu  lpfo  difTerentem  nihil  a 

ceteris,  &  fcilicet  apud  fe  ipfe  contemnit:  fauit  hic  Deus  &  exiftimatio- 

*ha;  tefti-  ni  Ignatij,  &hominis  errori  fimplicitate  tantum,nonimprobitate,de- 

moniodo.   r&nn.    Nam  cum  fubinde  precaretur  ipfe  feruentius ,  teftari  palam  vi- 

cttutqno-    r  r    n  ^         .  •    r  rr   r\  ■  / 

rantem:     fus  eft  Dominus  oranti,  quem  ipie  contcmnerct,  eum  elie  Iibi  hjos  ele- 
AndreasLu-  flum  a(^  multorum  falutem,  Apoftolico  fbmtu  plenum. 

casinVita  J  >     f  J  Jf  I  .      .  •  . 

ignatij.  Fuit,  annis  abhiuc  non  lta  multis  ,  alicubi  vir  nobilis ,  quem  ira  ia 

*/*,bo/?<?«-Ignatium  impotcns,  &  nefcio  qua:  finiftra  perfuafio  adeo  egerat  in 

to  conuer-  tranfuerfum,  vt  non  tantum  apud  fe  nibil  in  eo  magnopere  effe  fandum 

\7hoIo™*'  ftatueretj  fed  ipfi  eius,  qua:  habebat  pencs  fe ,  defcnpta  facinora  virtutis' 

heroica:  inuidiosceleuando,  fibulas  meras  & otioibrum  commentapa- 

lim  confidcnterque  didtitaret,  exploderetque  ctiam  intcrfuosquantum- 

uis  teftata  miracula;  demum  omnia  qua:  Ignatium  vtcumque  concerne- 

rent, 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  587 
rcnt,  ignominiose  traduceret  .  Qux  dnm  agic  maxime  verfatque  cuni 
animo  iuo,  noCte  quadam  intrat  in  iacentis  cubiculum  cum  mcredibili 
fplcndore,cejeftiumque  fpirituum  ampliillmo  comit.itu,ille  homini  tam 
defpeclus  Ignatius :  quem  cum  ij  religiofiilime  venerantur ,  ipie  auerfus 
acultoribus,  &  conuerfus  ad  calumniatdrem  fuum ,  fpe&andum  fe  ei- 
dem  exhibet  toto  plus  horx  quadrante ,  annuens  arridensque  bcnignifli- 
mo  vultu ,  atque  ad  amorem  quemdam  carleftem  gratiamque  compofi- 
to;  necdum  videlicet  obiitus  in  cadb  ,  quod  viuenti  olim  tam  familiare 
fucrat  in  terris,  vt  eos,quos  in  ie  iniquiflime  animatos  noucrat,  pix  reli- 
quis  &  blandiore  vultu  exciperct,  &  afFectu  teneriore  compleCteretui; 
Non  potuit  non  ille  abfiftcns  ab  Ignatij  oailis  amdris  radius,prope  di- 
uinus  ,  non  traiiccrc  illicoqu.c  diiloluere  cdr  hominis,  obfirmatum  licet 
ac  feptum  iniquifllma  voluntate .  Itaque  vt  fe  proripuit  e  ftrato ,  ac  li- 
brum  quem  de  eius  vita  compofitum  habebat  iri  promptu  ,  religiose 
fumpfitin  manus,  applicitumcjue  pcctori  veneratus  ,  ofculis  lacrymifc 
que  confperfit,  ita  demum  ruptis  ex  imo  corde  fufpiriis :  Tarce,  inquit, 
temeritati  me£  ,  ofanffe  Ignatt ,  6  dutine  !  @r  quando  ignofcere  i>el  turatis  ho~ 
flibus  famdiare  fmt  mortali  ,  nuric  quoque  placeat  immariali .  0  fancium  ccter- 
numque  Numen ,  quis  mefuror  adegit  abuti  fordida  e^  blafpbemd  lingud  lri 
eum  qucm  honorant  e>  -venerantur  c&lejles  tui  Jpiritus  ?  liceat  0 ,  in  poenam 
enormis  delicli  mci  ,fedfuauem  ,pr<econem  eins  effe  mewiri,  cuiits  contcmptor 
ejfe  non  debui. 

Peiiis  quoquc  ( vt  eft  optimi  corruptio  pefllma)  afFeclxis  erat  Reli-  idemfupri, 
giofus  aliquis  ,  etiam  tum  cum  iam  a  Panlo  V.  Beatorum  numero  ad- 
i criptus  cilet  Ignatius  .  euomucrat  ille  in  Beatum  talia  quxdam  ,  qua^ 
fpargi  vel  in  peflimum  quemque  Pvdigiofii  modeftia  prohiberet.  at  quafi 
non  poflet  explcri  tranfeunte  verbo  maledicendi  fitis,  qu6  diutius  inno- 
centiflimo  viro  eiusque  Sociis  ndceret  in  pofterum  ,  furore  confimili 
calamum  ftringit ,  fcripturus  audcntiore  manu  qrue  mitior  iniquifiimo 
animo  liiigua  non  promerct.  Scribit  ergo  ,  fed  dcxtera  potentiore  coa- 
ctus,  alia  omniaquam  vcllet:  cum  enim  ,  vti  fit,  fua  ipfeicripta  relege* 
ret,  exarafle  le  non  quam  animo  conceperat  fatyram,  fed  panegyrimde- 
prehcndit .  indignatus  ergo,  &:  prarcipue  ftupori  fuo,  chartam  hanc  dif- 
trahit ,  aliamque ,  &z  (ubinde  tertiam  ,  depingit ;  fed  eucntu  fcmper  pari. 
Quidagerct?  ne  fic  quidcm  improb.-c  tcmeritatis  -admonitus  orditur 
ctiam  quartam .  fcd  primas  vix  in  illa  notas  cxpreflerat,  cum  ccce  tibi, 
ncfuaui  rcmedio  diutius  abutcretur,  ipfa  cius  dextera  in  fcri.bentis  0$ 
impotcns  impacta  vi  diuina  homincm  tcmeritatis  admonuit ,  &  pro- 
teruam  cius  aildaciam  in  cultum  Ignatij  vcnerationemque  perpctuam 
commutauit.  Subindc  cnim  fuum  non  femel  delictum  iuftiflimamque 

f>cenam  diferte  confeflus,  liipplcxcjuc  bcatiflimo  viro,  quotics  dc  Ignatio 
oqueretur  ( loquebatur  autem  firpifTime,  &  cum  fcniii  tcnerrimar  pieta- 
tis )  non  nifi  Sanc~tum  eum,  fiiumquc  nominabat.  In  quo  quidem  non 
aliter  gcffillc  fc  mihi  vidctur  cum  Ignatio  Deus,  quam  fecerit  olim  cum 
clcclo  fibi  tum  populo  Iudxorum.  Vem  (  inquicbat  ad  Balaam  Balac  Num>1J. 
Rcx  Moabitarum  )  ($r  maledic  Iacob ;  propera  &•  dete/lare  Ifrael.  Ac  vc- 
ncrat  illc  quidcm  vt  malcdiccret ;  fcd  enim  rem  aggreflus ,  ^uomodoy 

Eeec  x  inquit, 


588  IMAGO    PRIMI    SJECVLl  SOC.   IESV. 

iriquit,  mafedicam,  ctii  non  maledixit  T)eus  ?  qua  ratione  detefler  ,  quem  Do- 

minut  non  deteflatur  ?    Ad  benedicendum  addublus  fum  ,  benediclionempro- 

Num.14.     hibere  non  r-jaleo.   Qw  benedixerit  tibi ,  ent  (djr  ipfe  benediclns  :  qui  maledi- 

„  .  xerit%  in  malediciwne  reputabitur  .    Sed  omitto  in  maledictionc  rcputatos 

Franc  Mana  >   .  /  A  .    r 

iup.foi.15.  cos  qui  inalecuxeiint;  hoc  ago,  ruifle  nlos  qui  benedixere  lgnatio  ^  bcnc- 
lln*u™  dick>s.  quorum  (  vt  inqttit  illc  )  pracldrum  @r  njniforme  teflimonulm,quod 
mis  piuri-  de  fanclitate  rvit<z  eius  dederunt  in  fuis  hifloriis  &  hbris  magni  niirt  ffi 
™°rHmko-Jcriptores  nobdes  ,  in  fupradicld  relatione  ($r  ordme  recenfetur^r  nnmero. 
mimmtt-  „      «^  paucos  dabo  l\c  plurimis  ,  ied  omni  cxceptionc  maiores  :  ex 

jttmonm         f  .f      .,x  r.  ,  ,'  r-        \  t 

ctiltuqnt  quibus  iic]uido  pateat  ,  ld  quod  erat  ex  propoiitis  alterum  ,  Igna- 
vmerabi-  tium  non  fblum  Deo  eharum  ,  ied  etiam  venerabilem  homimbus 

exftitifle. 
s<X*Htru: .  Francifcus  Xaucrius,  ille  vir  (  vt  (iibinde  videbitur  Jmaximarum 
virtutum  opinione  non  vana  toto  orbe  celebcrrimus  ,  ita  Ignatium 
jfuum  in  Christo  patrem  venerabatur  ,  vt  etiam  tum  viuenteiri 
non  appellaret  nifi  Sanclum .  hinc  illi  &  fubmifTo  in  tcrram  genu  fcri- 
bere^  cv  ad  fe  ab  illo  data  etiam  de  geriu  legere  erat  iblitus  ;  vtique  non 
tam  Rehgioire  fubmiilionis  exemplo  ,  quanl  argumento  teftatiffirria: 
&  toties  a  fe  nominatx  farictitatis .  Quin  cV:  in  theca  fua  reliquiaria 
,( illo  totmiraculorumtotapaflim  India  inltrumento,  quamducin  ma- 
re  deieclam  iedandas  caufsa  tempeftatis  cancer  marinus ,  facratius  nem- 
pe  Palladium  Orientis  ,  per  immancs  tracliis  Oceani  ipfiim  ad  vfque 
littus  Xauerio  deportauit  in  manus )  in  illa,  inquam  ,  theca,  pauculas  in- 
ter  Reliquias  Sanctorum ,  nomen  obferarat  Ignatij ;  quod  ille,  vti  acce- 
perat  datis  ad  fe  litteris  fubfcriptum  manu  Patris,  refectis  ceteris,  ftudio- 
se  recluferat ,  femabatque  reuerentcr. 
lacobi  Quid  Iacobus  Eguia  ille,  qui  fancto  Patri  diu  fuerat  a  confcientiac  fe- 

Egm*:  cretis  ?  O  fi ,  dicebat ,  fiipercile  liccret  Ignatio ,  vt  loqui  pauca  poflem? 
fatis  fiio  etiam  filentio  indicans ,  quameflettum  de  eo  admirandadi- 
clurus .  Scd  enim  ,  cxcmplo  Christi  fcilicet  ,  ar&e  vetuerat 
Ignatius  fuarumrerum  mentionem  vllam  fieri  fe  viuente  :  &,qua  erat 
animi  fiibmiflionc,  impctrafle  crcditur  a  Deo  vt  ipfeEguia,  futurus  alias 
fanctitatis  fiia:  tcftis  &  prxco  perpetuus,  vix  toto  ante  fe  triduo  1110- 
reretur. 
«Pctri  Fa-  ^am  Pctrus  F«iber  ( ille,  vti  deinde  mcmorabitur ,  Ignatij  primoge- 
t,n:  nitus  tanto  patre   dignns  filius )  non  alio  vmqitam  quam  vno  illius 

exemplo  vfus  efl  ad  exprimcndam  in  fe  &  fbciis  fiiis  fpeciem  conliim- 
matx  virtutis. 

At  vero  Iacobus  Lainez  &  Franciicus  de  Borgia,  vterque  in  regenda* 

Societate  fiicceflbr  Ignatij,  quam  fxpe  teftati  iiint  quoapiuiDeum  lo- 

Jacobi       co  eflc  ducerent  Parentem  iiium  ?  Horum  ille  palam  confidenterque  di- 

Latne%     ^jtabat ,  tanta  in  Ignatio  inuemri  ornamenta  virtutum ,  vt  iis  &  cape- 

retur  ipfe  Deus,  &  tanta  indies  prxilarc  Sociis  beneficia  quodammodo 

~      ./..  co^eretur.    Hic  autem  vidcndi  foliim Ignatij  caufla.ctiam  tum  Dux 

Franctjct         &    -  .  .     ATT...        .A  ■    f         -n  ■  ■         i 

AeBorgta:  Gandia?,  uide  ab  vltima  Hifpania  venit  vique  Komam  ltinenbus  ma- 
ximis ,  &  incommoda  anni  tempeftate  difricillimis ,  ibique  contuber- 
nium  fan6li  viri  prartulit  auke  Pontificia:  fibi  ad  hofpitandum  etiam  ab 

ipfc> 


LIEER  QVINTVS.     SOCIETAS  HONORATA.     589 

jpfo  Sanctiftimo  Domino  fepius  oblata:  .   Idcm  adfcriptus  deinde  So-  ' 
cietati,  &  Sacris  initiatus,non  alibi  quam  in  Loiolea  Ignatianas  Fami- 
lix  domo  pnmum  fecit  j  &  ipfum  eius  iolum ,  quod  vei  olim  profano 
etiam  tum  pede  preflerat  Ignatius ,  fepe  fuit  demiilis  interram  ofculis 
vencratusi 

Atque  hxc  qtiidem  hliorum  de  patre  teftimOnia  ,  pauca  de  multis, 
non  eo  vel  reiicienda  fiint,  vel  minoris  adlimanda,quod  a  domelticis 
prodiere :  Sdnclorum  emm  tudtcid ,  vt  recte  Chryfoftomus ,  ncc  adgratiam  H°nni.i.«4 
nec  ad  inimicitiam  fiunt*    Ne  quis  tamen  etiam  alicna  requirat,  cxterno-   °P' 
rum  aliqua,  nec  his  minora  fubiicio. 

Ille  ipfe,  qucm  Ignatius  recens  abftractus  a  farculo  teftcm  adhibuit  Cenfefara 
confcientia:  ma:  ,  cxleftiumojue  gratiarum  quibusiamtum  beataeius  ignatijrc- 
anima  pafcebatur,  folitus  erat  diferte  conftanterque  profiteri,  &c  iaepe  de  "nsr"H~- 
Ignatio  dicerc  :  Uic  fi  <T>mat  ,  futurus  altqnando  columna  ingens  Eccleficc  Summa 
fanSice,  fnccejjbr  Aposloh  "Vault  ffincerumque  <~vas  eleElionis  ad conuerfonem  Q™lfn 
orbis,  hoc  efl  tnfideltum^  bccreticorum  c^  peccatorum .    Vixit  enimuero  Igna- 
tius;quodque  de  illo  prarfaga  vox  vnius  futurum  ante  monuerat,fa6tum 
id  lam  planeque  perfedum  plurimorum,  &  illa  quidem  maiora  quam 
vt  dubitare  liceat,  fummoruminEccleilaDeivirorum  teftimdnia  con- 
fitentur. 

Ioannes  Ciainpoli  Sccretarius  Apoftolicus  domefticus ,  a  Grego- 
rio  XV.  de  Ignatio  fententiam  proferre  iuflbs  in  Confiftorio  publico  Gtegbri) 
ex  mente  &prarfcripto  Pontificis  :  Cum,  inquit,  tenebrarum prtnceps  fuper  xr* 
aftra  Dei  folttim  fuum  exaltare,  atque  in  Aquilone  fedem  figerc  fiudens ,  nouis 
hxreticorum  armis  cxlum  adortus ,  Catbohcce  Rehgiom  exittum  minttaretur; 
peropportune  fane  Jgnatius  ammum  gcrens  milndo  maiorem  ,  (ffi  <ultrd  <-vnius 
aui  termtnos  operdjuce  ptetatis  extendens ,  legionem  in  Ecclefid  Det  fbrtiffimam 
confcripfit ,  qucc  <vttampro  diumi  cultus  incrcmento  pacifiens,  in  Romam  Von- 
ttficis  <-verba  mraret.  Audicrat  nempc  San&iffimus  Dominus  inter  cete* 
ros  Francifcum  Mariam  Epifcopum  Portucnfem  S.  R.  E.  Cardinalem  Ff*ncifc* 
a  Monte  :  qui  in  fua  Rclatione  fa£ta  in  Confiftorio  iccrcto  coram  caTJunaiis 
S.  D.  N.  Gregorio  PapaXV.  dic  xix.  Ianuar.  m.  £>c.  xxii.  fupef  vita,  a  Mdmci 
fan&itatc,  aclis  Canonizationis,  &  miraculis  B.Ignatij  fundatdris  Soc.  m-j- 
I  e  s  v  ,  publica  rotius  quafi  Ecclcfix  vocee.tiam  m  fecrctoilloponde- 
randae  hominum  fanctitatis  adyto  loqiieiis :  Inejfabdis,  inquit,  Detboni- 
tcts  &  mifericordta  ,  qucc  prccterttis  feculis  contra  fubnafcntes  hcerefiarchcti 
defitnauit  Atbanafum  ,  ''Bafiilium  ,  j\azjanzenum  ,  Cyrillum  ,  Hteronymum, 
cAugufiwum,  Bernardum,  Franctfcum,  Domtnicum ,  ceterosque  fantlttate  ^jt- 
ros  tlluflrcs ,  fupremis  htfce  temportbus  excttauit fpirttum  Ignatij  LoioU :  qui 
ex  medio  honorum  curfu,  atque  a  feculart  mtltttd  admirabth  quadam  rattone 
<-vocat:ts,  ttafe  dtutno  tmperto  regcndum  formandumque  permtfit,  <-ut  tandem 
Ttoua  Rcligtone  huius  fancla  Sedis  auciorttate  fiundata,  quct  Gentthbus  conuer- 
tendis  ,  hxrcttcis  ad  Ftdet  "verttatern  rCuocandis  ,  Romam  ^Vonttficis  poteflati 
tttendcc,  ex  wflituto  fetotamtmpendit ,  Vttam  admtrahtli  fanclttate  traduclam 
pto  in  Domtno  concluferit  exttu ,  multisque  poH  obttum  tpfitm  fil  mtraculis 
illuHratM. 

Marcellus  II.  Pont-Max.  ahquando  tn  conuentu  plurtmorum  hominum  Marcdll 

Eeec  5  deUy 


590  IMAGO  PRIMI  SiGCVLI  S  O  C  IESV. 
t.pan.  Hift.  de  Secietatc  loquens,  dixit,  fe  non  legijfe .(  etfi  inhiflonis  e/Jet  <-uerfiti]fmus  ) 
'  'l}'  vlli  hormni  pofi  eApottolorum  tempora  concejfum  fuiffe  a  Domwo,  quod  Patri 
Jondtio,  <-ut,  dum  <*viueret,  tantum  opcru,  cuws  fuijfet  ipfe  infrumentum ,  w- 
crementum  ajidcrct.  Idchvde  fgnatio  fatebatur  lpfc  palam ,  eius  ie  dicto 
Vcl  Vnico  niti  confidentius  ,  quarri  oiimibus  qux  adferri  contra  poilent 
rationibus  humanis :  iatis  vcl  hoc  diicrte  ptoreilhs,  aliq.iid  ie  iupra . vul- 
gus  hommum  in  IgnatiO  reuercri .  Quid  dicam  de  Paulis  ,  Piis ,  Grc^ 
goriis  ?  quorum  dc  Ignatio  iudicia  &  plura  iunt  quam  vt  recenieri  po£ 
fint  fmgula,  &  tefhtiora  tabulis  etiam  publicis,  quam  vtenarrari  am^ 
dcbeant; 

Quantufri  vcro  iri  exiftimatione proniouenda ,  augendaque  apud 

nlndilm-  bomines  Ignatij  gloria,Reguih  ac  Principum  ftudium  fuit!  Ferdinandus 

per.  i.  &   Romanorum  Rex  I.  Romam  abeunti  Ludouico  Goufalo  ciim  dedii- 

Ludfftid    fct  jn  mandatiSjIgnatium  vt  diiigcntcr  inipicerer,ciusq\ie  expreifam  ver- 

'"■** l°     bis  eftigicm  corporis  vencratioms  caufsa  traniimrterct  ad  icie ,  hoc  ab 

co  reiponium  accepit  r  nullaie  autprece^  quantumuis  atdenti ,  aut le-* 

ctione  diuinarum  rerum,  ita  inflammari  adamandum  Deum,Vt  vel  vno 

Ignatij  adipectu.  Ex  hoc  nempe  ficbat,  vt  &  liomen  eius  autographuni, 

per  quod,exemplo  Xauerij  ante  prolato,p'lura  fiebant  prodigia,omnibus 

efiet  in  pretio  •,  &  vel  maxime  expreiTa  coloribus  emgies,  in  defiderio. 

Cardinn.  Cardinalis  Paciecus  in  le&o  decumbentem  inuiierat  Ignatium  , 

iiS  ,p£~    qua  vencratione,  quadolo  vfus  :  nam  ( adducto  clarh  pidtore,  qui  ex 

vittons  ab  infidiis  pofitum  fibi  ex  aduerib  vulftim  coloribus  rcferret  in  tabulam) 

eoad  ex-    lion  dubitabat ,  quin  fruftra  impcnfis   farpe  votis  aliquando  tandem 

pnmen-     maono  fuo  &  °audio  &  commodo  potiretur  :  icd  vicit  &  obieruan- 

dttm  colo-     . .  ^    _     ; .      .    O  .       .         . .     r        .      .  ... 

ribmigna-  Mm  Pacicci ,  &  artcm  pictons  hcet  eximiam  ,  Ignatij  virtus  •  qua» 
tium  ad-  aliis  atque  aliis  lineamcntis  tam  varium  in  ie  &  variis  apparentern  colo- 
dxttt:       rfous  cxhiQ^ic  9  vt  jitilla  cius  vultum  induftria  pi&or  afiequi  fe  poffc 

faterctur. 
foamis  Ioannes  III.  Lufitania:  Rcx  multa  dc  Rcgno  iuo,  plura  meritus  de 

ijiffsg-   pronagata  Relidone  Chriftiana,  quam  iancTie,  quam  inte2;re  fentiret  de 

Ignatio,  cum  ixpeaiias ,  tum  vei  maxime  oitcndit ,  quando,  deruncto 

lulio  III.  Pontifice  Max.  negauit  maion  bonoEcclciur,  alium  pofie  illi, 

quam  Ignatium  iubrogari. 

Nec  difpari  in  Ignatium  iludio  &:  veneratione  fucre  ij ,  quos  pares 

Regibus  purpura  Romana  conilituit.  Inter  eos 
iu  Qm-  Gafpar  Quiroga  Archiepifcopus  Toletanus  negat  fuiiTe  Ignatkun 

togti        perturbationibus  vllis  obnoxium  ,  vt  qui  nec  Ixtis  infolefceret ,  neque- 

triftibus  frang;erctur. 
Cardm.  Gabriel  Cardinalis  Paleottus  eitm  ipfum  vocat  lumen  Ecclefia: ,  vi- 

Taleotti:    rumcjue  a  Deo  cxcitatum  ad  cogendam  Societatem,  quo  velut  reunuicc- 

ret  noueque  fanciretur  tei  Chriitianx  difciplina. 
Lndotti-  ^am  vt  taceam  de  innumeris  aliis,  Ludouici  Cardinalis  Ludouifij  in 

d  Card.  Ignatium  afTedtus  &  vcncratio  ,  quam  non  ftctit  intra  vetba ,  licetin 
Lndmfij:  commendationcm  fancTiflimi  virilarge  profufa?  Ille  cum  annis  abhinc 

aliquot  vnum  e  prarcipuisficcllis  Mctropolitanx  Bononienfis  Ecclefia:, 

cui  Archiepifcopus  pra&fidebat,  S.Ignatio  iolenniter  dedieaife? ,  ca  pom- 


LlBER  Q^VINTVS»  SOCIETAS  HONORATA.  59X 
£a  qux  conuenket  Principi  j  &  pietate  diiae!  dcceret  Cardinalem  ;  deni- 
que  qua/i  aut  nihil  fa&um  ellet  pro  meritis ,  acut  dictum  pro  defidcrio 
fuo  (  &  erant  tairlen  facta  ingentia,  dictaque  magnifica  )  ipfemet  vt  erat 
in  frequcntiiTima  ac  nobilifiima  hominum  corona,rcfidens  fub  vmbella, 
maieftatc  qux  referfet  Eccleilas  tantum  Principem  ,  fuauitatc  vero  qux 
vclut  filiutn  Ignatij  tencrrimum  exhiberet ,  facram  illi  &  bcn£  longam 
pancgyrim  fua  ipfe  voce  pro  concione  recitauit .  In  qua  3  poiteaquam 
fanclillimis  ab  onini  retro  memoria  Patriarchis  xqualem  ,  quin  &  ipfi 
C  H  R  1  s  T  o  quam  fimillimum  oftcndit  Ignatium  >  profeflus  fuumab 
ipio  dicendi  exordio  ftudium ,  atque  3  vt  inquit ,  deuoti  cordis  obfequium 
(  quod  iam  inde  ab  ineunte  xtate  ingenttbus  mentis  celeberrimi  Soctetatis 
Ie  s  v  Qonditoris  Ignatij  dedicant,  &  ardentifftmam  qua  flagret  cupiditatem, 
<vt  eius  tutijjimo  patrocmio  falutem  qmfque  fuam  ammumque  commendet ;  ) 
ita  denique  velut  orando  pcrorat :  Opto  ac  Vehemtnter  oro  cuntfos  c>  hor- 
tors  <vt  communem  orbis  terrarum  thefaurum  Ignattum  in  fuo  qutfque  corde 
amantijftmo  pietatis  fenfu  compleSlatuf.  Qucmquidem  optimi  Emineiitif- 
fimique  Principis  animum  3  vt  hxc  aliquando  verba  filucrint,  expref- 
fius  etiam  loquentur  ingentia  faxa  ,  qux  Romx  non  ita  pridem  fuper- 
ftruendx  facrx  maximxcjue  moli ,  ad  teftandam  augendamque  Ignatij 
gloriam,  dedicauit.  Inter  qux  lapis  ille,  quem  iite"confecratum  fua  ipfe 
manu  primum  in  fundamenta  dcpofuit,  altera  fui  parte  verba  hxc  pau- 
ca  fed  lltuftria  habct  infculpta :  Srit  lapis  ifte  in  ftgnum  me<&  erga  S.  lgna~ 
tium  euuque  Ordinempietatts. 

Omitto  rcliqua  Eminentiflimorum  omni  memoria  Principum  Ec- 
clefix,  ne  conferre  inter  fe  velle  videar,  certamina  pietatis  in  Ignatium^ 
ciuscjuc  miiiimam  Societatem.  Fecerunt  iam  pridem  faciuntcjue  Bar- 
berini ,  vrbani  iuxta  Principes  ac  pij  >  qitod  non  vna  tantum  Roma 
mirabitur,  fed  orbis  fufpiciet  vniuerfus.  ; 

Quid  dicam  de  aliis  extra  Romam  onini  ex  ordine  dignitatis  om->. 
nis  eximiis  viris  ?  illi  fic  vnum  Ignatium  extulere,  quafi  ii  non  fuitTco 
ab  vllo  fatis  ante  laudatus. 

Ioannes  Vega  Prxfes  Caftellx ,  ac  fubindeProrex  Sicilix,eum  Ro-  foannti 
mx  pro  Carolo  V.  leaationc  fungerettir,  Ignatium  ibi  co<mitum,  xm-     &?'fr°'- 
tum  exinde  luipexit,  vt  diccrct,  beatum  illum  viden  (gr  Janttum,  (gr  eiuj-  /,*, 
modiomnim  ducem3  cmus  ftgna  in  cxlo  cum  Dominia  (djr  Franafci  trophais  \^J™' 
Jint  conftituta.  uum.i  18. 

Nec  aliter  Ludouicus  Granatenfis:  hxrcre  fefatetur  cximix  (fflfikil#ttLu<U*ici 
tis  admiratione  defixum,  quoties  in  Ignatium  virtutumprudentixquc  Granateni 
fpeculum  intueaturj  quod  Dcus  cum  incredibili  moitalium  bono  huic 
orbi  temporic|ue  obiccerir.  ; 

Denique  inter  nominatiitimos  toto  orbe  Scriptores,  Ignatium  alij 
beatijftmum  virum ;  alij  ducem  adLutheri  aciem  profligandam  creatum  j  alij 
diuinum  hominem ;  eum  alij  qui  conftlij  fu  attclorem  tmpulforemque  habuerit 
Deum-,  alij  nunc  fanclitatis  exemplum ,  nunc  Virum  dluflrem ,  admirabt-* 
lem3orbiijue  huic  noftro ftngulan  beneftcio  conceffum  effe  profitentur..,Qaio 
quidemingenere  rarum  omnino,  adeoque  ncc  prxtcrmittendum  eft^  c°nci!>)  . 
quod  in  Prouinciali  TarraconcConcilio  congrcgati  Patrcs  ac  Prxfulcs  n£j*  °* 

annq 


592  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
anno  M.  dc.  xii.  delgnacio  ceniiierunc :  Effe  videliccc  eum partum  *tfU 
ttmum  ff>iritum'que  ftlutts,  quemfaculis  btfce  vltimis  @r  deploratis  infui  de~ 
fenfionem  edident  Ecclejta  fancla  :  effe  diutnum  Herculem  edomandis  monjlris 
inferni:  ejfe  fubmijfum  calttus  Atlantem  fulciendo  Regno  Det3  quodeflEc- 
clefia }  doffnnd  & pietate,<-velut  geminis  bumeris  tnfirutlum:  ejfe  prodtgwfum 
tn  #pocalypfi  cAHgelum,  &o 

Equidcm  ciim  mecum  ipfe  feputo  fummorum  iuxta,  mediorum  & 
infimorum  hominum  coco  paflim  orbe  ftudia  inflammaca,  quibus 
(quod  illi  tum  Prcefules  faciebant)  fanctiflimo  noftro  Patnarcha: 
Ignatio  impendendos  publice  honorcs  iacros  conccdi  iibi  impacicn- 
iiilime  poftularunt;  cilm  cxpcndo  totius  mundi,  qua  late  ab  Orien- 
te  in  Occidentem  patet ,  plaufus  &  gaudia  in  ca?lefti  eius  inaugura- 
tione,  incredibili  teftata  fumptu  ;  cum  votiuas  vbique  &  finc  numero 
etiam  argcnteas  tabellas  contemplor  facris  Ignarij  aris  appenfas,  te- 
ftcs  bcneiicij  quod  llli  vel  accepcum  rcferac  gratitudo  mortalium;  vcl 
hisipfis  certafpes  fpondcat  obtinendum;  ita  vidclicet  ftatuo,prudenti 

Nic.  Zam-    difpofitionc  iufti  Numinis,  kominem  luuandis  hominibns  <~vere  natum,  ab 

bee.  iupr.  homlmDUS  paflim  vt  coinmuncm  parentem  merito  honorari;  ipfo 
etiam  Domino  I  e  s  v  nonnihil  glorix  iuas,  m  ftudiofiflimum  fui  nomi- 
nis  Ignacium  deriuance. 

iJem  Nicoi.       Hic  ergo  vir  hic  eft ,  qui ,  Societate  quam  ablns v  nptnine  appellauit  in* 

c' up'  Jlitutd,  atque  d  Vaulo  111.  confrmata ,  id  ejfcere  conatus  efl ,  vt  in  peculiari 

obedientid  Scdi  eApoJlolicx prajlandd,  m  pueris  Chrtjliand  dotJrind  tmbuendis^ 

in  Mtfftonibns  per  omnes  terrarumpartes  obeundis ,  nulla  ejjet  atas  ^nulla  bo- 

mmum  conditio ,  nulla  njbique  natio,  quam  bomo  tn  ommum  falutem  tntenttts , 

\urufu*'  kuius  injlitutione  Eamtlia  non  complecleretur.  *  Hunc  njirum ,  qttem  fraelege- 
-fat  ^DominuSy  <vt  eorum  duxforet  qui  portarent  etus  fancliffimum  notnen  co- 
ram  Gentibtis  (efr  populis,  &  rebelles  hcerettcos  adnjmtatem  fidei  rettocarent, 
ftitque  in  terris  Vicari]  aucloritatem  defenderent ,  Spintus  fanSlns  omnium 
Vtrtutum  genere  decorauit.  Quo  vrgcntc  Spiricu,  opcabac  ille  quidern 
fuis  fe  comirem  filiis  adiungere,  &  profliganda?  per  vniuerfum  orbem 
impiecati,&  innocenciar,  fi  quae  lateretin  aliquo,  retinenda!:.  Talisentm 

rrjtfat.in     erat  ( id  quod  de  Paulo  Chtyfoftomus )  fancla  illa anima,  <~ot  orbem  vni- 


P..0.1 


uerfum  completleretur ,  &  in  fe  ipfo  circumtulit omnes;maximamrattts  eam 
ejfe  cagnatwnem ,  qu£  fecundum  Deum  efet ;  omnes  autem  non  altter  dtlexit, 
qudmfi  eos  genutfet.  Sed,  ciim  &  nutu  Domini  Ies  v  Ignacio  pollicici  ie 
iuturum  Roma*  propirium,  &  SummivoluntatePoncificis,&  fuorum 
elec~cione,  ftare  ibi  veluc  ad  clauum  regendx  fux  Familiar  cogeretur, 
Nkoiaus  enimuero  non  otiofus  ftetit.  ltaque ,  cum  ex  njariis  orbis  terra  locis  cim- 
Zamb.fup.  t(ltum  Xegumque  inuitatu  homines  Societatis  cxpeterentur ;  ipfe  duclis  colo- 
mis ,  domibus  Collegtisque  fundatis ,  ex  bac  Vrbe  "variis  expedttiombus  ad 
ignotAs,  nec  njmquam  audttas,  nedum  aditas  nationes  Euangelij  lucem  inferre, 
fdet  defertores  ad  Ecclefam  reuocare,  Ortbodoxos  tn  Religionis  cultu  Jlabilirey 
ita  perpetuo  ftuduit ,  vt  tamen  tntcred  huius  curam  Vrbis  ru>n  omitteret,  fed 
hic-  officta  omnia  <-vigtlantiffma  charttatis  obtret.  hic  orphanorum  feorftm  &* 
ofpbariarum,  bfc  Catechumenorum  domos,  bic  dtua  £Mar.th*  diuaque  fatbari- 
v*  Qenobta,  kk  Cermanorum  (Jollegium  magno  Septemtrionit  emolumento, 

exct- 


LIBER    QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.    593 

cxcitanda  curaret,  hic  gymnafa  ad iuuentutem  tum  littcris  tum  mortbus  eru- 
dtendam  gratis  apenret,  hic  templorum  rcrumque  facrarum  ctdtum  ampltfica- 
ret,  atque  in  prtmis  Sacramentorum  Pccnitentnc  (eJfTLuchartfliizjonctonumque 
Jf-equenttam  mtroduccret-Jtngenti  fane  Jruclu  non  Romanortm  modb ,  fedalio- 
rum  ettam  populorum ,  qm  ex  hac  Vrbe  exempla  petere  confueuerunt.  Quas 
tnter  cttras ,  cum  fexdcctm  annos  Prxpofitus  Generalis  So-ctetaiem ,  eius  regi- 
men  a  fe  fepe  depellere  conatus ,  admtniflrajfets  optimis  legtbus ,  quarumfa- 
ptenttam  prudenttffimt  quique  fttfjexere  femper ,  tnfttuijjct ;  per  omnes  fer} 
mundt  partes  tn  duodectm  Proutnctas  dtfiributam  propagajfet ;  anno  cetatis 
futc  qumto  ffi  fexagejimo  Apofloltca  bened.tcitone  cum  plcna  noxarum  Indul- 
genttda  PaulolV.  Pontifice  fufceptd,  Iesvm,  cut  fe  fuosque  addtxerat,  tden- 
ttdem  tmplorans,  pic placideque  obdormiutt  in  Domtno. 

Sunt  qui  teftentur,quo  in  loco  a  morte  depofitus  erat  Ignatius,audi- 
tasa  fevoces  canentium,  &  vifa  non  femel  ftellarum  inftar  emicantia 
lumina,  vtraque  lapfa  decxlo:  ade6  ,  quod  viuenti  ipfi  tam  vilehabi- 
tum  fuerat,  corpus  Ignatij,etiam  a  difceflu  anima?,quafi  fpiraret  adhuc, 
cjeIo  ipfi  fuit  in  pretio,  Deo  fic  iubente ;  vt  fcilicet  qui  fefe  infra  omnia 
Viuus  abiecerat,  tam  illuftri  teftimonio  etiam  a  mortc,  &  quidem  in 
abiecliftima  parte  fui,  tam  venerabilis  apparerct, 

Atque  hoceft  lilud  confummatx  fandtitatis  exemplar,  hichuiufce 
Familia:  quafi  pater  Ignatius }  cuius  opera  ingentia  non  expofuitfe,  fed 
verbo  tantum  propofuifle ,  fit  fttis.  Attingam  nunc  quafi  cunabula 
qua:dam  &  elementa  faiiCtitatis  domeftica: ,  non  paria  illa  quidem  pa- 
tcrna:  virtuti  &gloria:j  ad  fummum  tamen  peruentura  aliquando,  fi 
animis  par  xtas  &  exferenda:  indolis  occafio  refpondilTet. 

Itaque,  vt  fauor  minori  a:tati  concedatur,  primus  occufrit  Stanif-  B.StamfM 
laus  (nam  hic  anno  m.d.l.  nobili  apud  Polonos  Koftkarum  ftir-  KoHk* 
pe  genitus  ante  Aloyfium  vixit)  ex  mundi  ac  patria:  transfuga  fa-  JJ*.'1' 
cix  Iesv  militia:  tiro  fadhis,  Romas  prius  fere  ereptus  quam  agnitus 
eft.  Ipfo  enim  aflumpta:  Vitginis  Peruigilio  viuere  defiit,  imo  ccepin 
anno  m.  d.  lxviii.  cum  annum  vix  integrum  Religiofa:  vita;  ftinda- 
menta  ieciifct.  Accelcrata:  catilfa  mortis  fuille  creditur  ardor  inflam- 
mati  pecloris  m  Deum  ac  Mari  am  fuam,  vt  aiebat,  dulcifTimam  ma- 
trem  j  cuius  tanta  vis ,  vt  fxpe  neceflc  fuerit,  etiam  fano  ac  vegeto,  frigi- 
da  recreare  corxftuans ,  ne  ipfum  a  fe  confumcretur.  Puer  etiamtum 
Viennae  in  Auftria  litteraium  ftudiofus  cum  dccumberet  a  morbo, 
progreflus  tamen  in  acicm,  tcr  in  fe  irruentem  adfpedtabili  fpecic  ca- 
nis  horrendi  hoftem  tartareum,nihil  ipfetcrritus,  falurari  crticis  figno 
procul  abegit:  a  quo  tam  memorabili  prxlio  ctim  fameret  animofus 
Christi  milcs,  appeterctquc  cibum,  fed  diuinum  ,  quo  fcpius  &c  ar- 
dcntiflime  pafcebatur,  negatum  fibi  ab  hofpite  hxretico,  ab  Angelis 
impctrauit.  adfuere  cnimilli,  dcduccnte  diua  Barbara,  fumendum- 
que  obtulerediuiniflimum  Sacramentum  ,  dignam  tafito  &  milite  Ss 
viclore  adorcam.  quin  etianl  (Gueid  dedit  ftuclicntis  meritOjfcuani- 
mofuo)  ipfa  fe  non  fcmcl  cum  Filio  vidcndam  prarbuit  Virgo  Dci- 
para,  iam  adfercns  fanitatcm  asgto  corporij  iam  (  vt  dcnique  contigit 
in  fupremomorbo)  vitam  pollicita  fempitemam.   Prascucurrit  igituj: 

F  ff  f  Stanik 


B.Alojft) 

Gon%ag<& 
Marthio- 


594  tMAGO   PIUMI  S^CVLI   SOC.   IESV. 

Staniflaus  modum  xtatis  &  ordinem,  facicndi  fortia,  &  diuina  paticn- 
di  celcritate;  lllud  intcrim  quafi  compendio  doccns  quantus  olim  fu- 
turusfuiflet  intcrra,nifieurrumors  accelerata  per  virtutem  cito  nimis 
beatum  feciilet  in  caelo,  gloria  ac  felicitate  veteranis  etiam  militibus 
inuidenda. 

Hunc  fubinde  fccutus  Aloyfius ,  &  ille  ex  generofo  Marchionum 
Caftillonenfium  fanguine  oriundus,  vt  priorem  setate,  fic  etiam  prar- 
Caflil-  ceflic  robuftiori  vfu  &  exercicacions  virtutis:  quam  quidem  non  fegnius 
louenfts:  excolendam  fibi  fumpfit  a  teneris,  ac  fi  illius  confummanda:  pro  voto 
fuo  tempus  fibi  oc  occafiohem  aliquando  defore  didiciilet.  hinc  inter 
primabalbutientis  ctiam  tum  pueruli  verba  feruntur,  Iesvs,  Maria. 
nec  aliis  llli  adiutoribus  opus  erat,  fiue  cum  miraculo  feruatus  e  mattis 
vtero  intrauit  m  vitam ,  fiue  cum  prodigio  vocatus  ex  aula  &  paterna 
fpe  fefe  abdidit  in  Societatem.  Mariam  ergo  femper  amauit  vt  ma- 
trem:  illam  ipfe  puer  Sabbatinoieiuniocolere,  illam  Angelicocarminc 
iirfcalarumgradu  quolibct  falutare,  illivixdum  octennis  virginalem 
continentiam  deuouere  Sz  feruare  deuotam  ;  I  e  s  v  m  vero  venerari  vt 
patrem,  fequi  vt  ducem.  Cui  tam  fancto  propofito  cum  Marchio  pater 
male  pius  obflaret,  ipfe  a  fe  tamquam  reo  crudeles  pcenas  expofcere, 
donec  quem  precenon  poterat,in  fe  faruiendo  lenirer,  optatam  denique 
miflionem  a  domo  paterna  impetrante  fanguine  filij,&  referente  victo- 
riam.  Ita  mundum  vicit  Aloyfius  ipfe  numquam  vi&us  a  mundo,  illo 
prarfertim  loco  ac  tempore,  quo  inter  medias  aulae  delicias  fuccubuiiTet 
eciam  robuftus:  ita  nullius  vmquam  grauioris  noxar  confcius ,  pecca- 
tum,  quod  non  nouerat,  expugnauit;  donec  iniquum  cadovifum  eft, 
vt  hic  moribus  &  vita  (natura  pame  dixeram)  Angelus ,  diutius  mora- 
retur  in  terra.  abiit  ergo  anno  fupra  millefimum  quingentefimum 
nonagefimo  primo,  cumhic  tribus  omnino  &  vigintiipfe  vixiflet  -y  lon- 
giori  vita  dignus,  nifi  compendio  merniiTct  arternam. 

Age  vero  fi  quis,  hoc  etiam  nunc  fa:culo,dicatur  innocentia  &  pnri- 
tate  infigni,Angelicis  moribus,puritate  admirabili,  virtutibus  folidis  ac 
perfecT:is,in  quo  nemo  vmquam  deprehenderit  vel  minimum  defedum 
autimperfectionemmonne  is  vel  Sraniflaus  aliquis  adulta:  virtutis ,  aut 
alter  confummate.  fanctitatis  Aloyfius  exiftimetur?  Atqui  illa  de  Ioanne 
Berchmanno  diferte  teftantur  grauiflimi  iuxta  ac  fancriflimi  viri.Humi- 
lioribus  ille  quidem  quam  ifti  natalibusDiefthemij  ortus  in  Belgiojnihil 
tamen  iifdem,  fiueindolem  &ingenium  fpe£tes,feu  confideresanimum 
auidiflimum  generofas  virtutis ,  feu  attendas  ad  expertem  omnis  prauas 
motionis  in  viuido  etiam  corpufculo  continentiam  virginalem,  nihii, 
inquam,  vel  Staniflao,vel  Aloyfio,  etiam  Roma  tefte,  conceflit.  Romar 
itacjue(nec  enim  alibi  decuit)  anno  millefimo  fexcentefimo  vigefimo 
primo,£tatis  xxn.  tertius  a  Staniflao  &  Aloyfio  Ignatianx  Familix  vel- 
nt  cuftos  Angelus,exceflit  e  vita,  geminorum  iftorum  numerum  &  cor- 
pore  in  terra,  &  animo  completurus  in  carlo. 

Et  hi  quidem  funt  Romanas  Ignatij  familia?  filij,  fedpoftumi ;  a  fuo 
tamen  parente,etinm  iure paruulorum,non  longius  fcgregandi.Quprum 
exemplum  vti  commemoratione  &  imitatione  virtutis  fuauiflimum 

Cft; 


Ioannis 
Berchma 
m  Beha. 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  595 
eft;fic  aliorum  etiam  Romx  conditorum  robuftior  artate  fanctimonia, 
iblidiflimi  eft  adxmulationem  &  admirationem  omniumargumenti. 

Ignatio  itaque  humanis  exempto ,  viduas  Societati  I  e  s  v  cum  fum- 
ma  poteftate  ha&enus  fuerc  Prxpofiti  omrfino  quinquejacobus  Lainez 
Caftellanus,  Francifcus  de  Borgia  Gandienfis ,  Euerardus  Mercurianus 
Lutfemburgo-Belga,  Claudius  Aquauiua  Neapolitanus-,  &,  quem  ho- 
noris  ergb  nominare  non  audeo,  Romanus  ille,  qui  etiamnum  fuperftcs 
viuit,  &  viuat!  virorum  tantorum,atque  adcb  ipfiufmet  Ignatij  fuccef- 
fione  digniflimus.   De  quibns  adhuc  prope  fpirantibus ,  imb  viuenti- 
bus  in  xftimatione  &  veneratione  populi  Romani,  multa  commemo- 
rare  neque  attinet,neque  decet.  Vnum  fme,  &  quod  fingulis  communc 
cum  Ignatio  femper  fuit,  diflimulare  non  poiTum  ,  religiofiflimam  in 
tanta  dignitate  abiectionem    animi,  remotam  ab  omni,  non  dico 
faftu,  fed  vel  ipsa  fpecie  honoris  alicuius:  nec  enim  aliud  illi  omnes 
officium  exhiberi  fibi,  etiam  a  fuis,  vmquam  pafli  funt,  nifi  quo  admif- 
foipfiperpetub  tcftarentur,  efle  fe  benigniflimos  patres,  neceflitatibus 
omnium  etiam  minimorum  fcmper  intentos.   Illud  verb  fuit  in  Iacobo  Jacobi 
Lainio  fingulare  &  admirandum  (  &  licct ,  nifi  fallor ,  dicere  liberiiis  f^'%^' 
aliquid  de  illo,quem  mors  dudum  obita  ab  omni  vel  inuidia  vel  adu-  mat  anim 
latione  longius  femouit )  fuit,  inquam,  in  Lainio  fingulare,  qubd  inge-  dotesfub- 
nij  &  do&rinre  fux  magnitudinem ,  non  femel  Tridenti,  in  illo  totius  mi^0: 
Eccleil-e  fanclillirao  confeflii,  velut  in  theatro  orbis  exhibitam,  cum 
plaufu  ingenti  &  veneratione  fingulorum,tam  exigua  de  fe  ipie,  abieda 
pame  dixerim,  opinionc  deprimeret.  Illum  Paulus  eius  nominis  IV. 
Pont.  Max.  inuitum  licet  ac  dcprecantem  fibi  Cardinalem  adiungere 
omnino  decreuerat :  &  eb  iam  res  erat  deducl:a,vt  Lainium  ad  ie  migra- 
reiuberet  Pontifex,  qubd  operaeius,  in  conftituendis  qua  priuatis  qua 
publicis  rebus  Ecclefia',  vti  vellet.  Paruit  ille  ( nec  enim  reliquus  erat  vl-  Cardwa- 
ius  efFugio  locus)  fed  interim  coram  ac  conftanter  deprecando  illud  latnmre- 
eifecit  apud  Paulum,  vtpoftridieeius  diei,quo  venerat,quafi  de  re  qua-  cuf*t: 
piam  deliberaturus  reuerti  poftetad  Socios ;  &,  quod  porrb  obtinuit, 
cum  iifdem  perpetub  remanere.   Nullus  fane  candidatus  honoris  ali- 
cuius  fic  illum  ambiuit ,  vt  ille  refugit  ;  quodque  egit ,  hoc  &  fenfic 
animo  fuo,  &  prolatis  aliquando  tabulis  fan&e  teftatus  eft  ,  hanc  fibi 
mentem  Societatis  au&orem  Iesvm  dedifle,  vt  nihil  m  vka  accidere 
poiTe  acerbius  putaret,  quam  vt  honores ,  quos  fugiflet,  capere  cogcre- 
tur.   Et  quidem  cum  Iacobo  difcedenti  a  fe  ac  trifti  triftis  ipfe  valedixif- 
fet  I^natius,  dixifle  fcrtur  Petro  Ribadeneira:  intimo  tum  fuo,  5A(/  \Deus 
Probtbeat  ybreui  Lainex^  nofier  purpureo  galero  donabitur.  idf  (  quodnolim  ) 
accidet ,  talem  fe  ille  probabit ,  njt  non  quxfiffe  Societas  honores ,  fed  fugijje 
fotius  rvideatur.   Nec  vanam  fuifle  exiftimationem  Ignatij  de  Iacobo 
ipfe  deinde  non  femel  oftendit,  fiue  cum  totius  Societatis  Prxfecturam,  Gcmraia- 
reluitanti  fibi impofitam  a  Patribus,  vix  elapib  triennio  excutere  tam  tuminui- 
ferib  &tam  conftanter  optauit;  fiue  cum  (  quod  femel  a  Magno  Gre-  JJJ/  " 
gorio  tentatum  rarifsimi  fuit  exempli )  tantum-non  fibi  delatum  vene- 
rabile  iuxta  ac  formidabile  regendx  totius  Ecclefix  Pontificale  munus  Tomifca- 
folicite,  ferib  ac  prudenter  declinauit.  Adeb  vt,  fi  mcns  non  illa  fuiflet  tumfugit. 

Ffff  2.  Iacobo 


S96  IM  AGO  PRIMI  S/ECVLI    SOC.  IESV. 

Iacobo  Lainio  indita  a  Ie  s  v,  &  ab  Ignatio  ccnkniata- iam,  vti  nuper 

a  Prxdicatotum  fanctiflimo  Ordinc  Pius  V.  Pontitcx  vere  pius  ;  2c  X 

Seraphico  Minorumlnftituto  Sixtus  V.Ponukx,  &  illemagnmcus;  fic 

etiam  a  minima  Socictate  vniucrfc  Patcr  Eccleha:  Iacobus  tbrtailis  ali- 

quis,  retento  fubmiflionis  fitae  nomine,  prodiillct.  fed  enim  ,  quantum 

illi  defliis  illis  Ecclefia:  Patribus  tam  prarclaris  meritb  gloriantur ,  tani 

fibi  Societas  de  fubdu&o  fibi  argumento  gloria:  fimili  gratulatur. 

FrJafius       Francifcus  verb,  poft  Iacobum  alter  in  regenda  Societate  Ignatij  fuc- 

deBorgia  ccffor,  Borgia,  quam  non  ille  in  glotia:  fempcr  Sc  importune  fubfe- 

GandL     quentis  perpetua  fuga  vtrique  diffiniilis  fuit  ?  hoc  etiam  admirabilior, 

Lainij      qubdcum  Ducali  ac  Regio  Aragonum  parentum  ianguine,  cognata 

fuueflor:  ilfi^  atque  (vti  fit  )amicaexeogloria:  ambitio  velut  quodam  iure  na- 

tura:  potuerit  exiftimari.  Sed  enim  pofteaquam  in  Ifabella:  Augufta 

corpore,  nuper  tam  venerando,  a  morte  verb  &  corruptione  depofico, 

conditionem  agnouit  dignitatis  humana: ;  cxleftia  demdc  coiifectatus, 

acutius  omnia  peruidit,  longcque  fecius  atque  ambitiofi  folcnr,  de  ho- 

noris  acgloria:  ftudio  iudicauit. 

Non  femel  vrgente  Carolo  Imperatore  Quinto,  propeabfuicvc  So- 
Cardina-  cietati  erepcus  in  emmentifiimumCardinalium  ordinem  tranlfcribere- 
^vncZt^  tlir'  ^  %na^j  Pro  mi°  lacryms ,  &  ipfiufmct  Francifci  mixta  vota,- 
gemitibus  purpuram  eluere. 

Cum  Patres  ab  obitu  Iacobi  Lainez  Romarcoacli  regenda:  Societa- 
tismunus  ampliflimum  Francifcodetuliflent-,  fummafcilicet  tum,non 
tantum  domipriuatim,  fed  &  foris  publica  lartitia  fuit :  quin  &  ipfe 
in  Ge-     Pontifex  Pius  I V.  id  vbi  refciuit  a  Patribus,  Faclum ,  inquit,  bene:  pr 


veralem 


" .,  denter  iudicaflis,  multumque  rvidiflis3qui  Francifcum  potiffimum  de  tanto  l?i- 


gitur} 


inftgnium  numero  delegiflis.  vnus  interim  ipfe ,  delata  fibi  dignit 


te  velut  attonitus  ac  mcerens  (quamquam  fuum  deinde  munus  gcflic 

opcime,  atque  cum  pubfico  Ecclefia:  &  priuato  Societatis,  vtriufque  in- 

genti  bono^)  in  id  tamen,maiorumexempla  fecutus,  vtifemper,  fic  de- 

mum  totus  incubuit,  vtMagiftratutempeftiuedepofico,  liceret  faltem 

priuato  mori,  cui  viuere  non  licuiflet.   Et  quamquam  non  obtinuic  llle 

quod  voluit,  non  amifit  certe  apud  omnes  teftimonium,  &  apud  Deum 

mericum  demiffiflima:  voluntatis.   Hac  fe  ille  inuoluens,  hac  viuens 

iuxca  ac  moriens,  latere  percupiens,  Pij  V.  cum  Alexandnno  Cardina- 

li  ad  Reges  Hifpanix,  Gallia:,  Lufitania:  animandos  contra  Turcam,Ie- 

i»  obfe-     gatione  perfun&usanoibo  ex  itinerum  dimculcate  concractojannis^erat 

rlam  s'e-  emm  fexagenario  maior )  &  pcenis,  quas  de  feipfo  fumpferat ,  totus  ex- 

dismon-    hauftus,Roma:  demum  pridie  Kal.O&obr.ann.M.D.LXxn.  fuauifiime 

'**"•         exfpirauit.  dignus  cui ,  etiam  in  tanto  feu  natura:  feu  gratix  faftigio  de 

fefubmifse  fentienti,  idem  quodipfi  Seraphico  Francifco  elogium  dc- 

tur  admiranda:  virtutis :  Francifcus paupcr  (gr  humilis ,  cdum  diues  ingre- 

ditur,  hymnis  codeflibus  honoratur. 

Qiiid  porrb  de  aliis  dicam,  qui  tota  paflim  Italia,  ac  pra:(ertim  Ro- 
iiiaJ  depofitifiint ,  confummata:  pignorafanctitatis?  quid.de  iis  qui  im-. 
poficas  fibi  Ecclefiz  dignicaccs  vel  refugere  conftmter,  vcl  coacli  rccipc- 
re  ita  gefferc,  vt  (  quod  fibi  iam  ante  de  Lainio  pollicebacur  Ignatius) 

non 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  597 
non  qinefijfe  Soctetas  honoresy(idfugi(ftpotiiis  njtderetur .  Non  patitur  hic 
icribendi  modus ,  vel  nuda  virorum  iftorum  nomina  recenieri ,  non 
AlphonibsSalmcrones,  non  Antonios  Pofleuinos ,  non  ceteros  •  obitis 
ctiam  inter  cetera  Pontificiis  ad  infideles  legationibus  inlicrnes ,  ac  dcni- 
que  cum  laude  {anctkatis  ac  prudcntia: ,  Romx  ,  Neapoli,  Ferrarix,  & 
alibi  demortuos.  Vnum  ego  (  vt  taceam  de  omnibus )  preterire  non  au- 
deo  Robertum  Beliarminum. 

Is  nobiliilimis  natalibus  a  Politiano  in  Italia  Monte  produclus,  Pur-'  Kobertni 
puratorum  Patrum  ,  6c  ipfiusetiam  Marcelli  II.  afrinis  &  nepos ,  qu6  frfr' 
miidiantes  iibi  honores  longius  ev  certius  efFugeret,  in  Socictatemlesv 
fe  abdidit,  quam  nouerat  fingidari  voto  denon  admittendis  etiam  ob- 
latis  vltro  dignitatibus  obligatam.  Sed  nc  fic  quidem  euafic.Cuni  Hcn- 
rico  Cardinali  Caietano  a  Sixto  V.  ad  Regem  Chriftiaiiifliirium  lcga- 
tione  perfunctus,  vbi  Romam  inde  rediuit,  parum  abfuit  quin  labo- 
riofiflimi  muneris  mercedem  referret  illam  ,  quam  maxime  refpuebat: 
Innocentius  iiquidem  eius  nominis  IX;  vbi  primum  Pontifex  renun- 
tiatus  eft ,  primas  intcr  curas  de  adfcifcendo  iibi  in  Cardinalium  colle- 
gium  Bellarmino  cogitauit ;  qum  id  ie  facturum  propediem  crcatione 
quam  vocant  prima  profclTus  eft  palam  .   Non  latuic  Robertum  medi-  ^™^ 
tataresj  quam  vti  abominabatur  ipfe  vehementer,  fiencqua  ingrueret  pnutur, 
<Sc  opprimeret  incautum ,  folickus  circumfpiciebat :  itaque  commotus 
in  lacryinas ,  &  profufus  in  preces ,  Pontificem  obteftari ,  &  qua  potuit 
reuerentia  diierte  afrirmare,  niii  prius  auocato  ab  illa  ,  fibi  tam  acerba, 
voluntateSan&iilimoPatre,nonabkurumiefe  agenibus  eius .    Flexk 
ea  vis  hominis  tam  valide  perorantis  Pontificis  animum,  licctobfirma- 
tum  5  &  indulta  imprxfentiarum  mifiione  eminentifllmam  a  P.oberto 
dignitatem  diftulit  ille  tum  quidem  ,  fed  non  abftulit :  nam  quantum- 
uis  inuitum  creatione  altera  fepromoturum,vti  dixit  Cardinali  Verona*, 
ita  fecillet  haud  dubie,  niii  prius,  fecundo  vix  exadlo  mcnic  Pontihcatus 
iiii,  exceiTiifet  e  viuis.   Interim  (quafi  ita  omnino  vellet  a?terna  proui- 
dentia,  quas  miro  ordtne  Angelorum  mnnfteria  hominumque  dtfpenjat)  Sacri 
primum  Officij  Concilio  adlechis;  indea  Clemente  VIII.  ailumptus  in 
focium  itinens,  quod  Ferrariam  ille  inftituit ,  Epifcopos  cxaminarc  iuf 
fus  eft:  denique,  vbi  rediit  in  Vrbem,  diierto  Pontificis  impcrio  pridem  afnii'ture: 
contra  omnes  Roberti  preces  &  lacrymas  obfirmati,purpuram  admitte- 
rc  eft  coadus .  Et  addebat  pro  ratione  prarcepti  fui  Clcmens  ipfc  ,  quod 
faptentix,  merttom  Ecclefd  "Veinon  inuentffet  Koberto parem  .   Eius  vtique 
iapientix,  qux  ex  fando  Dei  timore  progcnita  confummxta  iujlttia  eft, 
ac  virtutum  omnium  quam  vocant  lyy.vyJ\o7rcuhlct.  :  quarum  in  Bellar- 
minum  veluti  congeftarum  teftimonium  non  aliud  ,  quam  ab  ipsa, 
quam  gcilit,  purpura  ac  dignitate  delumam.  Nimirum  ,  vti  ad  fplendo- 
remailumpti  nominis  illico  fe  produnt  vilioris  naturx  dcdccon-  ita  ■  rurr[t)ti 
generola  mcns ,  &  mcorrupta  virtus,  non  ahbi  magis,  quam  mter  hono- 
rum  infignia  elucefcit.    Non  ille  aul.e  Cux  parietes  wltivi  purpura  pa.Q.fHbmiflQr* 
fus  cft,  illo  prxicrtim  tcmpore,  quo  paupcrum  nuda  corpora  importu- 
num  Romx  frigus  muafcrat .    Non  ille  aut  fibi  aut  fuis  munerum  Ec- 
clcfiafticonimtitulosfmdufYe  corrafit,  quin  &  rciecit  oblatos  Capuam 

Ffff  ^  Archic- 


$98     .     IMAGO    PRIMI  SjECVLI   SOC.   IESV. 

Archicpifcopatus  fui  proucntus  annuos  ita  diuifit,  vt,  diftnbutis  propc- 
modum  omnibus  111  Eccleiiam  &  egenos ,  iius  iple  ncccilitatibus  vix, 
quod  fupererat,  minimum  referuaret.  Non  llle,  Romam  a  Paulo  V.  re- 
uocatus,  vbi  fccum  Vrbis  Sc  orbis  gubcrnaculo  afliftcret,  mduci  velab 
ipib  Pontificc  potuit,  vt  Archiepifcopalis  Ecclefia:  iux  ,  cui  vltra  adclle 
non  pofTet ,  titulum  retinerct :  ncgans  Paftoris  nomcn  ,  ncdum  fru- 
ctumdebcri,  prarterquam  vni  qui  Paftoris  munere  fungcretur .  Qua: 
quidcm  6c  alia:  virtutes,  quas  modo  diflimulo,  iam  inde  ab  mcunabulis 
adulta:  cum  Roberto,  ita  eum extulere  omnium  exiftimatione commu- 
ni ,  vt  imis  pariter  acfummis,  iniquis  iuxta  &  arquis  rerum  arbitris, 
,     n  fuerit  in  opimone  dismitatis  .   Apud  parentcs  iiios  &  fratres  eofuitin 

omnibtuejt  ,r  o  r         r 

vmeraiio-  prctio  &  honore ,  quo,  li  muidiam  excludas ,  nle  ohm  ytgypti  rector 
«ws  inter  fuos.Illum  Scholaftici  collcgar,in  omnibus  vbiquc  pnncipem,ama- 

bant  iuxta  ac  venerabantur  vti  ducem.  Illum  Iacobus  Laincz  Societati 
Prxpofitus,  etiam  tum  tironem,veteranum  Christi  militcm  agno- 
fcit.  Illum  Gregorius  XIII.  Sixtus  V.  Clemens  VIII.  &  quem  ante 
nominaui ,  Innocentius  IX.  quemque  prxterire  non  audeo ,  Grego- 
rius  XV.  cumfuonepoteLudouifio(qui  viri! )  oraculi  loco  habent.  11- 
lius  confuetudinem  Carolus  Borromseus  &  Philippus  Nerius ,  vterque 
fanctiflimus ,  llle  Prasfiil ,  hic  Presbyter,  exoptant.  Vna  Roberti  gra- 
tia  Sabaudix  Ducibus  pretiofam  reddidit familiam  Bellarminam:  Ro- 
bertum  Lotharingix  ,  cumdem  Alexander  Parmse,  Maximilianus  Ba- 
uarix,  ac  Ferdinandus  I.  ac  Cofmus  II.  Etruria:  Duces,  ofHciis  etiam  ac 
litteris,  coluere.  Philippus  Rex  Hhpanise  Bellarmmum,  Cardmalem  fa- 
clxun  gratulatur  &  gaudet  •  Henricus  I V.  Rex  Gallia? ,  Clementi  VIII. 
vt  iurrogetur,expoicit;  lllum  Sigifmundus  Rex  Polonix  frequentiflimis 
litteris  confalutat;  illum  Rudolphus,  Mathias ,  Ferdinandus ,  Auftriaci 
Carfares ,  atque  adeo  tota  illa  Augufta  familia  amore  fingulari  ac  vene- 
ratione  comple&itur .  Multa  funt  etiam  harrcticorum  tcftimonia  fin- 
gularia  de  Roberto,  fed  indigna  tot  inter  tantorum  Principum  recenferi. 
Vnuin  hic  tamcn  &alterum ,  au&orum  diflimulato  nomine ,  configna- 
bo.  Iudarum  inter  iuos  Romx  nobilem ,  de  Bellarmino  quid  ageret  in- 
terrogatum,  dixifle  ferunt :  Hebraeos  propediem  omnes  a  pertinacia  fua 
ad  Ecclefiam  accefTuros,  ratione  non  alia  addudtos ,  quam  ii  Catholici, 
prseiertim  Principes,  ad  vnius  Bellarmini  mores  exigerent  iuos  .  Quin 
etiam  Rex  Anglirecum  Bellarminum  aflidue  leclitaret,  ita  alicjuando 
pronuntiauit:  Videnfibi,  ac  dici  fane  poffe  ,  <x>irtutem  TZellarmim  inuidiam 
...  -,.  mortalmm  ommumfuperajje.  Talis  llle  ciim  eiTet  iudicio  omnium,  vni  fi- 
vilefiit.  bi  nihil  ipfe  tribuebat ;  quin  xternorum  confihorum  dubia  velut  lance 
fufpenfus,  harrebat  aliquando  non  fatis  de  falute  fua  fecurus .  Illam  ita- 
que  vt  aflereret ,  frpe  petiit ,  &  vix  tandem  imis  precibus  impetrauit  a 
San&iflimo  Patre ,  vt  redire  fibi  liceret  in  cum  virtutis  locum  ,  a  quo 
violente  fuiiTet  abftractus,  ac  poftliminio  Religiofa:  infantia:  vclut  red- 
dito,  ad  matris  fiire  Socictatis  dilecta  icmper  vbera  reuerti  •,  meliori  in- 
defucco  reftauraturus  id  quod  reliquum  eflet  Chriftianx  vita:,  quam 
educere  adhuc,  ex  facra  licet  fan&aque  purpura  ,  potuiflet.  Itaque,cum 
annum  ageret  cetatis  nonum  lUpra  feptuagefimum ,  innocentiilimus  re- 

uer* 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.    599 

uera  (enex,  quo  cxpeditius  abiret  in  cadum  fuam ,  vti  vocabat ,  domum, 
malitia  vere  paruulus,  ad  S.Andrea:  Societatis  Tirocinium  fefe  recipiens, 
lllud  patientillimi  Prophetx  vfiirpare  merito  potuit :  In  mdulo  meo  mo~ Iob  ** 
riar,  &  ficut  fdma  multiplicabo  dies.  Enimuero  non  ita  multo  poft  mor- 
bo  correptus,  illoque  letahynirum  quantas  tota  pailim  Vrbe  commotio- 
nes  excitauit  animorum  .    Erant  etiam  de  Primonbus,  qui  lllud  Eccle- 
fix  columen  diutiiis,  vel  fiia:  vitae  impendio,  fematum  vellent  ;  erant  & 
Principes  inVrbe  viri,  qui  expreiTum  de  vena  fanguinem  ,  ac ,  fiqua.cfemma£"" 
poflentetiamaviuentecorradere,  rehgionis  ergo  feruarent .  lpii  Pontl-  fanmtatis 
fici  Miifale  delatum ,  ceteri  libelli  precatorij  aliis  atque  aliis  pro  vniuT-  montun 
cuiufque  conditione  Purpuratis  Patribus  ceflere.   Tandem  perductus  ad 
extrema,  iamque  depofitus,  parem  vita:  pientiflimx  finem  ibrtitus ,  ctCi 
illud  folicite  etiam  teftamento  cauerar,  ingenti  tamen  &c  pompa&  vene- 
ratione  delatus  eft  in  Patrum  Societatis  commune  lepulchrum  ,  Dco 
ferui  iui  merita  factis  etiam  a  morte  prodigiis  conteftante. 

Habet  &  alios  ,  cosque  antiquiorcs ,  Italia  ,  ac  prxfertim  ipfa  Roma,  vti  &?lu- 
Martinum  Olauium,  HieronymumNatalem,  Andream  Frufium,  Cor-  rceseta'te  £ 
nelium  Vifchaucum,  Silueftrum  Landinum,  Michaelem  Metauailem,  fudH. 
Iulium  Mancincllum ,  Se&arium  Caputium ,  Simonem  Bucerium  ,  Fa- 
bium  de  Fabiisj  &,quem  dudum  nominare  debueram,  Petrum  Fabrum, 
primum  Ignatij  Socium  ,  illum  de  Societate  I  e  s  v  Germania:  fub  ha:- 
reticis  laboranris  primum  Apoftolum.  Sed  enim  de  illis  ,  alibi  de  hoc 
etiam  ,  deinde  dicendum  erit. 

Vnum  ego  Roberto  Bellarmino  fancTdflimo  feni  Bernardinum  Reali-  Bcrmrdi- 
num ,  &  illum  innocentiilimx  vitae  virum  cmeritum ,  quafi  geminum  nmReaU- 
adiungo.  Carpis  illeoriundus,cum  Lechos  Societatem  inuexiflet,  quan-""* 
tumuis  ali6  fa:pe  vocaretur  imperio  Superiorum,  &  vocantes  ille  feque- 
remr  alacrirer,  variis  femper  iisque  fupranaturam  prodigiis  eft  detentus: 
quafi  illum  Deus  (quod  deinde  fecutum  eft)vrbi  illi  patronum  inter  Ca:- 
lites  prouiderct.  Igitur  quadraginta  ipfbs  annos  inibi  moratus,  cum  ad- 
mirabili  opinione  fmcTitatis,tandem  xvi.  huius  faeculi,  annis  fexodto-  ">ifatulit 
genario  maior  exceflit  e  vita :  gratiflimum  ex  efFeto  etiam  corpore  odo- c  Ar,M 
rem  late  fpirans,  indicem  animx'  incorruptx  .    Mortem  acerbam  ciui- 
bus  omnibus  exccpit  campanarum  omnium  tota  paflim  vrbe  fonan-  in  Patrg. 
tium  lugubris  tinnitus ;  ipfeque  Bernardinus  audlorit  itc  Epifcopi  ac  Se-  »«w  vrbis 
natorum,  adlecTus  in  Patrem  ac  Defenforcm  populi  fui,  f alutem  eius  fibi  ^"^" 
apud  Deum  elTe  cordi,  iteratis  fubindc  miraculis  oftcndit. 

CAPVT     SECVNDVM. 

Autta  Socktatls  exiftimatio  pev  Apoftolicam  fantiitatem 

Trancifci  Xaiterij  y  &-  fer  cetcros  in  Oriente  laborum 

eim  focios  atqite  &malatores. 

C>Vm  annum  vix  altcrum  confirmata  Societas  tota  pamnl  Italia, 
^ac  Romx  prxferrim  fuo  natali  iolo  ( (1  quod  tamcn  illi  natale  fb- 
Iumcftextracadum)fub  felici  Iesv  fidcrc  adolcfceret  cxvoto  Patris,am- 

mis 


6C0        IMAGO     PRIM  I   SALCVLl   SOC.  IESV. 

mis  plns  quam  incrcmcntis  in  dies  tacta  robuftibr ,  breui  par  orbi  teriu- 

rum  cilc  ccepit.  Itaque  iucredibile  dictu  cft,  qtum  pauci  quantillotem- 

porc  Roma  egfeffi  ,  impcllcntc  cos  Ignatij  cc  vel  maxime  Dci  fpiritu, 

Orrcntcm  &  Occidentem,  Mcndicm  &  Scptemtrioncm  ,  hoc  eft,  totum 

qua  patct  orbcm,  agendo  patrendocjue  fortia  peragrarmt.  Quos  inter 

Gregor.xv.  cnituit  vir  ille  Cdtttbus  magis  fimilis  quammortalibus  Fra?icifcus  Xauenus-y 

poii  sccrera-  qui,  legante  Ponttfice,  &?.  cogente  charitate ,  Oceanum  mgrejjus  ,  wuandos  alio 

refpondtn?  in  or^c  tcrrarum  quicfimt  Orientalcs  populos,  quibus  in  mortis  njmbrd  habt^ 

Rdationi     tantibus  oriens  ex  dlto  Euanpelii  lux  nonclum  affulftrat.  Non  llle  more  isnist 

fupr.cuatx.  .  £>..J      ,,  ,  ,  .     JJ      j».  , 

cjiu  vicinas  depaitus  mccndio  inuas,  iiihturobiectu  Humims,  aut  etiam 
rejflarite  vento  ad  cineres  iuos  redit;  incepto  deftiut  vmquam  ,  nedum 
rcgrclVus  ad  iuos  eft,  reilante  vel  obrritente  fortuna  :  at  cum  videret  opu- 
lcntrflimam  ex  remoto  prxdam  animarum ,  cius  cupiditatc  fic  exarfit, 
vtjvaitiflimo  licet  Occano  abiciifa  a  nobis  ac  veluti  reuulia,  fibitamen 
adeundailla,  atquc  ad  communem  Ecclefiam,  nullis  impeditam  terra? 
ipatiis,  reuocanda  dcniquc  viderctur  .  Adco  vt  de  cxlciti  eius  quo  fcrc- 
batur  igne  tanto  iam  ante  diftin£te  pra?nuntiata  dici  poflint  illa  quae  iiio 
irj  Epithalamio  diuinus  llle  Sponfiis  dc  immortali  Sponsamagnificc 
Cant.3.  decantat :  Lampad.es  ems  ,  lampades  igms  atque  fiammarum  .  tAqua  multa 
non  potucrunt  exfiinguerc  charitatcm,  necfiumina  obruent  iUam.  Vere  enirri 
lampades  eius,  hoc  eft  Xauerij ,  lampades  ignis,lampadcs  eraiit  Ignatij; 
quibus  hic  mccenfus  ab  I  e  s  v  fuo ,  deinde  llium  lgne  fic  inflammauit, 
vt,  quod  de  vtrifquc  Apoftolico  confirmatur  oraculo,  compertumfit,  cade- 
flem  duorum  illorum  hommum  charitatem  vafti/fimo  coerceri  non  potutjfe  vnius 
crbis  ambitu;  quem  njmuerfum  multis  fculorum  xtatibus  non  audax  Roma?io- 
rtim  fortitudo  peragrare  <-vtt7oriis,  neque  curiofi  Gr<ecorum  fiapientia  lUuslrare 
Utteris  potuere.  Age  vero  (  quando  huius  Xauerij,  viri  iupra  memoriam 
omnem  &c  arftimationem  omnino  magni ,  nec  obiter  quidem  attingi, 
ncdum  recenferi,  poffunt  fingula  )  pauca  lolum  ,  &  quidem  illa  qiur  ad 
commendandam  eius  apud  mortales  ac  Cadites  dignitatem  faciunt, 
pari  qua  de  Ignatio  ante  fecimus  fide  &  breuitate,  percurramus.  Fidem 
racient  verba  fequentia  ,  qua:  non  Societatis  homo  quifpiam  pro  iiio 
priuatim  afFe&u  Xauerij  ftudiofus ,  fed  Nicolaus  Zambeccarus  Confi- 
itorialis  Aulae  Aduocatus,  &  facra:  Congregationis  Secretarius,  coram 
Sanctiflimo  Domino  noftro  Gregorio  XV.  in  publico  Confiftorio  pro 
veritate,  totius  Orientis,  orbis  paene  dixeram,  confenfu  teftatiflima,pro- 
nuntiauit.  Breuitatem  autem  non  nimium  extendcnt ,  quae  fimili  fids 
cum  ex  illo  ipfb,  tum  etiam  aliundc  habita,  pauca  f  iibnedtam. 

Sexto  anno  poB  ortum  Ignatij  cl.tris  nobilitate  e>  pietate  parentibusjn 
cafleUo  mdtemx.  ditwnis  in  Nauarra  ,  cui  Xauerw  nomen,  natus  efl  Vranafcus 
Xauerius.  LutetU  Tanforum  dum  litteris  operam  naudt,  pater  de  Ulo  domum 
habnk  m  tcuocdndo  cogitdmt  ;reuocafetque,mfi  ^layut  Magdalena  Frdricifciforor  ,  qu& 
Confislorio  Gandta  Difalceatarum  Virqinum  fancii  Lrancifci  mapia  fantTitatis  famd  Cce-. 
nouium  regebat  ypatrem  per  litteras  admonuijjet  ,  <~vt  Lraiicjcum  nout  orbis 
Apoflolum  a  T>eo  eleclum  omrii  ope  foueret  in  fludiis  litterarum.  Pra- 
dtciioncm  probauit  euentus.  Nam  Lutetix  fi?iritualtbus  Exercitiis  ab  Ignatia 
excttbtfs,  atque  admehorem  ^vitam  traducius ,  interque  Socios  aggregatus,  Ro- 

mam 


Greg.XV 
fupr. 


Summ* 

vua  Xa- 
itenj  ex 
Or.itions 


pnbhco 
Nicolao 
Ztimbec- 
caro. 


LIBER  0VINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.    601 
fnam  nJenit.   Hiv,funddid  Societate,  rogatu  loannis  Tertij  Liifitania  Regis ,  ab 
Ignatio  mitittur  in  Indtam ,  Ortentahbus  populis  Christo  adtungendis 
mjju  Vontificis  T?auh  II I.  qiii  eum  digmtate  potefiateque  Nuntij  Apofiohci 
crnauit.   Ex  Lufitdmd  (  njhi  a  loannc  primum  Rege  ,  detnde  ccmmuhi  popu- 
loram  appeliatione,  £?*  tpfc,  &  ob  etus  caujfam  rehqui  Societaiis  homtnes,  per 
Lufitamam  ac  fubieclaci  ^Regna  Apofioh  dtclt  funt  )  in  Indtam  foluens ,  recu- 
fdto  njiatico,precario  njtclu  njefiituque,fub  dw  dormtens  nauitco  fuperfune, 
Kgrotis  inferuiens,  fordes  eorum  hnteasque  vefies  abfergens ,  Sacramcnta  tUis 
ddmimjirans  ,nautas  njeclorcsque  Qmfiianis  praceptis  erudiens  (  quemmorem 
tn  reliquis  nauigatiombus  confiantiffime  tenuit  )  Goam  peruemt.    In  bac  vrbe 
fui  Apofiolattis  initia  pojiturus  ,  pueros  rudemque  plebem  tihtinnabulo  cdaclos 
tn  templum,  cecpit  hofirx  Fidei  rudimenia  docere  :   adultos  ,  m  quorum  plerif- 
que  nihtl  erat  ChriHtdhterei  prceter  nomen,a  nJttiis  abflerrere,  atque  adVocm- 
tenttne  &  Euchartflu  Sacramenia  priuatis  coiloqutis  ,publtcis  concionibus ,om- 
nibus  charitatis  ojficiis  prouocare.   Fuhdato  hic  Qollegio  Soctetatis ,  tamquam 
Indtarum  Seminarto,  ipfie ,  qui  fefegregatum  nouerat  in  Euangehum  ad  omnes 
Orientis  piagas ,  Godrehcld,  Qimormum  promontorium ,  oramqUe  Vtfcaruwi 
margarttis  nobdem  petit,  ahtmarum  auidtor  tpfe  qudm  ceteri  margaritarum, 
Inde  dijfemtnatd  njbtque  G  H  R  I  s  T  I  Ftde  difiedens,  Trauancoridis  Regnum 
C  h  R  i  s  T  o  adtungtt,  tum  Ceilanum  tnfulam ,  ium  auream  Cherfnejum, 
tum  Mduricam  regwnem,  tum  alias  atque  ahas  gentes  ejferatas  ac  barbaras, 
tum  Japomam ,  vltimam  Orientis  oram ,  vbi  numquam  ChRisti  nomen 
tiuditum  erat ,  Euangelio  lufirat;  indcfejjo  femper  animo,  per  tmmenfa  terrarum 
IJatia  ,  per  dperta  njitte  dfcrimina  ,  contemptis  exasluantis  0ceamfiuc7ibusy 
piratarum  latrociniis ,  tncommodis  infimtx  nauigationis .   Nec  contentus  tol 
njbtque  locorum  terras  ,  tot  marta  docendis  populis  perluslrajfe ,  tot  tnfulas, 
promnctas ,  Regna  cDeo  pepcrifje  s  d  capite  rem  exorfus  ,  in  Stnas  expedtttonem 
adornat.   Atque  emehfo  tierum  Oceano,tn  Sancianum  infulam  Stnis  proximam 
dejtrtur,  Sinarum  c\aufira,fiuenfjimis  quamquamiegibus  cufiodiisque  firmata, 
tentaturus.   Vbi  derehEim  Jimulab  wterprete,  fimul  ab  hoff/ite  ,  morbo  corre- 
ttm,defertd  in  infuld,  in  humdi  tngurio,  m  magnd  rerum  omntum  inopidy  hoc 
nmum  <egerrime  ferens,fe  luuandorum  honiiiium  dditu  probtberi,  ceterum  Dei 
defiderio  njtdendi  fupra  mod.tm  incenfm,  annos  natus  qutnquagtnta  quinque, 
decenmo  poH  fuum  in  Indtam  aduentum  ,  quarto  ante  Ignattj  obttum  anno, 
fincliffime  morttur.  Indiarum  Apojioh  ?iomen  confecutus,  non  tam  dhorum 
prxdtciiombu^  aut  Lufitanorum  Indorumque  confcnfu  populorum ,  qudmpro- 
prtis  HJirtuttbus,  quibus  fe  zApofiolorum  ad  njttam  conformduit ,  dc  donis  dtquc 
tniraculis  ,  qutbus  ad  Apofiolorum  glortam  dium  extuht  Deus  :  adeo  njt  toto 
Oriente  non  alto  nomine,  quhn  Sdnclus  dtque  ApoHolus  dppelidretur  ab  omm- 
bus,  etiam  ab  Etbmcis,  qut  adetus  fpulcrum  accedere  njenerabundi ,  eiusque 
opcm  implorare  confiteuerunt.   Et  fane  (  njt  ceteras  njirtutes  omittam  omnes)  Summx 
quanta,  quamquc  Aposiolica  futt  etus  charitas,fiue  tn  Deum,  cuius  defiderio  tta  v'rt"tum 
capiebatur,  njtfepe  ardente  njultu,  fiagrantibus  oculis  atque  in  calum  defixis,  eod:m. 
dtuimtus  attolleretur  d  terrd,  ac  cAeUt  fiupcrafjluente  Lctitia,  cmferendx  impar 
eratmortale peclus,  exclamare  dulcijfime  cogeretur:  Sat  eft,  Dominc,  fac  eit? 
aut  in  homtnes  ,  quorum  catijfd  nttllum  laborem  aut  difcrimen  njmquamformi- 
ddmt,tam  wfatidbili  ammarum  fiti^njt  tot  populis ,  Regnis ,  Rcgtbusquead 

Gggg  Deum 


602  IMAGO  PRIMl  S^CVLI  SOC.  1ESV. 
Deum  tradutlis,  totoquc  p<cne  Ortcnte  Euangeltj  lace  luflrato  ,adbuc  in  prtmof- 
dio  operum  c(fey  atque  anguslus  orbis  terrai  um  wgentt  etus  ammo  njtdcrctur? 
Dona  njerb  atque  mtrac  ula  qudm  multay  qudm  plane  Apofloltca  fuere  ?  Dtuer- 
ftrumgentium  linguis,  quas  non  ante  dtdtcerat ,  ita  expedtte  apteque  loqueba- 
tur,  acfapud  cos  populos  natus  educatusque  cjfct .  conttgttquc  non  ra.ro ,  ,njt3 
dum  apud  ctrcumfufam  mulutudincm  diceret ,  njariarum  natwnum  homines  il- 
lum  audtertnt,fud  quifque  lingud  loquentem  .  .Qutd  rerumfuturarum  abfen- 
tmmquc pr&fenfiones  ac  njaticimal  E  plurimisyqu<jc  in  etus  affis  legtttme  tntlru- 
£Iis  reccnfentur,  <~vnum  attmgam .  Lufltana  clajfis  ,  hortatu  Xauerij  aducrfus 
Acenos  mcttata,  dum  cportu  MaLc<efoluity  prxtorta  biremis  ,faluis  tamen  mi- 
Itttbus  ,  fubmergitur  in  portu  ,  (Jeclante  ciuitate  atque  omcn  infeltas  cxitus 
eam  rem  interpretanteyflmul  in  Xauerium  inflrepente  yqui  contra  nJalidam  m* 
gentemquc  Acenorum  clajjem,  ducentos  ac  tngintx  Luftanos  milttes  in  oclo  na-^ 
ues  dtftrtbutos  animajfet.  At  Xauenus  pcrgere  illos  conflantt  ammo  jubct ,  qub 
Deus  adcertam  njtcloriam  njocabat ,  eoque  die  pro  vnd  biremi  amtjfd  duasfu^ 
peruenturas  .  Superuencre  antefolis  occafum  e  Molucis  biremes  dux  y  mditibus 
dmnique  apparatu  bellico  mflrucftc  :  fequeyhortante  Xauerio,  ad  rehquam  claf 
fem  adtunxere.  Sedcum  pojl  rfiultos  dtes  nuntius  de  clajfe  nuUus  adferreturt 
ffargitur  ab  Ethmcis  rurnor ,  Lufitanos  ab  Acenis  contructdatos.  Xauertui 
moejlam  folicitamque  ciuitatem  confolaturus  ,  in  concioncm  afcendtt :  (^r ,  qui 
hord  adflumen  Varies^quod  Malacd  dtflat  trecentis  milltartbus,  Lufltam  Vic7o- 
riam  <-vrgebantyocci(is  quxtuor  mtUibus  bxrbdrorumjfjx  captis  Vel  demcrfls  eo* 
rum  nauibus  s  ipfe  claff.um  congreffum  defcnbere  primum  coepit :  detnde, 
oAgite,  tnquit ,  Malacenfes  Deo  grattas  pro  njtciorid ,  quam  Lufltani  hoc  tpjo 
temporis  punclo  rcportantytnbus  tantum  aut  quatuor  e  noflris  in  pugnddefl- 
deratis.  Idnjbi  dixit,  etiam  diem  deflgnauit ,  quo  tlit  (foltis  onufli  tn  patnam 
reditun  erant.  Omniay  njtiprxdtxerat,  ac  (ioculis  tUa  Jfetlajfety  eucnere.  lam 
ajero  miracula  per  llium  ,  tum  njttdfuncium  ypatrata  diuimtns ,  tfimmulta, 
tam  njxriay  tamque  inflgmafunt ,  Vt  profeclb  Xauerius  mbil  fecijfe  minm  d 
magnis  aApoflolis,  afflrmartpofflt,  Certe  mortui  ad  njttam  refltiuti ,  <ut  cetera 
taceam  ,  quamuis  tn  Kelattone  habttd  coram  Sanclttate  njcflrd  yquatuor  tan- 
tummodo  numercntur ,  tamen  non  pauciores  qudm  njiginti  in  aiiis  proferuntur: 
njtprofeclo,  cumtanta  Xauerijfanclitas,  tantusque  ex  eius  labortbus  hommum 
fruffus  exflttertt ,  mirum  nonflt  ,■  fl  viro  njirtuttbus  dc  miraculis  mclyto  ,  m- 
cenfls populorum  flud.iisyfupplicibus  Vrincipum  litteris  ,  tottus  Indtarum  Clert 
prectbus ,  flagranttffimis  Lujitani  Regni  njotisy  ac  p&ne  generis  bumani  confinfu, 
cadefles  honores  ab  Apojioltcd  Sedecontendantur. 

Quibus  quidcm  verbis  ctfi  ncc  llluftrius  quidquam  nec  amplius,  vel 

■de  landtiffimo  quolibet  viro  dici  pofle  videatur;  quiatamcnfuprahu- 

manam  commcndationem  omncm  Xaucrius  cft ,  adiicere  audeo  etiam 

naturx  calculum  vclutanimatum  ,  ipfiuscjue  adco  Dci  Ca:litumque  te~ 

XmetiM   ftimonium;  quorum  magnitudinc  cogor  hicego  deXauerio,viro,  vt 

ditttv  k    ant£  diccbam,  Ca:Iitibus  magis  quam  mortajibus  fimili ,  intclligcre  Da- 

Cditlblu  lucus  muc^ :  Mimtifti  eum  paulb  mtnus  ab  Angelis ,  glorid  (djr  honore  coronafli 

fimilis.      tum  ,  (cfr  conflitutflt  eum  fuper  opera  manuum  tuarum.   Quid  enim ,  feu 

jfaim.s.     confideres  in  illo  florcm  virgineum  anima:  illibatx,  feucorporis  anno 

plus  intcgro  in  viua  calce  depofiti  formam  £c  colorem  non  folum  con- 

ftantem^ 


LIBERQJINTVS.  SOCIETAS   HONORATA.     60g 
ftantem,  fed  viuidum  &  fuaucra;  fiue  illius  nunc  intcr  MifTarum  folen- 
nia  ac  frepe  alias  a  terra  fufpenfi  ;  nunc  toto  per  mare  triduo  impune 
flucTuantis   leuitatem,  velut  concretaz  molis  expcrtem;  feu  demum inftar  elt 
ciufdem  prxfentiam  pluribus  locis  &  longe  a  fe  diffitis  fimul  exhibi-^"^* 
tam-,  annon  hominis  minus  quam  Angeli  in  Xauerio  deprehendes?'"^"^5 
Sed  inferiora  funt  hxc.  qualia  vero,  vt  iam  dicam ,  aeftimentur  ea  qux 
illum  Angelico  cuiuis  ordini  quam  limillimum  effecerc? 

Angelorum  nouem  ordines  fiueturmas,fiuejVt  Theologiloquuntur,  *,Tho™' 
hicrarchias  tres  ita  diftinxit  Deus,  vt  infima  terram  &  homines  in  illaa».i.&6. 
degentes ,  altera  ca:lum  &  aereas  quas  vocant  potcftates ,  fumma  deni- 
que  Deum  fpecTent.  Angeli,  Archangeli,  Principatus  velut  legati  funt 
ad  cuftodiam ,  confcruationem  defenfionemque  mortalium:  Potefta- 
tes  in  elementa,  Dominationes  in  cxleftia  corpora,  Virtutes  inmedia 
omnia  imperium  exercent,idquc  vel  vrgendo  confentanea  natura?,  vel 
fupra  hanc  admirabilia  procurando :  in  Thronis  pleno  diuinitatis  illa- 
pfu  veluti  conquiefcit  aeterna  maieftas ,  Cherubinos  illuminat  increata 
fapientia,  Seraphinos  accendit  bonitas  infinita. 

Enimucro  Angelum,  hoccft  legatum  fiue  miflum,  Xauerium  loqui-  ^1™1*" 
tur,  cum  Apoftolici  Nuntij  a  Paulo  III.  illi  impofita  dignitas  &  dele-foLio. 
gata  poteftas,  tum  gloriofum  nomen  Apoftoli,  quod  fidelis  Dei  fieruus  Apofio-  f~  m  ""' 
licis  fatJis  ($r  fantlitate  promerutt  non  folumfibiffied  etiam  fiuis:  njnde  qua  Jfrchm- 
JLufitanum  Imperium per  Europam ,  Afiicamy  Afiam3  ffi  nouum  patet  orbem}gel'>Pr,nti- 
omnes  de  Societate  Iesv  Apofioli  nominantur.  ^mimm  °~ 

Ad  cuftodiam  vero  defcnfionemque  mortalium  quid  tandem  irt  vrbmm 
Xauerio  requiras?  Nota  atque  iam  ante  etiam  infinuata  eft  eius  animi  rfs^nHm- 
larga  benignitas ,  qua  omnes  nomines  vbique  terrarum  vno  velut  am-^ 
plexu   continebat  ipfe  vnus;    qua  immemor  fuae  dignitatis  ac  vi- 
tas,  immemor  omnino  fui ,  non  animos  curabat  folum ,  fed  &  deie- 
cTis  corponbus  feruiebat ,  vfque  ad  purulentam  vlceris  alieni  faniem 
intrepide  hauftam  ore  tam  auido,  quafi  fi  deliciis  caeleftibus  pafceretur. 
Apoftolicum  illud,  vifumne  dicam  an  fomnium?  quo  fub  jEthiopis 
impofiti  fuis  humeris  immani  pondere  ad  exprelTum  vfque  fudorem 
gemebat  in  fomno  Xauerius,  quid  indicabat  aliud  ,  quam  promptifli- 
mam  fimilis  ctiam  obfequij  prarftandi  illis  hominibus  voluntatem? 
lllorum  llle  caufsa  toties  iacTatus  Oceano  tam  vafto:  illis  toto  aliquan- 
do  triduo  flucTuauit  in  tabula  naufragus ,  fuis  fe  velis  ac  defideriis  fuf- 
tentans,  ac  dirigens  in  locum  iuuandis  hominibus  opportunum:  illos 
pcr  ardentcs  arcnas  littorum  Indicorum ,  illos  per  fpinis  &  prxacutis 
filicibus   inftratas  Iaponia:  vias ,  fcpe  etiam  torrentibus  intercifas,  & 
frigoribus  infames,  nudipes  ipfc  &  facram  infuper  fupcllecTilcm  fuis 
ferens  humcris,  conquirebat:  illorum  infinita  corpora  fanitati  reftituit: 
illorum  minimum  viginti  emortua  iam  atque  depofita,  &  quandoquc 
etiam  tumulata,  reuocauit  ad  vitam  :  illorum  idcm  animas  ad  decies  [l^Sf 


CKMIS 


centena  millia  ,  &  quod  excurrit,  fua  ipfe  manu  Sacramentoclutas  Ec-  aNicoho 
clefi.r,  &  pcream  faluti  redonauit.   En  alterum  Angelum  afcendentcm  ab  inorar.f.i»'. 
ortu  fiilis,  habentem  fignum  Dei  <-uiui:  (efr  clamauit  ^voce  magna  quatuor  An-  Apocai.?. 
gelst  quibus  ddtum  efi  nocere  terrx  ($r  mari ,  dicens:  VXoltte  nocere  terra  & 

Gggg  2.  mm\ 


604  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   S  O  C.    IESV. 

mari ,  neque  arboribus  ,  quoadufque  flgnemus  feruos  cDei  noflri  in  ftontibui 
eorum.   lllorum  denique  curandorum  apudSinas  toties  impedito  ftu- 

Turrcii  lib.  dio  ac  defiderio  tandcm  immorcuus  eft,  ferens  (Cgernme  prohiben  fe 

j.eap.io.  Sinarum  aditu  ,<-vtpote  qui  totius  Orientts  falutem  mcnte  complexus,  inpri- 
mordio  operumfuorum  flare  fe  crederet:  nec  dubium  quin  fi  ct  contigiffct  ijt 
Smarurn  expeditioni  fuperfles  Romam,  quo  ab  Ignatio  accerfcbatur ,  perueni- 
ret,  Occidenti  quoque  depofitisque  FcclefU  partibm  fuertt  pariter  faluti  fu- 
tumn  fenfir,  vt  dicicur,  accommodatitio  expreiTurus  in  fe  Seruatoris 

M.uth.14.  iftud  effacum:  Sicutfulgur  exit  ab  Oriente  ,grparet  njfque  in  Occidentem; 
ita  erit  (efr  aduenttts  Filij  hominis.  Vbicumque  fuerit  corpus  ,tllic  congrega- 
bunturi^r  aquiU*  Quas'  mter  quis  non  agnofcit  Xauerium,  fduti  Gen- 
tium  quafi  prardx  iux,  non  vtique  laniandas,  fcd  Deo  fcruanda?,  fem- 

Rd.foi.15.  per  mtentum  ?  lAdmirabile  illud,  inquic  in  Relacione  fua  faspe  iam  anre 
nominatus  Cardinalis,  quod,  cum  magnis  itwenbus  per  montium  cacumina 
numerofus  7>adagarum  exercitus  in  Kegnum  Trauancondis,  atque  Vromonto- 
rium  Comorim  furcns  cxcurreret  in  rmnam  Chnflianorum,quos  ipfe  baptiza- 
uerat;  Xauerius  folus,  lnuitfai  in  Deum  fiducia  clypeo  tecius,  obmam  barbaris 
proceffit,  mihtesque  feuerc  increpauit.  Stctit  iliico  exercitus  immobih  vefli- 
gio,  nec  prooredi  njlterius  potuit.  quin  etiam  ducibus  pergere  ajolcntibus  re- 
ffondebant  milites,  progredi  fe  nequaquam  pojfe ,  ($r  cernere  e  regione  adslan- 
tem  cum  Xauerio  <-uirum  qucmdam  magnum  &  maieflate  terribilem ,  nigrd 
<xiefle  indutum ,  qui  eos  terrebat  j  neque  ardorem  ex  vultu  atque  oculis  emt- 
cantem  ferre  fe  diutius  poffe.  Quod  cum  ipfi  etiam  duces  expenrentur,  rc- 
troceffit  totus  exercitus ,  atque  ab  incepto  deslitit :  njitlorque  Xauerius  Chri- 
flianos,  quos  Christo  pepererat ,  a  ca:de  &  rapinis  hberauit :  meriro  ni- 
mirum  fuo,  &  Ignatij  auxilio,  cuius ,  vtiam  memini,  appenfum  collo 

Grcg.xv.  nomen  gercbat  in  pe&orc,  &  cui  tanto  Ducifacrx  militix  rudimenta  Fran- 
cifcus  Xauerius  approbauit.  Nec  fane  video  ,  cui  pra:  Ignatio  conueniac 
fpecies  illa  viri  magni,  &  maieftate  terribilis ,  &  nigravefte  induti,  Sc 
ardentis  vultu  atque  oculis.Qux  quidemomnia  in  illum  iam  ante  nro- 
pofitum  recti  quadrant,  docentque  viuentis  etiam  cum,  ac  Roma:  refi- 
dentis,  Ignatij  praefentiam  non  tantum  Colonia:  ad  folatium  Keflclio, 
fed  eriam  in  Indiis  Xauerio  ad  auxdium  fuifle  conccflam.  Defcndic 
ergo  homines  fibi  commiflbs  cum  Ignatio  Xauerius,  dignus  vterque 
vel  ex  hoc  Angelico  Principatu. 

Rdat.  fup.  aAt  cum  <ZMalacam,<-vrbem  in  India  Onentali  celeberrimam  &  frequentif- 
to1'54'  flmam,feua  peflis  inuafiffet  (  quod  propter  ciuium peccata  euenturum  illian- 
tea  difcedens  Xaucrius  pr&dixerat )  breuique  tempore  quamplurimi  paucis  ad- 
modum  fuperflitibus  periijfents  necdum  defcmret  luesffedmaxime  tndies  graf- 
faretur.  njt  primum  corpus  Patris  Francifci,  quod  ex  Sinis  in  lndiam  affere- 
batur,  eo  appulit,  (efr  ex  naut  inmrbcm  delatum  fuit  5  flatim  acfubito  conta- 
giofus  tUe  morbus  omnino  ceffauit,  nec  ab  ea  dte  mortuus  <-vllus,  aut  morbo  cor- 
reptusfuit:  fedadeo  totalues  exiincla  eH,n>ttam  pefltferi  morbi  dewceps  ne 
<-vc(ligium  <-ollum  fuperfuent. 

Quis  ergo,fi  repetat  animo  feu  depulfos  ab  innocentibus  hoftes,  fcii 
pcftcm  late  graflantem  fubito  a  nocentibus  auocatam,  quis,  inquam, 
Xauerionon  tribuat  quod  de  tutelaribus  Angclis  canit  Ecclefia, 

N<tttt~ 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.    605 

CKaturz  fragdi  quos  Vater  addidit 
Caiefiis  comites,  infidiantihus 
Nefuccumberet  hofiiGus} 
Iam  Angelicarum  Poteftatum  eft  inelementadominari:  dominatus  XautrUa 
eft  etiam  in  elementa  Xauerius,  cum  toties  precibus  fuis  &  ventos  com-  '"tar  ef 

r     •  n  r   i       •  zsfnveliat 

pcfcuir,  &  tempeltates  iedauit.  Totehatti 

Quid  porro  dicam  de  vi  ac  virtute  effeclrice  miraculorum,quam  i„nar  An. 
nomine  fuo  circumferunt  cxleftcs  illi  fpiritus,  quos  a  tantis  operibus  gtUcmum 
appellationedefumpta  Virtutes  cum  Ecclefia  nominamus?  Enimuero  *rirtHt1tmi 
dlfficillimumefle  duco,ac  pame  infinitum,  vnius  Xauerij  qux  prodita 
litterisfunt,&  fufficientiflimis  approbata  tcftibus,  miracula  recensere; 
jfed  illa  iam  &  nonnulla  tetigimus,  acpluraetiam  poftea  referemus. 

Dominationcs  ctiam  qua?  vocantur  Angelicat,  quod  mouendis  ca%  inft.tr  Do- 
lisaftrisque  prarfideant,  non  fola:  habent.   Etenim  &  elicuifle  ventos  minatl°- 
ac  fulmina,&  folem  ftitifle,  prodigio  illo  vix  femcl  &  iterum  iam  inde 
ab  ipfis  natube  principiis  vfitato,  alienum  a  Xauerio  non  fuit. 

Erat  adeo  quod  fuo  quafi  iure  a  tantarum  molitione  rerum  inter-  foftar 
quiefceret  aliquando  Xauerius ,  nifi  toto  velut  impetu  in  illum,  quafi  Throno* 
in  Thronum  illapfa  diuinitas,quiefcere  eum  &  fcientia  &  amorenimio  " 
prohiberet;  hinc  adeo  emicabat  ±11  i  cor  a  prasfentia  Numinis,  itape- 
clus  ardebat,  fic  arclabatur  abimmenfitate  tanta  animus  nimis  angu- 
ftus,  vt  nec  fe  ipfe  capiens,  nequeDeum ,  cum  nottibus  aliquando  ri- 
gentibus  fub  diuo  in  oratione  perfifteret,  vifus  fit  &  ambabus  manibus 
tunicam  a  corde  fubducere,  &  auditus  non  fcmelexclamare  vcrba  illa 
toticsiam  &  fuauiflime  decantata,  Satis  efiDomine3ftisefi.  duminterim 
&  difflueret  in  fudorem  ipfe  totus,  &  folueretur  in  lacrymas,  &  furfum 
eleuaretur  ipfo  corpore,  &animofuo,  velut  non  iam  vltra  mortalis, 
emicaret  rn  carlum. 

Intelligebatenimucro  non  abdita  tantiim  &  occulta  naturx,  non  fo-  inflarche- 
lu.m  quar  latebant  in  feceflu  temporum  &locorum,non  modo  qua:  rnbinorxm 
gerebantur  in  penetralibus  humani  cordis  5   fed  multo  maxime  ( vix 
Cherubinis  inferior)  Deum  ipfefuum,&  in  eo  omnia  cognofcebar. 

Qiiis  crgo  prohibcre  potuiflet  Xauerium,  quominus  Iesvm  amores 
fuos  ($r  omma ,  etiam  dormiens  loqueretur  ?  quis  illum  arcere  ab  illo  i„ftarsc- 
amoris  ftatu,in  quo  Seraphini  carleftis  militize  principcs  Deo  proximi  rafhi, 
conquiefcunt?  quis  demum  amori  Xaueriano  modum  ponere,  cui  & 
cadi  anguftus  ambitus ,  &  totius  mundi  vidcrctur  exigua  magnitudo? 
Sane  quidcm  Francifco  illi  Seraphico  (cum  a  fanguinea  fpccie  cruci- 
fixi,  diuini  cruoris  quazdam  quafi  figilla  imprimerentur  manibus  eius 
&pedibus,ipfique  adeo  cordi)  vifus  eft  Christvs  velle  conccderc  fai 
quamdam  fimilitudincm  &  amorem.  Atverocum  Iaboraretin  Indu 
Xauerius ,  ac  prasfertim  anno  vitas  cius  vltimo,  cum  vehemcntius  a?- 
ftuarct,  palam  confpeilia  cft,collatis  rite  temporibus,  in  paterna  ditionc 
domoquc  Xauerij ,  crucifixi  Iesv  lignca  cffigies  in  fudores  large  dif- 
fluerc,  quafiXauerij  fui  laborcs  illos  &  fudorcs  hcroicos ,  animarum 
communi  caufsa  fiifccptos,non  eius  iam  vltra,  fcd  fuos  cfle  vcllet,illu- 
ftri  profetto  argumento  confpirantium  inter  fc  dolorc  &  amorc  mutuo 
Xauerij  atque  Iesv. 

Ggggj  Magnum 


ntiQ- 


606  IMAGO    PRIMi    S^dvLI   SOC.   IESV; 

Magmim  ergo  lumcn  Orientis,  fcd  non  folum,  Xauerius  fuit;  plu- 

rcs  ab  Iesv  radij,  plura  a  Societate,  eiufdem  plagse  fortunata  lumina 

prodierurit.  Hrc  inter  vere  emitiuit  Apoftolica;  virtutis  aemulus,gemi- 

P.Gajpar    nuscjue  Xatierio  Gafpar  Barzsus  Zelaiido-Belga,  oriundusille  ex  hu- 

Bar^aus,    m;|:  ataue  cx  mf0  propemodum  mari.  fed  puruus  initio  fons  cfeuii  iri 

Efther  10.  3       1  t         r       r  ,"/    x  /  r         n         \r       ■ 

fluuium,  e^  (quod  miraberc)  /»  Mttffi  Jolcmque  conuerjm  ejt.     Venit 

Gafparex  Belgio  iu  Lufitaniam:  humana  fi  fpe&es,  fecutus  heri  fui 

aher  in      fbrtunam  ;  at  diuina  fi  rcputcs ,  prouidentiae  xtzmx  confilio  in  meifem 

^xlZmu,  Indicam  focius  laboranti  Xauerio  deftinatus :  nam  In  Sociorum  Iesv, 

hoc  cft,  vt  inibi  dicebantur,  Apoftolorum,collegium  aSimone  Ro- 

dericio  cooptatus,  pofitis  Conimbrica?  rudimentis  Apoftolicx  vitx,  &c 

facris  Catholicis  initiatus,  foluit  in  Indiam.  Quid  Gox  primum,  quid 

deinde  prxftiterit,  quid  Armuilcein  illo  omnis  impietatis  domicilio3& 

colluuione  nefandiflima  profligatx  religionis,  vix  toto  feptennio  perfc- 

cerit  vnusBarza:us;  aflcqui  narrando  difticile,  nec  huius  aut  loci  aut 

JUmmaefi  temporis  eft.  Loquentur  etiam  fine  voce  qua  Ethnici,qua  Saraceni,per- 

Tioneetiam  Pe™o  viri  velut  miraculo  attoniti:  hi  magnum  eum  Chnftianorum  Sa- 

apnd  in-    cerdotem  appellabant;  hi  iri  Coranum  fuum,  quo  Chriftianis  intulifle 

f.dcies,       pe<Jcm  capitaleeft,  prehensa  ad  ofculum  mariu  perducebant.  Iudxi 

eumdem,  ciim  in  fynagogis  fuis  fabbato  difputantem  audiffent,  Ioan- 

nem  Baptiftam  Zacharia:  filium  nominabant.  adeo  GafparlEsvM 

etiam  inter  impios  referebat,  vt  eodem  apud  eos  loco,quo  ille  habitus 

olim  fucrat,  haberetur.  Fuit  vt  accenfus  zelo  Domini,  cum  videretop- 

poniCHRisTo  Mahometem,  crucem  compararet  ingentem,  quam 

cum,  puerorum  pie  pfallcntium  turba  pra:uia,  ad  Coranumdetuliflet, 

&c  inibi  defixiflet  intrepidus ;  Mahometanis  qui  inerant  virtute  crucis 

repente  dilapfis ,  ipfos  aditus  &  valuas  expiata:  per  crucem  impietatis 

carmento  &  calce  per  fabros  adhibitis  obferauit,  religione  Gafparis  de 

impoftoris  illius  fuperftitione  fccdiflima  triumphante.    Pra:fens  in  vr- 

be  tum  aderat  his  omnibus  Rex,  &  ille  Saracenus;  nec  mutire  contra 

aufus:  ade6  Gafparis  eum  virtus  &  vulgo  maior  natura  peruicerant; 

quin&  Christo,  quod  ftatuerat,  adha?fiflet,  nifi  territus  &  perfuafus 

abimprobis,  R.egnum  terra:  quod  metuebat  amittere ,  caeli  Regno,vt 

deficit  in    dicebant,a  fe  lorige  pofito ,  pnctuliflet.  Dcnique  ciim  Gox  peroraret 

facrj  ca-    m  xfe  niaxima,  illa  vi  &  efficacia,  quam  humanam  eiTe  negarent,  ftans 

obiittae     ^tquc  depugnans,ipsa  in  arena,  ipfo  in  campo  certaminis,  defeclis  re- 

propemo-    pente  viribus,  exanimatus,  non  ita  multo  poft,  dicente  Spiritu ,  requie- 

iH7cS7'S'  u*c  *  laboribus   fuis;  quos  plures,  quam  feciflent  decem  alij  quan- 

tumuis  ftrenui,  pro  Religione  fubiuerat;  vnus,  fi  vllus  (qua:  fum- 

ma  eft  Apoftolici  &nominis  &honoris)  fuppar  &  fimilis  Francifco 

Xauerio. 

Fuerunt  ergo  Francifcus  &  Gafpar  nafcentis  aut  renafcentis  perO- 
rientem  Ecclefia:  geminum  &  vtrumque  fortunatiflimum  fidus.  Plura 
fane  eidem  illi  dc  Ies  v  Societate  nec  obfcura  fidera  prxluxere:  (e& 
pcn.ij.  enimnumera fteUas ,  fiue  occiduas  illas  pera&oiam  curfu  virtutis,  fiue 
ahas  in  locum  laboris  &  gloria:  hodieque  fuccedentes.  Viam  la<fteam 
( quam  Grxci  yaxa^iav  vocant )  congeriem  efle  minimorum  fiderum 
funt  qui  putent,  illac  iter  efle  Hcroibus  ad  acternitatem  fLipcrftitiofa 


anti- 


LlBEIl    QVINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.    60? 
antiquitas  cxiftimauit.  De  illo  decercent  Aftrologi,  hoc  figmentuni 
c(]e  doceant  Chriftiani:  ego  fic  ftatuo,  Camertes,  Gomefios  \  Henri-  aliis  fnb- 
cios,  Turrianos,  Fernandciios,  Villclas,  Camerio^,  Almeidas,  Riccios   cm,tlhHf 
Cataneos^  Maftnllios,  &  fexcentos  alios,  omnes  de  Socictate  Iesv  fe-  ^ptihlL 
cundum  Xauerium  &  Gaiparcm  Orientis  Apoftolos ,  &  irer  ad  im-  c/uhris. 
mortalitatem  ftrauille  mortalibus,  &,  ne  qua  aberrarent  a  via,  lumea 
caftx  fidei  &  admirandorum  fubinde  operum  praduxiiTe. 

CAPVT     TERTIVM. 

Puclafa  de  Sdcictate  fama  fcr  Meridiem^  Occidentem  &* 

Sepcmtrionem  fyaffa  ab  A^oHohcis  eamm  regio- 

num  <viris. 

HJEc  ad  Orientem ,  fed  non  ad  Meridionalem  plagam  Africx  ea- 
dem  feges,  nifilaborum  &  asrumnarum,  fuitj  nec  fui  tamen, 
etiam  exantlandis  &  perfcrcndis  iis,  de  SocietatelEs  v  Apoftoli  de- 
fuere.  Hos  inter  ille  iam  ante  nominatus  Pontificius  in  Tridentino 
Theologus ,  &  fubinde  Societatis  vniuerfe  poft  Ignatium  Prarpofitus 
Generalis,  lacobus  Lainius,  continentem  Africanngrefius  cft,eaparte  lacobxs 
quaMediterraneo  mari  ab  Italia  Siciliaque diuiditur.Miftus  hic  ab  Igna-  Lai»c\ « 
tio  comes  Ioanni  Baptiftx  Veg-x  Prorcgi  Sicilia\  reliaiofifTimo  iuxca  ac  f!""T,- 

r  r~  t-v  -ii  i  •  11  ltsvpii- 

generoiiilimo  Duci,illam  exercendx  &  mculcandx  virtutis  materiam  mus ,» 
inibi  nactus  eft,  vt  dicere  poilit  ex  mcrito,  non  cafti  abiectus  in  terram,  -^f™"* 
(quod  ille  mali  ominis  auerruncator)  fcd  ruinas  inter  publicas  ftans  ere-  Hift°r-s°- 

r\         »t-  aP-        t-i         ■  r    ■■     r,     r^     r      ■  r  ■   •■  «eratis  par  j. 

ctus,  Teneotc  aAfrica.  roiitihciis  &  Cxiarcis  aulpicns  3  occupatum  nu-  iib.io.n.88, 
per  a  Dracuto  archipirata  Aphrodifium  bello  petebatur.  infeftx  erant  &ft(1<1' 
tempeftates  in  mari,  xftus  j  &  maxime  per  xftatem  ,  in  littore  Libyco 
intolerabiles:hoftes  morteiam  delibcrata  ferociores,&,quod  fummum, 
vulnera  ex  his  funpracjue  frequentia.  fteinuntur  quandoque  morbo  du- 
ccntiamplius  &  quadraginta:  illis  feu  viuentibus,  feu  morientibus ,  feu 
vitafundiSjOmniaChriftianarpietatisofficiaimpenditvnus  cum  focio  VYOxmor6 
Martino  Cornoza  Lainiusj  atque ,  dum  vel  afflatu  vnoobuius  quifque  impend>t> 
deiicitur,  valentior  ipfe  firmiorcjue  confiftiti  Ducuntur  ad  vrbis  oppu- 
gnationcm  milites,  primus  ipfe  hoftilia  inter  tcla  progredimr.  Tempe- 
ftate  furentcanimum  perinde  miles  ac  nauta  defpondent,hxrentes  vel 
attoniti  metu,  vel  lamentis  cuncta  mifcentes.  Lainius  diuinoplenus  fo- 
latio  fpem  bonam  inculcat,  quin  certam  iis  a  periculo  incolumitatem» 
vti  euenit,  conftanter  <k  magna  voce  denuntiat :  adeo  vt  &  ad  falutem 
morientibus,  &  pugnantibus  ad  vidtoriamj  &  ad  portum  naufragis 
momentum  attuliiTe  magnum  nec  flne  prodigio  diceretur :  in  quo  & 
excelfitatem  animiinterquofuis  tcrrorcs  inuictam  >  &  admirabilem  re- 
rum  humanarum  vitxque  contemptum  vt  animaduertebanc  paflim, 
fic  impcnse  colebant  &  venerabantur  viliuer Cu 

Sed  age  ab  hoc  Httore,ipfam  per  y£gyptum,ad  littus  Africx  oppofi- 
tum,  quinctiamadintcriora  yEthiopia?  Abaflinx,  atque  ade6  Cafra- 
xix  penetremusj  vifuri  ifthic  aliorum  a&us  heroicos,  dignofcjue  quibus 

merito 


608  IMAGO   PRIMI  SMCVLl  SOCi  IESV. 

merito  pradufifle  tantum  Lairflj  iam  perfpeda  conftantia  videatur. 
Hin.n.So-       Ab  Alcxandrino  Patriarcha  afVulferat  aliquandd  fpes  rcnocandic  act 
p«v4.Hb.j.  Catholicam  vnitatem  Cophtorum  Ecclefia^.  Pius  ergo  IV.  pro  fummi 
&*'  &  optimi  parentis  officiomon  aliunde  quam  a  Socictate  fibi  deuota.  ad 

Chriffo-     tantar  molis  expcditionem  idoneos  petin  datus  cft  Chriftophorus  Ro- 
Tricim°~  dcricius prarftanti  doctrina  vir, ac vntute  etiam  maior,  additufque  ei 
focio  loan.  focius  loannes  Baptifta  Elianus,  ab  Hebtarisad  Christv  m,&  fub- 
Baptifia     jncje  aQ»  \ESW  Socictatem,  tradu&us.  ilhim  Pontifex cum  audtoritatc 
Fonrificiat  Nuntij  Apoftolici  Mcmphim  ablegat,  donis  ad  Patriarcham  &  moni- 
Nuntius    tis  inftrudtum.   PeracH  nauigatione,  faciles  habuit  acccfliis  ad  Patriar- 
dd 'Cophto-  cjxam  pj-imos^  fed  difficiliores  alios  impoftoris  cuiufdam'  Abfahami 
tri*rch*m  Grxca  fide;  qui  cum  collega  quopiam  Georgio  ficpe  a  Chriftophoro 
fshifmati-  conuidtus,  erroris  fimulationem  dein  in  odiumvcrtit.  Sed  enim  verita- 
Cfim        tis  illinuntij  nihil  fibi  a  falfitate ,  nihil  fideles  illi  Domini  ferui  i  perfi- 
dia  metuebanr*  itaque  qua  Cophtos,qua  detentos  in  Turcarum  vin- 
culis  Chriftianos,  etiam  cum  aperto  vita:  difcrimihe,  ihftrucre,  confo- 
iari,feruitute  fua  &morrebene  emi exiftimantes  libertatem  &  vitam 
animarum.  Et  prope  abfuit  vt  loannes  Baptifta  agnitus  ab  Hebraza 
matrc  &  proditus,  fuam,  quam  profitebatur  ipfe  &  inculcabat  aliis  fi- 
dem,  etiam  fanguine  teftaretur;  tantam  illi  felicitatem  inuidente  Chri- 
ftophoro,  cum  diceret,non  alio  fe  voto  magis  quam  tolerandarum 
Christi  caufsa  apud  barbaros  amimnarum,  atque  adeo  mortis 
ipfius,  ad  Societatem  acceflifle. 

Sed  calamitatum  haud  paulo  plus,  pericularum  etiam  multo  plus, 

exhauftum  eft  a  Sociis  in  ^thiopia  fiue  inter  AbafTinos,fiuein  Ton- 

genfi  Regno  inter  Cafres. 

RexAbaf-      Rex  AbafTinorum  Dauid  fama  excitus  earum  rerum  qua:  profpere  a 

finnsinfi-  Lufitanis  in  India  serebantur,  primo  ad  Prore^em  Alphonfum  Albu- 

ctetattm  .  .  ~        9  ...A/r.r  D  ,r  «1 

cam  Rege  quercium  miht,qui  amicitia  lungi  le  cum  Emmanuele  Rege  poitularet; 
XsHfitano,  tum  ad  Clementem  VII.  etiam  alterum  delegauit,  qui  fuis  verbis  Pon- 
T      r*.  P$Q  m  celeberrimo  Bononiceconuentu,  cum  Carolus  Cxfar  coronatus 
mawPon-  adeffet ,  tamquam  fummo  Paftori  vniuerfalis  Ecclefia?,  folennem  a  fe 
uftipro-   venerationem  &  fidele  obfequium  exhiberet.  Fercbatur  interim  oracu- 
fem  st'      lo  editum  apud  yEgyptios,  ftituritm  breui  vt  Saccrdotes  e  remotis  ad  fe 
regionibus  mitterentur,&  intei  eosPatriarcha,qui./£rhiopicam  &Abaf- 
finam  Ecclefiam  coniungeretcum  Romana  matre  omnium  ,  a  qua  per 
Diofcorum  iam  dudum  ante  feceflerat.Fidem  oraculi  fufccpit  Claudiux 
filius  Dauidis  atque  fucceflbr,  eamque  vt  implcret,  a  Ioanne  Lufitaniai 
chaad  U-   &ege  eiLls  nominis  Tertio  impense  petiit,  vt  fibi  fuifque  populis  legiti- 
Uim  dejli-  mum  &  re£le  fentientem  Patriarcham  a  RomanoPontificcimpetraret. 
mttirioa-  ioanncs  pro  fno  {{u^[0  propa^anda!  ma-gis  Fidei  quam  Res;ni,  Claudij 
mw  Bar-  votis  vt  iatisheret ,  eo  mitti  duodecim  ex  Societate  I  e  s  v  a  Pontihcc 
rettm,  fi-  Ignatioque  poftulauit.   Defignatus  ergo  ad  Apoftolicam  hanc,  hoc  cft 
"drckOme-  miferiarum  pleniflimam,Patriarcha:dignitatem  Ioartnes  Nunnius  Baf- 
do ,  &      rertus  Lufitanus :  additique  illi  Andreas  Ouiedus  Caftellanus,  &  MeU 
Mekhiore  Q\{\0r  Carnerius  item  Lufitanus,  qui  Epifcopi,  &,  fi  quid  Patriarcha? 
^pfcopu,  contingcret,  eius  fuccefloreseligerentur.  Nunniusperfiinclusiani  aliis 

in 


LIBER  QVINTVS.    SOCIETAS  MONORATA.    60£ 
in  Africa  laboribus  proFide  &  Ghriftiana  eharitate  fufceptis,  ardebai 
ille  quidem  fe  fuamque  Dco  &  Religioni  vitam  ac  fmguinem  confe- 
cfarej  fedfpeciofum  nomendignttatis  adiunctum,  animum  latendi  cu- 
pidum  percellebat  •,  donec  vt  fufciperet  mlius  ab  Ignutio  ( qui  qua  eraC 
perfpicacia  plus  in  iila  poteftate  futurum  prxuidebat  onens  quam  ho- 
noris)  tantam  ad  parendum  attulit  alacntateirianimi,  vt  dicefet  ne- 
quaquam  fe  recufare  m  nauem  imponi ,  etiam  agens  animam  fvtre 
ipsatum  eratjac  vel  poftridie  moriturus.  Itaque  &  optimis  ab  Ignatio 
monitis ,  &  facerdotalibus  omamcntis  a  Ioanne  Rege,  &  facris  a  Pon- 
tifice  titulis  inftrudcus,  cum  Andrea  Ouiedo  &:  Gonfaluo  Silueria, 
vtrifque  mox  futuris  Apoftolis  excremx  ad  Meridiem  Africa^  foluit  m 
Indiam.  Profpera  in  paucis  nauigatione  vfus  Patriarcha,non  caruit  ta-  in  iniutA 
men  rriateria  impendcndx  &oftendendx  virtutis.fcedam  ad  Bonx  fpei-f^*"- 
promontorium  tempcftatem  fedauit  infpersafludrbus  aqua  a  fe  expia- 
ta.  Tum,quod  ad  virtutem  accedit  etiam  propius,  perfonx  fuas  &  di- 
gnitatis  oblitus,toto  paftim  itinete  deie&is  morbo  pluribus  miniftrauit 
lpfemetj  &  cetera  impenditofficia  charitatis,qux  vllus  aut  a  fidcli  feruo 
aut  patre  amautiflimo  exfpeccaret.   Goam  denique  appulfus  ,  cum  in- 
telligeretex  Gonftluo  Rodeliciof  quem  in  Abafliam  ad  Rcgis  animum  vrget  itet 
penitius  explorandum  iam  ante  plsmiferat  Prorex  )  aditus  ih  eam  te-  inAba^B 
gioneiri  Regnumque  drfficiles,  nec  cemere  Patriarchx  ipfi  eiTe  tcntan- 
dos;  cuniebat  nihilominus  iter  ingredi  ad  commiiTum  fibi  gregem.  Sc 
iniiifet  haud  dubie,  nifi  domeftici  paritcf  &  externi,  quotum  placuerat 
audire  confilia,  penitus  feuocaiTent.  Ita  denique  retentus  quafi  vi,  cu- 
piebat  velexfolui  honore  dignitacisfux,  velfubire  eius  onus  vfque  ad 
expreffum  fibi  fudorem  &:  fanguinem  apud  populum  AbafTinum:  nec 
aliter  ad  Lainium  tuiri  Societati  Prxpoiitum  fcripfit  in  Europanij  vni-^ 
cecontendens,vtper  eumfibi&per  Pontificemliceret  abdicata  dighi-  prohibit^ 
tate  culinx  miniftetiis  addtci,  &  tutiori  illic  mukoque  fuis  olim  pecca- eoire  ?°- 
tis  congruentiori  pccna  multari.  Etqurdem,  ciim  id  quod  fcripto  ha-^f^v" 
buerat  invotisjetiam  ipfoopere  haberet  in  vfu  ;  plane  oftendit  titulcs/»//^ 
fe  &  honoris  infignia  non  nifi  ad  augcndam  virtutis  cxercitationem  fufl  Pomificei 
cepiffe.   Collapsa  itaque  fpe  profeclionis  /Ethiopicx,  quafi  praccer /W  w'** 
xrumnas  procommiiTo  fibigrege  fubeundas  nihil  exfpettaret  in  cerra  fxfil*"»** 
fuoipfezelo  &igneconfumpcus,cxtinguitur,confummati  apud  Deum  luJnrU»» 
curfus  &  feruatx  fidci  cofonam  aiufto  Iudicerccepturus:  quam  beacx  didofan- 
eius  animx  impofitam  recens  cadaueri  fuperfufus  vigor  &  fplcndoc ®t4iu* 
affirmauit.  In  votum  &  locum  fan&iffimi  Patriarchx  fucccflic  pridem  Orticdusi* 
iam  confecratus  Epifcopus  Andreas  Ouiedus,  qui,  quod  ille  exoptauc-  ^tUofU 
rat.apud  infidam  gentem  &  barbaram tulit  fecitduc  cumuiate.  Prae- %0''  F* 

.  i.    '._...   °         .  .  .       *  -       juccedit  i* 

miilus  ln  /htniopiam,  viuente  etiam  tum  Nunnto  Battetto,  honotifice  officinm 
magis  quam  voluit  acccptus  eft  ctiam  a  Rege ;  fed  eum  ( quod  noluicj  def"nai 
alieniorem  offendic  a  capcfienda  Fide.  multa  egic  qua  verbo,  qua  fcri-  *££*** 
pco,  qua  publicis  difpucationibusj  fed,  fuisetiam  vidis ,  ciV.n  multi  da-  ,  ,- 
rent  Ouiedo  manus,  Claudius  Rcx  agnitae  licct  veritati  fcrociter  impie-  dtcitLgi 
querelu&abarur.  Tantifper  ergo  fecedcns  ab  aula  Ouicdus,  cum  ae-"W«^ 
mitu  prxdixit  Psegi  cladem,  quam  paulo  poft  dcfertus  a  fuis ,  oppreuus  ""^^ 

H  h  h  h  1 


6TO  IMAGO   PRIMI    SJECVLl   SOC.  IESV. 

a  Mahometanis,  in  praelio  miferrime  carfus  inuenit.   Adamas  dciii  fuf- 
fe&us  in  Regnmri  tratri  Claudio,  homo  &  actatis  indomitac  vitio,  & 
Mahometana  fupcrftitione,  quam  in  fua  nupcr  captiuitate  didicerat, 
animatusinChriftianos,  cum  aduerfnm  fuae  crudcluati  haberct  Onie* 
dum,ne<?antem,  vtcumque  Rcx  prohibcret,  vmquam  fc  deruttirum 
muneri  fuo,  ad  quod  obenndum,  Deo  &  Dei  in  terns  iubente  Vicario^ 
tantis  itinenbus  m  Abamam  ipife  veni(Tet,Rex  impius  innocentimmum 
virum  mori  iam  paratum  obtruncatTct  iua  manu,  ni(i  a  cxde  eum  inter-» 
varia tiui   poiiti  cum  Regina  Proceres  liberalTent.Relegatns  ergo  cum  P.Francifco 
ftricuU&  L0pi0in  afperum  horridumque  faxum  ,  &  inibi  iufliis  occidi,  kerum 
truwH*.     &  prodigio  feruatus  eft.  nam  vxor  Toparchar,qui  mandatum  patrandae 
cacdis  acceperat,  infolitam  ab  humana  nulla  caufsa  lucem  in  Ouiedi 
tugurio  confpicata,  apud  maritum  ,  ipfumque  cui  affinis  erat,  Regem 
exoptatum  Martyri  fupplicium  eft  deprecata.  Ira  tum,  &  faspe  etiam 
alias,  medios  inter  &  in  eum  armatos  Turcas  vixk  ille  quidem  $  fed  ta- 
men  non  nifi  ad  grauiores  quauis  morte  amimnas  &c  certamina  refer- 
uatus:  id  acrente  Deo,  &  fidelibus  ibi  relictis  ad  qualecumque  folatium, 
&  ad  patientiae  meritum  fanct-iflimo  viro ,  &  omnibus  5  qUos  de  Socie- 
tate  I  e  s  v  ad  dignitates  cogi  fortc  contingeret ,  exemplo  perquam  he- 
roico;  vnde  &  ipfi  difcerent,  6c  doccretur  vniucrfus  orbis,-  quales  efle 
pfairt.io*.  Pontifices  oportcat  cos^ui  focerdotem  in  xtemum fudoribus  fuis  obfitum, 
fuo  purpuratum  fanguine,  Pontificem  Dominum  I  e  s  v  m  &  moribus 
&  nomine  circumferrent. 
GonMuM       Quid  porro  dicam  de  Gonfaluo  Silueria  foluenti  in  Indiam  Patriar* 
Silturia     clix  fociorum  altero,  ilto  nobiliflimo  iuxta  pamim  natalibus,&  virtu- 
frimtts      tiDUS  fujs  inteperrimo  viro?  qui  Praepofiti  in  Europa,  &  Prouincialis  in 
CJllfiTl,u.  India  munere°perfun£tus,  Christvm  &  Chriftianorum,  imo  ho- 
minum  omnium  animas  terii  marique  circumferens,tandem  focio  An- 
drea  Fernandio  in  expeditionem  Calrarias  deftinatur,  nigerrimorum  ift- 
hic  deaentium  >£thiopum  futurus  Apoftolus  candidiflimae  mentis. 
Quantos  ille  populos,  quot  Dynaftas  ac  Principes  adiunxit  Ecclefiae! 
quantis  ille  prodigiis  barbarorum  in  fe  animos  ftudiumque  conuertit» 
quoties  illo  orante  tumidi  ira  maris  fubita  tranquillitate  confternitur! 
iecuritatem  fcilicet  aliis ,  labores  fibi  &  pericula  in  itincribus  plurima 
referuabat.  Fuit  vt  in  continentem  expofitus  ad  Monomotapae  Regem 
iter  intenderct,  pcr  deferta  Cafrariae  infanis  fxpe  torrentibus  &  flumi- 
lubus  intercifa ;  &  erat  ad  fexcenta  millia  pafluum  emetienda  talis  via. 
hanc  ille  &  pedes  &  onuftus  farcina  fupelledtilis  facrae,  noui  m  morem 
Xauerij ,  quandoque  etiam  collotenus  tra&u  longiffimo  vadum  ten- 
tans ,  ingreditur.  Sed  enim  pauciores  ac  demifliorcs  erant,  tantae  licet, 
aquae  extinguendae  Silueria:  charitati,  quaein  arternum  alenda  fupremo 
eius  fanguineferuabatur. 

Sunt  &  alij,  &  in  primis  quem  fupra  hominaui  Silueriar  focius  An- 
dreas  Fernandes:  qui  a  morte  Patris  permanens  in  ftatione ,  vixit  ille 
quidem,  fed  ita  vixit,  vt  inter  aflidua  difcrimina  a&a  homini  vita  nihil 
a  continenti  morte  diftaret.  Suntqui  in  Congum,  fiue  Manicongumj 
funt  qui  in  cetera  qua  intima  qua  extima  Mendionalis  Africae  loca  cum. 

srum- 


ut  Am- 

oncs 
imi\ 


LlBER  QVINTYS,  SOCIETAS  HONORATA.  6lt 
Serumnatum  iuxta  &  animarum  mclfc  pcrquam  vberi  penctrarunr,  Secl 
age,  quoniam  perfequi  cunclanonhccr,  qubd  in  Oriente  iam  &  Mc- 
ridie  velutcurfim  fecimus,  traiedto  in  Occidentem  Oceano,  etiam  lbi 
viuciitium  imo  morientium  Christo  de  Socictatc  I  e  s  v  fandtifli- 
morum  hominum  barbavis  imprelTaterris  vcftigiarelegamus. 

Amphionem  fabulx  memorant  a  cultu  baibard  ad  humanitatem  Primi  h 
traduxiiTe  feros  homines,  fumpta  ex  hoc  occafione  fingendi,ipium  faxa  Soacuta 
quoque&lapides  cantu  folo  redegifle  in  ordinem  conftritendas  ciuita-  ^Brafilu 
tis.  Egovero  il  reputo  immancs  iftos  noui  orbis  ad  Occidentem  po-  fucre 
tnilos.  prxfertim  eos  quos  Bradlos  nominamus ,  fi  fpecto  corumdcm  m 

*  •     •    t  -11  •  i  -r  \        i  tihionc. 

lngenia  lnhumanailia  quidem,  &pemtuseftcrata,ceterum  harmonia?,  chrifti 
quamvocant,  mufica:  quo  ncfcio  feu  naturx  feu  rationis  impulfuaui- 
diflima;  fic  ftatuere  mihi  videor  poife,  primos  corum  de  Societate  Ies  v 
Apoftolos  habendos  elTe  Chnftianorum  Amphionum  loco,  quando 
corum  opera  geris  ilia  tam  barbara,  non  fine  continente  prodigio,  a 
cultu  fedno  ac  barbaro  ad  humanitatem  pnmum,  deinde  ad  Christi 
cultum  etiam  ac  fpem  fiilutis,  addudta  eft. 

Emmanuei  Nobrega  auctor  tanti  operis  primus  ab  Ignatio  miffus  i-j0rum 
cum  Sociis  in  Occidentem  :  duxit  llle  per  horrenda  naufragia ,  per  in-  Princeft 
hofpitalia  in  hofpitesiura ,  per  mille  difcrimina  mortis  Sc  vira::in  Pro-  fff*""' 

-i  r  r        i  i       •     •    r  -        ,  i  %  ,  Nobrega. 

uinciae  demumrormam  viumque  redeg.it  lpiam  (quis  crederet?j  apud 
Brafilos  Societatem  Iesv.  Ncc  defuere  (vt  omittam  recenfere  eos 
qui  cum  Petro  Correa  &  Ignatio  Azebedio  quamplurimi  fuo  fanguine 
folum  falumque  hoc  Indicum  rigaucruntj  noii,  inquam,  dcfuere  duci 
Nobrega*  de  eadem  Societatc  ttiarij,  aut,  ii  vultis,  Trium-viri ,  inftau- 
rando  nouo  orbideftinati,Ioanncs  Azpilqucta,  Aloyfius  Grana,  Ioie- 
phus  Anchieta.  de  quibus  cgo  viris  omni  immortalitate  digniilimis,ne 
feorfim  dicam  de  fingulis,  vnius  ciufcjue  poftremi  abripior  prodigiosa 
illaapud  omnem  poftcrorum  memoriam  fan6titate. 

Quid  hic,  Sc  cumeo  complurcs  alij,laborumj  quid  incommodorutri 
&  aerruranarurn  fxpe  pertulcrint  in  fubigendotam  fterili  &infelici  folo, 
teftis  eft  is  qui  dabat  ferendi  conftantiam.  Vhts  njiginti  (  fcribit  ad 
Ignatium  ipfo  iui  aduentus  initio  Anchieta  )  in  pauperatU  domoy  luto  ffl  ^ 
lignis  contextd  (§jr  paltis  coopertdy  quatuordeam  pajjus  longd,  decem  latd3  man-  virt 
(imus>,  nec  tamen  amplarum  habitationum  nosmouet  defdcriumyfi quidem  Do-  %ira 
niinus  nofier  Iesvs   Christvs  in  arcltore  loco  pofitus  efiy  curn  inpau- 
pere  prxfipi  inter  duo  ammalia  njoluit  nafii,  multo  <-vero  arc7ijfimoy  cum  in 
crucepronobis  dignatusefimori.  Et  quadrabat  habitationi  fiiae  incolarum 
amictus  &  victus:  illum  enim  nauticorum  velorum  frufta  vtcumque 
confuta ,  &  atro  colore  tin£ta,  hunc  olcra  &  qua:  ncfcio legumina  non 
nifi  aqua  coifta  prarbebant.  adco  non  w  folo  pane  (ncdum  in  deliciis,)  Matth.4. 
njiuit  homoy  quifimel  tllummatus  particepsfaffus  efi  Spiritus  fancli  ,($rgu-  Hcbr.tf, 
fiauit  bonum  Dei  <verbumy<~uirtutesque  ficculi  <-ventun.  Rudimcntis  his  ad 
virtutem  omnem  erudita  Iofcphi  viftus  tantum  denique  profccir,  vt,  ii 
fpcdtes  in  eo  miraculorum  mufitatam  mortalibus  frcqucntiam,  altc- 
rum  cum  Moyfcn  intcr  vEgyptios;  fi  oraculorum  &  abditiilimarum  rc- 
lum  elocutioncmjVimque  nofcendi,Prophctatum  aiiqucmjfiinnocen- 

Hhhh  2.  tiam- 


612  IMAGO  PRIMI    SiECVLI   S  OC.   IESV. 

tiam,  ctiamferorum  animalium  yfu  confuetudinecjue  teftatam  ,  Ada- 

mum  altcrum  in  paradifo  voluptatis;  ii  dcnique  opinionem  inflam- 

mata:  in  homincs  charitatis ,  verum  OccidenCis  Apoftolum,  vcrum 

I  e  s  v  Socium  iure  dicas,  Quid  multa5  elu&an  mihi  ex  alto  facilius  fit, 

quam  cito  emergere  ex  hoc  Oceano  admirandarum  virtutum  5  &  erit 

fubinde  vt  qua:  de  prodi^iis  funt,fuo  etiam  loco  aliqua  refeiamus.  Non 

aUj  in  ^   patitur  vero  in  Mcxicanum  &  Pcriianum  Regnunl,  non  in  Paraqua- 

simcma    rjam  &  Floridam  excurrere,  locorum  fimul  6c  hominum  illuftnum 

wf,  &  "  multitudo;  Quot  itlic  Pctros  Rodericios,Francifcos  a  Trento,Balthafa- 

res  Pinnas,Stcphanos  Auilas,  plurefcjue  reperturi  Apoftolicos  viros? 

At  fpe&at  ad  Occidentem  Hifpania  &  Lufitania,  aut  verius  ad  Lu- 
fitaniam  &  Hifpaniam  fpec.>at  Occidens,  quando  hic  detec~his  ab  illis 
tranfiit  primum  in  focietatem  communionis  humana?,    Age.ergo, 
priufquam,  totius  orbis  velutcirculocircum  Italiam  quafi  centrum  cir- 
cumdudo,ad  Septemtrionem  denique  redeamus ;  reuocemus  huc  ex 
pluribus  aliquot,  qui  in  Regnis  hifce  virtutum  omnium  feracilTirnis  ad 
commuuem  exiftimationem  fan&itatisopinione  floruerunt.  Francifcus 
a  Villa-regali,Ioannes  Ximenes,  Alphonfus  RodriCTiies,tres,  vt  vocan- 
tur,  rei  domefticas  adiutores,  quanta  ediderunt  exhumili  etiam  loco, 
quamque  illuftria  exempla  fan&itatis !  fol  nimirum  haud  vmquam 
fulget  amcenius,  quam  ciim  proximus  occiduo  mari,  euibratis  ex  imo 
radiis,  montium  &  nubium  fumma  perftringit.  Francifcus  vita  ad  an- 
lium  vfque  feptuagefimum,  partim  in  ea  Hifpaniasora  quam  Bazticam 
dicimus,  partim  in  Florida,  partim  Mexici,  per  infinitas  etiam  a  barba- 
ris  calamitates,  Cmcte  produ&a  •  cum  denique  obiiffet ,  eam  reliquit  in 
animis  hominum  opinionem  innocentia:  iux,vt,cum  aliquid  fibi  ex  eius 
etiam  habitu  plurimi  vindicarent,  fuerit  inter  eos  qui  prius  expiaret  in 
confeftione  animum,  qud.m  facrum  aliquod  tam  nota;  fan&itatis  pi- 
gnus  auderet  afliimere,  negans  aliquid  quod  virumtantx  probitatis  vel 
leuiter  attigilfet,  pofle  apud  peccatorem  hominem  fine  piaculo  refide- 
re.  Par  Ioanni  cum  Francifco  &fiand:itas  fuit,  &opinio  fandtitatis-,  Al- 
fonfo  vero  R.odericio  fortaflis  etiam  maior:  hic  in  Maiorica  quam  vo- 
cant  infula,Collegij  Societatis  Ie  s  v  ianitorem  egit  continentibus  tri- 
«inta  tribus  annis,  fide  &  virtute  tanta,quam  Carlites  fua  confuetudine, 
dz  ipia  alicjuando  Regina  Carlitum  fuauiflima  compellatione  Filij  di- 
gnarentur,  pluribus,  etiam  a  morte,  miraculis  approbantibus  fan- 
«ftitatem. 

Et  tantus  quidem  fplendor  ex  humili,  fed  maior  etiamatdor  ex  fum- 
mo  fuit.  Notipaflim  Araofius  &  Buftamantius.  Didacus  Martinius  e 
Societate  I  e  s  v  Sacerdos  asftu  in  Deum  tanto  rapiebatut ,  vt  interdnt 
quater&  millics  repetitis  a&ibus  amoris  bonitatem  Numinis  immen- 
iamfolcretample£ti.  Balthafar  Aluares(ille  cuius  ope  fecundiun  Deum 
credirur  S.  Terefia  plurimum  haufiife  fanctitatis  illius  in  qua  tantuui 
excelluit)  quot  quantoique  admiratores  habuit  xmuLatorefque  vir- 
tutis  fuae!  Ioannem  Ortunium  in  primis ,  &  Francifcum  Cordubenfem. 
de  quorum  primo  Ludouicus  de  Ponte  pro  concione  dicentem  audiit 
Balthafarem  Aluares,fenumquam  legifle  m  Vitis  Patrum  Eremicola- 

rum 


LIBER--QVINTVS.,  SOCIETAS  HONORATA.  613 
riim  res  grandiores,  quamin  Ortnnio  ipfe  vidilTet.  Antoninm  &  Fran- 
cifcum  vtrofquePaditlos,  Franciicum  etiam  Godoium,&  Chriftopho- 
rum  Gonfalem,  ceteroique,  quos  enumerare  longum  tbret,  omnes  reli- 
giofiillmx  vitx  teftimoniocommendatos.  &  hi  quidem  fi  Balthafiris 
exemplo  &  inftituuone  tauti,  ipfe  Balthafar  quantus  flutl 

Ipfa  profe&b  Terefia,  qux  Bakhafare  a  factis  confeffionibus  vte- 
batur,  cum  illi  fbrs  ad  aram  facienti  prxfens  adfifteret,  oratione  fufpen- 
faviditeiufdem  verticem  lucis  afTufx  de  cxlo  quodam  quafi  diadema- 
te  coronatum.  Et  hxc  llla  lux  erat5  quae  olim,  &  quidem  illuftrior, 
fancTiflimx  Patris  animxdebcbatur.de  quoipfa  aliquandoTerefiaDeo 
reuelante  ita  cognouit,  ita  retulit,  italitteris  etiam  ptopriis  confignamc, 
iieminem  elle  tum  in  terris  (  &  erant  tamen  eodem  tempore  vbique 
plures  fancTiute  confpicui  )  cum  vno  Balthafare  conferendum  fingu- 
lari  apud  Deum  merito  confummatx  virtutis ;  adeoque  locum  illi  inter 
Carlites  eximium  prxparari.  qLiod  ipfum  dein  vita  funcTa  Terefia,  mi-  vks  «us 
raculofe  videndam  alicui offerens,  confirmauit;  addiditcjue  elTefe  fl-  caP-J8$-r» 
liam  Societatis,fuxque  olim  ex  ea  confcientix  arbitrum  etiamnum  in 
cxlo  agnofcere  &  venerari. 

Et  huius  quidem  fanct-iflimi  viri  res  tam  prxclare  geftas  ftylo  fuo, 
fedmagis  etiam  animo  &  imitatione  complexuseftLudouicus  de  Pon- 
te,  virtutum  tanti  Patris  ftudiofus  xmulator  &  vera  progenies  j  adeo 
ille  non  tantum  ab  illo  facla  fcripfit,  fed  etiam  olim  de  fefcribenda  per- 
fecit.  Nec  fegniores  ad  perfectionem  capetTendam  Hifpanis  his  aliif- 
c]ue  permultis  fuereLufitani  quamplurimi:  qui  inibi  complexi  Socie^ 
tatem  I  e  s  v  fundatam  a  Simone  Rodericio,  Ignatij  primum,  tum  Xa-  p0fi  sima 
uerij  in  Indiam  fbcio  deftinato,  fed  Olifipone  iuiTo  fubfiftere,  lon-  ^mRode- 
ga  ferie  fummoque  ad  perfecHonem  ftudio  propagati,  paternarum  acm  PJH~ 
virtutum  fedatores  poft  fe  piurimos   reliquere. 'nam  (\t  omittam  fitani*  Soi 
Chriftophorum  Brigantium ,  Dominicum  Ioannefium,  Emamielem  cijfanEii* 
Valcfium,  Ferdinandum  Rodrigues,  Alphonfum  Nonnium  Barrettum,  ™r&£ 
Ludouicum  Gonfaluum ,  Ioannem  RebclLum,  Petrum  Fonfecam,  An- 
tonium  Pinnam,  &c.  )  quantx  quamque  fpeclatx  probitatis  fuiife  ne- 
*efle  eft  Sebaftianum  Barradium,  quem ,  cum  fuggeftum  ille  confcen- 
dere  prohiberetura  morbo,optabant  tamen  vel  elinguem  &  immotum 
•fpe&are  qui  perorantem  audire  confueuerant?  quofcilicet  viri,  vt  aie- 
bant,  fancTifTimi  vel adfpecTu  folo  ftimularentur  ad  virtutem. 

Enimuerb  iam  dudum  eft  qubd  me  hxrentem  in  hifce  deliciis  vocat 
ad  feinuitatcjue  Septemtrio.  Sedquiscalorema  frigore?  quis  ignem  ab  faScptem* 
-aquis  &  gclu?  quis  lucem  exfpecTet  a  tencbris  ?  habet  tamcn,  quantum-  tri0"e%'d- 

r-       i        „  1        r ■        t.  1  •  r  1    '  n  jancttta- 

cumque  trigidus  &tcnebroius,  Boreas  calores  etiam  fuos  luce  pariter  tciUaftres: 
&  ardore  fpecTabilcsmcqueenim  adcb  nouum  eft,aut  ftcllas  e  nocTe,aut 
amcena  de  tenebtis  lumina  promicare.  Fuit  etgo  de  Societate  I  e  s  v 
Septemtrionis  prima  lux,  &  ante  omnes  ab  Ignatio  edita,  Petrus  Faber.  w  primu 
Paftoritiis  apud  Allobroges  natalibus  ortus  eft,  paftor  ipfe  ouium  cu-  P"rmFa~ 
ftodix  deftinatus  a  pueroj  quafi  f  quod  viitatum  eft  magno  Numini ) 
ctiam  m  hoc  fubfecuturam  aliquando  gratiam  natura  &  confuetudo 
viuendi  prxuia  dcfignarcnt.  enimuerb  tantum  illius ,  in  agrcfti  Iicet  fo- 

H  h  h  h   5  litudine, 


614        IMAGO    PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

litudine,  iamtumdiuinorum  capaxanimusfupra  annos  adoleuerat  a,i 
virtutem,  vt  nstatis  duodecimum  vix  egreilus,tcite  &  infpectantc  cxlo, 
feruandx  in  xternum  continentix  votum  rite  conciperet.  hoc  Apofto- 
licar  vitx  rudimentum  fuir.  Itaque  per  fummas  reifamiliaris  anguftias 
eludtatus  deniquc  ad  apicem  perfe&ionemque  doctrinXjVimitem^ 
quam  nondum  fatis  imbibcrat,  ab  Igrtatio  tandem  haufit ,  &  fouit  in- 
ttis  in  animo  auiditate  tanta ,  eius  vt  vnius  quodam  velut  ig.ne  corre- 
ptus,  omnem  curandi  corporiscuram&  fcnfumamifitlc  videretur.  plu-» 
res  aliquando  dies,atque  adeofex  etiam  continentcs,tranfigebat  omni- 
110  ieiunus, -nddles  integras  meditandis  csieftibus,  eafque  fub  dio  &c 
hieme  perfrigida,  confperfus  alta  niue,  &  ab  hibcrna  glacie  rigidus, 
confumebat.  Nihil  videlicet  mediocre  fpondebat  ardor  jUe  tam  in- 
folens,  nec  fegnemfore  ChiUsti  militem  tirocinium  tam  nobile  pro-r 
mittebat.  A  lacro  Tridentino  Concilio  euocatus  eft  ad  grauiffimas  de 
Fide  quxftiones  Theologice  ponderandas :  a  Regibus ,  Rebufpublicis, 
Eledtoribus  &  Principibus  Imperij,  Archiepifcopis,  aliifque  ad  confi- 
lium  &  auxilium  contra  hxrefes  adhibitus :  in  Germaniam  primum 
cuocatus,  indein  Hifpaniam,  tumin  Germaniam  iterum,adfukicndas 
rcs  Colonix  defperatifiimas  fub  haeretico  Prxfule,  mox  in  Belgium, 
Lufitaniam ,  Hifpaniam,  ac  denique  Romam,impreiTis  vbique  vefti- 
giis  Apoftolicae  fancfitatis.Ncc  altcri  fane  quam  Romanac  Ecclefia:  tam 
iidelis  animxdepofitum  debebatur.  Feruebant  caloribus  omnia  infe- 
fto  Canicuhc  figno:  Faber  ipfe  aeger  ex  febri,  &  tamen ,  ne  fic  quidem 
quictis  aut  otij  patiens,  Romam  pergebat  Ignatij  monitu :  non  iter  hoo 
inde  vfque  abHifpania  venienti ,  fed  Cquafi  pcr  contiaentes  conciona- 
torumexedras,  per  fcholarum  pcrpetua  pulpita,  per  iunclas  rudiunij 
orphanomm ,  pauperum  &c  xgrorum  domos  ambularet )  non  interru- 
pta  contcntio  fuit.  komam  vt  attigit,  &  recrudefcente  itemm  morbo, 
&  vel  maxime  zelo  ipfe  fuo  confumptus ,  paucos  intra  dies  in  a:tatis 
ipfo  robore  cum  luctu  omnium  incredibili  extinguitur,pra:cipuum  So- 
cietatis  columen,  &  vniuerfx,  ac  Germanx  prxfertim  iam  fatifcentis  &£ 
nutantis,  Ecclefix  firmamentum,  Sed  enim  (quod  multos  vbique  af- 
fliclos  defiderio  tanti  viri  mirifice  recreauit^  fcripfit  Gandia  Romairt 
Ouiedus,  vifum  illum  ipfo  deceffus  tempore  immortali  apud  Superos 
gloria  radiantem.  Gandienfes  quidem,  accepto  de  morte  nuntio,diem 
ipfum  obitus  tamquam  natalem  deinceps  feftu m  egere:  &  Ouiedus  in- 
fuper,quoad  ibi  moratus  eft ,  candidum  in  Vrbem  cereum  mifitannis 
finguhs,  Ignatium  rogans,  vt  ardentem  eum  tumuloFabri  iuberetim7 
ponij  efle  id  priuati  fui  cultus  tcftimonium,  quoad  fvti  futurum  fpera- 
batj  communi&  publicocelebraretur. 
Claudkt:  Quafi  alter  efTet  Petrus  Faber,  ita  &  alibi,  ac  prafertim  fe  in  Germa- 
brTiap-'  m^ gch^t  Claudius Iaius,  &  ille  ex  primis  Ignatij  Sociis:  vnus  plurima 
f«r.  lycea  Germania:  qua  docendo  publice ,  qua  priuatim  adhortando ,  per- 

curnt:  a  Concilio  Salisburgenfi  expetitur,  a  Tridentino  obtinetur: 
Ducibus  Regibufcjue,  ad  tutandas  ab  harrefi  ditiones,cum  fimul  pluri- 
bus  effet  in  votis  ,  diftrahebatur  velut  in  partes,  vnus  omnibus  adelTe 
percupiens.  IngerebatTergeftinumEpifcopatumRex  Ferdinandus,  fed 

Iaius 


LiBER  QVINTVS.    SOCIETAS   HONORATA.    6t$ 
laius  Rege  ipio   potentius  repugnabat.   Fcrrarienfes  eriam  Principes 
obtrudunt  aula:  fua:  magnifica  commoda:  fed  ille  ait  fe  hbentiiis  inrer 
jcgrorum  pxdores ,  quam  aul.r  odores  blanditiafcjue  verfari.  Viennas 
demum  non  diuturno  illo  quidem  autgraui  morbo,  fed  lan^uore  con- 
fumptus,eo  qui  ex  tutanda:  Religioms  inexhaufto  ftudio  nafccbatur, 
abiit  m  cadum,  vt  eximia  eius  virtils  &  vulgo  etiam  perfpe&a  ianclitas 
teftabantur.  Fuit  in  amplificanda  &  prppugnanda  Catholica  Fide  apud 
Italos,  Bauaros,  Sueuosj  Auftriacos ,  ceterofque  Germanos  laboriofus 
in  paucis.   Plunbus  in  Conciliis  pro  Deo  &  Ecclcfia  ftrenue  fortiter- 
tjiie  fe  geflit.   Summus  apud  alios ,  apud  fe  vix  vllus :  verbo ,  Angelus 
Dei,  pater  patronuicjue  Catholicoritm  j  ipfiufque  adeo  Germania:  ve- 
rus  Apoftolus,  a  plunbus  iifquc  viris  iarpe  maximis  nominatus.   La- 
boraflet  vtriufque  huius  viri  obitu  Germahiae  res  Catholica,  nifi  illis  2Vjc»/*«r 
animis  alij  &  virtute  gemini  fuccefTiflent  Nicolaus  Lanoius,&  Canifius  L«'m;<* 
etiam  Petrus.  cuius  quidem pofterioris  ian&itas  (vt  obiter  hoc  dTcam,  caJJLT 
dicendum  plenius  loco  fuo)  non  obfcuris  indicata,  etiam  a  morte,  pro-  p™"'« 
digiis  opinionem  etiamnum  &  mortalium  animos  occupauit,  zApoftoh* 

Habct.&  Gallia,  quoniam  &  llla  Septemtrionem  fpe&at,  fuos  dtfires. 
Societate  fpeclabiles  viros,  eo  pratfertim  nomine  commendanda ,  qu6d  caUU  pri* 
deberiipfividcatur(tamquaminquaprincipio  Societas  coaluit)  quid-  manafien- 
quid  ab  illa  fparfum  eft  feminis  tam  prxclari.  Habent  Parifij,  qua:  ns  Socte~ 
funt  velut  incunabula  nafcentis  huiufce  noftri  Ordinis,mortaIedcpoii-  'pamt. 
tum  innocentiilimi  viri  Pafchafij  Broeti:  quem  cum  impenfa  nimium  parchar„H 
charitas  inibi  detineret,eadem  llla  peftis  exftinxit,qua:  ociogintahomi-  BroitHt* 
num  millia  diciturabfumpfifle.  Multafuntqua:  adferri  de  illo  poflent 
ad  commcndationem  exemplumcjue  virtutis.  fed  videor  ego  mihi  nee 
breuius  nec  illuftrius  adferre  teftimonium  pofle,  quam  quod  ipfe  d<s 
illo  Ignatius  confignauit.  Petebatura  Rege  Lufitania:,  &  mittendus 
aliquis  e  Socictatein  y£thiopiam  Abailinam  Patriarcha  Pontinci  vide- 
bamr.  deleclus  mandatur  Ignatio:  vnum  ille  prsomnibus  Pafchafiurn 
iiominat;  &,,  qua  erat  prudentia,minime  humana,nedum  pra:cipki,  ele- 
ctionis  fua:  rationem  tradit  hoc  fcripto:  Vafcbafus,  inquit,  ante  omniattd  umti,de 
ejl  -uir  bonus,  Vtanobis  quaji  Angelus  in  Societate  babeatur  :  detnde  prater  vinmte 
faenttam,  qudpol/et plunmumfin  njifndis  Epifcopahbus  (djr  Monaftcrtis  ha-  ^ff^ 
bet  njfum.  quippe  qui,  prxter  alia,  etiam  Nuntius  Tontifctus  njerfatus  ejl  tn  «*«OT. 
Htbernidj  adeo  <-ut  eiufmodi  negotia  nemo  njnus  in  Societate  atque  traclarit.  tlle 
autemfc  tratfauit,  W  ad  quamcumque  rem  manns  adlnberet,operam  fuam  mt- 
rabdtter  probar&t.  Ingens  profecto  virtutis  cncomium  a  modcratiilimo, 
&  Iaudum  ac  fuperelarionis  adhibendx  parcilTimo  viro.  IlTet  ergo  in 
^€thiopiam  Patriatcha  Pafchafius,  fi  carere  lllo  Gallia  potuiflet.  Sed  ha-  j>Uires  ,-K 
buit  illa,habetque  etiam,  plures  e  Societate  fanclriilimos  adhuc  viros,  Gaihavir- 
Edmundum  Augerium,  Claudium  Raftellum,  Thomam  Barbifphi-  uiucm~ 
lium,  Pctrum  Cottonum,  &ceteros;  hoc  magis  ad  iaudcm  paticntia-,      "'* 
pmdentix,iniiocentix  omnifque  fan&imonia:  excrcitatos,  quo  illos 
Gallia,  virtutum  non  lenis  exactrix ,  ficut  feucri  patres,  iam  indea  tene- 
ris,  etiam  vixdumnatx  Socictatis  initiis,  duriLYs  educauir. 

Quid  porro  dc  Anglia  illa,  fiuc  cum  militauit,  fiue  cum  rcbellauit, 

Ecde- 


6l6         IMAGO    PRIMI  SiECVLI   SOC.  IESV. 

ftHmitem  Ecc!ciix,altrice  fecundiflima  fan&itatis?  Habet  illa  fuos  Campianos> 

ihAnglia,  "Walpolos,  Garnetos.  Quid  clicam  de  Polonia  ceterilque  Oceano  Bo- 

reu"msZ  reau  adiacentibus vaftiflimis  Regnis?  Quid?  potuiiVet  dudum  ilh,nifi 

ftcmone.  obftitillet  impictas ,  quanmmuis  emarcida  pridem  &  mortua,  calore 

fanguinis  a  Sociis  tamcopiosc  profufi,  &  ardore  pietatis  tam  impensd 

propofitx,  refpirare. 

Expehdi-       Atque  hi  funt  quosadhuccnumeraui,  variorum  quiclem  Socictatis 

titr  T>ei     ordinum,  vnms  ramcn  cohortiSj  vnius  IesvChristi  militia:  du- 

^dcTun  tn    &ores  egregij j  quibus  lpfa  Sociecas  dd  mnionm  Dei  gloriam  non  fine  eom-* 

hac  tanto-  mendatione  fuinominis  eftenifv,  eiufdem  omnes  animi  &  voluntatis^ 

rum  viro-  ^j  quadam  pfouidentia  Numinis  xtate,  indole  &  virtute  varij ,  prout 

TiZle^er  fcilicet  varia  variorum  ratio  munerum  poitulabat.  Quid  enim  (vt  hoc 

orhemvhi-  iterum dicam  dequibufdam,  iifcjue  infua  parteprxcipuis,  verbo  velut 

fnrfam,     ynQ^  ^j  fortills  lgnatio,  quid  prudentius  ?  tali  opus  fuit  j  vt  eflet  qui 

Roma?,  hoceft  in  centro  terrarum^  &  totius  Ecclefia:  fanctiflimo  velut 

vmbilico,  attentus  &  immotus  ftaret,  ad  conftituendam  regendamque 

Societatem  fuam,  indeafead  vfque  extremos  circumiacentis  orbister- 

minos  propagatam.  Xauerio  autem  illo  vltimi  Orientis,  atque  adeo,  fi 

mentem  hominis  &  inflammatiflimam  voluntatem  fpe&es,  mundi  to- 

tius  Apoftolo,  quid  ardentius  fan&iufque  ?  ita  popofcit  neceflicas,  quo 

nimirum  ignauus  illepopulus  ad  virtutem ,  torpenfcjue  ad  cultum  veri 

Numinis,  fubiecto  velut  igne  tanto  fuccenderetur.  Quid  ille  tot  prodi^ 

giorum  in  Occidente  patrator  Anchieta?  Barbaris  in  Brafilia  (homini- 

bus  dicam  an  belluis? )  quam  neccflarius !  vt  fcilicet  illi  &:  ftupore  quo- 

dam  naturas  craflioris  velut  attoniti,  &  magorum  incantatiombus 

perpetuifque  prxftigiis  fopiti  omnes  aut  fafcinati ,  haberent  a  Doclore 

fiio,  quo  tamquam  corufcatione  per  no&em  fubita  excitati ,  &  impem 

fubinde  vehementi  admoniti ,  poftliminio  tandemrationi,  fibijDeo, 

a  diuturno  quafi  fomno  redderentur.  Iam  Petri  Fabri,  alceriufque 

eciam  Petri  Canifij,  gemini  (  dicere  liceac )  nutantis  a  Chris.to 

Septcmtrionis  fulcimenti,  &  ceterorum  reducendis  illic  ad  Ecclefiam 

miferrimis  populis  infudantium,  confpirans  cum  virtute  innocentifli- 

maque  vita  dodrina  folidior,  quantam  nationi  infeliciflime  decepts 

addidere  facultatem,&  corrigencla:profligat;e  vitce,  &agnofcendicrro- 

ris  fui?  Quid  denique  fubmiflius  ad  defpicienttam  fui,  ad  malorum 

omnium  tolerantiam  quid  patientius  Andrea  Ouiedo  &fociis,  quos 

ad  Auftralem  Africam  ornatos ,  imo  oneratos ,  xrumnofx  dignitatis; 

infignibus  Pater  &  Paftor  communis  omnium  deftinauit?  Sic  profecTd 

decuit,  vt  abftra&us  ille  iam  olim  a  Romana  tamquam  nimis  arro- 

ganter  in  omnes  late  terras  dominante  Ecclefia  populus  Abaflinus ,  X 

fubmiflis  fibi  Patriarchis  viuo  velut  in  fpeculo  difceret,  quantum  abfit 

adominandi  exiftimata  libidinc  Romani  Paftoris  cura  communis,  qui 

fic  toto  fparfos  orbe  filios  omnes  amplecTitur ,  vt  folicitum  patrem  fe, 

lion  arrogantem  dominum  cfle  teftetur. 


CAPVT 


LIBER   QVINTVS.  SOCIETAS    HONORATA.     617 

CAPVT     QVARTVM. 

De  pttrpam ,  cfimm  febi  Socictas  Iesv  nfangmne  Martyriim 

' ,  (zrgloriosa  cs.dc  fortiwn  njirormn. 


co;;i 


s 


^  Qlennefuitin  Republica  Romana,  vc  qui  dignitatem  ambirent,  Sodttai 
procederent  induti  toga  candida,  clTentque  ac  dicercntut  candi-  tnnocentl^ 

f—  .  r  .  .  .    ,     ,  .       °  /"1  J  •  •  Catldtda, 

dati:  mnoccntiam  videlicet,  quam  iponderent  animo,  etiam  corpore  martyri» 
prxferentes.  qui  vero  publicum  iam  cum  dignitatc  munusgererenr,  ij  f*rptg*tat 
purpuram  praetexerent  toga:  candidx ,  &:  ab  ca  pra:textati  dicercntnr. 
Fuerit  ergo  candorin  toga  fperata?  fignum  glorias,  purpura  certe  argu- 
mentum  fuit  obcentx  iam  apud  homines  dignitatis.  Ha€tenus  vifa  So- 
cietas  Iesv  pia,  mnocua  ,  ianclajvcrbo  vno,  debitas  virtutibus  gloria? 
candidata:  iupcreft  vt  lllam  fua  ctiam  purpura,  hoc  eft ,  fnorum  fan- 
guine  praetextam,  iiuc  pmextatam,  obtenta  iam  gloria,  videamus. 

Non  eft  fpecies  vlla  fuauior3  quam  confpirantis  cum  rubore  cando- 
ris,  vt  fi  rofae  puro  lacle  natent  folia.  nec  llluftrior  eil  innocentia,quam 
cum  fanguiue  compaiata.  Etiam  Cacliturn  admiratione  digni  funt,  qui 
lauerunt fiolas  fuas ,  (^r  dedbauerunt  eds  in  fanguine  Agni,  candore  fimul  &  Apbtai.7; 
cruore  confpicui.  Etiam  rubrUm  efi  indumentum  eius,  qui  wenit  deEdom,  icilxii, 
jormofm  in  fiold  fiu}  gradiens  in  multitudine  fortitudinis fux.    Quo  glorix 
iuas  lndumentoquemadmodum  Ecclcilam  vniueriim,  finguiasque  pri- 
uatim  Religiofas  Familias,  multis  iam  faeculis  innumerorum  Marty- 
rum  laurca  detoratas,  voluit  amicirij  ita  hanc  miriimam  Societatem 
inde  fere  ab  exortu  fuo  gloriosc"  exornauit,  vt  intcr  purpuratos  Ecclefia? 
ordines  non  fine  fuo  merito  locum  fortita,  &  venifle  de  tribulationc 
magna  appareat,&laui(Te  ftolam  fuam  &  dealbauifle  eam  in  fanguine  Aroc..!.7. 
Agni:  fa&afuo  cum  Iesv  fanctitate  candida,  iuo  cum  iEsvmartyrio 
rubicunda,  cruore  purpurea, 

Et  vero  fuauem  Numinis  prouidentiam  quis  non  agnofcat?  Induci 
in  Societatem  vcra  martyrij  laurea  non  poterat,  nifi  vnius  Summi  Sa- 
crorum  Antiftitis  voce  atquc  auctoritate,fuo  comprobantis  aifenfu^vicj- 
lentameamcaedem  habere  teftimoniumlEsv,  &  Religioriis  odio  vti 
crudehter  lllaram ,  ita  conftanter  toleratam  fuifle.  Tot  autcm  fbrtiiTi- 
mi  Hcroes  in  omni  orbis  plaga  inuietam  animam  pcf  vulnera  &  c::~ 
dem  pofuerant  barbarorum  immanitate,  digniflimi  certc  cx  plurium 
fcriptorum  teftimonio,  qui  Martyrum  faftis  adfcribcrentur ■  diffeni 
tamen  cam  iolcnmtatem  placuit,  vt  a  Iaponiarcrucibus  prima  Soc\c- glariam 
tati  CTloriaafnilserct.-nimirutn  vtDuci  fuo  in  hocquoquefimilis  Socic-  mart)r'i 

°..,Dr  -ll,  . .    a  crace 

tas,  etiam  mde  rererret  purpuram,  vndc  primus  is  rctuierat  qui  venit  habet. 
iinBis  ^veftibus  de  Bofr.i,  &  regnauit  a  ligno.  Protomartyres  igitur  bca- 
tiilimi  Paulus  Michi,  Ioanncs  deGoto,  Iacobus  Ghifai  dicendi  nobis 
aeternumque  celcbrandi  funr,  ctiam  cum  applaufu,fcio,ac  gratulationc 
Antonij  Criminalisaliorumquc,  qui  propemodum  quinquaginta  an- 
nis  prarceflere.  Hi  primi  cum  approbatione  Romani  Pontificis  Vr- 
baniVHI.  folcnmbus  aris  impoiiti,  pnblicum    Ecclefue    cultum 

Iiii  vcnc- 


Valer.Max 
Jib.j.cap.z. 


6 18  IMAGO    PRIMI    SALCVLl    SOC.  IESV. 

venerationcmque  acceperimt:  redundante  111  Societatem  quafi  matrcm 
filiorum  gloria,  cuius  purpura  nullius  obtrecTatione  iam  in  dubium 
poflet reuocari*.   fed  ittorum  Protomartyrum  publicd  Rcligione  conficrata 
Virtus,  vt  ille  air,  nulla  priu.it Ji  laudatwne  indiget.  Antc  hos  tamen  quot 
qualefve  Heroes  vtrumquc  orbem  llio  fanguine  irrigarunt,  fbrtitudi- 
nis  Chriftiana:  conftantixque  miracula/  Infimtum  ejfiet  numerando  per- 
fhodr,.t0r     Mnfere  (  fcnpfit  olim  Didacus  Payua  dc  Andrada  au6tor  locuplcs ,  Sc 
cxpi.cat.       teftis  ldoneus  )    quot  huius  Sodalitatis  viri  in  hoc  docendi  Euangelij ,  at- 
s*"'11  u    ^  Indicos  homines  ab  impietate  auocandi  munere ,  <~uerberibus  cafi  fuerint, 
Alarnra.  quot  njmculis  obfiric7i,quot  m  carceres  contrufi,  quot  inedia  fiere  conjumptiy 
quot  denique  ob  Chiusti  nomen  <z>anis  cruciatuum genenbus  intcriermt. 
Hxc,  inquam,  ille  olim  fcripfit,  antequam  primi  e  Iaponia  illi  Marty- 
res  in  cruccm  fublati,  veluti  in  fignum  erigerentur,  ad  quod  multo 
denfiore  agmine  e  Societate  noftra  fortiirimi  quique  virideinceps  ac- 
currerent;  &  noftrorum  aliorumque  Religioiorum  verbis  exemplisque 
animati,  omnis  aztatis,  fexus ,  ordinis  homines,  pueri  etiam  ac  puella?, 
turba  magna  quam  dinumerare  poiTit  nemo.  Sed  Christi  Vica- 
rium  Pium  V.  fanctitate  doclrinaque  clariilimum  audiamus ,  anno 
fuperioris  fxculi  feptuagefimo  primo,  qui  erat  a  condita  Societate  tri- 
gefimus  primus,  Societatis  alumnos  benignifiimo  fauore  profequen- 
l»l}jfa"m  lcm>  &  niagnifice  collaudantem  ,  quod  noncontenti  terrarumfimbus,  vfi- 
ann.  i  j/i.    qUe  Ad  Orientales  &  Occidentales  Indias  penetrauerint ,-  ac  eorum  aliquos  ita 
T>omini  amor  perfirinxerit ,  vt  etiam  proprij  fianguinis  prodigi ,  njt  <xw- 
bum  T)ei  inibi  ejficaaiis   filantarent ,  martyrio  voluntarw  fie  fiuppofiuerint. 
quoquid  illuftrius  adgloriama  fummain  terris  aucToritatedici  potuit? 
An  non  in  alumnis  fuis  proprij  fixngumis  prodiga  Societas,  &  martyrio 
decorata,Pontificio  oraculo  tum  pronuntiata  eft  ?  quamuis  figillatim 
non  enumeret  definiatve,quorumnam  potiflimum  ea  fuerit  mors,  qua: 
martyrium  abEcclefia  appellari  pofTit. 

Thomas  Bofius ,  notiflima:  vir  eruditionis,  libro  de  Signis  Ecclefix, 

quem  anno  fuperioris  flcculi  nonagefimo  primoemifit  in  lucem,etiam 

ante  exortas  in  Iaponica  Ecclefia  tempeftates,  quo  capite  oftendit  per- 

petuam  inter  Catholicos  Martyrum  eiTe  feriem  -y  5c  his  quoque  tempo- 

nbuseorum  fanguine  decorari  Christi  Ecclefiam,quinon  obaliam 

cauflam  cxCi  fint,  quam  quod  nobifcum  de  Religione  fentirent,  nemi- 

.    .       ni  porrb  nocerent,  pra:fertim  dum  Christi  cultum  difleminant  inter 

Lib.?.  fign.  GenteSj  lza  loquitur:    *Anno  m.  d.lxxxiii.  in  Indiis  Onentahbus  ad 

infiulas  Salfietanasprope  Goam  fitas  interfecTi  e  Societate  I  E  s  v  'Rudolphus 

Aquauiua,  Alfionfius  Vaciecus ,  zAntomus  Francificus ,  Vetrus  Bernus,  Fran- 

aficus  Aragna,  quodrei  Chns~lian<e  propagand<e  in  lis  locis  fiuderent.   <tAnte 

hos  eodem  fieculo  occifi  ob  eamdem  caufiam  Cocini  Francificus  Lopefius ,  Al- 

fionfius  Cajlrius  in  infiulis  Malucchi,  Antonius  Qrimmalisffi  Aloyfius  Mendez^> 

[ubi/c'^     omnes  e  Societate  Iesv  in  ord  Comorinenfi.   Rutilius  Benzonius  Laureta- 

nusEpifcopus,  qui  ineunte  hoc  faxulo  dodle  fcripfit  de  Iubileo,vbi 

eos  cnumerat  qui  priore  faeculo  generose  in  Dei  caufsa  occubueranr, 

catalogum  habet   nonaginta  o£to  clarorum  pugilum  de   Societa- 

laAnc"1^'" te:  4U1^US  Hilarion  de  Cofta  in  Hiftoria,  quam  Catholicam  appella- 

unnalis.  Uit, 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS  HONOKATA.  619 
uit,  reliquos  quamplurimos  attexuit,  perfcripta  etiam  copiofius  quo- 
rumdam  vira»  At  Ribadeneira  noller  ad  annum  m.  d.  lxxxv.  quo  [^fi^ 
B.Ianatij  vitam  acgeftaconfcribebat,qui  tantum  erat  a  conditaSocie-  «p->* 
tatequadragefimusquintus ,  feptuaginta  feptem  de  Societate  ab  hxreti- 
cis  EthnicisqueGHRisTi  caulsamemorat  lnteremptos  :  atqucex  iis  vi- 
ginti  quatuor  exquifitis  tormcntorum  generibus,  faeuiente  Ethiiicorurri 
Mahumeranorumque  feritate  5  alios  quinquaginta  trcs  odio  ac  crudeli- 
tate  haercticorumj  iiuein  maricum  Ignatio  Azebedio,  fiuein  Anglia, 
reliquaque  Europa.vt  vel  hoc  etiarn  argumento  tntelhgamus ,inquit,F 'amdiam 
lg-natij  fkmiham  Dei  e(?e  j  non  feciis  atque  reliquos  facrorum  hominum  ccctus, 
quos  alij  fanSiiffimi  Tatrtarcb*  diuinitus  inflituerunt ,  quorum  akimni 
omnibus  fxculis  tuenda:  Rcligionis  caufsa  atrocimmis  fuppliciis  cor- 
pora  fua  obiecerunt.  Ita  tum  quidem  Ribadeneira  j  fed  amplior  pro- 
retlo  illuftriorque  feries  eius  Catalogo  quem  deScriptoribus  Societatis 
pertexuit,  fubnexa  eft  adannum  huius  farculi  duodecimum:  quam  con- 
icquentes  dein  anni  tam  illuftribus  viris  auxerunt  condccoraruinque 
ad  hunc  vfque  frcularem  ,  vt,  quaficrefcente  pro  Christi  talifsa  du- 
nflima  quc-eque  tolerandi  cupiditate,  pofteriora  tempora  palmam 
prioribus  eripuilTe  vidcri  poilint ,  in  illa  prafertim  fecundiflima  Mar- 
tyrum  Iaponia^  vbi  magnanimi  Spinoke,  vbi  inuicti  Chimura:,  alio- 
rumcjue  piurium  nimis  corufcant  incendia ,  &  in  hunc  vfque  orbem 
flammas  fpargiint  :  vbi  ex  illis  fcrobibus  clamat  de  terra  fufus  tot  He- 
roum  fangiiis ,  vbi  cateruatim  ruitur  in  gloriofa  certamina,eo  aucTiore 
femper  nuniero  hactenus  qu6  caxluntur  plures. 

Ex  Anglia  vcr6  quid  glorix  Societati  primo  faxulo  obuenerk,  Ca%  *','  ™!n<jtt^ 

r>  1  O  r  «    1  .  Martyrol. 

far  Baronius  Ecclefiaftica:  Hiftona:  Scriptor  celeberrimus  pro  medi-  Rom.z?i 
cet:  vbi  de  S.  Thoma  CantuarienfidilTeriiit,  ita  pergit:  Videremeruit 
feculum  noflrum  hac  cxparte  feltajjitnum  quamplunmos  Thomasy  fancTifjtmos 
Sacerdotes ,  altosque  nobihffimos  Viros  Angludnos,  amplwri  ( liceat  dicere ) 
rnartyrio  coronatos,  dupliasque  tituh  coronts  atttfos;  cum  rionfolum,  VtTbo- 
tnas ,  pro  Ecclefaficd  hbertate ,  fed  prd  Fide  fatholicd  tuendd ,  reflitucndx 
ac  conferuandd  ,  nobtliffimo  martyrio  occuouertnt  j  <~Jt  inter  alios  quos  nuper 
ftntla  Soctetas  Ies  v  <-velut  agnos  Mnoxios  in  fdcris  feptis  .fmtlis  eruditiombus 
ad  martyrium,  acceptifjimas  Deo  botfias,  ftginauti-yquos  Romanum,  quos  Rbe- 
rnenfe  facra  Collc^ia  (  qu&  dixerim  celfas  turres  dfaae  Aqudonis,  &  fortijji- 
tna  propugnaculaFidet)  emiferunt  ad  triumphos ,  &*  prouexerunt  ad  coronas. 
MatTe  animo^watle  Virtute,  Anglicanorum  nobtltffime ac glortofjfime  ccctus3  qui 
tam  tliuslri  militia:  nomen  dediflt^ac  facramcnto  fanguinem  ffopondisit:  amulor 
fane  njos  Dei  amuUtione ,  citm  vos  martyrij  candidatos  >  ac  nobdiffimos  pur- 
pur£  Martyres  dcfgnatos  adfjncw. 

Sed  fatis  hax  modo  commemoralTe  obiter,  fuperiore  Libro  abuftde 
reccnfita.  Societati  noftra:  tanttifn  hic  gratulari  mens  fuit  de  fortifli- 
morum  virorum  virtute,  eaquc  gloria  ac  purpura,  quam  ex  iis  primo 
hoc  fa:culo  eft  confecuta.  Erit  fortafiis  aliquando  tempus ,  quo ,  accc- 
tiente  Summi  Poiltificis  nutu  atque  aud:oritate,omnem  fidcnter  recen- 
febit  grcgem,  diceturque  dc  ea,  quod  de  Ecclefia  Hieronymus  fcripfit; 
Terfccutiombus  creuit,  martyrio  coronata  esl. 

I  i  i  i  %  Eain 


62d         UlAGO    PRIMI    S,£CVLI   SOC    IESV. 

Mimqut-      kani  •faferirh  gloriam  non  mcdiocriterconfinmnt  illuftrantque  qtut 

tfaminho-iti  qitorumdam  crdibus  mira  atquc  ftupenda  acciderei   Alphonii  & 

rttm  Uds.  Caftro  in  marc  deturbatum  corpusj  tertio  polt  die  in  littore  inucntum 

RiUadcneira  c&  niulto  lumine  circumfufum,  vulncribus  adhuc  reccnti  puroque  fan- 

cenmna      quinc  manantibus.   Gonfiluodc  Tania,  capite  iam  ac  finiftro  bracluo 

truncato,  dcxtrum  ablcindeienumquam  potuerc  j  ciuus  m  manu  duos 

digitos  crucis  iii  modum  conformatos  habebat.    Poftero  dic  inuentum 

a  Chriinanis  corpus,  vcrfo  iri  tcrram  pectore,  eodem  brachio ,  quod  re- 

fcindi  nequiucrat,quafi  ad  tum  ctiam  iuftinendum  crucis  vexillum,e  ter- 

Andr.scho:.  f^  fublato.  Tres  exiis ,  cibi  loannem  Baptiftam  Scqurani  fociosque  in 

jn  Vita  Boi-  „,      .  1A  .  _  \l  ,    rr  &  i 

giae lib.  j.     Monda  lriterrecerant,  cum  eorum  arculas  icrutarentur,  atque  mucntam 

cap.s.         Crucifixi  imagincm  intucrentur  curioiius}  exanimes  ceciderunt,  humo 

Ribad.cent.  afflicii  &  mortui.  Martinus  Laterna,  demerfus  in  iriare  Balthicum,  ca- 

M-WP-      ptiuo  cuidam  apudTartaros  apparuiffe  memoratur  mira  luce  circum- 

iiifus,  hominemque  folutum  vinculis  momento  vno  ftitifTe  in  campo 

RuiTur,  quinc]uaginta  circiter  leucis  a  Tartarorum  caftris.  Ignatium 

Didacusde  Azebedium  eiusque  focios  inter  beatos  Carlites  vidiflc  fcnbitur  bea- 

Tunafonplin  taTereiia  laureola  martyrij  ingenti  cum  gloria  donatos ,    De  Hcnri- 

7cLii'Ii]  co  Garneto  procugiofi  illa  fpica,  quid  non  teftatur  ?  qua:  fortiilrmi  viri 

tincTa  fanguinc,  eius  facicm  ita  exprefTit  ad  viuum  ,  vt  nulla  pi&oris 

AiarT'rCcnt'  ars  cam  ^c  c-ffingcrc  atque  adumbrare  coloribus  pOtuifiet.    Quid  di- 

cam  in  Abrahami  Georgij  Maronitx  ceruice  bis  fracTuiTi  licTtoris  gla- 

dium,  necnifi  tcrtio  allato  acinaCe  demetipotuifle?  quid  in  loco,  quo 

fepultuseii,  tres  aues  albas ,  rara:  magnitudinis  &  fpeciei  ignota: ,  per 

quadraginta  dics  comparuifle?  quid  toto  eo  tempore  eodem  locovc- 

fpcrtinis  horis  quafi  lucernas  confpecTas  elte,  concurreritibus  vifendi 

iTudio  Maifuenfibus  ?   An  fion  eadem  de  icTu  lictoris  toties  irrito,  an 

non  alia  etiam  maiora  nuperin  Marccllo  Francifco  Maftrillio  apud 

Iapones  renouata?  eius  certe  viri  vita,  ex  quoabXauerio  eftperfanatus, 

quafi  perpetua  quxdam  riiiraculorum  fcries  cft. 

Qiue  omnia  aliaque  quamplurima  iil  apertiorem  aliquando  pro- 
trahet  lueem  diligcritia  pofterorum,  atque  xterna  ftatuet  numortali- 
bus  viris  tropha\u  Ntinc  ad  Societatis  gfdriarh  cft  fatis,-  eam  ptimo 
urculo  maria  ac  terras  purpUrafle  fuorum  fanguine ,  vtrumque  irrigafle 
orbciU ,  Ethnicos  inter  atque  hxreticos  dimicantem  honeftiflimaretu- 
lifle  vulncra  ,  cmciatUs  immancs  &  tormenta  fubiiiie  ,  inftrumenta 
necis  omriia  vno  frculo  pcrtulifle,  haftas ,  fuiflas,  laqucos,  gladios, 
fagittaSj  verieiia,  fcrobcm,  cruces,  igncs,  &  quidquid  aut  barbaries  ex- 
cogitare  potuit,  atitodium  Religionis ;  vt  per  orbem  circumferens  o- 
culos,  gratulari  fibi  de  fuorum  virtutc  nonimmeritohae  voeepoilitj 
^otat- ';*•  £)><£  cnret  ora  crUore  nofiro  ? 

varm.ode  t.  °*>—  ■> 


CAPVT 


LIBER  QJINTVS.   SOCIETAS   tiONORATA.  62f 

CAPVT     QJ/INTVM. 

De  honore  qaem  Societati  cdntttlertint  miracula ,  am 
miracnlii  affinia,  pr  Socios patrata. 

VTcumque  tandem  eluctatus  ex  innumerabili  ferie  tot  virofum 
finctitate  pra?ftantium,  ecce  tibi,  ctim  le  miraculaoffcrunt ,  ex  in- 
finito  velut  Oceano  iterum  reuocor  iri  immeniiim  .  Etenim  quis  vnus 
vel  cogitando  aflequi  pofiet  ea  oinnia  >  qiue  annis  ab  hinc  centum,  Dei 
per  Socios  operante  virtute ,  fcitu  &  inueftigatione  ardua  contigerunt; 
-quandoquidem  ,  vno  nonnumquam  inloco ,  &  menie  vix  toto  ,  6e  ad 
Vnius  inuocationem  Ignatij,patrata  fint  prope  innumera? 

Horum  ex  magno  aceruo ,  (  non  illo  tamen  hic  a  nobis  minutatim 
excutiendo,  fed  j  quod  fieri  in  frumentis  aifolet ,  alfumptis  in  manum  Trimum 
granis  aliquot  expendeiido  )  illud  ifl  piimis  occurrit ,  quod  Societati  ita  im  soaZ 
proprium  &  intimum  eft,  vt  fibi  eft  ipfa .    Sane  quidem  qui  reriim  pen-  tam  mira- 
lare  momenta  velit  ex  jequo  ,  quod  tandem  patratum  a  Deo  per  Socios  "fj^jf1 
ipiamet  Societate  I  e  s  v  maius  illuftriusque  prodigium  deprehendat? 
Eniniuero  non  idcirco  ,  quia(  vt  aiebat  ille )  Dei  miracula ,  quibiu  totum 
tnundum  rent ,  njmuerfamque  creaiuram  adminifirai,  dffiduitate  njilueruni \  Aug.Twa. 

n-  r  n  ■  ■    ■     1-  1   •     r  i  ■  \  t-      '  ^mloaan. 

exiftimandum  eit  mueniri  aliquod  ipio  mundo  miraculum  maius.  Sta- 
rc  nullo  fultam  externO  adminiculo  tellurem  j  tot  quaifam  iniuriis  con-  0ftenditnt 
iuratx  velut  m  vnicani  natune  totius ,  non  tantum  nOn  fatifcere,  fed  fo-  *  compa- 
-lidari  etiam  ma^is :  fusque  deque  volui  &  reuoiui ,  arcano  quodairi  im-  ratl0t"  v* 

i  -  »  i  t  •     r  i      •  r         -ii  /-v  •  ntnerju 

-pulfu,  imo  nutu  velut  vno,  lunans  iidens,  lmmenlarri  lllam  Oceanl  va- 
•ititatcm  ,  &  intcrim  tantam  feruari  conftantiam  a  tairi  labili  elemento: 
vix  fentiri  aerem,  &  eife  taineii  eum  fenfus  omnis  ipfiusque  ade6  cadi  ac 
terra:  coirimune  commercium  :  libcrrime  fimul  Sc  rapidiffime  ferri  car- 
leftium  orbium  ardentiilima  illa  ,  &  ex  eo  Viuidiflima ,  corpora ,  quie 
ftellas  &  fidcra  ndminamus  ,  neque  tot  adhuc  feculis  vnum  aliquod  vel 
ad  latum  vnguem  declinaife  de  via :  quis  tandem  eft  tam  Omnis  fen- 
ius  &  ratiOnis  expers,  qui  non,  fi  harc  vel  vtcumque  capiat ,  vehementif- 
iime  iiipra  portenta  rcrum  omnia  demiretur?  Nullum  profecto  omni  in 
natura,  ipiamet  illa  prodigium  eft  maius;  neque,  ii  qua  pra^ter  confuetu- 
dinem  cjuandoque  fe  orferunt  alicna  a  coirimuni  viii  &  ordine ,  fic  illa 
commendant  patratoris  ingcnium,  vt  ordo  ipfe  natimT potentiam Con- 
ditoris.  Quod  ego  de  mundo  hoc  adfpcctabili  dixi  ,  hoc  dc  Socictatis 
I  E  s  v  quaii  microcofmo  veruiii  efle  contendo ,  &  ita  ftatuo  eam  in  fe 
plurimoruiri  qiia?  patrari  folent  a  Deo ,  6c  exfpedtari  ab  Societate  pof- 
lunt,  miraculorum  fummam  numerumque  compleili .  Quid  enim?  an 
hon  Societas  cx  diucrfiilnnolum  hominum,  iirio  nationum  &:  ingeiiio- 
rum,  quafi  pugnacium  clcmciitorum,  in  vnum  colledlione facta  coaluit, 
aliolonge  quam  confpirantis  naturx  vinculo  colligata  ?  Quis  cam  non 
obruendam  cito  credidit,  cum  iani  inde  a  principib  fui,  taiitis  cx  fummo 
&  imo  impulfibus,&  totius  quafi  natura:  iniuriis  quateretur?  8c  fit  etiam- 
num  fortaffis  non  nemo,  qui,  quia  illam  iifdem  adhuc  videt  obnoxiain, 

I  i  i  i  5  ali- 


622        IM  AGO  PRIMI   SMCVLl  S  O  C.  IESV. 
aliquando  randem  conterendam  exfpectet  aduerforum  mole  tanta.  Ve~ 

tcch.i.  riimgeneratio  pr<eterit,&  gencratid  aduentt  i  terra  autem  (  ominari  ita  de 
Societate  liccat )  in  atermm  ftat.  Voluitur ,  &  reuoluitur  hominis  vnius 
nutu  Societatis  vniuerfa;  tanta  moles ,  moueri  faqilis,  difhcilis  commo- 
ueri.  Tot  &  florentes  aetate  ,  &  praeceltentes  ingenio ,  &  emicantes  vir- 
tute  natura* ,  tanto  iam  tempore  ad  vfum  &  bonum  reliquomrii  homi- 
num  numquam  intcrrupto  curfu  aguntur  in  gyrum  virtutis  &  dodhinar. 
Hocqui  videat5&  expendat,nifi  primum  eife  maximumque  miraculum 
iudicet ,  aliud  a  Soeietate  miraculum  non  exfpe6tet .  Equidem  fic  cen- 
feo,  vti  in  mundo  nec  maius ,  imo  nec  aliud  ab  ipfo  mundo  miraciilum 
eft:  iicinSocietatenecmaiuSj  imo  ncc  aliudab  ipfa  Societate  miracu- 
ium  inueniri .  Pauca  tamen  admiranda  ftri&im  percurramus .  quotin 
ea  San&i ,  qtiot  Martyres,  quot  virgines ,  quot  doclores ,  miracula  toti- 
dem  funt. 

Petrus  Lcitanus,  isquiprimus  Brafilienfem  Ecclefiam  Epifcopus 
rexit,-  corum  rama  motus  &  experientia  qua:  prxclara  per  Socios  &  ad- 
miranda  faciebat  Deus;  dicere  aliquando  auditus  eft,  Societatem  in  Bra- 

sjrerarias    fifi£  aureuin  f&  annulum  ,  cius  gemmam  elle  Iofiephum  Anchietam, 

AnchicL.° '  illum,  qui  toto  iam  orbe  notiffimus  patratis  vbique  prodigiis ,  Brafilia: 
iam  tum  Apoftolus  vocabatur.    Quam  ego magni  viri  fententiam  eum 

j.deO"ffici&  cxpendo,  rccordor  videlicet  cius ,  qui  a  Platone  &  Ckerone  produeitur, 
Gygis  annulifua  illa  miraculorUm  efFechice  gemma  tam  illuftris :  ita- 
que  ftatuo ,  annulum  reucra  aureum  efie  Societatcm  I  e  s  v ,  &  in  illa 
non  vnum  aliquem ,  fed  plures  Socios  quafi  geuimas  prodigiorum  iii— 
gentiumpatratrices:  fed  apage  figmenta  ifta  dehrantis  fapientiae.  Exem- 
plis  hic  vti  fi  lubeat,  Societatem  ego  &  Soeios  non  cx  Platonis  aut  Cicc- 
ronis  alicuius  ibmnio  annuium  aureum  cum  fiia  gemma ,  fed  ex  diuina? 
prarfcripto  veritatis,  notisque  plufquam  jEgyptiacis  effc  dicam,  tcxtum 
iliud  ex  auro,  hyacintho,  purpura ,  coccoque  bis  tirtdfco  &  byflb  retorta, 

£xod„i?.  qUO(j  ^lcLX  £lttcr~  Rationale  iudicij^  Grxci  Aoyior,  hoc  eft  oracuhun,  ap- 
pellabant:ctcnim  fiue  palmarem  illius  quadratamque  formam  intueor,in 
eo  velut  in  fymbolo  ad  quatuor  mundi  plagas  dirfufam  Societatem  de- 
prehendo  :  feu  attendo  ad  multrplicem  materia:  diuerf itatem  in  vnum 
artificiose  contextx  ^  Societatem  iterum  inuenio  in  eodem  ,  illam  ex  tot 
hominum  tam  aliena  &  tamcn  vna  vafietate  conftitutam :  fiue  confide- 
ro  triplicem  quaternarum  gemmarum  ordinem  admirabili  illa  doc7rin<e 
&  rveritatfs  exhibitione  prxftantium t  illa  fe  mihi  ingerunt  plurium  So- 
ciorumSocietatiseiufdem  opcfa,  fupra  naturam  licet ,  do&rina  tamen 
6c  veritatecomprobata:  feu  dcniquc  affixum  fummi  Iudxorum  Ponti- 
iicis  ipfi  pc&ori  rationale  recogito,  cogor  obligatam  harrclitcmque  £m- 
CtioriPontifici  vclutin  pcctorc  Societatem  minirtiam  meminiife.Neque, 
hoc  cum  dico,  indignabitur,fpero,Ecclefia,Societatis  etiam  plus  merito, 
nedum  debito  ftudiofa-,  nec  mirabuntur  Ordines  alij ,  quos  in  illa  fem- 

f>er  fuiiTe  &  etiamnum  efle  conftat,  id  quod  fuere  in  Arca  fcedens  tabu- 
a?,  manna  &  virga,  tria  illa  auitxReligionis  oracula,  tria  tantorum  pro- 
digiorum  inftrumenta, 

Sed 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS   HONORATA.    623 

Sed  iam  ,  ia  ipfa  praefertim  clementa  dominantcs  velut  proimpcrio 
Sandtos  e  Societate  I  e  s  v  producamus. 

Atque  hicie  mihi  primo  vidcndum  offert  cum  igne  ipfb  ,  par  illud  Sociorum 
illuftrefan&umquenoftri  Ordinis,Ignatius atque  Xauerius.  de  quibus,  mr''ai;iik 
fcu  nomen  eorum  feu  gefta  confideres ,  viiirpare  merito  poflis  animo-  igwm. 
fiim  lllud, 

Ignens  ejl  ollis  vigor,  &  cAeJlis  origo.  Jirs- &&k 

De  quibus  tamquam  alteris  filiis  tonitrui  oraculo  Apoftolico  ita  prodi- 
tum  eft:  Qelejiem  duorum  hominum  charitatem  ^vajiijjmo  coerceri  nonpotuijfe  Greg.xv.iu 
njnim  orbis  ambttu.  n/ad^ReU- 

Quid porro  Ignatio  cum  igne  mirabile?  Mirabiliaomninomulta.  tloncm' 
nam,  vt  ne  hic  rcpetam  iila  notiora ,  vifum  nempe  totics  diuinum  ali- 
quem  ignem  fiue  fplcndorem  ,  aut  circumfluum  Ignatiano  vultui,  aut 
lpecie  flammae  in  eumdcm  carlitus  illapfum  :  vt  prxtermittam  quaf- 
dam  velut  faculas  in  dcpofiti  corpus  cx  alto  deciduas  -y  quafi  non  iam 
luccntcs  cxlo  ftellas  ( quod  fepe  ali.is  )  fedtaretur  Ignatius ,  fed  ipfe  in 
vicem  ftella?  Ignatium  fequcrcntur :  ne  quid  itcrum  dicam  de  Complu- 
tcnfi  lllo,  qui  flammis  quas  optarat  Ignatio  ,  eodem  ipfe  die  cum  domo 
fua  confumptus  eft  :  vtdiifimulcm  ab  igne  grauiter  la?fam  Vincen-. 
tij  Pagani  manum  ,  admoto  Ignatij  chirographo ,  illico  &  vulnere 
&  dolore  icuatam  :  vt  papyraceam  ipfius  effigiem  ,ambuftacircum 
omni  charta,  ab  ignc  non  femel  illaefam  :  vt  infinita  alia ,  qua?  cum 
lgne  Ignatio  fuere  communia ,  pra^tcreaim  pauca  folum  &  paucishic 
narro. 

Haud  Compoftella  procul,  incultos  Gallxcia:  montes  arentesque  fil-  s.lgnatij 
uas  inopinatus  ignis  inuaferat;  quibus  ille  confumptis,ipfi  iampago ,  at-  nHm'fm*te 
que  adeo  maturis  ex  propinquo  fegctibus,  paflii  vix  inde  tertio  immine-  *$&ntitm 
bat :  nec  erant  in  promptu  aqua?,  qux  malo  tam  vicino  occurrercnt;  at- 
que,  vt  fuiffent ,  immenfae  licet,  non  fufFeciflent,  vel  leuiter  temperandas 
tanta?,  tam  ficcar,  tamque  inflammata:  materia? .    Attonitis  ergo  omni- 
bus,  nec  iam  de  auxilio  ied  fuga  tantiim  cogitantibus,e  Socictate  vir  qui- 
dam,  qui  forte  tum  aderat  Apoftolicx  caufla  miflionis,  numifmaquod 
Ignatij  imagine  habcbat  expreffum,  ipfe,  qua  crat  defperationc  humanx 
opis,fpeque  cadeftis,  detractum  precatorio  fuoferto  medias  inflammas 
iniecit,  illas  ipfas  qua?  &  maximc  &  proxime  fcuiebant .   Et  ccce  tibi 
momento  vno,  infufo  vclut  Occano ,  tanti  ignis  tanta  vis  concidit;  rc- 
ucrita,  opinor,  aut  vltra  progrcdi ,  quam  fiuiflet  Ignatius ,  aut  in  ipfam 
eius  effigiem,qua:  longo  poft  temporc  carboncs  inter  adhuc  candcntes  ne 
perftricta  quidem  apparuit,  exferere  conatum  fuum. 

AftSne  huic  miraculumcft  ,  quod  in  Rcgno  Mexicano ,  locoquem  >>«»  if>a* 
Inliaconem  nominant ,  anno  m.  dc.  xxii. patratum  ipfa  quantumuis  * 
barbara  America  demirata  merito  fliit .  Correptam  incendiodomum 
luculcntus  ignis  inflammarat:  reftinguendo  huicnonaqua?,qua?deerant, 
fcd,  qui  adcrat  lgnis  altcr ,  Ignatius  adhibitns  cft  .  Pctrus  dc  Mcdina, 
Sancti  ipfius  perftudiofus,  dequc  prxfcnti  auxilio  mhil  dubitans,  cius, 
quam  forte  penes  fc  habebat ,  imagincm  ia  rogum  immifit ,  fimulcjue 
ceflantc  ftatim  inccndio  domum  feruauit.  Sane  nc  in  ipfa  quidcm 

San&i 


UltC. 


624  IMAGO    t>RIMI    S^CVLI    SOC.    IESV. 

Saii6ti  imaginc,  quamuis  ctiam  fccundum  materiam  flammis  obnoxia, 

ignis  vellcuc  veftigium  eft  depreheniiim. 
s.  itnatij       Peftem  non  feniit  >  qiu  ignem  illam  effe  non  iudicat .  &  hanc  non  fe- 
■patrocmto  mcl ,  feu  flammam  tu  ,  f  eu  Dei  iram  eilc  contenderis ,  implorata  virtus 
foiuspe-  j         }  mitlgauit. 

flisexlhn-    o         >  O  .  .A  ..      A  •    rj         r       -i- 

gmtur.  Iacebat  anno  M.  DC.  v.  m  prouincia  Pcruana  tota  cuiuldam  ramiha 

in  Ter»,  lue  correpta  :  iam  duo  obicrant,  moricbantur  aliqu i,reliqui  pcf  tcm  gra£ 
fantem  intra  viicera  fentiebant :  rei  vltra  lam  nihil  crat ,  &z  fpci  paritrrij 
quam  etiam ,  nifi  tum  adfuiflet  Ignatius  b  perdidiflent .  continuiteam 
icilicet  lmago  viri  fan&i,  votis  commumbus  implorati;  &  ita  fe  ille  mi- ' 
feris  przefentem  exhibuit ,  vt  omncs ,  etiam  qui  morti  erant  proximi,  vi- 
txy  imo  fanitati  fubito  redderentur. 

Hoc  porro  in  genere  profligatx  peftis ,  quid  efle  poflit  illuftrius  co 

Bononu,  quod  Bononia  non  ita  pridem  experta  eft ,  quando  a  contagione,  qua. 
defperatiflime  premebatur,  Ignatio  medente  conualuit:  eumque,  inter- 
pofita  etiam  Pontificis  au&oritate,  Patrem  fibi  publicum  Patronumquc 
perpetuum  adoptauit? 

jBurgis.  Nec  fola  tanti  beneficij  Italia  particeps ,  fuit  etiam  Hifpania  tum, 

cum  Burgis  plurimi  haufta  aqua  illa,  cui  confueto  ritu  Ecclefix  Ignanj 
nomine  Sacerdos  bene  precatur,a  pefte  liberati  funt,  teftantibus  idatquc 
etiam  in  fe  expertis  Parochis  eius  loci. 

Quid  ,  quod  non  in  cadeftem.tantum,  ac  deinde  fiiblunarem  ,  fed in 
infernum  quoque  ignem  prodigiofa  poteftas  Ignatio  fuit  ?  cuius  quidem 
iiiferna:  ffamma^fumus  ne  dicam  an  fauilla  ,  eft  illa  prxfertim ,  qua;  m- 

lacobi  j.  flammatjVt  cum  Apoftolo  loquar,r<?^w  natimtatts  mHra,  inflammata  age  - 
hennd.   Nec  \\xc ,  indomita  quantumuis  flamma,  cxtra  poteftatem  fuit 

s.lgnatij  ialiatij,  poftquam  eam  in  fe  olim  repreflit  auxilio  Vir>jinis ,  victoriam 

tmplorato     p  .,,,/' r        n  .,.  - ;  >,       k  -j  /         •       •    1      ■  i 

Auxiiiofo-  de  illa  perpetuam  polhcentis.    Conltat  quidem  (  ne  lgm  huic  tam  ob- 

yitur  ignis  fcccno  diutius  immorer )  plures  aut  epota  aqua  ad  inuocationem  Ignatij 

libtdmu.    colllccrataj  aLlt  cius  adhibitis  fibi  Reliquiis,aut  implorato  nomine,  alios 

ab  ardore  libidinis ,  a  cogitationibus  impuris  alios,  alios  ab  ipfius  ne- 

quiflimi  fpiritus  blandiflimailla,  fedpcnculofiflimainfeftationefuiffe 

penitus  liberatos. 

g       ttm       Quid,  quod  &  viro  alias ,  alias  item  mulieri ,  vtrique  defperato,  vtri- 

»/«•-  que  infernis  flammis  iam  debito;  illi  in  vita,  huic  in  morte ,  tentatis  ne 


iam  tnrer- 


miem  a-   quidquam  omnibus ,  vnius  tandem  Ignatij  implorata  virtus  adfuit ;  & 
Tgnattus.    "Ulin  quidem  ad  inftituendam  de  integro  vkam  ,  hanc  ad  obeundam 

Eie  mortem  feliciter  animauit?  Anno  huius  fxculi  primo  quaedam  dia- 
olicis  afflicta  prarftigiis ,  quibus  non  oculis  tanmm  &  animo  ,  fed  toto 
etiam  corpore  miferrime  torquebatur ,  exhibitum  aliquando  fibi  flam- 
mas  inter  horrendas  infernale  monftrum  ciim  vidiflet ;  ipfam  quam  in 
tales  vfus  feruabat  epiftolam  Ignatij  exaratam  manu  ,  m  obiedos  fibi 
ignes  iniecit,  &hac  fcilicet  eos  ita  reftinxit ,  vt  illa  tum  fuerit ,  &  omni 
deinceps  moleftia  dxmonis  exfbluta  .  Agnofcas  in  Ignatiano  nomine, 
imo  corde  ( quod  in  co  aliquando  vifum  fuit )  ter  auguftum  I  e  s  v  no- 
men ,  illud  radiatum  igne  cadi,  illud  igne  fublunari  potentius,  illud  in- 
fernis  ardoribus  metuendum.    Sane  quidcm  ,  vt  obitcr  hoc  dicam ,  con- 

ftat 


Luc. 


LIBER   QJ/INTVS.    SOCIETAS    HONORATA.    62$ 
ftat  variorum  teftimoniis  hominum  ,  iisque  fide  digniilimis  Sc  aucTori- 
tate  legitima  comprobatis ,  exclamauiilc  non  femel ,  nec  vno  loco  vel 
tempore,  malignum  fpiritum  e  mortali ,  quodoccupabat,  corpore  ,  fi  And 
quando  huic,  etiam  fecreto,  admouerentur  aliquaad  Igfiatium  quomo-  i»b.7.ap.i 
documque  fpedfcantia,  -vrife  &  exuri  ab  Ignatio  igne  terribili}Ulo  inter  San-  6^6]o. 
cJos  fibimaxime  metuendo.  «svj&c. 

Neqtie  vcrd  a  tanto  Patre  degencres  olim  filij ,  nedum  ipfe  Xaue-  s-XaHe~ 
rius  tuitj  iiue  cum  (  vt  lam  a  me  miinuatum  eit )  m  Indico  Oceano  nn-  redHCit  & 
ploratus  a  naufragis  fblc  iam  infra  horizontcm  depofito  deftimtis,fblem/Jfrft 
ipfiim  reftituit,  atquc  (  vt  fcilicet  manifeftius  ac  ftabile  Xauerij  benefi-        .    . 
ciumforet)  plurium  horarum  fpatio  inrapidiffimo  licetcxlo,ac  pro- Ecciefiaftic. 
niilimo  in  occaium  lapiii,  immobilem  ftitit :  iiue  cum  idem  in  perndos  eiufdem 
Tolenies  ignem  pluit,  &  cinerem  Vno  fua;  vocifne  dicam  an  orationis,  varia  Cir- 
imperio  euocatum  :  fiue  curil  afflatam  fuo  fpiritu  ardere  coegit  etiam  ^4"«X 
aquam  in  appcnfis  flix  imagini  lampadibus  deficiente  oleo  confecra- 
tam,  lychnosque  ,  quos  experiiilenti  cauiTa  adhibuerant  barbari,  viden- 
tibus  mirantibusquc  Saraccnis,  8c  Trauancorienfis  orx  populis ,  fubito 
inflammauit :  fiue  cum  peftem,  quam  Sinas  petens  decrecam  MaLicen- 
fium  improbitati  denuntiarat,  iam  in  vrbe  fucccnfam,atque,  vt  fieripra:- 
fertim  iolet  fcelerum  pcenas  cxigencc  Numine,  fcede  graffantem,  reue- 
cTus  a  iua  morte  Xauerius,  &  pie  iuiceptus  a  ciuibus,  lllico  ita  compe- 
fcuit ,  vt  nec  vlhis  hie  iam  correptorum  hominum  ex  ca  fit  mortuus, 
nec  vllus  deinde  corrcptus,  tanti  nuper  mali  ne  quidem  veftigio  ie  pro- 
dente  :  feu  denique  cuiri  viux  calcis  ardores  ignitamque  vim  iiio ,  licet 
decimum  fextUm  menfem  exanimato,  corpore  fic  excepit,  vtillud  viui- 
dum  vegetumcjue  ,  &  fucci  recentiscjue  plenum  fanguinis ,  taato  etiam 
pofttempore  litrepertum  .   Prodigium  addo,  quod  ita  Xauerio  pro- 
priumeft,  vt  fit  illi  cum  Ignatio  commune.  Donati  Francifa  Gallighai 
Florcntini  ciuis  domum  multarum  iam  asdium  victorionis  muaferat, 
<Sc  eaerat  ventivis,  ea  flammx  vento  aitx  potcntia,  vt  nullum  ab  huma- 
na  vel  ope  vel  induftria  remedium  fuperefTec .  palam  ergo  prouolutus  in 
genua  Donatus ,  fefiiasqLie  asdes  Ignatio  &Xauerio,  iuis  fecundum 
Deum  Patronis  &  Patnbus,  commendat  affedlu  magno.  Vix  vocacon- 
ceperar,  &  ecce  quafi  fuiffenc  aduocaci  in  auxilium,  &  non  iuuocaci  can- 
tLim,ipfi  ftitcre  fe  coram,  eo,  qui  ignis  lumen  vinceret,  fplcndore  fpetta- 
bilcs ;  cumquc ,  exprefTa eciam  voce  >  hominem  fperare  iiifliilent,  illicd 
fubfidence  vcnco,flamma  omnis  momcnto  fopita  confedic.tanta  fc  duo- 
rum  hominum  ,  ca*lefti,vt  iam  dicebam,  igne  flagrantium  ,  in  elemen-  ^1'^;, 
tarem  lgnem,  velut  euanidum,  potcntia  prodidit.  adco  vt  his  prarci- 
pue  mihi  acclamare  poiTe  videar  illud  Apoftali, TLxSHnxertint  impetumK^Alt 
ignis.   Quamquam  non  hofce  folos  id  vindicarc  fibi  velle,  aut  eciam 
poife,  alij  fubinde ,  &  illi  victores  ignium ,  Socij  non  vno  frpe  prodi- 
gio  docucrunt. 

Nihil  hic  dicam  de  Stamflao  ,  infoque  iterum  Xauerio ,  quo-  B.Suwf- 

...         .  r  r        n      •  l     ■  l  *■      v     •    r  •  laidtutno 

rum  diumo  lgne  fuccenfi  pectoris  cam  mgens  fa-pc  visruit,  vc  non  . c^ditu 
tantum  non  frigida  reftingui  ,  fed  ne  ab  ipfo  quidcm  vicali  quod  exeftiMtt 
vocant  humido  fuperari  pocuiiTe  ,  diuino  non  accedencc  prodigk) ,  vi- 

Kkkk  deretur. 


626  IMAGO  PRIMI    SJECVLl   S  OC.   IESV. 

deretur  .   Nihil  dc  horribili  illo  incendio  pcr  Staniilaum  in  Polonia 

cxftincto ,  dum  inter  flammas  ipfc  illuftrior  appareret. 

Notumcftillud  de  Ignatio  gelida  hfeme collo tenus  ftante  &  per- 

durante  in  aquis,  ncc  quid  fenciente  aliud  praster  xltum  inrlammato»  in 

errantem  a  rccto  hominem  charitatis. 
item  P.Fa-       Notum  &;  dc  Pctro  Fabro,vifum  eum  totas  noctes,  cum  nudinn  fe 
bn.  tccto  domoquc  proriperet,  altis  niuibns  obhtum  ,  &  tamen  fiicccnfis  a 

cado  ardoribus  arftuantem. 
riuresSo-        Audiuimus,  vidimus  pame  dixeram  t  Ignatij  filios  Xaucrij  focios, 
cijglatie    tranantes  Iaponiae  frigora,  fuperantcs  Afrorum  Indicorumque  littorum 
t*  ,  W     candcntes  arenas,  demum  aliquot  horas  ientis  in  itmibus  ftantes,  viuen- 

jo>  tto  res.  3  t  l       .  _    .  o  .  .  ' 

tes,oranres,pcrorantesqucetiam  ad  circumtufam  multitudinem  Siluerias, 
Spinolas,  Chimuras ,  CamilloSj  aliosque  complures ;  mihi  quidem  pro- 
digij  non  minoris  homines,  quatn  viius  aliquando  fuerit  legiflatori  llli 
Exod.j.  cx  diuina  olim  conf  uetudine  radiato  rubus  ardcns  incombuftus. 
fofepbnt  Iam  de  illo  noitii  quidcm  farculi  ,  fed  orbis  alterius  Thaumaturgo, 
esfnchteta  Iofepho  Anchieca,  quotics  legimus  eum  ,  il  quando  Btafila  iblis  ardori- 
atlteter-  ^us  tellus,fimul  &  viatorcs  homines  immoderatius  torrerenturj  alias  il- 
r*  &ar-  lius  ficcirati  coa&is  efrufisque  nubibus  profpexifle,  alias  conopeum  fibi 
dermfilts  contra  folarem  acftum  &  ibeiis  vna  nauiffantibus  ex  denfato  fuperca- 

prodiqio  .  .  ■       r  \    rr     ■    rr  v 

profptcu:    put  agmme  volucrum  ,  quas  eum  m  hncm  adefle  iuflerat,coniech]c- 

rarx  non  in  ignem  folum ,  fcd  aerem  fimul  atque  aquam  imperio  po- 

teftatis. 

tdemex-  Ncc  hoc  X  quodam  in  flammas  imperio  alienum  eft  ,  quod  cuiuf- 

»fiamma-  Jam  jn  Bahyenfi  Collecuo  Socij  manum  bullienti  iufculo  concrema- 

num  fanat  •  J-  \         °    '."  o  1  „111 

fignotru-   tam>  impreflo  tantum  crucis  figno,  &  vulnere  &  dolore  leuauic. 
cis.  Quid »  quod  faepius  orantis  Iofephicaput  ardere,  atque  ex  eo  cir- 

^iofokTo-  cumiucere  omnia  funt  perfpecta ,  tum  prcecipue  ciim  aliquando  intem- 
ranns  ca-  pefta  nocte  apud  Maramofios  fuos  egreflus  ex  arce  in  (acellum  Virginis, 
pntvide-  totum  id  admirabili  fplendore  repleuir,  intcrludcntc  intcr  diuina  illa 
'  lumina  cadefti  harmonia  Angelorum,  repetito  inde  ab  ipfis  Christi 
_ . .  natalibus  prodi^io  finsulari. 

Ibidem.  t»      1  \      -        •  1  1  11 

Cafa  pro  lllud  porro  geminuin  duorum  exemplum ,  quod  (  vt  mnumerabilia 
Christo  eius  gencris  a  Socierace  fa&a  diflimulem)  Oriens  non  ita  pridem  Occi- 
pjtobi  densque  fufpexic ,  Socios  arguit  igni  etiam  ab  ipfb  funere  dominanres. 
Gonfales  Eft  in  Occidentali  America:  India ,  ab  ^Equinodtiali  ora  Brafiliae  in 
&  P-^fl-  Auftralcm  orbis  plagram,  terrx  cractus  immanis,  hinc  mari  Brafilo,  in- 

phonfi  Ro-    ,n  r  •  *t  1 

drigues  de  1  araquarienf  1,  quam  vocant ,  rcgiom  conrerminus ,  Vruayum  mcola: 
exun  non  nominant .  Hanc  in  vaftitatem  primi  a  Paraquaria  progrefli  Patres 
pojfunt.  roci1us  Gonfales  de  Sanda  Cruce ,  &  Alphonfus  Rodrigucs ,  tantum 
profecerant  inter  barbaros ,  vt,  pluribus  eorum  hinc  inde  coaclis  in  fo- 
cietatem  hominum  ,  vicos  iam  aliquot  in  inculto  folo  &  facras  in  vicis 
a?diculas  excitarcnt.  His  impeditos  operibus  vere  Apoftolicis ,  &:  qui- 
bus,  fi  viuant,  aut  Paulus  aut  Xauerius  aliquis  pie  inuideat ,  fiiafii  nefa- 
rio  Nezu  ,  nefcio  cuius  impoftoris ,  qui  fe  Deum  efle  iactabat ,  incitati 
barbari,  adoriuntur  incauros,  ma&ant ,  raptant,  lacerant  fuorum  in  ca- 
pefTenda  Religione  Patrum  corpora ,  ac  demum  inftructam  recens  ardi- 

culam 


LIBER  QJINTVS.  SOCIEJAS  HONORATA.  627 
tulam  comportant,  eodcm  cum  illa  incendio  coniumenda.  hoc  prodi- 
giorum  fubinde  fequencmm  fundamcntum:  fiquidem  cum  ingeitis  vn- 
dequaquc  flammis  in  cineres  conadillet  facelli  tota  moles  ,  iamqUe  iii 
illos  redadta  crederentur  Patrum  corpora,  eainfequenti  mox  luce  mte- 
gra  &  intacta  penitus  flint  reperta.  Mouit  fcilicet  ea  rcs  barbaros  $  fed, 
quod  fubiicio,  mouit  etiam  magis.  P.  Rochi  Gonialeiij  tiUncum  cor- 
pus,  ita,  vterat,  iine  capite  claua  contufo,  diferte  auditum  ,  imo  &di- 
itincTe  viium  eit  plufquam  quinquaginta  barbans  (qui  omnes  id  vna 
vocedepoiuerunt  coram  quinque  Religiofis  teitibus,  nonmallis  militi- 
bus  Hifpanisj  Indifque  quam  plurimis )  non  iamore,fed  procedentibus 
ex  ipio  corde  vocibus  amoris  certe  pleniiiimis,  compellarc  perculfores 
fuos:  Qur  me  (inquiebat )  ocadifiu  horriinem  tnrh  <~vobis  beneuolum  ?  veftri 
iam  amantem  ?  quemque  bafce  in  oras  non  ahud pertraxit  quam  cura  faluiis 
<-vefr<£?.  Mortem  Vos  quidem  huic  meo  corpori  t,  at  non  animne  intulifis:  njimt 
illa  etiamnum,  frmturque,  ISeatos  inter,  prxferitis  Dei  gaudio  fempiiernoyad- 
futura  mox  iterum  in  auxilium  njobis,  quos patratx.  cxdis  pocna  expropinquo 
iuHa  perfequitur.    Veiiim  ncc  hoc  tam  llluitri  prodiiiio  facis  atconiti,  Liners 

1        r         ■  ■  •  ■     r  ■  11  P  Vrantix 

nec  tam  iuaui  orattone  permoti,  cor  lpium,  eor,mquam,  quod  ioque-  TrHXlli0 
batur,  etiam  tum  amoris  fui  prodigumjvelut  furiofi  euellere  vilceribus,  Promn- 
&  flamniis  iterum  dedere.fed  igne  maiori  fcilicet  illud  ardebat,quam  vt aaUs  Pa~ 
tonfumi  poffet  a  tam  exili.  manfit  enimuerb  permanfitquc  cum  facris  raV"art*i 
torporibus  femper  integrum,  quantumuisin  illud,  tertib  iam  copiose 
comportatainflammas  materia,  luculentum  ignem  barbariexcitarent. 

Atque  hxc  ad  Occidentem  nuper:  nouiflime  ad  Orientem,  &  nefcio 
an  non  illuftrius  quoque  de  igne,aere,aqua,  terra\,natui:Adenique  omni^ 
triumphauit  ille  iam  prius  a  me  productus  in  fcenam  (ux  gloria?  Mar- 
cellus  Francifcus  Maftrillius,  fuane  virtute  dicam,  an  magni  Francifci 
Xauerij  •,  cuius  ille,  cum  reddita  fibi  ialute ,  nomen  animumcjue  fic  in- 
duit,vtneicias  quid,  fi  rediillet  in  vitam  Xauerius,  praeftare  Marcello 
illuftrius  potuiilet. 

Sane  vt  omittam  cetera,  imb  omnia,  in  celeberrima  illa  expeditiorte  Martdlm 
( quam  decurrente  rviartio,  anno  m.dc.xxxv.  duxitin  Mindanaoenfes  fiaftril~ 

>r  r»        •    r  \        l-      r         r      '  ■  i-  hitsexcnj- 

VEthiopes  auctor  ipie  audendi,  iponiorque  vincendi )  contigic  vt  piia  fum  tor- 

ferrea,  vi  nitrati  pulueris  ex  maiori  machina  violente  difplofa>  in  aducr-  mmt0  &10* 

ium  euntis  Maitrillij  pecljus  incideretj  impulfu  magno  atque  fenfibilij  p^&e/ST 

a  quo  tamenj  perforata  tantum  vefte,  nec  Ixfus  ipfe,nec  rettorfum  adtus J 

in  terram;  ied  ftans  erecTus ,  etiam.contra  vim  flamma?  fulphurex,  li- 

quidb  oftenditobeife  nihil  polTeillijqui  firmius  in  diuina  virtute,quam 

lorica  fcrrea,  munimen  fui  pectoris  collocauit. 

Mitius  igne  elementum  eft  aer,  non  minori  tanaenaut  mitiori  impe-  Sociorrm 

rio  fubigendum:  imb  ,  quia  inftabile  illud  ac  leue  eft ,  tum  prxiertim  m,rac"u 
t     °  •         r-rrj-r  •  -i  circa  ae". 

cum  m  ventos  agitur,  ii  regi  ic,  ii  duci ,  ii  reuocan  patitur,  potentiar  ld  nm. 

fcilicetnon  vulgaris  arguincntum  eft.   Enimuerb  non  aliunde  magis 

Dei.fui  magnitudinem  agnofcit  Vates  Regius  quam  qubd  illc  ambulet  pfaim.ioj. 

fiiper  pennas  wentorum  ,  &*  producat  nJentos  dc  thcfauris  fuis .  fecijje  autem  pfaim.  134. 

ventis  pondus,  hoc  eft  (vtego  intcrpretor )  elemcnto  tam  volucri  fixam 

pro  voluntate  conftantiam  indidilTc,  inter  prima  diuinse  poteftatis 

Kkkk  1  opera 


62g  IMAGO   PRiMI  SJECVLl   SOC.    IE5V. 

lob  18.  opera  Propheta  Philofophus  recenfet.  admirabilis  ade6,nec  vfitatr  vii- 
tutis  fuiflc  femper,  cVctiamnum  eflc,  neceflum  eft  eos  ,  quibus  non  lllc 
apud  Virgilium  fabulofus,  fed  verus 

lEnejd.  1. Diuum  pater  atque  hominkm  Kex 

Et  mulcere  dedit  jluclus ,  (gr  to/Iere  njentos. 
Hoc  eum  dedille  pluribus   Societatis  hominibus,  poftquam  irt  paucis 
oftendero;  id,  nifi  fallor,  effecero,  quod  fufrkiertsad  reddendam  aSo- 
cicrate  gloriam  Deo,  ad  exhibendam  vero  fanetis  Societatis  homini- 
bus  venerationem  aliquam  ,  iuftum  conuenienfque  cenfeatur. 

Ncc  vero  alienum  ab  aeris  imperio  fuerit,  fubie&as  habere  fibi  ae- 

reas,  quas  vocat  Ecclefia,  poteftates;  illos,  inquam,  fpiritus  infernales, 

quibus,  velut  emifTariis,  nonnihil  a  diuina  Prouidentia  indukum  iuris 

eft  iti  elementaria  harc  &  humana  corpora  perturbanda.  Quod  quideni 

Secionim    in  eos  imperium  pluribus  iude  ab  Ignatio  Societatis  hominibus  tam  fa- 

w  tn*e-   milIare  femper  fuit,  vt  nefcias  illudne inferis  exofum  magis  fit ,  an  dar- 

ZZum      monibus  metuendum.   Non  adducam  hic  cgo  exactos  profligatofque 

pttslates.  daemones  per  folitas  coniurationes  Ecclefia: :  nam  illis  non  nifi  parcc 

admodum,  magnoque  cum  delectu  ac  veneratione  Societas  vtitur-  il- 

lud  vrgeo,  a  Sociis,  fcpe  nihil,  fcpe  aliud  agentibus ,  farpe  non  nifi  iri 

aliquo  fui  fignopra:fentibus ,  iatpe  verbo  verbereve  iubcniibus ,  quafi 

percontemptiunmandatumquedcfpoticum,  iuilos  mde  faceffere  fpiri- 

tus  infernales. 

jgnatim         Quoties  obiecta  fibi  eiufmodi  monftra  viatorio  fuo  baculo  negle- 

vtrud*-    &\m  ar3  fe  abegit  Ignatius?  quoties  applicitis  tantum  aut  le&is  eius  lit- 

2°rc""~   teris,  quin  &  folo  aliquando  rtomine,territa:  peftes  dla:  proripuere fefe, 

velut  fi  nec  refiftere  audtoritati  poifent,  nec  la:dere  maieftatem? 

idem  facit       Ante  Xauerij  in  Indias  aduentum ,  lemurum  infame  domicilium, 

tn  Onente  graiTantiumque  pro  fuo  libito  dxmonum    quoddam  velut  afyluni 

XaHtrw.  Oriensfuit.  Et  aufi  quidem  illi  principio  orantem  aggredi ,  flagris  non 

femel  crudeliter  excepere-  donectandem  &  fuis  immotum  minis,&:  for- 

tiorem  verberibus ,  &  robuftiorem  imperio,  quem  vincere  non  pote- 

rant,  fugere  victorem.  Tacebant  ergo  (id  quod  Xauerio  commune  fuic 

cum  Gafpare  Barza:o,  &c  quampluribus  aliis  e  Societate  Iesv  vtriufquc 

Solis  Apoftolis)  muta  ad  ingreiTum  eius  oracuia  idolorum.  fquallebanc 

luci,  purgabantur  templa  da:monibus,  ipfc  aliquando  vrbes  &  Regna 

integra,  nedum  obfelTa  hominum  corpora ,  diuturna  malignorum  ho- 

fpitum  dominatione  foluebantur.  vfque  e6,  vt  renera:  etiam  artatula? 

pucrorum  ludibrio  iam  forent  ij,qui  nuper  etiam  robufta:  maximorum 

hominum  terrori  fuerant. 

idtm  Sta-       Notum  eft,Staniflaum,etiamcitm  a  morbo  decumbcrer,etiam  cum 

w'  *'"        immaturus  annis,  nec  adhuc  Societatis  noftrx,  nifi  voto  &  cogitatione, 

Religiofus,  non  femel  oppu^natum  a  da:mone,  expuliiTe  eum  a  fepro- 

cul,  quantumuis  atri  canis  ipecie  afpectuque  ternbilem.   Et  ha:c  qui- 

dem  de  pluribus  vniuerfim  &  quafi  per  compendium.  pauca  porro 

atquediftin&iusdelgnatio  Xaueriocjuenunc  habete-,  atque  a  Paren- 

tum  tantorum  moribus  indolem  ac  virtutem  difcite  fihorum. 

JltufirioTA       Senis  notam  fibi,  anno  prioris  fxculi  fexagefimo  piimo ,  puellam 

aiTeric 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.    629 
aflferit  Pecrus  Ribadeneira,  qux  cum  ipfis  duodecim  annis  dxmonum  aliqmttn 
non  iam  prxftigiis,  fed  quotidianis  verberibus  fuiflet  obnoxia;  tandeiti  damonem 
alTumpca,  veluc  clypeo  concra  coc  ictus,  Ignacij  imagine,  fic  eos  a  fe  m^cHU. 
abegit,  nemo  vc  accedere  ad  illam  propius  auderec,  vanis  tantiim  cla- 
moribus,  ciflifque  in  Sanctum  minisimpune  fruientes.    Subiic  incer 
illa  cogitatio  puellx  animum  experiri,  amota  tantifper  afeimagine, 
hxcne,  an  qux  alia  vis  occulca  cam  valide  compriujcret  infernofum 
hoftmm  poteftatcm.   Expcrra  eft  5  fed  malo  profedo  fuo ,  &  honore 
maiori  Ignacij  dcfenforis  iui :  vix  enim  illud  a  fe  munimen  abiecerar 
ctim  coco  in  eam  impecu  facto,  diu  iam  prohibicas  ab  infligendis  mife- 
ix  verbenbus  manus,  dinflimorum  ictuum  grauicace  penfauunt.  ad. 
iuum  crgoconcra  eos,  non  dubium  vltra  iam  ,  fed  certiflimum  prxfi- 
dium,  ieroquidem  fed  ferio  confugiens,  omni  deinceps  improbiflimo- 
rum  dxmonum  oppngnacione  hberaca  eft,  quantumuis  illi  irritis  eciam 
tum  icxibus  circumftantem  fxpe  aerem  murofquc  ferirenc. 

Illuftrius  eciam,  quia  recencius  maioribufque  clarum  indiciis,  cfc  id 
quod  anno  huius  ixculi  fexco  pacracum  ab  codcm  Ignacio  eit  in  Exccl- 
lencifhma  Principede  Mirandula.  hxc  contra  integram ,  qua  obiideba- 
tur,  dxmonumcareruam,  facris  Ecclefix  carminibus  fruftra  adhibicis 
ipsatandem  inuocatione  Ignatij  tam  fubico,cam  prodigiose  conualuir 
vc  rcm  fiuc  ex  perfona  pariencis,  feu  agentis  miraculo,  cam  inuficacam, 
tam  nouam,duo  ab  Sede  Apoftolica  delegati  Mutinenfis  &  Rhegienfis 
Epifcopi  fuo  approbatam  calculo,  ipfi  Clementi  VIII.  Maximo  id  Antocaa 
temporis  Pontihci  certamteftacamquecraiifmiferinc.  ^ll^ 

Molshemij  anno  huius  fxculi  xni.  veneficx  macris  improbicace 
feductusfilius  dxmoni  fedeuouerac,  addico  eciam  nominis  fui  dc  fan- 
guinis  facramenco  veibis  facrilegis  rire  confcripco.  cocus  igicur  obno- 
xius  erac  inferisj  &  iis  iam ,  pacto  non  femcl  inito,  debebatur.  Inter- 
uenit  e  cxlo  Ignatius.  ab  eo  dilTolutum  eftfoedusimpium,  recuperatum 
a  dxmone  chirographum,  filius,  quem  Orco  mater  addixerat,  Matri  AnAjasle* 
tandem  Ecclefix  reftitutus.  cas  lbld" 

Addo  szeminum.fed^eminis  Ignatio  &z  Xauerio  commune  nrodi-  , 
gium.   Abaiiinam  m  Atniopia  reminam,  energumenam  efle  argue-  xauerii  ' 
bant  inter  oftenta  cetera  blafphemx  in  Crucifixum  voces  ignoco  ldio-  f,m,tlin 
mace  prolata*.Hanc  poftquam  lmaginc  fancta  Ignatij,&  cruce  cx  loculo  ig^TJf 
S.  Xauerij  armailct  Sacerdos  nofter,  ica  denique  liberauic,  vt  expelli 
fe  ignea  ab  Ignacio  Xauerioquefcutica  dxmon  ipfe  quercretur. 

Hifpanx  macns  ira  impotcns  dcuoueratinferno  filiam.  deuotam  illi- 
c6  occupant  trcs  malignifpiritus  ,  fequcprxfcntcs  produnt  ignoto  idio- 
marc,ceccrifque  etiam  abfentium  rerum  indiciis.Adiurata  ergoa  Pafto- 
re,fed  per  Ignatij  Xaucriiqucmcrita,  ita  dcmum  expulit  hofpitem  im- 
portunum,  vt  illos  vidcri  abfecxlefti  circumfufos  fplendorc,  tam  dx- 
mon  ipfe  quam  fibi  moxrcddita  filia,  hxc  cum  gaudio,  ille  cum  doh> 
ris  fenfu  intimo,  proclamarenc. 

Prxcerco  plurimorumcciam  aliorum  in  hoc  genere  plurima;  ac  po- 
tiffimiim  folenne  dicam ,  an  fxcularc  illud  Ignacij ,  quod  pcoximo  cx- 
euntc  fxculo  Mucinx  in  energumenis  quacuor  virgimbus  ftirpe  nobili- 

K  k  k  k  3,  bus 


630  IM  AGO  PRIMI  SjECVLI    SOC.  IESV. 

bus  pcrpctratum  eft:  veritus  rem  teftatam  narratamque  multorum  lin- 
guis  &c  httcris  eleuare  potius  quam  exaggerare  dicendi  hoece  genere^ 
quod  in  res  licet  amphflimas  nifi  eehtracfciim  clTe  noii  poteft. 

Iam,  quod  concernit  aerem  propius,  nnmqnid  non  vel  ambuLjfi 

fuper  pennas  nJei7torum ,  \dfecijfe  nJentis  ^W#j,exiftimandi  iunt  Igna- 

tius,  Xaucrius,  Anchieta,  ahique  complures,  toties  a  terra  in  fublime 

eleuati,  aut  (quod  etiam  hoc  maius  eft )  per  aercm  fa?pe  tranfuecTi? 

fgtiatius         Delgnatio  quidcm  ita  memorant  hiftoria',  euiti  mde  a  Roma,  vbi 

:um  viucbat,  Agrippinam  vfqueColoniam  momentodelatum  Lconar- 


KomA  de- 


tl 

f™vide-~ do KeiTeiio  fuam  quam  is  vniee  defiderabat,  adfpecTabilem  praden-i 
tur:         tiam  cum  mutuifermonis  iucundiflima  confuetudine  conceflille.   Nec 


ttcr  tn, 
&ve 


dui  vacare  mihi  videtur  prodigio  fimili  qnod  inibi  rererturde  eodem  :  eum 

&     fcilicet  (  cum  Panfiis ,  vbi  tum  deeumbebat  e  morbo  graui ,  inaudiflet 

"onfieiu     &gmm  iacere  Rothomagi  quemdani  peffime  de  fe  merituirij  fua»  tamen 

opis  lndigum  ,  aufumcjuefubfidiumpoftulare)  proripuifle  illico  fe  le- 

c"to,  dediiTe in  viam,  iter  tridui  continente  motu,fine  cibo,  fine  quiete^ 

ira  pcrcurrifie,  vt  non  ireipfe  fibi,  non  folum  tangere,  fed  rapi,  fed  vo- 

lare  videretur.  ferebatur  profecTo  Ignatius,  nechumano  tum  fed  diui- 

no3  fed  cadefti  fpiritu  fcrebatur,  nifi  velis  (haud  minori  forte  prodigio) 

motum  huncfuilfenon  Dei,  non  Angeli ,  fed  amoris;  eius  nimirum 

tjuo  fe  ferri  quaquauerfum  Auguftmus  ille  tamigneus  fatebatiir. 

T.utinUd       Nec  fibi  is  tantum  ,  aliis  quoque  fui  ftudiofis  in  aere  etiam  vacuor 

ex  ait(i    ,  fubfidio  fuit.  Ferrarix  anno  m.dc.xix,  ipfo  fancTi  Ianatii  Fefto  lude- 

iaffwsyttd  A  ,  v  s     r  °  A     /.A  r/v 

ttinocatw-  bat  in  reneiti  a  cum  paruulo  mater ,  cum  (  cafune  an  qua  alia  ex  cauisa 
ncm  igna-  incertum  eft)  elapfus  puere  manibus  ferebatur  in  pra:ceps.  Ignatius 
tjjfitrfHm  -.j-^  (cujus  tum  pcfti  fors  occafione,  meminerat)  matri  fuit  inore.  nec 

ttcrum  .  \  '     „  \         •  l  •  '  i      rr      v 

eleuatttr.    fruftra  inuocatus:  liquidem  cum  lam  palmp  vix  vno  alterove  abeflet  a 

folo  paruulus,  miferrime  collidendus,  contigk  vt  exceptus  veluti  finu 

non  fulciretur  ille  tantum,  fed  etiam  eadem  qua  ceciderat  via  fubuecTuS 

in  aerem  matri,  in  expanfaetiam  tum  brachia,  redderetur. 

S.  Xatte-        Quid  Xauerius,  quando  contendens  in  Chinas,  fcapha:  ab  fua  one- 

nus  duo-  rarj£  vj  tempeftatis  auulfx  in  altumque  delatas  propitius ,  imo  prxfens 

r.Artns      adfuit,  &  penchtantes  m  ea  iocios  nauticos  opportune  coniolarvs,  ne- 

-vcnto  im-  quidquam  contranitentibus  ventis,  filiam  quam  vocabat  recTa  deduxit 

ferat.       ac{  ^atrcmj  potuitnc  nifiambulando  fuper  fennas  njentorum,  prarfens  in 

ea  quam  non  confccnderat  nauiculacomparere  ?  Hoc  fane  nec  pertur- 

batx  mentis  ludibriummccadumbrati  folum  Xauerij  fimulacrum  fuit; 

fed  ille  vcl  diuiiiavi  reproducTus  (  vtloquuntur  hodiec]ue  Phitofophi) 

vel(vt  exiftimari  forte  poteft)  illa  per  aeris  medium  manu  tranflatus 

eft,quc;  depofito  inter  leones  Danieli  opportunum  in  diuturna  fame  ob- 

2>an.i4.     fonatorem  inde  a  Iudxa  Babylonem  vfque  portauit  apprehenfum  ca- 

pillo  capitis  fui.  At  fit  fortafle  qui  fentiat,  non  hoc  Xauerij,  fed  Angeli 

aut  Dei  etiam  dominantis  aeri^,  poteftati  S£  imperio  tribuendum.  Non 

Mebr.  i.      equidem  negarc  quidqu^m  volo  Angeiis,  illis,  Vt  vocat  Apoftolus ,  ad- 

pfsim.^7.    miniftratonisfpiritibus,  nedumdctraherealiquid  Deo  mirabih  in  San- 

&is  fuis.   Sed  tamen  fuilfe  hoc  (quaobtinerelicethomini  )  imperium 

in  auras  vimque  Xauerio,  prodigiose  permaie  dicam  an  pfer  aerem  ab 

ilio 


LIBER  QTINTVS.   SOCIETAS  HONORAtA.    631 

illo  deucdtus  inftitor  cdocebit.  Hic  ciim  Malacam  Meliapore  co^ica-  Nuufra- 
ret,  fuo  in  digreifu  munufculum  ab  Xauerio  petiit,  quo  eius  apud  fe  £ummcr~ 
piam  fanctamque  recordationem  in  animo  confoueret.  dat  ille  petenti  ^1-,*»»- 
detractam  fibi  precatoriam  corollam ,  additque ,  feruaret  hoc  non  me-  ?*<  dubut 
morix  tanium  fuae.fed  defuturinumquam  auxilii  pi^nus  aeternum.Iam  fiMClHan- 

r  1  .  c.       a  -  ■      ■  r  n  '«»  Xaut- 

loluerac,  lam  prolpera  nauigatione  vlus  per  valta  ac  remota  marium,  n»s  ex. 
prope  aberat  a  Malaca;  cum  ecce  tibi  inopinata  vis  venti  pondufque  Forutt  m 
procelLe  validam  quamuis  nauim  in  fruftadillbluit:  in  hxc  raptim  te-  lmmi 
mereque  compadta  cumnonnullis  fe  mercatorimmitcit,  fed  illico  fiue 
timore  periculi,  feu  propitij  fauore  Xauerij,  abductus  a  fenfibus,  non 
iam  nauigare  fibi,  nonfubirenaufragium,non  mergi,  fedcolloqui  cum 
Xauerio  videbatur.  Nec  otiofum  tuille  hoc  colloquium  cucntus  often- 
dit:  quinto  poft  die  quam  fe  iactarat  in  tabulas ,  fibi  tandem  mercator 
redditus,fanum  fe,  ted  folum,inipfo  vndc  foluerat  littore  non  procul 
Meliapore  deprehendit.  Tam  immani  eum  tractu  Oceani ,  demerfis  in 
eum  omnibus,  male  compaginata  cymba  dctulerit?  dederitne  viam 
cafufve  Deufve?  imo  per  Deum  Xauerius,  qui  fe  fuumque  vna  clientem 
mediis  erepcumflu£tibus,neperirct,  per  aerem  decuhc;  ne  erraret,  in  irfieUe. 
noto  prius  littore  collocauir<  Caaon&ic. 

Iam  fifquod  aiUnt  Philofophi)  fonus  etiam  humana?lingua?,non 
aliud  eft  quam  moti  aeris  tremor,  autmurmur  per  auras  fubindetranf- 
fufnm,  ac  tandemetiam  infinuatum  auribus  audientium  5  mirabilem 
profedtocomprimendiaetis  vim,  &  induftriam  plufquam  humanam,  ^l?™* 
fuiffe  neceilum  eft  iis ,  qui  fepe  ^  reudcato  inde  a  magnis  ChristI  imgms,  & 
Apoftolis  prodigio  Spiritus  fancti,  variorum  quamon  didicerant  idio-  vn*ln*<' 
matum  fermone  funtvfi.  Eximium  in  hocfuilTe  Xaueiium  ipfa  eius  tiuSS. 
Canonizationis  acta  fupra  capite  fecundo  a  nobis  citata   teftantnr.  tur.  * 

Par  in  hoc  fuiiTeXauerio  Orientis  Apoftolo,  fuppar  certe  dici  poteft  iofipLu 
alter  Occidentis  Apoftolus  Iofephus  Anchieta.  fiue  cum  (quod  erac  ei  ^hitU 
quotidanum)  cxmediis  vna  proficifcencium  coecibusfe  repente  fubdu-  Zo^ire' 
cerecad  agendum  cum  Deo,  ac  nihilominus  rapcim  eunces  etiam  in  mirdUU. 
equis  non  aiTequeretur  tantum  lpfe  pedes  &  nudipes,  fed  etiam  aliquan- 
do  praruerterec;  fiue  ciim  eodem  ipfe  die  locis  a  fe  diflicis  itinere  leuca- 
rum  quindecim  aliquando  vifus  eft  audicufque  pluribus  ica  egreflus 
fubiro,  itareuerfus,  vt  abfuitfeneminicrcdcretur;  feu  denique  cum  fi- 
crum  codicem  iam  ad  Sacerdotalempfumodiam,alias  ad  Chriftianum 
facrificium  requifitum,nechabitum  ad  manus,a  leucisinterdumfeptem 
ipfemet  vix  femihorarfpatio  detulit,  auc  fpiritu  Domini,  auc  Angelico" 
miniftcrio,  auc  fua  demum  auris  dominancc  potentia  ,  auettus  a  fociis 
iccrumque  incer  cos  pari  compendio  reftitutus. 

Proxime  ver6  ad  aerem  fpectat ,  nee  aliunde  magis  prodigtofa  in 
illum  alicuius  hominis  cfficacia  declaratur,  quam  ficonftct,  ventis  eum, 
indomitis  fcilicec  &numquam  fatis  exploratis  motibus,  imperare. 

Fecere  hoc  ( vt  taccam  dc  ceteris )  in  Mcditcrranco  quidem  mari 
Ignatius,  inOrientali  Xauerius,  in  Occidentali  Anchieta,  in  Auftralt 
Silucria,  tam  fingulari,  tamadmirabili  modo,  vt  fimiles  mihi  videan- 
tur  hiquatuor,  quatuor  illis  apud  Ezcchielem  diuinx  quadriga»  ftipa- 

«oribus-. 


ventiu 


6}±         IMAGO  PRIMI  SjECVLI  SOC.  IESV. 

Excehid.i.  [Qjibusj  nifi  quod  ilH,  <-ubi  erat  impetus  fj?iritus,  illuc  gradicbanturi\\omm 

vero  ad  impccum  iple  ie  fpiritus  inclinaret, 

fgnatw         Scatuerant  impij  nautac  aduerfantem  fuis  moribus  Ignatluui ,  tunj 

cum  Icioiblymam  ille  petcret,  defertam  in  infuiam  expouere,  iiti  lllic 

incdiaque  confumendum;  quin  co  iam,deliberaco  icclerc,  (-erebantur; 

cum  ccce  ventus  ipic  machinatiom  barbarx  facTus  obuiam ,  qui  adhuc 

faucrac  improbis,  in  concrarium  vcrfus  fubito  pro  Ignatio  ftctic. 

tempcp-       Redibat  Iero(olymis,voriua'  fiia  peregrinationcpciiuncTus,Ignatius; 

u  ipfe  do-  &  re(Jibac  maJc  compaginata  cymba  verius  qtuim  naui.   paiiperem  \u 

delicetillum  exclufcmntrobuftioresalia:  du;e,  ied  ignarx  quancum  in- 

currcrcnc  mali,  quia  tantumexcluferant  boni.  infurguntenimuero  ven- 

ti,  turbatur  mareiam  pridem  infamenaufragiisjiac~t.ant.ur,  vetbcrancur, 

hauriuncur  denique  flucTibus  ingentes  illx;  ac  procellis  vencifque  fupe- 

rior  curfum  fuum  tenet  abibluitquefeliciccr  fola  llla,  qua:  vehebar  Igna- 

tium.  Impalluerat  fociarum  nauium  periculo  nauta  j  fed  nempe,  Igna- 

tium  dcnuo  fi  veheret,  nil  timerec. 

Xduerin*       De  Xauerio  vero  quid  ?  Omnem  illum  fubiiiTc  rabicm  vimque  ven- 

umpelht-  torum> lec*  omnes  vt  fibi  Deocjue  fubigerer.  Quoties  ille  ibciorum  na- 

nbmf&pe  ues  alicubi  harrentes  immiffo  opportune  vento  iuuit?  quotics  hoftium 

imperau    infequcntes  ftitit?  quoties  exafpcratum  in  ventos  caelum  verbo  coercuit, 

fublata  ctiam  iis  (~quodin  Sanciano  mari  contigit)  famiendi  in  pofte- 

rum  facultatc?  VicilTe  femel  Xauerium  videri  ventus  poterat,  quando 

naufragum  illum  toto  triduo  per  mare  iacTauit  fola  in  tabula  flucTuan- 

tem<  fed  nempe  etiam  tum  a  Xauerio  vicTus  cft,  coacTuique  eum 

nonferuare  tanrum,  fed  etiam  in  littus  exponere  quodoptabat;  adeo 

&c  vcntus,  &  nauis ,  &c  gubernaculum,  &  rccTor,  &  omnia  vnus  ilbi 

Xauerius  fuit. 

etiam  Go-      Similia  fere  Silueria ,  aliique;  fed  nefcio  an  non  maiora  Iofephus. 

ueria  & '  taHa  Prore&°:»  vt  de  eo  etiam  tum  vita  funcTo  pifcatores  indigenas  non 

hfcphus    aliter  atque  de  homine  iil  naturam  ipfam  dominante  loquerentur,illum 

uincketa.  {[  quando  indicatum  vellent,  illum  dicerent^«i  nobis pifces  quos  njeUemus 

prabebat;  qui  cum  ab  ipfo  opem peteremus ,  nos  ab  omni  pcriculorum  generc, 

atqueadeo  dmorte  ipsderuebat. 

Video  ego  me,qu:c  cognatorum  elementorum  propinquitas  eft,  ab 
Sociorum  ae-re  jn  aqllam  cffe  delapium.  elueTemur  fane,  &,  fi  quo  modo  finem 

potefias  tn  r      -,         7\  r.        A  ...  j  •  i- 

aquam.     fpectarc  liceat  ractorum  m  ea  prodigiorum  ,  eodem  eciam  compcndio 

feftinemus.  Uicet  crgo  prxternauigemus  Oceanum,  illudque  folum 

dicamus  intranficu,  nullibi  non  apparere  veftigia  domitx  mulcocies 

per  varios  quaquauerfum  Socios  procellae.  Sed  enim  vti  tempeftates 

Oceani,ficomnemaquam  prarcerire  non  licet;  vt  non  filtem,vnoquaii 

digico,e  mulcis  aliqua,quae  in  eo  euenere,  miracula  defignemus. 

Anno  huius  fxculi  m.dc.  xviii.  filia  matn  focia  ambulabat  in 

S.Tgna-   ripa  torrentis  haud  Genua  procul.  hic,  vt  erat  aucTus  imbribus,  &- 

"am  lor-   vehementer  ex^ftuans,prono  in  maredecurfu&  rapicbatfecum  omnia, 

remerapta  &  fua  ipfe  littora  fubfodiebat.  ita  facTum  vc  incautae  puellar,  qua*  firma 

in  mare    videbacur,  fub  pedibus  terra  decideret ,  &  ipfa  fimul  momento  deuol- 

fuficTtat".  "erewr  in  prarceps.  Non  habebat  attonita  mater  quod  periclitanti  fi- 

Hx 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  63I 
liae  fubmitteret  nifi  preces  &  lacrymas :  ipfa  quoque  itcrum  ac  tertio 
furfum  elata  vi  torrentis,  Diuos  tantum  omnes  quos  nouerat,  fed  votis 
tamen  irritis,inclamabat:hauftis  enimcopiosc  fluclibus  haerebat  fundo 
iam  grauior,  nec  minus  tamcn  (impetus  is  erat  rapti  fluminis.j  in 
altum  rapidiflimeferebatur.  &c  iam  tota  plus  leuca  in  mare  proceiTe- 
rat,  cum  denique  memor  (  Deo  haud  dubie  lllos  in  tot  anguftiis  fen- 
fus  &c  animos  litggerente  )  habere  fe  gcminum  in  Societate  fratrem, 
fancTum  eius  fundatorem  Ignatium  inclamauit,  vfa  non  alio  quam 
candido  hoc  &  ingenuo  argumento;  Suorum  filiorum  fbroris,  hoc  eft 
{ux  filia:,  meminilTet.  Vixdum  ifta  conceperat  animo,  cum  furfum 
fublata,  &  infummo  maris  velut  m  thalamo  pofita,  hauftam  egeflit 
aquam  primo;  tum  ipfum  in  nube  candida  caTeftes  inter  genios  flu- 
cTibus  mambulantem  animantemque  fe  &c  fuftentantem  Igrtatium  \x- 
ta  confpexit.  Submiferat  interea  in  mare  vfinatorem  affli&a  mater, 
qui  demerfc,vt  non  dubitabat,  filiae  alicubi  conquifitum  faltem  inane 
corpus  exciperet.  tllelongius  in  mare  prouedus,  eo  quo  dixi  in  ftatit 
tres  iam  horas  viuentem  reperit ,  matrique  reuexit ;  atconitis  miraculo 
omnibus  gattdtoque  lacrymantibus ,  cum  ipfamet  corara  Albengenil 
Epifcopo,  ciuibufque  permultis ,  ac  prarfertim  matre  fua ,  miraculi  fe- 
riem  laeta  pertexeret,  &c  feruatorem  iiiae  vita;  &  falutis  Ignatium  pras- 
dicaret. 

Aliud  in  letiiori  quidem  aqua:  periculo^  nec  minus  tameii  prxfens  citct/mfk* 
auxilium  Ignatius  attulit.   Aceruum  demeifce  fegetis  fub  dio  ftruxerat  /*?  Ute 
agricola,fpem  frucTusomnis  &c  frugis :  ecce  tibiobduci  cxlum,  volui  arcet  a 
nubes,  mugire  turbo,  imber  ingruere:  aetum  erat  de  meffe ,  nifi  ad  vo-  fr»gibus% 
tum  fupplicis  Ignatius  adfuilfct.  eircum  euerfa  ventis  omnia  ,  omnia 
impleta  vel  haufta  pluuiis  nube  profufis;  fola  qua>  triticum  capiebat 
area,  intacta  permanfit.   Credcres,  quod  Gedeoni  datum  in  vellere, 
hocinarea  conceiTum  agricohx  huic  ab  Ignatio ;  illi  a  Deo,  &c  huic 
quidem  tantoilluftrius,  quanto  imber  eft  rore  potentior. 

At  non  Xauerio  minus  quam  Ignatio  in  aquas  imperij  fuit.  argtt-  S.Xaae- 
mento  fit  inter  cetera,  quae  anre  funt  &  alibi  commemorata ,  quod  in  ****[***& 
ora  Pifcaria,  quam  vocant,  puero  in  puteura  forte  delapfo,  &c  aquis,  ficTtJm** 
quibus  plures  iam  horas  merfus  iacuerat,  prazfocato,  planequc  demor-  morte  rc- 
tuo,  vitam  verbo  reddidit,  eo  teinporis  &c  loci,  quo  eum  ad  fepulturam  mcat: 
feraiis  pompa  ducebat. 

Accedat  eodem  admirabilisilla,  dicamne  prouidcntia  Numinis,an  crucanm 
virtus  Xaueri)  ?  qua  faitum  eft  vt  crux  ,  quam  hic  in  mare  deiecerar,  mare  deic" 
fedandas caufsa  tempeftatis,  a  cancro  marino,  longc  inde  exfcetlfione  c'a 
demum  facla,  deambulanti  prope  littus  Xauerioredderctttr.  tipi 

NecaliofpecTatquodcontigitnauiIacobi  Pererix,  agentc  &pra:di-  ca.riofi  " 
cente  Xauerio.  Premebat  hanc,  etiam  tum  cariofam,  immanis  procel-  n*Mb'*A 
la;  iamquedefpondcrantanimos  vecTores  omnes:.vnusquiintereoscrat  %Z"fal 
Xauerius,  fecuros  eflfe  iuflit,  &  naui,  quantumuis  periclitanti,  falutari  *ar. 
figno  bene  precatus  edixit,  eam  tlon  tantum  non  illa,  fed  nulla  vm- 
quam  tempeftate  perituram  }  tandcm   poft  multos  curfus,  fine  cu- 
iufqttam  damno,  non  in  mari,  at  ftatione  fua  dtlToluendam.    Xa- 

L  1 1 1  uerij 


am  a 
caticro  rc- 


aqttam 
martnam 

dulcem  & 
potabttem 
reddtt. 


634        IMAGO    PRIMI  SJECYLl  SOC.  IESV. 
uerij  fidcm  probauiceucncus,  annodemum  crigefimo  poft  fecutus*  nc~ 
quedeilla  vllus  lnterim  dubitabat,  quincettabat  quifque  pro  vinbus 
illi  pOtius  quimcumis  alteri  fua  credere,  cum  &  abeuntem  fecuri  di* 
mitcerent,  &  reduccm  plaufu  femper  &  gratulatione  publica  faluta- 
rent,  nauimeam,non  iam  IacobiPeierir,1ed  fancTi  PatriselVedicentes. 
Idem  adftruit  illa  Xaucrij  prodigiofa  vis ,  qua,  fecum  nauigantibus 
in  Smas  plufquam quingcntis,ctiam  Saracems  &:  barbaris,de  copia  aque; 
dulcis  opportune  profpexit.  dcfeccrat  hxc  improuisa  per  plures  dies 
malacia  mifere  laborantes,  &  iam  pereundum  erat  omnibus,  nifi  eo- 
fum  imploratione  motus  Xauerius  occurrilTet.  fusa  igitur  ad  Deum 
prece  hauriri  iubet  e  mari,  &  vafa  replcri ;  hauftum  lam  erat  quantum 
illa  caperenr,  &  vafa  repleta.  fed  erat  nimirum ,  ac  fcntiebatur  a  biben- 
tibusaquafalia.  ergo  eleuatis  in  cxlum  oculis,  imprelVoque  falutis  fi- 
<mo,  iuili  iterum  a  Xauerio  guftare,dulcem  eam  &  humanis  aptam  vfi- 
bus  repercrunt,  oiUnibus  etiam  Mahometanis  admirantibus  fan&ita- 
tcm  viri,  nonnullis  etiam  fufcepta  Christi  Fide  tefhntibus. 

Nccprodigiose  minus,  magis  ctiam  benigne  (  nifi  quod  periculum 
mortis  abfuit)  feciffe  vidcri  poterit  Iofephus  Anchieta,  fme  cum  itrftN 
fam  frpius  aquam  ipfe  mutauit  in  vinum  ,  feu  ciim  exhauftum  oleum 
in  Vincentiano  Collegio  ita  auxit,  vt  eius  toto  poft  biennio  ad  quoti- 
dianos  Pitrum  vfus,  cx  cado,  liccc  iam  vacuo,  quantum  fatis  religiose* 
fuppeteret;  imitatus  111  hoc  Eliam,  in  illo  Christvm  ;  Moyfen  vero  in 
altero  quod  fubinngo. 

Abierat  aliquando  accctu  confpecTuque  pifcantium  ,  in  mare  de~ 
fluum  longe  progreifus,  vt  ltberius  poiTet  in  defertolittore  cxleftia  me- 
ditari.  Interea  confumpcis  imbi  horis  plurimis  iam  mare  refluxerar, 
iam  fupra  orantis  Anchietae  verticem  alte  fublatum  eripuerat  eum  afpe- 
cTibus  hominum.  at  quo  modo?  orantem  non  aufa  contingere, 

fitruata  in  rnontis  faciem  arcumftitit  njnda. 
&  cum  vix  focius  fecutus  impreiTa  veftigia  tali  iii  ftatu  eum  deprehen- 
diiTetintentum  cxlo  ,  ciamore  fcilicet  iolicitare  primo  ccepit,  cum  ad 
eum  adire  propius  mtra  fufpenfos  maris  vorticesnon  auderet;  moxac- 
cedere,  vocedemum  vrgere,  manu  trahere  vt  rediret:  ita  fibi  tandem 
redditus,  Eamus,  inquit,  Pater,  &  praeibat;  EucTu  ftatim  locum  quem 
rcliquerat  occupante.  Cohorruit  monftrofocius,  &  prarcurrens  Iofe- 
phum,quod  eius  rcuerentiavetabatur,  periculo  fuo  dedit.  tum  fequen- 
tem  Anchictam  longius  mare  reueritum  non  acceflit  vmquam  propius, 
&,nifi  illo  infummum  littus  expofico,totum  late  alueum  nonimpleuit. 
Praecermicto  aut  fufpcnibs  diu,  aut  procuratos  demum  imbres,  aut 
non  permitTos  labi,  qua  eundum  illi  crat  &  Sociis,  locis  iuxta  vicinis 
late  ftagnantibus:  mhil  addo  de  compofito  non  femel  mari ,  quod  fuit 
illicum  Silueria  commune.  cuius  ctiam  in  profluentem  corpus  abie- 
tiuscorfus  c~tum,  infamem  prius  crocodilis  alueum  fubinde  purgauit.  Vnum  hoc 
crocodUos  mc0j  atcjue  ex  aquis  hifce  prodigiofis  fimul  elucTor,  nullum  maius  in 
^ofephus  «iqua  magifque  fortunatum  miraculum  a  Iofepho  eiVe  patratum,quam, 
jimhteta,  Cuni  Brafili  cuiufdam  iu  Fide  quidem  Catholica,  fed  per  errorem  fine 
^dimmm  gaptifmo  demortui,  &  iam  ad  fepulchrum  rite  compofiti,  crrantem  a 
"P"*"**'  corpore 


loffhus 
yinchttta 
aquam 
rnutat  in 

%:num: 
eteum  fa- 
ctt  tntx- 
baufium: 

crat  inter 

ptElus 
tnarif  cir- 
cum  fe 

fuffenfos. 


Lib.  4 


Silueria 
tempejta- 
tes  fedat: 


LlBER  QVINTVS.  SOCIETAS   HONORATA.    63$ 
corpore  animam  in  vJam  ipfe  rcduxit,  vita^que  reftitutam  falutaribuS 

vndis  abluit,  ltemmque  dimifit,  longae  lter  aetemitatis  fecurius  iil- 
greiTuram. 

Et  hacleniis  quidem  de  elementis  tribus  adiliirabili  Sociorum  vir-  Sotiorum 
tute  perdomitis.  Quidporro  de  tcrra  ?  in  omnem  terram  exifle  fonum  totefiM  tH 

1  ,V  t       v  \  •  1  •    r       1  ■    r       tcrram* 

corum,  &  non  penetrafle  potentiam  ?  lmo  vero  ldem  qui  terebatur  fu- 
per  aquas,  emiflus  eft  Spiritus,  &  renouata  eft  facies  tetrae.cuius  ego  pro- 
nuntiatiargnmentumin  ipfo,  qui  Societatis  hniiis  auclot  eft,  Ignatio 
dcprehendo:  nam,  quafi  m  Apoftolorum  ccctum  fancti  ie  Spiritus  vir- 
tus  infunderet,  fic  fe  illa  in  Ignatium  recens  Deo  redditum  cum  pari  Adcan- 
terraz  motu  &  fragore demifk.  quamquidem  inillononotiofamfuilTe,  »^omrn 
vel  ex  eo  colligi  poteft,quod  pr^tet  dticenta  qua?  in  eius  actis  recenfenrur  tf^Jtre. 
miracula  fandtitatis,  fexceiltis  &  feptuaginta  quinque  teftibus  confir-  min 
mata,  tantahodieque&  tanto  numero  vndequaque  fe  ingerunt,  vtnoii 
videam  quomodo  vel  vnius  Ignatij  omnia,  nedum  reliquorum  Socio- 
rum  fingula,  noii  dico  enarrare,  fed  enumerare  fatis  poflim :  &  illa  qui- 
dem,  vtcumque  vel  tellurem  hanc,  vel  morbidum  hoc  &  mortale 
mortuumque,  quod  homines  gerimus ,  corpus  fpeetent,  iure  videntur 
mihi  ad  fada  in  terram  prodigia  perrinere* 

Iacobus  Ruizius  Cardofa  Pnor  Linareniis  Ecclefias  Collegiara*  ignatijRe- 
B.  V.  aflumptx,Conimbricenfis  dicecefis,  iuratus  affirmat,  locuftarum  hclmvs  ab 
vim  ingentem  denfiilimamcjue  nubem,  quae  plufes  late  eampos  ita  pcr-  Jf  "v 
tinaciter  occupabat,  nulla  vt  vi  vel  induftria  inde  abigi  polte  videreri-.^e 
tur;denique,  cum  defperatis  humanis  ad  diuina  fe  agricola;  contulif-^'  , 
fenr,  Reliquiis  fan&i  Ignatij  in  agrum  illum  folenniter  iilatis,  ad  pri-  w-CJUfl1 
mam  earumdem  prasfentiam  ita  fubito  difcuflam  efle,  vt  dcniiiTimo 
primiim  agmineaterrafufpenfc  folem  illa;  cjuidem  eriperent  ex  oculis 
bominum  j  fed  illuftrem  Ignatij  vim,Mofaicx  ifti  fupparem,  intimis 
fpeClantiumfcnfibuscv  animis  infinuarenn  Veftigium  fane  peftis  hu- 
ius,  fegetibus  praferrim  &  agricolis  mctuendx,iion  aliud  repcnte  fuper- 
fuit,  quam  quod,  ambesaparte  meftis,  &  reliqua  adhuc  intacta,  Pa- 
triarchas  noftri  &  legiflatoris  in  terrena  ha:c  ammalcula  carlefte  impc- 
rium  loqueretur. 

Iam  vitx  reftitutum  ab  viuenteetiam  tilrri  Ignatio  LiiTanum  qucm-  Pttre* 
dam  Canonizationis  acla  teftantur. His  alij  addunt  ann.M.DC.i.  reuo-  morttioi 

v  1  \        r  •    ■  1      •  •  C     \  ■  Jgnattut 

catum  a  morteparuulum,cum  tngido  lam  eius  corpuicuio  lmaginem  cxatat; 
fancti  Ignatij  mater  impofaiflet:  tum  m.dcxi.  Minoreflk  reuixiiTe 
mortuumfetumauxilioIgnatij,quem  obftettix  pro  rriifelli  fdute  foli- 
cita  implorarat:  demum  m.dc.xiii.  Friburgipuerumvnum,altertim- 
cjueitem  puerum  Mexici ,  vtrUmque  feretro  iam  Compoiitum,  vita: 
fuje  Ignatij  mericis  reftitutum.  Vnum  egoadiicio  Monebregenfis  me- 
dici  filium,  patris  ipfius  explorata  fententia,  plane  mortuum,  adeocjue 
iuiTum  fepeliri-,  quem  tamen  cum  Ignatianx  lampadis  oleo  mater  vn- 
xiflfet,  viuum  illico,  imo  &  valentem,  quem  amiferar,  recepit.  . 

t^         >     1   r  i    •    r     ■     ■    r  w-  •  tlxnmot 

Prope  abiunt  ab  lnteris  mtantes  1II1,  quos  m  matris  vtcro,  tamquam  ,„  partft. 
tumulo,  hercditaria  parentumnoxa  reos  xtcrna;  mortis,imodamnatos,  Ubmrmtet 
tenetj  maliseo  maioribus  obnoxios,  qu6  minus  illis  eft  vela  gratili '" 

L 1 1 1   »  vel  tdi 


igitur  ag 
mcn  in- 

ns  locit- 
iriii  tcrrs 


tn  commtt- 
ncm  vttam 


636  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.   IESV. 

vel  a  natura  prsefidij.  Quoties  ad  eos  Ignatij  fe  pradertim  fauor  exteri- 
dit?  qiuim  multos  lllc  hoc  tam  dirocarcetc,  cum  eluc"tari  non  pollcnr^ 
auxiliatncc  fua  dextcra  libcrauit? 
ctcoi  illn-      Nec  llli  omnino  viuere  diccndi  funr,  quibus  fublata  ex  oculis  eft 
mmat:      p0teftas  vidcndi:  ctiam  cis  profpcxit  Ignatius,  lumenque  reltituir,  quod 
flmrimd     quxrebant.   Aliorum  porfb  morborum  (quibus  potiflimum  cdocetut 
mifacula  nomo  corpus  morralc  quod  gerimus  tcrram  effe  ac  pulucrem )  colla^ 
fatrat.      tam  plunbus  ab  Ignatio  &  ceteris  medicinam,  vltra  prolequi  infinitum 
fit.   De  Bclgio  vt  fileam,  quae  nota  funt  &tantum-non  manu  tacta, 
approbata  ceitc  miracula,  quanta  aliis  paffim  ctiam  trans  Oceanum 
regiombus  contigere  :   Sola  Gandia  vrbs  non  magna  foli  Ignatio  ac- 
eepta  refert  duo  &  feptuaginta  legitime  fignata.  Minoreflana  ipccus, 
illa  qua:  prima  recens  abftracTum  a  frculi  militia  tironem  Christi 
fufcepit  Ignatium,  patrata  per  oleum  lampadis ,  imo  &  puluerem, 
quem  in  ea  fuis  aliquando  pedibus  ille  preflerat ,  innumerabilia  rc- 
eenfct.  Monebrega  anno  m.  dc.  xxiv.  Aprili  ipfo  &  Maio ,  toto  vix 
bimeftri,  vidit  &  ftupuit  fuos ,  qua  ciiies  qua  adiienas  ad  imaginem 
Ignatio  dedicatam  fubito  reftitui,  ocTo  claudos  &  mancoSj  fex  earcos, 
mortuos  duos ;  variis  Ianguoribus  morbisque  depofitos  quatuor  &  de- 
cem:  plures  hernia,  igne  facro,  paralyfi;  plures  impedita,  nonnullos 
etiam  negata  voce  laborantes.  adeo  vt  vix  quatuor  hebdomadamm  la- 
bente  fpatio  fupra  centum  miracula  a  iuratis  in  Scnatum  teftibus  de- 
lata,  atque  a  fex  fcnbis  publicis  legitime  fint  excepta.   Cum  interca 
imaCTo  ipfa,tantorum  prodigiorum  nobileinftrumentum,ftilIaretodo- 
rifcro  liquore,  non  tam  exfe,  quam  Ignatij  in  homines  bemgniiTime 
profufis  etiamnum  vifceribus  expreiTo.    Qux  quidem  eum  ipfe  me- 
cum  reputo,  non  iam,quod  mirari  fbIeo,vltra  miror,  fuifle  anno  huius 
fxculi  quinroin  Occidentis  India:  regione ,  quam  Chilyam  nominant, 
Sacerdotem,  qui  cum  ex  dolore  lateris  grauiflimelaborans,  defpcranri- 
bus  medicis  animam  ageret,  fancxi  lgnatij,  cuife  demum  commenda- 
•rat,  imaginem  lccTo  afHxam  preflius  intuens,  radiantem  vidit  cadefti 
quadam  Iliccj  acceptoque  inde  falutis  faufto  omine,  cum  vora  iteraiTer, 
repenteconualuit. 

Atquc  his  de  Ignatio  curfim  tradit^s,  quid  tandcm,  aut  quo  modo* 
cetera  pexfcquar,  qua:  peralioseius  filios  nec  pauciora  nec  minus  illu- 
ftria  contigerunt?  Quam  muka  Aloyfio  debct  Italia  ,  quanta  Staniflao 
Polonia?cuius  hodiecjue  Regem  accepta  a  luuene  illo  innoccntiffimo 
fanitate  audinuis  voti  reum.  Slio  autcm  Borgix  Hifpania,  FabroCa- 
nifioque  Germania,  fuocjue  item  Leflioetiam  Belgium,  quam  illuftria 
referre  fe  beneficia  fatetur  &  gaudet  ?  Sed  nolo  mc  ego  aucTorirate 
meaj  aut  priuata  producere,  aut  publica  obfcurare.  nolo  apud  Afros 
Silueriam,  apud  Armufios  Barzxum,  nolo  complures  fub  vtroque  fole, 
Apoftolos  ne  dicam  an  Mattyres ,  plurimis  vbique  fignis  nobiles  recen- 
fere :  duorum  modo  intcr  illos ,  Xaucrij  &  Anchieta:,  in  terram  patrata 
prodigia,  qua»  flnc  iniuria  filere  non  debeo ,  vt  aliquando  tandem  fi- 
niam,  pauciflimis  indicabo. 

Et  de  lllo  quidem  Orientis  Apoftolo  Francifco  Xauerio  in  fua  ad 

Grego- 


LiBER  QJ  IN  TVS.  SOCIETAS   HONORATA,     6^7 
Grcgoiium  XV.  Orationc  Nicolaus  Zambeccari,  Miracula,  inquir,  per 
illum  tum  <-viuentem ,  tum<-vitd  funclum,  patrata  diuimtus  tam  multa,tani 
^varia,  tamque  inujitata  funt,  <~vt  profecio  Xaiienus  nihil  feajfe  mmus  a  ma- 
gnis  Apofolis  ajfrman  pojjit.   Certe  mortui  ad  njitam  re/iituti,  *vt  cetera  ta-  XaueriliS 
ceam,  quamuis  tn  Kelatione  habitd  coram  Sanclitate  Vefird  quxtuor  tantum-  exatat°l 
modb  numerentur ,  non  tamen  pauaores  quam  Vigmti  in  ailis  projeruntur.  mone, 
Quo,  &  quidem  tam  illuftri,  tamque  probato,  teftimomo  ante  poiico, 
quid  attinet  alia  atque  alia  fuperaddere,  quibus  &  fuam  Xauerius  fan- 
ttitatem  confignct,  &  conceptam  de  Societate  exSociorum  miraculis 
opinionem  tueatur?    Eft  profccto  illa  hodiccjue  tam  vegeta  &  tam  no* 
ua,  illis  praicrtim  in  locis  Indix,  quibus  fuum  ipfe  &  viuentis  olim  & 
eaamnum  dcfuncli  fpiritum  velut  impreflit,  vt,  quod  nupensMacao 
littcns  fcribit  Nicolaus  Fiua ,  Indis  pro  miraculo  fit  vel  tantilium  cejfare 
Xauerium  a  miraculis. 

Verum  accipite,  fi  placet,  prodigiofum  illius  opus  vnum,  &  ab  vno 
cundla  diicitc.  Ac"ta  Canonizationis  eius,  refcrente  illa  in  Confiftorio 
kcixto,coram  SancliilimoDomino  Noftro  Gregorio  XV.  Francifco 
ManaCardinale  de  Montc  ad  vcrbum  fic  habent:  Cum  feruusDeiin  jjjj  ,'f  ,;U 
promcntorio  (Jomorwo  concioiiem  ad  populum  haberet  in  Scclepd,  in  qud  die  tumvit& 
froecedenti  fepultus  fuerat  quidam  defunclus;  ipfeque  Xauerius  dijficultatem  reiUtHiU. 
magnam  pateretur  tn  conuertcndis  Ethmcis  qm  aderant ,  orauit  ahquantulum 
pro  eorum conuerfone :  (ejr peracld  oratione,  <vt  ad Christvm  illos  adduce- 
ret ,  tufjit  fepulchrum ,  in  quo  cadauer  iacebat ,  aperiri ,  (^/  populo  fgmfcauit 
placuife  Deo  iterum  tnortuum  illum  advitamreuocare,  <~vt  ipfi  conuertercntur» 
PatefacJo  igitur  fepulchro ,  ($r  refcifd  vefle  Junebri ,  qud  defuntlus  erat  in- 
uolutus ,  dpparuit  cadauer.  Tunc  <-verb  oratione  a  Taire  Franafo  pro  <~vitd 
illv/ts  T)eo  facJd^fiatim  furrexit  viuus.  Quo  <-vifo  miraculo  <~vehementer  omnes 
admirati  funt,  T)eum  iaudantes,  (ffi  admirantes  Xauerij  fanclitatem  ;  &  M- 
fdeles  itli  atque  multi  alij ,  propter  hoc  miraculum,  ChriBianam  fdcm  fufcepe- 
runt,  &  baptizati  fnnt  ah  eodem  Vatre. 

De  hoc  vero  Occidentis  Apoftolo  Iofepho  Anchieta  quid  dicam  ?  foftphnt 
quidve  diftimulcm  ?  *  Lufifie  eum  (quod  dc  bellatore  Propheta  facrag  AnchietA 

J.  1         r  1       •  •         •  cum  'lnt~ 

Littera: )  cum  lcombus ,  cum  panthens,  lnquam,  vipens,  &  ceteris  ani-  maUbm 
malium  cfFcratiilimis,  quaf  cum  agnis  ?  familiare  hoc  illi,&  tantum-non  feroe'SJ[mii 
quotidianum  fuit.  Impcralfe  morbis  licct  inuetcratis  &  grattibus  terrcni  '}^ife 
corporis ,  etiam  loquendi,  ctiam  videndi  copia  deftituti  ?  prodi^ioia  *ECch.47, 
Iofephi  acta  confulat  qui  harc  volct.   Stetiflc  cum  velut  in  quadam  pL 
fiiblimioris  naturx  ipecula,  vnde  illi  ad  arcanum  mentis  intuitum  de- 
fcrebantur  omnia,  quarvipiam  gcrerentur  in  terra  ?  nota  funt,  &cre- 
bris  iam  fi^nata  littcris, euenta  pra:fertim  triftia.qua:  &futura  prxui-  <],{'""ter- 

1.  c"  -    0  r  1        i-  i-  1  ris  remo- 

dit,  vt  cauercntur;  &  racta  ex  remoto  orbe  didicit,  vtplorarct :  atque  nffimis ge- 
inter  alia  hinc  futuram  ruinam  arborum,  neducturi  fub  lis  nodtem  iti-  runtur, 
ncris  focij  hac  perirent^  indc  miferam  Sebaftiani  Regis  cladem,  quam  SiJmtlZ 
pridie  Nonas  Auguftiann.M.D*LXXviii.  ipfo  quo  contigit  fatali  mo-  tnr. 
mento  in  Braiilia  cum  gcmitu  &  cum  dolore  quafi  przcfens  fuftinuit, 
vnicum  habcns,commune  fibi  totique  fux  genti,  folatium  Pvegis  amif- 
fi,  quod  poft  picntiflimum,Dcoc]ue  &  Ecclefix  confecratum  Lufitani- 

L  1 1 1  3  cum 


unmis 
morbismc* 
detur, 


638  IMAGO   PRIMi    S^CVLI    SOC.     IESV. 

cum  fanguinem  ,  Auftriacum  prioiis  azmulum  ,  heredemque  dignifiiu 
mum  ihueniflet.  Ec  hxc  quidem  Sociorum  aliquorum  nonnulla  ex 
plurimis  dclibara  veriiis,  quam  narrata,  ncdum  exaggerata  prodigia, 
vt  admirationemSocietati  parent,  exiftimationemcjuc  concihent,non 
equidem  poliulo  vel  exfpetto.  Satis  erit,fi  mirabili  Deo  in  Sanclis  fuis 
gloriam  &  honorem,  debitum  mille  titulis ,  vel  hinc  referre  velint  faU 
tem  illi,  qui  communi  nobifcum  Christi  fanguine  funt  coniuncti. 

£axi.i.  Xlle  Ezechieli  exhibitus  in  tcrra,  iuxta  fluuium  Chobar,  ventus  turbi- 
nis,  &  ianis  inuohiens,  vcrbo  elcmenta  omnia  plena  prodigiis,  non 

jF/ech.i.  quatuor  lftis  quadrigx  diuinx  ftipatoribus,  fed  vni  fimilitudini  glo-* 
xix  Domini  feruiebant.  Triumphet,  k>!  triumphet,  &  viuat  inuidia? 
vi6tor,mortisque  debellator  Dominus  Iesvs:  feruiant  illius  gloria? 
creata  omnia,  vnius  diuino  nomini  &  honori  famulentur  elementa,-& 
in  his  a  Sociis  patrata  hxc  admiranda;  &:  qui  hxc  patrauereSocij,  &  to- 
ta  demum  Societas,  folam  fibi  e  tot  gratiis  gratitudinem  arrogans,  co- 
natu  impenfifIimo,cultu  demifTifTimo ,  veneratione  perpetua  fe  fiib- 
mittat. 

CAPVT     SEXTVM. 

Socictatis  I  e  s  v  dignit&s  a  fmgidpiri  <vfa  &>  exemtio 
<rvirtMtum  hcroicptram. 

Digritas  IVT  Ec  vlla  naturx  eft  dignitas  fine  luce  ;  nec  honor  vllus  eft  homi- 
[  ^J.  ni  fine  virtute .  Lucem  aufer  ab  optimis  probatifTimisque  re- 
bus,quis  agnofcet?  quis  xftimabit?  eamdem  concede,  perftringeni 
oculosaiiimosque  fpeciantium.  Amccnus  eft  vibransque  virtutis  fplen- 
dor,  mcntemque  videntium  &  fpccie  fiia  reficit,  &  accendit  affe&um. 
Nec  Hefperum  efTe  tam  pulchrum,  neque  tam  fauftum  Luciferum  di-* 
cebat  Anftoteles.  Etquis  medemum  vcl  prohibeat  pudor,  aut  metus 
impediat,  eam  nc\n  omnium  quidem ,  fed  Societatis  vnius,  quam  cele- 
brare  propofui,  commendarc  ? 

Non  ego  hrc  adducam  quar  Societati  cum  fanctifTimis  Religiofo- 
rum  Ordinibus  communia  funt  &c  vfitata.  non  patientiam  in  aduerfis; 
non  in  adeundis  &  propulfandis  ab  Ecclefia  Fidei  periculis  fortitudi- 
nem  inuictam  atque  conftantiam  j  non  Euangelicam ,  quam  vocanr, 
paupertatem,  quibus  excelluhTe  femper  &c  etiamnum  exceliere  Fran- 
cifciSeraphicum,  &  Apoftolicum  Dominiei  Inftitutum,aliasque  fan- 
cliffimas  ReligioforumFamilias,  voientes  gaudentesquecognofcimus. 
Non  dicam  maioris  Dei  glorix  prxfixum  omnibus  ex  Inftituto  fco- 
pum ;  non  feruandarum  animarum  curam  contentionemque  perpe- 
tuam  ;  non  orationis  ftudium  firmatum  in  Societate  tot  prxfidiis,  tot 
litteris  &z  regulis  inculcatum  }non  inde  a  tirocinio  ad  deuexum  vfque 
fenium ,  fiue  mifTione,  fiue  cuiufquam  priuilegio,  diffidium  bellum- 
que  cum  natura  perpetuum ,  quod  ferali,  felici  tamen  verbo,  mortifi- 
catio  nuncupatur.  Sunt  videlicet  hxc  aliaque  quam  plurima,  fic  vfita- 
tanobis^  vt  fint  fuerintque  ante  nos  etiam  aliis  vfurpata.  Quid  ergo^ 

quid 


vtrtHtts. 


LIBER  QVINTVS»  SOCIETAS  HONORATA.  639 
cjuid  prxcipuemmc,  ciim  agendum  mihi  de  Soeietatis  virtute,  com- 
Iriemorem?  illudmminim  quod,  vtficnonaJienuma  ccteris,proprium 
ccrteintimumqucei  eife ,  naaiori 5  quam  vt  ambigi  poflit,  tcftimonio 
comprobarur; 

Gregorius  XIII.  (nolo  enim  nifi  alieno,  &  illo  quidem  non  vulga-  Greg,xnr 
ns  alicuius  teftimonio  vti  in  re  tanta)  iicuterat  pro  commifsa  fibi  to-  trtamSo- 
tius  cura  Ecclefia?  in  omnes  eius  partcs  intentus  ac  vigilaris,  operumqie  ""urL    . 
paflim  omnium  diligens  obferuator  &  cuftosjeura  alia  obferuaret  vxrabatHr. 
aliis,  in  SocietatelESv  tria  potiflimiim,  &illa,  vt  aiebat,hn;  ularia,  nec 
paflim  obuia  mirabatur.  Tarttam  in  tam  varia  excellentiquedodtfina 
demiflionem  animi  de  fe  modeftiflime  fenriencis;  cantam,  111  nationum 
mgeuiorumc|uediuerfitate  tanta,  vnionem  conipirationemque  volun- 
tatum  ;  tantam  in  tam  viridi  &  viuida  iuucntute  continentiam  a  volu- 
ptatibus  lis,  quxnimium  quantum  humailo,  etiam  efteto,  corpori  do- 
minantu r.   Neque  miror  ego,  res  hafce  &  confpicuas  natura  fua,  &  cum 
rebus  adeo  pugnantibus  compofitas,  tam  viuaci  tamque  iuaui  modo  _ -. 
aduertifle  fcnfum  peripicaciflimi  Pontificis  :  nam  quid  illuftrius,  quid  cumhttmi* 
amocnius  eft  ftellis  cum  noctis  obfcurocomparatis?  tale  quiddam  eft  titate  cft 
eminens  cmicansque  ab  animo  nil  oftentante  fui,  nil  fibi  arrogante  fCJtr*°  " 
doclnna .  §)m  dotli  fucrint,  inquiebat  i\\c, fulgebunt  quafi  (j>lendor  fir-  Dan.  u. 
mamentr.   (gr  qui  ad  luflittam  erudiunt  multos ,  quaf  felU  in  perpetuas 
ectermtatcs. 

Pacis  xtevnx  fignum  eft  iris,  fpeciofiflimum  illud  inferioris  atheris  Animorti 
ornamentum,  delicium  humanigeneris,  &  quoddam  terrx  quafi  fidus,  ■vntoatm 
quo  haud  fcio  an  pulchrius  aliquod  iit  in  cado.   At  enim  quot  illa  cir-  ^mvlrie^ 
culis  eft  implexa?  quot  diftindta  colonbus  ?  quot  aucta  corpufculis  in  tate,  iris 
infinitas  prope  guttulas  diftinctx  nubis?  quam  illa  aduerfo  ioli  oppo- eil' 
fica,  &  tamen  amica  ?  quam  pluuia ,  &  tamen  ferena?  quam  lucida,  & 
non  perftringens  ?  quam  candens,  &  nihil  adurens?  Hoc  videlicet  ii- 
gnum  eft  pacis  lllius  qux  expugnantium  licet  animorum  fuauiflima 
confenfione  contexitur,  &  in  amorem  admiracionemque  fui  homines 
rapit.   Vide  arcum,  (efr  bcnedic  eum,  qui  fecit  i/Ium  :  nsalde  fpeciofus  eftin  EccMj» 
Jplendore  fuo.    Nullus  eft  color,  quem  non  referat  lux  compofita  &  per- 
miftavarie  cum  opaco:  afTectus  animi  nullus  eft,  quem  non  eliciat 
amicum  illud  iancTumcjue  difcrimen  ,  quo  in  vnius  muficac  concor- 
diamtotfides  vocescjue  conueniunt.  Etdubium  vidcatur  aut  infolens, 
lianc  in  Societate  Iesv  expreiTam,conipiranribus  in  vnum  tot  animi^, 
tamcjue  diuerfis ,  iuauiflime  demiratum  elTe  Gregorium,  qux  vel  fu- 
riofum  aliqucm  menti  reddere  &  conciliare  pollet  fibi? 

Vibrat  mare  dcmiflb  infeiole  perftridtum  ,candctquc  velut  igneum,  Cafiitai  in 
fed  non  ardet:  lucent  aftra,  imo  ardcnr,  fcd  fine  fuligine,  fine  fumo  :  il- 
luftrat  nocTiluca  ftramcn  &  fccnum,  fcd  non  inflammat :  igncm  patitur  frefa* 
tela  amiantina ,  fcd  ad  nitorem  :  aquis  alix,  flammis  illa  eluitur,  &ad- 
hibitis  tot  ardoribus  inconfumpta  conftat  fibi.  Hxc  naturx  prodigia 
fontj  fed  illud  eft  gratiar,inta£him  etiam  inter  ignes  feruare  florem  con- 
tinentia^quod  in  Socictatis  Iesv  iuuentute  tam  integra  Gregorius  Papa 
mirabatur.Quarquidem  tria&  olim  viguilfe  femper,  &  vigere  etiam- 

num, 


tuHcntute.. 

vartu  eX" 


640  IMAGO    PRIMI    SiECVLI   SOC.   IESV* 

num,  qux  Dci  benignitas  elc,  intcr  Socios,  fi  oltendero,  &  planiora 
multis  &  grauiora  rcddentur. 
Voclrina        Poteilne  ergp  iiibmiilius  efle  quidquam,  quam  ,  cmincre  cum  pof- 
cumbum-fls  pixire  altcri  ncc  poife,  ncc  velle?  aliquidnemodeftius,  quam,  ciim 

litatc  ad-  ,r  .       „  ,r  '    .  .  (1    '  .  r  a1  '      , 

artlitur  multa  noris,  &  multa  peruideas,  monltrante  viam  iapientia  atque  do- 
exempli,;  ctrina,  fenrentiam  numquam  dicere,  coniilio  numquam  nedum  iudi- 
cioadhiberi?  quidquamne  intcr  homines  humile  magis  atque  defpe- 
ctum,  quam^  numanarum  diuinarumque  rerum  intima  atque  arcana 
ciim  videas,  tradendis  tantiim  primae  infantias  elementis  Fidei  occupa- 
ri  ?  Atqui  hoc  magni  Pauli  &  Apoitolorum,  hoc  Ignatij  &  Sociorum 
eft.  ille  nempe  cum  fuis  illis  Deique  Difcipulis,  &  ex  hoc  mundi  Do- 
i.CoM.  ctoribus,  audiuiilet  licet  arcanaverba,  Jion  mdicaui fmcymx.  ,*me  fare 
ahquid  inter  ^vos,  mfi  Iesvm  Christvm,(^  hunc  cruafixum.  hic 
vero,  cum  fuo  Xauerio,Fabro,  Lainio,  &  plunbus  hodieque  doctifli- 
mis  verfatiflimisque  viris,  paruulos  fibi  prx  omnibus  auicultacores  ex- 
optat,  gaudecque  tradendis  Fidei  &  doctrinx  principiis,  ad  innocentis 
xratulx  moleitam  balbutiem  conformare  vocem  fuam.  Sapiebat,  at- 
que  adeo  loqui  poterat,  Xauerius  aliquid  humano  maiusj  &tamcn 
tintinnabulo  coactum  e  publico  agmen  paruulorum  trahebat  poit  i'c 
ipicdux  gregis,  &  prxcenror  facri  carminis  adelementa  prima  Fidei 
concinnati.  Fabrum  atque  Lainium(cum  efient  Doctores  Theologi 
a  fan&a  Sede  fubmifli ,  perorantcs  dicentesque  fententiam  fuam  in  fa- 
cro  illo  ccctu  totius  fapieutis  ChriiKanx)  itupuit  Tridentum-,  fed  & 
ipfos  ciim  erudiendis  iterum  paruulis  impense  vacantcs  ctiam  in  pu- 
blico  videret  vrbs  Roma,in  venerationem  admiratione  versa,vehemen- 
tercoluit  atque  fufpexit;  ccrtiflimo  vti  fubmiflionis,  fic  eam  confecutx 
glorix  argumento.  Confidere  pofle  in  Scnatu  quantumuis  Religiofo, 
dicere  poile  rogarique  fententiam,  imperij  quxdam  fpecies  eil,  eius 
prxfertim  quod  Ariitocracicum  nominamus;  prxfidere  vero  ,  &  fufque 
deque  mouere  omnia  nutu  tancum  vno,  forma  elt  abfolutiflimxdigni- 
tatis.  Hanc  in  quibufuis  etiam  feminarum  Religiofis  Ordinibus  nuf- 
quam  non  reperias:  vnius,quod  fciam,  Societatis  eft,  non  concilia  do- 
nii  cogere,  fententiam  non  fuam  dicerc,  fed  exfequi  alienam ;  eciam 
ciim  rexeris ,  cam  Prxpofitis  obedire,  quam  audiri  a  fubditis:  denique 
Iic  abhorrere ,  fic  abominari  dignicatis  &  excellentix  omne  nomen  & 
fpcciem,  vti  ad  eas  aut  ambiendas  domi,  autforis  admittendas,  fingu- 
lari  fe  voto  reddat  ineptam. 
Concordia  Iam  vcro  quam  copiofx  fuauitatis  illa  recordatio  cfr,  in  codem  do- 
tnter  tam  ixilciiio  habitare  tot  homincs ,  qui  variis  in  tcrrx  partibus  tempora  tra- 

•vanosple-    ,  .  ■         *      r      \       i        r      •  r  r  i 

wusexpen-  duxennt  artatis  pnmx  ,  vanos,  &  iacpe  aducrios  lnccrfcfe,  parentesha- 
dnttr.  buerint;  quinec  parem  cx  maiorum  imaginibus  gloriam  traxerint,  nec 
fimilem  pcrcgerint  vitx  curfum ;  quibus  non  eodem  modo  natura ,  non 
fortuna  proipexerit  dc  facultatibus  lllis ,  queis  &  delectantur  vulgo  ho- 
mincs,  &  vnice  capiuncur;  quorum,  impuliu  indolis, feroces  alij,  alij  re- 
iriifli,  alij  adfiimma,  alij  ad  ima  cendences ;  verbo  vnico  ,  nil  xquale;  Sc 
tamen  omnes  morum  finc  &  animorum  xquabilitatc  canca ,  vt  ncc  tam 
dulces  intcr  fcfc  fint  liberi ,  ncc  iucundi  amici ,  nec  acccpti  affines ;  imo 

nulla 


tuuentute 
commen~ 


LIBER  QVINTVS.     SOCIETAS  HONORATA.    64I 

nulla  alicunde  accedere  poffit  beneuolentia  ,  quae  domefticam  hanc  vel 
ruperet  vel  adxquet.  Agite,  date  vela  tam  piis,  tam  placidis  arTedibus, 
6  Socij ,  vt  non  vos  tantum  ( qux  prima  felicitas  eft  )  fed  etiam  hoftes 
intelliganthuftraeiletbris  arma  qux  impetant ,  fruftra  latentes  infidias 
quar  deprehendant ,  fruftra  fixuientes  vndiquc  tempeftates  ac  fulmina 
qux  perftringant,  quando  tale  eft  perfugium  domi. 

Sed  quibus  ego  lam  verbis ,  qua  te  voce  commendem  Pudicitia ,  fiue  Caflitas 
ita  mauis,  innocentia  virginalis  ?  tu  enim  Ecclefia?,  tu  noftri  Ordinis  or- 
namentum  przecipuum  :  tu  quam  mundo  rara,  tam  Societati  caraes:  datur 
tu  Religione  folicita  coiifecratos  Socios ,  tuos  facis  &  feruas  :  tuo  prx- 
fidio  xtatis  apud  nos  primx  candor  inta&us  eft  :  tui  refpe&u  nominis 
flos  iuuentutis  manet  lllxfiis  :  te  cuftode  immaculata  etiam  inter  fbr- 
des  continentix  fitcla  f eruatur  .   Neque  ,  quod  hic  ego  de  te,  primus  vi- 
deo,  vel  folus  admiror :  toto  propemodum  ante  fxculo  &  gefta  &  pro- 
clamata  defcribo.  In  aula  Regis  Catholici  quibufdam  erant  (nempe  Socij)  vs"^h  j    * 
inflar  miracuhyqubd  cum  omm genere fixuque promtfiuo  tam  verfiarentur  innoxij. num- 6  >• 
nec  dubttautt  m  medrd  Curtd  Melchwr  Canusbelle  tocari,Patres  Societatis  Iesv  minicuh 
berbam  quamdamfecum  folitos  ctrcumferre,  qu&  <~vim  haberet  interimenda  libi-  in  Socitta- 
dinis:eo'que  njelut  anttdoto  tutb  poffe  inter  feminarum  <-verfiri  oreges,&  confi-  tetfttaJn 

L    *       a-  ri    «  ■   *       ■  I  -r  r  J  J    r  -      contmen- 

tenttbus  pueitts  auremjalua  integritate prxberc.  ha  njoxjeu  canaido  Jinceroque  tiat 
ex  ammo,fuquo  alioprofecla ,  admirationem  certe  multis  attulit ;  fnfimque 
fparfa  per  Curiam,  ad  Principis  peruemt  aures  .   Qui  rei  auditx,  cunofus  inue- 
Jiigator ,  loannem  de  Zuniga  (  is  erat  ei  njelut  morum  magifler  ac  cuflos)  ad 
Patres  mtfit  fcifcitatum,quod  herbxgenus  illudejjet  tanta  poteflatis  ac  njirium, 
quam  illi  perhiberentur  habere.   Fcctt  tmperata  loannes  ,expofitisque  Philippi 
tnandatis  ab  Araoito  contendit ,  <x>*  rem  fbi  totam  ,  quam  mox  ad Principem 
referret,  exponeret .  Htcfit  hic  paulifier  tAraozjus  :  tum  rem  totam  indtcatu- 
rumfe  ejfe  refj?ondtt,  modb  is  eam  Principi,  quemadmodum  abje  acciperet,  ac- 
curate  fideltterque  referret.   Cum  illefie  reciperet,  Vertjfimum ,inquit  Arao\tus, 
esl,  quod  de  huius  herbte  nofira  poteflate  narratur  :  tantarum  quippe  njirium 
efi,  <vt  non  modb  nobis  ad  Jrangendas  cuptdttates  libidinesque  fit  <vfut,Verum 
etiam  tutum  quoddam  ad  conttnendam  linguam ,  (djr  conterendam  elatwnem 
animiy  &  omnia  <vitia,pr<efidium.    Eademque  tam  multas  facultates proprie- 
tatesque  compleciitur ,  <-ut  eqmdem  valde  veltm  £?"  Principi  ffi  toti  Qurioe 
eius  vfum  notum  acfamiliarem  ejfe.   Porrb  nemo  nefctt  njarias  d  Dco  virtutes 
inditasherbis,  quarum  beneficw  folus  is  potiatur ,qui  cogmtis  &  inuentis  vta- 
tttr.  <sAtuerunt  hac  cupiditatcm  loannis ,  qui  <x>t  finc  mord  fibi  nomen  ederet 
tam  falutaris  herba ,  nccfe  diutius  properantem  ad  Prtncipem  cunclaretur  ac 
fufpenfum  haberet,  acrius  mftittt.    (fui  Araozjns  ,  Hac,  inquit,  herba  communi 
fermone  timor  Domini  nuncupatur  .  is  eas  omnes ,  quas  enumeraui  njirtutes, 
ac  mulib  ettam  plures,  quam  dixiy  continet.   Eo  nos  ,  quotquot  de  Societate  fu- 
mus ,  fiequenter  njtimur  :  eius  prxfidio  innoxvj  in  mediis  flammis  periculisque 
rverfamur.    Ita  cft.  contra  libcriores  attaclus  rofam  fpina  defendit,  nec 
alibi  quam  in  hoc  fcpto  magis  eft  cuta;  adeoque  cum  huic  eam  inclufit, 
non  inuidit  natura,  fcd  prouidit .    Pudicitiam  quoque  fiiam  Societas 
I  e  s  v ,  feu  rofun  illam  cite  vis  feu  lilium  intcr  fpinas ,  lllo  ha&enus  ti- 
more  defendit,  quo  configi  carnes  fuas  Regius  Vates  optabat. 

M  m  m  m  Atque 


642         IMAGO  PRIMI    SiECVLI   S  O  C.  IESV. 

Atquc  hxc  tria  illafunt  quae  iam  tum  ab  exordio  iui  Ordinis  in  Igna- 

tij  poltens  Gregorius  fingulari   modo   llluilria  mirabatiir  .     Adhxc 

tiainar.   Francifcus  Borgia  ,  domclricus  ille  quidem  ,  ied  exercitati  mcorrupti- 

dnis  Sc.   queingenij  vir,  Societati  proprium  elle  ncc  infimum  iudicabar ,  opera 

cittatifin-  praeltare  tam  ardua  cum  obedientia  tarri  prompd  :  hanc  ilienon  tantum 

*"  *         repetitis  ab  vlteripre  mcmoria  exemplis,  fcd  iua  ,  quam  ipie  fumpferar, 

experientia  comprobabat.   Anguftus  erat,  tcmporibus  cius,  Oriens ,  ille 

tam  vaftus,  maionbus  animis  votiscjue  Sociorum  :  Occidcns  etiam  ab 

his,  ire  iuilis  vno  tantum  nutu  vel  apice,  petebatur :  &  erant  tamen  illic 

nonadeunda  fedlubeunda  pericula,  ncc  leuior  ipsa  morte,  homines 

inter  barbaros,  vita  ducenda.    Inhxrebat  ncmpe,  haeretque  etiamnum, 

infixum  imprefliimque  cogitationibus ,  dicamne  Ignatianum  lllud  ,  an 

Xauerianum  ,  I.  quo  vnico  amandandos  illico  in  tcrras  vltimas ,  inde- 

cjue  iterum  reuocandos  Xaucrium  Xauerijque  focios  fibi  ,  nec  otiosc, 

Ignatius  perliiadebat.   Sane  non  adhuc  defecilTe  hunc  fpiritum ,  nec- 

dum  emarcuiffe  vim  animi,  etiam  in  iis,  quos  vel  parrius  cxli  rigor  tar- 

diores  eihnxit,  vel  xtas  &  valetudo  tencrior  molliores  efformauit  ;  do- 

meftica  &  quotidiana  noirro  ctiam  Belgioexcmpla  tcftantur.  Nec  peftis 

graiTaturin  vrbibus ,  nec  bello  pugnatur  in  campis ,  nec  vtroque  labo- 

ratur  in  nauibus  fine  Socio  ,  fine  adiutore  calamitatis  extrema: .    Ita  vi- 

delicet  excrcentur,  ita  prarparantur  ad  nuncupandum  denique  quartum 

illud  grauiflimurnque  votum  Socij  iuniores .  quod  qui  tandem  fecere 

legitime,  quocumque  terrarum ,  quacumque  via  vel  tempore ,  ad  quof- 

cumque  populos  Pontifex  iuflerit ,  fine  mora ,  fine  auxilio  ,  cum  aperto 

ctiam  amittendae  vita:  periculo  ,  ire  tenentur .   Rem  dictu  facilem,  fed 

fadhi  difhcilem;  nec  a  Religiosa  quommuis  obedientia,  nifi  abilla  deuo- 

torum  pro  Fide  <Sc  Ecclefia,  exigendam. 

SingularU        Sit  &  lllud  familiare  Sociis,  fbrte  etiam  proprium  ( quod  in  iis  Car- 

Socfctan    thuiienies  quandoque  Monachi  fufpexere  )  volui  eos  vertique  tot  cum 

inter  dtf-  .  {.',..  l  •    \n  2  ■     r. 

traBiones   ptoximo  rebus  lmplicitos,  ncc  tamcn  auerti  a  Deo,  nedum  euerti;  lacta- 

confuetndo  \\  velut  in  tempeftate  fxua  turbinibLis  fazculi  flucliuantis,  8c  totics  &ob- 

cum'Deo.  ^  qindem  tam  fixo  fpeetare  carleftia;  libros,  domos,  vrbes,  regiones, 

orbemcjuc  percurrere  ,  vbi  vbi  diuinx  promouendx  glorix  fe  modus 

obtulerit,  &  interim  quafi  fcgregatos  ab  occupatione  omni,  fuauiifima 

cum  Deo  confuetudine  diftinen.    Dif  fluere  Francifcum  Xauerium  ,  er- 

iam  tum  cum  fibi  ineumbentis  Indix  totius  fub  onere  fuipiraret ,  cadi 

deliciis;  fic  orationi  adhxrere ,  fic  aflici  Francifcum  Suarefium ,  vt  dicat 

priuari  malle  ie  doctrina  omni  fiia  ( quanta  illa,  Deus  bone  !  &  quot  an- 

norum  quam  magno  laborc  ac  ftudio  conquifita ! )  quam  carere  frucTru 

vel  vnius  horula:  quem  exfpe£f.aret  agendo  cum  Deo ,  quis  credat  ?  quis 

capiat  non  expertus  ?  Fuit  olim  Antiocho  Soteri,  illi  a  quo  poftea  Syria: 

bacfingH-  Reges  omnes  Antiochi  fiint  dicti ,  cum  bellum  ducerer  in  Galatiam, 

Uriajmt  prodigiose  exhibitum  pentagonum  ,  quod  ,  a  complicitorum  inter  fe 

fortnna-    qinnqUe  ansulorum  figura,  Pentalpha  ;  a  falutari  vero  fiicceflii  victo- 

tum  &fa~  T         J  tri-rri  n  ■        i-  \ 

lutarepe».  rias,  ligno  hoc  rehcifnmo demonitratx  ,  tteian  nommauit.  Lgo  vero 
talpha  So-  flc  cenfeo,quinque  h^c  quae  modo  propofui,priuata  Societati  quaii  fym- 
tatatu.     [^0]a^  pofle  merito  Pentalphanoftrum  5c  rmiAN  nuncupari :  quando 

illis 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  643 
illis  intcr  fe  pofitis  atque  complexis  non  tantum  non  interire  Societatem, 
fed  ad  fuam  hominumque  ialutem  omnium  magis  {emper  &  magis 
conualeiccrc  necellum  eft. 

CAPVT     SEPTIMVM. 

Dc  nominc  &*  exiftimationc  qmm  Societati  contdit  mra  in 

omnigcncre  <Sr  cxercitcttione  dofirim,  c^im  exprc/pt 

cvcrbo,  qm  fcripo  confegmtct. 

FVerequi  diccrent,  pofteaquam  ingrefla  eft  inorbem  fapientia,  ab  Fahb  cre- 
eo  exceiTiiTe  virtutem,  quod  lllx  nimirum  moribus  inter  ie  animif-  dita  do~ 
cjue  contrarix,vna  viuerenon  poflent:  cum  fimphcitate  gauderet  virtus,  „„ravif. 
cauta  vero  argutaqueprtidentia,&illa  quidem  non  minus  in  agendo  ver-  tmu 
fiita,quam  in  cognofcendo  veriata,  fapientia  teneretur:  quod  llla  inermis 
eflet  &  nuda,  hxc  &  phalerata  &  armata,  iiibefle  illa  &  pati,agere  hxc  & 
prxeile  contenderet.   Verum  nx  illi  mihi,quicumque  ita  cenfiierunt,  & 
ignoraffe  virtutem  videntur,&  non  agnouiile  fapientiamj  nifl  forte  iner- 
tis  animi  abieclionem  pro  virtute  ,  arrogantis  autem  ingenij  oftentatio- 
nem  pro fapientia  coluere.  Quod  fane  quam fit vtriq,  iniurium,quis  non  vni  cum 
videt?  quid  enim  aut  fortius  virtute,  autpotentius  eii  fapientia  atque  do-  aiura  be«e 
ctrina?  Virum  virtus,  hominem  fapientia,  vtraque  limilem  Deo  facit.      «»»«»*>- 
Fabulofam  fuam  Palladem  armauit  virtute  Iupitcr ,  &  fapientia  de-  Sodetaus 
corauit,-  atcertius  &  verius  Societati  fux ,  quam  contra  impietatem  &      yl!* 
ignorantiam  Deus  eduxit ,  fbciam  tot  fortillimis  ordinibus  legionem, 
de  vtraque  profpexit .    Ponite  ante  oculos  vnumquemque  eorum,  quos 
Societatis  huius  quofdam  quafi  primipilosagnofcimus.  Vultis  incipiam  fg"atiJ 


ab  Ignatio  ?  vultis  poft  ftabilitam  propagatamque  &  optimis  difcipl 
nis  mftitutam  Socictatem ,  abiis  ipfis  qui  inftituerunt  eam  ?  Quibus 
tandem  adminiculis  ,  nifi  docTrinx  prudentixque  fingularis ,  adiutus 
Isoatius  ea confcripfit  non  tantum  argumenta  virtutis  ,ied  Philofophix 
piuiquam  Platonicx  documenta ,  fed  Reipubl.  ab  fe  ordinatx  inftituta 
tam  plena,  tam  perfecTa ,  vt  eadem  admirentur  etiam  ij  qui  non  amant? 
Scio  cquidem ,  illum  etiam  tum  rudem  litterarum,  cum  de  SancTiflima 
Trinitate  commentarctur  fubtiliifima  quxdam  atque  ccrtiflima ,  non 
iuatunc,  fed  cxlcfti  vfum  fipientia.  ruiffe  :  nonignoro  ,  cumexararet 
fublimes  iuxta  ac  pias  commcntationes ,  qux  fpirituaha  Exercitia  nun- 
cupauit,  adftitilTe  illi,  magiftrx  dicTantis  habitu  ,  Mariam  ipfam  fa^ 
pientix  matrem  :  fateor,  eiufdem  prxcipientis  auxilio  conceptas  ab 
Ignatio,traditasquelitteiis,nouasillas,nectamen  nifi  male  fentientibus 
odiofas  Socictatis  Conftitutioncs:  nego  tamen  hxc  detraherequidquam 
ei  pofle  deopinioneetiam  humanx  ac  naturalis  fcientix  atquedocTrin^, 
nifi  quis  forte  aut  Angelicum  Thomam,  autSeraphicum  Bonauentu- 
ram,  minus  cruditos  fuiflfe  contendat,  ex  eoquod  omnem  prope,quam 
habuere,  fipientiam  hauicre  de  cxlo;  atque  adeo  vitio  vertere  diicipulo 
vdit,  iiib  optimis  cum  maximisquc  prxccptoribus  profecifle  adinftitu- 

M  m  m  m  2.  tioneiij 


~klMAt 


644  IMAGO  PRIMI  SiECVLl  SOC.  IESV, 
tioncm  vfumquedodlrinx  .  Fuit  ergo,  poit  exhauftos  mira  conftantia 
mukoruni  annorum  in  itudiis  bbores,  Magifter  ac Do£fcors  poftngi- 
diflimum  examen,  a  Sorbona  rcnuntiatus  Ignatius.  nec  tantum  inde  ta- 
mcn  apud  #quos  seftimatores  ,  quancum  a  fcriptis  luis  nomen  rctulit 
fapientia:  conlummatx.  Quid  ?  Petri  Fabri ,  Francifci  Xaucnj  ,  Iacobi 
Lainez,  Alphonli  Salmeronis,  Claudij  Iaij,  quam  Alia  &  Europa  fufpc- 
xit,  commifTam  cum  barbans  &  hazreticis,  inanem  fiiifle  dodrinam  ar- 
bitramur  ?  omitto  reliquos :  funt  enim  omnes  pares  propemodum  in- 
ter  fe.  Caniilum  vero  ii  quis  roget ,  qtiid  cgerit ,  quid  fcripferit  in  libe- 
randa  ab  erroribus  Ecclefia,ii  quis  itcm  reliquos  eiufdem  coniilij  iocios, 
Antonium  Polfeuinum,  Iacobum  Gretlcrum,  Gregonum  a  Valentia, 
Edmundum  Campianurri,  Nicolaum  Serrarium,  Martinum  Becanum, 
Pctrum  Cottonum,  Carolum  Scribanium  ,  Ludouicum  Richcomum, 
Iacobum  Salianum  ,  &ceteros  iine  numero  ,  ac  prtefertirri  Robertum 
Bellarminum  ,  qui  in  hoc  maxime  controuerio  fcnbendi  gencre  icien- 
tiam  vnus  omnium  videtur  aflecutus;  hos,  inquam,  omnes  fi  quis  inter- 
roget,  quidagendo,  quid  fcribendo  fecuti ,  quid  aifecuti  fint  ;  num 
quis  exfiftat.cui  praeter  officium  fortiflimi  detenforis  Ecclefix  quidquam 
aliud  iis  propofitumfuiile  videatur? Qux  res  FranciicumToletum  adiu- 
uit  ad  facrarum  Littcrarum  adyta  tam  folide  penetranda?Qux  vis  Serra- 
rium,  Pererium,  Riberam,  Lorinum,  Caftrium,  Maldonatum  ,  Emma- 
nuclem  Sa ,  Barradam,  Iuftinianum ,  &  auctores  Operis  vere  regij  Pra- 
dum  &  Villalpandum ,  &  innumerabiles  alios ,  tam  alte  promouit  ad  li- 
bere  &  tamen  vere  inueftiganda  fecreta  Dei  ?  Quantas  fuilTe  oportet 
cogitationes  vnius  Cornelij  a  Lapide  totius  facri  Codicis  volumen  com- 
plexi  ?  Quid  dico  illa  propugnacula  doclrinx  fanctioris  Suarez  &  Va- 
fquez  ?  qui  nihil ,  in  tanta  licct  inueftigandarum  rerum  oppofita  mole, 
imperuium  fibi  &  merito  putauerunt  ?  Quid  defaxatiilima:  puriflima!- 
cjue  fapientias  viros  Thomam  Sanchez  &  Lconardum  Leflium  ?  quo- 
rum  ille  balbutiem  (  qua:  Societatem  I  e  s  v  inire  peroptantem  vnica 
morabatur )  dedo&us  a  Virginc  M  a  r  i  a  ,  fic  eam  femper  coluit,  vt 
dein  ,  etiamin  lubrico  fordidillimarum  animae  quarftionum  ,  nonnifl 
Thomtu  innocentiflime  verfaretur.  Clemens  VIII.  vifb  examinatoque  cius  vo- 
Sanehe\  a  Jumme  qUod  bene  magnum  de  matrimonio ,  &  pluribus  eo  fpeclanti- 

Clemente     ,  *   '  \  r    •    r  «  \  i     •  a      •   -  r 

Vlll.di-  bus,  accurate  conf cnpferat ,  &  vna  monitus  de  mnocentia  viri ,  ac  vere- 
tlm  zAn-  cundia  virginali ,  non  hominem  illum  fed  illibatx  caftitatis  Angelum 
&tltu>  cf[c  profefliis  eft.  minori  fane  indicio  vel  opis  vel  naturae  cxleftis,  fbr- 
didilfimis  rebus  im mifcet  fefe  lux  folis,  &  manet  incorrupta  ;  relucent 
immunda  quaruis  in  fpeculo,  nec  illud  vitiant ;  ardet  rubus ,  candentes 
laminas  virgo  calcat ;  nec  tamen  aduritur  ;  quam  fuam  in  tam  lubrico 
continentiam  Thomas  ille  feruarit.  Prxtermitto  Ludouicum  Molinam, 
Francifcum  Turrianum,Iacobum  Ledeimam,  &omnibushis  antiquio- 
rem  Martinum  Olauium,  iam  olim,  etiam  ante  initam  Societatem,  no- 
tum  auditumque  in  Concilio  Tridentino.  Nihildico  decompluribus 
aliis,  &  adhuc  viuentibus,  ne  in  exornanda  centenaria  iam  &  communi 
Societate  nortra  aut  longior  fim  ,  aut  non  fatis  videar  Religiofe  eorum 
verecimdix  confuluifle  :  iatis  habeo  (  id  quod  de  Cypriano  Hierony- 

mus) 


LIBER    QVINTVS.  SOCIETAS   HONORATA.    64S 

mus  )  veroo  adicribere  :  Horum  ingenlj  fuperfiuum  efl  mdicem  texere ,  ciim 
fole  clartorafint  opera  .  At  vero  vocales  lllos  diuini  verbi  prxcones ,  fiue 
calamo,  fiue  lingua ,  quorum  in  omncm  terram  exiuit  fonus,  &in  fines 
orbis  terrx  penetrauere  verba ,  qua  ego  ratione  diilimulem,  quando  vel 
me  tacente,  inter  innumerabiles  alios  Francifcum  Stradam,  Benedichim 
Palmium,  Edmundum  Augerium,  Francifcum  Gofternm,vniuerfe  qua 
patet  Europx  liia  quemque  vox  prodet  ,  &  eflc  teftabitur  Angelos 
tuba  canentes  ?  Finem  non  habeam  ,  fi  pcrfcqui  vel  nominando  velim 
eos,quiinphilofophicis  mathematicisquc  diiciplinis  propemodum  ad 
miraculum  fucre  veriati,  quiqueHumanioraqua:  vocamus  ftudia  littc- 
rarum  ingenio  ilmul  &  induftria  fua,  etiamad  poftcros,  felicilTime  pro- 
mouerunt :  opus  cnim  effet  horum  non  nominaied  Collegia  recenfere. 
quandoquidem  non  vnus  inter  illos  Conimbricenfis ,  non  Dandrnus, 
non  Fonieca,  non  Toletus  vnus,  non  vnus  Mendoza,  non  Vallius,  non 
Ariaga  vnus  eft:  nec  iblus  Claums  vcl  Aguillonius  exceliuere  difciplinis 
iis  qua:  Mathematicx  nuncupantur :  ncc  vnicus  Cyprianus  Suarcz  & 
Emmanuel  Aluarez,  Frufius  6c  Perpinianus ,  Turfellinus  &  MafFeius, 
de  la  Cerda,&ic.  prxcipienda:  &  exprimendx  qua  oratorix,qua  poeticx, 
quahiftoricx  eloquentix  infignes  exftiterunt. 

Commune  illud  mundi  totius  oraculum  ,  &  publica  vox  Ecclefix,  Tridentitii 
Concilium  Tridentinum  ( inquo  vix  adhuc  nata:  Societatis  illa  \mm~t„i^°& 
na  Theologi  Pontificij,Petrus  Faber,  Iacobus  Lainez  &  Alphoniiis  Sal-  iudtciunt 
meron  ,  non  femel  confpecTi  funt  &  auditi  )  quando  informaridce  ad  dt,  d°art' 
omncm  fcientiam  mucntuti  a  nouella  etiamtum  Societate  1  e  s  v  prxce-  rum. 
ptores  potiilimum  peti  voluit^ccquid  rudem  illam,&  non  potius  fblidam 
in  diuinis,in  humanis  fubtilem,in  humanioribus  denique  ftudiis  cxerci- 
tatam  iudicauit  ?  Verfe  cUrum  (gr  illuflre  lefuttarum  Sodxlitrum  ,  inquit^y  Vlu 
Pontus  Heuterus,  qtti  ftneinorofnate  reformatam  ad  pietatis  cultum  njitamffmtenua 
infuper  purioris  litteraturx  elegantiam  prudenter  fet7antur  ,  teneramquetnhac  p0Htt 

J   *  ■    l  1  i-  A  ,  '  ,    1  w  ■■  Heuteri 

&  ptctate  atatcm  diligentcr  tmbuunt ,  ac  ad  eloquentiam  (of  tngenij  acumen  ^  c^em: 

elimandum  exercent. 

Quid  fancTifTimi  Patrcs  acPaftores  Ecclefia:?  qui  perturbatifTimis,&  de  nia  ip- 

paffim  corruptisin  Europagymnafiisfcholisquelitterarum,  ampliflimis  ^  ««"»*- 

non  fcmel  priuilegiis  illecTam  Societatem  impulere  tandcm,  vt  ad  tra-  p„m  j>eni 

dcndas  regendasque  cum  imperio  quafcumque  ,  non  abhorrcntes  ab/<«- 

inftituto  fiiae  Religionis ,  difciplinas  aiTumi  fe  denique  pateretur .   plus 

nimirum  oneris  &  difricultatis  in  hoc  munere  vita? ,  quam  honoris  aut 

dignitatis  inefle  non  ignorabat  illa ,  nec  alienum  efle  ducebat  afe,  quod 

Deo ad gloriam,  vcl  ad ialutem prodefle  poflet  alicui :  omnibus  enimi.Cor?. 

omnia  f  acTa  cft  fictque,  vt  omnes  faciat  ialuos .   Hoc  vnum  illa  ipccTat,  ^*"*  f 

cum  ad  puenlem,  mtcr  Fidei  rudimenta,  fymphoniam  inflccTit  Apofto-  rumtxcr* 

licam  vocem:  hoc,  ciim  coniugandis  &  apte  componendis  verbis  &  vcr-  citationeit 

fibus  incumbit :  hoc  ipfum  ,  ciim  vel  in  focco  vel  in  cothurno  ambulat^'^^ 

in  cheatris :  hoc,  cum  dcclamat  in  pulpitis ,  cum  perorat  in  roftris :  hoc,  mit. 

cum  vel  inquirendo  delibcrat,  vel  difputando  nuncobiicit,  nuncauer- 

tit:  hoc,  ciim  vel  loqucndo  prxfentes  edocet ,  vel  fcribendo  vcnturos  in- 

ftituit :  hocetiam  (  quod  fortaifc  non  capies )  hoc,  inquam,vnum  attcn- 

M  m  m  m   5  dit, 


646         IMAGO    PRIMI   S^CVLI   SOC,  IESV. 

dic,  quin  &  folum  Iesvm  fcire  tum  &  doeerc  fe  credic ,  cum  ex  vfu  & 

prxfcnprione  mathematicx  difciplinx  iam  caftra  metatur  ,  iam  valla 

erigic,  iam  dercndic  vel  orFendic  erecta  :  hoc ,  cum  terram  reuocat  ad 

menluram,  ad  conitantiam  fonrcs  &  maria  ,  ad  tenorem  aftra  cxli  om- 

nia,  ctiam  illa  qux  erratica  nominamus:  hoc  dcnique,  cum  ex  difcretx, 

cjuamvocant,  cv  continux  quantitatis  varia  proportione  inaudicas  & 

maiores  vulgi  captu  vericaces  educic.   quomodo  dirigancur ,  refrmgan- 

tur  &  rcflectantur  radij  coloris  &  lucis>  impense  traditj  vc  vel  fic  in  au- 

ditorum  animos  quacumque  tandcm  via  Chriitiana  virrus  irrcpar.  Illa 

&conftituendograuitatis  centro,  &  quxrcndis  duabus  mediis  propor- 

tionalibus  inter  datas ,  &  quadrando ,  lifas  eft,  circulooccupaturj  fifor- 

te ,  vel  fic,  humanx  menti  conftanter  infigar  &  imprimat  nomen  illud 

numenque  diuinum,  quod  Auguftino  per  arculum  cuius  (djr  ccntrum  vbi- 

que  efl,  @r  circumferenttanufquam,  defignatur.  Nequenouitium  hoc,  aut 

noftrum,  maximorum  anre  nos  virorum ,  ipfiusque  adeo  Pauli,  &  ex  eo 

ph.iip.i.      Xauerij  inuentumeft.    Dum  omm  modo3  inquic  ,flue per  occaflonem  }flue 

per  njeritatem ,  Christvs  annuntietur,($r  in  bocgaudeo,fed  $r  gaude- 

bo.   Per  occafionem  arx,  ignoco  Dco  dedicacx,  quin  eciam  adducto  pro- 

Aa.17.      fani  Poetx  reftimonio,  Ipfltts  emm  e>*  gentts fumus ,  Christvm 

Athenicnfibus  annuntiauk  llleDoctor  Genrium,&  prxdicator  veritatisj 

i.Com.     t]LU  non  iudicauit  fe  lcire  aliquidinrer  A\os,nifi  IesvmChristvm, 

Scunnis    &  bmc  crucifixum.  Quid  Xauerius  ?  flle  in  India  alter  Paulus,  Orientis 

fanisfdcS-  cerCe  Apoftolus  ,  fumpta  etiam  hic  ex  mathcmaticis  aftrologicisque 

Htrfioncm  problemaris  occafione,  in  Iaponc,  &  caute  tentauit,  &  feliciter  expugna- 

fndorxm   ujt  yeritati  claufos  animos  barbarorum.  Quiddemum  perexemplavi- 

numvfus   rorum  talium  iam  inde  ab  exordio  inftituta  Sociecas?  iiludnimirum 

Xauentu:  agir,  in  hoc  excubar,  in  hoc  cota  cft  ,  vt  fiue  per  occafioncm  profanam, 

llue  facram  veritatem  ,  Chnftianx  Fidei  documentavcl  fuauiter  infi- 

nuet ,  vel  forrirer  imprimat  humanx  cogicacioni .    Ncc  1  ane  inucilem 

hactenus  fuiife  hunc  ( inanem  licet  in  fpeciem  )  laborem  ,  admiranda 

etiam  per  Orientis  &  Occidentis  Indias  imporcatx  Fidei  &  falutis  com- 

pendia  docuerunt .   Et  quidem,  ne  huius  ego  generis  infinita  comme- 

morem,  nouiflimis  cx  Orienre  littcris  a  Patre  Nicolao  Fiua  menfe  Ia- 

iifdem  et-  nuario  anno  m.  dc.  xxxvi  1.  Macao  fcnbirur  in  hunc  modum  :  Rex 

iamnttm    china  an  Qlmftianus  fit  ignoratur  ,  idololatra  certe  non  efl :  nuper  oblatumflbi 

Socijfru-  <*  P-iAdamofyeculum  .  globos  item  duos  ($r  horologia  curiofatantifecit,  njt  co- 

clnmagno  ram  quatuor  Colais,  ^Magiflratibus  grauiffimis ,  noslros  impense  laudarit.  qui 

&  co™'     cum  libros  Kalendarij  Chmenfls  correxiffent ,  njolmt  eos  admimftrandx  reipu- 

„e-  bliae  admouere,  (efr  ejfe  quod  Troreges  folent :  fedd  doclore  T>aulo   Qolaorum 

Prwape,  &  illo  Qmfliano,  admomtus  e(i  nos  non  ambire  honores. 

Concludam  hxc  cgo  (  qux  dc  Socicratis  noftrx  exiftimatione  conce- 

pca  ex  ftudiis  litterarum  atquc  doerrinx  quafi  compendtopauca  pro- 

Teflimo-   ?°^ul )  gemino,  &  omnia  qux  hic  dici  a  me  poflint  compleclcntc  tcfti- 

nium-Flo-  monio,  &  illo  quod,  nifi  aucloritas  mgcrar,  modeftia  crubefcar.  Flori- 

rimnndi    mundus  Remondus  de  ortu,  pwreffu  &  rtuna  (  quam  ominatur  )  hxre- 

Remondi     r  1   ■    e-  •  i     i       ■  ■  ■      \  •    ■  T 

dedotiri-  Jeon  3 vo1  Socieratis  contra  cas  eductx  ln  aciem  primum  mcminic ,    bi 
nk  Socie-  his ,  inquic ,  Collegiis  inflmtus  quafl  efl  lefuitarum  numerus ,  quorum  dc  do- 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS    HONORATA.    647 

&rmi  tanta  efl  exifltmatio ,  <vtfctentia  omnes  perdita  eorumopera  reflitui  pojfe 
njideantur .  Et,  intenecris  aliquibus ,  conuersa  ad  illos  quos  ita  extulit 
I  E  s  v  Socios  oratione  fua  :  zAt  njos,  inquit ,  0  inutcfi  (efr  infatigabdes  Aia- 
cida:,  cAitus  njos  mtfjos  credmus,  njt  tam  longo  &  funeflo  bello  flncm  tmpona- 
tis.  Vobis,n>t  a  Mercurto  oltm  Vlyjji ,  dtmna  illa  herba  moly  a  Deo  dataeft, 
njt  tantam  mtfcrorum  homtnum  a  njeneflca  tlla  Circe  harefl  tncantatorum  ,  & 
xn  befiias  tranfmutatorum ,  multttudinem  prtfltnx  forma-  reflituatis  ;  aliosque, 
quos  mali  illnis  <"vis  nondum  attigit  ,pr£feruetis  .  A  njobis ,  duces  forttjflmi, 
njltimus  ille  tclus  Lcrnao  monftro  tnfligendm  exfpeclatur  :  tnfatis  namqueefl, 
Vt,  flcut  Troia  fub  Tyrrho  ,  fic  fub  njobis  harefls  pereat  atque  exfandatur. 
Jduamuis  autem  merita  njeflra  @r  labores  ,  non  njt par  eff,  ab  ornntbus  exct- 
piantur(efr  cowpenfentur,  non  tamen  cefjate  njtcloriam  njeftram  perfequi ,  do- 
nec  hoflis plane proflratus  &  deutcliisin  tnumphum  a  njobis  ducatur .  Nec 
minora,quin  illuftriora  etiam,funtqux  Albertus  Comes  Palatinus  Dux  iitm  ^l- 
vtriuique  Bauarix  anno  m.  d.  lx.  lcrintis  adlacobum  Lainiumlitteris  her'i  Dli" 
confignauit  m  hxc  verba  :  gkus  hcmo  njere  Christianus  nongaudeat  exant-  ri£, 
mo,  njtdens  perexcellentem  flhorum  Vatermtatis  njeftrx.  doElrinam,  njitamque 
laudabtlem  Jweticorum  njtres  debditatas ,  (djr  perttnaaam  confufam  ac  pudc- 
faclam  ?  dequo  meritb  ttbi,  tamquam  etufmodt  Jihorum  Patri,  congratulamur, 
quorum  operd  vmce  fperamus  ha-refes  tandem  exftintlum,  (djr  Catholtcam  Reli- 
gionem  reflitutum  tri.  AnnuatDeus  tantorum  virorum,  atque  adeototius 
Eccleiiae,voto  tam  pio^  velitque  nos(quod  alios  ante  voluit )  iiix  tantum 
glorix  deuotos,  ad  plurimorum  falutem  pie  ac  fopientcifacere  @r  docere. 

CAPVT     OCTAVVM. 

Socictatk  Ie  s  v  fdicitas  finguUris  morkntmm  in  tk 
firmilegio  contcflatct. 


Vlti  hominum,  eorum  praecipue  quibus  vita  lente  produtta  per  Soclorurn 


M'.. 
otium  optabilior  videtur  quauis  morteetiam  forrunata ,  de  So-  ^,/^»,. 
cictatis  I  e  s  v  communi  &  quodammodo  fatali  infelicitate  conque-  P  <{t  */?*'- 
runtur.  Ouid  enim,  inquiunt  llli ,  poteft  in  Sociorum  vita  iucundum  mM!0ne 
cflevel  cxpctcndum,  cuius  per  laborem  ammi,  corponsque  contentio- 
nem  ,  contradta  nimium  {patia  tam  propere  decurrunt  ?  Videas  in  ea 
complurcs,  ftudiorum  &  virtutis  cxercitationc  ,  illa  prartertimquxDeo 
cv  Rcligioni  (ubigendis  motibus  occupatur,  exhauftos,  eriam  illosqui 
nuper  &  naturx  tcmperamento  &  xtatis  conditione  florebant .  Videas 
exetos  macie  plerofque,  plurimos  pallorc  tutrutos  ,  nonnullos  ctiam  cx- 
tcnuato  corputculo  vcr  lpfum  vitac  non  egredi ,  &  effeta  propemodum 
•maturitate  autumnum  moribus  &  dolonbus  reterre.  Alij  nofocomio- 
rum  &  carcerumpa:doribus  immoriuntur :  alios  rapitdirfufapervrbem 
lucs  dum  ea  laboranrium  animis  medentur,  infcttorum  corporum  hor- 
rorc  f epofito.  Plurimos  haurit  mare  ,  fiuc  cum  rclida  patria  diuerfa  in 
oricntcm  &  occidentem  Indiam  cxfilia  ,  vbi  vbi  fcruandarum  ani- 
marum  fpcs  arTulferit  ,  auide  fcdantur ,  fiuecumfe  pro  Dco  &  Rcli- 
gionc  ccrtantibus  iii  Oceano  militibus  certi  pcricuh  fbcios  pr.rbcnt, 

cum 


64-8  IMAGO    PRIMI   SJECVLl   SOC.    IESV. 

cumomnibus  &  fingulis,quosnon  ipsa  inmorte  relinquunt,  extrema 
paiTuros.  Nec  pauciores  cadunt  111  acic ,  &  moriuntur  m  campis  ,  quo 
illos  vel  pugna  cadentium  vel  morbo  deficientium  fiiprema  neceffitas 
vocat :  quibus  ii  addis  complurcs  alios,  qui  poit  diriffimas  vbique  qua:- 
ftiones  quas  patiuntur  cauisa  Fidei  vel  propagatx  vel  defenfa?,pofterga- 
ftulomm  iquallorem,  poft  exquifita  genera  tormentorum  ,  geneross  illi 
quidem  ied  mifere  coniumunturj  proreclb  mtclliges  efle  quam  plurima, 
qux  angere  &  iblicitam  haberc  Sociorum  a:tatem  merito  poiTmt,  cum 
debeantilli  tantis  quotidie  labonbus  attcri,  tot  curis  obrui,  totics  con- 
»o»  tamen  traomncs  &  corpons  &  mentis  iniurias  de  vita  ipsa  dimicare.  Fateor 
odwfa        equidem,  in  praxipitata  vita  Societatis  niima<mopere  vnam  intuenti 

Dcttm  &        l  3     ,    F  r,  ,  i    l        •  j     •        ,r  /•      •         v 

Aternafte-  naturam  vel  lucundum  vcl  optabilc  viden  polle-  pr.riemm  cum  pro- 
Santi.  be  intellexerit,illis  dc  cito,&  per  dimcillimos  cafus,  &  quotidie  effe  mo- 
nendum.  Sed  enim  fi  quis  altius  elcuare  voluent  anunum  ab  hac  ne- 
ceffitate  &  oraui  opere  quo  perfungimur  vitx  mortalis ,  fi  quis  reputare 
fecum,  quantum,  exa£r.o  quaii  per  compendium  curfii  naturas ,  infit  in 
Sociorum  morte  fblatrj;  cenfebit  fane  non  asrumnofam,  fed  potius  inui- 
dendam  cfTe  eam ,  quam  comitetur  tanta  fecuritas ,  tanta  felicitas  conie- 
"quatur.  Quod  ciim  dico ,  intelligi  volo  non  ibliim  de  lfto  mortis  ge- 
nere,  quo  qui  perfungunturpro  Deo  &  Religione  conftanter,  de  fua  im- 
mortalitate  certi,  de  fclicitate  fecuri,  intelligunt  in  portum  ie  illicb  bea- 
titudinis  infinitx  ex  tempeftate  pennodica  &  breui  nauigatione  effe 
venturos;  etiam  alios  omnes ,  inquam ,  haec  fpectat  oratio  mea ,  qui  in 
Societatem  Domini  Ies  v  adicripti ,  homines  vfque  cb  tuentur  in  terra, 
donec  (  quod  caput  eft )  iii  aifumpto  iemel  ordine  &  ftatione  conftan- 
tes,  iuffu  demum  Imperatoris  ,  id  eft  Dei ,  fic  e  corpore  decedant ,  vt  e 
prrefidio  militari.  Vultis  quod  intendo,clanus  expreffiusque  proponam? 
„  .  .,        Verbo  fic  habete  quod  dico  :    Hoc  efl  bominttm  Societatis  I  e  s  v  priuile^ 

Prmde-  n  #"■"      t  "  -  t1- 

gium  in     gittm  ,  <-vt  mortuum  lejuitam  obmm  Iesvs  exapiat .    relicem  eum  ani- 

Soctetate    mum,  qui  e  fuo,  quo  depreifus  erat  atque  demeriiis ,  corpore  mortali,  in 

TlfertunT  immortalem  finum  Domini  Iesv  beatamcjue  mentem  fecurus  effundi- 

tc&imo-     tur  !  Qui  ita  vixit,  diu  viuet;  ita  qui  moritur ,  numquam  eft  ille  mori- 

nhs'         turus.  At  perculerit  fortaffe  non  neminem  ha:c  lententia  mea,  libere  ni- 

mis  &  quodam  velut  oraculo  dicra  .   Sane  nec  mea  illa,  nec  oraculo  eif, 

exprefla. ;  &  tamen  habet  aliquid  oraculo  fimile,  &  plus  quammeum. 

Vtfumfan.  Terefia  de  I  e  s  v  ( ille  ducius  a  Carmelo  fons  &  origo  dcfaecariffima: 

tt*  Tereft*  (gfa&tf&as,  in  quo  velut  iii  fpeculo  refplenduerunt  oftcnta  tam  illuftria, 

tam  inufitata  de  cado ;  qui  arterni  folis  igne  diuino  fic  frequenter  emi- 

Exteiarionc  euit,  vt  ardere  ipfe  &  inflammare  alios  viderctur)  hsec,inquam,  virgo 

foeiUaSo"  Terefia degebat  Corduba: in Hifpania,  cratque (  quod iblet ) a  fan&iffi- 

i6i 6.  ij.     mj  Sacramenti  communione  in  cclum  &  in  Deum  mente  fufpenfa. 

qua  in  fpecula  dum  confiftit ,  ecce  tibi  e  purgantibus  flammis  animx, 

qux  magno  numero  &  gratulatione  feftiua  ferebantur  &  recipiebantur 

in  cadum  .  ducebat  reliquas  vna  formofior ,  cv  hanc  ctiam  vnam  prx 

omnibus  Iesvs  Christvs  intcr  angelicarum  mcntium  ordines 

factus  obuiam,fuo  dignabatur  amplexu  in  fignum  beneuolentia?  fingu- 

laris  &  amicitia:  fempiterna: .    Hxrcbat  virgo  Terefia,  hinc  fuauiffimo 

recreata 


LIBER  QVINTV5.  SOGIETAS  HONORAf  A.  649 
recreata  fpe&aculoj  inde  non  fatis  intelleeto  prodigio  conflemata:  au~ 
det  igitur  interpellare  animam  de  pofterionbus  vnam  ,  &  petere  quae- 
nam  ipfxforenr^  ac  praeiertim  quaripfarum  dux  illa  tam  accepta  Deo* 
cui  ipfa  breuiter:  Dux  nofier  efl ,  e  Societate  1  e  s  v  frater  ninus  \  nos  duci 
gratulamur ,  cwus  ruirtutt  ac  precibus  debemus  qubd  hodte  Uberemur.  de  0m~ 
nipotentis  aduentu  ?nlmirum3  ml  nouum ;  fcdicet  hoc  efl  hominum  Soaetatis 
I  E  sv  priudegium,  mt  mortuum  lefmtam  obmus  I  e  s  v  s  exapiat.  Obierac 
videlicet  eo  ipfo  pun&o  temporis  quidam  Sociorum  l  e  s  v  Coadiutorj 
Cordubcilfis  Ecclefias  noftra:  a:dituus,  qui  annis  plus  minus  triginta  fa- 
cro  hoc  perfunctus  officio,  vt  erat  fui  obferuator  &  cuftos,  ac  pietatis 
Religioii  fevftator  egregius  b  quadringentas  ampliiis  virgines  ( qua:  ex 
propofito  pio,  diuino  cultui  funt  vocanturque  Deuotae)  diftinguebat 
omnes  audita  voce,  led  nullam  penitus  earumdem  de  facie  noucrat. 
Equidem  non  video,cur  iam  idquod  ipfefentio  de  Sociorum  fecura  8c 
fortunata  morte  non  audeam  paiam  dicere:  quod  eo  certius  mihi  Videor 
poffe,  quo  plura  &  euidentiora  fuppetunt  eiufdem  adftruenda:  verita- 
tis  argumenta.  Ego  felices  Societatis  primitias  Ioannem  Hofium  &  Exempts 
Iacobum  Codurium  hinc  abiifle  arbitrer  >  vel  cum  diutius  viuendi  de-  I*ef''°' 
fiderio,  vel  cum  difficultate  moriendi;  &c  noii  potiiis  curn  mctcdibilL»  prJZlr 
gaudio  fuauifhmas  voluptatis,  quos  vixdum  egrelfos  e  corpore,  Pater  ficuritM 
Ignatius  adhucfupetftesintuitus  effc  cxlefti  olotia  circumfufos?  Volue-  mor'e"dt 

P  r  n\        \>       r  i-    •        1         •  \        r      \-       rr  tn  Soeitt.i° 

rit  prorecto  palam  tacere  diuina  benlgnitas,  quam  facihs  eilet  &  cxpe-  tr. 
dita  via^nonheroibustatmim  illis  Ignatio  &Xauerio,  fed  quibufuis 
etiam  immaturis  Ignatij  filiis,  eundi  in  illam  vitam^  qux  fola  vita  eft 
nominanda.   Equidem  efteror  ftudio  videndi  Socios  illos,  quos  cinn  in 
vnum  collectos  regeret  Balthafar  Aluares,  vir  llle  non  vulgaris  fancli- 
tatis,  &  virtuELimnon  lenis  exactor,  aliquibus  etiam  tum  imbecillitatis 
humanae  cafibus  obnoxios  efle  dolens,  nenfque  coram  Domino,  quere-  idem  ad~ 
batur.Enimuero  quam  a:quo  &  quam  fecuroanimo  necefle  eft  eos  ab-  fru,tur 
iilfe  de  vita?  nam  eos  omnes  omnino  ad  setcrnain  deftinatos  in  fua  illfi  Z^faal' 
perturbatione  afflida:  mentis  Balthafat  ante  didicerat.   Quid  Alphon-  Patri  Bal* 
fus  RodrigLies?  exarferat  ille  aliquando  defiderio  videndi  Socios  fuos  thaf'-r'- 
quibufcum  tumviuebat  in  terris ;  fed  videndiin  eo  ftatu  &  conditione  in  SZff&k 
quam  habituri  eifentolimab  arternitate  fufcepti:  eratqueilli,  ipem  inter  "p'\^  ™ 
6c  metum,  pronus  quidem  in  gaudium,  fed  anxius  tamcn  animus }  do-  p>  Rodr^ 
necis  Deo  adiuuante  fupra  humana  fe  erigens  (quod  fepe  faciebat)  &""> 
fuorum  ille  Sociorum  pofteritatem,  etfiam  eorum  qui  fe  longo  intef- 
uallo  fecuturielTent,  ita  profpexit,  vt  intelligeret  morti  tantum  huma- 
na:  obnoxios  illos,  poftquam  e  mortali  vita  exceililTent,  tum  denique 
in  cxli  felicitate  perpetua  fecum  eflfe  vi&uros.   Et  llluftiia  quidem  ha:cj 
fed  tamen  ampliora  funt  ifta.  Franciicum  Borgiam  orantem  aliquan- 
dodcprehenderat  Marcus  virifocius,  &  ('quod  ranus  animaduerterat^) 
manantibus  ex  fingulari  lxtitia  lacrymis  large  perfufum.  rogat  ergo 
cauflam  vti  promattanti  folatij;  &  cum  vrgendi  inftandicjue  non  face- 
rct  fincm,  ita  demum  ex  Francifco  intclligit:  Scito,  Marce  frater  (  Uxc 
ipfa  verba  Borgia?  funtcum  fide  tranflcripta)  Deum  impense  amare  So- 
cietatem}  cique  conceffijfe  benefaum^quodolim  Ordini  fancli  BenedicJi,  nimi- 

N  n  n  n  rum 


650         IMAGO    PRIMI  S^CVLI   S  O  C.  IESV. 
rum  <-vt  trecentis  prrmis  mnis  nemo  qui  in  ed  ad  mortem  rvfque  pcrfeueratte- 
rit,  damnetur.  O  prxclarum  dicm  (cxclament  hic  merito  Socij,  non  llli 
cjuidcm  infallibili  tcitimonio  dc  iiia  bcatitudinc  {ccari ,  rantis  camcn 
fiueprxdictionibus  fiue  promiflis  erecti  in  fpem  magnam_)  6  kliccm 
conditionem  ,  qua  in  lllam  ego  iocieratcm  homi.uim  ccetumque  me 
eontuli,  quaque  ex  muiidi  turba  &  colluuione  difccdens ,  illis  cgo  viris 
aggtegatus  fum,  quorum  ipic  mcnto  &  viitutc  caniequi  poflim ,  quod 
a  propria  fperare  non  audcam  !  O  rortunatam  l  e  s  v  Socictatem  ,  qux 
adfcriptos  iibi  Socios  aptos  xcernx  fclicitati  vcl  innenit,  vel  facit!  Dc 
quo  quidem  eius  tam  fingulari  priuilegio  quo  minus  dubitcm  ,  ficic 
tot  tantorumque  virorum  ram  expreila  conrcflio:  quos  inrer  (nc  cui 
forte  in  caufsa  hac  nolrra  cxemplis  fcre  domefticis  vti  vidcar  )  vnius  cx 
alio  Religiolorum  Ordine  fandtiflimi  viti  teftatam  morte  fententiam 
prxterirenon  debco.  dccumbcbat  llle  grauiter  ex  morbo,  &  prope  iam 
aberata  morte,  fui  tamen  compos  &  potens :  eratque  iani  eoloci  ac 
temporis,  in  quo,  commonftrante  prxfertim  Domino ,  ipfa  veritas  &: 
vidctur  clarius,  &:  liberius  indicatur.  lubet  itaque,  cum  pr.us  aliquan- 
tulum  immotus  animo  velut  libero  profpexilfet  xterna,  vocari  ad  fe 
.Barcinonenfis  Proregis  Confelfarium  P.  Matrezium,  e  Socierate  Ie  s  v 
Religiofum  Sacerdotem.  quem  propere  aduolantem ,  vt  fieri  aflbletin 
neceflitate  fuprema ,  &  vixdum  ingrelTum  in  conclaue  decumbentis, 
xger  ipfe  magna  alacrique  vocequaii  gratulabnndus  aggreditur:  Fcii- 
cem  te,  inquit,  6  Patcr ,  cui  contigit  Socium  elTe  eius  Ordinis ,  in  quo 
quicumque  decedit,vita  fruiturfempitema!   Hxc  mihi  iam  nunc  Dcus 
oftcndit,  hxc  palam  omnibus  nuntiare  mandauit.  Hxrebat  hic  nofter 
admiratione  defixus:  cumquetam  fingulare  vifum,prohibente  verecuii- 
dia,non  auderet  admittere,  &  parem  minimum  felicitatem  datam  au- 
gurarcturipfiusxgrilnftituro,  quod  erat  rigidiflimx  etiamtum  &  in- 
corruptiflimx  difciplinx;  addidit  xgrotus ,  dixitque  cum  gemitu,  fer- 
uari  quidem  ex  fuo  Ordine  quam  plurimos,  fed  non  omnes :  ipfius 
autem  Societatis  omnes  omnino  ac  fingulos,  ad  mortem  vfque  in  ea 
fi  conftiterint,  e(Te  ieruandos.  Cuinam  ergo  Sociorum  hifce  cogitatio- 
nibus  imbuto,ac  tanta  fpe  nixo,vita  fua,quantumuis  molcftaac  breuis, 
poflit  elfe  non  iucunda?  quis  non  fe  confbletur  rot  tantifque  periculis 
mortalitatis  expofitum,  reputans  ipfe  fe  cum  iis  quos  eiufdem  vitx  So- 
cios  vel  prxmiferit  abeuntes  in  cxlum  ,  vel  olim  fecuturos  poft  fe  te- 
linquit  in  terra,  femper  &  feliciter  elTe  victurum.   Qu6d  Ci  in  hoc  ego 
erro  (necenim  fide  conftat  alia  quam  humanajquod  animos  Sociorum 
beatos  fore  confidam;  libenter  erro:  dum  tamen  hic  error ,  quo  dcleCtor 
atque  fuftentor ,  magis  excitet  ad  vircutem.   Occurret  aliquando  (  &c 
ad  hanc  vtinam  pcrueniamus !  )  dics  xterna,  in  qua ,  qux  ex  aliis  iani 
audiuimus,  re  experti  probarc  poflunus. 


CAPVT 


LIBER  QJINTVS.    SOCIETAS  HONORATA.    651 

CAPVT     NONVM. 
$ocietft>tisfr&cUmfi>tma,qmm  dc  iU&ffxtrfit  honor  <raar'm  eidem 
dclmm  a  FontificibiM)  Regibm ,  PrinctyibuSi  &>  aliis. 

QVa?  eft  ifta,  inquies,  in  commemoranda  Societatis  gloria  ram  in-  s°ciet<u 
iolens  oftentatio,  atquc  exaggerata  laus  ex  capite  non  vno?  an  '', 
fola  ergo  illaiandaj  fortis,  admiranda,  virtutibus  prardita ,  exculta  do-  , 
cl:rinis,conftans  in  vita,  in  morte  iecuraeft?  Non  equidem  aut  ita  iudi-  alt 
co,  aut  iudicare  ita  velim.  Agnoico  &  veneror  Religiofiilimorum  Or-  "; 
dinum  maiorum  noflrorum  ( quorum  nos  veitigiisgaudcmus  infiftere)  bm\    ■ 
confummatam  in  omni  genere  laudis  cxiitimationem  atqueprarilan- 
tiam;  fiquidem  illi  omnesanimo  excelfo  Sc  alto,&  virtutibus  e&agge* 
rato  ciim  effent,  ea  nobis  edidcre  exempla  recte  fa&orum ,  qua^  etiam- 
num  haud  oblitapofteritas  excipit,  &  olim  tantis  aequa  miraculis  a:ter- 
nitas  intuebituri  Quid?  Societatem  ego  comparem  Ordinibus  lllis?  id 
fi  faciam,  omnium TTlam  minimam  efle  non  iudicem.  Defiftamne  iqi- 
tur  a  commemorationeearum  rerum  >  qua?  ftimulare  nos  pofiint  hone- 
ftiilimo  defidcrioj  &  annulatione  viroium  iffcorum  ,  qui  primi  huius 
Iesv  Christi  militix  rudimenta  tam  ardua  pofuerunt?  Enimuc- 
ro  fic  obicurari  tam  prxclara  merita,  iicdiffimulari  tam  iufta  prarconia, 
&  molefteferant  ij  ipfi  qui  ediderunt,neque  qui  amcnt,imoqui  oderint, 
patiantur,  Habetnimirum,  vt  antedicebam,  hoc  virtus  fibi  proprium, 
vt  fortes  viros  exhibita  fpecies  eius  &  oftenfa  pulchritudo  vcl  in  hoffce 
dele&et.   Non  verebor  ergo,  ne  cui  haec  qua:  iupereif  odiola  videatur 
oratiomea,  quandoillanon  ex  meo  deprompta  feniii,  fed  factis  vcr-  auorftm<ie 
biique  teftata  videbitur  eorum  hominum,  quorum  apud  vtraoiqud \fi  wdicta 
partem  atquorum  iuxta  ac  iniquorUm  au&oritas  plurirriLim  valet.  ^,&ratoa"i" 
cam  fane  non  quod  ego  de  Societate  fentio ,  fed  quod  illi:  &  dicairi  bre-  pZl  IZ 
uius,  quam  res  tanta  dici  poilit.  cenftu 

Paulus  III.  ex  ccnteFarnefia  Poiitifex  Maximus  (fauftum  ac  fortu-  n- 

o    '  •  ■         n  •  r  n    t  Ciaconus  uc 

natum  Socictati  noitra:  nomen,  primumque  polt  Iesvm  &c  Ignatiura  VKtotdius 
in  quod  illa  iurauit )  ipiam  a  fe  coilfirmatam  amauit  vt  filiam,  eamdem  %Jddmm 
primo  ftatim  ortu  fuo  geftarum  rerum  gloria  ram  illuftrem  coluit  vt  P**MJ& 
parentem.  Hic  excitatum  Romae  Collegium  Germanicum,  vnde  labo-  tn  s°cut*~ 
ranti  iiib  hxrefibus  Scptemtrioni  opportuna  fubiidia  pcterentur,  non 
aliis  melius  quam  Sociis  commendandum  committendumque  iudica- 
uit;  cjuos  vidclicet  ipfo  iam  vfu  didiciflet  efle  pro  Dco  <Sc  Religione  de- 
uotos  omncs,  plufquam  CodrosCurtiofvc  pro  patria. 

Iulius,&  ille  III.  ne  Socierati  Ierofolymis,  Conftantinopoli  &  in  Cy-  iulij  III, 
pro  Collcgia  condcret,  nifi  morte  prohiberi  non  potuit.  Intelligebat 
optimus  Pater,  Duxque  vigilantiilimus,  mcliiis  nufquam  aut  glorio- 
fiiis,  quam  medios  inrer  hoites  exponi  fortiiiimum  quemquc  militum, 
generofilTimumcjue  filiorum.  quin  criam  Sociorum  opera  vti  voluit  ad 
expiandas  inftituendafcjue  animas  percgrinorum  in  Verbi  incarnati  azdc 
illafancliiiiiina,  quam  traniuedam  pcraerem  Laureti  dcnique  diuina 
Prouidentia  collocauit. 

"  N  n  n  12  2.  Quid 


652  IMAGO    PRIMI    SJECVLl   SOC.  IES.V. 

Vkioiciius.      Quid  Marcellus  ll.ille  Romanx  Ecclefix,ille  Socicratinoftrx  rantiim 
/;  u"  '    oftenfus,  &  fatis  tamen  exhibitus  Pater?  adcuntcm  ad  fe  Ignatium  offi- 
cij  caufsa,  &omnes  m  eo  Socios  arcTe  complexus ,  cum  voluiiletduos. 
ex  iliis  Thcologos   fubmitri  fibi,  quorum  in  adminiftrando  Regno 
C  h  R  i  s  T  I  fcientia  ipfc  &  fententia  iuuaretur,ita  denique;  Age,  Ignati} 
tu  milttes  collige  @r  belUtores  infrue,nos  vtemur.  certhTiino,quanti  &  lgna* 
tium  &  Socictitem  eius  ipie  raccret,  argumcnto. 
Ttj  IV.         Jsjec  gratam  minus  commcndatainque  Pio  Quarto  fuifle  Societatem 
Iesv,  poft  iacTa  luculenta,  ipfa  eius  finceriilimi  afTectus  verba  te- 
ftantur.   Etenim  demortuo  Cardinale  Carpenfi ,  Ordinis  tum  noftrj 
protecTore,  quafi  nollet  aliis  iam  vltra  educandam  credcre  dilccTam  fibi 
filiam,fed  fibi  illam  tamquam  vnicam  fouendam  dotandamque  refer- 
uare,  ^Tatrocimum,  inquit,  <-veflrum  nos  ipfi  recipmus ,  nos  erimus  <vejlef 
prctetlor. 
Pij  v.  Pium  ver6  Quintum  il  quis  roget,quid  egerit  fpecTaritque  in  hono-« 

randa  &  comnlecTenda,  propemodum  ad  inuidiam ,  Societate  noftta, 
profecTo  intelliget  fuifle  hanc  eo  apud  ipfum  loco,  quo  maiore  efle  non 
potuit.  Ad  obuium  fibi  aliquando  Francifcum  Borgiam  lecTicam fuam 
ftare  iuiTit  in  publico,  ibique  cum  illo  perquam  familiariter  egit  ( exem- 
plofane  rarimmo  in  illaiupra  omnes  homines  eminentiilima  dignita- 
tc)  feu  veneraretur  in  Francifco  fan6titatem,feu  Societatem  in  illo  com- 
plecTeretjr  vniuerfam.  Sane  quidem  vt  oftenderet,  quam  fibi  cordi 
eflethicOrdo,  doratum  cum  priuilegiis  ampliflimis,  &  exemptum  iuri 
ac  poteftati  omnium,  prxterquam  fuo,inter  Mendicantes  quos  vocanc 
Ordines  elTe  vnum  voIuit,&  voluit  nominari.  Socios  illc  Vaticanx  pce- 
nitentix  tribunalibus  publicis  iifdicesimpofuit,  cum  fumma  poteftate. 
Eofdem  ipic  ad  Vniuerfitates  admitti  omnes  voluit  cum  pleniffimo iure 
docendi.  Fuit  vt  mutandum  a  Pio  Societatis  habitum  clericalem,  quo 
nefciorumore  fpargercrur  in  vulgus:  hoc  ille  audito ,  aAbft,  inquir,  a 
nobis  tam grande peccatum.  quafi  nefas  eiTe  duceret,  Iesv  &  Apofto- 
lorum  fecTatores,  alio  quam  ipfum  I  e  s  v  m  &  Apoftolos,  hoc  eftcom- 
muni,  habitu  infigniri. 
Crtgirij  Iam  vero  cum  rccordor  Gregorij  Dccimitertij ,  ciim  eius  in  Societa- 
XI 11.  tem  cumulatiilime  velut  aggefta  beneficia  reputo;  fic  afficior  animo, 
vtlibere  audacTcrque  fentiam,  nec  quid  maius  abillo  concedi,nec  ipe- 
rari  a  Sociis  potuiffe. 

Aptus  firmandx  Polonum  inter  &Mofcum  pacis  arbirer  quxreba- 
tur;  in  Societate  inuentus  eftaGfegorio  Antonius  Pofleuinus.  Edocen- 
di  erant  Libani  montis  accolx  Maronitx-,  ad  eos  Thomam  Radium  & 
Ioanncm  BaptiftamElianum  docTores  caftxFidei  Grogorius  ablegauit. 
Erat  inampliffima  quapiam  orbis  (quam  appellant)  Vnmerfitate  ftu- 
diorum,  reducendus  in  viam,  a  quatemporuin  malignitate  innocenter 
prope  defciuerat  DocTor  Theoiogix  nominatiiTimus  interfuos ;  non  al- 
teriquam  FrancifcoTolero  Societatis  Romx  Theologo  negctium  a 
Pontifice  demandatum.  quod  ille  fiiauiter  fortiterque  confecir. 
serra.  j.dr  Legcrat  idem  in  Magno  Leone,  Romae  potiiTimum  ,  qux  ex  magiflrJt 
k  Piuio.    srroris  iam  olim  a  Petro  facTa  eft  difcipula  <ventatis  ?  conculcandas  Vhilofo- 


LiBEH  QVINTVS.    SOClETAS   HONORATA.    653 
phiiC  opiniones,  &  dilToiiiendas  lerrenx  fepientix  ^vamtates.  Itaque,  ne  vlla  hic  Coiie- 
vipiam  gens  ignoraret  quod  Roma  docuilfet,  nouum  in  ea  fapientix  &iHm  Ro* 
domicilmm  ftruxit,magnificenria  &  amplicudine  canta,vc  non  vna do-  m"T.mt  & 
intis  fed  oppidum  videretur ,  illudque  Vrbis  Gymnafium,  fiue  Roma-  SocieMti 
num  Collegium,nominauir.  Enam  do&fcrcnas  ioiidions  omnifquedifci-  '"  tuulam 
plina;  erecta  erat  (cdcs9  arx  condita,  clailis  inftructa :  ac  vnde  potiffi- tra  '*' 
muin  rectores  propugnatorefcjue  ac  prariides  pererentur  opert  canto? 
vna,  pras  omnibits,  quibus  cunc  abundabac  Ecclefia  j  &  Roma  potiiK- 
mumplena  erat,  Ordinibus  fapicnria  &  virtute  confpicuis ,  vna,  in- 
quam,  licet  omnium  minima,  hsv  Societas  Gregono  placuic,  cuius 
fideiinduftriarque  &  pieraci  moles  llla  tam  ardua  crederetur.   Iraque 
iu  ampliiTimi  patrimonij  poileilionem  vfumque  perpetuum    deducti 
func  Socij  illa  manu,qua  mundus  regicur  vniuerfusjquo  Gymnaiij  coto 
paiTim  orbe  celebcrrimi  famam  primam  doctrina  &  vircuce  promoue- 
renceciam  in  maius.  In  IiocilleCollegio  primum  infticucam  Annun-  SoMita- 
tiacx  Virdnis  Sodalicatem  approbauic  Apoftolico  diplomace,quo  eam-  tcB;r' 
dem  ample  lndulgencerque  dotauic  ipintualibus  donis,  tranllaca  in  Ge-  7 
neralem  Prarpofitum  Sociecacis  Ies  v  eiufdem  toto  orbe  propaganda:/ 
Ponnficia  poteftate.  Illuftre  cft  quod  iil  aula  principe  huius  Collegij  Generali 
quadraris  expreffum  licceris  maximorum  beneficiorum  breue  com-  Soctetatit 

5*       ]■  n  voteitatcm 

pendium  exftat:  trditti* 

propagan- 

GREGORIO  XIII.  PONTIFICI  MAXIMO^ 


ginu  m\ti* 
mamcon* 
rmat: 


HVIVS   COLLEGII   FVNDATORI 
SOCIETAS     IESV 

AMPLISSIMIS  AB  EO  PRIVILEGIIS  MVNITA, 

E  T 

INGENTIBVS  AVCTA  BENEFICIIS  VNIVERSA, 

IN  HOC  TOTIVS  ORDINIS  SEMINARIO 

PARENTIS   OPTIMI  MEMORIAM, 

SVIQVE    GRATI    ANIMI    MONVMENTVM 

P  O  S  V  I  T. 

Qux  tanta,  &  plura  etiam,vltro  ingefta  Societati  munera  dedentne 
affectui  Optimus  Maximuique  Pater  &  Paftor,  an  iudicio  prudentifli- 
mus  rcrum  omnium  arftimator  &  iudex,  ignorare  ego  malo ,  quam  di- 
cere:  hoc  quidem  cercum,  fuifle  cum  ad  promouenda  Sociecacis  noftra: 
ftudia  mirabiliter  inflammatum;  quando,  inter  cetera  quae  toto  paiTim  primt 
orbe  ad  maiorem  Dei  gloriam  parrari  abeaquotidie  audiebat,  anno  IaPom£ 
demum  M.  d.  lxxxii.  trium  Regum  Iaponire,  Francifci  Bongenfis,  &  0*0*1 
Protafij  Arimenfis,&  Baitholomau  Omurani  confanguineos  &  Le^a-  tHmtSeeik 

Nnnn  3  ^tdmittiu 


654        IMAGO  PRIMI  SifiGVLI  S  O  O  IESV. 

tos  duos  nobilillimos  adolcfccntcs, Mantium  Ifum  &  Michaelem  Gin- 

giniun,  primkias  iftius  Ecclefix,  deducente  eos  inde  ab  vltimo  Orientc 

tot  per  terras  &  maria  P.  Alexandro  Valignano,  pedibus  facris  afFufos 

"vidit}  interque  fuas  &  fuorum  lacrymas,  limpidiftimx  teftes  lxtitix,efl 

amplcxus.  Negabat  enimuero  alio  quam  fihorum  loco  habendos  elfe 

abs  fe  Sociecatis  homines,  per  quos  fan&x  Sedi  ad  obedicntiam  fub- 

mitterentur  populi  tanti,  ad  inftaurandas  Europx  ruinas,alio  propemo- 

dum  ex  orbe  conquifiti. 

Ctennns     -   Qux  autem  res  Clementem  VIII.  impulit ,  vt  miflis  ad  Sigifmun- 

viil  re-  dum  Bathorium  Legatis,  denuo  recipicndam  ab  eo  curaret  Sociera- 

eurltln     tem>  quam eius  ftorentiflima  ditione  potita  hxtefis  extutbarat?  Quid 

Poioma      illum  lpfum  idem  pro  ea  conari  iuflit  in  Gallia?  exiftimatio,  vt  opinor^ 

Soaeta-     quam  ^c  Societate  I  e  s  v  habebat.  eiufmodi,  vt  crederet  murum  oppo- 

ni  firmiorem  pro  domo  Dei  nullum  poife  contra  impetus  armatx  im- 

pietatis,  quam  Sociorum  in  do£trina  &  virtute  conftantiam. 

Quid  porro  dicam  de  Paulo  V.  quid  de  Gregorio  XV.  quid  de 

Vrbano  VIII?  Horum  fane  voluntatem  in  Socios  propenfiflimam  fi 

artendas,  non  adhuc  remifiiTe  fe  lapfu  temporis  ( quod  fieri  in  violentis 

motibus  foletj  MaximorumPontificum  impetum  potius  quam  afFe- 

clum  benefaciendi  Sociis,fed  etiam  fe  intendiife  iudicabis.  Neque  vero, 

fi  magnorum  virorum  eltnihil  expetendum  fibi,nil  promouendum  co- 

gitare,  nifi  quod  laudabile  effe  &  prxclarum  videatur;  dubitare  quif. 

quam  poterit  de  Societatis  laude  prxclara,  quam  tanto  expetendam  ftu- 

dio,&  promouendam  conatu  Pontificcs  Maximi  cenfuerunt. 

Tauli  V.         IHe,  quem  iam  primo  nominaui,  Patilus  V,  fiue  cum  Byzantium  & 

m  Soaeta-  3elgraJum  Socios  mifit,  ad  aflerendam  promouendamque  in  illis  vrbi- 

/         bus  fub  barbara  Turcarum  fuperftitione  gementibus  Catholicam  li- 

bertatem,  fiuecum  in  vltima  Sinarum  Regna  foluentes  inaiiratorum 

voluminum  bibliotheca  donifque  ampliflimis  cumulauit,   quantum 

ipfe  &  Societati  tribuit&  virtuti  fux! 

Cftgofitu       Omitto  a  tribus  his,quos  hiodo  recenfui,  ac  prxfertim  Grcgorio XV, 

uHm&a~  pmribus  eSocietatenoftra  fanctiflimis  vifis,  Ignatio,  Xauerio,  Borgix, 

Xaitenum  Aloyfio  &  cCteris  honores  Beatorum  publicos  efle  decretos.Siieo  qux 

canoni-      faepe  alias.,  acdemum  nuperrime  Vrbanus  Optimus  Maximus  per  fe 

^r"  ipfe  &  fuos  illos  vere  Eminentiflimos  Cardinales  Barberinos ,  in  fxcu- 

lari  Societatis  noftrx  Iubileo  exhibuit  argumcnta  toto  iam  orbe  notif- 

llmi,  nec  fat  a  nobis  promeriti  fauoris. 

Vnumfane  (quia  Vrbanx  beneuolcntix  fincm  velquxrereomino- 
fum  cft,  vel  inuenirc  difHcile)  animi  cius  erga  nos,olim  feliciflime  au- 
Vrb&mu  fpicati,  initium  diflimulare  aut  prxrerire  non  debeo.  Ipfo  hoc  inchoan- 
VUhoiim  tc  ^CLHO  dccimofcxto  miifus  a  Clcmcnte  VIII.  Vrbanus,  (Maphxus 
Cardimlis  id  tcmporis  Barberinus  )  Apoftolicus  extra  ordinem  Nuntius  iii  Gal- 
Nnnwu  }{as>  gratulaturus  Hcnrico  I V.  &  Marix  Mediccx  Rcgibus  Chriftia- 
tmunofam  njfljmjs  pnmo^enitam  fobolem  Ludouicum  XIII.  vbi  Parifios  venit' 

Soctetatt  t  v  c1  .  .     .  .' 

coiurmam  vidit  illico  (  crat  emm  lam  tum  fagax  &  oculata  prudenna  magm  vin, 
'dmcienda    &  vel  olim  dignaqux  ex  fumma  Ecclefix  fpecula  in  omnem  cius  re- 
gendxpartem  animum  &  oculos  intenderct)  vidit,  inquam,ante  Sena- 

torium 


.c/irat. 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  6$$ 
torium  palatium  ftantemadhucinfamempyramidem  in  ReligiofilHmas! 
Societatis  dcdecns  nuper  erectam  ab  iis,  qiti  harreticorum  plus  arquo 
lebus  aliquandoftudentes ,  Sociorum  innocentix  vel  ignaros  vel  inui- 
dos,  aufcultarant»  Sed  iion  tulit  Praeful  xquiflimus  tantam  virtuti  miu- 
riam  fieri  in  Chriftianiflima  ciuitate;  &  eos ,  quorum  integritarcm  ve~ 
nerarenturetiam  barbari,  ab  ipfis  Ecclefta:  Romana»  filiis  conculcari. 
itaque  quaerat  &  prudentia  mentis,  &  pietatis  affeclai,  84.  incorruptio- 
HeiuftttiaCj  vfus  etiam  apudRegem  Apoftolica  libertate  dicendi,  limul 
fufcepit  innoccntix  parrocinium  >  &  fe  fecuturis  Ecclefix  Principibus 
cxemplum  dedit  imitandx  virtutis.  Quid  multa  ?  fuadente  &  vrgcnte 
Nuntio,deiecit  Rex  iniquiflimum  infamia?  numquam  promeritx  mo- 
numcntum;  &  ita  quidem  deiecir,  vt  expetetida  Societatij  non  fugienda, 
fniilc  tantalicet  iniuria  videatur :  minus  enim  ab  ere&a  in  nos  columna 
dedecoris,  quam  ab  euersa  pcr  Hcnricum,  agente  Barberino,  exiftima* 
tionis  &c  glorias  redundauit. 

Et  in  his  quidem  Summorum  Ecclefiar  Principum  promeritis  v&Tatfi** 
nos  immortahbus  hazret  animus  &  acquiefcit;  fed  minorum  quo- ^et%m 
que  (tametfi  Eminentiflimorum)  benefa&a  referre   gratx  locietafcis  «tiiwum 
candor  hortatur.  etta  Tr,n" 

Sed  crrat  hic,  fateor,  erubefcitcjue  mens  fcribentis  ad  vtriufque  pur-  JJJJJJJ.  J'~ 
pura?,Ecclefiaftica:  pariter  &  fecularis,ingensftudium,quocertarimilla 
non  in  Vrbe  folurri  vna,fed  ipfo  paflim  orbe  &  profecuta  nafcentem  eft., 
&  tantum-non  obruit  corroboratam  licet  atque  robuftam  agendo  pa- 
tiendoque  forria  Societatcm.   Quantum  eft  ( dicam  enim  fine  ordine 
temporum  delcdtuque  pcrfonarum,  prout  feanimo  meo  ingerent  opti* 
morum  virorum  &  Illuftrifiimorum  Principumgefta  prxclariflima  in 
oftenfionem  exiftimationis  eius  quam  de  Societateconceperant)  quan- 
tumeft,inquam,ftudiumillud,  quod  quadam  xmulatione  8c  conten-  ium C*r* 
tione  beneficentiflimx  voluntatis,cumulatimexhibuerenobis  Farnefij,  i*jjjjj[ 
Caraffa-,  Ludouifij,  Barberini,  Maximorum  <5c  Optimorum  Pontifi-  %ttum% 
cum  nepotes  Eminentiflimi,  &  pofterorum  noftrorum  immorrali  mc- 
moria  dieni?tcftantur  quod  dico,  &  quaz  iam  pridem  in  Vrbe  ftru&a 
funr,  quaque  ftruuntur  adhuc,  &  quac  ftruentur  in  pofterum,  magnifi- 
centix  plufquam  regix  monumenta,  I  e  s  v,  Ignatio  Xauerioque  con- 
fecranda. 

Iam  Othonis  Truchfefij  Cardinalis  Auguftani  quanta  in  Socictatem 
Iesv  propcnfio  animi,  quantis  indiciis,  quantisque  pa?ne  ad  virtutis 
ipfius  inuidiam  tcftimoniis  comprobatal  Caroli  Cardinalis  Lotharin- 
gi  &  ceterorumqui  ConcilioTridentino  intcrfuerunt  totius  orbis  An- 
tiftitum  ,  illc  in  nafccntem  adolcfcentemque  feliciter  Societatis  Ordi- 
nem  fenfus  fuit,  vt  certatim  quam  plurimos  vndcquaque  Socios  fub- 
mitti  fibi  conftantiflimc  flagitarint,  lllud  difertc  aflerentcs,/?  (quod 
nominatim  de  Lorharingonarrant  hiftoria:)  ijifi  Societatis  Prapofitom 
amanda  tuenddque  Soaetate  nilnl  ceffuros  ,fuisque  bumeris  eam  in  Gallia\  & 
njbicumqtte  gentium  pojfient,  finftentaturos.  Qu.x  tanta  in  Socicrarem  ftu- 
dia,vel  excitarit  ipfe  primus ,  vcl  ccrtc  inflammaritardentiusPiiis  IV. 
id  temporis  Paftor  Ecclefix,  fxpe  alias,ac  nominatim  coram  Cardinali 

Morono, 


656  IMAGO   PRIMI    S^CVLI   SOC    IE5V. 

Morono,  &  Duce  Ferrarix  aUquando  profeflus,  fe  Societati  de  Fide  & 
Religionc  tanta  promeritce  rufijue  a,d fingumem  ejjefiauturum. 

Nec  minor  Henrici  Cardmalis  Eborenfis  -y  maior  etiam  Caroli  Epi- 
fcopi  Virduneniis  in  Societatem  animus  fuit ;  non  verbis  ille^Ied  faclis 
llluftnbus,  atque  adeo  vno  omnium  maximo  comprobatus,  quo  hicy 
poteftate  fibi  facTa  a  Gregorio  XV.  fanguinis  ordinisque  fui  purpu- 
ram,  vtramquc  tam  nobilemj  tam  illuftrem,cum  Societatis  Iesv  Rcli- 
giosa  modeftia  commutauir. 

Carolus  fane  Borromxus,  ille  poft  hominum  memoriam  faneTifTi- 
mus  Cardinalis,&  digniflimus,in  Medtolanenfi  Archiepifcopatu,  poffc 
tanta  etiam  fccula,fuceeiTor  Ambronj,  aduerfus  Ordinem  noftrum  in- 
tegemma  voluntatc  pronum  femper  &  promptum  ita  k  gellit,  vt  cogi- 
tare  cum  de  ingredienda  Soeietate  plurimi  dicerent,  ipfeque  adeo 
Pius  IV.  Pontifex  iudicaret.  Quidquid  fit  fueritque  de  fama  homi- 
num  farpe  non  vera,  Carolus  fane  (id  quod  veriflimumeft)  fua  olim 
tam  epnfummatae  fancTitatis  initia,&  prima  quafi  feminayimpreiTa  fibi 
aiancTo  Societatis  vfu  &  confuetudine  fatebatur, 

Alexander  Cardinalis  Vrfinus ,  ille  qui  annis  abhine  pauculis, 
m.dc.xxvi.  Romx  deceflir,  tanto  in  Societatem  ftudio  fuit,  plus 
vt  in  illa,  quam  in  purpuia  fua  viuefe  crederetur. 

Denique,  vt  omittam  innumeros  alios  ex  Hierarchico1  Ordine,  omni 

adhue  loco&  tempore,cultores  Societatis  eximios  &  patronos  (ne  arcTa 

nimis  commendatione  &  angufta  comnlemoratione  nominum  tam 

magnorum,  dcterere  potius  quam  augere  videar  ampla  in  Societateu» 

ftudia  &  merita  ingentia  ,  eorum  prxeipue^  quorum  fpirantia  etiam- 

num  facTa  loquuntur  omni  oratione  potentius)  fimul  &femel,  vno 

velut  ore  totius  Ecclefix ,  totum  dico  quidquid  in  hoc  laudum  genere 

finolij     de  Societate  dki  poteft.  Auguftiisimus  illeSenatus  ( vt  obiter  ante  te- 

Tridenu-  tjaeram  \  lancTiflimumcjue  Religionis  Concilium,  quod  ruentibus  in 

t.itemfitt-  pcius  Catnohca:  rebus  Eccleuas  annis  ante  mm  plunbus  coactumTri- 

diumex-  denti  fuerat,  cum  demum  prioris  faeculi  anno  fupra  fexagefimum  ter- 

proplni-     tto  f°\ul  inciperet,  finemcjue  fpecTaret  •>  tanta^  confpirantibus  vndique 

tur,         cOnuenientium  Prarfulum  ac  Prinripum  teftimoniis^  de  recenti  hac 

Iesv  Familia  inaudicrat,  tanta  in  Lainio,  SaImerone,&  ceteris  adCon- 

cilium  vocatis  hominibus  Societatis  coram  quoque  IpecTauerat;  vr, 

auanta  eamhaberet  in  exiftimatione^pluribus  id  quidemfxpe  alias,  at 

duobus  prarfertim  indieiis  denique  commonftrarit.    Horum  vnum 

hoc  eft,  quod,  cum  inftituenda  iuuenum  Seminaria  cenfuifTet  ad  ido- 

neos  miniftros  Ecclefia?  formandos,  acnemo  prope  elTet  qui  non  hu- 

iufmodi  prouinciam  Societati  in  fua  quifque  dicecefi  animo  deftina- 

ret,  ac  permulti  Collegia  in  eam  rem  poftularent;  Senatus  ipfe,  lauda- 

ta  approbataque  tantorum  PraTulum  volui1tate,ipfametSocietatisCol- 

legia  prxftantia  quardam  iuuandx  EccleficeSeminaria  efle  pronuntia- 

rit.   Alterum  eft,  quod,  cum  de  Regularibus  Religiofisque  hominibus 

tracTaretur  in  Concilio,  eiTentque  extra  illud  maleuoli,  qui  contra  So- 

cietatem  apud  varios  magni  nominis  Antiftites  moliri  multa  vellent; 

non  folumnon  inuentus  fit  aliquis  ex  tanto  Praefulum  numero,  qui 

aliquid 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.     6$/ 

aliquid  contra  Societatem  diceret  eiTc  ftatuendum ;  fed  ipfum  quoque 
Concilium,  etiam  cum  honorifica  teftificatione  approbatx  a  Scde  A- 
poftolica  difciplina:,  fummoque  omnium  cum  confenfu  vnam  Iesv 
Societatema  quibuidam  legibus,  quxceteris  Pvcligiofis  iniungeban- 
tur,  exceperit  hifce  verbis:  Per  hncc  tamenfancla  Synodus  non  intendit  ali-  s<;Kx<  c,lS 
qmd  innouare,aut  prohibere,  quinKeltgio  Clericorum  Soaetatis  Iesv,  tuxta 
fium  eorum  Inflitutum ,  d  Sanc7d  Sede  Apoflohcd  approbatum,  1)omino  (djr 
ems  Ecclefi*  inferuire  poffit. 

Nec  iegnius  Ecclefiaftico  hoc  quem  vocant  ordine  in  tuenda  &  StcM- 
amplificanda   dignitate  Societatis ,  Principum  &  Rerumpublicarum  riumPrim 
ordo  politicus  laborauit,  adeo  vt  (qui  potentix^frcularis  in  vtramque^^^ 
partcm  vel  odij  vel  amoris  impetuseft  inagendo)  non  fatis  illc  iibi  pointco- 
aliqnando  in  procuranda  &  defendenda  Sociorum  apud  omnes  late  po- rHmde^0' 
pulos  exiftimatione  temperaife  videatur.    Nefcit  hic  quo  fe  vertat,,^,. 
quid  primum,  quid  deindeconfe&eturoratiomea-,  adeoin  contentio- 
nem  annulationis  honeftiiuma:  ingerunt  fe  mihi  potentiftima:  fami- 
lix  Carfarum  ac  Regum  ,  omnes  pro  fe  pnmarum  in  Socieratis  expli- 
canda  glona  partium  ftudiofar.    Quam  larga  Lufitanorum  Regum  ac 
Principum  ( vt  ab  his  incipiam  prarrogatiua  primi  temporis )  ipfis  ab 
incunabulis  vixdum  editx  Societatis,  in  Ordinem  noftrum  benignitas 
fuit !  Ioannes  III.  ille  non  tantiim  Lufitama:  R.ex,  fed  Orientis  patro-  Secietaii 
nus  Ecclefi\r,ac  minimse  Societatis  vere  pater,  ciim  quacumque  licet  (lmd?r«^ 
impensa  omnes  qui  efTent  vllibi  terrarum,Societans  homines  in  Pvegnis  /0an.  111* 
fuis  alere  &  educare  percuperet,  adeius  conftitucnda  &confirmanda  tet»f 
per  Sedem  Apoftolicam  iundamenta   non  fuam  tantum ,  fed  etiam '"""*' 
Imperatoris  Gallixque  Regis  operam  impense  detulit,  religiose  con- 
fecrauit.    Quoties  ille  non  alienum  duxit  a  Maieftatc  fua  Socios  vcl 
a^rotantes  inuilere,  velillac,  vbi  agerct,  forte  tranfeuntes  ad  fe  omnes 
adducere;  velut  fi  k(e  eorum,  vt  filiorum,confpec~tu  pater  indulgentif- 
fimus  recrearet.   Illi  India  inueclram  in  fuos  fines  Societatem  •,  illi  Xa- 
uerium  Legatum  primo  Apoitolicum,  tum  deinceps  Apoftolum  ipfius 
India*,  debet  Societas;  illi  ftructa  &  hic  &  in  Ohente  gymnalia,  illi 
a:dificata  templa;  illi  commifTam  etiam  Regiz  iuuentutis  inftitutio- 
nem;  illi  confirmata  &  conftabilita  docendi  dicendique  priuilegia;  illi 
denique   patemum  hunc  tuendae  &  obferuanda:  Societatis  animum 
fuos  in  pofteros,  ipfumque  adeo  Sebaftianum,  &  poft  eum  in  Rcgni 
fui  digniffimos  heredes  Auftriacos  Principes  plene  transfufum,  &  de- 
bet,  &  debere  fe  gaudet.   Quid?  parumne  facit  ad  commendationem 
Societatis ,  alte  impreflam  animis  &  affecTibus  Lufitanorum  Princi- 
pum,  quod  Ludouicus  ipfe  Ioannis  P.egis  fratcr  dc  capelTendo  com-  Lndoni- 
muni  cum  Sociis  vitxgenere  ferio  cum  Borgia  conftanterque  delibe-  custUannU 
rauit?  perfecturus  haud  dubic,  nifi  Ignatius  primo,  ratus  futurum  ma-  *'*"$,£ 
gis  e  Dei  gloria,  fi  talis  vir  a  fratris  Regis  latere  non  difcedcret,   tum  t*tem*m- 
ctiam  prarpropera  mors  votis  fanctiiTimis  tanti  Principis  interucnilTet.  **'■ 

Armet  hic  fc  contra  ftudia  partium  xquiiTima  fcnbcntis  manus 
oportet,  fi  tantorum  in  Societatem  virorum  ftudia  exararc  ftylo  velit, 
&  fi  Catholicos  cum  ChnftianifTimis  committere,  fi  cum  Aultriacis 

O  o  o  o  atquc 


658'  IMAGO   PRIMI   SJE.CVLI  SOC.    IESV. 

atque  Polonis  Valefios  atque  Borbonios  comparare,  ipfosquc  adcoRe- 
^es  orbis  terra: ,  amphficanda:  Societatis  omnes  pame  ad  amiulationis 
muidiam  ftudiofos,  inter  fe  conferre  defidcret. 

Quis  Albertos,Leopoldos,  Carolos,  Guilielmos,ceterosque  Archi- 
duces  Auitria;,ac  Bauariae  &  Lotharingize  Duces  ?  quis  Sacri  Impcrij 
Principes  Elc&ores  ?  quis  gentem  Mediceam  atque  Farnefiam  ,  &  in 
liac  Duces  Alexandrum  atque  Rainutium  ?  quis  minorumquidemno- 
minum,  fed  parium  tamcn  animorum,Prorcges  &  Principcs,  &  inter 
hos  Ioannem  Vegam,laudatilTImum  illum  pro.Regc  Catholico  Sicilias 
Pra-fidem  ,  -reccnfere  poflit  pro  libri  huius  anguftiis-  ample  fatis,  &  pro 
iuis  in  Societatem  meritis  immortalibus  glonose?  Sed  commemora- 
buntur  illi,  &  iam  farpe  commemorati  funt  a  fuis  quique  clientibus, 
arternitati  ipfi  non  tam  Sociorum  votis  &  vocibus,  quam  fuis  quique 
operibus  commendandi.  Viuunt  hodieque  &  adhuc  fpirant,  imovi- 
uent  fpirabuntque  femper  facris  &  Rcligioiis  aedibus  Deo  &  Societati 
conditis  pnma  ftatim  in  fronte  operum  maximorum  infculpta  nomi- 
na,  non  tam  verenda  maieftate  qua  pollent,  quam  quo  valent,  &  valere 
fuosoptant,amoreveneranda.  Leguntur  loco  non  vno,  &  loquuntur 
ex^refliusomnivoceFerdinandi,  Philippi,  Alberti:  fpe&antur  adhuc 
Caroli,Henrici,Ludouici,tria  prarfertim  inde  Catholici,  hinc  Chriftia- 
nillimi  ftemmatis  aufpicata  nomina,  non  leuibus  infcripta  foliis,  fed 
monumentis  Societati,  imo  astemitati,  pofitis  dedicata. 

Age  vero  nunc  (  quoniam  quae  longius  ab  Europa  noftra  fiiinr,  & 
rnm  Rel  excipiuntur  auidius,  &  rarius  audiuntur)  quanta  Societas  fuerit  apud 
gnmftH.  cxcernos  )Coscjue  etiam  barbaros ,  Reges  ac  Principes  in  veneratione, 
So'(quoad  licet  per  rerum  magnitudinem  )  obiter  videamus.  nimirum, 
numquam  fe  hominum  virtus  Sc  merita  produnt  illuftnus,  quam  ciim 
fentiuntur  &  fufpiciuntur  etiam  ab  lis ,  qui  nil  fentiunt  nifi  quod  ferir, 
nihil  nifi  quod  humano  maius  autumant,admirantur.  Ordiamur,fipla- 
cet,  a  Regibus  illis  quos  in  extremum  Orientis  cum  Iaponiis  fuis  infu- 
lis  auulfosab  orbe  mortalium  velut  in  metam  quamdam  Apoftolica? 
virtutis,  folis  adeundam  Xaueriis,  natura  fepofuit.  Exceptos  illi  cum 
Xauerio fuis  finibus  Socios  fic  primo  amplexi,  fic  venerati  funt,  vt  fi- 
mili  honore  ne  fummos  quidem  fuorum  Principum  ipfi  dignarentur. 
Recordetur  animo,  quiharc  negat,  aflidentem  aequali  inftratoac  fede 
cum  Bungenfi  Reee  Xauerium,  fimul  ad  venerationem  prxfentium 
Procerum,  &  inuidiam  circumftantium  Bonziorum.  Quid?  mino- 
rifne  Ioannes  Vtayus,  Rex  &  ille  Bungenfis,  feciiTe  Societatem  potuit, 
quam  alter  ille  Xauerium ,  quando  Sociorum  in  terras  fuas  aduentui 
acceptam  referre  fe  profperitatem  ac  propagationem  Regni  actori  fui 
adhuc  ftenlis,  fidenter  &  fxpe  profefliis  eft? 

Pnma  illa  fortunatifTimapoft  hominummemoriamfupra  iamame 
commemorata  legatio  ad  San&iflimum  Dominum  Gregorium  XIII. 
a  tribus  Iaponix  Xegibus  per  adolefcentes  Regij  fanguinis  inftituta, 
&  vni  Sociorum  tuteL-e  ac  fidei  commendata ,  quantam  arguit  apud 
omnes  Iaponia:  Reges  ac  Principes  Societatis  huius  minimx  venerario- 
nem!  Hanc  fane  &z  complexi  funt  animo  paflim  omnes,  &  vnus  etiam 


Bjybaro- 


ictatem, 


Iuponttm, 


..,,. 


LIBER  QVINTV5.  SOCIETAS  HONORATA.  659 
cx  Lcgatis  adolefcentibus  Roml  redux  in  patriam,  per  vota  Religiofa 
fufcipiens,  prarferendamfcfiiceteflecenfuit  paterni  fanguinis  &  Regij 
ftemrriatis  dignitati. 

Quid  porro  Iaponum  iudicio  fapientiflimi  mortalium  Sina*  ?  he  illi  skenSt 
quidem  licet  admilfam  fegnius  Societatem  minore  quam  illi  aut  locb 
aut  exiltimatione  coluerunt .  Omitto  quas  de  Sinenfium  Imperatorum 
ac  Procerum  veneratione  perfepc  noftris  hominibusexhibita,in  Mat- 
than  Riccij  accuraciflimis  de  Regno  Sinenfi  Gommentariis  Nicolaus 
Trigautius  adnotauit .  Edamnum  fpirantis  apudeos  prarcellentisque  iti 
omnium  opinione  Socictatis  teftimonium  efle  poterir,  quod  nouiffimis 
ex  Oriente  litteris  de  Sinenfis  Imperatoris  in  nos  animo  &  volunca- 
te  perfcribitui  :  eumfcilicet  religiofiflimis  iuxca  ac  fapienciflimis  no- 
ftrorum  hominum  moribus  delecTacum  ,  itaapud  animum  fuum  fta- 
tuiife  deiis,  vt  regendis  eos  fui  vice  Regnis  Prouinciiscjue  vaftiflimis 
admouendos  ( vti  paulo  arite  dixi )  elTe  dccerneret.  quam  quidem  prin- 
cipem  inter  Sinenfes  Proceres  dignitatcm  cum  intellexit  anobis  mode- 
ftereijci,  versa  in  maiorem  tantas  virtutis  admirationem  veneratione, 
Socios  plus  etiam  quam  ante  fibi  commendatos  &  charos  ,  fundo  ex- 
ftrucnclis  in  vrbe  Regia  facris  ac  Pveligiofis  aedibus  impertiuit. 

Annus  iam  a  Societatis  noftra:  confirmatione  centefimus  eft.  Eius  Jbajjiw 
tum  geftx  rei  memoriam  die  xxvn.  Septembris  aliquando  recurren- rItm' 
tem  Zela  Chriftus,  frater  Imperatoris  Abaflini,  anno  m.  dc.  xxi  v.  ap- 
paratu  quam  exquifitiflimo  celebrauit :  inter  quem  ipfe,  abiecto  quo 
vtebatur  habitu  principali ,  nigram  induras  togam  ex  more  Societatis, 
prodiuitin  publicum,  numquam  alias  magis,  ambita:  non  fibi,  fed  So- 
ciis  gloriar  candidacus.  nimirum  non  Proregem  fe,  quotics  cum  illis 
agerer,  fed  filium  haud  verbo  magis  quam  opereteftabatur-  aflirmans 
tot  ornatos  virtutibus  non  polTe  non  fummi  fieri  ab  iis,  quorum  ani- 
mos  probitatis  fpecics,non  vmbra  vel  inuidia  occuparet. 

Fuere  &  alij  Proreges  Abaflix,  prioris  iftius  in  colcnda  Societate 
aemulatores  eximij :  horum  alter,  ciim  indignum  fe  diceret,  qui  vel  ifli 
fimum  genusomcij  Sociis  exhiberet,  Chnftianum  hominem  mune- 
ribus  ample  donatum  iux  etiam  menfe  adhibuit,  caufsa  non  ahj 
qiiam  quod  Societatis  noftfae  Patribus  miniftraret.  quin  eo  aliquando 
fe  demiflionis  abiecit,  vt  ciborum  etiam  reliquias,  quae  a  religiosa  no- 
ftrorum  refecTione  fiipererant ,  fibi  fumendas  cum  fumma  veneratio- 
necolligerct.  quade  re  ciim  moneretur  a  Patnbus,  verecundc  fcilicet 
ac  tantum-non  molcfte  fcrentibus  nimiam  prope  tanti  Principis  abic- 
cTioncm,  negauitquid  commodius  indulgeri  polfe  canicular ,  ncc  quid 
fumi  ab  ea  melius,  quam  micas  a  dominorum  mensadcciduas.  Fuic 
qui  venienci  cuidam  e  Sociis  in  Damoci  Regnum  cum  explicaco  in 
fuos  ordmcs  roco  exerciru  obuiam  vcnerationis  crgo  proccderct-  vtro- 
quc  ditionis  lllius,  Ecclcfiaftico  fciliccc  &  Rcligiofo  Clero,fuis  cum  in- 
ftrumcncis  &  machinis  fubfequencc :  qui  honor  cxhibcri  criam  illic 
nifi  fummis  Imperacoribus  non  folct. 

Quid?quod  Abafsmus  Impcraror  oblaras  fibi  condicioncs  pacis  ab 
hofte  fxuifsimo,  quem  ctiam  ipfc  mccucbat,  abominan  maluit  quam 

Oooo  2.  admit,- 


660         IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  iESV, 

admittcrcj  propterea  quod  ex  Sociorum  faluti  &  incolumitati  iniqux 
&  iniunx  viderentur,  ipfo  palam  conclamante  Imperatoris  exercitu 
bellum  prarpace,  mortem  prx  vita  expetendam  efle  potiiis,  quamvc 
lioftibus  dedi  patcrentur  eos ,  a  quibus  viam  ialutis  edocti,  amarentur 
vt  filij ,  defendcrentur  vt  clicntes. 

Intcllexerat  idem  Imperator  Abaftix  matfcm  Patris  Petri  Paezij  ex~ 
ceflilfede  vita:  quid  ageret?  nefas  efle  cenfuit  non  dolere.  itaqueplus 
etiam,  quam  filuam  ipfe  matrem  extuliiVet,affii<5tus  &  mcerens,totum 
illum  diemimpranfus  in  ludlu  &  in  pullx  veftis  fquallore  tranfegit. 

Quo  minus  mihi  Europarorum  ctiam  Procerum  aut  noua  videri  fo- 

lent  aut  inuidiofa  beneuolentix  lludia,  quibus  large  lmmaniterque 

profequuntur  eos,  a  quibus  fic  inftitui  ad  probitatem  mores  hominum 

atque  vitam,  &  ipfam  fic  defendi  Ecclefiam  probe  fciuntv 

terdinm-      ^ucilt  er£°  ille,  poft  natos  notosque  Germanix  Cxfares  fan&iffi- 

dusiJ.     mus  &  potentiuimus,  Imperator  Ferdinandus  II.  in  Societatis  curanda 

Regum      acpromouenda  decora  &  emoiumentafupra  modumomnem  prodige 

°&npnnct-  liberalis;  inconfideratus  certenonfuit.  obuerfabantur  videlicec  arrimo 

fnm  ad-    eius  huiufce  noftri  Ordinis  iam  inde  ab  exordio  fui  in  Deum  &  Reli- 

uerfia So-  pioncm  inflammata  ftudia,  atque  ad  laudem  virtutis  omnis  opera 

ctetatem      °  •  i         i  a         •  i  •  i  •  r  ,  . 

findiacom-  exaggerata.  quxquidem  hic  mihi  commemorarc,  tam  non  hcet  prohi- 
fiexm  vi-  bente  modeftia,  quam  licuit  optimo  Cxfari  vrgente  eum  fua  beneuo- 
dethr.       \cr\xxX  commendare. 

Interim  tamen ,  quia  ( vt  ille  loquitur  arcanorum  operum  Ferdinan- 
di  Cxfaris  teftis  &  iudex)  orbe  nmitterfo  wdice,  tenemme  Societatem  Ies  v 
dilexit,  patitur,  nifi  fallor,  imd  exigit  hic  locus,  vt  non  tam  in  Societa- 
tis  noftrx,  fatis  iam  fupercjue  mundo  cognicx,  commendationem, 
quam  inargumentum  aliquod  animi  grari  ex  ingenribus  &  immor- 
talibus  in  nos  promeritis  pauca  commemorem  .  Quod  vt  faciam,  ni- 
riil  dicam  de  fundatis  &  erectis  domiciliis  Societati  plufquam  decem, 
nihil  de  inftauratis  &c  dotatis  minimum  duodecim,  nihil  de  vfu  ac  fa- 
miliaritate  perpetua,  qua,pofiro  velut  diademate  ac  Cxfarea  Maiefta- 
te,  priuatim  complectebatur  Socios,  &  admittebat  ad  tradationem  8C 
ofcula  fux  dexterx  benigniflune  exporre£tx.  Hoc  dicam,  quod  non  ab 
vno  quopiam  aut  inuido  aut  amico,  fed  vulgo  iactatum  eft  ,  Ferdinan- 
do  tangi  &  oculos  ($r  pupillam ,  cum  Societas  tangeretur-,  nonpojfe  <uUum  So- 
aetatis  hoslem  cenferi ,  qui  Ferdinandi  hofiis  non  ejfet }  qui  Ferdwandt  bene 
njeUet,  eurn  bene  ajelle  Societati.  Adhxc,  quoties  a  fuis  ipfe  filiis  Auftria- 
cis  Principibus,  etiam  tum  Regibus  &  Prarfulibus,  aut  falutaretur  ad- 
ucniens,  aut  iifdem  vel  abeuntibus  vel  abiens  ipfe  felicia  precaretur, 
folenne  femperfuit,  vt  amandam  colendamcjuc  Societatem  prxcipe- 
ret,  diccns:  ld  fi  egermt,felices  ac  beatosfore. 

At  ver6  iam  tempus  eft,  vt  noftrum  hocopus,  grato  ac  fimplici 
cgrelTu  ad  commendationem  Socicratis  noftrxplusnimioforteproue- 
cTum,  in  fuum  aliquando  ordinem  reuocetur  5  ac  deinceps  ad  publicum 
eius  encomium  non  ego  vltra,  fcdipfi  de  ea,  qui  illam  amarinr,  quin  6c 
qui  oderint,eIoquantur:certifiimum  nimirum  &  immortalis  famx  prx- 
sonium  hoc  eft ,  ctim  &  verbis  opera,  &  operibus  verba  refpondenr. 

CAPVT 


LIBER  QJINTVS.  S0CIETA5  HONORATA.   66l 

CAPVT     DECIMVM. 

Aitdla  <Sr  amplificata  Societatis  I  %  s  v  exiftmatio  a  ^tirorum 

Frincifum  teStimoniis ,  ejai  de  illa ,  <njt  meraere  bene, 

Jlc  magnifice  cenfmmnt. 

AGe  ergo  genus  illud  commendatioiiis  explicemus ,  quod  tocum  a  Maiomm 
verbis  ef  t  \  non  verbis  tamen  fucarur  inanibus  ,  fed  iri  pecToribus lam  ar£H' 
a^quiliima  bencuolentia  prardicis  natum ,  laudati(Timis  encomiis  enite-  minoribut 
fcic.   Magnamfane  &  bonam  laudis  partcm  illa  prarfertim  fibivendi-*^  virt/n. 
cant,  qua:  a  claris  viris  vel  prolata  grauiter,  vel  teftaca  fidclirer,  grata  po-  tem° 
fterorum  mcmoria  xcernis  fignata  licteris  merito  cOmprehendic .  Ho- 
rum  nos  ex  abundanti  copia  hauricmus  rantum  ld ,  quod  ad  coirimen- 
dationem  Societati  feruiat  $  non  quod  officiat  vericati :  fructum  inde  cri- 
plicem,  &  reddicx  gracicudinis,  &  ftimulacx  noftrorum  hominum  vir- 
tucis,  &  amplificataz  Dci  glorix  relaturi. 

Ordiamurj  fi  placer,  ab  iis,  qui  (  ciim  finc  arternx  Religionis,  ac  fub-  Ttnimv- 
ductxa  morcalium  fenfibus  Diuinicacis incerpreces  ,  Ecclefix  Rommx",a  Ponti- 
Anciftices,  genciumcjue  cuftodes  omnium  )  quoc  verba  coc  oracula,  quot  soTuta tet 
apices  coc  vericacis  myfteria  proloquuncur. 

Quid  incer  hos  Paulus  III.  ille  fundatx  Sociecatis  primus  confirma-  Pauliili, 
tor  ac  patronus?  Dcfcriptum  fibi  Sociorum  Inftitucum  &  Ordinem  cuiri 
legilfer ;  nihil ejfe  in  eb,quod  pium  &  fianclum nonfit:  adhsec  ipfos  fibi  fiip-  in  Buiis, 
plices  Socios, Spiritufanfio  (  njtpie  creditur  )  afftatos pronuntiauit.  }Ao-Reg,min'' 
deftum  hoc&  breue,  quale  fciucec  infcribifundamentis  folet .  Verum 
tamen  Sc  efficax  recens  approbacat  Religionis  encoiriium  fuic.  alciiis  ad- 
ductaeius  fabrica,  alcius  eciam  &  amplius  erTerendum  fuic :  nimirum 
vc  deinceps  idem  ille  Paulus  affcrerec  Sociecatem  ejfe  agrum  fertdem  ,  qui  in  Buiia,  t»'< 
non  annis,fed  diebus  fingulis  multiphces  ffl  njberesfrucius  proferret .   Fuic""*' '"""*• 
vc  (  quo  nefcio  an  maius  aliquid  aut  breuius  dici  pofhc )  admiracione 
mocus  earum  rerum  ,  qux  a  minima  Sociecace  maxima  gerebancur,  Spi- 
ritus  Dei  eft  hfc,  palam  &  llbere  ceft  arecur. 

Iulius^  &  ille  Tcrtius ,  qua  mocus  racione  fueric  ad  ftabilicam  iam  a  fulijlll. 
Paulo  Sociecatem  robuftius  eciam  confirmandam ,  ficccur  his  ad  Igna- 
tium  verbis  :  Sacr*  Rehgionis ,  fub  qud  dilefli  filij  Societatis  I  e  s  v  reieclis  |n  B.i!!a,or 
fecuh  njamtatibtis  gratum  Altijfimo  prxbcnt  fub  humihtatis  Jpintufimula- 
tum,  (djr  feruentibus  ftudiis  per  exempla  njirtutum,&  fohdam  dot7rinam,ahos 
addimnx  Maieftatis  obfeqma  trahunt ,  fauor  expofcit ,  @r  deuotwnis  njeftr& 
merita  nos  inducunt,  &c. 

Quid  Marcellum  II.  Ccruinum  illum  vix  oftenfam  Eccleflx  Pa-  MarccM 
trcm,  didurum  fuifle  de  Sociecacc,  quid  fcripcurum  exiftimacis ,  fi  vel  ^- 
tantulum  vt  aliquid  Pontificio  ftvlo  conderet,  fupereffe  potuifTet  ?  Sane 
quidcm  tanto  hic  flagrabat  a?nore  huuis  Societatis  ,  n)t  nonnumquam,  cum  de  M.irtinus 
ea  fermonem  haberet ,  difcedere  ah  eanjerborum  parfimonid,  qu£  einatiua  erat,  °^rutlu^J|| 
Videretur.Ahquando  in  conuentu  plurtmorum  hominum  de  hac  Societate  loquens  soc.  l.i  5. 
dixityfe  non  legijfe  (  quamuis  ejjet  in  hiftonis  njerfatijfimm  )  njlli  homimpoH  nm 

O  o  o  o   3  e.Apo- 


662  IMAGO  PRIM'1    SyECVLI   SOC.   IESV. 

Apofiolorum  tempora  concefium  Jiujfe  a  Domino ,  quod  Vatri  Jgnatw,  njt,  durti 
yiueret,  tantum  operis,  cuius  fuifiet  ipfe  infhumentum  ,  mcrementum  ipideret< 
Significabat  autem ,  apertijfimd  hac  tefifcatwne  declaraffe  Deum  hominibus, 
q:<antum  hoc  Inftitutum  approbaret .  ls  paulo  ante  quam  conclaue  illud  mgre- 
deretur  in  quo  Vfntifex  renuntiatus  efi ,  duebat  quodarn  dte  mihi ,  deplorans 
nofirorum  temporum  corruptelam  ,  cum  ex  plunbus  rebus,  quas  in  mundo gen 
njideb.it,  grauifftmum  caperel  animo  dolorem  ;  m  illis  tamcn  rebus ,  quas  Domi- 
?2hs  dignabatur per  Societatemnoflram  operan,acquiefcere  &  recreari  folere. 
Vofiquam  eleclus  fmt  in  Tontificem ,  Vatri  Ignatw,me pncfente ,dixit ,• delibe- 
rajjejc  omnino  duos  Sacerdotes  nofirae  Socictatis  apud  fe  habere  ^  cum  quibuf 
de  grauioribits  rebus  communicaret;pmptereanjideret  quos  ilhdare  Vellet* 

pijjr.  Inuidiofum  prope  fit  quod  a  Pio  I V,  patcrnus  in  nos  affe&us  expref- 

fitj  nifi  paruulomm  filiorum,  11  non  merita,  ccrte  gratia  aliquid  fibiiuris 
apud  ftudiofiflimos  fui  patres  prar  filiorum  reliquis  arrogarent  5  illud- 
que  maiores  ipfi  minonbus  benigne  concedereut  ,  iuauiter  indul- 
gerent. 

&  Suii3,z>».         Etfi  (  inquit  ille  )  ex  debito  Vafioralis  ojficijfingulos  Religiofos,  qui,fi?re- 

Mtfiiij.  t*s  ]mms  tranfitorij ficculi  pompis,iugum  Religionis  hbenter  amplexi,propriam 
njoluntatem  abnegare,  &  in  cAis  thejauros  juos  reponcre  decreuerunt ,  paternd 
diletlwne  profequamur ;  ddillos  tamen  ,  qmficut  nome-n  Socwrum  I  e  s  v  af~ 
fumpferunt ,  ita  opere ,  doclrwa  (efr  excmplis  Dommum  nofirum  I  e  s  v  m 
Christvm  imitari ,  &  eius  njefitgia  fequi  nituntur ;  mawnbus  fauo- 
ribus  &  gratiis  profequendum  muitamur.  Attendentes ,  quantum  ditla  njefira 
Societas  m  Scclefid  Tfei  hacJenus fi-uclum  attulerit,  ffl  quantum  in  futwum 
Deo danfe fit  allalura ;  & proptereanjosjpne  ceteris  ahis  Rdigwfis,  maioribus 
fauortbus  ffl  gratiis  fore  merito  profequendos ,  &c.  Nec  verbis  llle  foliim, 
fed  ipfo  fhtim  Pontificatus  fui  inino  fadtis  etiam  in  Societatem  bene- 
tiolus,  curri  praefbtiflet  ea  qua:  gratiam  a  Sociis  amplimmam  poflula- 
rent,  eamque  omnium  nominc  ad  Pium  Patrem  refenxt  Prarpofitus  Ge- 

Sachinus  neralis  Iacobus  Lainius  ,  fubicctt  fwcliffimus  Tater  (  aderant  Cardinalis 
Moronus,  @r  Verranx  "~Dux,  eo  die  apud  Tontificem  pranfi  )  haud  opus  gra~ 
tiis  effe  :  Societati  fenjfque  ad  farigumem  fiwturum.  Ahoque  die  cum  litteras 
in  commendationem  rerum  noslrarum  a  Vhdippo  Hifianiarum  Rege  accepijjety 
dixit,ab  Imperatore  quoque  e^  dliis  Vrmcipibuj  ad  fe  eiufmodi  commendatio- 
nesmijfas;njerum  fuperuacua  fecum  taha  ojficia  fro  Soaetate  ejfe,  ad  quem 
commendare  eam  potius  pertmeret .  Quae  non  <uerbi  caufsd  dici  ,  rcs,  nj-er* 
animi  indices  ,  teUabantur.  nam  quos  per  orbem  ChriBianum  njndique  ift 
prouincias  dimittebat  ApoBolicx  Sedis  Nuntws,  iis  Societatem  plurimum  cow- 
mendabat :  &  ei  quem  m  Germamam  deHmauit ,  difcrte  hoc  addidtt  in  man- 
datis,  mt  njias  attente  difinccret ,  per  quas plurima  ews  (follegia  condcrentur.- 
vic  nefcw  quo  pafio  %om£,hoc  potiffimum  anno,  latequeper  Scptemtrionis  oras, 
h<ec  opinw  percrebutt,  ad  corrigendos  mores,  refiituendamque  Religwnem  haud 
aliud prxfentius  oblatum  ejfe  remedium  ,quam  hommum  Societatis  quamplu- 
rimum  operd  njti. 

Non  poterat  non  ex  his  in  Societatem  nofrram  Pij  Pontificis  ftudiis 
enafci  dolor  eius  animo  atque  moleitia,quoties  fcntiret  a  maleuolis  cum 
iacl;ura  diuini  honoris  falutiscjue  mortalmm ,  eam  impeti ,  quam  ipic 

tan- 


UBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  66$ 
tantoperc  commendaret.  quod  cum  fa:pe  alias ;  tum  prasfertim  teftatus 
eft  litteris,quas  in  patrocinium  Societatis  iniuria  \x(x  ad  Maximilianum 
Imperatorem,  &  Danielem  Ele&orem  Moguntinum  luculente  confcri- 
pfit.  in  quarum  alteris  ita  inquit:  Adaures  noftras  peruemt  exfttttjfe  non-  sachinus 
nu/losy  qut  dtuim  ttmoris  tmmemores ,  &  confaentia  fu<z  negltgentes  ,  wutdtdhb'*'n'i4' 
fctlicet  y  ffl  prauis  qutbufdam  (ludiis  occxcatty  hbellos  quofdam  contumelttsy 
probris  (&jr  maledifiis  plenos  diffeminauerunt  aduerfus  Ordinem  totum  Soctet.a- 
tii  I  e  s  v  ,  (djr  quofdam  ems  Vrofejfores  nominatim  ,  qutfunt  ceteris  ?iotwres. 
Sane  molefie  tulimus  Udi  famam  &  njwlari  exijltmatwnem  eitts  Ordinisy 
cums  tam  multa  ($r  tnfignta  conflant  erga  Reltgtonem  fatholicam  officta  <£?* 
mertta.  G>ua  in  re  non  modo  eis  tniuriam  fiert  putauimusyfedtd  agi  tnteUext- 
musy  <ut  pta  opera ,  qu<e  per  eos  tn  dtuerfts  orbis  terrarum  parhbtts  ejfict  con- 
fueuerunty  taltbtts  calummis  tmpcdiantur. 

Nec  minus  pie  atquc  beneuole  Pio  Quarto  eum  fubinde  iecutus  Pij  v> 
Quintus,  &  ille  vere  Pius,  m  Bulla.  (  qua  Societatis  Conftitutiones 
anno  m.  d.  lxviii.  confirmauit )  ipib  ftatim  initio ,  ac  velut  ex  abru- 
pto,  excurrit  in  Societatis  I  e  s  v  mcrita,  mmio  prope  verborum  ambi- 
tu,  non  minus  ad  omnium  admirationem  quam  noftram  verecundiam 
cxaggerata  :  fnnumerabdes ,  inquit,yr###/ ,  quos ,  beneduente  DominoyinhM*>}»' 
Chrtjltano  orbi  Societas  I  E  s  v  ,  <-uiros  litterarum  prazctpue  facrarum  feienttd,  iei.  i5£8. 
reltgwne,  <-uttd  exemplari ,  morumque  fanfiimomd  perfjtcuos ,  multorum  reli- 
giofiffimos  prteceptorcs  ,  ac  njerbt  diutni  etiam  apud  longtnquas  ^r  barbaras 
illas  nattones}qu£  Deumpemtus  non  nouerant,  optimos  pradtcatores  (djr  mter- 
pretes  producendoyfeltciffime  hafientts  attultty  &  adhuc  foltcttis  ftudtis  ajferre 
non  dejiftit,  animofepius  reuoluentes  noftro,  &c.  Potuitne  llle  ex  ampiifTi- 
mo  PP.  Pncdicatorum  Ordine  religiofiflimus  ac  fandtifTimus  Pontifex 
verbis  aliis  iiiorum  virtutes  hominum  toto  adhuc  orbe  clariilimas  com- 
mendare  prolixius,quam  exaggerare  voluerit  prima  illaSocietatis  ftudia, 
non  aliunde  magis  ,  quam  a  maiorum  fuorum ,  fancli  praefertim  Au- 
guftini,  Dominici  &Francifci  filiorum,exemplis,  ctiam  tumrecentibus, 
innammata? 

Et  ha:c  quidem  ille  ne  dixiiTe  propense  magis  aliquando  videretur 
quam  vere  ,  iterato  &  fortius  inculcat  ita  loquens  :   Dum  tndefeffk  confi-  i^m  'ia 

\  ...  r  r>\       n  t>  /1  I  Bulla,  Dnta 

derattonis  tntuitu  perjcrutamur ,  quantam  fhrtjiianiz  Reipublicae  njttiitatem  ,mhfeff«. 
attulermt  dtlefit  filij  Vresbyten  Societatis  1  es  v  j  ac plane confpicimus  eosy  I57I# 
njere  mundt  huim  reltfiis  il/ecebrisy  adeo  Seruatorifuo  fe  dedtcajjey<-vty  concul- 
catis  thefauris  quos  <erugo  (djr  tinea  comedit ,  lumbisque  paupertate  &  humiit- 
tate prtccinclis  ,  non  contenii  terrarum fintbus ,  wfque  ad  Orientales  &>  Occt- 
dentales  Indtas  penetrauennty  ac  eorum  altquos  ita  ^Domint  amorperftrinxerit, 
<~ut  ettam  proprij  fanguinis  prodtgi  y  <~ut  verbum  Dcttmbi  ejficactus plantarent, 
martyrto  <~uoluntario  fe  fuppofuerint  ;perquc  eorum  fpiritualia  exercitia  ettam 
Regna  tpfa  fidem  Christi  agnouermt  •,  ac  tam  imbi  quam  njbtque  ter- 
rarum  chantatis  (efr  mtfericordtx  opera  exercere  ftudeant  ^facere  nul/o  modo 
pofJkmusy  qutn  eos  tamquam  <ucros  palmttes  in  C  H  R  I  s  T  o  per  charitatem 
coniunclos ,  e^  benigne  amplefiamur ,  ($r  ea  ftbt  fjecialtter  concedamus ,  qu£ 
c>  paupertatis  per  eos  emtjjk  <-uoto3  ffl  eorum  mfhtuto  ac  commoditati  credi- 
mts  profutura. 

Qup- 


Xlih 


Eiartis 
Congr.  IV 

Gcneralis. 


Bull.r,  S.tl- 

MltOTU, 

§&**  in 

■Vltltfi, 

finm  o» 
vtiU. 

B' 

dente  D» 
inino. 


664  IMAGO    PRIMI    SJECVLl    SOC.   IESV. 

Cregorij  Qiioties  qua  priuatim,qua  publicejtam  viux  quain  fcriptx  vocis  ora- 
culis  Gregorius  XIII.  f  llle  numquam  latts  nec  a  mc  fupra,nec  vmquam 
ab  vlloliudatus  Societatis  noltrx  &  totius  Ecclefix  Pater)omatilIime 
de  noftro  Ordine  locutus  cil?  ita  vt  nobis  vnis  dcfenix  hoc  tempore,ac- 
quc  adeo  conieruatx  Chriiti  mx  Reipubhcx  atque  Religionis  liudem 
d.uct. 

Dcdcritne  idem  ille  ventati  an  bsneuolentix  fux,  quod  adeuntibus 
ad  ic  dcmiiliflimi  ofricij  cauisa  Congregationis  quartx  Patnbus  Romx 
coactis  dixit  his  verbis  ?  Hic fanilus  Ordo  <~ves~ler  <-V£re  fanclus  tam  perto- 
tum  crbemefl  fparfus  .  In  fummd  non  cft  fere  meltus  nunc  aliquid  quam  <~ve- 
ficr  bic  Ordo  fancius ,  qm  a  Deo  conftitutus  eft  contra  bcerefes,  (efr  quafteodem 
tempore  cccptt  ,  quo  errores  tlh  fpargi  cccperunt .  ideo  plurimum  refert  ad 
Prmcipum  &  populorum  profeclum ,  6*  nos  certe  cupimus  ,  vt  quotidie  au- 
gcatur  &  crefcat. 

Non  caput  hoc  tantum  expleam,  fed  iibros  impleam,ii  vel  fruftatim 

hic  vclim  attexcre  qux  laudatiflimus  hic  &  perquain  ftudioius  reiCa- 

tholicx  aifertor  Grcgorius  in  dileclos  ftbt  quos  vocat  Presbyteros  venera- 

btlis  Societatis  I  e  s  v  ,  ad  laudem  eorum  &  commendationem  multa 

congeflit :  ego  in  paucula  contraham,&  breui,  fifas ,  orationeipflusta- 

men  vcrbis  comprehendam .    Afcendente,  inquit ,  "Domino  &  Saluatore 

w^Afctn-  noflro  innatuculam,  ecce  motus  maonus  factus  eft  tn  mari :  ipfeautem  ddtfct- 

pidis  rogatns  ventis  imperauit ,  &facta  eft  tranquiilitcis ,  quam  nos  in  Petri 

nauiculd  collocatt ,  turbinibus  excitatis  ,  ab  eodem  Dommo  afjiduis  precibus 

poftulantes,  noftram  intered  operam  cy  laborem  in  fi-angendis  procellofis flutlt- 

bus  impcnderc  non  dcfiftimus  .    fumque  tantt  laboris  focws  (gfr  njalidos  remi- 

gcs  diuina  nobis  promdentia  prceparauertt,  eorum  opera  in  fuperandis  feuientis 

pelagt  tempeBatibus  nos  maxime  fubleuat,  qm  pro  commum  fluEluanttum  ani- 

marum  falute  propria  commoda  ntlnli  pendunt ,  feque  ad  omnia  dtfcnmma  ex- 

ponunt.   In  quo  cum  aliarum  Kehgwnum  ftudia,  tum  Soaetatis  I  e  s  v  affiduus 

pro  C  h  R  1  s  t  o  labor  ,  nec  non  njfque  ad  flnem  perfeuerantia  ,  promptam 

fc  oftendtt;  cumque prolem  Catbolicx.  Keligwm  njalde  proficuam  ,  &  adom- 

nia  pertcula  pro  ijmuerfah  Eccleftd  fubeunda  paratam  procreauit ,  aliam  atque 

altam  a  primd  non  degenerem  prxftantc  gratid  Det  quotidiefubftituit,  <~vt  nobis 

eorum  alummper  multtplues  probationum  gradus  altius proueclt  femper  prxfto 

ftnt ,  quos  tn  rebtis  arduis  fufcipiendis  fruUuofos  operarios  adfcifcamus. 

Gregonj  Poft  Sixtum  V.  Gregorio  XIII.  fuppar  XIV.  &  ille  Gregorius, 

xir-       confimili  ftudio,  &  Apoftolicx  auclioritatefententix,  Religio  ,  inquit, 

muc**" S°cietdtM  I E  s  v  ,  quam  nouifftmis  bifce  diebus  dmina  prouidentia  excttautt, 

thoiicA.       adeoftrenue  laborautt ,  ac  ftne  intermiffwne  laborat,  Vt  tllius  njel  turbattonem 

($r  infirmttatem  ad  commune  Ecclefttc  damnum ,  <~velpacem  atque  integritatem 

ad  etufdem  vtdttatem  maxime  pertinere  putemus. 

ciementis       Clemens  VIII.  dum  Patrcs ,  qui  ex  vniuersa  Societate  Romx  con- 

VIII.       gregati  fuerant ,  pedibus  fuis  affufos  alloqueretur,  quid  de  eaientiret 

Suarezi.i.  nis  yerbis  teftatus  eft:     *Amo  Societatem  <-veftram .  atque   vnice  cba- 

cap.y.n.j.   ram  babeo  \  eamque  dexterum  Ecclefix  bracbtum  merito  profiteor  &  pro- 

fttebor. 
PattU  V.        Nec  alitcr  Paulus  V.ipfo  ftatim  initio  Bullx  qua  inftitutum  Societa- 

tis, 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS  HONORATA.    66$ 

tis ,  &  illi  conceffa  a  Gregorio  XIII.  priuilegia ,  prompte  confirmat: 
Jguantum,  inquit,  Religio  Soctetatis  Ies  v  tn  Ecclefid  ad Fidet ,  pietatis  <&*  inBuiia, 
religionis  augmentum  profccerit,  &  indies  magis proficiat,  nostpfi  fctmitsJ&  m^!* 
Qmfliana  Reffubltca  nomt  <-uniuerfa. 

Denique  (  quoniam  eo  iam  &  fucceffu  temporum  fponte  dedudti, 
&  Pontificix  commendationis  ferie  continenti  fuauiter  deuoluti  fumus) 
de  Gregorio  XV.  nupera:  eiusque  beatiflimce  recordationis ,  deque  Vr-  G^or^ 
banoVIII.  fpirantis  adhuc  &  a:tenice  venerationis ,  Pontificibus  Opti- 
mis  Maximis,  quid  dicemus?  DeclinauifTe  eos  a  maiorum  fuorum  lau- 
datione  magnifica ,  qua  nafcentis  illi  Societatis  noftra:  incunabula  ful- 
cierunt,  an  ipfam  fbrte  Societatem  a  digna  tantorum  pra^coniis  virorum 
confuetudine  defciuilVe  ?  Abfit  vt  illam  vel  optimis  Ecclefias  Patribus, 
vel  Societati  etiamnum  innocentimma? ,  &  caftifllma:  matri  noftra: ,  in- 
iuriam  cogitatione  vel  vna  patiar  irrogari. 

^uod^Reipubltca:  Chrtfliarm  bono  fiat  (  inquit  ille  Gregorius  in  litteris  m  Buiis, 
Apoftolicis  ad  Carolum  a  Lotharingia,  Lotharingo  Duci  fanguinepro-  ffaT  *" 
ximum,  Epifcopum  Virdunenfem,  cuin  hic  facultatem  ineundar  Socie- 
tatis  fieri  fibi  a  Sede  Apoftolica  poftulaiTet )  abietlis  humanarum  curarum 
opumque  impedimentis  ad  eam  te  confer  facrx  militi*  Soctetatem,  Qatholtctno- 
minis  defenfione,  &  h<erettcorum  exctdiis  clartffimam;  quam  quidem  quanti  nos 
factamus,duo  illi  Chrifliam  Imperij  propugnatores  Ignattus  &  Xauertus  San~ 
clorum  cognomento  nupera  nobis  auc7t,cunc7is  terrarum prouinciis  feculorum- 
que  atattbus  declarabunt.  Et  hos  ille  fanctiffimos  Heroes  priufquam  Ca- 
tholicis  aris  templisque  colendos  admoueret ,  ita,  auditis  in  Confiftorio 
fuo  publico  eorumdem  virtutibus  atque  prodigiis,  fcribitur  elocutus: 
Merito  quidem  mtferentis  Det  bonitatem  atque  potenttam  tn  Ignatio  Lotold  Ec- 
clefla  Catholica  njeneratur.  Cum  tnim  tenebrarum princeps  fuper  afira  Detfo- 
liumfuum  exaltare,  atque  in  tAqutlone  fedemfigere  fludens  ,  nouis  hxreticorum 
armis  c&lum  adortus ,  Catholica  Religioni  exttium  mtmtaretur ;  peropportune 
fane  Ignatius  ammum gerens  mundo  maiorem ,  (gfc*  nsltra  <-vnius  <eui  terminos 
operafux  pietatis  extendens  ,  legionem  tn  Ecclefid  T>et  forttjfimam  confcrtpfit, 
qute  ruitampro  diuini  cultus  incremento pactfcens ,  in  Romani  Pontificts  njerba 
turaret. 

Nec  minus  aut  fegniiis  ( inter  alia  promptas  in  nos  monumenta  pie- 
tatis,  qua:  fpirantia  adhuc  in  Vrbano  Ecclefia;  fancta:  Principe,  emortua 
hac  voce  non  indigent)  non  minus,  inquam,ipfe  Gregorium  fecutus  Vr-  Vrhani 
banus,&  celebratam  ab  illo  SS.  Ignatij  &  Xauerij  Canonizationem,  &  ^111' 
eiufdem  ampliffima  de  Societate  prasconia  fuo  etiam  adie&o  calculo 
confirmauit.  Ineffabilis,  inquitis,  Dei  bonttas  &  mifericordia ,  quamiro  mBuiis, 
confiliofttis  qmque  temponbus  apte  difponit,  fflpr<cteritisfieculis,fiueaddiffe-  Raumi% 
mtnandum  iuangehum  tnter  Gentes,  ftue  contrafubnafcentes  h<erefiarchas ,  de- 
ftinamt  plures  fantlitate  &<  docfnnd  illuflres  njtros  ;  nouiffimis  temportbus, 
cum  pij  Lufitanorum  Reges  m  longinquas  Indiarum  terras  ac  remotiffimas  infu- 
las  late  patentem  <uine<e  Domim  propaganda  aditum  aperuiffent ;  nec  minorem 
Catholict  CaHelk  Reges  nouum  in  orbem  adOcctdentem  repertum patefacerent; 
njeterem  autem  Religwnem  omnemque  illtus  fan&itatem,  ac  perfetlioris  <-vit<* 
profeffionern  Lutherus  monfirum  teterrimum}aliaque  deteflabdes pefies}blafphe- 

P  p  p  p  mit 


666  IMAGO  PRIMI  SJECVLI   SOC.   IESV. 

mis  eorum  Unguis  tn  Septemtnonis  parttbus  corrumperc  (cfr  deprauarc  ,  ac  Se- 

dis  Apoflolica  autlontatt  detrahere  conarentur;  excttamt  jfiritum  Ignatvj  Loio- 

U,  qui  ex  medw  honorum  curfu,  &  dfcculan  &  terrend  miltttd  admirabdi 

quadam  rationcxiocatus  ,  tta/e  dtuino  imperio  regendum  &  formandum  tra- 

dtdtt,  <~vt  demum  ?ioua  Soctetatis  l  e  s  v ,  qu<e  inter  aha  pietatis  (gfr  charitatis 

opera,  Gentilibus  conuertendis ,  harcticis  ad  Fidei  ^ueritatem  reuocandis  ,  c> 

Romant  Tonttficis  poteflatt  tuenda,  ex  inftttutofe  totam  impendtt,  Reltgwne 

fundatd,  Vitam  admtrabili  fantlitate  traduciam  fantlijfimo  parucr  co?iclufe,rtt 

exitu,  ac plunmis  fit  miraculis  illuftratus. 

'Tr&ftdum      Nec  aliter  quam  Summi  Pontifices  de  Socictate  ipfi  etiam  Pra:fides 

Concdij     Concilii  Tridentini  cenfuere :  quorum  ne  fingula  vintim  di&a  profe- 

„,;  ram ,  ha:c  ruit  m  commune  iententia  :  Religto  \Pre.wjterorum  Soaetatis 

'"  d^oTd"  Iesv,^«^m^  lattffiweper  Chntttanorum  e>*  Genttum  etiamproutncias  (Deo 


dcnti 
ucmb 


i  No-  quod  cocptt  opus  promouente  )  cum  maximo  anmarum  fruclu  patet ,  inftnuta 
'li6i'  mEcclefidDei,^  approbata  per  Sedem  Apoflohcam fuit. 

Summis  hifce  Pontificibus ,  eorumque  Cathedra:  AiTeflbribus  ,  qui 
diredfce  mentis  intuitu  certum  habent  cum  calo  <3c  veritate  commer- 
cium  ,  approbafle  opus  fiium  laus  prima  fit  atque  pr rcipua .  Eft  certe 
non  infima,  viris  in  quouis  ordine  principibns  placuifle  :  llluftre  vidc- 
licet  id  efle  neceflum  eft ,  quod  vibratione  fua ,  etiam  non  attendentem, 
ferit.  Et  attendebant  ilii  quidem  intendebantque  virmti ,  quos  nunc 
proferre  conftituo,  Ecclefia:  iuxta  ac  Reipublicaz  Principes,  fednon  quo 
Pontifices  oculo  tam  infallibili,  tam  perfpicaci;  nec  minus  tamen  etiam 
illi  &  perfpexere  Societatem  pcnitus,  &  ex  vero  commendarunt. 
Cardtnalus  Bartholomxus  Guidiccionus  Cardinalis,  ille  ( vt  initio  memini )  no- 
m,  uarum  Religionum  fub  lpfo  Paulo  III.  tam  acer  &  tam  pertinax  lniecta- 

tor,  vt  non  verbo  tantum  j  quod  calide  faciebat  in  facris  congrefhbus, 
fed  fcripto  etiam  (  vti  fertur  )  ex  Lateranenfi  &  Lugdunenfi  Concilio, 
lapfam  potius  veterum  Ordinum  difciplmam  erigendam  effe  ,  conten- 
deret ,  quam  inftituendam  nouam ;  Societatis  fine  percepto  ,  fic  ammo 
commotus  eft  ,  vt  diceret  :  Nouas  ^Reltgwnes  non  probo ,  ha??c  tamen  non 
probare  non  audeo:  fic  enim  intenus  ajfcior ,  eos  motus  animt  diuimtus  fentiot 
njt,  quo  mehumana  ratio  non  duat,  eo  ^voluntas  inclinet,  &*  ajfetlu  quodam- 
modo  tnmtus  completlar  qute  argumentis  anted  repudtabam.  Nimirum  non 
humanis  metienda  rationibus  fiint  opera  Dei ;  nec  mortali  accommo- 
danda  iudicio,  qua:  in  ordinem  diuinaj  fux  prouidentix  Mens  a:terna 
difpofiiit. 
&  aliomm  Mitiiis  iam  inde  ab  initio,  nec  tamcn  minus  magnifice  alij  de  Socie- 
Cardwa-  tate  Cardinales  amplimmi,&  variarum  Ecclefiarum  digniflimi  Pr.cfules 
cenfuere:  quos  inter  EminentifTimi,&  iam  ficpe  nominati,  Farnefij,  Lu- 
douifij ,  Barberini ,  ipfis  fiiis  immortalitatc  dignis  openbus  hodieque 
proloquuntur  afFe&um  fuum.  Ahj  autem,  &  illi  olim  findiilimi  Tri- 
dentini  Concihj  Afleflbres  &Pra:fides,  Gonzagar,  Moroni,  Sabelli, 
Truchfefij,  Hofij,cetericjue  quapubhcis  qua  priuatis  monumentis  & 
tabulis  illudfe  Tridento  rctulifle  teftantur  in  patriam  vnum  inter  alia 
*non  minimum,  quod  lbi  primum  agnitam  I  e  s  v  Societatem  demccps 
&  amarc  potuermt ,  &  lmpenfius  obfcruare. 

Pari 


lucensanni 
i6oy. 


LIBER  QJINTVS.     SOCIETAS  HONORATA.    667 

Pari  in  Societatem  animo  &  voce  vfi  funt  Bartholomxus  Torres,  Pe-  Bartl"!°- 

1       '  1         J       ■  (V       ■  r\         -  1  mAt      or~ 

trus  Guerrerus  ,  Hieronymus  Oforius ,  alijque  laudatiiiimiPrxlulcs,  w.cMw- 
quorum  vt  praeterire  verba,fic  affectum  diflimulare  non  licet.  r«m  Ej>i- 

Quid  Martinus  Azpilcueta Nauarrus,vir  &  dodtrina  & pietate notif-  {^°™Si 
fimus?  Is,  cum  Salmantica  forte  tranfiret ,  ita  de  Societate  ientiebat ,  vt  Ax.fUeut- 
pie  omnes  in  ea  vrbe  Socios  deque  genu  complexus,  candido  admoneret  Ut 
affcchi  :   Cum  Ignatws  (  fic  enim  ille  loquebatur  )  contra  fatanam  eam 
xnftruxiffet  ornajjetque  claffem  ,  qua  nulla  njmquam  maior  ejfet  mftruffa  ,  ma- 
gnas  Societati  tempeBates  mimme  defuturas. 

Nec  defuere  qui  iam  obituri  diem  fuum,  non  fine  admirabili  exag- 
geratione  verborum  Societatis  meminiffe  cogerentur,  etiamtum  cum 
omma  excidiilent ,  &  quidem  lllo  ipfo  pun&o  temporis,  quo  plerique, 
remotis  inuidia:  nebulis ,  &  perturbationum  humanarum  tempeftate  fe- 
data,  veritatem ipfam  &  clarius  vident,  &  certius  apprehendunt.  Quos  v: 
inter  quidam  in  Regno  Neapolitano  nuper  Epifcopus ,  infularum,  dum  '" 
vixit,  quam  Societatis  amantior  :  Ofanfifa  {  inquit  moriens )  Societasy 
quam  antea  nequefatis  cognoui,  neque  merui  \  tufuperas  &  pracedis  Peda  Pa- 
ftoralia ,  Mitras  ,  Purpuras  Cardinalitias ,  Sceptra ,  Imperia  e>  Coronas. 
Qjaem  ego  ienfum  morientis  Epifcopi  ficut  exaggerare  non  audeo ,  fic 
non  debco  eleuare  :  licet  enim  ( nifi  fallor  )  vt  cum  eo  pro  conf blatione 
priuatim  fiia  Socij  fentiant,  licet  vt  ab  eodem  pro  iiia  in  Societatem  be- 
neuolentia  non  dhfentiant  alieni;  Iacobus  certe  Treuirenfis  Archiepi- 
icopus  Eleclor  Imperij  cumobiret,  intermortuis  etiam  vocibus  illud  naniTjsi. 
prxfertim  inclamaile  dicitur ,  0  fantlaSocietas.  affinitate  crediderim  ali- 
qua  cum  roborati  in  Socios  affe&us ,  tum  {an&illimi  I  e  s  v  nominis, 
quod  Societati  quafi  proprium  fatali  illo  tempore  recolebat. 

Quid  porro  de  Societate  Reges  ac  Principes?illi  qui  difficillimis  tem-  Teftimo- 
poribus,  nullo  non  orbis  loco ,  apud  omnes  late  gentes  &  populos  ,  ad-  ""plf™ 
mirabili  celeritate  cnatam  verius  quam  propagatam  Societatem  habuere  ^m: 
&  fufpexere  femper  miracuh  loco? 

Phihppus  II.  &  Ioannes  III.  ille  Hifpaniac ,  hic  Lufitania: ,  &  fin- 
gularum  Indiarum  finguli  tum  Reges ,  &  primi  in  fua  quifque  ditione 
vt  propagandx  Fidei,fic  inferendas  Societatis  au6tores,  quam  de  illacUm 
iuis  vterque  Principibus  beneuole  cenfuerunt? 

HuncXauerij&  Rodericij  virtus  heroica  paucis  omnino  menfibus  lomnii 
Ohfippone  pcrfpc£ta  co  impulit,  vt ,  perinuitos  licet  &  farpe  reclaman-    .* j^f 


Annus 
Prou.Rhe- 


tcs,  &  illos,&  omnes  deinceps  illorum  $>odosyaApoftolos  nominaret;  ma- 
iori  fcilicet  &  llluftriori  nomine,  quam  vlla  ,  poft  primos  Ecclefia:  Prx- 
fidcs,  hominum  mcrita  poftulent,  &  Socictatis ,  omnium  Ordinum  mi- 
nimx,  Rcligiof a  modeftia  patiatur.  Scd  cnim  modum  nefcit  vcneratio, 
mcnfuram  non  capit  affedtus ',  cum  fcmel  Regum  ingentes  animos  rcgi 
(nedum  cogi)nefcios  occupauit.  Virtutem  admirantur  omnes  homincs; 
fed  illam  viri  Principes  vt  obferuantacutiiis,  fic  impenfius  vencrantur. 

Nihil  crat  in  illo ,  qucm  iam  ante  nominaui ,  Pnilippo  Sccundo  hu- 
mile-  quin  crant  iiimma  omnia,  eaque,  in  quibus  &  magnum  Carolum 
&  Auftriacum  genus  agnofcercs .  mirum  adeo  nil  fuit ,  hunc,etiam 
cum  Rcgia  iha  coniuge  Maria ,  &  ceteris  aulx  Hifpanicx  Principibus 

P  p  p  p  1  viris, 


Philippi 


668  IMAGO    PRIMI    SyECVLI    SOC.    IESV. 

viris,  tam  cito  perfpcxiflc  Apoftolica:  virtutis  lumen  illud,  qiiod  Regno 

iltinobiliilimopar  Societatis  altcrum  Faber  &  Araofius  mferebant.  Ij 

Vallifoleti  primum  agniti,  fancTiilimorum  operum  afliduitate,&  varie- 

tate  munerum,  apud  (ummos  paritcr  &  miimos  vtriuique  fexus  &  om- 

nis  xtatis  homincs  ld  effecerunt,  vt  catcrax  ipfe  mortalium,velutgraui 

jluU  Hi-  excitata:  de  ibmno,  ad  afpecTum  noua:  lucis  vndique  conuolarent;  &, 

fpaniotfftb  cum  aiK  nomcn  adhuc  Socictatis  I  e  s  v  aut  mftituta  non  nouiilcnt 

ii! sil°lr  iaris>  Socios  tamcn  alij  Papiftas,  titulo  quam  odioio  hareticis,  tamCa- 

tholicis  gloriofb;  alij  Apoftolos  magni  Dei  s  homines  alij j,  {cahnmanxcarnis 

expertes  nominarent.non  capiebant  {iquidcm  (vt  alias  narrare  me  memi- 

ni)  in  aula  quamplurimi,  6:  mirabatur  Philippus  ipfc  vchementer,in- 

ter  tot  irritamenta  nequitia:,  poiTe  homines  aitate  non  graues,  tot  inftru- 

cTos  a  natura  gratiis,ab  omnibus  tam  impensc  fufceptos,  tanta  non  vit.c 

folum  ,  fed  ipfius  etiam  failise  integritate  verfan  .  lllius  certe  fortijfimi 

Princtpis  honeftifsima  de  Soctetate  tudicia  ,  tpfa  quoque  furtx.  lumina  "Pt  con- 

fmili  eos  honore  colerent ,  admonebant .    Et  Philippum  prefse  fecutus  Fer- 

fcrdmm-  dinandus  Silua  Comcs  Cifontanus  ,  magno  apud  Carolum  loco ,  eam 

Hiftorfsoc  hauferat  opinioncm  de  fancTitate  Sociorum,  <~ut  cum  adeos  adtretjlludfere 

p.i.Lj.n.sfi.  haberet  tn  ore:  Conferamus  nos  ad  Clertcos  fantlos. 

*AuU  Scd  hinc  iam  nos  ex  Hefperia,  fi  placet,in  Galliam  transferamus, 

GaUtcA:     Valcfiorum  qlioqiie  &  Borboniorum  Regum  Franciar  laudatiflima  in 

Societatem  ftudia audituri.    Quid  Carolus  IX. quid  Henrici  II.  & IV? 

omncs  qiuim  fincera:  Religionis  cupidi ,  tam  ftrenui  a^itatx  non  femel 

ftandfcns    pcr  ea  tempora  Societatis  aiTertores  &patroni.   Caroiusquidem ,  pro 

Montanus      *    A  ,  .  >■    j  .  N  .     S  .     r  .  i    /-  r    • 

in  Apoiog.  fua  in  Socios  beneuolentia  pame  prxcipiti,  li,qux  lam  deiignauerat  ani- 

ut°ca°p.T4-  mo>  Prorerre  palam  non  fuiflet  immatura  morte  prohibitus,  rcipsa 

Caroltix.  oftendiflet(quod  inquiebat)_/<?  vntcum  lejuitarum  Collegium  pluris  facere (djr 

pro  Reltgtonis  &  pro  Regnt  amplificatione,  qudm  omnium  mumtifsimam  tottus 

mundi  arcem ,  feque  lefuttas  &>  pro  fubditis  fidelifsimis  agnofcere  ,  humsque 

Societatis  incrementum  ad  gloriam  quoque    (cfr  maiefiatem  Regm  &  popuk 

Galltcam  pertinere. 

tAkxan-     Similem  Alexandri  Farncfij  Parmenfis  Ducis  pro  Societate  fententiam 

dn  Tarne-  jpfa  moXj  in  qua  prolata  eft,  Prouincia  Belgica  commendabit. 

j\irme"r.       At  verb  Henricus  IV.  ille  cognomento  Magnus ,  datis  ad  Rupella- 

Hennci     nos  xv*  ■^*  ^cTobr.  anni  m.  dc.  vi.  litteris  vere  Regiis,itapro  Sociis: 

jy%  Expertt',  inquit  ,plunbus  tnijrbibus  Regni  noflrt  probttatem ,  capacitatem 

ncXAra°nto  at(lue  modefiiam  PP.  Societatis  Ie  s  v  ,  qut  m  omm  confuctudtne  mortbus 

ad  sigif-     atque  doEirtna  Jat  liquido  oflendunt.  nihtl  fe  mfi  njnam  Det  gloriam  habere  pr<e 

mund.Po-        V    t  J.      r*  \'r    J  i-      J      J-    v         ,r  •  •      o 

lon.Regcm.  oculis.  Et  poterat  lane  fe  expertum  dicere,qui  cum  eliet  acn  vir  ingemo,& 

perfpicaciflima  mente ,  nouem  ipfos  annos ,  quibus  de  reducenda  in 
Gallias  Socictate  deliberatum  eft  ,diligentcr  inquifiuit,  num  quid  in  So- 
cietate  culpabile  reperiret  •,  ncc  aliquid  fe  in  illa  non  integrum  reperire 
potuiiTe  non  femel  profeflus  eft. 

Sane  fi  optimus  ille,etiam  bonorum  virorum  iudicio,  habendus  eft, 
qui  vitiis  pro  humana  infirmitatc  quam  pauciflimis  vrgetur ;  quo  fuerit 
apudHcnricum  &  cetcros  Gallia:  Principes  loco  Societas  ,quam  ,  tanti 
teftimonio  Regis,  immunem  ab  omnibus  efle  conftaret?  Hinc,  crcdo, 

emanauit 


Ge- 

iliy.m 

egni  Cal- 


LIBER  QJINTVS.  S  O  C  IET  AS  H  ONOR  ATA.  669 
emanauit  illa  ipfius  Henrici  IV.  in  litteris  1  v.  Kalend.  Decembris 
ann.  m.  dc.vii.  ad  fextam  Societatis  Congrcgationem  Fontebellodatis 
allertio:  Secommune  Soctetatis  noBra  bonurn  tnfeparabtliter  cum  tpfius  Ec- 
defi<e  bono  comuntlum  arbitrari. 

Hinc  tam  Cleri  quam  Nobilitatis  in  Comitiis  generalibus  Regni  Comitio 
Gallici  Pariiiis  annoM.DC.xv.  pro  Societate  poltulantium  illas  voces:rHm  f 
Ingentes  fruBus  ffl  fingularta  offcia  qux  Patres  Societatis  I  e  S  v  tum  in  Re-  ge£„i 
Imone  Chriftand  propagandd,  tum  tuuentute  bonis  mortbus  ($f  ficienttis  tnfor- '»«- 
mandd,  &ic.  olim prxfitterunt,  (gr  nunc ettam  pr&fiant  in  Ecclefd  Catbohcd,&  r.Yrgenw. 
nommatim  in  hoc  Regno,  nos  omnes  adducunt,  &c. 

Nec  feciis  quam  priores  illi  laudatiflimi  Principes  (quod  quidem  ^*  P+> 
fme  comparatione  vlla,  vel  ftudio  parrium,  di&um  vclim)  Polonia: :'''""  & 
ctiam  Reges,  Duceicjue  Bauanae  cenluerunt. 

Teftatur  Epifcopus  Prxmiflienfis ,  audiuilTe  fe  in  conclaui  Regio,  siephani 
ciun  palam  &  aperte  diceret  inuidtiflimus  Stephanus  Polonise  Rex :  Regis  Fo~ 
Fore  <~ot,  qudm  diu  flabunt  homines,  in  fud  Societas  integntate  perfifiat,  quod  °n 
cum  pietate  docJrtnam  prouide  admodum  atque  admirabilt  lcmperamenio  con- 
tunxent.  Ingens  nec  dubia  nixum  ratione  tcfttmonium  prudentifllmi 
Regis :  quod  ad  fuam  vnius  gloriam,  &  commune  .bonum  Eccleiia", 
ratum  effe  iubeat,  quipoteft,  Deus. 

Sed  quantam  ille  opinionemde  Societatis  virtute  conceperit,  clariiis 
nemo  vel  illuftrius  quam  ipfemet  diplomate  fuo  RcgioStephanusde- 
clarauit:  inquo,  Ab  eo3  inquit,  tempore,  quo  ad  bunc  Regninofiri  thronum  GrctTcras  iri 
dtuind  proutdentid  eueSit  fumtts,  nihtl  nobis  anttquius  futt ,  qudm  <-vt  antt- tJnnimdnl- 
quaptetas  (  quce  ef  omnium  Regnorum  folidtffmum  firmamentum  )  tn  omnesl?Jlw*™ 
Proutncias  nofras  refitueretur ,  atque  in  alias  quoque  prorogaretur.  neque 
njero  quidquam  fruciuofius  experti  fumus ,  qudmfi  multos  cperarios  nanctfci 
poffemus  ex  Societate  I  e  s  v,  qut  tamquam  expeditt  <-uehtes  ,  quoquouerfum 
ad  lucrandas  ammas  excurrerenty  &c. 

Iam  non  vnialicui  Duci,fedtotiBauarica:  domui  perpetuus  in  Societa- 
tem  afiFectus  fuitcontinenfc]uelaus,nonoperibus  minus  exprciTajquam 
verbis.   Hrc  inter  minime  obfcura  funt  illa  qua:  circa  annum  prioris  Drc{.  Ba_ 
fa?culi  fexagefimum  Dux  Bauarus  Monachio  dedit  ad  Lainium  Societa-  uatit. 
tis  Ies  v  Prarpofltum  Generalem:  Exlttteris,  inquit,  qlias  anno  adte^\Soe' . 
proximo  dedtmm :,  fitis ,<-vt  remur,  conflat,  quid de  rvniuersd  Inflituti  ebeftf$n\\m.iii. 
rattonenobis  perfiiufium  fit ;  quantum  tnde  labenti  Chrifiianz  rci  commodt  pol- 
liceamur.  j\ecfiane  nos  fibes  tfiafefellit  <-jmquam  :  tlli  emm  ipfi  de  Soctetate 
njeHrd,  quos  nuper  adnos  mtfifti^  iaffis  felictter fundamentis  ,  publtcis  concto- 
mbttsffi  prtuatis  cttam  adhortatiombns ,rem  forttus tentant \  quaffatos  nJmene 
Ttomtni  muros  ita  fine  tntermiffione  refictunt ,  <-ut  non  modofuriofus  tlle  apcr 
egregie  ab  <-vuis  arceatur ,fied  <-uineam  tpfiam  fiemimbus  noxiis  &fenttbus  per- 
purgatam  fifes  fit  purtorem  confieruart  baud  difficulter  poffe.  Ex  his  <vefirif 
fcminariis  primitiua  Ecclefiu  factem  tam  tam  contuert  incredibih  gaudio  geslt- 
mus.   Quis  emm,  nififtt  tpfie  quoque  commum ,  qm  totum  prope  Chrtfltanum 
per  orbem graffatur ymorbo  tnfcfius ,  non hetetur  ex  animo , tnfinam  bxretico- 
rum  pertinaciam  fiummd  erudttione  tnnocenttdque  ^vttx  tuorum  tandcm  m- 
■  fringi)  Vere  tgitur  ac  mertto  ttbigratulamur  tahum  fiborum parentt,  tnquibtis 

P  p  p  p  3  rcaiui- 


Z!rbi»m 
de  Socie- 
tate  iptdi 


nom:natim 
SJfenU:    . 


67O  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   S  O  C.   IESV. 

remutfcentis  Rcltgtonis  cxfitrpandarumque  bxrefum  vna  firmtjftma  Jfes  confiflit, 
Quis  porro  vrbium,  quis  rerum  qua  publicarum  qiui  icholaihca- 
rum ,  de  Ordine  noitro  ienfus  fucrit,  infinitum  iit  &:  icribendo  perfe- 
7,2  qui,  &  allequi  audicndo.   Vnum  pro  vrbibus  Afculum  in  agro  Piceno, 

alterum  pro  Academiis  omnibus  Ingolftadium  fententiam  dicet,  pu- 
blicam  verius,quam  fuam.  Itaelgo  in  datis  anno  m.dc.  xin.ipiis  Ka- 
lendis  Odobns  ad  Paulum  V.  Pontificcm  Maximum  Aiculum  loqui- 
tur:  TZeattJfime  Vater  ,  ft  <-vefira  Ueatitudo  pojfet  vtdere  mutationem  morum3 
qu<e  in  noHrd  ciuitate  faEia  efi ,  poflquam  ad  nos  njenerunt  Vatres  Soctetatis 
I  e  s  v ,  ipfummet  Afculum,  non  ampltus  agnoferet.  Senes  antiqua  odia  pofue- 
runt,  tumores  nouas  amicttias  tmerunt .  gladtis  (efr  pugiombus  precarij  libn  at- 
que  coromc  fuccejferunt ,  ($r  fanguis  difcordtarum  conuerfis  eft  in  lacrymas  pce- 
mtenttum.  Vbt  antea  otioft  bominum  conuentus  fora  occupabant ,  nunc  pie  cele- 
brant  Ecclefias,(^r  inftttutas  d  Tatnbus  congregationes  frequentant:  in  qutbus 
qui  anted  odto  dtjfidcbant,  amtce  conuemunt ,  e^  mutuis  bumamtatis  charita- 
ttsque  ojfictis  inter  fe  certant :  njt  non  recenter  in  gratiam  redttjfe,  fed  <~verd 
ac  dtuturnd  amioiftd  comuntltfuifje  <-videantur.  llla  quoque  funt  admiratto- 
ne  dignai  obedtentia  filwrum  tn  parentes ,  parcntum  amor  in  liberos.  jQute  cm~ 
ma  vt  noua  apudnos  agnofcimus,  fic  ea  Vatrum  educattom,  affiduoque  labori, 
grati  acceptareferimus.  ($r  bic  bumi proftrati ,  &c.  anno  M.  DC.  xin.  dte 
prima  Oclobris. 
Vniuerf,-  At  vcro  Academix  Ingolftadienfls  Cancellarius  Doctorefque  om- 
tatum,&    lles  ^c  societacc    euius  iu  tnbus  omnino  hominibus  ipfa  penitus  infti- 

hqnanter  r  J.,.  r  _T  ; 

fngoljla-    C^ta  peripexerant,  lta  denique  ceniuerunt :   Nuper  quantam  Uttttam  cepe- 
tjis:      rtmus  omnes  ex  aduentu  trium  Tbeologorum ,  Claudij  laij ,  aXlpbonfi  Sa\me\ 


Raderus  in 


ro- 


la  Nn. 
Tom.  1 


uauariafan-  nis,  @jr  Vetri  £antfv\,  <uix  dici  potefi.  quorum  pnefentta  non  folum  famam  dt 

a£f°™0i'  ipfis  excitatam  non  minutt ,fed  etiam  auget.  quorum  fingularts  m  Jacrofanclis 

fiudtis  fcientia  ,tum  m  omnibus  dtfciphnis  exeratatio  ,poftremo  JantJtmoma 

rvitte,  exsjeciationem  ommum ,  eamque  maximam ,  nonfolum  aquat ,  merum 

etiam  fuperat. 

Hiflorko-       Pari  cum  vrbibus  8z  Academiis  ftylo  &  animo  loquuntur  Hiftorici 

rum  va-    paflmi  multi:  ex  quibus  nunc  vnum  exHifpama,  alterum  e  Gallia  pro- 

'vincc'nu\   ^uxlife  ^  &us.   Vincentius  ergo  Blafcus  de  la  Nuza  in  Hiftoria  Eccle- 

Bi.ifcide    iiaftica  &  fxculari  Aragonixteftimonium  Latine  redditum  hoc  ponit: 

J>)uod illufiremfccit  bunc  annum,faciet'que  in  <~ventura  retrofecula,futt  qmd 

SantlaSedes  Apofioltca  confirmarit  l\ehgionem  Soctetatis  I  E  s  v.  cAo  dtgnum 

ipfisque  Qdittbus firatagema ,  darebtfce  temforibus  facrum  illud  Inftttutum, 

Vnde  tanti  tamquefancli  ($r  dotlibomines  prodierunt.  Conientit  in  Mar- 

lAndrcz    tyrologio  fuo  Gallicano  Andrcas  Sauilaius.  lpfo  diefantlt  Jgnatij  LoioU 

Sanfaij,     Vresbyten  ($r  Confefforis  gloriofijfimi ,  qui  fingulari  diutna  bonttatis  arcano 

orbi  datusac  in  lucem  edttus,  imminente  tempore,quo  aperto  abyjfi  putco,  ceter- 

nus  pietatis  hofiis.  tetrdharefeon  caltgine  folem  Fidei  (fatholicne  clanjfimum  ob- 

fcurare ,  e^  per  ferales  emtjfarios  Christi  Ecclefiam  fundttus  fubruere 

fatagebat.  excitus  zelo  rDei  noua  milttue  Dux,  nouam  in  aduerfum  aciem ,  So- 

cietatem  fcilicet  I E  s  v ,  Jeltci  prorfus  ausjicio  mfiruxit ;  <uei  hoc  ipfo  nomtne, 

rvniuerfts  inferorum  coptis  formtdandam  .   Jduam  ReguU  JantJiffim/s  pnsce- 

pis  infiitutam}Sedis  Apofiolicce  aucioritate mumtam,  dtuind  prorfus ftpientid 

regens, 


LIBER  QVINTVS.    SOCIETAS  HONORATA.   67I 

regens,  toto  orbe  dtffudit,  aduerfus  impietatis  cohortes ,  ey  fera  peccati  mon- 
fira  perpetuo  certamine  bellaturam.  Qutus  fortiJfim<e  phalangis  <~oiElori<z^de- 
mciafere  lam  vbique  harefi,  Fide  mirtfice  etiam  apud  Ethmcos  propagatd,  fe- 
pultd  ignorantid,  njmdicatd  pietate,  quocumque  fol  lucet ,  late patent :  hisque 
trophais  ouans  Catholica  Ecclefa,  impense  Ignatio  quotidie  triumphanti ,  iam- 
que  cum  Christo  regnanti,  gratulatur.  Qm  Sanclorum  prxclare  geHis 
animatus ,  tam  mirandas  res  Christo  ausjice  Luteti<e  Varifwrum  ag- 
greffus,  ipji  Ckristo  Iesv  (  cuius  nomen  alte  pr<£cordiis  wfixumgere- 
bat)  immenfam  gloriam  ,  Ecclefia  perpctuum  mummen  (djr  commodum ,  fibi 
<-vero  fempiternum  decus  peperit. 

His  porro  folidiflimis  grauiflimorum  virorum  pro  Societate  tefti- 
moniis  vnum  lubet  adiicere,  non  leue  id  quidem ,  fed  ad  fuauitatem  ta- 
men  fenfu  &  verbo  benigniftime  comparatum,  expreiTumquc  ab  Am- 
pliflimo  viro  Erycio  Puteano  Mufarum  delicio  ,  ilio  non  apud  Belgas  ErycijPu- 
tantum,  fed  vbi  vbi  vmquam  fuit.candidiffimi  nota  pedoris  viris  et-  *'**'• 

•       ■       r  n        1  ■  •        t.    *•    •       •  r>l     •■/}■  /        in   Oratione 

lam  maxnnis  iemper  caro:  G)uodmauis ,  mquit,  Religtotu  Chrtjhanx,  bo-  de  punfiea- 
num  patrum  <euo  accedere  potuit ,  qudm  vt,  turbato  opimonum  dijjidtis  orbe,  ^-alttal' 
Viriprodirentoptimi,doc7ijfimt.fitnc7iJfimi,quorum  opera  &  induflrtd aurea 
Vtrtutis  renafcerentur  fecula ,  e>  nouoferuore  Chrtfiiame  legis  arcana  inuale- 
fcerent,  nouo  diutmtatis  pondere  firmarentur,  mortahum  partim  frtgore,  par- 
tirn  fcelere  expugnato?  Societas  illa  I  e  s  v  efi;  quam  cum  nomtno,  fatis  laudo. 
illa  njiclrix  h<zrefum,pharus  virtutum,  perfeclto  fieculi,gloria  dtficiplinarum. 

Nec  vna  Soaetatem  commendauit  Europa,  barbarx,  etiam  trans  Barbaro- 
Oceanum,  nationes  ac  Principes,  nafcentis  apud  fe  Societatis  tam-  rum  Re~ 
quam  fortunati  fideris  exortum  celebrauere  vcrbis  pro morc  gentis  fuce  ^f™m*'VHnt 
magnificis  ac  finceris.  omniahic  proferrenonlicetjnonqux  Cangoxi-  ^  Soae- 
manus  in  Iaponia,  non  qux  Aluarus  Congi,  non  qux  Malaciquettus  tatetejli- 
./Ethiopix,  non  qux  ZamorinusCalecuti,  non  qux  Achcbarus  Magni 
Mogoris,  non  quxCafruminMonomotapa,  ceterorumque  per  Afri- 
cam  &  vtramquelndiam  populorum  Reges  ac  Principes  in  Societatem 
&  Socios  encomia  effudere,  tam  prodige,vt  immoderationem  lftam 
barbaram  continentia  Religioia  non  ferat. 

Omittere  tamen  non  poffum  lllud  breue  quidem ,  fed  illuftre  enco-  duorum 
mium,  quod  facris  expreiTum  notis  Societati  dicauere  iam  pndem  Si-  s'nenJ'Hm 
nenfis  Imperij  Gubernatores  duo.  Horum  alter  lub  lpia  mitia  admif-  torum, 
forum  in  Sinas  Sociorum  ( cum  moderationem  in  iis  eximiam  ,  &  in 
exponenda  Christi  lege  virtutem  animi  atque  folertiam  perfpe- 
xiiTet,  &  porro  fufpexiiTct  lmpenfius)  versa  demum  in  vencrationem 
admirationc  ita  ftatuit,  eos  non  tranfeunte  verbo,  fed  cxpreflisjCx  morc 
gentis  fux,  affixifque  tabulis  perpctuis  honorare.  fieri  idfolct,  fa&um- 
quc  cft  hac,  quam  fubiicio,  cclcbritate ,  qua  fummi  quique  Magiftra- 
tus  fuam  in  familiares  tantum  ac  pares  fibi,  beneuolentiam  publicc 
conteftantur. 

Binas  tabulas  infigni  opcre  ftriatas  &  coloribus  illuftrcs,  coqui  u\ 

fimilibus  obfcruari  folet  apparatu,  adnos  mifit;  adie&a  voluntatefua, 

qua  defiderabat  earum  vnam  facrae  apudnos  xdicula:  vcftibulo  impo- 

ni,  alteram  in  eaoptabataula  ftatui,  in  quam  ofhcij  &  falutationis  gra- 

%  "  tia 


woiii.i: 


672        IMAGO    PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

Nicobus     tI£  conueniebantamici  noftri.  Illa  cubitalibus  charactenbus  hoc  prar- 

tSk  Ex-   ferebat  elogium,  Diuorum  floris  ades:  hiec  ver6  paribus  expreflum  litte^ 

fiaapud    ris  hoc  Soaetatis  encomium  exhibebat,  Gens  ex  Occafu  ficrofiritfa.  mi- 

smascap.5.  noribus  iiifra  notis  adfcripto  Gubernatons  lpib  nomine.   quo  quidem 

a  grauiffimo  illo  inter  Sinas  Magiftratu,  fienad  amicam  venerationem 

ilfuftriusnihilpoteft.  Cui  affine  &  omnino  geminum  officij  genus  & 

laudis.ampliffima?,quopluribusp6ftannis  Pequinenfis  vrbis  Guberna- 

tor  affecit  Socios  recens  tum  miflbs  in  pofleflionem  aulac  fuburbanar, 

ad  P.  Matthan  Riccij  fepulcuram,  &  vfum  Societatis  perpetuum,au&o- 

ritate  regia  attributae.  is  fimili  vt  ante  ritu  adornatam  mhlamque  tabu- 

lam  tumulo  Patris  impofuit,  cum  hoc  lemmate:  Ad tuftitia  Jamam  <-ue- 

menti  Matthxo  Kiccio  e  magno  Occtdente.  Qup  quidem  Sinx,  iuftitia  & 

ratione  omnia  metientes,  ad  fummam  veneiationem  fignificanrius 

cffierrenihil  folent.  Etita  faneetiam  citra  adulationem  velinuidiam  ille 

potuit;  citm  maximorum  eo  ipfo  tempore  Magiftratuum  crebro  de  So- 

idem i.  5-     ciis  audirentur  \\x  voces :  Quodeft  totd  hac auld  tribunal ,  quod  non  intellt- 

Mp' "'      gat  legem  il/am,  quam  pnedicatis  tujlam  ejfe ,  njeram  ejfe  ?  fumma  fartor  ac 

debita  veneratione  Fidei  Catholicas,  at  non  minima  etiam  commenda- 

tione  Sociorum ,  quorum  non  minus  e  moribus,  quamverbis,  iuftitia; 

ac  veritatis  Chriftianar  lux  kk  incorrupta  prodebat. 

Summum^       Age  vero  vt  finis  fit  aliquando,  hunc  tantorum  orbe  toto  Principum 

tC^'27Jn   virorum  confenfum,vnius(fedquomaiorem  melioremque  nonnoui- 

dicTfr-   mus)  Ferdinandi  II.  Auftriaci  Catfaris  femper  Augufti  prima  acfupre- 

rk  II.  de  m^  noc cfl-}  perpetua  in  Societatem  noftram  voluntate  tabulis  exprcfsa 

Soctcute.  f0lenmDUS  confignemus.  Is  xiv.  Kalend.  Martias  ann.  m.dcvih.  Au- 

ftriauum  Archidux,  hauddum  fufcepto  Imperio,  in  litteris  ad  fextam 

Patrum  Congregationem  Ratisbona  datis,  Ego,  inquit  ,pro  meo  erga  vos, 

Keuerendt  admodum  Tatres,  fauore ,  (djr  ab  ineunte  £tate  beneuolentid  atque 

obferuantid,  elaborabo,  ne  tn  njeflrt  eximU  Religtonis  tuendd  0*  augendd  di- 

gnitate  mea  opera  <-uel  ftudium  <~uel  ojftcium  vllum  deftderart  njmquam  pofftt. 

oAmo  enim  hjos,  &  njmce  dtligo,  ita  vt  veftras  calamitates,  infortuniaffi  re- 

rum  omnium  veftrarum  acerbitates,  proprias  meas  effeprorfits  exiftimem ;  qy* 

ideo  Collegia  njeftra,qux  partimdmco  Serenijfmo  ffi  charifftmo  parente  Carolo, 

partim  d  me  tn  rneis  proutnciis  erecia  @r  autiafunt,  vt  meas  proprias  faculta- 

tes  &  famtlias  tueri,  ampliftcare  &  ornare  non  dcftnam. 

QucT  tanta  potentifiimi  Principis  exiftimatio  de  Societate  concepta 
eofubindeincreuifle  vifaeft,  vtin  eiufdem  commendationem  iam  tum 
viltumm      Cxfar  aliquando  diceret:  Sthber  ejfem,  njt  fratres  met  hodte  funt ,Societa- 
p!<S!"'  tem  I  e  s  v  omnino  ingrederer. 

mormam  Quali  ergo  vixit  in  Societatem,  tali  &  mortuus  eft  animo  Ferdinan- 

dus.  de  quo  nc  vllus  ambigeret,  in  codicillo,  quem  teftamento  fuo  at- 
texuit,  ita  fcribi  iuffit:  Ante  omnia  autem  ferw  ftngulanque  ex  ?^elo  ipfts 
(noftro  natu  maximo  filio  regnaturo  Domino  Ferdinando  Ernefto, 
omnibufque  noftris  liberis,  heredibus  ac  fucceflbribus )  commendamus 
peruenerabilem  Societatem  Ies  v,  eiusque  Patres,  njelob  idmaxime ,  quod 
illtfud  docirind,  char&tuuentutis  tnBitutione,  njitdque  exemplartin  ChriHta- 
nd  Qatholtcd  Scclejid,  non foliiminhis interioris  noftrz  zAuftna  Prouinciis,Jed 

•  T\egnis 


LIBER  QJINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.  673 
Regnis  noflris  omnibus,  omnibusque nofrisVromnciis \  imo  toto  orbe  ChriHia-* 
no,  multumy  bene,  vtiliter  operantur;  ln  conferuandd  promouenddque  Qttbo- 
licd  Religione  fdehter  omnino,  &pr<e  aliis  adlaborant  $  contrd  rvero  ingratui 
bic  malusque  mundus  eos  pra  ceteris  odit  ac  perfequitur  :  <~vt  proinde  mawri 
frotetlwne,  attxilw,  ajjifcntid  indigeant,  dignique  fnt.  Htc  ommafupradiffos 
noflros  heredes  &*  fucceffores  (incere praflituros  confdimus.  Efl  ^vero  b<sc  <%'m 
vlttma,  noHra  intentw  (gf  volantas. 

Illa  Augufti  CaTaris,  parentis  vcre  pij ,  vere  Chriftiani,  Ferdinandi 
nouifTima  verba  funt;  quibus,  quoeflet  in  Deum,  in  Ecclefiam  ,  in  So- 
cietatem,  in  pofteros  animo,  &  qualem  cuperet  hereditatem  fuis  filiis, 
vnaraprx  omnibus,  fecure  tranfmittere,  oftendit  liquido  fam.  fed  hatc 
ille  dederit  amori  fuo,  neceilitati  certe  non  dedit.  Ipfe  iam  pridemfan- 
guis  integerrimi  patris,  ipfa  indoies  inuicTiflimi  Cxfaris ,  ipfe  ( fi  ita  lo- 
qui  fas)  Ferdinandi  II.  genius  transfufus  in  Auguftam  Auftriacamque 
prolem ,  fic  eam  infticuic,  nihil  vtin  Ferdinando  III.  nihil  in  Lcopoldo 
parentis  optimi  &  maximi  vc  requiras.  Pergunt  llli,  quia  amare  & 
propugnareEccLefiam,tueri  etiam  atque  defendere  Societatem:  pergunc 
inde  a  Germania  ( id  quod  ab  Hifpania  ftudioparifacic  Philippus  IV. 
cum  Ferdinando  fratrefuo)  infparfam  toto  orbe  Societatem,  fuum, 
ceu  gemini  fideris,  fortunatumlumenerTundere.  Sicagite  bis  gemini 
Heroes  Auftriaci  ftemmatis,  par  vtrumque  dignum  cognato  inter  vos 
fanguine  magnorum  Caroli  &  Ferdinandi.  amate  quam  amauere  ma- 
iores  Societatem  Iesv,  veftro  fubiecTam  Imperio  benigne  fufcipice; 
veftro  &  diuino  vobifcum  nomini  confecratam ,  velitis ,  iubeatis  efle. 
fempiternam.  ItaBelga^  &  cum  Belgis  multi  vouent. 

CAPVT     VNDECIMVM. 

Socictatis  I  e  s  v  exiftimatio  k  plurihw  aliomm,  ac  prmpus 
Religiofomm,  teftlmoniis  confirmatur. 

REferunt  Annales  noftri  ad  annum  prioris  farculi  lxiii.  itatnm 
apud  omnes  floruifleSocietacem  Roms,perqueeam  ea  diuinam 
erTecifle  bonitatem,  vt  vir  nobilis  ab  Vrbe  in  patriam  reuerfus,  quarren- 
ti  quid  vidiflet Rom,t  pulcherrimum,  Societatem  Iesv  refponderit. 
Quoporro,  quamcjue  ftabili  fundamento  vcritatis  talia  veldixeric  hic, 
vel  ille  perfcripferit ;  non  erit  arbitror  qui  dubitare  vltra  poflic,  auc 
quaerere,  cum  audieric  qux  quantaque  de  Societate  teftatifint  ij ,  quos 
fupra  falfitatem  &  ignorantiam  fancTitas  atque  fcientia ,  fupra  adula- 
tioncm  fumma  dignitas,  fupra  ftudia  partium  candor  &  innocentia 
collocarunt. 

Verum  enimuero  ( vt  fatisfiat  fortc  nonnullis ,  qui  parcm  commen- 
dacionem  Societatis  requirent  etiam  ab  iis,  quos,  vt  ibfi  quidem  autu- 
mant,Socioruma:mulos,  atque  ex  aimulatione  cenfores  cfle  perfuadenc 
fibi)accexam  hoc  ego  loco  nonnulla  inquarincidireftimonia  Relioio- 
fbrum  hominum,  quorum  non  exemplis  miniis  quam  verbis  ad  vircu- 
tem  inflammata  Socictas,  patrocinio  niti  gaudet,&  aucToritate  dcfendr. 

Qjl  q  q  Enim- 


6?«f  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
Enimnero  non  ftulra  magis  quam  improba  cft  indu&io  animi  illa,  qitS 
plcriqne  morcalium  (  ex  fenfu  opinor  fuo  alia  qux  funt  humanis  maio- 
AcceptA  ra  mctientes )  Religiofos  inter  Ordincs  cfle  pucant  armulationi  vel  in- 
abaimRe-  uidia:  locum  j  quafi  non  iint  intcnllos ,  plufquam  natuia  fratrcs  ,  ne> 
lig'°f,$s°-  dum  amicos ,  omnia  communia;  ctiam  laudes  &  merita.  Auditi  fiint 
gt^mfZMi  m  Ecclefia  Dei  HeroesOrdinum,&  militiae  bellantis  Ecclefia:  qua- 
rorkfr*.  ii  primipili,  SS.  Auguftini,  Dominici,  Francifci,  &c  ccterorum  ex  infti- 
Gcf.efis  x  tuto  Rcligiofi  viri ,  cum  diccrent  visa  nimirum  illa  minima  ac  nuper 
vaidcnma  cdita,  in  qualequalc  auxilium  arflitta:  Religionis,  Socictate  :  Soror  no~ 
b2gcu>   ftra  es,  crefcas*in  nnlle  mtl/ia. 

signatij.    ■     Votum  accepimusjconditionem  amplexi  fumus,  generofi  fracres, 

quod  foror  eft  intcr  germanos ,  primos  paterna:  hereditatisex  vfii  &  iu- 

ftiria  pofleflfores,  hoc  eft  inter  vos,  &  vultefle  Socictas  noftra  minima, 

nullo  magis  tituloquam  honore  veftri  nominis  &t  fpiritus  accepto  mu- 

nere  glonofa.  Sed  enim  hasc  vt  liquidopateant,  fiatque  fatis  opinato- 

ribus  illis ,  quac  fint  aliorum  Ordinum  dc  Societate  iudicia,  videamus. 

QmdJoZ-      Religiofis  merito  accenfcndus  eft  llle  in  Bstica  fanctitatis  &  elo- 

ves  Auila  quentix  Apoftolicce  nomine  j  totaque  celebratus  Hifpania  Ioanncs 

*k_5w"M""Auila,  experientiflimus  virtutis  magifter,  idemque  fcriptor  egregius. 

Hift.soc.    Praftans  hic  Do&or  acTorque  Chriftianas,  ac,  fiper  artatem  licuiflet, 

num.jy.ri.  Reliaiofae  vitar,  vfque  eo  Societatis  crat,  &  tam  pracdare  de  hoc  Ordine 

eiufque  prxfertim  au&ore  Ignario  fenriebar;  vr,  cum  illi  per  arTecTam 

valctudmem  in  eum  ferecipere  non  liceret,  difcipulosipfe  fuos  ad  illum 

quotquot  poffet  fumma  volunratc  dimitteret.  Diceres  (fi  fas  dininis  hu- 

mana  fubiungere )  alterum  quafi  Ioannem  Baptiftam  ,  alceri  Seruatori 

ftudiofifumo  animarum,  omncm  fuam  opem ,  ftudium ,  difciplinam, 

vicam  demum,  virtutcmque  fubmittere. 

Inferere  hic  iuuat  id  quod  ab  ipfo  Ioanne  Auila  Michael  Turrianus 

Oilaniia.    audiffe  fe  fcribit,  cum  diccret :  Ux  animo  compleclt  fefe  &  excipere  Jpiri- 

'I+n'  °"  tum  Societatis,  &  cuncla  etus  inslttuta,  idque  fefacere  nAturali  quadam  qua- 

f  proprij  arnoris  illecebra,  quod  omnia  planc  congruerent  cum  eaforma,  quam 

m  ammofuo  ipfe  defcrip/erat :  td  ejfe,  qitod  ftto  fenftjfet  in  fptrttu  :  a/erum  fe 

paranymphum  infiar  fanclt  loannis  Jitiffe,  ey  gaudto  gaudere  propter  fponfum. 

'Nec  ahter  fibi  contigiffe  atque  f  puer  conetur  lapidem  ingentem  attollere  ,  qui 

dum  fr<te  njirium  infirmitate  rem  numquam  perfictt,  Vtrfuperueniens  robufitts 

pro  virium  magmtudme  nullo  negotio  tollit  Juoqueloco  apte  confittutt. 

quid  Ru-       Atrexere  liceat  huius  religioGflimi  Dodoris  Auilx  iudicio  ,  alrc- 

«rdns        rius ,  nou  profellione  quidem,  fed  voto  tamen  &  innocentiflima  vit£ 

TApperw:  rejjgj0(]  ltem  Docloris,  grauifsimicjue  viri,Ruardi  Tappen,Louanien- 

fis  Academia:  Canccllarij,  tcftatx  in  hunc  noftrum  Ordinem  beneuo- 

lentiaz  monumentum.  Is  cum  folcnnem,  quam  vocamus,  Adriani  ab 

Adriano  Profefsionem  exciperet,  fumpto  argumento  a  verbis  Domini 

Hift-Soeie-  ^fcentis  Ioannis  3.  ^Mandatum  nouum  donjobis  njt  diligatis  tnuicem,ficut 

Lb.n-n.43-  (efr  ego  dilexi  <~vos.    lnlege,  inquit,  ^oetert  carnalibus  rudibusque  lucUis 

mandatmnfmt ,Diliges proximum  tuum  ficut  teipfum.HocVero  nouoCHRisri 

mandato,  quemadmodum  fanclus  Cynllus  exponit ,  tubentur  difcipuli  diHgere 

proxnnum  fufufeipfes ;  nempe  ficut  Christvs  dtlextt  nos.  idque  efi 

quod 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS  HONORATA.    675 

tjttod  has  fantla  (^rnoua  Iesv  Soaetas  fiudet,  boc  eius  filtis  propofitum  efi-,ex 
hoc  nouo  C  h  R  1  s  t  1  mandato,  mhtl  charitate fraterna  p?nus  habere,  fm  nnl- 
Um  ratwnem  ducere ,  feipfos  exinamre ,  totos  fe  ad  Dei  honorem  ffi  falutem 
proxtmorum  effundere ,  quemuis Uborcm ,  quoduis  difirimen  fiubire,  demque 
njitam  ipfam  pro  Christo^  ammarum  fialute  contemnere.  Nouus  M- 
auditusque  charitatis  moim,  quem  ChrIstvs  Domtnus  tranfiturm  ex 
hov  mando  ad  Tatrem  comme?idautt  fuis .  Hoc  itaque  notium  mandatum  pro 
fundamento  (efr  radice  fanc7a  hx-c  Soctetas  habet.  Jdnt  emm  ei  fe  manapa?ity 
nonvmcuipiam,  njtalne  Religiofie  Familix,  charitatis  ojficw  fife  dedtca?;t,fed 
flane  ommbus,  ad  quxcumque  quaficumque  tcrrarum  tn  ora-s  mtttantur.  J$uod 
qmdem  adcb  prxftans  ffi  JaniJtw/  eft ,  njt  omnem  fuperare  intelhgentiam  nji- 
deatur  $  mirumque  non  fit,  fi  h<zc  Jancia  Soaetas  cognoficatur  a  paucis.  Qu<z 
merttb  plane  fanclifiimo  I E  S  V  nomine  appellatur,  non ,  njt  qutdam  peruerse 
dicunt,  quafi  alij  fiint  deSoctetate  dialoli  ;  fedquia  Dominum  I  E  s  v  M  eiufi- 
que  Apoflolos  pr<eflanttjfimo  modofieciatur. 

Et  adhuc  quidem  hofceimgulos:  iam  codem  confpirantium  Ordi- 
num  etiam  integtorum  Religioium  agmen  educo.   Pra:ibit   virorum 
dux  femina  fancta  Terefia  de  I  e  s  v ,  illa  quam  notac  tam  non  incuU  quid    * 
candar  fan&itaris  mulier  vere  fortis,  de  Sociis  ipfa  fic  fcribic:  Fmtpropter  cLl  - 
vnaius  bonum  meum,  Vt  ego  cognoficerem  <efr  traclarem  cum  gente  adeb  fiancla,  f-xcrc 
qualis  efl  Soaetas  1 E  s  v  . . . .  Laudatus  fit  Domtnus ,  qubd  miln  dederit  gra-  £5  Vu* 
tiam  obediendi  meis  Confejfariis,  qm  quafi flemper fuerunt  ifli  benedtcli  homtnes  prefia  anuo 
Societatis  I  E  s  v  ....  Habttabam prope  illos , gaudcndo  njalde  qubd  tratlarem  l6°l* 
frequenter  cum  illis-,  quia  tantum  cognofcendo  fanSiitatem  tUorum  conuerfttio^ 
nis,  erat  magnus  projeclus  quem  amma  meaficntiebat. 

Faccrenon  pollum  quin  attexam  hic  fragmentum  Epiftola?  quam 
ipfafanctaTerefiaxxvin.  Iul.ann.M.D.LXvin.Abula  deditadChri- 
ftophorwm  Rodrigues  de  Moya ,  cum  ille  Segurx  de  la  Sierra  erigere 
percuperetclauftrum  Difcalceatarum  virginum,  in  idque  fuas  filias  ipfe 
inducere  ea  tantum  legc,  vt  Societatis  directioni  tam  filia:  quam  reli- 
qua?  abs  fe  fundati  Cccnobij  virgines  fubiacerent.  San&ae  Terefia:  fen- 
tcntia  verbotenus  ex  Hifpanico  Latine  iic  fonat:  Homines  Soctetatis  Ies  v  Ard.  tucas 
funt  mei  Patres,  quibus,pofi  Deum,  debet  anima  mea  bonum  omne ,  fi quod  ha-  igMtijta..'*. 
bet.  Filtabus  tuis  afficior  ex  eo,  qubd  intelltgam  eas  cum  Vatnbus  ifiis  agere  a?-i6-.c* 
folitas:  necemm  quxuis,  fiptrttuales  licet  fint ,  tlhcb  conuemunt  noflro  Inftttuto, 
ntfi  qutbus  ittt  aconfeffiombus  fiunt ,  quales  fiunt  propemodum  omnes  ^Monafte- 
rtorum  noflrorum  alumn&:  neque  memint  njllam  receptffe  me  qux  non  ejjet  illo- 
rum  filia ,  quandoquidem  e&  prneferttm  nobts  apt£  fint.  Equtdem  gratias  ago 
Deo,  qubd  eorum,  qtti  me genuere,Patrum  ffiritus  mea  in  (fanobta  ab  ttfdem 
transfufus  flt ....  Itaque  Keuerendifji?nus  Gencralts  nofter  nuper  hactranflens 
itapr<cceptti  njt  Patres  Soctetatts  exhortationes  haberent  adnoftras,  nec  v/Itus 
aucloritate  prohtberi  pojfent,  abfolucrentque  pafiftm  confitert  cupientes.  Obfta- 
requtdem  Conftituttones  eorum,non  njetaretamen  quo  minits  tnterdum  tdfiat, 
nobisque  tnter  agendum  recle  confiulant ;  quodfaciunt  ma<mo  cumfruclu.  T>e- 
fiderium  tttarum  filtarum,  njt  nouum  illud  (fanobium  tunm  Patrtim  curafub- 
naant,  tdern  &  meum  cfl.  Sctto  tamen  tllos  id  ?%on  admtffu?'os,  ejfit  hcet  Vnn- 
cipttmfemmarums  quaha3modo  VeUtnt,  exhocmulta  haberent :  adeoque ,  quod 
**  Q_q  q  q    t  optaJ, 


676  1M  AGO  PRIMI  SiECVLI    SOC.  IESV. 

cptas,  ficr  non  potcfi.  Benedtclus fit  Deus  habere  tios  pr<z  altis  libertatem  agcn-- 
di  cum  Vatrwits  iftisy  quam  nec  auferct njllus  Vmquam,  neque  aufert.  Ita  tuni 
quidem  fenfitde  Socictate  Tcreiiaj  kntirctque,  li  viueret,  etiamnum, 
eumdem  apud  nos,  dequo  fibi  tantopcre  gratulatur,  Ignatij,  imo  Dei, 
fpirit.um  ( quod  huitis  vmus  munus  elt )  inuentura. 

Vnum  (upercftjcditumdicamne  aDeo,  an  (anclaipsuTcrefia  ?  quo 
nefcio  num  illuftrius  dari  de  Societatc  teitimonium  pofsit.  Vidcrat 
hxc  (animum  cius  illuttrante  luminc  dininitatis,  illo  quo  latcntia  in  re^ 
celTu  locorum  ac  temporum,ctiam  homini  apertafiftuhtuf)  inltrucTifsi- 
morum  in  bella  militum  exeicitum  candida,  in  argumentum  victoria-, 
figna  portantium  :  (  exprellam  hoc  ottento  fuifTe  Societatem  I  e  s  v  cx 
ipfius  TerefiaB  (ecrctis  priuatifque  tabulis  teftatur  intcr  ceteros  ille  qui  a 
confefsionibtls  fuitfanctae  Virgini,SancTius  deAuilaEpifcopus  Segun- 
tinus.)  de  Societatc ergoyin commentanoloquem  habebat  conceiTarum 

fi«Lp.jjr"  n°i  a  Dominogratiarum,  ipfa  fic  loquitur :  Vtdt grandia  de  toto  wnclim 
tflo  Ordtne.  Vidi  nonfcmel  eos  in  codo  cum  fgnis  candidis  in  manu.  Vtdi  alia 
admirationis  ingcntis ,  ideoque  magnd  in  <ueneratione  habeo  Ordinem  iflumi 
prxfertim  citm  njju  (efr  conjuetttdine  diuturnd  dcprehendam  vitam  eius  ac  mo- 
rcs  cum  cxhibitis  miht  frodigiis  conuemre.  Sane  cum  hxreret  hinc  ftupore 
dcfixa  Tercfia,  inde  magnis  laetitiis  incedcret  ex  vehementi  quo  in  cha- 
rum  fibi  iitum  Ordinem  ferebatur  arTecTu  ,  ita  exaggerantem  apud  fe 

x.bcralib.4  £ila  o(tenta  audiit  aliquando  Dominum  Iesvm,  cum  diceret :  Jgutn  fi 
fcires  tu  quanto  olim  auxilto  futuri  (J?it  tlli  Ecclefia  fanSix.  plus  fufpensa 
hac  &  breui,  quam  perfecTa  quauis  oratione  figmficans. 

B.  Thomas  de  Villa-noua  ex  Auguftiniana  Familia  Valcntinus  An- 

Filla-mua  tl^cs  >  n  quem  ^e  Societate  amoueri  Valentiacerneret,  auxilia  fibi  de- 

jiHgutti.    trahi  peramanter  expoftulabat. 

manns:  S.mcTus  Philippus  Nenus,  cum  familiariter  vteretur  Ignatio,  in  eo- 

quid  fan-   que  Societatis  I  e  s  v  admirabilcm  Ordinem,  quafi  compendLO,  viderec 

Cihun     lr    exnreiTum,  ita  in  eum  exarfit ,  fic  inflammatus  eft  ftudio  imitanda:  vir- 
lippm  Ne-       t  3  .         >   .    N 

rim:  tutis ,  vt  in  illum  admitti  (e  vnice  poltularet.   Sed  nempe  non  admifit 

v"x  &n"i    1^'iatiu.s.     hic  enim,  vt  erat  non  fui,  non  Societatis  abs  fe  condita: ,  fed 

ignatij  i.  5.  ampliandx  tantum  diuinae  gloria:  ftudiofus  ;  prxfcius  adha-c  arcano 

monitu  Congregationis  eius,  quam  Ecclefia!  tanto  bono  Philippus  in- 

ftituit-  futurum  credidit  ere  Domini  publica,  fi  non  fuo  eum  Ordini 

aggregaret,  fed  diuina:  prouidcntix  relinqueret,  alia  eaque  non  minus 

expedita  via  dcducendum  ad  falutem  ,  ctiam  proximorum. 

quid  Lu-        Ludouicus  Granatenfis,  ex  Ordine  fancTi  Dominici  nobilis  Ecclefia- 

douicus      ftes  &  Scrintor,  fic  amauit  pro  beneuolcntia  fua,  tantique  fecit  noucl- 

(ii  Domt-  *am  tum  t  e  s  v  Societatcm,  vt  aliquando  Eborx ,  &  pro  concione  pu- 

nicanut:     bl i ca  d i ccrer,  eam  «Apofoltcum  quemdam  coetum  ejfe,  qui  ad  hominum  falutem 

utnT*'1  omm  ratione  tuendam ,  renouandamque  in  Ecclefid Det  <-veterem  fanffttatem, 

quid  Bar-  totis  ^viribus  conffiirarit. 

d^Ma™        Bartholomxus  de  Martyribus ,  ex  eadem  fmcTi  DominiciFamilia,; 
tyribui      Ecclefie  Bracharcnfis  Antiftes,  clarns  admifsa ,  fed  clarior  depofita  ite- 
Dommica-  mm  dignitate ,  adLainium  credere  fe  (cribit  Soctetatem procul dulvo  c&lttus 
Rii.soc.p.z  emilfim  adhorum  miferabilium  tcmporum  ruinat  e^  calamttates  reparandas, 
iib.4.n.i5o.       ,  Deni- 


LIBER  QJ  INTVS.  SOCIETAS   HONORATA.      677 
Dcnique  grauiflimus  doctafhmusquc  vii*  Francifcus  P.omrus,  iam  amdPh^ 
fxpe  nominaci,  ncc  fatis  vmquam  laudandi  Pacrum  Prardicatorum  Or-  c:fi-  -• 
cliins  Magiiter  Gcnerahs,  dum fcribtB  Roma  licceris  x.Deccmbris,  aii-  "**"*>***' 

"  r  l  '  OlilCT  (jC— 

110  m.  d.  XLViit.  fuos  admoner,  vc  recens  approbatam  a  Sede  Apofto-  ncralU 
lica  Societacem  >  Prcsbyrerosque  cius  tamquam  fuos  commilitoncs  iu-  FP.Pr^d. 
uare,  &  contra  impugnantes  protegerc  velint.  Vateat ,  inquic,  ntcitiii,  Oiiaud.L». 
tjuditer  boc  caUmitofo  tempore ,  <p;>  Reltgto  Chrtfiiana  bxrcttcorum  telis  impe- 
tttur,  malorumque  Chnfltanorum  peruerfis  moribns  labefaSiatur ,  »0«///  CWtf 
Vresbyterorum  regulanum  fub  titulo  nominis  Iesv,  *&  <~orbe  quafi  prxfidtana- 
manus  7)ei  bemgmtate  fubmtfjm  eH:  quem  obangentes  fittEius,  quos  lecliom- 
bus  (gf  conciombtts  pubhcis,  pnuatorum  adhortatiombits,  confeffonum  audien- 
ttd,  ceterisque  facns  exerctttis,ac  fanclorum  moriim  exemplis,tn  Ecclefid  facit, 
Sanclifimus  in  Cbrtflo  ^Vater^r  D.  N.  Vaulr.s  Vapa  III.  approbauit  &  con~ 
frmauit.    ®uod  ideb  nuobts  fgmfcatum  Volmmns ,  ne  buius  Infittuti  nout- 
tate  feduclus  qutsjtam  njefiru'rn,ccmmtlitones  fiuos  ad  cumd.em  ficopum  tendcrt- 
tes,  &>  a  T)eo  fbi  fiuppettas  rmffos  per  errorem  fortaffs  cppugnet ,  eorumque 
detrahat  inHttutis  ,  quorum  fruclibns  gratulan  (fff  pws  aclrts  amuUri  de- 
buerat. 

Nec  hoc  fuit  vnius  Iiuius  aut  Ordinis  aut  perfona: ,  vtriufque  licet 
fummas,  de  Socictatc  iudicium.  Emmanuel  Pvodericus  ex  SeraphicoOr-  ^dim. 
dmenon  miniis  aut  beneuoleaut  copiose  eam  commendauit:  de  eius  !Tf 
cmm  origine  iic  aic  :   Ommpotens  fcrrno  Dei  de  regalibusjedibus  njentcns^  Ordmis 
cbanffimam  fitatn  fbonfam  Ecclefiam  Vtfitans,  fufatauit  d  cflis  lonatmm  Loto-  ^eraPhlci; 

1  r    a  ,r     •     v       •  ■        /  r  rT  a  Quxit.Ci- 

lam  cum  JanttiJJirms  Socus ,  qui  %elo  omnes  Jeruentifjimo  ccsluantei,  contranomc.se 
Lutherum  omnesque  etits  fequaces  cafira  pofuerunt ,  pccnitentiam  pradtcan-  JSSJ^*1 
tes,  &c.  Etpaulo  poit  de  eodem  Ignatio'in  hanc  fcribit  fententiam: 
JQui  luntlis  illis  fecum firenutjfimis  Christi  Iesv  commilttombus  Italiam 
njemt,  njbi  fancTiffima  opera  per  ipfos  tn  augmentum  fantliffimx.  Fidei  anima- 
rumque  falutem  Deo  tndtes  operante,conslttuerunt  Congregationem  tHam,  non 
Ignati) ,  fied  Soctetatem  Iesv  Christi  appcllari,  adeb  njt  wde  Vemant  le- 
fmt&  appellati. 

Par  etiam  Carchufianorum  innocenrifTima:  Familia?,  eiusque  fummi  <\uid  Pe* 
Prioris  Pctri  de  Sardis,  Generalisquc  eorum  Conuentus,iu  nafcentc  ad-  triiide 
huc  Sociccace,  fcniiis  &  piecas ,  dacis  anno  m.d.xliv.  ad  Ignacium  e  prio^m** 
maiori  Carchufia  litccris   comprehenfa.  ea:  fic  habent:    Audttd  famd gn&Cur- 
odorifera,fratres  inDommo  dtlecitffimi ,  de  <~ueflra  exemplari  conuerfatione,  ™HJ*'iCum 
ftlutari  docirtna  e>  voluntartd  paupertate,  ceterisque  njtrtuttbus,  quibus  m  hul  sccku- 
tenebris  noflrt  deplorandt  fccult  refulgentes  perhibemtm  bomines  tn  njtapcr-  nura!io7.'*' 
dttionis  errantes  ad  arciam  njtam  falutis  reuocare ,  <uactllantes  flabtltre ,  flan- 
tesque  ad  profictendum  m  njtrtuttbus  fltmulare ,  (djr  magnum  tn  Domino  Ec- 
clefite  Qttholtac  frucium  afferre ;  gautfi  fumtis  tn  Dommo,grattas  tlli  agentes, 
qubd  in  tantd  dcfolatx  Ecclefia  fua  calamttate ,  qud  premtmur,  excitare  dtgna- 
tus  eft  e>  mittere  nouos  operartos  tn  njtncam  fuarn ,  rccordattts  mifcncor- 
dix  fm,  &c. 

Bruno  Loherus  Agrippinenfis  Carthufia:  Procurator,  contincrc  non  cjuid  Bru- 
fe  potuit ,  quin  maiorum  fuorum  fecutus  exemplum  ,  id  quod  dc  So-  noL°Jc- 
cietate  noftra  fcntiebat ,  fcriptis  ad  Ignatium  litteris  explicaret.  Inter  "" 

Qqqqj  cetcra, 


678  IMAGO   PRIMI   SJECVL.I   SOC.    IESV. 

AndrwsLu-  ceter;*>  ^Dotebamtts ,  inquit,  interim  glifcentibus  hxreftbtts  ,  non  effimuttos 

casinVitS     ^  co»rr<«  i/?o/  tartareos  ffintus  fe  opponerent:  cum  eccc  prater  ommum  opt- 

fib.+.c.xo.    monemnon  multo  pofl  tu  exflitiflifpater  celeberrime  Ignatt ,  ffrctis  mundi 

pompis,  honoribtts,  diuttiis,  njoluptatibm ,JJ>retd generis  digmtate,  &c.   Qui- 

bus,  poft  magnificam  commemorationem  earum  rerum  quae  ad  Dci 

gloriam  &Ecclefis  bonum  prxftarct  vbiqueSocietas,  ita  demum  fut> 

iungit :  Si  ob  jlagitia  ($r  errata  njmcpuam  relinquendi  fumtis  a  Deo,  iam  <-uel 

maxtme  id  timendum  eft,  quando  ffque  eo  omnis  creuit  tmptetas,  njt  n>ix  pof 

fit  vltra progrcdi;  njnum  dumtaxat  fupereH,  quod  nobis  mdwris  fpei  fiduciam 

wgerit,  njeflr£  mmirum  Sodahtatis  noua  ifta  pradaraque  profefjio,  ($"  num~ 

quam  fitis  laudatum  nj'tt£  inflitutum.  Trorfttsque  nobis  perfuadcmits  fore, 

njt  per  veflros  quandoque  Christi  Ecclefa  in  mclius  rcformetur. 

auid  Za-        Nec  illuftre  minus  de  fundata  primiim  Societatc  teftimonium  infe- 

chnnatBo-  ruit  Annalibus  Minorum  Capuccinoium  Zacharias  Bouerius:  Qte- 

ninmtn     rum  [nnUK    koc  anno    w  quo  Henricus  Vlll.  Andine  Rex,  pott  Cathohcam 

Annahbus  >.     T        >       .  '     .     *  t     j  -n  1 

Capucti-      iXehjnonem  njerbo  (djr  Jcrtpto  propugnatam ,  ob  Annz  Bolena:  contugium ,  ac 

nornm  -.      fdtbarin£  njxoris  repudtum  ,  fchtfmate  in  cAnglta  concttato,  a  Pontifcis  obe- 

ih  i°  j4. r"  atcntid,  acpoflremo  a  Ftde  defctuit,  maxtma  Dei  tn  Ecclcfam  tum  prouidentiay 

tum  bentgnitas  enttutt:   nam  boc  tpfo  tempore  prima  illuflrtjfimx  Soctetatis 

I  e  s  v  fundamenta  tatla  funt ,  'Dco  primum,  tumfanciojgnatio  LowUau- 

Clore  i  qni  boc  anno  fex  fltbi  adiuntlts  Soctis ,  njt  apud  iUttis  Vtt<z  Scrtptores 

njidere  licet ,  pr£Cipudnjott  reltgione  Ponttficts  ft  obedientU  adslrinxit;  vt 

quodin  Rege($r  Regno  cectderat,  tnfancio  atque  Apoflohconjiro,  atquc  tn  ettts 

Societate  refurgeret. 

«uidRena-      Cui  confonac  quod  Rcnatus  Choppinus  de  Saera  politia  tradit  his 

tut  chop-   verbis  :  ^Mtfetld  ettam  bac  tempefiate,  excitattts  efl  d  Superis  nouus  Rettgiofo- 

fibT/        r,m  bomtnum  Ordo,  qm  vt  d  Ies  v  Societate  nomen  obtment ,  fic  affidud  facr<c 

wim.  18.    Paginx  le5iione,conctonibtis ,  fcriptorumque  editwne  nutantem  fulciunt  Cbrt- 

fttanam  Rempubhcam,  rara  ingenij  doc7rin<eque  munera  adornatum  templi  Dei, 

td  eft  Ecctefltt,  confercntes.   Potiuntur  certe  bt  partd  ex  opttmis ftudiis  tnfigni 

glorid,  qu£  nixa  vera  vtrtutis  radictbtts  numquam  defiorefcet.   0\ec  njero  me 

latet  facn  huius  Ordtnis  nouttatem  wuidtofam  futjfe  nonnullis:  fed,  fraciis 

inuidiiZ  repagulis,  lefuttarum  Ordo  radtces  egtt  njelut  de  ctdo  mtjftis :  quo  for~ 

ttffimi  Christi  mihtes  rediuiuam  njeterum  hxreftm  oppugnarent  <cque  flre- 

nue ,  njti  impiis  Albtgenfium  errortbus  obtecli  funt  a  Numtne  quondam  Do- 

mintcan£  norm<e  Sacerdotes. 

quidFran-       Breuiter,  fedneruose,  Francifcus  Enriques :  Habet  fapienti<e  tumtna 

afctu  En-  igmtim  cumfH£  Famtlid,@r  eum  tufiijfimo  tttulo  Vrbantts  Vlll.  appellat  Du- 

cem  ($r  zAtlantcm  Ecdeflni,  qut  doffrin<e  fu<e  bumeris  mundum  fulctat  atque 

fuflentet. 

quid  Va-        Nec  his  multo  longius ,  fortitis  etiain  atque  vehementius,  Valerius 

lertmXt-  Ximenes  de  Embun,  facra:  Theologia:  Profeifor  in  Ca:farauguftano 

Conuentu  Patrum  Carmelitanorum :  Volutt ,  inquit  ille,  Dominns  c<di 

^rterra  ditare  e>  illuflrare  nobtlem  Soctetatem  Iesv ,  columnam  Eccleft£  fir~ 

mtffimam,  murumqueforttffimum  ($r  tnexpugnabtlem  contra  hwettcos.  Exqux 

njnd  tot  prodterunt ,  prodeuntque  quottdte ,  doEirind  &  njtrtute  duces  robu- 

fttfftmi ,  quot  ex  altis  omntbus  ftmul  tunclis  Ordmtbm  dericahbtts.  Quid  ais, 

vir 


mcncs: 


LIBER  QVINfVS*  SQCIEtAS  HONORATA.    679 
vir  tttagne  ?  cx  Socicrate  tot  quot  ex  aliis  iimulomnibus  ?  Ndri  agrio- 
fco,  &  nobis  hoc  arrogare  non  velim  :   bencuolentia;  hic  crior  &  ex- 
ceilus  amoris  cft ,  vafto  natus  animo,  Sc  verbis  cxpreiTus  ingentibus; 
qualem  neceife  eft  animum  fuifle  Prsfecti  Quiteniis  eius,qui  Limam  qmd  Pre- 
ad  Prorecrcm  dc  Sociis  ita  fcribere  aufus  eft:  Mihi  ajprmanti  credat  Ex-  fecttuQujr 
ctllentta  fua ,  ad  rem  Chrtslianam  promoueridam  ,  ad  opportunam  his  homtni-  " "n"'Pro„# 
hus  opem  ferendam ,  pluris  efie  tllos  vnos ,  qudm  omnes  altorum  Ordinum  Fa-  p«umm 
miliai  j propeque  illud  ajfirmare  aufim,  piuris  interefe  Reipublic<e ,  tUoseffein 
histerris  qiumRegios  tpfos  auditores.   Sedenim,  vt  fempcr  comparatio 
omnis  odiola  fit,  nemo  tamen  conferri  quin  &  prxfcrri  ccteris  vnum 
aliqucm  molefte  fert  eo  rempore,  quo  folennitatieius  &  gloriardatur 
aliquid,  aliis  quoque,  cum  locus  tempusque  fueiit,  concedendum.    De 
quolibet  Sanciorum  fuorum  folenni  verfu  canit  Eccleila :  Non  efl  in- 
uentus  fmdis  illi.    &  hoc  ipfi  encomium  ,  etiam  qui  fiint  longe  ma- 
iores,  Apoftoli  non  inuident;  quin  gratulantur  potius,  &  gaudent 
aliquam  in  eum,  vel  a  fe  fuisque  meritis,  gloriam  deriuari. 

Audeo  ergo  (quando  annuentes  hic  mihi  &  applaudcntes  audire 
vidcoreos,  quorum  iuftifhmam  expoftulationem  vcrcbatur  humana 
perfuafio)  audeo,inquam,  qua?  etiamnum  fe  mihi  ingerit  aliorum  in 
nos  Religioforum  hommum  illuftrem  proferre  fcntentiam. 

^£Mwd(inquitIoannesle  Page  in  Bibliotheca  fua  Pmnonftra-  V''dIoun° 
tenfis  Ordinis )  &  celebemma  tlla  Societas  Iesv,  qu<e  quot  Collegiis  conftt-™.  e' 
tutis  in  orbem  dijfufa  fuit,  tot  velut  luctdiffimts  doclrinx  &faptentia  lumint- 
buj  mundum  <-umuerfum  illurmnauit ,  tenebrasque  illas  Cimmerias  illi  ojfufas 
laudabiliter  difpultt. 

Siluefter  quoque  Maurolycus,Abbasfmc"bEMARiAEdeRoccama-  1*"^  Sfl~ 
dore,Ordinis  Ciftercienfis,poft  multa  eleganter  dc  Ecclefia  &  Societate  "mZhtoIj- 
difputata,ita  dcmum:Nonalto  abfque myffeno  dtfbofuit  aternum Numen^jt  ctu? 
ab  almdnjrbe  Romd,  Christi  in  terris  Vicarij  fummd  Sede,  fuam  traherent 
originem  Soc\),quorum  Inftttutum  forte  fcutum,&  tnexpugnabtle  mummen  Ro- 
mana  Eccleftx  ejfedebebat.ln  eamdcm  fere  fentcntiam  Martinus  Carrillus  An„,.  j.  tf. 
Abbas  Montis-Aragonij  ex  Ordinc  Canonicorum  Regul.  S.Auguftini,  ad  ann"^- 
ait  videri  diuinitus  Ignatium  mundo  datum  ,  vt  fe  Luthero  &  Caluino  x 5 s«- 
Fidei  Catholica:  peftibus  opponeret.    Id  ab  eo  eiusque  filiis  factum 
ftrenue  iuxta  &  felicitcr:  horum  opera  Christi  vineain  vbcnimos 
fruclus  produxilfe :  horum  non  modo  laboribus,  doctrina,  fcriptis,  vi- 
tx  exemplo,  fed  &  fanguine  dcfenfam  conferuaramque  veram  Religio- 
nem;  ncc  veretur,  ob  multitudinem  corum  qui  in  hac  cauisa  vitam  pro- 
fudcre,Societatem  Matrem  Martyrum  appellare. 

Claudet  hoc  caput  Prudentij  dc  Sandoual  cx  facra  diui  Benedicli  q*M  Pw- 
Familia  Epifcopi  Pompeiopolitani,  Caroli  V.  HiftoriographiCa?farei,  J,"^// 
auguftum  de  Societatc  iudicium.   lntelligant ',  inquit,  omnes  Catholici  cu-  Tom.  t. 
ram  qud  Ecclefam  fuam  fponfr/n  fibi  vmce  ddeSiam  Veus  ampleclitur,  u+-*14* 
quamque  tempefiattbia  fatigatarn,  diuinis  fauoribus  recrcat  ,nouos  in  ed  fbi- 
ritus  (efr  generofos  mdites  mdufiriosquc  gubernatores  euocando ,per  quos,  ne 
quo  ca/u  illa  pereat ,  conflituatur  in  tuto.   Cum  a  Scptemtrionalibus  Europa 
fariibtis  fuum ftcuti  Lutherum  plures  alij  emergerent  brutaies  hxrctici ,  fcra- 

rum 


6SO  IMAGO    PRIMI    S^CVLI   SOC.   IESV. 

rum  inslar  comurati  omnes  tquare  folo  vineam  Domini;  tpfe  ab  Occidente gld- 
rwfurn  excitauit  Ignatium,  qui^abllraffus  a  militid  armisque  terrenis^armd 
inter  alia  (gr  opcra  magis  hcroica  poneretur.  adeoque  cum  ceterisy  armandis  ab 
fc ,  Sociis  in  lpfum  Apoftolorum  &  Ecclefa  primxUa:  mumis  officiumque  fucce- 
[«iaira.  18.  dercnt:  itaque  per  tllos  fua  demum  fides  diuino  confiaret  oraculo:  In  omnem 
terram  eximt  fonm  eorurn.  ghwdcertum  nunc  (efr  ipfo  expreftum  opere  nofiris 
nos  oculis  contuemur  -y  quando  Patres  illuis  fanffa  Societatis  orbem  ex  hox  vni* 
uerfum  circuiuere ,  Deique  legem  annuntiando  mortalibus  ,eb  demum,  qubnec 
tpfi  penetrarunt  Apoftoh,  peruenerunt.  lllis  nempe  nouos  orbes  <-vtriufque  ad 
Orientem  &  Ocadc?item  Indne  ,  maiorem  certe  partem  earumdem,  <-veluti  de- 
ftinato  feruauit  Deus ,  <-vt  ibidem  gens  illa  benedtcla  ^Apofiolicorum  Socwrhm. 
munere  fungeretur. 

CAPVT     DVODECIMVM. 

Qommendcttio  Socictcttk  I  e  s  v  etictm  ctb  infidelibm 
&  h&retick  nji  njeritatit  exfrcjfa. 

(tatioiiu  T  T  Ic  finjs  teftimoniorum  illuftrium,  hoc  maxime  peninentium  aci 
ccrttjfima  J|^ "  j|  laudem  Socieratis  Iesv,  qubd  illi  aPrincipibus  viris  in  omnior- 
IX  ^inc  Pro^ata  ^mc«  $cd  cft  (nifi  fallor )  commendationis  genus  etiatn 
aliud,  quod  ab  hoftibus,iiscjue  lmprobis  &  inuidis,quandoc}ue  deducU 
tur.  Enimuero  quod  illi  laudandum  elfe  fenferunt,  fi  fatentur  palam^ 
maxime  fi  exaggerant;  conftat  profcctb  non  poiTe  non  eiTc  prxftantifli- 
mum  opus  illud,cuius  commendationem  non  conciliariiamicavirtuti 
beneuolentia,  vti  contingit  a  viris  bonis  •,  fed  veritas  exprelTerit,  illa  ca- 
lumnix  etiam  inuetcratx  &  maleuolcntix  vicTrix :  quod  accidere  non- 
numquam  vel  ab  improbiflimis  fblet. 

Aptiflimafunr,  fateor,  ad  conciliandam  rebus  exiftimationem,quas 

in  naturx  quouis  ordine  fummum  obtinent  locum  ;  ineptiflima  ,  qua: 

infimum.  Inter  elementa  ,  &  ea  quac  ab  elementis  orta,  nihil  igne  ipfo, 

nihil  luce  perfecTius,  ad  conferendum  rcbus  fpleudorem,  nitoremque 

etiam  fideribus  parem.  Mirum  tamen,  quantum  ex  ipfins  aliquando 

aqux  alluuione  ,  imb  •&  cccnofa;  telluris  attritu,  res  aliqux,  obfcurx 

prius  &  inamcena:,  fplendefcant. 

Qttii  de       Audiamus  lgitur  quid  hoites  verx  Religionis  quandoque  de  Socic- 

Soctetate    tate  fenfcrint.  Mclanchthon  morti  fuse  inforrunatiflima;  iam  vicinus, 

Mclan-     c"m  *ort^  allturct  a  quopiam  Iefuitas  peragrare  terras,  tranfmittere  ma- 

chthon  m  ria,  ncc  quemquam  fere  nunc  efle  orbis  angulum,  qub  nion  penetrarint, 

frtmu:      vbi  non  leccrint  P.omano-Catholicx  Religionis  femen ,  non  fudore 

tantum  kd  etiam  fanguine  irrigatum;  ducTis  ex  imo  corde  fufpiriis,  ex- 

mdndusde  clamare  non  vni  auditus  efi:  Ah!  quid  hoc  efe  dicarni  video  fane  totum 

°,f™h*re-"  mundum  breid  lefuitis  repletum  iri.   Sentiebat  videlicet  verfipcllis  llle, 

feon,  Hb.j.  nullum  vulpinis  fuis  fraudibus  locum  fore,  qub  importatx  per  Iesv 

Socios  fidei  fincerus  candor  intraflet. 
cjmdTheo-     Quid  Beza?  credamne  dicenti  ?  imb  mentienti  non  crcdam  j  ita  ta- 

dor.Bela:  ■  '        ^ 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.     681 
mcn  illc :  NtdU  fe  tn  Francid  <~v\t<z  Chrifiianx  @r  tntegntatis  <-oesligia  nifi  in  annqjs 
in  lefuitk  njidere.   nimirum  cum  (int  &  micent  vndequaque  illuftriflr*  JJSJ 
ma  caslo  lumina  ,  vllum  tamen  ex  his ,  nifi  quod  forte  obijcitur,  inui-  a»n-l5»^ 
dentis  imo  nil  vidcntis  oculus  non  videt.   Dixilfe  Beza  debueras,ne 
mentircre:  NttlU  te  m  Franctd  Arrtanz  rvit£  (^r  tmprobitatis  iJeftigia  nifi 
ih  Qalmnifiis  Vtdere. 

Inuidiose  in  Ecclefiam ,  gloriose  nimis  in  Socios  vtrobique  fine  fide  cjHidKcm- 
Kemnitius  ,  Soctetatem,  inquit,  a  ^Romano  Pontifice  excogttatam,vtlaben-  JJJJj, 
lem  Ecclefiam  ftdcire  aliqtto  modo  poftet.   Fundarxiupra  pctram  Ecclefia^  Ongmc 

■        l-     C     •  L\  J     rT  o     1    1  r        f       r        •     .  r    x      Sooetatis. 

porta^etiam  lnieri  prxualcre  non  poliunt,  &  iabentem  tu  hngis  ?  tu  ful- 
ciendam  aliquo  modo  ab  Societate  vna  ia&as,  quam  tot  ceterorum  Re- 
ligioforum,  tanta  Hierarchici  Ordinisvis  actutela  ornat  verius  quam 
defendit,  moleftantem  fua,  radicatam  folo,  inha:rentemcaelo,  nxam 
vtrobique  &  firmam,  etiam  inter  ruinas  mundi  &  fatifcentis  iu  ie  ria* 
turae  extremadifTidia  permanfuram?  Demus  tamen  excogitatam  a  Pon- 
tifice  Societatem  :  fed  nimirum  ab  illo  Pontifice,  qut  compatt poffit  wfir- 
mitattbnsnoftris ,illo  Sacerdote  in  aeternum,illo  Iesv,cuius  ipfa  fe  nomi* 
nelignatam  gaudet.  dcmus  eciam  fubfukam  aliquo  modo  ab  Societa- 
te  Ecclefiam ,  quia  fcilicet  omnem  e6  modum  &  operam  contulere 
plures  Religioforum  Ordines,  impcllente  eos  proniflima  voluntate,po- 
tiiis  quam  Ecclefia:  neceflitate  cogente. 

Tolerabiliuseft  quod  Francifcus  de  Verulanio  Cancellarkfs  Angliae,  quidFran- 
a^cns  deinftitutioneiuuentutis,  Qut,  inquit,  nobiltjfima pars prtfca  difct-  ^JujLj 
phn&  reuocata  efl  aliquatenas  quafi pofiltminto  in  lefuitarum  Coliegtts^quorum  Lib.i.deD^ 
cum  tntueor  tndufirtam  folerttamque  tam  in  doclrind  excolendd,quam  mortbns  fugmemis 
mformandts ,  tllud  occuvrft  oAgefilat  de  Vharnabazo :  Talis  cum  fis ,  vtinam  fcien"atu»' 
nofier  efies.   Cuius  quidem  hominis  admittenda  videri  poflit  Sc  cum  ve- 
ritate  fententia-,  fed  deteftabile  votum  eft :  nimirum  tales  cum  fimus, 
veftri  numquamcrimus ;  fed  conabimur,  vti  vos,  vti  omnes  homines, 
noftri,  hoc  eft  Dei,  fitis. 

Sedquid  haereo  in  Europar  tantiim  noftras  fordibus  verius  quamfen-  V&1* 
tentiis  ?  audire  &:  referre  iuuat  quid  Afri ,  Afiatici,  &  vtriufque  folis  in-  £$£££ 
fideles  populi  de  Sociis  &  de  Societate  cenfuerint. 

Taicofama,  ille  Iaponios  inter  R'eges  imperio  primus  &  viribus,  qmdTah 
ciim  per  adulationem  laudaretur  a  fuis  eo  maxime  titulo,  qu6d  Socios,  \°fama 

H-   I  o    l  r  rr  •  rr     r  f         IaVontHf 

os,  vtaiebant,  nnpios  &  legis  lmpias  proieiiores  exegifict  Impeno  fuo^  jmperator 

Vos,  inquit,/ta  dicitis,  me  eos  extttrbajfi ;  fednon  fuit  ea  cauffa  qttam  Vos  al-  pXrRcJsat* 

lega(lis:  mtht  entm  numquam  aut  Vatrcs  tlli  tmprobt  njififutit,  aut  lex  eorum 

tmpia:  tmo  ego  ajfinno  homtneseffe  probos,  (gr  legem  eorum  bonam.   Sed  fxi 

qttodejfcnt  exten  @r  peregrmt ,  ac  lex  eorum  contraria  ejfet  legibus  Chamtffi 

Fotocht,  qubdfetlas  noflras  onmes  &  pnfcas  Imperij  nofirt  caremontas  fundt- 

tns  euertebant  cum  ludibrw  (efr  tgnomtmd  noHrorum,  fkc. 

Fuit  plurium  in  ^Ethiopia  fchiimaticorum  Monafteriorum  pcrucr-  7*iJ^**'- 

fus  Antiftcs ,  qui  vifis  inibi  Societatis  hominibus,  diceret  fe  affirmare  ^unes 

idcerto  poffe  ,  vidtffe  fe  njiros  Apoftolis  qudm  fimillimos ,  qut  ea  folitm  qtae-  ^tbiops: 

rerent  qu£  Dctfunt ,  non  qux.  homtnum  aut  qu£  ftta.  «thicTpix, 

Negabat  Rabbi  SalomonIudxus,apudArmufios  nominatus  in  pau-  \nnoi1697' 

Rrrr  cis, 


682  IMAGO  PRlMI  SvECVLI  SOC.  IESV. 
quid  Rab-  cis ,  fe  cum  multis  Dotlonbus  congrcJJum3  quid  fimile  njmquam  Societatis  hd* 
LtLlT"  mmb(t*  referijje:  ita  emm  eos  ejfe  m  colloquus  fubtdes,  Vt  ea  res  njni  diuinat 
vita  G.ifpa-  gratne  pojfit  attrtbui.  Sederrant  hic  fortaflis  m  ceteris,  m  vno  vcrumdi- 
%.%?!***  xit ;  quidquid  vbiuis  gentiura  Socictas  agit  pro  Religione,  quale  vel 
quantum  alij  iudicent»  minus  ccrte  voto  fuo,  vni  hoctotum  diuinrfi 
gratia:  attribuit,  vniiam  pridera  diuinx  glorix  confecrauit. 

Quid  dicam  de  iis,quae  pcrXaucrium  moti  Bonzij  atq;  Brachmanes^ 

qua:  per  Barzxum  Saraceni  atque  Iudaei,  qua:  per  Ancliietam  Brafilij 

qua:  per  Bellarminum  noftri  in  Europa  hasietici,  qux  per  altos  alij,  de 

Sociecate,  decjue  inftitutis  eius ,  ipsa  approbante  inuidia  laudatiflimis, 

cenfuerunt  f    quid  de  iis  denique ,  qua:  per  Ignatium ,  qiui  viuentem 

adhuc,  qua  deinde  mortuum ,  coacli  etiam  maligni  fpintus  3  mendaci 

quidem  lllo  nec  fuo  ore,  flde  tamen  &  relatu  digniflima  prodiderunt? 

And.Lueas  Ioannes  Vega,laudatiflimus  ille  Siciliae  Prorex,  ciim  Roma  intellexiiTeC 

aiignatij.    per  fecretas  adfe  littcras  obitum  fancti  Ignatij,  quem  cum  vniuersa  So- 

cietate  viuentem  impense  coluerat;  non  dubitabat  illequidem,  quin 

(  vt  ipfe  tum  Drepano  perfcripfit  ad  Socios )  cxlcfti  beataque  poft  vi- 

tam  in  terris  tam  religiose  traductam  frucretur  in  cado;  auebat  tamen, 

pro  fuo  in  San&um  inque  Societatem  animo,  penitius  quid  de  vtrifque 

cognofcere.   Prius  ergo  quam  de  Patris  obitu  cum  vllo  conferret,  ener- 

Etiam  a     gumenam,  qua:  tum  forte  facro  Ecclefia:  carmini  adiuranda  fubiace- 

dtmmibiu  Datj  intcrrogari  diferte  iubet,vbi  fit,quid  rerum  agat  Ignatius.  hic  illa 

Mtucom-  cum  gemitu  (  quem  nempe  fibi  tam  odiofa  veritas  exprimebat)  lgna^ 

mendata,    iim3  inquit ,  ille  capitalis  hofiis  meus ,  tam  obut ,  locumque  in  cdo  alios  inter 

Fundatores  Ordmum  Dominicum  e>  Francifcum  medium  tenet.   Plurafunt 

eiufmodi  malignorum  fpirituum  oracula,  quibus„fuum  Ignatio  &  So- 

cietati  noftrx  focum  dignitatis  in  triumphante  pariter  &  miiitante  Ec- 

clefia  confignarunt.  Sed  enim,  poftquam  Iesvs  olim  dxmonia  cla- 

Lue,4.        mantia,  Quia  tu  es  Ftlws  Deiy  increpans  non  finebat  ea  loqui ;  nec  ipfe 

iam  velit  Ignatius,  aut  fibi,  aut  fuae,  imo  Ies  v  Societati,  aliquod  a  tam 

improbisteftibus  peti  patrocinium  veritati.  Vnum  ergo  folum,  fed  vo- 

ti  &  fubmifllonis  caufsa,  fubijcio;  illud  fcilicer,  quod  Rcgio  Propheta*, 

quod  Ignatio,  quod  Societati  noftra:  iam  inde  a  principio  fuifamilia- 

riflimumi,  non  folenne  iam  aut  feculare,  fed  quotidianum  carmen 

VfA.ii j.     cfl- .  ^on  noy^  j)omne  non  nobis,  fed  D\ommi  tuo  da  gloriam. 


Cum  J>apm  hoc  toto  Libro  miros  gloriofos  (§•*  ^arentes 
nofiros  externomm  J>r&coniis  ornpmerimmi  nemo^  mfallor, 
mre  nobis  fmcenfeat ,  fi  eofdem  littemrw  dajnk  exercitatio- 
ne  cclebremm. 


EXER- 


'} 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.    6g$ 

EXERCITATIO   ORATORIA. 

ORATIO      PRIMA. 

Societas  eomagisa  Dco  honoratur,  tjm  minks  honoremfimm 
qii&rity  <cr  omnia  refertadmaiorem  Dei  gloriam. 

Nter  cetcra  Religionum  miracula ,  a  fummo  Numine 
ad  fuorum  pictatem  excitandam  atque  confirmandam 
iam  inde  ab  Ecclefia:  incunabulis  edi  folita  ,  vnum  il- 
ludvel  maximi  aiearftimatum,atqueapoiteris  in  pre- 
tio  habendum ,  vir  acris  iudicij  &  multas  le&ionis, 
quicjue  ob  vitx  merita  Summus  Pontifex  dechratus 
us  eius  nominis  lecundus,  affirmare  non  dubitauit;  tam  breui  MW&iU 
fpatio,  quod  vix  decem  &  fex  annos  excedebat ,  facram  hanc  militiam,  l"^s'7ae* 
quam  Ignatius  a  carlo  defignatus  Dux  atque  Imperator  &  primus  in  -  tatia 
ftruxit,  &  felicifTime  gubernauit,potuifle  tam  longe  latcque  per  tot  ma- 
ria,totque  Regna  ac  prouincias,  non  fine  prasclara  nominis  fui  commen- 
datione  propagari .    Et  vero  quem  non  in  admirationem  atque  ftupo- 
rem  rapiat,  mtucri  minimum  aliquem  coetum  tam  breui  temporis  cur- 
liculo  ad  vtrafque  Indias  aciem  explicafle,  fubfidiarias  turmas  quoquo- 
uerfus  emifilTe,  circumtulifle  vbique  vi&ricia  figna,  tot  ac  tantas  de  ldo- 
lis,  harrefi,  cetensque  vitiorum  portentis ,  victorias  reportafle  ?  Vt  lll  id 
non  iniuria  cum  Societate  noftra  communicare  pofle  videar  encomium, 
quod  Perfarum  olim  Regina:  Eftheri  facrarum  Litterarum  monumenta 
dederunt :  Fons paruus  creuit  infuuium,  &  in  lucemfolemque  conuerfus  eft.  Efthcno. 
Non  quod  humanx  induftria:  viribus ,  autfcientiarum  adminiculis  ea 
putem  accepta  referenda  :  fed  quod  munifica  illius  manus ,  qui  librauit 
iontes  aquarum,  &  de  tenebris  fecit  fplendefcere  folem  atque  lunam  ,  ea 
omnia  fponte  atque  liberaliter  ineam  congeffit:  vt  in  ipfum  ,  tamquam 
verum  auctorem,tanta  quanta  eft  operis  tam  prarchri  gloria  redund.iret. 
Enimuero  volenti  altius  perfcrutari,  e  qua  tandem  fcaturigine  ingcns  ille 
torrens  per  omnes  oras  k(c  erTuderit ;  aut  e  qua  luce  radij  illi  prom  ma- 
rint ,  qui  non  miniis  quam  fol  tcrras,  fui  fiilgore  mentes  hominum  per-  Sotittat 
ftringunt,  &  grariiTima  voluptateoble&ant :  non  aliam  deprehendere  D/onon 
Iicuit ,  quam  quod  pnmum  atquefolenne  eius  facramentum  nuncune-  m  ftruu, 
tur ,  Pnncipi  omnium  rcrum  Deo,  atque  munificentiilimo  p.ircnti,  fer-  f"tp!<al* 
uirenon  metu  fuppliciorum ,  non  mcrcede  ftipendiorum ,  non  fpe  prx-  *" 
miorum,non  exfpectatione  muncris  alicuius ,  quafc  alioquin  nobiletn 
indolem  ad  heroica  fa&a  folent  erigercj  fcd  propter  innammatum  quoct- 
dam  dcfiderium  eius  honorem  &;  gloriam  propagandi,  cx  finccro  ac  ge- 
nuino  amore  profe&um  ,  &:  quiainfinita  eius  dignitas  ac  miieftis  id 
omni  ratione  promcrctur .  eft  cnim  llla  propria  libcralis  animi  atcjue 
ingcnui  nota,  parcntcm  amarc,  omniquc  obieruantiacolere;  non  quod 

R  r  r  r  2.  pcc- 


684  IMAGO  PRIMI  SjECVLI  SOC.  IESV. 
poenam  minitetur ,  aut  opulentam  fpondeat  hereditatem  ,  ied  quod  o~ 
ptimi  parentis  nomen  &  patna  poteftas  id  iure  fuo  exigant.Merccnarius 
quorumdam  cultus  iure  a  coetu  vere  amantium  profcribitur ,  qui  vix 
pramiiorum  illeccbris  in  officio  continentur ,  nec  vmquam  ofTenii  Nu- 
minis  pccmtudinc  commouentur  ,  nifi  praticnti  fuppliciorum  metu  per- 
cellantur.  Seruilis  hoc  eft  ingenij  eorum,  qui  aut  de  lapide  empti  funt, 
aut  non  vno  fti^matc  inferipti,  iiiblato  timoris  frcno,  in  omne  genus  in- 
temperantiar,  aiidacix  atque  libidinis  efTundi,  nec  quidquam  pulchrum 
aut  honeftum  ducere,  quod  non  mercede  aliqua  aut  vili  luccllo  compa- 
retur.  Longe  alia  eft  ratio  (iliorum  Dei ,  qui  patrem  amare  fe  profiten- 
tur,  eiusque  Numini  propterea  folum  obf  equi,  &  fan&rilimis  eius  legi- 
bus  obtemperare ,  quiardcius  infimtas  dignitati  ac  maieftati  debetur, 
quia  magnificus  omnium  opifex  eft ,  quia  quidquid  iumus,  illius,  in- 
quam,  &  opus,  &  pecuhum  ,  operum  omnium  pccilnre  pra:mium: 
quo  fit  viciflim  vt  amabiliflimi  lllius  atque  fuauifiimi  Parentis  amorin 
eos  prouocetur  vehementiiis,  inflammetur  ardentius  ,  foueatur  tenerius. 
Et  quoniam  munificentia  illainfinita  nulli  vmquam  ccdere  confueuit, 
fed  cunctos  f  iiperare  benefaciendo;fuarum  etiam  partiumeffc  ducit,hanc 
qualemcumque  mortalium  liberalitatem  inufitato  caeleftium  bcneficio- 
rum  influxu  irrigare,  fibique  magis  obnoxiam  reddere.  Et  fane  adeo  alte 
tum  in  Conftitutionum  fuarum  libris,  tum  maxime  in  anhnis  fingulo- 
rum  id  infixum  atque  impreiTum  Ignatius  eiTe  voluit ,  vt  pro  teiTcra 
atque  imperatorio  figno,  quod  quifque  non  fegnius  quain  aquilam 
Romanus  miles  iequeretur ,  hoc  vnum  habcrcnt  omnes  ,  Admaiorem 
Dei  gloriam  .  Atque  hinc  tandem  admirabile  illud  &  numquam  inter- 
<Pium  in-  miiliim  certamen,  inter  Deum  veluti  parentem  amantiilimum  ,  &  So- 
ter  Deum  cietatem  tamquam  dilectam  eiusfiham,  licet  contemplari :  dum  illani- 
tem°"eria-  hil  laudis  fibi  depofcit,  nullam  nominis  fui  exiftimationem  fibi  propo- 
mm.  fitam  habet;  hic  autcm  nouis  eam  femper  ornamentis  cumuiat.  Et  vero 
quis  ignorat,  primis  legibus  huius  iacrx  militix  non  modo  aditum  om- 
Votum  ^  ncm  atque  viam  ad  facras  Inriilas  ceteraque  prarclaraReipubl.Chriftia- 
MHadmit  nx  muma  intercludi ;  vemm  etiam  facramenti  religione  interpofita ob- 
tmdi  ho-  latos  vltro  honores  &  honorum  infignia  ( qua?,  vt  corpus  vmbra?,virtu- 
tes  comitari  folent )  quam  longiiiime  ab  hoc  ccetu  remoueri  ?  Quod 
quidem  ita  iacrofan&um  habetur ,  vtnullms  nifi  Summi  Ecclefia?  Pra> 
fulis  au&oritatem  atque  imperiumhuicvoto  intercedere  voluerit  Igna- 
tius .  Et  quo  honoris  tandcm  genere ,  eum,  cuius  ftudium  eft  humiles 
atque  abie&os  erigere ,  hanc  tam  profundar  demiflionis  exercitationem 
exiftimatis  voluilfe  remunerari  ?  Ecce  tibi  diuino  proriiis  inuento  ,  iam 
inde  ab  eius  exordiis ,  ad  militaris  huius  cohortis  vexillum  euocatos 
Dttu  ad  Duces  Gandiaz ,  Aquauiuas ,  Carolos  a  Lotharingia ,  Marchioncs  Gon- 
Socutatem  zagas,  &  fexcenta  iiluftriiTimarum  familiarum  capita;  quorumvelian- 
guinis  nobilitati ,  vel  virtutibus ,  praxlarisque  facinoribus ,  &c  prima:  in 
aulis  Regumdignitates:)&  facra;  Infuia;,Romana:que  maieftatis  purpura 
communi  orbis  fufTragio  debita  ceniebantur  .  Altera  res ,  qua?  non  mi- 
nus  fpeciali  iure  Societatem  hanc  diuino  obiequio  ac  perpetuo  cultui 
mancipatam  probet ,  eft  publica  illa  atque  antc  oculos  omnium  prar- 

fixa 


norss 


vocat  vi- 
ros  tllu- 
Jires. 


LIBER    QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.   685 

nxa  foribus  infcriptio  :  Non  foliun  propriaium  animaium  faluti  cum 
diuina  gratia  vacare,fed  etiam  cum  eadem  impense  in  falutem  proxi- 
morum  incumbere.  Quod  quid  eft  aliud  quam  operam  omnem  atque 
induirriam  vitamque  &  fanguinem  in  aliorum  fubfidiorum  Dei  caufsa 
deuouere  j  abiicere  fead  mendicabula  in  compitis ,  ad  mancipia  in  trire- 
mibus,  ad  nautarum  fcccem  in  tranftris ,  ad  femiuiua  cadauera  in  nofo- 
comns  omni  ope  fubleuanda  ?  Genus  profedo  palarftra: ,  quod  prarter 
moleftias,  incommoda ,  morborum  contagionem,  variasque  a:rumnas, 
iiihil  concedere  videtur  athletis .  Vemm  numquam  ita  fe  Societas  ad 
infimam  plebem  demittcre,  aut  ad  feruilia  etiam  obfequia  abiicere  po- 
ruit,  quin  altius  eam  femper  diuina  Maieftas  extulerit.  Itaque  hxc  qua: 
vilia  &  contempta  videntur ,  Deo  tanta:  fubmifTioni  vicem  reddente, 
&  opinionem  probitatis ,  &  famam  fcientix ,  &  au&oritatem  nominis 
apud  praxipuos  orbis  Chriftiani  Principes  ipfi  conciliarunt .  Mendi-  Sodetatis 
cato  viuebant  Olifipone  Rodericius  &  Xauerius ,  &  ad  abie&iflimi  exifltM"tt0 
cuiufque  pedes  no&urnam  quietem  in  nofbcomio  captabant .  fedRex  uficcsj^- 
confeftim  palatium  pro  domicilio,  cibum  regium  pro  victu  obtulit.  gcs.Prin- 
Cumque  in  illo  pulcherrimo  certamine  viciflet  animi  fubmiflio ,  hoc "?"' 
faltem  honoris  excutere  Simon  Rodericius  non  potuit,  vt  regios  iuuenes 
piis  monitis  ac  praxeptis  ad  omnem  virtutem  identidem  conformaret. 
In  vrbe  Roma,  celeberrimo  Religionis  theatro,  puerili  inftitutioni  ope- 
lam  nauabat  Lainius :  at  ilium  Summus  Ecclefiar  Prarful  Paulus  III.  fi- 
bi  Theologum  delegit ,  vt  in  illo  maieftatis  pleniffimo  Tiidentino  con- 
feiTu,inftai  oiaculi,grauifIimam  doctifliinamque  de  Immaculata  Virgi- 
nis  Conceptione  fententiam  dicens  audiretur .  In  Germania  heteiodo- 
xoium  fe  calumniis  &  maledidis  expofueiunt ,  imo  in  continua  ia&a- 
tione  &  afliduis  vita:  peiiculis,  quafi  peripfemata  aut  catharmata  quat- 
dam,  verfati  funt  Iaius  &:  Canifius  :  at  leligiofiflimi  Impeiatores  illos  in 
oculis  tulerunt ,  imo  ad  Infulas  etiam  fummasque  dignitates  prouexif. 
fent,  nifi  potioiem  fibi  Ignatij  ac  Societatis  quam  affedus  fui  rationcm 
habendam  duxiflent .  In  Hif pania  Galliaque ,  aut  tamquam  hominum 
quifquiliar  propter  Christvm  in  ergaftula  catenasque  compa&i 
fimt  Sodales ,  aut  tamquam  nefaiij  ac  peiduelles  e  toto  Regno  ptofcripti; 
fed  calumniarum  tempeftatibus  caecisque  mendaciorum  nubibus  ac 
procellis  paulatim  vcritatis  luce  difcufTis  ,  tanto  in  pretio  Regibus  illis 
fuerunt,vt  partim  eos  in  facros  Oiatoies  aula?  fua!,parrim  etiam  in  con- 
fcientiae fiiae  modcratoies  afliunpferint.  Quid  de  PotentifTimis  Polonia!: 
Regibus,  quid  de  Sereniffimis  Bauarix  Ducibus,Tianfiluanix  Principi- 
bus,aliisque  Septemuiris  per  Germaniam?  quidde  Nobilitate  per  Italiam 
non  infcriori  commemorem  ?  quid  de  purpuratis  Patribus ,  aliisque  per 
Europam  Ecclefia:  Antiftitibus  ?  quid  denique  dc  potentifumis  noui 
orbis  Monarchis  ?  fi  maiorum  noftiorum  ,  huius  fcculi,  dico,  annales 
euoluerimus,  videbimus  plerifque  omnibus  in  pretio  fuilTe  Societatem. 
Quid,  quod  Summorum  Pontificum  his  centum  annis  nemo  vnusin- 
uentus  fit,qui  non  aut  honorificentifiime  deSocictate  fenferit,aut  eam- 
dem  paterno  fiuore  afTccTuque  non  fit  profecutus.  Teftis  mihi  fit  inftar 
omnium  fancTifTimus  Pontifex  Vrbanus  VIII.  cum  EminentifTimis 

Rrrr  5  furs 


686  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 
fuis  ncpotibus  Francifco  arque  Antonio  Barberinis :  qui  non  vcrbis,fed 
fingularibus  beneficiis  oraculum  illud  aliquando  a  Gregono  XIV.  da- 
tum  confirmare  cupientes  ,  Societatis  vtilitatem  &  gloriam  ad  totius 
Ecclcfix  vtilitatem  &  glonam  pertinere ,  quem  orbi  Citholico  vniuer- 
fo  affectum  6c  munificentiam  teftari  poreranr,eam  omnem  m  hunc  mi- 
nimum  ccctum  ixculanbus  his  feftis ,  ftupente  &  applaudente  Roma, 
profuderunt.  Hoc  itaque,  Pater  Beatiffime,  voscjue  Eminentiflimi  Car- 
dinalcs,dumftabit  haxSocietas ,  quamdiaino  munere  perennaturatn 
fperamus,-  hoc,inquam,  palam  omnibus  profirebitur ,  feanno  latculari 
cxpcrram in Sandimma atque Eminentiilima Maieftate vcitia  Iesvm 
Romx  non  iblum  propitium ,  iuxt.i  fidem  oraculi  Parenti  noftro  Igna- 
tio  datam  ,  fed  etiam  vkra  fpem  votumque  liberalem  ac  munificum. 
Infinitum  hic  fuerit  commemorare ,  fed  non  arque  gratum  omntbus, 
qua:  domiciliarum  Romar,  rum  in  Lufitania,Aiiitria,  Hifpania,  Gallia, 
Bauaria  Societati  liberalitate  fummorum  Principum  fint  conftituta, 
qua:  fapicntix  gymnafia  Sc  Acadcmiae  eius  inftrudiom  dire&ionique 
concredita:  ,  quam  profusa  liberaliratc  vitae  fubfidia  fubminiftrita. 
Vt  nonncmini  videri  pofsit  lllud  Ifaiae  vaticmium  ,  quod  in  Ecclefia 
Chriftiana  gaudemus  impletum ,  ad  Societatem  fuo  fenfu  aliquo  perti- 
m\x49.  nere :  Erunt  Reges  mtritij  tui ,  &  Regim  nutrices  tu£  .  Suges  lacgentmmy 
&  6o'  c>  mamilld  Re^um  USiaberis.  Erit  tibi  Dominus  m  luccmfempiternam ,  &* 
Deits  tuns  in  gloriam  tuam.  Abfir  verbo  inuidia.  Saiicte  emm  gloriari  fi- 
bicjue  congratulari  poteft  Socicns,  quod,  quemadmodum  ipia  in  omni 
aCtione  ac  negotio  maiorem  Dei  gloriam  velnt  fcopum  intuctur ,  ita 
Deus  maiorem  nominis  celebritatem  &  maiora  femper  decora,  licet  im- 
merira:,  ad  cumulum  beneuolentia:  congerat.  Et  vero  fi  candide"  &  fine 
fuco  animi  mci  fenfum  apud  bcneuolos  auditorcs  licet  deponere ,  cur 
non  videatur  aeternus  Pater  in  ornanda  Socierate  potiorem  nominis  fui, 
Filiiquereraugufti,  quam  Societatis  ipfius  rationem  habuiifc?  Etenim 
e°Sh  *t*  &  tcfte  Chryioftomo,  pras  cereris  belli  Ducibus,  fingulari  tlla  poteftatis 
r'  prarrogariua  concclfum  cft  Iofue ,  vt  folem  in  medio  curfu  fifteret ,  pro- 
pterea  quod  nomine  fuo  adumbraret  auguftifsimum  nomen  Iesv^  quid 
mirum,  fi  ab  eodem  fble  radius  aliquis  ad  llluftrandam  hanc  Congre- 
garionem  deriuetur ,  quac  fplendidifsima  nominis  illius  mfignira  eft  no- 
menclatura  ?  Qua  in  re  nemo ,  vt  fpero,  mihi  iure  fuccenfeat .  Nimi- 
rum  homincs  humano  more  loquimur,  eacjue  proferimus ,  quarneab 
lcimfiUtu,  ipio  quidem  iure  herciicundr  hercdiratis  alicna  fiint .  Nota*  funt  tefta- 
ilug&i.  mcnti  tabular  Romani  Sempronij ,  qui  filiam  hcredem  iuftituens,  hac 
eamclaufulaconftrinxit:  Sempronio  nepori  meo  plus  tribuas  inhono- 
rem  nominis  mei ,  id  eft  ,  quia  nomine  meo  compcllatur.  Nota  fimilis 
iuNoa.Att.  apud  Graecos  reftatoris  voluntas  Lyconis  Philofophi,litteris  apud  Agel- 
lium  confignata  :  Lyconi  frarri  prarcipua  do,  quod  nomen  is  ferat  no- 
ftrum.  Ignofcite  ,  Auditores  ,  &  his  ludis  fascularibus  fuftinete  modi- 
cum  quid  infipientiar  mex.  Nihil  aliis  Religiofis  Ordinibus  detra&um 
volo,  quos  maioribus  eriam  encomiis  fuo  tempore  exornabo  .  Nunc 
igitur  hoc  affe&ui  meo,  &c  conie&urar  a  rarione  non  abhorrenti  indul- 
gete,  vt  afleram  Patrem  xtcrnum  in  ipsa  quoque  Societate  Filium  fiium: 

pro- 


LIBER  QTINTVS.  SOCIETASHONORATA.  687 
propter  nominis  communionem  cxomare  voluilfe  •  ipfamcjue  Societa- 
tem,  licet  immerentem,  qmaFilij  nomineinfignitur  ,  &  auguftifiimum 
I  e  s  v  nomen  toto  orbe  ad  Antipodas  vfque  circumfert ,  peculiaribus 
honoris  prxrogatiuis  cumulare  voluilfe.  Itaque,  quod  eam  Pontifices, 
Imperatores,  Reges ,  Principcs  iri  pretio  habeant ,  hoc  magno  nomini 
Ducis  fiii  acceptum  refert :  cuius  amplificandx  glorix  dum  ftudet(  ftu- 
debit  autem,  dum  legcs  ab  Ignatio  conditas,  &  Inftituti  fui  fcopum  m- 
tuebitur)  nec  Pater  Filio,  nec  Filius  affcdui  iuo  deerit,  vt  maioribus  eam 
femper  glorix  cumulet  incrementis. 

ORATIO      SECYNDA. 
Ignpttim  magnus  m  minimk. 

MAgnum  Ignatium  virtutum  illuitrium  exemplar,argumentuiri 
dicendi  omnino  amplum  mihi  propofitum,  ii  filentio  quodani 
admirationis  ac  venetationis  pleno  prxtericro ;  vehementer  ambigo ,  an 
minus  aliquid  fim  prxftiturus ,  quam  fi  copiose  de  ilio  verba  recei\ .> 
Materiam  hauc  fibi  vt  plurimum  fiimpferunt  Oratorum  principes  ,•  in 
hac  coniiimpta  eft  xtatis  pxne  vnius  eloquentia ,  &  tamen  intra  meri- 
tum  fcmper  laus  omnis  ftetit:  rudis  ars  vifa  eft,indiferta  facundia.  A  me 
vero,  quem  nec  ad  diccndum  fatis  inftruxit  natura,  nec  vfus  cxercuit,  fi 
ad  dicendum  acceflero ,  quid  exfpectandum  eft  ,  nifi  vt  qux  fumma  in 
eo  funt,  extcnuentur  dicendo  ;  qux  fingularia,  communi  ratione  pro- 
nuntiandi  reddantur  vulgar-iaiqux  illuftria,orationis  mexnebulis  inuol- 
uantur?  Prxfarifblentplerique,  iam  ad  dicendum  comparati,tenuitatem 
infantias  fuce  argumenti  magnitudine  confirmari,  non  pofie ,  quantum- 
uis  rudes  atque  mfantcs  ,  cum  ampla  fit  materia,  non  efie  difertos.  Alia 
abhis  ego  paflus  fum:  illa  me  materix  copia ,  &  Parentis  noftri  gloria 
mediocritatis  admonet  mex,  ne  in  fummis  illis,qux  non  fatis  affequitur 
ftyli  fiiblimitas,  infantiam  meam  pro  dignitate  verfari  poile  confidam. 
Tandem  inopi  confilij  ( filere  enim  me  non  patitur  eorum  auctoritas, 
quibus  nihil  ras  eft  negare )  hoc  mihi  mea  fiiggeflit  defperatio ,  contri 
qiuim  fert  Oratorum  confiietudo,  ipfo  ftatim  orationis  exordio  nihil  me 
politum  ingenio,  nihil  elaboratum  induftria  in  medium  allaturum,prx- 
rari:  argumentum  fore,non  magna,fed  minima,ftudio  a  ceteris  prxteriri 
lolita;  ex  mensa. aliorum  lautiflima  micas  deciduas;  poft  mclTcm  aliorum 
opimam,neglechim  pxne  fpicilegium.Cogitatio,fcio,  humilis,&  ab  ex- 
celsa  tanti  viri  virtutc  aliena:  hoc  prxftabit  tamcn,  vt  quam  intactam 
prxtereo,cxccllcnrix  non  dcrogeni;&  in  prxconum  illuftrium  numero, 
fymbolum  meumconfcram  ,  de  minimisminimus  Oratorum  dicturus. 
Hxc  meditanti  mecum  Diuus  ipfe  ob  oculos  verfari  vifiis  cft,  &z  in  ne-  ignmut 
gorio  quidera  lcui,  fcd  per  vitam  omnem  fibi  familiari,  examine  Ccilicxxcx"mine 

■      r  '        r         ■     t\-  •  n       r  \  r     \  P<irttcu~ 

in  fc  moresquc  fuos  mftituto  rationum  cxactor  fuarum:  opportimc  tant[ari  m  p. 
in  rcm  ,  vtapparet,  mcam  accuratus  in  minimis  obfcruator .    Quid»»?*«w. 
cnim  tam  religiofx  menti  grauius  obreperct  ?  Iam  indc,cum  cx  maiori- 
bus  illis,  qux  in  mihtaris  vitx  licentia  occurrerc  potuillcnt ,  criminibos 

cmcr- 


688  IMAGO    PRIMI    SJECVLl   SOC.  IESV. 

emerfiiTet,  pcr  triduum  lis  Saccrdoti  frpiusque  cxinde  &  accuratiiis  de- 
Mimmx   c}aratlSj  vljlt  vjr  alta  quadain  mente  praeditus,  cum  a  grauioribus  flbi 
wlibus    cautum  eilet,  tcndcnti  ad  iumma  folere  obeflc  mihima  ;  eoscjue  qui  aufi 
magmfa-  f^pe  magna  magno  moUmine,ex  vanitatis  ftudio  ad  virtutem,ex  licen- 
amda.      ^a  ^j  aL1f{crain  yltcE  rationem,  pofthabitis  &  honorum  titulis  &  opum 
ludibnis,  ie  proripuerunt ,  exinde  res  minimas  facere  ccepiife  non  mini- 
mi ;  &  qui  maximis  fe  ipoliauerant,  cum  minimis  ie  denudare  non  pof- 
ient,  haiiille  in  lalebns ,  nec  ad  eum  quem  animo  defignauerant  perfe- 
ctionis  apiccm  pertigiife  .    Enimuero  minima  ,  cum  minima  fint ,  vti 
obieruantur  a  paucis ,  ita  negliguntur  a  plurimis ,  a  pauciilimis  ommno 
fiiperanmr :  &  ex  agro  vaftiisimas  citius  arbores,  quam  lolium  &  fili- 
ces  eradices .   Hoc  cum  aduerteret  vir  in  iis  qux  rationes  animi  concer- 
nunt  fagacifsimus  ,  &  illud  etiam  videret ,  fe ,  qui  rudentes  peccatorum 
icTu  propevno  abripu-crat^erratorum  qux  fupererant  licia  haud  ka  facile 
multiphcatis  etiam  ichbus  refciflurumj  &  qui  hoftem  fortifsimum, 
mundijinquam,  affe£tum,femel  ex  animo  exterminauerat,  non  tamfe- 
liciter  dcfecTus  ccteros  reprefTurum*,  legem  fibi  dixitexamine  aisiduo,  fi 
quid  latere  vel  minimum  vfpiam  polfct,  inueftigare  .    Itaque  inquirerc 
ccepit  m  fe  ipfe  ftudiofius  in  horas  fingulas,  &  indagare  non  turpes  ma- 
culas ,  autcamarinam  vitiorum  moucrej  fed  culpx  vmbram  rimari,im- 
perfecTionum  atomos  obferuare;  eoscjue  non,  ficut  adtimari  poterant ,  vt 
errata  minima,  fed  vt  rerum  maximarum  impedimenta  deteftari;  expia- 
re  fletu, pcenisque  etiam  a  fe exacTis  profligare.   Qua  in  re  cum  &  illud 
occurreret,  fimul  oppugnantiomnia ,  elabi  fingula;  &  eum,  qui  multas 
conicdatur ,  raras  enumerare  vicTorias ;  hanc  methodum  fibi  ac  metam 
fixit ,  non  vniuerfim  omnes,  ied  vicibus  quamque  fuis ,  fingulas  fingu- 
lariquafi  duello  animi  paisiones  oppugnare.  hoftemque  hlc  fibi  pri- 
miim  deligcbat  eum  ,  qui  rationibus  iuis  eiTet  infeftior.    Atquehas 
nouus  miles  Ignatius  fiias  enumerabat  defeipfo  vicTorias,  longequam 
Minimo-  aD  j1Q^e  ODtmeri  vll0  poflent ,  illuftriores  .   Minora  forfan  hxc  magno 
^JtiofiZi  Ignatio  &  eius  animis  inferiora  cenfebuntur ,  non  ab  iis  mod6,qui,  cum 
nragna      maiora  vitia  declinare  nolint ,  minima  ne  quidem  in  vitiis  numerant; 
vartmut.    fe^  £  nonmillis  etiam  perfectioris  vitx  (vt  fibi  quidem  videutur)ftudio- 
fis,  qui  iancTimoniam  rebtis  quibuldam  vulgi  opinione  maioribus ,  & 
fidem  noftram  exccdentibus  metiuntur :  tamen  apud  a:quos  rerum  a?fti- 
matores  locum  aliquem  opinioni  magna?  minimum  hoc  Ignatij  ftu- 
dium  faciet,  quibus  illa  numquam  vifa  funt  minima ,  per  quce  maxima 
obtinentur  .    Ecce  enim  tibi  fubito  hominem,  dum  perfequitur  mini- 
ma,maximis  etiam  inolitisque  vitiis  fuperiorcm.  Non  dicam  hicillum, 
ex  quo  mcliora  concepit,  tanto  prarteritr  vit£  tardio  fuiiTe  arTecTum,  & 
earum  maxime  rerum  ,  qua?  cum  aliqua  voluptate  coniuncTx  funt ,  vt 
fceda:  voluptatum  imagines  omnes  illi  confeftim  ex  animo  effluxiiTe 
viderentur.  fingularis  hocprxrogatiua',  non  induftrix  fuit,  poft  vitam 
militari  liccntiikraductam,ceflaiTe  in  homine  viribus  integro  acvegeto 
carnis  ftimulos ,  quos  nec  ipinis ,  in  quas  fe  induit  BenedicTus ;  nec  ni- 
tiibus,in  quibus  fe  nudum  volutauit  Francifcus;nec  fritfidiuimo  ftagno, 
cui  fe  immerfit  Bernardus ;  nec  xtatis  ingrauefcentis  algore ,  quod  in  fe 

deplo- 


LIBER  QJINTVS.    SOCIETAS  HONGRATA.    6%9 

deplorat  Nazianzenus;  nectrina  Numinis  inuocatione ,  quam  adhibuic 
Paulus,  compefcere  potuere.  Ea  potius  in  medium  producam,  in  qui- 
bus  illiu-s  defudauit  induftria,  &  mortificationis  falce  meflem  fibi  recit; 
&  vt  ex  vnoatquealterodeceterisliceatarbitrari,  periculum  in  iis  fa- 
ciam,  in  quibus  pa:ne  nemo  fe  fui  impotem  diffitetur.  Studium  illi  fue-  ignatitu 
rat  artate  prima  (vt  in  milite  vfu  venit )  ne  famae  fuae  iure  tantillum  ce-  firftore'» 
deret,  in  fa&ionum  hserere  partibus ,  &  pro  dignitatis  certamine  qua>  ™!»phffiti 
libet  difctimina  vita:  &  falutis  non  recufare  :  abripiebat  eum  audax  ac 
prxfidens  animus,  natura  feruens,  fanguis  ebulliens.  Ceterum  hunc 
vindicta:  appetitum  &naturacongenitum,  &confuetudineroboratum, 
domareaggrefTus,  arte  illa  fibi  familiari  ita  breuiflimo  tempore  perdo- 
muit,  vt  confuetudinem  iam  a?tate  corroboratam  abruperit ,  &  naturae 
vim  intulerit,  neciam  igneus  amplius  fanguinifque  pradcruidi,  fed 
frigidus  lentufque  a  Medicis  fuerit  exiftimatus.  Tnginta  omnino  an- 
norum  fpatio,  quibus  meliora  feilatus  eft,  adeo  non  contumeliose  tra- 
ctatus  eft  ab  eo  quifpiam  ,  vt  ne  quidem  verbo  fuerit  violatus.  Praefi- 
debat  a  feconftitutx  Societati,  curis  moleftis  &  grauibus ;  at  in  omni- 
bus  eamentis  ferenitate  &  sequitate  animi ,  vt  nec  in  aduerfis  nec  pro-* 
fperis  vmquam  fui  diftimilis  appareret.  Neque  ha:c  jetatis  lanauori 
adfcribi  poterant :  vigebat  enim  etiam  tum  in  fene  vegeta  virtusj  &,  fi 
quando  res  ita  tulilTet ,  vtad  caftigandam  culpam  vultum  indueret  fc- 
ueriorem,  ea  vi  &  pondere  verborum  id  exfequebatur,  vt  non  audien^ 
tium  tantum  animi,  fed  parietcs  teclaque  non  dubio  motu  nntate  & 
concuti  viderentur.  Ade6  nihil  in  illo  torpebar,  nec  omnino  pafliones 
elanguerantj  fed  quafido&a:  habenas  audire,  vt  ait  Poeta,  freno  laxato 
imperium  capeflebant  ad  audendum  prseciati  aliquid ,  rurfufque  mini- 
mo  nutu  redeuntes  ad  officium  fubfidebant.  Hxc  animi  porro  com-  iriddtutfi 
pofitio  &  morum  cequabilitas  non  folum  in  minoribus  iftis  cerneba-  &clmfem- 
turj  fediniuriasetiam,  contumelias,  carceres,  infidias,  ipfiufque  vitx  ^ *""""' 
difcrimina  non  aliter  lasto  animo  erectoque  comple&ebatur,  quam 
gratulationes  alij  honorefque  excipere  confueuerunt.  In  vincula  non- 
numquammaleuolorumcalumniis  abdu&us,  non  modonon  rclucta- 
tus  eft,  verum  etiam  libera  voce  profeffus,non  tot  in  vrbe  Salmanticen- 
11  efle  compedes  manicafque  ferratas,  quin  plures  ipfe  pro  Christo 
geftare  ambiret.  Lutetia:  vacanti  litteris  pecuniolam  in  vidtum  magno 
labore  corrogatam  furripuerat  contubernalis  :  fed  ille  adeo  non  exar- 
fit  vindicta:  cupiditate,  vt  cum  eum  Rotomagi  morbo  affli&um  de- 
cumbere  inaudiflet,  e  veftigio  fe  in  iterdederit,  iterque  tridui  tanta  ce- 
leritate  confecerit,  hominique  peflime  de  fe  merito  tanto  afFeclu  fub- 
ucnerit,  vt  a  morbo  recreatum  littcris  in  Hifpaniam  datis,  familiaribus 
notifque  impense  commendarit.  Illud  veroquantx  manfuctudinis  eft,  int^tU 
cum  tactus  inuidia  non nemo  dignitate  primarius  Ignatio  Ordinis  a  fe  ***[*"*+ 
fundati  iam  Prxfidi  renuntiari  iufTit,  omnes  fe  Societatis  iftius  homi- 
nes,quotquot  in  Hifpaniis  Perpiniano  Hifpalim  vfque  inuenirentur, 
flammis  efle  traditurum;  repofuilfeIgnatiuin,optare  fe  viciflTim,vt  cum 
cumfuis  ommbus,  quos  haberet  per  orbem  charos ,  diuinus  amor  fuis 
ignibus  inflammaret?  Quid,  quod  illum  ipfum,  quem  iu  mortem 

S  s  s  s  fuani 


690         IMAGO    PRIMI  SMCVLl   SOC.  IESV. 
fuam  iuratum,ficainftru&imi,domicilij  iui  fcalas  confcendifle  nouc- 
rat,  in  conui&um  Societatemcjue  lmmemor  iniuriae  aggrcgauk?  Ica 
prorecto  cx  militc  impoccnte  fui  dominus  euaferat ,  vt  nihil  vmquam 
priftini  fcruoris  in  publicum  prorumperet-,  prorfus  vt  ad  auream  a^ta- 
.  tem  rediiflevideretur,  cumimperiis  humanisnon  fbtae  ferae  beliuaecjue 
indomitx,  fedpalliones  animi  bclluis  omnibus  ferociores  fubiacerent. 
Ignatiui        Alterum,  in  quo  hoinincm,id  eft  cereum  in  vitia  fle&i,  feipfum  qui- 
'toSZL     ^°zl  expentur,  honor  eft,  &  manis  gloria;  honor,  inquam ,  fuaue  raa- 
cSpfMt.  lum,  eocjue  periculofius ,  quod  &  vitium  &  virtus  llli  mater  eft  :  atqui 
huncaggrcifuslgnatius,  fingulari,  vt  fic  dicam,  certamine,  tam  certis 
impetiuit  idtibus,  planequc  profligauit;  vt  vir  alias  in  rebus  fuis  tacitur- 
nus  hoc  fibi  elabi  fiuerit ,  a  vitio  nullo  fibi  cautum  efle  magis,quam  ab 
inani  gloria.   Vnde  fic  llle  ftatuerat,  haud  lllubenter  fe  nudum ,  fordi- 
datum  ,  comibus  indutum ,  habitu  quantumcumque  ridiculo,  per  vi- 
cos  obambulaturum,  rifui  fe  omnium  ac  fannis  expofiturum,  fi  qui- 
dem  id  ad  Dei  gloriam  pertinerec.   Quantum  porro  fuam  oderat ,  tan- 
tum  pro  diuina  gloria  certabat  alacnus.  Hanc  fpirabat  animo,  hanc 
crebro  fermone  vYurpabat:  adeo  vt  amatores  glorias  fux  (in  qua  re  quif- 
que  non  tam  amans  quam  amens  eft)  iongo  poft  fe  reliquerit  interual- 
lo.  Ex  quo  fa&um,vt,  cum  Societati  fiiae  Conftitutiones  darer,  hoc  ob- 
feruarit  vnice,  vt  legi  cuicnmque  aut  ftatuto  verfus  hic  parne  intercalaris 
accederet,  Diuina  gloria,diuinum  feruitium,  diuina  laus,  diuinum  ob- 
fequium:  ita  vt,  fi  I  e  s  v  amator  eximius  habeatur  Paulus,qui  amplius 
quingenties  in  litteris  fuis  nomen  illud  facrofan&um  celebrauerit ,  di- 
uinas  gloria;  procurator  infignis  haberi  debeat  Ignatius ,  qui  nufquam 
non  fuos  ad  lllius  ftudium  prouocauit.  Magna  me  video  &  fingularia, 
'Perfdtio  dum  minima  &  vulgaria  fe&or,  in  medium  protulifle.  Ita  profecto  fe 
mrmntmo-  res  liabct) m  vjns  ilus  magnis ,  quorum  vitx  fan&itas  eximia  eft ,  nihil 
"«riione      difficilius  quam  minima  reperias,  cum  qux  cenfes  effe  minima,eiufmo- 
confijitt.     difunt ,  vt  ex  iis  maxima  qua:que  coalefcanr.   Re&e  nonnemo  dixit, 
SsdTjvdo- non  hunc  ftatuarium  Polycleto  parem  exiftimandum,   qui  truncum 
norit  fpoliare,  corticemque  in  frufta  fecare ;  hoc  enim  negotij  nihil 
eft;  ar  qui  feftucas  minutiflimas  refcindere,  &  fubtiliflima  lineamen- 
ta  fcalpello  ducere  nouerit,   hic  demum  perfe&us  eft    ftatuarius. 
Magnum  exhibere  forte  nonnulli  vifus  fuiiTem  Ignacium,  fiquas  recens 
a  vanitace  conuerfus  cum  ftupore  omnium  peregit,  in  medium  protu- 
lilTem:  hominemexmedio  honorum  curfu  inopinatofe  proripuifle,ad 
Virginis  aram  arma  fufpendifle,  veftibus  pauperi  confignatis  indutum 
facco ,  nudis  pedibus  ante  Mananam  ftatuam  no&e  tota  ftationem 
habuiflqexindc  fe  Manrefano  intuliiTexenodochio,immifcuiflefe  men- 
dicabulorum  ccctibus  mendicabulo  fimilem,  multorum  annorumieiu- 
niis  corpus  extenuaiTe-,  ita  incurium  fui  vixifle,  vt  carfarie  impexa ,  capi- 
te  nudo,  ne  quidem  vngues  fibi  pra?cidi,aut  barbam  attonderi  patere- 
tur:  admirationis  res  effet  plena,  fpe&are  rer  quotidieflagellisacriter  in 
fefruientem,  &c  gcnibus  humi  poficis  per  feprenas  horas  in  oratione 
defixum.  Qu.id  finunc  Manresa  in  Iraliam  ,  indeque  in  Palajftinam 
nob.ilem  hunc  mendicum  deduxero,  infinitis  confli&atum  incommo- 

dis, 


lationel.i 
cap.  14. 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.    69I 

dis,  magna  certe  ac  fingularia  imperitis  in  medium  protulifle  videbor-, 
fed  xquis  rerum  a:ftimatoribus  nihil  vetcrano  dignum  Ignatio,  qui 
artate  ac  religionc  proue&ior,  harc  melioris  vita:  rudia  quaedam  ac  im- 
polita  tirocmia  confueuerat  appellare.  Non  elt  procul  dubio,  non  eit 
lmago  illa  perfecta,  qua:  magnas  vmbras  &z  lacunas  colorum  exhibec: 
in  tenuiflimo  radio,  &  fubtilium  linearum  ductu,  admirabile  fpeci- 
men  artis  fua:  reliquit  Apeiles.  Eadem  plane  ratione  tum  demum 
maximus  fuit  Ignatius,  ciim  in  fe  minima  quxque  expieflit ,  qua:  viri 
ctiam  fummi  a  fe  numquam  impetrare  potuerunt.  Adeo  vt,cum  de  illo 
minima  me  reccnfere  profitear,  non  videar  tamen  eius  honorem  atque 
exiftimationem  reddidifle  vulgarem.  Alium  hic  ego  iudicem  non  re^- 
quiro,  pra:ter  ipfum  Ignatium:  qui  cum  lcges  Familias  fuas  conderet,  Ignatitu 
liceteas  alij  fufpicerent,  quibus  rerum  terreuarum  contemptus,  iniu*  rtgulat 
riarum  perpeirio,  feruens  animarum  zelus,acfincerus  amor  diuini  Niu  JZ7nc*U 
minis  imperatur;  ille  tamen  vbique  minima  inculcat,  fine  qiiibus  fum-  cat. 
ma  aut  vix,  aut  numquam,confequantur.  Si  mentem  in  oratione-cum 
Deo  coniungi  defiderat,  ftatas  orationi  prxfcnbit  horas,  ficum  corpo- 
ris  certum  ,  vnde  cogitationum  defumas  exordium,  cui  parti  infiitas; 
quin  &  pradudia  prarfcribit,  &  poft  meiTem  recollectioms  (  quam  vo- 
cat)  fpicilegium.  Si  continentias  normam  pra:fciibir,eas  etiam  volupta- 
teseliminat,qua:fine  noxa  delibari  poflitnt :  fi  obedientiae  normam 
itatuit,  imperfecto  etiam  charactere  manum  dc  tabula  tollendam  ad- 
monet,fimul  ac  obedientia:  vox  infonuerit.  Denique,ne  fingula  perfe- 
quar,  magna:  perfectionis  illi  norma  eft ,  qua:  in  minimarum  legum 
obferuatione  cernitur;  &  eadem  non  infima  laus  Ignatij.  Harc  enim 
parallela  iurc  dixeris,legem  &  Ignatium.  In  Ignatio  perfecta  lex  viuic: 
in  lege,  quantus  fuerit  Ignatius,  a  feipfo  defcriptus  eft.  Vnde  mihi  re- 
cte  atque  ordine  fecifle  vifi  funt  maiores  noitri,  qui  cum  genuinam  eius  UMtim 
efligiem  reprxfentare  vellent ,  pro  fymbolo  Regularum  codicem  illi  J™//^"* 
appofuerunt.  Si  tamen  argutari  lubeat,  quacram  ex  pictore,  cur  hoc  pc-  pngntuu 
tiflimum  fymbolo  eum  expreflerit,  in  quo  fingularia  funt  omnia. 
Poteras  illi  cor  fagictis  transngere^aut  flammis  adurere ;  numquam  non 
ardebat  amore  caelefti,  qui  ex  obuij  floris  aut  vermiculi  confideratio- 
ne  in  admirationem  rapiebatur  auctoris.  Potcras  illi  in  manum  trade- 
refacrofancTum  illud  nomen  radiis  illuftre,  quod  fuis  gentilitium  de- 
deratin  vltimas  vfque  tcrrarum  oras  deportandum  :  poteras  eius  pcdi- 
bus  ferpentem  fubiicere,  cum  quo  crcbra  illi  fuit  in  vita  concertatio:  po- 
teras  harrefum  exuuias  in  trophxum  appendere;  in  illarum  enim  rui- 
nam  diuinitus  eft  deftinatus:  poteraseius  lateri  aut  Deiparam  adiun- 
gcre  comicem,aut  Christvm  asternam  Dci  Sapicntiam  pra:fidem; 
trigefies  enim  eoquc  amplius  aut  Christvs  aut  beatiflima  eius 
Matcr  hunc  fuum  clientem  amceniflimo  iuo  adfpectu  recrearunt.  De- 
nique  non  inicite  appofuiiles  auguftiflimamdiuinitatis  vniusTriadem, 
de  qua  ea  vidit,  eaque  litteris  confignauit,  quar  fumma  ingenia  merito 
fufpiciant.  Illuftria  fiint  haec  m  hoc  viro  fummo,  &  fingularcm  Iiabcnt 
commendationem.  fi  tamcn  virtutum  eius  quamdam  quafi  complc- 
xionem  exprimcrc  velimus;nihil  magis  appoficum  fingi  pocerir,  qu.im 

S  s  s  s  2.  vt 


lgnatuu 
mtracitlis 
clarm,et- 
iam  in  mt- 
ntmts. 


Societas 

minima 

magnttm 

Jgnatij 

mtracti- 

!ttm. 


Ifai*  j. 


692  IMAGO    PRlfill    S^CVLI   SOC    IESV. 

vt  legmn  facrarum  coclcx  illi  tribuatur.  Quid  enim  hoc  legum  codice 
perfectius  ?  quid  minimis  lllius  rcgulis  magis  admirandum?  Sane  eas 
qua:  de  extenori  modeftia  prarfcribunt ,  multis  fibi  iacrymis  ftetifTe  fa- 
tetur  Ignatius.  Quid  rurfus  huius  vita  magis  perpolitum ,  quae  etiam 
in  miiTimis  tam  admiranda  eft  ?  Vnum  tbrtafle  requiri  poterat,  vt  eius 
vita  cadeftibus  quibufdam  aut  fupra  naturam  prodigris  illuftrarctur. 
Sua  hac  in  parte  cuique  laus  eft :  ab  aliis  perpetuo  filcntio  damnata  dar- 
monum  oracula;  ad  ahorum  preces  montes  loco  ceflcruntj  aliorum  im- 
perio  mortui  ad  vitam  reuocati  funtj  aliorum  cadauera  gratiflimurn 
odorem  exhalarunt.   Nefcio  quo  Numinis  fato  fua  hic  Ignatio  fors  ob- 
ticrit,  vtin  iis  qua:  minimead  eum  pertinent,  adeoque  in  minimis  pro- 
dioiofus  euaderet.  Admirabilem  olim  Petrum  reddidit  vmbra  corpo- 
ris,  qux  inani  etiam  contactu  morbos  expellebat :  mirabilis  Paulus ,  a 
cuius  corporis  conta&u,  nefcioquaediuina  vis  ipfis  etiam  fcmicin&iis 
adhxfit.  Magna  profe&o  dignitas  in  rebus  minimis,  fi  tamcn  minima 
dici  poiTunt  e  quibus  tanta  dignitas  exfiftit.  Nihil  igitur  in  te  mini- 
mum  eft,  Ignati ,  quando  quae  minima  videntur,  tam  vberem  gloria: 
fegetem  ac  materiam  fubminiftrant:  quando,  inquam,  quae  minimum 
tui  habuere  corporis  tui  pulueres  refidui  (ne  plus  tui  confcqueremur 
cxundans  inuidit  Tiberis,  tuis,nifallor,votis  obfecundans)pulueres,in~ 
quam,  tui  infinitis  languonbus  medentur,  infinitis  puerperis  opitulan- 
tur ,  ne  fetus  prius  luce  priucntur ,  quam  lucem  adfpiciant.  Qujd  di- 
cam  aquam  ipsa  pulueris  permixtione  plurimis  falutarem?  quidnomen 
tuum  chartx  inaratum  daemombus  terribile  exftitifle?  prartermitto 
Monobregenfem  imaginem  infinitis  propemodum  prodigiis  nobilita- 
tam?  Et  harc  quidem  ex  paruis  reculis,  ac  propemodum  vix  tuis ,  gloria 
confurgit,  vel  hoc  ipfo  celebrior ,  quo  faciliiis  res  iftae  minimsc  feu  de 
veftimento  lacerna,vel  decorpore  puluis,vel  de  vultu  imago  adumbra- 
ta  vel  chartx  nomen  illitum,ad  vltimas  vfque  Orientis  oras  penetrarunr. 
Opportune  me  haec  gloria  tua  monebat  finem  dicendi  vt  face- 
rem,nifiaeque  opportune  hocanno  faeculari  fe  mihi  obtulifiet  minima 
tua  Societas ,  fed"  iaus  tua  non  minima.   Quinimo  maximum  tuum 
miraculum  efle  Societatem  ,  &  in  ea  Dei  fpirimm  refidere ,  complures 
cum  ipfo  SummoSacrorum  Antiftite,iamtum,cum  nafceretur ,  agno- 
uere.   Non  minime  quidem  illa  tua  eft,  quac  fecundum  Deum  ex  te  ha- 
bet,  qu6d  nata  eft,  quodfloret,  quod  huc  vfque  magna  populomm 
commendatione  propagatur.  Locum  tamen  illiinter  minima  tua  de- 
dit  illa  fingularis  animi  demiflio ,  qua  minimam  infcribi  &  alieno 
nomine  indigetari  voluifti,  vt  quae  maxima  quaeque  a  1  e  s  v  obtinuit, 
per  Ignatium  aut  nihil,aut  minimum  quiddam  confecuta  videretur. 
Non  minor  tamen  idcirco  tibi  laus  debetur,  cuius  praeceptis  &  inftim- 
tis  acceptum  refert,  qu6d&  virtute  docTrinaque  floreat ,  &  ad  vltimos 
vfque  terrarum  fines  vnica  aetatefit  propagata.  vt  non  immerito  illud 
Prophetae  videar  vfurpare  pofle:  Dictte  iuBo  quoniam  bene ,  quoniam  fm- 
ffum  adinuentionum  fuarum  comcdct.    Venient  enim  tibi  frucTus  vberri- 
mi  ex  omni  prouinciaac  regione:  hinc  poenitentibus  excufla*  lacryma*, 
indepuerorum  abinteritu  vindicata  innocentia-,  hincvirtutes  ad  matu- 

ritatem 


LIBER  QVINTVS.    SOCIETAS    HONORATA.    693 

ricatem  exculca?,  inde  ad  fincerum  Dei  cultum  addu£ta  barbaries ;  hinc 
de  proitratis idolis  manubia?,  inde  de  profligata  hasrefi  trophxa-,  hinc 
veritatis  fole  difcuiTa?  calumniarum  nebula?,  inde  tormenta  inconcufsa 
vjrcucefuperara.  Haec  cum  prarclara  finr  &z  fingularia,  fuum  pra^co- 
nem  femperinuenienc:  illud  ego  femper  inter  fingularia  eius  &  magna 
reponam;  numquam  eam  tam  de  magnitudine  fua  propaganda,  quam 
de  minimis  qua?  nafcenti  tradideras  obferuandis  laboralTe.  Et,  nifi  me 
fallitopinio,  per  hxc  minima  denique  perfectum  eft ,  vc  minima  cum 
eflec,eminimis  emerferit;  cum  fcilicec  maior  eiTet  Religiofa?  difciplina?, 
quam  fapiencias  cura;  maior  de  errato  quouis  exterminando,quam  de 
pomeriis  dilatandis  folicicudo;  maior  legem  minimam,  quam  prouin- 
cias  conferuandi  pofteris  iniuncta  neceilitas.  Ha?c  illa  fuere  minima 
quas  aecacis  vnins  amplitudinem  eduxerc.  Nunc  agite,Patres  reli<riofif. 
fimi,  &his  veftigiis  infiftice;  hoc  idem  ftudiumvobis  ficcommenda- 
tiffimum,  &  indubie  mccedenc  farcula  fa?culis  beatiora:  forcunam  pri- 
mam  maior  femper  excipicc;  necprius  accrefcere  magnitudo  definet, 
quam  minimorum  cura  vobis  a  magno  au&ore  commendata  minuetur. 

ORATIO     TERTIA. 

De  S.  Framfeo  Xmem, 

I"V  Vm  per  vniuerfum  terrarum  orbem  cogitationem  circumfero,  & 
l^fingulas  illius  partes  tam  varias ,  tam  diilitas  inter  fe,  tam  am- 
plas  atque  diflufas  animo  percurro,  tot  vbique  fpecto  virtutum  a  Xa- 
uerio  reliifla  veftigia,  tot  laudum  infignia  >  tot  prodigiorum  monu- 
menta,vt,  quantus  quancus  orbis  eft,  non  aliud  fuiiTe  videacur ,  quam 
theacrum  quoddam  vircucum,  &  rerum  ab  illo  praeclariffime  geftarum. 
Et  Europa  quidem  gloriatur,virum  fe  calem  rancumque  genuifle,  cerris 
primum ,  deinde  per  Ignacium  Deo ;  illius  hofpitio  fe  ia&ar  Africa; 
Afia  vero  diucurnum  fe  illi  prxbuifle  domicilium  deprasdicac;  America 
tandem  ab  eiufdem  fe  pofteris  ac  fociis ,  eius  pociffimum  exemplo  ex- 
cicacis,  exculcam  agnofcic:  Oceanus,  venci,flumina,  ncionis  experres 
animances,  fol,  nix,  pluuia,  refque  adeo  omnes  Xauerij  imperium  ex- 
perca?,  coc  prarconia  congerunc,  coc  laudum  ampliffimarum  ornamenca 
&  ciculos  accumulanr,  vc,quamuis  vnus  ipfe  facis  fueric  iis  omnibus pro- 
mercndis,  enumerandis  camen  vix  vlla  fufficere  poflic  oracio.  In 
cxlis  vcro  infinita  illa  multitudo  fortunaciffimarum  animarum ,  quas 
in  illud  beatitatis  domicilium  tranftulit ,  in  vnum  conuerfa  Xauerium, 
eum  patrcm ,  defenforem  propugnatoremque  vica?  ac  fortunarum  fua- 
rum,  falutis  poft  Deum  audorem  fuac,  vi&orem  debellacoremque  c\x- 
monum,ruperftitionis  impia:  euerforem,  expulforem  flagiciorum  om- 
nium,  immorcali  prcconio,  laudibufcjue  proficecur  fempiternis.  Quo- 
rum  vocibus  vtnoftra  in  tcms  confentiat  oratio,  in  hunc  prarclanffi- 
mum  illius  de  idolis ,  de  immaniflimis  ac  teterrimis  humani  generis 
hoftibus,  de  vitiis,  de  impietace  criumphum  paulifper  oculos  defigam: 
reliqua  omnium  vircutum  decora,  &  dignitate  ac  fplendore  maxima, 

Ssss   i,  &c 


694        IMAGO  PRIMI   SiECVLl  SOC  IESV. 

&c  numero  propemodum  infinita,  ne  oratio  in  immenfum  excurrat, 

fciens  ac  prudens  prarreribo. 

Auipicaturus  difficillimum  Indiarum  bellum  Xauerius,  pro  lorica 
rudem  tunicam  induit;  pro  gladio  corona  Virgini-matri  iacra  accingi- 
tur;pro  tubis  ac  tympanis  adhibettintinnabuIum,quoexercitumfuum, 
hoc  eft  rudium  puerorum  quantam  potcft  manum,  fub  figna  conuo- 
cetratque  illobelli  apparatu  inftru&us,  hoftihbus  copiis  kk  infert,tan- 
to  illuftriorcm  relaturus  triumphum,  quanto  minus  lfta  auxiha  funt  ad 
vicTotiam  comparata.Sed  nimitum  erat  in  ipfo  Xauerio  ingens  quedam 
virtus,  qua?  coniuncTa  cum  natura5  nobili,  eam  dederateius  oculis,  ori, 
verbis,  nutibus  efficacitatem,  vt  palam  non  iactaretur  modo,  kd  etiam 
reapfe  fentiretur,  Xauerium  audere  &  poiTe  omnia,  in  Xauerio  vim 
cfle  quamdam  virtutemque  pame  diuinam.  Et  fuit  profecTo  potentia; 
Xauerij  p[ufqUam  humana?,  tot  batbatarum  regionum  incolas  a  belluina  fero- 
mfar.  "  citate  ac  truculentia,  ad  manfuetudinem,  ad  morum  honeftatem  ,  pie- 
tatemque  traducere;  idque  non  verborum  ac  fententiarum  pondere, 
cum  verbis  qua:  vellet,  ignoratione  peregrina:  lingua:,  farpiftime  expri- 
mere  non  poiTet,  fed  muta  parne  &  elingui oratione.  Quamquam  quid 
admiramur ,  fine  lingua,  fine  voce,  in  mortalium  animis  illum  tanta 
efficere  potuifle?  quid  tandem  ilti  opus  fuit  voce  ?  Deum  pronunria- 
rec?  attotooris  habitu  ac  fpecie  illum  fatis  loquebatur.  cxlefbm  glo- 
riam  verbis  dcfcriberet?eam  animus  intuebatur  aflidue,  &  quodammo- 
d6  {iibomniumoculos  adfpecTumque  proferebat.  virtutis  puichrim- 
dinem  dicendoexornaret?  illius  m  ie  formam  ,  ac  venuftatem  omnem, 
viuis  colonbus  effinxerat.  Nequeverd  de  inrerorum  cruciatibus,  de 
libidine,  de  reliquorum  vitiorum  turpitudine  quidquam  necciTe  erat 
declamarej  cum  nonanimitantum,  fed  ipfius  etiam  corporis  horrore, 
auerfanda  efle  fatis  commonftraret. 

Rideamus,  fi  placet,  cuin  audimus  magni  louis  nutu  concuti  Olym- 

pum,  terram  ca:lumquetremere,  vt  Poeta:  fabulantur :  at  ego,  quoties 

nutu  Xaucrij,  ca:lo  altiores,  Olympo  firmiores,  duriorcs  icopulis  ho- 

minum  voluntates  concuflas  &  labefactatas  cogito,  toties  in  admira- 

tionem  trahorac  depr^dicationem  tantx  poteftaris:quam  cumdicendo 

nonmodononexornare,  fednequidem  enarrare  me  pofleintelligamj 

oro  quarfoque  vos,  Auditores,  quandoquidem  cogitatione  id  facilius 

quam  verbis  confequi  licet,  vt  illius  effecta  quxdam  animis  vcftris  vos 

ipil  obiiciatis,  aut  ex  edito  quopiam  loco  vos  ea  contemplari  exiftime- 

tis.  Videbitis  illum  exigua  puerorum  manu  ftipatum,  imbellibus  pro- 

fecto  copiis,vicos  Indiarum  maximos  atque  oppida  celeberrima  expu- 

pdos        gnantem:  videbitis  Regnaampliillma,  incolarum  multitudine  frequen- 

flmfiiana  tiffima,diuitiis  opulenta,  infenfiflima  Religioni  Chriftianx,  Deo  fub- 

Ftde  &     iUCTantem,  nequidquam  ex  aduerib  frendcntibus  inferorum  turbis:  vi- 

imbnit.      debitis  barbarorum  exercitus,  ttricris  gladns  lmmiililque  tehs  totoim- 

petu  irruentes,  fiftentem,  &  cogcntem  rerro  pedem  referre:  videbitis  in 

impiorum  vltionem  euocari  ignem  decado,  cinereique  ac  pumicum 

vim  ingentcmdepluere:  videbitis  in  Maurica  regione,  qua:  terra  afper- 

rimaeit,  belluarumnon  hominum  receptaculum ,  barbaram  illam 

geritem 


LIBER  QVINTVS.  SOClETAS  HONORATA.  695 
gentem  fola  feritate  celebrem ,  quas  veneno  ac  ferro  feuiat  etiam  itt 
fuos,  in  coniuges  (fi  tamen  coniuges  ibi  vfquam  funt)  in  liberos ,  inpa- 
rcntes,  Xauerij  potentia  frangi ,  rledi  ad  humanitatem ,  ad  omne  fe 
imperium  fubmittere:  videbitis  Comorinenfes ,  ora:  Pifcarise  ac  Tra- 
uancoridis  incolas,  Tutuchurinos,  Manarios,  Iaphanapatanios,  Maca- 
zarios,  Ceilanos,  Amboinios,  Molucenfes,  Malabares,Bafainos,  Para- 
uas,  Ternatinos,  Melindaros ,  aliofque  populos  numero  propemodum 
infinitos,  eommcjue  Sacerdotes  ac  Reges,eiurata  belluina  viuendi  licen- 
tia  &  viciis  omnibus,  fe  Xauerij  imperiis  fubmittentes :  vt  non  imme- 
rito  quis  credat  Indos  de  vno  Xauerioexclamaffe,  quod  olim  eos  pu- 
tauiflenarrant  hiftoria:,  cum  vifb  potentiffimo  Macedonum  exercitu 
dicerent,  Deos  ad  fe  armatos  e  carlo  defcendifle.  Sed  nihil  egimus,  nifi  Xautrim 
Iaponiam,  vltimam  Onentis  regionem ,  qua:  inter  plurimos  honorum  /aP<"»a>" 
titulos,  peculiari quadam  ratione  propria  Xauerij  lauseft,  ab  hoc  for  'ti  j*IL« 
tiflimolmperatorenoftro  fubactam  in  medium  produxerimtis.  Erant">»«mm 
huic  genti  fub  vno  fummo  Imperatore  Reges  omnino  fexaginta:  maxi- 
ma  potentia  eratSacerdotumquos  Bonziosvocant,  fumma  apud  om- 
nes  ordines  auctoritas  propter  vetus  inftitutum  auitae  religionis :  erat 
gentis  totius  infolens  &  faftidiofa  fuperbia,qua  ceteros  omnes  afperna- 
bantur,  aduenas  arroganter  accipiebant,  egenos  atque  inopes  carlo  pror- 
fus  excludi  volebant:  fuperbix  coniuncta  erat  propudiofa  quardam  li- 
bidinis  omnis  licentia ,  quas  tantam  animis  cali?inem  offuderat ,  vt 
etiam  teterrimi  flagitij  turpitudinem  nullam  viderent.  Explorauerat 
Xauerius  ea  omnia,  perfpexerat  mores,  ingenium  &  indolem  facis  pra?- 
clareanatura  inftitutam,  nifi  a  Bonziorum  difciplinis  non  minorem 
quam  alij  a  vitiis  labem  accepiffet :  intelligebat  in  tam  variis  Regum, 
Sacerdotum,  populi  malis  expugnandis  non  vna  efle  opus  machina;  & 
cum  ttiplici  hominum  genere,  quafi  cum  Cerbero  quodam  aut  Geryo- 
ne,  elTe  dimicandum.  Sed  quid  ageret  paupertas  apud  opulontias  ftu- 
diofbs?quidcaftimonia  apud  homines  impuros  ?  quidanimi  fubmif- 
fio  apud  infolentiffima  ingenia?  quid  vnus  ipfe,  &  peregrinus  quidem, 
apud  Reges  fexaginta?  Nihil  tamen  in  hac  re  tanta,  tamque  difficili, 
defperatvit  vere  magnanimus;  fed  toto  impetu  ac  mole  belli  nicum- 
bit  in  eam  partem  quam  efle  iudicabat  firmiflimam  :  Bonzios  ag^ref- 
fus  eft,  hominum  genus  callidum  acfrauduleimim^contumaxprarterea 
&  arrogansjeospalam  conuictos,  coactofque  cedere  iudicio  veritatis 
conftringit;  explodit  friuolas  fuperftitiones  ac  catremonias ,  detecHquei 
eorum  fraudibus ,  odio  illos  Regum,  populique  contemptui  ac  ludi- 
brio  fubiicit.  Hac  firmiflima  acie  perfracta  &  fuperata,  iam  leuis  erat 
cum  populo  pugna,  nec  difficilior  cum  ipfis  Regibus :  vltro  ex  diuerfis 
prouinciis,  qu6  eius  fama  peruaferat,  lcgati  mittebantur,  vltroexpofce- 
banttamquam  hominem ,  diuino  fibi  confilio  deftinatum:  Proceres  in 
vias  &  vrbium  portas  effufi  aducntum  gratulabantur,  in  regiam  dedu- 
cebant,  plaufu  &  lastitia  omnia  pcrfonabant,  collocabant  regio  in  folio, 
fua  illi  fceptra  &  regna,  animos  &  voluntates  fuas  eius  imperio  fleclen- 
das,  confilio  moderandas,  auctoritate  regendas  committebant. 

Figite  hic  paulifper  animum  cogitationefque  veftras,  Auditores,  iu 

ampla 


696  IMAGO   PRIMI   SJECVLl  SOC.    IESV. 

ampla  atquc  augufta  fpecie  Xauerij  conremplanda,tot  fuba&is  Regibus 
triumphancis,  coc  coronas,  tot  fceptra,  tot  gcntium  populorumque  fpo- 
lia  ac  rrophxa  ad  pedes  fuos  abiedra  numerantis  j  &  cum  illius  gloria 
ac  maieftace,  Regum  omnium,  qui  vlla  vmquam  artate  viguerunt ,  glo- 
riam magnificentiamque  conferte.  quid  in  illis  reperietis,  quod  in  hoc 
non  luculenciflime  refplendeat?  quam  multa  in  hoc,qua:  lllorum  iplen- 
dori  defuiilc  vidcancur?  Memini  olim  du&u  aufpichlque  Cxiaris  cacfa 
efleac  profligata  vndecies  cenccna  milliahoftium:  ac  ex  lllis  quantulam 
parcem  Cxfar  fuam  vocac  ?  &c  quarnam  ifta  laus  eft,  morccm  intulifle 
miieris,  quam  mancipium  quodlibec  eciam  Regibus  inferre  poteft? 
Xaucrius,  quod  ne  vni  quidem  mancipio  P.ex  prxftare  vllus  pocuic 
vmquam,  ampliiis  decies  cencenis  millibus  vitam  dedit;  &  animx 
quidem,  hoc  eft  non  fugacem  &  mox  perituram ,  fed  immortalem  ac 
fempiternam.  Videte  nunc,  obfecro,quod  caput  eft,quam  exiguo  tem- 
pore  rem  tantam  perfecerit.  Non  multo  amphus  dccennij  ipatio,  In- 
dias  Iaponiamque  peruagatus,  tot  Regna,  tot  prouincias,  tot  vrbes  ad- 
iuit ,  tot  immenfa  mana  emeniiis  eft,  vt  llli  vix  fatis  temporis  ad  tanta 
itinera  coniicienda  fuifle  videaturj  &  interea  tamentot  centenahomi- 
num  millia,  abdu&a  ab  idolorum  culcu,  &  fub  Christi  ditionem 
reda&a,  falucari  fonce  luftrauit.  Si  vero  reliquas  nationes  ac  genres  ad- 
iunxero,quas  abfens  audtoritate  &  confiliofuo,opera  &  labore  iiiorum, 
ad  veri  Dei  cultum  rraduxit;  ii  Chnftianos  infuper,quos  a  viciis  abftra- 
xit,  neque  numerum  inire,  neque  exium  reperire  mea  poterit  oratio. 
Depraua-  £t  fan£  nauc|  fcj0  an  non  fuerit  cum  hifce illi  multo  difticilius  certamen, 
Wanorum  9uain  cum  ipfis  barbaris  j  atque  ade6  vt  defperatior  victoria,  ita  etiam 
mores  cor-  prxclarior  triumphus:  horum  cerce  quidem  impiecacem  acrocicate  fce- 
rigitybi-  |elum  flagitiorumcjue  fuperabanr;pudorem  omnem  audacia  acque  in- 
Vtl^  H'  ueceracaconfuecudopeccandidecerferat;animata  luxu  licentia,  robo- 
rata  druitiis,  inflammatacommercio  barbaromm,  ita  omnem  probica- 
tisac  Pveliaionis  fpeciem  aboleuerat,vcfolo  nomine  dicerencur  Chri- 
ftiani:  &  barbari  quidemfere  volutabahtur  tantum  infuis  vitiisigno- 
ratione  virtutum,  ac  legis  diuina^  hos  ver6  prxfra&a  in  fceleribus  ani- 
mi  obftinacio  retinebac.  Quid  hic  agerec  Xauerius  ?  non  hic  confuetx 
artes  furnciebant;  alia  erat  ineunda  ratio,  noua  induftria,  noua  vis ,  no- 
ux  machinas  erancadhibenda?.  Nactus  erat  nefcioquem  exeonumero, 
cuius  improbitacem  confuecudine  peccandi  roboratam  auxerac  licencia 
acque  audacia  milicarisj  &ftacueracapudfehomopertinaciiIimusnum- 
quam  reilpifcere,numquam  Xaueriomanus  darc.  atque  illud  decretum 
ita  alte  animo  infixerat,  itaobftinatam  peruicaciam  municrac,  vt  fran- 
gi  vincique  numquam  pofle  viderecur.  Hunc  hominem,  dirficilem 
adeo  &  repugnancem  fapienciilimus  iuxca  ac  pocenciilimus  animorum 
Imperacornofter,  familiariceracblande  aggreflirs,  excra  vrbis  pomeria 
deducit-,  credo,  quaii  otij  fallendi  caufsa:  cumque  perucniflent  ad  fal- 
tum  quemdam  vrbi  vicinum  ( vt  ferebat  natnra  regionis)  palmis  conii- 
tum,  vidensfe  locum  &  occaftonem  eflenactum  prxclare  rei  gerendar, 
omnem  animi  vim  concencionemcjue  adhibec,  horcacur,  minas  incen- 
tat,  blanditur,  obfecrat.    Quid  candem?  cum  nihil  quidquam  horum 

prodefle 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.  697 

prodefle  cernerer,  corpusnudat,aculeatumflagellum  arripic,  &  accen- 
fo  atque  inflammato  vultu  tam  crudeliter  in  fe  ipfe  defasuit,  vt  contu- 
max  lllefpeetaculoperculfus,  ad  genua  Francifco  acciderit;  &  erum- 
pentibus  lacrymis,  Ah  parce  tibi,  Xaueri,  inquit  •,  ignofce,  ego  fum 
qui  fcelus  admifi,  ego  poenas  commcrui;  ego  pledti,  ca:di,  laniari  debui: 
defifte,  tuus  iam  fum ;  quidquid  placuerit ,  impera.  ^mulabatur  hic, 
vt  opinor,  Xauerius  maximum  illud  ac  potentiflimum  imperium, 
quod  olim,  dum  vixit  in  terris,in  mortalium  animos  atque  orbem  vni- 
uerfimi  humani  generis  Seruator  exercuit;  qui  vinctus  ad  duriffimam 
columnam  ,  atque  immaniter  caefus,  mortem  deinde  turpiflimam  in 
cruce  noftri  caufsa  perpeffus,  vi  potentiflima  omnia  permouit,  &  ad  fe 
pertraxit.  Neque  vero  vnius  tantum  obftinatione  pertinaciaque  indu- 
ratum  pe&us  emolliit;  incubuit  in  Goam,  irruit  in  Malacam,  in  Coci- 
num,inTernaten,  in  Armufiamillapfa  eft  eadem  vis,vrbefque  omnes 
Chriftianorum  incolarum  frequentia  nobiles ,  at  vitiis  &  fcelenbus 
haud  paulo  nobiliores,  peruagata  eft,  excuflit,  deleuit ,  euertit.  Si  quid 
non  caftum,  non  pium ,  non  fan&um  erat,  profcripfit;  effrenatam  li- 
centiam  caftigauitj  malam  auaritiam  lucris  iniquiflimLs  inhiantem  re- 
preflit;  odia,inimicitias,  ftricl:os  in  mutuas  ceruices  gladios  difcuftit; 
ex  asdibus  plurimorum  pellices  exterminauit ;  intempeftiua  conuiuia 
ritu  Saracenorum  celebrari  fblita,turpitudines  MahometicaSjqux  palim 
impune  graflabantur,  plane  aboleuit.  contra  vero  collapfam  pietatem, 
iuftitiam,  fanditatem  priftino  vigori  reftituit :  omnes  denique  fub  di- 
tionem  imperij  fui,  feu  verius  Dei,  poteftatemque  redegit.  Magnifica 
quidem  eflefolet  oratio  ifta,&  plurimum  habere  admirabilitatis:Xaue- 
rius  viginti  quinque  mortuos  ad  vitam  reuocauit :  Xauerius  imperio 
fuo  ftabilem  illumac  perpetuum  folis  curfum  ftitit,  ac  retardauit :  Xa- 
uerius  tempeftuofi-maris  fluctus  pacauit,  compreffit  ventos,  pifces  e 
mati  ad  obfequium  euocauit,  morbos  cuiufque  generis  exftinxit,  caco- 
da:mones  compefcuit ,  &  ex  mortalium  corporibus  ciecit.  At  quanto 
ha:c  magnificentiorafunt&auguftiora?  Xauerius  decies  centena  mil- 
lia  aniraarum  a:terna:  mortis  fiippliciis  liberata  meliori  vita  donauk: 
Xaucrins  in  vltimas  Orientis  oras  vifum  antea  numquam  veritatis  fo- 
lem  induxit:  Xauerius  non  folum  ventorum  procellas,  fed  hominum 
iras  ad  expetcndam  vindi&am  pra:cipites  ,  non  maris  tantum ,  fed  tur- 
bulentiffimos  etiam  animotum  fluclus  compefcuit :  Xauerius  non 
pifces  tantum  cx  aqua,  fed  homines  etiam  ex  profundiflimo  flagitio- 
rum  gurgite  extraxit.  Nemo  hic  mihi  obiiciat  flexanimam  illam,quam 
Tullius  rerum  omnium  dominam  ac  reginam  vocat,  eloquentiam: 
quid  enim  habet  quod  cum  Xauerio  in  contentionem  venire  queat? 
Ncmo  mihi  fabulas  illas  Poetarum  decantet,  Orphei,  Amphionis, 
Arionis,  Apollinis,  Mufarum  ac  Sirenum,  nifi  forte,  vt,quae  de  iis  ficla 
funt,  a  Xauerio  fa6la  eiTe  fateatur:  hic  filuas  traxit ,  cum  barbaros  at- 
que  agteftes,  incolas  filuarum,  permouit:  huiclapidcs  &  faxa  blande 
obfecuta  funt,  cum  adamantina  mortalium  peitora  emolliit:  hic  flu- 
uiorum  curfus  rerinuit,  cum  defluentes  in  omne  vitiorum  genus  prauas 
confuetudines  reftrinxit:  hic  feras  mitigauit,  cum  animos  crudelcs  flexit 

T 1 1  c  ad 


$9$  IMAGO  PRIMI  SiECVLl  SOC.  IESV. 
ad  mifericordiam :  hic,exiilientibus  ad  vocis  aut  cithararfonum  lapidi- 
bus,Thebas  exftruxit,  cum  pretiofos  lllos  lapides  ad  cadeftem  Ierofoly- 
mam  ardificandam  promouit.  Nihil  erat  in  mortalium  animis  tam 
afperum  aut  indomitum,  quodnon  fubigerct:  nullus  vipiamterrarum 
patebatlocus  ad  orientem  folem,  quo  non  incredibili  ardore  Chri- 
tsfdsinas  STI  impcrium  femper  longius  extendendi  penetraret.  Vnicus  fuper- 
fnfeRu-  crat  Afia?terminus,Sinarum  regio,  non  folum  externorum  hominum 
nmftrat.  ^^  non  frequentata,  fedocclufa  etiam  perpctu*  feruitutis  auc 
capitalis  terroie  fupplicij.  Harc  etiam  repagula,  infatiabili  exarftuans 
cupiditate  femper  vincendi ,  perrumpenda  iufcepit  Xauerius ,  ne  qua 
cffet  mundi  regio  folis  huius,  quem  oculis  adfpicimus  ,  radns  colluftra- 
ta,  quam  ipfe  vi&oriarum  fuarum  fplendore  non  peruaderet.  At  eccc 
tibi,in  ipfo  portu,  &  iam  paene  ingreflu,  Sinarum  ex  hac  mortali  vita 
euocatur.  Dum  nouos  ille  labores  cogitaret,  laborum  illi  praemium 
pra^parabat  Deus ,  &  hifcc  ad  fe  vocibus  inuitabat :  Satis  eft,Franci(ce, 
fatis  eftjomitte  tuam  lftam  vocem  infatiabilem  laborum  iuxta  ac  vi- 
cloriarum,  Amplius,  amplius.  Iam  te  fatis  diu  mare,  venti,  procellr, 
Syrtes,  naufraoia  exercuerunt,  iam  fatis  diu  in  te  fames,  fitis,  peftilentes 
pauperum  tabidorum  morbi,a?ftus,frigora,  nuditas,  angores,  argritu- 
dines,  aliarque  id  genus  cohortes  incurfarunt :  iatis  eft,  Francifce,  fatis 
cft:  iam  his  fuus  definitus  eft  terminus,  deliciis  vero  ac  voluptatibus 
carleftibus  laxanda  eft  arternitas.  aduerfus  barbaros ,  aducrius  deorum 
Sacerdotes,  nihilprarter  odia  in  te  &  cardem  anheiantes ,  aduerfus  furi- 
bundas  darmonumlegionesdepugnatum  eft  fatis ;  te  iam  arterna  Bea- 
torum  pax  &  fecuritas  pofthac  manet,  te  carleftis  patrix  incolar  fuum 
ciuem  repetunt,tibiobuiamproperant,  tibi  coronas  dererunt,  tibi  ho- 
nores,  titulos,  plaufus  ac  triumphos  parant  fempiternos.  Hicincertus 
harreoj  gratularine  Xauerio  debeam,  an  ampliiTimi  Regni  calamitatem 
deplorare:  eius  certe  felicitate  infelices  Sinas ,  eius  ad  caelos  difcelTu  ipii 
viam,qua  eo  perueniant,  non  agnofcent.  O  fua  fi infortunia  miferi 
noffent,  iam  Regni  fuiobices  erTringerent ,  neque  auide  modo  venien- 
tem  prasftolarentur,  fed  in  occurfum  vndique  eifufi  aduolarent,adfuas 
illum  rapturi  fedes.  Difficile,  fateor,  hic  acquiefcat  humana  meris,  nifi 
perfuafum  habear,aDeononeludinoftram  fpem  ,  fedoccultoconfiho 
ac  fapientia  ad  fuos  plerumque  fines  fuauiffime  dirigi,  ac  maiore ,  cum 
id  minimefperes,bonocumulari.  Deo  certe  non  deerunt  efficaciflimar 
rationes  ac  modi,  quibus  hanc  iftorum  populorum  iacturam  refarciat. 
Tu  vero,virorum  beatifFime,pofttot  huius  vitce  procellas  ac  tempeita- 
tes,fuccede  in  portum  felicitatis  artema:,  quo  te  tui  vocant  labores  ac 
triumphi.  Sed  id  mod6  age,  id  cura  apud  arternum  Numen,  vti,  ciim 
perteipfe  id  perficere  non  potueris  ,  Regni  Sinarum  repagula  commi- 
litones  tui  conuellant.  en  tibi,  ad  quaruis  pericula  promptos  Mc  arque 
alacrcs  oiferunt,difncultates  nullas  horrent,nullam,quamuis  duriilimx 
feruitutisjconditionemreformidant:  id  vniceoptant,  vtianguis,  qui  in 
venis  tuis  argre  potuit  retineri,  in  fuo  corpore  viam  inueniat,  vt  Sina- 
rum  campi  hoc  imbrefanguineo  rigati,Fidei  Chiiftianx  fru&us  vberes 
falutarefquc  producant. 

ORA. 


LIBER  QVINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.     699 

ORATIO      QJ/ARTA. 

X)c  ?vem  Mfriomm  noftromm  glorm  ctd  &mulan* 
dam  nobis  firopoftt&t 

SI  virorum  Principum  &  magtiorum  fepukhra ,  in  quibus  opes  ac 
preriofa  omamenra  vna  cum  corporibus  rerrx  mandantur,  profa- 
nas  illas  dumtaxat  opes  haberenr;  nulla  profe&o  libido  quemquam  iu-> 
re  impelleret,  vt  ea,  qua:  nimis  in  rebus  humanis  fragilia  &  caduca 
funr,  apud  mortuos  quxrercr,necefrofTo  iamrhefauro  (vt  folentamen- 
tes  illi,  quos  S.  lob  ait  gaudere  <vehementer  cum  muenerint  fepulchrum)  cmp.  $; 
Letandum  fibi  arbitraretur .    Sed  quoniam  non  folaz  ifta;  opes  repe-  Seputchra 
riuntur  apud  lam  vita  functos ,  fed  magnarum  etiam  virrutum  digna  Ztnuubui 
ftatuis  atque  immortalitate  monumenta ;  non  pigebit  ( vt  credo  )  vos  maxime 
mecum  animo  ad  fepulchra  defcendere ,  &  qua?  maiores  noftri  decora,  nohlUtAn" 
qux  reliquerintad  imitandum  omnibus  exempla,  recognofcere.  Quam- 
quam  haud  fcio,  fepulrine  dici  debeant,  quos  fua  iamdudum  virtus  ex- 
tulit;  an  iltblati  potius  in  montem  lllum  Pharan,  in  quo  primus  He- 
bra:orum  Du&or  Moyfes  Deum  aliquando  fplendore  &  glona  fulgen-  DcHtcr.3}, 
tem  vidit,  igneam  legem  dextra  prxrendenrem.  Nam  fi  omnis  ifte 
montis  apparatus  &c  maieftas  quoddam  fuit  noftrorum  temporum  ,  & 
totnobilium  palmarum,vaticiniunv,  anile  putandum  eft,  aditum  huius 
loci  non  maxime  patuiflc  Ignatio,  &  tot  eius  foruflimis  Sociis,quorum 
inflammatis  ftudiis  &  laboribus  per  orbem  pame  vniuerfum  ignea  ifta 
lex  promulgata  eft  ?  Ergo  &  1II1  m  cilefti  illo  monte  iam  laborum  fuo- 
rum  mercedem  confecuri,  conuerfis  in  Deum  oculis  &  manibus  teftan- 
tur,  quid  pro  illa  lege  aliquando  egerint,  quidve  perpefli  finr;  &  nobis 
interim,ad  inflammandos  animos  noftros,fub  cineribus  corporum  fuo- 
rum  igniculos  quofdam  reliquerunt :  quos  vt  hodie  melius  afflatu  no- 
ftro  fufcitare  atque  accendere  pofllmus,  rcferre  mecum,qua;fo,  paulif- 
peranimum  ad  illam  poftumiVatis,D.Ioannis  inquam,plenam  magtia- 
rum  rerum  inuolucris  hiftorianv,  St  quo  cultu,  qua  forma  corporis  au- 
clorem  Socieraris  Iesvm  vidcrit,  attendite;  facileque,qutbus  virtutibus 
maiores  noftri,qui  ab  illo  nomen  &  vitx  rarionem  duxcrunr,  excel- 
luerint,  intelligetis.  Obtulcrar  fe  aliquando,  in  ampliflimo  Dtuorum  komiuum 


ccetu  ,  facro  Vari  conremplandum  Deus :  hic  cum  iam  dextra  librum  fttttiorum 
prxgrandem  tenerer,pra:conis  voceiuflit  inquiri,num  quis  illius  euolu-  Societi 
tionem  explicarionemque  in  fe  fufciperet  (  &  vero  erar  ad  aperiend 


um 


perdifncilis 
tentaret,al 


;sv  ex- 
retfdt.  tn 


s,  multisque  figillis  obfignarus: )  vbi  nemo  vnus  qui  hoc  at-^  Aino  li-  , 
iquamdiu  apparuit;  produt  tandem  Agnus  in  medium,  rem  J,**.^*" 
quade  agebatur,  perfechirus.  fit  propior ,  acccirtt  ad  Deum,  auferte 
manibus  ltbrum,  foluir,  aperit,  profcrt  in  lucem  arcana;  euulgarisque 
omnibus  ranro  cadum  omne  gaudio  cbmpleuit,  vt  longe  latcque  efntfa 
grarulanrium  vox  &  acclamatio  illa  perfbnaret:  Vicit  leo  de  tribu  ludi.  Apcc.5. 
Mira  profecto  fignarerum,  vifumque  admirandum.  inquocumom- 
niafunt  inuoluta,  Sc  ab  humanis  fenfibus  &:  cogitatione  rcmota,  tutn 

Tttt  2.  nihil 


700  IMAGO    P.RIMI    SiECVL.I    SOC.    IESV. 

nihil  admirabilius,  quam  quod  idem  fit  &agnus,&  leo,idem, inquam, 
ille,  quilibrum  aperuit:  quo  quid  eife  poteft  magis  natura  diuulium 
atque  contranum?  Et  tamen  intermicant  in  hifce  tencbris  non  modi- 
ca:  e  doctifTimorum  virorum  fentcntiis  fcintillx  claritatis :  qui  quo- 
niam  omnes  hasc  vni  Liberatori  gcnerishumaniCHRisTO  atcribuunt, 
manifefte  conficitur,rebus  tam  inter  fe  dimmilibus  &  diuerfis  fignifi- 
.cari  trcs  illius  prxcipnas  maximeque  proprias  virrutes,  fan&itatem, 
fortitudincm  &  fapientiam.   Et  vero  fi  rerum  omnium  vim  &  natu- 

SanctitM,  ,    ■  il  •  i     n-  n  \ 

fortitudo,  ram  peripicere  volumus ,  quid  cile  poteit  tam  conuemens  agno,  quam 
fipientia  quardam  vitas  Deo  confecratae  fandtitas  &  innocentia  ?  quid  tam  pro- 
marornm    prjLim  leoni   quam  fortitudo?  quid  llla  apertio  demum  expiicatioque 

wftrorum   flT  ■     i-     1        i  •    •  -  n  ■  Lr  i       /r    "  X  ■ 

tn  Agm     "bn  aliud  nobis  mnuit,  quam  rerum  omnium  abiolutiilimam  cogni- 

*sfp oc.ex-  donem  atque  fapientiam?  Omnia  funtCHRiSTO  conformia,  omnia 

kbtntnr.    -^  mamfen^  COnfonant,  vt  in  re  tam  perfpicua  nullus  e(fe  poflit  am- 

pluis  ambigendi  locus.  Videamus  hic  iam  num  quid  huic  leoni  fimile 

maiores  noftri  virtute  eniti  atque  efncere  potucrint :  nam  &  fanctitate, 

&forritudine,  &  fapientia  excellere  eos  oportuit,  &haberequamdam 

ncceflitudincm  communionemque  virtutum,  fi  non  immerito  tatn 

pra:claro  nomine  ac  titulo  infigniri  hanc  Iesv  Societatem  volumus, 

SanBitas   in  quo  hxc  maxima  &  amplimma  fucrunt.  Ac  primum  quidem,  quan- 

&viu  m-  t£  innocentia  vitx,  quam  cxcellenti  virtute  prxditi  fuerint,  cognofcite 

tioccntia  m  T     n  a  J  •  L  •  \ 

mn,rts  ex  eorum  Inltituto,  normaque  viuendi,  quam  non  tam  verbis  quam 
maioribm.  operibus,  non  tam  libris  quam  moribus  expreiTam  nobis  tradidere.  Ex 
quo  enim  fanctiflimus  Parens  nofter  Ignatius  huius  Inftituti  fignum 
cxtulit,  &  adomnes  heroicas  virtutes  nobis  prariuit ,  numquam  defue- 
runt  generofaunentcs,  qux  omni  conatu  ad  folidam  laudem  eniteren- 
tur.  De  his  ego  propenfo  animo  ficpe  cogitans,  tam  expetenda  eorum 
conditione  non  mediocnter  oblecTor,  gaudecque  tam  multos  fortaflis 
nos  habere  Fratres  &  Socios  in  illis  ccetibus  iam  beatos,  quam  hic  no- 
bifcum  adhuc  verfantur  m  terris.  Etenim  vt  e  terris  cadefti  rore  perfu- 
fis  fol  tcnucs  &  fubtiles  fpiritus  fcgregat,  eosque  fuis  radiis  excocTos  fur- 
fiim  attrahit,  &  attollitin  altum:  itamihi  videntur e  pietate  noftra,  ia 
qua  eft  ros  quidam  carli  perpetuus ,  educi  quotidie  in  altum  nobiles  & 
puri  fpiritus,  quosSoiille  diuinus,  duin  adhuc  corporibus  permixti 
funt,  primoquidem  facns  quibufdam  motibus  caleracit;  deinde  very 
ab  humanis  afTectibus,  &  ab  omni  concrcnone  mortali  fegregat  ;  po- 
ftremb  vbi  iam  plene  expurgati  extenuatique  funt,  neque  aliquid  am- 
pliiis  terrenum  veluti  quidam  in  corporibus  genij  fpecTant ,  tum  de- 
mum  fupra  terram  eleuat  adfc,  vt  propioribusignibusinaliqua  carli 
SmllitM  rcgione  collocati  incalefcanr.  Ex  hoc  illos  numero  eiTe  puto,  qui  ce- 
Xat'en%-  ter's  a<^  immortalitatem  viam  aperuere,  duo  illa  Orientis  &  Occiden- 
tliomm.  tis  noua  fidera,  Ignatium  dico  &  Xauerium-,  quorum  tam  eft  certa  pro- 
bataque  fancTitas,  vt  alter  non  Manrefam  folum  &  Hifpaniam,  fedEu- 
ropam  totam  celebritate  nominis  fui  &  beneficiis  impleuerit:  de  altero 
Indi  dicere  foleant,  parne  miraculi  inftar  eifc ,  fi  miferorum  precibus 
inuocatus  miracula  non  affidue  patret.  Ex  hoc  virum  cgregia  animi 
moderatione  defpicientiaque  fui,  Francifcum  Borgiamj  ex  hoc  Aloy- 

fium, 


LIBEIl  QVINTVS.   SOCIETAS  HONORATA.    701 

fium,  Koftkam,  ck  non  ita  pridem  e  Belgio  in  Italiam,  ex  Italia  in  cx- 
lum,  non  fine  magno  comitatu  vntutum  profettAim  Berchmannum, 
ex  hoe  fancliflimos  clariilimoscjue  viroS,  Ouiedum,  Guttierez,  Reali- 
lium,  Rodriguez,  &  fexcentos  alios ,  quos  hic  coniulto  prartereo  (de 
Cjuibus  erit  opportumor  foitaflis  dicendi  locus; )  omnes  aut  iam  irre- 
fragabili  Romani  Senatus  iudicio  aifertos  cxlo,  aut  miraCulorum  glo» 
ria  abipfis  etiam  hoftibus  Fidei,  barbarisque  nationibus,  dum  adhuc 
in  terris  agerenr,  plusquam  humana  veneraione  cultos. 

Sed  multo  admirabilius  vidcri  debet,Iuda;os  &  Mahometanos,  qub-  Mahme» 
rum  animis  odium  in  Chriifianos  penitus  infitum  atque  inuftumeff,  t?"p™m 
tam  eximie  dilexiiTe  Gaiparem  BarzaeunijVt  illiquidem  eum  tamqtiam  $are  Bar- 
alterum  Ioannem  Baptiitam,  aut  vnum  aliquem  delapfum  e  carlo  co-  Zg°  °P'»i°* 
lerent :  hi  vero  fanum  noftris  hominibus  inacceflum ,  ac  fi  ipfa  religio 
ingrederetur,  aperire  llli  non  dubitarent.    Hxc  barbarorum  tam  lucti- 
lenta  teftimonia  dum  habemus,  quid  eft  quod  pluiibus  de  virtute  ma- 
lorum  noftrorum  difpntemus?  quafiveroea  vita  hominibus  dubia  vi- 
deridebeat,  quam  belluis  ipfis  lmmaniores  populi  venerati  funt. 

Age  iam,quanta  vis  animi  &  fortitudo  in  illis  lpfis  eluxerit,videamus:  Fortitttd* 
neque  enim  fatis  cft  ad  laudem  nominis  noftri  fuifle  illos  fanclitate  &  ""**orum 
innocentia  vitx  confpicuos;  fed  hoc  etiam  ad  cumulum  laudis  accedat 
oportet,  fuiife  eos  conftantes,  robuftos,  magnanimos,  verbo  vt  dicam, 
leones,  &  quidem  (  vt  habent  Abaflinoruminfignia  )  in  altero  vngue 
crucem  tenentes.  Quid  enim  pro  huius  gIoria,Chnftiana:c]-  Religionis 
amplificatione  non  egerunt?  quid  non  mohti  funt?  Solco  fxpe  mecuni 
tacitus  admirari,  &  non  mediocri  voluptate  affici,  cum  reuoco  in  me- 
moriam  lirteras  Heroum  iftorum,  quas  plenas  alacritate,  plenas  cxle- 
fti  voluptate,  e  laboribus  fuis ,  tamquam  rofas  e  fpinis,  tamquam  fcin- 
tillas  ex  circumquaque  ftrepentibus  flammis,  ad  nos  tranfmifcrunt. 
Fieri  profe&o  nullo  modo  poffe  exiftimaremus ,  vt  humana  mens  tam 
diuerfa  comprehenderet,  tam  difficiliafuperaret,  tam  omnia  infra  fe 
poneret,  nifi  pxne  in  ipfis  eorum  litteris  viros  illos  ftrenuecum  malis 
omnibus  depugnantes  eflet  contemplari ;  vt  tam  ignauum  atque  iner- 
tcm  inter  homincs  arbitrcr  cffe  neminem,  qui  non  ,  cum  harcabillisr 
fcripta  aut  audiuntur  aut  leguntur,  iiidem  fe  ignibus  fentiat  inflam- 
mari.  Quis  enim  non  intimo  feniu  commoueatur,  ctim  legit  illos  in 
mcdiis  Iaponia?  niuibus  igne  diuini  amoris  colliquefcentes,  in  conti- 
miis  laboribus  maiori  femper  animarum  zeloxftuantes,in  mediisperi- 
culis ptq  diuine  confolationis  affluentia  lacrymantes,in  ipsa  deniq;mor- 
te  triumphantes? An  potcft  aliquid  hac excelfitate  animorum  eflc maius? 

sAudire  magnos  iam  njidcor  duces  Horar.  i\b.u 

Non  indecoro  puluere  fordidos:  ei" 

egentesy  anou{liatos}  affliclos,  tnfolitudimbtis  errantes ,  in  montibiis ,  e£*  (be-  Hcbr.  n. 
luncis,  &  m  cauernis  terrj,  quxrcntes  vbique  virtuti  materiam  ,  quam 
nos  oblatam  fepe  repudiamus.   Alij  fecuti  Principum  fuorumcaftra  Labores . 
pcrnoctant  fub  Ioue  frigido,  hibcrnantcum  militibus ,  in  medias  pu-  "° 
gnantium  acies  fefe  ingerunt,  opemque  morientibus  allaturi  omnia  fi- 
gna  circumuolant :  alij  grauiora  in  mari  pericula  non  reformidanrcs, 

T  1 1 1  3  iactan- 


-j.ir:; 


Jllttltittt- 
do  A4,*r- 
tyrttm: 


P.Jnto- 
tuns  Cri- 
minalis 

frHBHS. 

Afartyre 
variis  in 
loeis, 


frxfertim 
tn/aponta. 


702  IMAGO   PRIMI    S^CVLI   S  O  C.  IESV. 

ia&antur  maris  flu&ibus  &  procellis ,  interque  frequentes  bellicoruiri 
tormentorum  boatus  &  fulmina,  vtnufque  elementi  tempeftates  ex- 
penuntur:  alij ,  dum  peftilens  aliqua  lues  in  oppidis  gratlatur ,  velut 
communis  falutis  vi£timas,vitam  pro  miferorum  folatioprodiguwt,nec 
verentur  ea  tuguria  fubire,  in  quae  vixaliquis  ingrcdi  praetet  mortcm  & 
horrorem  poilit:  alij  apud  heterodoxos  publico  abftinenr^  nec  nifi  no- 
&urnis  tenebris  tecli  domicilium  permutant,vt  Catholicis  omni  fubfi- 
dio  deftitutis  auxilio  fint  &  iolatio.  Quid  nunc  eos  commemorem,qui 
barbaras  inter  nationes,  omni  humanitatis  commercio  funt  deftitutij 
vt  D.  Hieronymi  verbis  vtar,  fcorpionum  tantum  focij  &  ferarum? 
Omittoceteros  laboribus  exhauftos,  calumniis  oppreflfos,  obtreclatio- 
nibus  laceratos.  Non  polTumtamen  eorum  virtutes  &gloriam  tacitus 
prxterire,  qui  de  tyrannorum  ac  barbarorum  cruciatibus  inuicto  ani- 
mo  triumpharunt.  Atq;  horum  quidem  fortiiTimorum  pugilum,quam 
non  modo  illuftres  victoriar ,  fed  ingensctiam  eft  numerus  &  multitu- 
do?  Ptorfus  admirabile  videri  debet ,  &:  pameincredibile,fi  quisarra- 
tis  noftra',  temporumque  omnium  rationem  duxerir,  quam  multos  his 
ipfis  centum  annis  Societas  habuerit ,  qui  mortem  pro  Deo  fortiter  op- 
pecierunt.  vt  non  minits  Sodalitium  quoddam  Mvwy.ovmv^  quam  illud 
olim  Apoftolomm ,  hominumque  mortem  potius  quam  vitam  anhe- 
lantium,  Societas  efle  videatur.  Nam 

^ui  gurgesy  aut  qu&  flumlna  lugubris 

Ignara  belh  ?  quod  mare  barbar<e 
Non  decolorauere  ctcdes  ? 
Qua  caret  ora  cruore  noftro  ? 
Apud  Comorinenfes  confoditur  tribus  vulneribus  Antonius  Cri- 
minalis  ,  primus  tot  magnorum  Ducum,  illam  palmam  non  minore 
fortitudine  quam  felicitate,  confecutus :  hunc  permulti  alij  terr£ 
marique  magnis  paflibus  &  animis  ad  cruciatus  mortemque  fecu- 
ti  funt .  Ignatius  Azebedus  trigintanouem  Sociorum  Dux  in  Ocea- 
no ,  Petrus  Correa  in  Brafilia ,  Gonfiluus  Silueria  in  Monomotapa, 
Ioannes  Baptifta  Segura  cum  fuis  in  Florida,  Iacobus  Sales  in  Gal- 
lu,  &  in  Salfetanis  agris  cum  quinque  fuorum  funeribus  Rudol- 
phus  Aquauiua.  Deus  bone,  quiviri!  qua  dignitate,  quo  fplendorc 
nominis  &  generis !  qua  commendatione  famaque  virtutum  memo- 
ria:  fxculorumomnium  confecrandi !  Sed  nufquam  terrarum  acrius  di- 
micatum  eft ,  quam  in  Iaponia :  qua:  quidem  mihi  femper  vifa  efl 
theatrum  quoddam  in  vltimis  Onentis  finibus  ad  fpe&andum  orbi 
vniuerfo  erectum ,  in  quo  fumma  fortitudo  noftrorum  &  conftantia 
cum  fumma  feritate  hoftium  palam  congrederetur :  in  hoc  Paulus,  Ia- 
cobus,  Ioannes,tres  fortiflimi  Heroes,  in  excelsa  cruce  ftantes,  intrepi- 
di  tranfuerberandum  latus  carnifici  obtulerunt :  in  hoc  Carolus  Spiuo- 
'  la,  poft  tettum  &  calamitofum  trium  annorum  carcerem,  duabus  ho- 
ris  perftitit  inter  flammas ,  ita  lartus  &  alacer,ac  fi  alcer  phcenix  in  ni- 
dulo  fuo  moriens,  iamiamque  imminentem  longe  beatiorem  vitam 
prarfenti  voluptate  ptarlibaret. 

Infinitus  fim,  fi  in  hunc  campum  exfpatiari  voluero .    Quidquid 

enim 


LIBER  QTINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.     70$ 
enim  tyrannorum  furor  ac  rabies  machinari  potuit,  quidquid  carni- 
ficum  manus  inferre,  hoc  iamdudum  totum  in  corpus  nofhorum 
hominum  videtur  eXpromptum .   Neque  tamen  vlla  eft  pccna   tam 
acerba  Sc  intolerabilis,  quam  illi  non  forti  excelfoque  animo  fufcepe- 
rint ;  nullus  equuleus  tam  durus  &  acerbus ,  in  quo  quidquam  de  co- 
rum  conftantiadeceflerit;  nulla  mors  tam  diuturna,  ramque  omnium 
fuppliciorum  genere  cumulata ,  quam  non  multo  antefumme  concu- 
piuerint.   O  conftantiam!  6  fortitudinem  admirabilem  maiorum  no- 
ltrorumlo  viros  egregio  animi  robore  non  iam  hominesjfed  leones!  Illi, 
illi  demum  funt  animi,qui,quidquid  amplificationi  nominis  Chriftia- 
ni  obftabat,  generose  repulerunt.  Illi  Angeli  veloces,  qui  remotiflima 
exterarum  nationum  Rcgna  fumma  celeritate  &  incredibili  alacritate 
peragramnt.   Uli  Argonautce,  qui  plura  maria  nauigarunt,  quam  alij  Pcrtotum 
noueruntj qui, cum  vnius alicuius  regionis  anguftiis  contineri  non  pof- °L™dit  re 
fent,  partiti  inter  fe  orbem ,  duceXauerio  in  vltimas  Orientis  oras  i» d*ShM 
perruperunt :  duce  Anchieta  in  Americam  nouam  Fidei  lucem  inuexe-  ^l^or 
runt :  ducibus  Nunez  &  Ouiedo  defudarunt  in  magnis  illis  Africa?  ca-      r<" 
loribus  &  arenis:  duceCanifioin  variis  Germanici  Imperij  ciuiiatibus 
&  oppidis  acerrimum  cum  hasreticis  bellum  fufceperunt:  ilii  duce 
Matthax)  Riccio  in  maximum  cultiflimumque  Rcgnum  Sinarum  om- 
niex  parte  terra  marique  obfeptum  penetrarunt :  illi  denique  funt  He- 
roes,  qui  foiis  inftar,  toto  terrarum  orbe  inter  tot  horrenda  tnftiaquc 
perluftrato,  eumdem  femper  vultum,  imo  &  ferenitatem,  etiam  in  oc- 
cafu  fuo  tenuerunt.  Maneat  igitur,  maiores  noftros  merito  leones  di- 
ci,  quorum  tanta  fuit  in  aggreflione  magnarum  rerum  fbrtitudo,  tanta 
in  perpeflione  gonftantia.    Reliquum  eft,  vt  de  prcclara  corum  erndi-  DJ  fr'"4 
tione  &  doctrina  (nam  hoc  erat  extremum ,  quod  illa  apertione  libri  lian'ofiro- 
fignificari  diximus )  pauca  dicamus.  Ego  enirrt  fic  exiftimo,  non  male  rttnn 
fortitudini  cum  fapientia  conuenire ;  quamuis  illa  foris  infole  ac  pul-  Dotlrina 
Uere  exerceatur,  ha;c  intra  domcfticos  parietes  occupetur.  fuit  enim  <^fort'"^ 
etiam  ab  antiquis  Poetis  afE&a  prasfidi  fapientiac  Palladi  argis  dc  hafta  comummt 
&galea:  &  ille  ipfe  Romani  Imperij  primus  moderator  Carfar,  citm 
non  minus  eruditione  &  doctrina  quam  fortitudine  omnes  Imperato- 
res  antccelleret,a  fuis  ftatuam  obtinuit ,  qua:  altera  manu  glaiium,  al- 
tera  calamum  tencrer,  his  verbis  infcriptam:  Ex  mtroque  Cafar.  Ego  ve- 
ro  in  haccaufsa,  qua  de  nunc  agimus ,  hac  vtar  moderatione  dicendi, 
non  vt  eos  hac  quoque  laude  Cxfares  efle  dicam ;  fed  vt  neque  omni- 
bus  antepofuifle ,  neque  omnem  illis  laudem  detraxifle  videar.  Itaque 
non  commemorabo ,  quanta  ingenij  felicitate,quantaque  doctrinx  co-  rari  s 
pia,  quantadeniquenominis  noftri  gloria,  duo  fcculi  fui  lumina  Sua- cietlus  ' 
rez  &  Vafquez  in  ipfis  diuinx  fapientia?  adytis  veifari  fint:  non  dicam  ScrtPtor"< 
quam  prxclaram  ad  dcfenfionem  Fidei  panopliam  pofteritati  rclique- 
rit  Bcllarminus :  non  oftcndam,  quanta  doctiflimorum  virorum  com- 
mcndationeSalmeron,Pcrerius,  Lorinus,  aLapidc,  ceterique  pxne  in- 
numeri,in  euolucndis  Sacris  paginis  vcrfati  fint:  non  Aluarum  ac  Ro- 
dericium  Societatis  noftrx  Epi&etos  in  medium  adducam :  prartermit- 
tam  denique  eosomncs,  qui  aut  Mathcmaticis  difciplinis  aut  cul- 

tioribus 


704  IMAGO    PRIMI    SjECVLI    SOC.   IESV. 

tioribus  HimTaniutis  litteris  nomenfuum  pofterorum  memoriae  com- 
men  darunt.  Illud  breuiflime  dicam ,  quod  prascipua  quadam  rationc 
adcommendationcm  minime  vulgarcmnoftrazSocietaris  femper  mihi 
vifumcft  pcrtinere,  quod  a  Sapicntc  Prouerbiorum  nono  capite  dici- 
Societas      tur:   Sapientia  adificauit  fibi  domum  ,excidit  columnas  feptem.   Mifit  ancil- 
domtu  Sa-  las  fuas  r-jt  njocarent  adarcem,  ($r  admosnia  auitatis:  Si  quis  efl  paruulus, 
pentU:     ^^  A((  m%  Qn\A  enim  ?  an  non  liccat  nobis  aliqua  ratione  domum 
illam ,  Sapientia:  domicilmm  nuncuparc ,  cuius  fronti  xterna  Dei  Sa- 
pientia  nomen  fuum  quod  in  terris  habcbat,  infcriberc  dignataeft? 
Nunc  fi  columnas  requiras  ( abfit  verbo  inuidia  )  iamdudum  viri  gra- 
uiflimi,adeoque  Romani  Prxfules,  Societatem  hanc  ad  fulciendam  ca- 
lamitoliflimis  hifce  temporibus  Dei  Ecclefiam  excitatam  elTe  pronun- 
tiarunt.  Quamam  autem  in  eacolumnx  reperiantur,asquis  rerum  xfti- 
matoribus  mdicandum  relinquo,  nequis  modeftix  fines  me  tranfgrcf- 
fumeflecriminetur.   Hanc  tamen  laudem  libenter  Societati  vindico, 
quod  filiis  in  omnem  partem  dimiflis ,  hanc  eius  vocem  plateas  omnes 
<k  compita  peruagatam  fummi  infimiquecommendant:  Si  quis  eHpar- 
parmhs    uulus ,  njemat  adme.   Ample&antur  ceteri  quod  cuihbet  maxime  arri- 
doat.        ferit:  hoc  Societatis  efto  elogium:  Si  quis  ett  paruulm  ,<-ven:at  adme. 
Hoc  a  fuo  Iesv  didicit,  qui  olim  paruulos  amantiflime  complexus  eft. 
Hocfummiin  illa  viri,  tametii  rerum  grauiflimarum  occupationedif- 
tenti,  femper  fibi  velut  proprium  vfurparunt  ac  fuum.   Ignatium  in 
primis  communem  Parentem  intuemini.  Vix  illc  in  Generalem  huius 
Familix  Pra:pofitum  electus  erat ,  cum  ftatim  publicum  catechizandi 
munus  obiuu.  Quid  Lainium  commemorem?  Vixille  in  grauiflimo 
illo  Chriftiani  orbis  theatro  Tridenti  congregato  lbncentiam  dixerat, 
ciim  ftatim  ad  puerosChriftiana  doctrina  erudiendos  feconuertit.Quid 
magnum  Orientis  lumen  Xauerium  referam?  Nonne  vir  tantus,  Legati 
Apoftolici  titulo  ornatus,rudem  ac  promifcuam  iuuentutem  tintinna- 
bulo  per  plateas  congregauit?  Quidmulta?  nonne  quotquot  in  Societa- 
tis  Collegiis  fupremum  Prarfedura:  munus  aerunt ,  fepofitis  tantifper 
negotiis,  ad  pueriles  curas  fe  conucrtunt?  Imo  vix  vllum  tanti  ponderis 
tantique  momenti  negotium  eft,  quod  cos  ab  hoc  munere  nobis  tam 
charo  tamque  impense  commendato  eximat.    Harc  igitur  maiorum 
noftrorum  prima  fuit  cura,  teneras  puerorummentes  optimis  Chriftia- 
nas  vitas  prxceptis  inftruere:  hos  promiflis  alebant,  alledtabant  mu- 
nufculis,  extollebantlaudibus:  in  omnem  denique  partem  fe  verfabant 
magna  illa  ingenia,  vt  illos  a  lacte  nutricis  ad  integritatem  vita:  mo- 
rumquetransferrent.  Sed  quid  multis  opus  eft?  Satis  iam  hbrum  euol- 
uimus,  &quidin  commendationem  Societatis  contineat,  cxpofuimus. 
Quid  reftat,niii  vt  Christo  bonorum  omnium  auctori  lartumil- 
lud  acroama  cum  cazlefti  ccetu  cantemus,  Vicit  leo.  Et  quia  Societatis 
caufla  cum  Dei  caufsa  coniuncta  eft,  addamus  &  illud,  Vicifti  Societas. 
Multis  quidem  hoc  fcculo  calumniis  impetitaes,  multis  tyrannorum 
ac  barbarorum  exagitata  tormentis ,  multis  cum  Ecclefix  perduelhbus 
certaminibus  exercita.    Sed  vicifti  vitx  innocentia  maleuolorum  ca- 
lumnias:  vicifti  inconcufsa  fortitudine  tyrannorum  tormenta:  vicifti 

foli- 


LIBERQJINTVS.  SOCIETAS   HONORATA.      705 
foliditate  doclrinx,    re&aque   puerorum    inftitutione,    heterodoxo- 
tuffl   Ecclefix  perduellium  fophifmata.   Viciiti  lgitur ,  vicifti :  nec 
lam  vidtorix  tuae  anguftis  fiuibus  cdntinentui  j  iifdem  ,  quibus  fol  re- 
gionibuSjfpectantur  &  audiuutur.  Gaude  litotuo  tam  fortunato  hadte- 
nus  fucceflu,  laetare  prxteritxxtatismemoria,  pafce&oblectaanimum 
tuum  confideratione  factorum  tuorum:  fed  ita  interim  te  oblecta ,  vt 
non  tam  dc  praefenti  itatu  exultare  gaudiis ,  quam  cU  mtun  temporis 
gloria  folicita  &  fuipcnfaelTe  videare.  Proipero  quidem  flatu  cxleltis 
aurx  ad  optatos  exitus  prouecTa  es,  eaque  molitione  magnarum  rerum, 
labore&  induitna  es  aiTecuta  ,  quibus  maiora  &  ampliora  fperari  vix 
pofTunt.  Sed  tamen  ille  tamfelix  itatus  tuus,  omnique  ex  parte  ( vt  vide- 
tur )  munitus,  nefcio  quicj  adhuc  folicitudinis  habet  &  metus.  magna 
adhuc  hxreticorum  vis  cft :  quorum  conatibus  etfiperfxpe  fortiter  re- 
ftitiiti-,  tamen  de  illis  ita  triumphaiti,  vt,tamquam  informes  Hydrx, 
diminuti  potius  quam  extincti,  repreili  quam  victi,  noua  capita  &  vi- 
res  acciperent.  Quid,  quod  maleuolorum  atrox  inuidia  omnem  occa- 
fionem  venatur,  qua  tuto  in  nos  poilit  venenatum  aliquod  telum  con- 
torquere?  Ninildicoiam  detempeitatibus  illis  acprocellis,  qux  extra 
Europam  in  vaftiflima  vtriufque  Indix  barbarie  noitris  imminent:  om- 
nia  \os  iolicitos  haberedebent,omnia  vos  admonent,non  effe  cuiquam 
dc  maiorum  vcitromm  virtute,  cura,ftudio,labore  deflecrendum.  Qua- 
re  agite,  confirmate  animos  veftros,  expellite  ignauos  timores,  exfecra- 
miniorium;  &,  vtrelictum  vobis  fplendorem  Ordinis  veftri  conferue- 
tis,  omni  animi  contentione  laborate.    Non  eft  enim  ( mihi  credite ) 
non  eftquod  rem  tantam  ,  tam  arduam  atque  excelfam,  &  cum  pluri- 
morum  falute  coniunctam  ,  mediocnbus  animis  peragi  poiTe  arbitre- 
mini.  itrenuis  viris  profecto ,  generofis  athletis,  fortiflimis  Heroibus 
opus  eit:  talcs  voseilecupitEcclefia,  cuius  acerrimos  defenfores  maio- 
res  noitri  fe  prxftiterunt :  tales  vos  defiderant  omnes  hominum  xtates 
&  ordines:  quibus  etfi  plurimum  vtilitatis  &  emolumenti  attuleritis; 
tamen  nouaquotidie  ornamenta  pietatis  &  fubfidia  falutis  a  vobis  re- 
quirunt.  talcs  poitulatorbis  vniuerfus,  aliquid  a  vobis  lucis  in  his  tem- 
peitatibus  cxcisque  nubibus  ac  procellis  exfpectans :  tales  denique  vos 
exoptatSocictas.Quxciim  fitgenerofa  mater,  filios  nonpatitur  c{{c  de- 
generes.   hxc  vnumquemque  vcftrum  his  verbiscompellare  mihi  vi- 
detur:  Vidctis  quantx  a  maioribus  noftris  vbique  terrarum  res  excitatx 
fint,  quantum  pondus  glorix  virtutc  noftra  fcrre  &  fuftinere  debeamus: 
eernuntur  in  omnibus  mundioris  figna  nominis  noftri,  rerumcjue  prx- 
clare  geitarum.  non  poteft,mihi  crcdite,  non  poteft  tanta  gloria  diu  fir- 
ma  confiftere  fine  veitra  induftria:  in  veftris  humeris  nititur,  veftra  vir- 
tute  continctur,  cx  vobis  pcndet  vniucrfa:  flerinon  poteft,  quin  ,  fiali- 
quanto  remifliores  cfle  cccperitis,omnis  nominis  noftrifplendor  extin- 
guatur.  Caucteigitur,perDeum  immcitalem,  ne  qua  labes  llomini  ve- 
itro  inuratur :  nolite  permittere,  vt  in  quo  ordinc  iam  tot  nobilcs  om- 
nium  virtutum  palmx  obtentx  funt,  aliqua  per  vos  diminutio  priftini 

vigoris  irrepat ;  &  vbi  non  minus  fudoribus  quam  cibo  &  potu  vitam 

duximus,ibi  quifquam  aliquid  magnum  aggredi  propter  difficultates 

laborcsque  reformidct. 

Vvvv  EXER- 


706  IMAGO   PRIMI  S-^CVLI    SOC.   IESV. 

EXERCITATIO  POETICA. 

I  D  Y  L  L  I  O  N. 

S.  Ignatius,  &  primus  eius  Socius  Petrus  Faber,  fub  pcr- 
fbna  Daphnidis  &  Lycidae ,  inter  Dei  laudes  ac  pia 
documenra,  varios  animi  fui  fenfus  exprimunt.  Faber 
ad  mortem  ex  amore  adfpirat  •  Ignatius  ex  eodem  vi- 
uere  non  recufat.  Ribademira  in  VitL 

Eflus  erat ,  radusque  Italos  feruentibus  agres 
Findebat  Titan,  Tiberis  Romana  per  arua 
€xtguo  tepidos  voluebat  gurgite  fiutlus. 
Ghta  tamen  arcebat  folem ,  rtpamque  tegebat 

Denfa  comis  laurus ,  Lycidas  &  Dapbnis  m  <-jnum 

Conuenere  3  ambo  fammd  maiore  calentes. 

Hky  labentis  aqu£  queis  pronas  fifieret  <undas, 

Ghieis  traheret  fluas ,  modulari  carmina  1)apbnis3 

Et  prtor  in  laudes  cocpit  fic  j\uminis  tre, 

Stc  ccepit  Daphnis  :  Lycidas  ftc  deinde  fecutus. 

D.  Ludere  ft  calamis  ,  f  carmina  dtcere  curx, 

Trtma  Deo  dtcenda :  Det  fant  omnia  nutu. 

lUe  regit  terras,  cnelt  regit  tlle  patentis 

oAtria ,  cumque  fuo  magalia  ruftica  cAo. 

L.  llle  fator  rerum  ,  &  njitx  quam  ducimus  auclor: 

Autlort  njtta  fua  laus  3  fua  femper  apud  me 

Carmina  erunt:  <~uos  hxc  memores  edifiite  lauri, 

Tuque3  pater  Tiberine,  cauis  euolue  fub  antris. 

D.  tAjUcis ,  <-Jt  fegetes  agros3<~ut  gramina  campos 

Lceta  tegant 3  Uta  tumeatn  tn  coUtbus  njuxi 

Omnia  funt  tlltus  opus  :  fi  deneget  tUe3 

Nec  fegetes  veniant  agris  ,  ?iec  gramtna  campis. 

L.  tAfpicis,  njt  torrens  modo  terris  tncubet  a>fias3 

eAeris  njt  njitto  pecudes  mortantur  ffl  herba:? 

Omma  funt  tllius  opus  :  tantum  njelit  tUe3 

lam  njement  pluurx  3  tam  njincent  fiumina  ripas. 

D.  Trifte  gregt  fcabies ,  demeffis  tmber  artfiisy 

Florentt  cerafo  nebuU  >•  luuemhbus  annis 

Infamjfe  mtbt.   Feltx  cui  crtmtnis  expers 

jEtas  prima  fuit ,  nec  turptbus  igmbus  arfit. 

L.  Dulce  apibus  fiores ,  Ver  fiortbus ,  aura  Fauoni 

Purpureo  veri-3  tecum  mthi  njiuere  Daphnt. 

Th  miht  dtcebas ,  primum  tc  nofcere  capi3 

Numen  ames  Lyctda :  quis  enim  tam  digmts  amaril 

D.  lam  Prope  me  perfeffa  njtrum  firmauerat  atas, 

Cum 


LIBERQVINTVS»    SOCIETASHONORATA.   707 
(Jum  mihi  nil  gratum ,  nifi  quod  me  perderct ,  ejfet. 
Eheu!  quid  Volui  demens!  compefcere  <-vento 
Efuriem ,  falfisque  fitim  reflmguere  lymphis. 
L.  At  mihi  njtxdum  ettam  malas  laHugo  tegebat, 
Sequana  cum  Jltufto  wngi  nos  omine  rvidit: 
Tempore  ab  hoc  fc  ille  meo  fub  peffore  creuit 
Ardor ,  <-vt  onftiui  matura  luce  catores. 
D.  J^ui  foditis  tcrram ,  qm  <x>omere  fnditis  agros3 
1\obnfii  tuuenes  ,  quando  fera  buccina  fgnum 
Edidertt ,  quamuis  armis  fulgere  decorum  efi, 
Varcite  caftra  feqm ,  pietas  <z>ix  cognita  caslris. 
L.    ®ui  tutum  gregibus  pajlum ,  laticesque  falubres 
Ghtxritis ,  m  celfos  pueri  ne  ducite  montes.  Aip«.  vbi 

Montibus  tpfe  lupos  fiabulari,  montibus  agrum  tumhserejT* 

lre  pecus  vidi ,  pecudumque  tacere  magiftros.  infc&*. 

D.  Ebeu!  quarn  pingui  taurus  mactlentits  m  aruol 
Tjbera  qtiam  referunt  fforydoni  fcca  tuuencx! 
hnpuii  eft  Corydon ,  nec  munera  ferre  Jacellis, 
Nec  curat  dare  njota  T)eo ;  Deus  illa  rependit. 
L.  A^gont  fitlni  ludunt  cum  matrtbus  hcedt, 
Lac  fub ■  fiolftitium ,  Ltc  Jrigore  fuppettt  tllt: 
Pars  premitur ,  teneris  pars  fetibus  altera  cedtt. 
Trima  Dei  cura  Mgoni  ,■  Deus  illa  rependit. 
D.  Formofum  terris  ver  eft,  cum  ruris  honores, 
Cum  rittidi  redeunt  foles  ;  autumnus  ffl  <uuis, 
Tleiadis  ante  ortum  y  £?"  pomis  formojus ;  at  horum 
St  auclorem  ffeffes ,  riihtl  efl  quod  munera  laudes, 
L.  Fulchra  nitet  c<eli  facies ,  feu  noSic  fugatd 
Aurora  tn  rofeis  ejfert  fe  lutea  bigis, 
Sidera  feu  rutdans  Vesjer  fiuccendit ;  at  horum 
Si  'Dominum  ffieoles ,  lam  cnelum  (dfr  fidera  fordent* 
D.  Omma  fol  luftrat ,  quouts  dijfundttur  aer. 
nAt  quo  nec  penetrat  fol,  nec  dijfunditur  aer; 
lnttmus  hic  Deus  eft.  fruftra  fugit,  (^r  fua  fperat 
Improbus  in  ca-cis  abfcondere  crimma  filuis. 
L.  rDis~fofmt  certis  fuus  omnia  fcdtbus  aucior. 
Elumtna  amant  pfces ,  filuas  antmalta ,  cxlo 
Cens  homtnum  nata  esl.  fruftra  fbi  confertt  hortosf 
Eruftra  altquis  longos  multa  prece  poftulat  annos. 
D.  Het  mthi,  quam  breuis  efi  qux  nobts  ducttur  atas! 
Vt  fugtt!  <Vt  rttu  numquam  reuocabdts  <-und& 
tabttur!  o  mferi!  tam  paucos  fata  dedere, 
€t  tamen  e  paucts  rnultos  amitttmus  annos. 
L.  Qutd  tum  fi  breius  efi  ?  lux  vna  abftmit  amantes: 
Non  tta  per  campos  radns  folanbus  <-Jfii 
Deftctunt  flores ,  neque  fic  <ubi  noxtus  humor 
lncidtt ,  exefc  pereunt  rubtgine  meffes. 

Vvvvi  D.  Bt 


708  IMAGO    PRIMI    S&CVLI   SOC.   IESV» 

D.  Et  quifquam ,  6  Lycida ,  confumi  nolit  amandoi 

Mors  ea  non  mors  cH  ,  njitcc  ejl  mclwris  origo: 

Sic  iterum  flores  videas  cum  njere.  renafciy 

Sic  putre  in  grauidas  excrefcere  fcmcn  anslas. 

L.  Tityre  ,  quid  clauf  balant  in  ouilibus  agni?  . 

Abfunt  lam  nimium  matres.  abfentibus  agni 

Matribus  njt  mcerent,  njt  matres,  Tityre ,  quarunti 

Sic  abfente  Deo  mhil  efl  quod  viuere  curem. 

D.  Thyrfi,  qmd  efl  fetta  quod  tempora  fronde  coloni 

Vincla  gerant ,  agitentque  cboros  ?  fpem  fertilis  anm 

IJerni  imbres  fecere  :  luuat  fpes  illa  colonoss 

Spes  me,  T.hyrfi ,  Dei  ( nec  erit  mora  longa  )  videndi. 

L.  Nulla  rnihi.  non  longa  mora  efi.  quam  lenta  feruntur 

Sidera  !  quarn  tardos  Titan  agit  xtlxre  currusl 

Sidcra  ,  njosque  precor  folis  properate  iugalesy 

lam  mihi  lux  toto  qu<zuis  efl  longior  anno. 

D.  Ncc  pifces  faturantur  aquis ,  nec  rore  cicadjey 

Nec  njolucres  cantu ,  nec  apes  florente  fahclo; 

!j\ec  mihi  fujficiunt  quibm  mtus  amonbus  vror. 

0  amor,  o  nottras  violentius  njre  medullas. 

L.  V^ec  tenera  ventos  coryli ,  nec  frigora  myrti, 

Cmndimbus  mixtos  nec  njinea  fufiinet  imbres, 

5\Vc  mihi  fert  tantos  ammus ,  quibus  ccftuat,  ignes. 

0  amor,  6  nofiras  moderatius  njre  medullas. 

D.  Solus  amans  nouit ,  quo  fruciu  protrahat  annos. 

vAn  fegctes  <cfias ,  autumnus  njina  daturus 

An  fit ,  in  incerto  efl :  fallunt  fua  fiepe  colonos, 

Taflores  fua  vota ;  Dcus  non  fallit  amantes. 

L.  Solus  amans  nouit ,  quo  claudat  funcre  njitam. 

Kcs  amor  efl  njiolenta,  mori  nos  demque  coget. 

Atque  njttnam  cogat  !  crefcet  pofi  fata  ,  nec  illutn 

Fimet  extremum  ,  quod  finit  cetera  ,  letum. 

Sic  ambo  cecinere  3  gregi  dum  cedere  ripam 

Foturo  monuit ,  cantumque  abrupit  Amyntas. 


ODE 


LIBER  QJINTVS.    SOCIETAS  HONORATA.    7O9 

ODE     PROPEMPTIC  A 

DE    BRACHIO    S.FRANCISCI    XAVERII 
EX    INDIA    ROMAM    ADVECTO. 

OV^auis  ,  orto  qu<e  celeres  inut 
Cum  fole  curfits,  depoftum  ttbi 
Ghtam  grande  committunt  fecuti 
Sohcitis  tua  njela  njotis 
I  E  s  v  Sodales  !  non  itbi  nauticum 
Cupido  funem  fordidus  abfcidit, 
CNj>n  njela  pandit ;  non  auard 
T>iuitias  Arabumque  ga^as 
Debcs  profundo  :  fanclior  tmpulit 
Te  cura  noflris  linquere  littora 
Diuulft  terris3  &  remotos 
HesJ/eriiZ  penetrare  portus. 
1  rumpe  fluclus ,  labere  naufraot 
Secura  ponti.  Nereidum  chorus 
Per  Afra  deducat  njolantem 
Saxa  ,  Paratoniasque  Syrtes, 
Curfu  peracTo ,  tu  fuperis  eris 
Locanda  Regnis  (  boc  pretium  rcnxf 
Et  inter  njndofios  tumultus 

ZJela  reges  ,  treptdamque  pinum. 
Fauete  njenti  :  tuque  frementibus 
Motum  procellis  qui  mare  temperas, 
Minasque  njentorum  ,  &  furentes 
Jmperio  moderaris  njndas, 
Compefce  fluclus  j  (efr  tibi  creditam 
Serua  carinam ,  dum  pater  alueo 
Admittat  exceptam  bemgno 
Aufontis  Tiberinus  oris. 
Non  illa  Regem  Regum  Agamemnona, 
Non  Argonautas  njellere  nobiles, 
Raptasque  nequidquam  fiemente 
Qalcbidos  cxuuias  dracone, 
Domum  rcducit.  njellere  clarius 
Et  maius  Argo  depoftum  njehit} 
Xaueriante  digna  cAo 

Tignora  relliquiasque  dextr<c. 
ILcc  illa  dextra  eft ,  addita  tot  fibi 
Non  ante  nJifiarum  agmina  gentium 
,Qua  plaudit  ather  \  cui  Sinarum 
Trimitias  laponumque  debet: 
Cui  trux  Auernns  plus  njice  fimplici3 
Et  ipftfummo  perfida  Numini 

Vwv   3  Dittaf. 


710  IMAGO    PRIMI   SiECVLI   SOC.   IESV 

Dtmsque  detcftata  leges 
Imptetas,  fkperata  cejfit: 
Utec  ejl  tot  oltm  in  bella  ruentmm 
Qu*  barbarorum  perculit  agmmd, 
Vertttque  in  auciores  paratas 
Gcnttbus  mnocuis  ruinas: 
Ghi£  pmfttutt  lege  potenttor 
Fatt ,  fpulcris  fcctida  de  fuis 
Qadauera  in  njttam  reduxit, 
6t  gelidos  ammauit  artus. 
Sed  quod  mmaci  turbme  concttum 
Terslringtt  aures  murmur  ?  mborruit 
Vontus  procellis ,  atque  aquarum 
Mille  njolumtmbus  carinam 
Haurtre  flutjus  non  fne  prAto 
Luffantur.  atro  concita  turbiney 
Ghtantd  laborat  in  Charybdi 
*Dtgna  ratis  meliore  curful 
Vroferte  facra  pignora  dextera, 
Tij  Sodales  :  b<ec  rabiem  (efr  minas 
Furentis  exarmabit  €urt, 

H£C  pelagus ,  pelagique  motas 
Compefcet  njndas.  Fallor ,  an  Atherit 
Caltginof  fdera  diutdunt 
Amtca  nubes  ?  an  ferenum 
Haud  dubiis  micuere  flgnisl 
nAudtmur.  altum  dextra  flentium 
Impomt  njndis  ;  njim  fohtam  ccquor.t 
Experta  fftrauere  pacem  ,  ($r 
Imperio  pottore  fupplex 
Nereus  reprefjis  detumuit  mtnis: 
Fluclus  refdunt.    Pergite ,  namt£, 
Et  nube  dctersd ,  fecundis 

Vela  alacres ,  data  njela  njentis* 
^Bene  eft.  Olympo  teEia  mmantta, 
Turresque  tam  nunc  adfptcto  procult 
Vortumque  ,  Tarpetosque  colks 
Septuphci  mtcuijje  cliuo. 
Vtcumque  fauslos  exctpiat  finu 
Vtroque  njentos ;  pr^cipitem  ratem 
lam  fama  pennarum  citato 
Remtgw  ,  njolucrtque  curru 
Vr&uerttt.   En  njt  glorta  candtdis 
Inuecla  bigis  per  Qapttoltum, 
Vtcina  cejjantes  Ghttrites 
Aufontis  monet  ejje  terris, 
Qommtffa  ponto  pignora ,  ptgnora 
Seruanda  ulo ,  tot  Latto  dm 


Teti- 


LIBER.QVINTVS.    SOCIETAS    HONORATA.    71 1 
Tetita  njotis  .   Quis  frementum 
,  Lattttd  tnfolttoque  plaufu 
Digne  Ghiintum  gaudta  dtxerit} 
Vtdi  Lattnas ,  njtdi  ego  Tibndis 
Late  fuperfufas  cateruas 

Litiore  i  cum  fwiul  omnis  ,  tds 
Qrepat  fonoro  npa  celeufmatey 
Id  ,  biz  io  ,  ter  refonabtlis 

'■'Refjonfat  Echo  :  muta  gaudent 
Saxa  datos  iterare  plaufus. 
Utc  "vcla  flriSfis  netiere  fupparis, 
.  Lauro  ille  clauum  ctngere  ;  pars  amat 
Velare  retnos ,  pars  coroiiis 
Incolumem  redimire  ptnum. 
Qutn  purpurato  murice  fuigtdt 
Litanda  templis  njota  ferunt  Patres3 
Dextramque ,  facratisque  certant 
Relltquias  cumulare  donis. 
Ghfb  ,  Mufa ,  tendis ,  omnta  peruicax 
Tentare  ?  non  h&c  tam  tenui  lyra 
Cantanda;  non  rudi  £amoen<z 
Conueniunt ,  humiitque  plec7ro. 


D 


MORS     S.  I  G  N  A  T  1 1. 

ELEGIA     PRIMA. 

lus  Amor  >  quem  nulla  quies  njel  cura  quietis 
Aut  tenet ,  aut  certe  fera  tenere  folet,  . 
Vt  multam  in  notlem  pharetra  grauis  tutt  &*  arcu, 

Et  lacuiis  fparfit  njulnera  grata  fuis; 
Eejfus  oberrato  tandem  flettt  orbe  Vtator, 

JQua  Ttbris  herbofis  errat  amocnus  agris. 
Deltus  albentes  tumforte  coquebat  anflas, 

Vlttmaque  autumnt  mella  lcgebat  apis. 
Gramineum  ftrutt.  ergo  torum  Ttberimde  npa: 

Herba  foportfero  Jjtonte  fit  apta  toro. 
Seque  aftoUit  humo  ,  denfoque  wfurgtt  aceruo: 

Ipfi  comis  pueri  fubdtta  ndet  humus. 
Hic  Jimul  tncubutt ,  getntnas  fbi  compltcat  alas, 

Et  caput  auerfis  fulcit  amor  mambus: 
Supponit^ue  hutnero  pondtts  flbi  dulce  pharetra: 

Impltcitns  teneris  arcus  erat  pedtbits; 
^htem  r^l.ebur  credas .,  mueo  <x>el  rore  pruinam. 

Non  erat  :  Ihc  arcus  cum  niue  njtnctt  ebur. 
LangntdnlQs  tandem  Jopor  imbutt  njdus  oceilos3 

Vtcia  papauered  Imnxaa  nube  latent. 

bitereZ 


722         IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IE5V* 

Interea  dulces  Eos  quos  depluit  imbresy 

Dum  legit  e  liquidis  turba  fufurra  crocisy 
Auricomifve  thymisy  Vwlifve  tnfidit  odorisy 

Iamque  refert  grauido  mellea  dona  pede^ 
Ecce  tibi  deprendit  apis ,  gens  cafa  y  pharetramt 

6)u£  temere  in  njiridi  Jlrata  tacebat  humo: 
^Dumque  cauas  fubrepit  tens  per  tela  latebras, 

Aluear  tn  pharetra  credidit  ejfe  fuurn. 
Hic  Ltety  hic  puro  liqmdum  mel  exprimit  tmbri, 

Imbuit  hic  gratis  aurea  tela  fauis. 
Nec  mora ,  neEiareos  mox  tela  bibere  liquores: 

Si  qua  ferent  poslhac  njubiera  y  blanda  ferent. 
Vna  nihil  merito  fua  fiicula  fixit  amori, 

T)euia  qua  pharetrd  forfan  aberrat  apis. 
Senfit ,  <uti  tener  efi  puery  (efr  fine  vefie  y  dolorem, 

Et  fimul  e  <uiridi  fubfilit  ille  toro; 
Quid  moliris  apis ,  tua  cum  mihi  JJncula  figist 

Nulla  nocent  nobis  njulnera  y  dixit  Amor. 

ELEGIA    SECVNDA, 

IAm  njigd  AZneadum  turres  fuijexerat  attas, 
larn  fatis  in  tenero  fiore  quierat  *Amor\ 
Ecce  procul  radius  njolucri  fubluBris  m  auro 

Vromicat  y  angufio  qua  lare  rima  patet. 
Quis  iubar  hoc  <uiua  neget  ejfulfijfi  lucernai 

Ignis  hic  Ignati  y  cor  cui  fiagmt  y  erat: 
Languida  Jupremas  <vbi  lumina  claudit  in  rumbras, 

Lumina  fidered  fulgere  digna  domo. 
Vulnus  emm  pemtis  fedet  immedicabile  HJtnis  >  ' 

Sa-pe  quod  immifsa  cus~Jide  fixit  amor. 
ZJicYor  at  hic  iterumque  iterumque  <ut  <umcere  pojjet, 

Sehgit  arma  nouis  experienda  modis. 
llla  qiudcm  abfinthi  funefiis  tingere  fuccis 

Mors  <uolu;t  y  ficuos  mors  meditata  dolos: 
lamque  aloen  calamis  myrrhamque  parabat  amaram, 

Furtiuo  adrepens  injidiofa  gradu. 
Sed  njetmt  y  cui  tela  humeros  refonante  pharetra 

Increpitant :  furuas  depulit  inde  manus : 
Spuulaque  ingratis  ne  quis  linat  improbus  herbis, 

lam  cupit  HybUis  effe  peruntla  fauis. 
Euemet  quod  amamt  apis  :  dedit  omina  <uotis 

Certa  piis ,  caflo  JJicula  melle  fiuent. 
Spicula  promit  Amor  pharetrd  :  fed  melle  tenacl 

Senfit  <ubi  hxrentes  lemter  articulos^ 
Scihcet  obftupuit  (  quis  emm  dixiffet  amantem 

Floris  apem  tali  mellificajfe  loco  ? ) 


Dum 


LIBER   QVINTVS.    SOCIETAS   HONORATA.    713 

^Dum  tacttos  pbdretrd  egrediens  Apis  <~una  Ubores 

Prodtdtt:  Ingemum  dulce  probautt  Amor. 
Et  ftrnul  adducens  fntiato  cornua  neruo, 

Impofttit  gcmtnd  tela  regenda  manu. 
lHa  '-uolant.  fixum  Ignati  jlat  arundtne  peSius: 

Ardet ,  &  vda  facro  mella  fub  tgne  btbit. 
lam  montur.  Bona  mors  1  non  mors  ,  fed  mortts  imago, 

Qud  monens  ,  <-utt<z  gaudta  blanda  tultt. 
Qudm  plactdi  gemttus  !  fujptrtaque  orba  querelts! 

Ghi<e  lacrymx  !  quales  tma  per  offa  faces! 
0  quibus  tllecebris  perfufe  btnc  inde  meduUce! 

Qualta  tum  cordis  <-uota  mtcantis  erant! 
Jgualis  odor ,  labtis  dum  Vtta  nataret  anhelis, 

Kofctda  feu  patulis  cum  faltt  aura  rofts! 
Ghiis  mtht ,  quis  fato  dabtt  <-ut  perfungar  eodem! 

Cum  mors  melle  lintt  fjptcula ,  dulce  mori  ejl. 


Xxxx  S.Igna- 


714         IMAGO  PRIMI  S.ECVLI   SOC.  IESV. 

S.Ignatius  {axi  fragmine  percufTus  ignem  diuinl 
amoris  concipk* 


Fercuflus  concipit  ignes. 

Sl  liceat  (  Vatt  licet  omHia  fcire  )  rogabo, 
Blande  puer ;  njerbis  pauca  docendx  tuis. 
Audiit ;  e n  plactde  conuerttt  lumtna ,  qualis 

Mane  leuat  troteo  Lttctfer  e  thalamo 
Turpureos  njultus  •.  o  V^umen  amabtle  terris, 

GJutd  male  tnaffuetos  deteris  artitulost 
$md  tua  conftclu  folertta  fufcitat  tgnes? 

Exiguum  cB  fihcis  quod  dare  nJena  poteji. 
Cum  libet,  excujfo  mifces  tncendta  telo: 

Cum  hbet ,   extremis  ojfbus  ardet  antor. 
tAb  !  caue ,  dum  tenuis  quxruntur  femtna  faminx^ 

5\V  digttis  ferrum ,  ne  noceatque  lapts. 
Stc  ego.  Rtflt  Amory  Vatemque  aflfatus  amicum, 

Dtfce  met  qu£  Jit  caujfa  laboris ,  ait. 
Dura  fdex ,  £?"  durus  homo  ef  \  tamen  abdtta  duris 

Flamma  latet ,  latebris  eltctenda  fuis. 
Nec  mora  ,  curn  volui ,  yenis  excudttur  ignis: 

Nemo  adeo ,  njt  rtgcat ,  faxeus  effe  potejl. 
Lotolides  tttulos  &  puluerulenta  fecutus 

Vrtmia  mtlttia  ,  durus  ($r  ajher  erat. 
Laflmus  (  6  quantum  fatt  pendeuat  ab  tflo 

Vulnere  ,  quo  meltor  nulla  medela  futt  l ) 
Vrottnus  tlle  meos  concepit  ftucius  ignes: 

€t  quii  non  tl/o  fuljit  ab  tgne  locus? 


tg, 


LIBER  QJINTVS.   SOCIETAS   HONORATA.7IJ 

Ignatij  crebra  &permultosdiescontinuataieiunia. 


Exiguo  viuit,  quia  proxima  cselo. 

VT  reparet  njires ,  prxdam  lcuis  armiger  rvngut 
Dinpit ,  0f  tepido  roflra  crttore  hotaf. 
1  licet ,  £?*  tuus  efl  quaqua  patet  arduus  ather: 

JEtheris  tn  campis  pafcere  :  tuta  njia  efl\ 
Ecce  recens  fudat  madtdis  aAurora  capiRis^ 

Et  fauct  @jr  pennas  euocat  aura  tuas. 
J  procul,  (gr  tcnuem  magts  ac  magis  aera;  carpe: 

1 ,  matutinas  combibe  delicias. 
Exiguum  fitl/x  fatis  eH  ,  &  fmpltcis  aurxi 

Stilla  ftim  tollet,  tollet  e^  aura*famem\ 
Dum  loquor ,  tlla  folum  fugtenr  loue  pafcitur  mdo: 

Sed  tamen  arguto  quad  capit.  ore  \  parum  efl: 
Non  tibt  Lowlidx  tenuis  fe  conferat  alesy 

Ttum  nilnl  in  tems,.  quo  fatiens.,.  habes. 
Septimtu  Eois  tam  fol  caput  exferit  njndi^  . 

Cum  ttbi  non  njllus  <Venit  in  ora  cibusi 
Sctlicet  tthcreo  pendes  fubhmis  olympo^ 

Et  Superum  latices  ambrofamque.  bibis. 
Vitutttr  exiguo  ,  quottes  mens  proxima  ado  eBz 

Quid  petat  e  terra.puluerc  pienaDeof 
Xxxx  2. 


Nobilis 


716        IMAGO  PRIMI  SJECVLI  SOC.  IESV. 

Nobilis  quidam,  qui,  nift  Ignatius  vftuiari  mereretur, 
icic  igni  deuouet,  eodem  die  igne  perit. 


Male  luditur  igne. 

QValis  miffus  ab  Indiis 
Humani  docilis  fimius  ingeni^ 
'Dum  ludit  procul  arbitris 

Accenfoque  falit  fomite  ,  Martio 
Si  jors  fubdita  pulueri 

/Etntis  tonuit  famma  fragoribtts, 
llle  turbine  protinus 

Qommiflus  piceo  ,  fertur  in  athera: 
Tahs  ludere ,  Tclepbe, 

Audes  igne  facro  ,  dum  male  deuoues 
Flammis  innocuum  caput\ 

Et  dignus  niji  ftt ,  ipfe  njoracibus 
Confumi  petis  igmbus. 

Audiris  facili ,  Telephe,  Nummi: 
Audiris ,  neque  rofcidis 

Nottem  njeSius  equis  Hesferus  inuehett 
Quin  <-votis  Deus  annuat, 

Et  te  rvindicibus  torreat  ignibus, 
Mutans  feria  ludicris, 

Et  rifu  gemitus ,  &  lacrymis  iocos. 


Ignatius 


LIBER   QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.   717 

Ignatius  P.Fabrum  adhibet  adconuorfionem  Xauerij. 


Solusnon  fufficitignis. 

ARte  opus  Ignati :  folus  non  fujflcit  ignis: 
Arte  opus  eH  :  fleEies  arte ,  quod  tgne  nequiu 
Vtdt  ego ,  ctelatum  clypei  cum  flngeret  orbem, 

Non '  folo  ferrum  mollut  igne  faber. 
Non  labor  njnus  erat :  pars  njrget  follibus  auras, 

Merfique  flridenti  temperat  #ra  lacu\ 
Tars  maffam  exercet ,  pars  altera  forcipe  <verfat\ 

H&c  duris  aptat  cottbus ,  illa  terit. 
Manabat  plems  fudor  per  corpora  riuis: 

Vfjue  adeb  multa fleEiitur  arte  chalybs. 
AEHuat ,  cy  njalido  flagrat  Xauerius  tgne, 

Formart  folo  non  tamen  igne  valet. 
Verum  vbi  folertis  Fabri  manus  addita ,  fefe 

In  partem  duci  quamlibet  arte  flnit. 
%4dfpice  vt  immiffos  exercet  fpiritus  ignes, 

Totaque  flammato  maffa  recocla  foco  tH. 
Ardentes  animos  (  anmus  flridoribus  ardens 

Troditur )  inieffce  temperat  imber  aqua:. 
Qucm  gemitum  referunt  auditt  incudibus  itfus? 

G)ud  non  exhauflus  feduhtate  labor} 
Mdle  operum  Faber  e(l  :  nec  rejpirare  poteflat» 

Tanta  Xauerium  flngere  molis  erat. 

Xxxx    5  j£iu- 


718         IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

Ignatius  e  cathedra  diuini  amoris  igne 
concionem  inflammat. 


"A  ^jis&O1 i  ^ 


deas  mlita 
l*. 


— -  Cadefiibus  armis 
Eminus  expugnat. 

I)  Ella  Syracofiis  ajfuderat  horrida  port-is 
[3     <SMauors,  Sicanum  clajfe  Neptmum  premensi 
Vndique  mortis  erat  pauor:  hinc  hofidia  telat 

€t  inde  dirafortius  telum  fames: 
Obfeffis  fpes  nulk  fuper ,  folatia  donec 

Summa  %Arclnmedes  orbe  fiecnlan  attulit. 
3>{empe  leues  radws  difyerfaque  lumina  cogens, 

Hoftemque  clajfemque  igneo  inuoluit  globo. 
Prifca  fides.  Nofiri  fed  non  es~l  fabula  fccli 

Ignatius  igne  corda  cdefti  occupans. 
Qrnis?  <vt  ore  tonet,  *vt  njibret  fulmwa  linguJtk 

Totoque  njultu  fammeas fiiret  faces. 
Eminus  e  facris  expugnat  peclora  roBris, 

Qu£  prona  ad  omne  njela  pandebant  nefas. 
0  benel  Vmcit  amor,  facro  flagrat  igne>  tmeri 

Jgua:  turba  cxlo  potuity  &  potuit  folo. 
Vicit  amorl  Viclor  (  rnirum  )  Vicltque  triumphanti 

«Arfiffe  corda,  njincere  &  njmci  fuit. 
nancs  At  vos  o  flammis  rutilum  genus,  itey  dearum 

Indnite  formas ,  lucidisque  fiderum 
Vermifla  choreis3  fimiles  Tritomdos  Argus, 

Monfirate  tutam  raribus  mcertis  njim. 


Ignatius 


LIBERC^VlNTVS.  SOCIETAS  HONORATA.     719 

Ignatius  feruenter  oranS  a  terra  eleuatur. 


Surfum  rapit  ignis. 

/~\  Vid  toties  njolucres  Perjei  per  fidera  curfits, 
V  z.     Bellerophont&um  quid  celebratis  equum>. 
Jguid  canitis  panbtts,  fato  licet  tmpare,  pennis 

(Jum  patre  ethereas  Icaron  ijfe  vias  ? 
Credulagens  Vatum  ,  ftUtque  &  fllere  giudens, 

Non  iter  hoc  hommi ,  quo  petat  afira,  datur. 
Difitte  qu£  profint  terrds  fugienttbtts  artes: 

jdua  Loiola  prx.it ,  non  operoft  via  eji. 
CermtiSy  accenfz  tendant  <ut  in  ncthera  flamm<et 

Et  fubeant  celeri  per  fpatia  altajugd  ? 
H<eret  iners  terra  puluis  prius  ;  at  fimul  tgnem 

Conctptt,  ignauam  linauere  geftit  hurnum: 
Sic  mens  ad  fuperas  euadere  mtitur  attras; 
ZKjtitur,  at  tardo  pondere  prcjft  tacet. 
ZJerum  <-vbt  diuinos  de  ca\o  concipit  ignes, 

Semtnaque  m  claras  emicuere  faces; 
Nulla  mora  eft,fiequitur,  cognataque  fdera  lambit: 

Interdum  &  corpus  ,  quo  njolat  ipft ,  rapit. 
Tantaque  <~uis  flammx  efl ,  claufo  difrumpitur  tcfltt. 
0  mmium  feltxfiors  tn  amore  mori! 


Som- 


720  IMAGO  PRIMI    S^CVLI    SOC.   IESVi 

4 

Somnium  Xauerij  de  fubfidio  Indis  ferendo. 


Credimusranquiamantipfi  flbifomnia  fingunt? 

{    >  Redimrts  ?  an  qui  amant  ipfi fiibi  fiomnia  fingunt  ? 
\^j      Credamus:  fiiaunt  fiomma  njera  fidem. 
Ardebat  mgros  Franeificus  njifiere  Mauros: 

Ghtalia  de  Mauris  fiomma  finxit  amor  ! 
Sa-pe  per  ardentes  dijcurrere  nfifius  arenas } 

S<epe  rubis  plantas  <~urere}  fiepe  niue. 
Nunc  audita  queri,  nunc  ffondd  vifia  fiedere 

lndid ,  fquallenti  fitngutnolenta  comd. 
Interdum  mueos  illu  inducere  moresy 

Interdum  fiacrd  tingere  corpus  aqud. 
S<cpe  etiam  infiexd  Maurum  ceruice  fiubibat: 

Paruaque  ceruici  fiarcina  Maurus  erat. 
Quid  Franaficus  ametyFranctfici  conjule  noffem} 

Fallere  te ,  quamuis  fiallere  doffa,  negat. 
Non  illas  Morpheus ,  non  tUas  Pbantafius  njmbrai 

Obtuht:  hecc  ^jates  fiomma  mifit  Amor. 
Hmc  mgef  Aurorz  populus,  multusque  recurfit 

Maufus}&  in  curfius  barbara  Kegna patent. 
Has  amat ,  has  quarit  merces:  h<ec  farcina  fieffio 

Cratwr  efi  gwtjs,  lndicaterra^tuis. 


Xaue- 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONOkAT  A.  721 

Xauerius,  orbe  peragrato,  moritur  in 
littore  Chinarurru 


Tum  te  terra  teget,  cum  totum  impleueris  orbem. 

Clngite  frondecaput:  Xauerius  orbelabom 
'Defictt  impleto:  angite  fi-onde  caput. 
cAmplius  ille  mhilpotmt  fuperaddere  cotptis: 

Totaperagrata  cB  Indta,  lamfatis  ett. 
Chinx,  Coa,  Iapon,  Ternata,  Mdluca,  tdt  afrbes, 

^U£  toties  imt&  caujfa  fuere  <Vi&\ 
Totque  ali£  gentes,  tot  primo  fubdita  Vhabo 

Littora,fudoris  plus  habucrefatis. 
Ergo  <-vel  extremam  cum  ml  fuperejjet  ad  Eon\ 

Ip/is  terrarum  fimbus  immorttur. 
Immoritur  <-uotis  ingentibus,  orbe  repleto: 

Cynthia  fic  etiam  plena  perire  folet. 
Cjntbta  terrarum ,  cxli  Franafus  ab  n>mbrl 

Tallmt:  exanimis  njultus,  amantis  erat. 
Obrmtur  tenebris  &  furud  Cynthia  nube: 

Franafcus  radiis  obruit  aftra  fiiis. 
9(on  iubar  hoc  magiae  carmen  tenuauerit  artis: 

Nil  opusad  numeros  xra  repulft  fonent: 
Terftat  ,&  wtegrosvbi  Vita  reliquent  artus, 

tMaitts  ab  (xtmclo  corpore  lumen  erit. 

Yyyy  B-Fran« 


JZZ         IMAGO  PRIMlSiECVLI   SOC.  IESV. 

B.Francifcus  Borgia  ftemma  fuum  virtutc  nobilitak 


0,  nihil:  at  numeros  fic  facit  innumeros. 

eVi  fceptrum^  cui  profit  ebur,  cuifanguinis  auclor, 
Cbriaque  a  magnis  <z>era  petatur  auist 
Noflra  tabelk  docet.   Vrifcx,  cunabula  gentis 

Luflret,  e^  ex  ortu  ducat  <-vtroque  louem; 
Nobilitas  nihil  efl.  zArmis  <-vic7ncibus  hoflem 

Terreat,  &  fieptro  Regna  fubacia  fuo; 
zAh  nibil  eB.   Nibtl  efl  titulis  clarere  fuperbis: 

Nec  fi  terrarum  margme  claudat  opes. 
Vt  tamen  vna  fuum  numeris  dat  littera  pondus, 

Sic  pretium  <uirtus  ommbus  <~vna  facit. 
LombaU  turres ,  ($T  magnum  Gandia  nomen, 

Spretaque  Francifco  purpura  te/lis  erit. 
Vrogemem  \ongo  deduclis  ordine  ceris 

Enumera  :  titulis  par  erit  illa  fuis. 
Vrima  tamen  flirpis  laus  eft  Francifcus:  ab  ipfi 

Nobilitas  njerum  fumpfit  auita  decus. 
Quid  modo  digeflis  tabulis  comprendere  landes 

lncipiam.1  numero  copia  maior  erit. 
Nilcera  <-ueteres,at  ceris  addita  yirtus 

Ex  mhilo  numeros  condidit  mnumeros. 


Ui 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETASHONORATA.  72$ 

In  imaginem  B.Aloyfij,  cuius  pedibus  adiacet 
corona  Marchionatus  euerfa. 


Re&e  de  gloria  iudicat,  qui  eam  ex  alto  defpicit, 

QVid  iuuat  Ocbalio  Regum  procedere  cultu, 
Et  noua  fub  titulos  cogere  Regna  fuos  ? 
Cui  non  auriferis  Hermus  celebratm  arenis  ? 

Nec  tamen  hoc  felix  nomine  Qrcefis  erat. 
Et  Priamus  quondam  Regnis  opulentus  auitis; 

Vna  tamen  tantas  nox  tumulamt  opes. 
Quid,  quod  Alexander  domito  tandem  orbe  fubaBus, 

^Meniitum  didicit  non  fuperejfe  patrem  ? 
^Decipit  Imperij  fulgor  fimulatus,  &  aurum 

Fa//it}  nefcio  quo  lumina  <-vicla  modo. 
Ttecipiunt  oculos  gemmarum  luce  coronai: 

Ex  alto  pronas  de/pice,  tutus  eris. 
Sic  njtinam  fafces  frefiajfet  lulms !  &  tu 

Jgui  proprio ,  Antom ,  turpiter  enfe  iacesf 
Impia  non  medio  flagraffent  bella  Senatu, 

Nec  gemeret  <-uerfos  Romafepulta  larej. 
Scilicet  tnfano  fiimulosfub  peclore  nierfat, 

Et  famx  mmis  eft  imperwfa  fitis. 
Vroteris  eucrfts  mehus,  Gonzaga,  coronas: 

Sic  Regurn  titulis  altior  ire potes. 


Yyyy 


B.Su- 


724  IMAGO   PRIMI   SjECVLI  SOC.  IESV. 

B.  Scanislaus  pridie  Virginis  Aflumpta;  moritur. 


VtaiTumar. 

FOrte  leues  <-vacuo  quafifiabat  in  aere  pennas 
Ad  folium  magni  prapes  ttura  louis. 
TJtderat  banc  <-viridt  jpeculatus  regulus  <-vlmot 

Et  fimul  atbereas  arftt  intre  Vtas. 
Sxpe  fatigatum  <~vidt  requiefcere ,  fiepe 

DXttentem  pennd  defictente  quert. 
Ghud  ftctat  ?  njacud  gemeret  cum  fiolus  in  <-vmbrd> 

Het  mihi!  qudm  Vtfiu  pulcber  olympus,  ait: 
Scdtcet  excelsd  mhil  efl  formoftus  atbrd: 

Non  tamen  efi  pennis  b<ec  fiubeunda  meis. 
Tolltte  me  fialtem  Zephyrt,  me  tolltte  ntmbt: 

Remtgto  ad/ptrans  prodent  aura  meo. 
JDixerat  hxc ,  fibt  vel  potuit  dixijfie  <-vtderi, 

oAere  cum  vacuo  fulua  pependit  auis. 
Uis,  ait ,  his  etiam  cAum  tentabimus  alis, 

Et  tergo  admtfifium  fiuftultt  tlla  fiuo. 
Ecce  ettam  ad  Superos  rapitur  pulcberrima  Virgo3 

jjhtam  circum  ahgert  conanuere  chort. 
Mater ,  ioy  magm  caelum  conficende  Tonantis: 

Sed  puer  efl3  Domina  qut  <-veltt  tre  comes. 
Da  njentam  :  per  te  fiuperas  euadat  ad  arces: 

Te  colit ,  &  puer  efl ,  nec  graue  pondits  ertt. 


Marty- 


LIBER  QVINTVS.    SOCIETAS  HONORATA.    725 

Martyres  Societatis  I  e  s  v. 


Csefa  triumphat. 

LAurus  6  magnis  celebrata  Diuis, 
Laurm  o  vatum  decus  &  voluptat, 
Digna  tti  Regum  redimtre  crines, 

Digna  Deorumf 
O  quis  hinc  tandem  referet  coronas, 
Qditum  textas  maritbus ,  comisque 
C&lttum  dignas!  age,  cut  paratur 

Nobile  fertumi 
Dic  puer  cutus  petttur  triumpho? 
llle  par  mobis  humtles  relinquet 
Ceifior  terras  ,  hominesque  fwpra 

Sidera  ^vijet. 
Sanguinis  (i  quos  animaque  magnx. 
Vrodtgos  hauftt  fceleratus  enfts, 
Hts  triumphalem  proprwque  fyarfam 

Sanguine  laurum, 
His  ($r  auguttam  Superum  Senatus 
Deflinat  pompam  ,  ntueosque  currus. 
Dixit ,  &  miEirix  acies  I E  s  v 

Fulgtda  ftgnis 
Emicat  campo ,  mentisque  <-vintla 
Frondibus  celfo  parat  ire  o]ympo, 
Et  camt  magna  fimul  omms  io 
Voce  triumphe. 

Yyyy  3 


Marty- 


?26  IMAGO   PRIMI   SJECVLl  SOC.    IESV. 

Martyrcs  vafaDei  ele&a,  quibus  Iaponia  triumphat. 


Haec  figna  triumphi. 

ADsJicis  tmpofitis  nupcr  coeuntia  flammif, 
Nunc  iterum  flammis  njafa  perire  fuis. 
Sic  quoque  quam  caflris  pietas  adfcripfit  I E  s  v, 

Obiicitur  fancla  turba  cremanda  pyra. 
Quis  dolor  hac  ,  quis  figna  fttror  feralia  flruxit? 

Barbara  qux  tantos  edidit  ira  rogos? 
An  pia  gens  iterum  tadis  lucebit  in  iUisy 

€Qu£  fulfere  tuis  ,Koma  cruenta ,  ruiis} 
Non  hec ,  barbaries  ludos  tmitata  Neronum, 

Flamma  tua  eB :  quamuis  hac  quoque  flamma  tua  efl. 
Scilicet  hac  ftcris  ohm  deuota  tnumphHs 

Agmrna  ad  aAurora  littora  mift  Amor3 
Et  totidem  foles  mundo  dcdit.   0  quis  euntem 

Me  ferat  in  campos  barbara  terra  tuos, 
Vafa  triumphales  vbi  fj?argunt  ignea  flammasy 

Vifaque  funt  radiis  effe  decora  fuisf 
Inde  Fides  pulfis  collucet  pura  tenebris, 

Aflraque  funt  medw  mille  videnda  die. 
ere  Vhocbus  equos  fruflra  njelocibus  horis 

Imperet  :  hac  alium  lux  dedit  orta  diem. 


P.  Ca- 


LIBER  QVINTVS.  SOCIETAS  HONORATA.   727 

P,  Carolus  Spinola  lento  igne  comburitur. 


Dulce  &  decorum  eft, 

O^Mnia  qui  njincit ,  vitltts  calcabitur  ignist 
Difcet  &  effrenis  frena  fubtre  rogus* 
lam  didtcit.   Vitio  fdamandra  potentwr  igm 

Nequidquam  ardentes  cxciptt  ore  faces. 
Scihcet  tndomiti  non  femper  ^vincitu  tgnes: 

Eft  etiam  qux  <uos  njtta  domare  potefl. 
Languida  vts  flamma  e(l ,  animos  fl  fiamma  mimflrai^ 

Mator  ab  tnterno  fi  njenit  igne  Vtgor. 
JLuflachttis  tauro  fruflra  conclufus  abeno 

Viuit  ,  ffl  a  flammis  ne  moriatur  habet. 
Langmda  Laurenti  periijfet  laurea  ,  ab  tpfis 

Ni  foret  h<zc  tlli  laurea  nata  rogis. 
Theclam  quis  mffet ,  nifi  Theclam  proderet  ignis? 

Luce  fua  mauis  Lucta  nomen  habet. 
(jhid  memorcm  Heroes  alios ,  quibus  <vna  njoluptas 

Fortiter  ardentem  fuflmuiffe  pyranv: 
Ardet ,  &  in  ruttlis  florefcit  Sptnola  flammis, 

Multaqite  ceu  dulci  ajernat  ab  tmbre  rofa. 
Sanouineusque  rofls  color  efl;  atqtte  inde  decorum 

Igmbns  m  mediis  njtuere  3  dulce  mori, 


IMA. 


?2& 

I  M  A  G  O 

PRIMI  SJECVLl 

SOCIETATIS    IESV- 
LIBER     SEXTVS. 

S  O  C  I  E  T  A  S 

FLANDRO-BELGICA, 

CAPVT    PRIMVM. 

De  Socktfttk  in  Belgmm  admifionzU. 

A  k  6  t  o  Carfar^  Belgarum  Principc,  Ma- 

ria  Hungaria:    Regina  Caroli  forore  Pro- 

uincias  gubernante ,  Socieras  Iesv  Romai 

condita,  trans  Alpes  per  Galliam  in    Bel- 

gium  progreffa,  quanto  difficilius  tardiufdjue 

^V:^  radices  agere  ccepit,  tanto  iam  femel  adtas 

'£  fparilt  latius,  &:  maiori  firmitate  defixit.    Id 

planum  facere  aggredior  totohoc  lrbro  iln- 

a„  sulari.Nam  cum  copiose  hacTrenustra&atum 

lit  de  vmuersa ,  quam  late  patet,  Societatc^ 

aequum  lane  de  noftra  Belgica  fingulatim  aliquid  dicere.  Quje,fi  omncs 

orois  Chriftiani  partes  circumfpicis,  nulli  quidquam  de  ftatu  &  flore 

concedir^  &,  quod  paucis  conceffum  Prouinciis,inde  vique  a  primis  So- 

cietatis  incunabulis  fua  arceflit  exordia.    Conftat  enim  iam  tum  olim 

aprimis  ex  illo  decemuiratu  Patribus,Ignatio  ipfo,  Petro  Fabro,  lacobo 

Lainio,  Alphonfo  Salmerone  •,  ab  aliis  magnis  poft  eos  viris ,  Hierony- 

mo  Domenecco,  Andrea  Ouiedo,  Francifco  Strada ,  Hieronymo  Nata- 

li,  Petro  Ribadeneim ,  &  id  genus  aliis  noftraj  militiae  Antefignanis, 

S.P.  /g»<e-aditum  atque  habitatum  Belgium  fuifle.  Et  Ignatius  quidem ,  animo 

timeBel-  iamabarmis  ad  litteras  conuerfo,  in  Parifienfi  Academia  neceflariis 

%ftTm  ac*  profequcnda  ftudia  praefidiis  deftitutus,  e  Belgio  noftro,  qua  potifli- 

mumlaude  gloriamur,eBelgio,inquam,noftro,praf  aliis  ferenationibus 

benigno  in  egentes  &liberali,  petendafibi  (  nec  fruftra)  cxiftimauit. 

Frequens 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA,      729 
Frequcns  enim  colligenda  in  annum  ftipe  Antuerpiam  Brugafque  ve- 
nit,  hanc  Flandria',  lllam  Brabantiaz  opulentiflimas  ea  tempeftate  vr~ 
besracBrugis  quidemadconuiuium  vocatusa  Ludouico  Viue,  ma<mi  sacchinusin 
nominis  do£trina:que  viro ,  ita  fe  geflit,  vt,  remotis  menfis,  Viues  eum  55 
hominem  fan&um  ,  atque  haud  dubie  F.eligiofam  aliquam  Familiam  SS"Sode' 
conditurum  dixerit.  quod  viri  fapientis  diclum  nonnemo  ex  conuiuis 
ftatim  lpfi  Ignatio  retulit,  &  ab  Ignatio  certa  caufsa  proditum  Ioannes 
Polancus  vir  omni  fide  digniiTimus  (  qui  &  ipfi,  &  duobus  poft  eum 
Prarpofitis  Generalibus  Laimo  ac  Borgia?,  a  fecretis  fuit )  teftatum  litte- 
ris  ad  pofterorum  memoriam  reliquit.  Antuerpia:  vero  in  multorum  Hift.socict, 
corona  Petro  Quadrio  Mcthymnenfi  affirmafle  conftat,  forevt  is  ipfe  llb' r* 
m  fua  patria  CoTlegium  aliquando  Societati  excitaret.  &  excitauit  fane 
Quadrius  multis  poft  annis,  pari  fu«e  pietatis  &  Ignatij  vaticinantis 
comprobata  fide.    Nec  filentio  inuolui  debet,  quod  a  nonnullis  pie  ob- 
feruatum,ad  cjuas  Antuerpiasdiuertebat  xdes  Ioannis  Cuellar,  in  carum 
fuperliminarilapideinfcriptumlegi,  NonnobisDomine^non  nobis.  quafi 
veftigium  Ignatiana:  pietatis  apud  hofpitem  reli&um ,  iam  tum  fuum 
iliud  folenne  {puamisy<>Admaiorem  Deiglonam  :  aut  modefte  indicantis, 
quo  fua  his  fubfidiis  alenda  ftudia  fpe&arent,  &  denique  euent  euen- 
tura.    Ccterum  vtrobique  non  modo  liberaliter,  fed  velut  fanclum  ho- 
minem  reuerenter  habuere  viri  opulenti,  pradertim  genere  Hifpani; 
quem  molefta  in  Belgas  excurfione  leuaturi ,  collecTam  inter  fe  eleemo- 
fynam  ei  confignauere  Parifiis  •  ac  multorum  nomina  hodiecjue  mc- 
morantur,  quorum  pofteri  ambitiosepro  fumma  laude  fibi  vendicant, 
Ignatium  apud  parentes  fuos  hofpitem  fuifTe. Quid  iam  Petrum  Fabrum,  Plures  e 
Sociorum  ab  Ignatio  fecundum ,  tres  ipfos  menfes  traduxiflfe  Louanij  J3"*f^*i 
dicam,  fumma  nafcentis  ibi  Societatis  commendatione?  quid  Iacobum  Bdgiofut. 
Lainium  fupremo  apud  nos  fungentem  Magiftratu,  Bruxellis,  Antucr- re- 
piar,  Louanij  fuifle,  ac  praeclara  fuas  fapientia? ,  grauitatis ,  eloquentix 
argumenta  Belgarum  populis  dedifle?  quid  Alphonfum  Salmcroncm, 
geminatis  vicibus,  nunc  Cardinali  de  Motula,  nunc  Carolo  Cardinali 
CararTasad  Philippum  RegemLegatis  ,comitem  a  Supremo  Pontifice 
datum  veniiTe  Bruxellas ,  ac  confilio  fuo  &  eruditione  rei  Catholica: 
plurimum  profuifle  ?  Sed  neceflenon  eft  diutius  commemorare  viros 
illos  Societatis  principes ,  qui  iam  olim  noftro  Belgio  illuxere :  rem 
ipfam  aggrediamur,  &,  quod  fuperioribusquinque  libris  de  vniuersa 
oftenfum  Societatc,  iam  de  Bclgica,  quibus  orta  fit  initiis ,  &  quo  pro- 
grefla;  quid  egerit,pertuleritque;quibus  clara  fit  ornamentis;  certo  Ca- 
pitum  ordine,  quanta  poteft  breuitate,  dicamus. 

Nafciturac  in  Belgio,&  magnos  in  animorum  falute  procuranda  prd- 
greflus  facTura?,  Socictatis  vaticinium  celebrefuit,  antequam  illa  Sedi 
Apoftolica;  pro  Religiofo  Ordine  probarctur.  Nam  anno  fupra  fefqui-  VatidmS 
millefimum  trigefimo  fexto  Arnhemij ,  principe  Geldrorum  oppido,  de  Soc,e- 
Reynolda  perquam  honefta  mulier  ac  Dco  familiaris,  poft  mariti  mor-  '^ 
tem  facultatibus  fuis  xenodochio  tranflcriptis ,  vfu  carnium  piicium- 
que  fibi  interdicTo,  admirabilem  vitam  agens,  altiiTimx  rcrum  diuina- 
rum  contemplationi  vacabat.  Huic  aliquando  Deus  fuauiter  illabens, 

Zzzz  futu- 


730  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC  IESW 
faturam  proximis  annis  Reipublica:  Ghriftianae  fpeciem  ob  oculos  po- 
fuitj  oftendens  quantis  propediemtempcftatibus  ac  procellis  eflet  agi- 
tanda  Rcligio,  qua:  difTidia  Prmcipum,  quique  bcllorum  turbines  tota 
GermanufGalliaque,ac  lpfis  potiflimum  Belgicis  Prouinciis,futuri. 
pofthxc  fpe&andum  dabat  nouumquemdam  Sacerdotum  Ordinemj 
quifalutis  humanx  diuinxque  glorix  fitientiflimi,  in  deuucendis  ab 
crrore  mortahbus,  &Catholica'Religionc  reftauranda,  fticnuiflimam 
pariteratquevtiliflimamopcram  nauarent.  Hoc  vifum  fibi  diuinitus 
oblatum  Rcynolda  cum  in  corona  cognatorum  ex  ordinc  retulnlet ,  ad 
Canifiumtredecennempuerum  inter  propinquos  forte  adftantem  con- 
uerfa,  leniterque  demulcens,ex  Rcligiofis  lllis  Sacerdotibus  nouis  vnum 
inter  primipilos  fore  prxdixit.  Itaque  non  calu  aliquo,  aut  humana 
deftinatione,  fed  confilioprorfus  diuino  Pveynoldx  olim  communica- 
to,  abeaque  tanto  anteprxdicTo,  delata  in  Belgium  Societas  tam  mo- 
dicis  ccrpit  initiis,  tot  ia&ata  eft  ventis  ac  tempeftatibus  anrcquam 
agere  radices  potuit-,  vt,  fi  alia  deetTent  figna,  hoc  vno  fatis  illius  in  Bel- 
gio  collocatx  aucTor  proderetur  Deus.  Certe  annis  omnino  quatuor- 
decim  laborandum  fuit,  antequam  poiTefhonis  iurc  donaremu r.  Cuius 
tantx  morx  cauflas  video  manifeftas,aliorum  mabuolentiam,aliorum 
prxoccupataiudicia,  &  rerum  noftrarum  ignorationem ;  alciorem  & 
reconditam,occulta  Dei  iudicia  patrix  delieta  vlciicentis.  Sed  hoc  aga- 
mus,atque  ab  initio  enarremus ,  quemadmodum  illo  tot  annorum 
fpatio  cum  maximis  difficultatibus  lucTata  Societas,  extticatum  deni- 
que  laqueis  pedem,  iure  fuo  Regia  aucToritate  conccilb,  pofuent  in  his 
Prouinciis,  ftabilemque  adhuc  tenuent,  magno  rei  Cathclicx,  magno 
Belgarum  bono. 

Flagrabant  atroci  bello  nobiliflima  Europx  Regna  Hifpania  Gallia- 

cjue,rupto  intcr  Imperatorem  Carolum  &  Franciicum  Regem  fccdere, 

ibatque  tum  fxculi  fuperioris  annus  fupra  quadragefimum  fecundus; 

quando  Rex  Francifcus  feuere  edixit,  vt,  quotquot  de  Cxfaris  ditione 

Qm.yrimi  erant,  cxcederent  Regno  omnes  anteocTauum  diem.   Ergo  de  fedecim 

Ae Socie-    socijs  tunc  Lutetix  ftudiorum  gratia  verfantibus  Hifpani  ocTo,  Dome- 

J£J  frT"  neccus,  Ouiedus,  Aragonius,  Strada,y£milianus  Loiola  Ignatij  nepos, 

Beigium.    Ribadeneira  cum  duobus  aliis  exire  coguntur ;  Deo  vtique  illam  e  Gal- 

lia  eiecTionemin  Belgarum  commoda  difponente.  Nam  Domeneccus, 

qui  Parifienfi  Domui  prxfuerat,  noux  ducTot  colonix  cum  feptem 

Sociis,  haud  dubio  Numinis  inftincTu,  Louanmm,  vnicam  tunc  Belgij 

Acadcmiam,ingreditur  Idibus  Augufti,  non  totoa  confirmata  Societa- 

tebiennio;  ibique  fua  finguli  ftudia  vel  Theologix,  vel  Philofophix, 

perfequi  inftituunt. 

EftLouaniummagnofcriptaLipfiociuitas  Brabantix  ptima,  prx- 
diues  olim  lanificij  emporium,  nunc  prxftantiore  ornamento  publicum 
docTrinarum  omnium  Gymnafium.  Situs  loci  amceniorne  fit  an  falu- 
brior,incertum:  ccrtecum  Europa  tota  metito  contendit.  E  pratorum 
cnim  xquabili  planitic,tam  intra  quam  extra  muros,  amoenicolles  ex- 
furgunt,  aut  vitibus  confiti,  aut  filuis  &  fruticctis  opaci ,  aut  cerafetis  & 
pomariis  vberes ,  aut  xdificiis  confpicui ;  quidam  etiam  per  accliuia 

fegcti- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.  73 1 
fegetibus  lxti.  Hos  inter  Dilia  fluuius  nauium  patiens,  &  gemini  aliun- 
de  torrentes  ex  fontibus  circiim  vndique  fcaturientibus  eftufi ,  pcr  vr- 
bem  rapide  feruntur.  Ciim  igitur  in  hac  tam  amcena  vrbe  ac  nobili 
difciplina:  omnes  in  primis  florerent,  ex  eaque  tamquam  ex  fonte  do- 
ctrina  &c  religio  in  reliquum  Belgium  deriuarentur ;  nihil  opportunius 
euenire  potuir,quam  noftros  in  ea  fedem  figere ,  vt  ceterse  Belgarura 
vrbes,  vnde  erantfolitx  pietatem  petereac  eruditionem ,  inde  vtramque 
noua:  acceffu  fcaturiginis  deflucntem  deinceps  copiofius  haurirent. 
Iamque  a  Sociorum  aduentu  vertebatur  annus,  nequedum  pratefbohze 
vita:  exempla  quidquam  ab  iis  agebatur  in  falutem  animorum  j  cum 
Strada:  iuueni  quartum  ac  vigefimum  agenti  atatis  annum,  atque  in 
Falconenfi  Gymnafio  Metaphyficis  operam  danti ,  inie&us  eft  ardor,  SnaA* 
quodnuper  in  Italia  fecerat,  ex  agro  quoque  Beljico  mcflem  aliquam  Lmmii 

A  if.  l-      r>  1    1  •     7 •      •  •  *  Societatem 

Deo  colligendi.  Kes  erat  dubia:  fortis  vtram  m  partem  acciperetur:  ta-  mftrau 
men  aleam  iecit ,  &  cecidit  opinione  felicius.  Ante  omnes  Ruardum 
Tapperum,  Louanienfis  AcademiarCancellariuin  ,  prima:  auctoritatis 
virum,  velut  caput  arcemcjuc  aggreflus,  eo  iuuenis  fuo  lermone  indu- 
xit,  vt  ternas  quotidiehoras  ex  fummis  ercpras  occupationibus,in  cxer- 
cendofpiritu  rebufque  diuinis  noftro  more  commentandis  collocaret. 
Expugnato  Tappero,  quafi  iam  curfu  ad  omnem  vidoriam  prono, 
Cornelium  Vishaua?um,  probata  vita:  fanctimonia  Saccrdotem ,  fuopte 
ingenio  ad  ineundam  Societatem  propenfum,  vt  cit6  manus  daret  im- 
pulit,  fuifque  adiun&um  caftris,  eodem  armorumfpiritualium  genere 
tam  feliciter  pugnare  docuit,  vt  Belgarum  deinde  rriulti  a  Cornelio 
victi,  ad  Societatis  figna,Deo  infalutem  hominummilitaturi,con- 
uolarint. 

Ignatius  interea  tanti  ignarus  incrementi ,  miflis  ex  Vrbe  litteris ,  iu- 
bebat  quamprimum,  deferto  Louanio ,  Socios  omnes  in  Lufiraniam 
proficifci.  Nam  cum  IoannesTertius,  jeterna  Rex  memoria  dignus, 
peramplum  Conimbrica:  Collegium  &  Academiam  nobiliflimam 
moliretur,  fuos  vndequaque  e6  mittendos  putauit  lgnatius ;  fcd  potifli- 
mum  euocatos  Louanio ,  vbi  cum  inopia  ftudiis  inimica  luctabantur. 
Sed  qui  Socictatis  femina  iam  commiferat  Belgio,  eamdem  radices 
quoque  inibi  agere  volebat  Deus ;  eoque  Sociorum  profectiouem  ,  ab 
Ignatioimmature  imperatam,fuo  ipfequo  gubernat  vniuerfa  confilio 
retardauit.  Iam  cnim  obediendi  ftudio  Sociorum  tres ,  Strada,  Ouie- 
dus,  Aragonius,  rcliquis  mox  fecuturis,  prxcucurrerant  Louanio  m  Ze- 
landiam,captandx  nauigationi :  fcdy  aduerfis  venris  iter  prohibentibus, 
jegrotante  infuper  Aragonio ,  diuinam  inde  voluntatem  prudcnter  m- 
terpretati ,  Louanium  defperata  per  id  tempus  nauigatione  redierunt. 
Haud  multo  poft  adfuit  Colonia  Petrus  Faber,  iunu  Ignatij  &  ipfc  <?emu 
nauigaturus  in  Lufitaniam,  &  Sociorum  rcliquos ,  fi  fors  reftarent ,  fe-  F*-^"'r  Lo~ 
cum  Louanio  abducturus:  fcd  ne  tum  quidem  maturum  abitum,non  *J 
abfqueprodigio,diuinaoftcndit  prouidcntia.  Nam  ciim  Faber  aduen- 
tu  fuo  mirc  lxtum  Comelium  Vishauxum,  atque  inftar  Marthaz  fata- k  clrnelu 
gentem,  animaduertcret,  iuflit  hominem  finc  cura  effe,nec  fatigari  tra-  Vubaum 
ftando  vnius  noctis  hofpite ,  propcdiem  fe  ac  Socios  duce  obedicntia  JjjJjJJ 

Zzzz  1  in 


antum 
)cnit. 


7$±        IMAGO  *>RIMI  SjECVLI  SOC.  IESV. 
in  Lufitaniam  vcla  facTuros.    Perculfus  tam  inopinata  voce  Cornelius, 
Aduerfari,  inquit,  obedicntix  nec  aufim  equidem,mi  Pater,  nec  omni- 
no  debeo.   Sed  illum  tamen,  qui,cum  cx  vfu  eft,  obedientibus  frcnum 
iniicit,  Christvm  inucco,  ne  te  hinc  auolare  permictat,  fed,quan- 
to  tempore  neceflarius  es,  rcmoretur.  Subrifit  Faber,  ac  nihilominus 
poftridie  Antuerpiam  pergir,  infpe&urus  Lufitana  nauigia,  qua:  Veras 
Walachria:  in  Zelandia  oppidumappulfafercbantur:  quae  vt  inftrucla 
&  ad  foluendum  expedica  iam  vidit,  confeftim  nauigationis  focios 
deducTurus  Louanium  redit.  Vix  redierar,  cum  tertiana  fcbris  quafi  in 
limine  prseftolata,  virum  inuadit  fternitcjue,  ac  tamdiu  tenct,  vt  iam 
Medici,  morbo  artem  fuperante,  de  vita  conclamatum  pronuntiarent. 
In  hoc  tandem  difcrimine  cum  Fabro  veniflet  in  mentem  Cornclij  pro 
fua  Louanij  commoratione  nuper  Christvm  obteftantis ,  cum  ad 
fe  accerfitum  rogat,iam  retra&et  preces,&  quibus  votis  tam  diuturnam 
febrim  aduoeant ,  iifdem  aliquando  depellat.    Fecit  imperata  fimplici 
candidoque  pectore  Cornelius  j  atque  exinde  melius  raclum  eft  labo- 
ranti.  vt  iaili  nemo  dubitaret,  morbum  illum  non  humana  caulsa,  led 
diuino  nutu  aduenilTej  &;  palam  Medici  fatebantur,  nequaquam  vide- 
ria  natura  tantam  illius  malifuifle  pertinaciam, 
Faber  Sane  Faber  quo  tempore  Louanij  per  inualetudinem  moratus  eft,in- 

qmdegerit  crcJibile  quanta  fccerit  animorum  lucra ,  quantum  famae  ac  nommis 
Leuamj.    pcpcrerit  Societati.  Quptidie  viri  magni,  vrbis  atque  Academiae  Prin- 
cipes,  grauiflimis  de  rebus  decumbentem  illum  quafi  quoddam  oracu- 
lum  confulcbant.   Permulti ,  fepofitis  domefticis  cuns,  illi  fe  dabant 
piiscommentationibusexcolendos:  quorum  in  numero  Theodoricus 
Hefius  Leodienfis  Ecclcfiac  Prodecanus ,  Qupefitorque  Catholicas  Re- 
ligionis,qui  quondam  Adriano  Pontifici  Maximo  ab  arcanis  ,  &  a  fa- 
cris  confcflionibus  fuerat^  imocuius  confiliis  Pontificatum  ille  fuum 
rexiiTeferebatur,  quemque,  propter  vitx  integritatem  fplendoremque 
doctrina:  (nifi  mors  intctueniifet)  in  ampliflimum  Patrum  Purpurato- 
rum  ordinem  coopfalTet.  Hic  talis  tantufque  vir,  poft  illas  mentis  ex- 
ercitationes,  totumfeFabro  tradidit,  Societatem ,  fi  fua  voluntate  res 
ageretur,  cum  eo  initurus.  id  quod  Faber,  a:tatis  perfonarque  habita  ra- 
tione,  haud  permittendum  ratus,  fuafit,vt  &  optima:  vitx  exemplo,  Sc 
qua  valebat  aucToritate,  Canonicis  vniuerfoque  Leodienfium  Cleroad 
dianosillo  ftatumores  virtutemque  populo  fpectabilem  pergcret  praz- 
Jucere.  Nec  vero  fuis  deerat,  qui  tantopere  proderat  alienis.Francifcum 
Stradam  excitauit  tironem  vetus  Magifter  ad  Latinas  conciones :  quas 
ille  iuuenis  magnanimus  primum  in  Falconenfi  Gymnafio  ad  difcipu- 
los,  quorum  ipfe  crat  vnus,  cum  bonaMagiftrorum  gfatia habuit;  tum 
in  Porcenfi  quoque,  ac  demumin  Pontificio  Theologorum  Collegio 
peramplo-,  concurrentibus  tanta  copia  ad  cum  audiendum  Academicis, 
vtDo6torumprimi,quolatius  pateret  vtilitas ,  Fabro  aucTores  fierent 
transferenda: concionis ex  iftis  Collegiorum  anguftiis  in  Diui  Michaelis 
facram  azdem,  de  prarcipuis  vnam.  quorum  poftulatis  haud  grauate 
annuit  Faber:  vtque  animos  in  re  ardua  iuueni  adderet,  neve  noui  labo- 
ris  cura  vel  Philofophicis  officeret  ftudiis,  vcl  vires  ad  magna  crefcentes 

pra:ma- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  JH 
prxmature  obrueret  opprimeretque;  concionum  argumenta  dicTabat 
arger  ipfe  dc  lecTulo,  ac  diuidebat  in  partes ,  variumque  addebat  orna- 
tum.  id  quod  Faber  extemporaneo  iermone  haud  difficulter  poterat, 
dcpromens  opes  exthcfauro  cuhilTimi  pccToris ,  tamquam  ex  quodam 
iapientia:  facrario,nihil  vt  Srradx  propemodum  prxter  acTionem  vium- 
que  memoria*,  qua  valebat  plurimum  ,  relinqueretur.  Hac  igitur  tanta 
ope  validus  iam  orator,Fabri  dimicabat  armis,  ardorem  addebat  de  fiioj 
tamque  auide  audiebatur,  vtprxcipuiTheologia:  DodTores,  &  quot- 
quot  Louanij  reildcbant  Ordines  Religiofi,  ex  vnius  adolefcentis  ore 
pcndercnt.  tantofque  excitabat  animorum  motus,  vt  nemo  non  copio- 
fis  manaret  lacrymis ,  atque  ipfae  feminx ,  fama  concionantis  excitx, 
quamuis  Latini  imperitx  iermonis ,  tota  ex  vrbe  concurrerent  ad  fpe- 
cTandum  os  agentis ,  &  quos  fpirabat  igncs ,  fi  intellecTu  non  polTcnt, 
vifu  faltem  ipib  colligendos. 

HacTenus  belhflime  &  fupra  fpem  fecundis  ventis  Louanij  Societas 
ferebatur :  iufpiciebant  Fabrum  ceu  homincm  cxlo  lapfum  :  in  Strada 
vim  eloquentix  inauditam  admirabantur :  Cornelius  veterem  fimcTi- 
monix  famam  maiori  nunc  etiam  ratione  poflidebat.  Sed  tam  biande 
ridentemfelicitatem  breuitempeftas  Academica  interrupit  eo  grauior, 
quia  rnultarum  poIT  fe  identidem  procrcatrix.    Vrgebat  importunis 
apud  Ignatium  littcris  nouas  Sociorum  copias  Conimbricam  mitten- 
das  Simon  Rodericius,  decemuirorum  vnus,  Prouincix  Lufitanix  Prx- 
fecTus:  eodemque  tempore  Ioannes  Poggius  Romani  Pontificis  Nun- 
tius  agebat,  vt  iupremo  imperio  Faber  Coloniam  redire  iuberetur,  ad 
prohibendas  eius  Ecclefix  nutantis  fub  Hermanno  Archiprxfule  rui- 
nas.  Itaque  ex  diuturnaxgritudine  conualcicenti  Fabro,  noua  manda- 
taexVrbe  adferunrur,vt,Sociis  fine  cuncTatione  in  Lufitaniam  dimiflis, 
ipfe  priilinam  Colonix  ffcationem  repetat ,  retenturus  in  fide  Herman- 
num,nobiliiIimamque  Ecclefiam  ab  infana  Lutheri  contagione  vindi- 
caturus.   Ergo  dumiterfuumprofequifqueadomant,  fparfus  de  Pa- 
trum  profectione  rumorcompleuit  vrbem ,  atque  ex  Academicis  lecTif-  2vW«fc&- 
fimos  iuuencs  nouemdecim,Belgas  omnes,excitauit  ad  petendam  a  Fa-  c™£%* 
brovitx  arque  itincris  focietatcm.  Faber  tanto  numero  prudentcr  vfus,  tradtmtin 
felegit  nouem,  quos  cum  Strada,  Ouiedo  Sc  Aragonio  in  Lufitaniam  So^etati' 
deftinat:  ipfe  cum  vEmiliano  Loiola,  <Sc  Lamberto  CaiTrio  Leodienfi,  ExArchiuo 
Theologix  Baccalaureo,  ac  nuper  in  Philofophico  ftadio  prima  palma 
donato,  ColoniamprofecTurus,  reliquos  Cornelij  curx  commiiTos  ve- 
tuitabire  Louanio,  ad  tcmpeftatem ,  quam  irnpendere  profpiciebat 
animo,  nc  vehcmentius  fureict,  mitigandam.   Vix  cum  illo  meflis  col- 
lecTx  manipulo  Faber  ac  Stradadifceflcrantj  continuo  in  Cornelium, 
nulla  prioris  vitx  fan&itatifque  reuerentia,  infurgcrc  ciuitas  ,  dolore 
animi  vincente  rationem :  alij  fuos  libcros,  alij  difcipulos  rcpetere  a 
paucis  impoiloribus  (  fic  loquebantur  )   indigniflime  raptos.    Sed  in 
primis  fremebant  Gymnafiarchx ,  quos  tot  fuorum  tam  infignium 
Academicorum  tam  rcpentina  iacTura  vchemcntius  torquebat.    Itaquc  CorntUui 
Cornclium  palam  incufabanttantorumaucTorcm  malorum ;  eius  con-  Sj!*** 
greflu  colloquioque  intcrdicebant  fuis ,  nc  diuino  fcilicct  Spiritu  affla-  Lo*«n$js 

Z  z  z  z  5  fchtuu 


734  IMAGO  PRIMI   S^CVLI   SOC.  IESV. 

rentur :  ac  fi  qucm  forte  Cornclio  propcnrum  odorabantur,  hunc  vcrbis 
deterrebant ,  &z  quafi  grandc  auerfuri  malum  ,  domefticis  Collegiorum 
clauftris  arcTiftime  cuftodieban;:.  At  cnim  qua:  fpes  vicTorix  in  pugna 
cumDeo?  aut  qux  tanta  humana:  mentis  fagacitas  ?  qua:  vis  confilio- 
rum  ?  qua:  prudentix  magnitudo  ?  qui  conatus  tam  fortes  aducrfus  dc- 
creta  Numinis  nutu  omnia  gubernantis  ?  Sane  quanto  illi  prohibcbant 
magis  ,  tanto  pra:ftanriflimus  quiiquc  Academicorum ,  diuino  agcntc 
Spiritu,ad  noftrum  Ordinem  ardcntius  conuolabant :  quorum  in  nu- 
mero  Adrianus  Adriani  Antuerpienfis,  Antonius  Vinckius,  Pctrus  Gil- 
lonius,  Nicolaus  Florentij  Goudanus,  qui  primam  ex  Philofophia:  cur- 
riculo  laurcam  fuerat  adeptus;  viri  omnes  deinde  magni,  &  rcbus  in  So- 
cietate  gcftis  illuftres  .  Nimirum  illis  ipfis ,  quar  contra  nos  iiimpfe- 
rant,  armis  infua  damna  ,  &  lucra  noftra,  vtebantur  aduerfirij  :  ncc 
enim ,  fi  vellent ,  fuorum  ad  nos  acceflum  promouere  magis  poterant 
quam  prohibendo. 

InterhxcFaber,  poftulante  mrfus  Lufitano  Regc,  &  nutu  accedente 
Pontificis  ,  Colonia  pcr  Belgium  in  Lufitaniam  tendebat :  cuius  poft- 
liminio  redeuntis  confpecTu  refpirauit  Cornelius;  &,  quod  vix  credas,ad 
prarfentiam  viri  tetra  illa  Louanij  nubes  quafi  ad  confpecTum  redditi 
folis  euanuit.  Inde  Veras  Lufitanarum  nauium  in  Wal  ichria  ZeLindia: 
infula  ftationem  pergenti  comes  ire  Cornelius  voluit.Quo  in  itinere  hoc 
memoria dignum  eueniffe  noftri  Annales memorant .  nauem,quave- 
hcbantur  ,  medio  m  curfu  ventus  repente  defeccrat ,  &  remiges  dabant 
manus  vano  labore  iam  fracTi :  qui  cum  Fabrum  Corneliumcjue  inter 
fe  fine  cura  colloquentes  adfpicerent ,  ftomachum  in  eos  vomunt ,  lin- 
guaquc  vernacula  increpant,  quid  ita  improbe  garrirent  ,  cur  non  oran- 
do  fatagerent ,  vt  fecundus  afflaret  ventus,  quo  deftituti  numquam  Ve- 
ras  ea  nocTe  pertingerent  ?  Faber  Allobrox  dim ,  quid  illi  interfc  iacTa- 
rent,  ex  Cornelio  refciflet;  reprehenfioncm  placide  ferens,  RecTe,inquit, 
monent ;  age  demus  nos  in  preces.  Simul  eas  inchoabant,  fimul  ventus 
optatus  exoritur ,  &  breui  temporis  fpatio,  admirabundis  nautis,  Veras 
appellunt,  ccelo  vel  Fabri  modeftia: ,  vel  amborum  precibus  adfpirante. 
Hmc  Cornelius  ad  fuos,Fabro  valcre  iuiTo,Louanium  reuernt;  ac  fubin- 
de  ab  Ignatio  per  litteras  monetur,  vt,  quamuis  in  Academia  illa  non  x- 
quis  oculis  afpicerentur  Socij  ,  fua  tamen  ftudia  conftanter  tenerent,  & 
qua  liceret  aliena:  filuti  operam  dare  non  prartermitterent.  Habitabant 
Louanij  ad  eum  Socij  dicm  non  vnaomnes ,  fed,ad  declinandam  inui- 
diam,locis  tecTisque  difcreti;  cum  ab  Ignatij  litteris  animofiores,in  eam- 
dem  conuenere  domum ,  impetrata  priOis  ab  Epifcopo  facultateviuendi 
more  inftitutocjue  fuo  .  atque  ita  rebus  omnibus  in  communc  collatis, 
aperte  profefti  Societatem,  certas  difciplina:  caufsa  fibimet  ftatuere  leges; 
quas  nullas  dum  ex  Vrbe  acceperant:  ac,ne  membra  fine  capite  vidercn- 

Sociiipr<t-  tur,  Cornclium  agnouere  RecTorem  ,  donec  nutus  exfpecTatur  Ignatij. 

^anV  L°~  ^11'  9uamms  *atarri  habuitelecTionem-,  tamen,nenoua  inuidia:  flamma, 
tradu£tis  illo  aucTore  ad  vitam  Religiofam  nouis  quotidie  Academicis, 
hominem  inuolueret,  fubduccndLim  tcmpori  &  ad  fe  Romam  ccnfuit 
cuocandum;  procjue  Cornelio  gubernarc  familiam  iuifit  Petrum  Gillo- 


LIBER  SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.     ?3$ 
nium  :  quo  &  ipib  breui  in  Vrbem  accito  ,  Iacobum  1'Hoftium ,  Sociis 
Louanienfibus  mmmopere  expetitum,  aliquando  concefTit.  EracTHo-  **£*£& 
ftius  Geldonienfis  ex  Brabantix  oppido;  ac  facram  doclnnam  in  cclebri  uamcniL  ° 
apud  Ancuerpianos  Pmnonftratenfium  Ccenobio  cradebac ,  quando 
f ublimius  quid  fpirans  Romam  profe<5cus  cft,ea  mente  vt  nomen  Socie- 
tati  darcc.  in  quam  admiilus ,  eamdem  ipfe  primus  in  Siciliam  inuexic. 
Ac  tlle  dum  Ignacij  iuflii  ex  Sicilia  Louanium  Sochs  prxfuturus  rtlatu- 
rac ,  Bononix  morbo  correptus  exftinguitur ;  cui  furTechis  Adrianus  AdrUnnt 
Adriani,  vir  diuino,  quod  dies  docuit ,  beneficio  datus  fubuehenda:  So-  t^i^rt*ni 
cietatis  infantix  ad  firmiorcm  xtatis  adulta?  gradum.    Conciliabac  ille  ^"loZ' 
aucrfbs  multomm  animos  ,  fibiquc  demercbatur  labore  indefelfo ,  &  >;:'- 
gratifTima  vitar  confuetudine :  incerque  complures  Henricum  Baxium  22"'  * 
Diui  Michaelis  Parochum  tantopere  deuinxit ,  vt  ille  noftros  ex  angufta 
&  inf alubri  domo  in  aliam  cransfetrec ;  quam  &  moriens  ceftamenco 
Sociis   legauic.    quin  &  templum  fiium  ad  quaeuis  Inftituti  munia  non 
patere  tantiim  volebat  Adriano ,  fcd  humaniflimis  ctiam  verbis ,  ne  id 
admittere  grauaretur,  orabat. 

Hifce  incrementis  paulatim  fe  Societas  Belgica  erigebat  :  qux  vt  fir- 
miori  confifterct  gradu ,  vifum  Sociis  (  quod  adhuc  re  immatura  tenta- 
tum  non  erat )  oblato  fupplici  libello  poftulare  ab  Aula  ins  obtinendc 
in  Belgio  polTeiiionis.  Gubernabac  iamdudum  Proumcias  Maria  Hun-  A^itnr  ih 
garia;  Resina  .  pro  fracre  Carolo  Imperatore.  quae,  finiftris  de  Sociecace  ^1*'^" 
pra^occupacafermonibus,  libellum  repudiamt,magno  Sociorum,magno  Soaetans 
amicorum,  Ludouici,  inquam,  Blofij  Abbacis  Lartienfis,RuardiTap-  i»Beigi»t 
peri  Cancellarij,  Ioannis  HaiTeltj  Sacrx  Theologia:  DocToris,&  aliorum^  ra' 
qui  Adrianum  Sociosque  noueranc,  lucru.    Acque  cccc  cibi  alia  domi  ex 
placido  repence  cempeftas,  eo  periculofior  qub  charius  pecebac  capuc. 
Academicus  in  Falcone  adolcfcens  Magiftro  ancealios  charas,cui  nempe 
ingenij  docrrinarque  pra-ftanria ,  Philofbphix  ftadio  prope  iam  emenfb, 
primam  promitcebac  palmam,  ab  Adriano  Socieracem  ODtiixe  eciam  ac- 
que  etiam  pctit .  Haud  obfcurum  crat  nouarum  periculum  curbarum. 
Qjjarc  vt  fe  ac  fuos  periculo  Adrianus  eriperec ,  importuno  ifti  candi- 
daco  aucTor  fit  abeundi  Coloniam ,  &  ampledtcndx  iftic  fub  Leonardo 
KeiTelio  Sociecacis  .   Hocdum  fic,Magifter  tantx  impaciens  iacturar, 
tamquam  de  capite  agererur,  in  ius  Adrianum  vocat  ,  ac  prarcipititu-  Adrianm 
multu  homo  impotens  id  agit ,  vt  vir  mitis  ac  innocens ,  qui  fe  veritate  «»c<"'«n*- 
dumtaxat&  xquitate  animi  tucbatur ,  faifis  accufationibuscircumuen-  '"r" 
tus,  quodam  velut  turbine  rapiatur  in  cuftodiam  i  e  qua  ,  rebus  ftatim 
agitatis  ac  difcuffis ,  eodem  dimilTus  cft  die.   Huius  tantae  procclla?,  no- 
uellam  Societacem  Belgicam  concutientis,  ftrepicus  Tridencum  vfquc 
pcrlacus,  Pacrcs  illos  de  fumma  Catholicx  Religionis  agitantes  pcrculit 
vehcmcnter ,  anxios  qub  tandem  vergeret  llla  tam  iniblens  Academir 
nobiliflimx  in  approbatum  a  Sede  Apoftolica  RehgiofumOrdinem  cu- 
•multuatio.   Ec  fane  pocerac  hic  curbo  nafcencem  in  Belgio  Socictatcrri 
in  ortu  fuo  cxtinguere,  nifi  eam  potens  diuinx  prouidencix  fuftcnc.iffec 
manus ,  atquc  lllud  Adriano  illacum  dcdecus  in  maiorem  gloriim  fubi- 
tb  vertiiTct.  Nam  fimul  ille  animi  furor  deferbucrat,  circumfpicerc 

omncs 


ac 

sin 


736         IMAGO    PRIMI  SjECVLI   S  O  C.  I  E  S  V. 

omnes  fe,  & ,  quod  factum  erat ,  negare  hcri  debuiilc ,  vnoquoqnc  aiU 
Rnardt  pam  tam  indigni  facinoris  abs  fefe  in  alium  auertente  .  Certe  Ruardus 
Tappcri     Canccllarias  ,  cum  non  multo  poft  Imatij  vicem  fungens     folenncm 

craliorttm    ■  „       -   -,-  ■  S-         •  •   1        1  1    1  •        • 

de^dria- Aamm  Profeflioncm  cxccpit  •,  mtcr  alias  vni  laudes  non  dubitauit  ie 
uoteBimo'  indignum  dicere  ibluendis  illius  calceamcntis ,  qui  pro  nomine  Iesv 
dignus  fuiilet  habitus  carceris  contumcliam  pati  .  Adrianus  quoque 
Brouvvershauius  Theologix  Doctor,  Rcdforque  Magnificus,  graui  ora- 
tione  in  Magiftros  ac  parentes  lnuchebatur ,  qui  difcipulos  riliofve  rctra- 
hercnt  ab  ingreilii  Societatis ,  quam  Religionem  Apoftolicam,  &  difti- 
cillimis  Ecclefix  temponbus  a  Deo  cxcitatam  prxdicabat  ,  quarque  ha- 
beret  viros  eximia  virtute  ac  dochina  praeditos,  in  Concilio  Tiidentino 
inter  Pontificios  Theologos  cum  iniigni  dignitate  obtinentes  locum. 
Ad  hxc  Georgius  ab  Auftria  Leodienfium  Epifcopus ,  cui  in  facris  tum 
fuberant  Louanienfes,  fblenni  fententia  abfoluit  Adrianum  innocentem, 
&  omni  infamix  labe  purgauit .  Atque  vt  virtutcm  non  premi  aducr- 
fis,  fed  crefcere  animaduertas  j  Petrus  Curcius  Theologix  Doclor 
primus  deinde  Brugenfium  Epifcopus,  Adrianum  e  Diui  Michaeli: 
primariam  Diui  Petri  xdem ,  cui  erat  Paftor  ,  ad  confeftiones  audiendas 
magno  honore  traduxit. 
Nout.tuY'  Hoc  in  campo  dum  Adrianus  fndat ,  noua  fe  extulit  ofTenfionis  fe~ 
b*in  tst-  ges  m  Curionum  aliqui  tantam  Adriano  confitentium  frequentiam  & 
&*So*cios.  celebritatem  iniquo  animo  ferentes ,  confpiratione  inita  tulere manda- 
tum,  ne  quis  de  fua  Curia  noxas  deponcrct  apud  Iefuitam,  &  vero  etiam 
iureiuranao  ad  id  fuorum  fidem  obftringere  ftudebant.  Sub  hxc  hbel- 
lus  inuentus  eft  in  vrbe ,  nefcio  qux  vota ,  &  certas  corporis  verberatio- 
nes  continens;  qui  quamquam  nullum  prarfercbat  audlorem,  tamcn  fa- 
cili  multorum  fide  Societati  tnbuebacur  .  Super  hoc  libcllo  fepius  a 
Theologis  Louanienfibus  inftituta  deliberatio:  &  fane  graucsexeo  erant 
apud  po^pulum  ofFenfiones ,  vbi  prxfertim  emanauit,  quafdam  effe  mu- 
lieres,  qux  femel  m  hebdomada  pietatis  fpccie  a  Confeflariis  cxderen- 
tur.  Nec  falfa  narrabantur :  fed  liifpicio  grauabat  innoxios  .  Verum  re 
comperta,  &  deprehenfis  talium  ludibriorum  architectis ,  ad  conteftan- 
dam  Societatis  innocentiam  edida  publice  affixa  funt,  per  eamque  occa- 
fionem  omnibus  interdiclum,ne  cui  cxtrafuamCuriam  alio  Sacerdotead 
confeftioncs  vti  liceret,  prxterquam  homine  Societatis.  Curiones  autem 
qui  confitentium  numero  circumcingi  Adnanum  indignabantur,  Ruar- 
dus  Cancellarius  graui  orationemonuitmon  illum  efle  animarum  zelum, 
fed  inuidiam  ab  animarum  hoftc  inflammatam,  impcdiendis  a  detefta- 
tione  fcelerum  &  confequenda  falute  mortalibus.  Enimuero  Adrianus 
in  tractandis  hominum  animis  habebat  aliquid  humano  maius,  &:  oc- 
culta  vi  quadam  rapiebat  Academicos,  formabatquc  ad  omnem  pieta- 
tem  :  nec  paucos  Societati  aggregabat ,  in  primis  Cornehum  Crocum 
Amfterodamenfem  ,  Francifcum  Cofterum  Mechlinienfem ,  parque 
amicorum  nobile,Theodoricum  Gerardi ,  &  Theodoricum  Canifium-j 
hunc  Neomagenfem,magni  illius  Petri  germanum  fratrem  ;  illum  Am- 
fterodamium  rara  fbrte  omniumconfenfu  iudicum  piimamPhilofophi^ 
lauream  adeptum. 

Capta- 


LIBER  SEXrvS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  737 
Captabantur  interea  molliafandi  tempora  apud  Mariam  Gubcrna- 
triccm  pro  conftituenda  in  Belgio  SocictatCj  totisque  id  vinbus  agcbant 
Viri  Pnncipcs ,  &  ipfe  frater  Fcrdinandus  Romanorum  Rex,  Cardinalis 
itcm  Polus  Apoftolica:  Scdis  Legatus ,  &  Petrus  Sotus  ex  Dominicana 
familia  Carolo  Carfari  a  facris  nuper  confcflionibus .  Quin  Academia 
Louanicnfis  fuper  hac  re  fententiam  rogata,miro  Dei  ius  in  animosexer- 
centis  impulfii,  fectis  ac  timebatur,  graue  pro  Socictate  dederat  teftimo- 
nium.  Et  nihilominiis  Gubernatrix  prajceptam  lemcl  de  ca  opinionem 
femper  fecuta,  fblis  verborum  officiis,  &  fpe  fine  fme  dilata  caullamno- 
jftranf  dc  quos  dixi  patronos  ducebat j  donec  inclinante  f-eculi  anno 
quinquageflmo  quinto,  Carolo  Carfare  Prouincias  abdicante,  ipfaquo- 
que  carum  gubcrnatione,  quam  annos  quinque&  viginti  pro  fratreCce- 
fare  obtinuerat ,  fefe  abdicauit.  Itaque  ad  Philippum  Caroli  filium  Bel- 
gij  heredem,  tamquam  ad  orientcm  mtindo  folem,  rcfpici  cccptum;  no- 
uisque  animis  tcntata  rcs  apud  Principem  nouum  j  ctii  poft  innumera- 
bilia  beneficia,  volente  ita  Numine,  etiam  admiffe  iri  Belgio  Societatis 
gloria  debebatur .  In  primis  Ignatius  Roma:  ad  clauum  federis,  in  om- 
nem  intcntus  auram ,  ac  velut  liifpecula  quafuis  rci  promoucndx  occa- 
fiones  eminus  obferuans ;  auditaCaroli  abdicationc,  continuoad  Phi- 
lippum  Regem  ex  Vrbe  mifit  Ribadeneiram  cum  litteris ,  quas  ex  Hi- 
fpano  fermone  in  Latinum  conuerfas,  adpofterorum  memoriarn  nori 
pigebit  apponere.  Gratia  ($r  amor  Domtni  noflri  IesvChristi^-  Evifds 
lefltbus  fuis  donis  Mateflatem  Tuam  cumulare  dignetur .  Vojleaquam  intellexi-  S.Ignatif 
tnus  Q&fxream  Mxteflatem  fefe  abdicaffe  Kegnis  ac  ditionibus  Inferioris  Ger-  ^J^jjt * 
mania,  mque  Kegtam  Mateflatem  Tuam  tranflulijfe-,magnam  («Christo  gtm  j>ro 
Domtno  njoluptatem  perceptmus  ,  tum  proptcr  exemplum  flngulare  eo  faflo  ex-  ad-fHttten- 
htbitum  a  Maieflate  Qtfared  ,  tum  quia  confldtmus  cum  dtuini  obfequi)  iti-  tau""6" 
crementoy  dttwnes  tllas  a  ^Maieflate  Tud  gubernatum  irt .  6)uod  njt  eueritat 
humtllimis  a  Deo  prectbus  acftcnficiis  poflulare  non  ceffamus.  Quoniam  tamen 
nonnjndhac  re  ffed  qutbufcumque  pro  noflrd  tenuttate  pojfumus  modis  Ma- 
leflattTux,  obfequtum,  njttpar  efl,pr,cflare  cupimus,  perjuafumque  habcmus  ex 
dtutno  (fjf  Mateflatis  Tuce  obfequw  fore  ,  fl  qut  tflius  gcntis  acjermonis  ex  hac 
mtnimd  Soctetatenoflrd  datam  fibtd  Deo  grattam  tmpcnderent  Vroumciis  Ger- 
maritA  lnferioris,quct  ob  "vtcmtam  &  commercium  cum  Superiore  mavis  obnoxttt 
funt  accipiendo  damnoftnDet  Domint  noflrt(djr  Maie/iatisTu<e  inturtami  id- 
ctrco  Vtfum  mihtin  Domtno  jmttcre  Magtflrum  Ktbadeneiram  hafcetradtturum 
Mateflatt  Tu£  ,  &»  caujfas  explicaturum  qua:  nos  m  eam  fententtam  tnduxe- 
runt:  vt,poflquam  MateftasTua  tudtcauent  td  effe  exDet  Domtni  noftrtobfe- 
quio  e>  fito  ,  dignetur  hanc  mtnimam  Soctetatcm  tn  tutelam  fuam  fufcipere  in 
tllis  Vrouinciis ,  quemadmodum  alibt  fufcipere  dtgnata  efi ,  c^  Collegwrum  tftic 
exflruendorumfacuhatem  daret  yt,flcut  altis  tn  Kegnis  ac  dittonibus  ^Mateflatis 
Tux.  nauatpro  ^virtbus  operam,Deofecundante,infa\utem  animarum,ita  tn  tflis 
Proumctis,  quxmagis  indtgent,  obfequtum  Mateflati  Ttu  debttum  praflare  pof 
Jit,adDet  Creatoris  &Dommt  noftrt  gloriam,  &  emolumentum  eorum  quosMa- 
teflatt  Tu<r.  regendos  dedtt,  njtt  plentus  intelltget  Tua  ^Mateflas  ex  tpfomct  Riba- 
denetrd ,  cut  eamdem  quam  mthi  fidem  habere  dtgnabttur.  Ftnto,  Deum  Domi- 
num  noflrum  precatus,  njt grattam  nobif  vberem  conferat,  quo  percipere  po/fi- 

A  a  a  a  a  must 


738  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
mttiytr  implere  fmclijfimam  ems  <~uolunt<ttem.  Rom<c ,  xxm.  OBobr. 
M.  d.  LV. 
cP(ln  Rl.  Has  Ignatij  littcras  Ribadencira  Philippo  Rcgi  Antuerpix  lcgendas 
b*deneira  QfTerens,  fimul ,  qua  crat  eloqucntia,  cxponcbat  Societati  non  ld  elle 
oratio  ad  pr0p0iuum  vt  fj[u  viuat  vni,  multorum  Ordiuum  Religiofprum  more, 
«IZtlZ  icd  vt  m  aliorum  quoque  falutcm  p"ro  viribus  mcumbat.  Multos  Socio- 
da  Socie-  rum  mm  ejQfc  Bcl-jas,  viros  dochina  &  virtute  prarftantcs,  exteris  natio- 
mt'  nibns  pcr  qu as  ipargebanrur  mirum  qiumi  vtilcs ,  haud  dubie  f  ii i s  popu- 
laribus  longe  ruturos  vtiliorcs ,  tum  confirmandis  Catholicis ,  tum  ha> 
reticis  conuertcndis,  tum  (  quod  maxime  opus)  erudienda  iuiieiitute,pa- 
ratos  ad  Rcgis  nutum,vclut  ilgno  dato,m  patriam  reuolarc.  Socictatem, 
id  quod  Rex  optime  nprat ,  Rcligionem  eiVe  ab  Apoftolica  Scde  com- 
probatam,  &  variis  Europae ,  locis  ctiam  Regi  fubiectis,  iniignem  rei 
Chriitianx  operam  nauare,  conarique  modis  omnibus  populum  in  offi- 
cio  crga  Dcum  &  fuos  Principes  contmere.  Optare  ergo  quidquid  poilet 
obfequij,  etiam  in  Bclgio  exhibere  Maieftati  Regiar,  eo  ftudiofius ,  quo 
maturius  incendio  furreticorum  indies  inualefccnti  occurrcndum  vide- 
batur.  Sed  necellariam  eile  manum  Regiae  benignitatis,  quaexcipian- 
tur,  certisque  collocentur  in  fedibus :  tum  fi  quid  populi  pictas  donabit, 
reciperefas  fit  ad  perpetuam  Sociorum,quos  fuccedere  nouos  fenefcenti- 
bus  oporteat,  iuftentationem.  Id  Societatis  Parentem  ac  Moderatorem 
Ignatium ,  pro  co  quantum  diuinam  gloriam,  &  felicitatem  commilVa- 
mm  Regur  fidei  Prouinciarum  exoptarct,  fuppliciter  orare .  Facturum 
Rcgem  Catholico  nominc  rcm  dignam,  &  Regum  Regi  Christo 
acccpnilimam,  &  Societati  variis  terrae  partibusnon  mediocriter  profii- 
turam  .  Populos  cnim  exteros  nonnullos ,  ab  hac  iapientiflimi  Regis 
actione  Vufpenibs,  difVcrrc  Sociorum  admiilioncm,  magno  interim  Ca- 
tholicx  rci  damno  ;  mox  vbi  m  BcLgium  admirti  viderint,  fine  mora 
tanti  Regis  cxcmplum  iccuturos.  ,  Ciim  finem  dicendi  feciiVet,benigne 
Philippus  cuncVa  iibi  probe  lntellecVa  ait,  &  refponfum  in  tcmporeda- 
turum.  Capita  poftulati,vt  erant  icripto  comprchenfi,accipit,expenden- 
r**Fw<edaque  Viglio  Zuichcmo  Concilij  SancVions  Prxfidi  tradit.  E  Regni 
fatronus  Proccribus  nemo  vnus  perindc  cauilam  iuicepit  ac  Gomciius  dc  Figuc- 
Sotittatis.  rol  tum  (^omcS)  dcmdc  Dux  Fcrix,  Rcgi  a  puero  percarus :  qui  omncs 
conficiundo  ncgotio  vias  rimatus ,  non  labori ,  non  gratix ,  non  indu- 
ftria;  parcebat,  tamquam  rem  iuain  ageret.  Mana  quoque  Caroli  Im- 
peratoris  filia,  qux  opportune  ex  Bohcmia  in  Belgium  vcncrat,  patri  fe- 
ceiVum  Hiipanicnicm  mcdkanti  valedi&ura ,  cauilam  noftram  apud 
germanum  Vuum  Philippumcgit,  ianc  perquam  ftudiose.  Contra  ten- 
debant  de  Clcro  &  Religiafis  Ordinibus  nonnulli,  fiue  fuiiftra  imbuti 
opinione,  fiuc  acccllu  noftro  detractum  lri  fuis  commodis  vcriti;  fed  an- 
tc  omnes  hxrenci ,  quorum  maxime  intererat,  emptis  pecunia  multo- 
rum  innos  odns  ,  ditlemiiiatisque  calumniis  ,  quibus  qiubus  valebant 
artibus  fiaudibusquc,  Vutim  &  pcr  cuniculos  obiiftcbant.  Verum  nihil 
xque  ac  Viglij  Prxiidis,  quamquam  a  Blofio  Abbarc  vt  faucret  mul- 
tum  togari,  rcmorabarur  aucloritas,  exiftimautisiuraEpifcoporum  ia?di 
priuilegiis  noftris,iubfidiaMendicantibus  defutura  auerfis  ad  noselce- 

moiynis, 


LIBER   SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      739 
mofynis,  aliaque  huiufmodi.  qux  Ribadeneira  liquido  refellebat.  Nam  *•***- 
qui  poile  Epiicopos  molefte  ferre ,  fi  Soeietas  poteftate  vtatur  fibi  a  ""fau 
C  h  r  i  s  t  i  Vicario  fponte  data  ,  a  quo  &  ipfi  acceperint  {iiam  ?  Sed  *rgumen- 
neque  nos  adhuc  vibs  priuilegiis ,  neque  porro  vfuros  cum  Paftorum tu  K^lli 
offenfione  ,  quibus  non  xmuli  veniamus ,  {ed  adiutores  &  adminiftri, 
vltro  experendi  in  tanta  prxfertim  cuftodum  penuna,  &  vcro  quorum- 
dam  etiam  hxrefi  inre&orum  perfidia,  tam  multis  vndique  tupis  defer- 
tum  ac  proditum  Christi  gregem  laniantibus .    Contendere ,  vt 
ad  labores ,  quos  Prouincia  Belgica  fit  maximos  allatura  ,  venirenobis 
liceat,  humanas  quidem  fpe&antibus  rationes  prxpofterum  merito  vi- 
derij  ied  enim  ex  hoc  reddi  manifeftum>non  alio  ipectare  conatus  no- 
ftros,  quam  vt  Paftores ,  quibus  onus  periculo  pleniilimum  uieumbiirj 
aliqua  ex  parte  leuemus  :  quod  profecto  ab  ipfis  foiicite  rogandi,  ac,  ne 
rogati  defugeremusj  obfecrandi  fueramus  .   Nam  qui  timerent  iubfidia 
Mendicaiitibus  derlitura,  non  bene  eos  de  prouidentiaNuminis ,  cui  &s 
palferes  curx  limt,  de  Principum  Auftriacorum  pietate ,  dc  beneuolentia 
Beigicorum  Magiftratuum  ac  ciuium  arbitrari,  &  inexploratam  penitus 
habere  vitx  noftrae  rationem. 

Hxc  cum  doceret  Pubadcneira,  mendaciorum  parre,  aiius  caput  iam  Mdi  rsi* 
ferio  petebatur ,  nouairi  vndique  odioriim  materiam  cortuehente  ,  Htte~^J/MW< 
rx  ex  Hifpania  in  Re^iam  perueniunt  nuntiantes ,  Thcatinas ,  hoc  eft 
mulieres  noftra  templa  frequentantes ,  ter  in  dit  facram  adire  meniam, 
media  nocteitare  ad  Theatinos ;  ita  noftros  appellabant.  quam  turpif- 
fimam  fabulam,  inuidiosead  ludibrium,  fuis  fermonibus  plures  in  Aula 
Ventilabant.  Prxterea  Cxfarauguftanus  rumultus, &  calumnix  iiiperio-<. 
ribus  annis  in  Corfica  natx  pafiim  decantabantur ,  nulla  veriraris  inda- 
gandxcura.  Deniqueex  variis  terrarum  oris  tam  multi  in  horas  famo- 
fiflimi  aduolabant  rumores ,  auidccjuearripiebanrur  ,  vtadmendacia 
dumtaxat  retundenda  mittendum  Borgiam,aut  alium  primx  au&orita- 
tis  virum,cenicrent  amici  •dilfentiente  tamen  femper  Ignatio :  qui  ob- 
trectationes  quafi  nebulas  iola  vcritatis  luce  diftipandas  ratus ,  monebat 
Ribadcneiram  ,  ne  infrucTaiofiis  hxreret  in  Cuna,  fed  vel  Louanij  vel 
alia  vrbe  vicina  habendis  concionibns  aliiscjue  Inftituti  muniis  exer- 
cendis  vacarer.  id  non  modo  ad  ponendam  operam  vtilius,  fed  adnego- 
tium  quoque  peragendum  opportunius  fore .  Nec  Igrtatium  haud  ru- 
dem  talium  fua  fetellit  opinio.  Ribadeneira  Louanium  profedhis ,  fta-  Ribade* 
tiin  ab  Academix  Rectore  inuitatur  vt  Latine  dieat ;  idquodiam  pri-  "ara  L"~ 
dem  Strada  tam  prxclare  feccrat.  eodem  impellitur  a  Ruardo  Tappero  £,«*<»*/.' 
Cancellario.  plane  vr  videretur  Deus  camdem  viris  illis  inicciffe  men- 
tem  qux  fuerat  Ignatij  ,  qui  Ribadendrx  ex  Vrbeabeunti  prxcipue 
commendarar ,  vt  Latine  diceret  Louanij .  Lrgo  ille  vbi  audiri  cocptus 
eft,non  modo  fructum  quem  quxrebat  vbcrnmum  tulit-  fedqucm  mi- 
nime  quxrebar,  etiam  plaufum  vfque  adeo  inuidiainaiorem,  vt  quian- 
tea  cumlaude  8c  admiratione  dicebant ,  Dodor  Amcrotius,  &  altcr 
DominicaniOrdinis  clarus  Ecclcfiaftes,  indicto  fibi  filentio,cum  omni 
fua  concioncftarcnrauditorcs.  Et  audicbantur  eodem  temporc,  Adria- 
nus  vernacula  ciuium -lingiva,  &:  Bcrnardus  Oliuerius  ( quem  Prouincia- 

Aaaaa  2.  lcm, 


740        IMAGO  PRIMI   SiECVLI  SOC.  IESV. 

lem,  fi  quando  Rex  annueret ,  Ignatius  defignarat)  Gallica  ;  vterquc  lc* 
cundhlimis  hoininum  auribus ,  dicentium,videri  vt  olimin  Apoftolos, 
itanunc  in  Patrcs  linguarum  varietate  ianc-tuin  Spiritum  incidilfe.  Ncc 
laterc  hxc  Rcgem  poterant ,  qilae  in  tanta  luce  gerebantur .  Alij  lupct 
alios  fermones  boni,  non  temere,  aut  cx  inccrto,  ied  cx  prxience  Sociq- 
tum  vita  geftisque  nati ,  obieCtum  calumniarum  vallum  crebro  veluc 
arietc  conuellebant ,  doncc  viatandem  ftrata  cft  vetitati  :  qua?  admiila 
7{ex-4J-   in  aures  animumcjue  Rc^is ,  breiu  benignum  nobis  recldidit,  tamquc 

mittit  So-     ..  //11-  {*  I      ■         ■  r  i1 

diu  optatam  ,  totque  itudus  qiueiitam  obtinuit  gratiam  .  tgo  quidem 
iftas ,  quamuis  rei  Chnftiani  parum  tunc  opportunas ,  tamen  Societati 
bene ominatas,  interpretor  admiflionis  moras.  Quemadmodum  ennn 
fic  natura  comparatum  cit ,  vt ,  quanto  moleftiore  partu  fetus  in  lucem 
editwr  ,  tanto  tere  iic  viribus  prxftantior ,  atque  in  egregiam  corporis 
magnitudinem  afiurgac:  haud  abfimili  racione  Flandro-Belgica  Socie- 
tas,  quanto  dimcilms  eft  nata,  tanto  maioribus  adolcfcens  mcrementis, 
in  vinlem  dcnique  ftatum  robufta  euaiit ,  beneficio  primi  rerum  Paren- 
tis  Dei,  gracia:  iiia:  opera  plcrumquc  ad  nacura?  modum  iuaui  prouidcn- 
tia  attemperantis. 


ttnt  S 
ciet.itcnt 


M 


CAPVT     SECVNDVM. 

DeSocietatis  fer  Belgmmfrofagatione. 

Agifnc  in  collocanda  apud  Belgas ,  an  propaganda  Socictate,  ie 
_  prodat  tbrtis  acque  ac  fuauis  prouidcntia  Numinis  >  haud  tacile 
iudicarim.  Ccrte  quam  multa  iimt  toto  Belgio  Coliegia,  tam  varias  eo- 
rum  origines  contemplans  ,  certiifimam  Dei  in  tanta  varietate  manum, 
per  adueria  proiperaque  vrgentis  opus  iiium,  ac  deniquc  perficientis,  co- 
gor  agnofcere.  Iam  primus  erat ,  lsque  ditnciliimus  ,ingenti  molimine 
apud  Rcgcm  fuperatus  iabor ,  donaca  iure  Beigij  Societatc ;  ied  adiectis 
eiuiinodi  conditionibus,  quibufcumhaud  ierme  impari  conatu  luctan- 
dum  fuit :  donec  has  quoque  poft  annos  odo  &  viginti ,  pro  iua  fii- 
pienria  idcm  illc  Rex  iuftuiir,  tamquam  boni  pubiici  moram,  iegecem- 
quediifidiorum.  Incerea  Romam,qiue  hic  geftaerant,  nuntiaturus 
Ignatio,  quem  Socictas  Belgica  in  primis  fqlicicum  habuerat,  Ribade- 
neira  properabac-,  lgnarus  cum  morte  mm  obica  cxlo  recepcum,  rei  acla; 
non  mod6  fpe&arorem/cd  adtorem  quoque  pnmarium  exftitiife.  Nam 
vix  tertio  poft  mortem  eius  die ,  Rex  nulla  noua  caufsa  Socictatem  ad- 
mifit,  haud  dubio  Iguatij  de  ca:lo  patrocinantis  inftinctu.id  quod  Riba- 
deneira  ipie,  rem  tempuscjue  confiderans,  liquido  pra^dicabat.  Cererum 
Ignatius,  haud  ita  diu  antc  facalcm  diem,  quem  diuinitus  cognitum  ha- 
buifie  credirus  eft,  ordinarat  Societatem  ,  inque  duodecim  Prouincias 
diftinxcratj  &  Germaniam  quidem  diuiiam  in  Superiorem  Infcriorem- 
inferioris  que,  illam  Petro  Canifio  Belgx ,  hanc  Bcrnardo  Oliuerio  lcein  Belga?, 
*b  l?f°  dederar  gubernandam.  Sed  Bernardum,  inito  necdum  Magiftratu ,  no- 
ShtHt*.  Ue^a  ^xc  «usifit  Prouincia,  illo  ipib  temporc  quo  communcm  Romar 
Parentem  Societas  amittebat.   At  iu  demortui  Ignatij  locu-m  fubroga- 

tus 


Promncia 
Germanu 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  741 
tus  Iacobus  Lainius,  ftatim  ad  Prouinciam  fuo  capite  orbacam  refpexit, 
nouumque  1II1  ducem  Roim  mific  Euerardum  Mercurianum  Belgam, 
eum  qui  dcinde  ad  vniuerfe  Societatis  gubernacula  poft  Francncum 
Borgiamledic*  Hicicaque  primus  Germaniam  Infenorem  Prouincialis 
rexic  octennio  prope  toto  j  donec  Laimus  ,  ad  Ignatij  quafi  exemplum, 
quo  anno  gubernare  ac  viucre  defiic ,  Prouinciam  aliquot  iam  Collegiis 
au&am  partitus,  alteram  a  Rheno  Rhenanam  dicbam  Anconio  Vinckio 
Belga:  impofuic,  alceram  cum  veccri  nominc  Inferioris  Germanix ,  qua; 
&  Belgica  dici  ccepcaeft ,  reliquic  MercUriano  .  Verum  Francifcus  Bor- 
gia  Lainij  fucceiTorjRoma?  fibi  AfTiftentem  recinens  Euerardum,eius  lo- 
co  Francifcum  Cofterum  Belgij  Prouincialem  iuffic;  ac  concinuaca  exin- 
defene  rexerunt,  Balduinus  ab  Angelis,  icerum  Cofterus,  Oliuenus  Ma- 
narxus,  Georgius  Duras ,  Bernardus  Oliuerius  ,  illius  primi  ab  Ignatio 
delignati  nepos ,  Franciicus  denique  Flerontinus :  donec  &z  Belgium, 
iam  nimis  amplam  Prouinciam ,  diuidere  placuic ,  Alberci  Archiducis  Soeiew 
arbitrio  commiifa  parcicione,qui  difcrimen  idiomacis  fecutus,  qua  parce  Belgkd  » 
Flandrici  fermonis  eft  vfus,  Flandro-Belgicam ;  qua  parce  GallicL  Gallo-   .?*!'• 

.  r  «  '  1 '        1-11       S  1  11  uinct.ii  at 

.Belgicam  fecit.Et  noltram  qiudem  Flandro-Belgicam  rexere  Guilielmus  mdnur. 
Veranneman  ,  Carolus  Scribani ,  Antonius  Sucquet,  Florentius  Mont- 
morency,  lacobus  Stratius ,  Guilielmus  de  Wael ,  Fredericus  Taffis ,  &c 
nunc  regit  Ioannes  de  Tollenare.  Hxc  idcirco  commemorare  viftim ,  ne 
quiscxfpeCtetomnium,  qua:toco  Belgiofunc,  Collegiorum  origines, 
fcd  eorum  dumcaxac ,  quibus  Prouincia  noftra  conftat.  Horum  Prin- 
ceps  Louanienfe  eft ,  cuius  firmam  poiTeflionem  adiuimus,  moderante 
Belgium  Margareta  Auftriaca  Parmenfi.Nihil  AlbanoDuceprofe&um. 
At  Rcqucfenius  Antuerpiar,  Brugis ,  Traie&i  nos  collocauic.  Alexander 
deinde  Farnefius  Parma^  ac  Placencise  Dux  Corcracum,  Gandam,  Ipras, 
Bruxellas,  Groningam  induxit:  Sc  vnde  harrefis  expulerat,  reduxit  Ant- 
uerpiam  ,  Brugas ,  Traiedum  ,  pari  merico  feu  primiim  collocaca^  feu 
refticuca:  Societacis .  Reliqua  Collegia  ,  Winocibergenfe ,  Siluaducenfe, 
Rurazmundanum,  Mechlinienfe ,  Dunkercanum ,  Caflecanum,  Bellio- 
lanum,  Aldenardenfe,  Liranum,  Aloftanum,  Hallenfe,  adde  ProfeiTam 
Ancuerpia;  Domum,  Aiberco  &  Ifabellx  Sereniflimis  Belgarum  Princi- 
pibus  debemus^ac  denique  Bredanum  foli  poft  Albercumiam  morcuum 
lfabella:.  Gallo-Belgica  Prouincia  (  vc  Anglorum  Pacrum  Gandaui, 
Leodij ,  Audomaropoli ,  Wacenis ,  pra:cermiccam  fedes )  viginci  cribus 
conftac  domiciliis,  quorum  bina  iuncTornaci ,  Duaci,  Moncibus  Hafi- 
nonix  i  ceceris  vrbibus  fingula,Cameraci,  Audomari,  Atrebaci,  Infulis, 
Leodij,  Namurci,  Valencenis,  Luxemburgi,  Dionanci,  Aria?,  Armence- 
U3£y  Achi,  Bechuniar,  Hui,  Heidinij,  Malbodij,  Niuellis. 

Sed  haxalcerius  Prouincia:  Collegia  nominafTe,  fic  facis-,  noftrana 
nunc  Spartam  excolamus. 

AdmiiTa  nucu  Rcgio  in  Belgium  Sociccas  adhuc  nullam  terra?  par-  Origintt 
ticulam  fuo  iure  pofhdebat,  cum  Elias  Sehoranus  Concilio  Brabanria:  Colh£>°- 
a  fecrctis ,  vir  pietatis  ac  prudcntix  laude  confpicuus ,  hortos  xdescjue  HinCiA 
peramplas  Louanij  via  Bacalena  fitas,  fuo  nobis  ane  comparauit.  In-  FUndro- 
clinauerac  huc  viri  animum  peruerforum  erga  nos  odium ;  quod  vcl  fo-  2f(?*M« 

A  a  a  a  a   5  luin 


74^  IMAGO   t>RIMI    SMCVLl   SOC.    IESV. 

linn,  fpeftat3:alioqiiin,piobitatisargHmentiimfufficicns  cenfebat.  A( 
enim  per  pama:  leges  ea  domus  in  poteftatem  noftram  venire  non  po- 
terat,  niii  Brabarttia:  Ducis  accedente  confenfu ;  ad  qucm  obtinendum, 
sAgimr  neceife  erat  &  ipfum  confentire  Louanienfis  vrbis  Senatum.  Huic  igi- 
LoHAm},  tur  Schoranus  per  ie  ipfe ,  quo  plemus  benefaceret ,  pro  nobis  fupplica- 
Vaffmd»  Ult-  Vertim  a  Senatu  re  tota  ad  Mendicantium  Ordines  Parochosque, 
donanr.  minus  tunc  noftra:  caufla:  fauentes ,  reie&a ,  nihil  a&um.  Nec  tamen 
primo  deieda  conatu  defperatiit  Societas;fed  meliore,vtputabat,  per 
viros  Principes  via  rem  deiiuo  tentauit.  Et  Margareta  quidem  Auftria- 
ca,  Befjium  pfo  Philippo  fratre  in  Hifpamam  profe&o  gubernans ,  id 
concedi  a  Senatu  vehementcr  optabat.  Comes  autem  Feria:,  poftea 
Dux,  noftri  Ordinis  amantiiTnmis ,  omnino  tranfigendum  fufcepit, 
miifo  ad  Louanienfes  Marchione  Bergenfi :  cuius  ea  vis  in  agendofuit, 
Vt  petentibus  longam  confultando  diem,negaret  reinfedti  feLouanio 
abiturum.  Senatus  his  auguftiis  comprehenfus,  ne  repugnare  folus  vi- 
deretur,  quos  maxime  rebatur  aduerfaturos,  Academia:  fuaz  Doftores, 
ReligioforumMcndicantium  Ordines,  &  Parochos  admonct,  quo  rcs 
loco  iit;  in  mediumque  proferre ,  fiquid  contra  fentiant,  iubet»  Paro- 
chorum  Decanus,vir&  gradu  &fcientia  Theologia:  venerandus,  acer- 
rime  contra  nos  difputauit.  At  Mendicantium  Ordines,  vt  Religiofos 
decebat  viros,  oratias  egere  Senatui ,  quod  fuorum  commodorum  me- 
miniflet ;  ceterum  fe  noftro  acceflu  nihil  magnopere  incommodi  ti- 
mere ;  aut  fiquid  etiam  timetent,  longe  fe  commodum  anteferre  ciui- 
tatis,  qua:  bortorum  virorum  numero  augeretur. 

Academia  omnium  nomine  fentcntias  di&uros  mifetat  duos  pra?- 
ftantes  Theologos,  Tiletanum ,  &  Martinum  Rithouium ,  haud  mul- 
to  poft  Iprenilum  Epifcopum  ;  qui  fupra  fpem  libcre  cauflam  noftram 
ardenterque  egere,  Vt  iam  Senatui  non  eam  ample&i ,  verecurtdia  eflet. 
Hoc  rerum  cardine  dum  experres  coniihj  fefe  ipfi  anxie  circumfpiciunt, 
audentior  nonnemo,  &  cereris  irreligiofior,  fit  huiufcemodi  auetor 
fententia::  vt,quando  Gubernatrix  Margareta,  Comes  Feriar,  alijcjue  ita 
poftulent,  accipiatur  Societas ,  fed  iis  legibus,  in  quas  conuenire  ipfa- 
met  nolit;ita  fore,vt  ncc  CollcgiumLouanij  fit,6vSenatus  tamen  Princi- 
pum  poftulatis  annuifle  videatur.Hafce  leges  conquirentium  non  maior 
fedulitas  fuit,  quamimprudentia:  non  foltim  enim  noftro  aduerfan- 
tes  Inftituto,  verum  etiam  Ecclefiaftico  Summi  Pontiiicis  &c  Antiftitis 
Leodieniis  iuri  contranas  conuexere,  iisque  oneratum  Senatufconful- 
tum  edidere.  Ea  re  quamquam  oifendebatur  Marchio  Bergenfis,  ora- 
bat  nihilominus  Socios,  vr,  diiTimulato  tantifper  iurefuo,  ad  iniqua 
defcendcrent ,  haud  dubie  pcrexiguo  lapfu  temporis  arqua  obtenturi. 
Eruditi  quoque  homincs  prorfus  atictores  erant,  docebantque  irrita  efle, 
qua:  fxculans  Ordo  ad  Ecclefiafticum  ipecTantia  inferiiiflet;  ac  facil& 
etiam  tolli  pofle,  implorata  Pontificis  auctoritate.  Senatus  vt  viditno- 
ftros  non  repugnantes,opinionefua  falfus,  dccreti  fcueritatem  mollire 
ccepit  quibufdam  verborum  officiis,  promifTisque;  atque  interim  patlis 
religiose  ftandum  admonebat.  Enimuero  ftetere  Socij ,  ac  ne  haben> 
darum  concioaum  poteftatem  ( ea  erat  ex  conditionibus  vna)  a  Senata 

pete- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  743 
peterenc,  aliquanciiper  iis  abftinuere.  Circa  confefliones,  quas  iniuffu, 
Parochorum  audire  ncfas  ftatuerant,  illudcommode  cecidit.  Ciuium 
multt  quotidie  petenda  Patribus  confitendi  facultate  iuos  Parochos 
adeo  dcfatigabant ,  vt  vicTi  importunitatc,  ac  puascrpue  Decanus  ille, 
qui  contra  maximetetendcrat,  nunc  iuppliccs  peterent,  nefuorumcon- 
feflionibus  dare  aures  grauaremur.  Intcrea  Euerardus  Prouincialis  Se- 
natuiconfultum  Granuellano  Cardinali  exhibebat,  qui  indignascondi- 
tiones  deteftatus  ,  nihilo  tamen  plus  a  Senatu  obtinuit.  At  Lcodienfis 
Epifcopus  Robertusa  Bergrs  Marchionis  trater(nam  Georgius  abAuftria 
diem  iuum  obicrac )  re  tntcllecTa,  primo  Senatum  Lefa:  iurifdrcTionis  fa- 
crae  grauiter  accuiauit,  deinde  Adriano,Sociisque  quos  rlleidoncos  cen- 
fuilTet,concionandi,&  acrrminibusquoque,quorucognitio  ad  fe  vnum 
legibus  fpedtaret  >  abfolnendi  potcftatem  ampliflimam  conceflit.  Pius 
item  Quarcus  Pondtex  Maximus,  Apoftolicis  litteris  adGranuellanum 
datis,er  patrocinium  Socretatis  fingulari  cura  dcmandabat.  quod  Gran- 
ucllanus  fufcrpere  palam  profefliis  eft.  His  rebus  facTum ,  vt,  in  qua: 
pacTa  Patres  neccflitate  defcenderant,  virn  ea  nullam  obtinerent;fun- 
cTiones  fuas  rllis  libere  exercenttbus ,  Senatu  tacente.  Sed  non  idcirco 
tranfacTum  erat.  NoiTrrs  polleflionem  legitime  adire  cupientibus  haud 
ncgabant  aperte,  ied  varia  ludificatione  alram  ex  alia  necTebant  mo- 
ram.  Ac  fubinde  nouam  fundi  ampliandi  occafionem  diuina  bonitas 
obtulit  per  Gualterum  RouiTelium  in  D.  Petri  Canonicum,  qui  amplas 
quafdam  xdcs  Schoranis  contiguas  Socictatrcoemit. 

Inter  hax  vertebatur  farculi  annus  fexagefimus  fecundus,  ciim  Iaco-  I^cot,lf 
bus  Lainius  Prxpoiitus  Generalis  e  Gallia ,  quo  eum  Poncifex  miierat  pr<tvofitut 
cutti  Hrppolyto  Cardinale   EiTenfi  ad  prohibendas  Catholica:  Relr-  Gmerdk 
gionis  ruinas,  rciiTicfortiter  gefta,  in  Belgium  progrefiiis  eft  cum  Hie-  »'*'^ 
ronymoNatali,  magnoque  gaudio  ac  honore  exceptus  Bruxellrs  a  Mar- 
gareta  Principe,  qux  illum  Romx  concionantem  audire,  &,fi  quando 
impediretur  Ignatius,ad  exomologefin  adhibere  coniuerat.    Granuella- 
nus  quoque  Cardinalts,  ac  Prxies  Viglius  iam  benignior,  collaudataSo- 
ciorum  vita,  prolixe  operam  Lainio  Socictatrque  addixere ,  non  vno 
poftea  nobis  probatam  argumento.    Inde  Antucrpiam  profecTus,  pri- 
ma  lbi  iecit  fundamenta  Collegrj.   Ad  extremum  Louanij  fummaho- 
noris  fi^nificationchabitus  eft,  prxfertima  primis  Academia:  DocTo- 
ribus:  quippe  quem  Tridenti  in  ifto  orbis  theatro  partcs  agentcmfuas 
cum  admiratione  plaufucjue  viderant ,  ac  fciebant  etiam  nupcrrrme  in. 
Paulr  IV.  demorcui  locum  ad  fupremas  infulas  non  paucis  Cardina- 
lium  furTragirs  defignatum.  Hictum  Louanieniis  Senatus,vcl  tanti  vi-  scnatus 
ri  aducntu,  vel  futuri  Antuerpir  Collcgij  rumore  velut  a  fomnoexci-  Louamen. 
tarus,  feriam,  vt  videbatur,  cogitationem  de  admittcnda  Socictate  fuf-  g  jJ*J* 
cepit.  Acccrfuntur  in  Curiam  noftri.    Vtrimque  in  has  legcs  conueni-  tatem. 
tur.  Domus  Patrum,  volcnrc,  iubcnteSenatu,ad  manus  mortuas  tranfi. 
ito.  Patrcs  ne  hora  ieptima  matutina  primave  pomcridiana  concio- 
nantor.  Ncprartcr  fuos  alium  in  fua  arde,niii  magna  caufsa,  fepcliunto. 
Nc  vinum  cercuifiamque  vendunto.   ^Edificia  farta  tccTa  habento. 
Grammaticam,  Gixcam  acLatinam,  Rhetoricam,  Phrloiophiam,  do- 

cTrinam 


744-  IMAGO    PiUMI    SiECVLI   SOC.  IESV. 

&rinam  Chnftianam  ,  tfdificatis  aSenatu  fcholis,  &  conftituto  Magi-» 
ftris  alendis  cenfu  ,  docento.  lam  res  confe&a  etat,  citm  perfummaul 
alicuius  fraudem  male  confcriptis  tabulis ,  vitiata  pa&a  obrruduntur; 
quibus  noftri  merito  repudiatis  ,  cum  Senatu  de  iniuria  expoftulant 
nullo  fruclu.  Tot  tantisque  iam  fruftrata  conatibus  Societas,  fuftenta- 
baturnihilominusfpebona;  &  quidquid  opportunum  vukbauir  ciM 
cumfpiciens,  mifsacontentione  publica,ad  captandam  priuatim  fingu- 
lorum  beneuolentiam  fe  conuertit .    Nimiram  finguli  ferme  mintis 
acriter  repugnant,  quam  cum  confpirant  vniuerfi.  Hacvelut  prcnjfai 
tione  mirum  quam  mutati  animis  Senatores :  Ioanni  Tympelio  Confu- 
li  rem  omnem  comniittunn   Is  Theologicam  Facukatcm  confulit:  qua? 
donandam  refpondit  vrbe  ac  fundo  Societatem,  cuius  Inftitutum  plu- 
ribus  iam  Pontificibus,  ipfique  adeo  Concilio  Tndentino,  probatum 
eiTe  conftaret.  Ad  hanccommunem  Do&orum  fententiam  addidit  Cu- 
nerus  Petri  Brovvershauius ,  qui  deinde  Leowardienfium  Epifcopus 
fuit,  fuas  priuato  ftudio  preces.   Atque  htc  demum  viclus  audtoritate 
&  patrocinio  Senatus,  poteftatem  PvoufTelio  facit  quas  emerat  ardes,  So- 
rietati  legitime  ac  iure  tradendi.  De  Schorani  a:dibus  iam  vita  funcTi, 
quoniam  cum  heredibus  qua:ftio  intercedebat ,  nihil  tum  aduim.    Pri- 
ma  Sociorum  cura  publicas  maturare  tabulas ,  quibus  Senatufconful- 
tum ,  non  vt  alias  fpurium ,  fed  ex  fide  fincerum  traderetur.   Deinde 
Bruxellis  curatus  Brabantia:  Ducis  alfenfus.  Hac  de  redatumdiploma 
Regium  menfc  Augufto,  anno  fefquimillefimo  fexagefimo  quinto. 
Ha?c  illa eft  piima  Bclgici  fbli  hereditas ,  fane  prctiofa,  fi  qnibus  labori- 
bus  empta  perpendimus.   Reliqua  deinceps,  femel  obice  fuperato,  faci- 
lia  fuerunt.  Namcum  RoulTelius  fundo  vellet  adijccre,  Senatus  nihil 
omnino  repugnauit.  Mox  &c  Schorani  acdes ,  re  cum  heredibus  tranf- 
acta,  ad  noftras  manus  facili  Senatufconfulto  tranfmitTc  funt.  Denique 
anno  m.  d.  xCvni.  cum  pro  Sociorum  numeroangufta  iam  eiTet  il- 
lahabitatio,  &  in  vrbis  angulum  retrufa,  neque  ardes  firmatfatis  ob 
vetuftatem  ;  fedes  transferre  placuit  in  cum,  vbi  nunc  agimus,  locum, 
vniuerfo  Senatu  annuentc,  vt  nouas  xdes  ciuili  exemptas  iure  inter  Ec- 
clefiaftica  bona  liceret  rcferre.  quas  a:des  Socij  fenfim  fuis  aptauere 
vfibus,  omniumque  maximam,  cui  Arfchotanx  nomen,  in  templi  ali- 
quam  fpeciem  conucrtere,  cuius  hodieque  eft  vfus.    Ceterum  deLo- 
uanienfi  Collegio  optime  ante  omnes  qua  fauore,  qua  donatione  meri- 
tus  eft  arterna  dignus  memoria  Laniinus  Torrentius  Antucrpienfium 
Epifcopus,  iurc  optimo  indeptus  nomen  atque  infigniaFundatoris. 
Collegiunt        Nihilo  faciliores ,  non  Senatus  quidem  ,  led  aemulorum  machi- 
^muer-  natione ,  Collegij  Antucrpienfis  origincs  fuere  :   qua:  quamquam  ab 
ptenje.       -^  Qj-m  jgnatj0  eius  vrDls  hofpite  duci  poifunt  ,  propius  tamen  ve- 
riusque  Iacobo  Lainio  tribuuntur.  ad  quem  Antuerphc  agcntem  an- 
no  M.  d.  lxii.  cum   primarius  quifque  Hifpanorum  falutandi  ftu- 
dio  accederet ;  ita  viri  virtute ,  fapientia,  grauitate  capti  funt ,  prxfer- 
tim  vbi  aliquoties  de  diuinis  rebus  verba  facientem  audiuere  ,  vt  om- 
ni  ope  apud  fe ,  gentis  fux  Ecclefiaften  futurum ,  retinere  contcnde- 
rent.  Scd  eam  commorationem  cum  neque  perfona  Pra:pofiti  Gene- 

ralis 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS   FLANDROBELGICA.       74$ 

ralis  quam  Lainius  fuftinebat ,  neque  a  Pio  IV.  imperatus  ad  Tridenti- 
nam  Synodum  reditus,  paterentur;  hoc  faltem  impetratum  ,  vt  viros  dc 
Societateprazftantes  appromitteret.  nec  promific  facilius ,  quam  dedit. 
Ex  eo  tempore  de  Collcgio  agi  coeptum.  Et  Euerardus  Prouincialis 
iacta  femina  ftudiose  fouebat,  haud  ignarus  quam  opportunam  domi- 
cilio  Societatis  collocando  Antuerpiam  Ignatius  ipfe  cenfuuTet  •  quip- 
pe  vrbem  cum  primis  Europx  comparandam ,  incredibili  gentium  ex- 
terarum  frequentia,  vnde  pcrpetuum  litterarum  cum  toto  orbe  com- 
mercium.  Agebatur  hxcres  maximeHifpanorum  ftudiis :  interquo- 
rum  primarios  &  Canonicorum  Collegium  hac  lege  conuenerat ,  vc 
Canonici  darcnt  fundum,  in  quo  Hifpani  nobis  ardificarent.  fed  ea-* 
confilia  finifter  de  Societaterumor  fparfus  e  Gallia  diflipauir.  Interea 
ne  Sociorum  labor  folis  defudaret  Hiipanis,  placuit  &  ad  indigcnas  di- 
cere  Bclgica  Gallicaque  lingua.  Primus  Belgice  auditus  pro  concionc 
loqui  Francifcus  Coftercs ,  iam  tum  Prouincialis  Euerardo  furTeclus- 
Gallice  Robertus  ClaiiTonius,nuper  a  concionibus  Regina;  Galliarum, 
&  propter  eloquentiam  Argentea  Galliar  tuba  vtilgo  nuncuparus :  qui 
etiamOrator  potiflimum  eledtus  eff.communi  Canonicorum  fuffragio, 
quando  Francifcus  Sonnius  coram  Albano  Duce  Aulaque  vniuersa 
Antuerpias  inaugurabatur  Antiftes.  Et  fane  magnis  apud  Antuerpien- 
fes  proficiebant  augmentis  exiftimatio  &  amor  Societatis,  poftquarri 
tres  nobilifllmi  EcclefiafLx,  Hifpanus,  Belgicus,  Gallicuscjuc,  vno  tem- 
pore  in  primariis  vrbis  templis  Euangelicas  inflarcnttubas.  iamquefpes 
magna  erat  Collcgij  a  Senatu  impetrandi ,  nifi  furiale  illud  Iconoma-  iconoeiajid 
chorum  bellum  ex  improuifo,velut  hiante  tcrra  ab  inferis  excitatum,  I5"- 
pulcherrima  ccepta  deformaflet  difturbafletque, Coftero  vrbe  pulfo, 
Claiflonio  ad  tempus  delitefcere  coacto ,  Hifpahis  metu  conticentibus.  ' 
donecjtempeftare  difcufsa,  redditoqiie  vrbi  fereno,  ad  fuam  quifquefta- 
tionem  rediere;  actum  denuo  Hifpanis  Lufitaniscjue,  fimul  &  ciuibus, 
ardor  fuit  coemendi  commodum  Collegio  erigendo  locurn.  Id  quo- 
niam  inconfulto  Belgij  Gubernatore  aggredi  leges  vetabant,  Hifpano- 
rum  Lufitanorumcj;  primieam  facultatem  abAlbano  petere  infticerunt. 
Sed  nihil  vmquam  impetrari  ab  homine  potuit,tametfi  maxime  vrgeret 
Ruizius  negotiorumRegis  Lufitaniae  adminiftrator,qui,prxter  ftudium 
fuum  &  operam,annuum  quoq-,  vectigal  in  tempii  fabricam  &  Parrum 
alimenta  fpondebat.  Ac  ne  ipfius  quidem  RegimT  Anna?  Auftriaca^ 
Philippo  Rcgi  defponfcEjhinc  in  Hifpaniam  abeuntis,  valuit  commen- 
datio.  Itaque  conduttis  azdibus  acquiefcendum  fuitj  iamquc  Socij  nu- 
merabantur  quatuordecim.  quos  omnes  alebat  mcrcatorum  rum  Ca- 
ftellanorum,tum  Bxticorum  liberalitas,  impcratis  fibimct  cleemofynis, 
quas  in  fingulos  menfes  Patribus  reprasfentabant  Aclicct  Bartici,fub-  c4dUui 
orto  cum  Caftellanis  diflidio,pium  hoc  fymbolum  conferre  ceiTareflt;  ttbtnlmtt 
nihilo  tamcn  minus  Socictas  accepit,  Caftellanis  Bxticorum  defcctum  rtntur 
duplicata  largitione  fupplcntibus.  Ringebatur  interim  inuidia,  ncc  Antuer" 
ferreiam  poterat  tam  conftantem  mercatorum,  quos  inter  facile  prin- 
ccps  erat  Ferdinandus  dc  Friaz,  in  ftabilicnda  Societateconatum.  Ti- 
mor  aduerfarios  habcbat,  nc  domicilij  ius  fenfim  acquirerctur  Patri- 

Bbbbb  bus, 


746  IMAGO   PRIMI  S^ECVLI   SOC.  IESV. 

bus,  fi  lonaiov  daretur  quies.  ergo  in  arbufculam  adhuc  radice  tenera 
euellendam  fa&a  confpiratio.   Primiim  creptus  domeftici  facelli  vfus 
fententia  Epifcopali.  dein  ftrueta:  xdibus  lnfidia: ,  condudis  quidem 
adhuc  illis,  fedfpe  noftra  ac  deftinationc  aliquando  poflidendis.  Tur- 
bauit  Patrcs  improuifa  neceflitas  emigrandi.  /ed,Deo  rcs  noftras  altiore 
confilio  dirigcntc,felicitcr  aduerfantium  machinationes  elufe.  fa&i  in- 
dignitas  ftimulauitamicorum  animos  ad  nouas  xdes  quam  ftudiofifli- 
me  qucrendasi  quas  etfi  voto  fuo  ferius  (biennij  enimfuitlabor)  longe 
tamen  aptiflimas  inuenere.  Pafcebat  nihilominus   aduerfarios  noftra 
exagitatio;  «Sc  fucceflu  animabantur,  vtquos  commouere  iam  coepe- 
rant,  lmpcllercnt  in  ruinam.   Haudobfcurum  erat  Societatem  prarei- 
pue  expeti  ciuibus,  docendae  iuuentutis  gratia.   Id  fi  praeftarent  alij,  ni-     - 
mirum  illa  inutilis  reddebatur,  aut  minus  certe  expetenda.   Huc  igitur 
collatis  curis  vinbuique,  Gymnafium  aliquod  excitatum  eft  Seminarij 
Epifcopalis  nomine,  in  quo  eadem  omnia ,  quae  a  nobis  ciliitas  exfpc- 
&abat,ab  aliis  praeceptoribus  traderentur.Quxfitus  in  eam  rem  Mode- 
rator,ac  denique  repcrtuslacobus  quidamTilmannus,noftri  Ordinisde- 
fertor,homo  vanus  &  impotcns  fui,fed  qui  ad  breue  temporis  perfonam 
fciret  grauem  fuftinere.   Is  magnificas  a:des  in  ludum  litterarium  con- 
duxit,  magiftros  aduocauit,  librorum  exponendoruiti  fyllabum  noftro 
more  contexuit,  fcholas  aperuit.Magnum  apparatum  fecuta  par  exfpe- 
ctatio.ck:  initia,vt  flt,fpeciem  aliquam  habebant-,  fedbreui,quod  llleait, 

atrum 

Defiit  in  pifcem  mulier  formofa  fuperne. 
Moderator  fiquidem  ifte,  prarter  magnam  ex  vitae  licentia  iufamiam, 
<*rande  etiam  xs  alienum  immoderato  familise  fumptu  &  veftium  luxu 
contraxit.Qua  caufsa  clam  ex  oculis  fe  fubduccre  coactus  eft,  poftquam 
non  toto  biennio  rexerat  Seminarium.  Huiufmodi  aducrfis  exerceba- 
turSocietas,  donec  Albano  Duci  fucceflbr  datus  eft  a  Rege  Ludouicus 
Requefenius,  magnus  Caftellaz  Commendator,  infigni  pietate  vir,  & 
amantiflimus  noftri.  Hoc  Belgij  Gubernarore  tametfi  fpes  certa  erat 
obtinendae  pofleflionis,  in  moia  tamen  periculum  erat,  ne  dilaberetur 
quae  pulcherrimainuitabatemenda:  domus  occafio.  Quare  Ferdinan- 
dus  de  Friaz  extremo  poftulato  tentandum  duxit  Albanum  ,  fifors  an- 
nueret  abiturus.  Quem  vbi  nihilo  fauentiorem  fenfit,  haud  vrgendum 
ratus,ne  importunitate  peccaret,  &  vfurus  tamen  occafione  antequam 
fugeret,  diflimulato  nomine  domum  emere  ftatuit,  in  eamque  rem  ipfe 
florenorum  quinque  millia  ftatim  obtulit ,  alij  mercatorcs  quatuor 
millia  addidere.  Vifebatur  Antuerpiae  ampla  &magnifica  domus,  in 
quam  olimCarolus  V.  Cxfarcum  forore  Maria  Hungariae  Regina  ac- 
cepti  fuerant,  viginti  duobus  florenorum  millibus  oppignorata  Italis 
mercatoribus.  quae  fumma  nifi  ad  diem  repraefentaretur,  venalem  illarn 
profcribere  dominus  cogebatur.  erat  ea  {ane  tum  fitu ,  tum  laxitate  So- 
cietati  admodum  opportuna,  in  quam  ipfe  Antuerpienfis  Senatus,  ante 
aedificatam,  quanunc  vtitur,  Curiam,  fexaginta  florenorum  millia  ob- 
tulerati  nunc  triginta  dumtaxat  &  quatuor  millibus  acftimabatur.Con- 
tinuo  ad  eam  fummam  conficiendam  adiecit  animum  Ferdinandus, 

breui- 


LIBER   SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      747 
breuique  tantum  conflauit  argenti,  quantum  Italis  mercatoribus  debe- 
batur.   Acne  quid  emptio  diilimulata  poftmodum  negotij  facefleret, 
clarri  ipfe  adit  Gafparem  Schetzium  ,  Grobendonckij  Toparcham  ,  il- 
larum  xditim  dominum ,  remque  aperit  ex  fide.  h  vbi  refciuit  Pa- 
tribus  domum  fuam  quarri,   non  modo  vcndere  non  abnuit ,  fed 
de  pretij  fumma  remifk  mille,  vtin  partem  tam  boni  operis  venirer. 
Ita,negotio  quam  occultiflime  tranfa&o,  reftabat  impetranda  Senatus 
auctoriras:  quem  etfi  adhuc  propenfum  fenferamus ,  metus  tamen  hx- 
rebat  aliquis,  adeoque  vifum  tentare  prius  animos,  quam  de  coempta' 
nobis  domo  vulgaretur.   Appofitusin  hoc  vrbis  Gubernator  Perenot- 
tus:  qui  cum  interrogalkt,  probaturine  eflent  II  quiamicorum  opportu- 
nam  Societati  compararent  domum,  refpondere,  nullam  in  vrbe  fua  Smatm 
tam  efle  fplendidam,  quam  non  ei  ex  merito  fe  debere  faterentur ;  ac  fi  ptnfi7iH 
nullaellet  aut  ampla  fatis  aut  commoda,  voluntatem  fibi  neutiquam  Societatt 
deefle  ad  excitandam  nouam,  fed  iniquitate  temporum  negatam  facul-  he"eHolcn~ 
tatem.  Hac  Senatus  benignitate  res  in  tuto  pofita  eft;  de  Aquenfi 
domo  clare  indicatum  5  emptio  legitime  pCrfe&a;  quin  vltroetiam, 
<]uod  a^rario  ex  ea  traniad;ionedebebatur,Societati  condonatum. 

Iam  fuum  fundum  habitabant  Patres ,  templo  vtebantur  alieno. 
Carmelitanum  id  erat,  quod  noftris  maxime  muniis  tum  florebar.  fed 
eorum,  quibus  noftra  dolebat  fortuna,  molitionibus  faclum,  vt  hoc 
quoqne  nobis  interdiceretur.  Occafio  eafuit  in  noftro  a?dificandi.  Fer- 
dinandus  de  Friaz,  pridie  D.  Laurentij  opus  feftinanter  aggreflus  tanta 
celeritate  confecit ,  vtantefequentisanni  Februarium  templo  comrao-' 
do  neque  inconcinno  vteremur.  Hic  tandem  Societas ,  poft  annorum 
propequatuordecimnulla  certafede  iactationem,  aliquando  conquie^ 
uit.  Quis  non  miretur  tanto  pretio  emptam  domum,  templumque 
sdificatum,  co  maxime  tempore  quo  bellis  plufquam  ciuilibus  arde- 
bat  Belgium,  ceflabant  mercimonia,  res  pecuniaria  laborabat,  validif- 
iimi  ex  omni  ordine  aduerfarij  obnitebantur?  Nimirum  haud  vulgare 
id  fuitDei  Societatem  fuam  feruantis  ac  fouentis  argunlentum.  Frue- 
bantur  partis  tanto  labore  polteflionibus  Patres;  a^des  facra  ciuium  ho- 
neftiflimis  frequentabatur  j  fcholaz  Sc  numero  &  dignitate  florebantj 
cum  fecundiflimas  res  (qusefthumanorum  viciflitudo)  cafus  rrifliifi- 
mus  euertit.  Sublato  e  viuis  Requefenio,  Belgij  Ordines  Reipublicse 
gubernacula  tenebant ,  cum  fatalis  ille  annus  feptuagefimus  ocTauus 
Societatem  domo  atque  vrbe  expulit  ob  negatam  Deo  Regique  perfi- 
diam.  qua  de  re  proprius  recurret  fermo  in  loco.  Poft  exfilij  oetcn- 
nium  cum  bono  Deo  Alexander  Farnefius  Parmx  Dux  vrbem  Regi, 
vrbique  Societatem  cum  focnore  reftituit.  Nam  breui  ea  fuerc  Collegij 
incrementa,  multis  amicorum,  fed  prarcipue  Ioanne  Dclno  Cathedra- 
lis  Ecclcfia;  Decano,  &:  >£gidio  Gerardi  viro  Confulari  collaboranti- 
bus,  vt  inmentem  veniret  diuifionis.  quod  confilium  dcinde  promo- 
uit  aucloritas  Claudij  Aquauiux  Prxpofiti  Generalis,  iampridcm  in  tt>omm 
Belgio  ProfclTam  mcditantis  domum.  Ergo  noua^Collcgio  xdcs  qua%  pJ°f'JPi 
fitar-  antiquas  Patnbus  Profcflis  rclinquere  placuit.  Domus  erat  no-  p ."'*' 
mine  Anglicana,  quam  olim  Anglis  mcrcatoribus  vtendam  dederat 

B  b  b  b  b  z  florens 


74$  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SOC.  IElv. 
florens  Refpubliea,  falubri  cxlo  amcenoque.  Hxc  vifa  aptiflima.Sed 
cnim  vbideillaagi  cceptum,  ingentes  motx  difticultates,  quas  breui 
omnes  feliciter  Caroli  Scribanij  enodauit  induftria.  &  vero  Conful 
ipfe  Henricus  van  Etten  cum  Senatu  iponte  fua  noftris  partibus  faue- 
bat.  Hucigitur  Collegium  anno  huiufce  fxculi  fcptimo  traivlatum: 
vbi,  prxter  Humaniorum  litterarum,  etiam  Theologiae  ftudiofi  agunt 
partim  noftri,  partim  externi,  ex  SeminarioEpifcopali.  &  noftrosqui- 
demTheologos  dotauit  Petrus  Ooftendorpius,ve<Sr.igalium,quas  Licen- 
tias  vocant,PrefccTus,&  aConfiliis  Regi.de  Collegio  autem  optime  me- 
rita  eft  Anna  Sgreuens.  At  ProfeiTorumDomus,  fcparato  iicet  Colle- 
gio,  non  ftatim  fuo  nomine  gauifa  eft ,  tametfi  id  fummopcre  vrgeret 
Claudius  Generalis,  obftantc  temporum  iniquitate,  &  anguftiis  reifa- 
miliaris :  quibus  fcnfim  manifefta  Dei  ope  fuperatis ,  tandem  anno 
fexto  decimo  perfe&e  conftituta  ftabilitaque  eft  totius  prima  Germa- 
nix  ciim  duobus  ante  annis  iacta  elTent  fundamenta  templi,quod  anno 
primo  &  vigefimo  e  marmore  perfectum  Ioannes  Maldcrus  Antuer- 
pienfium  Epifcopus  diuoIgnatioSocietatis  Parenri  toto  orbe  primum 
&  Colle-  confecrauit.  Prxter  hxc  duo  Antuerpiae  domicilia ,  nuper  etiam  exci- 
gium  C°"-  tatum  eft  ConuicTorum  Collegium,  magno  iuuentutis  non  dico  Bel 


mclomm. 


gicx,  fed  Europx  bono;  Hifpanis,  Italis,  Germanis,  Gallis,  Anglis, 
Hibernis,  liberos  fuos  mittentibus  ad  domefticam  Societatis  inftitu- 
tionem.  Certe  Conuidores  fcholarum  nomen  eruditione,  frequentia, 
nobilitate  ,  fed  potiffimum  fingulari,  quam  a  noftris  domi  hauriunt, 
morum  probitate  commendant. 
Coiicgium  Brugx  quoquc,vt  Antuerpia,  Parcntenoftro  ac  Fundatore  glorian- 
Smgenfe.  tur  Ignatio;  poft  quem  longo  interuallo  primus  Collegij  femina  in 
patriam  intulit  Robertus  Claiflbnius  anno  m.  d.  l  X.  Is  dum  ad  fuos 
exSupcriorum  imperio  grauibus  de  cauflis  diuertit,  in  D.Donatiani 
xde  vrbis  principe  rogatus  proconcione  dicere,obftupefecit  Brugas,  &: 
fui  nominis  cclebritate  compleuir.  Inde  vt  Romam ,  qu6  vocabatur, 
abfcederet,  vix  permilTum:  adeo  in  amorem  concionatoris  exarferat 
ciuitas.  Creuit  amor  ex  abfentis  defiderio ;  nec  quies  fuit,  donec  redo- 
natus  eft  Brugis.  Excepit  reuertentem  communis  omnium  gratulatio. 
Ipfc  ante  omnes  vrbis  Epifcopus  Petrus  Curtiustanti  hominem  fecit, 
&ineoSocietatemvniuerfam,  vtad  Lainium  Prxpofitum  Generalem 
litteras  daret ,  quibus  fibi  orabat  poteftatem  fufcipiendx  ClaiiTonij 
Profeflionis  •,  fine  non  aiio,  quam  vt  ea  folennitate  apud  Brugenfes 
nomen  Societatis  redderetur  illuftrius.  Dedit  Lainius  fumma  volun- 
tate,  quod  honoriac  bono  Religionis  noftrx  Prxful  optimus  petebat. 
Ergo  in  Cathcdrali  Ecclefia ,  quanto  maximo  potuit  apparatu  Sacris 
operatus  Antiftes,  coram  Mercuriano  Prouinciali,  Balduino  ab  Angc- 
lis,  aliifque  Sociorum  nonnullis  ad  celebritatem  euocatis ,  accepto  Ro- 
Curtim  berti  profitentis  folenni  voto,  magnificam  de  noftro  Inftituto  ac  mori- 
Eptfcopu   Dusac{  clerum,  ad  Senatum,  ad  ciues  maximo  numero  circumfufos, 

excipit  ■  i  r      n  1         •    n  •      •  •  t 

CLifouif    &  noux  rei  lxtos  ipettaciuo,  lnitituit  orationem.   Ingens  ex  co  prx- 
frefejpo-    COnio  pondus   acceflit  famx   commendationicjue  Societatis:  cui  & 
nouum  additurus  momentum,  in  maturanda  Collcgij  principia  vehe- 

menter 


txm. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  749 
menter  inclinatus  Epifcopus,  ClaiiTonium  voluit  promulgare  folenniter 
acTa  Conc.  Tridentini  in  fumma  ardecoram  vtroque  Senatu  tain  vrbis 
quam  Franconatus:  Optimatum  hicordoeft,quartum,vt  vocant,  Flan- 
drix  membrum.  Hxc  Collegij  prarludia  fuere:  quo  tempore  noftros 
domo  fua  hofpitaliter  accipiebat  Antonius  Monachi  Canonicus  Ca- 
thedralis  Ecclefia:,  egregius  noftri  Ordinis  patronus.  Anno  demum 
M.  d.  lxx.  petente  Remigio  Druitio  Epifcopo,  Curtij  fucceflbre,  ftabi- 
lis  Sociorum  habitatio  inchoata  eft.  Coempta  domus ,  &  noftris  apta- 
tavfibus.  aperta:  fcholx.  dotemaliquamMagiftris  alendisEpifcopi  & 
amicorum  pietas  conflauit:  ciuiras,  propter  communem  inopiam,  nihil 
tum  quidem  contulit-.  Initia  tam  bona,  fpefque  meliores  infrcgit  fata- 
lisillefeptuagefimus  ocTauus  annus;  quo  rerum  potiti  perduelles,  So- 
cietatem  Brugis  quoque  pepulere.  At  feptimo  p6ft  anno ,  reconciliata 
Regiper  Alexandrum  Parmenfem  vrbe,  &  nos  in  integrum  reftituti 
fumus.  Exinde  conftans  fuit  habitatio,  fed  non  eadem  domo.  Tranfi- 
tum  eft  ex  anguftiore  viginti  annos  habitata  in  laxiorem,  magifque  no- 
ftris  idoneamfuncTionibus:  templum  hic  non  incommodum  femeftti 
fpatio  a  fundamentis  educTum :  cui  nunc  aliud  magnificum  ,  vt  tardo, 
ita  pretiofo  molimine  fuccedit.  fed  &  fplendidum  erudienda^  iuuen- 
tutiGymnafiumvterqueSenatusquadraginta  florenum  millibus  a^di- 
ficauit.  Verum  e  Flandria  pedem  in  Brabantiam  referamus. 

TraiecTum  ad  Mofam  ciuitas  eft  mercimoniis  peropportuna  5  qua^  TraieEten* 
ante  harc  bella  opibus  &multarum  Prouinciarum  commerciis  florebat.  f'.  Colu~ 
Hic  prima  Collegij  fundamenta  iecit  Henricus  Dionyfius  Neomacren-  ^T' 
fisjnifi  forte  mens  fit  altius  repetere  a  Petto  Fabro,  qui  poft  diuturnum 
Louanij  morbum  hac  iter  habuit,  vrbemque  fuis  concionibus  tanto- 
pere  incendit ,  vt  ad  eum  multi  feventuros  Coloniam  reciperent,  vel 
inituri  Societatem ,  vel  certe  operam  facris  commentationibus  daturi. 
Inclinabat  prasteriti  faeculi  annus  fexagefimus  quintus,  cum  Leodien- 
fium  Antiftes  (cui  TraiecTum  paret  in  facris,  &  ex  parte  in  politicis  ) 
Getardus  Groesbequius  Roberto  Bergenfi  fubrogatus,  gregi  fuoin  tan- 
ta  circumftantium  luporum  rabie  folicitus  Paftor,  a  Leonardo  Keflelio 
Sociorum  Colonix  PrafecTo,  fuppetias  flagitauit.  datum  par  nobile 
Francifcus  Coftcrus,  quipaulo  poftProuinciam  gubernauit,  &  quem 
dixi  Dionyfius,  amboSacrac  Theologia:  DocTores:  quorum  ille  Hafle- 
tum,  hic  TraiecTum  a  Groesbcquio  deftinantur.  vterque  Fidei  Reliaio- 
nifque  re  aliquamdiu  ftrenue  gefta,  cum  iam  nihil  magnopere  necefla- 
rij  viderentuf,Coloniam  vocati  rcdiere.  Haud  fane  diu  pedem  retule- 
rant,cum ccce  tibi  infanum  illud  facrilegumque  cum  templis  &  ima- 
ginibusbellumeo  vnde  abierant,  confeftimreuocauit.  Ex  eodieman- 
fit  Dionyfius ,  quoad  vixit,  in  TraiecTenfi  ftatione;  obque  rem  Ca- 
tholicam  fua  vittute  rcftitutam  Apoftoli  cognomentum  inuenit.Groef- 
bequius  ipfe,datisad  Margaretam  Gubernatricem  litteris,  tam  facilem  srada  de 
fubitamquevrbis  conuerfionem  vniDionyfio  refcrebat  acccptam  j  qui  fc"°  Bel2- 
harrefum  docToribus  adcertamen  quotidie  prouocatis,  quotidie  dcui- 
cTis,  ad  priftinam  Fidem  morefcjue  omnia  reuocaflet.  Ex  hoc  capite 
ptima  de  Collegio  a  primis  TraiecTi  viris  fufcepta  cogitatio.  Sed  antc 

B  b  b  b  b  3  omne9 


750  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    SOC.   IESV. 

omnes  Nicolaus  Stratius,  genere,do£hina,  dignitate  confpicuus  (erat 
enim  in  D.  Seruatij  principe  vrbis  xde  Decanus)  cum  incredibilitcr 
Dionyfijamorecapcretur,  in  Sociorum  quoque,  quos  vita  fimillimos 
merito  crcdcbat,  dcfiderium  exarfit.  At  eum  de  Collegij  rationibus 
dies  noctefque  cogitantcm  mors  lmmatura  fuftulit,  ac  nihilominus 
moricns  venturamSocietatem  fortunatum  fuarum  heredem  fcripfic ex 
afle.  Hoc  Decani  exemplo  permota  ciuitas,  atquc  ctiam  adiuta  ab 
Hemico  Ruyilenbergio,Teuronici  Ordinis  Commcndatore  Prouincia- 
li ,  partem  do.tis  aliquam  in  ea  temporum  calamitate  haud  contemnen- 
dam  dccreuit.  CUiibus  aufpiciis  res  ecepta  eft  anno  m.  p.  lxxiv.  ac 
quadriennij  lapfu  vix  bene  adolefeebat,  citm  fatalis  illcturbo  Socios 
domoac  mcenibus  eiedlos  in  exfilium  deportauit.Quo  tempore  admi- 
rabilis  enituit  charitas  Nicolai  Philippi  de  ConucltjCiufque  coniugis 
Elifabethxj  qui  eiectos  Collegio  Patres  in  fuam  accepere  domum,  vel 
cumvitxpenculo,  &  aliquamdiu  liberaliter  habuere:  donec  iugraue- 
fccns  harreticorumfuror  hmc  quoque  expulit  noftros,  eorumque  hofpi- 
tibus  prxmium  charitatis  fuit  bonorumomnium  gloriofa  profcriptio. 
At  rccupcrataFarnefianis  armis  ciuitate,  fuis  quoque  fedibus  refticuta 
Societasfortunato  confequentium  annorum  curfu  fefe  in  pra:ftantem 
matznitudincm  erexerat,  &  conftanti  virtute  ftatum  fuum  floremque 
retinebat;  donec  vnius  maxime  viri  perfidia  vniuerfo  periclitante  Bel- 
gio,  Traie&um  a  Batauis  circumfeffum  expugnatumque,  ingenti  bo- 
norum  omnium  luctu,  certiflimo  damno  Rxligionis,ocl:auum  iam  an- 
num  fub  hoftium  poteftate  gemit,  nouum  exfpectans  Alexandum. 
T.tAn-  Intcr  prima  hxc  Flandro-Belgij  domicilia ,  non  fane  pofliim  quin 
dreas  Boc-  commemorem  ecrregios  Andrex  Boccatij  conatus  in  fuam  quoque  Fri- 
Temslw-fam,  qua:  extrema  Belgij  ad  Boream  prouincia  eft,  auxiliares  Socio- 
tan  qu*'  rum  copias  inducere  molientis.  Agebat  hominem  incredibilis  patrix 
rit  in  Fn-  acjuerfl]S  hrerefes  tutanda:  ardor.  Itaque  impetrata  a  Lainio  facultate, 
coioniam  co  ducit  quatuor  Sacerdotum,  vnius  pmerea  rerum  domefti- 
carum  adminiftri.  daturus  fe  in  viam,qubfaciliores  haberetaditus,pa~ 
tronosadhibet  Viglium  Zuichemum  San&ioris  Concilij  Praefidem,  & 
Ioachimum  Hopperum  eiufdem  Concilij  Senatorem ,  ambos  domo 
Frifiosrquorum  opera  a  Ioanne  Lignio  Arenberga:  Principe,  Prouincix 
illius  Prxfe&o,  commendatitias  ad  Frifice  Senatum  abftulit.  quibus 
munirus,  defcvtur  in  patriam,  prona  fibi  omnia  &  facilia  promittens. 
Bonam  fpem  finifter  fefellit  euentus.  Nihil  Arenbergij  litteris  profe- 
ctum.  Ergoipfius  Rcgis  nomine  diploma  mittitur  a  Bruxellenfi  Cu- 
ria,quo  poteftas  Boccatio  fiebat  iuuentutem,  vbi  vcllet,  Societatis 
more  inftituendi-,  &  iubebantur  Prouinciales  Magiftratus  patrocinium 
opemque  confcrre.  Hoc  imperio  permotus  Frifia:  Senatus ,  Bbccatium 
&  Socios  admifit.  Domicilio  figendo  eligitur  Sneca  oppidum ,  in  ipfo 
Prouincia:  finu.  Ibi  diftribiitis  in  fuas  claifes  Magiftris  doccri  cccptum. 
Concurrcbant  ex  vicinis  locis  adolcfcentcs  magno  numero  ad  noua: 
fcholxfamam,  5c  magna:  meftisfpcs  erat  prxfens.  Verum  breui  vete- 
ratoriis  maleuolorum  artibus  collapfa  res  cft.  Scnferant  nimirum  per- 
uerfihominesfuisrationibus  Societatem  haud  commodam  fore.  Inter 

alia 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.      751 
alia  criminantur  fpcciofo  fcholarum  nomine  lefuitas  Hifpanienfcm  de 
rebus  Fidei  quacftionem,  &,  vt  vocabant,  fanguinariam  crudeliratem 
inue&um  venilTe.   Hoc  metu  Scnatui  quoque  incufib,  iam  nec  Regium 
Diplomavllum  pretium  habebat.  Statim  edi&o  publico  cauetur,ne 
quis  ciuiumefuisquempiam  Boccatio  in  difoiplinam  tradat ;  neve  ad- 
uenarum  vlli  fcholas  Iefuiticas  frequentanti  de  domo  commodet  fub 
graui  mulcta.  Is  rerum  ffcatus  tam  fubito  mutatus,Boccatium  quoque 
fua  mutare  confilia  &  folum  vertere  coegit.  At  ne  omnino  fuos  Frifb- 
ncs  defcrcret,  Woldfendas  paulifper  fubftitit,  opem  hinc,  quam  poflfet, 
laboranti  patruc  laturus.  Verum  ea  ftatio  proptcr  difficiles  vias  minime 
erat  idonca  inftitucndis  ad  vicina  loca  Apoftolicis  expedirionibus. 
Ergo  collecta  rurfum  vafa,  &  Ilftam  migratum,oppidum  circumfcren- 
dis  Sociorum  lahoribus  fatis  opportunum.    Hic  asdes  conductx,  &  nft* »'« 
aperta  litterarum  pabeftra.   Prxter  Grammatica:  Rhctoricarque,  etiam  FriftaCel» 
Dtaledicx  ac  Muficar  prarcepta  tradita, ad  maiorem  iuuentutis  ilkce-  If^tml 
bram.  Remdiuinam  Patres  in  facello  domeftico  pcragebant:  haben- 
dis  concionibus  templum  oppidi  maius  accepere.  Triennij  non  lon- 
oior  commoratio  fuit.  Prasualentein  Prouincia  haerefi,  cxofos  capita- 
liter,  vitamquein  miferiis  a^gre  trahentes,  defperato  frudtu  Superiorum 
reuocauitaudoritas.  Hunc  finem  habuit  tentata  vcrius  quam  indepta 
Snecar  habitatio.  Quare  nec  Collegiis  annumcranda ,  qua:  adhuc  qua- 
tuor  non  plura  habcbamus,  Louanienfe,  Antuerpienfe,  Brugenfe ,  Tra- 
ic&enfe,  quando  illud  ingens  patrix  malum  (quod  Procerum  qnorum- 
damiamdudum  parturiebat  ambitio)  ad  extremum  Caluiniana  ha:re- 
fis  peperit,  digna  hoc  fetu  matcr ,  nefariam  dico  ab  auita  veraque  Reli- 
gione,  atque  a  natiuo  Belgarum  Principe  defectionem.   Atque  vtinam  proft;l>ctt,„ 
pluribus  aliquanto  locis  tunc  Collegia  fuifTent ,  munitiilimx  aduerfus  tumkRege 
hzreiim  futuraearces!  &  fuifTent  profecto,  nifi  casca  multorum  inuidia,  defeEi*0' 
vel  quid  nefcio  aliud  cauffe,  propagationem  Societatis,  qua:  promo- 
uendafuerat,  retardaflet.    Conftat ,  Belgarum  peflimos  rebus  nouis  HjransAn. 
ftudentes,  qui  pro  Religione  fuas  libidines  habebant,  totis  pugnafle  ^'Beig.c. 
viribus,  ne  Iefuita:,  inuifum  ( ita  nominabant )  noua:  fuperftitionis  ge- 
nus,  Belgioreciperentur  aRege:  recepti,  vtquam  minime  fe  difFunde- 
rent,  nec  facilc  ciuitatum  iure  donarentur.  Quocirca  ridebant  in  finu, 
otiofecjuc  fpectabant  dimicantcs  aducrfus  incrcmcnta  noftra  Catholi- 
cos,  &  fruebantur  conatibus  bonorum  hominum  non  bonis ,  rcfpucn- 
tiumfcilicetauxiliarcscopiascontraprxfentcm  hoftem,non  modo  ar- 
ma  coniungere  paratas,  fed  vltro  fefc  ad  prima  maximequc  ardua  bclli 
ofFerentes,ac  infimis  prccibus  laborcm  periculaque  omnia  depofcentes. 
Sed  fiue  hic  hominum  fuit  error ,  fiue  voluntas  Numinis,  in  cuius  ar- 
cana  morralibus  ingrcdi  nefas ;  partcs  interim  certe  fuas  agebat  tetcrri- 
ma  illa  pcftis  haerefeos ,  totoque  Belgio  impunc  volitans  iactabat  fua 
virulenta  capita,  deplorando  tot  animarum  interitu.  ncquedum  (pro 
dolor ! )  ranro  annorum  fpatio  intcr  tot  bclli  Duccs  &  Hcroas  hydra 
illafuum  inuenit  Alciden. 

Intcrea  poft  Ioanucm  Auftriacum  Belgij  Gubcrnatorcm  mortahbus  OrlgoCaU 
creptum  Alexandcr  Parmcnfis  pro  Catholico  Rcgc  ac  Rcligionc  for-  r'*,«?r" 

titer  1583.  ' 


752  IMAGO    PRIMt   S&CVLl   SOC.    iESV. 

ticer  feliciterquedepugnabac,  quando  ante  ceceras  Flaudrixvrbes  F.cgi 
fuoperduellesegregio  paucorum  ftratagemaceCorrracum  recupetatum 
eft,  oppidum  in  Flandriaz  finufrcquens  populo&  elegans,  falubn  aere, 
locoamccno&fercili.  Erat  tum  vrbi  Paitor  Ioannes  Dauid,  magna. 
virtute  dodhinaque  vir:  qui  quo  tempore  cum  bona  ouium  fuarum 
parce,quibus  Relrgioprx  parria  charafuerat,apud  Duaccnos  cxfulabar, 
amore  Societatis  captus  aggregari  voluitjfedilla  fubita,quamdixi,vrbis 
reftitutioardencrflimis  vinvotis  aliquam  miecit  moram.  Itaque  ruflus 
profuo  munere  difperfum  gregcm  colligere,  &  ii  qiu  rnfeclum  dcpre- 
henderer  fanarq  dum  id  ferio  &:  omnr  virium  contcntione  agic,  haud- 
quaquam  neglexic  publicis  priuacifque  fermonibus  deprardicare  Soeie- 
tatem,  in  eiufque  defidenum  ciues  inflammare :  ac  fubinde,  vt  ipfe  eflct 
ad  ineundam  expeditior,  fibi  Collegam  adlegit  Petrum  Simonis ,  eum, 
qui  haud  multb  poft  Iprenfium  Epifcopus  renuntiatus  eit.  Hiice  rebus 
ex  animi  fencencra  confe&is,  a  Prouinciali  Balduino  ad  Socictatis  tiro- 
cinium  euocatur.  Quo  lxcus  nuntio,  quaii  aut  rude  donarcturr  aut 
mittereturmanu;  captato  folenni  diequoad  frequentem  populumpro 
more  dicebat,  in  ipioorationiscurfumutatS  voce  confilium  animi  fui 
exponit,  Paitoris  abdicat  munus ;  ac  vale  vltimum  gregi  fuo  precatus, 
eriam  atque  etiam  monet,  ne  Socictatis  Iesv  prxientiam  fibimet  diu- 
tius  inuideant,  quam  ialuti  fuac  procurandx  commodiilimam  ipfe  Pa- 
ftoreligeret.  Ingens  ex  tam  improuisaorationefit  animorum  commo- 
tio.  Scatim  a  concione  cogitur  Senatus,  &  Primores  populi  aduocan- 
tur.  Omnium  fuffragiis  de  vocanda  Societate  dccernitur.  E  veftigio 
mittuntur  ad  Clerum  qui  Senatus  populique  voluntatem  exponant. 
Clerus  vehementer  aflenfus  eft.  Ipfe  etiam  Ioannes  Dauid,  cuius  gra- 
tia  fcilicet  harc  omnia  agebantur,  fententiam  rogatur.  Erat  id  adhmi 
agercj  fed  tamen  vel  honoris  caufsa  ,  vel  ne  quid  in  re  tanta  prxceritum 
videretur,rogant  cumbonaeius  venia  liceac  Senatui  Socios  in  vrbem 
aduocare.  Paitor,  excufato  venix  nomine,  magnas  contra  de  confilio 
tam  pio  grates  agere ,  &  commendare  in  exfequendo  ccleritatem.  Im- 
petrato  igitur  omnium  ordinum  conienfu,  fit  Senatufconiultum ;  &per 
legatos  rogatur  Prouincialis:  qui,  accepta  rogatione,  collaudauit  eo.ru  m 
ftudra,  quod  Flandrorum  primi  poft  illas  rebellionis  turbas  Societatem 
expeterent.  Ceterum,  allegata  fuorum  paucitate,  &  ne  quid  in  re  caritH 
prxceps  ageret,  iblam  fecrt  fpem  Collegij ,  atque  interim  magis  Cor- 
tracenfium  defideria  ftimulabat:donecomnibusmature  exploratis,anno 
denique  m.  d.  lxxxiii.  deditSocios,  &  in  his  ipium  Ioannem  Dauid 
nuper  loci  Paltorem,  nunc  tironem  Societatis.  Venientcs  tanto  ciuitas 
affecTu  complexa  cft ,  quantum  illi  fuis  mericis  exxquare  pofle  diffide- 
renr.  Recepci  primum  Quxftoris  domo,  cum  &z  Conful  obculifTcc 
fuam.  Poft  menfes  aliquot,  inxdes  illas  quarum  hodieque  eft  vfirs, 
a^re  publico  emptas ,  facia  tranfitio.  fupellectilem  ,  vitxque  alimenca 
cercacimvcerqueSenacus  vrbis  aprique ,  ac  populus  ipie  fuppedicabat. 
Sane  Cortraci  Societatis  nomen  fingulantergratum  ciuibus  charurnque 
perfeucrat,  ab  ipsa  Collegij  origine.  Quin  liberalrtaris  erga  nos  tanta 
fuere  incrementa  nunc  ampliato  fundoj  nunc  templo  cleganti  fplen- 

didoque 


LIBER  SEXTVS.  SDCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  75? 
didoque  a^dificato ,  nunc  aflignata  dote,  vt  iure  merito  fenatus  Funda- 
toris  nomen  atqueinfignia  rcportarit. 

At  Gandaui,Flandrice  metropolt,  vrbc  maximis  Europa:  accenfenda,  CoilegtHni 
fuorumfibilaborumegregium  campum  iampridem  defignarat  Socie-ai^VjB- 
tas;  eoque  confilio  Francifcus  Coftcrus  Gandauum  fubindeexcurrcrat,  «*  158-3, 
concionefque  per  Quadragefimam  tum  m  D.  Bauonis,  tum  in  Mona- 
fterio  Blandinienfi  habuerat,  eiufdemque  Abbati  Francifco  Helfaultio, 
piis  S.P.Ignatij  commentationibus  a  ie  exercito,  magnam  voluntatcm 
ingenerarat  vocandze  Societatis.  Nihilominus  tum  illa  demum  aduo- 
cata  eft,ciim,  vrbe  ab  Alexandro  FarneiTo  ad  Regis  obfequium  redu&a, 
poftliminio  item  reduces  Ioannes  Betzius  &Gerardus  Blaferius  accepto 
a  Rege  Confulatu,  adieccrunt  animum  vt  antiqua  finceraque  Religio 
reftitueretur.  Ergo  illis  au&onbus ,  volente  Clero,  pari  vtriufque  Se- 
natus  confenftone,Tornacum  mittuntur,  qui  communi  Reip.  nomine 
Societatisfubfidia  dcpofcant.  Oliuerius  Manaraeus,  qui  tum  Prouin- 
ciamproGenerali  Prjepofko  Viiitator  obibat ,  Gandauum  ipfe  profe- 
ctus  coram  addixit.Quatuor  inchoandoCollcgio  dati  an.  m.d.lxxxv. 
quos  perbenigne  Cccnobij  fui  te6lo  excepit  Lambertus  Huberti  Ab- 
bas  S.  Petri  in  monte  Blanduiio;  eorumquc  moribus  ita  captus  eft ,  vt, 
fi  vita  fuperaflet,Collegium  Societati  condere  &  amplo  cenfu  donare 
cogitaret. .  Verum  quam  Abbati  iucunda,  tam  molefta  ciuibus  noftrx 
opis  egentibus  eaerathabitatio,  quippe  in  extrema  vrbe  &  in  ipfis  pro- 
pemoaum  mcenibus.  ErgoScnatusin  vrbis  interiora  celeriter  vocauit- 
acfubinde  adprioresquatuor  fubmifliis  cft  Godefridus  Walteri  Lum- 
mius,  vir  in  dicendo  potcns,  &  qui  omnibus  prareflet  vEgidius  Baua- 
rius:  quem  fenem  farpe  dicentem  audiuimus,  peculium  omne  fuum, 
curn  ccepit  regere,  Iulium  feu  regalem  vnicum  fuifle.  Degebant  adhuc 
Patres  domi  aliena:,  vbi  pro  Religiosa  difciplina  miniis  commodo 
tcmpora  partiri  poterant.  Quare  Magiftratum  rogant,  liceat  fibi  feor* 
fim  inftituere  familiam,  ac  pcr  fe  iuis  legibus  viuere.  Probauit  Sena- 
tus,  &  in  annos  iingulos  mille  ducentos  florenos  addixit.  Sacris  tan- 
tifper  operabamur  in  iummaaide,  donec  inftaurato  reconciliatoque 
textorum  facello,  quod  ab  ardibus  noftris  prope  aberat,  deindevfifu- 
mus.  Fouebat  nos  conatufque  noftros ,  aduerfus  quorumdam  obtre- 
clrationes,  Zacharias  Rotzius,  primusareconciliatavrbein  D.  Nicolai 
Paftor^qui  quo  zclum  feruoremque  fuum  expleret,  in  ipfam  dcinde 
Societatem  ingreflus,  in  ea  ftrenuam  vtilemque  operam  nauauit.  Inter- 
ea  cmpta:  xdcs  Ioannis  quondam  Hembyfij,  illius  perduellium  cory- 
phad:  cui  etiamtum  cum  lllas  incolerct,  nonnemo  de  eius  familia,  quo 
nefcioinftincT:u,aufus  fuit  vaticinari,  hlturum  aliquando,vt  niimpia 
templorum  profmatione  abftineret,  ipfa  illius  domus  m  acdem  Deo  fa- 
cram  conucrterctur.  Senatus  in  quartam  pretij  partem  venit.  Prxci- 
puaHembyfij  aula,  vbicontra  Deum  Regemque  fua  folebant  agitare 
confiliarebelles,in  iacelli  fpeciem  conucrfa:cui  aptando,ipfi(que  ctiam 
sedibiis  in  noftros  vfus  formandis,mille  fexcentos  Scnatus  adiecit.  Mox 
&  alia  ftabiliendae  Societati  fubfidia  curauit,  fatagcnte  fingulariter  re- 
rum  noftrarum  Blafcriojqui  vti  Reip.bono  natus,  fic  au&oritate  pr#- 

C  c  c  c  c  ftabat. 


754  IM  AGO  PRIMI  SiECVLI  SOC  IESV. 
itabat.  in  cuiusfauore  patrocinioquequantumprxfidij  habercinns,tum 
denique  intcllcctum,  cum  Oliuerius  Manarxus*  lllo  abfente,  Scnatnm 
dedotcfruftra  intcrpcllauit.  At  Blafcrius  rcuerfus,  tamctfi  non  fine 
animi  fcnfu  videbat  dilapfam  occaiionem ,  nihilominus  auctor  eflc 
pcrrexit,  Collegium  vt  perfefte  conftituerctur,  fcholae  vt  darentur;  fibi 
Senatuique  curs  fore,  vt  cius  nos  confilij  haudquaquam  pobniteret, 
Hac  lpcSocictasauctoritatcm  viri  fecutaeft.  &  fpcm  bonam  rcs  ipfa 
adxquauit.  Anno  m.  dc.  vi.  nouitcmpli,  quod  D.  Lseuino  Gandch- 
fium  Apoftolo  &  Patrono  facrum,  fundamenta  iaita,  praxipuis  publici 
rcrari;  impenfis,  Confule  Robcrto  Hellin  WaiTenhoiiio,  &  illo  noftri 
Ordmis  ftudioiiflimo :  cuius  iampridem  fororad  Lummij  concionan- 
tis  vocem  in  D.Clarae  Monafterium  ingrefla  ,  prima  fuerat  quae  priua- 
tx  in  hac  vrbe  liberalitati  erga  nos  ftrauit  viam.  Perficieudo  tcmplo 
certum  ve£tigal,approbatione  commendationeque  Archiducum,maxi- 
ma  omnium  voluntate,  conftitutum:  qua  publica  munificentia  publi- 
cis  vrbis  comitiis  hactcnus  prorogara,  praeclari  quoque  aedificij  pars 
bene  magna  exfurrexit ,  adnitente  in  primis  Guilielmo  Blaferio  Con- 
fule,  Gerardi  filio,  paterni  in  Societatem  arTectus  herede.  Ncc  tacen- 
dus  Georgius  della  Faille  Caftellania?  Audcnburgenfis  Pra-tor ;  cuius 
eximix  literalitati  multa  debetCollegium,  plura  cumdie  debiturum. 
fprenfe,  Idem  annus  qui  Gandcnfib.uSjdcdit  &  Iprenfibus  Societatem.  Ocea-' 
eodem  an-  [lQ  j^g^^j  pvithouij  gloriofa  vincula  fuere.Is  primuslprarum  Antijftes 
indigne  a  perduellibus  carccrc  tenebatur,  quando  ipfe  inter  catehas  fua 
in  hxrefes  confilia  cudens,  de  aduocanda  Societate  decreuit.  Ergo  vbi 
vinculis  exemptus  eft,  nihil  prius  habuit  quam  monere  Parmenfem 
Ducem,  &  arcani  Concilij  Prxfidcm  Gulielmum  Pamelium,  ambos  in 
noftrum  Ordinem  fua  fpontepropenfos,de  cenfu  duorum  Ccenobio- 
rum  iam  ruri  defertorum  alendis  Sociis  applicando.  Valuit  tantorurrt 
virorum  aucloritas  apud  Philippum  Regem,  qui  rogatus,  perbenign^ 
quod  petebatur  dcdit,  annuente  Gregorio  Papa  XIII.  Interea  decem 
menfium  fame  Ipras  Flandriar  vrbem  munitiiiimam  Parmenfis  expu- 
gnat.  Continudin  miferorum  ciuium  folatium  mittuntur  Socij,  quos 
primiim  Adrianus  Baccherus  templi  primarij  Paftor,  ddnde  Antonius 
Hennin,  qui  poftea  quintus  vrbis  Epifcopus  fuit,  liberali  hofpitio  acce- 
pere.  Tertia  fedes  in  Mavkcnfium  quondam  Monialium  refugio  fuit; 
fed  noftris"  vfibus  haud  magnopere  conueniebat.  Ergo  ad  extremum 
Senatus  idoneas  dcdit  xdes  cx  publico ,  quas  conftanter  ineolimus ;  pa-- 
trocinanre  nobis  Petro  Simonis  in  demortui  Rithouij  infulas  fubro- 
gato,  &  iam  inde,ex  quoCortraci  a  Ioanne  Dauid  in  partem  cura?  Pa- 
ftoralis  vocatus  fuerat ,  noftri  peramante.  Templum  aliquod  pro  idx 
tuncinitiorum  tcnuitate  cclcriterexcitatum  invfufuit,  donechoc  ipfo 
farculari  Societatis  anno  aliud  magnificum  per  plures  fabrefaCtum  an- 
nos,  magna  celebritatepatefachim  cft.  Ad  harc  peramplum  &  elegans 
erudienda;  iuucntuti  Gymnafium  publico  xre  pofitum ,  hortus  Iatifuu- 
dio  ampliatus,  aliaque  multa,  fautore  in  primis  Carolo  de  Ideghem, 
Comite  deWatou,  Barone  de  Wiefe,  non  mediocrem  vrbis  erga  nos 
benf  uolentiam  tefhntur. 

Tam 


LIBER   SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      ?$$ 
Tam  felicibus  per  Flandriam  aflurgens  incrementis  Societas,necdum  'Bruxel- 
Bruxellis,vbi  Biabantus  Ducum  Aulaelt,cenam  fedem  vllam  habebat:  u"fe' 
quamuis  frcqueuter  eo  vocaret  rerum  agendarum  neceflitas.   Id  eauiTa: 
fuit  cur  Francifcus  Colterus  Prouincialis  Iacobum  Zelandrum,aliojque 
duosifticcommorariiuberet,  tracTaturos  Collegiorum  negotia  •  tum 
etiam  vt  eflcnt ,  ad  quos  alij  de  Societate  diuerterent.   At  enim  qui  ad 
negotia  tracTandamifli  erant,  tamquam  fecuri  &c  in  otio  vinerent ,  ita 
toti  habendis  concionibus,  confitentibus  audiendis,  omnibufque  Infti- 
tutinoltri  muniis  vacabant.  Nec  enim  fegnesanimos,  autabanimo- 
rum  fahite  procuranda  vmquam  quietos,patitur  viuidus  ille  &ad  agen- 
dum  femper  impellens  fpintus.   Hac  re  facTum  ,  vt  amari  paflim  cce- 
perint,  &  vulgi  fermonibus  celebrari.   Accedebat  ad  propriam  virtutis 
gratiam  ma.na  commendatio,&  ingens  Alexandri  Ducis  patrocinium: 
qui  pro  innato  erga  nos  amore  non  dubitauit  hortari ,  vt  exemplo  alia- 
rum  Belgij  ciuitatum  dignitate  potentiaque  inferiorum  ,  Bruxellenfes 
quoqueauderenr,  &  aliquam  inirent  vocandas  Societatis  viam.  Neque 
fuo  tantum  commendabat  nomine,fed  Regis  etiam  Philippi:  qui  recens 
datishocargumentolitterisDucem  cum  cura  monuerat,  vt  Socientis 
pra?fidio  munire  fatageret  praxipuas  quafque  Belgij   ciuitates.   Non 
poterat  tantis  Principum  poitulatis  non  libenterobfequi  vrbis  Senatus. 
Itaque  litteras  ad  Francikum  Cofterum  Prouincialem  expediunt  fane 
honorificas,quibus  primum,  nec  immerito,  deplorant  prarteritis  bello- 
rum  tempeltatibus  afflicTam  oppreiTamque  Remp.  fuam  communi 
patria:  calamitate.  Deinde  fa:pms  agitafle  animo  fatentur  ante ipfas  tur- 
basaduocare  Societatem:  quodquia  neglexerint,nunc  confcientia  vr- 
geri,adeoqueextremos  adhibere  velleconatus  impetrandis  aliquot  Pa- 
tnbusopem  proftrata;  ciuitatilaturis,&  fuum  Religioni  refTituturis  de- 
cus.  Tum  fua  viciflim  auxilia  repromittunt,fpondentque ,  vbi  pauhi- 
lum  ex  calamitatibus  emerferint,  haudquaquam  pafluros  (ek  vt  merito 
aliquid  Societas  defiderafle  videatur.  Has  non  contenti  dedilTe  ad  Co- 
fferum  litteras,  ipfum  etiam  interpellant  Ducem ,  vt  aucToritate  fua^ 
Collegij  xque  defiderati  ac  neceflarij,  principia  maturet:  quorum  opti- 
mam  voluntatcm  Princeps  optimus  amplecTens,  fatifque  gnarus  in  tan- 
tis  Reip.  anguftiis,  recuperata  primum  vrbe,difficulter  pofle  Societatem 
ex  publico  fuftentari,  fcxcentos  ipfe  annuos  ex  Rcgio  cerario  addixit. 
Ergo  aufpicium  Collegio  datur  anno  m.  d.  lxxxvi.   Prima  prope 
D.  Gudulx  commoratio,  alteracjuc  in  Sabulone ,  breuis  cemporis  fuere, 
propter  xdium  anguftias:  quas  tamenfatis  amplas  excipiendis  hofpitio 
Patnbus  Capuccinis  cxltalia  a  Parmenfi  Dnce  euocatis'Reli  iofa  no- 
lTrorum  chaiitas  aliquando  fecit;  quamuis  hinc  Thomx  Saillio  cum 
feptem  Sociis  caftrcnfibus  diuertendum  fuerit  ad  patcrnas  ardes,  vbi 
mater  eius  honefta  vidua  gratifTimos  fibi  hofpites  retinuit,donec  Grim- 
bergana  domus  pretio  comparata  laxam  ftabilemque  habitationem 
dedit.Haud  lcucm  huius  domus  emptio  nobis  inuidiam  pcpcrit  apud 
eos  quos  fortuna  noftra  cruciabat :  nec  veroquidquam  ab  iis  pr.rter- 
mififum,  qu6  rem  coeptam  fiue  apcrta  oppugnatione,  flue  clandcflinis 
molitiombus  dilTurbarcnt.  At  Guilielmus  Pamelius  Prxfcs,  vir  corda- 

C  c  c  c  c  *  tus, 


IJ9» 


f5<5  tMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
tus,  &  boni  publici,  quod  Rcligione  potiflimum  ftat,  vere  amans, 
conftare  iubebat,  nec  tempeftati  cedere:  locum  enim  noftris  aptiorem 
vfibus  non  facile  Bruxellis  totis  poflc  reperiri.  Cofmus  etiam  Maffi 
fuam  nobis  ftatu  rerum  difficili  probauit  fidcm  ,  quando  de  Ducis, 
quem  eaemptione  ofFenfum  nobis  iratumque  iacTabant  xmuli,  bene- 
uolentia  iuilit  efic  fecuros.  Gaudere  illum  aiebat  noftris  commodis, 
fcd  ad  breue  feruiiTe  tempoti,  afTumpfilTeque  aliquod  fuboftenfl  homi- 
nis  fupercilium  propter  importunas  xmulorum  noftrorum  querclas, 
quos  m  pracfens  ofFenfosnoluilTct.  Ceterum  ab  ipfoDuce,  cui  ipfe  inti- 
mus  &  a  fecretis  erat,  fubleuandis  emptionis  impenfis  florenos  millc 
rcprxfentauit ,  &  alios  ter  mille  appofuit  de  fuo.  Itaque  perftitit  in 
Grimbergano  fundo  Societas,  &  iabentis  frculi  anno  quarto  fcholas  ab 
ipils  Principibus  Alberto  &  lfabella  poftulatas  aperuit.  Eorumdem 
Principum  aufpiciis  &  prascipua  liberalitate  templum  illud  auguftum, 
magno  vrbis  tum  commodo  tum  ornamento,eft  exxdificatum.  Iuuen- 
tus  vero  ftudiofa  gaudet  nobili  Gymnafio :  bona  infuper  domicilij 
pars  noftris  vfibus  edu&a  confpicitur. 
Groning*  Laborabat  iamdudum  Groningae  res  Catholica  &:  Regis,inualefcen^ 
ColUgittm  te  Fcederatorum  Ordinum  potentia,  omnibufque  circum  oppidis  ac 
m  propugnaculis  fubacTis:  fola  reftabat  vrbs  prouincix  caput,  idemcjue 
iortitanomen,Groninga,  &c  conftabat  in  fide  erga  Regem,  fiue  bono- 
rum  virtute  Magiftratuum ,  fiue  quia  valido  prxfidio  tenebatur.  Ci- 
uiumtameu  aliquinouas  de  Fideopiniones  auide  hauriebant,  quas  fur- 
tim  &  rnahs  artibus  ingrefli  nouatores  hxretici  ex  occulto  difTemina- 
bant.  Phihppus  Rex  periculi  admonitus,  Societatem  noftram  glifcenti 
malo  ire  obuiam  voluit;  profeiTus  eam  fibi  maxime  idoneam  videri  ad 
retinendos  in  obedientia  ciues,  prx  ipfis  armis  &  omni  milite  prxfidia- 
rio.  QuodgrauiftimumPrudentiffimiRegis  de  Societate  iudiciumin- 
gentesnobis  ftimulos  addidit,  vt  tmtx  opinioni  exfpeclationique  re- 
fpondere  cOnaremur.  Miffi  ad  anfpicandam  habitationem  Adrianus 
A;  boreus  &  Zachxus  Rtbecius,  gnaui  Sacerdotes,  cum  litteris  Regiis: 
quas  vbi  Magiftratibus  exhibuere,  magno  accepti  honore,  omnibuf- 
que  humanitatis  officiis  cumulati,  non  modo  fedem  figere  permiffi 
funt,  fed  xdibus  quoque  non  incommodis  donati.  In  D.  Walburgis 
xde  primus  vocem  extulit  Arboreus ,  tantaque  hominum  approbario- 
ne  auditus  eft,  vt  ad  princeps  D.  Martini  tcmplum,  rogante  ipfo  Pafto- 
re,  fuerit  tranfeundum.  Interea  ftabiliendxSocietati,  curandifque  vitx 
fubfidiis  ante  alios  intentus  Ioannes  de  Gouda,  vir  Iurifprudentia  le- 
gationeque  pro  Rep.  apud  Regem  obita  clarus,  Senatui  aucTor  fuir,  vt 
Fratrenfium  (quiiamad  vnum  interierant)  polTefliones,  cum  alterius 
Coenobij  dudum  deferti  annuo  cenfu,  bona  Pontificis  gratia,  adornan- 
dis  Collegij  primordiis  tranflcriberentur.  Sed  breuis  temporisfelicita- 
tem  abftulitannus  nonagefimus  quartus:  quoanno  Nonis  Maij  Comes 
Mauritius  Batauicx  militiar  Imperator  admouit  vrbicopias,acdiutur- 
na  fracTamoppugnatione,  cum  ab  Emefto  Principe  promifla  auxilia 
expedirivetaretmaiorBrabantix  neceflitas,tandem  Idibus  Iuliis  xquas 
pacTam  conditiones,  nifiquod  Religioni  Catholicae  vrbeinterdicTum 

fuk. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  75? 
fuic,  in  fuam  redegic  poceftacem.  Potitis  rerum  Nouatoribus,  dimiili 
noflri  (quas  enim  tenebrarum  cum  luce  focietas? )  magno  Senatus ,  ma- 
gno  bonorum  omnium  luctu.  ac  preterea  vt  hasreticorum  qua  nos 
profequuntur  beneuolentiam  intelligas ,  nonnulli  ciuium  exfilio  mul- 
ctari  funt  ob  propenfam  in  nos  (quod  immane  facinus  habebatur  )  vo- 
luntatem. 

Iam  BrabanciaFlandriaque  nobiliflima:  Belgarum  Prouincia?  oclo- 
iias  Societatis  fedes  pari  numero  diuidebant:  nam  ifta  Groninga:  incu- 
habula  ad  neutram  harum  pertinent,  &  in  Collegiorum  cenfum  venire 
vix  pofliuic.  Louanienfe,  Antuerpienfe,Traiecl:enfe,  Bruxellenfe,domi- 
cilia  habebat  BrabantiajFlandria  Brugenfe,  Cortracenum ,  Gandenfe, 
Iprenfe.   Hoc  rerumnoftrarum  ftatu  Alexander  Dux  Parmenfis  graui  Moritur 
scate,&  vero  curis  morbifcjue  confe&us,  dum  tertiam  in  Gallias  Proce-  ^*Dhx 
rum  Catholicorum  rogatu  expeditionem  molitur,fatis  conceflitAtrebaci  Parmenjis: 
anno  m.  d.  xcii.  quem  vere  Belgij  recuperatorem,  reftauratoremque 
Religionis  poflumus  nominare.    Magnum  in  illo  Principe  columen 
amittebac  Societas ,  nifi  poft  breue  interregnum  Erneftus  Auftriacus 
Archidux  Prouinciarum  habenas  moderandas  fufcepiflec,  fiunma  Bel- 
garum   gratulatione.    Parmenfem  &:  amplius  receperamus ,  fpefque  &  Eme- 
aperiebaturad  maximaSocietatis  incremenra,  cum  vix  anni  vnius  Gu-  #«*^»- 
bematorem,quo  fcilicetBelge;  digninon  habebamur,acerbamors  fuftu-^X- 
litjfpefqueingentes  repente  collapfas  in  eumdem  cum  Ernefto  tumulum  dux. 
importauit.    Mortis  a  Sacerdote  noftro,  quod  nemo  alius  audebac,  ad- 
monicus,  Foncano  Comiti  Rempublicam  commendauit.  Sed  tam- 
quam  Ernefti  funere  iratos nobis  Superos  placauiflemus,breuiAlbercum  ^ibert^ 
dedere  Cardinalem,  vt  natura  fic  moribus  fimillimum  fratri.  ita  folo  ^'fr'f' 
nomine  alium  Principem  habebamus,  cetera  Erneftum.  Et  militaris '"!  Gublr- 
fortuna,  quas  Parmenfem  nuper  dimiferat,  quafi  adhuc  exfpe&aflfet,  «*"»-. 
continuoAlbertum  fequebatur.  Sed  alias  mox  curx  in  Hifpaniam  vo- 
carunt:  vnde  cum  Ifabella  coniuge,  Philippi  Regis  charifTima  filia,in 
Belgium  reuerfus,  dotales  Prouincias  incredibili  populorum  gaudio 
accepit.  At  Societas  fi  vel  perpetuis  ad  eum  diem  rempeftaubus  fuif-  sAlbertui 
fet  exercita;  tamen  folari  cafus  fuos  poterat  pra:fenti  fclicitate ,  quando  &  JfaMla 
Albertum  Sclfabellamvt  munificencia  Principes,  ita  beneuolcncia  Pa-  SociemU 
rentes  cocpit  experiri.  Beigu*. 

Tantis  aufpicibus  facili  &  fortunato  partu  nacum  eft  Winociber-  Coihgium 
genfe  Collegium,  in  ea  Flandrix  parce,  quam  Morinis  concerminam  £r»'oc>- 
alluic  Oceanus.   Vrbs  ea  eft  criginca  duum  circumiacencium  pago-  er&ett->c' 
rum  dicione  nobilisj  ficu  opporcuno  ad  mcrces  rerumque  omnium 
copiam:  vc  merito  dubicacum  feranc,  Bergifne  an  Duaci  noua:  Aca- 
demia:  fedes  collocarecur.  Incolas ,  quamuis  ingenio  libcrales,  tamen 
bella  cum  Gallis  gefta  reddideranc  inculcos;&:  quarfcholx  fub  Defpau- 
teno  Grammaticorum  principe  quondam  florueranc  ( filenc  enim  incer 
arma  liccera?)  penicus  iacebanc.   Ad  neglectum  ingeniorum  grauius 
accedebac  malum  deprauaca  Rcligio:  &  paflim  veneficia ,  qua:  morca- 
lium  cecerrima  peftis  eft ,  toto  agro  dominabancur.  Hifcc  tot  malis  a 
Rep.  auertendis,  firmaca  iam  inter  Reges  pace,  intencus  Senacus  ad 

C  c  c  c  c  3  Socie- 


75$  IMAGO  PRlMI  SJZCVLl  S  O  C.  IESV. 
Societatcm(cuius  frucluofcs  laborcs  adipfa  littora  Oceanumque  fama 
pertulcrat)  refpexit,  auclore  Confulc  Gifleno  Difcrino:  quem  virum 
rnaspia  erga  nos  merira  commcndanr.  Legati  mittuntur  ad  Bcrnardum 
Oliuerium  Prouincialcm,  cum  ampliiTimis  mandatis  vt  Collcgium 
petant;  fundum,  ardes,  templum,  gymnafmm ,  dotem  Scnatus  nomi- 
ne  promittant.  Bernardus,  aftis  exmerito  gratiis,  non  ftatim  quae  illi 
honelliirimeorferebantaufusadmittcrejiolam  fpem  Collcgij  in  prx- 
fens  facicbat.  Dolenter  eam  repulfam  tulit  Senatus ;  &  confenfu  om- 
nium  repcrira  lcgatio  eft.  Adiecit  publicx  vibis  rogatidni  fuam  quo- 
que  Carolus  cVArgenteau  S.  Winoci  Abbas :  qui  &  ipfe  non  vno  bene- 
licio  nos  fibi  obfh.ict.os  tcnet.  Pctrus  item  Simonis  Iprenfium  Epifco- 
pus,  a  quo  facra  Bergenfes  petunt,  auctoritatem  fuaminterpofuit.  Ne- 
queiam  diutius  poiiulatis  refiftere  licebat.  datus  eftSociorum  mani- 
pulusj  &  iam  fchoLxparabantur,  cum  Batauorum  claflis  littora  mina- 
citer  oberrans,magnam  fecit  tota  Flandria  trepidationcm.  fed  eatempe- 
ftas  poft  cruentam  ad  Ncoportum  pugnam  diflipata  eft;  quies  vrbi- 
bus  reddita.  Tum  vcro  ftrenue  in  rem  Collegij  Senatus  incubuit;  Sc 
quarii  liberaliter  promifcrat ,  tam  celeriter  omnia  prxftitit,  beneficio 
feftinatione  duplicato.  In  Collegij  fundamentis  cum  nonnemo  dice- 
ret  exccdi  terminos,  Coniulem  rcfpondifle  ferunr,  ifto  in  xdificio  nul- 
los  fibi  prarfixos  limites;  &:,  fi  qui  forent ,  modum  {c(c  excogitatu- 
rum  rranfgrediendi,  cum  probe  fciret  quanta  vrbis  agrique  Bergen- 
fis  in  Sociecatem  iam  tum  eflet  obligatio.  Certe  Bergenfium  tanta 
funt  ih'  nos  merita,  vt  partes  omnes  abfolutx  munificentix  prorfusex- 
pletasipfi  iure  poflmt  gloriari,  nos  agnofcere  cogamur.  Eam  vrbis 
beneuolentiam,  fi  verumqua^ritur,  fua  in  primis  virtute  Societati  con- 
ciliauit  P.Eduardus  Dauwe  Gandenfis,  quem  fuum  Apoftolum  Ber- 
genfcs  nominant:  cui  poft  Deum  feruatae  amplificatxque  Religionis 
decus,  &:  infignem  momm  emendationem  ciuitas  debet. 

Hadcnus  iriteftihis  bellis  patria  diftrahebatur ;  &  tamen  obnixa  du- 
tnittti*  ris  crcfccbat  Societas,  tametfi  tardius  quam  fi  pace  frueretur.  Manife- 
duodenna-  ^       -^  ^  .  annus  (xcu\[  nonus,qui,  pactis  inter  Albertum  Principem 

les  tncho-  .  ...'.'      Jl  ^    i     i-    s->    11       •       r-i        1 

«nr.tr  an-  &:  Ordines  Fcederatos  lnducns,  binacontinuo  deditCollegia,  Siluadu- 

no  1609.  cenfe  &  Ruracmundanum.    Siluaducis  ciuitas  Brabantix  qua   Hol- 

Coilegittm  landos  refpicit  extrema ,  fitu  loci  &  munitione  expugnatu  difficilis. 

Silteadu-    Martia  fuerat  flagrante  bello;  &  fcholas  illas  Vereparo  Dodore  ce- 

C("fc'        leberrimas  arma  proftrauerant.  Induciis  bonx  artes  inuitabantur  ad 

reditum;  &  illarum  potens  mxcenas  Gisbertus  Mafius ,  vrbis  An- 

tiftes ,  omnem  dabat  operam  impetrandx  Societati.   Poft  magna 

denique  ftudia ,  ciim  &  Albertus   Princeps  intercederet ,  ceflit  Pro- 

uincialis  auctoritati  magis  quam  rationi:  necenim  vrbs  illa  militiar 

aflueta,  tympanorum  bombardarumque  ftrepitu,  pactis  licet  induciis, 

perpetuo  perfonans,  Iocum  noftris  fun&ionibus  magnopere idoneum 

relinquere  credebatur.   At  nnmquam  euidentius  fuit,  fidem  aliquan- 

do  vanam  humanis  opinationibus  fubefle.    Aliter  plane  omnia ,  quam 

timor  fuerat ,  cucnere  :  vix  vfpiam  vtilius  habitatum.  Epifcopus  ve- 

nientes  Socios  accepit  ipfe  domo,  tamquam  filios  pater,  &  femeftri  Ii- 

berali- 


mm. 


LIBER   SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDROBELGICA.      759 

beralitate  tradtauit ,  ac  ne  tum  quidem  fine  lacrymis  abire  permifit. 
Sed  &  in  propriam  poficfhonem  ingreffis,per  dics  mukos  iiibmifit  fer- 
cula,  dedit  iupelle&ilem,  omni  deniquc  beneficio  ad  inuidiam  vfque 
cumulauit.  yEdes  amplas  vrbe  media  &  opportunas  habitabant,  vici- 
nas  Monafterio,  quoi  Monialium  tunc  erat,  fed  fueratBeggardorum, 
&  Socictati  denique  acccffitv  In  quo  illud  memorandum,  quod  ipfe 
Mafius  Antiftes  Rectori  affirmabat,  annos  iam  efle  amplius  triginta, 
cum  Beggardorum  Prarfeclus  fecum  egifict  de  Cacnobio  illo  Patnbns 
noftris  confignando;  eumdcmque,  mortuis  ad  vnum  quibus  prseerat 
Beggardis,defperatonoftrorum  aduentu,  rite  illud  tranlfcripfitle  Mo- 
nialibus,  addita  cautione,  vt,fi  Patres  venire  contingeret,  cedere  memi- 
niffeui.  Ita  tot  annis  Societati  fua:,  antequam  fedem  ibi  figeret,  diuina  captaSd- 
bonitas  paterna  prouidentia:  fiia*  folicitudijie  confulebat .  Viginti  «adutis 
nonampliusannorum  fuerat  habitatio,  quando  inuiilam  vrbem,  per-  f^'"^ 
fxpe  alias  fruftra  tentatam,  quinque  menfium  feroci  oppugnatione, 
Henricus  Princeps  Auriacus  fubiugauit.  Noftris  exfilium  imperatum. 

At  Rurannunda,  quamquam  &c  ipfa  impotentes  dominos  aliquan-  CclUgimn 
dopafla,  retinuit  tamen  Societatem ,  fed  forfitan  pari,  quo  Traieclum,  *******- 
penculoj  nifi  melior  Dcus,  &  cum  Deo  Ferdinandus  Priuceps  Cardina- 
Jis,  erepta  hoftibus  vrbe,  periculum  propulfaffent.  Eft  eaciuitas  Gel- 
dria?,  Sicambris  olim  habitata,  vbi  Rura  fluuius  fe  in  Mofam  exone- 
rat,eoque  Rurxmunda  (  quafi  Runc  oftium  dicas)  nominata,  merca^ 
tura?  facicnda:  pcropportuno  fitu,  nifi  domefticis  opibus  moderatevti 
mallent  incolac,  quam  abundare  importatis.  Gens  fine  fuco  eft,Sc 
moris  fui  retinentilTima :  neglectum  tamen  Religionis  aliquem  aut 
contcmptum  traxerate  vicino.  Degebat  eo  loci  Quxftor  Regius  Ido 
de  Grammaye  Societatis  noftrse  amantiftimus,  eamdem,  fiqua  poffet, 
vel  ipfis  humeris  in  vrbem  inuecturus.  Confilia  fua  Henrico  Cuyckio 
Epifcopo,&  Hermanno  Comiti  Bergenfi  Prouincia:  Prxfecto  exponit, 
probatque.  Accerfitur  Traiecto  Ecclefiaftes  nofter,  occupaturus  populi 
fauorem.  Iamcjueomnia  prona  erant;  Epifcopus,Comes,  Cancellaria, 
Camera  Rationum  ,  Senatus  populusque  Collegium  expetebant.  Anni 
tamen  aliquot  iuere,dum  prouentus  neceflarij  qua:runtur.re  matura,So- 
cios  dedit  Francifcus  Flerontinus  Prouincix  Moderator.  Domiciiium 
fuum  Epifcopus,  quodCornobium  olim  fuerat  Canonicorum  Regula- 
rium,  offcrebat  cum  alia  idonea  domo  commutandum.  Nec  vero  po- 
terat  optari  melior  habitatio.  Sed  mens  viro  deinde  mutata  eft,  &  ipfe 
breui  cx  humanis  exceffit.  Eius  fucceflbri  Iacobo  a  Caftro  placuit  com- 
mutatio.  Huic  domum  idoneam  Ido  comparat;  cnius  emptionem 
Albertus  Archidux  quatuor  florenum  millibus  fubleuauit.  Ita  noftri 
in  Epifcopium  tranfiere. 

Vnius  adhuc  Prouincia:  nomen  iusque  obtinebat  toto  Bclgio  So- 
cietas,  quandoCollegiorum  copia  diuifionem  fuafit.  Roma:  acla  res, 
procurante  Carolo  Scribanio.  In  Flandro-belgicam  &  Gallo-bclgi- 
cam  facta  partitio  eft.  Vndccim  relicta  nobisCollegia,  qua:  hadenus 
memoraui;  aliorum  mcminiiTe,  inftituti  non  eft:  quodab  initioprofl- 
tebar.  Ceterum,  diuifo  Belgio,qua:rcbatur  Tironibus  fedes,quos  adhuc 

habue- 


76o  IMAGO    PRIMI    SvECVLI    SOC.   IESV. 

habuerat  Tornacum.  Inde  Antuerpiam  educti*  dijin  idoneus  circum- 
{picicurTocus,  biennium  exegere.  Diuturnam  ciubitacioncm  opporcu- 
na  diremic  hbcralicas  honeftiflimae  vidua:  Gafpans  Tacquctij,  qua?  fcx 
amplius  floreniim  millia legabat  hac  lcgc,vt  aut  Mcchlinix,  vbi  ipfa 
nata  erat;  aut  Lirac,  vbi  educata,  fedem  ftabilem  intra  anni  fpacium  fi- 
geremus.  Vcraque  tirocinio  commoda  ciuitas  vifa.    LiramScnbanius 
praroptabat,  ab  Aula,  a  mcrcibus ,  ab  omni  ftrepitu  remotam.   Ibi  do- 
mumfexflorenummillibusemitj  Senatumque  vrbis  aggfeiTus ,  perpe- 
tuam  Societatis  operam  addicit,  praecipue  ad  iuuentutis  mftitutionern, 
viciflim  poftulans  fummam  illam  rcfundi,  &  annuos  przterea  non  am- 
plius  treccntos.   Placebat  Senatui  tam  modefta  petitio.  iamcjue  tiranfc 
athim  videri  poterat :  cum  vix  digreflb  Scnbanio ,  iniquiflimx  obtre- 
cTationes  armulorum,  quibus  aures  Scnatus  dabat,  turbauere  omnia,  & 
facTum  infeclaxm  reddidere.  Ergo  ad  Mechliniam  confilia  conuerfa, 
felici,  vt  res  docuit,  neccflitate.   Mechlinia  quafi  in  trigono ,  inter  Lo- 
T>omM      uanium,  Bruxellas  Antuerpiamque  centri  vicem  obtinens,  abeft  a  fin- 
Probatio-  oulis  quarto  milliari.   Ciuitatem  infigni  fpecie  &  nitore  commendabi- 
%m*~   ^em  Pamm  Pulchram  dixere.   Ager  vndique  peramcenus  &  fertilis,  fa- 
lubre  caelum.   Scdes  lbi  Metropolitana,  &  magnum  Concilmm  Regis, 
quod  Parlamcntum  vocant.    Huc  Societatem  inmtabat  Francifcus  van- 
derBurcht  Capituli  Metropolitani  Decanus,  qui  nunc  eft  Archiepi- 
lcopus  Cameracenfis.  Domus  quxrebatur:  quam  anxie  circumfpicien- 
tibus  Patribus,  fuggerunt  amici  vacare  xdes  CaTareas  amplilTimi  fun- 
di,  quas  Philippus"  Rex  I.  CarolusV.  Imperator,  Philippus  Rxx  II. 
Maria  Hungarice  Regina,  quondam  habitaflcnt.    Spem  impctrandi  efle 
ab  Alberto  Pio  Principe ,  &  vcro  parente  Societatis .    De  amicorum 
confilio  tentata  res  fucceflit  e  voto.   Archidux  rogatus ,  bcnigniflime 
dedit,  &  fiii  illud  amoris  pignus  erga  nos  exftare  voluit :  quin  de  dote 
cogitabat ;  fed  eam  mentem  rctardauit  iniquitas  temporum,  mors  de~ 
nique  abrupit.   Ergo  in  eairi  vrbein  &  domum   Tnones   introduxic 
Merti&  Antonius  Sucquetius  ipforum  Moderator :  quos  vbi  aducntafle  intclle- 
jfabeiu     ctumeft  Bruxellis,  illico  Albertus  Princeps  cum  Seremflima  coniugc 
iilmltZ  Ilabclla  Mechlimam  aduolant,  domum  accurate  -infpiciunt,  cubicula 
'sTcilxiti*  omnia  perambulant,  luftrant  fupellecTilem,  ne  quid  forte  ad  ncceflita- 
Nouitios   tcm>atqUC  etiam  ad  Religiofa  commpcta,nouelle,  ifti  Familiae  deeflet.  Ad- 
«/<#*#.     ucr^t  prmcepS  hortumpofle  alicnis  oculis  infeftari  a  vicina  nobilis  & 
Confularis  viri  domo.   Eum  continuo  adcfle  iubet,  domum  iufto  acfti- 
matampretio  fibi  tradi  poftulatj  acceptam  confignat  AntonioSucque- 
tio,  arhrmans  a  Religiofo  fundo  profanos  oculos  decentcr  cxcludi.  Tem- 
plum  deerat:  id  ex  domicilij  parte  coaptatum,  cui  nuper  faccllumele- 
gans  adftruclum,  immaculatac  Virginis  Conceptioni  facrum. 

Iam  trium  Collegiorum,  Siluaducenfis,  Rurannundani,  Mechlinien- 

fis,  exemplo  prouocabatur  Flandria,  vt  &  ipfa  per  induciarum  tcmpus 

fuas  vrbes  Societati  poflidendas  daret.   Itaque  Dunkercam  in  aufpi- 

cium  accepimus  anno  M.  DC.  xn.  dcindc  Cafletum,  mox  Belliolum, 

ColUgum  ^cnjqUC  Aldenardam  confequcnte  curfu,  vt  annorum  fingulorum  fin- 

mm.      '  gula  fueriut  Collegia.  Maritimum  oppidum  Dunkcrcam,  validifhmis 

clafti- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.  76 1 
claflibus  celcberrimam  toto  iam  dudum  orbe  fama  celebrauit.  Ancru- 
itis  mcenibus  incola:  clauduntur  innumerabiles.  Magna  hominum  ex 
omni  genere  colluuio:  nautse  militesque  confufi.  Ciuib.us  ingens  ani- 
mus,  &omni  periculo  maior.  Mercaturatot  bellis  turbata,  tamenflo- 
rens  perfeucrat.  In  hanc  vrbem  iam  annis  aliquot  excurrebarit  Paires 
ex  Colleoro  BeiCTcnfi  vicinitate  inuitati ,  &  eiuetfiam  in  iuuando  ciue 
milite,  nauticis  operam  ponebant :  fed  prima  cura  captiuorum  erat, 
quos  femper  plurimos  &  ex  hoftibus  plerofque  publicus  carcer  inclu- 
dit.  Inter  ha:c  loci  Paftor  vnicus  cum  fubito  raptus  eifet,  vniuerfum 
pxne  onus  noftris  humeris  incubuit.  Ea  caulTa  fuit  de  domiciho  co- 
gitandi  ;  quod  iam  vltro  Dunkercanorum  aliquis,  iscjue  primus,  in  So- 
cietatem  ingrcilus  donabat.  Res  adSenatum  refertur,apudquem  maxi- 
ma  au&oritate  pollebat  Syndicus,  homo  luereticas  facTioms.  Hocau- 
ctore  Senatus  reftitit,  donec  Alberti  Archiducis  litteris  pt  rmotus  habi- 
tationem  concellit  quidem,  led  auxilio  prorfus  nullo  .  Domefticam 
interim  fubleuabat  inopiam  priuata  liberalitas  tum  Laruini  de  Clerck 
viri  opulenti ,  tum  Adriani  Cancellier  Abbatis  Dunenfis,  qui  in  vrbe 
patria  Collegium  fundare  decreuerat:  fadlurus  vtique,  nifi  mors  virum 
vita  digniflimum  immature  occupaiTct.  Cetcrum  iemel  negataope 
Senatus  in  fententia  perrtabat,  non  per  fe  a  nobis  alienus,  fed  incentore 
Syndico.  Scribanius  tamen  Prouincialis,  mcolarum  visa  multitudine, 
fm&umque  confiderans  quem  tantus  ager  promittebat,quamuis  negato 
fubfidio,non  deferendam  eiTe  hanc  tam  copiofam  meflem  exiftimauit. 
Perrexit  ergo  cum  paupertate  fua  luctari  Societas ,  &  indefeffo  labore 
in  falutem  omnium  incumbere.  Conciliauit  ciuium  multos  llle  ardor: 
&  Senatores  priuatim  amici  erantj  in  curia  etiam,ni  Syndicus  repugna- 
ret,  fuffragaturi .  Nec  latebat  hominem  maior  indies  animorum  in- 
clinatio.  Quare  ne  inuidiam  fuftineret  folus ,  &  liabebat  iam  ipfe  fi- 
lios  maturos  fcholis ,  quos  alibi  alere  pretiofum ;  fit  Senatui  auctor,  vt 
Patribus,  fi  opem  vellent,  imperentur  fcholar.  Paret  Societas  Subinde 
&  naualis  miflio  inftituta  auxit  erga  nos  vrbis  beneuolcntiam.  Ac 
tum  denique  liquida  omnia  fuere,  poftquam  lllum  aduerfantem  Syn- 
dicum  prodita  ha?refis  Dunkercano  regno  eiecit,  damnatumcjue  aeter- 
no  carceri  mancipauit :  ex  quo  tamen  a  liberis  aliquando  adiutus,  ad 
fuos  Batauos  euafit.  Certe  nobis  propenfionem  fuam  tunc  maxime 
probauit  Senatus,  cum  templum  elegans,  partemque  aliquam  domus, 
fumma  celeritate  (  vixtriennij  fpatium  fuit)  excitauit. 

Haud  procul  Dunkerca  Cafletum  confpicitur,  in  edito  monte  fita  Cajic 
ciuitas,  defpiciens  ditionem  fuam  circumquaque  diffufam,  vberi  folo,  numCollt- 
magna  oppidorum  pagorumque  frequentia.  Sc  habetditioperuetuftam^'"w" 
numerofrmque  nobilitatcm ,  quam  procurandas  falutis  ftudio  per  in~ 
terualla  vifebant  ex  Bergcnfi  Collegio  &  Iprcnfi  Patres.  Horum  ftu- 
diis  delectati  Proceres,  de  collocanda  Cafleti  Societate  ferio  inter  fe 
agitare  cccperunt:  nec  enim  agro  toto,  tam  lato,  vlla  tumerar  Religio- 
fa  Familia  qua:  faluti  vacarct  animarum.  Ante  alios  Nicolaus  de  Mont- 
morency  Comcs  Stcgrenfis,  &  Lamoraldus  de  Horncs  Vice-comes 
Furneniis,  idemcjue  in  Cafletana  ditionc  fupremus  Prartor,  rem  vfque 

Ddddd  adeo 


leta- 


762  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
ade6  pramoucrunt,  vc  omnium  confcnfu  ordhium,  paribus  Senatus 
popuhque  votis  pctcretur  Societas  j  fimul  fundus,  xdcs,  templum,  pro- 
uentus  tiberalitcr  offcrrentur.  Tam  nobiles  animos ,  &  magnis  vrbi- 
bus  xmulandam  mumficentiam  obllnpuit  Proumcia ,  &  poftulatos 
Socios  libenter  dedit  anno  fxculi  tertio  decimo.  Domus  continuo  x- 
dificata  cum  fcholis :  templi  fabricam  inchoatam  perfici  vetat  tempo- 
rum  iniuria  Gallico  flagrante  bello;  pencs  quod  vnica  morx  eft  culpa. 
Morbecano  Comiti  Roberto  dc  S.  Audomaro  voluntas  fuk  Collegij 
dotandi;  fed  eam  laudem  Cafletanis  Ordinibus  prarripi  haudquaquam 
deccbat.  Ita  quos  alibi  fingulos  defiderat  fundatorcs ,  hic  vltro  plurcs 
&certatim  fefe  ofFcrentcs  admittere  non  potuit  Sccietas,  vnius  benefi- 
cio  contenta. 

Ferebantur  rcs  noftrx  feculidiffimo  curfu  per  Occidcntis  Flandriam, 
&  cum  annis  Collcgia  numerabantur .  Nam  proximus  a  Cafletana 
Cottegium  Bclliolanam  habitationem  dedit.  Belliolum  prifci  Belgiolum  dixeie, 
BeiUoU-  qU^j  y\\q  terrarum  tra&us  vndique  montibus  a  narara  vallatus  olim 
Belois  aduerfiis  Cxfarem  perfugium  prxberet.  Maior  loci  amcenitas 
an  vbertas^  iure  ambigi  poteft.  Oppidum  populo  frequens  eft ,  &  pa- 
gos  quindecim  ampleditur:  in  quorum  nonnullis  quatuor  millia  capi- 
tum.  vicinas  habet  Ipras  vix  tertio  lapide.  Et  hinc  facili  excurfione 
iam  annis  multis  noftri  luftrare  Belliolanos  confueti,  maximos  ex  agro 
illo  fru&us  colligebant.  Nullum  tunc  erat  Bellioli,  totique  ditione, 
Religioforum  hominum  domicilium.  Paftor  itaquc  Iudocus  dePey- 
ftre  Societatis  labonbus  gaudebat  fubleuari  fuos;  &pro  infigni  in  gre- 
gem  fuum  afFe&u  optabat  noftris ,  in  animarum  falutem  rantopere  in- 
tentis,  aliquem  in  vrbe  fua  locum.  Tentare  aggreditur  Senatum ,  & 
grauiffimis  rationibus  in  fententiam  pertrahit.  At  Societas  animi  pen- 
debat,  ex  vfune  foret  Bellioli  habitare,tam  vicinis  Ipris  &  Cafleto:  nec 
pauci  rcpugnabant:  fed  cuicit  tamcn  Senatus  Societatem  poftulantis 
ardor,  aut  certa  potiiis  diuinx  voluntatis  deftinatio.  Nam  femel  ite- 
rumcjue  nunc  Carolus  Scribanius  Prouincialis,  nunc  Henricus  Schere- 
nus.Vifitator ,  partim  aliorum  hortatu,  partim  etiam  propcnfione  fua 
domicilium  illud  fublaturi  videbantur;  fed  vterque  confulto  per  pre- 
ces  Deo,  nulla  quidem  certa  ratione,  tamen  mutata  voluntate  noftros 
in  loco  conftare  iuilerunt.  Expertus  per  triennium  vtiliffimam  Socie- 
tatis  opcram  Senatus,  quamquam  difficillimis  patrix  tcmporibus, 
fundandi  Collegij  onus  niagria  voluntate  fufcepit.  Exinde  aufpicium 
fcholis  datum.  aflignata  dos,  fundus  cmptus :  in  eocjue  domus  fenfim 
xdificari  ccepta,  in  cuius  partcm  immigratum,  poft  miferam  annorum 
vndecim  ftramineis  cafis  habitationem.Tcmplum  quoque  haud  ita  pri- 
dem  pofitum  eft  D.Iofepho,amplum  pro  loco  &  concinnum.  Paftor, 
quemprimumaduocandxSocietatis  au&orem  dixi,  quafi  iam  officio 
erga  grege  fuum  abundc  pcrfunc"tus,in  cam  ipfim  ingredi  voluir^fictoq; 
virtutis  ac  meritorum  compendio,Mechlinix  intraTirocinij  bicnnium 
diem  fuum  obiir,matura  xtate  vir,&  cxlo  vtiq;  maturus.  Nec  memoria 
indignum  ,  quod  vrbis  Syndico  Ioanni  Sammijn  ,  qui  ftudio  crganos 
cum  Paftore  certauerar,accidiiTe  mcmorant,  fupremam  animam  agen- 

ti. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  fLANDRO-BELGICA.  763 
t\.  h  pofteaquam  aci  dies  aliquos  momio  fimilis  iacuerat,  fubitofibi 
redditus,  magnamc)ue  animi  hilantatem  vultu  &  ore  fpirans,  beatum 
kk  praedicauitj  &c  falutis  iux  cercum ,  ob  nauatam  ftrenue  operam  in 
collocanda  Belltolt  Socictate. 

Vertebatur  annus  ab  aufpiciis  Belliolanis,  quando  Aldenardar,  ve-  "i^^T 
teri  fede  Neruiorum,  cccpta  eft  habitatio  non  diflTimili  ex  caufsa.  Paftor  /^"«w/ 
enim  &c  Perfona  loci  ( quod  nomen  dignitatis  eft  )  Petrus  Langritius, 
magnopere  cupidus  videre  Societatem  fixa  fede  ftabilitam,fedulo  pren- 
LabatSenatum,  &  populi  Primores,  quorum  erat  rem  tantam  definire. 
EtSenatus  quidem  facile  fle&ebatur :  at  in  populo  refidebat  quaene-» 
fcio  fimftra  de  nobis  opinio,  qnam  non  pauci  maleuoli  inuidiofis  fer- 
monibus  alebant.  Ad  eam  potiflimum  euellendam  mitfus  Gandauo 
Ecclefiaftes  nofter,  vir  faneeloquens  &c  ftrenuus,  qui  fuis  concionibus 
nomen  Societatis reddidit  populo  gratius,  &  non  exiguum  illius  defl- 
deriftm  excitauit.  Tandem  publica  vrbis  comitia  coguntur  :  de  admit- 
tenda  Socictate  proponitur :  omnes ,  vno  dempto,  fuflragantur :  fit  fo- 
lenne  decretum  :  tabulaeconficiuntur:  Principes  rogati  probant.  An- 
guftis  primum  a^dibns  habitatum ,  neceffe  vt  fuerit  &  alieno  templo 
vti  ad  facra,  &  ahbi  conducta  domo  docere  iuuentutem.  Sed  vrbis 
agrique  beneficio  fenfim  fpatia  laxata;  ampliatus  hortus ;  pats  aliqua 
domicilij  exasdificata  }  in  templi  vfum  tantifper  conuerfa  eft.  Cetera 
fperantur. 

Rurfum  ex  Flandria  in  Brabantiam  delabor  ad  Lirani  Collegij  pri-  ^jgjjJJ] 
jnordia.  Lira  Brabantiae  opptdum  eft  pari  fere  fpatio  AntuerpiaMe- 
chliniaque  diffitiim;  hortis,  asdibus,  fluuiis  celebrandum  .  Scholas 
olim  nobiles  habuit ,  clarorum  altrices  virorum  ;  e  quibus  nos  Franci- 
fcum  Cofterum,  &  Martinum  Antonium  Delrium,  habuimus.  Has 
temporum  iniquitate  dilapfas  reftaurare  meditabatur  Senatus  anno 
M.  d.  lxxxv.  &  fuper  ea  re  tentauit  Societatis  animum.  At  vbi  ex 
Ioanne  Orano  Collegij  Antuerpienfis  Rettore  intellectum  eft  dedo- 
te  Profeflbribus  afhgnanda,  continuo  rcs  tota  conquieuit.  Interea  Pa- 
trum  Antuerpienfium  zclus,  probante  in  primis  Epifcopo ,  Liram  fibi 
fumpferat  catechifmis  &  concionibus  excolendam,  incredibili  ciuium 
voluptatefructuque  :  a'c  fiibinde  domus  venum  propofita  eft,  in  quam 
Flandro-BelgicumTirocinium,diuisa  iam  Prouincia,laborabat  induce- 
re  Carolus  Scribamus,  quemadmodum  fupra  eft  indicatum.  Res  cum 
Senatu  aut  acta  erat,  aut  videri  poterat :  fed  quorumdam  intercedente 
inuidia,  in  fumos  abiit,  haud  leuiter  indignato  Antiftite  Ioanne  Mi- 
rao,  &:  damnante  Magiftratuum  inconftantiam.  Itaque  domo,  quas 
fruftra  iam  erat,iterumdiuendita,  pergebantnihilominits  Antuerpien- 
fes  Patres  iuuare  vrbem  varia  functione ;  fed  potiflimum  Catechifmo: 
qucm  longe  celebcrrimum  fingulari  gratia  fuftentabat  noftrum  ali- 
quis,  adeoque  fibi  amorcm  deuinxerat  tenerioris  attatis,  vt  turmatim 
pueri  puelliEque  cffundcrcntur  in  occurfum  venientis  ad  aliquot  paf- 
funm  millia,  &z  fauftis  precationibus  lxtisque  carminibus  dcduccrenc 
in  vrbem  quadam  fimilitudine  triumphi.  Harc  quoque  Societatis  glo- 
ria  perftrinxit  oculos  xmulorum :  tantumquc  potuit  inuidia,  vt  ftatio- 

Ddddd  %  ncin 


764  IMAGO    PRIMI    SMCVLl    SOC.    IESV. 

nem  fuam  Catcchiftcs  dcfcrere  cogeretur,tanto  ciuium  ludu,  lacrymif- 
que  puerorum,  quanta  praxelferant  gaudia.  Quinvt  Collegij  fpes  om- 
nis  Societati  praxidcrctur,  fcholarum  cura  alns  demandata  eft  a  Con- 
fule,  plerifque  ciuium  noftram  repulfam  fruftra  deplorantibus.    Nihil 
co  racto  commota  Socictas  (  cui  per  fe  aut  per  alios  Dei  gloriam  faTu- 
temcjue  hominum  procurari,  nulla  diftinctro  cft )  locum  nihrlominus 
eleoit  tertir  Probationis  Patnbus  habitandum:  nam  Tirones  iam  acce- 
pcrat  Mcchl-ma.  Ergo  llla  ipfa  domus  anno  huius  iaeculi  decimo  quin- 
to  denuo  redimitura  noftrisj  erusque  potkrTio  eftadita,  nullis  a  ciuitate 
expetitis  \hx  fubfrdiis,  nulla  viciflim  ope  compromifsa :  quam  tamen 
oinnem  ex  Inliituti -noftri  legibus  haudcunctanter  lmpendimus.   Sc- 
natum  quoque  tcmporibus  mutatis  mutatum  fenfrmus,  neque  femel 
liberalem. 
CdUpm        lam  ad  finem  fuum  duodennales  induciar  vergebant,  quem  fibi 
Mojt*~      prxoccupandum   Aloftana   ciuitas    duxit ,  admiisa   Societate   anno 
'"im>        m.  dc.  xx.   Aloftum  Bruxellas  Gandauo  diuidit  itinere  dimidiato, 
Flandrra:  Imperialis  &  ingentis  territorij  caput.   Eo  fobmilTus  enoftris 
Sacerdos  vfque  eo  inflammauit  ciurum  defrderia,  ipfumque  permouit 
Senatum,-vt  feriam  de  Societatis  Collcgro  fufceperint  cogitationem. 
Acceifrt  ad  cauflam  vehemens  patronus  Iacobus  Beeckmans,  Decanus 
&  Paftor  vrbrs  •  neque  a  fufcepto  femel  patrocinio  multorum  contra 
nitentium  au&oritate  paflus  eft  k(c  reuocari.    Ac  fubinde  Dux  Ar- 
fchoranus  poft  creatos  Principum  nomine  Magiftratus  nouos,  graui 
oratione  Ordinem  noftrum  in  Senatu  commendans ,  facrle  quod  vole- 
batperfuafrt.  Communi  vrbrs  ac  Procerum  nomine  Decanus  &  Con- 
ful  adCarolum  Scrrbanium  Prourncialem  legantur  Collegium  rogatu- 
ri,  dequeeius  fiftcntatione  publicam  daturi  fidem.   Scrrbanius  initio 
par  Sociorum  dcdit ,  gnauos  &  infignes  viros :  quos  trimeftri  nofpitio 
pcrhumaniter  apud  fe  habuit  Decanus.  Domum  non  ita  multo  poffc 
dedere  Proccres  cum  fupellcctile,  ac  docenda:  iuuentuti  magnrficum 
erexere  oymnafium,  perpetuum  iui  erga  commune  bonum  &  Societa- 
tem  noftram  ftudij  monumentum. 

Duodecimus  iam,  ifquepoftremus,  induciarum  exfpirabat  annus: 

iam  armorum  horror  circumftrcpcre  coepcrat,  &  tamennoua  Societati 

Cottegium  fedes  parta  cft  Hallis.   Sunt  Halla:  Belgis ,  quod  Italis  Lauretum,  fedes, 

Haltnfe.   mqUam  a  elecTa  Derpara:,  peruetuftum  Haunonia:  oppidum,  Brabantis 

conterminum,  teitio  a  Bruxellis  lnpide,  admrttendis  omnium  vndique 

oentium,  fibella  finant,  peregrinis  maxrmeopportunofitu.  Eft  in  hac 

vrbe  Virainrs  e  lignp  ftatua,  trecentis  quinquaginta  &  ampliiis  retro 

annis  omni  miraculorum  geuere  nobilis :  quam  ab  ElrfabethaHunga- 

rica,nunc  in  Cxlites  rclata,  acceptam  olim  Mechtrldis  religiofrflima 

Princeps  Hallcnfrbus  teftamento  legauit,  ingens  &  fmgularedonum. 

Efteaftatuaplurrmis  Regum  populorumque  donariis  drues :  adquam 

quotidiani  indigenarum  aduenarumque  concurfus  j  fed  duo  ad  ftupo- 

rem  cclebres,  iii  Pentecofte  alter,  alter  menfe  Septembri :  quibus  anni 

temporrbus  hominuminfinita  millia  per  turmas  &  Sodalitia  confluunt 

votiuum  Virgini  munus  fumma  veneratione  reprxfentantes.  Et  vero 

Diuas 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.       765 
Diua:  Tutelari  vrbem  cordi  efle,  vel  ex  hoc  fcias ,  quod  in  tot  tantifque 
Belgij  noftri  turbis,  cum  alra:  vrbes  etiam  munitiiiima:  maximatcjue  ab 
impiis  expugnarentur;  harc  modica  &  nihil  admodum  munita  interci- 
pi  haud  vmquam  quiuerit;  tametfi  perduelles,  qui  Bruxellarum  potie- 
bantur,  farpms  qua  vi  qua  fraude  tentarent,  etiam  miraculo  non  fe- 
mel  repulfi.  In  hanc  vrbem  Societas,  vbique  Deiparaz  ftudiofa,iam  lnde 
a  primo  fuo  in  Belgium  ingreflu  oculos  coniecerat,  excitando  in  pri- 
mis  eius  cultui,  vfui  Sacramentorum  crebriori  introducendo,  vitiifque 
qux  vrbem  agrumque  poflederant  exftirpandis.  Euerardus  certe  Mer- 
curianus  Prourncia:  Pra:fe(5tus,anno  iefqurmillefimo  fexagefimo  tertio, 
hortanteMaximilianoa  Bergis  Cameracenfium  Archiepifcopo,  dedic 
djligenter  operam,vt  Societatis  in  eo  oppido  collocanda:  aliquam  inue- 
niret  viam.    Sed  illo  mox  ad  Comiria  Generalia  Romam  profecto,  at- 
que  interea  Maximilianoe  viuis  fublato,  adha:c  ingruentibus  tumul- 
tuum  Belgicorum  turbis,  vltra  defignationem  &  vota  res  progreflanon 
eft.  Balduinus  deinde  ab  Angelis,  &  ipfe  Prouincialis,  rem  ftrenue  cen- 
tauit,  labore  vano.    Poft  illum  Thomas  Saillius,cultor  Deiparentis  ex- 
imius,  rem  propius  adduxit.  Is  &c  pretium  emendis  iftic  aedibus  iam 
dudum  compararat,&  nupere  Gallia  redux  feroci  excuflus  equo,  ctim. 
hxretet  in  ftapcde,  innocata  Diua:  Hallcnfis  ope,  magno  via:  fpatio  ad 
Hallenfes  vfqueportas  pertradus,ornamentain  facrificium  fieri  curarat, 
ipeiam  tum  certiflimaventure^  breurin  oppidum  Societatis.idemquead 
aram  fupplex,infimis  precibus  fuam  (fic  vocabat)  Dominamobteftatus 
eft,vt,quemadmodum  Laureti,  fic  Hallis  facrum  Poenitentia:  tribunal 
Sociis  exercendum  traderet.  Ad  extremum  res  tantopere  defiderata,ten- 
tatatoties,tandem  felrciter  fufcepta  confe£taque  eft  a  FranciicoHenrico 
vander  Burcht  ArchiepifcopoCameracenfijimplorata  in  id  Alberti  Prin- 
cipis  pientiiTimi  auctoritate.  Et  Albertus  quidem  litteris  noftra  com- 
mendatione  plenis  Senatum  cohortatus,  fenfit  vehementer  alienum.Li- 
bello  toto  multis  ratiombus  conferto  docebant,  Societatis  admiilronem 
primtim  ipfimet  Principi  fore  noxiam,dcinde  magno  Hannonie;  Prarto- 
ri,tum  loci  Magiftratibus,ad  quos  fcilicet  iam  inde  ante  omnem  morta- 
Irum  memoriam  templi  facellicjue  quoad  poiTefliones&  ornamenta  fpe- 
ctaret  adminiftratio.  quod  munus  inique  a  noftris  occupandum  foret. 
Binos  fe  iam  defignaflc  Sacerdotcs  peregrinis  aures  daturos  •,  fique  id 
parum  foret,  tertium  ac  plures  addituros-,pra:terquam  quod  Mendican- 
tium  Ordinum  Ecclefiafta:  folennibus  per  annum  diebus  auxilio  ve- 
nireconiueflent.  Adhxc  Reip.  {uae  inopiam  reprarfentabant ;  ac  deni- 
que  precabantur,,  ne  Princeps  rem  tantopere  ciuitati  iux  graucm,  pu- 
blicx auctoritati  aducrfam,  imperare  pergeret  Senatui  populoque  Hal- 
lcnfi,  fuisha&enus  Principibusdeditiflimo,  necvllas  rebellium  partes 
fccuto.  Ad  has  preces  Albertus  rcfpondcre  Archiepifcopum  iuflit.  quod 
profecto  hicfecit  tanto  rationum  verborumque  pondere,  vt  continuo 
Princcps  daret  ad  Senatum  litteras,quibus  omnino  impcrabat,vt  noftros 
vrbe  actecto  donarent,  vt  liberum  ad  ornamenta  thefaurofque  Eccle- 
fix  aditum  prxberent ,  vt  Confcflariorum  cxcdras  prodignitatc  con- 
ftruerent,  vt  nobifcum  vnanimes,tamquam  gcnumi  filij,in  excitandum 
Ddddd   3"  magnas 


766  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

magiias  Matris  cultum  diligcotcr  incumbercnt.  Hoc  Principis  imperio 
fic  vtendum  duxit  Archiepifcopus,quafi  ea  Sociorum  Miffiotriennalis 
dumraxat  foret,  &  velut  in  experimentum:  nequcipfe  mplures  annos 
addixerat  alimenta,ratus  fore  (id  quod  euenit)  vt  temporum  lapiu  mu- 
taretur  animis  Senatus.  Enimuero  vt  lana  rudis  tracTatione  fit  moilior, 
ita  Senatum  populumqueHallenfem  vfu  quodam  &  agcndi  confuetu- 
dine  adeo  demulfit  Societas,  vt  quam  abientem  horruefant,  prarfentem 
amarint,atque  apud  fe  perpetuam  eiTevoluerint;  poftulato  etiam  gym- 
nafio  ad  imbuendam  rcligione,  moribus,  litteris  iuuentutem.  Ceteriim, 
poft  Francifcum  Archiepifcopum,quem  vere  parentemhabetHallenfis 
familia,  Antonium  quoque  de  Winghe  Abbatem  Lartieniem  paren- 
tem  alterum  agnofcit. 

Finierant  mtetim  inducia?-  &  quafi  vno  malonon  fitis  miferi  fuifle- 
rriiis  Belga:,  alterum  grauius  acceifit ,  mors  Alberti  optimi  fapientiili- 
mique  Principis:  in  quo  Societas  Belgica  amittebat  patrem  ;  cuius  or- 
bitatis  grauior  fuiflet  fenfus  (quamquam  fuit  grauiinmus )  niii  matrem 
Cohgtum  ilbi  feruaiTet  Ifabellam :  cuius  etiam  folius  aufpiciis  Collegio  aucTa  efl: 
BmdanU.  $tC(\x  f  amio M.Dc.  xxv.  Eft  Breda  oppidum  extrcmis  fere  Brabanria? 
finibus,  Hollandos  verfus ,  amceniifima  terrae  regione  fitum  ,  quod  iiia 
Tempe  Princeps  Auraicus  appellare  confueuerar.Harcerat  Batauis  mi- 
liti^e  pal&ftra,  &exemplarquoddam  abfolutiilima:  munitionis,quan- 
do  Ambrofius  Spinola  Marchio  lenta  nouem  menfium  fame  cxpugna- 
uit  vrbem:  ruitque  ha:c  illa  portentofa  obfidio  aduerfus  Europa?  pame 
totius  vires  fuftentata ,  quam  Hermanni  Hugonis  noftri  calamus  im- 
inortalitate  donauit.  Vixoccupatavrbe,condendi  ftatim  Collegij  pote- 
ftatem  ampliffimam  fecit  Ifabella  Princeps ,  atque  ad  fubleuandos  do- 
mus  emendae  fumptus  quinque  florenorum  millia  cleemofynac  nomi- 
ne  erogauit.  Empta  domus  eft  optimo  vrbis  loco ,  noftris  vfibus  quaii 
facTa,  quam  Societati  femper  deftinarant  ciues  Catholici;  quamque 
Marchio  vrbe  capta  Sacerdotibus  noftris  caftra  fequentibus  vtendam 
aflignarat,  militari  chirographo  fua  manu  dato:  quod  omen  quoddam 
fuifle  viium  eft  futunc  habitationis.  Scnatus  Gymnafium  publicum 
nobis  moderandum  dedit.  Templum  qua  nouo  qua  veteri  operc 
conftrucTumj  cuius  altari  primum  pofiut  lapidem  pro  Ifabella  Princi- 
pe  Gubernator  Balanzonius,  vir  quam  militari  fcientia  tam  pietate 
Chnftiana  clarus.  Veium  pr6  dolor !  non  tam  habitatio  ea  fuit,  quam 
brcuis  temporis  hofpitium.  Vrebat  Hemicum  Auraicum  fux  vrbis 
iacTura,qua*  &  fratri  Mauritio  ex  mcerore  mortem  attulerat,  cuuiT 
Spinola  velut  feram  indagine  cincTam  eripi  pofle  defperaret.  Ergo  in 
omnem  recuperandi  patrimonij  occafionem  vigil,  iam  femcl  tentarat, 
diftento  adTraiecTum  Marchione  Aytona  Belgij  tunc  Pro-gubernato- 
rc;  quem  celeriter  aducntantem,  quamuis  vallo  foflaque  muniri  iam 
cceperat,  exfpecTare  non  fuftinens,  vafa  collegit.  Iterum  expertus  anno 
M.DC.XXXVli.  ieu  fortuna  audentem  feu  quid  aliudiuuit,  certe  obti- 
Capta  nuit;  quanto  Regis  Religionifque  damno,  arftimentalij.  Societas  inte- 
rimexpulfa,  paucorum  frucTu  annorum  collecTo ,  magno  fui  dciide- 


Breda 


fcllitttr  „  "       » 

societa.    no  relicto. 


Atque 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  ?6/ 
Atque  ha:c  funt  noftrae  Flandro-Belgica:  Col  legia,  quorum  origines 
breuiter  indicafle  fufficiat.  Hifce  velut  gradibus  Prouincia  fefe  pro- 
mouit  in  eum  ftatum,  quem  nunc  videt  {iccularis  nofter  annus.  Eft 
proindecur  immortales  gratias  referamus,primum  Deo  Optimo  Maxi- 
mo,  qui  fccunda  bonitate  fua  tantillo  femini ,  quale  fparfiim  Louanij 
vidimus,  tali  tempore  tantumdedit  incrementum.  Nam  quis  fortunam 
illam  fperaflet  in  perpetua  ciuilium  bellorum  calamitate ,  in  tanto  Rc- 
ligioforum  Ordinum  numero,  quibus  alendis  haud  fane  par  videripo- 
terat  patria?  Sed  iis  animis  funt  Belga*,  &  proprium  habent  fpem  iplam 
virtute  fuperare.  Itaque  poft  Deum  immortalem  grates  Belgarum  po- 
pulis  debemus,  quorum  beneficio  intra  vibes  recepti  fumus ,  &  fuften- 
tamur :  non  inutiles  profe&o  ( fi  verum  licet  dicerc  )  nec  otiofi ;  fed 
fecunda:  vitis  inftar  vicem  domino  referentis  fru&u  fuo.  id  quod  mihi 
nunc  planum  facere  incumbit,  ne  gloriofius  fortaife  quam  verius  dixifle 
cuipiam  videamur. 

CAPVT     TERTIVM. 

De  funftionibm  m  Uboribm  Socict&th  fcr  ~ELndro-Bclgwm. 

INgrefiurus  in  rerum  geftarum  campum,  ne  fuperbe  videarnoftra 
venditare,  non  alienum  duxi  primoaditu  prarfari  folenne  illud  fan- 
ctumque  Societati,^  maiorem  Dei gloriam.  PLec  vna  maxirhe  caulTa  tm- 
pellit  calamum ,  vt  lecturi  opera  noftra  bona  glorificent  Patrem  qui  in 
cadis  eft.  Nec  enim  tanta  fumus  vecordia,  vt  lpfi  nos  putemus  efle  ali- 
quid,  ac  non  ex  fanctiflima  Christi  Iesv,  quem  lmitandum  fuf- 
cepimus,  djfciplina  ,  poftquam  omnia  fecerimus ,  fcruos  inutiles  pro- 
fiteamur.  NecelTitatem  quoque  aliquam  noftra  commemorandi  vetus 
quorumdam  imponebatobtrec"tatio  :  qua?  cauffa  olim  &  Apoftolum 
impulit  labores  fuos  enumerare  Cprinthiis;  non  fane  arroganter,  fed 
ad  famas ,  cui  nonnullt  obtrectabant ,  ncceflarias  ( vt  fic  dicam  )  vindi- 
cias.  Nonnullis  enim  Societas  aliquando  vifa  eft  fupernumcraria  in 
Belgio,  quinta  (quod  aiunt)  quadrigx  rota:  cui  verbo  odiofo  refpon- 
dendum  erat ,  &  Caflianum  iliud  quod  in  nos  torquent ,  Cm  bono  ?  ita 
retorquendum,  Qui  non  bono?  Quifquamne  homo  elt  vllius  gcneris ,  or- 
dinis,  artatis,  tantillus  aut  tantus  ?  cftne  boni  operis  aliquod  tam  abie- 
ctum,  tam  arduum  ?  vllumnc  eft  tempus  diurnum  nocturnumve ,  quo 
fe  nofter  non  extendatlabor?  Caue  iactanter  dici  putes ;  fcd  quam  ope- 
ram  in  communebonumprofiteamur,  intellige.  Ommum  hominum, 
locorum,temporum,  horarumfumus,  omnibus  omnia  faifci  vt  omnes 
Christo  lucrifaciamus.  Idquamquam  inclaia  luce  pofitum  quoti- 
die  ab  omnibus  cernipoteft;  tamen  quibusoculi  vitiofo  aliquo  humo- 
re  caligant  vfquc  go,  vtiis  fuperuacanci  videamur,  etiam  hoc  orationis 
lumen  admouendum  eft,  fi  forte  hinc  vel  tenuem  radium  vcritatis  ad- 
mittant.Sed  ante  omnia,  quale  Belgium  inuenerit  Societas,  vcrbo  indi- 
candumeftjVtnaturafoli  cognita  ccrtius  colonorum  xftimetur  Iabor. 
Parebant  vni  Domino  XVII.   Prouincix ,  quas   Belgiura   no- 

miaa- 


Beltfft*- 

tns  m  ad~ 
uentu  So- 
cictatis* 


Ex  Strada 
de  Bello 
Bel£ico. 


lconoma- 
chia. 


768  IMAGO  PRlMl  SjECVLI  SOC.  IESV, 
minamus,CaroloV.  Imperacori,  cidemque  Hifpaniarum  Regi,quan- 
do  Sociorum  primiappulere  Louanium.  vna  palam  Religio  colebarur 
Romana  Orthodoxa :  non  pauci  interim ,  &  ex  Procenbus ,  fola  viue- 
bant  Religionis  fpecie-,  quam  vc  recinerenr,  mouebantur  Catholici 
Prmcipis  reuerenria.  Qui  autem  hominum  eflenr  mores,quis  Chri- 
ftianae  pietatis  doctrinxquc  vel  negle&us  vcl  concempcus,  fecuta  mox 
tempora  docuerunt.  Ruardus  certeTapperus,  Academice  Cancellarius, 
vt  erat  alca  mente  vir,  &  prouidus  futurorum,  aduenrantes  noftros  toto 
complexus  pe&ore,  cum  graui  gemitu  exclamabat:  Vemflis  ferms,  o  Pa- 
tres,  Jerms  <-vemBis.  Tenuit  hic  rerum  ftatus  ad  annum  faeculi  nonum 
«3^:  quinquageiimum  :  quo  anno  Philippus  Rex  Caroli  filius  &  heres 
Augufto  menfe  in  Hifpamam  exceftit  e  Belgio.  Exinde,  quafi  pacem 
fecumabftuliflet,  magnorum  motuum  femina  fpargi  ccepra.  Crederes, 
fubducl;ofole,ca:lum  obduci  nubibus,  &  fenfim  colligi  procellam, 
qua:  Prouincias  deinde  miferabiliter  inuoluit.  Poft  feptennij  fpatium 
crupit  peftis,  vlcere  iam  maturo;  atque  hic  eft  ille  fatahs  annus  fexage- 
fimus  fextus ,  apertu  confpiratione  quorumdam  Nobilium ,  populi 
feditione,  furiali  hxreticorum  incurfu,  templorum  violatione ,  Religio- 
nis  clade  infamis-,  tantarum,quas  adhuc  patimur,  turbatum  oiigo,  cum 
ad  eam  diem  felix  Belgarum  natio  in  concordia  &  tranquillitate  vixif- 
fet.  Quatuor  mnc  ac  viginti  annis  Societas  Belgium  habitarat,  &  pau- 
carum  vrbium  mcenibus  tota  claudebatur.  Partem  maximam  Louanij 
erant,  locis  aliis  perpauci:  aliquot  prasterea  velites  huc  illuc ,  qu6  voca- 
bat  maior  neceilitas,  volitabant.  Nec  vero  Socios  fugiebat  patriarin 
ruinam  prxcipitantis  infelix  ftatus.  At  exigua  manus  quid  magnopere 
poterat  aduerfus  adeo  robuftam  impietatem?  vndique  Germania,  Gal- 
lia,  Anglia,  quibus  Regnis  Belgse  coronamur,  peftem  afflabantj  & 
difpofitis  animis  facile  adhcxfit  lues.  In  fomitem  cadebat  ignis ;  corpus 
vitiofo  plenum  humore  morbus  occupabar.  Deus  bone !  in  tanta  So- 
ciorum  paucitate  quantis  pugnatum  viribus  auerruncando  malo!  An- 
dreas  Boccatius(vt  ex  vniusconatu  difcas  omnium  )  Leowardiam  ex- 
currerat,cum  facrilegi  illi,ramquam  emiffi  Orco  cacoda^mones  huma- 
nos  vultus  induiflent ,  incredibih  audaciain  imagines,in  templa,  in 
altaria  inuolabanr.  Neque  e  facro  erat  nec  profano  Magiftratu,  qui 
pro  fandiflimis  ftaretaris :  fortiflimum  quemque  abfterrebat  metus  ex 
periculi  magnirudine.  Solus  Boccatius ,  parata  in  omnem  "cafum  con- 
ftantia,  murum  fe  pofuit  pro  domo  Dei.  Immixtus  infanis  agminibus, 
modo  fingulos ,  modo  vniuerfos,  blande,  minaciter  adortus,  orabac 
terrebatque  ea  libettate  animi,  vtprodigij  loco  habitum  fit,  non  furen- 
tis  alicuius  ferro  fuifle  trucidatum.  Multi  e  fcelerara  turba ,  fuam  dete- 
ftati  infaniam,defertis  fatana:  fignisdomum  abire.  Ceteros  aliquamdiu 
ftidc  vox  impercerrici  Sacerdocis ,  &c  quodam  ftupore  defixit.  Verum 
deliberata  plurium  impiecas ,  incencore  diabolo,  refumpfic  animos; 
claufifque  auribus  ad  Boccacij  fiue  minas,fiue  preces,  perfecic  denique 
deftinacum  fcelus.  Aliorum  Pacrum  alibi  par  conacus  fuic :  nec  defpe- 
rabacurvi&oria,  fi  vires  iunxiflent  quibus  par  erat  maiorve  ratio  pu- 
gnandi.   Sed  fueric  hoc  patria:  farum,  deliclis  maiorum  noftrorum  eam 

calami- 


LIBER  SEXTVS*  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  769 
calamitatcm  promcritis:  certe1  pax>  qux  Rcligione  maxime  conftat, 
numquam  deinde  ferio  reuocata  eft ,  ha*rente  fcmper  in  vifceribus  hx- 
rcfi,  turbarum  omnium  caufsa.  Nimirum  non  pennde  recuperari  fani- 
tas,  vt  feruari  poteft.  Minitantibus  morbis  plerumque  parua  cautela 
occurriturj  quos,  vbifanguinem  occuparinr,  longa  medicinavixfanet, 
Atenim  re  non  integra  quid  agas?  Cepit  Societas  ex  necefTkate  confi- 
liumj  &  ingentibus  animis  partcs  Belgij  argras  fanare  aggreffa.  Quid 
profecerit  non  dicoj  fedqux  adhibuerit  remedia,  quam  opeoim  impen- 
derit,  mearum  partiumeft  breuiterindicare:inquo,ne  fim  infinitusfa- 
ciam  quod  PoetXjqui  ex  innumerabilibus  Herculis  laboribus,  in  com-  V*°dec'm 
munem  humani  generis  vtilitatemexantlatis,pra?cipuos  cclcbrant  duo-  k£«r«ft* 
decim,  ceteris  hominum  coniccTurae  relictis:  totidemego  labores  no-  funtfiones. 
ftros,  fiue  funcTiones,  quibus  ,Belgioprofuimus  y  non  celebrabo,  ac  ne 
cxplicabo  quidenij  fed  obiter  attingam,  fatis  habens  digitum  in  fontes 
intendilfe:  quosquipropius  adierit,  intelliget  nihil  a  nobis  pra?termif- 
fiim,quo  reftaurari  res  Catholica,  &  animarum  falus  fiue  pubhce  fiue 
priuatim  procurari  potuiiVe  videatur. 

CAPITIS  III.     SECTIO  I. 
Dt  cjuotiAittnk  Uhorihm  Societatis. 

PRimus  labor,  Catechefis,  prarfens  aduerfus  Fidei  peftem  antido-  Vrimm 
tum,  fi  terrarum  vfpiam,  certe  inFlandro-Belgio  Societatem  ftre-  l*hrt  Ca» 
nueexercet.  Maiori  nihil  ardore  compledimur.  Nequeinhoc,  opi-  f^;' 
nor,  quifquam  nos  ambitus  accufat  propter  acTionis  humilitatem:  fed 
quod  fplendori  deeft,abund£  compenfat  vtilitas.  Qua?  enim  aliafun- 
cT:io  maiorem  frucTum  haber,aut  certiorem?  Tabube  rafa:  funt  ingenia 
paruulorum;  quidquid  infculpitur,  tenent :  atque  vt  infcriprse  arbufcu- 
lis  notar  crefcunt  vna  cum  cortice,  fic  sctati  tenera?  inditi  mores  cuni 
ipfis  furgunt  annis ,  &  in  fenecTutem  validiores  eunt.  Ad  complexio- 
nem  corporum  refert  vel  plurimum,  quo  lacTe  nutriantur  infantes ;  ad 
animorum  indolem,  quibus  prxceptiombus  pueri  imbuantur.  Sarcu- 
lum  eft  &  vltra,  ex  quo  Refp.  Chriftiana  graui  morbo,  in  Septemtrio- 
ne  prarferrim,  laborabar.  CauiTam  morbi,  quod  folet  peritus  Medicus, 
Societas  explorauit.  Deprehenfa  eft  praua  iuuentutis  educado:  har c  tol- 
lenda  erar,  vt  perfecTa  fanitas  fequeretur.  Quid  enim  iuuct  ramorum 
amputatio,  ftante  radice,  nifi  vt  magis  etiam  repullulent  ?  Staiet  hodie- 
que  Belgis  mcorrupta  Religio  (  fic  omnes  fentiunt)  ftaret  cum  Religio- 
ne  pax,  cum  pacefclicitas,  fi  inftitutionem  habuiiTet  iftius  fccculiiuuen- 
tus.  Huc  igiturmanum  Societas  admouit,  &  actatem  illam  prarcipue 
amplexaeft,  cuiusaut  vitium  autvirtus  in  omnes  vitx  partcs,  velut  a 
radice  in  ramos  fuccus ,  cxtcnditur.  Duo  prxcipue  inuenta  funt  in  re- 
medium  mali,  Catechefis ,  &  Schol x.  Illa,  cum  elTet  Belgis  mfolens 
Chriftianx  rei  tradendx  rario,  ftatim  varia  iudicia  fubibat  ;  fed  mox 
omnibus  fe  probauit  frucTu  fiio.  Dici  non  poteft,  quanti  ad  cam,  vt  in 
vrbe  aliqua  inftitucbatur,fierent  concurfus,non  puerorum  modo,  fed  8c 

E  e  e  e  e  adulto- 


J/0  IMAGO  PRIMI  SjECVLI  S  O  C.    IESV. 

adultorum:  parquippein  vtrifque  erat  tcrum  ad  falutem  fciendarum 
ignoratio*  Multitudinem  nulla  iam  ccmpla  capivbant ,  crabes  &  recta 
confccndebanturj  fcalis  grandioribus,qu6d  humi  deciTcr  locus,  grada- 
tim  infiftebacur.  Currcncibus  etiam  calcar  addendum  Pacrcs  pucauere 
fuaui  crracocjue  carmine,  quod  puen  puelhcque  pro  condimcnto  incer* 
cinebanc.  Ingens  populi  inuitamcnrum  id  fuitj  &  quo  faciari  aures 
nOn  pofle  videbancur.  Prxcer  voluptatem^  duplex  inerac  vcilitas:  nam 
prarcipua  Fidei  noftra:  capica ,  &:  falubria  monica  j  &  varia  pietacis  in- 
eitamcnta,  numeris  illis  comprehenia,  tn  aures  auidas  dulcitcr  influen-. 
tia,  alte  inhasrebanc  animo,  &  defiuabantur  in  morcs.  Deinde  illud 
impecracum,  vc  impurx  canciones ,  certifhma  iuuentutis  corruptela, 
magnae  animorum  peftes,  vclutexfilio  damnatae,  conticefcerent.  Catc- 
chiftica:  enim  illar,  non  modo  in  orficinis  &  placeis,  fed  eciam  in  con- 
uiiutf&publicis  epulis  refonabanc:  nec  femel  fuic  cum  adhas  fym- 
phoniaci  illere  iuberencur.  Mitco  dramaraj  difpucaciones,  fupplica- 
tiones ,  &  id  genus  excicamenca,  quae  rapiendis  puerorum  &  vulgi  in- 
2;eniis  teneiidifque  folers  excogitauit  induftria.  Bacauorum  mulcos  in 
Brabanciam  Flandriamque,  cum  per  inducias  cucum  eflec,exciuic  fama 
catechefeos.  Dordracenus  Conful  Siluamdueis  ingrelTus ,  poftquam 
interfuic  CacechifmOj  palam  profeiTus  eft  Societatem  docenda?  iuuen- 
tuti  natam  efle,  &  per  Iblas  pacriae  leges  ftare,  quo  miftus  fuos  ipfe  libe- 
ros  in  difciplinam  noftram  craderec.  Brugis  honefta  mulierHollanda, 
audito  Cacechifta,  Pfo  perfidam,  inquir,haereticorum  fidem  !  Iefuicas 
mihicacodaemonas  depinxerant,  quos  cgohic  tamquam  Angelos  con- 
templon  Gandaui  puella  clam  harreticis  parentibus  catechifmum  fre^ 
quenrabac.  id  vbi  cognitum ,  multa  domi  pertulit  indigna ;  &  tamen 
illa  iam  catechifticis  inefcata  dcliciis,  contempto  verberum  metU ,  fre- 
quencare  perrexic,  fuaque  conftantianon  modo  fregit  parentum  iracun- 
diam,  fed  etiam  expug.nauit  errorern  :  ambos  enim  illos ,  &  nouem  in- 
iuperqua  fratres  qua  fororcs,  carlo  lucrata  adduxit  ad  Sacerdotem  no- 
ftrum ,  Cacholico  ritu  Ecclefia:  reconciliandos.  Similia  fuere  mulca, 
nec  vno  loco,  catechifticx  vcilitatis  exempla.  Sed  conftantia:  confulen- 
dum  erat :  itaque  piorum  hominum  ftudia  inuicauimus ,  impecracis  a 
Romano  Poncifice  Indulgentiis,  quarum  fit  particeps  quiiquis  in  reui 
catechifticam  nabis  collaborat.  Magiftrarus  quoque  variis  locis  infi- 
gnem  operam  conculere.  Iprenfis  quadringencos  annuos  florenos  in 
puerorum  pxasmia  decreuic:  Cortracenus  cacechumenos  parcim  largi- 
tionibus  allexic,  parcim  compulicaucTorirate,  Scacuic  enim  vc  parentes, 
quorumnon  femper  integerrima  Religio,  quamlibet  filiorum  abien- 
tiam  giauiarre,  quartam  exfilio  luerent.  Seuera  neceflitas,  fed  felix, 
quiaad  melioracompellit.  Interim  vt  pauperibus  propria  eflec  illece- 
bra,  alibi  panem,alibidodrantis  cenfum  in  fingula capita  conftitutum, 
Tcftimo-  eonftans,  vel  Antiftitum,  vel  Senatus,  vel  aliorum  hominum,  fingulari 
u^lirchie*  pietate  prarftantium  ,  liberalitas  petfoluit.  Nec  vCro  vrbanus  ranrum 
fi/copt  dc  eft  hic  nofter  labor;  ied  rus  omne  peragramus,  &  lace  per  campos  Fidei 
tiosiro  ca-  fementem  fpargimus.  Quam  noftram  operam '  luculenro  teftimonio 
fiudl^T  *  commendatam  olim  voluit  Mathias  Houius  Mechlmienfis  Archiepi- 

fcopus, 


LIBER   SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      771 

fcopus,huiufcemodi  verbis:  Docet  trifiis  experientia,  per  bellorum  e>  bare- 
fum  tempefiatesprxteritas,  ruri  prxferttm ,  deperditam  effe  rerum  diutnarum, 
(efr  adfalutem  necejjkrtarum  cogntttonem,  maxtme  m  pueris  &  luuentbus  hac 
tempefiate  natis.  6)uare  pergratum  nobis  accidit  fiudtum  njenerandorum 
\Patrum  Societatis  I  e  s  v,  quos  tntelleximus pro  fuo  in  antmarum  falutem  %elo, 
adpagos  qui  tuto  accedi  pojfunt ,  pajfm  excurrere  i  &  rudem  populum ,  ac 
prafertim  muentutem ,  dotlnnis  adintegrttatem  Ftdct  (djr  probitatem  morum 
infiituere.  jjhtod  vt  ptum  ett  opus,  (gr  boc  tempore  btsque  locis  pemecejfarmmy 
optimis  qutbufque  Tafioribus(3rpopuli  Pnejetlis  acceptum  ejfe  non  dubitamus. 
Vt  autern  mawr  hinc  Jruclus  furgat ,  @r  plures  Deo  per  diclos  Patres  lucri- 
fiant,  obfecramus  in  Dommo,  (ejf  nibilomtnus  dtftrtcle  prxctpiendo  mandamus 
ommbtis  Pafiortbus  quorumcumque  locorum  f)ttxcefis  nofirx, ,  ad  quosforte 
dtciosPatres  njentre  contigerit,  <~vt  ipfos  benigne  ftfcipiant ,  &  tnfuas€c- 
clefias gratanter  admittant ,  populum,  &  prxferttm  muentutem,  ad  eofdem  au- 
diendum  conuocent-y  &  tam  ipfi,  qttam  Domim  temporales ,  eofdem  tn  hoc  pio 
officto  adtuuent ,  quandocumque  @r  qutbufcumque  poterunt  modis.  Et  fane 
noftri  tunc  Louanienfes  ciicumiacentem  vrbi  regionem,  qua  tutum 
erat  ab  hofte,  in  tres  &  viginti  pagos  partiti,  quothebdomadis  adibant, 
per  quamliHet  cadi  intemperiem ,  per  alte  cumulatas  niues ,  effufos 
nimbos,  lutulentas  vus,  nullo  ignis,  nullo  cibi  potufve  admilTo  folatio; 
vnde  magna  apud  rufticanos  homines  erat  eorumauctoritas  abopinio- 
ne  virtuds.  Qux  Louanij,  eadem  vbiuis,in  excolendo  rure  Sociorum 
induftria,&  partradendatCatechefeoslabor.  Atque  vtardorem  videas, 
haud  noftris  contenti  viribus,alibi  ftudioforum  pientillimos,alibiSoda- 
lium,  tamquam  venaticos,in agrum  emittimus,  fanctam  acturosprx- 
dam,  frequentia  dico  rufticanas  iuuentutis  agmina  ad  Catechcfin  col- 
le&uros.  Illud  quidem  mihi  videor  fine  inuidias  metu  pofle  dicere ,  ia 
erudienda  Chriftianis  legibus  iuuentute  nihil  adhuc  cura:  &  opera:  a 
npbis  videri  pratermiiTum^perindequafi  hacvna  maxime  caufsa  viue- 
remus  in  Belgio,  atque  hic  potiifimum  nobis  proprius,  vt  fane  eft,per- 
mitteretur  labor.  Nec  vero  fubterfugimus  hoc  quidquid  eft  oneris, 
fedla?tifuftinemus,  memores  hac  in  primis  functione  cerni  germanos 
Ignatij  filios,  qui  &  uos  voluitin  folenni  profeflionis  formula  nomina- 
tim  curanda:  Catechefeos  meminiiTe.  Quo  autem  opcrar  pretio  fufti- 
neamus ,  asqui  ftatuant  rerum  seftimatores  .  Explicatur  Catechifmus 
vniusannifpatio,  decies  millies,  feptingenties,  quinies  &  quadragefies: 
numerantur  catechumeni  duo  &  triginta  milliaquingenti  &:  o£to. 

Alter,  &  aftinis  priori  labor,  Schokc,  virtutis  fimul  do&rinarque  Secundm 
^ymnafia.   Illud,  opinor,  nemo,  licetiniquus  alias  rerum  noftrarum  lth?\ 

/l-  r  n  •  r  (\  ■     r    ■      ■  r   n-  i>choU. 

antimator, ii  modo  temporainteriepotelt  comparare/inhciari  iuitine- 
bit;  ante  Societatem  iacuiife  ingcnia  plerorumquc  Belgarum,  conclusa 
eruditione  intra  paucos ,  qui,  velutobducto  nubibus  crlo  rara  fidera, 
hincillinc  emicabantrnunc  autem  florercdocTrinam ,  viris  magno  nu- 
mero  litteratis,  tamquam  pleno  fideribus  cado,fplendente  Republica. 
Necveroid  magnopere  mirum  videbitur  cogitanti  ante  noftrum  ad- 
uentum  fere  mercenarios  fuiife  dodtores,  quibus  nec  optima  erat  do- 
cendi  methodus,  nec  fummus  labor.    Hinc  multis  vrbibus  Latinitas 

Eeece   1  nulla 


Hxretici 
folxs  Sv- 
cietatis 
fcholas 
fitis  tnter- 
dicunt. 


772  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    SOC.    IESV, 

nulla  tradebatur;  vnde  incredibilis  exfiftebat  infcitia.  At  Societas  &  nu- 
merum  Magiftrorum  &  doctrinam  gratuitam  dedit.  ex  quo  factum 
vt  infinita  ftattm  eflet  difcentium  mukitudo ,  ac  breui  patria  dodlis 
hominibus  lmpleretur.  Qupt  milha  Belgarum  putas  per  nos  bonis 
artibus  inftituta?  Haud  dirncilem  conie&uram  hinc  accipies,  quodan- 
nis  fin<nilis  plerarque  ciuitatum  difcipulos  noftros  videant  amphiis  tre- 
centos,  alterum  tantum  Bruxella:  Antuerpiaque:  nuperetiam,  cum  res 
noftra?  ftarent,  mille  propemodumTraieclum,  ac  pxne  totidem  Silua- 
ducis.  Prartcr  Latinx  Grammatica:  partes  omnes,  tradimus  Poecicam, 
Oratoriam,  Hiftoricam,  Antiquariam,  Dialecliicam  ,  litteras  Graxas. 
Audtores  pratlegimus  veteres  illos  principes  litterarum  &  parentes  j  fed 
caftos  omnes  &  pudicos,  ne  qua  obfcenitas  praetextatos  inquinet  mo- 
res  adolefcentum.  At  Magiftri  labore  fedulo,&  diu  meditata  induftna 
latentes  ingeniorum  igniculos  folerter  cliciunti  fubmicantes  laude,  Iio- 
nore,  prarmio  accendunt;  virtutum  educunt  femina,  naturx  vitio  altius 
defoiTcijpixclaramindolcmvelutgemmam  ad  cotem  exigunt,  infor- 
mant  honcftis  monbus,  &  attione  hberali.  Sed  quod  praecipue  in  fcho- 
lis  fpedamus ,  religio  eft  ac  pietas  Chnftiana.  Hine  explicatio  fre- 
quens  Catechifmi,  hinc  exhortationes  facrae,  hinc  Litanix  fi\bbatina*, 
innc  ftatus  Sacramentorum  vfus;  hinc  Angelicae  minorum ,  Parchenias 
maiorum  Congregationes.  Qua  tanta  iuuentutis  cura  aflequimur,  vc 
fcholx  noftra:  fint  magnorum  in  facra  ciuiliqueRepublica  virorum  fe- 
minaria.  Circumferoculos,  alibi  Canonicorum,  alibi  Senatorum  in- 
tegra  fpc&abis  Collegiaex  folis  difciplina:  noftraralumnis.  Sed  &  Re- 
ligioforum  Ordinum  iuredixeris  altrices :  ita  ex  iis  vbique  multos,  fi 
circumfpexeris,  deprehendes. 

Quare  minime  mirandum,  exofasefle  fingulariter  ha?reticis  ,  qui  eas 
folas,  ceterisquibuflibet  impunepermifus,  feuera  lege  interdi&as  fuis 
volucre,  tum  quoquecum  duodennes  inducias  haberemus,  ftatutacen- 
tum  florenum  in  menfes  finguios  mulcB.  quam  adeograuem  &  ini- 
quam,  nonnulli  filios  mififiedeprehenfi,pependerunt-,  nectamenab- 
ftitere,  rati  tam  bonam  in  litteris,  moribus,  orthodoxa  Fide  inftitutio- 
nem  quantouis  fortunarum  damno  fapienter  emi.  Et  tamen,  quod  mi- 
rere,  hsereticorum  aliqui  fuam  ipfi  prolem,diflimuIato  nomine,  in  no- 
ftram  dare  difciplinam  gaudent  folius  amore  doctrina:,  quam  fibi  a 
fcholis  noftris  maximam  polhcentur.  Ceterum  hanc  docendorum 
puerorum  prouinciam  merito  xftimatam  viri  quoque  magni  ambiue- 
re  5  &  vero  dignus  cft  quouis  vcl  fapientiflimo  labor.  P.  vEgidius  de 
Coninck  ex  tanto  Theologo  ficri  Grammaticus  votis  omnibus  preci- 
bufque  contendit.  Iudocus  Bonte,quain  vrbe  rexeratnoftros,pulchrum 
habuit  docere  Rudimenta.  Sapientum  vox  eft,  fi  pmer  gymnafia  nihil 
foret  quo  Reipublica:  prodcflet  Societas,  merito  fuilTe  in  Belgium  ad- 
uocandam,  &  quibus  gaudet  te&is  fortunifque  omnibus  dotandam. 
Ruramiondani  Senatus  publicx  exftant  litterx,  teftantes  incredibilem 
iuuentutis  mutationem  vcl  vnius  anni  fpatiofa&am  per  Societatis  fcho- 
Ias.  Henricus  vero  Cuyckius  Epifcopus  ad  Albertnm  Archiducem  ita 
fcribebat:  Melwrem  nunc  cogitatiQnemfufcepimus  reqmrendx  a  Fatribus  So- 

cieutis 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  77% 
aetatis  Ies  v  UtterarUfchoU:  qu<c  non  Kurxmundana  tantum  ciuitdtiyfed 
toti  huic  fupernx  GeUri<ey  VVertance  quoque  (efr  Iuliacenfl  nobis  conterminx 
&  Chuenf  promncm  magno  <-vfui,  adeoque  necejfma  eflfutura.  Verum  quid 
teftimoniis  opus,  vbiresipfaloquitur,  communi  Belgicaium  vrbiurri 
firmataconfenfu?  Ad  fcholarum  laborem  pertinent  Seminaria :  qua? 
opinione  multorum,  maius  habent operx  pretium.  fitenim  non  raro, 
vcexparenrum  indiligenti  8t  imperita  gubernatione  fubnafcens  filiis 
perniciofi  libertas  &  morumcorruptela  omnem  auferat  fcholarum  fru- 
clum;  neque  in  bonam  frugem  femina  qua:  Magiftri  fpargunt,  crefce- 
re  patiatur.  Qupd  fi  ad  Magiftrorum  conarus  accedat  etiam  domeftica 
difciplinajtum  fcilicec  oiiini  ex  parte  cautum  eft  iuuentuti ,  vtiam  ne- 
queatin  reditudinenl  non  decencer  adfcendere.  Hoc  fine  Seminaria 
conui<5torum  func.  Et  Louanij  quidem  prope  faeculum  eft,ex  quo  Aca- 
demia:  florem  domi  lioftra:  alebamus,  parcim  Philofophiac ,  parcim 
Theologia:  ftudiofos :  qtiorum  VC  profe&ui  confulerecur  impenmis, 
domefticis  quoque  lectionibus  ac  difpucatiombus  exercebantur,  eoque 
primas  fere  inter  condifcipulos  obtinebant.  Ornabat  ingeniorum  ex- 
cellentiam  magna  variarumgentiumnobilitas:  Cardinalis  Auguftanus 
nepoces  habebacduos,  &Tridentinusfuos  parabac  miccere,  fi  non  Pa- 
cres  re&i  fui  anguftias  excufaflenc.  Diflipauic  omnia  funeftus  ille  turbo 
ciuilium  bellorum  ;  neque  poftmodum  reftaurata  res  eft  propter  crc- 
fcentem  numerum  noftrorum,  quos  vix  ipfos  capiebac  habitacio.  Ac 
nunc  Ancuerpix  ex  folis  Humaniorum  litcerarum  ftudiofis  florencifli- 
mum  Seminarium,  haudquaquam  illi  priori  impar  fiue  numero  fiuc 
dignicate,  quam  de  Republica  bene  mereacur,  alieni  facio  iudicij:  Pa- 
trum  cerce,  quigubernanc,omnis  in  hoc  eft  cura  &  quocidianus  labor, 
vc  iuuencus  illa  nobiliftima  ad  Chriftianam  piecacem,  adopcimos  mo- 
res,  ad  perfectam  erudicionem  fingi  formanque  poflic. 

De  grauioribus,quas  tradimus,  fcienciis  quid  attineC  dicere  ?  Louanij 
Theologiam,  facrarum  Paginacum  interpretationem,  Hebrxa,  Mache- 
fim  publice  profitemur:  nam  Philofophiadomefticis  inclufa  cancellis, 
cuius  nefcio  piaculirea,necdum  in  lucem  penetrare  pcrmircitur;Theolo- 
giam  moralem  Antuerpias  Sc  Ipris,Epifcoporum  ro^atu,ac  prceterea  fa- 
crasLitteras  Antuerpia?.  Adhrcc  Gandaui,  Brugis,Winocibergis,  Silua:- 
ducisdo&rinamfacram  tradidimusj&  Gandaui  quidem  vno  cempore 
Monaftcnis  cribus:nunc  fuperfedemus,formacis  noftiaeruditione  viris, 
qui  Sociecacem  hac  laboris  parce  leuent. 

A  fcholis  orcum  habuere  Sodalitates,preclarum  Ioannis  Leonij  Belga?  Tifiim 
infticucum.  Is  Romx  primum  ,  deinde  Parifiis ,  collectam  fub  rutcla  dJiuuu 
Virginis  iuusntutem  piis  cxcolens  fun&ionibus ,  tanti  operis  aufpicium 
dedit  .  Quo  nomine ad  vrgenda  ccepta  Belgx  pociflimum  mouemur. 
Et  fane  in  hoc  laborc  propria  quadam  vcrfamur  cura  diligenriaque; 
Nullum  Sodalitatis  prxtcrmifliim  gcnus  ,quodexproximi  vfu  cflepof- 
fit.  Latinas,  Flandricas,  Gallicas ,  Hif  panicas  excitauimus ;  <Se  pro  ;cta- 
tum  ordinumque  difrerencia  diuerfas  .  Louanij  quatuor  fum  Lacina», 
Theologorum,  Iurifperitorum  ( in  qua&  Medici)  Philofbphorum,  &z 
quarta  peculiarcm  profitentium  pietatem.  In  aliis  Collegiis  Latin.r  ftfe» 

Eeeec  3  diofo- 


774  IMAGO    PRIMI    SvECVLI   SOC.   IESV. 

dioforum  duae  ,  Mariana  Angelicaque  :  &  prxter  illas  alia  quoque  La- 
tinaex  viris  optimatibus  floret  Bruxelke,  Mechliniar,  Antuerpia?;  quon- 
dametiam  Siluxducis,  Brugis  &  Gandaui  5  fed  in  Flandricam  mutari 
cx  vfu  fuit.  Supra  confuetos  quotDominicis  congreiTus ,  feftis  quoque 
Virginis  diebus  ad  frequentimmum  nobiliflimumq;  auditorem  folcnnis 
habetur  oratio.  Gallica  Sodahtas  Antuerpia:  in  primis  tnumphat.  Flan- 
dncarum  maximus  vbique  vigor ;  ac  fere  his  gradibus  diftinguuntur. 
Prima  ciuium  coniugatorum  ,  altera  iuuenum ,  adolcfccntum  tcrtia, 
quarta  puerorum.  Habet  noftra  Prouincia  Sodalitates  nonagintamumc- 
rus  Sodalium  13717-  Antuerpia  fola  decem  Sodalitatibus  gaiidetj  in  iis 
tria  facile  millia  Sodales  .  Atque  hic  videas  ( quod  terrarum  nufquam) 
congregandis  Sodahbus  amplum  fplendidumque  cedificium  augufto  la- 
pide  ab  ipfis  du&umfundamcntis.Enimuero  Sodalitatum  magna  Belgis 
opinio  eft,  magnus  amor .  Grauiflimi  Senatores ,  Nobiles ,  Principefl 
cjue  infcripti  albo .  Ruramumda:  Hermannus  Comes  Bergenfis,  Gel- 
drici  Ducatus  Gubernator,  cum  Henrico  Vweno  Geldnci  Senatus  Can- 
cellario ,  palam  in  templo  noftro  ante  aram  principem  vfitata  verbo- 
rum  formula  {ck  Virgini  obligare  honorificum  &  gloriolum  habuere. 
Annai.con-  Iufto  Lipfio  Louanij  abefTe  a  coetu  magna  religio  erat :  nec  femel  dimi- 
grcg.B.v.ad  j^  prancUo  deferuit  conuiuas,  vt  Sodalibus  mtereiTet.  Q uid  frucrum 
dicam  ?  immenfus  eft,  nec  in  obfcuro  latet.  Annus  vnus  Louanij  Soda- 
lium  fexaginta  variis  Religiofbmm  Familiis  confignauit .  Quidni  huc 
referam  Sodalitia  vtriufque  fexus  variis  per  nos  inftituta  locis  ?  Mechli- 
nix  duplex  eft :  alterum  mceftas  Virginis  in  ipsa  Parochiali  aede  Maria- 
na,  cui  ciuium  4691.  intra  octiduum  nomina  dedere,  ncc  multo  poft 
7000.  alterum  immaculatas  Conceptioms  in  arde  Hanfvvicana.  Adle- 
guntur  iurati  propugnare  Mariam  fine  originis  labe  conceptam. 
Prima  dixit  facramentum ,  &  nomen  fua  infcripfit  manu  Archidux 
Ifabella :  poft  eam  Archiepifcopus  Mechlinienfis ,  Collegium  Canoni- 
corum  prope  vniuerfum ,  pars  Senatorum  maxima  ,  integra  Familia; 
Religiofr.  Quin  &  huc  refer  Sodalitia  D.  Iofepho  Virginis  fponfo 
Alofti,  Mechlinias,  ahisque  locis  cxcitata  .  Nec  tacenda  S.Crucis  So- 
dalitas  Cortraci,  &  D.Barbara:  in  caftris  Regiis,  &  Sanctorum  omnium 
Louanij.  Habuit  &  fiium  aliquando  vfiim  Sodalitas  militaris  fanctifli- 
mx  Euchariftia!,  anno  fefquimillefimo  nonagefimo  fecundo:  qui  annus 
foeda  bellorum  tempeftate  infamis  fuit .  Louanio  imminebat  hoftis. 
Academicorum  &  ciuium  plerique  difFugerant.  Noftri,  conflato  ex  re- 
liqua1  iuuentute  Sodalitio,  conftitere.  Finis  erat,  rei  Catholicx  vrbifque 
defenfio .  Octodecennes,  exclufis  minoribus,adfcribebantur  poft  publi- 
cam  Romana?  Fidei  profeflionem ,  iurati  ad  vnum  omnes  protuenda 
illa  fanguincm  fundere .  Quotidie  in  armis  erant .  Sancliflimam  Eu- 
chariftiam  ,  fi  quando  fupplici  ritu  per  vrbem  deferretur ,  ftipabant  ar- 
mati.  Mouit  tam  generofa  pietas  Clementem  VIII.  ad  facram  legio- 
nem  illam  magnis  dotandam  Indulgentiis :  vnde  tantus  creuit  animus, 
vt,  audito  xris  campani  fbno,  quem  vifi  hoftis  indicium  de  turri  fpecu- 
latores  dabant ,  continuo  euolarent  portis ,  hoftcmque  illata  plerumque 
clade  repellerent. 

Ad 


LIBER   SEXTVS.  SOGIETAS   FLANDRO-BELGICA.      77$ 
Ad  hoc  dc  Marianis  Sodalitatibus  caput  rcuocanda  eft  omnis  pietas  Culnu  ft> 
tultui  honoriquc  Virginis  feu  lnitituta  per  nos,  fcu  pofthminio  reititu-  fr'rsittii 


IttrriO- 


ta.  Ordior  a  itatuis ,  quarum  princeps  llla  Stchemienfis,  fiue  Montis  J*  «r 
acuti,venerationem  iuam  pra_cipue  nobis  adnitentibus  accepic .  Res  fic  cnratm. 
habet :  Primam  in  quercu  ftatuam  vel  flammis  abfumpferat ,  vel  abf- 
truferat  furto  facrilegus  pra.doiiuin  furor.  qua  dolens  lactura  ciuiitm 
Sichemienfium  aliquis,  egregie  in  Deiparentem  pius,  aliam  ipfe  iconem 
poiiiit;  eratque  tum  Sichemis  militare  pfrciidium^  &  qui  pra_fidiariis  fa- 
cra  miniftrabat  Saccrdos  nofter .  Is  Canonicis  precibus  vacaturus  col- 
lcm  frequens  mfcendere  pietatis  ftudio,  &  quoties  infcenderet,  mirafpi- 
ritus  dulccdinc  pcrfundi.  Hinc  xftimata  loci  fancramonia,  mittere  eo 
militcm  ,  prxlertim  a?grum  :  qui  non  raro  ianitatem  refcrcbat .  Hiice 
nofter  prodighs  impulfus  admonuit  accolas,notarent  pofro  locum  haud 
dubie  charum  fanctiflnna:  Virgini ,  &  aliquando  celcberrimum  detio- 
tione  populi  futurum.  Saccrdotis  vocem  pro  oraculo  ruftici  acceperes 
ncc  dicri  fidem  elufit  eucnrus .  Au&is  in  dics  miraculis  >  au&a  niorta- 
lium  pictas  vndique  coiifluentium  :  quibus  expiandis  inftituendisque 
prarerant  noftri  Louanienfes,  auetoritate  Archiepiicopi  Mechlinieniis. 
Certe  vno  Mariae  vifttantis  fefto  dk  viginti  millia  homines  cenfi 
1  unt  m  ioco  .  Ringebatur  ea  celebritate  Batauus  ,  quam  noftri  quoque 
proclamatis  in  Ailumptam  Virginem  Indulgentiis  auclum  ibant.Sed 
ille  fumpta  cx  diftantia  noftri  militis  Oftendam  prementis  audacia,cuni 
decem  equeftnbus  turmis  aduolat  infeftus  intempefta  noete.  Bernatdus 
Oliuerius  Prouiilcialis,qui  tnbus  cum  Sociis  tuncagebatin  ioco,  raptim 
Virginis  ftatuam  feque  abdit  iub  nobilis  viri  tectum  .  Cornelius  a  La- 
pide,  Sociorunl  vnus ,  hierotliecam  arripit,  alij  alia  ;  Sc  incertam  paritct 
moliunturfugam.  Inter  ha?c  impij  in  templum  irmmpunt:  quod  ablata 
ftatua  argentoque  vaCuum  frcmentes,fubiec~tis  fa?pe  ftcibus  niturttur  cx- 
Urere:fruitra;itante  pro  fuis  muris  Dei  parente.Magis  hinc,vndemitcfcerc 
oportcbat,  exafperati,  quidquid  obuium  vaitant,  multisque  mortalium 
ex  fuga  retractis,  prredam  opimam  agunt .  Cornelius  hierotheca  anxie 
diues,  inter  hoitium  manus,  captis  vtroquclatere  Sociis,  nuncupato  ipie 
Virgini  voto  in  humilc  arundinctum  fefe  abiicit,  &immii_I  explorato- 
ris  pa?ne  pedibus  calcatus  euafit  oculos  ac  manus .  Quid  Hallenfis  Di- 
Ua  ?  iam  eius  religio  non  parum  erat  imminuta.  Stabant  fiibinde  in  ve- 
ftibulo,  ipiaque  in  a'de  diuinatrices,  fanandi  pecoris  artem,  &idgenus 
maleficia  populo  vcnditantcs.  Sordium  vbiquc  plurimum  ,  ara  non  fa- 
tis  pro  diiTtiitate  Virginis  ornata.  Percgfinorum  ncc  ccntefimus  quifl 
que  expiabat  animum  penuria  Saccrdotis .  Tot  indigna  mouerc  Princi- 
pcm  Albertum  Pium,  vt  pro  imperio  Societatcm  Hallis  locatam  vellct: 
pcr  quam  continuoprocurata  munditics  <Sc  ornatus ;  eliminata  religio- 
nis  dcdccora ;  Sacerdotes  dati  pccmtentibus;  honor  templo,  itatua?,  Vir- 
gini  cx  integro  reftitutus .  Siluaduccnfibus  quoque  nupcr,  cum  rcs  fta- 
ret  Catholica,  latentem  domi  thefuirum  aperuit  Sacerdos  noftcr,  quan- 
do  ex  multorum annorum  tencbris  iniucem  produxit Mariae  Vif- 
ginis  itatuam  peruetuftam  magnis  illuitrem  mfraculis  ,  qua?  fuo  etiam 
ftylo  ipfc  fccit  orbi  manifcita  .    lamque  vel  maxime  fctuebat  populi 

fuppli- 


776         IMAGO    PiUMI    S^CVLi   SOC.    IESV. 
fupplicantis  ardor,  illamtjue ^ktatis  flammam  iiduis  fouere  miracuhg 
Deipara  per^cbar ,  cum  in  eum  diem  inuicta  vrbs  in  hoftium  potefta- 
tem  venit.  ^Statuam^  vrbe  capta  ,  nc  aut  penrct ,  aut  fine  honore  iaceret 
in  tenebris ,  Bruxellas  transrcrn  voluit  Ilabella:  Archiducis  pietas;  vbi 
Diualoco  non  ammo  mutata ,  non  ccilat  fupra  naturam  beneficia  iuis 
sum      impcrtirc  cukonbus .    Quid  nunc  dicam  ftatuas  recentiores  noftris  in 
B.  Virgi-  tcmplis  collocatas,&  a  niortalibus  fupra  fidem  coli,&  mukis  clarere  mi- 
»o  IttCt*  ™culis?Dunkerae  Virgo  eft  cx  quercu  Sichemienii,cuius  apud  populum 
*'  iogens  vcncratioj&vencrationis  hec  potiilimum  origo.  Anno  m.dc.xxi. 
naagnum  argenti  pdndus  cx  Hiipania  in  Belgium  vehebant  naucs  ocTo, 
quas  adueria  tempeftas  a  fuo  abreptas  curiii,vkra  induciarumterminum 
detinuit  in  mari;neque  iam  procul  portu  erantjcum  in  hoftilem  Batauo- 
rum  incidunt  clalfem.  Ccteris  in  poteftatem  redactis,euadunt  dux  cetto 
Virgims  beneficio.   ISfauarchorum,  qui  duabus  illis  prxerant,  vxores, 
accenfis  in  tcmplo  noftro  luminibus,  vota  Diua:  faciebant ,  & ieniere 
propitiam.   Prodigio  fimile  vifum  eft  ,  nauium  akeram,  tametfi  duo- 
decim  non  plunbus  inftru&am  vecronbus,  aducrfus  tres  hoftiles  mili- 
teomtiique  bcllico  apparatu  inftruclifhmas  in  ipib  vrbis  confpe&u  de- 
pugnalfe  ad  horas  aliquot ,  &  mfignem  cladem  intulifie.  Magna  exinde, 
apud  nauticos  in  primis,  erga  Diuam  noftram  reuerentia ,  pietas ,  fidu- 
ciai   Illius  implorato  patrocinio,  lxti  mare  confcendunt;  lllamintem- 
peftatibus  deuoti  inuocant ,  &  mans  ftcllam  experiuntur j  ad  eius  aram 
reduces  iiia  vota  perfbluunt .    Nomcn  inditum  Virgini  Auxiliatrici, 
quonominetempluni  illiciuitas  pofuit.  Quotidie  magnus  mortalium, 
&  ex  lon^inquo,  concuriiis :  donaria  infinita  :   lampades  ex  argento 
multa:  :  tuminum  ingens  copia,  &  anathcmatum  cereorum  argcnteo- 
rumquc.   Prxterito  anno  bis  millc  quingentx  fexaginta  trcs  candelar 
nouemdiali  fpatio  Virgini  nata:  luxere^  biduo  poft  quingentx  ocroginta 
quinque,  vixvt  Sacrifta:  duo  accendendis  collocandisque  fufficerent.  In- 
gentes  non  femel  cereos  Magiftratus ,  prxfidiarij ,  clafliarij ,  publica^ 
ciuium  Sodalitates,  quas  Guldas  vocant ,  ntu  fiupplici  pofuere  .    Neque 
vana  deuotio  eft  :  ccrtat  cum  clientum  pietate  bencficcntia  Patronx.  In 
miraculis  illud  teftatiftimum  elucet:  Corneliam  Michaelis  Dunkerca- 
nam  mulierem,  fcedum  in  modum  vlceroiam  ,  neruis  omnibus  dilTolu- 
tam,perpetuis  conflictatam  febnbus  medici  dcpoiuerant.  Maritus  Ioan- 
nes  Vnceta,  loci  prxiidiarius ,  fit  vxori  au&or  implorandx  Virginis 
Auxiliatricis.    Paretilla:  votum  concipit  nouemdialeviiitandi  templi. 
Fulcra  poftulat,  quibus  niti  fimul  cocpit,  iimul  corruit,  trium  hominum 
manibus  fublcuanda:  non  defperat  tamen,  &  inuocata  Mariae  ope, 
iiippoiitis  dcnuo  fulcris  ie  vtolmque  fuftentat.   Mira  res ,  fenfitcum 
animi  fiducia  vircs  corpori  accrefcere.  Molitur  gradum  ,  &xgramem- 
bra  fenfim  ad  templum  trahit.  ibi  Pocnitentix  &  Euchariftix  Sacramcn- 
tis  refe&a,  multo  quam  vcnerat  confirmatior  reuertit  domum.   Idem 
fit  altcro  tcrtiocjuc  dic ;  &  iam  fulcro  dumtaxat  vnico  incelTum  iuuabat. 
Quid  multa?  ante  nonum  diem  euanuerunt  vlcera,  membrorum  reuo- 
•catus  vfiis,  pcrfccta  fanitas  recuperata.   Illico  Epifcopi  Iprenfis ,  a  quo 
Sacra  Dunkercani  petunt,  aucloritate  inftituitur  examen  j  teftcs  audiun- 

tur. 


LIBER  SEXTVS-  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  777 
tur.  Iurati  fubfcnbunt ,  Andreas  Canton  primx  nota;  Medicus ,  Fran- 
cifcus  de  Soria,  &c  Daniel  van  Halle  chirurgi ,  Antonius  Camos  figni- 
fer,  &  ante  omnes  ipfa  Catharina  cum  Ioanne  marito  .  Hifce  teftimo- 
niis  permotus  facer  Iudcx  folenni  fententia.  miraculum  pronuntiat.  de 
tanto  beneficio  agendis  Virgini  gratiis ,  a  Senatu  populoque  Dunkerca- 
no  publica  Supplicatio  inftituta.  Winocibergis  elegansex  Foyenil  quer- 
cu  ftatua  coli  ccepta  eft  anno  M.DC.xxxi.cui  nomen  datum  Mifencor- 
dia:  Matri.  Hancquoqueciuiumquotidiana  religio,  accenfis  cereis,  & 
appcnfis  anathematis ,  celebrem  facit ;  celebriorem  ipfa  kfc  Virgo,  col- 
latis  in  miferos  mortales  beneficiis  quotidianis.  Ex  eodem  Foyenfis  Di- 
ux  ligno  ftatuam  habent  Bruga:,  Cortracum,  Belliolum  ,  Aloftum, 
Mechlinia ,  Ruraemunda,  vbique  cultu  &  miraculis  celebrem  .  Cortraci 
pofita  eft  anno  m.  dc.  xxxii.  quam  folemmbus  casremoniis  confecra- 
tamex  Collegiali  Virginis  xdc  in  templum  noftrum  infignis  fupplican- 
tium  pompa  deduxit .  Profequebantur  Canonici ,  Magiftratus ,  noftii 
Patres ,  difcipuli ,  Sodales ,  ciuitas  vniucrfa .  Nouem  millia  hominum 
eo  tempore  facris  epulis  accubuere.  Quotannis  redit  folennitas  noucm- 
dialis :  &  anno  quidem  proxime  fupenon,  fefta  luce  Prarfentationis,  in- 
ter  innumerabiles  cereos  luxit  infignior  a  Scnatu  ipfo  fuppliciter  obla- 
tus.  Iuuentus  autem  ftudiofa  ternis  pyramidibus  fufpenderatcentenos, 
in  memoriam  anni  fa:cularis  a  Societate  tum  inchoati ;  &  caufTam  nu- 
meri  explicabat  chronica  epigraphe: 

VIrgInI  praesentatae 
anno  soCIetatIs  IesV  CentesIMo 
Centenos  Cereos  praesentaVIt 
IVVentVs  CortraCena. 
GralTanti  Cortraci  peftilentia  anno  m.  dc.  xxxvi.  voluit  Senatus  vrbe 
tota  circumferri  Virginem  noftram  .  &  eximia  prorfus  illa  folennitas 
fuit  ciuibus  admirabili  pietatefupplicantibus.  Exinde  remifllor  conta- 
gio^  &,  quod  mirere ,  inter  infe&as  vndiquc  ardes  Collegium  noftrum 
intacliiim  ,  quafi  fuam  domum  Maria  defenderet.  Haud  abfimili 
pompa  Brugis  anno  m.  dc.  xxxiii.  in  ardem noftram  ex  Cathedrali 
Virginis  templo  ftatua  illata  eft ,  profequentibus  Cailonicis  ,  incredibili 
ciuium  frequentia,  maiori  asre  campano  ad  triumphum  perfbnante,  plus 
mille  facibus  ex  cera  virgine  collucentibus .  Fauorem  fiium  Deipara 
illuftri  miraculo  probauit.  Prcrfecta  Religiofarum  Monialium  de  Be- 
thania  diu  grauibus  conflicTata  morbis,  &  a  tribus  Medicis  depofita ,  ad 
Virginem,  in  templo  noftro  deuotione  iam  celebrem,  fpes  fuas  &  fua 
vota  conuertit .  Oblato  ibidem  cereo  feptemplici ,  curatoque  ad  aram 
Sacrificio,  repente  recipit  fanitatem  illo  maxime  tempore,  cum  pra;  cru- 
ciatuum  immanitate  animam  agcre  videretur .  Miraculum  ab  vrbis 
Antiftitc  lcgitime  difculTum  comprobatumque  cft  anno  m.  dc.  xxxv. 
De  Gandenfi  Virginis  ftatuaquiddicam,qua:  magnum  ipfafcrtur  cllc 
miraculum.  Eam  hareticus  olim  apud  Batauos  ceruifia'  cocTor  in  ar- 
dcntem  coniccerat  fomacem  inter  ligna  cetera  comburendam  :  at  illa:- 
fam  imaginem  fuam  Deipara  feruauit  medios  inter  igncs .  Quo  prodi- 
gio  impulfus  Sacerdos  aliquis  ,  eam  fibi  ab  homme  dari  obnixe  poftu- 

¥ffft'  lauir, 


778  IMAGO  PRIMI    S^CVLI   SOC.   IESV. 

lauit.  Dedit  illc  cum  facnlega.  vocc  :  Habc  tuum  tibi  idolum,  &c  aufet 
Mariam  quxmihi  vlum  in  foniacem  negat.  HaxCollcgij  Annalcs. 
Infinitus  fiin,  fi  fhtuas  fingularum  vrbium  populari  pietate,  lumini- 
bus,votiuis  tabcllis,miraculis  llluftrcs  rccenfere  ftudeam.De  Bruxcllenfi 
tamen  cogor  aliquid  dicere,cui  marmorcam  nuper  aram  poni  voluit,  <Sc 
ante  ipfam  tumulan,Comes  Ioannes  Nallbuius,Regia:  militise  equeftns 
Magifta  Gcneralis.  Ea  ftatua ,  ciim  fuo  necdum  gauderet  templo  So- 
cietas,  in  D.  Chriftophori  iacello  e  Collegij  regionc  fito  colebatur .  Ibi 
fedcm  audicndis  confeflionibus  habebat  Francif cus  Cofterus,  vir  docfri- 
na,  rebus  geftis,vita:que  fandimonia  clarus  :  ad  quem  accedens  perdita: 
vita:  homo,  inter  cetera  fiagitia  fatetur  fefe  fyngrapha  proprio  fanguine 
cxarata  dxmoni  animam  deuouiile  .  Ob  id  merito  vehementer  anxius 
multis  cum  lacrymis  opem  Sacerdotis  implorat .  Cofterus ,  cui  femper 
prxfens  in  Virgine  fiducia  ,  iubet  bono  animo  etfe  ,  &  afylum  homini 
demonftrat ,  ftatuam  Mariae,  ad  cuius  aram  ipfe  mox  eflet  facris 
operaturus.  Nihil  fe  dubitate,  quin  llla  Matre  propitia  darmon  fyngra- 
pham  reddere  cogatur.  Ita  fit.  Cofierus  ad  aram  facit ,  alter  audit ;  ma- 
gna  ambo  pietate.  Ecce  tibi ,  poft  confecratam  Dite  hoftiam  ,  de  facelli 
tholo  ingens  araneus  humani  pollicis  magnitudine  delabi  curn  fyngra- 
ohS,  eaque  ante  ipfum  calicem  facrum  cadere  perraifsacontinuoexocu- 
lis  euanefccre.  Lxtus  tam  infigni  munere  Cofterus  peragit  Sacrificium. 
poft  id  homini  fyngrapham  exhibet ,  eoque  infpedante  flammis  tradit. 
Viuuntteftes  domeftici  externique,  exceptione  maiores  ,  qui  Coftemm 
narrantem  audiuere.  Fama  rei  Albertum  &i  Ifabellam  Sereniftimos  Bel- 
garum  Principes  ad  examen  mouit ,  qui  ex  fide  per  Iacobum  Zelan- 
drum  &  Thomam  Saillium  viros  integerrimos  redditi  certiores,conce- 
pere  animo  fummam  huius  ftatua:  venerationem,  eamdemque  cultu  & 
mumficentia  fecere  teftatifTimam .  Praeter  has  in  Collegiorum  templis, 
alias  quoque  in  plateis  locisque  publicis  poni  curauit  Societas ;  quarum 
facile  princeps  qua;  Antuerpienfem  Curiam  feruat.  Huius  locandat  au- 
cl:or  Senatui  fuit  ille  ipfe ,  de  quo  lam  memini ,  Cofterus .  Et  fane  faci- 
nus  memorandum  eft,  amoto  gigante  illo,  quinuncextra  vrbem  depor- 
tatus ,  portx  Flandrorum  infiftit  ad  Scaldim ,  Mariam  in  fna  ftatua 
fpedari  velut  Dominam  vrbis ,  &  Antuerpicnfi  populo  iura  dicl:antem- 
idque  vnius  viri  opera ,  qui  &  ftatuam  ipf am  priuato  Sodahtatis  arc 
curauit,  &  triumphalem  adornauit  pompam,qua  noftro  e  templo  info- 
rum  folenni  Supplicationedeferretur,ipfo  Virginex  Annuntiationis  die. 
Mirabile  tum  illud  accidiife  conftat :  ingens  toto  carlo  pluuia  vniuer- 
fum  apparatum  foedatura  haud  dubie  minabatur  ,  exultantibus  gaudio 
hxreticis,  &  Iefuitarum  idololatriam  damnari  vel  ipsa  ca:li  voceiactan- 
tibus.  At  Virgo  Reginam  cxli  fe  probans ,  pulfis  momento  nubibus, 
aerem  infperato  ferenauit ,  compreflitque  ora  maledicorum ,  nobisque 
indubitatum  diuini  Numinis  fauorem  adftruxit .  Affines  ftatuis  funt 
pida:  Virginis  imagincs ,  quarum  domeftica  in  primis  eft  veneratio  Bel- 
gis  vfitatiflima .  Ante  easlumina  quotfabbatis  accendere  morem  ha- 
oent;  nequevlla  paupertas  excuf at :  tam  alte  Marianum  cultum ,  quan 
pra:  ccteris  inftillauit  Cofterus ,  imbibere .  Mitto  aras  ,  facella ,  templa, 

qua? 


LIBER  SEXTVS.  SOClEfAS  FLANDRO-BELGICA.  77$ 
S|iiaeVirgini  ftruximus.  Suo  fingula  fplendore  fe  produnt;  illudquevel 
maxime,quod  nunc  Antuerpix  nobiltffimo  marmore  Hatitappcliana,& 
Screueniana  munificentia  circumueftitttm  fit  populo  fpe&abile  ,  dignus 
anno  fxculari  labor .  Sed  &  Mechlinia:  laccllum  eleganS  Virginrfinc 
macula  conceptx  toto  Belgio  primum  annis  abhinc  aliquot  Societas 
rrdificaiiit;  Namquid  feftos  illius  dies  commemorem  priftino  fplen- 
dorr  reftitutos,  ftimulata  variis  excitamentis  pietate  Belgarum  ,  vtnoit 
pauci  hanc  fibi  legem  dixerint  iis  diebus  expurgandi  confefTionc  ani- 
mum,  facroque  epttlo  recreandi  ?  Ac  Prarfentatidnis  quidem  feftiuitas^ 
pritis  lgnota  vulgo  ,  linric  cum  aliis  in  cenfum  venit  .*  ita  feruet  pietas 
non  paucis  locis  ad  o6to  dies  aut  noitem  produ&a  .  Addefeftiuitateiri 
Nomini  Mariae  priitmm  Mechlinije  excitatam,  deinde  aliquot 
inue&am  vrbibus  ftato  quotannis  die  haud  mediocri  deuotioriis  incre- 
mento  cceptam  celebrari.  Nec  vero  leite  momentum  cultui  honorique 
Mariano  adferunt  ftationes  ,  quas  mcefta:  Virgirii  prima  in  Belgio  So- 
cietas  Mechlinia:  collocauit ,  deriuata'  mox  in  alias  vrbes  exempli  vtili- 
tate.  Liber  texendus  foret  accurate  diduro  Litanias  Lauretanas ,  im- 
maculata:  Conceptionis  Officium  ,  ieiunia  fabbatina ,  fupplicationes^ 
pcregrinationcs  votiuas ,  mancipationes ,  &  fexcenta  id  genus  ,  pcr  qtta* 
fupra  quain  dici  poteft  amatam  Belgis  honoratamque  Dei  Matreni  red- 
didit  Societas. 

Ad  conciories  tranfeo ,  inter  rriunia  rioftraprimum,  &qud  maxime  Q<**tM 
fama  &  fedibus  creuimus.  Hoc  praicipue  ferro  iugulata  eft  ha^refis ,  hac  l^"r* 
manu  aiTerta  Religio,  conuulfa  lioc  ariete  fcelerum  peruicacia,  cdrrupti 
mores  hac  arte  fanati,  hoc  ftimulo  ad  fandtitatem  virtus  excitata.  Nec 
templa  folitm  noftra  occupamus ,  qux  multis  vrbibus,  licet  ampliffima 
fpatio,  tamen  confluenrium  multitudini  funt  angufta.  Cette  AntUcrpia: 
quotDominicis  feftisque  adeo  nobilem  fpe&are  eft  coronam ,  vt ,  qui 
Chriftianum  orbem  peruagati  -3  maximis  vbique  gentium  concionibus1 
interfuere  ,  hfc  demurri  attoniti  obftupefcarit.  Sed  &  alio  extendimur. 
Plerafque  Parochiarum  &t  multa  Religidfbrum  Ordinum  templa  iaut 
inde  vfqtie  ab  exortu  fuo  poftulata  Societas  occupauit .  Et  fane  clari  ab 
initio  ftiere  Oratores ,  Nicolatts  Goudanus ,  Ioannes  Aftenfis  ,  Fran- 
cifcus  Cofterus,  Robertus  Clailfonius ,  Godefridus  Lummius ,  Ioannes 
Dauid,  aliiquepermulti,proquibus  Enifcopi,  Capitula,  Parochi,  viro- 
rum  feminarumque  Cccnobia  admirabili  contentiorie  certabaltt.  Gott- 
danum  ciues  fui  quot  votis  abfenterri  expetiere!  ptarfentem  qua  com- 
plcxi  beneuolcntia,  qua  vcncratione  profeCuti !  Ipfe  vrbis  Paftor  Iodo- 
cus  Bottrgefitis  ,  tamquam  hominem  cado  lapfiint  omnibtts  colebac 
obfequiis,  ck  laborcs  eius  quoqtto  poterat  modo  prottehebat .  Quoties 
defuperiore  loco  dicturus  erat  Goudanus ,  Bourgefij  iiifYu  cathedrapan- 
no  holoferico  veftiebatur,  atque  ad  attdiendtim  vniuerfii  ciuitas  affluc- 
bat  y  plcrorumqtte  fequebantur  lacrymar,  omnittm  applaufus.  Aftenfis 
per  facras  Quadragefimar  ferias  in  Diilae  Walbttrgis  Antuerpix  adeo  po- 
tenti  fermonc  impellebat  animos,  vt  templi  chorus ,  qui  multis  iam  an- 
nis  ftabat  imperfetflus ,  incredibili  auditorum  liberalitate  fltbito  pcrdu- 
ceretur  ad  culittett .  Cofteri  autem  tam  vchemens  tamcjue  plena  au&o- 

Fffff  *  riutis 


78O  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
ntatis  erat  oratio,vt  harreticmn  hominem,habitu&  profeilione  P.cligiq- 
fum,  virus  iuum  magno  populi  concurfu  lmpune  ipargentem  ,  extrema 
notaret  ignommia,  dequc  concionandi  munere  deturbarct.  Brugas  ycro 
Robcrtus  ClaiiTonms  quantopcre  commouit  !  o&ogefimus  hic  eft  an- 
nus  ex  quo  dixit  in  Ecclefia  Cathedrali,quam  hodieque  obtinct  Societas 
iucceilione  non  interrupta.  Lummius  toto  pxne  Bclgio  auditus  cittan- 
tomortalium  concurlu,  vt altana  j fcalae ,  columnx,  cum  locus  non 
iuppcteret ,  in  tcmplis  alioquin  laxiilimis,  confcenderentur.  Vtxtct  ani- 
mi  reruorem  &  iermonis  yim  valebat  incredibih  memoria ,  vt  centum 
Scriptura:  locos  vna  concioncdepromeret ,  quaii  de  libro  reeitaiTet :  Sc 
crat  prxter  iacras  paginas  in  ianctis  quoque  Patribus  ita  vcriatus ,  vn 
quamuis  ex  iis  auditam  iententiam.in  fuura  librum  &:  caput  promptif 
fime  refcrret .  Qux  memoncc  laus  etiam  ad  Adrianum  Mangotium 
pertinet:  cuius  aliquod  veitigium  in  Sacris  monitis  ab  ipib  cditis  concio- 
natores  habent .  Fuit  enim  Patrum  ,  ac  praxipue  Auguftini ,  lecTione 
vfque  adeo  imbutus ,  vt  de  abftrufiilimis  coniultus  locis ,  cum  per  apo- 
plcxiam  ceterarum  fereomnium  rerum  ,  adeoquc  &  nominis  iiii,  non 
memimifet,  digitum  in  paginam  intendens,  expedite  legenda  exhiberet, 
At  Ioannes  Dauid  apud  Gandauenies  in  fbedam  fiacrarum  ftatuarum 
cladem  ab  Iconomachis  Caluinianis  exercitam  potervter  mue&us ,  adeo 
commouit  animos,  vt,  frequentibus  tota  vrbebafibus  fignorum  fuorum 
pignore  orbatis,  ftatuae  de  integro  reftituta:  fint,  qua  publico  qua  priua- 
to a:re .  Quid  Ignatius  BalTeliers ,  quem  Belgarum  Chryfoftomum fa- 
ces  fulminaque  vibrantem  ,  attonita:  ftupuere  Bruga: ,  nomenque  viri 
Siluamducis  euocati  faftis  publicis  infcriptum,  immortalitate  dona- 
runt  ?  Isquamquam  m  harreticos  erat  acer,  audiebatur  tamen  ab  ipfis 
cupidiilimc,  plurimiquc  Batauorum  Siluamdueis  concurrcbant ,  indu- 
ciarum  bencficio ,  Ignatium  audituri ,  &  ftupentium  fimiles  a  cficentis 
ore  pendcbant :  ncc  pauci,  eiurato  Caluiuo,  Romanac  Ecclefia:  partes  fc- 
quebantur.  Non  magnum  eft  quod  fubdo,.at  vnde  tamen  concionato- 
ris  noftri  prxftantia  merito  arftimetur .  Heuidanus  Gubernator  i^no- 
miniam  (  quod  putabat )  factiirus  Catholicis  Siluaducenfibus ,  ipiique 
in  primis  Gubernarori  Grobendoncquio,Prxdicantem  fuum  deftinauit 
in  extremum  agri  Batauici  pagum,  haud  procul  Siluaducis ,  inftruxkque 
pecunia,  vt  fcnos  alles  auditorum  iingulis  numeraret .  Hac  re  in  vulgus 
iparsa,  metus  erat  ne  connuerentinnumerabiles,  non  hominis  gratia,  fed 
argenti  nulio  labore  promerendi.  Grobendoncquius  honoris  iiii  &  Ca- 
tholici  nominis  cura  taclais ,  Saccrdotem  noftrum  oppofuit  eodem  tem- 
pore  dicturum  ,  in  extremo  agri  Brabantini  pago  Batauis  contermino, 
nulla  tamen  audituris  mercede  propofita .  Volitabat  late  per  Batauiam 
Brabantiamque  fama  contentionis ;  iamque  aderat  indicltfs  concioni 
dies,  vterque  eadem  hora  in  iiium  quifque  pagum  ,  nulla  prope  loci  di- 
ftantia;  illinc  argento  onuftus  Caluinifta,  hinc  vacuus  Sacerdos  nofter, 
ingrediuntur.  Turmatim  noftrum  iniequitur  multitudo ,  impletur  illi- 
co  templum,  ac  mille  amplius  ex  ipsa  Batauia  ftant  auditores .  Harreti- 
cum  blateronem  audiuere  homines  omnino  fex  :  quibus  ille  numerata 
ccleriter  pecunia,fe  proripuit;  nec  porro  vfquam,  licetdiligentiiTime  fiue 

a  Ca- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  78 1 
a  Catholicis ,  fiue  a  firis  quxfitus ,  apparuit .  Recentiores  qui  variis  per 
Belgmm  carhedris  floruere ,  ne  eorum  commemorano  muidiam  conci- 
Jiet,  tacitus  prxtereo.  Neque  hax  ad  pompam  fcnbimus ,  ied  ad  vtili- 
tatem  .  Illud  conftat ,  Socictatis  vocem  e  facris  adhuc  pulpitis  grarifli- 
mam  fonare  Belgis  Carholicis ,  fuereticis  formidandam  ,  vtrifque  mtc- 
rim  frU&uofam.  Dicitjjr  m  Prouincia  ad  populum  a  noftris,  intra  anni 
fpatium,  quindecies  millies  duccnties  &  fexies. 

Multum  concionatorij  muneris  Mifliones  habent ,  quintus  labor.  Qmntm 
Non  enim  quibus  circumfcribimur  mcenibus,  lildem  laborcs  termina-  labor> 
mus.  In  circumiacentem  agrum,  pagos  &  oppida  excurritur;  in  exteras  i"lontt% 
regiones;  in  alterum quoque  orbem.  Haud  femel  hmc  m  Indias, Sinam, 
Paraquanam  ducTaBelgarumcolonia.  mittoiftud.  led  neque  hic  attin- 
go  naues,  caftra,  peftem,Hollandiam,  de  quibus  altera  capitis  parte  fin- 
gulatim.  Illas  hic  MilTiones  dico,quarum  in  fingulfs  Collegiis  eft  vfiis, 
quando  ex  iis  nonnulli ,  tamquam  ex  arcibus  milites ,  in  Carholici  Bel- 
gij  locanobisnon  habitata  mittuntur  j  fpiritalem  populis  opem  qua 
poiTunt  rarione  laturi .  Habet  cnim  hoc  zelus ,  more  ignis ,  quamdiu 
materia  eft,  agir,  nec  nifi  deficiente  pabulo  quieicit .  Atquc  vt  colonus 
nullam  terra-  bona:  particulam  filueicere  patitur ,  fed  vfquequaque  co- 
lit;  ita  nihil  Belgij  fiue  in  vrbibus,  fiue  in  agris,  vnde  aliqua  faluris  fcges 
f  perari  poreft,  inculrum  reliquit  Societas.  Quid  illa  Flandria:  Occiden- 
ralis  ora  ?  filueftris  olim,  at  nunc  Patrumnoftrorum  fubacTa  laboribus, 
&fudoribus  irrigara,  quamdamnobis  paradifi  fpeciem  repra:ientat.  In 
Bergenfi  dirione  ,  veneficia  qux  paflim  inualuerant ,  profligara .  Bur- 
burgum,  Furnx,  Hondifcotum,  vicinaoppida,  adiuta .  Et  Hondifcoti 
quidem  aduerfus  hxrefim  diu  dimicarum;  fed  infignius  numquam  fe 
f  uamque  operam  Societas  probauit ,  quam  anno  M.  DC.  xxxvin.  per 
facrum  Quadragefima:  tempus  ,quo  Saccrdotes  bini,  pra:ter  quotidia- 
nas  conciones  &  catechiimos,  indidere  incolis  nouos  colenda:  Domini- 
ca:  paffionis  ftimulos,  difpofitis  variu.  ftationemyfteriis,  addira  celeber- 
rima  Supplicarione  myfteriaipfa  ad  viuum  exhibente .  frcquenrantur 
nunc  ftationes  illa:  diu  nocTuque  ,  inufitata  &  nulli  fenum  memorata 
pietate.  De  Furnenfi  agro  quid  fatis  dicam  ?  in  eo  pagus  eft  D.Cornelio 
iaccr ,  vbi  vno  tempore  Saccrdos  vnicus  nofter  mille  amphus  capita  ex- 
piauit,  &  facro  epulo  refecir.  In  altero  qui  D.Vincentium  colit,frequen- 
tia  hominum  cogcme,  ad  tertiam  vfque  pomeridianamnon  femel  fuic 
diftnbuendacommunio  .  At  Cafletanus  ager  ipem  ipfam  colonorum 
vincit  vbertate  fua.  quouis  in  pagoquotmenfibus  communicant  mul- 
ti,  ciim  nemo  nec  feftis  iolcnnioribus  folerct .  In  familias  nobiles  ,  qua- 
rum  iftic  toto  agro  frequentia  eft ,  pius  mos  introducTus  conuocandx 
ante  cubitum  familia:  ad  Lanretanas  omniumqueSancTorum  Litanias 
vna  rccitandas.  Ager  vcrb  Belliolanus  vt  praris  &  pafcuis,  ita  errori- 
bus  aliquando  &  prauis  moribus  percelebris  fuir  .  Iconoclaftr  (  qui  de- 
indeper  totum  Belgium  foede  graflari  iunt )  in  vicino  cunabula  iiia  ha- 
bucrunt.proceiserc  etiam  indeplurimi  noui  Euangelij  pra:cones;ex  vno- 
cjiie  pago  Belliolana:  ditioni  fubiecTo  amplius-  trccentos  prodiiiTe  ipG- 
met  gloriantur  hxretici .  In  hunc  campum  noftra  fefe  explicauit  indu- 

Fftlf  5  ftria, 


782  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    SOC.  IESV. 

ftria,  eumcjue  itaexpargauit^  vt  iam  haercticos  non  rcpcrias  nifi  paucos^ 
forte  in  villis  intcr  duineta  latitantcs :  quos  tamen  iplos  miflionarij  no- 
ftri  exagitare  non  definunt  j  conftatcjue  vno  anno  vno  in  pago ,  vt  de 
aliis  taccam ,  plures  viginti  hxrefim  eiuraife  *  Ipris  nonncmo  permotus 
fru&u  ex  Miflionibus  reportato ,  florenos  ducentos  &  quinquaginta  ari* 
lluos  Sacerdoti  ad  tbrcnles  illas  cxpcditiones  alendo  libcraliter  addixir. 
Iam  agri  Cortraceni  quanta  cultura  !  Anno  m.  dc<  xx.  cum  foris  indi- 
£tx  eflent  Indulgentix  catechiiticx  ,  tantus  cbncurfus  fuit ,-  vt  vnum  m 
pagum  ad  decem  millia  rufticani  cum  iuis  Curionibus  cmcibus  labarif- 
quc  confluerent,  Ad  vicina  quoque  oppida  excurritur  i  in  primis  Me- 
nenas  ,  vbi  cum  nofter  anno  m.  d.  xcix.  concibnibus  ad  milites  re- 
prefliilet  inohtam  potandi  iurandicjue  licentiam ;  vni  alicui  verbum 
blafphemum  forte  prolocuto  ipie  Capitaneus  medio  in  roro  ^  reliquis 
ommbus  circumftantibus  ,  linguam  pugione  perforauit .  Qnid  Colle- 
gium  Brugenfe  ?  ad  varia  &  vicina  hofti  loca  mittit  fuos ,  Audenbur- 
gum,  Middclburgumj  Dammas,  Blankenbergam,  Oftendam,  ad  prx- 
fidia  propugnaculaque  Slufis  obie&a  ;  in  quibus  omnibus  annue  exco- 
lendis  iftorum  Patrum  afliduus  verfatur  labor.  Gandaui  aiitem  Iacobus 
Blofius  Re<5tor,cuius  animos  non  capiebat  vnius  vrbis,  quamuis  amplifl 
fimar  ,  ambitus  ,  in  agrum  late  circumiacentem  ccepit  cxcurrere  anno 
M.DC.  III.  Ad  celcberrimum  D.  Nicolai  fanum  fexto  ab  vrbe lapide 
Miflio  inftituta,ibique  ad rf equentiflimam  concionem,repetitis  perdiem 
vicibus,vtiliter  di&um.  Inter  alia  impetratum,vt  feftis  diebus  oificinar, 
quxintempeftiuis  nundinationibus  patebant,  occtudcrentur ;  vtfacrar 
Communionis  frequens  eflet  vfiis ;  vt  Sacerdos  e  publico  alerctur ,  qui 
pueros  &  rudiores  catechefi  formarct .  Safli  arcc  quinque  leucis  diflita 
graflabatur  peftis  :  multi  quotidie  mortalcs  Sacramentis  dcftituti  extin- 
guebantur  .  Vicini  Paftores  metu  contagionis  difcrimini  fe  fiibduxe- 
rant.  Mifli  e  noftris  duo ,  qui,  dum  dcfruiret  lues,  miferis  &  iblatio  & 
faluti  eflent  *  Multi  prope  Hulftum  foflbres  erant ,  qui  agrum  inunda- 
tum  fuperftagnante  llluuione  Iiberarent .  In  horum  numero  ter  circitcr 
mille  deteriore  peftc  hxrefi  laborabant ;  quorum  multos  qui  mifliis 
fuerat  Sacerdos  nofter  ad  veram  reduxit  fidem.  Miflioncs  eiufmodi  de- 
indefcpius  repetitx  tanto  feruore  fruclaique ,  vt  eodem  in  loco  ac  die 
quandoque  fexies  pro  concione  dici  vfus  poftularet .  Aloftana  quoque 
ditiofane  ampla,  vrbfque  in  primis  Gerardimontium,egregiam  Societa- 
tis  culturam  fiia  fruge  commendat.  Campinienfem  veto  agrum  longe 
vaftiflimum,  quxque  in  agro  funt  oppida  ,  incrcdibili  ftudio  excoluit 
Societas,  cum  per  inducias  liceret  i  nunc  circumurgente  bello  intcrclu- 
fus  ad  ea  loca  aditus  ,  vt  Iaboris  noftri  fpatia ,  ffc  animorum  lucra  con- 
traxit.  Ante  ipfas  (  quis  credat  ? )  Bredx  portas ,  frcndente  hxrefi ,  Pa- 
trum  aliquis  tria  fimul  capitum  millia,  eodemque  tempore  ipsa  in  Breda 
Philippum  Principem  Auraicum  cum  coniuge  vniuersaquc  familiaex- 
piauit,  ficroque  epulo  rcfecit.  Quin  eorum  virtus  haud  contenta  Bel- 
gio,  vkeriorem  laboris  areamquatrebatin  Leodienfium  finibus:quo  ad- 
mittebantur  non  folum  bona  Epifcopi  Ele&oris  gratiS,  fed  &  ofticiofis 
aUiciebantur  inuitamentis .  Fuit  cum  par  vnicum  Sacerdotes  excurfione 

vnica 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  783 
vnica  Hafletanam  ditionem ,  locaque  vicina  peragrantes ,  quinque  h  o- 
minum  millibus  vno  tempore  impertiuere  Sacramenta :  bis  mille  de  to= 
ta  vita  confitentes  audiuere  :  nec  raro  quinis  in  die  horis ,  per  interualla, 
neceflarium  de  rebus  Fidei  ad  concionem  frequentiflimam  iuxta  &  igno- 
rantiflimam  habuere  fermonem.  Mos  ibi  longe  peflimus  inoleuerat 
inept«E  illius  confeflionis,qua  generatim  fe  peccalTefatebantur,&  habere 
opus  condonationis.  Nec  gregem  modo,  fed  Paftores  ipfos  grauis  mor- 
bus  inuaferatj  quorum  alij  venerem  aliquam  alebant  domi ,  aberrabant 
alij  a  Fide,noitrisque  fpeciatim  peccata  confitenda  docentibus  reclama- 
bant,  quafi  nouarum  hxrefiim  difleminatoribus .  Tot  tantisque  malis 
exftirpandis  magnopere  infudatum  j  &  in  difceffu  petentibus  Parochis 
fcripto  datus  confitendi  nlodus  ,  ignoranti  populo  quotmenfibus  (  ita 
fpondebant )  prxlegendus.  Ex  Louanienfi  Collegio  itum  fubinde  in 
Ardennatem  filuam  ;  vbi  mores  hominum,  loci  naturam  imitati,  cultu- 
ram  haud  mediocrem  exigebant .  Excifa  tamen  vitia  improbo  labore, 
&  fparfa  Fidei  fementis  in  magnam  meflem  .  Pauperculi  Ardennates 
vt  grati  eiTent,  triticum ,  carnes ,  &  id  genus  multa  Patribus  offerentes, 
effufis  lacrymis  immaturum  abitum  profequebantur.  Nec  otiofa  inte- 
rim  Rurxmunda.  cultores  in  vicina  mifit  oppida  Mafecam  ,  Stralenam, 
Erclenfiam,  Sittardiam,  Vuchtam,  Hinsbergam,Weerta:am.  Tot  fimul 
iocis  adhibita  cultura,  qua  concionibus  Quadragefimalibus ,  qua  cate- 
chifmis ,  qua  priuatis  congreflibus ;  populo  tam  propenfb,  vt  Weertara; 
nonnumquam  in  catechifmo  tria  hominum  millia  cenferentur.  Nobi- 
lium  multi  ad  veram  Fidem  ab  harrefi  reuocati,  plures  e  plebe .  Exftir- 
patis  vitiis,  infita  pietas  pulcherrimo  germine  adoleuit .  Ha?c  in  oppi- 
dis.  Pagi,  quos  extrema  pame  barbaries  oppreflferat ,  ad  Chriftiana?  vita; 
normam  inftituti.  Paftores  Sacerdotesque  multis  locis  concubinarij  ad 
caftimoniam  vitxque  puritatem  traducti .  Sed  infinitus  fim  ,  fi  vel  at- 
tingere  coner  qua:  rure ,  quce  in  vrbibus  Societati  non  habitatis  perfe- 
cit  miflionariorum  labor  .  Collegiorum  omnium  eft,  per  agrum  cir- 
cumfufum,  in  vicina  vndique  oppida  penetrare  .  Dunkerd  Grauelin- 
gam  excurritur  &  Neoportum  ;  Ipris  Dixmudam  ;  Cortraco  Menenasj 
Alofto  Gerardimontium  ;  Antuerpia  Hulftum  ;  Lira  Herentaliam; 
Bruxellis  Viluordiam;  Louanio  Arfchotum,  Thenas ,  Sichimas ,  Dieft- 
hcmium,  Gemblacum  ,  Geidoniam.  Denique  non  oppidum  eft ,  non 
pagus ,  quo  non  pertingant  fpeciofi  euangelizantium  pedes  ;  quorum 
alibi  ad  hebdomadas,  alibi  ad  menfes  conftantia  eft ,  pro  varia  excolen- 
di  fbli  natura.  Arces  item  omnes  &  propugnacuta  fluminibus  impofita, 
vel  hoftibus  finitimis  obiecTa,  qua:  fere  diuinorum  carent  folatio  ;  quin 
ipfa  qua?  in  Antuerpix  tutelam  prxfidiario  inftru&a  milite  Scaldis  ha- 
bet  nauigia  (vbi  maior  etiam  indigentia)  pars  laboris  funt,quem  in 
Miflionibus  Societas  exantlat.  Anni  nulla  folcnnitas  e6  non  aliquot  Sa- 
cerdotes  vocat,frccm  illam  luftrationc  facra  expurgaturos. 

Sextus  labor,  Sacramcntomm  Pcenitentix  &  Euchariftix  rriiniftra-  £'*'*f'* 
tio.  Ante  Societatis  aducntum  rarus  Belgis  &  fere  exofus  Confeflionis  ^entori{^ 
vfus:  qui  primus  ad  hxrefes  gradus  fuit.   Confeflione ,  nullo  magis  fre-  mwtfr* 
no  compefcitur  vitas  libertas ,  mater  omnium  vitiorum.  Carolum  y.  "•• 

Carfa- 


7H  IMAGO   PRIMI   S^CVLI   SOC,   IESV. 

Cxfarem  rogabant  Lutherani,  ferret  legemConfeffionis :  ex  quoenim 
illacelTalTet,  fcelera  omnia  irrupifle.  RifitCxfar-,  &  erat  ridenda  de- 
mentia  poftulantium,  quod  fponte  abicciflent.  Itaque  Societas  a  prin- 
cipio  tota  fuit  in  huius  reftitutione  Sacramcnti  \  in  quo  velut  cardine 
verfatur  Orthodoxa  Religio,  &  animorum  falus.  Conatum  fuccefliis 
arquauit.  Confitentium  apud  nosinfinitus  numerus.  Antucrpix,  vtdc 
aliis  vrbibus  hincftatuas,  in  Profefsa  domo  dant  aures  confitenubus 
viginti  fex  Sacerdotes,  alijcjtie  fubinde  auxiliares  in  Collegio ;  neque  tot 
tamen,  fiquafeftifolennicas  cft,  numeroaudiendorum  pares.  Etquam- 
quamin  noftris  prarcipue  templis  hoc  munere  fungimur ;  tamen  &z  Pa- 
rochis,  quod  fcpe  fit ,  inuitantibus  operam  commodamus.  Amant  ia- 
ne  multi  Belgarum,  nefcio  quo  pacTo^  apud  Societatis  hominem  confi- 
teri.  id  iam  inde  a  principio  apparuit.  Louanij  Adrianum  immenfa 
pccnitentium,fiue  Academicorum,fiueciuium,corona  cingebat.  Certa- 
ri  diceres  proilloConfeiTario;&:a:groti  homines.,fiante  mortem  Adria- 
no  vti  poterant,  in  bona  felicitatis  parte  reponebant.  Quid,  quod  auerfi 
alias  hoftesque  Socictatis  in  hoc  fint  amici,  noftraque  opera  vtantur? 
Magnos  quoque  viros  fcimus,  poftquam  a  nobis  alieni  femper  vixe- 
rant,  mori  noluifle,  nifi  apud  Sacerdotem  noftrum  totius  vitx  noxas 
depofuiflent,  tunc  fcilicet  fecure  morituri. 

Stabilita  huius  Sacramenti  frequentatione,  falutarem  quoque  gene- 
raliter  detota  vita  aut  eius  parte  confitendi  morcm  Societas  induxic, 
non  fine  aduerfario  &  pugna.  Potens  Antuerpix  concionator  acerrime 
in  nos  inuecTus,non  nifi  imperato  ab  Antiftitefilentio,vfum  illum  adeo 
rationi  conientaneum  damnare  cefTauit.  Porro  Deus  placcre  noftram 
fibi  operam  in  huius  Sacramenti  miniftratione,  cum  ftpe  alias,  tum 
perfpicue  oftendit  anno  prateriti  firculi  xciv.  Menenis,  quodoppi- 
dum  eft  haud  procul  Cortraco,  milites  duo  cum  morte  lucTantes  vbi  a 
noftro  Sacerdote  audici  funt,  alter  integram  corporis  fanitacem  eadem 
fiora  mirabilitcr  confecutus  eft,  alter  fequenti  luce  e  lccTo  furrexit  inco- 
lumis.  Prater  fcelerum  expiacionem  formandis  quoque  ad  pcrfedam 
virtutem  animis  infudat  Confeflariorum  labor.  Neque  folas  hic  San- 
cTimoniales  aut  deuotas  Deo  virgines  viduasque  intelligo,  fed  prxftan- 
tes  primique  ordinis  in  Pvepublica  viros. 

Quid  de  fancTiffima  Communione  dicam?  obfcurumne  eftjan- 
guentem  toto  Belgioacprope  emortuum  illius  vfum,  ftatim  vt  pcdem 
aliqtio  inferebat  Societas,  refloruifle?  exemplifne  igicur  opus  in  reclara 
&  recenti  ?  Winocibergis,  quod  vniuerfa  memorat  ciuitas,  duxtrefve 
muliercule  feftis  etiam  prazcipuis,  fi  Pafcha  excipias,  facro  epulo  refi- 
ciebantur:  paucis  ab  aduentu  noftro  annis  cenfa  funt  ciuium  millia: 
Cafleti  certo  nobilium  virorum  teftimonio  conftat  fenos  homines  lb- 
lere  aut  ocTonos  •  ntinc  pars  oppidi  potiflima  frequentat:  Bellioliplu- 
res  iam  vno  aliquo  feriato,  quam  antca  ipfo  Christi  nacali,  aut  reito 
Pentecoftes  die :  Rurxmundx  vix  antea  quinque  &  viginti  tota  vrbe; 
mox  in  folaxde  noftra  feptingenti.  Annua  deinde  Communio  in  mcn- 
ftruam  plerifque  conuerfa  eft.  OcTodecim  millia  templum.  noftmm 
cjuotannis  numerat  inea  ciuitatc,  qtix  vixquadnngentos  tracTandis  ar- 

mis 


LIBER    SEXTVS.    SOCIETAS    FLAfcDRO-BELGlCA.       ?%$ 

rnisidoneos  ciues  habet.  PedemHallis  pofuit  Societas  pridie  Virgiiiis 
puriflcacx,  anno  frculi  vigehmo  primo:  poftridie  tam  folenni  fefto,  8s 
taliardetoc  Marianis  prodigus  lliuftri,  communicantes  omnino  vnde- 
cim,  nonplures  fuere-,  &  horum  feptem  cx  fuburbana  nobilis  viri  fa- 
milii,quatuor  reliqui  erant  ciues :  nunc  milliafpettantur.  Quid  per- 
cgrini  i  ex  cenrenis  vix  ac  ne  vix  vni&us  facram  adibat  menfam  j  lam 
iiec  vnicus  non  adit.  Stupuit  Louanium  die  vno  bis  mille  homincs, 
auctore  Adriano  noftro,  ad  Synaxim  accedere,  cumantea  pauciflimi 
folerent.  Antuerpix  Profella  DomUs  intra  anni  ipatium  fupra  ducen- 
ta  &  quadraginta  communicantium  millia  numerauic.  in  vniuerfie 
veroProuincix  domiciliis  amplius  duodecies  cencena  &:  triginta  quin- 
que  non  femel  fuere  rccenfita.  Et  adhuc  cuiquam  paruum  opcrx  pre- 
tium  fecille  videbitur  Societas ,  pofteaquam  ad  cxlefte  conuiuium, 
ad  vita?  fontem  ,  ad  pignus  xcernx  glorix  tot  adduxit  mortales  ?  Ne- 
que  ceiTamus  interim  nouis  ftimulis  hanc  vrgere  pietatem ,  ne  tem- 
porumlapfu  (  quod  in  humanis  frequens )  aiiquando  languefcat.  Ea 
caufiaeft  cur  Communionem  Gcneralem  dudum  vfitatam  alibi,  o- 
ptimo  conillio  in  Belgium  nuper  inuexerimus.  Non  enim,  vt  quidam 
iiniftre  inrecprccancur,  abducendis  aliunde  in  noftra  templa  ciuibus 
inftituta  eft;  fed  iacenti  multorum  pietati  excicandas.  quemfinem  fa- 
ne  confccuti  fumus.  Conftat  non  paucos  hoc  inuitamento  allectos  fre-* 
quentare  Communionem ,  alias  indubie  negleduros.  &  porro  fre- 
quentarent  plures,  fi  non  eos  intempeftiua  quorumdam  abftraheret  ar- 
mulatio.  Rurxmundenfis  Senatus  rem  inilgniter  promouet,  dum  eius 
nomine&infcriptione  antearammediam  candidus  codie  cereus  mul- 
tarum  Iibrarum  iucet ;  vtinam  &  prxluceatexemplo!  talium  eilim  ho- 
neftiiTima  eft  imitatio. 

Nunc  adperpetuam  noui  laboris  materiam  carcercs  6c  nofbcomia  Seftimut 
tranfeamus;  quo  fere  nulla  vircucem  inuidia  comitatur.  Habet  vnum-  laf>or,  car* 
quodque  Collesnum  defknacos  Patres ,  quibus  demandata  cura  eft  pu-  cerers  & 
bhcas  vrbium  ciutodias  trequentare,  muandis  captiuorum  animis  cor- 
ponbusque,  nifiquod  communemomniumoperam  numerus  aliquan- 
do  poftulet,  quemadmodum  non  ita  pridem  facto  opus  fuic,  cum  Bra- 
bantia:  Flandrixque  earcercs ,  captis  ad  Caloam  Batauis,  ad  Audoma- 
rum  &Theonis  villam  Gallis,  angufti  efient.  Socierastuncpotifhmum 
folatio  miferis  &  auxiho  fuic:  non  fine  laboris  prarmio  contagione,  qua: 
noftrorum  multos  in  vicxdifcrimen  adduxir,qUofdameciam  exftinxit. 
Tanti  erat  prodefie  vel  hoftibus  ad  falutem ,  fi  tamen  hoftcs  vllos  ha- 
bec  charitas  Chriitiana  .  Gandaui  certe  quotquot  captiuorum  mo- 
ncbantur,  omnes  expiari  func  a  noftris,&  extremorum  Sacramencorum 
inunici  prxfidiis  amplius  ducenci.  nihilo  alibi  pauciores.  Inuficaca 
quidem  ca  cum  mefhs  fnit,  nihilominiis  camen  magnam  fatis  fibi  pro- 
pofitam  habet  quotidianus  labor,  Winocibergis  prasfcrtim  ac  Dun* 
kercx,  vbi  ducentos  plerumque  feruac  carcer,  ac  fere  harrecicos ,  ex 
hoftibus  mari  capcis :  quorum  mulcis  ad  fanam  fidem  per  nosaddu£tis 
felix  captiuitas  rcpucanda.  Annns  nullus  eft,  quin  viginci  cocjueplu- 
res  refipifcanc.  Subinde  &  Turca:  aliquoc  abimpia  Mahumccis  fuper- 

G^oag  fticione 


786  IMAGO  PRIMI  SACVLI  SOC  IESV. 
ftitione  ad  Christvm  traducti.  Ceterum  animis  captiuorum  harc 
palTim  obfequia  lmpendimus ,  catcchefin  \  exhortationes  pias,  Sacra- 
mentorum  adminiftiationem.  nec  paucis  locis  curarum,  vt  Miili  facri- 
ficium  pcragatur.  Poft  animos  ad  corpora  curanda  conuertimur,  con^ 
quifitis  in  veftimcnta,  in  cibos,  in  pharmaca  eleemoiynis-j  non  rarb 
etiam  in  lytrum ,  quando  non  de  crimine  fed  pecunia  poftulantur. 
Certe  anno  m.  dc.  xxiv.  Winocibergis  noftrorum  patrocinio  e  du- 
centis  captiuis  fupra  centum  libertate  donati  funt.  Matenam  laboris 
vel  maxime  augcnr  morbi  ex  inedia  &  fquallore  frequentes.  Carcer 
vnicus  quandoque  centumconclufit  argrotos:  quibus  omnibus  impen- 
ix  opera;  merccs  fuit  contraclus  ex  pardore  &  fordibus  morbus,&  mor- 
bum  fecuta  mors:  in  lucro  fcilicet  reponenda,  quando  in  tali  caufsa  qui 
perdit  animam  fuam,in  vitam  aetemam  cuftodit  eam. 

Ad  carceres  &  llla  fpe&at  opera  quam  morte  damnatis  impendi- 
mus.  Quo  in  genere  illud  memoria  dignum:  Anno  fseculi  primo  ac  vi- 
gefimo  Dunkcrcanos  viginti  duos  vitam  in  nauali  pradio  ftipulatos 
lnfami  ligno  fufpendit  Batauus.  quam  feueritatem  lege  talionis  vltura 
Archidux  Ifahella,  mandat  totidem  Hollandos  Dunkercas  captiuos  fi- 
ne  cun&atione  fufpcndi.  Ex  magno  numero  fcligendorum  capitum 
iudicium  fbrti  permiffum:  erepti  tamcn  Carholici,  extraque  aleam  po- 
fiti  funt  ope  noftra.  damnatos  omnes  ad  Fidem  traduximus  ab  haerefi, 
prarter  Mennonis  vnum ,  duos  Caluini  pertinaces  afTeclas,  &  ad  extre- 
mum  fpiritum  animauimus;  impetrata  quoque  fepulcri  gratia,  &  fune- 
re  in  Catholicum  morem  rite  procurato.  Illud  quoque  fingularem  di- 
uinx  prouidentix  obferuationem  habet ,  quod  ipfis  Cortraceni  Colle- 
gij  initiis  fadlum  accepimus.  Sacerdos  nofter  neceflarium  iter  agens, 
in  latronumha:rcticorum,quibus  lnfefhe  erant  viaynanus  incidit:  fed, 
Deo  bene  difponcnte,  duclorem  mfauftx  turma:  inufirata  qua^dam 
fiibiit  humanitas,vt  nequeipfe  vcl  verbo  lxderet  Patrem,  neqne  a  fuis 
lxdi  permitteret.  In  cuftodia  rctinebat  tanmm  ,  perque  filuas  &  auia 
circumducebat.  Quin  de  falutis  cura  monentem  libenter  reuerenter- 
que  audicbat.  ita  dies  aliquot  a£ti,  donec  Canonicis  fbrte  precibus  in- 
tentum  confidenter  interpellans,Haud  diuturnam,  inquit,forenobis 
hanc  grallandi  licentiamprarfennt  animus  ;eaque  caufsa  fcito  te  beni- 
gne  habitum  a me,  vt  mihi  pcenas  breui,  quod  ominor,  daturo  memor 
beneficij  vicem  referas  ,  atque  in  extremo  fupplicio  opitulere:  idiam 
fpondere  te  volo.  Mirabatur  hominis  orationem  nofter;fporKlet  tamen. 
Poft  paucos  menfes  publico  Magiftratuum  fitellitio  purgatas  via?,  Ia- 
trones  capri  fugaticjuc.  Ductor  ille  Cortracum  perdu&us,  ftatim  in- 
quint  de  Patre  ,  fit  fupplex  vcnienti,  fidem  obnoxiam  exigit,  ha^refim 
eiurat,  peccata  dolenter  agnofcit.  Interea  capitalis  fententia  ferebatur, 
&  ad  fupplicium  ituro  accedebat  comes  alterius  Ordinis,ex  loci  confue- 
tudine,Saccrdos.  Hic  tum  illeSenatumdocere  incipit,  qua  fponfione 
obligatum  fibi  habeat  Patrem  noftrum,  cui  nuper  in  filuis  capto  non 
modb  non  etipuerit  vitam ,  fed  omncm  exhibuerit  cum  honore  fmma- 
nitatem  :  proinde  orat  enm  fibi  morituro  adiurorem  dari.  Annuit,  vc 
par  erat ,  Senatus.   Illicb  aduocatus  nofter  adeftj  quo  comitante,lartus 

ad 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  787 
ad  fupplicium  latro  perrexic,  mortemque  infigni  conftantia  &  pietate 
fuftinuit.  Deum  crederes  publico  tellimonio  vtilem  hac  in  re  Societa- 
tis  operam  commendare  voluiiTe.  Viuit  Bruxellis  Sacerdos,  qui,  trecen* 
tis  &  quadraginta  quatuor  mortalibus  ad  necem  iudicio  damnacis ,  ip- 
fe  vnus  vix  quindecim  annorum  fpatio  opiculatus  eft.  ab  vno  difce 
omnes. 

Iam  in  nofocomiis  quancus  labor,  &  parlaboria  contagionepen- 
culum?  ac  prxternofocomia,  ad  quafuis  priuatorumxdes ,  vbi  morbi 
funt  morrisque  difcrimina,  concinuo  vocamur:  neque  negacur  opera 
fiue  incerdiu,  fiue  nocTu ,  quamdiu  qui  miccancur,  fuppecunc:  cuius  rei 
ccftes  habemus  vrbes  omnes,  ac  precipue  Ancuerpiam,  vbi  decem  fkpc 
ac  pluraSoaorum  pariain  hoc  obfequio  foris  pernocTanc.  Noti  voceiu 
ignotivc ,  hoftes  auc  amici,  nihil  fane  diftinguimus":  Tros  Tyriufve 
fuac,  nihil  intereft  vera:  Chriftianxque  charitatis,  non  quibus  (ck.  im- 
pendac,  fed  cuius  gratia,  confideranris.  Icaque  paracas  omnibus  vigi^ 
lias  noftras  habemus ,  nifi  quod  pauperibus  paratiores,  quorum  non 
animis  modo,  fed  &  corporibus  necellaria  auxilia  ferre  piecas  maior 
impellic.  Ecquamquam  hic  labor  pra?cipue  dcfudac  ciui ;  quandoque 
tamen  ,  cum  ferc  occafio ,  complecTitur  milicem,  qui  &  ipfe  pars  cft 
Reipublicx,  &  ciuium  faluci  ac  commodis  feruic.  Duodeuigefimus 
eft  annus,  ex  quo  noui  prasfidiarij  Dunkercam  introducTi  mifere  fter- 
nebancur  morbis  ex  egeftate  nacis ,  &  acerbiilimo  gelu,  quo  mare  ip- 
fum  aliquoc  leucis  concrecum  ftecic,  immemorabili  exemplo.  Hic  cum 
Pacres  vrbe  coca  corrogare  ftipem,  curare  ligna,  culcicras,  cibos ,  phatr 
maca;  famulari  miferis  eo  afTecTu,quem  poftea  miles  deprxdicare  non 
celTauir,  nullo  alio  deinceps  nomine  compellans  noftros,  quam  Pacres 
fuos,  quibus  fcilicec  feruacam  vicam  fine  dubicacione  deberec.  Nequc 
tum  noua  eo  ingenerePacrum  charitas  fuit.SpecTaueratDunkerca  etiam 
prxftantius  anni  fuperioris  exemplum,  quando  fex  oneraria:  in  por- 
tum  inuehebanrur,  in  iisque  milites  Lufitani  mille  feptingenti.  ea  claf- 
fis  quoniam  opinione  citius  appulfa  erat,  haud  permiilus  milesexfcen- 
dere,  donec  de  eo  ftatuerct  Princeps :  atque  interim  morbi  gralfaban- 
tur  in  conferta  mortalium  turba ,  asgris  fanisque  rriftiilima  fociecace 
permixtis.  Ex  Sacellanis  tribus  clalTem  comitacis  valencior  vnus  cu* 
rabac  pauculos  honeftiores ,  quibus  fingulan  gracia  conceitum  crac  v?-* 
bis  nofocomium^alij  duo  in  milicari  colluuie  animam  &  ipfi  agebant. 
Vbi  ea  calamitas  ad  Patrum  peruenicaures,  impigre  ad  naues  conuo- 
lant,  ac  miferabili  fpectaculo  a:gros  amplius  fepcingencos,  nihil  mortuis 
diftantes,  omni  mcdico  ac  Sacerdote,  quos  periculi  arcebat  timor,de- 
fticutos  reperiunt.  ipfi  totiuuandis  imparcs,  annuunt  Winocibcrgenfi- 
busSociis,  &communiopera  in  remincumbunt,  danc  aures  confiten- 
tibus,  excrcmaconferunr  Sacramenra,  primarias  vrbis  fcminas  ad  pa- 
randa  obfonia  &  pharmaca  horcancur,  paraca  ipfi  in  naucs  infcrunr, 
fuis  manibus  indigenciflimo  cuiqite  miniftranc:  dcnique  inrimis  apiui 
Rcgios  PraifecTos  precibus  agunc,  impccrantquc  exfccnfioncm  mulco- 
rum;  quaniifi  fierer ,  iam  ingrauefcens  m  horas  malum  abfumerct  vni- 
uerfos.    Nec  obfcuro  fanc  tcftimonio  cam  llluftrcm  Pacrum  charita- 

Ggggg   a  tem 


788  IMAGOPRIMIS.ECVLISOC.IESV. 

tcm  DeusapprobatTecenfendus  cft,  quando  in  prxfenti  adeovitxdif- 

crimine  conftitit  omnibus  valccudo ;  &  tamen  ciuium  multisj  vel  folo 

morbidorum  militum  afrlatu,  vel  veftium  conta&u  adhxrefcebat  lues\ 

Hibcmabat  Gandaui  Ncapolitanus  tiro ,  morbisque  &  inopia  confii- 

mcbatur  anno  m.  dc.  v.    plurimi  paftim  per  plateas  ab  omnibus  de- 

ferci  interibant.  ImpetrauitSocictas  apud  Senatum,  vt  eorum  quadrin- 

genti  xgri  publico  nofocomio  cxciperentur :  quos  noftri  vifebanr,  fo- 

labantur,  iuuabant,  eo  fru&u,  ncmo  ex  omnibus  vt  fuerit  qui  non  fa- 

lutari  Pcenirentix  Sacramento  praeteritas  vitx  labcs  expiarct.   At  il  vm- 

quam  fiue  ciui,  fiue  militi,  fuam  hac  in  parte  probauic  opcram  Socie- 

tas,  tum  profecto  potifiimum,  quando  multorum  menfium  diriflima 

oppugnatio  tolerata  fuit  Siluxducis,  Traietti,  Bredx.  Perpetua  mor- 

bidorum  vulneratorumque  calamitas  diurno  nocTurnoque  opus  habuit 

auxilio;  quodmhiloquam  rogabanturfegniirs  prxftabant  Pacres.  Quo 

in  opere  charitatis  duos  amifimus  Bredx,  quos  ad  monturum  aliquem 

properantes,  hoftilis  globus  ex  improuifo  allapfus  fcede  laniauit.   Exi- 

mia  quoque  Patrum  pietas  in  egenos  eluxit  fuperioris  fxculi  anno  fe- 

ptimo  &  ocTogefimo,  intanta  annonx  fxuitia,  quantam  nulli  Belga- 

rum  annales  prodidere.  omnium  labor  erat  emendicare  frumentum 

ab  opulentioribus  :  quo  copiose  collecTo  diftnbutoque,  fuftencata  eft 

pauperum  vita,  paucos  vt  fames  abfumpierit,  qux  multis  alias  millibus 

minabatur.    Sed  fingularium  fic  infinira  narratio.  vtenim  infirmorum 

hominum  ac  egenorum,  neque  defuit  vmquam,  nec  porro  defutura  eft 

copia,  ita  nec  nobis  illorum  auxilia  profitentibus  materia  perpetui 

laboris. 

Oclauut         £ft  &  jn  pace  jntcr  diftidentes  concilianda  bene  collocatus  labor,  8c 

c%ca(it.a'  cxemplotutn  pleniflimos  habemus  Annales.  Innumeras  lices  mercato- 

na.  rum  Antuerpix ,  innumeras  virorum  Principum  Bruxellis,  fuo  com- 

pofuit  arbitrio  P.  Carolus  Scribanius.Lirx,oppido  Brabantix,  plebs  in 

Magiftratus  fuos  aliquando  iuic  armata ;  prxceflerant  famofi  libelli 

conuitia,  minx,  &  ad  vim  excrema  fpectabat  audacia.  fruftra  loci  Gu- 

bernator,  fruftra  Clerus  facricjue  Ordinesflammam  fedare  conati.  De- 

fperatam  concordiam  noftri  conciliare  aggrediuntur ,  tanta  induftria 

conftantiaque,  vtpartium  confenfu  commilTam  fibi  cauflam  cogrnoue- 

rint,  ex  xquo  bono  ftatuerint ,  pacemque  vrbi  optatiflimam  reddide- 

rint;  cui  firmius  fanciendx  Sacrum  eucharifticum  in  ficello  noftro  fo- 

lenniter  decantatum.  Et  Senatui  quidem  tantopere  Sociecacis  in  arbi- 

trando  xquicas  &  prudencia  probaca,  vt  plures  exinde  fummi  momen- 

ti  controuerfias  e  foro  ad  Collegium  tranftulerint,  noftra  fententia  de- 

finiendas.    Halli%  oppido  Hannonix,  primarias  familias  duas  grauif- 

iimo  odio  pugnantes ,  &  cum  his  vrbem  totam  in  partes  diftra&am, 

toto  iam  feptennio  fruftra  componere  laborabanc  Magiftratus  facer  ac 

ciuilis.  Robertus  Malcotius  Collegij  Rector  ita  tradauit  diflidentium 

animos,  vt  communi  vtrimque  fuffragio  le&us  fit  arbiter.  Solus  co^- 

nouit  caufTam ,  folus  diremit  arbitratu  fuo,  pacemque  reuocauit  ranca 

populi  graculatione  plaufuque,  vt  prodeunti  in  publicum  Malcotio 

fauftis  vocibus  vniuerfa  ciuitas  acclamaret.    Cortraci  modica  fcintilla 

litis 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  789 
litis  magnum  inimicitiarum  excitarat  incendium  inter  duoCapitula: 
cui  exftinguendo  bonorum  omnium  infudarat  induftria  irrito  conatu. 
fecitDeus,  vt  Patres  nollros  admitterent  arbitros.  Itaque  Gandauo 
Confiliarium  cum  vtriufquepartis  actoribus  accerfunt,  qui  coram  no- 
ftris  controuerfiam  difceptent.  Ccetus  tnduum  ad  a:des  noftras  cogi- 
tur.  expenduntur  momenta  rationum,  deniquePatrum  arbitratu  po- 
nuntur  odia,  paxque  conftituitur,  incrcdibili  ciuitatis  gtatulatione. 
Quid  nunc  dicam  graues  &  totis  vrbibus  periculofas  feditiones ,  ciuem 
inter  ac  militem  vtrimque  ad  arma  conuolantes,  noftra  potiffimum 
opera  reftinctas  ?  Annus  prope  quinquagefimus  eft,  ex  quofeditiofus 
miles  incautis  ciuibus  Cortracum  ingrelTus,  dilatorum  ftipendiorum 
damna  communi  vrbis  expilatione  reparaturus,  medio  foro  explicabac 
aciem,  pra^damque  defignabat,  haudimpune  profecTo  paffuris  domi- 
nis  fua  teita  fpoliari.  Cruenta  enimuero  minabatur  tempeftas ,  quam 
depulfurusSociorum  labor  fruftra  fudabat  apud  frementem  militem, 
neque  precibus  neque  rationibus  attentum.  Ergo  vbi  verbis  nihil  pro- 
ficivident,  ex  xdc  proxima  facram  deferri  curant  Hoftiam,  &  medio 
locan  foro.  Tum  inermes  ipfi  inter  armatos  difcurfant,  perque  prarfen- 
tem  Deumobteftantur,  necrudelitatem  hoftibus  debitam  in  Catholi- 
cos  ciues  furor  armatus  effundat.  Orationis  vehementia  repreftit  indi- 
gnabundam  rabiem,  ipfaque  in  primis  reuerentia  Numinis :  magno 
cum  fremitu  lllifis  in  terram  armis ,  in  genua  omnes  prouoluuntur, 
Deumque  venerati,  dant  ciuibus  dexteras,  pacemcjue  pollicentur.  Ita 
ftri&os  mucrones ,  &  parata  ciuitati  vulnera,  fuis  prope  vulneribus, 
certe  vulnerum  mortifque  praefenti  periculo,  Societas  auertit. 

Nonus  labor  in  excolcndis  pia  commentatione  humanis  animis  ver-  NonuiU- 
fatur:  qua:  res  Societatem  in  ipfo  exortu ,  Louanij  in  primis ,  reddidit  Zntu^ 
commendabilem.  Nam  &  Ruardus  Tapperus  Academias  Cancelh'  HumExer- 
rius ,  &  Theodoricus  Hefius  Leodienfis  Prodecanus ,  &  Ludouicus  cmerum° 
Blofius  Abbas  Lxtienfis,  in  hanc  ingrcffi  pataftram,  exe rcendos  fefe 
nobis  tradidere,  eo  frucTu  quem  ipfi  quamplurimis  optabant  efie  com- 
munem.  Itaque  Blofius  Ccenobitas  omnes  fuos  eifdem  fpiritalibus 
exercitamentis  inftrui  voluit;  exftatcjue  Religiofiffimi  viri  epiftola  ad 
Adrianum  Louanienfis  Collegij  moderatorem  La:tiisdata,qua  pnmum 
grates  agit  quod  Ignatij  precibus  pereum  eiTet  commendatus,  deinde 
fibi  defuoruminftitutioneper  Vfmarum  Goiffinum  Sacerdotem  110- 
ftrum  gratulatur,  ac  denique  exclamat :  Vtinam  hoc  faclum  fuijfet  ante 
annos  njiginti!  ita  enim  cum  femonbm  multo  melius  forte  agcretur.  Laudamus 
bemgmffimum  Deum,  qui  per  <z>os  ijiam  ratwnem  nos  docuit :  ex  ea  &  ipfius 
1)ei  honor  (djrfalus  animarumy  <~un  confido,  confequetur.  Anno  M.  D.  lxi  v. 
Dublinenfis  Prxful ,  vir  domi  fuas  nobilis  ac  prudens,  poftquam  Lo- 
uanij  apud  nos  pia  hacc  obiuiflet  Exercitia,  omni  ftudio  &:  contentionc 
perfuafit  Stcphano,Maria:  Stuarte  Scotorum  Regine;  ad  Summum  Pon- 
tificem  Legato,  ex  prima  nobilitate,  fed  nefcio  qua  caufsa  a  noftrorum 
confuetudine  prorfus  abhorrcnti ,  vt  &  ipfe  commcntationibus  illis  ali- 
quantifpervacaret.  Vix  guftarat  Stephanus ,  ciim  ccepit  tanto  animi 
affecTu  Societatem  profequi,  vt  ex  eanonnullos  ardentiffime  peteret  fe- 

Ggggg  3  cum 


790  1MAG0    PRIMI    SiECVLI    SOC.   IESV. 

cum  deinde  in  Scotiam  profe&uros.  Haud  diu  poft,  quafi  nexu  qno- 
dam  conftridateneretur  tranfmarinorum  Praefulum  pietas,  Richardus 
ArchiepifcopusArmacanus  ex  eifdem  domi  noftr^obitisExercitiis  vires 
vigoremcjue  haiifit,  tanto  muneri  digile  ffu&uofeque  fuftinendo  pares. 

^Sed  hi  exteri  fuere.  At  e  Belgis  magna  Nobilkas  excolebatur,&  pra?- 
cipui  AcademixDodores;  tum  fere  quotquot  Sacerdotio  mauguran-- 
di.  Vix  dies  erat,  quin  prxftantes  viri,  &  eximix  fpei  luuenes  domefti- 
ca  fex  &  plura  occuparent  cubicula  magno fuo  bono ,  &  variartim  Re- 
ligionumincremento.  Centena  aliquot  capita  non  multis  annis  doml 
noftrx  dum  exerccntur,  afflante  cxlefti  Spiritu,in  facras  Deo  Familias 
adfcripta  poflem  producerc  nominatim;  &  in  hoc  numero  germanos 
fratres  duos,  honefto  loco  natos,  quorum  memoranda  vocatio.  Vaca- 
banttum  forte  Exercitiis,cum  PatresCapuccini  recentes  cx  Italiahofpi- 
tesin  Collegiumnoitrumreceptivna  nobifcum  viuebant.  &  placebac 
adolefcentibus  ea  charitas,qua  diuerfi  Inftituti  Religiofos  viros  muicem 
profequi  obferuabant.  Concipiunt  &  ipfi  talis  vitas  defiderium  ,  {cqu.d 
ita  partiuntur,  vt  alter  fe  nobis,  alterCapiiccinis  daret  •  iub  eodem  tum 
quidem  te&o ,  mox  domiciliis  non  charitate  feparandi.  Scimus  Fran- 
cifcani  Ordinis  Moderatorem  Louanij ,  eximia  pietate  prudentiaque 
virum,  negaue  in  fuomm  numerum  admittere,  nifi  Afceticis  Ignatia- 
nis  anteaexcultosj  quod  multoiam  vfu  fibi  compertum  dicerer,  hos  in 
omnem  virtutem  &  proniores  &  conftantiores  exfiftefe.  Alterius  exi- 
mij  Cccnobiarcha: ,  poftquam  a  nobis  exercitatos  aliquot  e  fuis  longe" 
meliores,  quam  miferat,recepiiiet,  ad  Collegij  Rectorcm  exftatepifto- 
la,  qux  inter  alia  fic  habet:  Omnes  T{eligwfiiam  inde  ab  Sxercitus  Jfiirita- 
libus  reuertentes,  adeo  confratresfuos  humihtate,  obedientid,  alasque  Virtuti- 
bus<zdiRcamnt,Vt  omnes  alij  mbil  charius  habere  Videantur,quam  Veflr<efancl£ 
Soaetati  decern  aut  duodeam  diebus  adcjfe.  Impleri  apud  ^vos  a>idemm  illud 
Canticorum  i.Traheme:  pofi  te  currcmus  in  odorem  vnguentorum  tuorum. 
Anno  m.  d.  lxvii.  Sacerdos  nofter  Louanio  Huum  euocatus ,  Cruci- 
gerosCcenobitas,ipfumqueOrdinis  Praefedtum  Generalem,hifce  com- 
mentationibus  exercuit,magno  omnium  gaudio,  vtilitate  maiorirquip- 
pe  quam  in  multos  confequentes  annos  accepimus  fuifle  difTufam. 

Atque  vt  femel  dicam,exquo  Louanij  viuere  ccepimus,in  hodiernum 
diem,  hoc  cft  fasculo  toto,  fl  biennium  demas,  multorum  millium  fpi- 
ritualibus  armis  noftro  ductu  exercitatorum  domus  noftra  gymnafium 
fuit:  plane  vt  Societas  iftic  operx  pretium  fcciife  videri  poilit ,  fi  vel 
hoc  vnofruclu  laborcs  terminaret  fuos.  Atharc  non  vnms  Louanienfis 
Collegij  laus  putanda,  etfi  forte  fit  praecipue  illius-,  frequcns  &  in  aliis 
vrbibus  meditationum  vfurpatio  eft.  Alibi  Confulares  ac  Senatorij 
viri  quotannis,  indicto  fibi  tantifpcr  iuftitio,dies  aliquot  in  feceifu  apud 
nos  ponunt  more  noftro;  alibi Paftores  Canonicique-,  integra  alibi  Cce- 
nobia.  inter  qux  olim  cxcelluit  Duncnfc,  adexemplum  Abbatis  fui 
Adriani  Cancellienqui  vir  ftato  temporc  intra  Bergenfis  Collegij  fepta 
modefteabditus,  tanto  in  has,  vt  vocabat,  ferias  appetitu  ferebatur,  vr 
pedemindomus  limine  defigens  Paradifum  fefe  ingredi  diceret,  tefta- 
returque  nullos  in  annodies  fibi  flucre  fuauiores.  Intcr  exercendum, 

prx 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  79 1 
prx  animi  demiihone,  quam  ipfa  perfonx  dignitas  ornabat,  ita  ex  nu- 
tu  pendebat  directoris,vtinconlulto  illo  neque  daret  litterasmequcac- 
ceptas  refignaret,fan£te  veritus,  nc,  admiflisiine  faculute  curis  rcrum 
humanarum,obftrucret  diuino  ioli  ac  fonti,  quo  minus  radij  xternx 
claritatis,  ac  finccrx  dulcedinis  riui  in  fuum  animum  promanarent. 
Taceo  primarum  vrbium  Epiicopos,  etiam  Metropolitas,qui  iacns  In- 
flilis  caput  fupponere  reformidarunt,  niii  ante  in  hauc  palxftram  in- 
grefli  lacertos  fuos  diuini  Spiritus  vn&ione  folidaiTent.  Eorum  multi 
iam  folenne  habent,  Sacerdotio  inaugurare  neminem  non  lftis  com- 
mentationibus  exercitatum.  Quid,  quod  &  ipfis  fubinde  hxreticis 
hxc  via  ad  falutem  fuit  ?  quo  temporc  Dordracenam  Synodum ,  vt  vo- 
canr,hoceftfatanx  concihabulum,  hxrefiscelebrabat,  cgregius  aliquis 
verbi  Minifter  eo  aduocatus  e  Scotia,cum  duriflima  illa  Gommarifticx 
Prxdeftmationis  decreta  non  ierrct,  Antuerpiam  fe  contulit,inde  Liram, 
vbi  per  hxc  ipfa  mentis  exercitamenta  accepit  lucem ,  eiuratoquc  Cal- 
uino  publicam  cdidit  Romanx  Fidci  profeflionem. 

At  quamquam  hxc  priuata  meditandiratio  copiofam  habet  vtilita-^^- 
tcm,nmen,vtquoquo  modo  in  commune  prodefletmultitudini,  quod  "q""^ 
vfqueeoprodcrat  finguhs-,cxcogitauit  demum  lacobi  Stratij  ingcmoh  ^JhnaUs. 
pietas  faluberrimum  morcm  illum  perfacras  magni  ieiunij  ferias,con- 
uocato  in  tcmplum  populo,  proponendx  ad  meditandum  Dominicx 
paflionis.  Inter  Sodales  quidem  Marianos  iam  dudum  pluribus  locis 
ca  rcs  vigebat  >  fed  in  publicum  populi  vfum  primi  extendimus  Belgx, 
tanto  fucceflii,  quantum  nunc  vbmis  cum  iucunditate  miramur.  Non 
potuitquidquam  magis  ad  communem  guftum  imis  ac  fummis  dari. 
adco  ncmo  eft  vclexillo  fupercihoforum  hominum  gencre,noua  omnia 
faftidientium,  quin  hoc  vehementer  ab  ipfo  probarit  principio,  diui- 
numquetaflbs  fit  inftitutum.  Prxter  fermonem  Belgicum,etiam  Gal- 
lico  &  Hifpanico ,  vt  fcrt  vfus ,  meditanda  proponimus  pro  nationum 
varictatc  ,  quo  latius  propagetur  vtilitas.  Incredibilis  concurrentium 
mortalium  vis  templa  iam  tecit  angufta.  Scd  nuiquam  qualis  Antucr- 
pix  multkudorqux  idcircoadmirabilior,  quodSodales,  quorum  maxi- 
ma  copia,  nihilominus  priftinam  fuo  in  Oratorio  meditandi  confue- 
tudinem  rctinent  in  fingulos  dies. 

Ingens  quoque  virtutis  pondus  Prcccs  Antccinerales  habent;  quibus  Dtcmu» 
fortunatum  Bcls;io,  ipfique  adeo  orbi  Chnftiano  ,  dedit  aufpicium  an-     Z'  va~ 
nus  m.d.xcix.  Tametii  enim  haud  icmcl  alibitentatum  quid  iegimus  ttnma. 
per  eos  dies,  vel  auertendis  ab  impuritate  mimica  populis,  vel  frcnandx 
bacchantium  gulx,  tamen  conftans  nihil  fuit  neque  folenne,  donec 
qucm  paullo  ante  nominaui  Stratius,Collcgij  tum  Louanienfis  Re<5tor,  prcces^Hm 
nullo  inductus  cxemplo,  nulla  impulius  au<5loritate,  fcd  vt  ipfc,  homo  teancrales 
alias  modeftiflimus,  fateri  folebat ,  intcriore  quodam  animi  mftinctu,  Louaul 
inueteratam  illam  Bacchanaliorumliccntiam  fublaturus,  fi  poflet,  fuo-  infiima, 
cjue  111  regno  fatanam  triumphaturus ,  maximis  animis  &  in  omnem 
cafum  paratis,  non  dubitauit  aggrcdi  nouum  opus.  quod,  contramul- 
torum  qui  fapere  videbanturopinioncm,Dcusbcne  fortunauit.  Non 
enim  dcerant  graues  viri,  vt  cftomnis  nouitas  diilidcntium  iudiciisob- 

noxia, 


?$2  IMAGO  PRIMI  S.ECVLI  -SOC.  IESV. 
noxia,  rem  taiiti  moliminis,  dubij  fucccfius,  fme  excmplo*  fine  auiSto- 
ritate  fufceptam  improbantes.  Sed  Re&oris  vicit  eonftantia ,  eam  iibi 
mcntcm  diuimtus  datam  haud  dubie  intcrpreuntis.  Ergo  impetratis  a" 
Mechlinienfi  Archicpifcopo  quadraginta  dierum  Indulgentiis,  quas 
obtinercnt,  quotquotillo  triduo  horam  totam  ad  populi  fcclera  com- 
pefcenda,  m  templo  noitro  precibusimpendcrent,  publieari  iubet  ru4 
turam  folennitatcm.  Simitl  primarios  vrbis  &  Academix  viros  ad  fa- 
cram  Exomologefim  &  Synaxim  inuitat,  populo  icilicct  m  magno- 
rum  exempla  intento  prxituros.  Salubre  inuentum  confirmauit  euen* 
tus,  &  Deum  probauitau&orem.  Res  faipto  famaque  per  vicinaCol- 
legia,inde  per  circumiettas  diffufa  Prouincias ,  imitationem  accepitj 
donec  morem  complexa  eft  vniuerfa  Societas ,  in  venturas  aetates, 
quamdiu  ftabit  ipfa,  propagandum.  In  noftro  certe  Belgio  hac  vna 
machina  non  mediocriter  labefacTatum  eft  fatana:,  per  eos  maxime 
dies  dominantis,  imperium.  Credas  non  Bacchanalia,  fed  Pafchalia 
celebrari:  tantus  templa  &  Sactamenta  frequcntantium  numerus.  Vno 
tcmpore  fupra  49400.  intra  Prouinciae  noftras  fines  facro  epulo  refe- 
cti.  Prafter  oppidanos  etiam  rufticani  vndique  concurrunt ,  tanto 
pietatis  ardore ,  vt  non  diftantia  moleftiaque  viartim  ,  in  quas  nox 
tota  multis  impenditur,  non  afperitas  hiemis  quemquam  deterreat.  In 
vnam  fxpe  vrbem  ad  quinque  rufticanorum  millia  contiadta  funt: 
quibustot  expiandis  cum  longe  impares  elTemus,  annuendumfuit  fo- 
ciis,  aliique  Ordines  Religiofi  in  auxilium  vocandi,  ad  quorum  tem- 
pla  turmatim  magnos  pcenitentium  gtegcs  deducere  folemus.  Nc  fic 
quidem  fatis  multitudini  femperfadtum.  Dimidiato  iam  die  reftabant 
audiendi  multi,  quamuis  peripfas  odlo  horas  tentalTent  aditum  ad  Sa- 
cerdotem,  prementis  turbas  vi  femper  exclufi.  Lepidum  quod  Alofti 
contigit,  vrbe  non  magna,  quo  primum  anno  inftitutas  preces.  Cau- 
ponum  vtius  aliquis  degraui  damno  aduerfus  nos  queftus  eft ,  nullo 
per  eos  dies  a  compotoiibus  exhaufto  vafe,  cuni  viginti  quatuor  efflue- 
re  confueilent. 
Sutiotm  Sunt  &  alia  inftituta  pia,  in  quibus  iion  fegniter  defudauit  Socicta- 
Tafionis  tis  labor :  quo  ex  genere  funt  Stationes  quas  vocant  Christi  patientis: 
Chrisu.  nam  j£  mGE^x  Virginisiam  fupra  memoratum  eft.  Illas  Gandatii  Sa- 
cerdos  nofter  inftituit  tota  Flandria  primas.  Exemplum  imitatze  func 
Infuhe,  Valencenae,  Atrebatum,  Bethunac ,  Tornacum  :  variis  prsterea 
locis  ereximus,  Olfenas,  Exaerdae,  Alofti,  Hondifcoti,  Bruxellis  in  Sa- 
bulone.  Vbiquefruclus  pictatis  ingens,  qualem  nulla  fentim  astas  po- 
San&orum  teft  meminifTe.  QuidSanclorum  dicam  cultum,  hxreticis  capitaliter 
%*mi^x~  exofum,  noftra  in  primis  opera  toto  Belgio  refloruiffe  ?  De  Virgine 
Deiparente  iam  ante  infmuatum  eft.  Sed  fponfo  Virginis  Iofepho, 
prarter  varia  Sodalitia,  etiam  aras  &  templa  pofuimus;  diemque  ipfum 
non  vna  in  vrbe  populi  pietas  feftiuitate  donauit.  Tuteiatem  Angelum 
folenniter  apud  nos  colunt  Cortraceni:  Gandaui  Rofa,  Gulielmus 
Antuerpix,  Winocibergis  Geruntia,  Sanctorum  alij  aliis  locis,  per  110$ 
fuum  accepere  cultum.  In  primis  vero  facris  Diuorum  Lipfanis  conci- 
liata  eft  veneratio,  itemquc  agnis  cereis  Romani  Pontificis  benedictio- 

ne 


LIRER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.  793 
ne  facratis.  Imagines  quoque,  vel  Fidei  noftrae  myfteria,  vel  Sanctomm  Pi&  im*~ 
vnltus  aut  gefta  reprarfentantes,  boftra  cura  plurima:  in  a:s  incifa:  ncc&'"cs' 
lblo  Bclgio,  fed  orbe  toto  f  parfa: ,  fruehim  vberem  retulere<  Quid  nu- 
mifmatapia,  cruces ,  rofana ,  &  ld  genus  fexcenta  Chriftiana:  pietatis 
excitamenta  commemorem  ?  quid  Indulgentias  in  pretio  &  viii  apud 
rudem  populum  collocatas  ?  quid  excogitata  prxfidia  iuuandis  anima- 
bus  qua:  purganu  igne  cmciantur ,  atque  in  hoc  potiftimum  inftitutam 
Communionem  mcnftruam  Generalem  ?  Ridebit  hic  ccnfbr  aliquis 
noftrum  in  tenui  laborem.  At  fapiens  Chriftianus  nihil  tenueparuum- 
que  ducit,  quo  Dci  gloriapromouetur,  &  animorum  falus. 

Iam  publica  pattia: ,  publica  vrbium  vitia  quoties  pernos  repreffa,  Muhifhx 
corrcdta,  fublata?  Montes  pietatis  aduerfus  impium  fccnus  fcriptis  X2i_morHmre- 
tionibus  ftabiliri  a  Societate  Albertus  Princeps  voluit:  Leonardus  Lcf-  *""*' 
fms  ftabiliuit.  Antuerpia:  lupanaria  pafiim  fparfa  ciuitatem.  totam  oc- 
cupabant,  ingens  animorum,  ingens  corporum  corrnptela.  Non  quie- 
uit  Societas,  donec  Scnatus  cum  Epifcopo  La:uinoTorrentio  in  certum 
vrbisangulumpeftemillamretrufit,  qub  multi  iam  ire  publica  deter- 
rcnmr  infamia.  Nonnulla  Flandna:  oppida  comcedias  quotannis  dare 
morem  habent.  in  iis  multa  peccabantur.  magna  fa*pe  verborum  Sc 
ipilus  actionis  obfcenitas,  facrorum  rituum  profanatio  ,  Ecclefiaftico* 
rum  Politicorumcjue  Magiftratuum  fugillatio.  Ea  vitia  exftirpare  labo- 
ris  noftri  fuit.  ac  deinceps  curatum ,  vt  qua:  in  fcenam  danda,  ad  cenfu- 
ram  ante  reuocentur.  Multos  quoque  ccetus  a  bonis  ortos  principiis, 
( Confraternitates  vocant )  in  peftimam  potandi  peccandique  licentiam 
prolapfoS)  radicitus  fuftulit  Societas.  infinitas  item  cuiufuis  generis 
iuperftitiones.  Aliam  quoque  Societatis  induftriam  Antuerpia  olim 
fpectauit  &  ftupuit.  Lufitanx  gentis  res  morefque  vitio  temporum 
magnopere  perturbatos  componere  aggrefilis  erat  P.  a  Cofta,  quem 
noftris  tum  iftic  prxfecerat  Francifcus  Cofterus  Prouincialis.  Sed  illo 
celeriter  in  Hifpaniam  profecto ,  bene  ccepta  promouit  P.  Robertiis 
Claifibnius ;  ac  denique  P.  Petrus  Trigofus  Hifpanus  negotium  iam 
aifectum  tanta  dexteritate  gentifque  approbatione  confecit,  vt  gratitu- 
dinisergb  ftaram  domui  noftrx  eleemofynam  afiignarint,  communi- 
cjue  confilio  decreuerint  deinceps  ad  Confules  fuar  gentis  creandos  Pa* 
trum  noftrorum  prxfentiam  qubtannis  flagitare. 

Hiciam  kfc  nouus  apcrit  &  ampliftimus  laboris  campus ,  actio  pri-  Vniecimut 
uata  cum  proximis  fiue  conuerfatio :  cuius  actionis  vfum  perquam  fa-  l^»r,aciio 
miliarem  habemus  in  Bel^io  pra:  multis  noftra:  Societatis  Prouinciis,  PUHat* 

,.  .  n,  „->.  1  •       \  r  II      •  1  •  •  ri  cum  Vro- 

lta  loci  genio  poftulante.  Qupdnc  otiose  ac  fallendi  tempons  caufsa  ximL  ' 
fieri  exiftimes ,  fructum  infpice,ex  eoque  ftatue  de  labore.  Quot  hete- 
rqdoxi  ad  veritatem,quot  ad  frugem  peccatores,  quotprobi  homines  ad 
virtutisperfedionemhacrationetraducli!  Anno  M.  dcxxiii.  vnius 
Sacerdotis  in  agendo  dexreritas  duos  ac  quinquaginta  ex  prefidiariisAn- 
glis  adiunxit  Ecclefia:,  in  quibus  tres  erant  diuerfarum  cohortium  Du- 
ces.  Maior  etiam  anno  infequenti  fuit  mefiis.  Abducli  enim  ab  harefi 
omnino  centumactriginta:  inter  quos  virapprime  nobilis,  &  egregiis 
plane  dotibusprxditus;  qui  quantb  difficilior  exftiterat,  tantb  pertina- 

H  h  h  h  h  ciam 


794  IMAGO  PRIMI  SMCVLl  S  O  C.  IESV. 
ciam  maiori  virtute  correxit:  non  modoenim  in  Ecclefi?:  gremium,feci 
in  Carchuiianomm  fancTillimum  Ordinem  le  dedit,  ioli  inpofterum 
Deo  victums  ac  fibi.  Liram  venerat  odtogenarius  fenex  ,  qui  omnes 
Angliar,  Danir,  Hollandis  peruagacus  Acadcmias ,  omnem  hauferat 
fentmam  hxreticx  prauitatisj  Iudaeorum  quoque  in  fynagogis  non  iri- 
frequens  afleflbrj  facraBiblia  vfqueeo  imbiberat,  nullam  vt  exiis  fen- 
tentiam  vclabftrufiihmamadduceres,quam  non  ille  longifTirno  con- 
textuquafileditansprofequerctur.  Cumhoc  homine  erronbus  a?qu£ 
vt  annis  inueterato  commiflus  Saccrdos  nofter  in  agcndo  gratiofus,  ter- 
tio  congreflu  retulit  victoriam,  &  magna  voluntate  dantem  manus  ad 
Cathohcorum  caftra  traduxit. 

Trigefimus  hic  eft  annus,  ex  quoin  Belgium  pfeudoapoftolos  duo- 
deciirTmiferat  ex  Morauia  Ioanncs  Nicolai  princeps  Mennonifticas 
factronis.  Propeaberant  a  portu  Dunkercano,cum  fecere  naufragium. 
nonnullos  tabula  f  eruauit.  Omnium  primarius,  qui  decem  ipfos  annos 
in  Europa,  Afia  Africaque  prauum  fparferat  femen ,  biduo  fluclibus 
iacTatus,tandem  &  ipfe  tenuit  littus,  &  ad  fociorum  reliquias  adiunctus 
eft  Dunkerca?.  Inde  in  Hollandiam,  impleturi  ad  quod  mittebantur 
minifterium ,  iter  habuere.  Ac  fubinde  primarium  lllum  fubht  cogita- 
tio,  diuinitus  vtique  iniecr.a,  Deum  forfitan  eo  naufragio  ingratam  iu- 
uifamque  fibi  profectionem  iftam  damnate  voluifTe.  Harc  cogitanti  re- 
pente  vir  adftat  candido  habitu  monaftico:  Et  quod  tu,  inquit,  amice 
animo  verfas,  id  verum  puta.  ingratum  hoc  iter  Deo  eft.  Ille  obftu- 
puit,fcilicet,  vndenam  animi  fui  fenfa  paterent  homini  ignoto,  neque 
antea  vfquam  vifo.  Atqui,  fubiicit  alter,  hxctibiindicaflefitfatis.  Per- 
ge  porro  Antuerpiam  ad  Societatis  I  e  s  v  Patres ,  illos  interroga,  &  fe- 
quere:  ad  veram  enim  te  ducent  Fidem.  Hoc  dicTo  animum  leuarifen- 
fit,  &  dextram  monitori  tam  appofito  gratus  ofTerebat ,  quam  alter 
renuens  abfceflit.  Confcflim  gaudio  perfufus ,  focios  paululum  ante- 
greflbs  inclamat,  <Sc  Heus,  mquit,  illumne  qui  mea  mihi  detcxit  cogita- 
ta,  vidiftis  ?  retroque  conuerfus,  En  vobis  hominem.  exiftimabat  nec- 
dum  ex  oculis  abiiife.  At  nullus  m  planiflimo  littore,quod  Dunkcrca 
Neoportum  ducit,apparuit.  Ereo  Antuerpiamdelatus,  nihilquidquatn 
prius  habuit  quam  diuertere  ad  Socictatis  domum.  Datus  homini  Sacer- 
dos  prxcipue  dexter  in  tractandis  animis:quem  vt  audiuit  de  orthodoxa 
diflerentem  Fide,  ftupens  ac  tremcns  concidit,  &  horas  aliquot  humi 
iacuit  proftratus.  Succedente  mox  graui  morbo  ad  extrema  perducrns, 
baptifmum  precibus  omnibus  flagitabac,fimul  fletu  perpetuo  madens, 
tot  a  fe  mortales  fcduclos  fine  fine  plorabat.  Ergo  abluitur  facro  fonte, 
&  quafi  lam  vita  dignus  conualefcit.  Mox,  ad  exemplum  Pauli,  focios 
illos  fuos,aliofcjue  eiufdem  fectx  afleclas,oppugnareaggreflfus,&Fidem 
praedicare  Romanam,  pra:terita  animorum  damna  lucro  maiore  pen- 
fauit.  Vnus  hic  fpecimen  multorum  fit :  nam  talium  copiam  habe- 
mus,  quam  non  facile  cuiufquam  calamus  exhauriat.  Valuic  in  primis 
haccum  harreticisagendigratiaGulielmusde  Preterc,  a  quo  innumera- 
biles  adFidem  Cachohcam  reducTi ,  &  in  his  Philippus  Comes  Manf- 
feldicus:  valuic  Iacobus  Serjanfius ,  a  quo  poftremis  vitx  menfibus  ab 

hxre  fi 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  79$ 
hasrefi  Lurherana  abdu&os  conftat  cenrum  &  quinquaginra ,  pmer 
mulros  a  Caluiniana.  Neque  alienus  abhac  laude  Ioannes  de  Gouda, 
qui  non  priuaro  tantum  fermone  profuir  multis,  fed  folenni  eram  in 
Lansbergios  difpurarioneex  condi&o  Antuerpia?  inftitura  per  mducia- 
rum  rempus:  quos  vr  dodrrina  vicerar,  ira  &  demulferat  incredibih  fua- 
uirare  ,  fi  non  fimul  ad  Barauiam  fuam  ,  fimul  ad  ingemum  rediiflenr. 
Iam  hominum  flagitioforum  quanrarurba  priuarisemendatacongref- 
fibus,  ad  quorum  aures  vel  nulla  perueniebar  concionatorum  vox ,  vel 
furdas  illas  nequidquam  verberabar  ?  Alebar  alicubi  duas  ac  viginti 
pellices  homo  mererricius :  folo  Sacerdoris  noftri  colloquio  faclum  ,  vc 
omnes  magna  volunrare  dimirrerer.  Virlocuples  ac  potens  nefaoquod 
admifllim  facinus  Confeflario  aperire  ipsa  morre  damnarioneque  habe- 
bargrauius;  &animi  ramenconfcientia  adexplendas  Chnftiani  homi- 
tiis  parces  adeo  ftimulabacur,  nullo  vr  loco  pofler  confiftere  fecurus. 
Audiuerar  Antuerpias  ex  concionarore ,  qua;  peccara  excidilTenc  me-  crombedus 

•  a  n      l-l-  11  ,-      de  Studio 

mona,  nequepoit  diligens  examen  occurrerenr,  haudquaquam  conh-  perfeaions 
tenda.  eam  doctrinam  regendo  fceleri  fuo  opporrunam  racus ,  vt  obli-  "h-*-caP-*- 
uifci  id  poflec,  nihil  diligenria:  induftrixque  prarrermifir,  qua  voluprari- 
bus  operam  dando,  qua  ftudiis,  qua  variis  in  longinquas  regiones  pro- 
fectionibus  ,•  ied  profectu  nullo.  Audiuir  randem  concricione  peccaca 
deleri,  eoquecarnem  fuam  omni  poenarum  genere  cruciauir ,  magnam- 
que  opum  vim  in  pauperes  elargicus  eft  .  neque  fic  ramen  arrox  vul- 
nus  fanarum.  Ergoadrus  ad  exrrema,  &  malo  fuo  finem  nocte  infe- 
quenri  per  vim  adferre  cerrus,  rhedam  confcendic,  domum  a  qua  rum 
abierar  redicurus.  Defperabundo  Sacerdos  nofter  per  Brabanriam  irer 
habens  occurrk;  &  quiafeflus,accipirur  in  rhedam.  Mox  norar  homi- 
nem  turbarum;  &  blando  fermone  de  diuinis  loqui  exorfus ,  decjue  fce- 
lerum  expiacione,  tecigic  vlcus.  Illc  diu  cacicus,  defixis  iti  Parrem  ocu- 
lis,prodebar  animi  anguftias;  ac  denique,  quod  res  erac,  edicic,  mortem 
fe  fibi  ea  nodte  deftinafle,  nifi  remedium  aduenirer  malo.  Pater  calium 
egregie  pcricus,  fumma  ramiliarirate  pergit  agere ,  ranraque  gratia  de- 
fperarum  tractat,  vt  ille  bonus  in  genua  prouolurus  ac  rice  confeflus  be- 
neficium  abfolurionis  acciperer^domumcjue  reuerfus,  laetiflimam  duce- 
ret  vitam,  quam  paucis  poft  annis  cum  feliciore  commurauit.  Probo- 
rum  vero  hominum,  ad  quos  pnuaras  frucTus  actionis  exrenditur,quan- 
tus  eft  numerus !  Poflim  grauiflimos  nominare  viros ,  qui  Parrum  no- 
ftrorum  familiari  colloquio  quantopere  pafcanrur ,  quamque  hinc  ad 
virrurcmfaluremqueproficianr,  luculenris  ipfi  reftimoniis  exprefserc. 
fed  fruftra  fir  lucem  foli,  mari  aquam  addere :  ncc  enim  quiiquam  ,  fi 
modo  haber  oculos,  non  vider  quoridiana  vrilicacis  exempla. 

Reftacvlcimus,  ifqueomniumfrucTuofiflimus  labor,  calamus:cuius  Duodeci- 
neclocorum,necremporum  fpariis  definicur  vcilicas.  Enimuero  vali  " 
dum  virruris  pra:fidium  efle  in  libris,  vc  alios  caceam,  ipfe  noftri  condi- 
tor  Ordinis  Ignatius  magnum  mihi  ceftimonium  eft ,  quem  Christi 
Sanctorumque  hominum  a&a  voluenrem  fcimus  deierris  mundi  ca- 
ftris  ad  mehora  figna  rranfilTe.ea  caufla  eft,cur  ex  arquo  agendis  fcriben- 
difque  incumbat  Socieras;  pociori  eriam  iure  fcnbendis,quoniam  actio- 

Hhhhh  x  nes 


fcriptt  Itm 


796         IMAGO    PRIMI   SICVLI   SOC.  IESV. 
ncsbreuis  teinpons  funt,  litterarum  monumcnta  xcema.  ^cnptorum 
finis  eft,  vt  doctiorcs  homines  meliorefque  reddamus.  Eum  an  alTecuri 
fimus ,  ncmo  dubitabit,  qui  Theologos  nouerit,  Lefluun,  Becanum, 
Coningum;  facrae  Paginxmtcrpretes,  Delrium,  Cornelium ,  Tninum- 
Ghronologos  facros,  Samerium,  Deckerium  •,  Concionac orcs ,  Cani- 
fiuni,  Cofterum;  Hiftoricos,  Roiweydum,  Hagoriemj  Aicetrcos ,  Scri- 
banium,  Sucquetium,  Bufxum  .   Sed  longum  ht  enurnerarc  iingulos, 
&  minime  ncccflarium,  quando  inomnium  manibus  &  ore  verfan- 
tur.  Hiicetotlucubrationibusfi  mortalium  infinitorum  falutem  pro- 
curatam  dixcro,  videbor  fortafiis  incredibiliter  loqui;  fed  fidem  mihi 
alTero  ex  minimorum  obfematione»   Leflij  de  capcflcnda  Religione 
Confultatio  quantulus  eft  libcllus  ?  &  tairien  ille  multos  retinuit  in 
Fide,  plures  aberrantes  reduxit,  &  in  his ,  Tympelio  fatagente ,Ioan- 
nem  Comitem  Naflbuium  ;  quilectam  illamexltalica  Germanicam 
reddidit  ftylo  iuo  ,  elegantiflimeque  fua  defcriptam  manu  multis  con- 
fanguineorum  legendam  obtulit,  quos  ad  Romanas  EcclefLe  caftra 
feeum  traduccre  fperabat.   Quid  Canifiani  compendium  Catechifmi, 
quot  feruauit  animas,  quot  recuperauit !  Qum  praetertypis  vulgata, 
ipfe  familiares  epiftola*,  quasmanufcribimus  ,quanrum  faepe  ad  ani- 
morum  falurem  valent !  Lipfium  teftor,  cuius  Batauos  defcrentis  ad 
Delrium  noftrum  haec  eft  oratio :  luua  6  me  tuis  prectbus,  tu,  tnquam,  poB 
cuius  falutares  litteras,T>eum  iterum  iracundum  habeam ,  fi  <-umquam  con- 
quiem.   Nocle  &  dtemefodit  tUefimulus,  nec  ipfe  fomnus  mthi  mf  per  in~ 
fomnta  tnqutetus.    Sed  mittamus  aliquando  ilta  iingularia ,  quorum  ni- 
mis  diligens  inueftigatio  vel  iniucundaredditur,  velafpemanda.  Saris 
eft  ad  finem  nobis  ab  initio  propofitum,fruc"tuofam  Belgis  Societatem 
videri.  quod  iam  negare  nec  inuidia  pracfurriat.   Nam  fi  neget ,  fenum 
quotquot  viuunt,  fidem appello ,  &  memimfle  poflunc  prxtcritorum: 
aliam  nunc  Belgij  faciem  fatebuntur,  quam  qualem  pueri  fpectauere. 
Nosquoqucquamuisnongrandaeui,  qua:  fuerit  Belgarum  vita,  qux 
Religio,  qui  morcs,  fuperiore  faxulo  partim  ex  parenribus  audiuimus, 
partim  lcgimus,  partim  eriam  ex  quibufdam  qure  in  noftram  aetatem 
Iixfere  veftigiis  non  vana  aflequimur  conie&ura.  Nam  ciun  Refpublica 
Chriftiana  duabus  partibus  conftet ,  facris  hominibus  &  profanis; 
neutramharum  illa  tempeftate  fatis  integram  vixiife,  nec  vulgus  ho- 
minum  ignorar.    Quamquam  enim  dicatorum  Deo   virorum  non 
pauci  erant  vita  ipfi  &z  moribus  incorrupti,  tamen  (  quas  illorum 
temporum  infelicitas  fuit )  pars  bene  magna  deprauati  •  quorum 
probris  commemorandis  abftinere  cogit  facrofandti  ftatus    reueren- 
tia.   At  interim  qualem  populum  efleoportebat,  vbi  talis  Sacerdos? 
Nunc  reftituta  re,  gratulandum  potius  de  florentiflimo  Religionis, 
pietatis ,  morum,  doctrinx  ftatu,  quam  de  prarteriti  fxculi  vitiis 
odiose  difputandum. 


C  A  P  I- 


LIBER   SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      7^7 

CAPITIS   III.    SECTIO    II. 

De  Miponibm  arduis. 

EXimias  quatuor  Miftioncs  habct  Fiandro-Belgica  Sociecas,  ad  Ba- 
tauos,  ad  naues,  ad  caftra,  ad  infe&os  lue  :  quas ,  quia  laboris  in- 
gentis  funt  pradentiumque  periculorum,merito  Arduas  nominamus ,  & 
a  funcraonum  multitudine  leiun&as  iingulari  narratione  fufcepimus  ex- 
plicandas  .  Et  Hollandicam  quidem  dicere  aggredienti  ftatirri  multa  missiq 
ardua  fe  produnt.  Primum  vincula  &  carceres ;  quorum  iazpe  perpeflio,  HOLLAN- 
feniper  periculum  &  metus.  Deinde  perpetua  latitandi  neccflitas,gcnus  DIC 
miferrimum  captuutatis.  Graue  eit  hominibus  ingenuis  Sc  innoxhs  ar- 
ceri  publico,  durum  luce  &  communi  aere  prohiben.  Sceleratorum  iftce 
funt  pcenar:  at  quis  vmquam  innocens  ruga  &  tenebris  fefe  defendit,  nifi 
aduerfus  iniuriam  ?  Iam  quot  curis ,  quot  vigiliis ,  quantis  laboribus 
pafcendus  Christi  grex  inter  tot  lupos,  tam  f  tcrili  fblo  &  malignol 
Sedenim  tanti  &  pluris  eit  velpaucomm  falus;  quid  multorum  mil- 
lium  ?  quid ,  pa:ne  dixerim  ,  inhnitorum  ?  fola  fpemeffis  quantoilibet 
flidores  fiios  lolatur  agricola;  nobis  feges  certifii ;na  &  mefli  iam  matura 
proponitur.  Verum  miilo  tantifper  labore  fructuque,  cauilam  ipiam  at- 
queoriginem  Miflionis  breuiter  enarremus. 

Diuifum  Belgium  erat.  partim  Rex  ,  partim  Fcedericti  Ordincs  obti-  Origo 

nebant.   Regem  fequebatur  Rehgio,  hxreiis  Fcederatos .  hoc  lnaxirne'  Mifionm 

vinculo  conitabat  fcedus :  nec  enim  ftante  Religione  rebellarent.  itaque 

firmanda  ha:refis  erat,  fi  firmam  vellent  nouellam  Rcmpublicam;  Reli- 

gio  opprimenda .    Haud  iegniter  id  actum  .  Breui  is  ftatus  fuit ,  vt  in 

Belgio  Fcederato,  vixpars  mortalium  quadragefima  culrrix  auita:  Fidei 

credita  fit.    Quid  mirum  ?  nulla  fcabies ,  nulia  peftis  xque ,  vt  ha:refis, 

contagiofa.  Et  iri  tanta  morbi  graffatione  deerant  qui  remedia  afferrent. 

Sacerdotes  pauculi ,  &fere  per  artatem  inidonei  reftabant  :  quis  cura- 

rct  fupplemcnta  ?  Inuentus  eft  inter  paucos  vnus  Ioannes  Smetius  Lug- 

duno-BatauLis,  pan  prudcntia  &  zelo  Sacerdos,  qui  fuam  patri  im  mife- 

ratus,  Romanum  iter  capefTiuit ,  prxfidia  abs  Romano  Pontificc  peti- 

turus  .    Sedebat  tum  ad  Ecclefia:  gubernacula  Clcmens  VIII.  qui  & 

multorum  litteris  &  fermonc  didiccrat  funcftum  Belgicie  ft.icum  :  pro- 

inde  fi  quam  afrli&a:  rei  Catholica:  opem  ferre  poifet ,  anxie  circumfpi- 

ciebat.    Adfuit  in  tempore  Smetius,  &  Belgij  Fcedcrati  faciem  haud  mi- 

ferabilius  quam  verius  reprxfentat.  Ingemuit,  vt  par  erat,  tot  ouiurrt  di- 

uino  fanguinc  arftimatarum  iactura  Supremus  pro  C  h  r  i  s  t  o  in  tef- 

ris  Paftor.  Nec  intra  gemitum  ftetit  commiferatio  :  ad  quxrenda  rcme- 

dia  conuerfus ,  ipfum  in  primis  interrogat  Smetium  ,  quibuiiiam  praf- 

cipue  viris  ea  Religionis  ab  interitu  vindicandr  cura  berie  fapientcrque 

demandanda  videatur.illeSocietatemlES  v  nominat,  &  inter  c.iuilis  Sotief* 

reccnfet ,  Batauorum  multos  in  eam  adfcriptos  arderc  patriae  ruuandac  '^Vl**? 

dcfidcrio,  ciuibusfuis  gratos  indubie  futuros.  Placuit  Glementi  in  eam  nem,  J' 

cxpcditioncm  potiiTimum  peti  viros  ,  quos  Apoftolica  Sedes  pcculi.in 

Hhhhh  5  iacra- 


798  IMAGO  PRIMI   S^CVLI   SOC.  IESV. 

cltmens     facramento  fibi  deiiotos  habet :  aflcnfusquc  Smetij  rationibus ,  e  vefti- 

vni.  im-  gio  claudiuiK  Generalcm  ad  fe  euocat  i  animi  fui  confilium  exponit; 

lieZi  °~   pro  lmpeno  mandat ,  vt  Belgae  Patres  quantocyus  in  defertam  Domi- 

Miflio-     nicje  vinex  culturam  mktantur.    Accepit  Claudius  mandata  ,  &  quam 

nm'         citiflime  cxfecutus  eft .  Ceterum  cjuo  tempore  haec  apud  Pontihcem 

agebat  Smetius,eadem  quafi  ex  condi&o  Martinus  Duncanus  Delphen- 

fium  Paftor,iplc  alter  Religioms  Atlas  ,apud  Belgij  Prouincialemma- 

gnis  vrgebat  argumentis.  Nimirum  ,  inc]uiebat,  hoc  proprium  Inftituti 

veftri  decus  eft ,  &  palim  profiremini  qiiribufiiis  in  terris  ,  quantouis 

impendio,  conlulcre  laluti  animarum  .    Hac  caulsa  in  Angliam  trarift 

mittitis,  contempta  legum  languinariarum  atrocitate  :  continentem  Ba- 

tauiam,'  mitionbus  gubernatam  lcgibus,  negligetis  ?  Ad  Indos ,  toto  fe- 

paratos  Oceano,  prompti  anhelantesque  curritis :  ciues  deferetis  ?  Bar- 

baiilhe  igitur  terris  Catholicam  Religionem  inferre  praeftabilius,quain 

feruare  Chrirtianis  ?  vulgato  illo  contra  vos  vtar, 

Non  minor  efl  ^virtus,  quiim  quxrere,  parta  tueri 
Fruftra  vobis  noui  trans  maria  quacrantur  orbcs ,  quamdiu  domi  Indias 
habetis.  In  Sociorum  numerum  multos  Batauos  accepiftis ,  repetit  pa- 
tria  quos  dedit :  non  omnes,  fed  partem  minimam  fuorum.  yEquum- 
ne  id  vos  negare  in  tali  caufsa,  iudicate.  Haud  inepta  profe£t6  haec  vi- 
debatur  oratio,  &  Prouincialis  ferio  confiiltabat  cum  fuis .  Sola  mora- 
batur  capitum  penuria.  nec  parerat  rcmotas  diuuKasque  foueri  p.irtes, 
inteftina  vitaliaque  membra  dcftitui .  In  ancipiti  coniilio  afferuntur 
littera:  Claudij  Generalis ,  &  in  his  Supremi  Pontificis  voluntas .  Finis 
hic  dcliberandi  fuit .  De  Miflione  conftabat :  in  mittendorum  delecTn 
aliquid  hxfitatum,  certatim  omnibus  eam  fibi  expetentibus  fortem.  Ex 
Dho  au-  Wini  numero  defignati  pai  nobile  Gulielmus  Leonius ,  &  Cornelius 
fpkantur  Duyftius,  vterque  e  Belgio  Faederato;  hicDclphis,  ille  Dordraco  oriun- 
Mifwnem,^  Inter  fauftas  Sociorum  apprecationes  fufcepta  expeditio  eft  anno 
Gl!o!!Z'!&  fefquimillefimo  nonagcfimo  fecundo.  Diuerfum  iter  finguli  tenuere,ne 
comehm  ynus  ambos  caliis  inuolueret ;  &  tamen  neutri  fortunatum  fuit ,  odio 
DnymiH.  cacodxmonis  ,  bellum  capitale  ,  quo  fe  peti  lentiebat ,  in  ipfis  ducibus 
opprimere  molientis .  Gulielmus  Antuerpia  vix  egrellus ,  in  hoftilem 
globum  incidit  incautus .  Latrones  erant ,  non  milites :  quidquid  ob- 
uium,  deputabantin  praedam.  ab  his  ferociter  comprehenfus,  & ad equi 
caudam  relicTatus,raptatur  aliquamdiu  per  occultos  tramites,  per  dumos 
fentesque  ,  donec  in  auia  fpoliationibus  opportuna  peruentum.  Ibi 
pecuniola  omnibusque  reculis,  atque  ipsa  infuper  vefte  turpiter  exutum, 
pugnis  adhaec  ,  calcibus,  fuftibus  crudcliter  caefum  ,  deftituere  femiani- 
mem.  Ille,  vbi  a  latrocinio  refpirare  datum  eft  ,  membris  fracfis ,  non 
animis ,  fiuftrato  fpe  fua  da-mone,  non  refpexit  retr6;  fed  itineri  cccpto 
infiftens,  aliquando  Dordracum  patriam  fuam  attigit ,  tantopere  de- 
formatus  ,  vt  a  liiis  liminc  arceretur  pro  vili  mendicabulo ,  fi  non  com- 
pellata  matre  liii  fecilTet  indicium .  Per  dies  aliquot  ab  itineris  iniuria 
recreatus,  vt  optatx  fegetis  primitias  in  natali  lolo  meteret ,  concionem 
ex  propinquis  &  popularibus  fuis  clanculum  coegit  j  auditusque  eft  eo 
omnium  feiuu ,  quem  vberes  lacryma:  fulpiriaque  alta  prodebant.  Hxc 

prima 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  799 
prima  fuit  Societatis  vox  ,  pofteaquam  Prouincias  llla:  nefarium  fcedus 
kxreii  conciliarnce  ccnflarunt.  Nam  antea  Nicolaus  Goudanus  Bergi- 
zomij  &  Goudcq  Andreas  Boccatius  Leowardia:,  Snecar,  Ilftce  ;  Godc- 
fridus  Lummius  Middelburgi  Zeiandorum  ,  &varns  Hollandias  locis; 
Petrus  Oanifius  ,  Lconardus  Kellclias ,  Francifcus  Cofterus ,  HenricuS 
Dionyfius,  Ioannes  Aftenfis ,  aliique  prasftantes  viri ,  Dauentrix ,  Neo- 
magi,  multiscjue  Gcidrix  ac  Tmnfiialania:  oppidis ,  loqui  pro  concio- 
ne  auditi  fiint .  Vndc  quorumdam  redarguitur  querimonia  ex  ferum 
ignoratione  osta ,  quafi  in  alienos  laboies  lngrefla  fit  Societas ,  8c  mcC- 
fem  legat  cuius  fementem  numquam  antea  fecerit .  Interea  Duyftius 
Dordracum  &  ipfe  tenuit ,  non  diiiimilia  Leonio  perpefliis .  Id  tiroci- 
nium  athletis  fuit,  &  quardam  pradufio  ad  arenam.  Dordraco  in  fuain 
vterque  ftationem  ,  quo  Superiorum  deftinabantur  arbitrio ,  Delphos 
Duyitius ,  Leonius  Vitraieclum  abiere,  opportunas  fcilicet  vrbes  fufci- 
piendis  quaquauerfum  Apoftolicis  peregrmationibus ,  operarque  inom- 
nem  populorum  nccefTitatcm  huc  illuc  circumferendx.  Vix  aduenerant,  Duo  Mir, 
nec  aliter  quam  nautis  carca  tempeftate  ia&atis  gemella  illa  fidera  Ca-/"""*r9 
ftor  &  Pollux  ,  duo  illi  Sacerdotes,  Letinimis  Catholicis  apparuere.  cJ7/«-~ 
Quics  m  loco  diuturna  non  fuitmec  vero  quarrendum  fuerat  cadum  Ba-Jirant  rim 
tauicum  ftellas  fixas  imitaturis.  Itaque  mouebantur  planetarum  more,  A?°$oli~ 
quo  lucem  fiiatn  late  omnibus  impertirent  .  Gulielmus  Vltfaiec"tinam 
ditionem,  Tranfifalaniam,  Geldriam ,  &  auxilij  indigentiflimas  Vela- 
,uiam  Betuamque  peruagatus  eft.  Duyftius  Delphis  progrefTus,  Enchu- 
fam,  Hornam,  Alcmanam,  Harlemum ,  Lugdunum ,  Hagam  Comi- 
tum,  Amfterodamum,  Roterodamum,Schiedamum,Dordracum,  vni- 
uerfamque  oberrabat  Hollandiam.  Ad  Zelandos  etiam  refpexit,fji  qua 
daretur  acceffus.  Septenx  Zelandorum  infulx  funt ,  quas  tunc  Angli- 
cana  ferme  prarfidia  tenebant .  Hinc  miferrimus  Religionis  ftatus, 
cum  &  mcolis  Caluiniana  peftis  quotidie  afflaretur  ab  Anglo ,  &  ne- 
quis  aliunde  Catholicus  Sacerdos  medelam  afFerre  poflfct,  impense  ca- 
ueretur.  Portus  enim  omnes  oculatifTimis  exploratoribus  infidebantur:  periCuh- 
in  fufpectos  diriftima  habcbatur  quarftio,  &  conuicli  proditive  aut  ca-/"«* »«  Ze-* 
pite  luebant  pcenas,aut  arternis  tenebris  damnabantur.  Sane  fub  hax  l*"duzm 
tempora  P.Henricum  Walpolum,  dum  e  Belgio  in  Angliam  cogitat, 
interccptum a  fuaz  gentis  milite,  ac  Vliilingam  dcportatum,Caluiniana 
crudclitas  teterrimo  antro,vix  parricidis  fubeundo,  inclufit,  numquam 
nifi  ad  malam  forte  crucem  exiturum  .  Tria  in  eo  flagitia  tali  fpecu 
puniebat  hxrefis,  quodCatholicuseflet,  quod  Sacerdos ,  quod  Icfuita. 
Aliquando  tamen  magnorum  viromm  gratia:  donatus ,  fugientem  ift- 
hic  de  manu  mattyrij  palmam  haud  ita  multo  poft  apprehendit  in  pa- 
tria.  Obuerfabantur  Duyftio  tam  prarfentia  pericula,  &  vrebat  interim 
ardcntiflimus  zelus,  qui  aliquando  prarualuit :  ergo  metu  poft  fiduciam 
habito,  iter  Deo  adfpirante  fufceptum  cft.  Faciles  prarter  fpem  aditus 
fuerc.  Oris  ac  corporis  habitus  ad  incolarum  morem  accommodatus 
elufit  vigilum  cautelam  .  Repertx  fingulis  infulis  tenues  Catholico- 
mm  reliquix :  pafTim  corrupta  Religio.  Hoc  magis  operar  pretium  fuit, 
&ingens  nomini  noftro  parta  commendatio  .    Omnibus  ftupoti  erac 

Sacer- 


tutn: 


800         IMAGO    PRIMI   SJECVLl  SOC.   IESV. 
Sacerdos,  intanta  diferiiitttia  ingrefllis  folo  affe&u  falutis  alierta». 

Iam  illigemini,DuyftiusLeoniusque,annum  eoque  amplius  Bataitis 
lucebant,ciim  Ioannes  Bargius  Amfterodamenfis  tertium  iidus  acceflif, 
Trimtim    primum  Miflionis  incrementum.    Hocadiutore  non  tam  fublcuataeft 
Mijfionis  .priorum  opera,  quam  meflis  colle6ta  copiofior;  in  quam  fi  vel  plurimi 
incremen-  imrarent>  omnium  exhauriretur  labor.    Et  Barj,ij  quidera  ampliflima 
charitas  tametfi  ad  omnes  per  interualla  Proumcias  extendebatur,  apud 
Vtrofque  tamen  Frifones,ad  Ortum  Occafumque  fitos,pr±cipuiconatus 
erant,  &  pana  conatibus  effetta  .    Diu  tenmt  ille  triumuiratus;quem 
«Uerum     fubinde  auxit  Adnanus  Arboreus  ,  &  ipfe  Batauus ,  ceteris  cum  pote- 
tncremen-  ft.atc  pra;fe6lus.    Vcrurn  Bargio  haud  diu  poft  ex  arena.  ad  virtutis  co- 
tHm'        ronam  euocato  numerus  rediit  ternarius,  manfitque,  donec  anno  fa?culi 
cuntis  quarto  adiunctus  eft  Nicolaus  Romxus  Brugenfis,isquiCalui- 
num  genuinis  adumbratum  colonbus  Geneua:  fuas  reprafentauit.  Huic 
Zelandia  in  Spartam  data;  qu6  adhuc  Duyftius  excurrebat,  reuifens 
feminaqua:  nuper  fparferat,  &cum.cura  ne  intermorerentur  fouens. 
Alij  deinde  fuper  alios  vocante  caufsa  fubmiffi ,  nequedum  tantx  vi- 
cear  excolendae  pares .    Ita  profecTo  eft,  illius  agri  immenfitas  paucos 
colonos  habet,nifi  quod  pauciillinumero,  virtutefunt  multi. 

Ha&enus  cauflse,  initia,  progreiTusquc  Miflionis.   Caufiarum  remo- 
tior,  fumma  Prouinciarum  neceflitas ;  proxima,imperium  Clementis. 
In  Leonio  Duyftioque  exordia  fuere.    His  ducibus  res  acta  eft  ,  &  in  : 
Batauiam ,  hoc  eft  atcem  ha:refeos ,  penetratum.   Hi  fuo  periculo 
ftrauereviam  ad  incredibilem  quarftum  animarum  .    Perierant  innu- 
merabiles,  nifi  hxc  Miflio  fniflet.  Multa  millia  funt  vel  retentorum  in 
FruZlns     vera  Fide,  vePab  hxrefi  redu&orum  :  &  in  his  quidam  extrema  fenc- 
Miffionis.  ^uzz  refipuerunt,  quafi  ad  noftrum  aduentum  diuinitus  ieruarentur. 
Centenaria  anus  fuit,  qua:Medicoriim  fcntentia  vim  naturae  viuendo 
{liperabat.  ha:c  vbi  Sacerdotem  noftrum  audiuit,  eiurato  Caluino,fimul 
Romanam  Fidem  profefla  eft ,  fimul  animam  exhalauit.    O&ogena- 
rius  alter  diu  cum  morte  luctatus ,  folui  corporenon  poterat,  nifi  Patcr 
aliquis  accederet ;  a  quo  edo£tus ,  fpatium  habuit  quantum  falus  animi 
poftulabat.    continuo  enim,  abie&a  harreii  &  farce  peccatorum,  tam- 
quam  carcere  iblutus  exceflit.    In  Anabaptifta:  domum  pedem  mtule- 
rat  Leonius  mero  errore  ;  quem  ftatim  in  confilium  vertit.    de  creden- 
dorum  capitibus  dicere  exorfus ,  adeo  pcrfpicue  diiTeriiit ,  vt  ille  Men- 
nonis  difcipulus  cum  vxore  vniuersaque  familia  ad  P.omanam  Eccle- 
fiam  tranfiret.   P.  Marcus  Tympelius  Lugduni  ad  virumgenere,  ma- 
gisque  vitiis  fuis  nobilem,  letali  iam  correptum  morbo,  aduocatus  ac- 
currit.    Hominem  libenim  ,  hoc  eft  atheum  (cuiufmodi  multos  habet 
terra)  deprehendit .  Durum  certamen  fuit  cum  impio ,  qui  iam  multo- 
rum  conatus  eluferat .  &  fine  talium  tara  difficillimaque  cwratio  eft. 
Dedit  tamcn  manus ,  &  rite  Deo  Ecclefia:que  per  Sacerdotem  reconci- 
liatus,  dicm  fuum  obiit:  cuius  rei  fama  vniueriam  vrbem,  &  late  vici- 
niam,  admirarione  compleuit .  Eft  &  alterius  viri  celebris ,  atque  e  pri- 
mis  Lugdunenfium ,  memoranda  conuerfio .   Is ,  defperara  ex  morbo 
vita,  ciim  de  Religionis  veritate  dubitaret,  Tympelium  ad  fe  inuitat;  a 

quo 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  80t 
quo  rcdc  inftitucus,  damnaco  Caluino ,  geminam  fanicacem  animi  cor- 
porisque  retulit ,  non  fine  Medicorum  ftupore  :  quos  ipfos  fanari  ani- 
mis,  &  ampledti  Fidem  tali  teftatam  prodigio  decebat .  Sed  quid  eao 
fingularia  perfequor  >  ciim  poflim  verbo  dicere,  in  annos  fingulos  otcin- 
genta  capita  per  nos  noftris  adiungi  Sacris  ?  quin  fuit ,  cum  paucos  intra 
dies  Sacerdos  vnicus  adiunxit  amplius  ducenta.  At  minus  fortaflfe  con- 
fultum  reprxfentare  hxreticis  fua  damna,ne  maioris  odij  materiam  hinc 
fortaflis  arripiant.  Alter,  &  prxcipuus  Miffionis  fruclus  eft,Catholico- 
rum  in  auita  Religione  &  pietate  conferuacio .  Ad  hoc  conferimus  Sa- 
cramenta,  aures  diuini  verbi  ficienciflimas  fatiamus,  fblamur  argros,  iu- 
uamus  morientes  ,  nihil  denique,  quod  Paftorem  bonum  gregi  fiio  im- 
pendere  par  fic ,  prxcerimus .  Verum  neque  hxc  nominatim  recenfere 
confilium  cft,  ne  opes  noftras  ad  direpcionem  hoftibus  oftencaflfe  videa- 
mur.  Vix  eciam  cum  filemus,facis  defendimur  aduerfus  iniurias  quibus 
noftram  vexare  innocenciam  iucundum  habenc  Fccderaci  Bacaiii .  Ipfo 
Miflionis  inicio  edictum  prodiic,  quo  minaciccr  cauebant,  ne  qui  Ca- 
tholicorum  ccctus  tota  ditione  fiia  cogerentur,  ne  res  diuina  fierec,  neve 
quifpiam  a  MifTificante  (  fic  Sacerdotcm  ludibrio  appellant )  Chriftiana 
myft.ria  vfurparec.  Quo  edidto  quia  non  facis  (quodvolebanc)Socie- 
tatis  noftra:  homines  exprefliflfe  videbancur  ,  alcerum  culere  acrocius, 
quo  nominacim  Icfuica:,  fadtiofa  gens  &c  fanguinaria,  quancocyus  excc- 
dere  finibus  iufli,  nec  pedem  vmquam,  ni  grauiflimorum  fuppliciomm 
reos  ick  vellent,  poftliminio  inferre  .  Adhxc  grauibus  minis  cautum, 
ne  quis  Batauus  fiiorum  aliquem  vfpiam  terrarum  Iefiutis  in  difcipli- 
nam  tradcrec ,  nequis  Iefiiitam  qualicumque  caufsa  ce£to  exciperet ,  la- 
tebris  abdcret;  re,  confilio,  aut  vllo  officij  genere  iuuaret.  Tum  ma^iiis 
praemiis  inuitata  ftudia  delatorum.  Prastoribus  denique  &  localibus 
Magiftratibus  feuere  impcrata  exfccutio .  Hx  tam  atroccs  tabula:  anno 
prxterici  fxculi  nonagefimo  fexto  confeclias ,  dcinde  fxpiiis  ad  vigorem 
innouata: ,  Miftionem  iftam,  fi  alia  abeflfent  incommoda,  maxime  ar- 
duam  reddunt.  Tametfienim  fiimma  Patrum  circumfpedtio  eft,  non 
paucos  camcn  in  canca  indagine  comprehendi  neceffe  fuic ;  ciim  nulla 
caucela  fufnciac  aducrfus  emiilarios  Sc  filfos  fracres ,  qui  fidem  venalcm 
habenc ;  &  egeni  cum  finc,  arcc  qualibec,  eciam  fcelere,  quxftum  racere 
func  paraci.  Nos  quidcm  cerce  in  diuinis  bcneficiis  numeramus  ,  Mif- 
fionem  illam  mulcorum  Patrum  innocentiflimorum  vinculis ,  carccre.  fr'ariJpa' 

.,        ,  .     .  ......  r  /  ,  ,3  tres  incar- 

ommbusquc  quas  carcer  habct  xrumnis ,  toncs  nobihtatam  huflc .  Pri-  ctmi. 
mus  ad  hanc  gloriam  vocatus  eft  ,  qui  primus  in  arcnam  dcfcendcrat 
Gulielmus  Leonius,  in  agcndo  &  paticndoperindcantcfignanus.  Doc- 
comij  in  Frifia  Caluinum  Sz  Mcnnonem  multis  nudabat  afleclis ,  in- 
tolerabili  Miniftrorum  dolorc,  fremcntium  partcs  fuas  ab  vno  aliquo 
Iefiiira  adeo  debilitari ,  &  palam  vocifcrantium  ,  ni  continuo  illc  pelle- 
retur  ,  vniuerfiim  brcuioppidum  ad  Pontificiorum  fignatranfiturum. 
His  clamoribusexcitati  Magiftracus,ac  feditionem  vcriti,aut  ctiain  accu- 
fationcm  ncgligentix  fux  apud  Ordincs  prouinciales,  duobus  militum 
Praefe6tis  demandant  captiuitatem  Patris .  Hi  in  xdes,  vbi  illc  latitabat, 
irrumpuntpervim,dcprchcnfumcxtrahunt,  &  onulhim  vinculis  m  pu- 

I  i  1 1  i  blicam 


802  IMAGO  PRIMI  SiECVLI  SOC  IESV. 
blicata  vrbis  cuftodiam  includunt.  Hoc  primum  cafceris  catenaram- 
que  honore  Socictatcm  dignata  eit  Batauia  :  quemdeinceps  iterato  iir- 
pius  beneficio  augere  numquam  deftitit.  Leonius  biduo  iii  compcdibus 
Doccomij  ruit.  Inde  Leowardiam  ad  fupremum  Frifi.r  Senatum  abre- 
ptus  non  euafit ,  donec  Iudicum  cupiditatem  iatis  magno  argento  Ca- 
tholicorum  pietas  faturaret.  Fecuniae  cnim  magis ,  quam  fitifangm- 
nis  id  genus  homines  laborant.  Ergo  ille  athleta  in  ftadium  denuo  in- 
greflus,  quafiparum  cflctvna  palma ,  fexto  poft  anno  iterum  in  Frifia 
Leowardix  comprehcnfus ,  iterum  a  duobus  Catholicis  cfttedemptus: 
quorum  pictatem  Dcus  fibi  acceptam  oftcndifle  vifus,  eorum  agris  ram 
copiofo  prouentu  cumulatis,  vt  cx  folo  domcftici  pomarij  fructu  illam 
pecuniam  anno  infequenteconflarent.  Duyftius  quoque ,  alter  Miilio- 
nis  aufpex  ,  ne  quo  minus  gloriari  poflet,  captus  cft  Delphis,  cum  forte 
aures  confitenti  daret .  Sed  Prxtorem  adortus  extemporali  cloqucntia, 
tam  libere  pro  fe  &  caufsa  fiia  dixit,  vt  vim  loquentis  llle  non  fuftinens, 
nulla  re  Lrfum  e  veftigio  maiiumiferit.Que.  tam  infperata  res,Catholicis 
lytrum  parantibus  ,  eximiam  DeiergaSacerdotem  fuum  curam  ilngu- 
lariter  probauit.  Huiufcemodi  luctis  commilitoncs  illi,  ad  magna  pra:- 
mia,&  in  exemplum  fcilicet  poftcrorum,  exercebantur;  donec  vnus  vtri- 
Leonim&  que  annus  euntis  faxuli  duodccimus  laborum  finem  artulit,  poft  parem 
dwaurpi-  vlSmtt  annorum  curfum  in  difhcili  illo  ftadio,in  quod  primi  ilne  cxem- 
ces  Mif-  plo  pariter  fuerant  ingreili.  Magna  opinio  fanclitatis  poft  obitum  reli- 
fwnisyvna  &a ;  &  poftumus  virtutum  odor ,  hodieque  fpirans ,  nonnulla etiam  iu- 
7»r!m  Pra  natur^  vim  collata  mortalibus  beneficia  ,  immortalem  vtriufque 
memoriam  conferuant .  Iam  Lasuini  Wauterij  (  cui  bicnnium  ipfum 
in  carcere  exa&um)  Ludouici  Makeblydij ,  Borlutij  ,  Tacquij,  Greuij, 
Wencomij,  aliorumque  Patrum  capnuitatem  vinculaque  periequi  im- 
pedior  numero,  &  quorumdam  adhuc  vita :  rerum  etiam  fimilitudine 
laboraret  oratio.  Fortunam  omnium  animosque  vnus  exhibeat  Ioannes 
Viringus .  Is  rem  Catholicam ,  fui  iecurus ,  tractabat  in  Frifia ,  cum  ab 
Harlmganis  pra:fidiariis  nulla  periculi  fiifpicionecomprehenditur,  de- 
uehiturque  Leowardiam .  Prodidit  virum  ingratiiTimus  aliquis  difci- 
pulorum,  qui  ab  illo  olim  Magiftro  in  fcholis,  prarter  commune  do&ri- 
nx3  multa  priuatim  acceperat  beneficia  ,  quibus  Iudaico  exemplo  tam 
infignem  gratiam  rependit .  Geftiebat  interim  gaudio  Viringus ,  nec 
implicari  compedibus  ante  fuftinuit ,  quam  eas  lartiflimo  orc,  tamquam 
Conflanua  delicias  fuas  &  votorum  fummam ,  exofcularetur.  Menfcs  prope  feptem 
1S2P  m  cxegit  in  vinculis.    Paulum  aliquem  captiuum  diccres :  ita  f  iiadebat om- 

„■#:/  1 1  /  C  •  *1  1  1  1  IVl  '        /* 

nibus,  hortabatur,  orabatj  &,  quod  libcr  vix  faceret,  inucteratos  aliquot 
&  contumaces  haereticbs  ad  Orthodoxorum  partes  tranftulit  catenatus. 
Lytrum  pro  fe  ne  Catholici  penderenr ,  anxie  prohibebat  ;  iniuriam  fa- 
cturos,  11011  bcneficium,prorelTus.  Ncquaquam  tamen  fic  cauere  potuit, 
quin  matrona  nobilis ,  &  apud  Iudiccsgratiofa,  libertatem  ciexoraret. 
Ergo  compcdibus  exemptus,  moleftiorc  animo  quam  intrarat  carcerem 
exiuit,rcli6tapoftfctanta  virtutis  opinione,  vt  fcrmmquo  fucratalli- 
gatus,  multo  argento  aeftimatum  redemerit  Catholicus  primx  dignita- 
tis  vir,  &  facri  pignoris  loco  reuercnter  afleruarit .   Maiori  ctiam  honore 

dignum 


LlBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  80j 
dignum  eratferrum,  quod  alterius  Sacerdotis  adhuc  viuentis  tam  atro- 
citer  adftrinxit  pedes ,  vt  quotannis  (  &  annus  hic  quintus  dccimus  eft) 
acerbo  &  immcdicabili  cruciatu  vulnera  recrudefcant.  PolTem  Gou- 
dam,  Amfterodamum,  Lugdunum,  Hagam-Comitum,  Nedmagum, 
aliasque  vrbes  producere ,  quibus  vinculorum  &  carcerum  gloriam  de- 
bct  Societas ;  nifi  fatis  eflet  dicere,  quam  late  harrefis  imperatmobis  pa- 
tere  Giikiftianae  patientia:  theatmm.  Foederatorum  quidem  Ordinum,  Faderati 
pro  ingenio  gentis,  maior  fortailis  eflet  humanitas  erga  nos ,  fi  non  per-  0riin"  «* 
petuis  pieudoeuangelicoriim  qucrimomis  ad  ixuitiam  accenderentur.  tcwlccw- 
At  iili  Miniftelli  reformatores  Religionis,  qui  qua:  docent  neque  lntelli-  duntur  i 
gunt  ipii^neque  conftanti  pofliint  afleuerare  mendacio,  -daflicum  bel-^Wo~ 
io  Iefuitico  canere  geftiunt  -y  quia  plagam  fibi  &  fynagoga:  iuaraiiobis  2T*'  * 
timentj  qitam  fahare  non  pofmiL  Quod  malum  pra:occupaturi ,  vali- 
dis  lateribus  &  vafta  fauce  ftentores ,  aduerfum  Ieiuitas  intra  ipfa  Bata- 
uia-  viiccra  occulto  latrocinio  graflantes  ,  cum  raui  &  fine  fine  decla- 
mant.  Lepidum  Goudx  contigit  annos  abhinc  triginta  iex.  Theodo- 
ricus  Stoofhemus  vetus  giadiator  bene  longam  in  nos  declamationem 
inftituebat,  nulla  re  prxterquam  calumniis  infignem  .  Nulium  dicendi 
flnem  poterat  inucnire ,  donec  prodigiofo  figno  defuper  admonitus  eftj 
quam  vere  omnia  &  quam  diuino  afflatus  fpiritu  diceret.  Immanis 
bubo  de  iiimmo  xdis  laquean  cum  ingenti  ftrepitu  delapfus  ad  concio- 
nantis  aures,  &circum  ardentem  cereum  codicemcjue  facrunl,  quem  an- 
te  fe  apertum  docTor  ille  voiuebar,  ter  quaterque  ie  librans,  quaii  alarum 
plauiu  comprobaret  verba  prxconis  fiui ,  vnmerfam  audientium  coro- 
nam  cum  riiii  plaufuque  dimifit .  Huiufcemodi  miniftris  vtitur  fita- 
nas  ad  vlcifcendum  dolorem  fuumhauftumex  totanimarum  iacruru, 
quas  lupo  ilii  ereptas ,  C  h  r  i  s  t  o  Paftori  vero  reftituimus.  Illorum 
maxime  impulfu  ab  Ordinibus  feruntur  edicla  *  &  inquifidonibus^ 
comprehenfionibus ,  exfiliis ,  carceribus ,  Vinculis ,  faruitur  in  lefuitas, 
non  alterius  culpa:  reos  quam  defenfx  Religionis  Orthodoxx  j  ne  ilia 
penitus  intereat  iis  in  locis,vbi  quondam  fancTiiTimc  cultatamquam  fiid 
in  Regnd  triumphauit.  Id  poteftis  fcire  ,  &  vero  fcitis,  Fcedcrati  Oidi- 
nes ,  fi  pefmittitis  vt  vos  cdmpellem.- 

Nonnos  aut  ferro  Batauos  populare  penaies 
Vemmns^ 
aut  infidiari  cuiufquam  vita",  aut  aduerfus  Rempubl.  vcftram  machi- 
nari.  Fabulae  iftar  funt,  contra  quas  centum  iam  anni  ftant,  &  frcularis 
noftra  innocentia.  ^tquumne  igitur  vos  exacerbari  paucorum  Sacerdo- 
tum  latebris,  &modefta,  vobisqueinnoxia,  viuendi  rationej  conferu  an- 
dis  reliquiis  Orthodoxa:  Fidei  illius,  quam  maiores  vcftri  omnes  publi- 
ce  profefli  fiint,  quam  templorum  parietes  acfencftra:,  quam  imagnus 
(  fi  non  omnes  vioiaftis )  quam  fencs  vtriufque  temporis  teftcs  ,  quam 
libri  &  litterarum  monumentacommendant?  Siludris,  fiTurcis  Chri- 
ftiani  nominis  hoftibus,vcniam  datis  cxercenda:  palam  impictatis;  no- 
bis,  faitem  Chriftiana  lege  coniundtis ,  vel  occulmm  vcr.r  Religionis 
cxercitium  interdicctis  ?  Ergo  quac  fceleratis ,  qux  pcrfidis,  qua:  impiis 
licere  vultis;  foli  nosmulcTis,exfiliis,carceriDus,  fquallore,inedia,.omni 

I  i  i  i  i  i  asriiiti- 


804  IMAGO   PRIMI    SJECVLl   SOC.    IESV. 

«erumnarum  genere  luemus?  Sed.  harc  alterius  temporis  eft  oratio. 

Ceteium  Deus  quam  gratos  habeat  Batauicae  Miflionis  labores,pio- 
digiofo  perfcpe  indicio  declarauit.  Horna:  Francifcum  Cleuiumgra- 
uis  morbus  ad  extrema  deduxerat,  mceftis  faue  Catholicis,&:  viri  adeo 
neceflanj  iacturam  quantouis  pretio,  fipoflent,  redimere  paratis.  In 
communi  luclu  matrona  quaedam  impuliualiquo  maiorc  fuamvitain 
morti  oppignorar,  fcque  pro  Sacerdotis  falute ,  fi  Deo  ita  cordi  fit,  ex 
animi  fentcntia  dcuouet.  Annuit  Deus.  Confeftim  mulier  ex  voto  fuo 
argritudinem  corporis  perfentifcere,  leuari  Sacerdos  5  deinde  paribus 
omnino  incrementis  huic  valetudo,  illi  morbus  intendi;  adextremum 
vno  tempore  illa  mortem  opperere,  hic  perfe&am  confequi  fanitatem. 
Roterodami  ccetum  coegerat  Nicolaus  Romxus  nofter,  quem  fubito 
interuentu  Praetor  tantum-non  in  Sacris  deprehendit.  Progrefli  ad  Prar- 
torem  primarij  duo  viri,  dum  quibus  nefcio  fermonibus  homiuem 
occupatum  tenent,  Sacerdos  ac  populus  per  pofticum  ardium,  qnasflu- 
uius alluebat,  quxrentes  fugam,  mirabilirer  euadunt.  Vacuus  fluita- 
bat  lembus ,  qui  fponte  ad  xdes  velut  Catholicos  aocepturus  applicuit. 
eo  quotquot  poterantin  aduerfam  ripam  traiecere.  Inde  itemm  ac  ter- 
tium  nullius  impulfu  rediit  lembus,omnesque  periculo  fubduxir.  Ma- 
keblydium  aliquando  interceperat  Prarcor ;  &  mox  intemperiis  agi  coe- 
ptus  adeo  grauiter ,  vt  de  vita  Medici  conclamarent :  addu&us  Make- 
blydius  feruenti  ad  Deum  prece  fubitam  homini  exorauit  fanitatem. 
Hoc  vindida:  genus  proprium  habent  Catholici,  ac  prarcipue  Sacerdo- 
tes,  bene  de  hoftibus  mereo.  Vaftiflimo  corpore  &  pingui  aruina  ho- 
minem  de  ftirpe  Titanum ,  qui  mortuus  viginti  duobus  humeris  fuic 
efFerendus ,  de  vera  fide  capeflenda  admonebnt  nofter  -y  docebatcjue, 
quem  Petn  nauicula  non  veheret,  falutis  portum  tenerc  non  pofle.  Ri- 
fit  ille,  &  impio  ioco,  Vetus,  inquit,  ifta  nauieulaeft;  &,me  fi  vehat, 
periculumnefubfidat.  Fruftratam  Sacerdotis  operam  diuinamanusad 
exemplum  vindicauit.  Tertio  poft  die  valens  ille  ac  firmus,  nulloren- 
tatus  morbo,  viuere  defiit ,  gemino  corporis  animique  naufragio  infa- 
mis.  Verum  ad  Annales  talium  pettinet  narratio:  Mflionis  Hollandi- 
caenaturam  paucis  indicafTe,  fatis  ad  prarfens  inftitutum.  NuncCa- 
ftrenfem  a  primordio  euoluamus. 
m  r  s  s  1  o  Thomas  Saillius  Bruxellenfis ,  cum  Anronio  Pofleuino,  aliisque  vn- 
castren-  decimSociis,  Mofcouiam  excolebat,  recens  ad  xquas  pacis  conditio- 
nes  adaclam  a  Stephano  Battoreo  Rege  Polonorum :  cuius  rogatu  co- 
lonos  illos  miferat  Roma  Gregorius  XIII.  Ponrifex  Maximus,  ad  bar- 
barae  gentis  feritatem  Chriftianis  legibus  mitigandam.  Ibi  per  trien- 
nium  laboribus  &  azrumnis  exhaufto  Saillio  de  Medicorum  fententia 
Belgium  repctendum  fuit,  fi  vellet  viuere.  Abituro  Rex  credit  litteras 
ad  Alexandrum  Parmenfem  Ducem,  Belgij  tunc  Gubernatorem:  m 
quibus  &  larorem  ipfum,  &  Battoreos  duos  nepotes  fuos,  hactenus 
diirimulato  genere  militantes,  impense  commendabat;  ac  prarterea  in- 
dicabat,arcana  quxdam  non  commitcenda  litteris  renuntiatnrum  Pa- 
rrem,  cui  perinde  habenda  eflet  fides,  ac  fi  Rex  ipfe  loquererur. 

Hac  epiftola  inftru&us  Saillius,  Belgium  attigit  anno  fefquimillefi- 

mq 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA,      tc$ 
mo  octogefimo  fexto  Septembri  menfe,  atque  in  caftra  Regia  ad  Or-  Thom& 
foiam  delatus  ,  eamdem  exhibet  Parmenfi  Duci.  qui,poftquam  legit,  Satiiycol- 
raaonum  Patri  honorem  haber,&  aliquamdiu  cum  eo  in  virorum  Prin-  loeiui™ 
cipum  corona  coliocutus  m  mterius  conclaue  iecedit ,  mtelledturus  ar-  Parmenfi. 
cana,  qua?Rex  intelligi  volebat  ex  Saillio.  Id  vbi  fa&um,  ad  fingula- 
rem  honorem  adiungit  Dux  incredibilem  beneuolentiam,&  aliquando 
virum  abs  fe  abire  permittit.   Saillius  Duci  fatisfa&um  interpretatus, 
ad  Belgij  Prouincialem  iter  arripit,  &  Meurfium  proficifcitur,  natalem 
ibiDeipara:  Virginis  a&urus  diem.  At  Parmenh  mens  erat,eum  con- 
fcientias  (ux  arbitrum  retinere.  Itaque  Peruigilio  feftiuitatis  expiaturus 
de  more  animinoxas,  vocari  ad  fe  iubet  PatremThomam.   Quxritur  T>«xSaiL 
totis  caftris  Thomas;  ac  tandem  inuenitur  aliquis  eonomineex  Fran-  llHm  reHI" 
cifcana  Familia,  &  fiftitur  Duci.  Dux  errore  offenfus,  alium  de  Socie-  "  ' 
tate  Iesv  adduci  imperat.  Fit  longa  inquifitio,  &  feftus  interim  dies 
illucefcit,  quofacram  Synaximfumere  conftitutum  habebat,  (i  adcfTet 
Saillius.   In  loca  vndique  vicina  dimifTi  curfores  Thomam  venabantur, 
&inclinato  iam  die  vnus  aliquis  Meurfium  peruenit,  tcrtio  a  caftris 
lapide.  Stabat  Saillius  ante  hofpitis  fui  fores  irer  profequi  meditatus, 
cum  curfor  illum  aggrefllis,  Tu,  inquit,  ille  es  quem  quarro;  confcende 
huncequum  felToris  vacuum  fine  mora;  Dux  te  vult,  quem  tua  caufsa* 
nobis  iratum  placare  feftina.  Hic  magis  mirari  Saillius,  &  tamen  con- 
fcenfo  equo  in  caftra  properare.   Sed  iam  nox  abftulerat  colloquendi 
cum  Ducefacultatem  :  nihilominus  ab  Oeconomo  magnifice  acceptus 
cft.  Vixdum  illucefcebat,  cmn  Dux  vltro  ad  Patrem  accedens ,  &  ma- 
nu  fcabellum  e  vicino  promouens ,  Hic  fede,  inquir,  mi  Pater,  &  pce-  ^f'^Con- 
nitentem  me  audi.  Ex  illo  Saillius  dare  aures  conftanter  perrexir,  vfque  accioltT 
dum  tertia  in  Gallos  expeditione  extremam  Ducis  morientis  animam 
legit  in  Vcdaftino  apud  Atrebatcs. 

Hifce  principiis  originem  duxit  Caftrenfis  MiiTio,  occafione  non  0r'i° 
magna,  nequc  tum  intenta,  vt  fere  confueuit ,  cum  grande  aliquid  mo-  '"""""* 
litur  Dens,  cuius  ipfe  manifeftus  au&or  videri  vult;  ne  humanis  procit- 
ratum  confiliis  ac  inolitionibus  fortafle  credatur.  Etenim  Saillius  apud 
Ducem  harrere  iufllis ,  pro  zeli  fui  amplitudinc  etiam  ad  milites  femet 
cxtendit:  ac  breui  fa&um ,  vt  totis  caftris  celebratus  expeterctur  paf- 
fim  ab  omnibus :  ad  quos  tamen  pertingere  vnus  non  poterat,  quam- 
uis  fe  ipfc  quam  latiflime  explicaret.  Itaque  de  fociis  lri  auxilium  vo- 
candis  agi  cceptum,  Duce  non  folum  probante,  fcd  etiam  hortante  & 
impellente.  Scnfit  tum  demum  egeftatem  fuam  Prouincia,  Sociorum 
numero  haudquaquam  exarquante  vota  neceilitatescjue  ciuitatum,  nc- 
dum  fufnciente  Miftioni  noux.  Valuit  tamen  ratio  maioris  boni.  Ex  ^/#<"»- 
variis  Collegiis  prxcipui  Patres  edu&i,  quos  iuuando  militi  peritia  lin- 
guarum,  &  exantlandis  Iaboribus  robur  animi  iuxta  ac  corporis  dicTa- 
bat  idoneos.  Duodecim  Sacerdotcs  dati:  totidem  adintores  parsnoftri 
fratres,  pars  iuuenes  honefti  Societatis  noftrar  candidati.  Omncs  m 
fuam  familiam  adfciuit  Dux,  &  pro  domefticis  habuit  aliquamdiu:  do- 
necin  omnetempus  MilTionem  illam,  cuius  frucluofiflimaerat  opcra, 
firmaturus,  Patrum  nomina  libris  Regiis  infcnbi  voluit  ad  militarcm 

I  i  i  i  i  3  modum; 


go6  IMAGO  PRIMI  SiEGVLI  S  O  C.  IESV. 
modumj  non  ftipcndio  faciundo,  quod  crat  nefas,  fed  eleemofynis  fuf- 
tentandx  \kx  impetrandis.  Porro  quo  noftcr  fefe  labor ,  dum  mouen- 
tur  caftra,  ad  vniuerfum  miiitix  corpus  extenderet,  numcro  in  membra 
'  diuifo,  pars  apud  Aulam ,  pars  in  tormentorum  ftatione  collocati,  ple^ 
rique  in  pcditatu  refidere  iuffi.  In  equite  laborabatur,  quem&locoin- 
conllantem,  &  a  molc  exerckus  plcrumque  diffitum  comitari,  neque 
modeftum  fatis  eratmequefru&uofum.  Neomninotamen  negle&ura 
iremus,haxratio  opportuniffima  eft  vifa,  vtquaeturma  ad  Principis 
cuftodiam  quotidie  accederet,  ea  gnauiter  excoleretur  a  Patribus  Au- 
lam  fe&antibus ;  deinde,quando  in  acie  ftandum,expiarentur  animis,  & 
fua  quifque  lingua  animarentur  ad  praeliandum  fortiter  Deo  ac  Rcgi; 
tum  etiam,vbi  res  pofcerer,  in  confli&u  larfi  cadentesq;  iuuarentur.  Hxc 
iaitur  illa  caftrenfis  Miffio  primum  Dei  bonorum  omnium  au&oris, 
poft  Deum  Alexandri  Ducis  Parmenfis  aufpiciis  nata  pcrfcdhque,  fucr 
cedentibus  ordine  Principibus  velut  per  manus  tradita  hodieque  perfe- 
uerat.  In^ens  virtutis  campus,  laborum  incommodorumque  magnitu- 
dine  cum  periculis  adasquatiL 

Expeditiones  fingulas  perfequi,immenfum;paueas  attingcre,  neceiTa- 
rium,  ex  quibus  prona  erit  omnium  conie£tura.  Occurrendum  enim 
falfisquorumdam  opinationibusfeimonibusque  inftitutum  illud  fugil- 
Iantium,  quafi  auf  emolumenta  noftra  ,  aur  quas  nefcio  fpes  venemus 
ex  caftris.Quemerrorem  ( nifi  maleuolentia  eft )  euellere  aggredior  exi-^ 
Onhmfit  oUa  narratione  ;  &  ab  ipfo  Saillio  Miffionis  aufpice  iuuat  aufpicari.  Is 
ardnahxc  famchi\  prope  Wefaiiam  miferorum  militum  mapalialuftrabat,opem 

Mtttio.  >  r      r   r  .1  \  n-i        •      rr\  1  n 

animis,  opem  ferens  corponbus-,  cum  peitiienti  arriatus  luc,caitren- 

fium  iaborum  principia  taimim-non  morte  fua  funeftauit  dicam,an 

Sailiiusfe-  confecrauit.  Chirurgus  Ducis  dum  Parri  curam  adhibct,  ipfe  contagio- 

ftemcon-    ne  exftinguitur.  Saillius,  defperata  ab  hominibus  vita,  votum  Virgini 

7ittri/X   cdncipit ,  &  cQnualcfcit :  quem  adhuc  grauiter  languentem  Dux  ad  fe 

accerfit  Zutphaniam,  cuius  vrbis  foluendo  obfidio  diftinebatur.   Iam- 

cjue  aciem  defcribebat,  cum  aduehitur  Saillius:  quem  vbi  vidir,  mantj 

fefto  exukans  gaudio,  Adefdum,  inquit,  mi  Patcr  ■>  &  pro  Ecclcfia  di- 

micantem,  fi  humani  quid  forte  contingat,  iuua.   Hxc  prima  illa  fti- 

pendia,  quxfecit  primus  caftrorum  fectator-,  ex  militum  lue  taclorum 

vifitatione,  contrafta  peftilentia,  &  ipfi  mors,  nifi  hanc  votiua  pietas 

aucrriifet.     Prcmebat  Rhotomagum  in  Gallia  Rex  Nauarrarus  annp 

M.  d.  xci.  quando  Parmenfis  Dux  a  Carholicis  Chriftianiflimi  F.egui^ 

Proceribus  ad  ferendam  iterato  opem  e  Belgio  aduocatus,  durum  iter 

hiberno  anni  tempore  ingreiTus  eft,  fuoque  aduenru  hoftem  ccleriter 

fugauit.  Victoria  fuit:  Jed  quantis  empta  militum ,  ducum,  &,  quod 

nunc  ago ,  Patrum  caftrenfium  xrumnis  !   Scepe  iixis  media  niue  ten~ 

toriistradudtjenoctes  afperrimo  frigore  &  gclu:  fcpe  annona  deficiens, 

aut  famem,  aut  miferrimum  vidtum  &  alias  dcteftandum,  impera- 

uit.   Quorum  incommodorum  acerbitatem  quis  liber  homo  fiiftincat, 

fi  abfit  illa  fpes,quacprarfentium  fenfum  aufert  exfpectatione  fururo- 

AUm  »»o-rum?  Sanerobuftiffimum  quemquecx  miferia  inuaiit  morbus,  morf- 

r^™r       que  vnum  fuftu.lit  mcdiis  iacentem campis  fub  dio,  cui  militare  vehi-» 

culuni 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.       80? 

culimi  vencis  ac  imbribus  peruium  ledtus  fuit,  in  quo  fuprcmam  ani- 
mam  exhalarcc. 

Copias  ex  Gallia  vix  rcduxerat  Parmenfis  menfe  Maio  millefimi 
quingencefimi  nonagefimi  fecundi,  cum  Mauritius  Comes  Batauica: 
militiae  Imperator,validifTimoexercicu  nauibus  adue6to,caftra  mecacus 
eft  ad  Sceenwicum  :  quod  Tranfifalaniac  oppidum  Regi  feruabac  Co- 
quelhus  Gubernator,  vir  domi  nobilis,  ac  milicari  laude  clariflimus. 
Qui  iam  cercus  paraca:  fibi  obfidionis,  ance  omnia  egit,  vt  vnus  aliquis 
e  Societate  Sacerdos  militibus  prxfidio  futurus  accederec.  Datusex  ca-  Laborcs 
ftrenfium  numero  P.  Hcnricus  Samerius  j  &  ingenti  gratulatione  exce-  Hcnrici 
ptus:  quippe  cuius  infignem  operam  aliis  quoquc  locis  &  expeditioni-  ^X»'/* 
bus  probaciiTimam  habebant  militum  plerique.  Hoc  pociffimum  au-  Steenwi- 
ctoreomnes  vitam  Catholicas  Religioni  ac  Regi  deuouere,  dira  om-  "• 
nia  pafluri  prius  quam  fefe  hoftibus  hxreticis  dedituri.  At  Mauritius 
iam  ad  ipfam  oppidi  foflam  perduxerat  vineas,  omnique  ex  parce  mu- 
ros  &  propugnacula  quaciebac:  quar  breui  folucis  compagibus  cam  ih- 
genti  hiatu  difceflere,  vt  interiora  nudarent  non  tantum ,  fed  planam 
quoque  in  vrbem  viam  peripfas  murorum  ruinas  darent.  Signo  ad  ir- 
ruptionem  dato,  in  ipfis  mcenium  vifceribus  acerrime  dimicatum  ;  fed 
iniqua  fors  propugnantium  erat.  Mauritio  ad  reparandam  iacluram 
prompta  multitudo,  &  feflis  fauciisque  noui  recencesque  fuccedebant: 
Coquellius  paucicace  laborabac.  fpacium  vel  adipfa  vulnera  obligan- 
dadeerac,  nedum  ad  corpora  quiete  cibove  recreanda.  Icaque  bono 
numero  cadebanc  aut  cransfixihaftis,  aut  plumbeis  glaiidibus  traie&i; 
&  tamen  qui  fupererant,  Samerio  ad  omnia  prxfente,  fuisque  horca- 
mencis  periculi  metum  auferente,  perftabanr  inloco,  deuocas  animas 
profundere  parati,  ac  fubinde  oblatas  quantumuis  honeftiflimas  con-* 
ditiones  fuperbe,  quafi  vincerent,  refpuebanr.  Ingens  enimuero  tunc 
laborum  molesin  vnum  Sacerdotem  incubuit,  cum  fiuciorumacmo- 
rientium  nemoeflet,  quin  illius  opem  imploraret  .  quam  vir  magna- 
nimus  negare  nulli  fuftinens,  ibi  fcilicet  maxime  verfabatur  vbi  pugna 
feruebat;  &illxfus  tamen  inter  tot  vulneratos ,  tot  interemptos,  ftctit. 
Hoc  quoque  in  mirandis  ponendum  ,  quod  muki,  difrupto  cranio,  & 
cerebro  foede  fluentc,  fpiricum  &  vocem  retinuere,  donec  rite  confef- 
fionem  peregiflenr.  Pugnandi  perrinaciam  nox  fola  fregir.  Pcdem  re- 
tulere  hoftes  irrito  conatu;  &  ad  duomillia  defidcrati.  e  Regiis  trccen- 
ti  cecidere,  rcftabant  haud  multo  plurcs  fefli  omnes  fradtiquc ;  ncque 
in  diem  alterum  fupcrerat  puluis  vel  vnico  tormcnto  in  hoftem  cxcu- 
tiendo  neceflarius.  Qua?  tametfi  fere  non  ignorabat  Mauritius  ;  cla- 
dem  tamen  haud  minorcm  priore  fapienterverirus  abobftinatis  &  iu- 
ratismori,  mifit  qui  variis  conditionibus  tcntarct  obfelforum  animos, 
honeftaque  ofFerret  omnia,  nifi  quod  folum  Icfuitam  cradi  poftularcc. 
At  Coquellius  &miles  poftulatum  hldigniffimUm  deteftati,  &  fua  ca-  hutuxa^ 
pita  Samerio  oppignoranrcs,tamdiu  reftitere,  donec  &  hunc  iifdcm  T0',n.C,.g' 
cummilite  inclufum  padtis  tutd  libereque  abicurum  promifit  hoftisj 
fed  fidemala,  quemadmodum  alibi  commemorabitur  in  loco. 

Gubernabat  Bclmutn  anno  m.  d.  xcv.  exftincLo  Archiduce  Ernc- 

fto, 


7\[icolatts 

Aiontanus 

tructda- 

tnr. 

slntonitu 

Critfw 

traijcitur. 


Tugna 

Neopor- 

tana: 


Tatres  in 
ta  quid 
fecertnt: 


tres  ab 

h&reticis 
necantur, 


T.Pefrus 
Buz.eltmu, 


T.  Lau- 

rentitu  S- 
tterardi, 


808  IMAGO  PRIMI  SvECVLI  SOC.  IESV. 
fto,  Fontanns  Comes,  quando  noua  in  Galliam  fufcepraexpcditio  Pa- 
trum  operam  magnis  incommodis  exercuit.  Nec  finc  noftro  finguinc 
res  pcratla.  Nicolaus  Montanus ,  vulgo  Burgundionum  Apoftolus, 
ab  hoftili  militc  ad  S.  Quintini  fanum  multo  vulncrc  confofliis  in- 
teriit.  P.  Antonius  Crifpus  JFontani  Confeflarius  ad  Camcracum  in 
obiectos  vrbi  aggercs  (quod  folcbat)  afcendens,  opcm  militi  laturus, 
glandem  aduerfo  accepit  pedore,  Sc  pro  mortuo  in  caftra  dclatus  mor- 
tem  mirabilitercuafir.  Virum  crederes  iterato  Numinis  bcneficio  in 
caftrorum  fubfidia  fcruari.  Nam  &  ex  illa  infortunata  clalfe,  quara 
Philippus  Rex  aduerfus  Anglos  tanto  molimine  fumptuque  adorna- 
rat,  peteuntibus  aliis ,  ipfe  vno  cum  ibcio  in  Flandricum  littus  euafit, 
ex  eoque  tempore  operam  militi  perutilem  nauauit,  quafi  ad  hoc  Ocea- 
nus  expuliflet. 

Quid  Alberto  Belgarum  Principe?  quam  arduus  Patiibus  ille  catn- 
pus  Neoportanus,non  vnius  cruore  refperfus!  Sxcularis  ibat  annus  mil- 
lefimus  fexcentefimus,  &  formidandis  Batauorum  copiis  Flandria:  ora 
maritima  tenebatur.  Archidux  collecto  celencer  milice  obuiam  pro- 
greffus,  ipsa  vifitantis  Marias  luce  cum  Mauntiohaud  procul  Oftcnda 
fecundoMarte  congreditur.  Felix  Belgium,  fi  vi&oriam  bcne  aufpica- 
tam,  maioricircumipe&ione  miles  prxferuidus  profecutus  fuilfet!  Sed 
auctis  eo  ipfo  die  copiis,  prxcipitato  cx  vincendi  ardore  confilio,  ite- 
rum  impetus  fa&us  eft  in  defperate  pugnaturos ;  atque  ita  redintegra- 
tum  pra:liumilludcruentum,inquo  fortiilimi  Ducumac  militum  ccci- 
dere^  ipfe  Archidux,  accepto  in  caput  vulnere,  vix  difcrimen  euafit. 
Numquam  maior  Parrum  animus  apparuir,  quam  inclinanre  bcllifor- 
tuna.  Difcurrere  ipfi  per  figna,  metum  eripere  rrepidantibus ,  auerfos 
rctrahere  a  fuga,  lacfos  cadentesque  expiare.  Iam  accepta  clades  crat, 
neque  campum  tamen  deferebat  imperrerrita  lllorum  charitas.  Incer 
laceros  miferorum  artus  &  carforum  cadauera  reprabant,  aurcs  dabant 
adhuc  fpirantibus;  nonnullos  ctiam,  de  quibus  fpcs  vitx  erat,  fuppofi- 
tis  humeris  in  tutum  deportabant.  Spectabat  hxc  vidor  hoftis,  &  tan- 
ta  virtute  irritatus  impetum  parabat,  ingentem  fcilicet  ab  inermi  Sa- 
cerdotum  manipulo  gloriam  relaturus.  Perrus  Buzelinus  ,Laurentius 
Euerardi,  Otho  Campenfis  comprehenfi  funt.  ceteri  fuga  lapfi.  Bu-. 
zelinus,noftris  ea  pugna  pracfectus,  clara  voce  profitebatur  fe  non  mili- 
tem,  fed  militum  Paftorem;  non  arma  tractare,  fed  animas;  non  faccre 
Archiducisftipendia,  fed  vnius  Dei.  Magis  hinc,vnde  mitefcere  de- 
bucrat  ,efTeratus  hoftis  hominem  glande  iterata  traijcir.  Ille  prolapfus 
diu  fuit  antequam  moreretur:  quo  temporefuorum  vulnerum  oblitus, 
circumiacentes  Regios,quorum  lcnte  exfpirancium  exaudiebat  gemicus, 
animabat ;  &  fuo  exemplo  horrabatur ,  vt  fanguinis  vitxque  iacturam 
in  caufsa  Fidei  tamquam  martyrium  Lseti  fufttnerent.  Ac  Laurentius 
nonnullis  transfugarum  hoftili  cuneo  permiftis  agnitus  mouit  commi- 
ferationem  fui.  Audierant  fxpe  illum  in  caftris  Regiis  concionantcm, 
&  charo  capiti  vitam  ab  hofte  omnibus  precibus  orabant.  Sed  quas 
preces  admirteret  Caluiniana  crudclitas  pro  Sacerdote  Iefuita?  Ergo  &c 
ille  magnanimus,  neque  pro  fe  ipfe  quidquam  precatus,  multo  ferro 

plumbo- 


LIRER  SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      809 
plumbocjue  trucidatus  occumbit.  Otho  deniquc  Campenfis  ,  in  cuius  P.  Otho 
aures  Erneftus  Archidux  animi  fui  noxas  nuper  deponebat,  dum  fau-  c*m?™f<s- 
ciorum  aliquem  fuo  collo  lnhxrentem  ex  cxde  eripit,  ab  hoftc  circum- 
uentus  pro  aliena  falute  fcruanda  amifit  fuam.   Cxforum  cadauera 
vt  hinc  odium,  atquc  exodio  cauilam  necis  colligas ,  vfquc  eo  dcfor- 
mata  vuJneribus  fucrc  ,  &  membris  mutilata,  vt  inter  fe  recognofci 
numquam  potuerinr.   Decebat  fane  tam  vnanimes  vitos  ,  quotum  par 
mors  mortifque  caulta,  ne  cadaueribus  quidcm  pofle  difcerni.   Valuit 
paucorum  virtus  ad  communem  omnium  gloriam.   Ex  eodie  adSo- 
cietatis  exiftimationem  acceflit  etiam  venerario.  SancTos  Patres  illos, 
vereque  Martyres  ferebat  fama,  &  multi  fapientes  crediderc. 

Secutus  eft  annus  fxculi  cuntis  primus,  &  Oftenda  premi  ab  Archi- 
duce  cocpta,plus  quam  triennalis  Iabor.  Duorum  fupra  feptuaginta 
milliumfanguineobfidio  ea  Alberto  etiam  vicTori  ftetit.  Patrum  mul-  ^0^'" 
tos  tamduracaftrafregerunt.  Peftcahquot  extincTi,  aliquot  difcerpti  "nLbores 
globis-,  interque  hos  Germanorum  quidam  appcllatus  Apoftolus  ,  eo  ^atrunn 
nomine  dignus,P.  Spikermannus,  quod  ad  folam  Oftendam  vnus  ipfe 
ocTingentos  amplius  ad  veram  reduxk  Fidem,  non  gregarios  tantum 
illos,  fed  Duces  quoque  ac  Ttibunos.  Qujs  xgrotantium  aut  vulnera- 
torum  exftiteiit  numcrus ,  cogitari  facilius  quam  dici  poteft.  Horum 
omniUm  animis,  &  qua  licebat  corponbus,  medcri  Patrum  noftrorum 
fuir,  nifipecudum  morepermitterentur  mori.  Aliunde  nihil  auxilij  fo- 
latiivc  fperandum  habebat  turba  illa  miferabilis,  riifi  a  Patrum  pietate, 
quibus  vitam  multi  feruatam,  multi  recupetatam  fanitatem  debueie.  Et 
quoniam  caftia  tantam  inutilium  copiam  non  ferebant,  Brugas  vici- 
nam  vibem  depoitabantur;  vbi  breui  is  nUmerusfuit,  quem  ocTo  ma- 
gna  nofocomia  capere  vix  fuftinebant.  Hac  parte  oneris  caftrenfes  Pa- 
cres  fubleuauit  Collegij  Brugenfischaritas:  quod  fere  confueuit,  qLioties 
inhabicatas  nobis  vrbes,  vel  hibernaturus,  vel  ab  xrumnis  recreandus, 
miles  inducitur. 

Ceteriim  ad  Oftcndam  multa  &  noua  Chriftianx  pietatis  excita- 
menta  in  vfum  induci  cocpta,  &  quibufdam  quafi  legibus  ad  ftabilita- 
tem  confirmataj  fed  prxcipue  hxc  quatuor.  SacrofancTx  Euchatiftix  Pia  '"#'- 
Sacramentum  deinceps  ad  xgros  magna  pompa  multifcjuc  lumimbus  '"'//7''' 
defertor.  Statis  per  diem  hons  ad  nolx  fignum  Miilx  faciificia  pei- 
aguntoi.  Manc,  metidie  ac  vcfpere  tubarum  cantu  fignum  Angclicx 
Saiutationis  dator.  In  Parrumtabeinaculo  antc  Viiginis  Deipatentis 
ftatuam  lampas  perennitei  luceto.  Poftrema  hxc  conftitutio  ingcns 
addcuotioncm  ftimulus  fuit  vniuerfo  quidem  militi,  fed  cxcubitori- 
bus  potifTimLim,  qui  numquamintcrdiu,  numquam  nocTu  tranfibanr, 
nifi  ponerent  humi  genua ,  Deiparx  inclamarent  opem  ,  fuamcjuc  illi 
vitam  &  falutem  commendarent-,  haud  fane  languide,  fi  quod  pcticu- 
lum  ceruicibus  impenderc  fcntiebant.  Hxc  ad  Oftendam  dccrcta  :  ali  • 
bialia,qux  pro  tempote  peipetua  emcndandx  militix  cura  didabat. 
Nam  qux  omnium  cxpeditionum  funt,  abftincodiccrc:  multos  ab  hx- 
refi  abducTosj  iurandi,  peicrandi,  blafphemandi  inolitam  confuetudi- 
nem  exftirpatamj  eiecTas  pelliccs  &  fcorta^  liccntiam  militarcm  m  po- 

Kkkkk  cumis 


8IO  IMAGO   PRIMI   SifcCVLI   S  O  C.    IESV. 

cuniis  extorquendis,  in  diripiendis  rufticanorum  bonis ,  repreflam  j  ex- 
ftindfca  odia  diflidentium,duella  inter  Principes  quoque  viros impedita; 
diligenter  curatum,  ne  cui  vmquam  confitendi  copia  deeflet  j  tuguria 
miUtum  frequentata,  &  id  genus  fexcenta:  quae  vnopofliim  compledi 
verbo,  fi  dixero  inftitui  a  nobis  militem  Chnftianum.  Atquantoid 
labore,  quot  curis  vigiliifque,  quo  difcriminum  omnium,ipiiufquc  ad- 
comortiscontemptuimpetrandumfit,  facile  intelligit  &  foius,  qui 
aliquando  ingenium  militare  tra&auit. 

Annos  iam  fupra  vigintiCaftrenfem  htanc  prouinciam  pari  opcra  & 

opera:  pretio ,  raiagna  fui  apud  bonos  commendatione,  maiori  apud 

Deum ,  quod  fperamus ,  merito  Societas  fuftinebat ;  cum  belli  rxdio 

hinc  atque  illinc  refpe&ari  ad  pacem  cceptum ,  aut  ad  inducias  certe, 

indncu     quas  datis  vtrimque  oratoribus  in  duodennium  confe&as  denique  & 

duodenna-  proclamatas,ingenti  Belgarum  gaudio,  ingenti  patrix  bono,  annusfr- 

'"'  culi  nonus  felicibus  aufpiciis  inuexit.  Ergo  vel  exau&oratus  miles,  vel 

in  ftatiua  dimifllis.  Eaoccafiofuit,  cur  parum  noftri  amantibus  ho- 

minibus,  ac  parum  de  Chriftiana  pietate  folicitis,  vifa  fit  nihil  admo- 

dum  neceflaria  Societatis  opera  in  caftris,  quce  nulla  iam  eflent;  atque 

Miffio  ca-  etiam  bello  poft  inducias  reparato,  pofle  caftra  Patribus  carere  ex  Regis 

nre$isob'  &:  publicse  rei  bono.  Ha?c  faecum  cogitantibus  non  veniebat  in  men- 

nempltt-  tem,  prarfidiariis  militibus  etiam  per  induciarum  tempus  efle  confLi- 

**«  lendum ;  ac  fi  quam  interim  in  partem  miles  Regius  extra  Belgium 

mitteretur,  Patres  vtique  pro  muneris  fui  ratione  comitaturos :  quod  Sc 

facTo  fiiifle  opus  poftea  dies  oftendit.  Verimi  hazc  eos  animaduertere 

nonfinebant  vel  parum  a:qua  erga  nos  ftudia,  vel  in  folas  res  humanas 

nimiiim  inrenta  cogitatio  fine  cura  diuinorum.   Qupdcumque  illud 

fuit,  certe  Regem  frequentibus  litteris  interpellandum  putarunt,  mo- 

nendumcjue,ex  illo  aere  nobis  numerato  conflari  pofle  multorum  mili- 

tum  ftipendia,  quorum  fcilicet  neceflarius  in  bello  vfus ,  non  item  Pa- 

altqtd       trum  nL1per  a  Parmenfi  Duce  nouo  inuento  adfcitomm,priuatce  magis 

%mafmt,  beneuolentiar,  quam  boni  publici  aflFectu.  Sine  his  &  pugnatum  antea 

%t  abroge-  fuifle  in  Belgio,  &  extra  illud  nunc  non  infeliciter  pugnari.    Sed  neque 

turmftr-  cJeefTe  Sacerdotes  alios  plerifque  legionibus,  quos  Capellanos  vocant. 

tetu         Adharc  fatis  inftrui  pofle  militem  Chriftianis  monitis  qua  parte  anni 

in  hibernis  agit:  in  campo  non  de  rebus  animi,  fed  de  hofte  vi&oria- 

que  cogitandum.  Huiufcemodi  parum  firmis  rationibus  fatigabant 

Afardno    Regem-  nec  quies  fuit,  donec  Marchio  Spinola,  fupremus  militia?  Im- 

.Spmolaad         ©        >  T  \  ,  -rr  cl-  n 

Reoe  frri-  perator,  quotidianus  lpie  idemque  grauiilimus  actionum  noftrarum 

bitprofer-  teftis,fuam  hacde  re  fententiam  luculento  fcripto  comprehenfam  tranf- 

''Tnione-   mmc  ^eS*-  ^as  VL)i  li^teras  accepit  Rex ,  ex  iifque  didicit  quanto  fua: 

Maieftatis  honore,  quantaducum  militumque  gratia,  &",  quod  capur, 

animorum  vtilitate  adhuc  in  caftris  verfata  eilet  Societas,  quantis  fe 

confeciflet  laboribus,  quot  periculis  obieciflet  fola  falutis  aliena:  cauf- 

Rc.xper-    saj  haec,  inquam,Rex  poftquam  indubitata  Marchionis  teftificatione 

Igivnlt.    comPerta  habuit,  indiclo  importunis  monitoribus  filentio,perpetuan> 

Mifllonem  efle  voluit ,  deditque  caftrorum  cenforibus  PrafecTafque 

srarij  fui  mandata,  nequid  inpofterum  aduerfus  Patres,  quorum  ope-' 

ram 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  811 
ram  probatiflimamhaberet,querelarum  admittcrcnt  j  fed  promptiores 
etiam  exhinc  eifent  in  annumcranda  eleemofyna  fuftentandis  lllis,  quos 
nihilo  fane  minus  quam  militcs  in  bello  vtilss  ac  neceflfanos  cenferet; 
quorumque  laboribus  &  meritis  cettius,quam  militum  armis,  venirec 
iperanda  victoria.  Hic  finis  contra  nos  agcndi  fuic,  verius  contra  Re- 
gemipfum,  concra  Ducesacmilices,concra  falutem  animorum.  Quoc 
enim  miliia  fine  Patnbus  periilenc?  quot  regnaffentfcelcra  ?  quae  libidi- 
nes,  qua?  furta,  qux  rapinx,qui  tumultus,  qucefediriones?  Odiofum  fic 
fuis  fingulaexempliscomprobarej  acnihilominus  adeo  manifefta  func, 
vtnec  inuidia  negare  poflit. 

Iam  Regi  facisfactum  erat,  cum  in  milice  fuit  laborandum.  Huic  dpaAmU 
pefllmus  a  nonnullis  insenerarus  error,  prazceritorum  meritorum  in-  JT  un~ 

j       ■       i  i •    •  i-  i        n      •  f  jixtuy tn- 

duxit  obhuionem,  &  examoreodium  deteltationemque  concitauit  in  mdiaMtf* 
Patres.  Stipendiorum  imperfedta  folutio  imputabatur  Societati.   Fama^0"'" 
crat,  fuftentandx  Miflioni  noftrce  partem  bonam  fingulis  militum  de- 
trahi.  inuidiofum  fane  commentum,  in  quoexpugnandodiu  multum- 
que  defudatum.  Plebeiis  animisac  tudibus,  quibus  pecunia  falute  eft 
potior,pertinaciter  hxiic  femel  infixa  perfuafio.Emerfit  tamen  aliquan- 
do  veritas,  &  priftinamnobis  beneuolentiam  cum  fccnore  reftituit.  Vt 
cnim  lux  poft  cenebras  gratior;ica,pofteaquam  mendacium  euanuit,ple- 
rumqueeft  amabilior  innocentia.  Ceterum  inducia?,  vtiancea  infinua- 
bam,minime  otiofis  Patnbus  actaj.Prxcer  domefticam  prarfidiariorum 
culturam  bis  cxtra  Belgium  miles  fequendus  fuit  Duce  Marchione,  qui 
noftram  ab  exercitu  numquam  patiebatur  abfentiam.   Prima  expcdirio  Mtflio 
fufcepca  eft  anno  feculiquarcodecimo :  &  prono  curfu  Aquifgranum,  1%™ht*~ 
Wefalia,  &  quotquot  circum  oppida,in  Cxfaris,cuius  haec  aufpiciis  ge-  tempore 
rebancur,poteftatem  venere.Praerer  confuetos  caftrorum  labores,ingens  indltcui- 
tunc  bellum  cum  ha^refi  fufceptum:  Wefalia?  in  primis ,  quam  alteram  r'm' 
Geneuam  expurgare  Pacres  fummis  vinbus  inftiterunc.   Anno  deinde 
farculi  vigefimo  m  Palacinacum  ducturus  Marchio,  icerum  Patres,vete- 
rifuo  more,ad  omnem  forcunac  aleam  alfumpfit,  ipfumquc  ante  alios 
Thomam  Saillium  ,  emeritas  iam  militias  fenem  j  cuius  prascipua  erac 
apud  Tnbunos  &  in  omni  exercitu  auetoritas. 

Sedpoft  inducias,quas  finem  fuum  habuere  tertio  Kalendas  Maias 
millefimo  fexcentefimo  vigefimo  primo ,  incrcdibile,  quid  cartris  Re- 
giis  profuerit  Socictas  in  hodicrnum  diem.Vix  audiri  cccperat  tubarum 
actympanorum  fonus,  ciim  Albertus  Archidux,  patria:  pater,  quafi  FinitUin* 
nollet  induciis  fupereiTe,  diem  fuum  obiit ,  mceftiflimis  fane  Belgis ,  &  ***»"  m<" 
cx  pacifici  Principis  interitu  prarfagientibus  ca  mala,  quibus  hodieque  rltur^\ 
implicantur.   Inflauit  Batauos  mors  Alberti;  fed  mox  fenfere  viucte  chUnx. 
Ifabellam:  cuius  fortiflima:  Heroina;  aufpiciis  lllo  ipfo  anno  cin6cum 
Iuliacum,  &  proximo  ineunte  in  poteftatem  reda&um,  docuit  &  poft 
Albertum  pofle  a  femina  hoftcs  fuperari.  Veium  remnoftram,  non  pu- 
blicam,agamus,&  morc  apum  ex  floribus  mella  legentium,  fructus  ali- 
quos  obirer  expauculis  expeditionibus  dclibcmus.   Anno  farculi  vige- 
fimo  fecundo  tentare placuit  Bergizomium in  Brabantia*  finibus  vrbcm 
flumini  impofitam.   Trimeftre  obfidium  fuit.    Paruus  m  principio 

K  k  k  k  k   i  crror, 


812  IMAGO    PRIMI    Si£CVLI    SOC.   IESV* 

error,  ih  fine  maximus,  defpemto  fucceflu  receptum  imperauit.  lis 
caftris  egrcgie  probata  militi,  probata  Ducibus ,  ipficjue  potiflimum 
Marchioni  SpinohePatrum  virtus,nullos  labores,  nulla  pericula  refor- 
midantium,vbi  agebatur  animarum  falus.  Munitiuncula  erat,  quain 
frcquente  incurfu  vexabat  hoftis ,  &  noftri  laborabant.  Eo  fubmiflus 
lnfigne  p.  Gulielmus  Buuetius  addidit  animos  militi-  &,  qua  finebat  Religiofa 
p'gZ  proteflio,  practer  Sacerdotis  partes,  etiam  agebat  Ducis.  In  ipfo  certa- 
lielmi  11»-  minis  ardore  lorica  hoftili  cuniculo  fubuerfa  propugnantes  ita  nuda-. 
*etiJ-  uerat ,  vt  haftis  ferroque  res  cominus  ager-etur.  Defperata  loci  defenfio 
omnibus  fuadebat  fugam.  folus  Sacerdos  pame  cum  humo  in  fublims 
ia<5htus,amiflb  pileo,"os  vultumque  puluerulentum  detergens,/»  hoftem, 
inquit,;/z  hoflem;  fimul  iniecta  fugientibus  manu,  qua  verbis,qua  exem- 
plo  irititmilitem,  &  in  prazfenti  morte  detinuit.  Primus  ipfe  fportu- 
lam  congeM  humo  refertam  in  hiatum  intulit  reftaurandx  loricx:quo 
ncloftitnulauit  armatos,  quibus  iam  pudor  erat  inermem  non  fequi. 
Momcnto  rediitomnibus  animus :  reftituta  lorkaeft,  reie&us  hoftis, 
fcruata  munitio.  Interea  totis  iam  caftris  fiebat  rumor ,  diflilicnte  cu- 
niculo  abreptum  Patrem,  &  terras  cineribus  mfepultum.  alij  hafta ab 
irrumpente  hofte  confoflum  memorabant.  Iamque  plorabatur,  guiti 
ecce  tibi  velut  ab  inferis  emergens,  vultum  veftemque  decoro  puluere 
fordidus,  cctera  faluus  atque  ilUefus ,  apparuit.  Exceptus  eft  omniuni 
gratulatione  plauiiique,  &  multos  per  annos  facinus  lllud  imperato- 
rium  a  Sacerdote  patratum  miles  vniuerfus  fermone  celebrauit.  Rex 
ipfe,re  cognita,  admirabundus  magnificis  verbis  extulit  Patrem,  fuam- 
ijue  m  nos  beneuolentiam  auxit.  Eum  nobis  virum  prxterita  anni 
proxime  fuperioris  caftra  rapuerunt,  quem  omnes  immortalem,acpo- 
tiflimum  pauperes,  voluiflent.  Miferias  ille  omnium  compledtebatur 
•  ampliflimo  charitatis  finu,  vere  inter  illos  mifencordia?  viros  teeenfen- 
dus,  quorum pietates  non defuerunt.  Miflionem  gubernauerat  annis  mul- 
tis  fingulari  curaprudentiaque,  imis  perinde  acfummis  charus.  Ex- 
ftinclum  fleuit  exercitus,  Aula,  Bclgium.  Ferdinandus  ipfe  Princeps, 
qui  viuentem  pra?cipue  amabat,  &  in  caftris  ad  facram  Exomolo^efim 
adhibebat,  impedito  per  morbum  Reuerendiflimo  Patre  Ioanne  de 
S.  Auguftino ,  non  fcmel  publice  profeflus  eft,  in  Patre  Buuetio  multa 
Societatem,  plura  exercitum  Regium  amififle.  Vertim  ,  vt  vnde  digref- 
fus  eft  fermo  redeat,  quo  tempore  ad  Bergizomium  virtutem  fuarn 
jnfignis  probabat  Buuetius ,  illo  ipio  Petrus  Eulartius ,  quem  in  Palatinatu  nu- 
'r^pTtT  Perat^  m  ilitis  folatium  reliquerat  Marchio,  reuertit  in  Belgium,  non 
£uUrtij.  folo  puluere,  fed  fanguinegloriofus.  Mansfeldium  Halberftadiumque 
duas  Germanici  belh  taces,omnia  vaftantes,fuumque  incendium  infer- 
re  Belgio  molientes,  infequebatur  Gonfaluus  de  Corduba  ,  exercitats: 
militix  Imperator,  incredibili  vfus  celeritate,  donec  hoftem  nactus 
ftitit ,  &  prxlio  decernere  coegit.  Cruenta  pugna  fuit  Sc  diu  anceps; 
animus  vtrimque  ferox;  fpes  in  morte,  vel  vicToria.  Hanc  denique  re- 
tulit  Gonfaluus  prxcipua  virtute  Hifpanorum.  Hoftilis  peditatus  ma- 
gnam  partem  deletus :  equitum  duo  millia  cxfa ,  ceteri  deferta  p$&fiik 
falutem  inuenere.    Inter  prxliandum  emicuit  mtrepidus  animus  Eu- 

lartij, 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  813 
lartij ,  &  paucis  imitanda  conftantia.  Militibus  immixtus,intrator- 
mentorum  etiam  minorum  ictus  difcurrere ,  hortari  ad  agendum  for- 
titcr,  laucios  e  pugna  auferre  ,  extrema  falutis  remedia  impertire  mo- 
ncntibus.  qux  dum  facit ,  plumbca  glande  caput  traiicitur,  maiori 
vulnere  quam  periculo.  Gena  fccde  laccrata  ,  excufli  dentes ,  maxillae 
os  confractum,  lxfa  vocis  organa.  Nec  tamen  pedem  extulit  campo, 
fed  per  ftrata  humi  cadauera,  ad  ferendam  fi  qui  viuerent  opem ,  repta- 
re  perrexit;  donec,confecto  prxlio,  rediit  ad  fuos,  incertum  alieno  ma- 
gis  cruore  fordidatus  an  fuo.  Mouit  ea  fpecies  viri  commiferationem 
aliis:  at  ipfe  craflum  aliquii •&  obfcurum  fubmurmurans  verius  quatn 
loquens,  fcfe  omnibus  exhibebat  gloriose  purpuratum,  gauifus  pro 
Deo,  proque  Catholicorum  militum  falute^  profudifle  aliquid  fangui- 
nis,  &  vitam  ipfam,  fi  res  ita  ferret,  profundere  paratusi 

Quid  obfidio  Bredana,  quam  annus  fxculi  vigefimus  quartus  in- 
choauit,  quintus  abfoluit,  quantam  habuit  laborum  fegetem,  quantam 
periculorum  !  Vaftiflimo  ambitu  circumfidebatur  ciuitas,  leucarum 
omnino  tredecim.  Id  omne  fpatium  Patribus  quotidie  perambulan* 
dum.  Ientaoppugnatio  erat,  nulla  vi  aut  armis,fed  fola  fame.  Ipforum 
nouem  menfium  opus  fuit  extorta  deditio.  Tota  hiems  traducTa  in 
caftris:  nunc  cum  frigore,  nunc  cum  inedia  pugnatum  :  fubinde  (ubita 
aquarumcluuione  tuguriolum  &  fupellex  omnis  fluitabat.  Fuit,  cum 
maioris  tormenti  globus  ex  vrbe  exculTus  laceraret  Sacellum  in  quo  Pa- 
tres  diuina  faciebant.  Inftabat  etiam  metus  a  vicinis  Mauritij  copiis,  * 
&  ad  conflicTum  res  fpe&are  videbatur.  Itaque  cum  crucis  (igno  prxi- 
bant  Patres  velitatuiis,  contempra  hoftilium  pilarum  grandine,  &  ante 
ipfam  ftabant  aciem,  quam  oblato  hofti  pradio  Spinola  explicarat :  fed 
Hollando  animus  defuit,  fubducTifque  in  tutum  copiis,  vrbem  fuam 
Comes  Mauritins,  ipfum  vita  ex  moerore  deftituit. 

HacTenus  belli  poft  inducias  redintegratio  minime  nobis  paenitenda 
videripoterat,fi  fortune;  foret  conftantia.At  eiiim  ficonftans  fit,fortuna 
non  fit.Conuerfb  ad  Batauos  vultu,nartes  noftras  deferere  vifi,plus  cu- 
raritm  nobis,  plus  difHcultatis  impofuit.  Argento  mari  capto,belli  ner- 
lium  habuit  Hollandia.  Hinc  Siluamducis,ipfum  Brabantia?  clauftrutn 
adhuc  inexpugnabile,  aggredi  confidentia  fuit.Hic  llle  eft  infclix  annus 
fupra  vigefimum  nonus,  Pveligioni  Catholicse,  Pvegi,  bonis  omnibus 
grauis,Societati  etiam  noftrx  non  vnoin  caftris  funere  lucTuofus:quem 
tamen  annum,debellatis  quafi  Batauis,  lxtiflimum  patrix  fortuna  pro- 
mittebat.Tranfmiflb  Ifala  flumine(foflam  Drufianam  vocant)florentif- 
fimi  duo  exercitus,Regius  Cxfareufque,  Velauiam  occupabant.  A&um 
erat,  111  quorumdam  incuria  (pio  pudor ! )  Wefilia  periitTet:cuius  vrbis 
iacTura  debilitauit  noftrorum  animos,hoftium  crexit  ad  conftandum  in 
Siluxducis  obfidione;  cuius  folutioncm  iam  imperarant  Focderati  Ordi- 
ncs  Auraico,  moram  aliquot  horarum  poftulanti ,  intraquod  tempus 
Wefaliam  a  fuis  occupandam  fpcrabat.Ita  duabus  vrbibus  paritcr  amif- 
fis,  geminum  vulnus  accepimus,  prxter  damnum  inligne  copiarum 
annonx  pcnuriaiHatum.  Miles  non  pugnafaucius,quodcxpetebat;fed  ci,aritM 
mifero  languorc  diffluens,  vires  Patrum,  non  animos  fuperauit.  Haud-  trg*  «>'/*- 
Kkkkk  5  quaquam  """^ 


SI4  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC  IESV. 
quaquam  tamcn  a  ferenda  ope  ceflatum,  donec  &  noftros  mali  violen- 
teors  tia  proftrauit.  duo  etiam  immortui  labonbus,  &  horum  alter  Herman- 
^""'nusHuro,  do&rina  multifque  dotibus  clarus ,  in  quo  fpes  maanas 
amiiit  Prouincia:  lpie  tamen  rainime  plorandus,  cui  mors  obtigit 
quantauis  vicaz  diuturnitate  gloriofion 

Nihilo  xrumnarum  minus  habuit  caftrenfis  illa  ad  TraiecTum  fta- 
tio,&  lpfa  infelix,anno  trigefimo  fecundo,duceMarchione  Santacrucio 
magnarum  nuper  claflium  aduerfus  Othomannos  fatis  felici  Imperato- 
rej  fed  apud  Belgas  iniiiiiane  temporum  ,  an  locorum  ignoratione,  an 
quorumdam  etiam  perfidia  infortunato.  Multorum  dierum  imbres,  Sc 
annonae  grauitas ,  eos  inuexere  morbos,  quibus  nulla  curatio  par  eflc 
poterat.  Bina  atgrorum  millia  iacebant;  nulli,  prazter  nos,  Medici,  Pa~ 
ftores  nulli.  Itaque  virtutem  Patrum  quamuis  per  ie  excitatam ,  ipfa 
tamen  languentium  multitudo  acuebat ,  &  pro  ftimuioerat  extrema 
tot  ailimorum  cOrporumque  neceflitas.  Omnes  vitxprodigiquidquid 
poterant  virium  impendere;  non  terreri  fcetore,  non  fordibus,  non  con- 
tagione.  Pretium  operar  fuit  letalis  morbus  plerifque  contra&us,  qui 
duorum  placatus  funerc,  ceteros  ad  falutem  publicam  viuere  permiiit. 
Hxc  caftra  quoque  nouis  Chriftianae  pietatis  inftitutis  illuftria  feci- 
mus:inter  quas  principem  tenet  locum  ere&io  Sacelli  noui  in  ea  militia^ 
parte,  cpx  Baroni  Balanzonio  parebat,  fupremo  rei  tormentaria:  Pra> 
fecTo-,  in  eamque  curam  datus  eft  e  noftris  perpetuus  Sacerdos,  Diuas 
item  Barbare,tormentorum  Praefidi,Sodalitas  inftituta^qua*  fiue  ia  ca- 
ftris,  fiue  in  hibernis,  iniigni  virtutis  lucet  exemplo. 

At,  amiflbTraiedo,  nouus  militia;  Gubernator  Marchio  Aytona, 
merito  Belgarum  omnium  amor,  Sc  fpes  ingens  (fi  frui  diutius  licuiflet) 
ile  omnino  clanfum  haberemus  Mofam ,  fapientiflimo  confilio  Rura> 
mundam  inter  acTfaiectum,  quaD.  Stephani  infula  porrigitur,  vali- 
diflimam  arcem  eduxerat,  reli&o  ad  defenfionem  copioib  milite.  Tres 
ad  culturam  &  folatium  Sacerdotes  datiexCaftrenfium  numero.  Atrox 
breui  peftilentia  fcedauit  cxlum,  quam  egefta  ducendis  aggeribus  hu- 
mus  creafle  ferebatur.  Magna  mortalium  ftrages  fuit :  quibus  dum 
peftTTx-  Patres  diurnamno&urnamque  operanl  impendunt,  lue  &  ipfi  corri- 
nmgtmn-  piuntur,  &  labores  fuos  morte  non  ignobili  coronant.  Mox  alij  duo  in 
exftin&orum  fubmifli  locum,  in  eamdem  fucceflere  fortunam. 

Hcec  caftrenfium  Patrum  vita  eft,  fi  quis  ignorat ;  autforte  etiani 
arbitratur  magna  commoda  latere.  Illorum  certe  ineptiflima  opinio 
eft,  exiftimantium  hanc  a  nobis  Miflionem  fufcipi  non  tam  virtute, 
quam  humana  aliquS  caufsa:quod  pcrindeeft  ac  vecordesnos  &  amen- 
tes  putare,  qui  noftrorum  capitum  pretio  opcs ,  famam,  aut  quid  aliud 
nefcio  caducum  emamus;  quafi  non  fatius  fuerit  extra  Religionem  vi- 
uere,  quam  miferrimam  lllam  feruireferuitutem.  Quam  multis  bono 
aut  etiam  magno  genere  natis  caftrorum  fequendorum  maximus  fuit 
ardor,  &  in  ipfo  astatis  flore  amilTa  vita?  quibus,fi  fuo  iure  inter  homi- 
nes  viuere  libuilTet ,  nihil  ad  vita:  commoda,  aut  fplendorem  etiam, 
poterat  deefle.  At  illi  prudentes  mundi  huius  aflecia:,  quos  ille  vocat 
curuas  in  terram  animas  &  cxleftium  inanes,  numquam.guftata  virtu- 

te 


Mttlti 
Patrum 


tttr. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  £15 
te  Christi,  fuo  fenfu  morcali  metiuntur  omnia;  cumque  ipfi  nihil 
fupra  naturam  fapiant,  ceceros  quoque  nihil  plus  fapere  arbicrantur. 

Reucrtor  in  caftra  •,  qux  vt  numquam  difficiliora,  ita  nec  fenfimus  vitim 
frucTuofiora  quam  poftremis  fex  annis,  ex  quo  Ferdinandus  Auftriacus  fixnmi» 
Princeps  Cardinalis  profratre  Philippo  Rege  Belgium  gubernat.  Ad-  c"n™dlf' 
hucfeftos  triumphos  agebat  patria,  &  Ifabella:  Archiducis  iacTuram 
reddico  fibi  Auftriaco  fanguine  leuius  iam  ferebac,  cum  ex  improuifo 
fcediftima  procella  turbauit  gaudium,  irrumpentibus  infines  noftros 
Gallis,  quafi  poft  excincTam  Ifabcllam  pacis  leges  &  fcedera  non  vale- 
rent.  Quid  ageret  vndique  iam  cincTum  hofte  Catholicum  Belgium? 
Duos  aunoSjtrigefimum  quintum  6c  ocTauum,pame  habuimusfatales. 
Priorhoc  amplius  periculi  habuit,  quod  iam  clades  ad  Namurcum  ac- 
cepta  debilicabat  omnium  animos,  male  ominantium  de  toto  bello, 
aufpiciis  adeo  infortunacis.   Interea  Bacaui  Gallis  coniungebanrur,  & 
formidabilis  exercicus  in  Brabanrias  vifcera  penccrabac.  Capcas  vrbes 
aliquot,  Thenaeincenfat,  obleiTum  Louanium ,  ageromnis  ferro  flam- 
maque  vaftacus.  vbiquetimor,  rrepidario,  fuga.  acTum  dc  fidis  Regi 
prouinciis  diceres.Vicitomniafortuna  Ferdinandi,  quam  generofiflimi 
PrincipisThoma:  a  Sabaudia,&  Marchionis  Ay  tonaz  pmdenriflima  vir- 
tus  adiuuabat.  CuncTando,dumCa:fareus  miles  aduenirec,refticuca  res, 
vterque  hoftis  repulfus-  &,  quod  prodigij  fimile,  in  ipfam  Batauiam  il- 
lata  Regis  figna,  defixaque  in  Schenckiano.  Incredibiles  ea  expeditio  la- 
boresnoftris  Patribus  acculit.Morborummulti,  fed  pracipue  dyfenteria 
peftifque  vaftabant  copias,  tam  Regias  quam  Casfareas  ;  aegrotantium 
cura  omnis  penes  folam  Societatem  fuit  ex  Principis  voluntate,qui  prar- 
claro  exemplo  apothecam  fuam  patere  voluit  in  vfum  militis,  &  multo 
argenco  fubuenit  miferorum  egeftati,tanta  folicitudine  pietatis,vt  mitte-  Ferdman. 
retin  dies  Emmanuelem  Gufmanum  eleemofynarum  pradfecTum,  qui  d\Princ*' 
fcifcitaretur  ex  Patribus,fatifnc  ad  argrum  militem  iuuandum  eiTet  arris;  ^mlUem- 
ac,fi  non  efTer,continu6  numeraret.ValuitPrincipis  exemplum  ad  imi-  gi*  putas 
tationem.  Magnatum  multi  &  Tribunorum  diem  fibi  quifque  fume-  er&a  mll' 
banrin  exercitium  libcralitatis.  Non  rarofuit,  cum  Patrum  humerisef-  m  "gU'' 
ferrcntur  funera  ,  Patrum  manibus  terrce  mandarentur.  fubinde  viginci 
amplius  cadauera  pariter  in  tumulum  iUaca.DelecTauit  omnes  quidem, 
fed  vel  maxime  Principem,ea  Societatis  charitas.  S^pe  illam  auditus  ma- 
gnificis  commendare  verbis,  acdicere,numquam  fibi  Patres  iftiufmodi 
viibs.  Sedneque  is  cum  morbusmagnis  capicibus  pepercit.Periere  Dux 
Lermenfis,campi  Magifter  Generalis;  Grimberganus  Comes,  Principis 
Oeconomus ;  &c  dignus  immortalitate  Marchio  Aytona ,  fupremus 
armorum  Gubernator :  inter  ipfas  Patrum  manus   mortui  omnes, 
Hax  prima  caftra  fub  Ferdinando  Principefucrunt. 

PerfuncTa  tunc  quidcm  ingenti  periculo  patria,  haud  fane  leuius 
anno  poft  tertio  incurrit,  cum  hinc  Gallus  Audomaropolim  arcTe  cir- 
cumuallarec,inde  Batauus,Calloana  arce  incercepca,planum  icer  haberec 
inFlandriam,  ipfiquc  adc6  Ancuerpia:  minaretur.  Geminis  caftris  di- 
uifi  Patres ;  pars  in  Artefiam ,  pars  in  Brabantiam  profecTi:  vtrobique 
pretiumoperxtulerc,  magha  animomm  cmolumenta.  Eorummaxi- 

m£ 


rettcns  co 
uertitttr 


8l6  IMAGO  PRIMl  SjECVLI    SOC.  IESV. 

me  hortatu  miles  fibi  vltro  ieiunia  &  pia  vota  pro  felici  fucceflu  non 
femel  imperauit.   Ad  Audomarum  propofitx  funt  a  Patribus  Indul- 
Pietas  tn    gentia:  (quas  Miilioni  Sedes  Apoftolica  conceflit)  in  peditatu  ad  o£ti- 
cSt*  '*'  mium>  quando  in  fingulos  prope  dies ,  rametfi  municndts  caftris  varie 
multumquediftraherentur,  facile  mille  ad  facram  menfam  accubue- 
runt.  Equitum  dcinde  pietas  per  rriduum  inufitata  fuit.  AdCalloam 
vero  dics  nottefque  Patres  militi  adeiTe,in  aiTultu  cum  primis  in  hoftem 
pergere,  cadentes  fuis  brachiis  excipere,vulncra  obligare^poftquc  arcem 
vi  expugnatam,  captiuis  hoftibus  ,  qui  ad  tria  millia  abie&is  armis  fefc 
dediderant,a  vi£toris  ihfblehtia  cauere,eorum  leuanda:  egeftati  ftipem 
corrogare,  animis  ab  ha:refi  conuertcndis  nulli  induftrix  parcere.  Non 
pauci  ex  iis  ad  Fidem  Catholicam  Regifcjue  militiam  tranfierunt.  In 
SoU  Pa-   ceteris  fuit  pertinacior  quidam:  decumbebat  ille  cum  fui  iimilibus  mul- 
tmm  ca-  tis  iii  Bethunienfi  nofocomio;  cumquc  Sacerdos  nofter  pro  more  Ca- 
ftrmfum    techumenos  de  credendis  inftrueret,  Aufer,  inquit,  nobis  fermonem 
CJrisim-   iftum,  fine  mori  fecuros  &  fua  forte  contentos.    Percun&ante  noftro, 
pcnsa,per-  quid  ei  ad  viuendum  deeiTet ,  Stramen ,  inquit ,  quod  iacenti  in  terra 
"  bt_  fubfternatur.  Abit  Pater,  &  quod  potuit  ftramen ,  in  humeros  fubla- 
tum  apportat,  a^gro  fternit  iri  lectum  racenti ,  &  prce  animi  acerbitate 
ne  in  gratiis  quidem  ponenti.  Mox  nofter,   Quid  infuper  ribi  opus? 
Iufculo,  inquit,  e  vino  rubro  &  faccharo.  laborabat  icilicet  acri  dyfen- 
tcria.  Parat  hocquoque  Sacerdos,  &  fua  manu  a?gro  fumendum  exhi- 
bet.  Sumpto,  iterum:  Ergo  &  aliild  eft?Nihil,  reponit  ille,  nifi  vt  mox 
Catholicus  fim.  fieri  enim  nequit,  quin  ea  vera  fit  Fides,  quxfuos  his 
charitatis  prxceptis  imbuitmoftri  ver6  Miniftri  non  fic  agerent.Dixit; 
Sc  ferio  conucrfus  ad  Fidem  Catholicam,  poft  dies  paucos ,  magnofuo 
gaudio,  omnibus  Ecclefias  Sacramentis  munitus  viuere  defiit.lta  folida 
virtus  omni  voce  efricacius  in  animos  ctiam  rebelles  exercet  imperium. 
Sed  finis   aliquando  fit,  Sc  femel   omnia  dicamus.   Habet  ca- 
ftrenfis  Miilio  cubationes  humi,  in  cefpite,  fubdio-,  habet  noctur- 
nas  vigilias,famem,  fitim,  frigus,  xibm;  habet  contagia  a  militaribus 
morbis,  mille  mortis  pericula,  millc  mortes.  Hxc  ftipendia  meremus. 
Vtilitates  autem ,  qua:  ab  hac  Miflione  veniunt  militi ,  quis  enumeret? 
line  numero  reducuntur  ad  Fidem;  fine  numero  a  fceleribus  vita:  mili- 
tari  propriis  abftrahuntur.Quin  hoc  iam  Patres  induftria  &  labore  con- 
fecuti  funt,  vt  Chriftiana:  pietatis  exercitia  haud  mirius  in  caftris  inter 
armorum  ftrepitus,  quamin  quietis  vrbibus  colantur  &  floreant.  Ne- 
que  in  fola  animarum  auxilia,fed  etiam  corporum  ,  chariras  perfe&a 
femet  impendit.  Haec  in  xgroris,  hxc  in  vulneratis,  hxc  in  mortuis  ma- 
teriam  inuenitbenc  de  militia  merendi. 

Nihil  exemplis  opus ,  quorum  iam  aliqua  vidimus.  Non  prxteribo 
ramen  quod  paflim  habitum  fere  prodigiofum.  Commifsa  ad  Mal~ 
bodium  cum  Gallis  pugna,  cxforum  corpora  noftri  eduxeruntex  aquis, 
ex  cccno  &  fordibus,  iam  contrita  ab  equitatu ,  &  in  fepulchrum  Chri- 
ftiano  ritu  intulerunt.  Mandauerant  Prafe&i,  vt  quie  cadauera  propter 
ripam  fluminis  hinc  &  illinc  temere  iacebant,  ne  humarentur,  fedin 
vicinas  aquas  firie  vllo  funeris  folenni  deuoluerentur.Patres  contra  niti, 

locum. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.  817 
locum  fcpulcura?  idoneum  dcfignare,  ipfi  ligoncs  arripere  ,  tcrrameffo- 
dere,  corpora  inferre,  atcjue  incitamcnto  cetcris  eilc^  vt  in  laboris  pieta- 
tiscjue  partem  venircnt.  Bauari  iam  triduum  iacebat  inhumatus  milcs 
ncc  erat  qui  manum  iam  maturo  cadaueri  admouere  fiiftineret  Patrum 
vnus  fiiis  ipfe  mambus  fuftulit ,  in  ccemiterium  deporcauit ,  humum 
cruit,  tumuloque  rite  compofuic.  Emanauit  latiiis  hxc  noftrorum  cha- 
ritas,  permouitque  militix  Prxfe-ftos,  vt  mitterent  de  fius  qui  comm.ili* 
tones  in  latibulis  mortuos  toras  producerent  ,  quibus  noftri  parem  fe- 
pulturx  honorem  impertircntur  .  Ica  tum  Patres  vifi  fbpitam  Tobix 
memoriamexfiifcitare,non  drflimili  commendatione  virtutis.  Sedfa- 
tis  flc ;  nec  enim  fingulana  ncrfequi  aut  voluntas  mihi  eft,  autficultas. 
Hoc  prxcipue  ago  ,  vt  Mifiio  ardua  intelliganir ,  atque  ex  re  Catholiar 
Rcligionis ,  Regisque  Catholici ,  cuius  fentenna:  tot  producere  teftes 
poflim,  quot  Bclgij  Principes,  quot  Duces  militiae  fuere .  Marchio  Av- 
tona  in  Concilio  militari ,  ctim  multa  multi  de  Batauis  memorarent, 
alius  promptam  ftipcndiorum  folutionem  ,  alius  annona?  milicaris 
curam,  alius  induftriam  celeriratemque ;  ipfe  ad  extremum  ,  Vtuc  ce- 
tera  fehabeant,  inquit,  vno  tamen  fuperabuntur  ,  Miflione  caftren- 
f i ,  ob  quam  vel  fblam  noftra  Catholicorum  arma  fortunabit  Deus. 
Sed  non  appello  vita  fun&os.  Vnum  te  inftar  omnium  teftor,  qui  nunc 
imperas,  Ferdinande  Auftriace ;  tuis  ipfe  oculis  labores  noftros,  &  labo-  ftrdinan* 
mm  frucf  us  exploratos  habes .  Tuum  de  nobis  teftimonium ,  an  prx-   .*inct 

1  •  !•■•*-*•«  1     •'     1  •    •  f  «T    fK  Cardt- 

conium,  lam  orbis  audiuit.  Quin  eciam  grates  (quod  vix  dici  modeftia  naiis  iudi- 
noftra  finit )  grates,  inquam,  de  prxftita  in  caf tris  opera  dignacus  agcre CiHm  de 
coram  Nobilitate,  coram  Tribunis  &  milite,  quantum  Patribus  tribui-  Ml*xon-' 
fti  honoris,  tantum  &  ftimuli  ad  difficukates  exhauriendas,  adfuperan- 
da  pericula,  ad  mortem  ipfam ,  fi  ex  tuo  ,  ex  Regis ,  ex  Religionis  vfii 
crit,  oppetendam  addidifti.   Nunc  a  caftris  ad  naues  tranfeamus. 

Poft  terras  ipfa  quoque  maria  inuafit  immenfus  proximos  iuuandi  ar-  m  i  s  j  :  o 
dor,inftituto  haud  fane  nouo:  nam  Iacobus  Lainius,  qui  poft  Ignatium  NAvAUJ- 
Prarpoficus  Generalis  fiiic ,  «aloanne  Vega  Sicilix  Proregein  Africanam  Sodtm  a 
cxpedicionem  inuicacus,  vcclafli  prefidioeflcr,mareconfcenditcum  fociov  <?"" 
Martino  a  Cornoza ,  ammique  fui  exceliicatem  mter  omnes  terrores  m-  muata  eft. 
uictam  tunc  maxime  probauit,  cum,  furente  tempeftate,  abiectis  animis  ^JjjJ^J 
xque  milcs  ac  nauta  ,  vel  attomci  hxrerenc  metu  ,  vel  lamentis  cuncti 
mifcerent .  Lainius  cnim  fiii  fimilcm  animum  rctinuit ,  confcius  fibi 
nauigationem  illam  fola  charitate  fufccptam  ;  &  altiori  quodam  fpiritu 
afflatus  ,  incolumitatcm ,  vticuenic,  cun&is  conftanter  &magnavoce 
dcnuntiauit .    Anno  infcqucntc  ,  qui  fuit  fxculi  fuperioris  quinquagefi- 
mus  primus ,  ciim  ingens  Turcarum  claffis  mare  Tyrrhenum  ingrelfi, 
inccrtum  quam  in  partcm  effufiira  tempcftacem ,  tamquam  nubes  hor- 
rifica  late  omnibus  minarctur-,  Vega  Prorex,feftinata  diligcncia,  claflcm 
&  ipfe  magnam  inftruxic  barbaris  obiicicndam.  In  hancexpeditionem,  Htft.s«. 
ne  tot  milicum  vedt-orumque  animx  Sacerdotis  auxilio  dcftitutx  in  c\H-  ?'tl  '**'■ 
crimcn  darcncur,vlrrb  fefe  obtulit  Pcorcgi  Hieronymus  Nacalis,  ac  Pfx- 
toriam  Antonij  Aurix  ,  Ifidoro  Bcllino  comitc  ,  confcendic.    Philofb- 
phiam  Ifidorus  tunc  Mclfanx  docebat;  fed  cx  illo  puluere  academico,  m 

Lllll  aquas 


818  IMAGO  PRIMI   S^CVLI    SOC.   IESV. 

aquas  produdus ,  nobiliorcm  adeptus  eft  palmam  .  Nam  citm  ad  Lo- 
padufam  infulam  veniflet  claflis  (  ea  mter  Melitam  &  Aphrodifium 
lacet )  focda  adco  tcmpeftas  exftitit  ,  vt  e  quindecim  tnremibus  oclro 
haurirentur,  m  hisquc  Prxtoria.  Natalis  quamuis  natandi  lmpcritus,  & 
vfque  ad  vltimum  in  media  morte  pro  animarum  charitate  moratus, 
non  fine  peculiari  Numinis  tutela,neicio  quo  arrepto  fimc,f aluus  euafit. 
At  Ifidoro  ldem  tentanti  brachium  allila  ad  faxum  trircmis  intcrccptum 
abfcidit,  fic  vt  modica  cute  penderet ;  qui  diu  cum  irato  luctatus  mari, 
in  triremem  tandem  rurfus  receptus,  nihil  prartermifit,  quod  non  folum 
optimum  Religiofum,  fed  fortilhmum  etiam  deceret  virum;  non  modo 
vincens  dolorcm ,  fed  &  conftantiflime  qux  eo  articulo  opus  erat  pcri- 
clitantibus  clamans ,  quoad  folud  naui ,  &  haufta  nu&ibus  ,  ipfe  cum 
quamplurimis  periit. 
"fhb06*  Eiufdem  farculi  anno  fexagefimo  Ioannes  Cerda  Dux  Mcthymna-, 
tunc  Sicilix  Prorcx  ,  Tiipolim  Africae  Mihtia:  S.Ioannis  aliquot  ante 
annis  ereptam  valida  clafle  tentaturus ,  Socios  poftulauit  iuuandis  claf- 
fiariis  .  Dati  fex  ftrenui  &  laborum  apprime  patientes  viri :  quorum 
vnus  fuit  Antonius  Vinckius  Belga ,  tum  Re&or  Collegij  Catanenfis, 
poftea  Treuirenfis  Collegij  conditor ,  primusque  Rhenanx  Prouincia: 
Prxfe&us.  At  memorabile  tunc  Deus  Ihx  erga  Socios  curar  exemplum 
dedit.  nam  dum  aduehitur  claflls  Turcica ,  pradiumque  committitur  in 
quo  infeliciter  pugnatum  a  Chriftianis ,  omnes  de  Societate  in  onera- 
riam,  in  quam  contulerant  argrotos,  recipiunt  fefe :  iamque  Nauarchus 
rem  Chriftianorum  afflictam  videns ,  deditionem  parabat,  nifi  a  Cano- 
nico  quodam ,  &  fex  noftris ,  ac  prxterea  duobus  Capuccinis ,  prohibc- 
retur.  Itaque  ad  horas  duas  pugnatum  aduerfus  feptcm  barbaras  trire- 
mes,  quae  circumuallabant  onerariam ,  cum  rcpente  noucm  alia:  accur- 
runt ,  multiplicantque  certamen  ,  mox  &  vndecim  ,  interquas  eminen- 
tior  aliqua  princeps  vniucrfac  claflis  credita  cft.  Igitur  fcptcm  ac  viginti 
armis  ac  pugnatoribus  inftru&iflima:  triremes ,  earcjue  victrices ,  nauim 
s  .  vnicam  prarfidij  vacuam  impetebant.  Horas  prope  fex  pugna  tenuit, 
non  aufis  Turcis  cominus  onerariam  aggredi ,  in  eamque  tranflcenderc, 
infidiarum  metu.  cum  enim  fere  nemo  in  naui  appareret,  egrcgieque  in- 
terim  propugnaretur ,  magnam  aliquam  abditam  ibi  efle  militum  ma- 
num  fufpicio  erat.  Hoc  hoftium  errore,  ac  prxterea  vnius  de  Societate 
ftrenuiflimi  hominis,  &  tahum  non  inexpcrti  induftria ,  fcd  potiflimum 
manifefta  Dei  opc ,  nauis  in  Siciliam  euafit  ;  quam  non  fuam  elfe 
iam  folebat  dicere  Nauarchus  ,  fed  Patrum  ,  quibus  eam  Deus  aperte 
donaflet. 

Non  raro  &  alias,  ncc  vno  in  Regno,  ad  ccrtam  cxpeditionem  Socie- 

tas  nauigauit  ;  ac  tunc  celebcrrime  ,  cum  illam  ingentem  Philippi  Se- 

cundi  Hifpaniarum  Regis  in  Anglos  deftinatam  claflem  tempeftas  in- 

exfpe&ata  diflipauit .    Ex  decem  Patribus  in  militis  fblatium  clafli  im- 

pofitis  ,  duos,  vti  fupra  memorabam  ,  Flandricum  littus  excepit ,  octo 

flu&ibus  haufti  periere. 

^woAtip.      Ac  nu^luam  terrarum  ,  prxterquam  in  Bclgio  ,  perfe&a  &  eonftans 

ftonu  n<i*   Miflio  naualis  fuit  •,  nec  vero  viquam  par  caulla  poftulauit.  Nam  Flan- 

tMlit.  drix- 


LIBER  SEXlTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      819 
diix  oras  portusque  perpetuu.  fere  obfidione  claudit  Batauus  numefo  na- 
uium  ferox  5  vnde  noftris  egreffus  ingreflusque  vi  &c  fanguine  quaeritur* 
Pr6,  quantum  cruoris  Bclgico  man  rufum;  &,  nt  pax  interuenerit ,  fun- 
dendum  i  Interea  epibatis  par  periculo  lecuntas,  nec  vitas  morrisque  di- 
ftindtio .    Itaque  confcendebant,  nulla  falutis  cura ,  peccatis  graues  j  & 
qui  tot  mortalium  inuigilaret  faluti  >  vnicus  Sacerdos  erat  Hifpanus  Ca- 
pellani  Maions  nomine:  idemquccontentus  terra  iuuare  fuos ,  abftine- 
batmari;  fi  tameniuuare  poterat,  quem  neque  intelligebant  noftrates 
nautas,  nec  lpie  nautas .  Obiuit  hic  diem  fuum  Dunkerca:  anno  frculi 
xxi  11.  inque  defun£ti  locum  quarrebatur  alius  :  quaoccafioile  cceptum 
de  Societate  agi  apud  Marchionem  Spinolam  ,  Supremum  tunc  Rcgia; 
rniiitLT  terra  marique  Pra*fe6tum.   Is  ad  Ifabeliam  Archiducem  retulit, 
qur  pro  iua  pietate  tot  animarum  miierata  perniciem,  &  prxclare  con- 
icia  quos  labores  in  caftris  Regiis  exantlaret  Societas ,  ne  quid  ibla- 
tij  minus  habcret  clafTis  ,  eamquoque  curam  nobis  iolenni  diplomate 
demandauitteitio  Idus  Nouembres  m.  dc.  xxiii.  ArduumfaneopuSj  Q»kmft 
neque  pailim  omnibus  fuftinendum,ied  quibus  &  animus  &  Vires  ma-  ar^~Ai 
ximis  a*rumnis  pares  .  Primum  ipfa  folitudo  grauis  eft ,  ilullo  comite  t-/W'^"" 
Reiigiofb,  nedum  Saccrdote,  aquo  &  honeftx  conuerfationis  vfum,  &: 
in  periculis  ac  morte  beneficium  facrx  abiblutionis  accipiant.   Quam- 
quam  enim  perfpecla:  virtutis  viri  funt,  ac  Dei  qua  timore  qua  amore 
confixi ,  quotquot  in  eam  fortunam  fe  dant ,  vt  minime  timendum  fit 
ne  grauiori  aliqua  noxa  implicentur;  tamen  quis  vel  fiin&iflimus,  dum 
mortem  ante  oculos  verfari  videt ,  non  fumme  optet  prjefentiam  Sacer- 
dotis ,  a  quo  &  fupremis  muniatur  Sacramentis ,  &;  ad  Chriftianam  in 
vltima  illa  lu&a  conftantiam  animetur  ?  Deinde  nautarum  militumque 
colluuies  quotidie  fuftinenda  eft  ;  quorum  fermo ,  n!  prohibeaiitur, 
faxes,  iuramenta,periuria-,quibusauta:gris  inualetudine,  aut  prarlio fau- 
ciatis  feruili  morc  miniftrandum  ;  cuius  miniftcrij  prarmium  eft  fre- 
quens  ex  contagione  morbus  ,  &  fxpe  mortalis ;  quo  terni  aliquando 
Sacerdotes ,  vnica.  nauigatione  correpti  exftinctique  ,  fuum  in  mari  tu- 
mulum  inuenere.   Prxtermitto  marinam  naufeam  ,  infuiibs  cibos,  po- 
tum  deprauatum,  infbmnes  noclcs  ,  vcftem  immutatam  ,  ar&umoli- 
dumque  ergaftulum  verius  quam  cubile  ,  perpetuum  ab  hoftibus  & 
tempeftatibus  periculum  ,  quandoque  &  letum  ,  vel  ex  vulncre  vel 
naufragio  crudeiiter  oppetendum  ;  denique,  vt  abfint  cetera ,  tamdiu- 
turnam  in  magnis frigonbus  ,   ventis ,  imbribus,  folo,  mari  &  aere 
iadationem. 

Quis  huc  hominem  guftus  rapiat,  autquae  voluptas  ?  folus  iuuan-  &  tamen 
darum  animarum  ardor  hoc  notcft  ,  qui  &  fencs  ad  hanc  prouinciam  m*ltu**1' 
expetcndam  mcitauit .    Guiielino  Hercano  (  vt  alios  taceam  plufquam  XHY, 
fexagenarios  &  infigni  canitie  vencrabilcs  )  poftquam  Religiofx  vitx 
quinquagcnarium  iamdiu  ceIebrafict,eacorporis  animique  alacriras  fuic, 
vt  magno  ambitu  pctitam  Miffioncm  impetrarit ,  tam  multis  etiam  iu- 
uenibus  formidatam  .   Fuere  qui  Deo  nirata  fide  vitam  omnem  fuam 
huic  muneri  confecrarunt .  nimivum  robufta  Socictatis  charitas  adeo 
non  circumfpick  fugam,  vt  perpetuo  voti  nexu  ,  nepcdcm  referrcpof- 

L  1 1 1 1  2,  fir, 


820  IMAGO    PRIMI    SyECVLI    S  O  C.   IESV. 

fit,  iemetipfalubens  volensque  aditringat ,  &  geneiofam  fibi  ex  merl. 
virtute  ueceflitatem  impoiuiiie  iaetecui.  Operame  pretium,  inquics,  his 
incommodis,  periculis,  cladibus  obnceretam  pra:itantes  animas,  vita:- 
que  m  annos  plunmos  propaganda:  tam  leuem  ducere  lacturam  ?  nimi  - 
rum  lliud  poftulas,  vt  quo  fructu  nauigetur  exponam. 

Ducentorum  circiter  capitum  lunt  nauigia,  qua:  Patres  confcendunt, 
infignis  ammarum  manipulus ;  quarum  vel  vni  bene  impenditur  ian- 
guis,  quando  hoc  pretio  Christvs  ipie  Dominus  fingulas  aeitima- 
Frufttu  uit.  At  quia  Sacerdotum  numerus ,  cum  magna:  claiTes  iunt,  non  iem- 
Mijfionu:  pCr  nauibus  xquatur,  m  duas  ac  plures  Paitor  vnus  operam  extendit 
iuam  ;  ex  alia  m  aiiam  quotidie ,  quamdiu  tempeitate  non  diiTipantur, 
traniuchens  fcapharum  beneficio,  Prima  cura,  prohibere  flagitium;  al- 
tera,  promouere  pietatem.  Erant  nauigia ,  pnufquam  nauigaret  Socie- 
tas,  ferarum  venus  quam  hominum  receptacula .  Diu  nodtuqueiermo 
impurus  &  impius,  iurandi  peierandique  par  licentia  ,  rixa:,  pugna?, 
turpitudines ;  <Sc  quidquid  ime  lcgc ,  fine  moderatore ,  nullo  pudoris  aut 
verecundia?  freno,  audere  iblet  vita  inculta  &:  pxne  barbara.  Hanc  tan- 
tam  ons  proteruiam  morumque  diilolutionem  cohibere,&  mueteratam 
inoiitamcjue  peccandi  coniiietudinem  radicitus  exftirpare  nofter  labor 
eft,qua  reprehenfionibus,  qua  blanditiis,  qua  auctoritate ,  qua  prece,  & 
quibus  quibus  emendano  iperatur  modis  .  Poft  fcelera  expugnata,  ad 
Chnftiana:  pietatis  exercitamenta  in  morem  inducenda  conuertimur. 
Itaque  per  dies  fingulos  matutinar  vefpettinxque  preces  in  commune 
recitantur,  prxeunte  in  verba  Sacerdote  :  de  diuiyflS  rebus  fermo  infti- 
tuitur  itato  tempore :  ad  expiandos  confeilione  animos  fepius  inuitan- 
tur:  quotidie,  niii  iratus  prohibeat  Occanus ,  MiiTa:  ficrificio  inter- 
iuntj  &  vnica  in  naui  quandoque  ad  facrum  epuhun  centeni  pariter  ac- 
cedunt.  Templum  ,  non  nauem  ,  diceres .  Quid  grailantibus ,  quod 
fepefit,  morbis  ?  Sacerdos  adpatientiam  componit  animos ,  in  fpem. 
erigi.t  iacentes,  afflictos  iblatur,  periclitantes  extremis  munit  Sacramen- 
tis,  adiiftit  morientibus,  curat  funera,  nec  ilne  ritu  &  piis  precationibus 
in  Oceano  fepelit;  vt  iam  nautis  longe  fit  ad  ialutem  tutius  mari ,  quam 
terra,  mori.  Sednihilomniumeit,  quo  magis  capiaturilludhominum 
genus,  quam  impensa  argrotantium  corponbus  charitate .  Nauarcho- 
rum  vnus ,  amiflb  Sacerdote  quicum  frequens  nauigarat  ,  inter  alia 
prxconia ,  Si  P.ex,  inquit,  ftipendium  mihidecuplum  annumeraie  pro- 
miierit,  nou  inducar  tamen  vt  xgrotantibus  ieruitia  prajftem  ,  ad  qux 
fe  toties  abiecit  Pater,  cuius  viri  vitam  vel  filij  mci  morte  feribredem- 
ptam  velim.  Ha*c  llle  vero  dolore,  &  lllacrymans  memorabat. 
hi  temye-  Verum  vtilior  numquam  Sacerdotis  apparet  opcra ,  quara  vbi  aut 
ftaribu*  &  prarlio  aut  tcmpeftate  res  m  diicrimen  adducitur.  Tum  ante  omnia,  vt 
naufragns.  j^  an  jmis  pro  ie  qU1{qUe  COniulant,  procuratur  ;  tum  pia  concipiuntur 
vota,  fi  ialui&  incolumcs  euaierint,  vifitandi  Virginem  qua;  in  sede 
noftra  Dunkercana  miraculis  claret,  ibique  mmendi  reuerenter  iacrofan- 
Ctam  Euchariitiam  .  Biennium  necdum  euoiutum  eft  ,  cum  ad  Hcl- 
landiae  oram,  qua  iciffis  littoribus  irrumpens  Oceanus  pontum  Auftr.i- 
lem  facit ,  P^egiam  nauim  in  fcopulos  funbundus  Aquilo  impegit. 

Carca 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  821 
Ca:ca  nox  erat ,  horribilis  ventorum  &  fliicxiium  vluhtus.  Fruftra  remi 
vela,  anchorar,  virorum  labor  fudorque.Deiperatanaui,  ingens  omnium 
comploratio.  Sacerdos  nollcr  Cornelms  Siluius ,  florenti  aetate  iuuenis 
&  inaiTuetus  mari,  erecTum  exceliumque  animumtenuit  inter  tot  triftia 
ferenus  :  Non  lamenta,  inquit,  non  lacrymas  poftulat  hoc  tempus,  viri, 
prxterquam  animi  dolenns  indices ,  &c  commiiTa  flagitia  deteftantis. 
Nunc  virtuteopus  ,  &  illis  animis  quos  toties  inter  totpericula  geihftis. 
Moriendum  eft ;  fed  ea  lege  viuebatis  .  Moriendum  hodie ;  quid  refert 
hodierno,  an  craftino?  Moricndum  in  marijfacilisiadturafepulcrijdum- 
modo  animus  fuam  patriam  inuemat .  Quid  ?  poteftrte  maius  vobis 
morituris  euenire  fblatium  qiuim  prefentia  Sacerdotis  ?  Si  abeiTet  hic 
cafus,  viueretis  aliquanto  quidem  diutius ;  fed ,  mihi  credite  ,  iufelicius 
fortaile  moreremini .  Prxferte,  fi  Chriftiani  eftis,  &  fi  meliorem  exfpe- 
cTatis  vitam ,  prarferte  animorum  veftrorum  falutem  breui  huius  lucis 
vfurar;  &  ahquando  vos  ad  abitum  comparate.  Hac  oratione  animatos 
audit  confitentes  ordine  fingulos  .  Numquam  fincerior  accufatio,  auc 
triftitia  verior  fuit.  Omnibus  rite  expiatis,  ipfe  calicem  facrum  func  fibi 
alligat :  tum  crucem  ofculatus ,  prxfente  animo  ,  dat  fingulis  ofcujan- 
dam,  hilari  vnumquemque  voce  compellans  intriftiffimo  elementorum 
fremitu  .  neque  ceffauit  per  tranftra  difcurrere,  donec,  fuperurgente  flu- 
cTu,  prarcns  aderat  exitium .  Iam  crure ,  iam  vmbilico  tenus  afTurrexe- 
rant  aqua:,  paratis  ad  natandum,  quibus  ars  erat ,  qualicumque  fpe  m 
tantis  procellarum  furiis ,  brumali  nodurnoque  cado,  ceteris  certam  ex- 
fpecTantibus  mortem.  At  Pater  fingulos  obteftabatur,  vt,  fi  qui  euade- 
rent ,  vbi  Dunkcrcam  attigiiTent ,  illico  Pcenitentias  &  Euchariftia:  Sa- 
cramenta  fiifciperent  in  a?de  noftra  :  quod  iurati  omnes  Deo  &  Virgini 
Deiparenti  promifcre.  Horas  plus  quatuor  tenuit  ille  horror  ex  prarfenti 
mortis  imagine,donec  dchifcens  nauis  omnes  deftituit.  Pauculos  ex  tan-  infipit 
to  numero  tabula  &  arte  adiutos ,  an  cafo  potiiis  ?  littus  excepit  j  ceteros  m<*fra~ 
mare  ,  Sc  cum  his  noftrum  diu  cum  fludTibus  lucTantem  non  mortis  ^Hmi 
metu,fcd  morientium  cura,quos  ad  vltimum  animatos  cxlo  prxmittere 
volebatfclix  animarum  in  morte  pifcator.  At  llli  pauculi,  quos  fortuna 
femauit ,  Dunkcrcam  renerfi ,  virtutem  Patris  ,  &  quo  ille  ftudio  toc 
mortalium  faluti  confuIuifTet,  paftim  cum  multis  lacrymis  commemo- 
rabant.  Exiguufne  igitur  vidcri  cuipiam  poteft  Miffionis  frucTus, 
quando  vnicus  Sacerdos  vno  tempore  ccntum  triginta  &  plurcs  mor- 
tales  rite  expiatos  fecum  inuexitcado ;  qui  forte  omnes ,  certe  plcrique, 
asternum  perierant,  fi  Saccrdotc  caruiiTcnt? 

At  ctiam  opportuniorem  Miftionis  vfum  in  prxliis ,  qua?  mari  atro-  FruHut 
ciflima  gcruntur ,  deprchendere  licebit .  &  in  hunc  finem  prarcipue  na-  Mlfflon>* 
uigamus .  Nam  fi  vllo  vmquam  temporc  ,  tunc  profecTo  periclitatur  in*r* '"' 
claffiariorum  ialus.    Neque  emm  dc  componendis  animi  rationibus 
quifquam  in  illotumultu  acfuroreintcr  vulnera  &  caedes  cogitationem 
fufciperct,  nifi  adelTct  nofter  ille  monitor ,  qui  vicino  periculointerio- 
rem  fingulis  aurcm  vellicarct.    Itaqnc,  cum  pugnandum  eft,  maximus 
fit  animarum  quarftus  ;  totisqne  viiibus  in  hoc  connitimur ,  vtqui  pa- 
tri.t,  Regi,  Deo  cadcntes  mortalem  vitam  amittunt ,  inueniant  immor- 

Lllll  5  talem. 


822  IMAGO  PRIMI  S&CVLl  SOC,  IESV* 
talem  ,  Quid  enim  criftius  (  &  ramen  quid  pronum  magis? )  quam  C\ 
miferrima  lila  curba,  pro  iiiorum  laborum  ,  miieriarum,  vulnerum  pra> 
inio,  mhil  rererat  prasrer  geminam  mortem ,  corporum  &  animorum? 
Ad  hxc  ingcns  accedit  pugnatuns  animus  ex  prjdemia  Sacerdotis;  poft- 
quc  fcelerum  expiationem ,  confcientia  fua  plus  quam  triplici  a:re  circa 
pe&us  armati,  mhil  non  audcnt,  tanto  iam  hofti  formidabiiiores,  quan- 
t6  maior  eft  fiducia  bene  moriendi.  Std  enim  quo  ld  fructuofius  ,  hoc 
&:  periculofius  a  nobis  geri  nemo  non  videt  .  Nullus  hic  timido  iocus 
eft  aut  ignauo :  latiflimi  pectoris  viros  &  vita:  fua:  prodigos  hoc  tcmpus 
pofluiat ,  qui  non  modo  ipfi  confpe&a  morte  non  paueant ,  ied  neque 
aiios  paucre  patiantur.  Tales  fane  adhuc  fefe  noftri  probauere,  quorum 
honnulli  &  fanguine  obfignarunt  vircucem  fuam  .  Fidem  faciat  vnica 
expeditio,  fufccpta  ipfo  fere  MifTionis  exordio  anno  m.  dc.  xxi  v.  ftc- 
Inpgnt  que  imago  ceterarum.  Didacus  Ludouicus  de  Oliuera ,  iu  ifu  Regio,  fe- 
fr*iinm  ptem  namum  clafiem  Dunkerca  trahebat  in  Hifpaniam,  vehendo  militi 
ad  recuperandam  Brafilorum  Bayam  Batauis  occupatam.  Hanc  claflem 
adhuc  ltantemin  Mardicano  portu,ventosqUe  captantem,  bellica:  Hol- 
landorum  clauferant  fex  ac  decem ,  Afflante  tandem  exipeciato  Euro, 
fub  horamnoctis  decimam  foluitur,  fpe  hoftis  per  tenebras  failendi.  Ac 
fpembonam  finifter  fefellit  euentus.Nam  nauium  vna  vado  adhgrefcens, 
dum  expedire  le  tencat,  prolato  lumine  hoftem  admonuk;  qui  mox,pra:- 
cifis  anchoranis  funibus ,  in  noftras  ferebatur ,  parum  nociturus  con- 
ftante  vento  qui  vela  vehementer  impulerat .  Sed  hic  primum  ex  acri 
placidus ,  mox  ctiam  fit  nullus ;  ab  hofte  coniuratum ,  nobisque  perfi- 
dum  diceres.  Ergo  vbi  cormentorum  vfus  efTe  coepit ,  horrendo  per  no- 
item  tonitru  reionare  maria,  &  fulminibus  corufcare.  Iamquepugnan- 
donodti  iunxerant  diem,  &  vix  vllo  motu  nauigia  natabant :  hinc  pu- 
gna  crudelior,  fed  impari  Marte ,  cum  hinc  fedecim ,  inde  naues  quin- 
que  pugnarent.  Pruecoria  noftra  iam  laborabat ;  quam  fuorum  obiectu 
lacerum  defendens  altera  tormentis  hoftiiibus  foede  laceratur  :  fuftinuic 
tamen  impetum  fane  diu ,  nec  inulta ,  donec  per  lacera  vndique  lacera 
totum  haufit  Oceanum.  Antequam  mergerecur,  adue&a  eft  Subpra:- 
toria ,  cui  nomen  erat  Ignatio  ,  exceptura  icilicet  quibus  animus  vire/1 
cjue  ad  tranfiliendum  erant .  plunmi  femel  iterumque  adnauigantem 
ialtu  tenuere.  Quazrebatur  ad  falutem  Sacerdos  nofter,  quem  apud  vul- 
neracos  ignarum  pcnculi  fecurumque  reperiunc  ,  magnisque  vocibus 
prodire  quancocyus  iubenc,  ac  deferere,quorum  corponbus  iam  prodeffe 
flequear,  animis  confuluiiTec.  Prodic  icnex  fpectabili  canicie,  fauciorum 
tabo  veftem  &c  ora  fccdacus ,  nocturno  diurnoque  fracrus  labore ;  iam- 
cjue  in  fundum  abeunce  nauigio,  non  cam  cranfilic  quam  in  mare  fe  dac: 
cadencem  alcer  e  noftris ,  quem  Ignacius  vehebac ,  longo  fune  pendens 
arripic,  excracrumque  c  morcis  faucibus  in  vita  locat .  At  clailiarij  ,  de- 
fperaco  in  Hifpaniam  curfu  ,  refpicere  Angliam ,  eo  velis  remisque  con- 
tendere,  pugnam  fugamque  fbciances;  donec  fub  noclxm ,  poft  nouem- 
decim  horarum  acrociflimam  plano  mari  dimicationcm  ,  afylo  defen- 
fbs  infeftare  hoftis  defiic :  fed  non  deferiiic.  Iaccis  6V:  ipfe  anchoris,  qua- 
ternas  fuas  fingulis  noftris  adcuftodiam  apponic;  aufus  quoque,pofl: 

paucos 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      823 
paucos  dies ,  compofito  ad  id  aftu  poftulare  traditionem  .   Fingebat 
mandatum  aggrediendi .  Suftulerat  anchoras ,  vela  explicarat ,  machi- 
nas  expediuerat.  Dedentibus  fpondet  littus  Gailicanum  j  recufantibus 
interitum  minatur .   Oliuera  Prxtor  haudquaquam  exterritus  minis,  re- 
ipondet  fibi  quoque  a  fuo  Rege  mandatum  tutari  clafTem  vel  fanguine 
&  vita :  iimul  iubet  cxpediri  ad  pugnam  omnia :  &  expedita  iam  erant; 
fed  quieuit  hoftis  ,  Dunkercanis  animis  dedecus  propofuifTe  contentus. 
Quinque  ipibs  menfes  ea  tenuit  obfidio  ,  Prartore  interea  in  Hifpaniam 
prorecTo ,  clafTe  alteri  tradita ,  nempe  qua:  iam  Belgis  Hifpaniscjue  de- 
iperata  habebatur,  ni  Iacobus  Collartius  arteadiuuans  fugam,  ceteris 
f>rinceps  ad  audendum  foret .    Mutarant  frpius  in  ftatione  loaim , 
iixis  alibi  anchoris,  quas  diuturna  fludtuum  ventorumque  vis  a  iblido 
&  iido  vado  fenfim  in  periculum  abftrahebat.   Initio  cuncTa  hofti  fu- 
fpecla.  Motu  noftrorum  leuiiTimo  ad  arma  clamabat .    Poft  vfu  do- 
cl:us  motum  neceilitate  iieri  ,  negligentius  agebat ,  &£  prope  nulla  iii- 
fpicionc  .    Triftis  tum  quoque  &  viitato  maior  in  ftationem  incubue- 
rat  tempeftas  ,  multis  nauium  ,  qux  ad  ducentas  in  anchoris  ftabant, 
vado  iiliiis  hauftiscjue,  ceteris  mifere  quaifatis.   Quin  &:  vix  dato  refpi- 
randi  ipatio  akera  haud  fane  mitior  minabatur .    Ergo  ad  iiium  quem- 
que  nauigium  cura  conuertit.  Qua  Collartius  occaiione  iblerter  vtens, 
iublatas  de  more  anchbras  iigit  alibi  ,  moxque  iterum  attollens  tam- 
quam  non  adhacrerent ,  varium  fimulabat  errorem;  donec  dilapsa  lon- 
gius  naui,rem  maturam  videns ,  demittit  repente  vela  ,  vento  arti  obie- 
cundante  vtitur;  extra  ftationem  ettolat ,  relidis  poft  terga  Batauis  in- 
fiiltans ,  ipibque  die  in  portum  nauem  appellit  faluam ,  pari  ciuium 
admiratione  plaufuque.    Vnins  fiigacommouitomnium  animos  ,ho- 
ftium  ad  vigilantiam  ,  noftrornm  ad  coniilia  &  artes.   Conueniunt  in 
Praetoriam  Prarfccli ,  aleam  tentare  decernunt .    Mature  coniiiltatur  de 
modo  .   Vifum  per  tenebras  vela  fic  componere ,  vt  funiculis  aliquot 
diifectis  repente  caderent^  tumtormentis  vna  omnibus  quatere  hofti- 
lem  clafTem  ,  difpoiitocum  bombardis  milite  machinas  hoftium  ob- 
feruatnro.  Audax  iacinus,  fedneceflarium  fperantibus  libertatem.  Dum 
ha^c  Regij  moliuntur  ,  Batauus ,  geminatis  excubiis  ,  vigil  ringebatur 
Collartij  fuga  ,  &  exprobrabat  ignauiam  :  quo  probro  nihil  indignius 
ferentes  Dunkercani,  patrix  virtutis  memores ,  difcriminis  in  quo  ver- 
iarentur  obliti,  iureiurando  appromittunt  ,  nequaquam  fe  nifi  faclio 
prius  indicio  abituros  :  Sc  ftetere  promiifis.    Node  pugnam  antegrefTa, 
a  Sacerdotibus  noftris  expiati  omnes  animatique.  eratque  tunc  vna 
omnium  vox  :  Hodie  apud  ciues  aut  apud  Ca:Iites  ccenabimus.  Iam- 
cjue  fignum  dabat  Prxtoria  :  momento  vela  cadunt ,  reboant  tormenta; 
&,  vt  indolem  agnofcas,  clata  voce  hoftem  ex  fide  admonent ,  &  con- 
uitio  prouocant  ad  fequendum.    Tres  quidem  felicitcr ,  quamuisnon 
fine  multo  fanguine,euadunt.    At  Prxtoria  qua:  dux  effe  debuerat, 
aliquamdiu  harfit  ,  neque  excuflit  tormenta  111  tempore  ;  qua  caufsa 
iegnior,  incertum.  Ergo  ab  hofte  praruenta ,  diriftime  quatitur -,  nequc 
tum  fe  illa  defcndit ,  mutato  nempe  confilio  prarfidium  a  loco  fperans. 
Sed  nequc  retardabat  Batauum  reucrentia  ftationis ,  ncc  Anglocurx 
.  ;ilj  erat, 


g24  IMAGO  pJtlMI  S#CVLI  S  O  C.  IESV. 
erat,  tamctfi  naues  in  tiuclam  haberet  armatas .  Tum  enimuero  iit- 
flammatus  furore  Prcetonae  Prarfc&us  natione  Hifpanus ,  tormentis 
omnibus  impotcntercxoneratis  ,  nauem  in  medios  agit  hoftes  ,  non 
impune  pcnturus.  Mifcrttma  hic  rerum  facies  >  njfi  pugnx  ardor  fen* 
fum  mifcrationis  aufcrret .  His  modica  e  cute  pcndebant  auulfa  bra- 
chia  ;  illis  difcerpto  vcntre  ilia  fluebant  .  Alij  cruribus  minorcs  ,  alij 
humcros  &c  terga  traie&i,  mifcrabili  fpectaculo  laceros  trahebant  artus, 
&  qua  poterant  reptabant  femiuiui :  quos  omnes  Sacerdos  nofter  finu 
charitatis  amplexus  foucbat,  animabat ,  cxpiabat .  Inter  hax  ipfi  Prce- 
fec-lo  excutitur  oculus,  non  animus,  qui  &  creuit  a  vulnere.  Accurrenti 
cnim  in  auxilium  Patri  noftro  Francifco  Braye,  Nihil  hoc  quidem, 
inquit  ;  fimul  ftrophiolo  fanguinem  ,  ipfumque  oculum  fequentem 
Patergh-  abftergens,  redibat  in  prxliummetuendus  ,  cum  fatalis  aduoiat  glo- 
bo  difitr-  bUSj  &  medium  ipfum  vna  eum  Sacerdote  noftro  difccrpit  :  quocafu 
p,tfiri  amentes  reliqui  ad  hoftilcm  Prartoriam  applicant ,  mediaquc  in  pugna 
cafudubium  an  manu  i^nis  puluerem  corripitunoxnauioium  vi  maximi 
&  horribili  fragore  diililiens  eadem  fecum  ruina  hoftftem  Prartoriani 
inuoluit .  Paucos  in  fublime  excuiTos  fine  graui  damno  excepit  mare, 
quos  prchenfa  tabula  Uttori  dedit ,  teftes  rei  geftaroailatos. 

Poterat  hic  cafus  in  iplo  Miflionis  tirocinio  terrere  Socios ,  &  auer- 
tere  a  mari  j  at  vfque  eo  non  tcrruit ,  nedum  auertit ,  vt  numerum 
auxerit  animosquc,  &vnius  mors  multorum  virtutem  ftudio  gloriofe 
semularienis  accenderit.  Haud  eniin  diu  poft ,  alio  conflic^u  ,  Sacet- 
dotcm  noftrum  nauticos  animantcm  pars  trabis  tormento  auulia  de 
iiauigij  foris  pLccipitem  ,  grauifluno  in  caput  dato  vulncre,  deiecit. 
Illc  caiit  aliquamdui  iacuitexanimis;  fed  vbi  primum  flbi  redditus  eft, 
e  vcftigio  ad  prxliantes  redit ,  partcsque  fuas  pergit  implere  tanta  con- 
tentione  virium,  vt  impar  labori ,  &  vero  vuluen  quod  acceperat  fuc- 
cumbens,  inrer  manus  fuerit  auferendus.  Huiufmodi  multacomme- 
morare  quid  attinet ,  quando  fama  pubhca  clamat ,  quoties  pugnatum 
eft  (  pugnatur  autem  nauigatione  qualibet  )  Patras  noftros  vulnemm 
fuorum  mortisque  conremptu  dcdilTe  clafliariis  exemplum,  pro  Dco, 
Rege,  patria  ftandi  fortiter  &  cadcndi? 

Hanc  Miflio  Naualis  palxftram  habet,  in  quam  fe  dare  amentis  flt, 

niilad  quarftum  animarum.  Quod  enim  pra*mium  humanum  labori- 

bus  illis  periculisque  par?  aut  quac  mortalis  merces  fanguini  vitaxjuc 

noftra:  appendi  ex  arquo  potcft?  Sed  a  mari  in  portum  inuehamur ,  hic 

quoque  vifuri  fruc~tus  vberrimos  Miflionis.   Quamquam  eft  aliquid 

adhuc  in  mari  minime  tacendum,  quod  Societas  nauigans  perf^pepro- 

fit  &hoftibus.     Nam  citm  quotidie  in  Dunkercanorum  poteftatem 

veniant  pra?dae  vi  aut  metu  fubactx  ,  ex  captiuis  plurimi  falutem  iiiam 

Patribus  dcbent.  Quo  tempore  lex  talionis  ( dura  quidem,  fcd  neccfla- 

ria,  quippequam  hoftes  expreflcrant  pra?eundo)  pra?eipitari  iubeban 

jnftgnU     quotquot  Bataui  eaperentur;  fuit  aliquando  Ccncx,  auem  dandum  in 

contterfio   fluctus  Sacetdos  nofter  ab  hauefl  ad  veram  Fidem  reancere  laborabat. 

'hlreticT  QHoc^  vd^  ft^W  aliquamdiu  tentari  Nauarchus.  animaducrtit,  fine 

mora  proijci  obftuiatum  iubet.  Longo  poft  tempQrc  voxab  imo  au, 

ditur 


LIBER  SEXTVS.  SOCrETAS  KLANDRO-BELGICA.  82  5 
ditur  mari  mifericordiam  implorans.  Miratinauta^defpiciunt  e  puppi; 
fenem  lilum  vident,  quo  nefcio  funejquem  cadens  apprehend.rar,  pen- 
dentcm.  in  prxceps  illico  dcturbare  nituntuf.  At  ilieper  lacva  omnia 
orare  tantifper  vitx  gratiam,donec}eiurata  ha;re(i,expiatiscjue  apud  Pa- 
trem  noxis,cum  Deo  Ecclefiaquereconciliaretur;  iurdis  ad  lfta  nautis,& 
indignatis  prxtextu  bono  verfutum  fenem  moras  quajfere  ,  ac  fpera- 
rc  vitam  nuliis  precibus  concedendam.  Audiebathxc  Pater,  &  propere 
aduolaus  impetrat  homini  breuis  temporis  beneficium  .  Extrahirur 
tremebundus:  per  horas  aliquot  inftituitur  Orthodoxa  Fide :  multis 
cum  lacrymis  de  vniuersa  vira  confitetur.  Tum  demum  Sacerdos  fe- 
ncm  miferatus,  fit  Nauarcho  fupplex  pro  viiius  vita.  Negat  llle,  fuica- 
pitis  periculum  allegans;  &  eratfane  Principis  capitale  mandatum.  Ho- 
rum  contentionem  diremit  ipfc  pro-qno  orabatur;  &  Patreprecibus  fu~ 
periedere  iuflb ,  Iam  nihil  moror,  mquit,  poftquam  fum  Catholicus  & 
rite  expiatus.  Vos  imperata  facite,  &  proijciteparatum.  Ita  fuifecu- 
rus,  haud  obfcuro  falutis  omine ,  prarcipitatus  interiit;  felix  fuo  malo: 
perierat  enim,  niii  periiifet.  Poft  fenem  haud  tacendus  feptennis  puer, 
quem  Batauici  nauigij  Praefectus  a  teneris  atluefaciendum  mari  con- 
uexerat.  Orra  cum  Dunkercanis  dimicatione,  dormientis  pueri  latus  Mira  Dei 
adlambebat  globus,  cuius  ftndore  cxcitatus  timuit,  &  arcliiis  ftragulis  er&*  ?"" 
{c  inuoluit.  Verum,  vt  erat  xtas  immatura  intelligendo  periculo,  ad  ™Zmim 
fomnum  denuo  ick  componebat.  Sed  mox  accepto  in  crure  vulnere,  promden- 
miferabili  clamore  vulnerauit  aures,  magisque  animum  Prarfecti :  quo  tta' 
adhibente  folatia,  alter  fubito  globus  furam  alteram  aufert.  cuiusfpe- 
claculi  doloreamensNauarchus,militum  vni  funem  incendiarium  eri- 
pit,  in  carinam  penetrat,  flammam  pulueri  inijcit:  nauis  horribili  tu- 
multu  concufla  difrumpitur.  Reliquis  pereunnbus,  vnicus  llle  puer  in 
aera  ia&atus  primum,demde  fluclibus  receptus,tabellam  forte  aliquam 
arnpuit,  fefeque  fuftinuit  tam  diu,  donec  Dunkercanus  fcapham  expe- 
diret,  paruulum  fluctuantem  &  grauiter  fauciatum  extraheret,  non 
iine  manifefto  Numinis  beneficio.  Nam  puer  ille  a  Sacerdote  noftro 
ialutaribus  aquis  tin£tus,  il  forte  noneifet,  deinde  aduectus  Dunker- 
cam,  in  Orthodoxa  Fide  feliciter  adoleuit. 

Scd  epibatis  noftris  quid  Patres  terra  profint,  videamus.  AcDun-  Qs&m* 

i  -  i  V  i  •  1         ■  ■      ■  ■  ra  profic 

kcrca:  quidcm,  prarter  aihduam  ammorum  curam  hocin  pnmis  asutur,  na*tit 
vt  nemo  confcendat,  nifimunitus  fan&iflimis  Sacramentis.  Inualuerat  Miflw 
perniciofiflimaopinio,  timiditatis  indicium  e(le,fubnauigandi  tempus  muallf- 
,confiteri.   Hac  imbuti  perfuaiioneconfcendebant  paflim  peccatisgra- 
ues,  curam  falutis  vincente  probri  iftius  metu.  Hic  erat  fiaudulentifli- 
.mi  fatanx  laqueus,  quo  innumerabiles  animas  implicabat:  fcd  aliquan- 
docontritus  eft  labore  Patrum,  &  errori  veritas  fubftituta.    Gencrofi 
animi  indicium,  ac  dcliberati  etiam  pugnando  occumbere,  nunc  habe-   % 
tur  prasmiifa  confefFio:  quam  fi  qui  negligant,  non  minus  probrum, 
quam  antea  fi  facerent,  reputatur.  Quid  vbi  in  alienum  aliquem  por- 
tum,  fiue  confulto  ,  fiue  acti  tempeftate,  muehuntur?  gregi  fuo  femper 
inuigilat  Paftor,auertit  mala,commodis  ftudct  qua  corporum,quii  ani- 
morum.  Pallagij  apud  Cantabros  hscfit  aliquando  nauis,Regiosque 

M  m  m  m  m  interim 


$26        IMAC^O  primi  s^ecvli  soc.  iesv. 

intcrim  clafliarios populabantur  morbi.  Nofter  humeris  fuis  fubueclos 
in  nofocomium  longo  itinere  deportauit,  perquc  vicina  loca  conqui- 
fiuit  ftipem,  &quas  valetudini  reuocandar  feruiebant,  tam  admirabili 
Chriftiana*  pietatis  exemplo,  vt  obftupefcens  Cantabria  nimis  magno 
nomine  Patrem  illum  Apoftolum  prxdicaret.  Similia  alibi  ftudia  ce- 
terorum.  Quod  fi  &  in  hoftilem  terram  cafus  aliquis  finifter  impule- 
rit,  ne  tum  quidem  fuis  deeft  Sacerdos ;  quandoque  eft  &  hoftibus  fa- 
lutaris.  Annis  abhinc  aliquot  pace  rupta  cum  Anglis  hoftiliter  ageba-* 
tur.  Subinde  duos  e  noftris  naufragos  inimicum  littus  excepit,  deindc 
carcer  diuturnus  ac  fquallidus ,  tunc  etiam  haud  parum  frucluofos. 
Nam  &  fuis  in  eadem  captiuitatefolatio  prxfidioque  erant,  &  Anglo- 
rum  aliquibus  faluti.  Conftat  qliofdam  vera  iftic  imbutos  Fide.  Nec 
femel  dc-Religione  difputatum  cum  iucceflu  &c  fama.  Quin  &  Patrum 
alteri  opima  Sacerdotia  &  nobilem  Epifcopatum  harrefis  offerebat,de- 
mensquxa  rali  pectore  perfidiam  fperaret.  Nec  minorem  alij,quos 
Batauia  captiuos  habuit,inter  vincula  probauerc  virtutem.  Carolus 
Porretius,  laccrata  vndique  &  fubfidente  iam  naui,  ab  hoftibus  in  fpem 
lyrri  feruatus,  Vliflinganum  carcerem  multo  facinore  praxlaro,  atque 
ipsa  foienni  quatuor  votorum  profeffione  nobilitauit.  Exceptaeaeft 
a  Sacerdote  noftro  diflimulanter  ingreflb:  teftes  fuere  captiui.  Ani- 
mam  ille  fuam  nuper  pofuit  pro  fuis  in  Hifpania,  contracto  ab  epiba- 
tis  morbo,  quam  per  vulnera  profundere  maluiflet.  Nec  folus  iuit  ad 
prarmium  :  duos  prxterea  Sacerdotes  eadem  expeditione  Societas  ami- 
fit,  fletura  damnum  j  nifi  tales  fleri  virtus  &  comes  virtutis  gloria  pro- 
hiberet, 

Reftat  quartum  ardux  Miflionis  genus  ad  infe&os  lue:  quod  quam- 
qnam  variis  Prouinciis  Societas  exercet,  haud  tamen  fcio,  an  terrarum 
vfquam  perinde  vt  in  hac  noftia  Belgica.  Ciim  enim  certiflimus  bclii 
partusfit  peftilentia,  non  fane  poteft  non  grauiter  iaborare  hoc  malo 
patria,  quxMartis  iam  per  tot  annos  campus  eft;  vbi  bellum  ita  geri- 
tur,  quafi  vno  in  Belgio  de  Europx  Imperio  dimicetur.  Terra  autem 
non  magnis  exporredta  fpatiis,  innumerabilium  incolarum  mater,  toc 
ac  tantis  opprefla.  exhauftacjue  exercitibus,  quid  nifi  neceflariam  egefta- 
tem  creet  ciui  ac  militi,  ex  egeftate  miferias,  atque  ex  his  diuerfa  mor- 
borum  genera  •,  fed  in  primis  peftem  contagiofam ,  infinitorum  fune- 
rum  fcminarium  ?  In  hoc  malorum  vitimo  fere  ad  vnicam  Societatem 
hactenus  refpexerc  Belgae,  tamquam  ad  commune  perfugium :  nec  fe- 
mel  fuit,  cum  fuam  illa  operam  quinque  fimul  ciuitatibus  probauit, 
prazter  eos  Patres  quos  ad  idem  fupremas  charitatis  obfequium  in  Mif- 
Thrifqtte  fionibus,  Caft  renfi,  Hollandica,  Nauali,  eodem  tempore  exponebat.  & 
\  Antucrpix  quidem  per  annos  conrinuos  quatuordecim  in  tali  munerc 

fofiti  ad  verfati  fumus,bene  multosGandaui,Bruxellisc]ue:at  Traie6ti,Rur^mun- 
jxttem.  dx,  Hallis,  Lirx,  Breda:,  Aldenardae,Cortraci,  Winocibergis,  Bellioli, 
Cafleti,  donec  exftingueretur  malum.  Hic  quoque  dicunt  parum  arqui 
cenfores,  noftris  nos  commodis  ftudere,  &  quxftum  facerc  ex  publica 
calamitate.  Nullrimne  ergo  tam  fan&um  opus,  quod  non  momus 
aliquis  rodat  ?  quid  tandem  recte  atque  ex  virtute  agemus,  fi  hoc  non 


MISSlO 
AD    PE- 

SIIH. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGlCA.  827 
agimus?  Quxftus  animarum  honeitus  eft-  huncfacere  fatemur,  &  hoc 
vnocontenti  fumus.  Alium  fieri  quifquis  putat,  aut  errore  fallirur^ 
aut  peccat  maleuolentia.  Nam  quod  Societas  huic  Mitfioni  deputatos 
Patres  honefte  ali  permittit  ex  publico,  &:  falubri  aere  petit  collocari; 
non  modoquod  honeftum,  fed  quod  iuftum  proponit.  Non  enim  fuos 
i.lla  exponit  vt  perdat,  fed  vt  quam  diutiflime  fint  vtiles  Reipublicx: 
quod  quamuis  pro  macerno  afFectu  adhuc  diligentcr  curarit;  haud  ira 
curare  tamen  potuit,  quin  longe  quam  vellet  plures  amiferit.  Pr6 
quam  mulrorum  &  prxitantium  virorum  impendio  iacturaque  hidT'/mw* 

•  n.       r»         ■       •  n        n  1  t  l  Patresin 

animarum  quxitus  Prouincix  noltrx  itetit !  vetera  non  adducam  exem-  obfeqm» 
pla,  quando  recentibus  abundo.  Antuerpix,  vt  hincexordiar,  vbi  ma-  ?4'fero- 
xima  fenfimus  damna,  non  mulcis  abhinc  annis  in  hoc  obfequioPa-™w^me' 
tres  fratresque  viginti  quatuor  animam  fuam  pro  ciuibus  pofuere  :  & ' 
vno  quidem  anno  nouem  funcra  fuerunt.  Egregia  omnes  virtute,  & 
xterna  digni  memoria;  fed  prx  aliis  nominandus  Francifcus  Schottus, 
ipfoquondam  Confule  Antuerpienfi  natus,  quem  admirabilisimpulic 
feruor,vt  vitam  patrix ,  a  qua  acceperat,  reddcret.  Eius  eximium  ali- 
quando  facinus  fpectauit  ciuitas,  6c  fummis  laudibus  extulit.  Occlufi  infignU 
erat  miferi  cuiufdam  pefte  infecti  domus ,  nequc  aperiebatur  pulfanti,  Patrum 
adeo  morbus  domefticos  debilitarat.   Illc  fcalas  ex  vicino  capit,  6c  per  f'ruor '/' 
fublimem  feneftram  in  xdes  illapfus,  proftraros  mifereque  animam  a-opepeliti 
gentes  adfpc&ucomplexuquerecrear,&:  neceflaria  fingulis  remedia  h-fcris- 
lutis  impertit. 

Alibi  quoque  noftrorum  charitaseamdem  adinfe&os  inuenitviam. 
Nec  femel  ex  matrum  lue  exftinctarum  vtero  prolcs  excidi  iuffa  Ba- 
ptifmi  beneficium  accepic.  Quid  Gandaui?  annus  fxculi  trigefimus 
tertius  vndecim  Socios  ciuitatis  obfequio  deuotos  e  viuorum  numero 
exemir;  atque  in  hiseranr,  qui  Philofophiam  ,quiTheologiam  infigni 
cum  laudc  tradiderant.  Vix  quadrimeftri  fpatio  abfumpti  omnino  de- 
ccm,  vt  quifquealtcri  fuccedebat,  ita  in  certam  mortemire  videbantur, 
&  tamen  inter  adfpiranres  contcntio  ftiit,  quis  prxiret;  poftponi  graue 
habebatur.  Tobias  Roelofs  ob  fcnium,  laboresque  ipfis  rriginraduo- 
bus  annis  in  Collcgioifto  exantlatos,iam  emeritus,multis  cum  Iacrymis 
eam  prouinciam  expetiit,  affirmans  has  elTelndias  Fratrum  Coadiuto- 
rum ;  ac  quoties  fibi  alium  prxferri  viderct,  fortem  fuam  magnopcrc 
deflebat.  Obtinuit  tandem  vt  ad  brcue  partcs  altcrius  fupplcrct ;  iam- 
que  domum  reuocandus,refpondit  nuntianti  fc  nihil  de  reditu  laborare, 
dummodovel  vniusdiei  impetraret  inducias.  Poftridicractus  luccx- 
ftin£tusque,prxclarum  fupremx  charitatis  documcntnm  dcdit.  In  ipfo 
autem  obeundo  muncre  qualis  quantusque  viris  animus !  Abxgroto 
rcdibat  P.  Nicolaus  Iamotius,  cum  forte  audit  iaccrc  in  cxtremavrbe 
iuucnem  fubdio,  exxdibusab  hero ,  quia  pcfte  taclus  crat,  eiectum. 
Accurrit,  peccatis  expiat,  panc  vitx  in  viam  xterniratis  reficit ,  oleo 
contra  vltimam  luclam  vngit .  Vbi  languentis  animo  confuluerat, 
fublatum  via  longifFima  ad  nofbcomium  refert,  vt  coniuleretur  &  cor- 
pori.  Non  hic  tacebo  virgincs  duas  Antucrpicnfes ,  qux  ad  Socictatis 
excmplum  fcfe  auxilio  pcftilcntium  hominum  dcuouerc.  F:is,poftquam 

M  m  m  m  m  2.  Anrucr- 


828  IMAGO   PRIMI    S^CVLI    SOC.    IESV. 

Antuerpiae  prarclaram  opcram  infectis  nauaffent,  Gandauum  fama  Ia- 
borantis  vrbis  exciuerat.  Ibi  tres  alias  Gandauenfes  admnguntur.  Vitx 
ratio  quotidianahxcerat:  manc  facrificio  intererant ;  ncquc  alio  anti- 
doto  quam  panc  Angelorum  contra  venenum  armabantur:  tum  infe- 
dtorum  nofocomium  adibantj  &  continuus  labor  erat ,  curare  phar- 
maca,  parare  obfonium,  aegros  mundare,  fordes  efferre,  lcctos  fternerc, 
ita  omnibus  adefle  ,  vt  ieiunas  illas  plcrumquc  vltra  diraidiatum  diem 
inter  aegrorum  aeftuantium  mahgnam  auram  indefefla  charitas  difti- 
neret.  T"res  Gandenfes  peftis  exftinxit.  Antuerpicnfes  dua:  fcpiiis  cor- 
reptce,  fsepius  fanatx  in  cccpto  perfeuerant.  Redeo  ad  noftros:  Winoci- 
bergis  vix  trimeftrifpatio  quinque  noftrorum  capitum  interitu  defenfa 
communis  incolarum  falus.  Nec  intra  moenia  Sociorum  zelus  ftetit. 
Ad  pagos  progrefliis  eft,  poftulanteSenatu;  cui  de  nobis  optime  mcrito 
omnia  debemus.  Quid  Bruxellas  dicam,quid  Hallas,quid  Cortracnm, 
quid  Belliolum  ?  quarum  vrbium  fingulis  binas ,  temas  quaternafve 
hoftias  de  noftro  grege  eadem  illa  charitas  breuiflimo  tempore  im- 
molauit. 

Et  hancquidcm  omnem  Societas  iacturam  fecit,cum  ab  vrbium 

Magiftratibus  rogata  dediiTet  fuos ,  qui  ab  aliis  habitatione  fecreti  in 

arduum  illud  Reipublicac  obfequium  (c(c  viuere  palam  profitebantur. 

<Praterpo  At  quis  numerum  recenfeat  in  non  diflimili  pietatis  genere  mortuorum, 

fiem,ad  a-  qU j  graflantibus  ( quod  faepe  fit )  morbis  nihilo  pefte  mitioribus,  vitam 

lc°0S»ta2fos  hiam  qua  ciui  qua  militi confecrarunt?  Non  longe  petenda  funt  exem- 

ntorbos  fe   pla.  Poft  finitas  inducias ,  anno  fseculi  vigefimo  primo,  Cafantum  ad 

exundit     s}ufas  tentatum ;  fed  abfque  fucceflu.   Miles  interimin  caftris  detentus 

eharitas     incerto  confilio ;  iamque  inclinata.  in  autumnum  tempeftas  creabat 

cnminfigni  morbos,  quibus  correpri  paflim  Brugas ,  vicinam  vrbem  deueheban- 

fuornm  m-  j.ur    JI3J  nofocomia  non  tantum,  fed  quotquot  publica  erant  loca,  seger 

miles  impleuerat.  Morientium  magna  copia;  &,  quodtriftius,  nullo 

corporum,  nullo  animorum  adiutore.  Nam  Sacellanos  caftrenfes  mors 

abftulerat,  ceteri  abhorrebant.  Noftri,  rogante  vrbis  Antiftite,  curam 

amplexi  tanto  ardore,  vt  nemo  vnus ,  quantumuis  fenex,  fefe  excipi  pa- 

teretur.    Tredecim  contagione  afflati ,  &  in  vitx  difcrimen  adducti; 

quatuor  exftindi ,  &  in  his  Redor  ipfe  Collegij,  qui  fuas  quoque  vi- 

ces  impigre  inter  ceteros  obibat.  Anno  infequenti  tentauimus  Bergi- 

zomium,  hoc  quoque  irrito  conatu.   Dimiflb  obfidio,  miles  amimnis 

confectus  diftribuebatur  in  vicinas  vrbes  recreandus ;  fed  morborura 

agmen  infecutum  eft,  &  ftragem  dedir,quantam  vix  hoftis  potuifler. 

In  ea  calamitate  pietatem  fuam  prarcipue  Societas  probauit ,  non  fine 

infigni  fuo  damno ,  fi  damnum  eft  quod  impenditur  charitati.  Qua- 

tuor  SacerdoteSjle&iflimi  fane  viri,dum  nofocomiafrcquentant,morbo 

correpti  exftindiique  funt  Mechlinix  intra  vnicnm  non  amplius  men- 

fem.  At  Antuerpia:  ProfefTa  Domus  in  nofocomij  fpeciem  conuerfa, 

pulcherrimum  vrbi  fpectaculum  dedit.   Triginta  ipfos  Patres  haufta 

cx  proximorum  auxilio  lues  proftrauerat ,  de  vita  omnes  periclitati 

fiint:  quinque  eam  amifere.  Fungebantur  eo  tempore  noftri  Curionum 

quoque  officiis,  &  extrema  Sacramenra  ipfamque  fepulturam  plurimis 

imper- 


antat 
Societatu 


t 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  829 
imperticbant.  Paffim  pct  vicos  &  fora  ciuitatis  iacebat  miles,  fuisque 
lordibus  immoriebatur.  Viderent  hoc  Patres,  &  nonomni  virium  con- 
tentionein  ferendam  opemincumberent?  alij  cibos,  alij  pharmaca  cu- 
rabant:  quofdam  diftinebat  ftudium  conquirendx  a  ciuibus  eleemo- 
iynx:  ncmoab  opere  tam  necclfario  quam  pio  vacabat. 

Nec  vero  folius  Belgij  Catholici  habemus  exempla:  etiam  inFce- 
deratum  charitatis  fuaz  vifcera  Societas  effundit.    Quadriennium  eft> 
cuminter  Batauos  fraiente  contagio  fuos  omnesex  moreilla  expofuit 
in  morientium  folatium,  etiamha^reticorum,  qui  a  diffugientibus  Mi- 
niftris  deferti  implorauere  Iefuitas,  inque  Orthodoxa  Fide  obiere,  cuius  CJh 
certilTimam  habebant  teiferam  charkatem .    O&o  Sacerdotes  in  ifto  ergTpejti*- 
tunc  obfequio  annus  vnicus  exftinxit.  Quid  II  lam  fit  animus  comme-  feros  mn 
morare  omnes ,  qui  confueto  nobis  more  ad  a:gros  interdiu  nocfuque  f*"0? 
poftulati  adeunt,&  pro  opera:  fuaz  pretio  domum  referunt  malignas  ex  caufafeit 
contagione febres,ex  febribus  mortem?  Illud  quidem  vere  a  me  dici  po-  conuerjio- 
teft ,  contractis  ea  ratione  morbis ,  partem  Sacerdotum  optimam  rapi,  m 
&c  fere  inipfo  astatis  flore  ;  vt  minime  mirandum  fir,  raram  apud  nos 
fpe&ari  canitiem ,  in  tanto  licet  numero  Sociorum.  Enimuero  ex  ocTin-  Pauaffimi 
gentis  &  fexaginta,  quot  nunc  capita  habet  Prouincia,  triginta  fex,  non  fenes  m 
lurcs,  fexagenarios  polTumus  numerare.    Non  placebit  fortafle  qui-  ^*'*"*' 
ufdam  ha:c  tanta  vita:  noftra:  prodigaliras ,  neque  probabitur  illa  tam 
facilis  totinfignium  virorum  iacTura,  quos  fpes  erat  in  multos  annos 
egregiam  operam  Rcipublica:  nauaturos.    Societatcm  quoque  immi- 
tem  appellabunt  non  parcentem  fois;  Sc  duros  dicent  Moderatorcs, 
nullaiubditorumarftimantes  damna,  fed  in  alieno  corio  fcilicet  libe- 
rales .    At  enim  rerum  noftrarum  ignorantifllmum  elfe  oportet  eum 
qui  taliter  opinabitur.  Nec  enim  y\h  feruanda:  prolis  tam  ftudiofa 
matereft,quamSocictas  fuorum;ade6  neminem  imperioadigit  in  amit- 
tenda:  vita:  difcnmen.    Necvero  opus  eft  ftimulus  currentibus.  Viuit  ^T 

1  •  ■  •  r\  ■  •     ■  11     •  r  •  11  Alijjioncs 

in  nobis  lgnatij  hlus  ule  lgnis ,  quo  iponte  agimur ;  &  pulchrum  ha-  cogitur, 
bemus  ac  decorum  properata  laboribus  morte  defungi.  voiuntarij 

Apud  Alanos  Scythix  populos  teftatur  Marcellinus  beatos  haberi  °?™s 
conlueuiflequicecidilTent  in  pra:lio;  fenio  tabefcentes  aut  fortuita  mor- 
te  confumptos ,  contumeliis  conuitiisque  lacerari.  Quod  truci  homi- 
nes  ingenio  ex  barbara  animorum  ferocia  glorioium  ducebant,  id  nos 
fancTiflimis  exculti  moribus  ad  Chriftiana:  perfecTionis  calculos  reuo- 
camusj  beatos  ,  inquam,  eos  habcmus ,  quos  faluti  animarum  intentos 
mare,quos  caftra,  quospeftis  abfumit:  declinatione  laborum  periculo- 
rumque,fi  qui  fenedlutem  qua:rerent(fed  nemo  qua:rit)quafi  degeneretn 
Ignatij  fobolem  detcftaremur.  Igiturne  afpernandi  cani?  fi  ignauiapro- 
creauit:  fin  interardua  creuere,gloriofi.  Necenim  ea  noftra  vita  cft,fua 
vniusfalutecontentum  viuere,&  fuaui  in  otio  diuina  contcmplari.Alia 
ad  hoc  erant  quazrendalnihtuta:  nunc  militiam  profeflis  nulla  eft  iufta 
quietis  affecTatio,  nulla  honefta  difficilium  fuga  aut  tcrgiucrfatio.  Ad 
fufcipicndos  vltro  labores,  ad  pcricula  adcunda  inMiflionibus  arduis, 
ipfonomine  monemur  •,  &hacvna  promptitudinc,  dignam  Societate 
I  e  s  v  indolem  probamus. 

M  m  m  m  m  3  CA- 


30  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    SOC.   IESV. 

C  A  P  V  T     Q^V  A  R  T  V  M. 

De  iis  c[u&  pafla  efi  Societ&s  ^lctndro-Belgicct. 


M 


Artinum  Azpilcuetam  Nauarrum,  magnum  do&rina  &  pie- 
tate  virum,  ferunt  dixifle  olim  de  Ignatio ,  noftn  Ordinis  con- 
ditore,  inftruxifle  illum  qnidem  ornafleque  claflem  potentillimam ,  8c 
Ecclefia:  hoftibus  plane  formidabilem ;  fed  magnos  quoque  ventos  at- 
que  horribiles  tempeftates  hand  fane  vllo  tempore  defuturas.  Huius 
dicTi  veritatem  experimento  compertam  habet  Societas  etiam  in  Bel- 
gio.  Quamquam  enim  multa  ei  feliciter  profpereque  hic  euenere,  vfi- 
queeo,  vr  nefciam  vllanein  Chnftianiorbis  parte  maiorem  experta  fit 
Principum,  Magiftratuum,  populi  beneuolentiam  bcneficcntiamquej 
tamen  &  fuis  fludtibus  ac  procellis  fubinde  ia&ara  eft:  quibus  &  obrui 
potuiflet,  nifi  qui  propitium  fe  fore  Sociis  fpopondir  I  e  s  v  s,  imperaf- 
fet  in  tempore  ventis  &  mari,  poftque  turbines  tranquillum  fudumque 
reddidiflet.  Et  vero  Socieratem  fui  diflimilem  Belgx  haberemus,fi  nul- 
Societati  fis  vrgeretur  aduerfis,  quando  nota  illius  propria  eit,  pati,ad  exemplum 
C r"/W  Ducis  in  fignum  conrradi&ionis  pofiti ;  cuius  nomine  vel  ea  maxime 
caufsa  lefe  infignitam  intelligit,  &:  cui  quain  fimillimam  vizx  rationem 
reapfemagis  quain  nomine  curat  profiteri.  Habent  &  fuos  fruclus  ad- 
uerfa:  magnitudinem  fuam  Societas  fuis  hoftibus  debet.  Arborum  fo- 
lidiflimx  fiunt,  quas  frcqucns  incurlat  ventus:  aer  flaribus,  aurum  igne 
purgatur:  vigent  agitatar  aqua^,  &  attriru  coris  fit  gemma  iplendidior. 
fed  neque  virtus  certiore  proditur  indicio,  quain  forti  &  conftanti  ad- 
uerforum  tolerantia.  Gubernatoris  artem  tempeftas,nonmalaciaoften- 
dit:  &  militem  in  acie  pugnaque  dignofcimus. 

At,  inquies,fi  in  Belgio  tantopere  paffa  eft  Societas;  doce  nominatim, 
qua?,  &  a  quibus.  nam  certeflorentem  illum  qui  cernitur  ftatum,  non 
aduerfitate  fed  fauore  hominum  venifle  res  ipla  loquitur.  Quid  magni- 
fica  rempla,  Collegia,cenfus,  prouentus,  aucloritas  &  gratia  apud  fum- 
mos  infimofque,  patiendinemateria  funt,an triumphandi?  haudqua- 
quam  diflimulare,ncdum  inficiari  pofllun,  florere  Societatem  Bel^i- 
cam,  amari,  aeftimari-,  quin  iam  hoc  paulo  ante  profitebar :  at  nihilomi- 
nus  affirmo,  magnis  fuifle  vexatam  turbis,  traducTam  calumniis ,  pref- 
fam  perfecutionibus ,  non  a  fblis  Religionis  noftra?  hoftibus  ha*reticis, 
(quod  erat  minime  mirandunv,)fed  &  nonnumquam  ab  ipfifmetdome- 
fticis  Fidei,  fiue  hos  commouebat  inuidia,  fiue  imprudens  zelus,aut 
alius  error  aliquis  agebat.  Audiprimumde  publicam  profeflis  inimi- 
eitiam,de  SecTariis  dico  in  noftra  perinde  vt  in  Sedis  Apoftolica:  dam- 
na,  &  fi  qua  inferre  poffcnt  ruinam,  fatanico  fcedere  coniuratis. 

Humanos  afTecTus,  nifi  vel  ratio  corrigar,  vel  cadeftis  difciplina,  im- 

petu  naturx  rapi,  cpipmunis  omhium  cxperientia  eft.    Ira  homini  na- 

fcitur,fiquem  conatibus  fuis  obftantem  fentiat:  odium  fuccedit  irx, 

f*f?'n.   odio  crudelitas.    Iam  ha-refis  Belgium  fpe  fua  deuorarat ,  iam  labanris 

*cis.  *r  l~  Ecclefia;  vrgebat  ruinis ,  quando  fuos  expediuit  Societas  velut  triarios 

milites: 


calttm- 
nuntxr. 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  S3I 
milites:  quorum  occurfu  obnifuquc,  vbi  abruptum  fenfitad  vicToriam 
curfum ,  mdignata  llla  furia  implacabiles  concepitiras,  peperit  odia, 
crudelitatem  exercuit:  quam  fi  in  corpora  quandoque  prohibebatur  cx- 
promere;  famam  tamen  innoxiam  detradtione ,  calumnia ,  maledicTis 
numquam  lacerare  ceflauit.  Quid  exemplis  opus  in  tanta  veritatis  luce? 
fed  tamen  ad  poftericacis  memoriam  vel  vnicum  proferamus. 

Anno  M.  d.xcviii.  Petrus  Pannius  fordido  apud  Iprenfes  Ioco  na- 
cus,  poft  rem  familiarem  cum  fui  fimilibus  inter  pocula  deco&am  ,  ac 
pracrerea  grauitcr  obarratus,   eaquc  caufsa  folum  vertere  coacTus,m 
Hollandiam  venit.   Lugdunicum  verfaturincautius,  fuane  malitia  an 
aliorum  fuafu,  an,quod  plerifquecreditum,emota:  mcntis  virio,temere' 
garriuit  iuratum  ie  in  Comiris  Mauritij  necem  adueniife.   Datus  in 
quarftioncm   dum  nouos  quotidie  au&ores  incencorefque  facinoris 
comminifcitur  tandem  gratiam  facTurus  Barauis,  &  vitam  fuam  (  fic 
fpcm  fecerant )  redempturus,  inducTumie  mencitur  a  Redtore  Colleoij  qni  c*m 
Duacenfis:  deinde  Patrem  illum  qui  Prouinciam  gubernabat  (istum 
crat  Oliuerius  Manarxus )  fibi  pollicitum  efle  quadringentos  florenos 
annuos,  quos  Iprenfis  Quseftor  Duaceno  Collegio  deberet.    Adharc 
fpem  fibi  ab  eodem  Patre  facTam  obtinendi  officij ,  quod  ducentos  &c 
plures  aureos  quotannis  penderct.  Oblatum  itena  filio  fuo  lautum  apud 
Tornacenfes  Sacerdorium.  Denique,  quod  caput  erat,  amplilTimam  in 
ca?lis  mercedem  Dei  nominepromiiTam,  fiinopere  tam  heroico  mor- 
tem  obire  contingeret.   Hinc  fe  de  manu  eiufdem  Prouincialis  ,  poft 
generalem  de  tota  vita  confeflionem  rite  facTam  ,  facrum  accepifle  epu- 
lum,  vt  eo  Chriftianar  fortitudinis  conftanciatquc  prarfidio  ad  tam  prx- 
clari  facinoris  laudem  properaret  ammofior.    Hxc  omnia  fimul  ab  iilo 
ftolido  dicebantur,  fimul  apudgraues  lllos  Iudices  inueniebant  fidem. 
Ergo  in  Pannium,hominem  plane  amentcm,  &  fuo  vnius  indicio  tefti- 
monioque  reum,capitalis  fententia  profertur,  eademque  typis  commit- 
titur  varioidiomate,  fpargiturque  in  varias  Europa?  partes,  ne  quem 
noftra  laterepolTec  infamia.  Cauflahuius  canta:  folennitatis  pra:rexeba- 
tur  communebonum,  vc  fibicauerenc  Principes  a  Iefuicis,  fanguinaria  P*^oiH* 
illa  proditoriaque  hominum  colluuie,  quos  iam  publico  iudicio  non  niturs^ 
meditatos  cantum,  fed  machinatoseiTc  conftaret  Mauritij  Comitis  ne-  cutatem 
cem.  Harc  fententia  Lugduni  lata ,  quam  vrbem  Baraui  Athenas  fuas  wach,'"*~ 
habenc,  magnopere  Belgium,  ipfamque  adeo  commouic  Europam,  '„lZm  " 
Apud  Cacholicce  Religionis  aduerfarios  prona  erac  calumnise  fides :  Comtti* 
Catholici  autem  lpfi  haefitabant  inter  perfpecTam  iamdudum  Societatis  MMnt'lK 
innocentiam,  &  aucToriratem  publicam  Senacus.   Nam  quisa  iuftitia? 
tribunali  tam  iniquum  crcdat  emanafle  iudicium  ?  auc  quar  impiecas 
aufic  famam  non  vnius  viri,  fed  canta:  Congregationis  palam  traducere, 
nifi  comperto  crimine  &  indubicato?  Magmisquoque  pradudiciis  cauf- 
fa  noftra  laborabat:  Gallis  &  An^Iis  vifi  eramus  Regicidx.  Duorum 
Regnorum  auctoritate  iudicium  Belgicum  roborabatur ,  Scnouohoc- 
ce  iudicio  viciftim  illorum  conhrmabacur  aucToriras.  Iftud  prxcipue 
telum  elegerat  harrcfis,  quo  Socictatem  noftram  fperabat  pofle  iugulari, 
fi  magnis  aucToribus  perfuadcre  orbi  poiler ,  nobilem  fanguinem  fici- 


832  IMAGO   PRIMI  S^CVLI   SOC.   IESV. 

rcnoSj&coronatiscapitibusinfidijiri.  Itaque  iam  fatale  vulnus  datum 
putabat,  &  iudicio  illoLugdunenfi  delctuitis  aftum;  quos  vno  tem- 
pore  Belga?,  Galli,  Germani,  Angli ,  Scoti  ( tot  enim  linguis  aduerfum 
nos  fcripraerat  fententia )  trucidatum  ireritj  attt ,  fi  mifcricordia  vteren- 
tUr,  in  perpctuum  certe  exfilium  ablegarent.  Ita  vouebat,  ita  fperabat 
haerefis.  &  vero  poterat  ingens  timcrimalum,  fi  folo  fcfc  filentio  mo- 
Cofartis  ddti.rquc  fua,  quod  ccepcrat,  Socicras  dcfendere  pergeret.  Ergo  habita 
'ruamre-  periculi  racione,  lufcepic  Coftcrus  famar  noftrx  (  qua  inter  homines ,  fi 
dargmt.  quid  volumus  prodelTe,caftifTima  indigemus)  necetfiriam  defenfionem; 
&■  vindicevcritatis  ftilo  confixit  calumniam,  mendaciis  omnino  fexa- 
ginra  grauem.  Apologeticus  ad  fupremum  Hollandia:  Senatum  milTus 
eft,  perque  auidas  nouorummanus  latiflime  fparfus ,  vna  cum  pnblicis 
variaruia  vrbium  deSocietatis  innocentia tcftimoniis,iiumquam  profe 
iudicicquc  fuo  retpondere  aufis  Iudicibus  lllis  Lugduno-Batauisjtametfi 
vel  maxime  prouocarentur  ad  fententiam  a  fe  latam  ,  tanta  mendacio- 
rum  farragine,  fi  poiTent ,  expurgandam.  Adharc  Cofterus  publicepro 
concione  Albertum  Archiducem  ,  omneique  Magiftratus  obteftandos 
duxit,  vt  (i  qua  infimulati  fceleris  vmbra  aliquando  fe  proderet ,  hatid 
cundtanter  fuis  vrbibus  firtibufcjue  nos  pellerent,  nullum  exfilium,nul- 
lam  exfilio  grauiorem  pcenam  deprecaturos.  Valuit  apud  cordatum 
quemquetam  iufta  tamquenecetfanadefenfioj  &  illi  iudices,  qua  fica 
famam  noftram  iugularefperauerant,  iugularunt  fuam. 

Quamquam  non  fohs  illis  vifi  tunc  fumus  Principum  jQcarij- ied 
Mauntium  ipfum  Comitcm  ab  Anglis  periitafum,  ea  iamdttdum  tenc- 
bat  opinio.  Nam  anno  m.d.xcii.  Stcenwicum  Tranfiialania:  oppi- 
dum ,  vt  fupra  memorabam  ,  accepturus  in  poteftatem  ,  ofTerebat  illc 
quidem  honeftiflimas  Coquellio  PrxfecTo  ac  Regio  mtliti  conditiones; 
SameriM  fcd  Henricum  Samerium  Iefuitam,  qui  erat  in  oppido,  fibi  ad  pcenas 
reHS  agt~    tradi  poftulabat:  quippe  iampndem  in  An^lia,  inito  cum  Regina  Sco- 

tur  con-         .  r  >M     ft  f  n  r\T\       1  1- 

fpiratimu  tix  confilio,  mortcm  Anglorum  Regma:  Ehiabetha:  machinatum. 
%n  necem  Enimuero  fuerat  in  Anglia  Samerius ,  &  a  facris  confefTionibus  fuerat 
£/S-  Maria»  Stuartar ,  inclytaj  Scotorum  Rcginas ,  quo  tempore  in  vinculis 
tha.  eam  habebat  Elifabetha.   Hinc  nata  confpirationis  fabula,  quae  Anglos 

Hollandis  militantes  tam  acerbo  m  vnius  viri  caput  ftimulabatodio, 
vt  Mauritius  ipfe  Comes  in  eorum  gratiam.negaret  vllam  fibi  cum  Px- 
giispaccmfore,nifitradito  lefiiita  maieftatis  teo,  tametfi  vel  omnes 
copias  illius  ergo  in  difcrimen  adduceret.  Id  cum  obfefii  pertinaciter 
refptterenr,  affirmarentque,nifi  pacTa  Samerij  incolumitatelibcrtateque, 
nolle  vllam  cum  hofte  pacem,prxlium  (ck  denuo  redintegraruros,quar- 
fiturofque  certam  vel  iri  morte  vel  in  vi&oria  falutem  ;  Maurkius  pau- 
lifper  animo  fuo  moderari  vifus ,  fpopondit  Samerium  quoque  Iiberum 
fore,  &  eadem  vfurum  forte  cum  milite.  Verum  prarualuit  Reginar  An- 
glorum  demcrenda:  ftudium.  FacTa  oppidi  dcditione,  conquiritur 
quam  ftudiofiffime  lefuita.  Obfepta?  continuo  a:des  ciuium,  apud 
quos  diuctfari  vel  leuis  erat  fufpicio:  infetTe  oppidi  porta:  per  quas 
exeundum ,  difpofiti  vigiles  locis  variis,in  omnem  intenti  curam,  ne 
pra:da  tam  opima  falleret  indaginem.    Qup  coinperto ,  Samerius,  vt 

erat 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  833 
erat  egregia  magnitudine  animi ,  &  in  bona  caufsa  cupidus  tolerandi, 
vltro  fe  vigilibus  fiftit  j  a  quibus  ar&e  vinculis  conftridhis ,  ad  conci- 
lium  militare  deducitur.  Examinatus  ,  in  publicum  carcerem  datur, 
circumfu§ah;erenteque  lateri  numerosa  militum  cuftodia:  &c  quuru- 
mor  increbuerat,  breui  in  furcam  agendum  efle,  accurrens  verbi  Mini- 
fter ferio  eum  de  falute  animi  compellauit,  illud  identidem  inclamans: 
Difce  a  me  -veritatem.  At  Samerius  cum  diu  graUe  filentium ,  fpreto 
rabula,  tenuiflet;  viclus  tandem  impudenti  illa  voce,  fuos  canos  often- 
tans,Si  alterutri,  inquit,  noftrum  ab  altero  difcenda  veritas  eft,  eam  po- 
tius  tibi,  homo  lgnorantiftime,  a  me  feniore  ac  faniore  difcendam  fcias. 
Inter  ha:c,  iam  vulgata  Patris  captiuitate  vitarque  periculo,  ciucs  qui~ 
dem  miferabantur  innocentiftimi  viri  fortunam:  Regius  vero  miles  nc- 
gabatpedem  efterre,  queftus  belli  iura  violata.  Quo  probro  cxcitatus 
Mauritius,  &  fama:  cura  ta&us,  reclamantibus  licet  Anglis ,  &  Regina: 
ftia;  tradi  hominem  flagitantibus ,  ipfe  htimanior,  promifsa  libertate 
donauit. 

Verumnon  vnahacde  ftruclis  Principum  vita:  inficliis  cusa  in  nos 
calumnia  noftram  oppugnauere  famam  Caluino-Bataui:  fed  &  alia  vi- 
brarunttela;  defignatas  &  attentatas  vrbium  proditiones ,  concitatas  fe- 
ditiones  rebellionefque,  &  quidquid  conflando  nobis  odio  videbatur 
idoneum,  nullo  veri  falsivedifcrimine:  quibusnimirumMachiauellico 
inftituto  mentiri  virtus  eft,  fi  ita  poftuletvtilitas:  quibus  labor  vnicus 
Iefuitas,  fuis  conatibus  maximeaduerfos  infeftofcjue,  in  publicam  or- 
bis  inuidiam  exfecratiOnemque  peromne  genus  cnminationis  adducere. 
Quin  6c  poft  fama?  vulnera,  ad  inferendas  fortunis  noftris  corporibuf- 
cjue  iniurias  conuertuntur.  &  habuere  haclxnus  fanc  luculentam  ad 
explendum  odium  materiam,  fi  non  eflet  infatiabile.  Circumfpice  tem-  Haretki 
poraindeaprimonoftro  inBelgium  appulfu,  fiue  quod  ante  inducias  Snieu- 
fluxit  a  prarteriti  frculi  quadragefimo  fecundo  ad  annum  fecuh  huius  U^J^ll~ 
lionuiTi;  fiueipfas  duodennales  inducias,  fiue  illis  finitis  confequentes  inBrtgiot 
annos  vfque  in  hodiernum-,  profedto  nullum  tempus  reperies  non  ex- 
filiis  noftris  &c  vinculis ,  &  omili  aduerforum  gencre  nobile.   Vertim 
neque  mens  eft,  neque  locus,  annales  texere  noftrarum  perpeftionum. 
Vnicus  mihi  annus  efto  teftis  m.D.lxxviii.  quo  vno  auno  vclut  fata- 
li,  multis  locis  dire  vexata,  fortunis  exuta ,  expulfa  tectis  ac  mcenibus 
Societas,  totopropeBelgioexfulauit.  Tot  malorum  vcra  &  folacaufla,  Caaft* 
fides  Deo,  Ecclefia?,  Regi  a  nobis  feruata;  tametfi  more  fuo  Caluima-  £2«ST 
num  ingenium  velandar  perfidia:  fxuitiarque  fua?  politicas  rationes  ob- 
tendere  non  ceflarit.   Scd  laruam  impudentem  iamdudum  temporis 
filia  veritas  detraxit,  atque  iii  mendiana  luce  fpectandaspofuit  hinc  in- 
noccntiam  noftram  ,  illinc  propriam  harreticorum  crudelitatem.   Da- 
bis  hanc  mihi  veniam,  Ledtor,  vt,  miflis  aliis,  Antuerpienfem  tra;j;cc- 
diam  peromnes  fuas  explicatam  partes,velut  in  fcena,  contcmplandam 
tibi  exhibeam  ;  ex  qua  vna  tu  per  te  facias  facili  fimilitudine  ludiciuirt 
ceterarum. 

Immatura  Requcfenij  Gubernatoris  mors  Rempublicun  Bclgarum  Exem- 
orbam  intempeftiue  rcliquerat,  eiufquc  adminiftrandr  curam  fufce-  £*  _f<  nr' 

N  n  n  n  n  perant 


834  tMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
perant  Ordines,  qui  iam  inter  fe  Gandauenfi  foedere  conciliati,  fpondc- 
bant  priftinam  ciuibus  tranquillitacem ,  non  inepce  fperantibus ,  tales 
viros  non  tutorcs  modo  ,  fed  patres  patria:  futuros<  Sed  enim  peius 
numquam  cum  infelici  Belgio  a&um,  quam  lllo  Maoiftcatu:  cuiusqm 
partes  agebat  prascipuas ,  agebat  magis  ambitionis  fux ,  &c  ambicioni 
fubferuientis  ha:refeos.  Ex  hoc  vno  capite  illa  tot  mala ,  vaftati  agri, 
vrbes  expilata:,  mactati  ciues ,  euerfa  Rcligio.  Habet  enim  hoc  impo- 
tens  dominandi  libido ;  ad  fperatos  honores ,  fi  obftaculainuenit,  vi 
facit  viam. 

Primus  labor,  &  ad  propofitum  finem  vifus  necefiarius ,  eiectio  Hi- 
ipanorum  Iefuirarumque ,  nefcio  quo  pa&o  coniungentibus  femper 
nasreticis  noftram  Hifpanorumque  fortunam.  Sed  par  in  nos  &  illos 
Orangij  odium  non  pari  ratione  feprodidir,  quia  callida  viri  ambitio 
necdum  aperto  Marte,fedfucatoboni  publici  colore  pugnabat.  Itaque 
de  Hifpanis  pellendis  minime  diffimulabat ;  quin  poft  Gandenfe  fce- 
dus  deftinato  id  agebat,  vfus  ad  hocetiam  Belgarum  ira .  quibus  nomi- 
ni  Hifpano  tunc  vehementer  infenfis  videbatur  rem  pacrix  ferioagere, 
cum  profe&o  eam  perditum  iret,  vt  firmaret  fuam.  Aduerfus  Iefuicas, 
populo  gratiofos,  artibus  cuniculifquc  opus  habebat.  Igicur  Sociecacis 
exfilium,  cum  non  poflet  ratione  ac  iure ,  per  vim  ac  fedicionem  procn- 
raturus,tradudo  vanis  calumniis  nomine  Iefuitico,  per  idoneoshomi- 
nes  machinationi  fux  famulantes  ,  tandem  fufpicionem ,  inuidiam, 
odium  ex  voto  fuo  conflauit  apud  populi  faxem  tumultibus  la:tam, 
fpe  melioris  ex  aliena  calamitate  fortunas.   Poft  longam  muflirationem 

Iwlt"'  crupit  aliquando  concitatas  in  nos  mukitudinis  furor,quafi  ex  crudo 
iam  maturusjdante  cauflara  nequiflimo  rumore,quem  ha:retica  cuderat 
officina:  cados  fcilicet  nitrati  pulueris  multos  in  Collegium  noftrum 
inue&os ,  inftruendis  aliquoc  Hifpanorum  millibus  domi  noftra:  ad 
vrbis  interitum  occultatis.  Id  vbi  fparfiim,  continuoplebs  armata  pro- 
uolat:  acforteCollegij  fores,  vt  fit  tempore  prandij  ,  claufx  nobis  qui- 
dem  faluti  fuere;  fed  feditiofis  addebant  iras,  &  rumori  fidcm.  Ergo 
arreptum  ex  nauigio  aliquo  malum  in  arietem  conuertunt  ;  ac  perfre- 
giifent  illicofores,  fpoliaffenr  omnia,  mactaiTent ,  nifi  feftinata  amico- 
rum  fedulicate  monitus  vrbis  Gubernator  cum  Praore  ac  Tribuno  mi- 
licari  confeftim  aduolaifenc.  qui  a  Patribus  fine  mora  incromifii  in  do- 

ftdaittr:  mum,vbi,poft  accuratam  fcrutationem,nihil eorum  que  calumnia  fpar- 
ferat  apparuir,daco  apud  plebem  innocencia:  noftra:  teftimonio,tumul- 
tum  in  prasfens  fopiuere  magis,  quam  exftinxere  .  Quippe  conceptam 
femelflammam  nouo  femper  mendaciorum  pabulo  alentibus  harreti- 
cis ,  non  ante  quies  fuit ,  quam  noftro  exfilio  materiam  fubcraximus 
furori.  Pofteaquam  enim  a  Belgarum  Ordinibus,  quos  fuis  maxime 
confiliis  regebat  Orangius,  quique  ipfo  Archiduce  Mathia,  velut  quo- 
dam  Principis  fimulacro,ad  propofitum  fibi  finem  indigniflime  abute- 
batur,  Ioannes  Auttriacus  patricehoftis  declaratus  eft  ;  immane  quan- 
tumex  eoelatianimis  ha:retici,palam  de  Iefuitis,  Auftiiaco  (vtaiebant) 

rmimfat.  deuotis,  vrbe  aut  etiam  vita  excurbandis  agicare  eceperunt.  Sed  in  tanta 
fcelerum  omnium  licentia,  fi  Deo  placet,  hxrebat  aliqua  honoris  cura, 

ne 


Jmtiitm 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  fLANDRO^BELGICA.  83$ 
ne  per  vim  perque  feditionem,vno  tempore,  &  Regis  imperium  &  aui- 
tam  Religionem  abiecifle  ab  exteris  nanonibus  arguercntur. 

Nouo  itaque  confilio  immenfis  nos  moleftiis  facigare  inftituiint,  fpe 
fpontanei  ex  cardio  difceflus  $  ac  paucis  diebus  fepties ,  eocjue  amplius, 
nuncintcrdiu,nunc  no&e,ina:desirrumpunr,locaqueomnia,ficubif6rs 
miles,  arma,  pecunice  iaterent  ( is  erat  color )  fcrutantur.  Adhasc  omnes 
Vndique  Gollegij  ianuas  mulco  casmenco  obftruunt ,  porca  dumtaxat 
vnica  ad  aditum  exitumcjue  concefsa.  Apponunt  &  milicarem  ante 
xdes  cuftodiam,  non  folis  nobis,  fed  quotqupccemplum,  fcholas,  Col- 
legium  frequentabant ,  intolerabiliter  moleftam:  qua:  cum  dies  aliquot 
pro  foribus  conftitiiTet,  ipfas  deinde  inuafit  xdcs ,  atque  infano  tumul- 
tu  nullam  diumasauc  nocturnx  quiecis  partem  Patribus  relinquebar* 
Submiili  eciam  fraudulenci  amici  difceifum  nobis  anxie  fuadebant, 
mecu  periculi  quod  proximum  videbatur ,  ne  aliqua  vni  nocTe  ex  im- 
prouilo  omnium  iuguli  plebeia  feditione  pecerentur. 

Hifcemachinis  Orangius  vbiconftantiamnoftram  minime  labefa- 
&ari  vidit,  ad  nouas  conuerfusartes$magnoad  fpeciem  Reipublica:  bo- 
no  (cuius  fecuritati  peromnem  modum  confultum  fe  velle  magnifice 
ia&abac)  infauftam  quamdam  iurifiurandi  formulam  de  Gandauenfi 
ieruando  fcedere,  &  accufarvdis  concra  moliencibus,  concipk;  in  cuius 
verba  non  laici  canrum,fed  quotquot  facri  homines  iurare  compelleren- 
tur.  Hanc  formulam,  plerifque  facratis  Deo  viris  qua  nefcio  arte  iam 
probatam,  Societati  offerunr,  vrgentcjue  fubfcripcionem  ;  ac  ne  fors  fa- 
cramcnti  religio  rerrerer,  eo  nobis  remiflb  faciebant  gratiam  nudae  pro- 
miflionis.  At  Patres,  quibus  iamdiu  prxmedicacum  erac  refponfum, 
fuas  allegabanc  leges,omni  policica  traclatione  interdicentes :  neque 
aliud,  poft  frequentem  congreffum,  prece,  minis,au<5toricate  impecrari 
pocuic,  noftris  conftanrer  in  fuarum  Conftitutionum  verba  iuranribus. 
Poft  aliquoc  deinde  hebdomadas  aliud  procrudirur  edictum ,  pfiori  Formuia 
longc  deceftabilius ;  quo  iubebancur  facri  asque  acprofani ,  Ioannem 
Auftriacum,&quocquoteius  fequebancur  parres,hoftium  loco  habere,  /*' 
acdareoperam,  quaforrunarumqua  corporum  ac  vitae  ipfius  impen-  ^uft, 
dio.  vtquantocyus  pacrix  finibus  cxterminarencur.  Non  latebat  noftros  c*"  & 
quorfum  hasc  vergerec  procelia:  mm  enim  non  iola  lnlticuti  ratio,  fed 
manifefta  cauflaz  iniquitas  fubfcribere  prohibebat.  Ergo  fine  mora 
Principes  quofdam  viros,  quibus  aliqua  dum  Religionis  cura  videba- 
tur  reliqua,  per  litteras  oranr,  date  vt  velintextremam  operam  auerten- 
do  impio  facramento:  nam  fibi  certe  dcliberacum  efle  carcre  vrbe  vica- 
que  pocius ,  quam  iftiufmodi  fcelere  implicari.  Aliis  quoque  lirceris 
( nam  veftibulo  egredi  non  concedebatur )  Canonicos  monuere ,  vc 
partes  fuas  conuocato  Clero  diligenter  explerent :  agi  non  de  politici 
ftacus  fecuritate,  quam  falso  prarcenderec  impiecas,  fed  de  aris,templif- 
cjue,&  vniuerfo  ftatu  Religionis:  fequidem  libeiedicturos  pro  {dpfis-y 
lcd  parum  poffe  priuaras  vires,  communi  manu  refiftendum  efle ,  & 
quidem  ftatim  fine  cundtatione ;  fpem  enim  omnem  in  celcritate 
confiftere. 

Hifce  monitis  excitati  Canonici,  ampliflimum  Concilium  Ecclefia- 
N  n  n  nn  x  fticorum 


amentt 
contra 
mncm 


#36         IMAGO    PRIMI  S,fcCVLI   S  O  C.  1ESV* 

fticorUm  ac  Religioforum  hominum  cogunt  ,  varie  difputatur,  ad  ex- 
Eremum  communi  fententia  decerniturj  lufiurandum  lllud  iuri  Cano-* 
nico&  Ecclcfiafticx  immunitati  eile  aduerfum,  proindccjue  rcpudian- 
dlim.  Hxc  llli  in  Concilio  fortes  j  at  plerique  poftea  feorfim  ,  Tnbu- 
norum  ac  MagiftratUUm  vel  audoritate  victi  vel  gratia,  manus  dedere. 
ffopaai-  Ergo  ventum  ad  Societatem,  quam  quo  ccrtius  repugnaturam  fcicbant, 
wr  Sede-  ^QQ  vrgenjam  pUtarunt  vehementilis,  vt  maiore  pcruicacia  ( fic  inter- 
pretabantur )  iuftiores  profcriptionis  fuae  cauflas  dedifle  videretur.  Prx- 
erat  tum  noftiis  Renerus  Reneri  Hailemenfis.  Huic  iuramenti  for* 
mulamobtrudunt  Centuriones  aliquor,  paucique  de  Magiftratu,  feue^ 
recjuedenrntiant,  ni  pareat,  fe  fuofque  hoftium  loco  habendos  fciat. 
Renerus  primum  commendare  fidem  fuam  acfiiorum  ,  qui  hoftile  ad- 
huc  nihiL  mohti  eflent,  quicjue  fuis  legibus  ab  omni  machinatione  po- 
reiuitur  a  [izicj.  quam  longiflime  arcerentur.  Hoc  vnum  fatis  etTe,  cur  iure  fufpe- 
SMwate,  ^j  non  j^  cur^uc  je  m£  fiJe  fecurus  fit  Senatus :  qui  fi  aliud  vellet, 
aiiudexfpe&andumnonefle,quandoperSocietatis  leges  nihil  prxter- 
ea  liceret.  Hxc  diccntem  cum  ftomacho  explodunt,  iubentque  Iefuitas 
ahbi  locum  quxrere ,  vbi  ifto*fuo  iure  ipfis  viuere  Iiceat,  nam  Antuer- 
pix  in  pofterum  haud  licere:  viderent  interim  a  quo  aduerfus  furentem 
multitudinem  auxilia  fperarent.  Reponentibus  noftris,  fi  humana  ipfl 
prxfidia  negarent ,  diuina  vtique  non  defutura ,  nec  proterux  plebis 
pctulantiamtimeri  viris  in  tam  bonacaufsa  mori  xquo  animo  paratis; 
&kPP.  multa  minitantes  abiere.  Par  Francifcanorum  Patrum  conftantia  fuit, 
Franci-  At  Tnbuni ,  inftigante  Orangio ,  tam  generofis  refponfls  efferati ,  du- 
plicare  cuftodias,deque  noftris  e  medio  tollendis  ferios  mifcere  fermo- 
nes.  Nec  latebant  tam  crudelia  confilia  Renerum ;  qui  iuniores  aliquot 
periculo  fubdu&urus,  mutatis  vefHbus ,  in  tutiora  dimittit.  Sed  ea  res 
Deo  vtique  cordi  non  fuit.  omnes  agniti  comprehenfique,poft  diras 
diuexationes  fpoliationefque  in  Collcgium  ad  communem  aleam 
rediere. 

In  tantis  rerum  anguftiis  non  ceflabant  amicorum  prxcipui  falu- 

temnoftram  Supremo^Senatui  commcndare:  qui  patrocimum  fufcipe- 

re  vifus,  tres  e  fuis  fatis  Societati  bcneuolos  ad  Collegium  deftinat  Feria 

*AhOr~  fextaante  Pentecoften  m.  D.  lxxviii.  hi,  catalogo  eorum  qui  fuano- 

dinumde-  mina  fubfcnpfcrant  nobis  exhibito ,  orauere  vt  quod  ante  nos  tot  tanti- 

lenmttr    que  feciflent  viri,  haud  grauaremur  facere  f  neve  importuna  illa  noftra 

confiamia  conftantia ,  non  modo  nofmet ,  fcd  noftra  caufsa  omnes  bonos,  quin 

Societaw:  •  ^  ^  ac  ^jjjp^  improborum  hominum  furori  obiiceremus.  At 

vero  Patres ,  actis  primum  de  beneuolentia  gratiis ,  graui  orationc  de- 

monftrabant ,  vbi  res  iniqua  peteretur ,  nulla  caufsa  eife  obtemperan- 

dum.  deindc  longe  turpiflimum  videri ,  fi  populus  imperet  Magiftrati- 

bus,  in  ca  vrbe,  qux  femper  obedientix  laude  floruiflet;  fed  neque  tan- 

tam  adhuc  maii  vim  efle,  cui  Senatus  mederi  nequeat  auclioritate  fua: 

quam  fi  nunc  adhibere  negligat,  breuiillum  ipfum  poft  nos  ,  &  iufte 

quidem,  paria  ab  eadem  plebe  pafllirum.  Ceteium ,  quem  res  cumque 

tandem  cafum  fit  habitura,  fibi  certo  dcfmitum  efle,  ne  totius  mundi 

ruina  ante  oculos  pofita,  diuinum  Numen  offendere,  Hoc  vero  fitis 

nouum, 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.       837 

iiouum,  argutatur  aliquis,  pro  re  tanta  nolle  humanam  conftitutionem. 
infringerc,  qui  quocidiana  vos  delicla  commiccerenon  poiTicts  inficiari. 
Quaft  vero  incer  dcli6la  nihil  inceriir3  aucperinde  habeamus  naturas 
victo  labi,  &  deliberata  mence  peccare.  Ad  hunc  modum  per  duas  ho- 
rasextracta  conccncione,  cum  nihtl  ageretur^legatt  1II1  in  ialutem 


110- 


Itram  fua  voluncate  propenfi  rogauere  faltem,  vel  voce  prasftaremus 
fidem  falua  Rcligionis  Catholica:  defenfione ,  &  auxilto  animarum, 
nihiinos  ad  rem  bellicam  pertinens  molituros.  Quod  poftulatum  quia 
iniquum  non  apparebat,nec  aliud  quam  quodnoftris  legibus  lub-mur,-^^0' 
promitti  pecebat,  reiicere  non  eft  vifum.  Itaque  rebus ,  vt  videbatur,  "  ' 
compofiriSi  cum  magna  gratulatione  difceditur:  vemm  breuem  tllam 
laetitiam  extrema  tragoedia  poftridie  infecuta,  in  luctuofam  cacaltro- 
phen  conuertits 

Suboluerat  hajreticis  neque  fcriptonequevoce  nos  in  Ordinum  yzi-fedmn, 
ba  iuraife.  Ergo  pridie  Penrecoftes  multo  mane  ianuam,  qua  Viiic&  ***** 
dabatur  acceflus,  ceteris  iamdudum  obftruclis,  pertinaciter  claufam 
obfident ,  amicos  asdibus ,  difcipulos  fcholis,  ciues  templo  per  eum 
diem  quo  expiare  anitrium  frequentes  folebanc ,  ferocicer  excludunr, 
eam  fibi  curam  a  Magiftratibus  demandatam  mentici ,  vt  Iefuitas  pro- 
ditores  tamquam  feras  cauea  conclufas  enecarentfame.Quandoquc  per 
ludibriLuri  infecTas  pefte  a:des ,  feque,  ne  malum  contagionc  glifceret, 
ad  cuftodiam  appofitos  clamitabanc.  At  PatreSj  ipsa  Pentecoftes  luce, 
per  dimidiatam  horam  pulfaco  a:re  campano,fe  viuere  ac  valere,  popu- 
lumque  ad  redem  facram  inuicare,  fignificabant.  Nec  vero  boni  ciues 
pfficio  defuere:  aderanc  audito  pulfu  frequentes ,  fed  feditioforum  armis 
repellebantur.  crefcente  ciuium  numero  magni  vtrimque  clamores, 
magna:  minae,  parumcjue  a  vi  res  aberat ,  cum  alter  Confulum  vir  inte- 
graReligionefuperuenit,  finemquevigiliis  imponens,  facrilegos  illos 
domum  quemque  fuam  dimirtit.  Quo  facTo,noftri  MilTa:  ofHcium  ce- 
lebrarcinftituunt ;  acfub  decimam  matutinam,  more  tunc  recepto,  in 
fuggeftum  adfcendit  Ecclefiaftcs.  Interea  digreilb  ab  a:dibus  noftris 
Confule,  noui  cuftodes,  iiquc  ha:retica  perfidianoratifiimi,  fucccdunt, 
aperte  vocifcrances ,  hunc  vltimum  lefuicis  illuxille  diem,  acdeplacca 
infanis  clamoribus  concionanci  Sacerdoci  obftrepentes ,  etiam  fttictis 
mucronibus  in  concionem  irrumpere  parabanr,  ni  graues  viri,  fuorum 
obiecTu  corporum,&  qua  potcrant  auctoticace  precibufcjue  rerardailent. 
Vbi  nofter  ceffauit  dicere,  poftremum  MiiTa:  facrificium  inchoatur, 
ac  fubinde  Conful  pcr  certos  homines  rcuocacus,  non  fine  prarfenci  ca- 
picis  fui  pcriculo  rcdic:  nihil  iam  priuaco  homine  diftans ,  furore  plebis 
vincence  Magiftracum,  renunciac  adeiTe  nunc  illud  excremi  periculi 
tempus,  a  fe  cocies  denunciacum  \  nihil  in  fuo  Confulacu  cfTe  prarfidij, 
quando  Orangius  aliique  maioi  is  ordinis  viri  conniueanc :  arque  in, 
hunc  modum,  dcfperatis  rebus,  abfcedit.  PcracTa  re  diuina ,  velut  figno 
ad  audendum  daco,in  cemplum  magno  numcro  irrumpunt  cxpediris Cofop** 
in  icTum  fclopis  ac  gladiis,  &  Rcctorem  ad  clamores  efacrario  progrcf  p"T„Tt~_ 
fum,  quafi  pra:dam  difccrpturi  canes,  illico  circumdant.  Quod  vbi  uadit/tr, 
animaduertit  Patrum  alius ,  hoc  agi  fcilicet  vt  RccTori  vis  inferarur, 

N  n  n  n  n  3  per- 


838  IMAGO   PRIMI    SjECVLI   $OC.  IESV, 

permmpit  ipfum  agmen  intrepidus ;  &  elatavoce,  Qua:  tantarum,  in- 
quit  j  viri  >  caufla  turbarum  ?  an  ignoratis  tertio  abhinc  dic  Supremo 
Senatui  a  nobis  iatisfa&tim  ?  cjuid  vltra  pemur  ?  i\  noftra  vos  turbat 
prxientia,  libenter  hac  vrbe  catebimus,  vt  fine  nobis  cam  vos  pacataiti 
habeatis.  Sed  res  vnica  abituris  eft  opus,  teftimomum  Archiducis  Ma- 
thix  j  quo  Moderatoribus  noftris  faiti  rationem  reddere  poffimus :  eas- 
litteras  curate,  difcedimus.  Vbi  dc  procurandis  litteris  audierc,  magno 
fremitu  &  infinitis  malcdictis  onerant  Patrem  illum  :  qui  tempori  ce- 
dendum  ratus,  fubmota  vtcumqueturba,  in  faerariumfe  fecipit,fruftra 
oftium  a  tergo  adducere  conatus.  Continuo  poft  eiim  armati  qua  data 
porta  munt ,  fugieritem  per  hortum ,  perque  domus  atria  infectantur, 
iciopos  aliquoties  exonerant.  euafit  tamen  ille  ad  SOcios  illxliis  ,  mox- 
que  omnes  in  iuperiorem  aulam  collecti ,  atque  ad  nceem  fortitei  tole- 
randam  mutuo  aninlantes,  hoftilem  lmpetum  pra-ftolabantun 

At  Andreas  Boccatius^  imperternti  animi  Sacerdos(is  qui  parem  ani- 
mi  fortitudinem  oftendit  LeoWardiae  aduerfus  Iconoclaftas )  cum  me- 
minillet  relicla?  in  ara  maxima  facrofancla:  Euchariftia: ,  ex  Sociorum 
numero  repente  k  proripit,templum  ingreditur  hatreticis  debacchan- 
tibus  refertum :  conftariti  gradu  ac  Yuku  ad  aram  accedit ,  argen- 
team  pyxidem  ex  loculamerito  reuerenter  extrahit  breuium  hoftiaruitl 
plenam  :  quas  tam  rriultas  cirrri  iUico  abmmere  arido  atquehianteore 
non  fuftineret  >  ipfum  vafculum  manu  capit ,  perque  treccntos  amplius 
armatos  grauiter  incedcns,  nulloeorum  quidquam  aufo,  afportat  adSo- 
cios,  fiue  attonitis  facrilegis  mitaculo  confidentiac ,  feu  potiiis  Deo  fidu- 
ciam  viri  pietatemque  comprobante.  Intefea  feditiofi  deprehenfos  vno 
m  loco  Patres  precibus  intcntos  ,  atque  ad  extremaomnia  perferenda 
animis  comparatos  ,  poftquam diligenter  excuflerant,  in  facrarkim  co- 
patres  ex~  g.unt.  inde  pef  templum  educunt  ad  naues .  Feralis  pompx  hicerat  or- 
feiiHHt»r,  2o.  Pra:ibat  fignifer ,  nulio  tympanorum  aut  tubarum  fono  .  Seque- 
banturDuces  acTribuni  ,  deindenoftri  velutnobiles  captiui :  frequens 
vtroque  latere  miles  aduerius  coniuratos  in  necem  Patrum.  Hoc  comi- 
tatu  ventum  ad  Scaldim  :  vbinauigioimpofiti,  denuo  excutiuntur,  ne 
quid  forte  argenti  afportarent :  ac  tum  quoque  mirabili  modo  latuit  ar- 
gentea  illa  theca  cum  fanctifTimo  ChRisti  corpore  apud  Bocca- 
tium.  Harrebat  medio  Scaldi  iacvtis  anchoris  nauigiuiri,  donecexalto 
fe  maris  arftus  incitaret ,  ac  ialuus  quem  vocant  condudtus  a  Tribunis 
promiffus  expediretur .  Per  eam  moram  frequentibus  cymbis  adnaui- 
gabant  Hollandi  Zelandique ,  &  lefuitas  ahj  in  Zelandiam  auehendos, 
alij  pracipitandos  in  flumen  ,  ahj  alia  clamitabant .  Sub  noctem  Tri- 
buni  aliquot,  paucique  de  Magiftratu,lembo  aduecti,  quadraginta  flo- 
renos  innaulum  addicunt  nautis ,  &  militesnobis  ad  tutelam  adiun- 
tjMechli-  gunt.  ita  fublatis  anchoris  vela  fieri  corpta  .  Nox  contumeliofis  nauta- 
ntam>  cue-  mm  mfljtamcjue  yocibus  traducla ,  alto  Patrum  filentio.  Subauroram 
nauis  Mechliniam  appulfa  eft. 

Prxmiferar  Orangius  haud  mediocris  notx  virum  cum  Iitteris  ad 
Senatum  Mechlinienfem ,  monebatque,  vt  Iefuitas  ob  rebellionis  cri- 
men  eieclios  admitterent  quidem  iu  vrbem  ,  fed  mox  omni  pra?fidio  nu- 

datos, 


LIBER   SEXTVS.    SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.     839 
clatos  ,  exponerent  ante  portas ,  fadta  quolibet  eundi  poteitate  .   Simul  Sex&ginti 
fumma  celentate  mittebat  fexaginta  milites  de  fiiis,  ad  omne  facinus  pa-  f%CArii  in 
ratos,  cum  mandato  vt  Iefuitas  Mechlinia  egreffos  crudeliflime  neca-  mcZITx- 
rent .    Igitur  appulsa  naui ,  Patribus  ad  hoipitium  publicum  eductis,  futiti. 
liouus  ad  cuftodiam  miles  ex  Mechlinix  pr^fidiariis  datur  :   is  conti- 
nu6,tamquam  extrema  ftimulatus  fame,  helluari,  ac  paucis  horis  abli- 
gurire  florenos  omnino  feptuaginta,  impenfis  fcilicet  Patrum .    Dimi- 
diato  iam  die  Coniul  vrbis  ac  Syndicus  ingrefli  cum  Orangij  litteris,  iu- 
bent  quamprimum  vrbe  exire ,  &  qu6  liberet  proficifci ,  nullo  milite  ad 
cuftodiam  dato.    Perculit  ea  vox  Patres :  de  perfidia  expoftulant ,  mo- 
ram  precantur ,  donec  ab  Archiduce  Mathia  prxfidium  implorent.    At 
illi  graues  cum  fupercilio  viri  nolle  fe  aiunt ,  exemplo  Ieiiiitarum ,  con- 
tumacia  peccare  :   mandatum  habere  ab  Orangio,  cui  non  parere  fit  ne- 
fas.    Hic  tum  e  Patribus  vnus  Ioannes  Leidanus ,  vir  magnanimus, 
conuerfus  ad  ConfulemjItanejinquitjMechlinienfes,  hxretico  furori  vos 
potiilimum  miniftri  eritis  in  cxde  noftra ,  ipfis  qui  eiecere  Antuerpien- 
fibus  crudeliores  ?  quin  veftro  carceri  mancipate  potius  ,  quam  vt  fica- 
riorum  mucronibus  innoxios  obiiciatis  ;  aut  fi  frudtum  ex  carde  noftra 
qua:ritis  ,  ipfi  necate.    Hac  oratione  impetratum  nihil ,  quam  vt  diei 
reliquum  in  vrbe  agerent,  fub  no6temdimittendi,occlufis  a  tergopor- 
tis,  nequis  exvrbe  adnoccndum  infequi  poifet.   Itaque  Patres  ad  cer- 
tifumam  mortem  fcfe  comparabant  ■>  ciun  ecce  tibi  fub  feptimam  ve- 
fpertinam  adeft  Lira  ex  vicino  oppido,  cum  equeftri  fiia  turma  Dux  Ca-  Dau  ?rt~ 
tholicus  in  tutelam  Patrum,  iubente  Archiduce  Mathia,  celeriter  ac-  ^t™atP*~ 
currens.  Etenim  Archidux  per  amicos  de  Orangij  edodtus  machinatio- 
ne,  continuo  iufferat  quem  dixi  Ducem  cum  equitibus  adefle .  Dederat 
etiam  ad  Mechlinienfes,  &  ad  Louanij  Gubernatorem  litteras,quibus  in 
fuam  vt  fidem  nos  reciperent,  imperabat. 

Ergo  huius  aduentu  Ducis  refpirauere  Patres ,  diuinam  erga  fe  curam 
admirati :  neque  iam  difcefTum  noftrum  vrgebat  Mechlinienfis  Sena- 
tus,  perfpecta  Archiducis  voluntatej  fed  culpam  corredurus,  feptuagin- 
ta  florenos  militum  helluatione  confumptos  noftro  nomine  hofpiti  nu- 
merauit.  Renerus  tamen  nihil  cuncrandum  ratus ,  curfbrem  nocturnum 
expedit  cum  litteris  ad  Louanienfis  Collegij  Rectorem ;  a  quo  petebat 
cxorari  Gubernatorem  ,  vt  fuos  Louanio  milites  ad  dimidiatum  iter 
emitteret  poftridie  venturis  Patribns  obuiaturos  .  At  ille  curfor  vario 
nodtis  errore  fcductus,  vix  poftero  die  iam  in  vefperum  mclinato  Mech- 
liniam  cum  optato  refponfo  rcuerdt :  nifi  &hanc  tarditatcm  fingularis 
procurarit  Numinis  prouidentia .  Nam  quartus  a  Pentecoftc  dics  vix 
illuxerat ,  cum  in  idcm  hofpitium  Francifcani  Patres,  eamdempafli  Louanium 
Antuerpix  fortunam,  inducuntur,  magna  vtrimque  gratulationc;  atque  abeumy& 
vnaomnes  eodem  die  Louanium  pergunt,  quadraginta  equitibus ,  toti-  honor'iiCC 
dem  peditibus  exMechlinicnfi  pra;iidio  flipati  ad  di  nidiat.im  viam; 
vbi  ducenti  ccjuitcs  &c  pari  numero  pedites  a  Louanienfi  Gubcrnatore 
fubmifTi  aduentuin  noitrorum  prarftolabantur.  In  horum  confpeclum 
vbi  vcntum  eft,  fefto  tubarum  fono  ,  &  difplofionc  fcloporum  ,  falutati 
Patrcs :  dimiifo  priori  comitatu ,  ftipanrur  nouo,  Louaniumcjucpcrdn- 


excipinn- 

ly     tHr. 


840        IMAGO  PRIMI  SMCVLl  SOC  IESV* 
gunt:  vbi  abipfo  Gubernatore  honoris  caufsaextra  vrbis  portas  obuiam 
progrcflb  humanifTimeaccepti,  &  cum  ingenti  omnium  ordinum  plau- 
fu  inCollegium  dcdudti  iimt  diexn.  Maij  M.  D.  lxxviii.  Ceteriim 
Orangius  cum  apud  Antucrpicnfium  plerofque  graui  flagrarct  inuidia, 
ob  eiedlam  vrbe  Societatem,  libello  m  lucem  editofactumiuumpro- 
bare  fiatagebat,  criminatus  noftros  aduerfus  Pvempublicam  pro  Aultria- 
co  multa  molitos:  quorum  tamen  mhil  nominatim  producebat. 
jlntuerpu      ^c  qUOqLlc  filcntio  non  inuoluam  manifeftum  Dei  iudiciuirij  no- 
'Seiuvin-  tam  vindicantis  iniuriam .    Eie&is  Patribus ,  fuit  e  Caluini  triuio 
dieau       ficurra  ,  vt  fibi  videbatur  non  infacetus  :  qui  ludUm  populo  daturus, 
a:des  Societatis  vacuas  ingreiTus  ,  fafciculum  ft raminis  alba:  innexum 
virga^  pro  foribus  e  feneftia  fufpendit  ,  quafi  populum  domeftici  ex 
peftilentia  funeris  more  patria:  admoniturus.    Mouit  ea  rcs  pra:tereun- 
tibus  admirationem.  Atque  interea  perficienda:  comoedia:  alius  ex  eadem 
firce  ludio  fores  importune  pulfabat  :   cui  ille  mtus  exclamans  ,  Quid 
malum  hic  pulfas  ?  non  pra:fixa  mortis  infignia  virgam  &  ftramen  vi- 
des  ?  quotquot  hafce  incolebant  a:des  ,  peftilentia  fublati  funt.  Mirum 
dictu,  eodem  die ,  ciim  nufquam  eflet  in  vrbe  contagio ,  impij  denlons 
domum  peftis  inuafit,  indubitato  cadeftis  vindidxargumento. 
Etiam  aU-      \\xc  Antuerpia:  geftaj  nec  diffimiliahis  Tornaci,  Brugis ,  Duaci^ 
bt  Soaetas  Yraicc~ti  ac[  Mofam  :  ciuibus  ex  fedibus  eodem  illo  anno ,  ob  eamdem 
cauflam  violenta  hsreticorum  manu  m  exlilium  deportata  Societas,  li- 
luftre  dedit  Chriftiana:  patientix  documentum.  Ita  ex  feptem  vrbibus, 
quas  ante  ha:c  bella  ciuilia  tenebamus ,  duae  dumtaxat  reli&a: ,  Loua- 
nium  atque  Audomarum.    Et  Traiecti  quidem  Gubernatoris  cdi&o, 
quo  noftros  vrbe  iubebat  excedere ,  cum  intercederet  Senatus ;  ille  ar- 
dens  ira,  quofcumque  fibi  obftantes  intellexerat ,  Senatu  mouit  j  Con- 
fuli  etiam  noftram  cauflam  enixius  agenti  colaphum  impegit.  quo  fa- 
ctoceteros  afufcepta  innocentium  defenfione  reuocauit.   Brugis  ver6, 
pra:ter  communes  cum  aliis  Collegiis  moleftias,  fueruntetiam  propria:. 
Miles  nunc  plumbeas  glandes  temere  in  Collegium  fclopis  iaciebatmunc 
fubito  irrumpens,  mortemque  ftrictis  mucronibusminitatus,  diripiebat 
fupelledtilem  -,  nunc  in  Collegium  carnes  diebus  vetitis  inferebat,  poftea" 
criminatus  domi  fe  noftra:  menfam  opipare  carmbus  inftruclram  repe- 
riflfe.    Nec  moleftiarum  periculorumque  fuit  finis ,  donec  Senatufcon- 
fulto  vrbem  deferere  cogeremur .    Illud  enimuero  certiflimum  diuina: 
in  nos  prouidentix  argumentum  dilhmularc  haud  pofium  -,  in  tanto 
metu,  tam  flagrantibus  omnium  in  nos  odiis,  tantalicentia&impuni- 
tate  gladiorum,  neminem  noftrum  vfquam  aut  ca:fum,aut  leuiter  etiam 
fuifle  vulneratum .    Quid  nunc  Groninganam  expulfionem  comme- 
morem ,  vrbe  a  Mauntio  capta  ?  Quid  iniurias  Neomagenfes ,  fiue 
cum  Leonardus  Keflelius,domoquam  Canifij  matertcra  legitime  dona- 
uerat,  ipsaque  etiam  vrbe  eiectus  cft,  agentibus  hrereticis,  quorumple- 
rifqueiamtum  conftabat  Senatus;fiuecum  Ioannem  Aftenfem  indignis 
.  tra&atum  modis  tantiim-non  vita  ipsaexpulerunt? 
tltiw?         Decanus  is  fuerat  Neomagi ,  primx  dignitatis  vir;  fed  magnos  titu- 
ioannes     los  opesque,  meliori  fpe,  cum  Religiosa  modcftia  &  paupertate  muta- 

^slenfs.  uerat# 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  841 
uerat.  agcbat  hominem  vehemens  Religionis  tuenda:  ardor,  &  ex  Cc- 
lonienfi  Socictatis  Domo  Neomagum  ldcntidem  deportabat  ins;enti 
fruccai.  Nam  dicendi  munus  cum  egregia  docr.rmx  &  cloquentix  lau- 
de,  &,  quod  eft  caput,  cum  Euangelica  libertate  tractabat ,  dante  pon- 
dus  audoritatemcj;  memoria  priftina:  dignitatis.  Hinc  efferati  Religio- 
nis  hoftes ,  odio  vincente  reuerentiam ,  multa  indigne  impiecjue  aude- 
bant.  prodeuntem  in  publicum  fibilis  conuitiisque  inceiTerc  ,  domi 
dclitcf  ccntcm  infanis  vocibus  euocare,  tecTa  quaterc  lapidibus,  feneftras 
conuLilnerare,  de  fuperiore  loco  dicenti  palam  obftrepere  •  fruftra  bonis 
ciuibus  obftare  conatis,  conniuentc  flilicet  Senatu  .  At  quibus  llliter- 
rendum  iniuriis  fperabant,  animabatur  Aftenfis;  inquc  Nouatores  acri- 
ter  inuedus,  quanta  poterat  virium  contentione  pro  auita  Fide  dimica- 
bat.  Ob  eam  rcm  fa&us  intolcrabilis ,  ad  infigne  aliqtiod  probrum  de- 
fignabatur  ab  lllis  improbis ,  quorum  accenfa  femel  rabies  non  defer- 
buit,  nifi  mtrepidum  ventatis  prxconem  templis,  domo,  moenibus  ex- 
pulillcnt.ergoaccitis  in  prxclari  facinoris  focictatcm  quotquot  poterant 
fuxlxcis  homimbus ,  manus  iniiciunt  viro  nuperomnibus  venerabili, 
per  vrbis  vicos  ludibrij  caufsa  circumducunt  aliquamdiu  ,  &  atrocibus 
vexant  contumeliis ;  dein  vrbe  protrudunt ,  &  in  proximam  raptant  fil- 
uam;  ibi  detrahunt  veftimenta,  &  crudelem  in  modum  cxdunt,  donec, 
fatigata  fxuitia,  &  dolore  animi  vtcumquc  faturato,  faceffere  iubent,  &c 
vnde  vcnerat  Colomam  repedare  .  At  ille  in  medio  verberum  cruciatu 
acTis  Numini  gratus,  poftquam  collegit  fpiritum,  ibat  gaudens,  &  fra- 
cTos  artus  laceracjue  membra  Coloniam  trahebat,  accepta  pro  Christo 
ignominia  quam  gefta  nuper  Decani  dignitate  lxtior ,  &  vero  etiam,  fi 
rccle  xftimamus ,  honoratior. 

Vetera  funt  llla,  inquies,  &:  alterius  fxculi  mala.  Vifhc  igitur  hian- 
tia  adhuc  vulnera,  Siluamducis  Bredamque,quibus  ex  vrbibus  hxretica 
hoftium  nos  violcntia  rccenter  exegitPSed  nempe  hanc  dices  belli  aleam, 
hoc  ius  Martis  xquo  animo  ferendum.Sinamus  fanenunchocitadicijfic  Exllium 
belli  legibtis  imperatum  exfilium  :  atquis  exfilij  modum  imperauit  Silnadu- 
tam  infamem  probris ,  tot  maledicTis  graucm  ?  Vigcfimus  ibat  annus cc"^'' 
ex  quo  Siluaducenfem  vrbem  incolebat  Societas,  &  proccdebat  rcs  Col^ 
legij  omnino  ex  fententia,  fiue  vfurpantium  Sacrainenta  pcrpetuum 
concurfum  ,  fiue  fcholarum  frequentiam  &  vigorem  fpectes ,  fiue  So- 
dalitatum  florem  &r  incremcnta,  fiuc  etiamrci  domefticx  facultatem. 
Qux  quidem  tantillo  tcmpore ,  piorum  hominuin  beneficio,  &  prxci- 
pua  Scnatus  liberalitate  ,  ita  creucrat ,  vt  perfonis  fere  triginta  alendis 
fumccret.  Rcbus  tam  pulchre  conftitutis,  Ixtiflnm  m  omncm  partcm 
fegetis  vbertas  vna  cum  florcntifTima  Silua  indigne  fuceisa  euntis  fxculi 
anno  vigefimo nono,  miferabili  clade  fundirus  intcriit.  Ipfis  iMaij  Ka- 
lcndis  vrbs  ab  hofte  Batauo  circumdata,  ev  poftquinque  fere  mcniiuni 
tolcratumobfidium,folo  pulueris  bcllici  dcfecTu  occupata  eft:  quam  to- 
ties  bcllo  tentatam  nullus  ante  id  tcmporis  intcrccperat  hoftis,  nulla 
vmquatrrhxrefeon  peftis  inquinarat.  Vrbe  capta,  noftri  vchiculisim- 
pofiti,  ab  amantifTimisciuibus  velut  partcs  a  fuo  corporediucllebanrur. 
Vix  portis  prodibant ,  cumludibriorum  conuitiorumque  vclut  procclla 

Ooooo  cjua> 


842  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
qua:dam  inconditis  clamoribus  cos  protinus  excepit.  Etenim  tota  par- 
neHollandia,  in  vrbis  dedita:  fpccTaculum  effufa,  latevias  obtinebat;. 
percjue  eamturbam  plus  hora:  fpatio  inter  acerbiflimas  contumelias  no- 
itri  ad  ludibrium  confpicui  vehebantur :  fpeciem  quamdam  Iudarorum 
C  h  r  i  s  t  o  certatim  llludentium  agnoicercs.  Quod  fi  aduerfus  im- 
potentillimx  plebis  iniurias  fatellitium  non  dedilTet  Henricus  Princeps 
Auraicus,  prarfens  erat  amittenda:  vitas  pcriculum. 
Breda-  Similia  Brcdani  exfilij  folatia  fuere .    At  enim  populus  hxc  peccauit, 

nnm.  nihil  Magiftratus  :  imo  vero  vi£tor  Auraicus  feuere  edixerat ,  ne  quis 
verbo  facTove  Iefuitis  eiTet  iniurius.  Sed  qua:  latis  lex,  quxve  pcena  pro- 
pofita  tali  tempore  infinitam  mortalium  multitudinem  a  lingua:  petu- 
lantia  refrenet?  Efto,  peccarit  populus  odio  in  Iefuitas  :  fed  vnde  lllud 
odium  ?  an  indidit  natura  ?  an  ingeneratur  a  corrupti  verbi  Miniftris? 
quorum  perfuafione  plebs  Batauica  rudis  &  fide  facilis ,  fraudique  ob- 
noxia,  haud  aliter  nos  quam  cacodxmonas  fibi  cogitatione  depingit, 
atros  ,  cornutos,  truculentos.  Qua  moti  opinione,  innumerabiles  Bata- 
ui,  pa&is  induciis,  in  Brabantiam  Flandriamque  effundebantur,  fpecTa- 
turi  monftra  hominum  Iefuitas, 
CrndclitM  De  TraiecTo  autem  quid  dices,  vbitheatrum  fiium  denuo  infcendit 
TrMdUn-  Oaluiniana  GolftenLj  crudelitas ,  &  ceruicibus  noftris  lufit  ?  Annum 
iam  quintum  fub  Fcederatorum  imperio  fua  munia  tracTabat  Societas, 
iuxta  conditiones  quibus  deditionem  fuam  pacta  ciuitas-fuerat .  Pate- 
rctur  hoc  hserefis  in  fua  ditione  ?  8z  prxter  integrum  rei  Catholica:  fta- 
tum  ,  etiam  magnorum  capitum  ad  Catholicorum  partes  acceflionem, 
fiue  aucToribus  fiue  adiutoribus  Iefiiitis,  inulta  fpecTaret  ?  Animus  qui- 
dem  haud  vmquam  deerat  vel  expellendi  vel  trucidandi,  fed  cauiTa,  qua: 
aliquo  iuris  colore  fpecTabilis  appareret.  Inuenta.demum  eft  vrbis  prodi- 
tiojcuius  non  attentatgquidem,fed  cognite,reos  Iefiiitas  agere  placuit,non 
confueto  iudiciorum  ordine  (  quinumquam  obtineri  potuit)  fedmilitari 
decreto.  Hoctitulo  in  ardes  a  militari  manu  penetratum,excufla:  charta:, 
dauftra,anguli  omnesjfchola:  cum  templo  interdicTa^abducTi  in  captiui- 
tatemPatres:e  quorum  numero  tres  immani cruciatu  flammis  non  vftula- 
ti,  fcd  tofti ,  &  ad  extremum  capite  truncati ,  Ioannes  Baptifta  Boddens 
Collegij  RecTor,Gerardus  Pafman  Procurator,Philippus  Nortin  tempo- 
ralium  rerum  Coadiutor.  In  tribus  oftendit  harrefis ,  quid  facTura  fuerit 
omnibus,  fi  non  metus  extrema:  retardaflet  infamia: .  Ac  nihilominus 
fatis,  &  nimitim,  in  paucis  illis  apparuit ,  cum  fumma  iniquitate  iudicij 
militaris  certaiTe  tormentorum  fiimmam  immanitatem.  Non  eft  mihi 
confilium  fiifcipere  partes  innocentia: ,  meliori  patrono  reieruatas :  qui 
qu6d  adhuc  filet,  non  ideo  prariudicat  caufla: ;  fed,  quod  eft  prudentis, 
tempori  aliquantifper  feruit,  arque  etiam  exfpecTat  donec  nebulas  a  mili- 
tari  furore  ofFufas  maturior  diffipet  dies.  Interea  fi  quid  credimus  mori- 
turis  &  mox  fiftendis  fummo  Tribunali ,  viris  ceteroquin  in  omni  ante- 
acTi  vita  integerrimis  probatiflimiscjue;  fuam  finguli  innocentiam  &  in 
tormentis  conftanter,  &  in  ferali  mortis  rheatro  claris  vocibus'conteftati, 
funt .  Ipfe  etiam  RecTor ,  neci  iam  proximus ,  ad  Ducem  Bouillonium 
vrbis  Gubernatorem  abfentem  hafce  litteras  exarauit :  Domine  ,  Capitis 


iam 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.       843 

tamdamnatus  <utor  confidentid  fribendi  ad  te  pauca^gratesquemaximas  agen^ 
di  dc  btncuolentid  (efr  bonore  quo  meprofequi  dignatus  e s  ,  quamdiuTraieSIt 
morabaris.  Obfequentiffimus profcclo  (3j ■  fidchjfimus  tibi  ferutts  perpetuo  njixi\ 
tdcoque  wfolatium  meum  fupphciter  abs  tepetoyplane  <~ut  credas}  proque  certif 
fhnd  re  babeas}  quam  affirmo  per  ammi  meifilutem,  atque  ita  <volo  intra  borm. 
ffittium  Deus  in  me  jcntentiam  &ternitatis  ferat  ,  <-vidchcet  ante  proditio- 
ncm  pubhce  detcciam  captiuitate  loannis  Lanjman  fpphcio  larn  affe&i}  nullam 
mibi  fue  direffam  }fiue  indrreclam ,  illius  notitiam  fuifje  }  tantum  abefi  <~ut  me 
tmphcarim  negotio  ,  quodtoties  tibi  ab  Inflituto  noflro  ahenijfimum  effe  fum 
profcjjus.  In  cuius  fidem  mantts  tuas  deofcnlatus  morior ,  qualis  adbuc  paldm 
n/ixi,fincere  ac  reuerenter  Excelkntia  tua  fideltffimus  obhgatiffimusque  feruus 
loanncs  BaptiBa  Boddcns.  (fcgor  fcnbere  Vr&feEii  carceris  manu ,  quia  meam 
inutilem  tormenta  red  'ideruni.  MofieTraieclt  die  xx.  lulij  m.dc.xxxviii. 
Hxc  moncuri  Saccrdotis  fcripta  conteftatio  Supremx  Curix  Prefidem 
appellat  Dcum,  citatque  Golfteinium,&  quotquot  deteftandarn  fentcn- 
tiam  Iudices  tulere. 

Sed  nolo  lngredi  longiiis  in  hanc  arenam,  tam  nobili  tamcjue  inno- 
xio  ianguine  cmentatam  ;  calet  etiamnum  a  recenti  tragcedia  theatmm, 
cuius  tra&atio  robuftiorem  calamum  exfpecliat.   Satis  eft  ad  prarfens  in- 
ftitutum,  velobiter  indicafle,  Societatem  Belgicam  a  Caluiniftis  calum- 
nias,  carceres,  tormenta,  mortem  ipfam  pati;  nec  iam  fundendo  fangui- 
ni  quacrendos  eiTe  vltra  Oceanum  barbaros ,  quando  ad  martyrium  in 
patria  tam  vicinos  ac  promptos  habemus.    Quamquam  quac  &  iftic  a  J3["k  J 
barbaris  patimur,  partem  maximam  heterodoxis  debeanus  Hollandis.  aH  IaP°- 
Apud  Iapones  alta  in  pace  rem  Rcligionis  tractabat  Societas,  quando  ap-  jTislibT 
pulfi  co  Bataui  continuo  gentem  ab  vfii  confiietiidincque  Patrum  abf-cap'4' 
trahere  fiint  aggrefli  .   Spargebant ,  eos  omni  fcelerum  genere  infignes, 
ac  variis  Europac  P.egnis  doctrinse  non  fanae  ,  probri  ftagittiejue  dam- 
natos,  ad  corrumpcndum  populum  laruam  quamdam  pietatis  induifle. 
Sed  cx  omnium  fidorum  criminum  aceruo  peflimum  illud  fuit ,  quod 
apud  Impcratorcm  nos  proditionis  infimulabant ,  quafi  prxtextu  Rcli- 
gionis  viam  pararemus  Hifpanis,  noua  Regna  quarrentibus.  qua  crimi- 
natione  fiimmam  nobis  offenfioncm,  &  fecutaexfilia  neccsque  pepere- 
runt.  Adco  non  fatis  habent  Societatem  in  Belgio  iniuriis  omnibus  pro- 
fequi,  fed  in  vltimas  mundi  plagas  fiia  odia  deportant,  quas  non  per  fe 
modo,  fed  per  ipfos  barbaros  exercere  conantur. 

Et  fortafle  fuum  in  nos  odium  noftro  viciflim  erga  fe  odio  excufa-  nfmta- 
bunt :  dicent  mutuas  inimicitias  gcri ,  vtrimque  agi  hoftiliter ,  iniurias  ™c'^ 
iniuriis  rependi.   Haud  f ane  negauerim  acre  nobis  pcrpetuumque  certa-  Z^IJ"™ 
mcn  pro  Catholica  Rcligione  cum  harrefi  efle  fufceptum .    Qux  olim 
Hieronymi,  nunc  mca  &  noftrum  vniufcuiufque  vox  cft  :     ln  <-vnotibi  AdRuff. 
confentire  nonpotero ,  <~ut  parcam  bicreticis ,  &  me  Qatbohcum  nonprobem  :  fi 
ifla  efi  cauffa  difiordia,  mori  poffium,  tacere  non  pofium.  Fruftra  exfpectat  ha:- 
refis  fblo  conciliandam  filentio  cum  Socictatc  concordiam.    Quamdiu 
vitas  fpiritus  erit,  aducrfus  lupos  pro  Catholici  gregis  dcfcnfione  latra- 
bimus .   Defperata  paxeft,  odij  fcmina  innata  fiint .    QuodAmilcar 
Hannibali,  hoc  nobis  Ignatius  fuit .  illo  aucliorc  setema  belfa  iurauimus 

Ooooo  i  ad 


844  IMAGO    PRIMI    S^ECVLI  SOC.   IESV. 

ad  aras.  Sed  vidc  quam  diflimilibus  armis  vtrimque  pugnetur .    Men- 

daciis  &  crudelitate  pugnat  hxrefis-  Societas  vcritatc  &  charitate  .    nos 

hyereticotum  detcgimus  errores ,  vt&  ipfi  pedem  referant,  &  nemo  alius 

hnpitigat;  lllifamam  noftram  calumniis  inuoluunt,  ne  illius  fplendor 

•ycranvlalutis  viam  mortalibus  oftcndat .    harictici  ad  vincula nos  qua> 

jrunt  &  carceres;  illos  quxrimus  ad  libertatem  riliorum  Dci.  illifangui- 

nem  noftrum  fitiuntj  nos  lllorum  falutcm .  illi  per  diriflimos  cruciatus 

mortem  infcrre  nobis  ardent ,  hancque  fummam  votorum  profitcntur 

interitum  Iefuitarum  ;  nos  votis  omnibus  ac  ftudiis  vitam  ipfis  ferua- 

;tam  cupimus,non  modo  lllam  corporum  breucm,  fed  vel  maxime  ani- 

morum  fempiternam  .    dcnique  illi  omnibus  maledi&is  &  malefa&is, 

tferon.de   nos  omni  beneficiorum  gcnere  certamus.   Quare ,  qnod  olim  Ignatius 

3f?nb'    Martyr  de  ferociilimis  militibus,  in  quorum  erat  cuftodia,  fcribebat,  fe 

pugnare  ad  beftias ,  in  mari  &  in  tcrra  ;  quibus  cum  bene  feceris,  peiores 

fiunt  :  ldem  nos  alterius .Ignatij  foboles  de  Caluino-Batauis  affirmare 

Charitas    mcrito  pofliimus .  Non  cnim  obfcurum  eft,  quo  bcneuolcntix  afTe&ti 

Socictam  hadxnus  complcxa  fit  Socictas  Hollandos ,  leu  mari  feu  terra  captos-, 

uto~Bata-  quibus  fouerit  obfcquiis ,  colle&a  in  veftes ,  in  cibum,  in  pharmaca^ 

hos.         in  lytrum  ftipe ,  vt  multi  nobis  libertatcm  fuam  vitamque  debeanr. 

Teftor  Flandrias  Brabantiaeque  carccres  horum  confcios  mcritorum  :  te- 

ftor  morbos  mortemque  ipiam  ex  minifterio  hauftam  .  conftatenim, 

non  vno  tempore,  ncc  vno  loco ,  Sociorum  aliquos  nobiliflimo  chari- 

tatis  aetu  fuam  prodegiile  vitam  ,  vt  hoftibus  feruarent .  Teftes  denique 

ipfos  inuoco  qui  beneficia  accepere;  autfi  ingrati  tacent,  prxfentem  ho- 

minum  memonamfamamcjuc  publicam  appcllo. 

Quid,  verfantes  in  Hollandica  Miilionc  Patres,qua  cura,  quo  conatu 
ftudent  bene  de  Batauis  mereri  ?  Huc  enim  fpeclratomnis  illorum  labor, 
tantorumque  incommodorum  iucunda  pcrpeflio  ,  vt  inimicis  fuis ,  qua 
polTint,  profint  ad  falutem  ,  vel  ipfius  fanguinis  vitaxjue,  fi  opus,  im- 
pendio.  At  horum  intcrim  meritorum  prxmia  reportantiniurias,pro- 
lcriptiones,  carcercs,  vincula,  &  omne  xrumnarum  genus,  vt  fuperio- 
ri  Capite  indicatum  eftj  nequc  hic  denuo  commemorandum,  ne  de  ad- 
uerfis  inftituere  querelam,  &  dolorem  animi,  qui  longiflime  abeft,pro- 
dere  cuipiam  videamur.  Qujn  adeo  his  non  dolemus,  vt  nihil  ad  fum- 
mam  gloriam  a  nobis  poflit  conducibilius  optari.  Hoc  virtutis  noftra; 
irrefragabile  teftimonium  eft,hxc  validiflima  commcndatio,  hic  titulus 
maxime  «loriofus ,  Societas  I  e  s  v  odium  btereticorum  .  Quis  amari  im- 
♦  probis  velit  nifi  improbus ,  quando  amor  fimilitudinc  generatur  ?  quis 

eorumdem  reformidet  odia,quando  contrariorum  contraria  ratio  pu- 
tatur  ?  Oderint ,  aiebat  ille ,  dum  metuant.  Saniore  fenfu  dixerim:  Ode- 
rint  Iefuitas  haeretici,  dum  illuftrent:  odeiint ,  dum  apponant  materiam 
meritorum  :  quin  &  oderint ,  dum  metuant  non  ferrum  noftrum ,  quo 
nullo  armamur;  non  reciprocas  calumnias ,  quod  fcelus  magnumduci- 
mus;  fedzelum  Fidei  Orthodoxa:,  &  fpiritum  veritatis. 
Secmdbyk        Mitto  Batauos ,  quorum  iaculis  cum  fit  fcopus  Ordo  nofter ,  quid 
Catholicis  n[{\  vulnera  exfpectet  ?  in  Catholicum  Belgium  ingredior .  hicquoque 
cittas  °~  nec  fes&Sll  mu"  <-pod  pateremur.  Multi  fiuc  errore,  fiue  malitia  ( quod  iu- 

dicij 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  845 
dicij  facimus  diuini )  Societatem  varie  exagitacam  premere ,  fi  non  pe- 
nitus  extinguerc,  Jaborarunt.  Et  ab  his  quidem  tanto  penculofius  in- 
fcftari  iuit,  quaiito  hxreticis  mcliores  fancTioresque  Catholici  putantur. 
Quod  quia  nouitverfutifltmus  lerpcns,  praxipue  hoc  agit,vt  ab  tpfis  Fi- 
dei  domeiticis  oppugnemur ,  plus  indc  nociturus ,  quam  fi  Omnes  bar- 
barorum,  omnes  Batauorum  in  nos  copias  duceret .  Hxret  animus,  lo- 
corumneancemporum,anetiamperfonamm  differentiis  narranda  di- 
itinguam  .  Confideranti  tempora  nullus  prope  occurrit  annus  non 
aliqua  noftra  feu  ignomima  notatus  ,  feu  vexatione  feu  damno.  Sed  & 
hominum  ordincs  diuerfi  fvrnt  quos  aliquando  fenfimus  aduerfos.  Iam 
quis  locus ,  quo  nulla  vmquam  peruenerit  tempeftas  ?  Louanij  ,  qua  Lonany, 
primitm  vrbe  habitatum  eft,  pulcherrimo  Societas  ortu  nafcebatur ;  fed 
quam  atra  nubes  diem  repente  fcedaitit  ?  Vishaueus  conuitiis  opprefliis/ 
Adrianus  raptatus  in  carcerem  (vt  fupra  latius  explicatum  eft )  Parocho- 
rum  inita  confpiratio,  famofi  per  manus  dati  libelli,  interdi&a:  fcholaV 
miles  noftris  ccdibus  impofitus  ;  qui  tamen  ipfe  tactus  religione ,  pau- 
pertatemque  noftram  miicratus  ,  alia  fibi  tecta  ab  vrbis  Senatu  po- 
itulauit. 

Quid  Antuerpia:  ?  qualitis  a  quo  nefcid  Carholicorum  genere  ( nam  Antutf 
Scnatu  &  ciuium  primis  femper  benenolis  vfi  fumus,nifi  quamdiu  hxre-  fl£' 
fis  dominabatur)  quantis,  inquam,  pugnatummachinis,  ne  poneremuS 
pedem  !  Concitatus  amaleuolis  Albanus,  fundi  ius  perpecuo  negliiit. 
Francifcus  Sonnius  Anciites ,  quamuis  noitri  amans  &:  seftimator  ,  ta- 
men  Albani  Ducis  gratia  Sacelli  domeitjci  vfum  interdixit .  ItaquePa- 
tres  procul  ab  axltbus  quotidie  curfitantes  prccario  ad  aram  ftabant ,  (x~ 
pe  templis.arcebantur  j  necefle  vt  fucrit  non  longi  tcmporis  fpacio  fexies 
variare.  Incerdidti  cauflaeafuit.  Notabant  aemuli  Sacellum  noftrum 
militibus  frcquentari  ad  Sacramentorum  vfttm  .  Hinc  metus  incefTit, 
ne  paulatim  domicilij  ius  acquircret  Societas.Id  caumri  Albano  vtuntur 
Duce,qucm  nobis  nouerant  nonpropenfum:huius  auctoritas  apud  Epi- 
icopum  commodis  noftris  exiftimationique  prarualuit .  Tres  ipfos  art- 
nos  ea  tenuit  moleftia :  quo  tcmpore  tam  longo  Patres  potiorem  obfer- 
uantix  quam  iuris  fui  rationem  habuere,  preflb  apud  fe  dtplomate  Pon- 
tificio,  quod  Roma  miiTum,  refciflb  Epifcopi  incerdtcTo,  plcnam  domi 
diuina  peragendi  poteftatem  dabat. 

./Emulis  incerea  ex  fttcceflu  creuit  animus  maiora  molicndi.  Denouis 
hominibus  toto  Belgio  eliminandis  cogitabant :  iamcjue  hoc  egerant,vt 
mulcis,&  Principibus  viris,  Ordonouitius  nihil  admodum(fic  aiebant) 
vtilis,  pritis  quam  fe  firmaret,  ablcgandus  viderctur.  Satis  conftat,  Fre- 
dericum  Tolccanum,  Ducis  Albani  filium,  palam  in  Procemm  corona 
profeflum  ,  Iefuitas  Belgio  donandos  neutiqitam  fuifle,  quod  co- 
rum  Inftttutum  neque  viris  do&is ,  neque  admodum  probaretur  Ec- 
clefix. 

Eiufdcm  fere  fententia:  litteras  dedit  Fredericus  Pcrenottus  ad  diuer- 
farum  vrbium  Prafe&os,  &  ad  Senatum  Antuerpienfcm  ,  quam  ipfe 
tunc  vrbem  gubcrnabat  •,  fed  ex  occafione  facTus  noftrarum  rerum  cer- 
tior,  mentcm  voccmque  mutauit.  Occafio  ea  fuit :  poftquatn  Albanus 

Ooooo  j  Mech- 


S46  IMAGO  PRIMI    SJECVLl   S  O  C.   IESV. 

Mechliniam  militi  depredandam  conceflerat ,  vnius  vrbis  fupplicio  ce- 
teras,  vt  putabat ,  in  ftde  firmaturus  j  egrcgia  Patrum  Antuerpienfium 
charitas  fuhlcuauit  pubhcam  Mechlimenfis  populi  oilamitatem.  Ciim 
cnim  miles  prxdam  omnem  Antuerpiam  veherct  venumdandam,  (ub- 
ornati  a  Patribus  funt  mercatores  copiofi ,  qui  quam  minimoemercnt, 
eodemque  prctio  rcftituerent  fpoliatis .  Sacerdos  item  noftcr,  ea  fpolu 
quxlocis  facrisReligiofisque  peribnis  dctracta  conftabat,  omnia  recu- 
perauitamilite.  Noftro  item  confilio  du&uque  ab  Antuerpienfibus 
magna  pccunue  vis  collccTa  eft,&  miferorum  Mechlinienfium  extrema? 
inppiae  iubuentum.  Neque  hoc  ipfum  tamen  pietatis  opus  momi  den- 
tem  euafit :  obtredatio  quorumdam  fuit ,  eam  argenti  copiam  corradi 
a:dificando  nobis  Collegio  ;  fpeciem  elcemofyna' Mcchlinienfibus  im- 
pcrtienda:  intenm  prarrendi.  Ita  vcl  fancTifhmarum  acTionum  perfarpe 
peihma  eft  mterpretatio  .  At  Cardinalis  Granuellanus  de  fuorum  ci^ 
uium,  quibus  nupcr  prarfuerat  Archiepifcopus,  acerbo  cafu,  deque  So- 
cietatis  in  eos  charitate  redditus  certior,  fratrem  fuum  monuit  Frederi- 
cum  Antuerpise  Gubernatorem  ,  vt  ampliiTimas  Societati  gratias  agerctj 
&  Fredericus  ipfe  patronus  nobis  exinde  femper  exftitit. 

Quid ,  quod  Concionatorum  nonnnlli  ea  de  nobis  publice  iacTa- 
bant,  qua:  optimum  quemque  meriro  a  confuetudine  vfuque  Societatis 
auerterent  ?  Qu.orum  in  numero  fuit  Religiofus  prima:  notce  Ecclefia- 
ftes  ;  qui,  prxtcrquam  quod  Ordinem  vniuerfum  contumeliose  tracta- 
ret,  etiam  nominatim  m  Ioannem  Aftenfem  concionatorem  noftrum, 
111  D.  Walburgis ,  vti  fupra  dixi ,  triumphantem  ,  inuehebatur  magna 
ciuium  ofTenhone  :  nec  prius  abftinuit  quain  Epifcopus  Sonnius ,  cum 
Canonicorum  Collegio  ,  grauibus  mtentatis  minis  ,  filentium  impe- 
raiTet.  Quid  ,  quoddeiperatoimpedicndarpoflcflionisnoft^ar  conatu, 
empta  iam  &  habitata  Aquenfi  domo,dolorem  fuumvlturainuidia,im- 
pudentiiTimas  fabulas  feminauit ,  mulicres  ,  nemaritis  fuis  obfequentes 
efTent,  per  nos  animari,  eafdem  domi  noftrar  flagellis  cxdi ,  &  a  vicino- 
rum  multis  crebro  auditos  vapulantium  eiulatus ,  Hrc  tota  vrbe  in  tri- 
uiis,  menfls,  circulis,  inde  innauibus  curribuscjue,  narrabantur;  &(quod 
indignnm)  P.ehgiofa  quorumdam  conhrmabat  auclioritas .  Quin  eo 
peruentum  ,  vt  Senatus  ferio  interpellaretur  ad  inquirendum  in  eiuf  ino^ 
diflagitia;fedis,feu  quodad  facrum  tribunal  eam  quarftionem  perti* 
nere  crederet ,  feu  quod  harum  ineptiamm  architecTos  fciret  maleuolos, 
neglexit. 

""  ProgrefTa  eft  nihilominus  inuidia,  inquietum  malum  ;  inqueomnes 
nocendi  vias  intenta  ,  cum  aliud  pon  poifct ,  hoc  tandem  egit ,  vt  quo 
dudum  vtebamur  Carmelitano  templo  ,  quemadmodum  fupra  attigi^ 
&  cui  famam  multitudinemque  noftra  conciliarant  munia,  derepcnte  & 
importunomaximc  temporeextruderemur.  Honeftus  ad  id  repertus  co- 
Ior,  illius  Ordinis  veterani  probrum.  Quo  argumento  PrxfecTum  Cce* 
nobij  oppugnant,  &  conuitio  extorquent,  ne  Iefuitas,  nouum  Religio- 
nis  genus ,  diutius  patcretur  ad  fuam  ignominiam  fuoin  templo  trium* 
phare.  Denique  vt  faltu  quodam  multa  tranfmittam  ,  quinquagefimo 
abhincanno  tam  atrocibus  iterum  calumniis  profcindebamur ,  ncceflc 

vc 


LIBER  ^SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.       847 

vt  habueric  vrbis  Anciftes  fufcipere  defenfionem  famx ,  &  folenni  di- 
plomate  ceftari  innocentiam  Patrum.  Sed  quid  coner  aut  locorum  or- 
dine  auc  temporum  perfequi  quas  paiTi  fumus  ?  immenfa  rcs,&operx 
maioris  fortalfe  quam  pretij :  ne  tamen  omnia  pofteritas  ignoret ,  fpar- 
fim  paucula  confilium  eft  delibare. 

Aduerfantium  nobis  Catholicorum  non  vnum  genus :  hic  doctri- 
nam,  ille  vitam,  alius  funcliones ,  in  pugnas  fusefcopum  accepere;  fuo 
quifque  vel  affe&ui  vel  iudicio  obfecucus.  Ec  impugnacar  quidem  do-  Voftrina 
ctrinas  validiilimus  turbo  Louanij  fuftinendus  fuic  anno  fefquimillefi-  Societatu 
mo  odtogefimo  feptimo,  cum  iftic  facra  Theologia^  dogmata  LefTius  tatttHr' 
Hameliusque  traderent,  magna  vterque  fama  eruditionis  apud  Acade- 
micos,  qui  non  pauci  calamo  excipiebant  qux  di&abantur,&  ad  difpu- 
tationes  m-agno  numero  confluebant,  lartis  Patribus ,  atque,  vtfefe  da- 
bant  initia,  felicem  fperantibus  prouentum:  fed  fola  fpes  fuit,  quam  Sc 
ipfam  ingensfubito  &inexfpe6tataprocellafuftulit,  atque  infuper  vni- 
uerfam  pame  obruit  exftinxitque  famam  Societatis.  CaulTa  tempeftatis 
fuir,  primi  nominis  &  auctoritatis  Do6lor  Theologus,  qui  variado- 
ctrina;  (ux  capita  non  fanam  fidem  redolentia  fupremo  Sedis  Apofto- 
licae  imperiofolenniter  eiurare  compulfus,  coram  Francifco  Toleto,  ho- 
mine  Societatis,  Apoftolico  in  eam  rem  Legato,  &  paulo  poft  S.  R.  E. 
Cardinale;  quafi  honoris  fui  vindicias  acturus,  quam  ipfe  nocam  con- 
traxerat ,  eamdem  vifus  eft  immerenti  Leflio  inurere  voluifle.  Et  co- 
nantem  illum  dodiiTimus  quifque  Faculcacis  Theologicar  tamquam 
communem  iniuriam  vlturus  adiuuabat.   Ergo  quas  docuerac  Lefsius 
deprasdeftinacione  electioneque  ad  gloriam  ,  de  diuinorum  auxilio- 
rum  vi  &  efficacicace,  de  gubernantis  Dei  prouidentia ,  fedulo  conqui- 
rentes;  vnam  ac  triginta  aflertiones  nec  fane  intellectas ,  nec  fideliter 
fatis  excerptas,  inaudita  parce  damnanc,  &  graui  perftri&as  cenfura,Le£ 
fio  nequidquam  deprccante,  diuulgant.    Volitabat  per  omnium  ma-  Leflim  /v- 
nus  a  tantis  viris  fcripta  Societatis  infamia  ,  &  iam  Louanienfi  Acade-  l*g*«»ifi*i 
m\x  Duacenatamquam  matri  filia  fubfcribebat.  Sorbona,  quamuis  (g-$"£™u  *" 
dulo  ad  fuffragium  inuitata,  recufauit.   Epifcopi,  hortante  Metropoli- 
ta  Ioanne  Hauchino ,  fuum  iudicium  parabanc.   Ad  excremum ,  lecltio 
publica  excra  ordinem  aduerfus  Lefsij  do&rinaminfticucanon  finebac 
obduci  cicatricem ;  fed  erat  vnguis  in  vulnere,  noftramque  ignomi- 
niam  perpetuo  refricabat.    Nec  tamen  deerant  magni  viri  cauflk  no- 
ftras  patroni,  incer  quos  Middelburgenfium  Epifcopus  Ioanncs  Scrie- 
nus,  8c  qui  Cameracenfis  Archiepifcopi  vices  in  facris  agebac  e  Fran- 
cifcana  Familia;  fed  ancc  omnes  Laminus  Torrentius  Antuerpienfium 
Antiftes.  Thomas  quoque  Stapletonus ,  Duaci  do&rinx  opinione  ce- 
lebris,  Louanium  ad  familiarem  fibi  hominemin  hxc  verba  fcribe- 
bat :  Vehementer  gaudeo,  Reuerendijfmum  D.Middelburgenfem,  quem  fpcro 
breui  pace  confecia  ad  fut  Epifcopatus  muma  obeunda  profeclurum ,  tampie, 
doSie  ac  flrenue  caujfam  agere  RR.  PP.  Societatis ,  contra  importunam  cen- 
furam  Facultatis  Louamenfis.  ^velimfciat  ,'inConcilium  Facuitatis  Duacenfis 
me  ijocatum  non  fmjfe ,  cum  de  illa  cenfurafuum  iudicium  parum ,  Vt  audtot 
tequum  (gr  minus  modeftum  perfcriberet .    Imo  cum  ante  complures  menfes 

eamdtm 


$*4S  IMAGO    PRIMI    SiECVLI    S  O  C.    IESV. 

eamdemadme  cenfura.ni  Micbael  Bayus  mifjfet ,  meam  fententiam  non  tam 
petens  quam  explorans,  refcnbens  fuaf ,  neillam  cenfuram  amplius  euulgaret} 
momuque,  maiorem  efjc  Socictatis  gratiam  &•  autloritatcm ,  quam  <~ut  eamFa- 
cultas  Louanienfs  labefaciare  poffit.  Prccabar  denique,  njt  Jiudium  njeritatis 
njinculum  charitatis  non  diffolueret :  fed  videome  vel  fero  njel  furdis  locutum 
fuijfe.  Stc  egi  cum  Reuerendifflmo  a/ltrebatenfi ,  njt  necdum  ilh  cenfur<e  fub- 
fgnarit,  nec,  fpero,fubfignaturus  ft.  Doleo  hanc  nouam  maculam  Pacultatim- 
uttam  ,  (§7"  Patres  dotliffimos  tam  iniuttc  njexatos.  Harc  tnm  Staplctonus 
pro  caufsa  noftra:  quam  fuo  eciam  quali  poterat  pacrocinio  fuftmcbat 
Gulielmus  Pamelius  San&:ioris  Concilij  Prarfcs,  &  cum  eo  Senatorum 
plures,  qui  noftram  nimiam  &  incempeftiuam  modeftiam  damna- 
bant;  haud  abfurde  monentes,  magnis  tum  vocibus  efie  opus^cum  non 
tectum  aliquod  acdomus,  fed  vniuerfaSocietatis  fama  flagraret:  quam 
scrm.71.in  negligere  profe&o  fitnefas,  monente  Bernardo:  luflus  hlium  efl  in  fe 
Cant-  candidum,  fed  proximo  odoratum;  proximo  emm  famam,  nobis  debemusffi 
prouidemus  confcientiam. 

Interea  aduerfariis  noftrum  dedecus  indefinenter  vrgentibus,  maiot 
Epifcoporum  pars,  &  quasdam  Collegia  Canonicorum  geminis  dua- 
rum  Academiarum  cenfnris  calculum  adiecerant.  Mechlinienfis  vero 
ac  Cameracenfis  Metropolmc  Synodum  parabant  Epifcoporum,  qui 
dogmatanoftraaduabus  Facultatibus  damnata  difcucerenr,  eudemque 
toto  profcriberent  Belgio,  tamquam  impias  Mafsilienfiumauc  Pelagij 
reliquias,  adeoque  Societati  notam  inurerent  hasrecicx  prauitatis.  Pet- 
culit  noftros  impendentis  periculi  magnitudo ,  ac  fine  mora  Genera- 
lem  per  litteras  edocent  quo  res  cardine  verfetur.  Ille  continuo  ad  Sum- 
mum  Pontificem  ( is  tum  erat  Sixtus  V. )  adit,  remque  omnem  celeri- 
ter  exponit.  Sixtus  eadem  celeritace  Nuntio  fuo  Epifcopo  Calarino,tum 
Colonia;  degenti,  feftinatam  profe&ionem  imperat  in  Belgium,  partes 
vt  audiat,  vt  ad  Sedem  Apoftolicam  referat,  vt  ab  inferiorum  Antifti- 
'Nnttiiu  tui"nnemine  decidi  controuerfias  patiatur.  Accepto  imperio,  Nuntius 
yjpoiioh-  magnis  itineribus  Louanium  delatus,  cum  Ioanne  Hauchino  Mecro- 
cus  canf-  polita,  cum  aliis  Prarfuiibus  iudicium  inftituit :  parces  ad  fe  euocar, 
ft™fa*no~  ninc  Faculcacem  Theologicam  ,  inde  Lefsium  cum  RectoreCollegij, 
exhibitoque  Pontificis  mandato  (  Breue  Apoftolicum  vocant)auc"tori- 
tatem  fuam  rite  omnibus  probat ;  deinde  munus  fuum  a  graui  exorfus 
querela,  Dottores  illos  arguebat,quod  cenforia  virga  percufsiflent  in- 
auditum  hominem,  quodque  fine  caufsa  ipfmi  vulgalTenc  cenfuram; 
quod  de  facrofandis  Fidei  capicibus  qtuxftiones  referre  neglexiflent  ad 
Romanum  Poncificem  ,  fupremum  concrouerfiarum  ludicem  ,  more 
inftitutoque  maiorum.  Deinde,  caufsa  diligenter  cognita,cum  pro- 
nuntiare  poflet ,  dedit  hoc  gratia^  Archiprasfulis  Hauchini ,  vc  omiflfo 
iudicio  parces  agerec  Mediacoris,  pacemque  componerec :  cuius  ftabilt- 
tatiin  perpetuum  confulcurus,  grauiflimo  editto  poenam  ftatuic  ex- 
communicacionis  ipfo  fa£to  incurrendr,  fi  qua  pars  alceram  ha^refeos 
auterroris  in  pofterum  damnare  prxfumeret.  ad.Templorum  valuas 
rDo£trin*   toto  Belgio  pependit  edi&um.  ■?<    * 

Lefijpro.      Incerim  Lefiij  dogmata  fana:  do&rina:  articuli  vocabantur ,  haud  fa- 

batnr.  \ 

ne 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.       849 
ne  indeliberate.  Nam  Leflius  doctrina:  fux  capita  Romam  compen- 
dio  miferat,  quas  Sixtus  ipfe,  cum  in  ampliifimoCardinalium  ccetu  re- 
cenfercntur  (vt  erat  Theologicatum  rerum  apprime  peritus )  probaue- 
rat;  Cardinales  vero  fuper  lis  fententiam  rogati,  vt  fanae  do&rince  arti- 
culos  comprobarant.  Itaque  Pontifex,  quibus  litteris  inftituerat  iudi- 
cem,  iifdem  afTertiones  noftras  fanar  docTrina:  articulos  vocabat ;  quas 
ipfa  verba  Nuntius  edicto  fuo ,  haud  leue  do&rinx  Leffianx  fuffra- 
gium,  inferenda  putauit.  Atque  hunc  tandem  exitum  ea  tempeftas  ha- 
buit,  qua:  naufragium  minabatur:  cuius  auctor  fatanas  ille  veterator 
Catholicos  Doctores  inter  fe  tunc  maxime  committebat ,  cum  neceiTa- 
rij  effent  ad  Orthodoxce  Religionis  tutelam.  illis  fiquidem  mutuaim- 
plicatis  pugna,  viresque  inuicem  atterentibus,  refpirabat  harrefis  fecura 
belli,  &  partes  fuas  noftra  debilitate  firmabat.  Enimuero  poftea  multi 
cx  Academia  Do&ores ,  relictis  opinationibus  fuis  tanta  contentione 
propugnatis ,  in  Lefli  j  tranfiuere  fententiam .  quo  fa&o  vifi  declarare, 
bellum  illud  non  tam  iudicio  ac  ratione,  quam  vnius  viri  defendendi 
cura,  fuiiTe  fufceptum. 

Iam  vita  noftra  moresque    quam  frequenter  vapulantl  quotks  fritan,fftra 
auarum,  quoties  ambitiofum  genus  hominum  dicimur  Iefuita:  ?  &  ta-  ',«£/*"  * 
men  nequc  auaritia:  neque  ambitionis  certa  produntur  argumenta. 
Primis  Collegij  Bruxellenfis  annis  ex  Belgio  in  Hifpaniam  ad  Regem 
aduerfus  nos  fcripta  eft  accufatio.  diuitia*  noftrar  immodicas  iactaban- 
tur,  &  prxter  eas  infatiabilis  cupiditas  habendi.  Itaque  ferio  commo- 
nebatur  Rex,  videret,  caueret ,  ne  omnia  denique  Beneficia,  Monafte- 
ria,  dignitates  accederent  Iefuitis,  nihilqueiam  efTct  quod  bene  meren- 
tibus  fubditis  deinceps  poiTet  erogari .    Excitatus  hifcc  monitoribus, 
Concilio  fuo  San&iori  demandat  examen.  Praefes  Concilij  Pamelius 
Cofterum  Prouincialem  Regis  nomine  interrogat  de  Collegiis,  de  per- 
Tonis ,  de  prouentibus ,  ceniibus  oneribusque.  dantur  omnia  fcripto. 
Senatus  diligenterinquirit,  compertaque  veritatecalumniam  deteftatus, 
&:  egeftati  noftrat:  feno  condolens,  dat  quatuor  ex  Ordine fuo  le&ifli- 
mos  viros  cum  Prouinciale  circumfpe&uros  rationem  iuuandorum 
Collegiorum.  Quatuor  congrefsibus  concepta  res,  &  in  Concilio  figna- 
ta,  in  Hiipaniam  mittitur,  Ducis  Parmenfis  totiusque  nomine  Senatus. 
Grauitcr  pro  merito  Rex  tulit  adeo  falfos  accufatores,  &  mulrum  fe 
Belgis  Patribus  debere  profelTus ,  eorum  paupertatem  modis  omnibus 
leuandam  fufcepit.  Itaque  fuggeftam  a  Senatu  rationem  non  proba- 
uit  folum,  fed  fua  ipfe  manunotauit  prarterea  quardam  iuuandis  op- 
portuna  Collegiis.    Verum  optima:  Regis  voluntati  fuccelTus  defuir, 
praua  quorumdam  hominum  interuentione.  Nam  bicnnio  toto  pref- 
fum  Regis  refponfum.  Deinde,  ftudiis  ad  Paftorum  crigcndaSemi- 
naria  conuerfis,  Societas  negle&a.   Quod  vbi  fenfit  fraude  agi  Cofte- 
rus,  mandata  Regis  vrgenda  exiftimauit.    At  illi  homines  beneuoli 
noua  arte  os  Prouinciali  fublinere  conati,  fuadebant  potius  Ecclcfia- 
rum  Collegiatarum  &  Cathedralium  Beneficia  nonnulla  conuerti  in 
Collegiorum  fundationem.  iamcjue  fuumilludconfihum  probauerant 
Regi,  &  ex  Hifpania  Belgici  Scnatus  Prxfcs,  datis  ad  Prouincialcm  lit- 

P  p  p  p  p  tcris, 


u  auart. 


85O  IMAGO    PRIMI    S.&CVLI    SOC.  IESV. 

teris,  argumcnta  fcribebat.  Immotus  ad  ea  Cofterus  libere  ratebatur, 
non  alio  hanc  libcralitatem  fpe£rare,quam  ad  Societatis  interitum,con- 
citatis  in  eam  Epifcopis,Canonicis,Clero  Belgarum  vniucrfo.  Proinde 
gratesde  oblatis  facukatibus  agebatj  fcd  quibus  optabilior  elfct  qnan- 
tacumque  paupertas.  Poft  repudiata  Canonicorum  Beneficia,Piiora- 
tus  orTeruntur-  quorum  collatio  non  ad  Regem ,  fed  ad  GallisE  Abba- 
tes  pertinebat.  Hoc  quoque  erat  odiofum,  <Sc  Abbatum  Bclgarum 
multi  in  nos  armabantur,  iure  quefti,  a  Gallis  viciflim  occupandos 
Prioratus  fiios,  magna  vtrimque  confufione.  Huiufccmodi  difcepta- 
tionibus  ducebatur  res,  cum  pcitasfa  moleftiarum  Societas,  fua  fe  pau- 
pertate  inuoluens ,  conquieuit,  magnum  apud  Proceres  ac  Senatum 
modeftia:  nomen  indepta,  quouis  auro  pretiofius. 

An  Iefni-  Efto,  inquies ,  defuerint  tunc  opes ;  at  non  defuit  appetitus.  fed  ne- 
que  nunc  illcedefunt.  Nam  quid  augufta:  templorum  moles,  quid 
parictes  auro,  argento,  marmore  incruftati,quid  veftita;  pidturis  trabes, 
qnid  domus  magnificx,  quid  agri,  fundi,  cenfus  Religiosamne  pau- 
pertatem  anRegales  diuitias  loquuntur  ?  Quin  fuper  hax  etiam  argui- 
mur  inhiare  infidiarique  morientiumteftamentis,  &nouum  quoddam 
vitae  genus  inuexille  mulierum  Deo  deuotarum,  quarum  renoslaute 
viuamus ,  noftra  illis  paupertate  tranffcripta.  Denique  in  hoc  genere 
tam  multa  libere  iactantur  a  multis,  quafi  omnium  oculis  manibusque 
teneretur  iam  comperta,  conui&a,  damnata  noftra  auaritia.  a  cuiusta- 
men  fordibus  cum  bono  Deoquantum  abfimus,  etfi  non  eft  inftituti 
mei  hoc  loco  difputare ;  non  tamcn  poftum ,  quin  ,  quod  Antuerpice 
contigit  anno  fuperioris  fafculi  lxxiv.  in  noftra:  fcilicet  tantopere  ex- 
aggerataE  cupiditatis  fpecimen  breuiter  adducam.  Infcftis  fignis  vrbem 
ingrefliis  erat  miles  feditiofus,  atque  intcr  fe  partiti  opulentiorum  do- 
mos,fuperbe  denuntiant  Requefenio  Belgarum  Gubernatori,ni  ftipen- 
dia  illico  foluat,  fe  fibi  fuo  arbitratu  foluturos.  In  hoc  periculo  par- 
timciues  imperata  fibi  certa  pecunia:  fumma,partim  Requefenius  arre 
Regio  &  fuo  tumultuantem  militem  placauere :  ad  quem  iam  numera- 
tis  ftipendiis  diuitem  adeuntes  pauperum  plerique  ,  &  Mendicantium 

stradade    Ordinum Relidofi,  ftipem  bene  lautam  abftulere.  Fuit  inter  illos  vni- 

Bcllo  Bcle.  n  1111  riAi 

ca  Famiiia,  qua:  quatuor  fiorenorum  millibus  donata  eft.  At  milites 
vbi  in  tanto  petentium  numero  neminem  notabant  Societatis  homi- 
nem,  ac  fcirent  tamen  ob  afliduos  in  caftris  labores  &  impenfa  xgro- 
tis  minifteria  plus  fe  nobis  quam  ceteris  debere ;  vnum  aliquem  fub- 
mifere  de  fuis,  qui  &  nos  ad  accipicndum  beneficium  inuitaret.  Scd, 
aclis  homini  gratiis,negauimus  quidquam  ante  acciperc,  qiuim  male 
ablata  ciuibus  redderentur.  Illi  nihil  refponfo  ofFenfi ,  haud  exiguam 
nummorum  fummam  fponte  conflatam  attulere  ad  Collegium :  ad 
quos  Patrum  aliquis  egreflTus ,  docet  eorum  liberalitatem  non  reijci  a  fe 
quafi  Familia:  fuac  neceffitatibus  non  opportunam  ,  fed  qu6d  nec  Deo 
nec  fibi  grata*  effent  largitiones  ex  alieno.  Subleuarent  potius  tenuio- 
rum  ciuium  indigentiam  ,  atque  hoc  pado  ofTcnfx  ciuitatis  gratiam 
inirent,  quam  iniufte  occupatis  direptiscjue  domibus  vexaflent.  Ad 
hanc  vocem  religione  tac~ti,  &  prseteritam  culpam  quapoilent  expiatu- 


Bcllo  Bclg. 


LIBER  5EXTV5.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGIGA.  85 1 
ri>  ccepere  nouo  exemplo  mulca  diftribuere  in  ciues,  multa  per  vim  ab- 
lata  reddcre,  ranta  Magiftratus  admiratione  comprobadoneque ,  vt 
Societatem,  cuius  ld  opera  fiebar,  laudari  publice  pro  concionc  volue- 
ric  ac  grates  agi. 

Haud  ita  mulco  poft  aliud  geminum  auaritia:  fna:  documentum  in 
eadcm  vrbe  Societas  dedit :  nam  anno  m.  d.  lxxvi.  rebus  intempefti- 
ua  Requcfenij  morteturbacis ,  dum  Hifpano  militi  periculum  creatur 
.ipfe,  defperato  quodam  furore,  impendentcm  fibi  cladem  ciuiii  clade 
praruertit.  Poltcxpilatam  vrbem,par  militum,  deprehenfbcriminc,  Iu- 
dex  damnabat  mortis,  facta  prius  tcftandi  potcftate.  Teftaturis  fuade- 
bant  noftn ,  vt  quce  in  vrbis  depra:datione  rapuerant,  reftitui  dominis 
iuberent.  Et  alteri  eorum  haud  difficulter  perfuafum  :  alter  ad  hasc  mo- 
nitafurdus,  condito  teftamento,  varia  variis  Monafteriis  leg;abat  & 
Societati  etiam  noftra:  aureos  trecentos.  Idvbi  refcitum,  continuoPa- 
trum  aliquis  in  carcerem  ingreifus  ,  poftulatis  tcftamenti  tabulis,in- 
fpectanre  ip£b  teftatore ,  eas  lineas  qua:  ad  nos  pertinebant  atramento 
induxit,  negans  Societatem  donari  velle  niale  partis  opibus:  quas  fane 
iis  redderer,  fi  confulcum  quidem  falucivelletfua:,aquibus  iniufteabf. 
tuhffet.  Libere  dictum,  magna  omnium  approbationc  acceptum  eft. 
Nec  tamen  defuit  ( vt  plus  arquo  pronos  vidcas  homines ,  alias  bonos, 
in  habenda  calumniis  contra  nos  fide,  fiue  id  fitum  quoddam  noftrum 
eft,  fiue  aliorum  non  bona  xmulatio )  non,  inquam,  defuit,  qui,  re  ali- 
ter  andita  credicaque,  quafl  non  noftrum  ,  fed  alcenus  Religiofi  Ordi- 
nis  legacum  a  noftio  Sacerdote  fuifiet  expunctum,  cum  grauiflimo 
Cathedralis  Ecclefia:  viro  iniquitatis  noftrx  futuro  tefte  perrexit  in 
carcerem,  infpectisque  tabulis,  erroris  turpifsimi  conuictus ,  temcra- 
riam  credulitatem  fuam  voce  &  magis  etiam  rubore  damnauit. 

Ceterum  diuitiae  noftrx,  fi  quis  fcire  auet,  ha:  funt.  Profeifa  domus 
Antuerpia:  meris  viuit  eleemofynis.  Collegia  cercos  habere  poiTunt 
redditus;  qui  pares  fi  fuerint  alendis  capitibus  pro  cuiufque  loci  ratione 
ncceifariis ,  nullas  prarterea  elcemofynas  admitcere  fas  eft.  At  in  omni 
noftra  Prouincia  omnino  nullum  adeo  docacum  elt,  vt  abfquc  clee- 
mofynarum  fubfidio  par  fit  numero  alendorum.  Pleraquc  etiam  ^raui- 
ter  oba:rata  fub  onere  paupcrtaris  gemunt.  Ettamen  fuit  famofi  libclli  p.Argent.ad 
architectus ,  qui  viginti  quinque  Pra:monftratenfium  Monafteria  in  £^/7 Po" 
BelgiOjCiim  triginra  millibus  librarum  pcnfionis  annux,alefuitis  occu-  Apoiogii. 
pari  fcripfit,  tam  confidenti  atfeueratione,  quafi  Sibylla:  folium  rccita- 
ret.  Habitatio  autem  plciifquc  adhuc  vibibus  angufta  eft  miferaque, 
vix  vt  cubicula  fufficiant,  non  dicocommoda,  fed  quxa  ventorum 
imbriumque  iniuria  tueantur.  In  cubiculis  vero  ipfisornamenta  nulla 
autfupellex,  prxter  culcicram  ,  fedem,  menfam,necefiariaftudiorum 
inftrumenta.  Iam  victus  veftitusquc  quid  habcc  non  dignum  Rcli^io- 
sa  pauperrace  ?  quotidianam  menix  frugalitatem  mirantur,  qui  fciuntj 
qui  nefciunt,  &  lautos  nos  putanc ,  haud  diu ,  opinor,  lauciciam  iftam 
fcrant,  f\  fitanimusexperiri.  Vcftis  vnicafingulis,  &  modefta.  Qajd 
igitur  opulentiun,  quid  immoderatum  in  Icfuitis  ?  aut  in  quo  fita:  llLe 
diuitix,  quas  dicimur  poflidere?  Verum,  vtdixi,  non  ell  confihum 

P  p  p  p  p  1  parccs 


ambitionk 
argmtHT. 


Societatis 


852        IMAGO     PRIMI  SMCVLl   SOC.  IESV. 
partes  defaifionis  agere  aduerfus  inuidorum  ,  vel  ccrte  res  noftras  igno- 
rantium  maledida^  fed  oftendere  nos  Iesv  nominc  iniignitos  ia  Bel- 
gio  quoque  pofitos  effc  in  figdam  cui  contradifatur. 

Habemur  multis  ambitiofum  genus  hominum  Iefuitar,  intolera- 
bili  excellentix  appetitu,  hinc  affectare  Principum  aulas ,  omnium  iu- 
rainuadere,  do&rinam  nobis  omnem  &  fapiennam  arrogare,  quafi 
nobifcum  nata  fit ,  nobilcum  moritura.  Hifce  nos  omant  prxconiis 
intemperanti  homines  lingua,  in  calnmniando  femper  eloquentes.  nc- 
que  leuem  fubinde  apud  Magiftratus  facros  ac  profanos ,  apud  alios 
Religiofos  Ordines  inuuliam  nobis  peperere :  quac  tamen  fenfim  quafi 
fumus  autatra  nubes  euauefcens,  moderationem  noftram  cum  luce  dc- 
texit.  Emmuero,  quamuis  qux  in  vitam  noftram  moresque  iactantur, 
nata  fint  auertere  Belgarum  animos  ab  amandaSocietate;  plurium  ta- 
men,  vincente  muidiam  virtute,  crefcit  erga  nos  beneuolentia,  vt  iam 
iftiufmodi  iniurias,  nifi  qua  Dei  offenfam  habenc,  beneficia  putemus. 
Sed  functiones  noftras ,  in  animorum  falutem  fan&ifTime  infti- 
fnncltones  tutas,  impugnari,  curbari,  impediri,  caufla  eftiuftiiTimidoloris.  Quo- 
tmpngna-  ^  concionibus  noftris  reclamanit,  qua:  perftringebatur  vita:  licentia? 
quoties  ingratos  oratores ,  quod  minime  placentia  loqucrentur,  exagi- 
tauit?  Leowardia:  Boccatius  in  arde  maxima  fpem  conceperat  vberri- 
mx  mefTis,  fi  facienda:  fementis  facultas  diuturnior  fuifTet .  Clerus  lo- 
ci,  ciun  vita:  elTet  non  optims,  non  diu  fuftinuit  hominem  in  vitia 
moresque  malos  inuehentem.  Ergo  illa  expulfus  cathedra,  ad  D.  Fran- 
cifci  Ccenobitas  tranfiit-,  a  quibus  in  fuggeftum  productus,  cum  eum- 
demretineret  dicendi  modum,  non  retinuit  ftationem.  Quippe  iam 
hoc  agcbat  Clerus,  vt  iftis  Patnbus  confoeta  vitse  prxfidia  negarentur, 
fi  non  zelotem  illum  abs  fefe  dimitterent.  Boccatius  ne  damno  eiTet, 
quibus  gratiam  debebat,  e  Monafterio  iri  Hofpitalem  D.  Antonij  do- 
mum  fe  tranftulit;  vbi  ioco,  non  animo  mutatus ,  Apoftolicam  tenuit 
libertatem,  Deo  vtique  fidelem  feruum  kk  non  probaturus,  fi  adhuc 
hom-nibus  placuiiTet.  Et  crat  fane  in  pretio  &  honore  apud  bonos :  fcd 
qui  Chriftiauam  veritatem  oderant,  ab  eo  tamquam  a  funefta  pefte  ab- 
horrebant  5  prodeuntemque  in  publicum  fannis  ac  fibilis  inftar  mon- 
ftri  formidabilis  impetebant. 

Quid?  confeftionum  audiendarum  frucTuofifTimum  munus,quoties 
&  quam  indignecalumnia  tiaduxit!  quoties  impediuit  inuidia,confidtis 
ad  mortales  abfterrendos  fabulis, quas  enarrare  prohibeor  verecundia! 
In  Sodalitates  Marianas ,  cum  primum  ortarfunt,  quar  non  probra 
congefta!  Aiebanc  alicubi  hoc  Iefuitico  inuento  emungendum  a  ciui- 
bus  arsj  maritos  paulatim  ad  continentiam  coarctandos  cum  graui  iniu- 
riathori;  nullum  tota  vrbe  tutum  fore  a  cenfonbus  angulum,  publica 
omnia  priuataqueerrata  ad  direclorem  Iefuitam  ex  Sodalitatis  lege  dc- 
laturis.  Huiufcemodi  fabulas  canebant  popuio ,  etiam  facrati  Deo  viri; 
quibus  non  vno  hoc,  fed  multis  nominibus,ea  in  vrbe  egregium  exer- 
citaca:  patientiar  meritum  Societas  debet. 

Scholar  autem  noftra:  quottempeftatibus  iactata:,  &  propter  fcholas 
quibus  non  dentibus  fama  nominis  laniata !  Anno  nono  ac  vigefimo 

iupra 


LTBER  SEXTVS.    SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.       855 

fupra  rexcentefimum  Athi  Gallo-Belgic?  Prouincix  Parres  vixdocendas 
iuuentutiludum  aoeruerant;  cum  aduerlantium  ahquis  homopotens,&: 
apud  Ifabellam  Archiducem  in  primis  gratiofus,  lcholas  illas  vix  bcne 
natasin  ortufuo  fuffocarurus,  ex  vicinis  oppidis  Alofto  &  Gerardi- 
montio  infignem  calumniam  accerfit,  eaque  conatus  fuos  adiunans  li- 
bellum  criminationibus  ^rauem  a  fe  confarcinatum  Priuato  Principis 
Concilio  reprarfenrat.  Primum  accufabat  Aloftanos  Patres  conatos 
inuadere  bona  Gerardimontenfis  Beginagij ,  &  Hoipitalis  pauperum 
domus,  prarter  millc  ducentos  florenos  ab  iilius  loci  Magiftranbus  pro- 
miflos.  Deinde  arhrmabat,  Clerum ,  Senatum ,  populumque  Alofta- 
num  duci  pjcnitentia  admifla:  Societatis,  ac  fcholarum  ei  traditarumj 
iamcjue  fer6  infectum  optare,  quod  fallaciis  circumuenti,  non  tam  vo- 
luntate,  quam  errore,  feciflent.  Calumniam  grauem  faciebat  calum- 
niantis  aucloritasjfed  hanctacile  cleuarunt  grauiflima  vtriufque  vrbis 
tcftimonia,publicis  confignata  tabulis:  quac  vtabunde  noftram  aflerue- 
re  innocentiam  ,  ita  ralso  accufataj  perpetuum  exftant  monumentum. 
Prartermitto  dicere,  non  vnoloco  vel  negatas  vel  fero  admodum  con- 
ceflas  fcholas,  haufto  ex  calumniis  metu,  ne  malis  artibus  ingeniofiili- 
mumquemque  ditiilimumque  in  Societatem  ingredi  compelleremus. 
taceo  fubfidia  Magiftris  alendis,  vel  a  principio  negataj  vel,  poftquam 
concefla  erant,  fubtracta.  taceo  inuitatos  in  partem  armulos ,  quafi  non 
plus  laboris  quam  gloria:  diuifuros.  Quin  extra  vrbes  quoque  pere- 
grinantem  aperto  rure  virtutem  fubiecuta  inuidia  perfuanc  rufticanis, 
haud  fruftra  Patrcs  forenfibus  catechiiinis  &  concionibusinftarejcom- 
penfandam  breui  eorum  operam  nouis  ve<ftigaiibus  imperatis.  Itaru- 
des  illi  a  nobis  abfterriti  continebant  domi  liberos ,  neque  ipfi  prodi- 
bant,  donec  mendacio  detradtus  coloroftenditfabula:  vanitatem. 

Scd  antiqua  mittamus.Recens  Communionis  Generalis  vfus  quaiv- 
tum  nupet  habuit  negotij ,  quas  {iiftinuit  obtre&ationes  !  indignum 
commemorare,  nec  laudem  noftram  ex  talium  virorum  ignominia 
quxrimus.  Sane  dum  ftatas  ahbi  in  Parceciis  conciones  fupplicatio- 
nefque,  ahbi  carcchifmos  in  vindictam  eripuere  ^nonfatis  vifi  funtani- 
maduertere,  folum  nobis  laborem,  at  Chriftiano  populo  frudtum  ialu- 
tarem,  Deo  gloriam  detrahi.  Ita  vix  vllum  noua:  pietatis  excitamen- 
tum  inuexitSocietas,quin  ifto,velut  pretio,  nouam  inuidiam,  nouaf- 
queemeritorfenfiones.  Atque  harum,  quas  adhuc  retuli ,  iniuriarum 
leuior  haud  paulo  foret  fenius,nifi  inferrent  ii ,  quos  beneuolenttflimos 
par  erat  experiri.  Etenim  non  paucos  videas  acceptis  a  Societate  bene-  Multortm 
ficiisgraues,  nonmodonullam  rcferre  gratiam  ,  fed  magnis  odiis  ad-  erg*s*tit~ 
uerfus  nos  pugnare;  perinde  quafi  collatis  in  eos  meritis  inimicitias  ^lZtldo, 
nobis  pacifci  voluifle  videamur.  Nimirum  indoles  quibufdam  homi- 
nibus  viperina  eft;  non  poflunt,  quin  bcne  mcrenribus  fint  iiiij;rati,quin 
amori  odium  rcddant,  quin  malefactis  bcnefacta  compenfent.  Scip 
quofdam,  cum  in  nosfurerent,  interrogatos ,  ecqua  in  re  lxfos  fea  So- 
cietate  meminiflent,  conuidtos  animi  confcientiatacuifle :  nihilne  acce- 
piifent  boni?  eadcm  vrgenteconfcientia,  multa  numerafle  bcneficia,iam 
inde  ab  ipfis  quas  frequentarant  fcholis;  ac  tum  demum  animaduertiflc, 

P  p  p  p  p  5  fuuta 


854  IMAGO   PRIMI  SiECVLI   SOC.  IESV. 

fuuni  odium  non  ratione  aliqua,  fed  vel  maliria  vel  errore  fufccptum. 
Qua:  duo  vcrba  fi  fecum  reputarent  multi ,  quid  mali  a  nobis  paffi 
jfint,  quidacceperintboni;  hodiecredonobis  amiciflimos  futuros.  Sed 
fatis  fit:  necenim  fas  deiniuria  queri  quibus  Apoftolico  more  profeflio 
eft  gauderCj  quoniam  digni  habitiiumus  pro  nomine  I  e  s  v  contume- 
liam  pati.  Quin  fi  vel  fola  ratione  ducimur,  adco  non  irafci,  non  vin- 
diCtx  ftudio  nos  agi  parcft,  vt  &  grates  noftris  hoftibus  magnas  de- 
beamus  de  occafione  virtutis. Vt  enim  aromata  fi  conrerantur,maiorem 
ipirant  fragrantiam  ;  ita  fuauiorem  fui  odorem  fpargit ,  dum  premitur 
Societas. 

CAPVT    qVINTVM, 

Honor  Societatis  flandro-BelgkA ,  fme  iilultns  in  ea  <viri9 
<§->  cfu&dam  Principitm  ac  Safientum  tcftimonia. 

a.  Cor.  3.     "1"  NcipimtiJ  iterum  nofmetipfos  commendarel  abfit ;  fed ,  quod  fuadet  Si~ 

e«M4-     J[  racides,  Uudamus  njiros  gloriofos  &  parentes  noblros  in  generatione 

fud,  &  quidem  prima :  nam  gencrationes  noftras  fxculis  numeramus. 

Indignum  fk  cum  primo  fxculo  dimittere  primorum  memoriam  pa- 

rentum.  Retinendi  lllifunt,  faltem  in  imagine,  &  pofteris  ilftendi  in 

excmplum.    Vultus  ipfos  &  corporum  lineamenta  depingit  amans 

maiorumprogenies.)&  in  picTburis  auos  atauofque  fibireprxfenrat:quan- 

to  potiori  iure  animorum  eftigies  exprimendanon  penicillo,  fed  cala- 

mo,  &  calamum  fecutura  (  nam  ad  hoc  fcribimus )  imitatione?  Cete- 

rwm  duplex  laudandorum  genus  fefe  ofFert.    Alij  Belgx  funt;  alij  non 

quidem  Belgx ,  fed  in  Belgio  clari  ;  quibus ,  quod  diu  vixerint  apud 

nos,  perinde  vt  Belgis ,  merito  glonamur.  vtrorumque  ingens  copia, 

.neque  huius  capitis  anguftiis  comprehewdenda.  Quare  confilium  eft 

imitari  magnisepulis  accumbcntes,  quos  in  exquifita  ferculorum  varie- 

tare  vnum  videas  altemmcjue  qux  magis  ad  manum  funt  guftare,  ce- 

tera  relinquere;  non  contemptu  vllius  aliquo ,  fed  fatietate  paucorum. 

Primam  Prouincix  noftrx  gloriam  Decemuiros  fatemur ;  quorum 

pars  magna,  peragrato  Belgio ,  non  tam  pcdum  quam  virtutum  im- 

S.ignatim  prefla  veftigia  rcliquit.  Princeps  longe  ante  alios  Ignatius  noftri  Ordi- 

freqttens    jiis  Patriarcha.   Hunc  Hifpanix  fux  finibus  egrefliim  accepereParifij; 


ndegrauis  eum  egeftas  in  hanc  patriam  expulit  ad  ftipem  emendican- 
dam,  fuftentandx  in  ftudiis  vitx  neceflariam.  Brugas  prxcipue  hbera- 
les  Antuerpiamcjue  fenfit.  Ac  Brugis  quidem  adiutus  in  primis  a  Gon- 
faluo  Aguillere,&  Ludouico  Viue,hoc  eximix  eruditionis,  illo  magna- 
rnm  opum;  vtroque  primx  auctoritatis  &  prudentix  viro.  Ac  de  Lu- 
douicoquidemfupradidumeft:  Gonfaluus  vero  tantopere  dele&aba- 
turlgnatio,  vt  Lutetiam  aliquando  exigente  mercatu  profecms ,  nc 
amiciflimihominisconfuetudine  careret,  idcm  fibi  cum  illo  cubiculum 
acceperit  vtendum.  At  Antuerpix  in  Ioannis  Cucllar  xdibus  hofpita- 
tum,  magnoambitu  piaque  contentione  a  mercatorum  primis  ad  cce- 
nam  vocari  folitum,  multi  hodiecjue  memorant,  qui  parcntes  fuos  fxpe 
narrantcs  audiuerc. 


LIBER  SEXTV5.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  855 
Ex  illo  Ignatius  &  nouiiTe  Belgas,&  prcecipuo  ccepit  amore  comple-  tmauit 
cti.  Eomm  liaud  fere  quifquam  illo  viuo  adSocietatem  acceflit,  quem  BtllM- 
non  adfe  Romam  euocattim  fingulari  voluutatis  propenfione  adama- 
rir.  Quin  vel  ad  propagandam  vel  gubemandam  in  Italia  ,  Sicilia, 
Gallia,  Germania  Societatem ,  magnopere  vfus  eft  Belgis.  lam  quanta 
illius  cura,  quam  feduli  conatus  in  impetranda  vel  aCarolo  Carfare,  vel 
a  Philippo  Rege,  Societatis  in  Belgium  admiflione  ?  Sed  nihil  seque 
Ignatij  affettum  prodit,  vt  cceleftium  beneficiorum  ingens  copia,  qui- 
bus  Belgas  fuos  in  hodiernum  diem  profecutus  eft.  Prartcrmitto  dicerc 
illius  manifefto  impulfu  iniectam  Regi  mentem ,  vt,  quod  fruftra  tam 
diu  totque  patrociniis  ac  precibus  poftulatum  erat,  vltro  iam  ipfe  So- 
cietatem  donaret  iure  Belgij,  tertio  fcilicct  poft  Ignatij  e  mortahbus  ex- 
cefliim  die.  Rerum ,  quas  fupra  omnem  natura:  vim  innumerabiles 
patrauitjBelgarum  prece  &  votis  implorams,  vnam  hic  alteramque  Epi- 
lcopali  examine  iudicioque  flrmatam,  in  medium  non  grauabor 
adducere. 

Quintus  decimus  eft  annus,  ex  quo  Maria  Cakelaria  virgo  Mechli-  Atiratuln 
nienfisquam  grandetam  certumab  illobeneficium  accepit.  Ex  cau-  S.lgna^ 
terio  imperitc  mufto  afflictus  erat  tibice  neruus,  &  vena  perrupta,vnde  ""  Btl&*% 
ingenstumor  &  exulceratio.  Qupties  ad  purgandam  fuppurationem 
fafcia  foluebatur,  vncias  fanguinis  minimum  quaternas,  fubinde  dence 
manabant;  neque  fupprimi  fluxus  arte  vlla  poterat.  Ad  ha?e  tibiam 
affedlam  binis  palmis  breuiorem  fecerat  contractio  neruorum.  In  tot 
malis  cum  humana  omnia  deficerent ,  ad  Ignatij  auxilium  virgo  con- 
uertitur^  votaconcipit,  aquam  illius  honori  benedi&am  adhibet  tibiar, 
&  ftatim  fentit  leuamen*  Vrgebatur  defiderio  fanitatis,cui,  vt  putabat, 
accelerandar  dum  prarter  aquam  alia  vfurpat  medicamenta,  recruduit 
malumv  Ergo  iis  valere  iuftis,folam  denuoadhibet  aquam;  cuius  folius 
vfu  non  fane  diuturno  &vlcuscuratumeft,  &iuftatibia?  rediit  lonai- 
tudo.  Resinexamenaddu6ta,teftes  habuit  iuratos  medicina;  peritif- 
fimos:  quibusauditis,  Archiepifcopus  Mechlinienfis  publica  fententia 
fidem  miraculo  adftruxifc 

Burburgi,  oppido  Flandria:  qua  Galliam  refpicit ,  Ioanna  Terefia, 
virgo  Relieiofa  Francifcani  Ordinis,grauiflimis  proftrata  morbis ,  de- 
pontaque  a  medicis,  Extrema  Vnctione  ad  agonem  parabatur,  ciim  ad 
malorum  cumulum  etiam  carcitas  acceflit.Subinde  PretorisBwrbufgani 
coniitx  vifitat  monbundam,acnarrat  fibi  efle  domilipfanothecam  cum 
aliqua  D.  Ignatij  particula  venerandam,  &  audifle  quofdam  in  magnis 
morbis  hinc  prxfens  expertos  efle  folatium^gra  continuo  frcras  Reli- 
quias  expofcitfpealterutia^  velrectiperandx  fanitatis,  vel(quod  pronius 
videbatut)  finiendorum  accelerata  morte  cmciatuum;  quibus  ferendis 
iam  impar  erat  patientia.  Ergo  aftertur  thcca,  collo  hboruntis  appen- 
ditur,  circumftantes  pro  ea  fupplicant  Ignatio.  Haud  longa  fuit  mo- 
ra:  liquor  rubeus  quafi  fanguine  tinctus  eiicitur  per  fauccs :  fequitur 
brachiorum  motio,  quorum  antca  vel  leuiffimum  attaclum  prae  dolo- 
ris  fcnfu  minime  ferebat.  Quid  multa?  poftero  die  vifiim  rccipit,  & 
vires,  &  cibi  fiimme  faftiditi  appctcntiam;  verbo,  fanitatem  aueo  per* 

fcctam, 


$$6  IMAGO  PRIMIS^CVLI   SOC.IESV. 

fe<£hm,vt  tot  morborum  veftigium  nullnm  remaneret.  Aduocatur  Mc- 
dicus ,  ftuper,  vim  agnofcit  humana  maiorem:  iubet  de  le&ulo  iiirgere, 
&  vitam  viuere  communem.  Illa  cum  cetcris  Sanctimonialibus  in  tem- 
plum  Parochialeingreditur.  fit  hoininum  concurius  :  vidcnt  ianamac 
valentem,paulo  ante  morituram.miraculum  inclamatur.Teftiumexce- 
ptione  maiorum,  ipiiufque  in  primis  Medici,  fufTragia  colliguntur :  rcs 
tabuhspublicisinfcribitur;quas  Paftor  &  Decanus  Zk  Senatorum  ali- 
qui  fua  manu  iignant.  Antiftes  Audomarcnfis  ( cui  oppidum  fubeft  ia 
facris)  poft  accuratam  inquifitionem,  Epiicopali  aucToritate  miraculum 
pronuntiauit.  Porro  in  grati  animi  monumentum  erecTa  illic  in  pri- 
mario  templo  ara  fancTo  Patri  Ignatio ,  eiuique  anniuerfarius  dies  fo- 
lenni  facrificio  celcbratur ,  ac  multis  ciuium  colitur  pro  fefto:  iamque 
vius  obtinuit,  vt  noftriim  aliquis  eo  die  de  Beati  viri  laudibus  dicatfrc- 
quenti  femper  concione. 

llluftre  &  illud  multoque  recentius  Antuerpiae  contigit  in  Maria 
Bonnieria  virgine ,  qux  quartum  iam  annum  a?gra  decumbebat ,  & 
biennio  quidem  toto  affixa  haercbat  lecto  continenter,  viribus  adeoim- 
becilla,vtneque  pedibus  mfiftere,  nec  veftibus  fe  induerc,  plerumque 
ctiam  nec  manus  pedefcjue  commouere  pofiet.  fcaturigo  mali  erat,  lie- 
nis,  vteri  iecinoriique  obftrucTio;  quae  dein  in  fcirrhos  conuerfa,  imrae- 
dicabile  fecerat  vitium.  Eo  propius  a  perictilo  iam  abefle  videbatur, 
quodper  dolores  hypochondnorum  frequens  animo  linqueretur ,  ad 
denas,  ad  vicenas,  ad  quadragenas  etiam  horas j  quod  crura  &  abdometi 
euidente  intercutis  aqux  vitio  intumuiiTent  j  quod  nerui  elTent  contra- 
cti,  palatum  pufttilis  exulceratum  5c  fcede  hians,  totum  corpus  liucnti- 
bus  maculis  confperfum.  In  tanta  congerie  morborum ,  fpem  vita?  nul- 
lamhabebat;  magnum  mortis  defiderium ,  quo  tot  liberaretur  arrum- 
nis.  Ad  extremum  ,  au&ore  ConfeiTario  ,  Ignatianas  reliquias  reuc- 
renter  ad  collum  appendi  permittit ;  conceptaque  in  viri  fancti  meritis 
fiducia,  dolores  primum  quidem  intolerabiliter  augeri  fentit ;  fed  mox 
in  fuauem  foporem  poft  o&o  dieruminfomnia  refoluitur  :  quem  cum 
ad  horas  quinque  cepitTet ,  experre&a  vegetam  prorfus  ae  fanam  fe 
comperit.  Itaque  ibrorem,  quae  haud  longe  aberat ,  fimul  &  miracu- 
lum  inclamat.  veftes  pofcit,  induitur  per  fe  ipfa,  le&o  furgit,  pedibus 
infiftit,  cubiculum  inambulat  nihil  alienae  iam  opis  indigens.  Mox  ad 
prodigium  concurrere  vicinia,  ftupere  Medici,  ipfa  domum  noftram 
aduolare,  Deo  &  S.  I°;natio  fofpitatori  fuo  grates  agere.  Tanta  rei  fama 
permotus  Antiftes  vrbis  Gafpar  Nemius,  non  ita  pridem  tuminaugu- 
ratus,  duos  Eccleiiae  Cathedralis  Canonicos  graues  viros  &  eruditos 
iufiit  diligenter  inquirere.  Ab  his  teftes  quindecimex  innumerisauditi. 
deinde  cum  Theologis  habita  confultatione  fides  miraculo  conftitit, 
ac  pro  eo  habendum  prasdicandumqueEpifcopus  pronuntiauit. 

Vix  triennium  eft  exquo  Rurannundae  patrocinium  fuum  probauit 
Ignatius  in  ipiius  Medicifihola,  quam  grauis  aliquot  dierum  languor 
adeo  exhauferar,  vix  vt  oftibus  harreret.  Sufpicio  maleficij  erat,  quia 
caufla  morbi  nulla  apparebat.  Parens  victam  fafliis  artem  ,  concepto 
voto  aquam  Ignatianam  filia:  potandam  dedit.  Exinde  melior  valetu- 

do, 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  857 
do,  &  pancos  intra  dies  plena.  Parens  examinatns,  &  prater  eum  alius 
Medicus,  prodigiofam  fanitatem  afleruere.  Antiftes  loci  rite  confirma- 
uit.  Sane  ipfa  ciuitas  Rumnunda  peftem  Ignatij  ope  fspius  aut  de- 
pulfam ,  aut  latius  ferpere  prohibitam,  publico  fatetur  teftimonio;  mo- 
remque  iam  habet,quoties  ab  ea  periculum  impendet,adDiui  confuge- 
re  patrocinium,accenfo  anteeius  imaginem  cereo  multarum  librarum, 
Senatus  populique  nomine  pratfixo  5  fuitque,  cum  annis  totis  quotidie 
eiufmodi  cereus  luceret. 

Hxc  funt  nonnulla  ex  Ignatij  beneficiis  in  Belgas  collatis :  plura, 
quamuis  paria  dignitate,  non  eft  animus  in  medium  proferre;  nec,  fi  fit 
animus,  eft  facultas  in  hac  tanta  breuitate.  Volumen  ipfum,  &  bene 
magnum,  poftulent,  quae  in  pariendi  labore,  in  pefte,  in  maleficiis,  in 
omni  morborum  genere  cutationes  vndique  innumerabiles  afteruntur. 
Interea  Belga:  tantis  viri  meritis  haudqitaquam  viuere  fuftinent  ingrati. 
Etenimfi  qua^bona  praeftantur  filiis,  redundare  cenientur  in  patrem^ 
haud  fane  fcio  gentiumne  vlla  de  Ignatio  adhuc  ftudeat  melius  mereri. 
Anguftos  fines  habet  Belgium  Catholicum,  iamcjue  annis  prope  octo- 
ginta  grauiflimis  inteftini  belli  laborat  incommodis;  ac  nihilominus 
terrarum  nullam  fol  videt  paribus  comprehenfam  fpatiis,  qua:  Socio- 
rum  numero  vincat  aut  Collegiorum.  Iam  ver6  cultum  honoremdjue 
Ignatio  a  Belgis  habitum,  cum  faspe  alias,  tum  illo  potiflimum  tem- 
pore,  quo  in  Diuos  a  Gregorio  X  V.  Pontifice  Maximo  folennibus  car- 
rimoniis  relatus  eft ,  prope  maiorem  fide  omnis  admirabitur  pofteri- 
tas.  Quid  magnifica  facella  dicam,  arafcjue  marmoreas  honori  lllius 
pofitas,  Antuerpiar,  Bruxellis,  Gandaui,  aliifque  vrbibus,  arte  cumpre- 
tio  certante>Nec  modo  in  Societatis  noftrae  templis,  fed  in  Parochiali- 
bus  quoque  &  Collegiatis  non  vna  vrbe,  aram  fiiam  &  effigiem ,  & 
quotannis  folennem  cultum,  obtinuit  Ignatius.  Ac  ne  longius  abeam, 
hic  ipfe  annus  fxcularis ,  tanto  vbique  Belgarum  gaudio,tam  inufitacis 
triumphis  celebratus,fatis  fuperque  quo  fintanimoinfan&ifiimum  Pa- 
trem,  eiufque  filios,  declarat. 

Non  hic  polTum  tacitus  praeterire  Fraiicifcum  Xauerium ,  fimilli-  s.  Xaue- 
mam  Ignatij  imaginem:  cuius  veftigiis,  quod  quidem  conftet,  tametfi  ri™Bce°/'-"r 
terra  noftra  calcata  non  eft,  tamen  Belgarum  animis  alte  imprefifus  fe-  %mtr«~ 
detamor,  &  ingens  viri  veneratio.  Nec  reciproca  illius  in  nos  benefi-  culis  cU~ 
cia  defiderantur.   Dunkercam  folam,  noftrarum  vrbium  prope  mini-  ret' 
mam,  appello.  Petrus  Normannus,  nauigij  bellici  Xaueriano  nomine 
infigniti  Praefectus,  opulentam  praedam  hoftiereptamimpofitafuorum 
parua  manu  in  portum  inuehendam  miferat.  Haud  procul  portu  tres 
Batauorum  naues  bellicx  aduolant,  recuperatura  pra»dam.   Noftri  vi- 
ribus  longe  impares,  periculique  praefentis  magnitudine  exterriti ,  vo- 
tum  nuncupant  Xauerio.  Repente  oborta  caligo,  eos  confpeitu  ho- 
ftium  ereptos ,  leni  flatu  in  Mardicanum  portum  feliciter  appcllit.  At 
Normannus  eodem  itinere  ingentem  natftus  Hollandicam  acerrime" 
dimicabat,  appenfis  ad  fupremum  malum  Xauerij  lipfanis,  cum  hoftis 
grandeferrum  globo  vtrimque  armatum  in  confertam  noftrorum  claf- 
fiariorum  turbam  eiaculatur.   Mira  res,  ilLxfis  omnibus  llla  peftis  fine 

Q  °1  4  4  ^l  d-amno 


SS8  IMAGO  PRIMI   S^CVLI  SOC.    IESV. 

damno  ad  malum  principemcorruit,  tamquam  Diui  rcliquias  venera- 
retur.  Mox  tormento  noftro  imponicur,  excutitutque  in  hoftem, 
tanta  laceratione  nauigij ,  vr,  ni  fe  dederet,  certo  fuerit  fluctibus  hau- 
riendum. 

Similem  armatiferri  innocentiam,  implorata  Xauerij  ope,  expeitus 
eft  in  eadem  naui  Normanno  furFe&us  Ioannes  Vercliten.   At  Ioannes 
Vrienfius  dum  mare  decurrit  minore  nauigio,  &  vetuftatc  fua  prope 
fatifcente,  in  hoftilem  viginti  onuftamtormentis  imprudenter  incurrit. 
PercLilfis  iufto  metu  epibatis  ( erant  enim  merito  in  mare  dandi  tantil- 
lolembo  piraticam  agentes )  ipfe  confidencer  malo  appensa  lipfano- 
theca,  Madti  virtute,  inquit,  commilitones  •,  nihil  in  prarfens  aut  na- 
uis  aut  veftra  corpora  patientur.  fi  fallo  ,  reum  fluctibus  prajcipitace. 
Adhuc  loquenti  glans  ab  hofte  iam  vicino  in  pe£tus  ada&a ,  antepedes 
innoxia  concidit.    Mox  &  ventus,  adfpirante  vtique  Xauerio,  lembum 
eripit  prafenti  exitio,  hoftiumque  confpe&u .  quafortuna  exultantes 
nautas  haud  leuius  a  procellaingrauefcence  difcrimen  tantum-non  per- 
didit:  fed  reliquiis  XauerianisinpelagusfunedemifllsjNauarchus  fimi- 
lis  vaticinanti,  Iam  remis  opus  habebimus,  Soeij,  &  ventos,  inquit,im- 
plorabimus ,  quos  nunc  patrono  Xauerio  deprecamur.  Fidem  dicti 
probauit  euentus.  Quo  fpedtaculo  attonitus  captiuorum  aliquis,Calui- 
nianam  hasrefim  e  veftigio  abiurauit.  Huiufmodi  portentis  tanta  Diuo 
apud  nauticos  conciliata  exiftimatio,vtconfcenfuri  P.eliquiarum  aliquid 
fuppliciter  petant,  certiftimum  aduerfus  hoftes  tempeftateique  pra?fi- 
dium.  Iam  azgrotis  mortalibus  quoties  reftituta  fanitas  ope  Xaueriana? 
Priuataiftafunt:  hocpublicum,quodinChronico  Belgico  Mirarus, 
6c  Annales  noftri ,  haud  fa.ne  otiose  obferuant.   Anno  jfaeeuli  vigefimo 
fecundo,  no£te  Kalendas  Decembres  infecuta,  Mauritius  Comes  nu- 
merosa  ac  validaclalTe  Antuerpiam  petebat,  iamcjue  fpe  deuorauerar, 
profciTus  folos  obftarepofle  Superos  fufceptx  expeditioni.  Superbam 
vocem  excepit  improuifa  tempeftas;  qua,nauibus  interfe  colliiis,fubi- 
tocjue  gelu  rudentibus  conftipatis,  propius  nihil  fuit,  quam  vt  Mauri- 
tius  ipfc  cum  fuorum  plurimis  periret.    Carleftis  procul  dubio  ea  vis 
fuit  ;  &paflim  Antucrpienfes  diuo  Xauerio,  cuius  dies  proxime  illu- 
cefcebat,  acceptum  beneficium  referebant.  hoc  magis,  qu6d  eodem  dic 
Marchio  Spinola,  machinationum  hoftilium  ignarus ,  in  caftris  iuxta 
Ruramiundameum  patronum  elegerat  Regij  exercitus,quem  ducebat. 
TetrnsTa-      Decemuirorum  alter  Belgium  llluftrauit  Petrus  Fabcr,  primum  fi- 
bennBcl-  ^m  p0Q.  f0}em  Ignatium.  Sane  Fabro,  fi  verum  quamtur ,  fua  potiili- 
*"'  mum  incunabuladebet  Belgica  Societas.  Louanium  venit  rama  nomi- 

nis  iamdudum  noms,  ob  rcs  prarclare  in  Gcrmama  geftas :  prxfens  fa- 
mam  virtute  fuperauit.  Confulebat  Fabrum, quamuis  morbo decum- 
bentem,  grauiftimus  quifque  -,  erantque  refponfa  eius  oracula.  Pluri- 
mos,  etiam  praxipuadignicateviros  ,  piis  commentationibus  exercuit: 
plurimos,  ac  ferele6tiftimum  Academias  florem ,  Societati  ag^regauit; 
aliis  Religionibus  nihilo  tranflcripfit  pauciores  .-feminarum  Cccnobiis 
certam  Religiofa:  vitx  formam  poftulantibus  fcripto  tradidit :  Fran- 
cifcum  Stradam  eloquentia:  prodigium  ipfe  armauit,  produxitque  in 

arenam-' 


LIBER  SE^TVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  859 
•  arcnam:  Cornelium  Vishauaeum  magnis  experimentis  in  perfecTifli- 
mum  vitx  fpiritalis  Magiftrum  efformauit :  denique  TraiecTi  ad  Mo- 
fam,  quapnuaris  colloquiis,  qua  concionibus  publicis ,  primam  Socie- 
tati  adobtincndum  deinde  Collegium  peperic  commendationem:  quo- 
lum  pleraque  fupra  commemorata  funt. 

Poft  Fabrum  illuxic  Belgio  Iacobus  Lainius ,  alter  ab  Ignatio  Pne-  &f»co$at 
pofitus  Generalis :  cui  viro  aliumne  docTrina ,  fapientia ,  eloquentia,  h*mtMr 
grauirare  parem  xtas  iarculans  tulctit,  neicio.    Hic  Antuerpianl  iccit  Gencralit, 
fundamenta  Collcgij ;  Louanienfes  Socios  graui  preflbs  inuidia  fublcua- 
uit;  Margarctam  Auftriaco-Parmenfcm ,  Belgij  ea  tempeftate  Guber- 
natricem,  quamuisper  fenobis  addicTam  ,  maiore  inflammauit  affe- 
cTu  ;  Granuellanum  Cardinalem  deuinxit;  Viglio,  SancTions  Senatus 
Prarfidi,  noftrum  Inftitutum  inuicTis  rationibusprobauit. 

Alphonius  vero  Salmeron  fcriptis  in  nouum  Teftamentum  Com-  &  ^- 
mentariis  cclcberrimus,  iterato  Belgium  fua  luce  recreauit :  duos  Car-  fr^" 
dmales  diuerfo  tempore  ad  PhilippumRegem  Legatos  fupremo  Roma- 
ni  Pontificis  imperio  fecutus.  Pafchafius  denique  Broetusnatalefolum  Pafchafim 
habuit  Belgium  in  agro  Cameracenfi.  Nam  quod  Picardus  vulgo  exi-  'Brw,u  cX 
ftimatusfit,  hac  caulsa'  facTum:  Flagrante  inter  Auftriacam  Valefiam-  mis,Belga. 
que  Domumbello,Broe'tus,ne  Panfiorum  vrbe,vbiftudiis  operam  na- 
uabat,  excedere  cogeretur,  pro  Picardo  fe  geflit,proque  eo  exinde  habi- 
tus  eft:  idquod  non  femel  P.Roberto  ClaiiTonio,  quicum  familiariter 
vixitin  Gallia,  narrauit  ipfe,  &  a  Claiflbnio  noftri  Seniores  audiuere. 

Prxter  hos  quinque  ex  decemuiratu  Patres ,  alij  quoque  illuftres 
virialiunde  orti  vixere  apud  nos,  &  cxlo  Belgico  claruere.  Hierony- 
mus  Domeneccus,quemprimumSicilix  Prouincialem  viuens  Ignatius  Pomenee- 
inftituitj  Francifcus  Strada,  ab  eodem  Ignatio  Prouincix  Aragonix fT*  q™~ 
PrxfecTusj  Andrcas  Ouiedus,  qui  poft  Nunnium  Barrctum  iEthibpix  </«,',  Na- 
Pacriarcha  inediam,  vincula,  carceris  pxdorem  ac dura  omnia  incredi-  talit,im 
bili  conftancia  perpefllis,  nihil  magnis  Marcynbus  diftare  crcdkur^Hie-  Bel&t0y 
ronymus  Natalis ,  qui  pro  Ignatiolgnatiique  fucceflbre  Lainio  vniuer- 
famluftransSocietatem,vnaque  Conftitutiones  promulgans,  cum  ve- 
niflet  Louanium,  tantafe  voluptate  exSociorum  integerrima  vita  per- 
fundi  fatebatur,vtperpetu6  ifticdegereperoptaret.  Eoprxfente,  prima 
Prouincix  Comitia  celebrara;  lecTuique  Maximilianus  Capclla  primus 
inVrbemiturus  Procurator,  lsquem  Louanij  mter  nouemdecim  Bcl- 
gas  vno  tempore  Socictati  adiuncTos,Petrus  Faber  in  Lufitaniam  mitte- 
reparabat.   Scd  Capella  mox  fecum  ipfe  pugnans,  manendum  cum 
fuis  ftatucbat  magis  quam  abeundum  cum  alienis.  eamque  menteni 
haud  parum  firmauerat  auditus  primx  notx  Concionator,  in  leuita- 
tem  hominum  inuchcns ,  quod  ad  vnius  adolefccntis  vocem  ( Stradam 
defignabat)tantaexipccTationeconcurrercnt.  Placuittamcn  officij  cauf- 
sa,  aut  inftigante  potius  Numine,  poftremam  dicere  Fabro  falurem: 
quemcumad  Vishauari  xdcs  offendiflec  Faber;  falutaturum  anteucr- 
tens,  Anne  &  tu  ,  inquit,  Maximiliane  nobifcum  ?  quam  ille  vocem 
tamquam  cejo  miflam  accipicns,fubito  teponit,Volo  &:  ego  vobiicum, 
Pater.  Inde  m  domum  ingredi  iufllis ,  vbi  Strada  farcinas  colligcbar, 

Qqqq.q   1  duo- 


860         IMAGO    PRIMI  S^CVLI   SOC.  IESV. 

duodeuiginti  rcperiteiufdem  mentis  lectiflimosiuuenes:  quibus  aggre- 

gatus,  ac  domum  redire  percaefus,  clauem  cubiculi  amico  cradic,  fu- 

pellectilem  dometticam  curaturo,  tranfmifluroque  ad  parentes.  Quid 

Heroes  illos  dicam,Edmundum  Campianum,  Robertum  Sothuellum, 

Thomam  Garnetum ,  Henricum  Walpolum,  Ioannem  Ogilbxum, 

Dominicum  Collinum  ,  Camillum  Conftantium ,  aliofque  quos  ad 

martyrij  gloriam  Belgica  noftra  non  genuit  quidem ,  fed  educauit? 

Camillum  Alberti  Pnncipis  ftipendia  mcrentem  hoc  ipfo  fa?culo  vidic 

Oftcnda.  Inciein  meliorem  tranfiit  militiam  Ies  v  duce^cuius  &  ca- 

ftra  in  vltimos  mundi  fines  fecutus  cft,  cui  profudit  &  vitam.   Hic  ille 

eftCamiilus,  quem  Firandi  in  Iapomaex  ipfis  flammis  Belgico  fermo- 

nc  percrantem  audiuit  Batauus ,  eo  tum  forte  fuis  nauibus  appulfus: 

cui  quamquam  iucundum  erat  fpectaculum  ardens  Icfuita,tamen  viri 

animus  conftantiaque  ftupori  fuit,  &  obtinuit  vel  ab  hofte  prxconium. 

Colliuus  quoque  ex  equeftristurmas  apud  nos  du&ore  C  h  r  i  s  ti 

milcs  eftectus,  generofum  languinem  martyrio  refcruauit.  Campianus, 

nauata  ftudiis  opera  Duaci,  diuino  impuliu  acTus  Romam ,  ab  Euerar- 

doPra?pofito  Generali  Societatem  impetrauit.   Walpolum  Miilio  ca- 

ftrenfis  habuitaliquamdiu.    Gametum  Societati  protulit  Audomaren- 

fe  Anglorum  Seminarium  fub  yEgidij  Schondonchi  Brugenils  inftitu- 

tione.-Tironem  habuit  Louanium.  Sothuellum  docuit  Leffius,  illo  di- 

gnus  difcipulo  Magifter.  Ogilbauis  e  Scotorum  Seminario,  quod  fiib 

Societatis  regimine  olim  Louanij,nunc  Duacieft,  nobis  focius  accdlit. 

Infinitum  fit  recenfere  nominatim  illuftres  viros,  qui  aliunde  orti, 

Stbade-    virtutum  docTrinarumque  lumen  Societati  Belgica:  intulere.  Petrum 

»*'/-*>       certe  Ribadeneiram  tacitus  praeterire  non  polTum ,  quo  prascipuo  apud 

Philippum  Regem  auctore  Belgium  poflidemus.   Is  poft  Stradam  Lo- 

uanij  naclus  Latiflas  campnm  eloquentice,  prxter  admiranda  mult.i, 

ingens  illud  Societati  decus  peperit  Iacobum  Ledefmam  Hifpanum, 

ingenij  doctrinafque  portentum ,  de  quo  infra  nonnihil  erit  cornme- 

morandum.  Poft  Ribadcneiram,aliquotannorum  intetuallo,  in  idem 

BdUrmi-  ftadium  ingreffus  Robertus  Bellarminus,  qui  poftea  Cardinalis  fuit, 

fepcennio  toto  in  D.  Michaelis  ade  Romani  Oratoris  nomen  cum  in- 

figni  laudc  fuftinuit,  ac  prarterea  domi  Sacram  doctrinam  &  Hebrai- 

ci  fermonis  prxcepta  tradebat. 

Sed  poft  illud  externum  lumen ,  domeftica  tandem  patriar  fidera, 
quorum  natiua  luxgratior,  aliquando  afpiciamus.  Nequeenim  exter- 
na  tantum  luce  fplendet  Societas  Belgica:  ipfiim  etiam  Belgium  ,  fi  fas 
eftdicere,  in  exteras  regiones,  Gcrmaniam,  Galliam,Italiam,  aliafque 
rcmotiores  terrarum  oras,  lumina  quxdam  fua  diftudit.  Italia:  dedimus 
Jvlercurianos,  Cornelios,  Berchmannos;  Sicilix  Vis.haua?os,  Vinckios, 
Danieles;  Germania?  Canifios,  Goudanos,  Delnos,  Bufeos,  Dcckerios, 
BecanosjGallix  Manararosjndiis  Barza:os,Trigaulcios.  Veriim  ne  ma- 
gnanominatemere  congefTifte  videamur,  exilluftrium  Belgarum  co- 
pia  nonnullos  diftincTe  proponamus,  non  ad  folam  ipforum  gloriam  , 
fed  ad  arnulationem  quoque  noftram;vt  patrias  imagines  contemplati, 
vircucum  fimilicudinemftudeamusinnos  imicacione  craducere. 

Illuftres 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  86 1 
Illuftres  Belgas  dicturus ,  illud  mihi  propofitum  ab  initio  profiteor,  Jltquot 
viuorum  laudibus  abflinere;  quorum,tefte  Velleio  Paterculo,vt  ma^na  tll"fr*: 
admiratio,  fic  cenfura difticilis  eft.  erunt  llli  magna  pars  fxculi  fecundi, 
&  m  eo  pro  meritis  fiium  inuenient  Homerum.  Soli  extra  inuidiam 
laudantur  mortui,  &  fecure  laudantur  foli.  Nam  viuentium  fama  ad- 
huc  in  ancipiti  pofita  eftj  cum  nemo  laude  dignus  viuat,  quin  fieri  pof- 
fitindignus.  Et  vero  quis  lapiens  fuas  viuentis  laudes  vel  exfpectet, 
vel  arquo  animo  patiatur  ?  Pefcennius  Niger  Imperator  panegyri- 
cum  dicere  volenti  nefcio  cui  dixiiTe  fertur :  Scribc  (audes  Marij,  <-vel  ^iius  Spais 
Hanmbalts ,  ve l  alicmus  ^Ducis  optimi  Vita  funcli  j  ($r  dic  quid  ille  fece-  vltTeiw. 
nt ,  vt  eurn  nos  imitcmur .  Hanc  ego  vocem  quotquot  viuunt  So- 
ciorum  interpretor :  cui  me  obfequi  par  eft,  &  fepultam  Patrum 
virtutem  in  exemplum  noftium  velutab  inferis  excitare.  Ceterum  qtrfe 
magnos  faciunt  &illuftres  viros,haec  ferefunt,  eximia  vitse  fanctitas, 
dochina,  eloquentia,  prudentia,  res  Deo  Religionique  fortiter  geftar. 
Et  quamquam  multorum  propria  quxdam  excellentia  eft  (  non  cnim 
omnibus  omnia  concefla,  fed  alios  fanctimonia,alios  fapientia,  alios 
d\\x  dotes  commendanti)  quoniam  tamen  plerique  plus  quam  vno  ali- 
quo  genere  funt  prasftances,  haud  vifum  operce  pretium  certas  in  claf- 
fesdiftingucre,  autdefinita  rerum  capita  perfequi,fed  quo  fere  vixerunt 
ordine  nonnullos,  fine  tacendorum  imuna,  nominare  verius,quam  qui- 
bus  digni  fiuupraxoniis  cxornare. 

Agmeniurefuo  ducat,qui  poft  Decemuiros  Tranfalpinorum  pri- 
mus  Societati  nomen  dedit  Petrus  Canifius  Nouiomagus:  qui  iamtum  PetmsC*. 
puer,  futuras  magnitudinis  fpecimen  dedit,  aztatem  moribus  &  omni  mf""' 
virtute  longe  antcgrefliis.  Is  nobis  diuinitus  deftinatus ,  a  Petro  Fabro 
in  Societatem  acceptus  Moguntia:,  mirum  quantum  fuo  acceflii  Sociis 
attulerit  gaudij.  Francifcus  Strada  continuo  in  vrbem  fcripfit  adlgna- 
tiuin  gratulatorias  de  tam  infigni  quarftu,  orauitque  debitas  diuinse  bo- 
nitati  grates  agi  proptcr  infperatam  ingenij  tam  excellentis  totque  doti- 
bus  pracditi  accelTionem.  At  Camfius  iam  nofter  quas  geflerit  fcri- 
pferitque,  quanto  Catholica:  ReligionLs  bono,  immenfum  fit  explicare. 
Primuscalami  Canifiani  labor,  Catechifmustuit^quem  Viennx  lcripfit 
iuflu  Ferdinandi  Regis  anno  m.d.liv.  atquehocprimum  a  Societatis 
Iiomine  opus  typis  vulgatum  publicam  adfpexit  lucem.  Tertio  poft 
anno  Wormatia:,  Louanienfium  DocTorum  rogatu,  quos  eo  Canifius 
euocandos  curarat,  Catechifmi  fui  fcripfitepitomen,breuemillamqui- 
dem,  fed  copiofa:  bibliothecacinftarhabentem:  quem  cum  lacTenutri- 
cis  imbibunt  pueri,  qucmque  linguis  donatum  omnibus  meritcV  Chri- 
ftianus  orbis  velut  abfolutiflimum  Fidei  noftrae  compendium  ample- 
xus  eft.  Ceteras  eius  lucubrarioncs  rcccnferc  non  cft  animus,  quas  fcire 
CLipientibusexhibebit  CatalogusScriptorum  Societatis  I  e  s  v. 

Fadta  viri  prarclara  domi  forifquc  fine  numerocclebrantur.  Domi 
primus  Germanix  Supcriori  Prouincialis  impofitus  ab  ipfb  Ignatio, 
Societatem  toto  Scptcmtrione  propagatiir,  ea  caufsa  vulgo  cxiftimatus 
aucTor  Icfuitarum.  Mortuo  Ignatio, in  iis  Comitiis  quas  prima  Societa- 
tis  gencralia  fuere  nouo  Generali  Prxpofito  crcando,ipfe  potiflimum 

Q  q  q  q  q   3  commu- 


862  IMAGO   PRIMI    SiECVLl   SOC.  iESV. 

communi  fufFragio  electus  eft ,  qui  Lacine  ad  Congregarionis  Patre3 
peroraretj  moneretque,  vc  rite  acque  ex  Societacis  legibus  fummum. 
crearenc  Magiftracum. 

Sane  Canifij  apud  Socios  fumma  femper  fuic  auctoriras;  merita 
vero  canca,  vc  quod  de  Lainio  dicebac  Ignatius ,  non  impari  racione  de 
Canifio  dixerim,  haudfacile  apparere  cUi  pra?  lllo  debeac  Sociecas.  At 
ille  domi  cancus,  foris  eriam  exftirit  maior.  Melanchchonem,  Schnep- 
pium,Piftorium,  Sarccrium,  Bullingerum,  Brcntium,  aliafque  bclluas 
C  h  r  i  s  t  1  vineam  vaftances,  vfque  eo  exagicauic ,  cancoque  nominis 
fui  terrore  compleuic,  vcprxfenriam  viri  neuciquam  fuftinerenr,  mul- 
tocjue  minus  formidabilem  potenciam  perorancis.  Vnus  ipfe  pkis  quant 
Herculea  audacia  omnia  harrefum  monftra  voce,  calamo  impugnauit, 
vicit,  triumphauit.    Hinc  conuitio  Canem  Auftriacum  dixere,  lupis 
nempe  illis  perpetuo  latratu  &c  morfu  grauem,quioues  Christx  innu- 
merabileSjVel  iam  raptas  extraheret  e  faucibus,vel,ne  raperetur,  feruarer. 
ConftatPontificum,  Regum,  Principum  teftimoniis,  hocporiftimuin 
Atlance  Religionem  Cacholicam ,  qux  alias  tota  late  Germania  perie- 
rar,  fuftencacam  fuitTe:  ilne  Canifio,  fi  quid  harreticis  credimus,  Rc- 
gnumPapifticum  cormerat.    Albertum  Boiorum  Ducem  dicere  foli- 
tum  accepiinus,  Petrus  Apoftolus,  8c  Paulus  ( is  erat  Hoffxus  Caniilo 
comes)  docuerunc  nos  legem  tuam  ,  Domine.  Ferdinandus  Roriiano- 
rum  Rcx,  in  fumma  temporum  pertutbatione,vno  maxime  Canifio 
fuftentance,  Chriftianum  recinuit  Imperium :  quem  idcirco  in  omni 
vita  coiuic  camquam  alcerum  parencem.    Viennenfes  infulas  a  Fcrdi- 
nando  femel  iterumque  oblacas,  ac  per  vim  pame  impoficas ,  Canifius 
fua  ie  modeftia  inuoluens  conftanrer  repudiauit.  Eum  Germania^Pra:- 
fules  contentiose  poftulabant,  exiftimailtes  ab  illius  capite  pendere  om- 
nemCatholica?  rei  incolumiratem.   Academia:  autem  omnes  Docr.o- 
rcm  illum  communem  venerarx,  monira  legeique  ab  eo  accipere  ma- 
gno  honori  ducebanc  &  gratiar.  Cardinalibus  ver6  quanto  in  amore 
ac  pretio  fuerir,  fupra  fidem  videri  poceft.  Cerce  Otho  Auguftanus 
Canifij  fpeciofos  ab  Euangelio  pcdes  fubmifsa  viraici  purpura,  fupplex 
aliquando  lauit  exofculatufque  eft.    At  Tridenti  Cardinalis  Hofius 
cum  aeger  decumberet ,  feque  ad  obitum  ferio  compararet,  ftatim  vt 
Canifium  vidit,  ranta  perfufus  eft  lartitia,  vt  continuo  morbus  abfceflc- 
rir:  id  quod  precibus  fanctiraticjue  Canifij  acceprum  Cardinaiis  palam. 
leferebat.    Quid  de  Summis  Pontificibus  dicam  ?  Pius  IV.  eum  ad 
Germania:  Principes  Legarum  fuum  plena"  cum  poteftate  mifit.  Qua 
in  legatione  illud  Canifio  dignum  facinus,  quia  domefticum,  minime 
prxceribo.    Interuifebat  fuos  ex  itinere  Nouiomagenfes.   Centeni  Sc 
viceni  erant  feu  propinqui  feu  affines,  magna  pro  fe  quifque  ambirionc 
cerrantes,  quis  eum  mensa  exciperet:  ille  officiofam  litem  ita  diremit: 
hortatur  ad  publicum  vrbis  valerudinarium  fiias  finguli  fymbolas  con- 
ferant,  ibi  corpora  curaturi,  poftquam  animos  cxleftibus  epulis  recreak 
fenr.    Ira  fit :  magna  dapum  copia  in  nofocomium  infercur;  omnes 
rite  expiati  &  facro  refcrti  pane,  tandem  menfis  accumbunt :  hilariter 
ibbrieque,  Sanctorum  more,  conuiuatis  Canifius  Religionis  pericula 

propo- 


LIBER  SExTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  86$ 
pfoponit  ;  dcinde  obteftatur  ,  vt  in  auita  Fide  conftent .  Illi  ftipulata 
quilque  manu  promifcre  conftantiam  ;  neque  fegnius  fcruauere .  Porro 
tantam  apud  facros  profanosque  Principes  au&oritatem  Canifio  dabant 
vitas  fanctitas  &  doctrina,  qux  duo  iunt  propria  Societatis  cacjue  vali- 
diflima  prcfidia,  diuinze  gloria:  filutique  proximorum  promouenda;. 
Ceterum  Dens  fortiflimi  Athleta:  laborcs  haud  vulgari  mercederemune- 
ratus  eft,  quando  viuum  mortuumque  mukis  apud  mortalcs  prodigiis 
nobilitauit.  Ferunt  adhuc  viuentis  rofauio,  vt  olim  Apoftoli  zona,  quin 
&  fbla  Canifiani  nominis  inuocatione  fupua  naturam  multa  patrata.  > 
Obiit  Friburgi  Heluetiorum,  annis  grauis  ac  meuitis.  Scpnlchri  magna 
veneratio  cft.  vrbs  patronum  fibi  adiciuit  folenni  deuotione ,  dc  cenota- 
phium  poiuit  ex  marmore. 

Poft  Petrum  Canifium  noli  tacendus  Theodoricus  &  ipfe  Bel^a,  Theodori- 
Petri  frater  ex  eodem  patre  ,  raua  indole  iuuenis :  nec  enim  fas  hatura  cus  Cant; 
coniun&os  diuidi  nauuatione  mea.  Louanij  haufitamouem  Societatis,  in  &«"" 
quam  admitti  a  Pecuo  fuatue  expetens  ,  Romam  ad  Ignatium  aman- 
datur.  cui  vifus  continuo  placuit,  arque  etiam  in  familiaue  cubiculi  con- 
tubernium  admiiTus  eft.    At  Ignatio  poft  biennium  in  caclcftem  focie- 
tatem  euocato ,  Theodouicus  tnum  Gerrrtariize  Collegiorum  ex  ordine 
Prarfecturam  geflit  annis  omnino  triginta,  Monaccnfis ,  Dilingani ,  In- 
golftadienfis .    Guaui  iam  artate ,  tacTus  apoplexia  ,  omnem  litteuauum 
memouiam,  adeoque  nominis  flii  ( quod  Meftaia:  olim  &  Alberto  Ma- 
gno  aliiscjue  contigit)  ac  prasteuealingua:  vfiim  penitus  amifit ;  nifi  quod 
duo  falutis  nomina,  Iesvm&Mariam,  cxpedite  fempeu  pronun- 
tiauet  .  obiit  Ingolftadij ,  ob  vita:  innocentiam  Angelus  pleuifque  ap- 
pellatus. 

Sed  in  magni  Gafpauis  Bauzasi  effigiem ,  qua:  inde  vfque  ab  India  dafpaf 
emicat  fua  luce  fpe&abiiis ,  aliquando  conueutamur  .  Is  ex  Zelandis  Bmtmi 
ouiundus,  poftquam  ftuducrat  Louanij,  vauiis  iactatus  cafibus ,  tandem 
a  Simone  Rodericio  ,  qui  fuit  ex  primis  Decemuiris ,  in  Societatem  prd 
rerum  temporalium  Adiutore  admittitur  apud  Lufitanos,ipfo  anno  qud 
Marrinus  Lutherus  Catholica:  rci  pcftis  iufelicem  animam  apud  fuos 
Germanos  exhalabat.  Nimimm  Deus  ,  quafi  poft  grauem  iram  tcuuis 
placatus,  eodeiri  tempore  &  leuabat  Europam  pcftilentiffimo  malo  ,  & 
nouum  Indis  Apoftolum  Xaueriumquc  alterunl  parabat .  In  Conim- 
bricenfi  Tirocinio  verfantem  fubiit  animus  &  cupiditas  concionandi. 
Quod  defiderium  vbi  Rodericio  prodidit,  iuflus  eft  ad  noftuos  habcre 
fermonem.  Vix  audiri  cccpcrat,  cum  fiibito  mouit  omncs  indifcutus  in- 
cultusque  oratou :  &  tamen  a  Simone  intcuuogatus ,  quid  de  fc  ipfc  (cn- 
tiuetj  quamquam  non  fucceflifle  tum  quidcm  fatebatur ,  nihilominiis 
afnrmabat  fe  concionatorem  fore.  Simon,  Deo  vtique  iinpcllentc,  ho- 
minemSacerdotioinaugurariiuiTum,cmittit  in  fiibiaccntemvrbi  agrum 
cxercitamcnti  gratia.  Ibi  Gafpar  non  cxquifitis  human.T  (apicntise  vcr- 
bis ,  fcd  Apoftoli  exemplo  diuinum  fpirans  audouem  ,  tantosfccit  ani- 
mouum  motus ,  vt  ad  loqucntis  pcdcs  vniuerfa  fefe  profterncret  concio, 
animique  fordcs  generosa  confcflione  cxpurgarct .  Fuit  cum  viginti  &z 
amplius  horas  immotus  in  audiendo  collocauit .   Quocumquc  inferrct 

pcdcm, 


864  IMAGO  PRIMI   S^CVL-I  SOC.  IESV. 

pedem,  ftatim  omnia  ardebant:  tantum  a  Zelandix  aquis  feruorem  at- 
tulit,vt  {iiis  igtnbus  ipibs  accendeuet  Hifpanos  .  Hxc  ad  Indias  fuere 
pradudia  :  quas,  vt  attigit,  ftatim  igne  fiio  proditus  eft.  Francifcus  Xa- 
uerius  in  Gafpare  fimillimam  fui  imaginem  cum  amore  contemplatus, 
eum  continuo  produxit  fparfiirum  flammas ,  lateque  omnia  populatu- 
rum,  ne  diutius  occultatus  fefe  ipfe  confumeret .  Goa  primus  laborum 
fuit  campus,  vrbs  non  magnitudine  magis  quam  cuiufuis  generis  homi- 
num  cotluuione  nobilis .  Hic  vbi  Gaipar  audiri  coeptus  eft  ;  mirum 
dictu,  tamquam  fulmineidti  mortales  viiiram ,  concubinas,  fiiperftitio- 
nem,  harrefim,  fcelera  omnia  deteftantes ,  ad  llliusgenua  publiceacci- 
debant.  Sed  Ormuzium  in  finu  Perfico  praecipuam  virtutis  iiix  pala^- 
ftram  habuit  :  quam  vrbem  merito  turpitudinum  omnium  dixeris 
fentinam  .  Fidem  fuperat  quem  iftic  Gafpar  exantlauitlaborem  ,  qu:e 
capitis  adiitdifcrimina,  qux  fuper  humanam  conditionem  viresque  ad- 
miranda  patrauit.  Mercatorum  animos  ita  dicendi  ardore  commouit 
aliquando ,  vt  male  partam  ex  vfura  pecuniam  fupra  viginti  aureorum 
millia  ad  illius  abiecerint  pedes  :  quod  lpfe  a:s  in  fubleuandos  paupe- 
res  &  Chriftiana:  pietatis  opera  conuertit .  Illum  Iudan,  illum  colebant 
Mahumetani,  vtraque  gens  iurata  odiflfe  Chriftianos .  Tantavelapud 
capitales  hoftes  vera;  virtutis  commendatio  eft.  Sane  ad  multorum  con- 
uerfionem  valuit  ea  opinio  fanditatis .  Practer  alios  innumerabiles  de- 
dit  Gafpari  manus  anachoreta  fenex,  quem  Rex  Ormuzij  tanto  habe- 
bat  in  pretio,  vt  aquam  venerabundus  biberet ,  qua ille  pedes  fuos  ab- 
luiffet.  Quin  vfque  eo  creuit  Sarracenis  in  Gafparem  reuerentia,vt  qua- 
cumque  incederet,  veftem,  atque  ipfa  pedum  veftigia  exofculari  benefi- 
cium  haberent.  Quodque  portento  fimile  omnibus  vifum,  vni  Gafpari 
fuum  fanum  Chriftianis  omnibus  inacceiTum  patere ,  eique  omnia  fu- 
perftitionis  fua:  facra  perfpect-a  elfe  voluerunt .  Et  profedo  hac  infb- 
lenti  Mahumetanorum  bencuolentia  in  Catholicse  rei  gloriam  oppor- 
tune  vfus  eft  Gafpar.  Claro  aliquo  die  magnam,  quod  folebat,  poft  fe 
trahens  Neophytorumcateruam,incredibili  confidentia  adfanum  illud 
pergit ,  perfradisque  foribus,  ingentem  crucem  defigit  in  loco ,  Mahu- 
metanis  horrendum  clamorem  &  fremitum  dantibus,  neque  tamen  vim 
repellere  aufis.  adeo  barbaros  confternatos  habebat  tanti  facinoris  au- 
dacia.  Ex  eo  die  fanum  fuum  deferiiit  fuperftitio  ,  quod  defixa  cruce 
pollutum  infani  illi  deteftabantur ,  obtinuitque  Religio  Chriftiana  per 
Gafparem  tam  generofi  fadti  imperterritum  audorem.  quo  faAo,  parne 
aliud  vmquam  patratum  India  viderit,  incertum.  Sed  agebat  haud  du- 
bie  Barzxum  diuini  Spiritus  prasfens  inftindus;  qui  &  alias  non  vna  re 
manifefte  fe  prodidit.  Nobili  Lufitano  vita  perditifTimo ,  &  confeflio- 
nem  refpuenti,  Gafpar  morbum  precatus  intulit :  quo  ferox  ille  tamdiu 
cruciatus,  donecfaclii  pcenitens, fimul  noxas  dolenter  aperuit:  fimul  pri- 
ftinam  recepit  fanitatem.  Alterum  vindi&a;  cupidum  per  falutem  obte- 
ftatus  vt  condonaret  iniuriam ,  cum  illc  impia  voce  iadaret  vindi&am 
falute  potiorem;  indignatus  Gafpar,  maiorique  a^ftu  percitus,  Antecra- 
ftini  meridiem  ,  inquit ,  quam  nunc  contemnis  falutem  ,  magnis  votis 
fruftra  inuocabis.  Vaticinium  dies  confecutus  oftendit :  ille  morbo  re- 

pente 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  865 
pente  ta&us,  &c  Confeflarium  inclamans,  dum  turbata  familia  quzren- 
do  Sacerdoti  dat  operam  ,  interea  impiatus  exfpirat .  Hoc  quoque 
GafparhabuitnonabfimileXauerij:  Lufitano  fermone  verba  faciens  a 
Regij  fanguinis  Sarraceno ,  Lufitanicx  prorfus  iingua:  ignaro,  perfe&e 
intellectus  eft.  Valuit  prodigium  ad  perfuadendum  homini  Chriftianam 
Fidcm.  Iamfama  Gafparis  Conftantinopolim  perlata,  Chriftianos  illos 
ad  viri  defiderium  inflammabat.  Mittitur  honeftiflima  legatio ,  fed  in 
ftatione  Barzamm.  obedientia  retinebat ,  Xauerius  Ormuzio  exire  Ve- 
tuerat,  zelum  illius  omnes  terrarum  oras  complexum  prudentia  modera- 
tus  :  quo  iam  &  ipfb  Iaponiam  medkante  ,  reuocatus  Barza?us ,  Pro- 
uincia:que  pro  Xauerio  pra:pofitus ,  defe&is  aliquando  inter  concionan- 
dum  viribus,  quanto  omnium  lu&u  ,  tanto  reiChriftiana:  damno  ela- 
tus  eft.  Vir  plane  heroicus,  altera  cum  Xauerio  Indorum  gloria,  eiuf- 
demcjue  rerum  geftarum  vita:que  laudatiflima:  verus  armulator ;  &  ali- 
quando  fimilescum  eo(fic  fperare  iubent  merita)honores  Supremi  facro- 
rum  Iudicis  fblenni  iudicio  decernendos  diuifurus. 

Ha:c  duo  funt  quac  adhuc  fpe&auimus  maiora  lumina ,  Barzarus  Ca- 
nifiusque;  quorum  prxcipue  radiis  pcr  vtrumque  orbem  illuftris  ince- 
dit  Flandro-Belgica  Societas.  Nunc  aftra  cetera ,  quibus  Belgicum  mi- 
cat  ca:lum,  leui  oculorum  coniectu  intueamur. 

Cornelius  Vishaua?us,  dequofa-pememinimus,  vircandidiflimipe-  comeUnt 

ctoiis,  domo  Mechlinienfis  fuit .  Is  ante  initam  Societatem  anrii9  om-  fiihuumi 

nino  quatuordccim  interdiu  no&uque  textum  horrenti  crine  cilicium 

fuper  nuda  carne  geftauit.  Tantam  fibi  fanctimonia:  opinionem  colle- 

gerat  apud  omnes ,  vt  eius  vita?  acla  confcriberent  multi ,  perque  alias 

terrarum  oras  circumfcrrent ;  neque  iam  efTet  vlius  Belgij  angulus  j  quin 

Cornelij  nomine  pcrfbnaret .    Diuinitus  de  inftante  Sociorum  aduentu 

prxmonitus  cft;&,poftquam  venerant,diuinitus  a:des  illorum  hofpitales 

edodhis.  Cornelium  Belgarum  primum  in  Belgio  adfcripfit  Faber  ( nam 

Canifium  pauloante  adf Iripferat  Moguntia: )  anno  M.  D.  XLIII.  Vnius 

accefius  plurimis  valuit  ad  exemplum  -,  &  ingens  Societati  parta  com- 

mendatio  eft.   Teftatam  communi  voce  illius  f  an&imoniam  ad  patien- 

tkt  Lydium  lapidem  exploraturus  Fabcr,  mille  hominem  tentauit  mo^ 

dis.  Stradar  iuueni  concionaturo  Vishauarum  iam  prouetftum  artatc,  tot 

grauem  meritis ,  &  colle&a  fan&itatis  fomu.  nobilem  ,  iubebat  ire  ccu 

mitem  ad  Leuam,  &  geftata  clepfydra  in  fuggefti  gradibus  attempcrarc 

fpatia  dicendi.  Sexcenta  huiufmodirucre  cxperimenta,quibus  Cornelius 

nihilofactus  impaticntior,  virtutem  fuam  vere  auream  probiuir,ex  cocjue 

tempore  fummo  in  pretio  apud  Fabrum  Sociosquefuit,  ipfumque  adeo 

Ignatium.   Illud  in  ipfb  Fabro  cdidit  mcmorabile.  Prxcocem  Louanio 

abitum  in  Lufitaniam  paranti ,  parua  precetertianam,&  fimulmoram 

trimeftrem ,  Academia:  illi  fru&uofiflimam,  iniecit.  Iuflus  dcindepre- 

cem  vcrtcre,  pcpulit  rcpente  morbum  ,  vti  f  upra  diximus,  quo  iam  Fa- 

ber  dcpofitus  ab  ipfis  Mcdicis  habebatur.    Infinitus,  Cornelio  auctor?, 

Rcligiofam  vitam  amplectcntium  fuit  numcrus  .  Caftimonir  fuauifli- 

mum  odorem  amoremque ,  quibufcum  agcrct ,  afflabat ;  ipfe  pcrpctuo 

feruauit  illibatam.   Mcflanx  in  Sicilia  (  vbi  primum  Socictatis  Tiroci* 

Rrrrr  niuni 


$66        IMAGO   PRIMI   S^CVLI  SOC.  IESV. 

nium  illo  Magiftro  fuit  )  prouerbio  ferebatur ,  nullam  viduam  virgi- 
nemve,  quantumuis  nubere  deliberatam ,  pofle  vel  breuifiimum  cum 
Comelio  fuftinere  fermonem,  quin  ftatim,  mutata  mente,  in  feruanda: 
ac  Deo  confemandaz  cartitatis  defiderium  exardefcerct .  Id  ad  iocum 
experturx  tres  haud  ignobiles  filix,  iam  nuptiis  addi&r,  confpirationc 
inita  vno  tempore  apud  eum  noxas  confefTione  deponunt.  Serius  repcn- 
te  fit  iocus  :  momento  alia  poft  aliam  ammo  mutata: ,  nuptiis  valerc 
iufTis  ,  C  h  r  i  s  t  v  m  Sponfum  elegere.  Obftupuit  vniuerfa  ciuitas;  & 
illse  ipfx  qux  ludum  fa&uras  vencrant  ,  commutationem  fuam  fine 
fine  mirabantur .  Alteram  capillamenti  venuftatc  gloriofam,  &  acl  fbla 
caftimoniae  Religionisque  trepidantem  nomina  ,  monuit  Cornelius) 
breui  pcenas  in  ipfis  quos  tantopere  adamaret  crinibus  daturam.  Ded.it: 
caput  repcntino  capillorum  vitio  deformatum  ,  ac  turpis  caluities.  fecutt 
perfuafit  Religionem .  Perfpe&as  habebat  animorum  latebras  Visha- 
uadis ;  &vnum  aliquem  iii  confeflione  nefcio  quid  grande  occultan- 
Beyeriinck  tem  improuisa  fceleris  manifeftatione  ita  perculit ,  vt  collapfum  pro 
mThcauo.  mortuo  Dene^lu  naDerent  omnes  ,  donec  Cornclij  precibus  ad  vitam 
reuocatus,  publicum  miraculi  teftimonium  ipfemet  dixit.  In  fingendis 
ad  perfectam  \kx  rationem  animis  nihil  Vishauceo  fortius ,  nihil  fua- 
uius.  Ab  eo  Tironum  Meflana:  Magiftro  mire  i"e  edo&um,  &  fcru- 
pulis  plurimis  ac  moleftiis  ereptum ,  fatebatur  Iacobus  Ledeiina  ;  eiuf. 
que  di&a  ac  monita  tanti  faciebat,  vt.in  libcllum,  qui  hodieque  afferua- 
Hift.sockt.  tur,  accurate  fingula  referret.  Sed  nulla  res  virum  axjue  celebrauit ,  vt 
p.z.i.b.i.  frequcntiiTima  dxmonum  ex  infeiTis  mortalium  corporibus  extcrmina- 
tio.  Iucundum  Cornelius  habebat  cum  illis  bclluis  depugnare ,  &  longe 
defidcratiflimum  adftantibus  fpe&aculum  dabat.  Id  cauflae  fuit,  cur  eo 
muneretantum  ftrepitum  adferentediu  abftinereiuiTus,  infignemani- 
mi  a^quitatem  domefticis  externisque  hominibus  ad  miraculum  proba- 
rit.  Conftabat  enim,illius  maxime  vocem  accidere  formidabilem  teter- 
rimis  illis  geniis ,  &  Comelius  ipfe  hanc  fibi  gratiam  diuinitus  conce£ 
fam  nouerat ;  ac  nihilominus  nec  verbo  vmquam  nec  figno  prodidit 
grauem  fibi  euenire  illius  tam  rara:  poteftatis  interdidtionem.  Obiit 
Laureti  placidiffime,  quamuis  adhuc  vires  bene  robufto  corpore  confta- 
rent.  Oculi  mortuo  hilariores ;  os  venuftius ,  &  viuo  rubore  furfufum: 
animi  fan&imoniam ,  fi  aliunde  nefcires  ,  cadauer  ipfum  certiffimis  lo- 
quebatur  indiciis. 

Exempli  vim  efle  maximam  tunc  euidenter  apparuit ,  ciim  Louanij 

Vishauasus  fuo  in  Societatem  ingreflii  multis  poft  fe  apertam  oftendit 

tSMnlti    viam  .   Illum  Petrus  Faber ,  non  ifte  magnus ,  fed  alter  ei  cognominis, 

Vuha-      cuj  patria  erant  Halla*-, illum  Leonardus  Keflelius,Hermes  Poen,Ioannes 

Vunjn-    CuuilloniuSjMaximilianus  Capclla,Daniel  Parebruck,Iacobus  Duacen- 

fis,  Thomas  Poghius,  Adrianus  Adriani,  Nicolaus  Goudanus,  Corne- 

Brogelmannus,  Antonius  Vinckius,  Nicolaus  Lanoius,  Lambertus 


trant 


Soaeta- 
tem: 


IIUS 


Caftrius,  aliique  Belgarum  multi,  haud  magno  temporis  interuallo  fe- 
cuti  funt,  prarftanti  indoleiuuenes,artiumMagiftri,&  primam  Philofb- 
phia:  laudem  adepti  nonnulli ,  fcd  &  plerique  iam  Theologia:  Bacca- 
Lurei :  quorum  deinde  alij  rexere  Prouincias,  alij  mira  eruditione  in  ce- 

leber- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGiCA.  My 
leberrimis  Europae  Academiisjipfbque  Tridentini  Concilij  auguftiflimo 
theatro  claruerunr. 

Nicolaum  Florenrij  a  patria  dixere  Goudanum  :  Bergizomij  Paftor  NkoUtU 
etat  quando  ad  Societatem  acceilitj  ineratquein  homine  facultas  dicendi  GoH^'VJ 
fane  mirabilis,  &  inftrumenta  naturas  atque  doctrince.  Itaquc  celebra- 
batur  vbique  maximis  laudibus :  cumque  refcillet  populus  eum  elle  di- 
cTurum,  occupabantur  diu  ante  fubiellia,  proximisque  currcbatur  e  pa- 
gis.  FrucTum  ex  ea  vinea  tulit  eiufmodi,vt  vefcentium  ca?lefti  pane  fre- 
quentia  vcteris  Ecclefia?  facies  exprimi  videremr .  Opponebat  ille  fe  au- 
dacTer  harreticis,  &  abductam  a  Catholica  Religione  plebem  in  finum 
Ecclefiae  reducebat,  ipfis  hoftibus  admirationeperculfis.  Ab  Ignatio 
in  Italiam  euocatus ,  prima  Venetiis  pofuit  fundamenta  Collegij .  Bo- 
noniar  honoriflca  Do&oris  infignia  indeptus ,  Ingolftadium  abiit ,  vt 
partes  Alphonfi  Salmeronis  impleret.  Ex  ea  Academia  Vicnnam  tranf- 
latus  eft,  poftulante  Ferdinando  Romanorum  Rege ,  imperante  Ponti- 
fice  lgnatioque.  Inde  Romam  ad  prima  Societatis  Comitia  profecTus, 
iterum  in  Germaniam  ad  Wormatienfe  Colloquium  dimittitur  ,  nomi- 
natim  poftulatusa  Ferdinando  P.ege:  remque  ibi  Catholicam  aduerfus 
harrericorum  potentiflimum  &  famofiflimum  quemque  tantis  animis 
propugnauit,  vt,cum  afger  ad  dimicationem  accefTitTet  ,  atque  a  Medi- 
cis  tabe  confumendus  iudicaretur ,  in  ipsa  ftudiorum  diurna  nocTurna- 
que  contcntione  valetudini  fit  reftitutus.  At  malo  iterum  recrudefcente, 
tandem  Belgio  fuo  redditus  eft ;  primusque  Louanij  Paxlagogia  quaf: 
vocant  piis  adhortationibus  tantoperc  excoluit,  vt  RecTores  ac  Magiftri 
aliam  breui  iuuentntem  cumadmiratione  &gaudio  fentirent.  Acfiib- 
inde  Goudam  a  fuis  ciuibus  inuitatus ,  vbi  pro  concione  audiri  coe- 
pit,  tanta  vrbis  fecuta  eft  commotio,  tamquam  caelo  lapium  hominein 
accepiiTet. 

Sed  prima  Goudani  gloria  ,  Pij  IV.  iudicium  eft :  is,  pro  ea  quam 
de  viri  virtutedocl:rinaqueconceperatopinione,Legatumfuumin  Sco- 
tiam  ire  voluit  ad  Mariam  Stuartam  Scotorum  Reginam  ,  quae  mortc 
Francifci  II.  Galliarum  Regis  vidua  fe  receperatad  fuos,  partim  confo- 
landam,partim  adhortandam  incitandamque,vt  ad  Concilium  Tridcn- 
tinum  mitteret  Epifcopos,  auitamque  interea  Religionem  in  fiip  Regno 
aducrfus  vicinum  Anglix  incendium  conferuaret .  Erat  proftrata  tum 
valetudine  Goudanus;  ac  nihilominus  boni  publici  obedientiarque  ftu- 
dio,plenam  laboris  periculique  prouinciam  lonoe  ante  falutemfuam 
habuit.  Louanio  profectus  eft,  duobus  Scotis  nobilibus  in  Societatem 
iam  receptis,  Edmundo  Hayo  &  Gulielmo  Crittonio  comitatus  ,  qui 
maximo  vfui  in  ea iegatione  fuerunt.  Vix  ad  Lerha:  portum  in  Scotiam 
appulerant ,  ciim  ex  Catholici  cuiufdam  incauto  fermonc  ad  hxretico- 
rum  aures  Miniftrorum  res  tota  celerrime  peruolat .  Extemplo  Collunt  e 
fuggeftibus  vocem  ,  adefle  ab  Antichrifto  (  hoc  illi  nomine  Pontifici 
Romano  odium  &  infamiam  quarrunt )  Iefuitam  Legatum,  qui  Regi- 
nam  dolis  donisque  corrumperet  ,  &  nouum  euerteret  Euangclium. 
.  Iam  hasretici  dominabantur ,  maximeque  fpurius  Reginx  frater,Prior 
S.Andrea; ,  qui  ante  illius  e  Galha  reditum  ,  eucrfis  templis ,  Rcgnum 

P.rrrr  2.  occu- 


868  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  S  O  C  IESV. 
occuparar.  Sacrificium  ramcn  Catholico  ritu  in  fuis  aedibus  Regina  ob« 
tinebat.  Ceterum  Religionem  nec  liccbar  abfque  Ordinum  Regni  con- 
uenru  rcftirui ;  &z  apparcbat  plerofque  ,  fi  res  renrarctur,  repugnaruros. 
Adhax  adirus  ira  omnes  inrerclufos-obieptosque  Proceres  &c  Confiliarij 
tcnebanr ,  vix  vr  randem  Apoftolico  Nuntio  fcmel  atque  iterum  pene- 
trandi  ad  Rcginam  poteftas  fuerit  ,  per  pofticum  admilTo ,  cum  ea 
frarrem  reliquosque  cuftodes  de  induftria  ad  Miniftcllum  quemdam 
intcrca  audicndum  ablegafTet .  Memoraru  difficile  eft ,  quanrum  gau- 
dij  cx  Goudano  viib  audiroque  accepenr  prarftantifTima  femina,  quan- 
tum  acceperit  animi  ad  tuendam  Fidem.  Ex  Epifcoporum  numero 
qnos  conuenire  ftuduir  Goudanus ,  &  quas  habebat  Pontificis  litteras 
reprafenrare  •,  nemo  eft  aufus  (cit  illi  credere ,  pra-rer  Dunkelia:  Pra?- 
fulem  ,  qui  pallus  eft  ad  fe  venire  Itali  mercaroris  habitu ,  cui  Epifco- 

f>us  fcilicet  pecuniam  deberet .  Vbi  in  fecretiore  conclaui  Pontificiae 
ittera:  prolarx  funr :  ambos  ea  vis  lacrymarum  opprefllr ,  diu  vrneu- 
tererumpere  in  vocem  potuerit.  Inrerea  diligenrerad  necem  Gouda- 
nus  qua?rebarur :  euenitque  ,  vr  mercarorem  Gallum  rure  farellires  na- 
€ti ,  ratique  illum  effe  fub  ementito  habitu  Apoftolicum  Nuntium, 
male  verberibus  mul&arint ,  omni  licetconteftatione  negantem  fefe  efle 
cum  quem  quacrerent :  ac  forre  eriam  confeciiTent  hominem  ,  nifl  in 
yrbem  retra&us  pro  mercarore  qui  erat  agnitus  fuiflet .  Ita  liber  di- 
milTus  eft,  acceptis  verberibus  dirior,  merce  profe&o  haud  paulo  iis 
quas  tracTabar  vriliore ,  fi  vti  nouifTet.  Portus  quoque  omnes  obfede- 
rant  hasretici ,  ne  acceptis  a  Regina  litteris  exitum  Nunrius  inueniret. 
At  Hayus  Crirroniusque  cum  fideli  naura  pacTi,  vt  aliquot  a  porru  mil- 
libus  opperiretur ,  eo  per  fcapham  emifere  Goudanum  .  Qui  perfun- 
clus  legarione ,  aliquot  deinde  annos  Louanij  vixit ,  qua  Latino  fermo- 
ne  horratus  Academicos,  qua  ficras  Paginas  inrerpretatus ,  donec  mor- 
bo  laboribusque  confumprum  exftinxit  annus  m.  d.  lxv.  qui  ei  verx 
quietis  initium  fuit. 
I^jcolatft  Huius  maxime  viri  ftimulatus  exemplo  Nicolaus  Lanoius  Fur- 
Latiotus,  nenfis  Canonicus ,  animum  ad  Societatem  applicuit.  is  qui  poftea  Ger- 
maniae  fccundum  Prouincialis  fuit ,  quique  in  Generali  prima  Congre- 
gatione,mortuolgnatio  ,  ad  fupremum noftri  Ordinis  Magiftratum 
nominams  eft  fuffragio  vno  ex  viginri ,  cum  &  Pafchafius  &  Borgia 
vnum  rerulifTent ,  Natalis  quaruor ,  cerera  Lainius. 
Leonardus  Sed  ad  Leonardum  KelTclium  ,  &  fan&imonia  vhx ,  &  perperua 
KetfehKs,  gubemarione  confpicuum ,  fefe  conuertat  orario.  Louanij ,  qua;  patria 
illifuit,  in  Societatem  admilTus  eft  a  Fabro ,  cumque  aliis  vndecim  Bel- 
gis  in  Lufiraniam  milTus  ad  Simonem  Rodericium  ,  amplificando  Co- 
nimbricenfi  Collegio,  quod  Ioannes  Tertius  Rex  Societati  noftra?  exci- 
tabar.  Simon  ex  duodecim  illis  remifir  quinque  ,  &  in  his  KefTelium, 
feu  valerudinis  caufsa,  cui  peregrinum  cxlum  oberat ;  feu  quia  Lufitani 
Proceresiniquoferebanr  animo ,  Collegium  Conimbricenfe  Lufitanis 
Indisque  erectum  occupari  ab  exreris .  Faber  reducem  KefTelium  conri- 
nuo  Colonienfibus  Sociis  fpe  fururi  Collegij  iftic  degentibus  prarficir; 
quamille  Prxfeduram  fuftinuit  tanto  cum  rerum  fuccefTu ,  vtmature 

adeo 


LIBER    SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      869 
adeoexLufitania  ad  hoc  remiflus  fuifle  videatur .   Ex  eo  die  Keffelius 
quoad  vixit ,  Societatem  Colonix  gubernauit.  Multa  lftic  fupra  naturse 
vim  ab  lllo  patrata  .  A  Prcpofito  cuiufdam  Ccenobij  rogatus  3  vt  ad 
Ccenobitam  mord  iam  proximum  accurreret ,  paruit.   JE ^er  delcctatus 
virtute  Keflelij,  colle&is  viribus,  ab  vltima  pueritia  vitam  fuam  repetere 
confiteiido  incipit.  vixqueiam  cceperat,  cum  eccetibi  vis  morbi  remi- 
fit:  neque  finierat  ,cum  leuatus  omni  morbo  furrexit  e  cubili,  fuisque 
pedibus  ingreiliis  eft,  qui  paulo  ante  ad  fupremum  certamen  riie  fuerat 
perun&us .   Alium  occupato  corporemalus  fpiritus  exagitabat :  is  vbi 
rite  noxas  apud  KelTelium  expiauit ,  continuo  darmonem  ab  feexcuflit; 
nec  enim  diutius  habitarefatanas  poterat,vbi  per  Sacramentum  reconci- 
liationis  ius  amiferat  domicilij  .   Sed  lllud  in  primis  illuftre  &  ad  pofte- 
rorum  memoriam  commemorandum,  quod  Keflelio  noftro  cum  Iaco- 
bo  Ledefma  ,  de  quo  iam  femel  irerumque  meminimus ,  Colonia?  inter- 
cefTit.   Compluti  in  Hifpania,  atque  in  Gallia  Parifiis ,  multiplici  re- 
rum  fcientia:  nauarat  operam  Lcdefma  ,  vtuobique  cum  ingenti  fingu- 
laris  ingenij  fama,  quando  Louanium  quoque  fua  ipfum  traxit  inexple- 
bilis  fciendi  cupido  .   Hic  Patrum  familiaritate  vfus ,  maximeque  Petti 
Ribadeneira? ,  tandem,  poft  longam  feptem  annorum  luclationem,So- 
cietati  fe  dedit ,  admilTusque  cft  annum  artatis  agens  tertium  circiter  ac 
trigefimum ,  exquifitiflima:  doctrina:  prudentia:que  vir ,  comparandus 
plane  cum  paucis.    Louanio  iter  Rx>mam  intendens ,  dum  forte  Colo- 
niae  Ccenobium  vifit  Carthufianorum,  perquc  fingula  oculos  ac  men- 
tcm  ftudiose  circumfert  ,  &  folitudinem ,  quietem,  facrumque  illud  fi- 
lentium  admiratur  5  ccepit  paulatim  animus  ad  eius  difciplinx  formam 
propendere.  ac  prope  iam  aberat  vt  initam  a  fe  viam  damnaret ,  cum  re- 
pente  Leonardus  Keflelius,  cafune,  animpulfu  Numinis  potitis  ,  fuper- 
uenit,  vltroque  Ledefmam  compellans,  Non  hic  fiint  omnia,  mi  frater, 
inquit .  Habet  Christi  Iesv  Regina  Sponfa  veftitum  aureum 
pulcherrima  varietate  diftinCtum.   &  vero  hi  funt,  &  prarterhos  alij 
fiint  multi  vere  homines  Religiofi,  quorum  Deo  funt  accepta  obfequia. 
Eam  vocem  Ledcfma  non  hominis  ,  fed  Dei  ad  cogitationes  fiias  tam 
apteattemperateque  occurrcntis  interpretatus ,  prima  confilia  rcfumpfit, 
magisqueetiamconfirmatuseft,  quando  haud  multo  poft  nouum  ab 
eodem  Patre  accepit  oraculum.    Inambulabat  domi  Ledefma,  de  cafti- 
tate  perfeuerantiaquc  folicitus,  quando  hxc  Dei  dona  efle  cogitabat.  Fit 
obuius  hic  quoque  Keflelius ,  atquc  ex  improuifo,  Certus  efto ,  mquit, 
Deus  tibi  caftitatis  &  perfeucrantia?:  dona  concedet .    Hxfit  primiim 
Lcdcfina  attonitus,  vndc  ca  viro  notitia;  tum  Dcierga  fe  beneuolendam 
veneratus,  pulfis  cx  animo  anguftiis ,  refpirauit.    Hoc  quoque  KeiTclio 
accidiiTe  memorant  prodigiofum  .    Ignatij  vidcndi  magno  ardebit  de- 
fiderio ,  eaque  caufsa  Romam  cogitabat.    At  Ignatius  eum  Colonienfi- 
bus  neceiTarium  exiftimans ,  vetuit  abire  ftatione ;  atque  interim  fcribe- 
bat,  fi  Dco  gratum  foret ,  aliis  millc  modis  voti  compotem  facile  futu- 
mm.   Enimuero  gratum  fuifle  Dco  res  ipfa  comprobauit.   Ignatmm 
fpirantem  Romac  diuina  vis  Keflelio  Coloniarfpcc^andum,  &c  ,quod 
mirere,  cum  otio  alloquendum  ftitit.   Ceterum  Leonardus  tametfi  Co- 

R.  r  r  r  r  5  loniam 


%7&  IMAGO    PRlMl    SMCVLl    SOC.   IESV\ 

loniam  fuam  perpetuo  excoleret;  Nouiomagum  tamenBelgij  vrbem, 
quo  fpes  vocabat  niagna.Gollegijj  fubinde  euolabat.  lbi  ad  eum  tanti 
confitentium  fuere  concurfus ,  vt,  quamuis  dics  totos  fiii  copiamface- 
iet,  acgre  tamen  multitudini  faceret  (atis.  Afhrmabat  tale  fibi  nihil  vm^ 
quam  vfu  veniiTe  j  nec  audiendis  illis  folcre  defatigari,  fed  tam  recenti- 
bus  fuifievinbus  poft  impofitumlaboribus  finem,  quafi  tum  primuni 
eos  inchoaret.  Negabat  quoque  hofpes  eius  Canonicus ,  annum  antc 
centefimum  tantos  in  ea  vrbe  fuilTe  confpecTos  vcl  auditos  ardores.Tam 
pulchris  initiis  haud  perinde  bonus  exitus  refpondit.  Pia  virgo,quas 
fuos  Canifios,  Petrum  &  Theodoricum,  fororis  filios  in  Societate  habe- 
bat,  ardes  fuas  &  quamdam  aream  Leonardo  in  Societatis  vfum  obtu- 
lerat^ac  fratris  fui  maxime  repugnantis  confenfum  aureis  mercataocTin- 
gentis,  donationem  rite  confecerat.  Id  vbi  vulgatum  eft,  primariorum 
nonnulli  confcientia  prauas  religionis  contrariam  fibi  Societatem  fore 
intelligentes ,  ficTis  criminationibus  in  eam  commouent  Senatum ,  &: 
ipfum  m  Religione  nutantem.  Extemplo  Senatus  renuntiari  KefTelio 
iufTit,  vrbe  faceiTeret.  Aderat  tum  ipfi  llli  virgini  monbunda:  Leonar- 
dus ,  &  migrantem  animam  confuetis  Deo  precibus  commendabat. 
Quo  in  munere  eum  interpellari  hattd  funt  palTi  familiares .  Vbi  illa 
exceflit,  accepto  Senatus  edi£to,per  fummam  iniuriam  pofleilione  do-* 
mus  ipsaque  eijcitur  ciuitate.  haud  impune  profeclo:  nam  &  Confiil, 
qui  prxcipue  au&or  facinoris  fuerat,  gemina  prole  in  altercatione  mu- 
tuofeiro  necata  orbatus  eft,  breuique  tertium  ipfe  funus  acceflit.  Se- 
natorum  alius,  qui  pronuntiarat  edi&um,  lenta  febre,  &,  quod  triftius, 
defperata.  animi  faiute  contabuit. 
Eaniel  Idem  qui  Keflelium  dies,  dedit  &  Societati  Danielem  Parebruck 

^^^Teneramundanum ,  magni  animi  virtutisque  virum ,  cuius  maxime 
patrocinio  leuata  prima  Sociorum  Louanij  egeftas.  Rem  prarclare  in 
Sicilia  gefTit  Panormi,  Catanar,  aliisque  locis ;  ac  prxcipue  in  oppido 
Itala,  vbi  &  populum  ipfnm  &  Abbatiam  Monachorum  fandTi  Bafilij 
ad  egregiam  Chriftiana:  vitafformam  excoluit;  Grarcisque  eorumdem 
ritibus,  quos  per  imprudentiam  defpiciebat  populus,  publice  expli- 
catis,quam  merentur  aucToritatem  venerationemque  conciliauit.  Inter- 
dum  &  per  Dicecefim  Mamertinam  omnem  excurrit,  Apoftolico  rita 
oppidatim  &  pagatim  catechifticas  inducens  fcholas;  nec  cum  viarum 
inodo  laboribus ,  fed  cum  fame,  fiti,  rerumque  quas  natura  defiderac 
inopia  lucTatus ,  a^quiffimo  femper  animo  lxtoque ,  &  ad  dicendum 
qua:ftionesque  grauiflimas  explicandas  femper  prompto,  tametfi  &li- 
t  brorumcopia,  &  otium  ad  commentandum  deeflet.    Ad  Palajftinar 

facra  loca  ab  impietatis  tyrannide  vindicanda  ingens  erat  homini  ar- 
dor,  eaque  fpe  non  modo  aliis  difciplinis  pecTus  imbuerat ,  fed  Grc- 
cam  quoque  linguam  &  Hebraeam  didicerat  accurate.  Inter  hxc  ftu- 
dia  cum  elTet  Montis  Regalis  RecTor,  Panormum  forte  digreflus,  mor- 
bum  mortemque  non  improuifam  inuenit .  Multis  antequam  obirec 
diebus,  RecTori  Panormitano  Paulo  Achilli,  &  ipfi  Prouinciali  Hiero- 
nymo  Domenecco(a  quo  ha:c  confignata  litteris  accepimus)  confir- 
mauic  vifum  fibi  efle  iuuenem  vna  cum  duobus  comitibus,  ac  denun- 

tiafle, 


LIBER  SEXT.S.  SOCIETAS  FLANDRQ-BELGICA.  871 
tiaffe ,  mortem  ipfo  Christi  Natali  a  meridie  oppetcndam.  Narranti 
ndestimide  habita,  proptervim  morbi,  cum  nemo  fperaret  ad  eum. 
diem  extrahi  pofle  vitam.  ExtracTa  eft  tamen,  ac  tunc  magis  de  vifi  fide 
dubitatum,  cum  caufla  mortis  nouanulla  appareret.  Atiile  nihilomi- 
nus,plane  vti  prardixerat,  poft  meridiem,  leniter  ore  fubridens,  vix  fin- 
gultuedito,vinculis  folutus  eft  corporis.  Inter  cetera  a:tern£  felicka- 
ns  indicia  habitum  eft,  Collegij  Regalis  continuo  poft  eius  mortem 
facTa  res  melior.  Nam  migraturo  Patres  certatim  multa  commenda- 
rant;  quas  vt  alacer  acceperat,  ita  fideliter  exfecutus,  fui  Collegij  me- 
morhaud  dubie  credebatur. 

At  fi  quem  virum  Belgam  illuftrem,  decjue  ipfo  benemeritum  Bel-  Mr*n*$ 
gio,  habuimus;  isprofecTo  eft  Adrianus  Adnani,  domo  Antuerpienfis,  *>*drumi> 
de  quo  non  pauca  primo  huius  Libri  Capite  commemorata  funt.  Ad 
Societatem  ineundam  praruia  Vishauad  duxere  veftigia.  Eum  Ignatius 
vbi  pertracTauit  Romx ,  poftea  inter  Socios  Angelum  non  dubitauit 
nominare,  morum  alioquin  acerrimus  cenfor .    Difficilem  periculo- 
famque  corporis  fecTionem,  vrgente  vi  mali,  pafliirus  aliquando,  nocTe 
deflgnatam  carnificinam  prxcedente,  cum  ingenti  fiducia  Deum  ob- 
teftatiis,  neceflitatem  fibi  tam  grauem  fubeundam  deprecabatur.  nec 
fruftra  :  repente  ad  precantis  aures  clara  vox  allapfa  eft,  Sanus  efto:  & 
cum  voce  fublatum  malum,  &  fanitas  reftituta.    Puerum  trimum  diur- 
nis  nocTurnisque  damionum  fpecTris  miferc  agiratum,cohorrefcentibus 
piiis,  ingenti  membrorum  omnium  trepidatione,  ad  aram  fifti  iuflit: 
vbi  facris  ipfe  operatus  ,  parentibus  filium  incolumem  omnique  dein- 
ceps  infeftatione  liberum  reddidit:  cuius  etiam  fratrem  natu  maiorem, 
cum  in  eafdem  fpecTrorum  formidines  incidilTet,  eadem  rationc  curauit. 
Viuebat  Louanij  in  diua^  Clarx  Ccenobio  AleidisLutenia,  virgoan-« 
nos  nata  quatuor  ac  viginti:  ea  cum  fextum  iam  feptimumve  diem 
morbo  conflicTaretur ,  ardentifllme  poftulat  acciri  ad  fe  Adrianum 
Collegij  Societatis  Prspofitum.  Ex  illo  praefentcfcifcitatur,  quid  dx- 
monibus  identidem  infultantibus,  noxasque  vitce  prseteritx  exprobran- 
tibus,  refpondere  oporteat.  Adrianus  mitti  adfe  darmones  ,  fi  redirent, 
iubet,  fe  vtique  illis  refponfurum.  Fecit  quod  iulTa  erat  virgo,  &  poft 
dimidiatam  nocTem  placidifTime  animam  exhalauit,  Nonis  Ianuarij 
anno  m.  d.  liii.  Multo  mane  Pater  eam  noftrorum  precibus  com- 
mendat:  cumcjue  D.  Clara:  templum,  quod  e  regione  tum  erat,  ingre- 
deretur,SancTimonialium  vnafeftinantet  accedit,obitum  virginis  nun- 
tiatura:  at  ille  iermonem  venientis  pramertens,  Scio,  inquit,  fcio  obiifle. 
Id  cum  illa  miraretur ,  atque  ad  Cccnobij  Pra:fecTam  referret ;  hcefitan- 
tibus  illis  vnde  id  refcilTet  tandem  Adrianus,  refpondit  ille,  diu  fe  cum 
dxmonibus  fuo  in  cubiculo  lucTatum,  moribunda:  virginis  ccrtamcn 
fuftinuifle;  eam  vero  expiatoriis  flammis  nunc  purgari,  e  quibus  intra 
triduum  eriperetur.  Multis  ille  aucTor  ad  ineundam  Societatem  fuir, 
pra:ftantibus  planeviris,  non  modo  Belgis  ,fed  Hifpanis,  Gallis,Italif- 
que.  In  eo  numero  Petrus  Spiga  fuit  Calaritanus,  qui  Socictati  poftmo- 
dum  in  Sardinia  ad  ftabilem  fedem  primus  aditum  aperuit:  is,ciim  Lo- 
uanij  non  procul  DocTorali  laurca  abeflet,  repcnte  Sociis  adfcribi  vo- 

luit. 


§72  IMAGO    PRIMI   SiECVLI   SOC.    IESV. 

luit.  nec  mnltis  poft  dicbus  fuorum  litteras  accipit,  quibus  moneba- 
tur,  vt,poftquam  Dodtoris  eflet  cohoneftatus  infignibus ,  togam  fibi 
Doctoralem  &  cetcra  pararet  ornamenta,  magnificoque  illo  habitu  fpc- 
ftandum  fe  fuis  ciuibus  patrixque  reprxfentaret.  Hx  litterx  cum  forte 
fordidato  purgandisquc  culihae  vafis  mtento  redderentur ,  rifum  tenere 
non  potuit,  quod  ludicro  fxculotam  pulchre  elTet  illufum  .  Adriani 
quoquc  virtus  odor  vitx  fuit  Cornclio  Croco  Amftcrodainenfi ,  viro 
prxclaris  naturx  ac  gratix  donis  ornato  :  qui,  vt  Melanchthonis  Gram- 
maticam  eliminaret,  fuam  ipfeedidit-,  &:  a  Ioanne  Lufitano  Rcge  ad 
Conimbricenfis  Academiximtia  magnis  honorum  inuitatus  illecebris, 
ire  noluit,  ne  patrix  iuuentuti ,  quam  aduerius  hxreticos  m  Catholica 
inftituebat  Fide,  deeffet.  Tandem  humana  faftidiens ,  Socictatem  iniic 
quinquagenarius ;  breuique  morbo  confumptus,  quam  ferus  ad  vinex 
Dominicx  labores  acceflerat ,  tam  citus  ad  dcnarij  mercedcm  peruenit. 
Et  fane  erat  Adriano  admirabilis  quxdam  in  actionefuauitas,  qua  om- 
niumin  fe  amorem  beneuolentiamque  ita  prouocabat,  vtiusinani- 
mos  quo  vellet  ducendos  habere  videretur .  Communem  illum  vrbi? 
Academixque  diceres  parentem.Louanij  viuis  ereptus  eft,pari  domefti- 
corum  externorumquelucT:u,anno  M,  P.  lxxxi.  actotius  Vniuerfitatis 
humeris  elatus,  tefte  Ribadeneira,  immortalem  fui  memoriam  reliquit 
cum  opinione  fanctitatis. 
ftAndreas  Eft,  &merit6,  viris  magnis  arcenfendus  Andreas  Boccatius,  qui 
Bouatim,  Apoftolici  pectoris  ardorem  in  fua  maxime  Frifia  prodiclit;  quemad- 
modum  fupra  indicatum.  In  fumma  laborum  contentione  vitam  du- 
cens  afperrimam,  folo  pane  ac  pifce  contentus,  bibens  profluentcm,  fo- 
lo  ftramine  cubans  aut  aflere,  veftem  quotidie  cilicinam  indutus,  haud 
vulgarem  vel  apud  Fidei  hoftes  fanditatis  famam  obtinuit.  quamres 
quxdam,haud  farte  fruftra  in  miraculis  habita,  magnopere  connrmauit. 
Ioannes  Bartelius,Senatoriogenere  oriundus  iuuenis,  iupremis  munitus 
Sacramentis  excefferat  e  vita,iamque  altero  poft  mortem  die  efferendum 
funusdomeftici  curabant ;  cum  genarum  vnirubraminiidere  maculam 
animaduertunt,  monftroque  attoniti ,  ad  Boccatium  accurrunr.  Adit 
ipfe  ad  cadauer,  cfferri  vetat,  preces  indicit.  biduum  vota  fupplicatio- 
nesque  tenuere.  redit  denique  ad  vitam  Bartelius,  perculfis  horrore  fpe- 
ctantibus.  Ad  rei  famam  ingens  fit  vndique  hominum  concurfus  ,  ad 
fpectandum  Bartelium,  Boccatiumque ,  quem  miraculi  auctoremom- 
ncs  prxdicabant.  Nec  repertus  eft  adeo  contumax ,  qui  fidem  prodi^io 
abrogare  fuftineret :  non  enim  fola  prxfentium  auctoritas ,  fed  ipfius 
Bartelij  mutata  vita  morescjue  loquebantur.  Nam  cum  diffolutus  antea, 
multisque  deditus  vitiis  vixiffet,  nunc  temperans  modeftusque  agebat, 
&  aliorum  vitx  licentiam  perftringebat  tam  acri  oratione,  nulli  vt  du- 
bium  relinqueret,  vifum  fibi  effe  rerum  qux  poft  mortem  in  xterni- 
tate  aguntur,  ftatum.  Patremvero  Andream  Sociosque  affirmabat  di- 
uinitus  mundo  datos  ad  errorum  caliginem  ex  animis  mortalium  pro- 
pulfandam.  Sed  illud  omnes  tenebat  ftupore  defixos,  quod  conftabat 
eum  nefciffe  litteras,  &  prxter  patrium  fermonem  nihil  vmquam  locu- 
tumj  fictamen  variis  nunclinguis  prompte  loquebatur,inclamans  Deum 

facris 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.        873 
facris  maxime  infenfum  hominibus  amore  pellicum  implieatis,  acque 
inttare   miferrima  tempora  pelTumdandx  Reiigionis  ,  numerumcjue 
Ecclefiafticorum  ita  breui  imminutum  iri,  vt  vnica  omnes  neque  ma~ 
gna  menfa  capere  accumbentes  polTet.  Hic  eft  lllc  Boccatius,  quem. 
ex  Antuerpienfis  templi  ara  fanctiflimam  hoftiam  per  mcdios  armato- 
rum  globos  intrepidum  extulilTe  narratum  eft  in  loco.   Polt  multorum 
annorum  non  folo  in  Belgio,  led  in  Pruflia  &  ahbi  exhauitos  labores, 
dum  in  eorum  prxmium  a  fuis  Moderatonbus  Indias  expolcit ,  mon- 
tur  Louamj  anno  M.  D.  lxxix.  pefte  fublatus,  quas  runc  ea  in  vrbe  ad 
quadraginta  hominum  millia  extinxit:  ex  noftris  autem,  prxter  Bocca- 
tium,  occubuereloannes  Guliclmus  Harlemius  Rector,  magno  mgenio 
vir,  ac  Latinis,  Grxcis,  Hebraicis  littcris  pednde  eruditus,  mdoccndo 
Theologix  curriculo  Bellarmini  collega ;  quem  &  doctrinx  graduSc 
xtate  fuperabat.   Vrfmarus  item  Goifibnius,  is  qui  Lxtienfes  Mona- 
chos  cum  inlls,ni  fructu  piis  inftruxerat  meditationibus ,  primusque 
Sociis  Pragenfibus  prxefle  iuflus  fuerat  ab  Ignatio.    Renerns  Reneri 
nuper  Antuerpix  Rector,  nunc  exii.il, dum  LouanienfisCollegii  guber- 
nacula  mortuo  Harlemio  fufcipit,  lue  correprus  immojicur.  Ioannes 
Iacobi  Aftenfis  nuper  Lcgatum  Cardinalem  in  Prufliamiecutus,  dein- 
de  Traiectenfis  Collegij  Rector-,  vnde  cum  luis  eiedtus,  fepulchrum 
quoque  fuum  reperit  Louanij .   Alios  prxterea  ad  duodecim  eadem  lues 
abfumpfit. 

Quid  nunc  Henrici  Dionyfij  Traiectenfium  Apofloli  labores  \o-Henrkiu 

quar,  vitxque  fanctimoniam  fingularem  ?   yEterna  viri  mcmoria  eft,     "Vf""' 

quam  nec  dominantis  ea  vrbe  hxrefeos  liuor  exftinguet.  Is  domoNeo- 

magus,Theologiam  docuitColonix ;  &  ad  fummi  templi  fuggeftum 

vocatus,  magna  cum  dignitate  fructuque  perfonam  fuftinuit.  Poftid 

Academix  Dilinganx  Rector  folenni  ritu  inauguratus  eft .  Denique 

Traiecti  ad  Mofam  confedir:  vnde  nec  ab  Hoiio  Cardinale  in  Pruf- 

fiam  abduci  potuit,obftante  fcilicet  Albano  Duce,palam  profeflb,  Dio- 

nyfium  vnum  quantouis  militari  prxfidio  fibi  etle  potiorem.   VtCa- 

cholicorum  amorerat,  ita  tcrror  hxreticorum:  in  quos,quod  templa 

concioni  eflent  angufta,  aperto  cxlo  fulminabat.  Illius  ad  concionem 

prodeuntis  latus,  domumque  redcuntis,  ftipabant  aduerfus  hxrctico- 

rum  odia  carbonarij  armati  tamquam  milites  Prxtoriani,  fanguinem 

vitamcjue  pro  fuo,  fic  vocabant,  Apoftolo  profundere  parati.  Binata- 

bulis  confignata  prodigia  poflidemus.   Venam  pectoris  ex  dicendi  con- 

tcntione  ruperat  Dionyfius :  hinc  tabes  orta,  ex  tabe  mors.  j£grotanti 

lac  caprinum  deferre  confucuerat  puella  ab  lpfis  muta  incunabilis,  fed 

propter  morum  innocentiam  viro  fingulariter  chara.  Hxc ,  illo  iam 

mortuo,  nocte  quadam  vfum  accepit  lingux;  fubitoque  cxclamans,Pa- 

trem  Dionyfium  multa  luce  confpicuum  fibi  adftinlTe  confefla  cft;  8% 

fermoipfe  miraculum  loquebatur.  Illud  etiam  illuftriu:  cum  Nicolao 

Stratio,  nobili  viro,  atque  in  D.Seruatij  Decano  ,  haud  vulgaris  con- 

tracta  amicitia  fuit.  Pepigcre  inter  fe  dc  communi  amborum  (epulchro. 

Prior  morbum  mortemqucincuriit  Dionvfius:  bicnniopoft  Decanus: 

cuitumulum  fadturi  dum  veniunt  vefpilfoncs,  ecce  tibi  receflille  ter- 

Sssss  ram 


874         IMAGO    PRIMI   SJECVLl  SOC.   IESV. 
ram  fponte  fua,  &  budatum  feretrum  Dionyfij ,  locumque  condendo 
ad  latus  corpori  aptiilimum  confpiciunt  attoniti.  quo  ftatim  vulgato, 
vniuerfa  ciuitas  ad  fpecTaculum  efFuia,  ingens  prodigium  magna  voce 
prxdicauir. 
Theodori-      Amfterodamum  quoque  Societati  dedit  dignum  memona  Theodo- 
chs  Gerar-  ricum  Gerardi,  pro  qualem  virum ,  fi  viuere  licuiiTet !  Is  Louanij  om- 
*'  nium  confenfu  iudicum  prima  Philofophix  laurea  donatus ,  cum  Iuris 

ftudium,  non  fua  fcd  fuorum  voluntate  guftailet,  in  Societatis  amorem 
tanra  vi  exatfit,  vt,arrepto  Romam  ad  Ignatium  itinere,ne  parcntes 
quidem  inijciendx  morx  metu  duxerit  ialutandos.  MartinusOlauius, 
vir  in  perfpiciendis  ingeniorum  dotibus  acutiilimus,in  probandis  pro- 
pefartidiofus,  fatebatur,ex  magna  llla  lediiTimaque  Collegij  Roma- 
ni  iuuentutead  totius  Societatis  leminarium  educata  folum  elTe  Theo- 
doricum,in  quo  omnino  nihil  defideraret.  EumLainius  in  Poloniam 
Petro  Canifio  ad  rei  Catholicx  in  Regni  Comitiis  tutelam  a  Pontifice 
legato  comitem  ire  iuilit.  At  in  iplo  itinere  vbi  Viennam  attigit,  fta- 
tim  morbo  correptus  exftindtusque  eft:  immaturum  fane  Societati  no- 
ftrx,ipfique  adeo  Catholicx  Ecclefix  funus.  Pridiequam  moreretur, 
decumbentiadcrat  Theodoricus  Canifius  Petri  frater,  cum  quo  iamdu- 
dum  arcTam  Louani)  familiaritatem  contraxerat,  quadam  morum  in- 
geniorumque  fimilitudine.  Inter  colloquendum  fubito  erecTus  Amfte- 
rodamius,  Concentum,  exclamat,  audio  Angelicum,  chariilime  Ca- 
nifi:  comitare  me,  conccntum  Angelicum  audio.  Poftremaeius  iam 
facro  Oleo  delibuti  velut  cygnea  vox  fuit  ad  circumfufos  Fratres ,  De 
vocatione  Religiosa  haud  magis  licct,  quam  de  Catholica  Fide  du- 
bitare. 
joannes  Non  abfimilcm  mortem  fortitus  eft  Louanij  Ioannes  Hamelius,  pa- 

H.tmehm,  rcntibus  Bruxellenfibus  apud  Zclandos  oriundus,  vir  linguarum  peri- 
tia,  prudentia  animi,  vitx  integritate  fingularis.  Hic  Leffij  in  Theo- 
logicis  coliega,  dum  lue  infecTo  prxftat  operam  ,  ipfe  inficitur,  ac  qua- 
tuor  ante  mortem  horis,  cum  forte  noftri  Litanias  quotidiano  more  in 
facello  recitarent,  ad  extremum  lecTulum  clara  in  luce  Angclum  tute- 
larem  viditjcui  a  Socio  Adiutore  nullam  haberi  reuerentiam  indi^na- 
tus ,  Non  vides,  mi  Frater,  inquir,  adftantem  Angelum?  ego  certe  vi- 
deo  venerorque,  haudquidem  meis,  fedLitaniasriterecitantium  meri- 
tis  euocatum.  Hanc  rem  ille  Adiutor  contracTa  &  ipfe  lue  moriturus, 
fancTe  teftatam  voluit ,  netam  infigne  Numinis  beneficium  Hamelio 
coilatum  in  tenebris  iaceretapud  pofteros,  quasfuo  ipfe  filentio  iniu- 
riofus  nobis  attuliilct. 
Frandfctu      5ecj  lam  j[u  Francifci  Coftcri  fplcndor  perftrinaic  oculos,  maa:ni  pla- 

Goslerttt,        >  0       ,      •     ,  ■<•  X  r     T        &..  c        i-      i    °      r 

ne  &  admirabilis  vin  :  quem  poltremum  ex  Ignatij  ramilianbus  annos 
abhinc  viginti  amifimus.  Mechlinix  ccepit,  Bruxellis  defiit  viucre. 
Laboris  fupra  fidem  patiens ,  plurima  fimul  gefiit  munia ,  qux  fortiifi- 
mum  quemque  fingula  grauafient.  Vaftiffimam  olim  Prouinciam 
Rhenanam  ,  deinde  Belgicam  iterato  gubernans,  fimul  habendis  con- 
cionibus,  fxpe  die  vnoternis,  fimul  confeftionibus  audiendis ,  fimul 
fcribendis  libris,  fimul  difputationibus  cum  hxreticorunv  verfutiflimo 

quoque 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  875 
quoque  inftituendis ,  vnus  ipfe  par  vires  homine  maiores  diuinitus  ac- 
cepiile  creditus  eft.  Quis  Coftcrum  nefeit  librorum  copm  parempri- 
mis  in  Societate  fcriptonbus ,  frucTu  etiam  fuperiorem?  nam,prxter 
cjuod  attulit  commune  orbi  Chriftiano  bonum ,  illius  fcriptio  multis 
Batauorum  millibus  ad  arripiendam  retinendamveFidem  exftitit  falu- 
taris.  In  tot  tantisque  occupanonibus ,  prazterquam  quod  perpetuo  cili- 
cio  flagellisque  creberrimis  corpus  fuum  excrudaret,  itafecurus  animi 
vixitjVtfomnumei  nulla  vmquam  cura  interpolarit:  quem  nequevm- 
quam,  licetdiurno  labore  fractus,  aut  dimidiata  nocTe  vix  inchoatuirij 
vltra  prarfcriptam  legibus  noftris  horam  matutinam  extraxit,  nequi- 
dem  id  xtatis  fenex.  Beatiffima;  Virginis ,  cui  fe  infantem  a  parentibus 
confecratum  ferebat,  praxipuus  cultor,  Sodalitates  ei  in  Rhenana  Bel- 
gicaque  Prouinciis  primus  erexit.  Illius  effigiem  in  domo  Senatoria 
Antuerpia?,  deturbato  immani  coloffo  (quod  fupra  diximus)  collocauit 
Cultori  fuovicem  Diua  cumulatiflime  rependit,  fed  gemino  potifli- 
mum  beneficio:  quorum  alterum,  ilhbatus  caftitatis  nos  itapcrpetuo 
feruatus,  vtnecminimacorporis  commotione,  ac  ne  praua  quidem  co- 
gitatione  in  omni  vita  le  pulfatum,  frequenter  lpfemet  fafliis  ilt.  Alte- 
rum ,  conftans ,  ac  nebreuilTimo  vel  vnius  diei  quidem  morbo  tentata 
valetudo ,  ad  aetatis  annum  odtogefimum  ocTattum,  in  tanta  laborum 
contentione.  Sub  vitx  exitum  rogatus,  lubenfne  moreretur,  cum  Am- 
brofio  refpondit :  Ita  vixi,  vt  me  vixifle  non  pudeat;  mori  autem  non 
timeo,  quia  bonum,  Dominum  habeo.  Denique  ciim  Pfalmus  ei  no- 
nagefimus  a  noftro  quopiam  recitaretur,  &  ad  fingulos  prope  verfus 
eorum  in  fe  fententias  expletasaffirmaret;  auditis  illis,  Longitudme  die- 
rumreflebo  eitm,  Etiam  hanc,  inquir,  plus  quamocTogenario  mihi  Do- 
minus  fponfionem  referuauit;  illis  ver6  recitatis,  OHendam  illifalutare 
pieum;  Hoc  porro,  ait,  a  Domino  iam  reliquum  exfpecTo:quod  a  noftro 
iuflus  fperare,  ne  de eo  quidem  fe  dubitare  refpondit.  Ita  plenus  dierum, 
non  morbo,  fed  actati  fuccubuit,  cum  annos  feptem  fupra  fexaginta  in 
Societate  vixiflet.  Mortui  fama  commouit  magnopere  Bruxeltas.  In- 
tegra  fuere  Coenobia ,  qux  rofariorum  mitterent  aut  numifmatum  co- 
piam  fancli  cadaueris  contacTu  ,  vt  dicebant,  confecrandorum.  Varia: 
per  Belgium  Sodalitates  aucTori  iiio  parentarunt. 

Magnum  quoque  rebus  noftris  decus  attulit  Martinus  Antonius  AUrtinut 
Delrio,  Anmerpiat  ex  antiqua  Hifpana:  nobilitatis  familia  oriundus.  ^>"°»n« 
Acre  fuit  viro  viuidumque  ingenium,  quod  aprima  artate  adeo  exco-      m* 
luit,  vtluftus  Lipfius  Belgarum  Socrates  Delnum  xui  fui  miraculum 
non  magnificentius  quam  verius  appellare  foleret.   Eiuidcm  Lipfij  hoc 
quoque  teftimonium  eft;  nec  fe  legifle  vmquam,nec  vidifle,  ac  omnino 
nefcire,sintne  Scriprores,  quos  non  Delrius  &  perattenta  quidem  lecTio- 
he  exhaufiflet.   Adha?c  cum  retinentifsima  cflet  memoria,  incredibile 
quam  immeufum  docTrinarthefaurum  fuo  conclufum  pecTore  circum- 
ferret.    Vigefimo  primo  artatis  anno  fcriptis  libris  clarefcere  ccepit :  in 
Supremum  Brabantiae  Senatum  a  Philippo  II.  Rege  cooptatus ,  mox 
ctiam  pro  Cancellario  ius  diccre,  fifcoque  Regio  prareffe  iulTus,  vix 
annos  natus  oeTo  &c  vigintii  in  fummo  ftabat  honorum  gtadu,  cinn  ad 

S  s  s  s  s  z  Socie- 


876  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC  IESV* 
Societatem  rcfpexit.  Ergo  per  cauflam  ncgotij  cum  Rege  tranfigendi, 
.accepta  ab  Alexandro  Parmenfi  Prmcipepoteftate,  m  Hifpaniam  pro- 
ie&us,  inSocietatem  fefe  abdidit;expictoqueTirocinio,  cum  iama:tatis 
ageret  annum  trigefimum  fecundum,ad  recoiendam  Moderatorum  ar- 
bitrio  Philofophiam  ,  t  lis  tantusque  vir ,  tot  libris  editis  clarus,  tantis 
perfundus  honoribus,inter  Dialeclicorum  lpincta  verfari,  &  cum  ado- 
lefcentibus  pueri  cjie  cL'palma  decertarenon  erubuit.  Eximium  illud 
eft,  <3c  ad  gloriam  pcrilluftre,  quod  Iuftum  Lipfium  ex  Lugduncnfi 
Batauotum  fchola  ad  Catholici  Belgij  nobilifsimam  Academiam  fua 
auctontate  traduxit.  Tandem  poft  docendi  fcnbendique  celeberrimos 
labores  Duaci,  Leodij,  Gracij ,  Salmanticar,  fed  prarcipue  Louanij 
exantlatos,  acutifsimis  calculi  cruciatibus  confumptus  interiit,  anno 
M.  dc.  viii.  cum  vix  triennio  Lipfius  prariuiflet. 
Tkomdt  De  Thoma  Saillio  Bruxellenfi  haud  fane  pauca  fparfim  iam  com- 
Satiiuu,  inemorata  funt.  Quem  non  ille,  vt  Mofcos  barbaram  gentemChri- 
ftianis  mitigaret  legibus,  laborem  leuem  duxit  ?  qua;  non  alacer  capitis 
fui  difcrunina  fubiuit  ?  Frequenter  foli  ipfi  per  inacceffas  liorridascjue 
filuas,  feris  &  latronibus  infeftas,  noctu  peregrinandum :  hieme  in  geli- 
disdormiendum  niuibus,  &  vndenis  aliquando  menfibus  continenter 
immutata  vefte  verfandum  fuit.  Quibus  tot  tantisque,  quamuisalias 
firmus  corpore&durorum  patiens,  exhauftus  cTrumnis,in  Belgiumcadi 
% aufsa  remittitur,  cum  Stephani  PolonicE  Regis  ad  Parmenfem  Princi- 
pem  litteris,  vti  fuo  loco  eft  lndicatum.  Exinde  Princeps ,  quoad  vixir, 
vfus  eft  Saillio  ad  facram  Exomologefin,  interque  eius  manus  fupre- 
mam  animam  efflauit;  felicior  profe&o  tam  fidi  Patris  tutela  in  illofii- 
premo  vita:  actu,  quam  tot  fuorum  laude  pradiorum.  Caftrenfem  Mif- 
fioncm  inftituit  Saillius,  cum  eaque  Collegium  Bruxellenfe  annis  mul- 
tis  pra?clare  gubernauit.  Cum  Francifco  de  Mendoza  AragonixAd- 
mirantio  ad  Cxfarem  ,  ad  Polonia:  Pvegem ,  ad  Archiducem  Ferdinan- 
dum,  eum  qui  poflea  Imperator  fuit  eo  nomine  Secundus,  Alberti 
Principis  iuflu  profectus  eft,  &aliquot  poft  annis  Parifios  cum  Arfcho- 
tano  Duce ,  Arenbergico  Comite,  Ludouico  Velafquio,  Prxfide  Ri- 
chardoto,ad  pacis  fcedera  inter  Hifpania:  Gallixque  Reges  fancienda. 
Mortem  fuam  prxfenfir,  prxdixitque.  In  aula,  poft  auditas  Principum 
feminarum  confefsiones ,  de  more  operabatur  facris,  iamquediuinum 
panem  &caUcem  fumpferat,cum  ta&us  paralyficoncidit.  Ingensmox 
toto  gynxceo  claniot  &  comploratio.  Certatim  accurrere  omnes ,  &c 
extremam  a  fancto  fuo  Patre  (  fic  compellare  morem  habebant)  petere 
benedictionem.  Archidux  Ifabella  vetabat  moueri  locoj  at  ipfe  Colle- 
gium  palatio  prxoptabat.  Quare  inter  aulicoium  manus  domum  de- 
portatus,  fugientefenfim  vita,placidifsime,ad  laborumfuorum  prxmia, 
decefsit.  Illud  Saillio  diuinitus  accidiffe  memoratur.  Ingentem  vim  {i\\- 
guinis  rupta  tibia  eflfuderat.  defperabant  Medici ,  non  x^er :  conce- 
pto  ad  Virginem  Afpricollenfem  voto,  prxfentem  illam  fpcctare  fibi 
vifus  eft,  cum.tutelari  fua  prxfide  Barbara,  &  audire  dicentem  Filio 
fuoCHRISTO  Domino:  Sine  hunc  nofirum  feruulum  alitfUanto  diu- 
tih  <-vmen .  .  Vixit  poiro   ad  Medicorum  ftuporem ,  multo  quam 

antea 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.       %7f 
antea  vmquam  fanior,  nequevllius  in  pofterum  indigens  medicina^ 

At  Leonardus  Leflius  Brcchtanus  ex  agro  Brabancino,  ingenij  foi  Leonardm 
dodhinaeque  monumentis  Prouinciam  haud  mediocritcr  llfuftrauit.  LcJTlM* 
Eum  prima  Philofophix  palma  Louanij  donatum  Societati  noftixpe- 
perit  Lautentius  Notwegus:  qui,  qupd  plunmos  fingulari  gratiaper 
Ignatij  commentationes  ad  Religioium  ftatum  adducerec,  vufjo  Pi(ca- 
tor  eft  diclus :  eftque  hic  llle  Norvvegus^  qui  Louanio  m  Succiam  pro- 
fcctus,  au&oritace  Supremi  Pontificis  Gtegorij  XIII.  ad  ferendam  Ca- 
tharinz  Reginx  aduerfus  hxrefes  opem,  fumma  fide,  cura, labore pru- 
dentiaque  partes  impleuit  fuas$vRfueilkfoUtinraj  ita  multis  fdute  atcu- 
lit.  Fuit  Leflio,praetcr  ingeni,  acumen,  propria  quaedam  m  docendo  per- 
fpicuitas ;  planevt  resdifricillimas,  maximequeintricatas,  fummaclari- 
tjte  diilolueret.  Leflium  ex  omni  terrarum  pane  confulcbant  docti  ho- 
mines,  Sc  Albertus  Princeps  illo  ad  res  giauifTimas  frequens  vtebatur. 
Paulo  V.  Pontifici  Maximo  nouum  de  Iure  Iuftitiaque  commentaco- 
rem  quis  nefcio  commendabat:  Pontifex  manu  volumen  LefTij  profe- 
rens,  Hic  vir,  inquic,  hic  prxftitit  rem.  Haud  minor  Leflio  virtus,quam 
fcientia  fuit.  Infigne  in  eo  paupertatis  ftudium,rafa  fubmiflioiXquitas 
animi  inconculfa,  quamLouanij  maximc  probauit  in  llla  tempeftace 
Academicajcuius  au&ores  adeo  numquam  vel  verbo  auditUseft  lardere 
vt  non  fectis  ac  fibiamiciflimos  fincero  compleCteretur  affectu ,  hono- 
reeximio  dignaretur,  benigne  pafiim  apud  obuium  quemque  excufa- 
ret.  Mens  in  illo  humanis  omnibus  maior,  &  ere&afemper  in  Deum; 
vt  cackftem  in  terris  vitam  agere  videretur.  vietu  parciflimo  ac  pxiae 
nullo  vircs  vtcumque  fuftentans,  diuina  vel  lectitabat  alTidue ,  vel  fcri- 
bebat;  vel,  fi  accederes,  ita  loquebatur  ad  guftum  ,  vt  plenus  liquidifli- 
ma  animi  voluptate  difcederes.  Vultus  ipfe  fanetimoniam  fpirabat. 
In  imbecillo  interim  corpore  morborum  examen  erat ,  numero  &  gra- 
uitace  certantium :  quibus  tot  malis ,  fed  prxcipuis  calculi  doloribus 
aliquando  fuperatus,exmortalitatis  ergaftulo  in  Beatorum  tranfiit  do- 
micilium,vbi,diuina  tefte  Pagina,  Iufticix  Do&ores  fulgent  tamquam 
lrellx.Quoriim  in  numero  &  Leflium  fplendere,  indubitatum  nobis 
reddunt  quotidiana  prodigia  qua;  haudtemere  circumferuntur.  Am- 
plius  quindena,  iuratis  teftibus ,  nec  paucis,  &  Medicorum  iudicio 
comprobata  funt:  plura  patrantur  in  dies.  Sed  ea  res  quoniam  ad 
cminentius  pertinet  tribunal,  fingularibus  commemorandis  taotifper 
fuperfedendum  mihi  fentio,  dum  maior  accedat  aucloritas. 

Nunc  ad  Carolum  Scribanium,  Prouincix  noftrx  vc       parentem,  cw« 
aliquando  veniamus,  virum  cuiuis  functioni,  cuiuis  k.iptioni  pa-^"'**- 
rem.   Fuit  fanc  Scribanius  ingenio  dodtrinaque  excellens,  iudicio'""'' 
prudentiaque  pcene  dicam  incomparabilis .    Rerum,  qua:  pugnare 
quodammodo  inter  fe  videntur ,  admirabilis  in  eo  focietas :  gene- 
rofifTimus  animus  cum  infigni  fubmiffione ;  fumma  amabiliras  cum 
fumma  au&orirace;  perperua?  maximaecjue  occupationes  cum  incc- 
rioris  hominisdiuinorumquc  afTidua  cura  &  concemplatione.  Quod 
pemo  alius  fperarct ,  aggredicbatur  ipfe,  conficiebatque  ex  animi 
fententia.  Natum  diceres  in  arduorum  expeditionemj  &  tamen  fuis 

Sssss  5  nihil 


878  IMAGO  PRIMI  SMCVLl  SOC.  IESV. 

nihil  viribus,  Dco  omnia  tribuebat.  A.ntuerpiae  amicus  quidam 
empto  nobis  frumento ,  magna  pecunLc  lumma  ad  di&um  diem 
indigens,  moncbat  Patrem,  aut  continuo  reprasfentandam  pecu- 
niam ,  aut  dilata  folutione  fidem  Societatis  in  difcrimen  efle  ven- 
turam.  Negabat  Pater  vel  obolum  efle  domi-,  inftantemque  nihi- 
lominus  ad  preces  ire  iubet,  ipfe  pariter  prccaturus  .  Haud  irritae 
preces  cecidere.  Eodcm  die  ad  vefperam  perfona  pia,  pradfentis  igna- 
ra  neceflitatis,  illam  ipfam  pecunia:  fummam  qua:  requirebatur  Scri- 
banio  in  eleemofynam  numerato  tradit ;  tum  Scnbanius  amico,  cum 
voce^  En  precumnoftrarum  fructum.  Iam  illius  quanta  &  apudfum- 
-mos  au&oritas !  Vix  paucis  hebdomadis  vnoalteroque  itinere  Romam 
vidit,  &  complures  ftatim  e  Purpuratis  Patribus ,  ipfumque  in  primis 
Barbcrinum,  qui  nunc  eft  Vrbanus  Pontifex  Maximus,  fui  admiratione 
impleuit  amoreque  j  quorum  deinde  familiaribus  litteris  perfxpe  eft 
falutatus.  At  Ferdinandus  1 1.  Auguftiflimus  Imperator  litteras  &  ipfe 
ad  Scribanium  dedit  beneuolentiae  pleniflimastad  fefe  lllum  vtique  euo- 
caturuspropter  confilij  fapientiarque  vim,  fi  non  alias  cauflie  in  Belgio 
retinuiflent.  Certe  quoties  Belgarum  aliquem  e  Societate  ad  collo- 
quium  Carfar  admitteret ,  nihilprius  habebatquam  de  Scribanij  vale- 
tudine  fcifcitari.  quod  &  Romanus  Pontifex  fa&itabat.  Philippus  vero 
Rcx  Catholicus  duo  querebaturj  alterum,tanto  a  fe  locorum  interual- 
lo  diftare  Scribanij  fapientiam;alterum,publici  iuris  faftum  efle,quem 
inftar  myfteriorum  penes  fe  vnum  habereoptaucrat,  Politicum  Chri- 
■ftianum.  Apud  Gallia^RegemHenricumQuartum  vrgebant  calum- 
niatores,  Amphitheatrum  Honoris  a  Scribanio  editum  flammis  efle 
abolendum:  Rex  contra,  ampliflimo  diplomate  fponte  tranfmiflb,  ci- 
uem  illum  fuum,  Gallicique  Regni  naturalem,  vt  vocant ,  indigetauit. 
Quoties  Albertus  Belgarum  Princeps  in  Scribanij  laudes  auditus  ex- 
currere  ?  quoties  Maximilianus  Elector  Bauarus  ?  quoties  Wolfangus 
Gulielmus  Dux  Neoburgicus,quem  a  Scribanij  latere,  ciimefletin 
Belgio,  negafles  auelli  poiTerComes  vero  de  Oiiuares,idemqueDux  de 
Sanlucar,praecipuus  Regis  in  tot  Regnorum  gubernatione  adiutor,Scri- 
banium  ad  colendam  amicitiam  prior  inuitauit,-  &  abfque  illius  litteris 
vel  vnum  aliquem  e  Belgio  venire  tabeilarium  permolefte  ferebat. 
Pctrus  Aloyfius  Carafa  Archiepifcopus  Tricaricenfis ,  &  per  Germa- 
niam  Nuntius  Apoftolicus,  amorem  fuum  explere  non  potuit,  nifi  co- 
ram  fpeclaret  audirctque  Scribanium.  Cardinalis  de  la  Cueua,  Am- 
brofius  Spinola  Marchio ,  &  quotquot  viros  Principes  habebat  aula, 
farpius  in  die,  quin  &  intempefta  no&e,  rebus  in  arduis  Scribanium 
confulebant.  Qux  tanta  arftimatio,  non  aulicis  officiis  ei quarfita  (nec 
enim  aulae  limen  falutauit  vmquam,  nifi  quod  femel  ab  Ifabella  Ar- 
chiduce  euocatus,congrelTum  declinare  non  potuit)  (ed  fapientiar  virtu- 
tifque  meritis  parta:  qua  ille  femper  vfus  eft  in  animorum  bonum.  odia 
enim  inimicitiafque  (quarum  fecunda  nutrix  eft  aula)  fine  numero 
fuftulit,  controuerfias  diremit:  fuitque,cum  quindecim  non  amplius 
dierum  fpatio  lites  omnino  triginta  intet  Principes  familias  fiio  arbitrio 
definiuit.  Nec  vero  quidquam  Religiofae  modeftix  carpfit  vmquam 

floren- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.  §79 
florentiflima  femper  auctoritas.  De  Epifcopatu  non  femel,  quin  &: 
Cardinalatu ,  a  viris  fummis  compellatus ,  adeo  fe  honoris  hoftem 
oftendit ,  vt  lllos  homines  beneuolos  oblatx  in  id  opera?  fuppuderet. 
Prarter  animi  dotes  prorfus  eximias ,  commendabat  virum  qua:dam 
maieftas  oris  totiufquccorporis,  qua:  Magnatibus  &  Principibus  ipfis 
venerationi  efle  pollet,  nequetamen  vlli,  quantumuis  paruo  &  humili, 
grauis.  eratque  cum  ea  coniun£r.us  tener  adeo  fenfns  outratioque  rerum 
piarum  ,  vtimagines  facras  &  icones  venerando,  globulos  voluendo 
precatorios ,  Canonicis  precibus  recitandis ,  fed  pratcipue  peragendo 
Milfe  facnficio,  prx  mentis  dulcedine  copiofis  flueretlacrymis,  &  fua- 
uiflimum  pietatis  guftum  ex  occulto  fpectantibus  afflaret.  Poft  lon- 
giflimam  prazcipuorum  Collegiorum  vniucrfrque  Prouincia:  oubcrna- 
tionem,  dum  priuatus  latere  voluit  in  Profefsa  domo ,  clariorcV:  feipfo 
maior  apparuit.  Fiebant  ad  eum  maximi  vndiquc  concurfus  omnium 
ordinum  ac  setatum:  &  omnibus  par  vnus  erat,  quamuis  deuexa  tum 
artate,  ac  valetudine  infirma.  Tanta  inerat  vel  a  natura,  vel  a  diuina 
gratia,  mentis  amplitudo.  Toto  triennio  virum  afflixit  morbus ,  non 
vehemens  ille  quidem,  fed  quem  letalem  femper  ipfe  pronuntiauit. 
Paucis  ante  obitum  menfibus,  cum  vim  mali  fuperalfe ,  fblitocjue  ala- 
crius  domi  forifque  deambulare  cerneretur ,  fuam  ipfe  mortem  prarfa- 
giens,  Philippum  Bultinck  Sacerdorem  Antuerpia  Mechliniam  profi- 
cifcentem  in  hxc  verba  compellauit:  Eia,  Pater,in  caelum  pariter  profi- 
cifci  nos  oportet.  Non  animi  caufsa,  vti  tunc  credebatur,  fed  ferio  di- 
«ftum  oftendit  euentus.Simul  enimmors  Scribanij  nuntiata  eft  Mech- 
linix,  id  eft  poftridie;  fimul  ille  Pater,  Atqui  oportebat  me  vna 
cum  Patre  Scnbanio  mori,  dixit;  &:  rupta  fubito  vena  tam  copiofus 
ianguis  cor  loquentis  oppreflit,  vix  vt  Extrema:  Vnctioni  eflet  tempus, 
tametfi  pridie  ad  aram  fuerat  operatus,  &  etiamtum  ardes  obambula- 
bat.  Id  cuiufmodi  fit,  altiori  iudicio  ac  cenfuras  permittimus.  Illud 
vero  non  abfimile ,  quod  S.  Remigij  Maixhioniflam,  Alberti  Comitis 
ac  Marchionis  de  Bcrgis  matrem,  multa  qucrentem  ,  bono  animoeflc 
iufiit;  quippe  huius  calaniitofx  vitx  amimnis  breui  expcdiendam. 
quin  Sc  mortis  tempus  praccise  denuntiauit  hifcc  verbis.-Poft  fex  hebdo- 
madas  me  prareuntem  fequeris.  Prorfus  omnia,  vti  prxdixerat,  cuene- 
re.  Agebat  Dixmuda?,  Flandrorum  oppido  ,  Marchioniifa,  cum  Scri- 
banius  moreretur  Antuerpia?.  Illam  interim  corripit  morbus  -y  atquc 
vbi  de  Scnbanij  mortc  audiuit,  adftanti  vrbis  Syndico,Iam  de  me 
actum,  inquit:  nam  P.Scnbanius  poftremo  colloquio  fex  non  ampliiis 
hcbdomadas  mefibi  fuperuicturam  vaticinatus  eft.  Ergo  ad  mortem 
rite  fe  comparans,  exfpirante  fexta  hebdomade ,  &  ipfa  exfpirauit.  Cc- 
terCim  vbi  Scribanium  pcriclitari  intelledtum  eft ,  incredibilc  quanta 
Belgarumfuerint  ftudiapro  tam  charo  c.ipite  fcruando.  Ifabella  ipfi 
Archidux  puluerem  ncfcioqucm  fubmifit,  olim  parcnti  fuo  Philippo 
Regi  falutarem;  fed  fero  pcrlatum  cft  remedium.  Ipfo  magni  Bapnltac 
Natali  magnam  animam  cxhalauit,  luctu  nobis  fuique  xterno  defidc- 
rio  reliclo. 

Quidnunc  alios  immortali  memoria  digniflimos  proferam,  yuosVlJlJ1^ 

aut 


880  IMAGO  PRlMl  S£CVLI  SOC  IESV. 
autcxcellcns  doctrina  autvimis  indigneturtacitosprxterin?  Martinum 
Bccannm  magni  nominis  Theologum  ,  qnem  Germanis  dedimns  &c 
Cadari :  Franafcum  Agnillonium  Mathematicis  excultiihmum  ,  de! 
qnibus  fex  Opticornm  libros  cum  laude  vulgauit :  Nicolanm  Bonar* 
tium,dequo  dubitat  Ribadeneira,  vlline  xrate  iua  ceflerit  acumine, 
iudicio,  atque  etiam  memoria;  qux  rara  dos  cft  in  tanta  ingenij  fubli- 
mitate:  Marcum  van  Doorne,  pari  prxditum  do6hina,&:  morum  fua- 
uiilima  gratia :  CorncliumCornelij  a  Lapide,cclcberrimum  Louanij  ac 
Roma!  facrarum  Paginarum  interpretem;  quas  omnes  ampliifimis  iux* 
ta  ac  docliilimis  commentationibus  illuftrauit.  de  quo  Romanum  So- 
prsfat.ia  cietatis  noftrx  Collegium  Francifco  Cardinali  Barberino  teftatur,  non 
Enangdii.  a[iam  kaym  p0jfe  miaginem  exfrefforem  njin ,  quam  eiw  libros :  iure  emm  de 
illo  ajfrmaripojje,  Vt  multa  fuos  in  hbros  inclu/erit  documenta  nj'mendi,prius 
ipfum  ea  omma,  qu£  adfepoterant  pertinere ,  njiuendo  exprejfffe"}  neque  eitts 
njitx.  Injioriam  poffe  confcribt  luculentiorem  ed ,  quamfuis  ipfe  Commentariis 
tradidit,  normd  njiuendu  Quid  Nicolaum  Romarum,AdrianumMan- 
gotium  ,Heribertum  Roiwxidum,  eruditiiTimos  dicam  viros?  Quid 
yEgidium  de  Coninck,in  quo  fcientia:  modeftiaxjue  gratiilima  coniun- 
6lio  fuir,virtuti  iplendorem  addentc  do6t.rina-,Iacobum  Tirinum,quem 
animi  magnitudo,  iiducia-in  Deum ,  comitas  admirabilem  ex  xquo  &c 
amabilem  fecere;  cuius  in  totam  facram  Paginam  exftat  Commenta- 
nus  inter  Hollandicar  Miilionis,  cui  praeerat ,  curas  &  difficultates  elu- 
cnbratus,  ceternum  excellentis  ingenij  monumentum  ?  Qnid  Bernar- 
dum  Bauhufium,  Nicolaum  Sufium,  Hermannum  Hugonem  ,  &  id 
geiius  principes  litterarum  ;  quique  propemodum  excidcrat,Andream 
Schottum,  tantae  apud  eruditos  aucloritatis  &  famse,vt  Ifaacius  Cafau- 
boiius  lefuitarum  do&ifnmum  non  dubitarit  appellare  ?  Quid  Guliei- 
mum  Veranneman,  Francifcum  Pratanum,  Adrianum  Arboreum, 
Ioannem  Dauid,  Arnoldum  Cathium,  Martinum  BreiTernm,  Ioannem 
Wintershouium,  &  quos  vel  nominarc  liber  fit;  alios  fapientia,pruden- 
tia,  con(ilio,gubematione;  alios  humanis  diuinifque  fcientiis  claros, 
alteri  ac  tertio  &  omnibus  iarculis  noftro  ftylo  commendari  dignos ,  fi 
non  iiumeri  obftaret  immenfitas? 

Nec  fane  paucos  vcl  fola  virtus,  fi  deeffet  doctrina,  quse  nulli  profe- 
#6  defuit,  magnos  facit  &  illuftres  viros.  Eximius  proximos  iuuandi 
ardbr  in  Guliefmo  Leonio ,  in  Comelio  Duyftio  fatis  iam  elnxit  fupra, 
vbi  de  Miirionibus  actum.  Gulielmus  vero  de  Pretere,  quantus  vir  in 
procuranda  falute  mortaliumlVt  Catholica;  piarcjue  in  fcholis  puerorum 
inftitutioni  in  perpetuum  confu leret,  profanas  eliminauit  hiftorias  fa- 
bulafquequas  paftim  verfabantur  in  manibus,&  libros  vtiles,  vitam- 
cjue  formaturos,  fuifecit.  Ille  Virginis  cultum  mirifice  per  terna  pro- 
mouit  Sodalitia-,  quarfolusannosnouemdecim  adminiftrauit.  Ille  ex- 
citauit  CatechifmoSjReligioforum  variaCccnobia  fpiritualibus  Excrci- 
tiis  refinxit.  Pieratis  vero  in  Deum  prxcipua  quadam  commendatio- 
nccelebris  vixit  Iacobus  Stratius,  de  quo  antea  dictum  inloco:  Anto- 
nius  Sucquetius,cui  Parifiis  mortuoMonafteria  prope  omnia  Mechli- 
r\ix}  vbi  erat  Re&or,  parentarunt :  JEgidius  Bauarius,  quo  viro-ctim 

nihil 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  881 
nihil  etTet  manfuetius ;  niliil  tamen  fuit  eodem  acerbius  in  pcenis  a 
femetipfo  exigendis:  id  quod  flagella  anieis  ftimulis  praracuta,  &  cruore 
iigentia,  poft  eius  obitum  reperta  teftantur :  Florentius  Bionchorftius 
quem  ad  Sodales  dicentem  numquam  Lipfius  audire  neglexit,  profef- 
fus  non  fe  Latinitatis  elegantia,cuius  minimum  Florentio  eratftudium 
fed  trahi  ardore  fermonis,  &  vel  folo  viri  vultu  fpirante  pietatem.  Finis 
nullus  fit  laudandorum,  fi  Bufxos,  fi  Vinckios,  fi  Deckerios,  acplures 
horum  fimiles  Flandro-Belgas,  aliis  datos  Prouinciis ,  cogar  recenferej 
quorum,  etfi  maxima  funt  merita,  meminilfe  tamen  prohibeor ,  impo- 
fita  mihineceiTuate  breuitatis. 

Nam  quid  Euerardum  Mercurianum  dicam,Societatis  noftrar  quar- 
tum  Prxpofitum  Generalem,  quem  ex  patria  Luxemburgenfi  onun- 
dum,Guicciardinus  tot  actantainRemp.Chriftianam  &ofricia  fimul  & 
beneficia  contuliiTe  fcribit ,  vt  renatus  in  eo  wdicaretur  gemm  atque  inge- 
mum  diuini  illitu  lgnatij  LoioLe  natione  HisJ>am ,  primique  Societatis  &  Or- 
dmis  Ies  v  Funaatorisl  Quid  Oiiuerium  Manaraum  Vicarium  Socie- 
tatis  Generalem,  quid  Georgium  Duras  AiTiftentem,  quid  Eleutherium 
Pontanum,  Georgium  Colibrantium,  Nicolaum  Trigaultium,  aliof- 
que  magnos  &  illuftres  Gallo-Belgas  (quos  aliquando  nobifcum  com- 
plexa  fuit  vna  eademque  Prouincia)  in  medium  adducam,  quorum  ncc 
nomina  commemorari  a  me,  loci  huius  patiuntur  anguftix?  debetur 
fane  illis  iiia  laus  multo  amplior ,  quam  a  me  pro  dignitate  pertradari 
poftit.  &  erunr,  qui  plenius  &  accuratius  id  exfequentur,  eoque  in  alie- 
nam  mefTem  hanc  falcem  mittere  non  eft  confilij.  Hic  enim  de  Flan* 
dro-Belgica  noftra  liber  eft,ali)  fuere  communes,&  in  iis  laudem  fuam 
habuit  quorumdam  excellentia.  Quare  noftrorum  agmen  claudat 
Phofphoro  fimilis,  loco,  non  fplendore  poftremus,  Ioannes  Berchman-  /**»»« 
nus  Dieftemienfis,  quem  in  xuiflore  mors  carpfit,  cado  vtique  matu-  Serchmat. 
tum.  Angelum  diceres  m  humano  corpore  hofpitantem  :  ita  vixit,  vt 
paflim  voce  ac  digito  fignaretur  modeftiar,  pietatis ,  caftimonias  exem- 
plar.  Mutij  ipfius  Vitellefci  Praepofiti  Generalis  hoc  de  illo  teftimo- 
nium  eft:  Feltcis  memorne  Frater  nofler  loannes  Berchmannus  iuuenis  reue-  Herman. 
rdfuit  innocentid  acpietate  inflgm,  angelicis  monbusy  pietate  admirabdi,  vir-  bVnafm», 
tutibus folidis  ac  perfccfis:lnflituti  noflri  %egularumque  feruantiffirnus :omm- 
bus  qm  <-vmquam  cumeo  funt  Verfati3quocumque  tempore  aut  loco}perquam- 
cumque  occafionem,fummifemper  exempli:  adeo  vt  neminem  repererimus,qui 
<vmquam  in  eo  deprehenderit  <~vel  minimum  defetlum  aut  tmperfeclionem. 
Moriens  nullam  Religiofr  difciplinas  legem  vel  minimam  meminerat 
violafle  •,  tantum  aberat  a  peccati  labe.  Obiit  Romae ,  nihil  diftans 
Aloyfio,  nifi  quod  magis  Berchmanni  funere  Vrbscommotaeft.  Mira 
quae  fubdo.  Ad  funeftum  nola:  domeftica:  fignum  illuftris  matrona 
Pfalmum  prodefuncto  frpius  conata  diccre,  in  Ambrofianum  Hym- 
num  femper  erupit.  quo  perculfa  portento,  exclamat  non  hominem 
illum  qui  obiit,  fcd  Angclum  fuifle :  mox  ad  Collcgium  progrclTa, 
plane  ,  vti  dixerat ,  comperit.  Ipfo  mortis  dic  cognitum  variis  ma- 
gno  interuallo  locis,  alterum  Roma:  Aloyfium  obiifle.  Ta6tum 
Berchmanni   cadauer,  alteri  vfum  linguar,  alteri  oculorum  dedit. 

T  1 1 1 1  Partem 


882         IMAGO    PRIMI  S^ECVLI    S  O  C.   I  K  S  V. 
Partcm  corporis  primam  Belgis  donodeditPrxpoiims  Generalis  Mu- 
tius  Vkellefcus,  Marcus  van  Doornc  in  Prouinciam  attulit,  Loua- 
nium  feruat. 
Magno-       Nunc  ad  akcram  Capitis  partcm,  qux  magnorum  hominum  audco- 


ritatibusconftat,  gradum  facio,  illud  in  ipio  liminc  profcflus,  nullani 


EICIA    DE 


rttm. 


Societa-  hmc  aliam  Socictatigloriam  a  me  quxri,  praeter  teftimonium  veritatis: 
te  Flan- vt  mortalibus  conftet,aducrfus  tantam  hxrcticorum  &  ex  Catholicis 
gica.        improborum  malediccntiam  ftare  viros  Principes  &  Ecclefiafticos  Sc 
Komano-  feculares,  famx  noftrx  validiflimos  aflertorcs.    AtquC  vt  a  iupremo 
^^""Chnftianiorbis  capitc  ordiamur,  Paulus  IV.  Pontifex  Maximus  non 
vno  teftatum  fccit  indicio,  quid  dc  Belgica  Socictatc  fentiret.    Dedit 
enim  ad  Granuellanum  Cardinalcm  litteras ,  quas  Breue  Apoftolicum 
nominant,  patcrnx  folicitudinis  plenas ,  quibus  Prouincix  noftrx  pa- 
trocinium  illi  lmperabat.    Deinde  quomaiorem  Ordini  noftro  apud 
Belgas  aucloritatem  conciliaret,  perfonam  fuam ,  quod  fummi  honoris 
fuit,  Nicolao  Goudano  fuftinendam  impofuit  apudScotix  Epifcopos, 
ipfamque  RegiuamStuartam;  tot  aliis  prxtermiflis  fummx  auctoritatis 
viris,  quos  velOrdinis  dignitas,  vel  antiquitatis  prxrogatiua,  vel  ma- 
gnitudo  meritorum  prx  nouella  Societate  noftra  commendabat.   Nec 
veroleue  Clementis  VIII.  iudicium  videtidebet,  quo  Socictatem  Bel- 
gicam  potiflimum  idoneam  cenfuit  facrx  iii  Batauiam  expeditioni  fu£ 
cipiendx,  confeftiandis  Catholicofum  reliquiis ,  &  ab  etrore  in  viam 
hxreticis  reduccndis.  Et  quoniam  coepimiis  a  facris,  poft  fupremam 
variorum  j]lam  Tiaram  par  eft  ad  minores  Inmlas  delabi.  Gcrardus  Groesbe- 
um.°^'"  quius  Eburonum  Antiftes,  idemqucdePurpuratorum  PatrumSenatu, 
Belgas  Patres  Louanio  in  ditionem  fuam  inuitare  folitus,  adeo  prxfen- 
tium  Ixtabatur  adfpedtu,  quafi  non  homines,  fed  hominum  tutelares 
Angelos  accepiifet.  Tum  demum  ponebat  curas,  quas  pro  Religionis 
incolumitatc  maximas  gerebat,  fatis  ei  confultum  arbitratus  quamdiu 
adeflent  Patres.    Nec  maior  Groesbequij,  quam  Robcrti  Bergenfis  & 
Georgij  ab  Auftria  prxccdentium  Principum,  dc  nobis  fuit  cxiftima- 
tio:  quam  Bergenfis  tunc  maximc  prodidit,  ciim  rcs  noftra  Louanij 
laboraret.   Nam  &  fuamde  grauiflimis  ac  maiori  Iudici  referuatis  cri- 
minibus  abfoluendi  poteftatem  ita  cum  Adriano  noftro  communica- 
uit,  vt  ad  quos  ille  vellct,eamdcm  polfet  extcndere-,  &z  acri  ceniura  per- 
ftringendos  putauit ,  qui  noftro  Inftituto  adueriantes,  exerccndarum 
mamprxi£u'  fundtionum  libertatem  eripere  molirentur.  De  Lxuino  Torrentio  quid 
ium  Aruuct-  dicam,  Antuerpienfium  Antiftite  vere  magno,  qui  prxcipua  Parrum 
pwmum.     no^rorumvcUSOper^  vltimis  quatuor  vitJC  fux  annis  fepties  mille  a 
Fide  alicnatos  Ecclefix  conciliauit? 

Quantum  in  eo  Patronum  habcret  Societas,  manifeftum  fuit  in 
Louanienfis  Collegij  fundatione;  quam  ei  dilluadendam  quibus 
nefcio  rationibus  Academia  fuiccperat.  Ipfum  iuuat  audite  Torrcn- 
tium  ex  iis  littcris ,  quas  fuper  hac  re  dcdit  Antuerpix  ad  Acadcmi- 
cos  pridie  Nonas  Maij  ,  anno  fefquimillefimo  nonagcfimo  quarto. 
Eptfola,  ciim  ab  eo  temporey  quo  primtim  xnftruElus  htteris  Louanij,  alias  quoque 
Toiumi'  ^oumcias  accejfi,  ac  tandem  dmmo  fretm  auxibo ,  m  patriam  reucrfus  fu 


ttm 

ncolu- 


LmER  SEXTV5.   SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      88j 
(ficblttfzarfibil  m&gis  deflderaut  qtldm  occaflonem  altqtiam  dari3  qUo  accepti  tne-  ad  AU» 
btor  be?iepctj3de  Louamo  <x>ictffim  bene  merert  ,  atque  ammi  gratitudinem  a/t-  dmum 
quam  oflendere  poffem.   Sttccefpt  res  non  ommno  mfeliciter.     Gtubd  emm  ex  ^**""* 
pecuho  bonefte  parto  fuperfutt ,  tderigendo  apud  Tatres  Societatu  I  E  s  v  Phi- 
lofdpbia  Gymnaflo  cuptimpendere ,  tn  magnum  Acadcmta  <-veflne3  Vt  tniht  <ui- 
fum  efl,  commodum  ffl  bonum;  mhdcuipiam  detrahens ,fled ferib  dans  operam, 
<~ut  tott  corport  bene  effct.    Nam  cum  de  Republtcd  tn  njntuerfum  agttur ,  non 
quod  pngulis^  fed  quod  tn  njmuerfum  profuturum  pt  ommbus  ,  conpderari 
lonfueuit.   iAcctdit  tamen,  <utt p/erumque flt  tn  naturalt  quadam hommum  ad 
dtffentiendum  tncltnatione ,  <ut  nonnullt  ex  Facultate  Aritum  3  quam  njocant, 
acrtterfe  opponerent.  dtco  nonnullos ,  quta  mandatum  dep  opponendo  legttim} 
concepttim  ?iu/Ium  bafienns  njtdi ;  pdeptftolam  tantum  ,qud  me  d  propoftto 
deterrere,  (eft  altb  incltnare  conatt  funt.  adquam  tum  etp  modeftiffime ,  &,njt 
puto,  non  tmprudenter  refftondi ;  tlit  tamen  pcrgunt  obpftere ,  (d/-  nefao  qutd 
rnohri,  nJt  auciontate  Regts  eiusque  (ftonctltj  tmpedttits  ,  d  fententtd difcedam . 
Quodnjt  hbete  dtcam ,  ntillo  njmquam  modo  impetrabitUr.   Nemo  emmquid 
cut  conferam  mthi  pneprtbat ,  rerum  mearum  qutpm  domtnus  .   Sed  eftftcient 
fortaffe  tlli  fud  mgratitttdine  altb  me  conuertatn ;  quod  tarnen  non  factle  neque 
temere  fet.   V^^ani  Louamum  amo.   Ltberum  credo  erttfant~i<z  Societatis  no- 
mtnis  1  es  v  hominibus  benefacere,  &  apudeos  nouumPbdofophix  flti  Gym- 
tiafium  feU  Semtnarium  engere  :  qubtametfl  nemo,  mpSoctetatiiam  addtcim^ 
accejfertt3fatis  tndemagnum  commodum  tott  orbt  Qhrifliano  accedet ,  (@r pra- 
ferttm  Proutnctis  noflris  Belgtcis  ;  qtiod  quottdtana  expcrtenttd  iam  fentimus, 
O"  quafl  manu  tangtmus .   Jfhtot  ergo  tfla  tnuidia  eB  ,  <~vt  tantt  bont  frucJum 
non  perctpiant  ettam  alij,  qut  ad  Patres  difcenda:  Philofophtce  caufld  confluere 
(§7*  ipp  Volunt  ?    Deum  tepor ,  qubdfi  aliud  occurriffet  conftltum ,  quo  Acade- 
rnta  prodeffe  plus potutffcm  3fecutus  td  futffem.  Veriimflcpe  (dft  muttum  cogi- 
tanit  nullum  occurrtt.  «Altoqut 3non  obflanttbus  quibuflumque  Artium  Faculta- 
tis  prtuilegtis ,  docere  poffunt  prxdifii  Patres  tntra  feptafuorum  Co/Iegtorum, 
quidqutd  placuertt ,  Inflituto  Otdinis  fut  non  contranum.   An  forte  facram 
Tbeologiam  docentes  Louarii]  d  Phdofophtd  arcentur  ?    Jduis  ergo  borttm  fefe 
opponenttum  finis  ?  nempe  <~Jt  magnd  cum  inutdid nthtl proftciant.  njbi  p  <-vnx 
mecum  ornandx  atque  tlluslrandjc  tftt  Academia:  tncumbere  njelint ,  Pad.agooiis 
ttiam puis  profuturum pt plurtmum.  ^utdqutdpt ,  Vtrt  ampltflimi,  ab  a-qutta- 
te  njeflrd  tmpetratum  cupto  3  <ut ,  quomam  SVlagiftratits  atque  adeb  ctuitas 
ifla  totameum  conpltumlaudat  atque approbat,  atque  ,  Vt pergamtn propoptoy 
me  rogat ,  Veslram  quoque  ftntenttam  mthi  dcclarare  ne  grauemini  s  idque  eo 
ardentiits peto,  qtwd  ex  quorumdam  littcris  intellexertm ,  non  ptlum  Artw.m 
quam  njocant  Facultatt  propofttum  nof/rum  difplicere ,  Veritm  aliis  quoque 
Vrofefforibus prtmartis.   jQuod  tametfi  tta  efftt,  agrc  tamen  defiflerem ;  diiblt- 
ceret  tamen  njehementer.  ^Durum  cfl  emm  ho??unt  tnqcnuo  tmtttis  atque  tngra- 
tis  benefacere  :  ego  tamcn  nu/larn  3mfl  a  fo/o  Deo3  njclgratiam  vcl  mcrcedem 
exff>e£io;  cutas  ettam  clcmentta:,  quantum  poffum ,  prcctbus  <~vos  commendans, 
njeltribtts  tantum  <~jerbis  adcptstolam  hanc  meam  refponftm  exffcS/o. 

Hadtenns  Toncntius.  in  cuius  crga  nos  bcneuolcntum  fuccciliik  vi- 
tlcntur,  qui  fucccflcrc  inMitram,  Ioanncs  Mir.rns ,  &  Ioanncs  M.iljc- 
*u$: qiiorumJiiG a  Louanicnfi  Doctorum  cathcdra  ad  Antucrpicnkin 

T  1 1 1 1  t  Prxfu- 


88+         IMAGO     PRIMI   SjECVLI    SOC.  IESV. 

Prxfulum  tranflatus ,  Societatem  noftram  perpetuo  duorum  ac  viginti 
annorum  fpatio  patcrnum  in  morem  adamauit.  Diutius  etiam  laco- 
bus  a  Caftro  Epifcopus  Ruraemundanus;  quem  tamcn  vimm  exeadem 
Academia  nobis  aduerfaturum  timor  erat ,  &  quorumdam  non  bene- 
uolentium  cxfpeclatio.  At  illc  cognica  iemel  pcrlpedlaque  Societate 
vfus  eft  per  viginti  feptem  continuos  annos,  cum  in  ciuitate,  tum  roris, 
ex  eaque  perpetuum  fibi  ConfelTarium  voluit  (  quod  folenne  habent 
Epifcoporum  plcrique)  neque  magnum  aliquodnegotium  fine  Patrum 
conillio  fententiaque  tractauit.  Vir  ipie  &  longa  adeo  expcrientia  cla- 
rus,  &  ea  doctrina  quam  olim  Louanienfis  Vniuerfitas  veneratafuerat, 
pro  fuatamen  modeltia  &  Socictatis  xftimatione  frequens,  etiam  cxtie- 
ma  a:tate,  &  pedes  ad  Collegium  accefTit,  aut  controuerfiam  Theo- 
Jogicam  autgrauioris  rei  aliquid  cum  noftris  communicaturus.  De 
Siiuaducenfium  Epifcopo  Gisberto  Mafio,  cui  fumma  eloquentia  Ci- 
ceronis  Belgici  cognomentumpcperit,  dubitare  neminem  finunt  quas 
deiftius  Collegij  originibus  commemorata  funt  in  loco.  Quoties  Ma- 
fius  colloquiis  priuatis,  quoties  publicis  pro  concione  fermonibus,  no- 
ffcrum  Inftitutum ,  munia,  vitam  ,  morefque  ad  ruborem  Patrum,  ad 
anriulorumdolorem,  dcpraxlicauit  ?  Quo  die  Ignatij  in  Beatorum  al- 
bum  relati  folennia  Societas  celebrabat,  ipfe  peraclo  fplendide  Sacnh- 
cio  in  cathedram  afcendens,ad  pulcherrimam  audientium  coronam 
pro  fua  facundia  adeo  magnifice  de  Beati  Patris  dcque  Sociorum  lau- 
dibus  verba  fecit,  vt  impatiens  tanti  praxonis  inuidia  nonnullos  in 
ipfummetconcitarit  Antiltitem,  aufos  de  fuperiore  loco  carpere,  qux 
illedixerat,  argumcntifque  refellere  :  quibus  mox  fatfh  pcenitentibus 
liaud  grauate  vir  mitiflimus  condonauit  iniuriam  .  Nec  a  Mafij  vefti- 
giis  fucceiTorSoefiuSjfupremi  Parlamenti  Mechlinienfis  ante  Senator, 
defciuit,  egregius  &  ipfe  noftri  Ordinis  aeftimator.  At  Rcmigius  Drui- 
tius  Brugcnfium  Epifcopus  Societatem  quanti  faceret,  non  obfcurepro- 
didit,  cumin  fummis  Reip.  anguftiis,  negante  Magiftratu  parem  fe 
alendo  Societatis  Collcgio,  refpondit  fe  potius  quam  Collegium  vrbe 
ceiTurum.  Druitium  adiuuabat  Iacobus  Pameltus  tum  Canonicus,  ac 
deinde  Audomarenfium  defignatus  Antiftes,  prorfus  vt  ille  Collegij 
Redorem,  hic  Procuratorem  agere  viderentur.  Eadem  Rodouanij  crga 
nos  ftudia  fuere.  Mathias  vero  Lamberti ,  qui  mcdius  inter  Rodoua- 
nium  Druitiumque  Infulas  geflit,  morti  iam  proximus,  quando  fublu- 
centeakerius  vitx  radio  clanus  apparet  rerum  color,  Sacefdotem  no- 
ftrum  ad  fefeeuocauit,  cuiomnes  antcacta:  vka:  noxas  aperuit,  perpe- 
tuamque  Socjetati,  quam  adhuc  male  cognitam  habuiiTe  fatcbatur, 
elcemofynam  donauit.  Eadem  prope  Caroli  Mafij  Gandauenfium 
Antiftitis  fub  extrema  vitx  tempora  voxfuit,  qua  dolentis  animi  fen- 
funi  exprimebat  detam  ferocognitaamataque  Societate.  Idem  &  voto 
multis  audientibus  femetobitrinxit,  fiexmorbo  conualefcerer,dotandx 
in  ea  vrbeSocietatis.  Iam  Martini  Rithouij ,  Petri  Simonis  ,  Antonij 
Hennin,  Georgij  Chamberiaini,  Iprenfium  Epifcoporum  ,  quam  pra?- 
clara  de  nobis  fuerit  exiftimatio,  beneficia  qua:  contulere  teftantur. 
Prxfulum  plures,  quamuis  promptum  habeam  diccre ,  abftineo,  ne  tam 

multo- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  83  5 
multorum  commcmoratione  numerum  videarexhaunrevoluilTe.  Vi- 
uentium  quoque  modeitia  non  exfpecht  laudes  ;  quas  fi  nos  nuncpne- 
termittimus,  inueniet  tuactabitque  poftentas. 

Nunc  Abbatum  cx  maximo  numero  vnius  dumtaxat  fententiam,  Abbatum 

tquafi  ad  fpecimen  ,  proferamus.   Ludouicus  Blofius ,  vir  maximi  no-  teftimmin. 

minis,  quid  de  nobis  fentiret  ipfe  ,  quid  alios  ientire  vcllct ,  farpe  qui- 

dem  ,  fed  tum  piascipue  dcclarauit  ,  cum  ad  Viglium  Zuichctnum, 

Regij    Scnatus    Praefidem   ,  huiufcemodi  litteras    aliquando   dcdit. 

Domine  ,  cum  nupemme  tecum  pranderem  in  tuis  nedibus  ,  de  homtmbus  EpiTloU 

Soctetatis  I  E  s  v  mentio  incidit ,  vt  nofii ,  longo  deinde  dutla  fermone  .    Cu-  ^bbat^ 

piebamfane  tecum  feorfim  de  tis  loqut ,  clartusque  qutdfentirem  exponere  ;  fed 

quia  nullam  id  agendi  idoneam  opportumtatcm  natlus  fum  ,  mihi  nuric  adte  de 

totded  re  fcribendum  efje  ludicaut.  Domine,  magna  rnihi  pridem  cum  M.Adria- 

710  Scholafticorum  Societatis  I  E  s  v  Louariij  Trxpofto ,  aliisque  ex  eddem  So~ 

cietate,fa?ndiaritas  intercedit .    Vnde  eumdem  M.tAdnanum  verum  Dei  fa~ 

mulum  (efr  amicum  tudico.    lllud  njcro  liquidb  conttat,  eam  Societatem,  <ueiuti 

poflremum  Jacrorum  hominum  Ordtnem,  ad  multorum  falutem  in  Ecclejid  dtiii- 

mtus  his  temponbus  excitatam:  licet  plerique,non  c  <uu\go  folum,  fed  Jacri  quo- 

que  homtnes  ,  atque  adeb  rReitgiofi ,  aut  de  eorum  exifltmatwne  detrahant,  aut 

parumfarie  eorum  caufsd  <ueltnt.    Magna  qutdem  certe  &  illuflria  per  eos  in 

Htfj?amd,  Lufitamd,  Italtd,Indtis,  atque  ahbi  terrarum  patrantur  d  Deo.  l?cr- 

honorifice  de  lis  mecum  egit  Nunttus  Aposloltcus  ,  cum  Hallas  eum  falutatum 

Vemffem  ,  magmque  eosfefacere  oftendit ,  iisque  <ut  famdiariter  Vterer  borta- 

tus  efl .    Nec  obfcurus  efl  fi-ucius ,  quem  baclenus  Louaritj  ediderunt .     &uod 

plentus  tefltficari potesi  Qanccilarius  Docior  Ruardus  ,fummd<uir  prudenttd 

&  religione  (gfr  fide.     Gjutdam  tamen  aut  <ueri  ignorantid  ,  aut  ammi  male- 

uolenttd ,  quodab  tilis  reSte  fit  ffi  falutartter  ,  tn  dtuerfum  interpretantur. 

Sed  conjueuerunt  utdeltcet  res  tfliufmodi  effe  prtncipio  ad  multos  inuidtofc-, 

quod  &*  S ■  Francifi  ac  S  ."Domimci  Famdix  legtmus  euemffe.    ll/ud  <uerb  bonis 

ac  prudentibus  probari  vmce  debet ,  quod  non  <ut  ceteri ,  anno  vno  exatlo, 

fedfepttmo  demum  aut  offauo  pofl  ,  pubhce  profltentur  :  qua>  res,  rnulta  qux 

timeri  pofient ,  auertit  mcommoda .  Quod  ad  priuiiegia  attinet ,  qutbtis  eos 

Vonttfex  ornauit ,  funt  illa  omnino  1B1  Vocattont  neceffaria.  Quamquam  <uerb 

eaampltora  fintdhs,  qu<x,  anttquis  Vontificum  legibus ,  cctcris  Ordimbus  collata 

funt;  nonfunt  tamcn  aut  pubhac  Ecclefix  quteti ,  aut  reciae  dtfcipltna  contraria: 

fedpotius,firesfuis  momentis  recfc  expendatur  ,  c>  utrtuti ,  ($7"  antmorum 

<-atditati,<i2*  commum  bono  maximc  confentanea.  Btni  tam  ^Vontifices^fibi  inut- 

cem  tnfummam  tllam  dtgmtatem  fuccedentes,  hanc  Soctetatem,  maturd  habitd 

deliberatwne,  confirmarunt :  Vrinctpes  <ucrb  Chnfltani  plerique  bemgmffimum 

tampridem  m  eos  animum  acccpcre .    Quosfane  <-utros  <~ut  atgnitate  ac  tudicto 

prxftantes,  ita  cuncia  confilto  gerentes  ,  qui  tantd  m  re  mhd  -uidtffe  extfhmct, 

n£  eum  d  recfa  ratione  lapfum  ludicem.   Vtinam  <ut  in  ceteris  orbis  Chrifttam, 

'Vrouinciis  ,  tta  in  noflro  quoque  Helgio  aliqua  eorum  (oUcgia  tnftttuantur! 

Jduerb  e^  adTjci  cultum propagandum ,  (df  ad  ammarum  fdutem  fulaen- 

dam  ,  confiderem  <uim  habiturum  effe  longe  maximam  .    Sed  uercor  tfi  ne 

hoc  T)ei  immortalis  munere  necdum  dtgni  fimtts .    Domtnc  ,ftrcsttajerrct, 

njt  eorurn  apud  Cxfarem ,  aut  Reginam,  aut  certe  in  Concilto  cauffa  agitaretur, 

T  1 1 1 1  5  rem 


IMAGO  PIUMI  SifcCVLI  $OC.  IESV. 
rcrt  tU  qmdem  ,  njti  ego  exitftmo ,  Deo  gratam  faaes  ,  fi  quam  mimme  eii 
aduerfabere  .  9(on  debet ,  qui  reciam  ammi  confctenham  curat ,  acnusfefe 
bumfmodi  conatibus  opponere  $  nepugnet  curn  <Deo  ,  pro  quofe  pugnare  arbi^ 
tretur  .  Non  funt  dimna  confilia  humanis  ratiombm  metienda,  qu&  omnem  ex- 
cedurrt  rattonem.  Hucc  te  cupw,  Domine,  prono  bemgnoque  ammo  acapere,  qux 
ntnius  njeritatis  dtuimque  bonoris  fludw  tmpulfis  ,  fcnpfi;  preeorque  Deum 
Optimum  Maxtmum  ditt  te  incolumem  tueatur.  Vale.  rBruxellis. 
Tuus  humihs  feruas 

Ludouicus  Blofius  Abbas  Lxtienfis. 

Tifiim*-        Iuitat  hoc  loco  etiam  ,  quid  Academici  Do&ores ,  iique  primx  au- 

nm  Ac*-  (ftontatis,  fenfermt  >  feftinanter  attingere  .    Ruardum  Tapperum  Can- 

?Z7~     ccllanum  dicere folitum  accepimus,  cerni  oculis  atque  ipfis  quoque  tan- 

Ruardi      gi  iiianibus  ,  Socictatem  iugulandis  haneticis  >  non  ferro  ( quod  nobis 

Tapperi.    lp£  faciunt )  <ec|  eruditione  pietateque  Chnftiana ,  diuinitus  excitatam. 

Nobiiius   quoque    teftimonium   dedit    excipiens  folenncm  Adriani 

profeflionem  ,  quando  inter  alia  docebat  Societatem  merito  appellaii 

fanctiilimo  I  e  s  v  nomine  ,  noii,  vt  quidam  peruerse  dicunt ,  Cjuail  alij 

fint  de  Societate  diaboli,  iedquia  Dominum  Iesvm,  eiuscjue  Apo- 

ftoloSj  prsftantiilimo  feclatur  modo  :  quippe  qua?  non  vni  alicui  chari- 

tatis  ofhcio  fe  dedat,fed  plane  omnibus,  parata  quemuis  laborem,  quod- 

uis  difcrimen  fubire,  ac  vitam  ipfam  pro  diuina  gloria  &  animarum  fa- 

Iute  contemnere  .    Pra:dicabat  demcfe  paupertatis  noftr*  pra:ftantiam, 

quod  Profeilis  non  modo  nihil  in  commune  poffidere ,  fed  ne  pro  Sacri- 

hciis  quidem  &  aliis  minifteriis  quidquam  accipere  fas  fit :  obedientiam 

vero  commendabat,quod  ad  auamcumque  profe&ionem,  iiue  adTuiv 

aiSi  fme  adlndos,  nullo  vias  ibf  atio  ieie  deuoueant  Profeifi.  Addebat,ni- 

hil  Cathohca:  rei  vel  conferuandae ,  vel  vbi  collapfaeflet  reftaurandar, 

accommodatius  cxcogitari  potuifle ,  quam  tenera:  a:tatis  per  catechefin 

&  fcholas  inftitutionem  .    Hinc  denique  conficiebat ,  nihil  mirum  vi- 

deri,  ii  talia  munia  profitentibus  multi  fatanae  mftincTu  exfiftcrent  ad- 

ueriarij:  quamquam  fecredere,  plerofquenou  malignitate,  fed  ignoran- 

tia  peccare ;  mox,  vbi  verum  reiciuerint ,  ftudia  mutaturos.    Tapperum 

fecutus  eft  Adrianus  BrouwershauiusTheologia:  Do6tor,qui  poft  illam 

(  vti  fupra  memini )  in  Adrianum  excitatam  tempeftatem ,  qua  vir  in- 

nocens,  propter  canchdati  vnius  fugam  inianiente  Magiftro,  in  carccrem 

abreptus  eft ,  arguebat  parentes  ProfeiTofescjue ,  filiorum  ac  difcipulo- 

rum  fuotum  ad  nbs  acceiTum  iracunde  ferentes;  teftatus,  Inftitutum  no- 

ftrum  prorius  eflb  Apoftolicum  ,  ad  coHapfim  veterem  diiciplinam  in 

integrum  reftituendam.  Addebat,  Patrem  Adrianum  acSocios  eflerara: 

virtiitis  docTrinaque  viros  j  adeoque  vel  Spiritui  ian&o  reiiftere,  Velcer- 

te  noftrum  vita-  genus  ignorare ,  quiqui  nobis  aduerfareiitur .   Parentes 

autem  in  graui  errore  verfari,  quando  filios  ab  hoc  vitae  genere  abfterre- 

rent,quos  felices  potius  arbitrari  adeo  fortunata  ibrte  deberent.  Datum 

etiam  eft  grauiifimum  Societati  teftimoniumab  Academia  Louanienii, 

Teslimo-    ^0  tcmpore  apud  Manam  Reginam  ius  incolendi  Belgij  vrgebatur. 

KmmAca-  cum  enim  iuper  re  tanta  iudicium  Academiae  Regina  flagitaiTet,  refpon- 

demiA  Lo.  ^clc  DocTores ,  InBitutum  Societatis  pium  (Sjr  fancJum  effe ,  c>  mhilin  eius 


LIBER  5EXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  88/ 
pruulegiv,  bullis,  moribus  &  conuerfatione  inueniri ,  qttod  non  expediens  & 
rz'tilefit  toti  Ecdefix^ac  potiffimum  Germamz  Inferiori:  Patres  quoque  nofiros, 
?nagno  adbuc  fruHu ,  &  opttmo  a/ita  exemplo ,  tnter  C  H  bl  i  s  t  i  fidcles 
futffe  merfatos. 

Reftant  ex  facratis  Deo  viris  Ordines  Religiofi  $  cjuorum  iii  Bclgio  Tejttwi- 
exftat  frequens  &  amplum  de  Socictate  mdicium .  Non  enim  ,  vt  qni-  «**«*- 
dam  putant,  &:  ftolidifhmus  aliquis  Batauorum  fambfo  nupcrlibello*"'J"''"8" 
calumniatus  eft ,  exofam  illam  habcnt ,  aut  habcrc  poifunt  •  quippe  ex 
cuius  difciplina  eorum  non  pauei  hac  sctate  prodierint;  fed  amore  &c 
laudibus  profcquuntur  ;  tametfi  liugularium  quandoque  perfonarum 
zelus  imprudcntior  occafioncm  hoftibus  dedit ,  fimftre  de  mutuo  inter 
nos  afreciu  fufpicandi.  Sed  amentia  cft  paucorum  culpa  damnarc  vni- 
uerfbs  ;  quafi  totum  corpus  vitiofum  fit,  ii  qua  pars  digiti  laboret.  Ipris 
certe  quatuor  Mendicantium  Ordines  in  commune  fanxcrunt,nc  cui 
fitorum  impune  Socictatem  vcrbis  obtcrerc  liccret .  Pipinus  quoque  ex 
Dominicana  Familia  vir  magnus  ,  &  Archicpifcopi  Mechlinienfis 
Granucllani  Vicarius ,  cum  fuorum  aliquos  perperam  imbutos  audilfet 
nonoptimede  Socictate  loqui ;  Et  nos,  mquit,  viuamus  Socij  I  e  s  v, 
neque  illis  Patribusobtre£temus,quorum  veftighs  infiftere  nobis  erit  vti- 
quc  gloriofius.  Et  hax  quidem  Ecclefix  Principum  ac  Sacerdotum  tefti- 
monia  fuere,  quibus  nihilo  inferiora  Principum  frculi  ac  Magiftratuum 
poftidemus. 

Quis  Philippi  Rcgis  eo  nominc  Secundi,cui  tot  Rcgna  pcr  tot  annos  Tcttimi- 
prudentiffime  gubcrnata  dcdere  nomcn  Sapientis,  non  folum  honeftif-  ma  Tr'"~ 
fima  iudicia,fcd  &  tanto  digna  Rcgc  erga  nos  mcrita  ignorat?  nam  quod  ellariim: 
initio  difncilius  tardiusque  Socictatem  in  Belgium  admifit,  in  hoc  quo- 
quefuit  prudcns.  Etenim  ncque  illam  tunc  fitis  cognitam  babcbat  ipfe,  Pbillffi 
&   parentis  fui  Caroli  Imperatoris  atque  amita:  Marix  Regina:  qua  £*?.  ' 
nefcio  finiftra  opinionc,  a  malcuolis  ingencrata ,  prxoccupatorum  pra:- 
iudicio  mouebatur ;  &,  quod  erat  caput ,  deterrebatur  magnorum  viro- 
rum  confiliiSjdilfuadcntiumin  tantaveterum  Ordinum  Religiofbruni 
copia  admiffioncm  noui.  At  vbi  Pctrus  Ribadcneira,-  prarter  Ignatij  lit- 
teras,ctiama  Ferdinando  Romanorum  Rege  commcndatitiat  rcpra?- 
fcntauit,  quibus  illc  pfxftantiflimus  Impcrator 'teftabatur  Socioruni  fcfc 
opcram  ad  cxftirpandas  hxrcfes  iri  priirmvtilcni  iri  fua  Germania  cx- 
pcrtum,  haud  dubic  talcm  &z  in  Bclgio  futuram  ;  continuo  Philippus- 
Rcx  in  vitam  ac  munia  noftra  diligcntcr  infpcxit,  laudatifhmaque  om- 
niacompcricns,eumin  Patres  accepit  animum,qucm  ,  mc  taccntc,  tot! 
Collegiorum  fundamina  loquuntur .    Promoiut  hanc  Rcgis  bcucuo-  Alextndti 
lentiam  Dux  Parmcnfis  ,  haufto  a  matrc  Margareta  Auftriaca  tn  nos  D',c,s 

r  /  r  j       P-trmtn- 

amorc,  qucmcximium  iempcrquc  crefcentcm  cxcrccrc  numquam  de-^ 
ftitir.  Practcr  alia  id  Rcgi  aucbor  fuit,magnis  vt  vrbibus  imponcrentur 
Patres ,  teftatus  ad  rctinendos  in  Regis  fide  Bclgas  Societatis  Cdllcgia 
plus  quam  caftclla  valitura  .  Itaquc  6V:  Traicclo  ad  Mof.int  &  Ipris 
Flandrorum  rccupcratis,cum  in  poenam  arccs  prxfidianas  impcrarcpof- 
fet,  eas  fedixit  in  Socictatis  I  e  s  v  domicilia  commutarc .  At  Erncfti 
Archiducis  quanta  crant  futura  dc  nobis  mcrita  ,  fi  non  mors  imma- 


888         IMAGO    PRIMI  SjECVLI   SOC.  IESV. 

tAlbtrti  tura  inuidiflet !  Parentcm  inillo  Socictas  amifit,  fcd  rcccpit  m  Alberco: 

&  ifabeiUcm  Prmcipi ,  eiuscjue  coniugi ■Scrcniflimx  Iiabella?,  quanco  in  prctio  & 

zArchi-    amorc  merit  Sociecas ,  haud  racile  dixenm.    Illorum  tauore  iri.eam  mo- 

dncptm.     ^m  Ptoumcia  Bclgica  iam  lurrexerac,  vc  magnicudine  lua  quodammo- 

do  laboraret.    De"parcienda  agicabacur :  quo  tempore  Leopoldus  Au- 

ftnacus  Archidux,  noftris  lxcus  incrementis,  ad  Albcrtum  litteras  dedrc, 

EpiftbU    quarum  aliqua  pars  harc  erac  :    ^Magmm  animo  njoluptatem  capio ,  cum 

zAnbidH-  ex  0pmx  rytrx  intclligo ,  tantum  in  dies  wuentutis  (ejr  ingemorum  deleElum 

dla/^ff.ad  C  h  R  i  s  t  I  ftgna  fub  huius  Societatis  aufrtciis  rn  Belgio  veftro  conuo- 

bcrtutn.     Ure,  <~vt  <x>na  Ttrocinij  domus  totfacr*  mtlitue  contubernalibus  mtnime  fujfi- 

ciat.    Deinde  Sociecatem  obnixe  commendans ,  mtcr  cauflas  hanc  quo- 

que  ponit ,  qubd  cuique  ft  exploratijfmum  ,  ficubi  dtcla  Societas  toto  orbe 

Qmftiano  liberam  fua  muma  obeundi  facultatem  adeptaeft ,  ibidern  femper 

sApoflolicam  Fidem  mtris  accejfiombus  amplifcatam  fuiffe  ;  contrd  <uerb ,  eos 

qui  eamdem  aut  occultis  cumculis  fubruere  ,  aut  aperto  Martefuis  fimbus  ex- 

turbare  funt  conatt,  incomparabtlt  rerumfuarum  ,  acprxfertim  Orthodox£  Fi- 

deidisjendio,temeritatisjfu£poen(tshij]e.  Hxc  &  plura  Leopoldus.  Quar 

Alberto  Principi  tancopere  probabanrur,  vc  cale  de  nobis  refponfum 

Refponfum  daret :   Sane  certum  esl ,  Societatem  tUam  Ecclefi*  Dei  &  noftne.  %eligiom 

Prmctpis  <-vere  Qatholtcx,  non  labonbus,  non  njitx  parcendo,prodeffe  quamplurtmum,& 

**  ertt'  eamdem  quaquauerfum  toto  terrarum  orbe  propagare  &  reftaurare .   Jguapro- 

pter  aquum  eft,  <ut  etufdem  Societatis  obfequia  agnofcant  omnes  Princtpes  &t 

popult  Caiholicu   CHjOs  qutdem  hablenus  ed  de  caufsd  Societatem  hanc  fingula- 

rtter  commendatam  habutmus,  ffl  inpofierum ,  quidquid  ad  etus  tutelam  &> 

incrementa potenmus ,ltbenter  tmpendemus:  nec  officio  noHro  pro  <-vinbiu  vm- 

quam  deerimus,  dabimusque  operam  fedulb ,  njt  eadem  Soctetas  (felfitudinis 

njeftne  tam  amicd  &fidd  commendattone,  quandocumque  fefe  obtulertt  occafio, 

perfiuatur .   Nec  ver6  magnificencius  promific  pacrocinium  fuum  Al- 

bercus ,  quam  prxfticic .    Vc  enim  Collegiorum  pleraque  taceam  ,  de 

Rumnundano  cerre  fufcepca.  fingulari  cura,ad  Hermannum  Comkem 

Bergenfem  Geldria;  prouincix  Pra?fe£tum  ica  fcripfic  ahquando :  Ne- 

gotium  tllud  mihi  admodum  cordt  e(l  ,  ob  fiuclum  eximium  qui  inde  diuind 

opitulante  grattd  exftetlatur  ,  figiUatim  ob  bonam  iuuentutis  inftitutwnem 

hocce  tempore  tot  bxrefibus  deprauato  :  qucm  fruElum  nonfolum  Rura-munda 

mea,fed{&7'  omnes  ali<e  ciuitates  njtcinx,  e^  tnprimis  Venlona  ,  <utpotepro- 

xtma  maximeque populofa,  parttctpabit.  Ifabella  quoque  Archidux,Alber- 

to  iam  vica  functo  ,  dacis  ad  Fairxmundanum  Anrifticem  licceris, 

Oculatus  estefiis,  inquic,  magmfrutlus  quem  fecerunt  &  faciunt  Tatres 

Societatis .   Sexcenca  func ,  quibus  par  illud  opcimorum  coniugum  ac 

Principum  exprefsere  inexhauftam  benedenobis  mercndi  voluncacem. 

orSonefu-  Sane  Albeitum,  Principacus  fui  tempore,ade6munificumIenfimus,  vt 

nebriAtchi- qUas  m  Societatem  Belgicam  erogauit  eleemofynas ,  centum  millium 

t"CIS     " "ducatorum  pretium aequafle,  aut etiam fuperafle fateamur.    Iam  Ferdi- 

Eerdinan-  nanm  Principis  Cardinalis  magna  teftimonia  ,  partim  exprefla  litteris 

*fU  CardZ  ad  fratrem  Philippum  Regem  datis ,  partim  habito  ad  fuos  Proceres  ac 

»4/«f»f.S0-Tribunos  fermonc  ,  non  ignota  habent  Belga?  ;  &  longa  nimitim  fit 

TenetHUn  commemoratio  fedantibus  breuitatem  .   Sed  poft  Auftriacum  fangui- 

JZ!    ""  nem 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  889 
nem  non  tacendus  Ludouicus  Requefenius,  quondam  Belgij  Guberna- 
tor ;  non  Fontanus  Comes ,  qui  ab  Erncfti  Archiducis  obitu  ad  Alberti 
aufpicia  tenuit  Interregnumjnon  Francifcus  Mendoza  Admiralius  Ara- 
goniar,  qui,  Alberto  in  Hifpaniam  quaerendae  coniugi  Iiabella:  profe&o, 
armorum  geflit  pra;fe£turamj  non  Ambrofius  SpinolaMarchio,  militia: 
Regia;  terta  marique  Imperator ;  non  denique  alter  Marchio  Aytona^ 
qui,  poft  Ifabellam  Archiducem  mortalibus  ereptam,  difflcillimis  Reip. 
temporibus  clauum  tenuit,potentiffimos  fregit  hoft es,  inteftinam  perh- 
diam  prudentia  detexit,  celeritate  fuperauit  :  quibus  rebus  tam  breui 
geftis,  meritoapud  Belgas  feruataz  patria*  decus  &  immortalenomen 
inuenit.  Hi  tales  viri  amorem  Societatis  palam  profeffi ,  de  ea  &  loque- 
bantur  pro  fuo  animi  fenfu  magnifice,  &  plurimum  habebant  honoris; 
&  quidquid  poterant  beneficiorum,  ftudiose  confercbant.  EtMarchio-  M*r$aa* 
nis  quidem  Aytonx  animus  erga  Patres  noftros  fck  in  caftris  praxipue  w*  ^" 
prodidit.  Capto  Schenckiano  ,  in  nofbcomium  ingredi  parantem  mo- 
nebat  Sacerdos  nofter  &  loci  anguftias  eife,  &  graueolentiam  periculo- 
fam j  adeoque  diiTuadebat  ingreflfum  :  cui  ille,  Nihilo,  inquit,  meliorem 
me  duco  Societatis  Patre ;  tu  quo  intrare  non  times ,  cur  ego  timeam? 
Sub  belli  tempora  non  prius  de  milite,quam  de  fecuturis  militem  Patri- 
bus  cogitabat,  profperum  fibi  Martem  promittens,  fi  a  diuinorum  cura 
aufpicaretur. 

Qu6d  fi  nuncadTogam  connertar,  non  deerunt  prae clata  iudicia,  Tcjlimo- 
qua:  vel  Arcanus  Regis  Senatus,  vel  magnum,  quod  vocant ,  Parlamen-  ",a  Toi*" 
tum,  vel  fingula  Prouinciarum  Concilia,  vel  denique  vrbium  Magiftra- 
tus  tulere.  Vnius  mihi  fufficere  poffit  au&oritas  Gulielmi  Pamelij 
Prarfidis :  quem,  cum  Parmenfi  Duce,  in  ornandam  qua  tauore  qua 
munere  Societatem  confpiraffe  diceres.  adeo  de  nobis  bene  merendi  aifi- 
duo  ftudio  &  quadam  velut  contentione  certabant ,  nifi  quod  Dux,  vti 
plus  poterat  ,  ita  plus  mercbatur.  Percrebuerat  Gandaui  nefcio  qua; 
aut  vnde  nata  opinio ,  periculum  e(Te  ne  Claudius  Generalis  e  Miflione 
Gandauenfi  euocartt  Patres .  Perculit  fcilicet  is  nuntius  Senatores  ,  & 
omnium  ftudia  ad  occurrendum  cxcitauit.Itaque  datis  communi  nomi- 
ne  litteris ,  obnixe  Claudium  oraucre  per  IesvChrist  ifanguinem 
( ipforum  hax  verba  funt )  ne  Societatis  Mijfonem  reuocan  pateretur  ;  fd 
contrd,  iuberet  eam  confirmari ,  ad  emolumentum  fpmtuale  bonorumque  ciuium 
confolatwnem.  Fatcbantur  enim  ,  Fatres  adfe  rmffos  magno  totius  aw.tatis 
commodo  ita  defudare  in  conucllcndd  bxreticorum  prauitate  ,  ac  Catbolica  rei 
dignitate  refituendd  ,  <z/t  Scclefa  Dei  magnum  in  dtes  fentiret  tncrementum. 
Qjaid  illavariorum  Magiftratuum  publicis  cxpreila  litteris  teftimonia?  vdfltrUm 
Notum  facimus ,  Soaetatis  Patresin  bac  noBrdciuitate  fingulan  zelo  ,pietate,  <JW*& 
doSinnd  ac  modeflid  luuentutem  excolere  ,  nec  minus  ad  omnem  <-virtutem  at-j u 
que  honeBatem  qudm  ad  eruditionem  informare .  Et  alibi  :  Teflamur  ,  banc 
<~urbem  bominum  Societatis  induBrid  ex  merd  nocle  ,  in  qudipfieam  deprchcn- 
derant,  in  lucem  reuocatam.  Item  alibi  :  Fatemur,  Tatres  Soaetatis  I  e  s  v 
admBaurandam  hic  Orthodoxam  e>-  Catholicam  Ftdem ,  ad  acuendam  picta- 
tem,  adpromouenda  litterarum  ftudia ,  ad  bonos  c^  Chrifianos  mores  inducen- 
dos ,  magno  njfui  adeoque  neceffariosfuiffe .    Id  gcnus  multa  noftns  in  ma- 

V  v  v  v  v  nibus 


Litterato- 


890        IMAGO  PRIMI   S£CVLl  SOC  IESV. 

nibus  verfantur ;  qua:  proferre  omnia  minime  opportunum  feftinanti: 
de  vrbetamen  Siluaducenfi  ,  vnde  iam  diu  cum  lpsa  Rcligione  exfula- 
mus  ,  hoc  nominatim  dicere  non  prxtermittam  .  Pactiscum  Batauo 
legibus  deditionis,  Senatus,vt  crat  egregie  Catholicus,  in  curiam  conue- 
nit  pridie  quim  vicTor  hoftis  intraret ,  intcrque  mutuos  complcxus  ac 
lacrymas  vltro  abiit  Magiftratu  :  pro  a£tu  tamcn  poftremo  ftatuit ,  vt 
ad  Societatis  Collegium  pergcrent  vterque  Conful,  &  primariusSena- 
tor,  aciuri  ampliiTnnis  verbis  publico  vrbis  nomine  fblcnnes  gratias  de 
obfcquio  ciuibus  quoad  licuerat  impenfo.  nimirum  hxc  vna  lllos  cura 
folicitos  habebat  extremo  illo  publicx  calamitatis  tempore  ,  cctera 
fecuros. 

Tequoque,  magneLipfi,  &  litteratorum  prime,  in  tcftium  meorum 

rum,         numero  ponere  non  gtauabor.  Fatetur  is  de  fe,  pofteaqUam  Humanio- 

ribus  ftudiis  ipsaque  Philofophia  imbutus  eflct  a  noftris ,  etiam  So- 

cietati  dare  nomen  voluilTe,  atque  Omnino  fuiiTedaturum,  fi  cum  bo- 

na  parentum  gratia"  licuiffet ;  per  quos  tametfi  impeditus  fuit ,  quo  mi- 

niis  amplcclcretur  probatiiTimum  fibi  vitae  noftrxgenus  ,  non  ceflauit 

tamen  vmquam  deprxdicare  verbis ,  &  omni  honoris  fignificatione 

venerari. 

H&retico-       Hactenus  a  laudatis  viris  laudata  Societas .   quidni  &  ab  ipfis  Cal- 

rtim.         uino-Batauis  arceffamus  aliquid  laudis  ?  nec  enim  vlla  virtutis  certior 

eft,quam ab  hofte  commendatio. Verum  qua:  laus  ab  hereticis  fperanda, 

quibus  iuratum,probris  &maledictis  inceiTere  Societatem,eamdemque, 

fi  poflint,  funditus  euertere?  At  enim  harc  ipfa  noftra  laus  eft,qua  prarci- 

pue  gloriamur ;  hunc  honorem  maximum  ducimus ,  ab  harrefi  menda- 

ciis  traduci,  profcindi  conuitiis ,  ad  carceres ,  ad  tormenta  ,  ad  necem 

coftcrusin   qua:ri.    Beza  fecundus  a  Caluino  Geneuenfis  Ecclefia:  fundaror ,  audi- 

[udkTjHd-  tus  eft  aliquando  dicere,  tumdemumfe  ac  fuos  Gallia  potituros ,  vbi 

hndic.ad-    Reginam  matrem  cum  filio  Rege  ( is  Carolus  Nonus  fuit)  omnique 

Hium.         Regia  prole,  iugulaffent.  Dictum  nefarium ,  &  in  ipfo  auctoreiugulan- 

dum;  fed  interea  Valefiano  fanguini  hononficum ,  in  quo  vno  Catholi- 

cx  Religionis  columen  verfari  hoftis  ipfe  fateretur.  Noitrorum  Caluino- 

Batauorum  haud  abfimilis  eft  philofophandi  ratio :  ftantibusin  Belgio 

Iefuitis  ftare  non  poteft  hxrefis,  nedum  dominari ;  proindeilli  iugulan- 

di.    Ferox  illa  quidem  &  barbara  argumentatio,  nobis  interim  gloriofa. 

Quis  Batauica:  gentis  odia  in  Hifpanos  ignorar  ?  plufquam  Vatiniana 

ibidcm!"5      ^unt.  ac  nihilominus  profitentur  hxrerici  malle  fc  quotquot  Belgium 

habet  Hifpanos ,  quam  bis  fenos  dumtaxat  Iefuitas.  adeo  pra:  tot  arma- 

torum  eorumque  Hifpanornm  millibus  tam  paucorum  inermium  Ie- 

fuitarum  terror,&  cx  terrore  odium,ha:reticos  animos  occupauit.Quid? 

illud  parumne  Societati  honorificum  ,  quod  P.cligionem  Catholicam 

fa:pe  quidem  Romanam,  fxpius  tamen  Iefuiticam  appellent  ?  probrum 

nobis  dicere  fe  putant ,  &  prxconium  dicunt ;  qualc  Ci  nobis  tribuamus 

ipfi ,  merito  intolerabilis  arrogantia:  arguamur  .   Finis  fit  ;  nec  enim 

oftentationis  teftimonia  quxrimus ,  fed  neceftitatis  :  quantum  fcilicet 

fatis  eft  ad  Ordinis  noftri  famam,  qua  praxipue  pendet  quxftus  ariima- 

rum.  Itaque  ncmo  fapiens  hanc  fcriptionem  ,  faftum  noftrumfuper- 

biamcjue 


LIBER  SEXTVS.   SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      89 1 

biamejue  interpretabitur ,  fed  alienar  falutis  ftudium  :  cui  noftra  fi  pro- 
defie  pofilt  mfamia  ,  non  fubteifugimus  profecto  ( ita  nos  Deus  amet ) 
quin  ftulti,  quin  fceleratihabeamur,  dummodo  &  abfit  offenfaNumU 
nis,  neque  nos  animorum  noltrorum  confcientia  condemnet. 

Nunc  quoniam  ad  mctas  fcrucnimus  ,  &*pos~tremu$  ho* 
rumfacularium  ludorum  aclus  (evltimus  inquam  huius  Opc* 
ris  Libcr)  Flandro-Belgic*  noftra  obttgip,  non  dccct  cam  reliquis 
mt  gratitudine  aut  njrbanitate  cjfe  tnfcriorems  Srftettatores, 
quorum  oculos  tamdiu  detinuit ,  abfaue  mipltbus  ahquot  mt 
apophoretis  dimittere .  Itaaue  h&c  panca  e  littcrario  penu  de- 
frompta  fubucimus. 

EXERCITATIO   ORATORIA. 

ORATIO      PRIMA 

Euchariftica  Philippo  IV.  Hiftaniarum  Indiarum^ 
Rcgiy  &> cpmuerfi Domvi  Avstriac^^ defcnsa 
Rcligionc  y  &*  admifia  in  Bclgium  Societate. 

I  beneficia  conferentis  animus ,  magis  quam  res  ipfar, 
ponderandus  eft  ;  &c  nonnumquam  iumma  nos  deuin- 
clos  gratia  credimus ,  quod  rem ,  ceteroqui  exiguam,  a 
voluntate  non  exigua  profe&am  intelligimus ;  in  ipfo 
iimine  ha?rco.Philippe  Rex  Catholice,  videocjue,  quem 
inftitucreorationis  curium  parabam,minimcadexitum 
me  polle  perducere  .  Volebam  enim  tibi  ,  maioribusque  tuis  ,  Au- 
ftriacis  Principibus,  non  referre  ( quod  neque  vcftra  munificcntia  ,  ne- 
que  facultas  noftra  permittit )  fed,  quatenus  vcrbis  aifequi  valerem,  gra- 
tias  agcre,  quod&  Socios  illi  fingulari  fauore  in  Belgium  admififienr, 
tucjue  in  hodiernum  diem  magno  patrocinio  mo  vcrccjue  Regia  pro- 
tedlione  fouifies.  Quod  quidem  beneficium  cum  tantum  ramque  mul- 
tiplex  in  fe  efie  confpicerem ,  vt  quibus  gratae  mentis  fignificationibus  a 
meexplicari  pofiet,  vix  intelligcrem ;  tum  certe  flanimi  vndeproucnic 
confidcranda  cft  amplitudo;  plane  imparem  mefentio,  qui  rem  tantam 
tamque  auguftam  non  dico  meritis  effcram  laudibus,  ied  vel  nuda  nar- 
ratione  proponam  .  Profcctahxc  enim  omnia  funt  a  propria  illa  Au-  r?„r*"l 
ftriacorum  pietate ,  &  Chriftiana:  Rcligionis  conferuandx  promouen-  m*kuu/le- 
daecjue  incensa  cupiditate,  quam  nequevllius  cloqucntia  en.irrare,  ncquc  fcn/ltre  & 
ingcnium  valeat  comprchcndcre .  Eft  illudiam  communcorbis  mdi-  clTol"" 
cium,  cui  libcnterafTcntior,  Auftriacx  ftirpis  ciufinodi  elfe  dccora,  vt  cam  f^h- 

Vvvvv  i  gene- Vmtm;- 


892  IMAGO  PRlMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 

gcncris  clarkate,  potentia:  magnitudme ,  opum  vi,  Imperij  vigore  ,  am- 
plitudine,  maicftate ,  ccdat  omnino  nulli.  Sed  iunt  alia  auguftiora. 
Nam  externas  illas  laudes  verbis  extenuatas  folent  quidam  vci  natura? 
tribuere,  vel  fortuna:,  vt  nemo  vnus  fibi  propnas  exiftimare  poilit .  At 
Yerb  ea  gloria ,  quam  ex  Religionis  promoucndar  ftudio  confecuti  funt 
Anftriacij  ita  gaudent  finguli ,  vt  vniuerfis  mhil  dctrahant  j  ita  vniuerfi, 
vt  propriam  fingulis  relinquant :  neque  m  huius  kic  laudis  partem  aut 
'"     omT  naturx  aut  rbrtunac  nomen  infinuat.    Nimirum  hoc  dccus  lllud  eft  exi- 

eornm  je-  .  1  \         1  n  \ 

licitM  &    mium  ac  vere  diumum,  cui  omma  non  rnodo  cedant  nccelle  eit,  verum 
m ignitn-    ctjam  |  qUO,  tamquam  perenni  fclicitatis  fonte,  omnia  in  hanc  Domum 

profecla  funt,  hodiequeproricilcuntur. 

Rudoiphu        Rudolpho  I.  (vt  antiqua  Auftriacorum  dccora  recenfeamus  )  quid 

TnmM     aliud  Impcrium  peperit ,  quam  vera:  cultus  Religionis  ?  quid  aliud  tot 

M^mfiM  deinde  ncpotibns  tradidit,  vt  iam  duodecim,quos  priica  illa  Roma  cele- 

Rchgionc,  brat  Imperatores,  ab  vnaDomo  Auftriaca  iiiperentur?  QuidFerdinan- 

&Ferdi-  do  II.  oculis  quidem  noftrisnuper  crepto  ,  at  cuius  virtutis  fpecies  in 

nattdtull.  animis  etiamnum  viuit,  viuetquein  omnem  pofteritatem ,  quid  aliud 

Impcrij  coronam  contulit  primum  ,  quid  deinde  feruauit  aducrius  tot 

inimicorum  validifllmos  conatus ,  qtnd  aliuddcmum  Fcrdinando  filio 

Romanomm  Regi  tradendum  reliquit?  Namquot,  Deus  immortalisi 

rcligiofiflimus  Ca-far  hoftium  potentiflimorum  infultibus  eft  impeti- 

qui&mi-  tus  ?  quotfruftra  impetitus?  Quid  autem  dico  fruftra  ?  crefcitabho- 

rabiliter    ftium  tclis  Maieftas  nixa  Religione ;  eftque  illud  certiflimum  iuftifli- 

™d'u'rL    mumque  JEzemx  Mentis  decretum,  vni  pietati  facrum  hoclmperium 

tot  hottes:  deberi ,  nullis  homintim  machinationibus  aufcrendum  ,  fednouis  fem- 

pcr  viclioriarum  titulis  illuftrandum.  Liceat  hic  mihi  pra:terire,quod  ta- 

men  celebrari  maxime  dignum  ,  quam  fingulari  ac  certa  Dei,  iuam'iii 

Ferdinando  cauifam  protegentis,ope  feptem  ipfos  hoftium  exercitus,  m- 

hil  prxter  Imperij  ruinam  molientes  ,  f ua  pietate  fregerit :  pietate,  in- 

quam,  fua,  nifi  Auftriacam  dicere  malimus;  neque  enim  armis  militum 

ttdutrftu    id  vmquam  poterat.    Educebat  inita  confpiratione  Ottomannicas  Ga- 

Palati-      bor  Betlinus ,  Protcftantium  copias  Iagerendorfius ,  Hungams  Palati-, 

«Hmaltof-  r\ijp  Hungaricas ,  Caluinianas  Palatinns  &  rebelles  Bohemia*  Ordines 

Irato"""4"  m  Bohemia;inPalatinatu  aliam  manum  Durlachius,Brunfuico-Halber- 

ftadienfis  aliam,  aliam  Mansfeldius  trahebat.   Angebatur  optimus  Ca> 

far  non  amittendi  diadematis  ,  fed  Religionis  opprimcndr  metu ;  pro 

cuius  conferuatione  amphficationeque  caput  iuum  vltrb  deuouebat,  ad- 

mirabili  &  vix  pofteris  credenda  voce ,  Si  mea  ,  inquiens ,  morte  poffim 

promouere  Catholicam  Religionem  ,  oro  Deum  vt  publice  coram  toto 

mundo  ab  infami  carnifice  capite  plectar.  Itaque  non  Imperij,  ac  nc  vi- 

ta:  quidcm  fcruandx  cura  tangebatur,  fed  Ecclcfia?  perhorrefcebat  rui- 

nas  :  iamcjue  Rcgnis  fuis  exutus ,  vnius  vix  Vienna:  mccnibus  defen- 

dcbatur.    Adfuit  tamen  hifce  in  anguftiis,  qua:  numquam  abeft,  augu- 

ftiiLs  notari  folita  auxiliaris  Dci  manus  :  &  hoftibus  propria  ditione, 

(quod  merebanuu)  exLitis,magnum  inde  rebus  Auftriacis  incrementum 

dcdit,  vndehumana  opinione certum  timebatur  exitium.  Rurfus  quid 

non  Imperij  vaftator  Suecus,quid  non  domefticus  hoftis  Valfleinius,in 

vnius 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.       893 
Vnius  Domus  femper  pix  ,  femper  inuid:a:,  excidium  machinati  }  Et 
quidem  victoriis  iam  feroccs  Gxfaiiams  miultabant  j  cu.n  ecce  tibi 
infperata  ex  cladefalus  Auftriacis ,  hoftibus  in  victoria  principium  rui- 
iia:.  Cxius  eft,  qua  manu  nefcio  (ea  arbitror,  quac  pictatcm  femper  pro-  aduerfm 
tegit)  ille  grafiator,  viclorque  laurum  fiio  fanguinc  crucntauit,  Auftria-  s**"im* 
cam   purpuram  reddidit  illullriorcm .    Nec  mcliori  vius  cit  forcuna, 
quem  in  Mechleburgi  Fridlandixque  Duccm  Cacfar  elegerat  ;  nimia  FrSuuL 
vero  ambitio  in  perucrfa.  confilia  pellcxerat :  eadcm  die  ianguini  fuo  dhm: 
immerfus  iacuit ,  qua  Cacfarem  fblio  exturbarc  fe  poile  crcdidcrat  Tam 
atroci  femcl  icerumque  perfunclus  ccmpeftace  Fcrdinandns ,  nouadein- 
ceps  feremcacis  lucc  reiplenduit,  masnisuue  au&us  victoujs  Romanuin  r-  cv 

T  c\-     r        ••/!  -i         ■    r  1  '•  •  Crfidotra* 

Impenum  nliofuo,ufdem  quibus  ipfetenuerat  artibus,  pictatc,inquam,  didtt. 
cultuque  Religionis  tradidit  gubernandum,  Habuit  hunc  virtutum  iiia- 
rum  rru&um  in  tcrris  fane  vberrimum  Auguftiffimus  parcns  tuus, 
Ferdinande  Cacfar ,  quod  te  fpedlarit  Sceptri  fucccllbiem  5  habecque  in 
ca:lis  nunc  etiam  vberiorem.  Tu  vero  pcrgc  quam  fimillimus  imperare, 
6c  (  quod  tacis )  hacrcticorum  perfequi  rcliquias ,  memor  eius  quod  ad 
Norlingam  fufiirus  perduelles  fapientifiime  pronuntiare  auditus  es  , 
Religionem  Catholicam  non  tui  modo ,  fcd  Regnorum  omnium  eile  Pr&~lar* 
fundamentum.   Quam  fcntcntiam  te  dignam ,  haud  abfimili  cxccpit  ntmdillU 
qui  tecum  vincebat  Ferdinandus  Infans  Cardmalis,  Belgarum  columeiij 
cum  a  bclli  Ducibns  interrogatus  quid  ita  fecurus  animi  &  fiduciac  plc-  er  ierdi- 
nus  in  pnelij  pericula  fe  inferrct  ?  haud  animose  magis  quam  pie  re-  TJ^fllar» 
fpondit ,  quia  res  agituf  Catholicac  Reiigionis.   O  pracclaram  vtriufque  dmaiit. 
Ferdinandi  vocem,quac  fatis  ipfa  per  fe  loquitur,  cuiufham  fanguinis 
fuerinc  Principes  qui  eam  protulerunt  1  Et  erit  qui  dubitet ,  quod  ipfos 
Cacfares  fentire  videat,  atque  ita  fentire,  vt  iniuriam  fibi  nominicjuc  fuo, 
fi  quis  alitcr  iudiccc ,  inferri  grauiflimam  interpretentur  ?  Nam  quid 
ego  hic  Albertum  proferam  ,  Archiducem  noftrum  ,  cui  eximia  pictas  PlH!  e^'f_ 
Pi)  Principis  cognomentum  dedit  ?  bis  illi  ab  Electonbus  delatum  ici-  garSPrm-. 
mus  Imperium :  quorfum  amabo  tc  ?  qlia  rurfus  decaufsa  non  fufccpit?  "?*  /mPc~ 
Auftriaca  pictas,vt  ofFcrcctur,  merucrat;  eadcni,  vt  repudiaret,  pcrfuafit,  "bUt^bts 
exemplo  hactenus  tam  inufitato  ,  vt  iure  quis  ambigat ,  Albcrtonc  fit  repudta- 
gloriofius  reieciife  oblatum,  an  Carolo  V.  fulccptum  geftumque  abdi-  mt° 
calle.    Sedhabeat  hiclaudem  fuam  ,  habeat  &  ille  ;  qua  certe  maiori 
vccrque  dignus  eft  quam  vt  nos  conftituere  valcamus :  atquc  lllud  intc- 
rim  conficiamus ,  non  alia  manu ,  quam  Rcligionis ,  Auftriaco  vertici 
vcl  oblatam  vcl  impofitam  fuiife  Romani  Imperij  coronam  .    Quid  A-^riaA 


la  m- 


■<rg« 
dtam  mc 


Burgundia:  infignia,  Hifpanixque  fccptmm ,  atque  in  hoc  vno  al: 
iiumera  ,  quid  tandcmin  Auftiiacam  Domum  dcportauit?  Maximilia-  nurunt 
~\i  I.  virtus  Burgundiam  mcrcbatuijobtinuit  cum  Maria  Caroli  Pugna-  •/0'/'o""*f3 
cis  filia  ,  paternarum  ditionum  vnica  hcrcdc .   Philippus  I.  dignus  ha- 
bitus  cft  cui  Caftclla:  Rcgnum  vxor  affcrret  in  dotem ;  etiam  apud  Aia-  &  Regum 
gones  regnaturus  ,  nifi  antc  Fcrdinandum  fbccrum  immature  moreie-  HiftMt*t 
tur.  DcCarolo  V.  Philippi  filio  quid  dicam  ?  vnum  fuilfc  lllum  vclut 
ca:lomilTum,  qui  Religioncmacerrimcpropugnans,  paterni  aui  Im- 
perium  maternis  iungcrec  Rcgnis  ?  At  iftud  minime  nouumcft  Au- 

Vvvvv  3  ftriaca; 


S94  IMAGO  PRIMI  S£CVLI    SOC.  IESV. 

itriacx  potentiae  incrementiim.  Dicimnc,  ab  vno  illo  in  Europa  atque 

Africa  tot  Duces,  Pnncipes ,  Rcges  iuperatos,  captos?  dicam  Prouiii- 

cias  vel  adiedhs  Auftnacorumditioni  vel  reftitutas?  Eftingens  illaqui- 

dem,  &vix  maximis  Imperatonbus  conceiTa  gloria,  fedtamen  infraCa* 

roli  fortunam.  Debebatur  cius  virtuti  ac  Religionis  propaganda:  ftu- 

& nonum    dio  America  nouus  Orbis :  hic  prouincias  formauit  nouas,hic  notia  Re- 

Orbtm,     gna  conftituit  f  noua  Imperia  comparauit;  vt  non  immcrito  grauiffimi 

au&ores  Orbem  illum  mdigitent  Carolinum.  Tantx  tamque  late  dif- 

fiifx  dominationi  aliquid  adijci  pofle  exiftimabimus  ?  Si  quo  vlteritis 

progrediatur  habeat  Auftriaca  pietas ,  habet  profe&:6  diuina  largitas 

quod  apponat.    Philippus  II.  Caroli  filius ,  idemque  gloriofae  mcmo- 

lix  auus  tuus  ,  Philippe  Rex  Catholice ,  acceptam  a  patre  tot  Re- 

gnorum  hereditatem  quantopere  amplificauit  folius  merito  Religio- 

nis,  folius  fructu  pietatis  ?  Taceo  Mauritaniae,  ^thiopiar,  Arabia*, 

Perfidis  littora  portusquej  pra:termittoCarmaniam,Indiamcjue;nihil  de 

aurea  Cherfonefo  loquorj  prctereo  infulas  innumerabiles:  Regna  fane, 

quo  nihil  dici  poteft  magniflcentius ,  Regna ,  iuquam ,  quinquaginta 

tria  vel tnbutaria  fufcepit  vel  penitus  iubadra:  &,  quod  eft  caput,  nobi- 

ni«m  in-    likima  accefsit  Lufitania.  quo  vno  in  Regno  aditum  eft  quidquid  tot 

dwqne.     beliis  per  quingentos  propemodum  annos  inuictus  Lufitanorum  ani- 

mus  &  arma  pepererant.Harc  tanta  tamcjue  auguftaillius  Domus  incre- 

menta  ex  vno  Religionis  tuendx  propaganda:que  ftudio  prouenifle  qui 

videat,quis  non  ex  animo  gratuletnr?  quis  illud  non  diuinum  plane 

exiftimet,  maiusque  quam  vt  a  fe  dignefperetpofledeprardicari?  Ha- 

F.xempia    buerunt  quidem  tortitudinem  Auftriaci  Principes,  habuerunt  pruden- 

etpietatU:  tlam  militarem,  aiiasque  bellicorum  Ducum  virtutes,  quibus  &  ma- 

gna  fufcipere ,  &  gloriofa  peragere  potuerunt  •,  fed  illas  ipfas  non  aliun- 

de  fibi  venifle  quam  ex  pietate  ,  bonorum  omnium  perenni  fcaturigi- 

ne,  fatentur .   Qux  illorum  pietas  quam  fe  louge  lateque  proferat ,  & 

quantum  illi  debeat  orbis  Chriftianus ,  quamquam  diximus  ante  non- 

nulla,&ex  tot  tantiscjue  fru&ibus  haud  difficulter  colligi  poteft;  intel- 

ligere  tamen  penitius  qui  volet ,  relegat  ille  Auftriaci  fanguinis  primor- 

dia  ,  &  orbis  vniuerfi  fpatia  peruagetur ;  reperiet  profe&o  vbiquegen- 

tium,vbique  terrarum  amplifsima  huius  Familia:  merita.  Iam  tum 

olim  Carolo  V.  imperante,folum  Mexicanum  ( quod  vnum  eftex  oclo 

QuotEpi-  &  dccem  America:  Regnis)  odtoginta  numerabat  Monafteria.  quot 

fcopatn*,    nimc  accefsiiTe  credimus,  vtroque  tranfmarino  tra&u  qui  Auftriaco  pa- 

ffa&c!"  rec  Impcrio?  quot  vbiqtie  dotata  Sacerdotia  ?  quot  conftituta  Canonico- 

fHndartm,  rum  Collegia?  vtdefcholis,  deSeminariis ,  Academiis,  vtde  xenodo- 

chiis,  pauperum  receptaculis,  infantium  domibus,nihil  loquar ;  in  ibla 

Occidentis  India  facrorum  Prxfulum  fundata  Sacerdotia  amplifsima 

ditiisimaque  omnino  quadraginta ,  fatis  luculentum  exhibere  mihi  vi- 

dentur  Catholica:  Auftriacxque  pietatis  teftimonium.  Quidiliameo- 

rum ,  qui  ex  hoc  orbe  in  illas  terras  Religionis  promoucndx  caufsa  ex 

omni  Ordine  dcftinantur;  fi  eorum,qui  poftquam  aduencrunt  copiose 

illic  aluntur,  inire  numerum  contendam,  cuius  vmquam  eloquentia 

referencjje  gratia:  par  erit  ?  Fuit  cum  e  Sociis  amplius  centum  vna  clalTe 

tranfmit- 


LIBER    SEXTVS.   SOCIETAS    FLANDRO-BELGICA.       89$ 
tranfmittij  fuitjcum  amplius  quinquaginta  ducatorum  millia,  Philippe  0«*»**'» 
Rex,  vno  anno  in  hunc  vfum  numerari  iuberes.  Ac  quantulum  iftud  ETEl 

aj  .  ■     -rt    \  r  t  1  tim  hex 

ad  ea  qux  m  alios  quotannis  Rehgialos  Ordines  s  in  alios  per  vni-  expcndat^ 
uerlam  illam  plagam  Euangelij  ditfeminatores  liberaliflime  profundis?  vtE"*n- 
ad  quadringcnta  ducatorum  millia  in  facrx  Legis  prxcones,  ad  Philip-J/iJJL* 
pinas,  qux  pars  nec  maximaeft  nec  prascipua,  tranfuehendos,iamdu-  rosdefra- 
dum  eftquod  fuppeditafti.   Sentis  nimirum,  fentis  id  ipfum  j  Rex  Ca-'"r- 
tholice,  quod  Philippum  Prudentem ,  auum  tuum  &  fenfilfe,  &  de  PrdCiara 
ingenita  lllius  terraz  inopia  male  ominantibus  refpondifle  aecepimus^  vox  Phi. 
nullos  fumptus  in  Chriitiano  profercndo  nominc  vcl  graucs  cenferi  uWl  *1' 
debere,  vel  vanos;  neque  Indiarum  tantum,  fed  &  Hifpanise  thefauros 
vel  in  vnius  arx,  vel  in  vnius  hominis  Chriftiani  conferuationem  bene 
ac  prudenter  efTundi.  Didtum  hercule  Regium  ,  Catholicum,  Auftiia- 
cum  ,  &  quod  omnem  fauorem  gratique  animi  teftificationcm  ab  ho- 
minibus,  ac  pxne  dixerim  a  Deo,  extorqueat  /  quod  quam  non  verbis 
tantum ,  fed  &  auito  exemplo  reipsa  pr32ft.es,  cum  earumdem.infula- 
rum,  tum  exterorum  Iaponiae, Ghinae,  aliorumque  Regnorumper  ido- 
neos  Sacerdoces  procuranda  filute  fatis  fuperque  declaras.  Ec  quoniam  Quanto- 
aliena  Regna  nominauimus-  fi  remoca  illa  relinquentes,  ad  Europam  Ptr' *'&ei 
noftram  conuertamur,  quid  magis  AuftiiacamCathohcorum  Regum  cj8wS** 
commendat  pietatem ,  quam  tot  iam  annis  contra Imperij  dicam  MiRcltgioneta 
Ecclefix  hoftes  vi  auroquc  fuftentatain  Germania  bclla  ?  tot  inftiruca  p"M0M(- 
Anglorum,  Hibernorum,  Scotorumque  per  diuerfas  Prouincias  Colle-  £urepa, 
gia,  Seminaria,  Ccenobia?  Non  ego  hic  fingula  reccnfebo,  ac  nedc  Hi- 
lpaniis  quidem  agam;  peruulgata  iam  illafunr,  &me  Belgium  meum  prafcnim 
iam  diu  vocac ,  m  quo  vno  omnem  Catholicx  rei  tuendse  curam  &'"   c&10' 
ftudium  expreffilfe  adhuc  videntur  Reges  Catholici ,  mcmorcs,  & 
genus  fe  inde  ducere,  nec  ignari  nullum  fe  Belgis  fuis  maitis  prar- 
ftare  polfe  beneficium,  qnam  feruatx  Religionis.   Quidenim?  prx- 
ter  veteres  Antiftitum  fedes  noux  quatuordecim  erectx  fundataequei  £gp„e 
recepta  continuo  promulgataque  per  Belgium ,   contempto  rebellio-  auatuor- 
nis  periculo,  Concilii  Tridentini  placita  :  tot  erccta  nunerrime  Kc-i?"?"0** 

1-    •  V  •  i-        ■!•■•  1      •  •  r  Eptfcota- 

ligiolis  ex  omni  gente  Familns,  atquc  huic  etiam  mmimx  Societa-,,^,^;,, 
ti  noftrae  domicilia ,  an  nonfatis  loquuntur  nihil  praetermilTum  quod 
ad  BelCTarnm  animos  in  auita  vcraque  fide  retinendos  pertincrct  ? 
Iam  ad  coercendam  dclendamque  hxrefeos  prauitatem  ,  qui  fumptus,  g-hiLun 
qui  labor  magnus  vifus  eft  per  hxc  bella,  qux,  nifi  Religionis  caufla •ha.nticot 
ageretur,  tefteSixr.o  V.  Pontificc,  iam  dudum  nulla  eflcnt  in  Belgio.^"7*' 
centum  &  octoginta  auri  millioncs  ante  annum  huius  fxculi  fcxtum  maxima 
dccimum  in  bello  Belgico,  verius  dicam  Catholico,  confumptos  [ct\carginti& 
bebat  ipfe  ad  Paulum  V.  Papam  Philippus  III.  pientiflimus  idemqueP"*™" 
forrunatiiTimus  pater  tuus,  MagncRcx;  vtomictam  ivnpenfas  lam  inde'  F' ' 
inhodiemum  diem  factas.   Sed  nimirum  vniuerfas  Indiarum  diuitias 
prodigere,  Hifpaniam  tuam  opibus  virisque  nudare  potcs;  hxrcticis 
non  refiftcre,  Rcligionem  non  defcnderc  non  potes.   Atquc  hoc  eft  vo- 
tum  il!ud,quod  tc ,  cxcmplo  Rcgibus  omnibus  imitando,  quocidic 
Deofacere  intelleximus:hoc  cft  quod,obftupefccntibus  quotquot  efa- 

cris 


896  IMAGO  PRIMI    SJECVLl    S  O  C.   IESV. 

cris  profanisque  Ordinibus   aderant ,  tuum  aunm  concepiflc  audiui- 
strada  dc    mus,  cum  intellioeret  haud  debere  fe  quidem  ,  at  poiTe  tamen  citra  om- 

Bcllo  Bcle.  ,  °     .  ,  111  n    i      •  r 

Decadci.  ne  piaculum,  maion  auertendo  malo,  liberum  Reiigionis  vlum  petcn- 
^4-  .  tibus  indubere  Belms.  in  senua  enim  ante  Christi  e  cruce  pendcn- 
vox  fht-  tis  iimulacrum  prouolutus,  m  nanc  voccm  erupit :  hgo  njtro  diuinam 
lip$i  II.  Maieslatem  taarn  oro  quafoque ,  Rex  omnium  Deus ,  hanc  vt  rmhi  mentemper- 
petuam  <~uelis ,  ne  dlorum  ,  qm  te  Domintm  reftuerwt ,  ^vfpiam  dici  mc  aut 
ejfe  dominum  acquiefcam.  Itane  vero,Philippe?  adeone  parum  politicis  do- 
cumentises  imbutus  ?  adeonenominis  oblitus  tui ,  quo  te  Prudentem 
omnes  appellant,  vt,  negata,  quam  vocant,  confcientix  libertate,  malis 
amittere,  quam  concefsa  feruare  nobiliflnnas  Prouincias,  partem  ma- 
gnam  Regij  patrimonij,  &  ( 11  abfque  inuidia  licet  dicere )  pulcherri- 
mam  coronas  tuae  gemmam  ?  Fuit  enimuero  ,  fuit  altior  tibi  mens, 
&  fupra  farculi  prudentiam  prudens ,  quas  politicas  rationes  haud  aliter 
probabat,  nifi  quaerant  &  Chriftiana^nontam  folicita,  ne  quid  detri- 
menti  Status,quam  ne  P.eligio  pateretur.Hxc  diuina  fapientia,qua?  mul- 
tis  faluti  fuit ,  vere  fapientem  te  fecit;  eadem  ( vti  paulo  antea  vidimus ) 
fecit  fortunatum  :  qux  quamdiu  m  pofteris  erit  tuis  (  erit  autem  in 
omne  tempus,  fi  modo  ex  duorum  qui  te  fecuti  iunt  Regum  conftan- 
tia  liceat  de  vniuersa  pofteritate  augurari)  ftabit  Domus  &  potentia 
Auftriaca;  nec  ftabit  modo,  fed  quotidie  feipsa  maior  dabit  publicum 
orbi  documentum  ,  Regna  Pvegnorumque  incrementa  certifsimum  eife 
prxmium  Religionis. 

Nunc  ad  curfum  fuum,  vndeabrepta  eft  ,reuocetur  oratio-,  illudcjue 
fateamur  aliquando,  a  Catholicis  Regibus  non  auro  haclenus,  non  ar- 
mis,  non  fanguini  efle  parfum  in  oppugnanda  hasrefi,  monftroque  illo 
tot  capitum  in  fuis  Batauiaz  paludibusobtruncando  :  adhibitaefle  hac- 
tenus  adhiberique  confilia  non  falutaria  minus,  quam  potentia,  ad 
Belgarum  populos  in  auita  flde,  hoc  eft,  in  vnica  ad  falutem  via  reti- 
nendos.  Quas  omnia  licet  eiufmodi  fint  Auftriaca:  pietatis  argumenta, 
vt  merito  ea  omnes  fufpiciant  &  admirentur,  nemo  digne  eloqui  ie 
pofle  confidat;  illud  tandem  qui  iatis  efferam,  &  quoniam  omninota- 
Eofinead-  cere  non  poflumus ,  quibus  grati  animi  fignificationibus  commemora- 
mtffa  m  DOj  quod  in  Belgarum  procuranda  falute  Sodalibus  noftris  vti  voluerit 
Soiepos,  adminiftfis  ?  fatetur  enim  in  Hiipaniis,  fatetur  in  Italia,  Sieilia,  Germa- 
nia,aliisque  regionibus  plurimum  iedebere  Auftriacis  Regibus  Impera- 
tonbusque  Societas:  nos  vero,qui  in  hoc  Belgio  viuimus,  quifaculta- 
tem  noftras  hic  explicandae  induftria:  non  aliis  fecundum  Deum  refe- 
rimus  acceptam-,  agnofcimus  eo  plus  Catholicis  nos  Regibus  Principi- 
buscjue  debere ,  quo  &  ipfi  de  Belgio  in  verx  Fidei  cultu  conferuando 
plus  laborare  vifi  funt ,  &  prarcipuo  nos  ob  eam  cauflam  ftudio  admi- 
ierunt,  fufceperunt,  fuftentarunt.  Quo  non  obfequij  debito  fibi  Socie- 
tatem  obftrinxit  Philippus  II.  Rex  fapientiffimus,  qui  delectatus  eo  fru- 
dhi,  quem  e  Societate  paflim  per  Belgium  decerpi  videbat,  anno  pra:- 
teriti  ixculi  octogefimo  quarto  non  tantum  infigni  eam  encomio  ex- 
ornauit,  fcd  publico  ctiam  diplomate  poteftatem  fecit  toto  Belgio  Do- 
mios  &  Collegia  fundandi?  Quid  non  Alexandro  Parmenfi,  quem  ge- 

minas 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.       897 
minx  pietatis,  hinc  Auftriacx,  illinc  Farnefianx  participem  fccerat  no-  &from»td 
biliflimus  vtrunque  fanguis ,  crepta  ex  holtium  manibus  dcbet  hxc  pa-  *  ke£'lHt 
tria?  quidnon  Societas?  tot  llle  arces  ad  naereticorum  aufus  retundcn-  b™l^An~ 
dos,  quotSociorum  Collegia  fe  numerarc  gloriabatur.  itaque  foucfoatjb*"*' 
illa  non  aflfettu  folo,fed  prxcipua  quadam  Hberalitate  fubleuabat  Suifne 
vmquam  Belgis  excidet  Albertus  ?  viuet  profe&o,  viuet  proptcr  xterila  ab  Alycr 
Regiarum  virtutum  monumenta :  Socij  ccrte  numquam  de  tanti  Prin-  to  &  //4- 
cipis  laudibus  conticefcent.    Quoties  ille  Dunkercam,  quoties  Siluam- *f//*» 
ducis  &  Rurxmundam  ,  illic  vt  firmaret,  hic  vt  collocaret  Societatem, 
manu  etiam  propria  exaratas  mifit  commendatitias  ?  Quantnm  nobis 
au6toritate  fua  Hallis,  quantum  liberalitate  profuit  Winocibcrgis  ? 
Quidillius  Serenifhma  coniux  Ifabella  Clara  Eugenia?  quam  non  So- 
cietatis  Belgicxfedem  materno  affedu  complexa  fuit,  materno  finu  fo- 
uit,materna  aluit  pietate?  Quid  Princeps  Cardinalis,  quo  nunc  fruimur,  4  Ferdi- 
Ferdinandus,  qui,  vt  fanguine  tibi,  Philippe  Rex,  proximus,  ita  vircu-  n*ndo 
te,  &,  quod  nunc  asimus,  noftri  Ordinis  amore  ?  Sed  in  te  vno ,  vt  de  Prrtnfle, 
cetens  taceam,  quantopere  mea  laboraret  oratio,  fi  bcnchcia  vcllem  non 
cxornando  profiteri,  fed  percenfere  numerando  ?  Ipfum  Bclgium,  mihi 
credc,  omnes  qux  tibi  parent  Prouincix  gtatias  agcre  geftiunt,  yuod  jn*m&I* 
perSocietatem  Ies  v  ,  te  aufpice,  te  tutore,  in  Auftriaca  eademcjuc^f" 
Catholica  Fide  aliqua  ex  parte  fint  confirmatx-,  quod  folatium  mccftls, ob  J"ftcn- 
quod  dubiis  confilium ,  quod  difciplinam  rudibus ,  dircftioncm  aber-  eo  Socttta* 
rantibus,  defperatis  inucnerint  falutem.  Non  eft  vel  tam  defertus  ho-'"»- 
mo  in  mari,  vel  tam  afflictus  in  rerra,  quin  fi  Sociorum  quempiamc 
voluntate  tua  fibi  adefle  fentiat,  gratiflimis  Maieftatem  tuam  appre- 
cationibus  profequatur.   Omnes  quotquot  aliquem  e  labore  noftro  fru- 
ȣtum  percipiunt,  dicere  fe  fatis  polTe  negant,  quantum  fibi,  quantum 
fuis,  quantum  toti  patrix  profueris,  Socios  a  maioribus  tuis  admiflbs 
fufceptosque,  contra  peruerforum  machinationes  tuendo  fouendoquc. 
Nos  ver6,  RexCatholice,  &probe  intelligimus  tantum  nos  debere^ 
quantum  foluere  non  valemus;  &,  quod  in  nobis  cft,  animum  tibi 
noftrum,  vocem,  operam,  vitam  dcnique  ipfam,  feu  in  prxliis  tcrra  ma- 
riqueapud  milites ,  feu  in  carceribus  &  xenodochiis  apud  ciues  fubdi- 
tosquetuos,  ponendam  deuouemus,  tanto  lubcntius,  quanto  citius 
exigendam  fperamus .    Semper  cnim  gloriofos  vos  dixi ,  dicamcjue,  2|JjJ"V 
quotquot  aut  in  caftris  aut  in  mari  animam  reddidiftis  Socij :  veltra  illa  l?fa'm  Rtgi 
virtus  potcntius  me  ftimulat,  quam  Themiftoclcm  trophxa  Miltiadis.  dcbtt^ued 
nec  enim  pro  Rege  potuiftis  cadcre,  nifi  vna  pro  Deo,  proquc  fandtifli-  f  rjJJ* 
ma  Rcligione,  cui  vni  Regis  arma  in  Belgio  feruiunt,  cadcrctis;  nihilo  nojcit. 
fane  ignobiliores  iis ,  quos  Chriftianam  profeflos  Fidem  barbara  tyran- 
norum  iugulauit  immanitas.  Tu  autem,  PhilippeRcx,  traditum  nbi 
a  maionbus  inde  vfque  aRudolphoHabsburgico  patrimonium  picta- 
tis,quo  vnofatis  es  diucs,  quodque  omnibus  Rcgnis  tuis  prxftat,  imo 
quodRegna  tibi  omnia  peperit,  pcrpetuo  ferua ;  ac  filio  tuo ,  Pnncipi 
noftro,tranfl"cribe  veram  Auftriacx  Domus  hercditatcm.  Quin  &  no^- 
ftra  in  cam  rem ,  quod  tui  iuris  eft,  opera  in  Bclgarum  Prouinciis  Vti 
perge;  experturus  profccto,  quamdiu  fudor  crit  ftnguis,  a  Sociorum  nc- 

Xxxxx  mme 


898  IMAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESY. 

mine  tuam  Religionisque  cauiTam  vel  in  praefenri  mortis  difcrimine 
deierendam. 


ORATIO      SECVNDA 

Parmetka  ad  refimrandam  in  Belgio  frifimaw  petatem. 


Aiiferm 
adjpedm 
commife- 
rationem 


HeroJot. 
lib.j. 


Sk 


qua  vllo  tempore  miferanda  rerum  facics  oculis  fubie&a  vim 
habuit ,  aut  ad  mouendam  intuentium  commiferationem ,  aut 
ad  animos  indignitate  rei  percellendos ,  eorumque  opem  implo- 
randam  qui  in  rem  communem  aliquid  conferre  poiTunt  ;  ea  iane 
eft  affli&iflimi  Belgij  noftri  calamitas,  vt  cum  quauis  praererito- 
rum  faxulorum  fortuna  in  contentionem  venire  pofle  videatur.  Fe- 
runt  olim  Zopyrum,  toto  corpore  mutilum  ac  lacerum ,  eoufque 
Babyloniorum  animos  ad  commiferationem  flexiiTe ,  vt  eriam  fumma 
rerum  ipii  aduerfus  Darium  committeretur  3  &  tamen  tragicam  ille 
fabulam  mentiebatur:  nobis  profe&o  feria  tragicaque  iimtomnia,  nui- 
lusque  ludus  luditur.  M.  Antonius  aliquando  fanguinolentam  C.  Ca?- 
faris  tunicam  pro  concione  oftentans ,  Romanorum  animos  in  par- 
ricidas  vindi&x  ftudio  inflammauit:  &  tamen  quantum  intereft  in- 
ter  eius  necem ,  qui  dominandi  cupiditate  Rempublicam  pclTumde- 
derat,  &  calamitoiinimam  patriam  noftram ,  non  externomm  magis 
quam  impiis ■  filiorum  pedibus  conculcatam?  Denique  ferunt  Croefi 
Lydorum  Regis  filium,  expugnatis  aCyro  Sardibus,  cum  videret  mili- 
tis  cuiufdam  mucronem  parentis  fui  iugulo  imminentem,  naturar  vin- 
cula  extremo  conatu  perrupilTe,  &  cum  in  illum  vfque  diem  mutus  & 
elin^uis  fuilTer,  magnitudine  periculiperculium  vocem  primam  paren- 
ri  fdutarem  a  feipib  extoriitTe:  at  certe  maior  nos  chanfsimae  patria? 
noftrae  fortuna  percellit.  Quas  igitur  in  vnius  difcrimine,  &  quail  ca- 
lamitatisparticula,  vocesdoloris  indices  pietas  expreflit  ^eas  a  mepo- 
tiori  iure  licet  infante ,  ac  dicendi  imperito,  fibi  cnariiiima  patria  no- 
ftra  depofcit  in  malorum  calamiracumque  genere  vniuerfo :  cum  non 
vnius  intentus  iugulo  gladius  cernitur,  non  vnius  clades  aut  orbitas  ti- 
metiir;  fed  immerfus  vrbium  cruori  mucro  gratTatur,&  plurimorum  or- 
bitas  oculis  obijcicur:  cumnon  exigua  Belgij  parte,  nulla  iam  rerum 
facrarum  reuerentia,  cum  diuina  5c  humana  iura  omnia  pedibus  obte- 
runtur.  Sane  durus  ac  ferreus,  imo  naturx  communis  expers ,  non  im- 
merito  videretur,  qui  in  tanta  calamitate  non  dico  aliorum  prohiberet 
lacrymas,fed  non  indulgeret  fuis.  Ergo  ne  fimilis  mihi  crudelitatis  no- 
ta  inuratur,  ii  quam  oculis  veftris  compendio  fubieci,  Belgij  noftri  ca- 
lamitatem  tacitus  prazteriero  -,  horrabor  precaborque  vos ,  vt  optimar 
parenti  filij,  caftiflimae  Religioni  orthodoxi,  tot  animarum  pereuntium 
periculo  aliena:  ialutis  auidiisimi ,  quanto  poteftis  ftudio  induftriaque 
fuccurratis :  vt,  vobis  adnitentibus,  antiquus  ille  Religionis  fplcndor 
poftliminio  elucefcat ,  quem  hac~cenus  ex  hiftoriarum  monimencis  po- 
tius  conieclura  aiTequi ,  quam  oculis  licuic  vfurpare. 

Qupd  olimin  votis  habuitmagnum  illud  Ecclefix  columen  Augu- 

ftinus. 


LI3ER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  899 
ftihns  ,  vt  Vrbem  orbis  vi&ricem  cernerec  deui&arum  ciuitatum  fpo- 
ins  refercam,  domitarum  gencium  exuuiis  locuplecem,  Africani  ,  Pom- 
peij,  Casfaris,  O&auiam  Augufti  nobilitacam  triumphisj  &:,  vc  verbo 
cun&a  comple&ar,  in  vnius  vrbis  ornamenca  profufum,  quidquid  o- 
pum  diucurna  felicicate  orbis  terrarum  congeflerac  vniuerfus  :  id  ego 
nodierna  die  non  abfimili  voto  libencer  pacifcerer  •,  nimirum  vcBelcri- 
cam  noftram,  non  Mattis  infignibns  toto  orbecelebrem,fed,  quod  lon- 
geprxclariiTimum  vidoria?  genus  eft,  profcripra  idololarria,  impietate 
debellaca ,  proftrara  vitiorunl  acie,  auc  fandtiilimis  legibus  coercita,  de 
hoftelonge  perniciofiore,  imo  &  de  feipsa,triumphantem  mihi  con- 
templari  liceret.  Qux  tametfi  iam  inde  a  temporibns  Apoftolorum  Bek<*>»t 
(millis,  ab  eorum  Principe,  Materno  aliisque  viris  Apoftolicis )  i^ZJflo- 
barbarie  ad  humanitatem,  a  bellica  ferocia  ad  pacis  ftudia  ,  morcf-f«;r. 
que  Chriftianis  dignos,  traduci  caeperit;  femina  tamen  hxc  tantmn- 
modo  quardam  fuerunt,  quac  deindc  a  Siagrio ,  Seruatio,  Eligio,  Wille- 
brordo  aliisque  Prxfulibus  exculta,  addo  eciam  Liuini,  Piati,  Bonifa- 
cij,  fimiliumcjue  Heroum  ,  non  fudore  rantum ,  fed  eciam  fanguine  ir- 
ngaca,  in  laciflimam  fegecem  excrefcerent.  Tum  vero,  Deus  immorta- 
lis !  quam  pulchra,  quamque  lxta  metamorphofi  gcns  illa,  qux  priits 
inculta  acque  horrida  nihil  nifi  ferociam  ac  truculenciam  fpirabar,  ad 
omnem  vircucem  acque  honeftacem  Chriftianis  legibus  ac  prcceptis 
eft  infticuca!  &  quae  prius  nil  nifi  filuas  ac  fpelaM  ferarum  nouerac, 
quanco  ardore  religiofiflima  templa  ftequencare  cctpic !  quid  dicofre- 
quencare?  imo  eciam  fplendore  Regibus  inuidendo  excicare?  Quam 
la:ra  paflim  videreerar  erumpencia  vircucum  germina?  quam  fplendida 
candicare  virginicacis  lilia?  quam  graci  odoris  propagari  Monacho- 
mmarque  Anachorecarum  violas?  Sed  nec  rofa?  defucrunt ,  effufo  in 
caufsa  Fidei  fangnine  purpurara?.  Immenfi  laboris  flieric,  fingula  vel 
numerando  percenfere :  fed  neque  mihi  propoficum  eft  cocius  recro 
a&i  cemporis  effigiem  vobis  reprxfencare.  Vnum  e  pluribus  xta.- 
tis  Chriftiana:  farculum  ab  anno  fcilicet  fexcentefimo  vfque  ad  fe- 
pcingencefimum  paucis  adumbrabo.Cuius  Annalesdum  pcrcurro,  vixBe^ayum 
ipfe  rebus  comperriflimis  acreftaciflimis  fidem  adhibeo  :  ta.ntiun  fan- fant}tU( 
&iraris  florem  in  cancilla  cerra:  parcicula  (  quancam  Belgica  noftra  leu-^J" 
cas  non  amplius  lx.  qua  laciflime  pacec,  protenfa  complecl:irur)rancillo 
tempore  fuccrelcere  pocuiffe.  Illud  fidenccr  dicam,  nullam  me  toco 
orbe  Chriftiano  Prouinciam  nouifle,eciam  alcerocanco  cerrarum  fpa- 
tio  ampliorcm,  qua?,fi  Marcyres  excipias  (quorum  a^que  facile  millenos 
ac  fingulos  vniusalicuius  cyranni  mucro  demcflliic)  tot  fanctitatis  lu- 
mina,  aut  aftra  pociiis,  facris  Ecclefix  faftis  adfcripta,  cxlotranfmiferit» 
Quis  affirmanti  fidcm  habcbit,  nifi  qui  faftos  ipfc  euoluerit,  vix  totis 
centum  annis  floruiflenon  cancum  fanctimonia:  fama,  fed  &  miraculo- 
rum  gloriacentum  ac  viginti  vtriufquc  fexus  illuftriffima  capica?e  qui- 
bus  fi  Liuinus,  Lambercus,  Leodegarius ,  Ewaldus ,  ahicjue  forrc  duo- 
decim  fmguinis  fui  purpura"  nobilicancur  j  non  minus  camcn  quain  cc- 
teri  omnes ,  rocius  vicar  laudabihcer  a€tx  mericis  in  cenfum  veniunt. 
Quid  cgo  exhoc  numerofandtifTimos  Anciftitcs  commcmorcm,Acha- 

X  x  x  x  x  2.  tiam3 


^OO  IMAGO  PRIMI   SiECVLI  S  O  C.    IESV. 

rium,  Theodoricum  &  Eligium  Neruiorum,  Chilianum  Atreb.1- 
tenfium,  Audomarum  Monnorum,Aubeitum  &  Gaugericum  Came- 
racenfium,  Amandum  &:  LambertumTraiectenfium  ,  Willebrordum 
Vltraie&inorum  ?  Quos  viros?qua:  Rcligionis  oracula  ?  qua:  virtutum 
decora  frculum  vnicum  orbi  terrarum  dedit?  vt  agnolcatis  Fidei  no- 
ftra:  ac  pietatis  femina  longe  lateque  iacta,  tanto  fecundiora  in  fuis  (cge^ 
tibus  adoleuifle,qu6  folertiore  indufhiaexculta,  &  maiori  colonorum 
cura  fubacta  gleba  fuerunt  exccpta.  Scd  nufquam  vbcrior  ac  la:tiot 
hic  opera:  fruciiusemicuit,  quam  in  leligiofiflimrs  Ccenobitarum  coe- 
tibus,  facrarumque  Virginum  gynxceis  toto  Belgio  hocfxculoexcita- 
tis.  Quis  ccleberrima  palatia  dicam  an  Ccenobia  &  Afceteria  igno- 
rat,  Blandinienie,Sithiacenfc,  AmandinuiT^Lxticnfe,  Marchianenfe^ 
Aquicindlinum,  Maricollenfe,  Hannonienfe,  Lobienfe,  ceteraque  quo- 
rum  numerum  inire  ipfa  copia  non  permittit?  Quis  non  admiratur 
illos  nobiliflimarum  Virginum  ccctus  Canonicis  Tegibus  adftri&o*, 
Montenfem,  Niuellenfem ,  Malbodienfem  ,  Andanenfem ,  ceterofque 
non  Religione  magis  quam  maieftate  venerandos  ?  Sed  ipfos  potius 
Ccenobiarchas  &  facrarum  Virginum  Antiftites  libet  admirari,  Aman- 
dum,  Bertinum,  Floribcrtum ,  Winocum,  Donatum,  Babolenum, 
Vrfmarum  ,  Dodonem  ,  ceteroique  non  impares  opinione  fanditatis: 
itemque  Waldetrudem  ,  Gertrudem,  Aldegondem  ,  Odiliam,  Eufe- 
biam,  Beggam,  ceterafque,  quas  numerus,  non  vita:  merita,  filentio  iu- 
bent  prxterire.  Et  cui  dubium  nunc  efle  poterit,  infinita  per  vniuer- 
fam  Belgicam  illo  frculo  fub  talibus  pietatis  cultoribus  pullulaffe  fan- 
clitatis  germina,  prasfertim  fi  animaduerterit,  cum  tot  viris  religiofifli- 
mistotampxneBelgicam  nobilitatem  de  fan&itatis  gloria  decertafle? 
NobilitM  Magnum  enim  in  omnem  partem  momentum  habct  virorum  matro- 
Beigica      narumciue  Principum  exemplum:&  quod  magnis  aucloribus  commen- 

Jaticta.  J        .  •  1  >  i    1  •  •  J  t  j  •      •    ■ 

datur,  pulchrum  ld  iubditi  atque  expetendum  ducunt.  lngredimini 
crgo  tantifper  hoc  virtutum  viridarium ,  &  inter  Belgic^e  nobilitatis 
decorafloremaliquem  fruclumque  pietaris  hinc  illinc  decerpite.  Ne- 
minem  proferam  ,  nifi  communi  Ecclefia:  fuffragio  Ca:litibus  adfcri- 
ptum.  Videte  igitur  Bauonem  Hasbaniae  Comitem ,  opimis  facultati- 
bus  inpaupereserogati^intra  rufticum  mapale  paenitentia:  gratia  in- 
clufum.  Videte  fan&iflimam  Adalbaldi  Pnncipis  Duacenfis  ramiliam, 
eiufque  vxorem  Ri&rudem,  liberoicjue  Maurontum  &  Eufebiam  noii 
minori  fanctitatis  gloria  llluftres.  Quid  S.  Pipinum  Landenfem ,  Bra- 
bantia:  Ducem  ,  producam,  eiufque  coniugem  Ittam  ?  quid  S.  Vin- 
centium  Hannonia:  Comitem  ,  eiufque  coniugem  Waldetrudem  ?  qui 
non  contenti  qnatuor  liberis  fan&itate  confpicuis ,  Landrico  Meldenfl 
Epifcopo,Madelberta,  Aldetrude  &  Dentlino  ,  pinrimos  infupervter- 
que  Christo  aggregarunt,  Omitto  iiluftriflimam  B.  Witgeri 
Comitis  &  Amelberga:  familiam,  in  qua  Ablebertus  Cameracenfis 
Epifcopus,  Rcinildis,  Gudula  &  Pharaildis  acceptam  a  parentibus  glo- 
riam  propriis  vita:  meritis  amplificarunt.  Taceo  Wandregifilum  fub 
Dagoberto  Gallia:  Comeftabilem  fponfa:  fua:perfuafifle,  vt  fancrJores 
virginitatis  nuptias  cum  Christo  pacifcerentur :  &  ne  fragilior  fexus 

hac 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  TLANDRO-BELGICA.  9OI 
nac  laude  videatur  inferior,  tancumdem  eodem  faxulo  nobiliflima 
Bcrtilia  maritofuo  Gutlando  perfuafit.  Taceo  viduas  gencrofiflimas 
Bertam  &  Beggam:  quarum  llla  poft  obitum  manti  e  Regio  fanCTtiine 
cumfihabus  Gertrude  ac  Deotila  Religiofam  vitam  profeflaeft^harc 
poft  mortem  Pipini  Herftalli,  Brabancia:  Ducis,  nobiliflimis  virginibus 
Andanenfibus  adeximiam  vitx  fanclimoniam  exemplo  prxiuit.Taceo 
denique  Bafinum,  Iudocum,  Winocum,  omnes  Regij  fanguinis,  aliof- 
cjue  complures,  ne  immergar  in  hoc  laudum  oceano.  Poft  tot  illuitria 
fanctkatis  monimenta  ,  poft  tot  nobiliflima  fidera  fubditis  ad  omncm 
virtutem  ac  pietatem  praducentia,  an  mirum  cuiquam  videbitur ,  hor- 
ridas  illas  Bclgicx  noftrae  filuas  tam  cultis  moribus  tamcjue  prxftanti 
feligione  effloruilfe  ?  an  obftupefcet  tot  religioilflima  templa  excica- 
ta,  tot  Ccenobia  infignimunificentia  dotata?  Fateor  ha:c  talia  elTe  ac 
tanta,  vt  vix  opes  Regix  cancx  hberaliraci  fuffcctura:  videantur:  &  ta- 
men  floruicBelgium  poft  tantam  profufionem ,  non  opibus  minus  at-. 
que  copiis ,  quam  pietate  ac  religione.  Neque  enim  liberalibus  in 
Deum  animis  fortunarum  difpendium  eft  pertimefcendum.  Nimis  a 
ratione  foret  alienum,  amoris  ac  beneficentia:  contentione  inter  Deum 
&  homineminftituta,  minus  aliquida  Deo,  quam  ab  homine  prarftari. 
Itaque  cum  pofterioribus  fa:culis  non  folum  eximia  pietate  &  liberali- 
bus  difciplinis,  &  artificum  induftria,  &  omnium  pa:ne  gentium  com- 
merciis,  deniquenullo  non  ornamentorum  genere  Belgica  noftra  emi- 
neret,  &adcumulum  huius  felicitatis  alta  pax  accefliflec,  diuerfarum 
Prouinciarum  incolis  per  pa&a  connubialia  Principum  fub  vnius 
imperio  coalefcentibus ;  ita  omni  genere  laudis  inclarefcere  ccepit, 
vt  qua:  prius  imitatione  filuarum  fuarum  horridis  incuitifque  men- 
tibtis  abundare  credebatur,  tandem  velut  paradifus  Dei  merueritap- 
pellari ,  6c  illud  Ifaia:  vaticinium ,  tamquam  de  fe  pronuntiatum ,  au- 
dire:  Non  njocaberis  njltra.  Derelitfas  &"terra  tua  non  <~uocabitur  amphus  ifais  *i, 
Defolata:  fed  Vocaberis  Voluntas  mea  in  ea ,  ffi  terra  tua  Inhabitata  :  quia 
complacuit  ^Domino  in  te.  Sed  non  tulit  tam  fecundos  rerum  fucceifus 
humani  generis  aduerfarius:&cumtam  firmum  ac  munitum  iam  con- 
fpiceret  Belgarum  ftatum,  vt  externis  viribus  vix  labefactari  polle  cre- 
derct;  illos  ipfos  in  exitium  fuum  armauir,  vt  clades  qux  ab  hofteexcer- 
no  timeri  non  poterat ,  a  domeftico  inferretur.  Hanc  in  rem  prima  ac 
promptiflima  eius  improbitati  arma  fuppeditauir,  qua:  fere  ad  euercen- 
da  Regnafoler,  nimia  felicitas.  ha:c  enim  animos  primum  inufitato  Belrics 
faftu  mflauic ,  8c  anciquae  fimplicitatis  concempcum  inuexic:  acccfllt  caUnntd. 
deinde  luxus  conuiuiorum,qui  Sybaricarum  Ieges  faperec.  hienim  ad  tyscaH^* 
foleiines  epulas  coco  anno  conniuas ,  vc  fe  compararent,  prarmoncbant: 
ac  Belga:  noftri  in  quibufdam  emporiis  eoufque  vcnrri  acque  abdo- 
mini  erant  mancipan,  vt  ad  apparandum  vnicum  folenne  conuiuium 
totis  fex  menfibus  tnum  cocorum  defudaret  induftria.  Sic  paulatiui 
perfractis  temperantix  atque  honeftatis  repagulis,libidini  frena  laxata 
funr.  qua:  quidem  cos  primum  corrupir,quibus  opes  Sc  copia:  vitiorum 
pociiis  quam  virtutum  fomirem  fubminiftrabant;fcd  mox  latius  fcrpen- 
te  contagione,  non  tantumpromifcuos  hominum  ccetus,  fed  facratiora 

Xxxxx  3  contu- 


902  IMAGO  PRIMI    S^CVLI   SOC.  IESV. 

tt*tejis  contubernia  peruagata  eft.  In  hanc  materiam  citm  prarterito  (xculo 
maxtma  funcfta  jHa  hserefeos  fax  adhaerefceret,  quas  non  incendia  toto  Belgio 
frZLZ'  cxcitauic!  quam  lu&uofam  patriae  noftra:  vaftitatem  intulit!  Venerunc 
Bti&y  e  fece  turpicudinum  noui  ifti  Euangelij  ,  fi  Superis  placet ,  praxonesj 
nulla^riorumprobirace,  nullafan&ioris  \itx  difciplina ,  nulla  pierace 
aut  religione  ad  populum  commendati  (quales  olim  viri  Apoftolici 
maioribus  noftris  Fidei  facem  praduxerunc )  fed  verfiDelles ,  flagiriofi, 
palim  incorruptum  Dei  verbum  iaclantes ,  clam  vero  Fidem  ac  reli- 
gionem,imoperfidiam,vira?que  licentiam  qua^ftui  ducentes.  Quicum 
timorem  ac  reuerentiam  Numinis  animis  excuflitlent,  quidlibec  impu- 
ne  perpecrandi  licentiam  ac  cemericacem  inuexerunc.  Ncc  vnum  noxaj 
genus  propagatum  eft;  fedrapina:,libidines,diftidia,rebeiliones  ,  facri- 
legia,  denique  diuini  humanique  iuns  contemptus ,  velut  difiec"tis  ag- 
geribus,  patriam  inundarunt.  Ac  primiim  quidem  huius  mali  labes 
.extremis  limitibus  fe  continuit,ac  priuatorum  pariecibus  circumfcripfir, 
quafi  experirecur:  fed  paulacim  eorum  ,  quibus  Ecclefix  moles  incum- 
bebat,partimdiflimulatione,partim  focordia,  parrim  etiam  perfidia, 
ad  ipfa  vifcera  penetrauit,  totocjue  fe  corpore  difFudic ;  ac  funeftum  il- 
Iud  incendium  concitauit,  quo  etiamnum  videmus  Sc  gemimus  nobi- 
liflimas  Belgij  Prouincias  conflagrare.  Tanti  ftetit  a  primis  finibus 
peftem  nonarcuiflq  quarimpia  diflimulatione  corroborata,  modum 
nullum  accipit,  ftragemque  edit,  quantam  vult  ac  poteft  ,  non  quan- 
BdliBel-  tampermiferis.  Hincenim(  vtper  malorum  compendia  prasceps  fera- 
gHiorigo,  turoratio)  crudele  illud  bellum  exarfit  non  Belgij ,  fed  orbis  prope- 
modum  vniuerfi.  fiue  enim  Duces  afpicias,  Europa  in  partes  abiic :  liue 
milices,  hinc  &  inde  Belgarum  robur;  &  prouc  func  diuerfa  partium 
ftudia,  hinc  Hifpanica:  Italica^que  militisflos,  inde  quotquot  hetero- 
doxis  aut  impietatis  commercio  auc  politica  ratione  copulantur:  fiue 
tempus,  iam  feptuaginca  annis  vnius  belli  incendium  graflatur ,  currt 
nullumapud  Romanos  diuturnius  fuifle  legamus  bello  Mithridatico, 
quod  vix  quadraginta  annos  tenuit :  fiue  locum,  tantilla  terrs  portio 
tam  lare  patentis  belli  area  eft,  tot  tragccdiarum  orcheftra ,  rocius  Eu- 
ropae  non  incruentum  fepulchrum,  tot  Principum  ac  Ducum  clade  fu- 
WaU.  neftatum.  Non  circumducam  auditores  meos  per  fingulos  huius  palar- 
ftrx  camposfuneribus  infamesj  vnica  Oftendana  obfidio  vtrique  parti 
centum  millium  hominum  intemecione  ftetit.  Quid  ego  hic  excidia 
vrbium  commemorem?  quidagrorum  populariones?  quid  publica  la- 
trocinia?  quid  priuarorum  direpriones  ?  quid  fanctiflimorum  templo- 
rum  euerfiones?quidillatam  nobiliflimis  Prouinciis  vaftitatem,&,quod 
merito  quilibet  admiretur,  congeftis  in  Belgium  rotius  orbis  diuitiis, 
extremam  pauperratem?  Olim  nulla  vncia,  imo  ne  teruncio  quidem 
auriHifpanici  fubmiflb,  cum  Principum  plerique  pame  dixeram  Re- 
gias  opes  Ccenobiis  templifque  priuati  largirentur;  florebat  ramen 
Belgium,  opefque  fuas  ac  felicitatem  vix  capiebat.  Nuncreligiofiflimis 
templis  ac  florentiflimis  Ccenobiis  harrericorum  furore  ac  infariabili 
quorumdam  cupidirate  direpris  aceuerfis,  quamuis  fubmiflisin  annos 
ungulos  auri  Periiani  mod6  tricies,  modo  quadragies,  modo  quinqua- 

gies 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.     903 
gics  centenis  millibus  aurcotumj  cxhaufto  tamen  Reipublica:  afrario, 
ac  priuatorum  fortunis  partim  accifis,  partim  profligatis,  vix  pauperta- 
tis  fuae  modum  cauliamcjue  aflequitur ,  magnas  inter  opes  inops.  Hoc 
nimirum  ad  cumulum  ruinae  noftrx  debuitaccedere,  vtne  quidem  in- 
ter  tot  tantafque  miferias  Belgica  noftra  mifera  aut  commiferatione 
digna  cenferetur.  Vtinam  aliquis  faltem  Marcellus  inter  patrice  noftras 
rudera  circumferretoculosi  quem  ferunt,  captis  a  fe  Syracufis ,  nobilif- 
fimas  quondam  vrbis  cladibus  illacrymaile.    Grarulor  tibi,  Syracufana 
ciuitas:  videocnimin  tantaclade  aliquamtibi  gratulandi  relictam  ciTe 
materiam.  fi  tibi  incolumi  ftare  non  licuit,  lente  tamen  leniterq  ie  fub 
Marcelio  hofte  tam  manfueto  cecidifti ,  qui  &  lacrymas  tibi  cadenti 
impendit;  &  ne  quid  grauius  peccaretmilitaris  furor,feuera  lege  fanxit. 
At  miieriis  noftris  non  hoftes  tantum  remoti ,  fed  vicini  etiam  fpe&a- 
tores  illuduntj  &  ab  iis,  quos  minime  decuit,  ad  diripiendasexuuias 
concurritur:  nec  defunt  in  quibufdam  Belgij  Prouinciis,  qui  matris  (\ix 
calamitofifluria;  buftis  infultent,  &  humilinimis  loco  fe  ftare  arbitren- 
tur,  nifi  fupra  patrias  h\&  ruinas  pedem  pofuerinr.   Sed  inter  cctera  quas 
recenfuimus  triftia  fane  ac  ludtuofa ,  nihil  a:que  deplorandum  ,  quam 
fupremiNuminis  reuerentiam  obfoleuifle  ,  iacra  casrimoniafque  con- 
culcatas,  veras  ac  genuinz  Fidei  fementem  peruerfis  hzereticorum  dog- 
matibus  quafi  fpuriis  feminibus  adulteratam :  morum  honeftatem, 
pudorem,  Religionem  denique  ac  pietatem,  non  paucis  regionibus  im- 
potenti  hasrefeos  dominatu  efle  profcripta,  denique  nefcio  quam  bar- 
bariem  multis  locis  inuectam.  Haec  fi  fegnes  &  ignaui  diflimulamus, 
R.  R.  Patres,  profe&o  nulla  in  nobis  veri  zeli  fcintilla  refidua  eft :  fi  Belgij  m- 
non  his  tantis  difpendiis  ad  diuini  honoris  vindicias  exciramur ,  fi  non  ^™  1 
ad  hxtefim  expugnandam,  &  profliganda  vitia,  in  folem,  in  puluerem,  rtndam 
in  aciem  prodimus;  nullum  vera»  laudisguftum  habemus.  Aut  fi  tan-  "os  dcb(nt 
ta  diuinxe  Maieftatis  iniuria,tot  animarum  pernicies ,  tam  luctuofa  m 
patrix  noftra;  facies  excutiendo  torpori  noftronon  fufficiunt^quos  tan- 
dem  ftimulos  exfpe&amus  ?  Legimus  otim,  euerfo  religiofiflimo  ilfo 
fimulque  auguftiflimo  Solymorum  templo,  Deum  prarcepifle  Eze- 
chieli:  Fili  hominis ,  ojiende  domm  ljrael  templum  >  &  erubefcant  ex  ommbas  Ezcch.43. 
quafecerunt:  populum  autem,  tam  funefta  fpecie  obiecta ,  in  fe  fuaque 
icelera,tamquam  miferandi  illiusexcidij  cauiTam,iufto  dolore  cxarfiile. 
Quid  nos  autem,  quibus  non  propria  tantum ,  fed  etiam  populi  pec- 
cata  deploranda  incumbunt?  quo  tandem  animo  erimus  inter  tot  reli- 
giofiflima  templa  in  parietinas  ac  rudera  conuerfa,  inter  tot  millia  ani- 
marum  in  exitium  ruentia  fempiternum  ,  ceteraque  nimis  luctu.ofa, 
quas  adhuc  oculis  noftris  animifque  quotidie  obuerfantur?  Si  apud  cos 
verba  facerem,  quorum  flagitia  vindicem  Dei  manum  in  Belgicam  no- 
ftram  armarunt  ac  prouocarunt;  cxprimerent  fortaflis  hxc  eius  vulnera 
pccnirudinis  lacrymas,  &  has  Thcfei  quondam  voces:  ^ 

0  patria  !  tales  intuor  "vultus  tuos}  poi. 

Talesque  feci  ?   

Nunc  cum  ad  Religiofiflimos  Patres  tota  hxc  refcraturoratio,  quid 
minus  fperarc  pofliim,  quam  fincerar  commiferationis  affcctum  ?  Illud 

yero 


904  IMAGO  PRIMI  S^CVLI  SOC.  IESV. 
vcro  prxclariflimum  eft  commiferationis  genus,  quod  in  depellendis 
miferiis  confiftit.  Hicegozelum  veftrum,  veftramque  iblertiam  im- 
ploro,  Rcucrcndi  Patrcs.  Ad  hax  gloriofafacinora  tuorum  manus  de- 
pofcuntur,  6  facra  I  e  s  v  Societas:  vt  quidquid  perniciofa:  contagionis 
&  adultcrinx  fcmentis  toto  Bclgio  difpcrfum  eft,  do&rinx  tuac  Pvdi- 
gionifque  prxftantia  pcnitus  extcrminctui\  hic  campus  eft,  in  quotuo- 
rum  defudct  induftria,in  quo  labor ,  in  quo  virtus ,  in  quo  ratio  infti- 
tuti  copiofam  glorix  fegetcm  ac  materiam  confequantur.  Ncgari  qui- 
dem  non  poteft,  opprellam  diu  pietatem  miiltis  locis  rcfpirare  ccepiflc, 
&  auitam  Religionem  etiam  maion  fanctitatis  fcenore  reftitutam  efflo- 
refcere.  Nec  defunt,  qui  cumdiuinorum  myftcriorum  frequentatio- 
nem,  diuini  cultus  amplificationem ,  Coenobiorum  difciplinam  poft- 
liminio  reftitutam,fingulari  animi  voluptate  contemplantur ,  pxne  ex- 
clament;Tanti  SfuiiTe,  &  prxfentis  ferenitatis  exordiaprxuiatot  anno- 
rum  tempeftate  commendari :  fed  ingens  nobis  adhuctempeftas  iupe- 
randa  eft,  &  multa  reftant  perfananda  vulnera,  quar  hxrefeos  perfidia, 
aut  bellorum  furor  inflixit.  An  non  Hollandia,  Frifia,Zelandia,  Tranf- 
ifalania ,  magnaque  pars  Brabantix  &  Geldrix,  adeocjue  pxne  dimi- 
dia  pars  Belgicarum  Prouinciarum  fub  crudeliflimo  planeque  exitiabi- 
li  hxrefeon  iugo  adhuc  ingemifcit?  Et  quxnam  ibi  fpes  falutis  reliqua, 
vbi  auguftiilimum  Deo  facrificium  ofTerre  ,  facrilegium  eft ;  confcien- 
tiam  Exomologefi  expiare,  flagitiunv,  errantes  in  viam  reducere,  crimen 
pame  \xix  Maieftatis?  Quis  ibi  fupremi  Numinis  cultus,qux  cxlire- 
uerentia,  vbi  blafphemis  in  Deum  Superofque  contumeliis  omnia  per- 
fbnant  ?  Qux  fpecics  religionis ,  vbi  templa  conuerfa  funt  in  horrea; 
vbi  nulli  fefti  dies,  nifi  qui  Bacchum ,  aut  aliquid  Bacchanalibus  affinc 
redolent?  Quid  dicam  de  vaftiflimis  aliarum  Prouinciarum  campis, 
quosetfihxrefisnonfubiugauit,  armis  tamen  &  perpetuis  excurfioni- 
bus  habetinfeftos?  Vidimus  in  pagis  aliquot ,  in  ipsa  ara ,  feminibus 
eo  inter  templorum  rudera  vento  aliquo  tcmere  delatis,  arbores  excrc- 
uifle,  quas  nemo  poflet  ampledi.  Ibidem  rogati  incolx  ipfo  Dedica- 
tionis  templidie,  nullane  futiua  eflet  fandtifTimi  Sacnficij  copia?  nec 
Sacerdotis,  nec  Sacrificij  nomenclaturam  nouerant :  ita  non  tantum 
templorum  rudera  in  filuas  abierant,  fed  animis  etiam  filuefcentibus 
ipfa  Religionis  nomina  fuerant  oblitterata.  At  cultiores  fortaflis,  & 
ab  hac  barbarie  remotiores  funt  ciuitates.  Fateor:  &  hoc  etiam  addo, 
nonnullas  efle  nimium  excultas,  fcd  iis  in  rebus  quxad  faftum  Iuxum- 
que  pertinent,  quibus  vindicTam  diuinam  potius,  quam  commifcratio- 
nem  prouocant.  Olim  Romanx  Reipublicx  cxleftes  iras  imminere 
vaticinatus  eft  Horatius:  at  quibus  indiciis? 

Motus ,  inquit,  doceri  gaudet  lonicos 

Maturx  mirgo.    

Ofinunc  non  virgincs  viro  maturas,  fed  infantes  propemodum  pu- 
pos  atque  pupas  videretad  numeros  faltantes,&  profanas  nequitias  bal- 
butientes!  a  quibus  fi  prima  Fidei  elcmenta  popofceris ,  vt  filutis  figno 
frontem  peclufque  muniant,  vt  vnum  Dcum  bonorum  omnium  au- 
ctorem  venerentur,  vt  Virginem  Dei  Matremfalucent,  nihil  obtinebis; 

hxc 


LIBER  SEXTVS,  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  905 
ha:cipfis  peregrina  atque  inandira  funt :  at  fiexegeris  omnia  vrbanita- 
tum  genera  ac  tripudiorum  difcrimina,nihil  illis  peritius,nihil  exercita- 
tius.  Scio  hanc  morum  labem  non  ad  omiies  pertinere:  fcio  etiam  in 
plerijfque  vrbibus  quae  Regi  Catholico  parent,  tantam  propagari.cce- 
pilTe  pictatem  acreligionem,  vt  fpeciem  quamdam  primitiua:  Ecclefice 
reprarfenrare  videantur:  fed  multa  tamen  reftant  quae  operam  veftram 
induftriamque  defiderenr. 

Recordamini  igitur  quam  vos  perfonam  in  F.epublica  Chriftiana  SocUutU 
fuftinerevoluerit  S.Fundatornofter  Ignatius:recordamini  vos  diuinitus  ef0fe^'~e„ 
efle  vocatos  ad  reducendas  animas  fuo  Creatori.  ea  igitur  omni  ftudio  jUurare. 
comparate,  qua:  inftrumentum  cum  Deo  coniungunt.  Nuncviribus  10.  p.m. 
vfus,nuncanimis,  quibus  olim  Apoftoli  terrarum  orbem  inter  vitio-  Coaft§1- 
rum  &  errorum  fenticetaperagrarunt:  nunc  illis  virtutibus  ,  quibus  ad 
permouendos  animos  tacita  quasdam  vis  inerat  eloquentix  :  nunc  illo 
dicendi  ardore,qui  mentes  noxie  tepefa&as,  inao  Hyperboreo  hxrefeos 
udere  afflatas,  prifca  &  genuina  charitate  rurfus  inflammct.   Recorda- 
mini,  quam  exfpectationem  nominis  veftri  toto  Belgio  moueritis,  cum 
a  Rege  &  Belgis  in  ciues  ac  membra  cooptati  eftis .     Veftra:  curas 
fideique  concredita  eft  ac  per  tot   gymnafia    diftnbuta    iuuencus 
Belgica,  tamquam  mollis  &c  adomnem  partem  ductilis  cera:  vos  eam 
formam  imprimite,  quaementes  deceat  ca^leftioriginenobiles,  &  viua 
quaedam  diuinitatis  fimulacra.  ea  femina  fpargite,  qux  in  laetam  fege- 
tem  vbiadoleuerint,  non  minus  perfeda^  virtutis  ac  fanctitatis  lumi- 
na,  qtiam  columina  Reipublica:  producant:  viros,inquam,non  oftcn» 
tatione  ingenij  ad  quidlibet  effutiendum  proiectos ,  fed  qui  fapiant  ad 
fobrietatem-,qui  cum  ad  clauum  Reipublicas  federinr,  non  Machiauel- 
lum  autimpiaeius  axiomata,  fed  Deum  diuinafque  leges  confiliorum 
fuorum  a£r.ionumque  normam  fequantur.   Sed  quoniam  hic  gymna- 
fiorum  frudtus  minus  late  patet,  nec  ad  omnes  (t(c  extendit,  plus  addoj 
veftro  zelo  induftrixque  commilTaeft  in  plerifque  vrbibus  florentifli- 
ma  iuuentus  Chriftianaidoctrinasprarccptis  moribufque  conformanda: 
vos  peculiarem  catechefeos  inftitutionem  voti  Religione   firmatam 
profitemini:vos  fanguinem  ac  vitam  in  arduasterramarique  Mifliones, 
in  caftris,  in  nauibus,  in  militum  ftatiuis,  in  pagis ,  in  Indiis ,  intcr  bar- 
baros,  inter  idololatras,intcr  harrericos,  Christo  Iesv  Duci  ve- 
ftroconfectaftis.  Quanta  hinc  in  omnem  Reipublicx  partem  vtilitas 
rcdundabit,  fica  quapareftinduftria  hancSparramexcolucritis?  quam 
vberes  culturx  frudtus?  qua:  fpecies  religionis  ?  qux  vitx  morumcjue 
fanctimonia?  Audeodicere,  meiam  nunc  animo  prxciperc  rcdiuiuum 
primitiuae  illius  Ecclefia:  fplendorcm  ac  dignitatem,  &  reflorefcentis 
roto  Belgio  pictatis  odorem  ac  voluptatem  non  inani  cogitatione  prx- 
libare.   Intuemini,  per  Deum  immortalcm!  quos  viros  hxc  Socictas  in  Exempu 
fuis  incunabulis  patriae  noftrxdederir,  qux  faniora  mcmbra  ad  perfe-  ^*^'* 
ctionem  prouehercnt,  Fabros,  Stradas,  Vishaua:os,Bcl]anuinos,  Cofte-  M«e*«- 
rosjquam  ftrenuoscontaminatis  ac  langucntibusBclgi;  Prouinciis  me-  tn:,t- 
dicos  fubmiferir,  Boccarios,  Dionyfios,  Lconios,  Arboreos:  cV,  nc  tam 
anguftis  limitibus  maiorum  noftrorum  labores  fmctukjuc  circumfcri- 

Y  y  y  y  y  bam, 


906  IMAGO   PRIMI    SJECVLI    S  O  C.    IESV. 

bam,  ponite  vobis  ante  oculos  primos  illos  Societatis  noftra:  Decem* 
uiros,  qui  per  Latium ,  Etmriam  Vcnctofquc  fectituris  laboribus  prar- 
ludentcs,  nouam  rci  Chriftiana:  faciem  applaudente  Pvoma  inucxe- 
runt:  qui  perltaliam,  Germaniam,  Hifpantam,  Galliamquc  difperfi, 
non  dicam  paucis  annis,  fed  pa:ne  mcnfibus ,  exfttrpandis  vitiis, 
virtutibus  inferendis  ,  profliganda  hcereticomm  perfidia ,  antiqua 
Religiolie  ftabilienda,  totum  pasne  Chriftianum  orbem  fui  nominis 
gloria  compleuetunt.  O  ignauos  nos  ac  degeneres,  fi  corum  labo- 
res  ac  heroicas  virtutes  fufpiccre  potius,  quam  asmularipulchrum  du- 
cimus;  fi  eorum  glonam  honori  potius  ac  volaptati  nobis  cllc, 
quam  ftimulo  ad  ardua  quarque  fufcipienda  credimus!  Hoc  igitur. 
agamus:  nullum  officij  genus  prastermittamus ,  nec  fudori  parcamus 
nec  fanguini,  vtantiquam  patriae  noftra:  pictatem  ac  religionem  ctiam 
cum  fcenore  poftliminio  redhibeamus  .  Si  negotium  hoc  viribus  no- 
ftris  impar  exiftimamus ,  habemus  viros  religioiiflimos  fub  variis  fi- 
gnis  Christo  aucloratos,  qui  fe  in  huius  laboris  focictatem  ,  in 
huius  militia?  contubernium ,  in  huius  gloria:  communionem  offe- 
runt,imo  qui  fortaflis  antefignani  cenfcri  poterunt  ac  Duces.  Cum 
enim  animaduerto  Religioforum  Familias  paflitn  toto  Bclgio  reui- 
refcere,  &  mutua  virtutis  asmulatione  excitari;  iamdudum  mihi  prx- 
fagit  animus  ,  tot  bonorum  vota  ac  fufpiria  pro  afflictifnmo  Bcigio 
noftro  tandem  Deo  cordi  fore.  Agite  ergo,  &  ab  aliis  bene  ccepta  ftre- 
nue  vrgete:  non  inlimine  opcrum  laborumque  ftandum  cft;  aliorum 
vos  conatus  ad  vlteriora  inuitant.  Nolite,  quod  pigri  agncolx  folent, 
alienos  labores  in  femente  deftituere :  neque  terreant  vos  peruerforum 
dogmatum  infefta  fegetibus  germina  ,  qua:  radicitus  exftirpanda  fiintj 
non  improborumfuror,  non  fanguinarice  legcs,  non  vlla  vis  hoftium 
piis  veflris  ftudiis  remoram  iniiciat.  Virtus  in  arduo  pofita,  quo  du- 
riora  habet  experimcnta  &  difficiliores  fuccefliis ,  eo  ccrtius  &  expedi- 
tius  llbi  fternit  iter  ad  gloriam.  Intuemini  Sodales  veftros,  quos  eorum- 
dem  laborum  ac  ftudiorum  confortes  habetis,  qui  vaftiflima  terrarum 
Oceanique  fpatia  emenfi,  terras  aperiunt ,  quas  orbe  toto  natura  fub- 
mouit:  qui  cum  in  extremo  mundi  limitc  confiftnnt ,  alium  etiam 
mundum  zelo  fuo  defignant,  &  nouas  Indias  in  Indiis  indagant :  qui 
dum  incultas  Paraquarix  folitudines  peruagantur,  in  ipfis  etiam  fub- 
terraneis  fpecubus  &  caucrnis  barbaros  inucftigant:  vt  non  modo  folis 
curfiim  rerum  geftarum  gloria  exarquent,  fed  eo  ctiam  veritatis  lumen 
inferant,  quo  tlle  radios  fuos  non  potuit  inferrc.  Horum  fi  vos  armula- 
tio  accenderit ;  non  deerunt  hic  inflammatis  defideriis  veftris  Indiar: 
fiippeditaut  illas  Hollandia,  Zelandia,  Frifia,  Tranfifilania.  Quas'  vbi 
ex  horridis  vitiorum  atqueerrorum  fenticetis  ad  amcenam  fpecicm ,  lx- 
tamque  fecunditatcm,  cultorum  noualium  inftar,  pcrduxeritisj  tum  de- 
mum  vobisorbisChriftianus  priftinumDco  cultum  ac  venetationcm, 
patria:  antiquum  pietatis  ac  religionisfplcndorcm  ,  ciuibLisfalutcm  at- 
que  incolumitatem  poftliminio  rcftitutam  gratulabitur. 


ORA- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA,      907 

ORATIO      TERTIA 

Par&netica  ad  Patres  Societatis  I  e  s  v  PromncU  Plandro- 
BelgictZi^zjtfortibm  animis  tjmt,ternmfti&  PromncU  Mifiio- 
nes,  BatmicttM)  Caflrenfem,  Nmalem ,  atque  pidpflife- 
ros  ctyeffere  porrbfiergant. 

CVin  animos  veftros,  ac  incitata  ad  filutis  alicna:  curam  ftudia,mi- 
hi  ob  oculos  pono ,  Reuerendi  Patres ,  tantum  flammarum  & 
ignium  in  generofifnmis  omnium  pectoribus  ardere  video ,  vt  vos  ad 
labores,  quos  animarum  caufsa  fortiter  fufcipitis  ,  &  pericula ,  qux ge- 
nerose  contemnitis,  alacriter  fubeunda  hortari,  &  operac  minime  necef- 
faria: ,  &  intempeftiuse  fblicitudinis  efle  videatur .  Sed  facilem  mihi 
veniam  a  vobis  polliceor ,  vbi  intellexeritis,  me  id  eorum  tantiim  au- 
ctoritate  andere,  quibus  fireluctarer ,  maioris  culpa:  reum  vOs  ipfi  me- 
rito  proiluntiaretis.  Quare  &  iis  quibus  debeo  parere,  &  veftris,  quibus 
diifentire  nolo  iudiciis  ,  obtemperabo  .  Dicam  de  quatuor  Chriftianx 
pietatis  officiis,  qua:  cum  primi  noftra:  Societatis  au&ores  diuinis  aufpi- 
ciis,  ab  ipfis  illius  quafi  incunabulis  amplexi  fiint,  tum  vos  Flandro- 
Belga:,  eorum  pofteri,  pari  hodieque  ftudio  &  alacritate  comple&imini. 
Qu£  quando  ad  tuendam  propagandamque  apud  Batauos  fanam  Fi- 
dem ,  ad  conferenda  Catholicis  militibus  terra  marique  pu°nantibus,ac 
demum  peftilenti  lue  per  vrbes  infeclis  aeternx  falutis  auxilia  ,  fumma 
fide ,  conftantia  &  alacritate  nituntur  ,  non  nifi  a  fublimibus  animis ,  & 
ad  virtutem  natis ,  aut  generose  fufcipi  pofTunt  aut  conftanter  feruari. 
Quibus  de  rebus  cum  dicam  ,  velim  eos  ego  me  &  fentire  &  exhibere 
poffe  animi  motus,  quibus  incitati  omnes  nos  tam  gloriofi  laboris  decus 
non  tueri  tantum  ,  fed  in  niaius  etiam  auctuui  propagatumque  ad  mi- 
nores  quoque  noftros  tranfmittere  geftiamus .  Atque  vt  inde  exordiar, 
vnde  primus  merito  ducendus  eft  curfiis  orationis  mes,  fatis  apudom- 
nes  conftat,  quanta  femper  fuerit  &  prouidentia  Mentis  artcrmx,  &  fan- 
cliflimorum  hominum  cura,  ne  caftx  Reiigionis  integritas  aut  vitiare- 
turafflatu  hxrcfum,  aut  certeillo  vel  leuiterobfcuratareftitucretur  in 
antiquumfpiendorem  pulchritudinis  fua\HLrc  videlicetedita  iamolim, 
&  humanae  virtutis  exempla,  &  diuinx  in  fuam  Ecclefiam  prouidentix 
documenta,  iam  tum  fic  interpretabantur  maiores  noftri ,  a*ternorum 
confiliorum  feduli  obferuatores  ,  vt  cum  ad  alia  cjuaeitis  rei  Chriftiana: 
commoda,  tum  ad  clidenda  prauarnm  opinionum  vulgo  enafcentium 
germina  luculento  dmina:  voluntatis  nutu  deftinari  fe  credcrcnt .  Vnde 
ab  ipfis  plane  cunabulis ,  adhuc  ,  vt  ita  dicam ,  infantula ,  ac  vixdum  a 
lacte  depulfa  Societas,  hanc  principem  fuorum  munerum  partcm  pnc- 
cipuo  quoque  ftudio  amplexa  eft ,  ac  fanctiflimos  cius  conatus  pro- 
uehente  Numine,  ea  rerum  momenta  attulit ,  vt  qui  eius  in  hoc  gcnerc 
gloriam  dcterere,&  obfcurare  famam  audeat,ipfis  ctiam  Gratiis  ingratus 
cfTc  poffc  vidcatur.  Inualcfcebat  vniucrsa  prope  Germania  peftilens  tc- 

y  y  y  y  y  z  muicnti 


$08        IMAGO    PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV. 

mulcnti  Saxonis  virus,  cique  germana  ac  paene  gemina  viucndi  li  ccntiaj 

Sodetat     cul  curandse,  qua  poflcnt ,  accurrere  Fabri ,  Iaij  ,  Bobadillx  ,  C  anifij, 

tlraLs    KelTelij,  Lanoij  :  ab  iiscjuc  aflidua  laborum  contcntione  perfeftum,  vt 

in  Germa-  a  vitahbus  arcerctur  lucs,  Sc  in  Germania  ctiamnum  fuperiit,  quod  ger- 

ma>         manam  Fidem  atcjue  illibatam  Rcligioncm  colat .  -Nutabat  omniex 

in  AngUa^1^  Anglia,  &  auerfi  ab  Ecclefia  Rcgis  lmpcrio  Fidem  mutare  com- 

pulfa,  nouo  perfidia?  gcncre  multiplicem  hauferat  pcftcm   Lutheri, 

Zwinglij,  Caluini,  &  aliorum  e  cathedra  peftilentixMagiftrorum.  Ad- 

fuere  confeftim  ad  mcdclam  ci  ferendam  Perfonij,Campiani ,  Crcfuelli, 

Walpoli,  Sothuelii,  Gametti :  quos  omnes,  poft  copioiam  optatiflimse 

meflis  vbertatem,  qua  laborum  magnitudine ,  qua  carcerum  paidorc  at- 

que  aerumnis ,  qua  atrocibus  pro  Rcligione  fuppliciis  propcrata  mors, 

triumphali,  vt  ita  loquar,  porta  ,  ad  arterna:  vitar  regiam  tranimifit.  La- 

in  GalUaj  borabat  Gallia  pemiciofb  Lemani  lacus  ac  vicinarum  Alpium  atflatu,& 

auidiflimi  atrocia  mali  ad  ipfa  iam  Regni  vifcera  penetrarat;  eique  quam 

poflent  operam  nauaturi  aduolaucre  Pofleuini,  Augerij,  Pellctarij,  Per- 

piniani,  Maldonati,  aliique  complures,  prarclarisin  eam  rem  natura: 

gratiarque  prarfidiis  inftruclii  :  quipropugnatafortiter  antiqua  Fide,  ex- 

fiugnata  farpius  nouella  perfidia ,  tanto  maiorem  triumphis  omnibns 
auream  fiint  adepti,  quanto  plus  eft  publicis  e  iuperiorc  loco  concioni- 
bus,  priuatis  de  plano  congrcflibus ,  aliisque  non  minus  idoneis  artibus 
Religionem  tueri,  quam  efFufione  fanguinis,  hominum  ftrage,clade  op- 
pidorum  atque  vrbium  patriam  dcfcndere.  Neque  vero  maiorcs  noftri 
has  tantiim  Prouincias  virtutis  fiia;  palxftras  efle  voluerunt  ;  Panno- 
oraUisin  niam  quoquc  ,  Sarmatiam  ,  Hiberniam  ,  Scotiam  pari  animi  charitate 
reganibus,  complexi  ,  laborantibus  omnibus  falutarem  prxfcntemque  dextcram 
porrexere.  Nec  ftctit  in  hanc  dicm  egrcgius  hic  gloria:  curfus ;  fed  eam 
a  maioribus  traditam  tuemur  pofteri ,  nec  obiblefcere  patiemur  vm- 
quam  illud  familia:  decus,  quod  lpfi  viuidum  ac  nitens  toto  iam  frculo 
tWW«Bp^.retinucrunt.  Atque  vtinam  noftrum  hoc  Belgium  huius  etiam  opis 
derato  indigum  non  aliquando  fuiflet ,  neque  eo  e  vicina  Gallia  Germaniaque 
Btlgio.  penetraflent  prauarum  opinionum  propolce  ,  qui  incautis  populis  male- 
fanum  mortis  poculum  propinarunt.  Lugcmus  etiamnum ,  lugemus 
florentiflimas  aliquot  eius  Prouincias  fuo  diuulfas  a  corpore  nefariam 
hserefim  tam  alte  admififle  in  vifcera,  vt  ad  animi  fanitatem  reduci  hac- 
tenus  non  potuerint.Graflantur  in  eis  fane  prarcones  in(anix,quibus  nihil 
fancTum,  nihil  religiofumj  qui  tum  demum  puros  putos  Chriftianos  fe 
arbitrantur  ,  ciimomnem  iacrum  ritum  exfecrati  fuerint,  cum  omne 
recte  factum  pcccatum,  nullum  autem  peccatum  expiandum  efle  puta- 
rint  ;  cum  Magiftratibus  populos  ,  populis  Religionem ,  Religioni 
templa,templis  Sacerdotes,Sacerdotibus  iacrificia,iacrificiis  Christvm 
abftulerint .  Et  his  quoque  fubleuandis  Prouinciis ,  cum  primum  per 
operarum  copiam  licuit ,  ftudia  iiia  dciidcrari  minime  pafla  eft  Societas 
noftra  $  quar,  fubmiflis  in  carum  culturam  nouis  per  interuallaiubfidiis, 
quinquageiimum  iam  prope  annum  in  hoctam  pradftanti  labore  verfa- 
tur.  Conftitit  hacTenus ,  Deo  dante ,  fuum  opera:  prctium  :  Catholico- 
rum  qua:  fiipererant  reliquias  adomncm  Chnftiani  officij  rationcmom- 

nibus 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS    FLANDRO-BELGICA.      9C9 
nibuslnftitutinoftri  muneribus  exculta^vacillantes  plcrique  confirmati , 
inertibus  robur  additum  ;  innumeri ,  quibus  ambiguus  in  cam  diem 
Religionis  tuerat  animus ,  vcl  a  tencris  in  hxrefi  adoleuerant,  ad  Eccle- 
fiam  funt  adiun&i .    Oritur  in  dies  alius  ex  alio  labor  i  &  quia  regionis 
huius  ager  inexhaufta  quadam  vbercate  in  nouam  femper  albelcit  fe- 
getem ,  Socij  ei  excolcndo  intenti ,  ac  laboribus  impares,  vobis,  Patres 
Religiofiilimijtamquam  auxilianbus  operis  benigne  annuunt,vt  quibus 
iuftam  vbernma:  mefiis  lartitiam  gratulamini ,  cum  iis  in  laborum  par- 
tem  venire  ne  recufetis  .    Enimueroin  huiufmodi  fpem  educati  eftis: 
veftra  vel  ephebea  omnia ,  vel  gymnafia ,  vel  quxuis  alia  domicilia, 
quid  aliud  dixero,  quam  prxtoria  quardam  litterarum,  Lyca:a  humana: 
diuina:quc  fapientia?,  difciplinarum  officinas,  morum  palxftras,  propu- 
gnacula  Religionis  ac  pietatis  ?  vbi  futnri  hasrefiim  domitotes ,  fanae 
difciplina:  reftauratores ,  germana:  Fidei  vindices  ,  Orthodoxa:  pietatis 
aflertores,  confentanea  huic  militia:  arma  procuditis.    Clitorem  ac  Lu-  A<henaEU> 
donem,  celebrata  olim  flumina,  pifces  natura  fua  mutos  vocalcs  reddere 
fabulabatur  antiquitas ;  ego  nullum  natura  fua  tam  rudenl ,  tam  infan*- 
tem  ,  tam  elinguem  efle  dico,  qui  non  prodire  e  veftra  difciplina  poflit, 
non  inane  fori  curiaxj-  cymbalum,fed  diuini  vcrbi  fator  atque  Euangelij 
praxo,  a  quo  locuples  facrorum  fructuum  fperari  poflit  vbertas.   Laxa- 
tis  etiam  13elga:  charitati  frena ;  &  ne  illius  termini  anguftiores  videan- 
tur  efle,  quanvmundi,  huius  quoque  terminos  fuperare  conamini .   Pe- 
netratis  trans  Indum  &  Gangem  .,  ad  remotiftimas  Orientis  folis  pla- 
gas,  trans  metam  Herculis  ad  vaftiffimas  atque  a  nobis  diflcclas  Occi- 
dentis  regiones,  ad  vltimas  hinc  inde  terrarum  appendiculas  velut  infu- 
las-,  ibicjue,euerfis  da:monum  aris,  opprefsa  fuperftitionc,  impietate  pro- 
fcripta ,  ac  fincero  Numinis  indudo  cultu ,  gloriofa  rci  Chriftianaf  tro- 
phara  erigitis.    Gratulor  equidem  vobis  hanc  gloriam,  qua  nulla  vel  ad 
Familfr  noftre  commendationcm  honeftior,vcl  ad  fplendorcm Pveligio- 
fa:  charitatis  illuftnor .   Neque  enim  folis  nobis  aut  nati  fumus  aut  vi- 
uimus ,  qui  quidquid  fumus  bono  publico  dcbemus  ■>  fed  vt  noftri  par- 
tem  fibi  vindicant  Prouincix  tcrrarum  omnium ,  ita  potifTimam  iurc 
fuo  cxigit  Belgij ,  vtpote  natalis  noftri  fbli ,  pars  illa  qua:  nunc  corrupta 
ha:refi,  non  exiguos,  fi  excolatur,  fructus  promittit.  Ceterum  non  ignO-  PHniusiib. 
ro,  vt  apud  Iafios  fimulacrum  quoddam  Diana:  intrautibus  in  #dcm  "f-4, 
facram  vultum  vultuofum,  triftcm  ac  tetricum  ambulantibus  in  illa,in- 
deque  cxeuntibus  exporrc6tam,  hilarem  ac  l.ctam  frontem  exhibcre  cre- 
debatur :  fic  hanc  quoque  noftram  in  Batauos  cxpeditionem ,  eius  igna- 
ris  atquc  incxpertis,  dimcultatc,  moleftia  ac  periculo  plcnam  viden  fo- 
litam;  qua:  deinde ,  poft  modicum  cius  vfum  ,  omni  difficultatc ,  mole- 
jftia  ac  pcriculo  carcrc  iudicetur.  Non  hic  ago  de  atrocibus  in  Saccfdotcs 
edictis  &lcgibus,  non  de  metuarrumnoforum  carcerum  ,  vitaque  vel 
trahenda  in  vinculis,  vcl  etiam,  cum  pcrfidia:  ita  vifum  fuent ,  intcr 
exquifita  fupplicia  amittenda .   Scio  ,  qux  terrori  fint  aliis ,  ingentibus 
veftris  animis  incitamento  efle;  ne  illud  quidem,  quod  ncfcio  qua  virtu- 
tis  fpecie  blandiri  poflit  alicui ,  actuofa:  profanos  inter  homines  vitjjc 
periculum  vel  diflimulo ,  vcl  inculco  apud  vos ,  qui  c  Familia:  noftra: 

Yyyyy   J  pra> 


9IO  IMAGO   PRIMI   SjECVLI   SOC.   IESV. 

prascipua  le^e  bono  publico  mancipati  ,  acque  ad  omnia  animorum 
compendia  familiaris  difciplinx  inftru6ci  pnrhdiis ,  nefcio  cuiusfpiri- 
cualis  difpendij  aut  pcriculi  mecu,  tamquam  Iunonij  puen  in  finu  Iouis, 
otiofi  diuinorum  munerum  doCtores  deiidere  domi  non  fblecis  .  Quid 
enim?  plorabimus  animarum  cladem  incer  coc  errorum  ludibria  pcreun- 
rium,  nec  in  iis  ab  incericu  vindicandis  omni  conccncione  laborabimus? 
CollegiorumnoflrorumporcicuSjexedraTjdomicilia^gymnaiiajquocidia- 
nis  peribnabunr  vocibus  alienx  falucis  ardorem  profuse  laudancium ,  &c 
ab  iis  ipfis  cam  profufis  laudacoribus  cam  parce  vfurpabicur? Apage  a  no- 
bis  ocium  camociofiim ,  cam  inanem  morcalicacis  illecebram  ,  ftenlium 
fblacia  lacrymarum,  cam  vanaac  cum  ipfisverbis  percunciareiomnium 
fan&iflimas  prazconia .  Reprarfencemus  fa£cis,quod  ore  prardicamus;  ac 
charifiimx  patriae  non  minima  fui  parce  miferandum  in  modum  labo- 
ranci  faciamus  pro  faculcace  medicinam  :  opem  operamque  noftram 
implorat  collapfa  Religio,  &z  cot  animarum  millia  Christi  fan- 
guine  coempta  fupplices  nobis  manus  cendunc-,  &  nos  tam  languidi  eri- 
mus ,  vt  illam  omni  qua  pollumus  ope  non  fubleuemus  ?  tam  erimus 
duri ,  vt  ruentes  ad  interitum  populares  noftros  ab  eo  omni  qua  poffu- 
mus  opera  non  arceamus  ?  Video  ego  me  oracioni  meas  ficis  moderari 
non  pocuitTej  fed  dabicis  fpero  hanc  veniam  ardori  meo ,  fi  meminericis 
hadtenus  me  de  propaganda  Religione  ,  deque  harrefi  expugnanda,  hoc 
eft  de  pociflima  Apoftolici  muneris  parte,efTe  locutum. 

Venio  nunc  ad  id,quod  in  laborum  noftrorum  cenfu  proximum;  pra:- 

ftanda  nempe,quae  folemus,  Catholicis  militibus  auxilia.Et  profe<5cba:- 

quiflimum  eft,vc  eos  quipro  aris  noftris  pugnant  acfocis,Chriftian^  quo- 

jMiflio     ^z  milicia:  armacura  muniamus.  Referte  vos  iterum,fi  lubet,ad  ipfa  So- 

casirenfis   cietatis  exordia ,  dc  primorum  Patrum  in  animarum  lucris  contenciones 

f*ne  cnm  m^c  v(qUe  ^  vftim£  memoria  reperice;  &  mecum  haud  dubie  ftacuecis, 

vtttat       huius  quoque  Religiofa:  laudis  gloriam  acque  amplicudinem  a  maiori- 

bus  noftris  occupacam  efle .   Quippe  cum  primum  Sociecas  noftrafuis 

conaribus  in  publicum  vcilis  efle  ccepic,  pienciflimi  quique  copiarum 

Ducesnihil  vmquam  habuere  anciquius,  quam  vc  ex  ea  aliquos  fuarum 

expedicionum  comices  impecrarent ,  precibus  ac  facrificiis  apud  Deum, 

reliquis  Familia:  noftra:  officiis  apud  milices  prxfidio  fucuros .  Cuius 

quidem  noftra:  opera:  eciam  incer  arma  tam  frugifera? ,  cum  ,  Aphro- 

difium  obfidenre  Vega  ,  primum  maximumque  documentum  dediiTet 

Iacobus  Lainius ;  aliorum  deinceps  Catholicorum  Principum  exarfere 

animi  ,  ne  in  extremae  rei  momento  tam  ancipiti  fuis  etiam  in  caftris 

in  Belgio  illam  defiderari  pacerencur.  In  his  Alexander  Farnefius,  aliicjue  poft  eum 

tceptA.       Belgicx  noftra:  milicia:  Imperacores,  qui  Hifpanix  Regum  aufpiciis  ad- 

uerfum  Fcederaras  Belgij  Prouincias  armis  decercanc,  quanco  publico 

priuacoque  milicum  bono  ,  fuis  exerciribus  quocidiana  morcis  pericula 

fubeuncibus,  ea  immorcalicacis  adfciuere  pramdia  ?  Septnagefimum  iam 

annum  tenet  harc  belli  cahmitas ,  atque  a  primo  prope  illius  exortu  in 

hanc  diem  dati  e  noftris  rei  facra:  adminiftri;  quorum  laboribus  in  hac 

quoque  Deicaufsa  exhauftis,coleracis  a:rumnis,fuperacis  periculis3  haud 

fane  video  quid  ad  Religiofi  nominis  immorcalitatem  honeftius,  vel  ad 

Apo- 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGldA.      9lf 
Apoftolici  animi  magnitudincm  gloriofius  excogitari  poflit .    Habue- 
runt  illi  Brabantiam,  Flandriam,  Geldriam ,  Artefiam,  Hannoniam,^^5"' 
aliaquc  loca,  quo  cum  Regiis  copiis  migrandum  fuit ,  fua:  theatra  virtU-  TclZl*  Z- 
tis,  in  quibus  beneficentia:,  charitatis,  zeli  fpe&aculum  darent.  Habue-tf™. 
lunt  non  vnam  aliquam  gcntem,  vna  indole  ac  fermone,  fed  ex  vniuersa 
prope  Europa  Hifpanos,  Italos  ,  Germanos,  Anglos,  Scotos,  Hibernos, 
Belgas,  aliosque  complurcs ;  quoium  fingulos  vemacula  gentilique  fiu 
linguaChriftianam  integritatem  edoccrent ,  &c  facris  myfteriis  ,  cum  res 
ferret,  Catholico  ntu  expiarent.    Verfati  funt  cnm  Principibus,  cum 
Prxfe&is  copiarum ,  atque  ordinum  Dudoribus,  cum  Patnciis  acple- 
beiis,  &  prxfertim  miferis  ac  rerum  egenis  omnium  ;  vt  cum  animorum 
commodis  in  commune  confulerent,  tum  etiam  neceffitatibus  corpo- 
rum  prxfenti  manu  fubucnirent .    Verfati  funtin  nofbcomiOrum  for- 
dibus  ac  carcerum  pazdore ,  vt  xgris  iuxta  &  captiuis  ,  qua  iblatij ,  qua 
auxilij  indigis  ,  folatio  fimul  &  auxilio  efleQt;  ac  fi  migrandum  e  vita, 
decretoriam  vitce  mortalis  claufulam  congruis  ad  beatam  xternitatem 
praeflcliis  communirent .   Quid  ,  quod  in  medias  quoquc  armatorum 
acies,  ciim  paribus  vtrimque  animorum  ardoribus  &  armofum  ,  de 
fumma  rei  decernitur ,  progrcdiendum  illis  non  rarofuit,  &perinfe- 
ftos  gladios  &  tcla  micantia  huc  illucque  curfandum  ?  dum  hi  ad  pu- 
gnandum  fortiter  pro  rei  Catholica:  incolumitatc  caiidis  hortatibus 
anim andi,  his  peccata  fua cnuntiantibus  aures  dandx,  omnibus  ad  Chri- 
ftiane  viuendum,autmoriendumfubfidiaadhibendaJn  qua  tam  gloiiofi 
laboris  arena,cumnon  f  atis  feliciter  adNeoportumFlandrixpugnaretur,  ^^raSa- 
irucrum  hunc  ex  iis  nonnulli  confecuti  funt  Religiofa:  conftantia: ,  V£j"T«ite 
omnium  faluti  cum  incumberent  ,ca:fi  etiam  ipfi  laboribus  fiiis  g\o-nhupra- 
riofifTime  immorercntur  .    Cum  inter  militum  clamores  ,  armorumi?i' /"">"' 
ftrepitus  ,  equoium  hinnitus  ,  tubarum  clangores,  infigni  animorum' 
tranquillitate  verfarentur ,  de  hoc  vno  foliciti ,  ne  quem  militum  ficris 
myfteriis  inexpiatum  fuprema  neceifitas  occuparet .    Viciftis   ahimx 
magna: ,  etiam  cum  ita  victi  ;  neque  telorum  confcrtim  volitantium 
ictus  declinaftis  ,  ncque  cxfomm  exhorruiftis  cadauera,  lieque  ianoui- 
nem  exiis  etiam  tum  manantem  ;  fcd  vili  alienae  falutis  momento  in- 
tenti ,  veftram  incolumitatem  &  vitam  intrepida  piorfus  &  inexplebili 
omnes  iuuandi  auiditate  proieciftis .    Rclicli  nos  fumus  ad  farcinas 
mortalitatis  huius ,  plancque  volumus  (  id  quod  a  nobis  fiifcepta:  vitai 
ratio  exigit  )  virtutcm  veftram  non  fictis  imaginibus  adumbratam, 
fed  in  nobis  ipfis  expreflam,  iterum  offerre  pugnantibus,  ne  defiderent 
Rcgire  copixin  nobis  ea  animarum  fubfidia  ,  qux  in  vobis  tanto  ante 
tempore  funtexpertx.    Subiicitc  ergoanimis  noftriseos  ignes,  quibus 
arfiftis :  fpargite  in  nobis  eaincendia,  quibus  verius  quam  hoftium 
armis  abfumpti  eftis ;  &  fuperftites  adhucBuzclinos  atque  Montanos 
Rcgiis  bellatoribus  exhibebimus. 

Nequcterreftribus  tantiim  copiis  iuuandis  adhibita  Sociorum  cha- /j/,^ 
ritas;  defccndit  etiam  ad  infimas  fbrdes  fecesquc  ac  fentinam  nauium  liuUs- 
bellicarum,  vt  hominibus  tamctfi  fua  voluntatecalamitofis  fempcr,  & 
morti  proximis,  omncm  in  cafum  prxfto  cllet .   Nauigent  alij  maria 

earum 


acicc- 


912  IMAGO   PRIMI  SJECVLl   SOC.   IESV. 

earum  caufsarerum,  quibus  fola  hominum  libido  precium  fecit.  Per» 
rumpantnarurxclauftra,  &ignoras  antiquitati  vias  aperiant  ac  terras; 
qui  dum  nullos  cupiditati  fux  terminos  ftacuunt,  ipfum  tamcn  orbcm 
anguftis  a  Deo  terminis  circumfcnptum  fateri  dcbent.   Nos  ad  certio- 
rem  diuinx  charicacis  auram  vela  facimus ;  nec  rei  nobifcum  faltcm ,  fi 
non  ante  nos,periturx  qtueftum,  aut  vana^  voluptatis  e  vario  aquarum 
fiderumque  adfpectu  hauriendce  captamus  lenocinia  ;  fed  Dci  gloriam 
humano  omni  quaeftu  potiorem ,  &  animarum  lucra  cum  cota  a£terni- 
tate  coarquanda.  Adimus  vitae  periculum  ,  vt  aliorum  falutem  in  t  ato 
collocemus:  ia&amur  mari,  fludtibus  acprocellis ,  vtquamplurimos  in 
arterna*  quietis  portum  inuehamus :  vitiacam  ac  pame  verminofam  po- 
tamus  aquam,  falfamentis  ac  mucido  pane  vitam'  toleramus ,  ne  vedo- 
ribus  noftris  diuini  verbi ,  ac  facrorum  myfleriorum  cpulas,  diuinis  re- 
piin.iib.?.   fertas  deliciis ,  deefle  paciamur.  Lucerna  pifcis  memorandus  in  paucis, 
Hi(ior.c.17.  at(^ue  ex  argUmcnto  flc  didus ,  cranquillis  dumcaxac  noctibus  kl  aica 
fubicmaria,  linguaque  ignea&  nocturni  inftar  fideris  fcinciliante  per 
os  exferta,  confluentes  adnouae  lucis  illecebram  vndique  pilciculos  ca- 
ptac  &  deglutit;  nos  dies  no&esque  velis  &  remis,  tranquillo  atque  ira- 
to  circumuehimur  pelago,  vt  palabundas  nobifcum  animas  Apqftoli- 
cx  vocis  fplendore  captemus,  ac  faluti  forcunata  illis  ac  felici  forte  tranf- 
Labores     fcribamus.  Et  hanc  quidem  de  Deo  deque  homimbus  bene  merendi 
fntttwum  occa{Jonem  haucj  fegnirer  arripuere  Xauerij ,  Barzxi,  Silueriaf,  Gon- 
Societatis  feluij ;  qui  cum  ad  vberiorem  apud  Indos  faciendam  rneflfem  traijcc- 
nimmbtu.  rent  Oceanum,  e  fuis  interim  ve£toribus  manipulos  legere,  eaque  mo- 
dica  animorum  fruge  amphflimis  Indiarum  meflibus  quafi  pradudere 
cceperunc.Infticuebanc  naucicam  turbam,colluuiemq;  feruilem  rei  Chri- 
ftiana:  prarceptis, habebant  publicos  priuatosque  de  Deo  deque  animi  fa- 
lute  fermonesjftatas  preces  ftacis  diei  horis  decancabanc,  cuntftis  praefen- 
tibusacrefpondencibus,  deprauacosomnium  corrigebanc  mores,vniuer- 
fos  adeluendas  animi  fordes  inuicabanc  Aderanc  e  maritima  iactarione 
naufea,  lue,  fame  laborancibus ,  tranfcurrebanc  perftracos  non  tanciim 
sfgris,fed  &  femiuiuis  foros;illis  cibos,his  pharmaca  fiia  ipfi  manu  mini- 
ftrabanc.  Ec  quamuis  in  omni  illo  charicacis  offkio  plus  laborum  non 
raro  fufciperenc,quam  ferre  poflent;  profuo  tamen  modeftiar  ftudio  cre- 
debanc  minus  fe  praeftare,quam  debercnc.  Miramuromnes,  vci  par  eft, 
hofce  primos  Familiaz  noftras  proceres ;  &  eorum  ftudia,  alienis  curan- 
dis  commodis ,  fuis  negligendis  incenca.    Sed  non  miramur  rancum. 
Enoft  o  eciam  Belgarum  numero  non  dcfunc,  qui  illos  imitentur,  qui 
claflibus  Regiis,  Moderatorum  imperio,  imofua  ipfi  inflammatiflima 
in  homines  voluntate,  mancipati,  earum  iam  faspe  epibatas,  milites,  na- 
ualemque  multitudinem  ad  omncm  Chriftiani  nominis  integritatem, 
Labores     conformarunt.  Habent  in  hoc  munere  dignam  fuis  animis  ac  virtuce 
&yericti-  materiam.  Carendum  iis  dulciflima  Sociorum  confuctudine,  verfan- 
la  ^AfiiiT  ^um  inter  colircrtam  ar£tifsimis  in  locis  turbam  hominum,  vc  quara 
w nattali.  leuimme  loquar ,  minime  religioforum ,  in  pardore  atque  aerumnis  tra- 
henda  vita,  percurrendus ,  quaqua  patet ,  Oceanus,  &  quotidiana  cala- 
micofc  captiuitacis,  vel  etiam  mortis  fubeunda  pericula.  Sed  hxc  vltro 

etiam 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDROBELGICA.  91  ^ 
ctiam  cxpetuntur  ab  iis  ,  qui  vbi  falutis  aliena?  cauffa  agitur,impercer- 
rito  chantatis  ac  prompro  in  omnem  partem  impetu  ad  ilios  potifsi- 
lnum  iuuandos  accurrunt^  quibus  non  nifi  per  fingulares  asrumuas  at- 
que  muficaca  difcrimma  iubueniri  poteft.  Copiofa  hic  quoque ,  Pa- 
tres  Reuerendi,  nec  vulgaribus  operis  contenta  mefsis.  Qui  in  ea  labo- 
rantj  periculis  pares,  labori  impares,  defignant  oculis  ac  racire  ambmnt 
prenfantcjue  forrifsimum  quemquenoftrum^acquead  rei  gloriofifsimarj 
veftrisque  ftudiis  &  ardonbus  dignifsimae,  focietatem  lniuranc.  Ani- 
mis  hic  opus  fublimibus  <Sc  eredtis,  atque  ad  ardua  quaxiue  afpiranti^- 
bus;  animis ,  inquam ,  qui  non  mmus  facultatis  ad  rem  omnem  adfe- 
fant,  quam  voluntatis,  ac  hmus  vitae  mortalis  terminum  non  fuo  pau- 
corumque  commodo,    fcd  quam   plurimorum    vtihrate  metiantur. 

Verum,quas ha&enus  commemoraui3rres  illasprincipesnoftri  mune-  MiflioaA 
ris  parres,  vt  per  fe  cum  ad  teftandum  Chriftianae  chantatis  ardorem,  !*«*",,£. 
tum  adptobandam  Apoftolici  animi  magnitudine,,  quam  maximefunttfw. 
iiluftres  ac  fplcndida:  \  fic  ab  eo  quod  nobis  etiamnum  fupereft  oratio- 
ne  explicandum,  a  prxftando,  inquam,lue  peftifera  laborantibus  obfe- 
quio,  haud  facile  dici  poteft,quantum  decoris  ac  dignitatis  accipiant. 
JEnimucro  cum  m  arrumms  vita;  mlnl  fic,  quodhominum  animos  ad 
pietatem  magis  emolliat,  quam  longe  latecjue  in  eorum  perniciem  fat- 
uiens  peftilkacis  acrocicas;  excitatur  tumnempe  &  euibrarur  illorum 
vircus ,  quibus  aliena  falus  curx  &  cordi  eft ,  vt  eam  prarcipue  mefTem 
fibi  legendam  fumant,  quam  nocentifsimi  alias  mali  calamitas  infigni 
femper  vbcrrate  atque  copia  dare  confueuit .    Inexplebilis  eft  ifta  no- 
ftri  generis  vorago;  &  fi  quando  ei  laxatis  a  Deo  habenis  gralfari  licet 
impotentius ,  exhaunr  vrbes  ac  vicos ,  villas  &  oppida;  neque  vllis  illo- 
rum  excidiis ,  vllave  morralium  clade  fatiatur.   At  libamenta  funt  harc 
cado,  non  funera  -y  immorralitatis ,  non  mortalitatis  victima?;  benigni- 
tacis  hoftice,  non  furoris;  opporcuna  modo  argris,  moribundis  ac  mo- 
riencibus  auxilia  ne  defuerinc.    Ad  ha?c  crgo  tam  luculenta  animarum 
lucra  ,  fusa  per  populos  peftilirare,  quxrenda,  noftra  quoque  Societas 
aprima  fui  origine  haud  fegnitcr  cxarfit .   Vos  vos  appello  principes 
Europar  regiones,  Hifpania,  Gallia,  Germania,  orxque  terrarum  vlti- 
mx ,  India,  Brafilia,  Peruuia;  quo  non  prius  noftri  Ordinis  homines, 
quam  eorum  hoc  in  gcnere  auxilia  penccrarunt.  Laborabarur  per  cire-  jS^JJ  J* 
riorem  Hifpaniam  plerifque  in  vrbibus  acque  oppidis  ferah  hoc  m&lOt  Jkccurrit 
&  ibidem  omnium  animis ,  vt  in  extremo  difcrimine,  ad  ftudium  pie-  v4e  mfe- 
tatis  ac  falutis  erecTis ,  quam  vberem  non  dico  fementem ,  fed  mellem   **'" 
fccere  Mirones,  Albcrri,  Parrx,  Lozani,  Sarauix,  Garni,qui,  neglecto 
vitae  (uae  periculo,  vlcimis  illomm  populorum  &  corporis  &c  animi  pe- 
riculis  prasfto  fuere.  Per  Luaduncniem  Galliam  defruiebar  cadem  lues,  in  Gallik 
&  Lugduni  eius  mecropoli  Edmundus  Augerius  fuftincbac  vnus  om- 
nia,  dum  xgros  incer  &valentes  exarquo  partituroperam  ,  &cjuoad 
diurnis  noeTurniscjuelabonbus  confequipoteft,  vtrorumqucincolumi- 
tati  confulic  ac  faluci.   Cum  apud  Germanos  Mogunria: ,  Treuiris ,  Co-  %"ij?trm*m 
lonix  vulgarecur  conra°io,  certacim  Prxfectorum  fuorum  pcdibus  acci- 
debant  Socij,  vt  fibi  adefle  xgris ,  eorum  curare  vlcera,  purgarc  fordes, 

Z  z  z  z  z  clzcuo- 


914        IMAGO.PR-IMI  SJ&CV  Ll   SOC.  I-ESV. 

egenorum  gratia  alienain  periclirari  bemgnitatem  ,  omnium  animos" 

facns  expiare  myftenis,  &  piis  hortatibus  adfupremum  certamen  ac- 

cendere  liceret.   Qtiorum  dciideriis  vfque  eo  feruenribusdum  racTurri 

eft  fatis,  quis  fatis  vel  dicendo  cxplicet,  vel  cogitando  affequatur,  quaTri 

in  IndiU:   luculenti  animarum  quaeitus  exftiterint?  Omitto  apud  Indos,  Brahlos, 

Periianos,  non  minus  vtilem  ac  frucTuofum  noftiornm  Patrum  labo- 

in  Belgio.    rem,  iii  hac  eadcm  caufsa:  vcnio  adtc  Flandro-Belgica  noftra,  &  tuas 

vrbes,  non  aduenis  minus  quamincolisfrequenr.es,  compello.  Vllane 

.tuarum  vrbium  Socios  noftros  luis  ciuibus  animorum  cultores  adfci- 

uir,  quae  non  ad  reliquam  ex  omni  eorum  labore  atque  indnftria  fru- 

gem,  iuculenta  quoque  nauatae  infecTis  operae  prctia  non  accenfeat? 

Fuitjfuit  illafemper  in  noftris  etiam  Flandro-Belgis  animi  virtus,  vt 

quae  tcrrere  vulgo  folent  alios  ftratae  aegris  ac  moribundis  domus,  ma- 

lumcjue  conragione  ferpens ,  &  inTminentis  vbique  mortis  lurida  fa- 

cies,  ipfis  ad  fummum  lllumChriftianae  laudis  ac  Religiofae  charitatis 

frucTum  pcrfequendum  ftimulo  ellent.  Nolim  ego  hic  palpare  fancTif- 

fimos  viros ,  qui  m  hoc  obfequio  vitam  pofuerunt,  aut  e  veterum  func- 

rum  ritu,  flabello  mortuis  ventum  facere.   Hoc  citra  vllius  inuidiam, 

atque  omnium  cum  applaufu  dici  poteft,  nona  Delphicotripode,  Py- 

thiave  cortina,  aut  Dodonara  quercu  ,  fed  ipfo  Veritatis  ore  prolatum, 

chantatem  hominibus  nullam  ciTc  maiorem,  quam  quar  pro  amicis 

QUmSan-  animam  ponat.   Relati  iam  olim  in  Carlitum  numerum,  atque  Ec- 

Uortmm-  C\Q(]X  faffts  adfcripri  funt,  quos  huic  tam  gloriofo  muneri  intentos, 

frriptttjiti  cliaritatis  verius  quam  peftilitatis  aeftns  ablumpfit.  Fortunari  illi  pro- 

huicfun-   fecTo,qui  fluxa  ac  fragili  hac  vita  immortalem  atque  xternam  mercati, 

&tonifmt  beatiffimas  illas  piorum  fedes  penetrarunr-iisque  nunc  inccdunt  lxtitiis, 

tmmortm.  .  r  r  \       r  ■      \ 

qux  nulla  rerum  vicillitudinc ,  nullo  temporum  lapiu  termmabuntur. 
Hic  ego  rurfum ,  Patres  Fratrescjue ,  noftrum  omnium  appello 
fidem;  &quando  neque  venalem  fub  catafta  proftituimus  operam, 
neque  dubio  rei  penturae  quaeftu  rceneramnr  laborem  noftrum, 
digna  nomine  noftro  conftantia,  inhftamus  illorum  veftigiis ,  quo- 
rum  ram  optabiles ,  tantisque  cumulatos  bonis,  vitx  exitus  admira- 
mur.  E  primis  maiorum  noftrorum  Iaudibus  femperfiiit,  charitate 
Christi  obfirmare  pecTus ,  publica  priuataque  valetudinaria  circum- 
curfando  terere ,  vlcerum  fcediratem  grauiratemque  odoris  non  auer- 
fari,  blande  folari  mceftos ,  perditos  cazleftis  vitx  fpe  recrcare,  omnes 
ad  tolerantiam,  &  ad  honeftatem  fancTitatemque  vitx  acritcr  impclle- 
re  „  peftilentis  etiam  mali  vim  longe  lateque  ferpentcm  alienx  falutis 
caufsa  non  horrere.  Et  quis  fit  in  nobis  ea  morum  mollitie,  animique 
inopia,  cuius  non  codemvota  colliment,  dirigatur  labor,  adfpiret  in- 
duftria?  Video  profecTo ,  dum  vos  ego  contcmplor  ftudiaque  veftra, 
xquo  diutius  fauiflle  me  hactenus  infantix  mex,  qua  ad  palmares  illas 
quatuor  noftri  muneris  partes  vel  leuem  vobis  ardoris  flammam  inijci 
aut  potuilTe  aut  debuille  crediderim.  Enimuero  fi,  vrille  air,  lingua 
cordis  eft  aftecTus;  habetis  profedTo,  vel,  metaccnte,  quaii  domefticum 
oratorem,  animi  veftn  zelum ,  qui  maiore,  quam  ego,  vi  ferarur  m  in- 
tima  vifcera,  altiusque  vel  grauioribus  rationum  momcntis ,  vcl  acrio- 

ribus 


LIBEH   SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDROEELGICA.     91 5 

fibus  verborum  aculeis,  in  abdicillimos  cordis  finus  defcendat.  A°ite 
porro  (acque  ita  vos  compellare  exiftimate  Societatem  Iesv  ,  matrem 
Vere  magnificarum  &  Apoliolicarum  virtutum  ,  non  lenem  a  fuis  filus 
exa&ricem )  agite,  Ignatij  magni  filij ,  optimi  maximique  Iesv  Socij^ 
macli  animis,  &  virtute  maiorum  veftrorum  adhuc  fuperftite,  bona" 
cum  Moderatorum  venia,  Batauias ,  qua  potcftis,  adiuuanda:,  Catholi- 
cis  caftris  ac  claffibus  pro  facultate  fubleuandis,  popularibus  vcftris  lue 
ta&is,  pro  fufcepta:  vitas  ratione  curandjs,  accurrite.  Nihil  vos  asrumnas 
terreat,  nihil  moleftia:  frangat,nihil  periculi  remoretur:  immolare  Deo, 
qui  vos  in  Socieratem  Filij  fui  adfciuit,  animorum  veftrorum  indu- 
ftriam,  Iibate  fudorem,  &,  fi  res  ferat,  etiam  fanguinem  dedicate. 

O  R  AT  I  O       Q^V  A  R  T  A. 

De  obedientm  R>  P.  Petri  Canifii. 

PEtrUnlCariifium,  natione  Belgam ,  prouincia  Geldrnm,  domd 
Neomagenfem  ,  fumma  dodtrina  &  fanctitate  virum,  fi  qtiis  ve- 
ftrum  miratur,  Auditores;  quibus  veftigiis  ad  fupremum  Religiofc  vi- 
ta:  culmen  afcenderit;  hunc  vel  ignorare  necefte  eft,  quantum  prasfidij 
in  obedientia  pofitum  fit  ad  virtutem;  vel  certe,  quantum  in  ea  fe  ex- 
ercuerit  Canifius,  non  fatis  animo  recordari.Quam  non  llla  fecunda  vir-  Obeiun^ 
tutum  mater,  honeftatis  optimorumque  morum  fobolem  procreauit?  ^nHmH 
quam  numerofam  ?  quam  locupletem  ?  quam  diuinam?  Habeantfane 
virtutes  cetera:  fiue  genitrices  fiias ,  fiue  akrices  fingula?  ( neque  enim 
Vno  fuu  conceptucjue  produttae  fimul  exiftimari  potlunt  omnes )  obe-  G1eg.iib.5j. 
dientui  cene,  velut  communis  quardam  officiorum  vitaccjue  Chriftiana:  MoraU,,0k 
par ens  ,  foU  <-uirttt*  eft ,  qua  ruirtutes  teteras  menti  inferit,  infertasque  cte- 
fiodit.   Quod  vcro  non  lile  ftudium  conatumque  adhibuit,  vt,  quam 
animo  concepcrat,  prasftantiflimam  viuendi  racionem  ad  obedientia; 
regulam  normamque  dirigeret  ?  Hac  ducc  atque  adiucrice,quammul-  inflnixit 
tageflicper  omnem  vitam  pro  animarum  falucc  vtiliter,  pro  Ecclcfia:  Camfiumt 
incolumitace  felicitcr ,  pro  Dei  glona  prarclare !   Qua:  ipfa  quoniam  & 
numero  &  magnicudine  parne  infinita  funr,  non  ingrediar  in  latiflimum 
hunc  campum  hodie,  ne,  fi  cuncta  vel  ftri&im  a  me  perccnferi  nume- 
rando  pofle  confidam ,  tantum  fcilicct  de  gloria  viri  incomparabilis  de- 
libcm  inuitus,  quantum  volens  lubensque  profitebor,  cum  pro  viribus 
attigiife  cundta  me  arbicrabor,  plus  femper  maiusque  aiiquid  ad  dicen- 
dum  pmeriri  a  meacque  omicci  oporcere.  Vnam  eius  virrutem,quam 
in  deliciis  femper  habuit,  obedientiam  oculis  fubijciam,  vt  exeaqua? 
reliquarum  norma  cft,de  immcnsa  decorurn  illius  ornamentorumque 
animi  magnitudine  exiftimarc  poflitis. 

Ciim  fidem  oraculi,  quo  profuturum  feolim  EcclefixinSocictate 
Ies  v  nondum  tum  quidem  condica,  puer  adhuc  didicerat,  ternis  firma- 
re  prxfidiis ,  animarum,  quem  vocant,  zclo,pcrfectione  vita?,  fortisquc 
animi  conftantia  inftituilfet  Canifius;  circumfpicerenimirum  in  lpfo 
fanctioris  vitx  limine  ccupic,  quam  in  partem  fanctimonix"  curam  con- 

Zzzzz  2.  ucrtcrct. 


916  IMAGO  PRIMI   SJECVLl   SOC.   IESV. 

uerteret,  quadcindc  fretus,  triplicem  hunc  funiculum  non  modo  tcxe- 
fet  in  fpcm  falutis  nuferorum ,  ied  ad  infiingendam  etiam  perfidorum 
audaciam  augeret  atque  corroboraret :  cumcjue  obleruailer,  certius  nuf* 
quam  prxfidia  haec  vberiusque  quam  in  vna  obtemperandi  fubmiflio- 
nc  continen,  huc  profecTo  aduertitanimum,  atquc  ad  obedienriarvir- 
tutem  comparandam  curas  omnes  cogitationcsquc  contulitj  tum  dc- 
mum  ratus  Ecclefiae  fe  Socictatique,ad  quam  vocatus  eiTet,etiam  honori 
futurum,  fi  quos  &  zelus  fuus  requireret  ignes,  &  fuicepta  Religio  vitaf 
perfecTionem,  &  cum  hoftibus  contentio  magnanimitatem,  a  pcrpetua 
obfequendi  voluntate  mutuaretur. 
«Tnmo,  Atque  vt  ordine  noftra  piocedat  oratio ,  nemo  profecTo  tam  mente 

z.eloutu-  t  ,        .     ,  n  U-  1  £w  -J 

m*ruw     captus  tamque  hebes  elt,  qui  njon  lntcliigat  planeque  videat,  animarum 

zelum,  tamecfi  cum  amore  patria:  optimo  cuique  a  natura  indito  id  ha- 

beatcommune,  vt  impctu  quodam  feratur  in  falutcm  plurimorum;  nifi 

tamen  prarceptis  iudicioque  Magiftratuum ,  velut  prouidenria:  quibuf- 

dam  habenis ,  dirigatur,  uon  modo  rebus  praeclare  gerendis  infutilcm, 

Diodo»  sic  ^  Perniciofum  etiam  fuuuum.  Irafcebatur  igitur  iam  tum  Canifiiis 

lib.*.  '      illi  fiuc  faftidio  fiue  arrogantia:   Gymnofophiftarum,  quibus,  contra 

communis  Philolbphix  pra:cepta,  vti  certum  erat  nemini  legcs  dare, 

iib.}.Poiit.  itaneca  quoquam  accipere:  laudabat  vero  Ariftotelis  cum.  primisfa- 

«m-        pientiam,  qui  boni  ciuis  officium,  non  obtemperatione  minus  cum  pa- 

rendum,  quam  imperio  cum  gubemandum  eflet ,  definiebat.  quocirca 

nihiltam  arduum,nihiltamhumiletamque  abiecTumorTerri  vmquam 

fro  tjtto     potuit,  quod  non  obuia  volunrate  fufciperet.  Quis  credat,  virum  fe- 

frmam-      cu^l^m^  »nris  fama:  glonxque  nominis  fui  velificanrem,  pro  qua 

cun6tx  fere  Germania:  Academia:  verius  omnino  ac  gloriofius,  quam 

pro  Homero  ciuitates  olim  Grarciar,  contendebant,  poftquam  grauifh- 

mis  ad  Carolum  Cxfarem  &  Leodij  Antiftitcm  legationibus  perfun- 

dlus,  fidem  Vlma:  Wormatiarque  egregie  conrra  Lutheranos  diiputan- 

do  propugnafTet,  inter  Theologos  Tridenti  ac  BononLc  in  amplifsimo 

illo  Patrum  DocTorumque  rotius  orbis  confeifu  fententiam  magna  cum 

laude  dixiflet,  diuinas  Litteras  Colonia:  atque  ahbi  explanaflet,  com- 

plura  SancTorum  Patruma  fe  prius  recognita  fcripta  in  lucem  edidifler, 

Septemtrionem  totum  miris  exfpecTationibus,  velut  ad  noui  fideris  or- 

tum,  non  impleilet  tantum,  vetum  etiam  recreaflet;  quis,  inquam,  cre- 

dat,  huius  famse  curfum  repcnte  fic  incidere  aut  voluifle  aut  potuiile,  vt 

a  Theologicis  lubfclliis ,  quar  pridem  DocTor  infederat ,  ad  puenleni 

Rhetorumludum  ,  procul  extra  Germaniam  in  Sicilia:  finibus  aperien- 

dum,  defcenderet?  Defcendit  enimuero  Canifius  perlubenter,  vnamque 

Ignatij  iubentis  voluntatem  non  prartenta:  modo  fama:  nominisque  fui 

cxiftimationi ,  fed  frucTui  etiam  animarum,  quem  a  facris  lecTionibiis 

fperare  potuerat  vbcrrimum  ,  anrepofuit,  puerosque  iam  vir  ad  oraro- 

riam  facultatem  informare  ccepit,  qui  vixdum  iuuenis  altioribus  viros 

fldhnmilia  imbuerat  difciplinis.  Quid  ,  quod  eodem  fere  tempore,  ne  quod  inge- 

fe  ofert:    mtT  Ijbertatis  arbitrium  praepoftera  falleret  cupiditate ,  integritati  obe- 

dicntia:  nunaipato  voto  cautum  efle  voluit,  fancTeque  ttim  quidem 

Deopromifit,  defertis  ctiam  quibufcumque  ftudiis  litterisque,  ad  ab- 

iecTiffi- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA,  917 
iecTiflimaquazuis  horti  culinarve  munia  promptum  facilemciuefefore,> 
Abfurda  fortafle  videbuntur  hxc  fiue  Ignatij  impciia ,  fiue  Canifij 
obfequia,  fi  fapientum  vulgi  iudiciorenneftimare  velimus;  at  nouerac 
profecto  vterque,non  alia  rectius  alumna  quamobedientia  zelum  am- 
marum  nutriri  atque  amphficari.  Cum  enim  Ducis  I  e  s  v  (cuius qui-  C br  1- 
dem  yita  vniuerfa  quid  nif  1  continens  quidam  adiduufque  zelui  fuit?)  ,s  * VM  . 
facratifumum  nomen  militix  fuas  propalam  alter  prarferret ,  alter  im- 
pigre  fequeretur  ;  eodem  ortu  progreflucjuc  diuinse  glcria:  radios  a  fc 
feliciflime  propagandos  eiTe  arbitrati  funt,  qno  Sol  ille  diuinus  orbi  pri- 
raumilluxerat,  feruidifque  zeli  flammis  ccepcrat  corufcare.  Hic  verd 
cum  amoris  fui  ignes  ab  ipsa  diuinitate  decerptos,  hominum  animjs 
non  f  abulofb  Promethei  radio ,  fed  natura:  noftrx  participatione  fta- 
tuiflet  infundere  ;  qua  conceptione  &  partu,  qua  fufceptione  &  educa- 
tione,  qua  difciplina  &  inftitutione,  qua  fuftentatione  &  nutrimcnto, 
quadenique  vita&mortezelum  fuum,  nifi  obedientia>  manifeftanit? 
Equidem  exiftimo ,  Auditores ,  planeque  mihi  perfuadeo,  Ignatium 
noftrum,cum  praruideret  animoquantusin  Ecclefia  qualifve  virfuturus  dus  obt. 
efletCanifius,  huius  virtutis  exercitatione  tantas  molitionis,  quaz  con-  dientiAta 
fecutura  dein  erat,  fnndamenta  ponere  voluifle.-hunc  vero  pro  co,quem  "clui"'" 
gerebat,animo  atquc  ardore  ,  ad  promendas  omnes  humana:  diuina% 
cjue  charitatis  occafiones  ac  modos,  tirocinium  eiufmodi  velut  pro- 
priam  quamdam  pala?ftram,ftabilemquezeli  Spartam,exemplo  Chri- 
sti  &  calide  arripuilfe,  &  tenuifleconftanter,  &  ferio  fortitercjue  ex- 
coluilTe.  Itaque  fiuead  populum  dein  diceret,  fiueaures  pcenirentibus 
daret,  fiue  fcripto  contra  hafreticos  pugnaret,  fiue  voce  ac  difputatione 
contenderet,  fiue  moleftis  Prouinciae  functionibus  publicam  ,  fiuc  piis 
mentis  exercitationibus  priuatam  vitam  ageret  5  non  vigilias,  non  labo- 
res,  non  pericula ,  non  res  praeclare  laudabiliterque  a  fe  geftas,  non  fru- 
cTum  denique  ipfum,  fed  obedientiaedumtaxat  nutum  imperiumque 
fpedTabat.  qua  quidem  nixus,quid  non  aut  egregie  pro  falute  communi 
geiTit,  autfortiter  animofecjue  perpelTus  eft?  Non  poiTum  hic  commit- 
tere,  quin  dicam  quod  fentio,  Auditores ,  nihil  propemodum  toto  Se- 
ptemtnone,quo  temporeLutherana  peftis  omnia  diuina  &  humana  iura 
violabat,illuftre  dicium  facTumve,  quin  &  fcriptum  a  quoquam  fokj 
cuius  non  vel  tota  laus,  vcl  pars  certe  magna  ad  Canifium  pertincrec. 
Quid,qu6d  non  ardua  iolum  quaeque,  quod  poflej  fed  &  honoratiora 
quoque,  quod  mereri  videbatur ,  ad  cum  dcferebantur  ?  Explanandi 
Theologorum  in  fcholis  erant  facri  codices-,cxplanabat  Canifius:  ftylus 
inaduerfarios  ftnngendus;  ftringebatCanifius :  lcgendus  Ca:fari  con- 
cionatorjlegcbatur  Canifius:  purgandas  crroribus  Academia:;  purga- 
bat  Canifius:  Tridcntini  Concili)  decretaSummi  iulTu  Pontificis  pro- 
mulganda;  promulgabat  Canifius :  confirmandi  cadem  aucTontate  \\\ 
Fide  Principes  Germanix  viri^confirmabat  Canifius :  lucTandum  cum 
perfidis;  lucTabatur  Canifius:  difputandum  cum  hxreticis;  difputabat 
Camfius:  vnusdenique  propemodum  omnia  Canifius.  Hinc  iam  ilia 
frementium  luporum,  a  quibuspraedas  ad  ouileDominicum  abigcbat, 
rabies  dicam,anliidus,  &invtroque  veriutis  exprefla  laus,  <Qmm  Au- 

Zzzzz  5  ftnacum 


918  IMAGO  PRIMI  SJECVLl  SOC.  IESV* 
friacum  appeliaritium:  cuiusnifiexcubiar,  Sociorumque,  qui  ab  eo  Ca~ 
ni(ianidicebantur3  validi  pro  domo  Dei  latratus  obfifterent,  hlclina* 
tum  propemodum  ,  ita  loquebantur ,  Papae  Regnum  proftraturos  it 
penitus  euerfurofque  minitabantur,  Atque  harc  quidem  quo  plaufu 
excepit  Germania  ?  quibus  vocibus  Polonia  probauit?  quibus  Italia 
Belgiumque  prarconiis  extulit?  quibus  ftudiis,  iudiciis,  teftimoniiss 
quain  amplis,  quam  luculentis,  quam  magnificistotus  Septemtrio,  or- 
bifque  adeo  vniuerfus,  profecutus  eft  ?  Non  adferam  hk  Regum  Prirt- 
cipumcjue  gratulationes ,  non  Antiftitum  purpuratorumcjue  Ecclefia» 
Patrum  admurmurationescommemorabo,  non  Summi  Pontificis  be- 
neuolentiam  fingularem  litterafque  in  primis  honorificas  exhibebo. 
Ipfa  fi  loqui  polTent  tecta  ac  parietes  facri-  fi  templa,  ii  aras,  fi  ritus  vo- 
cem  emitterentj  fi  fcholae,  fubfellia,  publicxque  exedra:  fenfus  fuos  pro- 
derent;  quo  fpiritu,  quanta  contentione  teftarentur^  palamque  clamita- 
rent:  O  felix  Impenum  !  6  fortunatam  Canifio  Germaniam !  Quod  in 
ruinis  fidei  non  ftamus  tantum  ,  fed  erigimur ;  quod  in  communi  Ec- 
elefias  incendio  fubie&as  perfidorum  faces  depulimus ,  repreflimus,  ex- 
ftinximus;  quod  in  publico  patria:  latrocinio,  in  caedibus^  rapinis,  di- 
reptione  prouinciarum,perduellium  manus  euafimus,fpeciem  antiqui- 
tatis  retinuimus ,  Religionis  cultum  cacrimoniafque  cuftodiuimus, 
fplendorem  a  maioribus  acceptum  amplificauirausj  idpoft  DeumCa~ 
nifio  referimus  acceptum.  quod  iacentes  erecti,  nutantes  confirmati,er- 
rantes  reducti  funt;  qu6d  harreticorum  fracta:  vires ,  debilkatus  furor, 
eomprefla  audacia;  quod  litterarum  domicilia ,  iuuentutis  feminaria, 
virginumCcenobia  vafta  nuper  cultonbufque  fuis  vacua,priftine.  digni- 
tati  glorixque  reftituta  funt ;  totum  id  triouimus  Canifio.  Inter  ha;c 
&irtltZ  vero  quas  non  infidias,  calumnias,  iniurias  ab  errorum  magiftris  &  fe- 
ftijjm  .  ^j.Qj.jbuj  pa{|"us  eflo  quotconuitiis  laceratus  ?  quot  lapidibus  etiam  ad 
aram  petitus?  cum  ille  interim  vnius  obedientias  prxfidio  munitus ,  ze- 
Jum  fuum  quaquauerfum  explicaret  j  vnius  obedientias  clypeo  tutus, 
pericula  aclabores  iuxta  haberet;  vnius  obedientiar  malleolis  inftru&us, 
charitatis  fua:  faces  accenderet-,  vnum  id  dumtaxat ,  quacumque  parte 
tempeftas  ingrueret,  identidem  ingeminans :  In  obedientid  fpes  &  for- 
titudo  mea,  nec  eligam  in  domo  ^Domim  aliud  ejfe ,  quam  imnentum  ommbus 
diebus  rvita  we<e../Emulabatur  nimirum,  au6tore  Ignatio,Ducis  fuilEsv 
promptiffimam  obediendi  voluntatem,  caquezelum,  quo  ad  promo- 
uendam  Dei  gloriam  exardefcebat,  aflidue  metiebatur.  <■ 
Secundb,  Verum  cum  non  vnum  hoc  ab  obedientia  decus  animi ,  fed  cuncla 
JjJ  Jne  virtutumornamenta,  ceufonte  quodam,  noffct  permanare^quomaio- 
ebedtenm:  re  flagrabac  abfolutx  perfeclionis  defiderio ,  hoc  acrius  eidcm  perfe- 
quendas  ccepit  infiftere.  Hanc  ego  tam  fecundam  honeftatis  virtutum- 
hacatitem  ^^  matrem  quo  nomine  compellem  nefcio.  Pandoramne  dicam  ca:li- 
PandoYA  tus  a^  nos  roiflarii  tota  diuinitatis  fupellecHe  non  minus  diuitera  quam 
virgul*  fpeciofam?  an  auream  virgulam  appellabo?  ex  illarum  fcilicet  genere, 
«ww,  quas  aut  inftaurandar  Vlyflis  iuuentuti  Minerua,  aut  fopiendis  eorpo- 
rum  animorumque  motibus  Mercurius,  aut  fordibus  quifquiliifque  in 
aurumcommutandis  veteres  excogitarunt.  ate  fabulis  depromptaifta 

funt. 


rotx  nw.xim 


LiBER  SEXTVS.    SOCIETAS   ELANDRO-BgLGICA.       919 
fu.nt.    Qaid  igictir  ?  prmcipemne  in  horologia  rotam  nuncupabo,  ad 
cuius  fiuc  torporem  iiue  motum  ceterae  vcl  fixa:  icmper  haueant,  con-  m£l»h<" 
uerfiouifcjuc  expertcs ,  vcl  illico  volubilitatis  quodam  (piritu  animatae,  ™  "^0' 
fuis  fingulx  curfibus  pari  difparive  celeritate  torqueantur?  An  cadum  pnmomo- 
dicam  potius  lllud  mtcr  complura  pnmum  volubile,  maximequc  mci-  W/» 
tatum,  cuius  motu,  veluc  admirabili  quodam  impeiio  confcnticncecjiie 
ad  incolumitacem  vniuerfi  dominacu,  citeriorcs  cun6li  orbcs,  quos  am- 
bitu  iuocircumpledl:icur,cieuturccrcalege,ftabilicjue  mutatione  vcrfan- 
cur  ?  Apca  hercule  &  argumento  noftro  confenticns  comparatio :  (Iqui- 
dem  &  obediendi  vircus  ea  roca  eft,  qttam  in  ceteris  primam,motum- 
cjue  ac  locum,  ad  quem  quaquauerlum  impelleretur  ipfa ,  reliqux  vir- 
tutes  confequercnttu,definiencem,  vidiilefe  tcftacur  Ezechiel:  &  eadem  fe»xh.i 
nimirumeminencioris  eadi  circumuedcio,  cuius  aborigine  cunctar.un  1?' 
vircutummotus,  dumparibus  Religionis  fpatiis  progreffucjue  fancbta- 
tis  circum  axem  diuinas  voluntatis  rotatur  ac  fleditur,  lucundiorem 
longe  rcfpondencis  (ibi  vndequaque  honeftacis  concencum  efficic,  quam 
illa  Pychagorxpoilrceiieimparibus  orca  cadorum  inceruallis,  curfibuf- 
cjuc  nata  contrariis  harmonia,  ad  quam  mundum  canere  falsa  veteres 
opinione  exiftimarunt.   Acnmen  nefcio  quid  in  difpare  Ephefiorum 
Dianas,  8c  vrbium  a  Sardanapalo  ardihcatarum  tabrica  cernere  \ic^jVMus 
quod  xqualium  inxquali  tempore  fubftructionum  imaginehinc  vbe-  SardanA- 
res  obedientix  fetus,  celerefcjue  parcuritiones,  inde  raras  natura  (ua  dif-  ?*'* 
ficilcfcjue  virtutum  aliarum  generationcs ,  melius  cxpre(uu(que  reprae- 
iencec.  Annos  viginci  fupra  ducencos  Grascorum  molicio  tenuic,  ciim 
vix  cocidem  columnas,  quot  P*egum  operi  immoriencium  arcaces  nu- 
merarcc;  furgeretcjue  lncerim  maxima  licec  opum  viriumcjue  concen- 
tijqnc  feniim  ac  pa-ne  fine  fenfu  Afiacica  moles,  faftidio  haud  fcio  longi 
temporis,  an  marmoreorum  parietum  faftigio  celebratior.  Anchialus 
vero  Tarfufcjue,  quam  ampla:,  quam  pulchrx  ciuirates,  quanra  celerita- 
te,  nutu  prope  imperioque  efFeminati  ceteroquin  Regis  excitatae  funt?  Vm  dic 
vna  dumtaxatluce,  qua:  iolis  ortu  occaiuque  definitur ,  caepta?  perfe-  *<l$c*tis; 
clajcjue  vrbcs  commemorantur.  Cernere  erat  lucundo  fpecTaculo  ,  va- 
ftiftima  terrarumibla  momento  temporis  faxorum  oppleri  multicudi- 
ne,  foilis  defcribi,  moenibus  circumcingi ,  ornari  porcis ,  placcis  diftm- 
gui,  cecTis  denique  azdificuique  collocuplctan.   Credas  ad  \yix  cancum 
non  iam  vnasThebas  Amphionis  arbitrio  concurrere  ac  coagmencari, 
autcerte  fetam  machinationibus  humum  ,    mira  naturar  fiue  (olertia 
fiue  fertilitate,  vrbes  deicpcnte  inccgras,  ceu  fruticum  gemmas,  fola 
dominantis  hbidine,  e  finti  fuo  protrudere  ac  procreare.  Equidem  dif- 
crimen  orcum  incer  progrcfiumcjue  vircutum  ,  quae  quidem  ad  morcs 
formandos  percinenc,&  fiuc  abfentc  fiuccomiteobedicntia  progignun- 
tur,  mihi  (bleo  proponcre,  cuius  ergo  Ignatius  Caniduique  eamdem 
quoquc  rcliquis  pradtarcarbirrati  func.  Habcntomncs  fpeciem  quam- 
dam  diuini  cempli  auguftidimam,  fedquam  (olicario  liurmet  efficien- 
tiae  conacu  non  nifi  longa  mulcorum  annorum  cxcrcicacio  laborque 
improbus  ad  vltimum  educcrcconfueuic:  acccdcrcc  modo  parcndi  cer- 
ta  Religiofiquc  voluntas,  adhitum  &  finc  mora  non  fingula  cantum,(cd 

vniucr- 


920  IMAGO   PRIMI   SJECVLl  S  O  C.    IE5V. 

vniuerfa  honeftatis  ornamenta  glomeratim  ,  fadto  velut  agmine,  fuis 

abfolutiflima  formis  procederent,  animumcjue  iliuftrarent.  Quod  cum 

ab  ipiis  vitre  melions  rudimentis  compertum  eflet  Camfio,vfuque  ipfo 

didiciifet,  non  vnius  a&ionis  terminis,  vt  virtutum  iingulas,  obedien- 

tiam  concipi,  non  vnius  officij  limitibus  promptum  obtemperandi  ftu~ 

dium  circumfcribi,  verum  ad  omnem  honeftatis  fpeciem  vimiuam  ex- 

cb  hoc  ex-   tendere  ePncacitatemque  proferre ,  nihil  antiquius  in  omni  reliqua  vitS 

f,ut*        habuit,  quam  quacumque  re,  loco,  tempore  faciliratem  obfequiumque 

fuum  Pr^feclis  exhibere;  nihil  acerbius  duxit ,  quam  ciufmodi  digni~ 

tatibus  augeri,  per  quas  dum  prareife  cogeretur  ceteris,  obedientia?  ma- 

teriaj  certo  nimirum  adipifcendce  quam  citiflime  perfe&ionis  fubfidio, 

euhaqm  a  priuaretur.  Quo  animi  ienfu  Sociis  imperare  iuilus  prouinciam  depre- 

Cf.mjxo,     catll<;  ^      Q  mocrore  admifit?  qua  anxietate  adminiftrauit  ?  quo  gau- 

dio  depofuit?  qua  geftientisanimilxtitiaac  voluptate  poftliminio  fibi 

obedientiaeque  redditus  eft?  quantas ,  quam  incredibiles  pro  hoc  mu- 

neregratias  egit?qua  iubmiflione,  qua  pietate,  qna  religione  vfus  eft? 

inemni  re.  Teftes  funt  aflidua:  voces  illar,quas  ad  Superiorum  iuila  reponere  foli- 

tus  eft.  deferenda  ftatio  erat,  alioque  ad  ignotos  procul  ab  amicorum 

confortio  commigrandum  :   Obedientia  mihi ,  aiebar,  <?at  quocumque  loco 

faciet  paradfum.  Peregrinandum  eratdifncillimis  viis,  incommodatem- 

peftate,  pleno  periculorum  itinere:  Dion  difcedam  a  praferipto  fanffa  obe- 

dientia :  non  recufo  Uborem  quem  obedientia  fanEi&  deberifao.  Deuoranda 

txdia  erant  fupracjue  humanam  imbecillitatem  infiftendum  operi :  Da~ 

bit  Deus  his  quoque  finems  &  ego ,  OJt  ff?ero  ,  moriar  filius  obedieniu  in 

Christo  Iesv  Domino  nofiro.  Iam  vero  quid  illa  faciliras  ad  om- 

uia,  quantumuis  difficilia?   Fiat^Domim^voluntas ,  (§<r  obedientta  fanffa 

per  nos  impleatur.   Quid  llla,  neutram  in  partcm,  cum  arbitrari  de  fe  li- 

berepoilet,  inclinantis  animi  cequilibritas  ?  Hoc  efe  officij  meiproprium 

fateor  ,  njt  qu<e  ftatuunt  ($r  mandant  mei  Superiores ,  exfequar.    Quid  illa 

mentis  tam  beata3tam  placida,  tam  fecura,  vticumqueprxcepta  res 

eucniret,  tranquillitas?  In  obedientufanEitit  decreto  hbenter  acqutefcam ,  an 

non  vfquequaque  perfectum   omnibufque  numeris  abiblutum  obe- 

dienti^  Religiofc  exemplar  reprarfentant?  Itaque  tantosinomni  gene- 

revirtutum  huiufce  prseiidio  proceiTus  faciebat ,  vt  iam  non  gradatim 

ad  fandtitatem  pergere,  ied  curfu  contcndere  pennifque  etiam  euolare 

videretur.    Longum  fit  ire  per  fingula,  qua  iiibmiitione,  qua  man- 

fuetudine ,  qua  iimplicitate  ad  omnes  vfus  fit :  quibus  inediis,  vigiliis, 

defatigatiombus  corpus  extenuarit,vires  exhauferit,  valetudinem  labe- 

factarir,  quo  precandi  Deum  contemplandique  res  ficras  ftudio,  qua 

caftimonia,qua  patientia  animum',excoluerit,  fpiritum  promouerit, 

mentemad  diuinx  cuiufdam  perfe&ionis  formam  erexerit. 

Tertih,         Vnum  lllud  tantummodo perfequar,quod  e  tribus,qua*  initiodicenda 

ammifor-  pr0pofui,  reliquum  eft,  atque  ad  animi  robur  fortitudinemque  pertinet. 

um  tne.    j_jac  verc^  ^-^  CgQ  plcrcllcem  ^  qUibns  ille  vel  armis  vel  auxiliis  vir- 

tutem  fuam  conftantiamque  probarit  ?  quando  Sapientis  iudicio  con- 

piou.  ii.     ftaf3  quod  njir  obediens  loquetur  njittoriam .   Cum  vitam  hanc  infeiicem 

atque  mortalem  innumera  circumftent  ab  incunabulis  prope  ipfis  bella, 

quibus 


LIBER    SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGiCA.      921 
quibus  vel  cum  nobis  lpfis  animique  domefticis  motionibus ,  vel  cum 
cxteris  hoitibus ,  quos  iupra  natuiae  vitium  patimur  infeitiflimos ,  afli- 
due  iit  dirnicandum;  recFe  rerum  omnium  Moderator  prouidit  Deus,  vt 
neque  tela  nobis  dceflent  quibus  vim  inferre ,  neque  pradidia  quibus 
impetum  eorum  iuilinere  &  retunderc  valeamus ;  fitque  beneficio  eius 
in  poteitate  omnino  noftra,  nifiignauieflevolumus,  nc  plures  pugnas 
quain  vi&orias  numeremus.    At  quasnam,  oro,  ifta  iiint  ?  quo  fufcepta 
coniilio  ?  qua  au&oritafe  legibusque  fancita  ?  Illa  ncmpeillius  du&u  quitxem. 
aufpicioque  fuiceptaa  nobis  arma,  quigcntts  humanum  ,  vt  Ignatij  con-  ^"Chri- 
ditoris  noftri  iandliflimi  verbis  vtar,  negletlx  obedtentitefcelerc  affiElum  ac  Ep.ft.dcvirr, 
perdttum,filutan  ipfemct  obedienttd  repdrauit  ,fatlus  obediens  <-ufque  ad mor-  obcdKnt«- 
tem3  mortem  autem  crucis  .    Impreflerat  fatalia  llla  eonmmacLc  vciti^ia 
pofteritati  iux  infelix  Adam  ,  infcripferarque  in  animis  omnium  no- 
itrum  fucatx  cuiuidam  libertatis  {peciem ,  omni  feruitute  turpiorem 
atque  intolerabiliotem .  Suauenimirum  atque  lllecebroium  videbatur 
nullius  dudtu  imperioque  flecti,  quafuis  leges  repudiarc;  durum  con- 
tra  natura^que  propenfionibus  inimicum,  voccm  imperantis  nutumque 
excipere ,  &  akerius  voluntati  obfecundare .'  At  illud  quid  tandem  erat, 
nificupiditatibus  variis  lubiici,  pcrturbationibus  agitari,  fccleri  libidini- 
busque  feruire  ?  Exin  tot  vbique  terrarum  maiiclpia  quot  homincs  ex- 
ititere;  quorum  quiique  quantum  fere  poteftateprritabat  acdomina- 
batur  ceterisj  tanttimfuis  ipfe  vitiis  dcprauatisqueaffc&ionibus  feruie- 
bat.   Enimuero  hanc  mentis  a  fe  procreatas  tam  nobilis ,  tamcjue  inge- 
nuaf,  abie<5tionem  diutius  ferre  Deus  non  potuit ;  igitur  impofitum  cer- 
uicibus  noitris  iugum  ftatuit  excutcie,  fuisque  tanmmmodo  obiequiis 
deftinatos  in  phftinam  libertatem  vindicare.  Hiciam  diuinx  SapientKCj 
fi  lubet,  confiliunf,  Auditores ,  prouidentiamque  attendite  .    Ciim  aluc  per  volun- 
infinita:  rationes  llli  fuppeterent,  excellentix  quodammodo  pradtantia>  tartarnfrr° 
cjue  immemor  iua? ,  noitram  ieruiendi  licceflitatem  cum  feruitutis  vltro  mtitem 
a  fefufceptx  noua  quadam  atque  mufitataimagine  commutandam  ra- 
mSyfemeiipfum  exinanmit  formam  ferut  acaptens  .    Attilium  ferunt,  cum  PM.&. 
Roma!  liber  efle  poilet ,  hoitium  etiam  crudelitati  icruire  Cartha^inc, 
quam  ciuium  fuorum  immunitatem  labefa6tarc  maluiifc  :  quae  rcs  vna 
ciim  barbaros  ftupore  ,  Italiam  iracundia  impleflet  ,  plus  ad  conficien- 
dum  Punicum  bellum  robbris  atque  fortimdims  voluntaria  Coniulis 
ieruims ,  quam  liberorum  arma  attulerc .  Tuin  certe  fuccreuere  nobis 
animi,  virescjue  contra  vimacpotentiam  hoftium  auc~ta?  funt,  cum  li- 
bcrtatis  vindex  noftrx  Dci  Filius,  optionc  data,  obedientias  fcruus  alieno 
ffiagis  elegit  arbitrio  mori,  quain  iuoviuerc.  Quippe  cum  corumdcm  vincimtu, 
Iioftium ,  quos  ille  fua  parcndi  voluntate  profligatieiat ,  impetuseflent 
dimicationcsque  fuitincndx;  fpcsiniecFanobiscit,  eiufdem  obcdientias 
prxfidio  vinci  a  nobis  expugnarique  pofle .    Quar  quidem  ratiocinatio 
vcritatcipsafubnixa,  ctiam  D.Auguftini  auctoritatc  confirmatur.  Cui  ini>rai.7t. 
enim  ignota  eit  \\xc eius  vox  ?  Sola  obcdientta  tenet pa!mam,fola inobedtcn-  C0Ml' 
tia  inuenit  pccnam .    Excmpla  vero  quid  commemorem  ,  cum  non  exifti-  „nod  patet 
mem  par  aliud  Caniiio  in  hoc  laudis  genere  exititiife  ?    Nam  vt  omit-  »«  Cmdfij 
tam,quamanfuctudinedifricillimaqua:queimperianonexccpcritmodo,  ^a"fuetH- 

A  a  a  a  a  a  vcium 


itcdtto- 


922         IMAGO  PRIMI   SifiCVLI   S  O  C.  IESV. 

verum  ctiam  exhauferit  atquc  obfequio  mitigarit  $  vt  nihil  de  fimpft- 

fmplicita-  citace.dica<itii  qua  iuuenibus  icncx  ,  rudibus  exercitatus,  rironibus  ve- 

teranus  milcs  hngcndum  fe  ducendumdue  fiibiccit  *  vt  tacitus  pt.r- 

tcream  >   quod  ad  promptifllmam  dignitatis  abdicationem  pcrtinct 

ntofficij,     (  nam  cum  pra^efle  Sochs  poflct ,  lique  Magiftiatu  nc  abirct ,  hortarcn- 

tur*  adduci  nequaquam  potuit ,  vt ,  quacumquc  grauiflimafum  licct  ra- 

tionum  fpecie ,  momcnto  tempons  obcdicntix  mentum  vel  auorum 

fcntentiis  vel  (ux  exiftimatiom  poftponcret,  llltcoquc  Prouinciam  cum, 

imperio  tia  ruccellbrcm  tranftulit )  quoniam  hic  nouum  etiam  nihil  ne- 

que  inufitatum  .  par  animi  magmtudo  Ariftidi  tuit ,  qui  ad  Maratho- 

nem  Prazcor,  militis  partes ,  cum  Ducis  polfet ,  elegit ;  imperiumque  vl- 

fupprejpo-  tro  ac  fponte  fua,  cunc~tis  admirantibus,  Miltiadi  ccflit.  hoc  certe  quod 

ne  librii     di&urus  mm  rartim,  minimeque  vulgare  ,  prxtermitti  non  poteft.  Et- 

enim  quis  nefcit,quanto  quifque  ad  mentis  iux  conceptiones  pariendas 

iob  4.4.     impctu  abripiatur  ?  Qonceptum  fermonem  tenere  quis potent  ?  quo  quifque 

fetum  intelligentiar  iua^  amore  profcquatut  ?  Librorum  eadem  fcre  qua: 

libcrorum  progignendorum  ratio  eft  :  vbi  partus  maturuit ,  nifl  in  lu- 

cem  edatur ,  parentem  miris  modis  affligit,  dif cruciat,  nccat.  Appulcrac 

ad  fcriptionem  contra  hxreticos  mentemfuam,Summorum  Pontificum 

quemTon-  Pij  V,  dc  Gregorij  XIII.  iuflu,  Canifius  :  itaque  in  eam  rem  incumbe- 

rificum      ^      vC  ODec[iencn  ftudio  ne  valetudini  quidem  inter  afliduos  commen- 

ptttm,       tandi  laborcs  &  lucubrandi  contenttonem  parceret.  Qms  operx  fructus, 

quam  ingens ,  quam  copiofus  exftitcrit ,  non  miniis  aduerfariorum  per- 

turbatio  ,  quam  recte  fentientium  plaufus,  totiusque  Ecclefia:  gratula- 

tio,  qtubus  vtrumque  de  Praxurfore  &  Matre  Domini  commentarium 

excepere,  teftata  eft.    Tertia  fupererat  de  Apoftolorum  Principe  difler- 

tatio  :  quam  in  controuerfiam  multa  fecum  ab  initio  meditatus  ciim  in- 

uenerat  ipfe  ,  ttim  inuenta  ab  alhs  collegerat ,  atque  in  ordinem  digefle- 

rat :  procedebat  labor  neque  fegnitcr  neque  infeliciter :  ere&i ,  finem  vt 

imponeret ,  exfpedlabant  omnium  animi ,  priorum  voluminum ,  qua? 

iam  vulgauerat,fama  defidcrium  augente.Scribcntem  ftimulabant  boni 

publici  amor ,  tuenda:  veritatis  ftudium  ,  argumcnti  grauitas  ,  harreti- 

cortim  aduerflts  C  H  R  1  s  t  1  Vicarium  calumni:e  :  quin  &  propenfio 

lpfi,  nequeindoli  minus  quam  zelo  congrucns  negotium,  pondere  fuo, 

vt  niteretur, impellebant.    Quid  exfpedtatis,  Auditores?  iam  enim  prar- 

cipere  mihi  videor  opinione  veftra ,  quanta  futura  fit  paricntis  larticia, 

cuius  in  nitendo  tantus  eft  labor,  tantaque  contentio.  At  6  rem  incredi- 

bilem  planeque  nouam  !  omne  gaudium  intra  fru&um  obedientia:  fte- 

Promncia- tit,  ceteroqui  fterile  atque  infecundum.    Hoffarus,  cui  Prouinciam  ali- 

^etardi-    ^i1™1110  ant^  tradiderat ,  fiue  quod  in  paucitate  Sociorum  viri  opera  ad 

/»«;,         plura  in  dies  indigeret,  fiuc  quod,  indulgendum  paulifper  valetudini  ra- 

tus  ,  iudicaret  omnino  lucubrandi  ftudium  rerrutti  oportere  -3  primum 

quidem  interpcllare  fcriptionem  ccepit ,  hxrentesque  libris  cogitationes 

ad  aliadiuertere,  mox  etiam  cum  Mercuriano,  qui  tum  vniuerfam 

Societatem  Prarpofitus  moderabatur ,  agere ,  ne  porro  pergeret ;  tandem 

etiam  eflicere,vt  bona  Pontificis  gratia  manum  a  perfe&o  propemodum 

equo  ani-  opere  abftineret .  Quis  hic  nifi  eximia;  fanctitatis  vir  non  commouea- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  923 
turanimo  ?  quis  11011  abortionis  tam  inopinata:  iuiTu  torqueatur  vehe- 
mcnter  ?  quis  de  Prouincialis  iudicio  etiamfortaiTenonexpoftulet?  At 
lcue  nimis  hoc,atque  adCanifij  gloriam  etiam  exile.Quantus  qualisque 
vir,  quaiii perfecvfcus  obtcmperandi  magifter  fitoportet,  qui  imperia 
eiufmodi ,  vclut  ipfiufmet  cxli  nutu  definita,  obuiis  acccpit  vlnis,incre- 
dibilique  animi  voluptate  amplexatus  eft?  Heliodorum  Ecclefia:  Tri-  Heliadoro 
cenfis  in  Theflalia  Pnefidem  ferunt,  cum  vEthiopiam  fuam  fcftiuius  rtoriafior, 
quam  grauius  exaratam  vel  prcmcre  iuflus  eflct,  velfc  Epifcopatu  abdi-  ,i^4.  ' 
care ,  Infulis  priuari  iuis ,  quam  libri  fama  carere  maluifle .  tanti  nimi- 
mm  etiam  optimo  cuique  fiius  eft  vel  labor  ne  pereat ,  vel  gloria  ne  fe- 
peliatur  :  Canifio  vero  adeo  non  graue  hoc  neque  accrbum  feuerioris 
iapientia:  funus  accidit ,  vt  vita:  quoque  melioris ,  quam  in  otio  ac  tran- 
quillitate  Deo  in  poftcrum  confecraturus  eflet ,  beneficium  interpretare- 
tur.  Principio  quidem^ciim  iam  lentius  ftudia  fua  propter  crebra  Supe- 
riorum  diuerticula  ccmcrctprocedere,neque  vtrumq;  fat  commode  domi 
forifque  hinc  molcftum  rerum  grauiorum ,  indeiucundum  litterarum  a 
fcnegotium  geri  polfe  perfpiceret ;  voces  illius  exaudiebantur  identidem 
illa:,  qux  nutum  imperantis,  fepofita  interim  fcribendi  propenfionc,  ad- 
iuuarent.'  Valeant,  aiebat,  fludta, (1  ab  his  attocat  obedtentta  ,  cui  me  totum 
debeo.  Poftca  vcro  quam  a  Mcrcuriano  ferio  deliberandum  fibi,  vtriim 
mallet  in  fcribendo  pcrgere,  an  alias  res  agere,  intellexit ;  pra:ter  a:qua- 
bilitatcm  prafatus  nihil,  magno  cxcelfoque  animo  fiii  ac  fententix  viclor 
fua:,  Ltbenter,  inquit,  in  Patris  noslri  (djr  altorum  fententid  conqutefcam,  njt 
detnceps  reltquam  atatem  tn  Reltgwsd  ftmpltcitate  &  fimplice  obedtenttd  trari- 
quille  confumam,  njbtcumque  demum  me<~uiuere ,  ($r  quidqutd  <~cJel agere  <-vei 
fufltnere  ijoluennt  Supertores :  horum  tudtcio  magis  quam  meis  defideriis  njel 
fropenftontbus  credam.  Certe  dum  ttafenttet  IProuincialis  ,dd  fcribendum  re- 
dire  non  cupto,  (djrfortaffe  bond  confcienttdnon  debeo .  Denique  cum  a  Pon- 
tifice  Grcgorio  miflio  vacandique  copia  factaeflet,  tum  vcro  ille  fummi 
beneficij  loco  ceflationem  acccpit,  rogauitq;  Deum,vt  impertita:  quietis 
ac  filentij  fructum  fibi  iucundiflimunl ,  quamplurimis  velletcfle  falu- 
tarem.  Neque  ex  illo  tempore  vox  eius  exaudita  vlla  cft,qux  non  dico 
fenfum,  fed  memoriam  etiam  intermortui  operis  vel  proderct  velreuo-  fuivi&t* 
caret.  O  vicTorem  fui  animum  !  6  virum  fortem  !  o  generofum  !  6  coii-  rta> 
ftantem  !  quidquamne  in  hoc  iaudis  gencreprxftantius  ?  tot  prxcellen- 
tis  ingenij  frucTus ,  tantis  fudoribus  partos  ,  tanto  ftudio  lucubratos, 
tanta  contentione  collecTos ,  tanto  iudicio  cxpolitos ,  tot  omnium  or- 
dinum  votis  defideratos,  vnius  obedientia:  nutu,  velut  telo  quodam  fa- 
tali  confixos  ,  tumulove  ante  diem  infepultos ,  incredibili  bonorum 
lucTu  azternum  interire;  Canifium  autem,  cui  hoc  funus  ducebatur ,  nc 
commoucri  quidcm  animo ,  non  frontem  contraherc ,  non  vultum  in- 
flecTcrc  ,  fed  magis  Lrtitia  gcftire  ,  voluptate  perfrui ,  gaudiis  exultarc? 
Ego  certe  vt  complura  fint  honomm  illius  infignia ,  laudumquc  prx- 
clanflima  monimenta,  nullum  ncque  cxccllcntius  neque  admirabihus 
proponi  poflfe  exiftimo,  quarfi  memoriam  virtutis  huius  fempitcrnam. 
Minus  profecto  cft,quod  daemonas  gcniosquc  malos  vicit,atquc  cx  cor-  fitp, 
poribus  humanis  expulit,  quod  incolumitatem  aegris  ,  falutem  dcipera- 

A  a  a  a  a  a  z  tis 


t  r  mt. 

TUlttU 


inentora- 
bili, 


imitandti . 


924  IMAGO  PRIMI  SjECVLI  S  O  C  IESV. 
tis  attulit,quod  mnumerabcneficia  viucns  mortuusque  mortalibus  clar- 
gituscft;  quod  Hcluetiorum  Friburgum,  lcnectutis  iax  domicilium, 
vltimamquc  fan&imonix  palxftram,  pctpctuo  ad  hunc  vfquc  diem 
prodigio  a  peftifera  hie  ,  qua  vexari  crebro  anti  confueuerat,  immune 
icruauit :  minus ,  inquam ,  totum  hoc ,  cuiufmodicumque  fit ,  exiftimo, 
quam  quod  id  artatis ,  au&oritatis ,  celcbritatis  domi  forisque  vir ,  pra&- 
ceptam  iam  cxfpectatione  famam  ,  nominisque  ex  tam  illuftri  icnpto 
immortalitatem ,  lubens  volensque  non  animo  tantum  fuo  ac  propen- 
fione,  fed  quacumque  gloria  atque  hominum  exiftimatione  fuperior, 
vnius  imperantis  aibitrio nutuque,  periclitari  palTus  cft.  Hanc  ego  vir- 
tutem  eius,  hanc  animi  fortitudinem  atque  exceifitatem,  hanc  tam  prar- 
claram  eximiamque  iui  ipfius  victoriam  omni  ftylo  ,  icnptione,  com- 
mentario,  litterarum  miraculorumque  monimentis  prarponendam  m- 
dico.  Nam  de  perennitate  quidem  mhil  dubito  ,  Auditores,  quamdiu 
memoria  vigebit  Canifij  (  vigebitautem  propter  eminentem  illius  fan- 
ctitatcm  doClrinazque  famam  fempcr )  nulla  non  poftcritas  fufpiciet, 
artas  admirabitur  ,  temporum  diuturnitas  tanta:  fubmifiionis  obedien- 
ticeque  excmplum  imitabitur .  Id  nobis  dumtaxat  prouidendum  hac  in 
parce  exiftimo,  Auditores ,  ne,  dum  fxculihuius  (  quod  in  Societate  pn- 
mumtaminfignes  Canifij  palmae  nobilitarunt )  memoriam  grata  folen- 
'  iue  memoria  recolimus,  vel  minimum  a  virtutis  huius  non  vtilis  ma- 


niqi 


[loriofaeveftigiis, 


gionoiae  vciugns,  tam  illuftribus  tamque  prasclaris,  deflexifle 
videamur\  Intuendumnobiseft,  quibus  ille  fuum  lucrandarum  ani- 
marum  zelum  nutrimentis  auxerit ,  quibus  gradibus  ad  fupremum  per- 
fedionis  culmen  afcenderit ,  quibus  pracfidiis  adiierfiishoftesomnes, 
fuamque  in  primis  ipfe  voluntatem  corroboratus  fit .  Nihil  i  fta  cogita- 
tione  ncque  ad  mentis  noftra:  cxercitationem  vtilius ,  neque  ad  morum 
vitarquc  probitatem  honeftius ,  nequead  Canifij  commendationem  i\~ 
luftrius,  nccjuc  ad  omnipotentis  Dci  gloriam  promouendam  efficacius 
jfufcipi  a  nobis  admittique  poteft .  Quareetiam  atque  etiam  oro  vos 
obteftorque,  Auditores,  vt  acceptam  hanc  a  viro  tanto  obedientix  lau- 
dem,  melioris  fxculi ,  quod  ingredimur ,  aufpicio ,  non  modo  intcgram 
ilhbatamque ,  quo  modo  tradita  vobis  eft ,  ad  pofteros,  fed  auctam  et- 
iam  vehementer  nouis  exemplis  atque  amplihcatam ,  ad  artemitatem 
omnium  fcculorum  tranfmitterc  velitis. 


EXER- 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA*      925 

EXERCITATIO    POETICA. 

EPISTOLA     HEROICA 

Alexandri  Farnesh  Ducis  Parmenfis  ad  Phi- 
l  1  p  p  v  M  1 1.  Hifpaniarum  Regem  ,  fuadentis  vt  in  vr- 
bibus  Belgij  a  fe  recuperatis  Collegia  Societatis  I E  S  V 
collocet,fingula  proarcibus  futura. 

Ot^iterum  mjlam  T>cus  &  Vtcloria  cauffam, 

Vroque  tuis  e>  te  qu£  geris  arma  probant. 
oAusJtctis ,  Rex  magne ,  tuis  Antucrpta  cejfti 

Quo  Jleterant  hojlis  ,  Jlant  tux  fgna  loco. 
Atre  fonant  turres,  tormentis  mocma;  plaufu 
Tars  popult  meltor  ,  totaque  caBra  fi-emunt. 
Jgnes  ,  Utitia  tefles ,  .fer  compita  lucent: 
Vulfa  loco  Ptetas  ad  fua  templa  redtt. 
Ipfe  triumphali  fe  ctngtt  arundtne  Scaldis, 

Quius  eant ,  ipfe  fctre  njidentur  aqu£. 
Vrbs  tam  firma  ftu  ,  tam  vajio  flumtne  fipta, 

Inma  njirtuti  credtta  parne  fmt. 
Yrbs  tamen  h<cc ,  fiumenque  tuo  tam  34arte  receptum, 

Spern  facit  hoc  recipi  cetera  poffe  modo. 
H<zc  tibt  ftccubuit ,  quam  dum  njtdet  ejfe  fubaclam, 

Ipfe  fidcm  njiclor  njix  ftbi  milcs  habet. 
Ex  quo  fcuta  njtrum  ,  galeasque ,  &  fortta  njoluens 

Corpora ,  tardum  egtt  Mofia  cruentus  iters 
Ciim  Traieclini  rubuerunt  fanguine  murt, 
Nec  rubuere  minus  miiitis  arma  tui$ 
j\ulla  futt  maior  njtciorta  ,  nulla  triumpho 

Digmor  :  hac  njifia  eH  jSclgtcx  ftne  capt. 
Vhmdrta  nunc  tuta  efl ,  nunc  tuta  'Xrabantta ;  totque 

Oppida  qu<e  cepi,  nwnc  ego  capta  reor. 
Nunc  demum  (  gratare  tibt  )  tot  njtctmm  njrbes, 

Impia  qu£  tuierant  in  capttt  arma  tuum. 
Vicimus  yheul  njrbes  •,  tumtdum  non  vicimus  hoHemt 

VtSius  adhuc  vires ,  telaque  tnermis  habet. 
Tela,  quibus  Jrujira  concurrant  enfs  &  hafla, 

Ncc  qutbus  occludant  murus  &  njncU  njtam. 
Vorftan  hoc  qmris ,  qu£  fint  tam  noxia  tela, 

£ht£  tibi  plus  armis  c(Je  cauenda  puteml 
Sunt  animi  cxcis  deceptt  errortbus  :  llli 

Vro  telis  fraudcm  perfidwnque  gcrunt. 
Non  hi.cc  tmhttbus ,  non  hxc  compefiitur  drmit, 
Hcec  mdla  belli  njinciiur  arte  lucs. 

A  a  a  a  a  a   5  Conde 


926         IMAGO  PRIMI   SiECVLI  SOC.  IESV. 

Qonde  altas  turres ,  ipfique  mmantia  cmlo 

Moenia ,  qu<e  njaflis  ambiat  anmis  aquis; 
Moenia  tranjihet ,  fioffias  fiuperabit  &  njndasy 

Et  flbi  per  turres  njaUaque  (lernet  iter. 
Mi/Ie  feras  njalidis ,  njt  fierues  ,  aduce  portis, 

Mille  fieras  tacitd  dctrahet  illa  manu. 
In  portis  Vigilet  njigilet  per  moemx  mdesy 

Jjhta  fubeat ,  cxcas  inuemt  illa  Vias. 
Troia  (letit  njiclrix ,  dum  njirtus  mificuit  armay 

Obuciens  telis  tela ,  njirisque  njiros. 
Non  armis  illarn  cdeHibus  acer  AchiUes, 

Non  gemini  Atrida ,  non  Telamone  fiatus, 
Non  anm  domuere  decem,  non  miUe  carinne: 

Tam  fortem  exitio  firaus  tamen  njna  dedit. 
H<ec  metuenda  tibi,  efl ,  hctc  captas  obfldet  njrbes; 

Nempe  animos  gentis  cordaque  capta  tenet. 
j\ec  tamen  innata  eB  talis  njccordia  Belgis; 

Ingenio  populus  dijjidet  ille  fuo. 
Nec  tamen  illorum  tibi  pars  parere  recufat; 

Sed  pars  imperiis  esl  aliena  tuis. 
Harefis  infecit .   caput  efl  &  cauffa  malorum 

H&refis:  hac  orcus  ml ,  puto ,  peius  habet. 
llla  furens  late  per  campos  errat  (djr  njrbes; 

Ghuque  errat ,  Stygw  fub  pede  huet  humus. 
Crimbus  euulfos  m  "Vulgus  proncit  hydros, 

Et  funis  implet  peclora  tacla  fuis. 
H<ec  ferro  ffi  flammis  ,  h<ec  c<ede  ffi  fanguine  gaudet; 

lmicit  hiec  auidas  tn  tua  mra  manus. 
Vnica  lex  illi ,  nuUas  agnofcere  leges , 

(jhtod  tuuat  ($r  lubuit  ,  iusque  pmmque  njocaU 
Fas  illi ,  omne  nefas  ;  1U1  difcordia  ,pax  esl; 

Virtus ,  impietas  ;  foedera ,  nulla  fides. 
Plus  tibi  quam  Belg<e  nocet  h<ec;  h<cc  nmx  rebellat; 

H<ec  m  te  pugnat  njiribus  njfa  tuis. 
Nec  parcit  Superis  :   Superum  rnyfleria  fiepe 

Sparflt  humi ,  &  cambus  fiepe  njoranda  dedit. 
A  fe  direptis  infert  incendia  templis: 

Jjhtam  multa  m  cineres ,  hei  mihi  !  njerfia  tacent. 
fcumque  njtdet  flammas ,  ammos  accendit  ab  illis: 

Sic  noua  fie  pietas ,  fie  nouus  ardor  alit. 
Vrite  cum  templis  Diuos,  ait ,  njrite  flamm<e; 

llle  met  m  Diuos  ignis  amoris  erit. 
Qua  njiolat  Supcros  ,  qu£  cdum  oppugnat ,  &  ipfitm 

Numen,  Trmcipibus  parceret  illa  fiuisl 
Aut  non  dlorum  terras  ffoliaret  &  njrbes? 

Nec  quidquid  raperet ,  crederet  effie  fiuumi 
Qredat  njt  effie  fiuum ,  fiatis  efl  rapuiffie ;  rapinis 

Paficitur  :  has  belli  pr<emi<t ,  tusque  Vocat. 

Sed 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.       927 

Sed  quia  bacchantem  reprtmis ,  frenasque  rebellem, 

Nec  flnis  ,  vt  floltis  crefcat  inulta  tuis; 
Et  quia  qu&  raputt  repetis ,  repetita  tuerts, 

Teque  optbus  perdt  non  Jinis  tpfe  tuis; 
Te  njocat  mmitem ,  te  nominat  tlla  tyrannumi 

Et  njulgt  fecem ,  qu<e  ftbt  credat ,  habet. 
Error  htc  a  teneris  cum  crimine  dtfcitur  annis, 

A  teneris  difcit  te  ajiolare  puer. 
Nota  cano  ;  non  hoc ,  toties  qu<e  foedera  rupit, 

Quamuis  fit  mendax ,  ipfa  negare  potefl. 
At  tu  bella  moues ,  (djr  multo  mtlite  pugnas, 

Vt  rapias  tllt ,  quod  prtus  illa  tibi. 
Qutd  tamen  arma  tuuant ,    qutd  capta  Brabantia ,  qutdve 

Ante  tuos  fuppkx  Flandrta  tota  pedes^ 
St  maneant  antmt ,  quales  dum  bella  parabas, 

Armaque  f  foU  depofuere  wanus? 
Si  maneant  antmt  placidd  fub  fronte  rebellest 

6t  fubito  erumpat  flamma  putata  cinisl 
0  quoties  vtncenda  ttbt  tua  Belgtca  rejiatl 

0  quoties  Hydrct  colla  fecanda  nou<el 
Het  mtht  !  Ji  fru&rd  njtSior  tot  prAia  gejji: 

Het  miht  !  fi  fruflrd  tot  cectdere  Duces. 
Fac  tamen  has  multo  flammas  exfltnguere  nitat 

Sangnine ,  <&  tnnumerd  ctde  piare  nefas. 
Qutd  tibt  fubmittent ,  nifl  njultum  rurfus  &  ora"! 

G)u&que  iterum  fallant ,  qutd  nifi  njerba  dabunt? 
Credemus  njerbis  iterum  celanttbus  irat, 
Expertt ,  flammas  quas  tegat  tlle  cinis? 
Eheu  1  quamfactle  ejl  crtmen  non  prodere  vultu; 

Quodque  antmus  verfat ,  dtjjimulare  nefast 
Ergo  age  bellorum  cum  bellis  etice  caujfam; 

lnque  fuo  tantum  femtne  tolle  malum. 
Cum  qud  njenerunt ,  difcedent  bella ;  redtbit 

Hac  abeunte ,  abttt  qu&  ,  njemente ,  Ftdes. 
Sed  neque  Marte  tuo  potes  hanc  bene  vincere  peflem: 

Si  pojfet  fubtgi  Marte,  fubatla  foret. 
Nempe  fero  Medtct  non  fanant  omnia  ferro 

Vulnera  ;  nec  quoduis  tollttur  igne  malum. 
nApta  fuo  hac  medtctna  loco  efl ;  queis  flamma  noceret 

Corportbtis ,  Vtres  fuccus  eS?"  herba  dabunt. 
CNj!c  mthi ,  qud  ftnem  fubit  ars  ;  mea  ferrea  dextra  eft: 

Vix  mollem  htc  po/junt  <-vulnera  ferre  manum. 
j£u£  velit  mje/iis  animts  poffitque  mederi, 

Turma  njirhm  ctt  ;  I  E  s  v  nomen  &  arma  gerunt. 
Qtm  fludta  tliorum  (  memtnt)  moresque  notafles, 

Dixtfii :  Gens  hcec  nomtne  dtgna  fuo  efl. 
llla  tuts  addet ,  quod  adhuc ,  <~R£x  magne ,  triumphis 
Deftiit,  &  tandem  plena  trophxa  feret. 

Et 


928  IMAGO    PRIMI    SMCVLl    SOC.   IESV* 

Et  quoniam  fianare  tuos ,  quam  perdere  mauis^ 

Vttlis  bxc  njtclis  bofiibus  bofiis  ertt. 
Non  tlli  njaltdis  torquentur  pila  lacertis, 

Nec  fieuo  rigtdnm  cmgitur  enfie  latus: 
D^on  gertt  illa  manu  clypeos ,  nec  fptcula  verfiat, 

^j\ec  fierro  pecius ,  nec  tegtt  <zre  caput: 
Sed  njtrtute  ammos ,  &  c <zlt  mumt  amore, 

Ntlque  prtus  armis  Relligtonis  babet. 
Ilella  mottet  njittis  ;  firaudes  oppugnat  &  tras, 

Deque  fitta  pulfias  protmus  arce  fiugat. 
Sed  quottes  pugnat ,  pattenti  pugnat  amore: 

Cedtt ,  (§jr  hac.gaudet  qutltbet  arte  capi. 
S<epe  refiert  firaclosque  arcits  O"  tela  Cuptdoy 

Et  querttur  plus  h&c  arma  Valere  fiuis. 
Sxpe  fibt  doititt  contundt  cornua  Baccbus, 

Qtm  dolor  m  lacrymas  njerteret  omne  merum. 
Vtdt  ego  mutatum  fiubtto  ,  qut  dtxerat  ante: 

Tu  mtbi  Baccbe  Deus ,  tu  mthi  Cyprt  Dea  es. 
ZJidt  ego  turatos  in  mutua  njulnera  ctues, 

Qua  tulerant  gladws  ,  fioedus  inire  manu. 
Qut  tantos  motus ,  tantos  compeficeret  tgnes, 

Ex  I  e  s  v  fiolers  agmtne  mtles  erat. 
Adde  qubd,  m  teneros  dum  pcruigtl  excubat  annosy 

Dtfiat  ab  bis  qmd  fiit  turpe  decensque  ,puer: 
Vtque  tpfi  'Regum  Domtno  ,  rerumquc  Parentrt 

Stc  quoque  fieruandam  Regtbus  efife  fidem. 
Vtderat  banc  actem ,  totoque  expallmt  ore 

Harefis ,  ($r  colubris  fibtlt  vana  dedit, 
tAduerfiisque  fiuis  detefians  artibus  artes; 

(reficit.  tn  exttmm  gens  ,  att ,  tfia  meum. 
Dixit ,  &  euulfios  lacerans  cum  crtmbus  angues, 

Concuffit  rabidum  terque  quaterque  caput. 
Ccns  pia  crefice ,  precor  ,  fiurtamque  euerte  nefiandam*, 

Verdcntem  populos  Regnaque  perde  luem. 
Ttt  monflrt  tnfidtas  oculos  deducts  adtpfios, 

Tu  qu£  tecla  cuptt  damna ,  latere  Vetas. 
Per  te  mille  dolt  ,  per  te  mendacta  mtlle, 

Errores  per  te  probraque  mille  patent: 
Stulta  qutbus  leuitas ,  hebetisque  amentta  njulgi 

Tlaudtt ,  &  mfiana  creduhtate  fiauet. 
At  tu  confiliis  ,  oro ,  Rex ,  annue  nofiris3 

St  itbt ,  fi  cupias  confiuluijfie  tuis. 
Dum  licet ,  tllorum  clades  auerte  tuasque-, 

Et  dubtis  rebus ,  quam  potes ,  afifier  opem. 
Maior  adhuc  fiuperefl  pars  bellt ,  Vtncere  njiSios-, 

Huic  opert  njna  cobors  defit ,  (^r  vna  fiat  efii 
<$u£  fignts  animisque  fiuis  lrtficripfit  I  e  s  v  M 

Rite  cobors  3  cafirts  defictt  njna  tuis. 

Vnam 


LIBER    SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDRO^BELGICA.        ?2£ 

Zln&m  militUf  vt  Belgas  ttteare ,  (ohortem 

aAdde  tua:  numerum  nonhabet  tlla  futtm. 
Hxc  tibi  captiuas  fubiget  Jelictits  <Vrbesy 

Quam  tua  tarn  validis  dgmtna  plena  ^utris. 
Vincant  arrna  viri ,  Helgas  hxc  vincet y  &  hojiem 

Hacfubiget  y  qud  phis  parte  timendus  erat. 
Crede  mihi ,  quot  huic  dederis  Collegta  turmx, 

In  quibus  excubtasferuet  &  ipja  fuas: 
Tot  fbeculas  dederis,  tot  captis  Vrbtbus  arcesy 

jjhM  nulld  poterunt  fraude,  nec  arte  capi 

O  D  E 

Ad  Ampliflimum  virum , Dominum  Martinvm  S i- 
villa,  Ferdinandi  filium,  Magni  Concilij  Re- 
gis  Senatorem ,  euius  parens  olim  Antuerpia:  diuo 
Ignatio  eleemofynam  largitus. 

HVc  ddes  magni  columen  Senatus\ 
Par  auis ,  matorVe ,  Stuillianisi 
Fors  &  hoc  dici  fnis ,  6  meorum 

Trime  Sodalis. 
Gefliens  nulli  meaplus  amari 
Mufay  te  adprtmi  noua  fcjla  fccli 
(  Magna  (i  qutdquam  tibi  donat  oti 

Curia, )  pofcit. 
DuBa  tam  denos  dectesper  dnnos 
Temporum  rvitlrtx  Jlat-y  (efr  dugurari 
Vdtibus  fi  quid  datur,  tbtt  dnnos 

Mdior  tn  omnes 
Mdgna  LoioU  Joboles  :  nec  ilLm 
Sit  potens  ant  trux  cruce  &  tgne  lapon 
Terderey  aut  noftro  toties  crucnttts 

Sanguine  Maurus; 
V^ota  nec  Calui  rabies  Mini&ri,  dttt 
Pertinax  odtjfe  Lutherianusy 
Non  eddx  ltuory  njigtl  tnnocentum 

Kodere  ftmdm. 
V^ojlrd  quin  <xtas  odtis  ab  tpfs 
Longius  <~vires  animosque  ducety 
Qualis  aduerfo  ^violentut  ignis 

Flamtne  crefctt. 
Nam  qmd  in  Numen  Superosque  pojfnt 
Tam  leues  auftis  hominum  ?  paternd 
Si  tegit  natos ope  dux  Iesvs; 

Sautat  dijer 

B  b  b  b  b  b  Maurut 


930         IM  AGO  PRIMI  SJECVLl   SOC.  IESV. 

^Maurtu  6~  lapon ,  fremat  &  Lutheri 
*Dira,  Qaluimque  ferox  propago; 
lungat  armatas,  licet,  Orcus  trasy 

CKjlmorori  <~vnus 
Spernere  obftantes  animofus  hofles, 
(  Martius  quo  me  rapit  ardor  ?  )  njnm 
Obmum  cunclis  dabo  peclus,  audax 

T>icere  pugnam. 
Muft  fed  grcjfum  preme  concitatum: 
Namque  me  pugnas  per  (djr  arma  ferri, 
Ne*c  locus ,  nec  mens  j  magis  at  modefuni 

Dicere  carmen. 
Qualiter  Lowla  Deo  incitatus, 
Tecia  fortunasque  fuamque  fortis 
V atnam  fugifje ,  ^Pariftorum 

Vcnerit  <~urbem. 
Vrbs  nimis  felix ,  merito  inuidenda 
Ceteris  terris,  tua  nojfe  prudens 
Sipotes  tanto  bona  qu<&  parauit 

Hoijite  ctdum. 
Forma  fi  <-vdis  ttbi ,  ftepe  njili 
Mens  amatforma  latutjfe.   Virtus, 
Fronte  non  fola  bcne  femper  &Bi- 

mata,  receffus 
Tecioris  aecos  habitare  gaudet, 
Mox  fuam  late  explicitura  lucem. 
Sic  cwis  flammas  fltbtto  daturum 

Occulit  ignem. 
Ghudloquor  ?  raros  latitantis  <vrget 
Qura  njirtutis;  nec  auara  curat 
Dextra,ftfortem  premat  immeretitum 

Trtftis  egeflas. 
Hinc  ftequens  Scaldtm  Sequam  anteponens 
Nudus  argcnti  properare  magnam 
Sueuit  Antuerpam  ,ftipe  coUtgenda 

Diuitis  mrbis. 
Tuque  non  parca  numerajfe  dextra 
Diceris  (  magnos  habet  illa  teBes 
Fama)  mi  numquam  reticende  Ferdi- 

nande  Siutlla. 
Te  canam  quando  me  iterum  biuertex 
Mons  feret  poftlimtnio  Poetam: 
Tunc  caux  <-valks  refonante  dicent 

Voce  Siuillam. 


AJD 


LIBER    SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      93 1 

O    D     E 

AD    NOBILISSIMOS    DOMINOS 

CONSVLES     AC     MAGISTRATVS 

ANTVERPIENSES. 

Antverpia  D. Ignatio  munifica,  viuo  mortuo- 
que :  viuo  eleemofynam  £epe  largita,  mortuo  prima 
terrarum  magnificentiflimam  sedem  excitauit. 

0  triumpbe  !  prima  tot  <-vrbi 


I 


<-vrmum 


Anuerft  gaude  •>  prtma,  Sodahum 
Ignattanorum  triumphos 
Ire  nouos  redeunte  feclo , 
Gratare :  pars  eH  ante  alias  tibi 
lngens  in  tllis.    0  merttis  pares 
eAut  <-voce  quoefatis  iyrdroe 
Muft  potens  cccimjfe  grates! 
At  tu  mearum,  qui  citharam  tenes, 
Prxfes  Dearum,  Pbcebe,  biuertici 
Defcende  Parnaffo ,  rogatusque 
Aduattcam  melwre  pleblro 
Molire  laudem,  qualiter  hosjitem 
Panforum  fimbus  aduenam 
Donare  Loiolam potentum 
Sueta  <-virum  fiipe  copiosd. 
Namque  igne  poflquam  peclora  cdico 
Attacla  fenfit,  protinits  e^  larem 
Pofi  terga  fperatosque  honorum 
Tjat  titulos  ammofis  exul. 
Kon  multits  illum  fi-ater  imagines 
MonHrans  auorum ,  e>  degenercm  arguens 
Querela ,  non  fupplex  rogantis 
Ira  domus ,  hurmlesque  palmxs 
Non  dulcc  qutdqmd,  magmficum  aut  putat 
Mortale  <-vulgus,  mente  quatit  <-virum 
Confiante ;  nec  terret  reltclis 
Dura  optbus  <x>emens  egefias. 
Milcfne,  dixit ,  fanguine  Qmtabro, 
Diuis  amatam  pauperiem  pati 

Recufem,  in  exemplum  trahentis 
Ire  Ducis  piger,  @r  <-vocanti 
Tarere  cAo  ?  fcuicet  ardux 
Dum  Pampelona  mocma  Callico 
Qoncuffa  tormcnto  laborant, 
Imuatudum  fcriant  ruin&y 

Bbbbbb  1  Bt 


932  IMAGO    PRIMI    SJECVLI   SOC.   IESV. 

Et  non  wertemy  nec  timidum  moriy 
Dicat  njel  hoHis:  cum  melior  rz>ocnt 
Me  cauffa  pro  magni  Tonantis 
Kelligtone,  fitcris,  &  arisy 
Cum  feuientes  Orcus  Erwnydas 
In  bella  ruEiat ;  fgna  ego  perfidus 
Vefertor  eiuremy  meorum 
Suppliciis  patiens  teneri  ? 
zAt  non  mei  fic  Jangumis  immemory 
Stirps  bellicofi  mafcula  Cantabriy 
Turmas  per  hofides  anhelo 
Vulnenbus  meruijfe  palmam. 
Sic  fatus  ,  acri  petloris  impetu 
Velox  paterna  cedere  de  domo, 
Contempjit  obfiantcs  amicosy 
Et  lacrymas  abitum  morantes. 
Fertur  propinqu£  nudus  lberU 
Fwes  pererrajfe,  (gr  per  inhofpitas 
Cautesque,  Vyrenesque  dorfa, 
tAd  Sequana  properajfe  ripas. 
Hk  exfulantem  exercmt  improbus 
Labor  fciendiy  difcere  iamgraui 
Aztate  dijjuetumy  &  feucris 
Difficilem  fiudtis:  at  ipfe 
Lxtus  profanam  milittam  facrd 
Mutafie,  durd  tentat  opus  ^vidy 
Magnisque  luclatur  SophiHisy 
Tuluere  confjtcuus  decoro: 
Donec  rogatd  deHituens  ope 
Ferox  egeflas  expuht  hosfitem 
ln  arua  Belgarum,  ($r  fuperba* 
Jn  patrihm  tulit  Andouerpae. 
Hic  non  auaros  indigenas,  neque 
Claufas  egenis  Aduaticum  manus 
Senfiffe  gautfus  y  benigna 
Multa  bontts  canit  augur  mrbi: 
Ventura  quondam  temporay  tempora 
Saturmano  qualia  fzculo 

Colit  vetuflasy  cum  nec  auro 
Sit  prettum  mtidisque  gemmis , 
Cutn  tota  cornu  diuite  copia 
Se  fundat  agris.  6!  precor  audiat 
Hxcuota  LnoU,  &fecundis 
Annuat  augurtis  Olympus. 
Hac  fpe  fuperbo  templa  dicauimus 
Jlternafaxo  y  non  imitabde 

Opttsy  nec  audendum  Myroni  aut 
Praxitelis  rnagis  wuidendum. 

Hac 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.     933 

Hac  fye,  meorum  gloria  carminum 
<>Antuerpian<e  lumina  Curi&y 
Ignatianaos  tnumphos 

Lumimbus  celebrate  fefiis. 
Vos  nec  tacebit  pofieritas ;  neque, 
Si  nofira  quidquam  Mufa  poteH,  meis 
Vos  incelebratos  relinquam 

(arminibus  3  patna  6  Parentes! 

PATRIS     CORNELII     SILVII 
IN    MARI    GLORIOSA   MORS. 

NVntia  Flandnacas  dudum  compleuerat  orat 
Fama,  mari  toto  magnis  njolitare  Batauos 
Claffibus ,  ArcToum  claudi  fub  retibus  aquor. 
Extemplb  commoti  animi  :  fremit  arma  tuuentut 
Nautica ;  prima  ducum  fibi  quifque  pericula  pdfi.it. 
Tum  portu  educunt  naues  ;  pulfita  per  <-orbem 
Tympana  disjerfos  cogunt  ad  littora  nautas. 
His  aliud  cunclis  prafentuis  additur  armis 
eAuxilium  ,  feptem  delecTi  ex  Ordine  Vatres 
Qui  I  E  s  v  m  nj'it£  fludiis ,  ($r  nomine  prafert: 
Heroum  genus  tnuiclum ,  quod  in  omma  ponti 
Loiohda  nautis  focium  dtfcrimma  mittunt. 

Hos  inter  comes  ad  naues  non^  njltimus  ibat 
Siluius  ,  intrepidum  pccTus  .    6h4  njultus  euntis3 
Qute  fjecies  fuit ,  <^r  magn<s  confiantia  mentisy 
Dum  peteret  quod  non  erat  euafura  penclum? 
Vt  prtmum  adsfiirant  aur<e ,  finuataque  tendunt 
Vela  Noti ,  tirnor  Hollandum  retmacula  folmt 
Clajfis  ,  &  inuehitur  pelago.   Pars  mitior  anni 
Defierat,  tempusque  aderat  quo  Belgicus  horrct 
FlucTibus  Oceanus ,  fpirantque  njalentius  Aufiri. 
Non  minus  ad  Boream  curfus,  gelidosque  Triones, 
lnceptos  pera\junt.  fertur  cita  gurgite  clajfis. 
Jamque  adeb  innumeris  conslratum  rehbus  <equor3 
Pifcantumque  rates  per  fiucTus  ordine  longo 
Difpofitte  procul  apparent ,  confufa  trahuntur 
1{etia ;  turbati  trepidant  mujjantque  Tiataui. 
lam  clamor ,  tarn  terror  erat ;  fed  certa  maligni 
Fleul  fpoha,  <*7*  certos  njcnti  inuidere  triumphos. 
Ergo  alacres  dudum  a  tetgo  fptrantibus  Auflris 
Omnibus  in  (fattos  ncquidquam  nauibus  ibant, 
Intenti  tn^pugnam ,  cum  n-ento  horrere  profundum 
Taulatim  magis  atqne  magis:  commota  tumefunt 
Mquora^  maioriquc  fremunt  (Iridore  procelU: 

Bbbbbb  $  £; 


934  IMAGO   PRIMI  S^CVLI   SOC.   IESV. 

Et  nunc  Victnos  oculis  fubltmior  <~vnda 
Subductt ,  rurfum  xquato  mox  gurgite  redd.it 
Hollandos.  fles  nulla  rnanus  committere  pugnd. 
Hornius  (  hic  clajfi  dublor  )  cum  Jlutltbus,  inquit, 
0  comites,  fi  me  cAi  non  fallit  lmago, 
Vugnandum  cfl  hodie.  Feruct  mare ,  tergaque  aelo 
Engit  :  hunc  timeo  Batauis  plus  ommbus  hoflem. 

Vix  ea  fatus  erat ,  <-venttsque  tnflantibus  tngens 
Vars  maris  in  nauim  afldiens,  ipfumque  <-virosque 
Trolutt.  Extemplo  accurrunt  per  curua  madentes 
Tranflra  <-viri ,  funes  laxant ,  fubduclaque  Coris 
Vela  negant :  <-va[Io  difpcrgitur  aquore  claffts. 
Quis  comurati  motus  Jremitumque  profundt 
Explicet?  aut  pofjit  <-verbis  aquare  fragorcm? 
y{ulla  quies,  mediis  credas  in  fluciibus  Alpes 
Vnd.are ,  inque  rates  liquidos  incurrere  montcs. 
Heu  !  quid  agant  maris  in  tanto  cAique  tumultu} 
Jguo  curfum  mtendant  mifn?  dijflditur  arti; 
$)uo'quc  fretum  <-ventusque  rapit ,  fne  lege  feruntur. 
Quis  tibi  tum ,  Silui ,  fub  tanta  penctda  miffo 
Senfus  erat?  tali  cum  feruere  cuncla  tumultu 
Vrofpiceres  puppi  efummd,  totumque  <~videres 
^Mifceri  ante  oculos  tantis  flridonbus  (cquor? 
Qorp:t< ,  quod  poterant  <~vnum ,  cum  naue  proterui 
laclabant  <~ventt  5  mens  inconcujfa  manebat. 
Non  illum  exitij  certa  mpendentis  imago, 
Non  <~vaHi  vndarum  cumuli ,  quos  vndtque  Nereus 
Qmcitat  j  inque  ratem  fatlo  <x>elut  agmine  torquet, 
Affecere  mctu:  flat  inexpugnabile  pecius 
Herois,  fejfos  Vocat  ipfe  ad  munia  nautas 
fntrepidus ,  pauidisque  metum  Veftonbus  aufert. 
Hos  intcr  plures  calique  marisque  fragores 
Effuxere  dies,  nec  tempore  <-vifia  remittit 
TempeHas  •,  crefcit  rabies  ,  propiusque  minatur. 

Efl  Batauos  <~vltra ,  qud  fefe  littora  circum 
Oceanus  Frtfla  magno  c  uruamine  flefiit, 
Dorfum  tmmane  man  fyrtis:  circtimflua  <z>afli 
Vnda  freti  nomen  terrx.  Vhelandia  fecit. 
llla  rvbi  deHituit  pelagus,  fohtusque  retraxit 
AlHus  aquas ,  longe  aggeflas  oflentat  arenas 
Splendida-,  mox  rwrfum  ex  alto  redeuMibus  <vndis 
Infidwfa  latet  fub  gurgite ,  certa  cartnis 
Vernicies ,  quafcumque  <-vadis  impegerit  aflus. 
Huc  tanti  tgnaros  difcriminis  asjera  ponti 
Et  Borex  funalis  hiems  rapit.  Hac  fuper  addunt 
Horrorem  tenebne ,  duplicataque  noflis  tmago 
lam  magis  atque  magis ,  victna  pericula  celat. 


Noclts 


LIBER   SEXTVS.    SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.     935 

Nociis  erat  medium ;  reclor  fefe  wfcius  alto 
laclari  <-uelut  ante  putat ,  nec  turb:da  prxter 
JEquora,  quod  metuat  fugidtve ,  fubeffe  periclum: 
Ciirn  fubito  ingentt  nauis  fuccuffa  fragore 
Conftttit,  atque  <~vadis  infixa  tenacibus  h<efit. 
Qonclamant  nautx  exanimes  ,  miferoque  vlulatu 
Quncla  replent:  <-velutt  citm  mcenia  fubruit  <-vrbis 
Hoftis  ,  (§r  euerfis  muris  <-valloque  potitus , 
Incautos  fubito  aggreditur  certamme  ciues. 
Turbam  inter  trepidaniem  accumt  Siluius ;  <-vtque 
Nulla  fuper  miferis  prxter  caleslia  cermt 
cAuxdia  ,  ante  oculos  infixam  cernit  arenis 
Stare  ratem}  d  tergo  pontum  fine  fine  furentem: 
Subrmtht  genua ,  &  cum  <-vulttt  ad  fidera  palmas 
eAttolIens ,  Moriamur ,  ait.   Si  corpore  folut 
C  h  r  i  s  t  E  tubes ,  mifraque  njocat  lux  njltima  njitdc^ 
Aclfuni:  nulla  mora  eft ;  vementes  peSIore  toto 
Excipiam  flucius.  babeat  fibi  corpus ,  e>  alto% 
Vt  volet ,  Oceanus  merfum  fub  gurgite  ajoluat. 
T>um  meus  ille  anmus  <-vmat ,  dum  fbiritus  ad  te 
Ltbcr  eat ,  patrij  leuis  csl  taclura  fepulcbn. 

Sic  fatus,  propere  furgit,  njultuque  fereno 
Vallentem  ad  turbam  Verfius  :  Nunc  pcSiore  firmo, 
Nunc  animis  opus  eft ,  comites ,  abfiftite  planclui 
Vtqut  decet  Dunkerkanos ,  njtque  tgnea  fiepe 
Fulmina  tormentorum  inter  feciftis ,  auita 

Nunc  quoque  <-virtutis  memores ,  contemnite  mortem» 

Obruat  ignauum  boc  njndis  &•  inuttle  corpus 

(  Si  ijifum  eft  fuperis  )  pontus  -,  mens  criminis  expers, 

ViEIrixque  Oceam  ,  feruabit  inobruta  <~vitam: 

Si  modo  corda  dolor  fcelerum  fibi  confcia  tangat} 

Et  yitiC  maculas  lacrymarum  diluat  irnber. 

^Dixerat  :  aft  dudum  letales  alueus  vndas 

Accipiens ,  ruptxque  trabes,  ($r  certa  fub  ipfis 

Mors  oculis  cunEiis  plus  hortatonbus  <-vrgent. 

Tum  rvcro  admijfas  certatim  expromere  noxas 

Idern  omncs  fimul  ardor  babet :  fecretaferuntur 

Vulnera  fub  lucem ,  &  multos  fuppreffa  per  annos 

Crimina  tam  wullus  retinet  pudor ;  omma  promunt. 

Hxc  ilh  :  furit  intered  non  fegmiis  aquor, 

Subhmemque  aftu  fubterlabente  carinam 

SiCpiiis  attollens ,  fummis  fusfendit  in  vndis. 

llla  freto  redeunte  fiuo  mox  pondere  prxccps, 

In  fatale  <-vadum  rccidit ;  quaffata  ruinam 

Dant  latera,  infinuant  laxis  compagibus  vnd<c. 

lam  facies  maris  tntus  erat ;  Cornelius  aquor 

Teclore  propellens ,  medid  fub  morte  natanies 

Confir- 


936        IMAGO   FRIMI   SJECVLl  SOC.   IESV. 
Confirmat  ficios;  nunc  huct  mnc  adttoUt  illucy 
Oblttusque  Jut  fertur :  6n  <x>ulnera  nobis 
llla  patent  (  nam  dextra  crucem  fublata  tenebat) 
Huc  alacres  plemque  dmmis  properate ,  fupersles 
FluSltbus  bac  dmmus  fe  tutus  m  ofiia  condat: 
Hoc  nulli  poterunt  nos  portu  excludere  njenti. 

Taltbus  oranti  njafio  firidore  dchtfcens 
In  partes  njtrtmque  ratis  diuuifa  recefft. 
Tum  piceum  ermnpens  fundo  rnare ,  fraffa  carin<a 
^Membra ,  njirosque  fimul  dtdttSIo  abforbet  htatut 
Pauct,quos  meltor  muit  fortuna,  natantcs 
*Amplcxi  mambns  tabulas ,  conuulfitque  malt 
Robord,  tn  hofiilem  ta?idem  excutiuntnr  drenam* 
Stlutus ,  vt  ruptd  ndutm  compage  folutam 
Vidit ,  &  ingentt  patefaSlo  irrumpere  fiuclus 
hitnhe ,  pendentis  mantbus  compkxus  vtrisque 
Bjfigiem  Christi;  Nunc,  6  I  e  s  v,  acctpe,  dtxit> 
Hanc  aninidm ,  laterisque  tut  fub  ajulnerd  conde. 
Plurd  precaturum  muoluit  fub  gurgite  vortexy 
Moxque  tterum  fundo  fublatum  reddtt  db  imo> 
llle  ndtdns  fiutdce  fubmxus  frdgmtne  puppisy 
Inter  aquas  I  e  s  v  m  ,  quoties  fimt  hifcere  fiuffus, 
Voce  refert ,  Iesvm^w  tpfis  tmmurmurat  Vndis: 
Donec  vi  njentens  pontus ,  qux  njexerat  illum 
Excujfo  longe  e  tdbuld  Vocemque  dmmumque 
Abfiultty  &  nigro  correptum  <-voriice  torfit, 
Non  ajltra  fuperas  emergere  pajfus  tn  auras. 

1  felix  amma ,  @r  njiSlnx  pelagi'que ,  tuique, 
Naufragio  e  medto  pulchrum  mohre  trtumphum 
Ad  Superos ;  tecumque  dmmas ,  quas  rtte  piatti, 
llluftres  ammas ,  Vttamque  in  funere  naclas, 
Cett  fyoltd  athereis ,  vt  dtgnum  e(l ,  fedtbiu  infer* 
Quamuis  Ocednus  medio  fub  gurgite  corpus 
Exdnimum  premat,  aut  njerfent  m  littore  ventii 
Tantd  tamen  rvirtus  nuUis  ludtbru  debet 
Fluclibus  aut  ventis  i  rtdet  quodcumque  minatut 
Vontus ,  (efr  inuttis  Vtclrtx  emergit  ab  vndis, 
Ijtfa  fihi  placidus  quouis  m  turbtne  portus. 


Belgi. 


LIBER  SEXTVS.   SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      937 

BclgicaFeftumS.IgnatijmcnfcIuliofuumvindicat. 


Sol  in  Lcone  Belgico. 

ECce  Cleotuei  micuit  dum  flderis  aHrum, 
Taclaque  Phcebeo  fulgurat  igne  wba, 
Ignati  celebrare  diem  Leo  Belgicus  ardety 

Et  facit  hic  terris  ,  quodjfacit  ille  polo. 
lamque  toros  multo   comit  formojior  auro, 

Signaque  LowU  peclore  fixa  %erit: 
€t  procul  inflexa  Diuum  ceruice  falutans, 

Gaudet  facratos  lambere  pojfe  pcdes. 
Scihcet  infohto  late  fi-emit  excita  plaufu 

7>elgica ,  Loiolam  deuenerata  fuum. 
Hinc  rnemor  hofjitij ,  njetcres  Antuerpia  amorei 

Sufcitat ,   hinc  fludiis  tcmula  Bruga  fuis. 
Mille  diem  geminant  Votiuis  ignibus  ar<e: 

Mille  faccs  noclem  ,  durn  venit  illa ,  fugant. 
Omnia  curn  fulgent ,  flammas  fuper  emicat  omnes 

Jguod  ftcro  lg7iatius  fundit  ab  ore  tubar. 
Hoc  Belg&  obfruant ,  oculos  hoc  fldcre  pafcunt, 

His  fxcdem  meritis  in  fua  njota  trahunt. 
Ghtin  Vater  ipfc ,  poli  bene  njix  flatione  receptus, 

Viferat  indigetum  tet7a  per  alta  choros; 
Ciwi  flcclens  oculos ,  njeteres  refpexit  amicos, 

Optauitque  nouos ,  Belgica  templa  ,  lares. 
Htc  colit ,  h&c  ambit  ,  feque  his  obleclat  in  oris, 

Hic  fobolem  Uto  germme  multipiicat. 
Tarcite  Roma?u  ,  poputares  parate  iberi; 

Belgica  £r  ipfa  flbi,  <~jmdicat  Ignatium. 
Cccccc 


Miflio 


93$         IM  AGO  PRIMI  SMCVLl   SOC.  IE5V. 

Miffio  Holkndica. 


Iiiter  delphinas  Arion. 

P&ne  fuperfufo  tellus  tacet  obruta  ponto, 
Quam  Fript  &  Bataut  Matttactque  tenent. 
Vtque  in  aquis ,  aut  inter  aquas  prope  littora  natiy 

Sic  gaudent  in  aquis  <-vtuere  >  &  mter  aquas. 
Felices  olim ,  Regis  cum  tura  colebant, 

'Romanamque  ,  Tteo  debita  tura ,  Fidem: 
Cum  necdum  bellt  fraudumque  tndagine  capti, 

Subdiderant  duro  libera  colla  iugo. 
€heu  !  nunc  T)ominoquefuo  (fdoque  rebelles, 

Ruperunt  tuntla  mra  ftdemque  manu. 
At  bene  quod  mehor  tanto  tn  difcnmwe  curfum 

Tars  tenet ,  e>  ficuis  alttor  exflat  aquis. 
Pars  etiam  rapidis  quam  <-vortex  merferat  nmdis, 

Sofies  tnoffenfum  per  freta  carpit  tter. 
Vos  ftatw  fieffts  ,  <-vos  merfts  <~vtta  fuiflis, 

Qum  fociarn ,  l  e  s  v  turma  ,  tuliftis  opem. 
Veslrum  opus  eft  tllis  feruare  aut  reddere  <-vttamt 

Quos  noua  tam  feut  gurgttis  tra  premit. 
Ter  <~vos  tn  medto  fecurt  turbtne  luaunt, 

Et  rettnent  certum  quod  docuiftis  tter. 
Nec  leuis  eH  njeftrt  merces  pretiumque  laboris, 

Qermtis  njnanimi  peBora  tuncla  fide. 
Sic  oltm  medios  inter  delphinas  Arion, 

Ipfiosque  e>  tumidas  carmine  mtdftt  aquas. 
TatJa  ftdes  citbara  delpbinas  in  aquore  iuuit: 

Hos  muat ,  ($r  pcr  <~vos  fieruat  autta  Ftdes. 


Fru&as 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      939 

Frudtus  Miflionis  Holiandicse. 


Occide  5  &  rmnduca.  A5i»io. 

PAnditur  en  cAum  1  procul  hinc ,  procnl  ite  profani: 
Ghudquid  id  efi  ,  fiant  <~uifa  fecunda ,  precon 
Ah  meliora  piis.  <-oementta  lintea  cAo 

Confpicor ,  immundis  hntea  plena  feris. 
Has  ego  fufiineam  confusa  cx.de  necatas 

Mandere ,  (djr  impura  polluere  ora  dapel 
Hoc  tamen  ofiento  Gentes  fcruare  profxnas, 

Nofiraque  luffus  erat  facra  docere  Petrus. 
Talia  multa  qucri,  Socij  poffetis  I  e  s  v, 

Qui  colitis  Bataukm  quam  mare  pulfat  humum. 
llhc  efi  quodcumque  Tetro  fmt  ante  timori: 

Hanc  tamcn  ora  petunt  <~uefira  manusque  dapem, 
j\on  placet  impuros  ,  <ut  putria  membra  >  readi; 

Si  medica  pofjunt  mcmbra  coire  manu. 
Viuant ,  atque  tiocens  ponant  aliquando  <uenenumy 

Paruaque  pars  fam  corporis  efje  n/elint: 
Vt  fano  incipiant  tandem  arridere  palato, 

Sintque  dapes  gratx. ,  qu£  pnus  horror  erant. 
Hoc  agite,  6  Socij ,  infcchs  fuccurrite  membris, 

Vertite  in  optatos  ipfa  vcnena  cibos. 

C  cc  ccc  2. 


MiiTic 


940  IMAGO   PRIMI    SjECVLI  SOC.  IESY. 

Miffionte  Hollandic»  latebr». 


Vberior  latebris  venatio. 

AAA'  vuetc,  3-fJbv  k£\  diiKM&v  $/@*  Is"«, 
0'/w«;  aJfitvxdv  •?$  tQoehvbjjdpot 
Ta\  Tiotedc,,  0eiae9*  *»«  /u«  «y«»n  Si?e«, 

M«cT«  71/  owot  TihiyKaaiv  Cptti&ic; 
A*Ma  ^e/5t?>  WB^aS  tb  «aroyat;  ^aXtnHC,  n  7ixtdovn(t 
"tyvxJw  i&j  3-v/mv  rXri/biova,  &apTidtre. 

nejutfjSfitj  S"«a  cum&t©*,  $&v)af, 
MflcT"  owdiS'  ct»  <T>i7r8  d^diodfy!  eV«  ^Uvnc,  * 

rioM«x/e  dyyo<?a>f>  jft-^am  Sitgjt  <pofetf, 
Kf\>7tlbu%><Q»  cTs  AeA«(p»  •    W  eT  c*  xdtQucHcnt  a^^atu 

ful°$iv ,  j£«)  $  etvfadj  dyxo-Jtt 
A^Soeo?  sy'  e^i7j?ie<o»'  ■  <cf  « ,  ttJc  o£««  n^ctyyi 

Toi?  wTiofW'  «j£0!<  o-ipocTejt  IqiifAp©* 
l"p^,  ocpiflttS  cf"  ee'  igspSiib  du.p7iOTaiabf 

A'^.d  udtluu  asdj${  thc,  oiv^eu;  (ueytAs? 
BaMe^  «^?'  ?u^w> ,  ^Agac,  /W)«  cT  <r^t>A9!XTi?<  ' 

Ei?  e/c«Tt/3M{  iai£t>i> ,  joaoc  tvoc.  xg«Ti^ 

Ot/V  «V  e#J  aveitostv  VTrtxSvo-jc,  Zfrv  mifm* 

A'iQteA  iC  w  ptosq  pnibv  Ifo  qvystv,, 


Miflio 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.      94I 

Miffio  Caftrenfis, 


Dl  mihi  animas,  cetera  tollc  tibl. 

Hlnc  rvfflt  Afsyria  &  Babylonit  robur  in  armisi 
Jnde  Gombrrhti  fiant  Sodomxque  duces. 
Injonuere  tubte:  mifceni  certamina  Reges: 

Alterno  late  fangume  terra  madet. 
lain  Sodomx  cecidere  Duces  ;  lam  Vtncula  pajjt^ 

Felices  focios  qui  cecidere  njocant. 
Immeritum  quoque  Lot  trifiis  fortma  coegit 

Tiarbara  capttud  njmcuU  ferre  manu. 
Vion  tulit  hanc  fortem,  neque  tantum  dedecm  Abrami 

Hoc  dute  tercentum^  fiant  noua  caftra,  njin. 
Va  tibt3  njoe  Babylon ,  nofird  qux.  clade  fuperbis: 

lam  rerum  njerfas  experiere  njices. 
tAfiyri]  cecidere  ;  Loti  tam  njincula  firingunt 
tAfiyrws ;  Sodoma  reddtta  pr&da  Dua  ett. 
Vtffor  Abramus  ouat:  cui  Rex:  Age ;  dmide  prtdat, 

Redde  animas  nobis ,  cetera  tolle  tibi. 
Vicite  njos  Socij ,  njos  Regia  caflra  fecuti, 

G)u<e  referet  vefier  fr&m\a  digna  labor  ? 
guo  lucro  fiabit  njicloria  ?  diate  Regi: 

^Da  nobis  ammas,  cetera  tolle  ttbi. 
Tramia  non  leumm  ferimus  fatis  ampla  laborums 
Si  nottrd  confiet  Vitd  aliena  falus. 

Cccccc  3 


Miflio- 


942  IMAGO   PRIMl    SiECVLI  SQC.  IESV. 

Mifllonis  Caftrenfisopimapraeda. 


Pars  optima  prsedae 

In  noua  datvires  certamina.  

f\  Vidnon^venator^qmdnon  njigd  inuenit  auceps? 
\^  £m  Quas  non  ilkcebras  quteftus  vtrumque  docett 
tAb  fuge,  pr<emoneo3  fuge,  dum  licet,  ardea:  capta  es~l 

Altera;  ne  fias  altera  pr<eda,  caue. 
lnfeqmtur,  rabidosque  in  te  falco  exferit  "vnguesi 

Ghtceque  prms  comiti  ,  lamtibi  rojlraparat.    . 
Scilicet  bunc  prim<e  pars  al/icit  optima  pr<ed<e, 

lnque  nouaspugnas,  (gjr  noua  bella  rapit. 
Vosquoque,  quos  focio  fibi  nomine  iunxit  I  £  s  v  s, 

Bxfimulat  pr<ed<e  nobdioris  amor. 
ttAudw,  wox  Vna  esl:  luuat,  hl  pcr  cafra,  per  hofies 

Tendere,  qua  cAum,  qud  Deus  ipfe  Vocat. 
Inuia  njirtuti  nulla  eft  via;  reppent  illam, 

Aut  facit:  in  medio  nil  timet  illa  metu. 
Efi  hic ,  e fl  animus  nj'it<e  contemptor ,  e^  aflra 

Sangume  venali,  qui  bcne  credat  emi, 
Sic  agite  wuicli  Heroes ,  per  tela,  per  enfes 

Obuia  in  oppoftam  petlora  ferte  necem. 
Mditibusque  fuas  Ducibusque  relinqmtepriedas^ 

ZJejlra  fuofint  cum  tnilitepr&da  Duces. 
Ommbus  epnedis  parshtec  erit  optima  proeda: 

H<ec  ammos  Vobis  in  ?ioua  bella  dabit, 


Mitflo- 


LIBER   5EXTVS.  SOCIETAS   FLANDRO-BELGICA.      943 

Miffidttis  naualis  vtilitas. 


Ia&emur,  mod6  profimus. 

NOs  quatit  algenti  Boreas  modo  mijfus  ab  Arc7o, 
Fronte  modo  aduersa  <vexat  agitque  Notus. 
Zj\os  Zephyrusque  Eurusque  agitant.  ludibria  n/entis, 

Ghticumque  xquor  agunt,  irrequieta  fumus. 
Non  tamen  zquoreis  fruftra  fluitamus  in  njndisi 
Non  mare  nos  fruftra ,  fcuaque  tatlat  htems. 
Nam  <uada  fignamus ,  cacasquefub  aqitore  fyrtesi 

Has  ftmul  <vt  Vitet,  naufragiumque  ratis. 
Iactemur,  modo  profimus;  modo  nauita  per  nos 

Suitet  fyrtes,  inftdiasque  maris. 
Nos  quoque  Lowlidx  ( nec  Jruftra  )  dulce  putamus 

laEian  inftabdi  per  mana  alta  rate. 
Iactemur,  modoproiimus.   dcpelhtenoftris, 

0  nautayomdes  ,  <VeHra pencla  malis. 
Nauta  caue ,  dum  resquefimt,  tuanjela  retorque^ 

H<£C  fuge,  naufragium  ne  patiare,  njada. 
En  njitium  nxuis patitur.  celer  obftrue  rimam-, 
In  nauem  irrumpunt  hac  mare  morsquc  ~via. 
<tAt  tu  quid  lcntus  torpes  ?  fta  milcs  in  armis; 

G)ui  necet,  autanimam  yulneret ,  hottis  adefi. 
0  bene  !  paretis  ?  Nunc  nobis  dulce  periclutn, 
Nunc  eB  terra  grauis ,  nunc  iuuat  treman.  ^ 
fluclibus  e^  njentis  laUemur ,  dummodo  njeftrtt 
Hic  ammis  proftt  fubuematque  labor. 


Millio 


#44       IMAGO  PRIMI  S^ECVLI  SOG  lESV* 

Mifllo  naualis  ardua* 


Intentant  omnia  mortem. 

EN  quanto  peragant  curfum  difcrimine  puppes, 
Jhtas  procul  apatrw  littore  pontus  hahet. 
Indonntum  <-venti  <~voluunt  mare,  fedibus  imis 

Eruta  conuulfam  verberat  <-unda  ratem. 
Vicini  exitium  fcopuii^fyrtesque  minantur, 

Frac7aque  fpumofls  afluat  Vnda  <~vadis. 
Fulminibus  calum Juperintonai ■'-,  amulaque  illis 

<tA\tera  tormentis  fulmina  mijfa  fremunt : 
In  ratis  exitium  consjirauere  procelia^ 

Fuhmnaque  &*  fluclus ,  (djr  Vada  caca  maris, 
Fr&fentemque  <-viris  intentant  omnia  mortemj 

^Mortem,  quam  timidis  adferat  ipfe  pauot. 
State,  ipfamque  interfortes  confifite  mortem: 

Hac  Vtnci  <t  Vobis  fe  quoque  poffe  fciat. 
Vtpereant  alij ,  fpes  <~vt  flt  nulla  fldutis; 

eAmifla  veniet  njeflra  ftlute  fahis. 
Si  medio  ratis  haufla  profundo  ad  tartarafldat} 

Confetli  curfusflderaportuS  erunt. 
Ofelix  nimium  curfusl  non  incubat  illis 

Terra  grauis  3  c&lo  quos  leuis  <-vnda  dedit. 


MifHonis 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.       945 

Miffionis  Naualis  lucra. 


Emerget  diues  ab  vndis. 

ARdua  res  lucrum.  Jguid  non  molitur  auarust 
Quets  gremw  condit  terra ,  recludit  opes. 
Terra  parum  efi  cupidis  -y  in  prcedam  cedit  (djr  <equor} 

Nec  fat  tuta  freti  gurgite  gemma  latet. 
Mergitur  c'jr  cacas  petit  <-vnnator  arenasy 

Scrutaturque }  finu  quas  Thetis  abdit ,  opes. 
Qrefcit  amor  lucn  }  gelidisque  accenditur  <~vndis 

^Dira  fitis  :  medias  xBuat  inter  aquas. 
G)uid  facis  infehx  ?  pelago  male  credis  auare} 

Litttts  ama  tutum  :  non  habet  --vnda  fidem. 
Vt  tamen  emergas  -3  non  funt  tua  pnemia  tantt: 

Hac,fi,  dum  fequcris ,  fit  tibi  <-vde  mori. 
0  quanto  ffiolia  his}  Socij ,  melwra  refertis, 

G)uos  homwum  toties  per  mare  raptat  amor? 
Non  illis  adamas  pretio ,  non  certet  tasjis, 

Non  lapis  Oceano  concolor  ipfe  fuo. 
Vrxmta  funt  animz ,  dmina  mentis  imago. 

lUis  ml  fpoliis   ditius  orbis  habet. 
Ite  alacres ,  date  <~vela  Notis ,  votat  cAufier  in  altum. 

Tollat  amor  lucrt,  quem  factt  <x>nda  metum. 
Ampta  fatis  merces ,  lucrtm  difcrnmne  mauts. 

T>mwi  pretium  /anguinis  illad  habet. 

Dddddd 


Patrcs 


946        IMAGO    PRIMI  SiECVLI  SOC.  IESV. 

Patresnauales^inftante  pugna  aut  tempeftate, 
animos  ve&orum  expiant. 


n?3 

Vana  i»Vn  tih  »g  Vn  >jjg  iptn 

Vjno.  inion  js  iterSga  ipi;j 

npiaoi  r^a$i  mbinn  ipnn 

r-^iyoo  wi  t=33^»rin  in 

nViyS  o3n«oo  cu  o*kob  id>Wh 

n:m  nno^S  w  C3*o  pp#  ion 

^an  Tho  iKian  asnvjK  ;t>s 

INSTANTE    PERICLO. 

PBrgite,  namque  inftat  leti  crudelis  imago 
Et  pretium  tantt  ajita  laboris  erit. 
Idfupereft,  <-validis  fenima  exbaufta  lacertis 

Oceano  reddat ,  quod  male  geftat  onus. 
Vos  animi  melius  labes ,  inftante  periclo, 
Ponitis  in  medio ,  naufraga  turba ,  mari. 
Scihcet  hoc  premitur  grauwn  pondere  nauist 
^uofine  tuta  fuum  profequeretur  iter. 


ALIVD 


LIBER  SEXTVS.    SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA*       947 

ALIVD     CARMEN 

I  N 
EAMDEM    SENTENTIAM. 

NVUa  fides  pelago,  Telagus  difcrimina  miUe, 
MiUe  rvias  leti3  qud  Jj?atiatur3  habet. 
Sunt  vada3  funt  fyrtes 3  funt  tAcrocerauma  ponto: 

Multa  rati  Boreas3  multa  minantur  aqu&. 
Viec  fauor  aHrorum  flabilis.  polm  ipfe  timendm, 

Et  cum  fulmimbm  qui  ruit  axe  fraoor. 
Sape  mouet  ^Bataum  collatis  prdia  roflris, 

Et  ponti  vicJrix  clafis  3  ab  hofle  timet. 
Vt  nihil  accedat  3  Jemo  rimisque  fattfcens 

Ipfe  necaturas  aluem  haurit  aquas. 
JQui  regit  3  a  fcopulis  3  ffl  ab  hofle  retorquet  euntems 

Quaque  potefl  3  grauidam  fluciibm  3  arte  leuat: 
Scilicet  vt  citius  mare  libera  tranfeat  vndis; 

Quasque  mouet  TSatauus ,  vitet  3  ftj  aura  3  minas. 
tAt  quantb  mehus  3  quam  flucim  3  crimina  Patres 

Tolhtis !  h&c  peiits  quohbet  hofle  nocent. 
9{ec  tantum  pelagits  3  quantum  premit  ira  Tonantis. 

Efl  omni  grauius  pondere  3  crimen  3  onm. 
Sifluntur  Danai  3  tardx  flant  Aulide  puppes: 

Caujfa  latet  s  Thoebo  iudice  Ufa  dea  e&. 
Claffe  domum  repetms  zAiax  3  mare  vincit  e^  hofiems 

Sed  tamen  ojfenfz  Talladis  igne  cadit. 
€rgo  age  qui  tumido  dubiam  regis  aquore  puppim, 

cDifcrimen  fl  vis  toUere  >  tolle  nefas. 


Dddddd  & 


Patres 


94* 


IMAGO  PRIMI  SiECVLI   SOC.   IESV. 


Patres  nauales  lacrymis  pcenitentiac  ve&orum  ani- 
mas  ad  portum  falutis  promouent. 


Impleuitque  finum  lacrymis.    • 

A^D  portum  properas  ?  ponto  ne  ftde  nec  Euris, 
Nil  leuim  vento  ejl ,  mobihusque  mari. 
Tollit  ad  arbitrium  Zephyrus ,  quod  flrauerat  aquor: 

Et  quxfpem  dederat,  lam  facit  aura  metum. 
Certius  arte  rates  infldtaque  vela  reguntur: 

aArte  cauent  fyrtes  &  <vada  c^ca  maris. 
nArte  per  obflantes  fua  fleclit  carbafa  fluclus 

Rekor  ,  &  aduerfls  nauigat  arte  Notis. 
Spargit  aquis  <-velum  ,  curfumque  obliquat ;  &  Auflro, 

Jguod  petitur  littus ,  non  prohibente,  fubit. 
j\on  prohibere  parum  efl  :  propelht ,  <x>t  obflitit  ante; 

Implet  &  humentes  fortius  aura  finus. 
Vita  quid  efl  aliud ,  mfl  nauis  concita  <-vento? 

Et  fpeciem  fallax  aquoris  orbis  habet. 
Portus ,  qui  petitur ,  calum  efl  :  fuus  acthere  fplendor 

Emicat  ,  incerto  fldera  certa  mari. 
Efl  factlis  curfus :  <~venti  fed  euntibus  obflant; 

Quaque  lubet ,  mfera  non  licet  ire  rati. 
Vna  falus  fupereft ;  fpargantur  lintea  fluclu^ 

lnmto  curret  tttta  carma  falo. 
llle  tuus  labor  efl ,  I  E  s  v  pugd :  elicis  <-vndast 

Inque  flnum  lacryma-s  ire  per  ora  tubes. 
Nec  mora,  ventus  adefl ,  ($r  felix  Numinis  aura 

Vrouehit  m  portus  n/ela  ratemque  fuos. 


Mi/Iio 


LIBER  SEXTVS.   SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.     949 

Miffio  ad  pefte  infectos. 


Vi&ima  falutis  publicae. 

VRbe  lacus  medta  Latias  infecerat  auras, 
lnuoluens  damnis  teSia  rvirosque  fuis. 
Roma  wtu  palkt:  populi  commune  fepulchrum 

Q-editUY,  &,  melior  ni  Deus  obftet,   erit. 
Ghad  faciam  ciues  ?  humeris  htc,  ille  lacertir, 

G)uo  claudt  pojfit  tanta  ajorago ,  ferunt: 
Omnia  nequidqmm.  cumulo  telluris  hUtus 

Qrefcit,  &  exundans  dtditur  njrbe  lues. 
Confulitur  Vhoebtis  :  fortes  oracula  pandunt: 

Quod  petttur,fummum  det  ttbi  Roma  decus. 
Augur  tn  tncerto  ejl ,  oracula  Curttus  edit; 

Et,  fummum  Romae  funt,  ait,  arma  decus. 
Quoque  minus  dubites ,  m  me  tentare  Ucebiti 

Stt  njttx  damno  hbera  Roma  me<e. 
Nec  mora:  njetius  equo,  qualis  tendebat  in  hoftem, 

lnftltt,  &  patulam  claudit  opertus  humurn. 
JyMagna  <-vtn  rvtrtus.  fed  njos  nd  cedttis  tllt, 

0  pugtles  ,  ammx  prodtga  turba  tu£. 
Non  rvos  dtra  lues ,  qux  conficit  omnia,  tenet, 

ln  mediis  aufos  ftare  cadauertbus. 
Seminecesque  arttis ,  &  adhuc  fptrantta  njirus 

Corpora  prtfenti  njifere  morte  iuuat. 
Omma  fert  pietas ,  fatum  quoqut,  nefcta  --Uinci; 

Vnum  pro  multis  deuouct  tlla  caput. 

r  Dddddd    3 


Si 


9$0  1MAGO    PRIMI    SifcCVLI    SOC,  IESV. 

5/  Societfttis  meritaffi  Sociomm  cvotct  fieflcntm,  dicenda  fitferfunt 
plftra  >  fed  enim  <vt  diftomm  dic^mndo  fit  finvs ,  rverbis  eam 
nomfiimis  fnmmomm  rvirommfiyh  &*  ore  firoditis  fdutemus. 

MILITANTIS      ECCLESI& 

POSTREMO     ORDINI 

IESV   MINIMl   SOCIETATI, 

QJV  A  M 
DIFFICILLIMIS     TEMPORIBVS 

ACHRISTO    ET    MARIA 

PRIMIS    IN    CILO    PARENTIBVS 

OPPORTVNE    CONCEPTAM, 

IGNATIVS 

«Nicoizs-  aHOMO   IVVANDIS  HOMINIBVS   VERE    NATVS, 

beccarus  ia 

f.%SL  bANIMVM   GERENS   MVNDO  MAIOREM, 

bSFST'  bVLTRA  VNIVS  JEVl  TERMINOS  OPERA  SVJE  PIETATIS  EXTENDENS, 
APOSTOLICIS   CONFIRMATAM   ORACVLIS, 
DOCTRINAETVIRTVTIBVS  ARMATAM, 
NEQVIDQVAM  INVIDENTIBVS  ET  INSIDIANTIBVS  IMPROBIS, 

AD   MAIOREM  DEI   GLORIAM, 

SVPRA  VOTVM  FELICITER,  SVPRA  EXSPECTATIONEM  FORTITER 
EDIDIT,    EDVCAVIT: 

QJV  A  M 
FRANCISCVS     XAVERIVS 

fUpr.egXV'  CVIR  CiELlTIBVS  MAGIS  SIMILISQVAM    MORTALIBVS, 
iJNicoLZa.  d£X  APOSTOLICO  NVNTIO  FACTVS  ET  NOMINATVS  APOSTOLVS, 

bccc.  ("upr. 

cardmai.^  TOTO    DIFFVSAM    ORIENTIS    OCEANO 

IN    FINES    ORBIS   TERRiE 
VIX    DECENNIO    LATIVS    PROPAGAVIT 
QVAM    MVLTIS    S^CVLORVM    ^TATIEVS 

eYEL 


LIBER  SEXTVS.  SOCIETAS  FLANDRO-BELGICA.  95 1 

«  VEL  AVDAX  ROMANORVM  FORTITVDO  PERAGRARE  VICTORIIS,    «Grcg.xv- 

fupra. 

eVEL  CVRIOSA  GR^CORVM  SAPIENTIA  ILLVSTRARE  LITTERIS, 
P  O  T  V  E  R  E: 

Q_V  A  M 

VRGENTIBVS  VNA   CETERIS  EIVSDEM  ORDINIS  DECEMVIRIS 

SEMPER    ET     VBIQVE 

AGENTEM  BONA  ET   PATIENTEM    MALA, 

HINC    SANCTISSIMORVM   VIRORVM 

DOMESTICA     INNOCENTIA    CANDIDAM, 

NVLLIVSTAMEN  GLORI.E  CANDIDATAM, 

INDE      IMPROBISSIMORVM      HOMINVM 

EXTERNAVIOLENTIA   PVRPVREAM, 

NVLLIVS  TAMEN   AMBITV    PVRPVR^   PRATEXT  ATAM, 

I  E  S  V  S 

TOTO   PASSIM   ORBE,   AC  ROMiE   PR^SERTIM; 
EX  DIVINA   SPONSIONE  PROPITIVS, 

S  V  I      N  O  M  I  N  I  S 

POSITI  IN   SIGNVM   CVICONTRADICETVR 
GLORIOSO  SED  ET  ONEROSO   TITVLO   DECORAVIT: 

Q_V  A  M 

INIQVISSIMIS  QViESTIONIBVS  ET  EXQVISITISSIMIS  TORMENTIS 

HODIEQVE  SVBIECTAM,  ET  TAMEN  S  VPERIOREM, 

PRODIGIIS    NOBILEM,    NON   SVPERBAM, 

VIRTVTIBVS    EXERCITAM,    NON    E  R  E  C  T  A  M, 

CLARAM    LITTERIS,    NON    ELATAM, 

VITiE    PRODIGAM,    MORTIS    SECVRAM, 

PONTIFICES     VIRI  QJV  E     M  A  X  I  M  I, 

fALII    SPIRITV    DEI    CONCEPTAM, 
SALII    BRACHIVM    ECCLESI^E    DEXTERVM, 

fupra. 

hALII    LEGIONEM    IN    ECCLESIA    DEI    FORTISSIMAM,  jiJcm,,. 

lur   ad  Ca 

'ALII    SACRyE    MILITIiE    SOCIETATEM,  jSl^SJdt 

ncnf.  161». 

CATHO- 


/Piui.  nr 

jClc.VIII 


952 


1MAGO    PRIMI    S^CVLI    SOC.  IESV. 


CATHOLICI  NOMINIS  DEFENSIONE   ET   HjERETICORVM  EXCIDIIS 
CLARISSIMAM 

V  N  V  S 

TANTA  INTER  DECORA  SV^  ET  SVORVM  MODESTLE  MEMOR 
IGNATIVS   MINIMAM    NOMINAVIT. 

I  L  L  I 

ANNVM  IAM  CENTESIMVM  NAT.E,  ET  ADHVC  VEGETjE, 

ADOLESCENTI,    NON    ADVLT4 

MATVRA   SED    NON    DECIDViE, 

VT  IISDEM  ET  QVI  GENVERE  PARENTIBVS, 

ET  QVI  SVSCEPERE  MAIORIBVS,  BENE  IVVANTTBVS, 

SVPRA  INIVRIAM  TEMPORVM,  SVPRA    INVIDIAM  SiECVLORVM, 

NEC  ENERVATA  PROSPERIS,  NEC   ADVERSIS  DEIECTA, 

IMMOTA  MINIS,  TERRORIBVS  INCONCVSSA, 

MALIS    NON   INFIRMIOR,  SEDA.VDENTIOR, 

IPSAM    IN  ^TERNITATEM   PROCEDAT   ETCRESCAT: 

ANNO  M.  DC.  XL.  AB  IPSIVS  CONFIRMATIONE  S^CVLARI  PRIMO 

OPTIM^  MERITISSIM^EQVE  MATRI  SVJE 

PVBLICVM   HOC   VOTVM    POSVIT 

PROVINCIA   FLANDRO-BELGICA. 


INDEX 


INDEX    RERVM 

MEMORABILIVM. 

Res  cctrmine  explicaU  ,  diflinfiis  in  Poetamm 
gratifim  typis  difcernttntur. 


bassia  Ponrificis  obedientia: 
fefubdr.  12.8.&  feqq. 

in    Abaflia.    Catholicx   Fidci 
curfus.  398 

ibi  tricnnij  fpatio  419S9. 
anima:  baptifmo  ab\\xtz.tbid. 
Abaffinorum  Rex  in  focictatem  cum  Rege 
•    Lufitano ,  &  fubmiffionem  Romano  Pon- 

tifici  propendet.  608 

Academix  varix  Socictati commiffir.   439.  & 

fcqq.  in  iis  Gradus  conferuntur.  438 

Academia  prima  Societaris  fuit  Gandia: ,  fe- 

cunda  Ebora? ,  poftea  variis  in  locis  v.ui.v. 

338.(^/^.7.. 
Academia  celeberrima  Societatis  eft  Roma- 

na.    3"39.   eius  infigne.  ibid. 

Academix    Louanieniis    de   Socictate  iudi- 

cium.  757 

Adhortatio  ad  homines  Socictatis ,  vt  ardua 

quxque  aggreduntur.  131.  &  fcqq. 

Adrianus  Adriani  Belga  ad  Societatem  accc- 

dit.  734.     Sociis  prafficitur  Louanij.  755. 

ibidem  incarceratur.  ibid.    eiufdem  enco- 

niium.  871 

Aduerfa  fortiter toleranda.  543.  &  feqq.  554 

patienter  tolerata  fxpe  lartura  exitum  ha- 

bent.  497.500 

Aduerfa  tolerans,  gloriofus;  infamis ,  qui  ce- 

dit.  540 

viri  fortis  ornamenta  funr.  5  3 9 

Societas  illa  hacrenus  auide  excipit.         543 
Aduerfis  optabilius  exerceri,  quam  profpens. 

iiS.&k^. 

iis  amicos  exercct  Deus.  4  8 1 

iisgaudent  Sancti.  482 

ex  us  Sandi  Ixta  prxfagiunt.  500 

iis  optima  quarque  illuitrantur  581 

iis  non  frangi ,  rortirudo  maxima.  539 

iis  cxcrcitatus,  plura  optat  Ignatius.  542 

<t/4ducrfi  Societati  optanda.  569 

iis  Soctetas  crcfcit.  574 

lispurgatur,  illujlratur  &  formatur.  jji. 

&feq. 

iis  gaudet.  56S 

ivs  opprejfa  virtntcm  exferit.  570 

Adultcrium  fpirittiale.  150 

/Egidius  Bauarius  quinquagefimum  Rcligio- 

nis  annum  iubilcum  celebrauir.  17 

j£gris  quomodoopituletur  Socictas  in  Belgio. 

787 
A lbanus  Dux  contrarius  Socictau .  745 


Albertus  Archidux  cognomento  Pius.        8<)  3 

Imperium  bis  oblatum  bis  repudiauit.*/-^. 

eius  de  Societateiudicium.  888 

eius  mors.  811 

Albcrtus  &  Ifabella  in  Societatem  Belgicam 

bcneuoli  &  munifici.  756.    parentes  fiint 

Societatis  Belgicx.  757 

eorum  erga  Societatis  Nouitios  arfedhis. 

760 

Aldenardenfis  Collegij  origo.  763 

Alexandri  Ducis  Parmenfis  iudicium  de  So- 

cietate.  433 

magnus  eft  patronus  Societatis.      755-887 

audtor  eft  Miifionis  caftrenfis.  805 

moritur  Atrebati.  757 

Alexandri  Bertij  difcipuli  noftri  pietas.     345 

Aloftani  Collegij  origo.  764 

B.Aloyfius  Gonzagaquomodo  mundum  con- 

tempferic.  264 

eius  maturitas  &  moderatio.  38 

au&ore  Virginc  Societatem  ingreditur:  eius 

adfpe&u  recreatur.  76 

gloriam  mundi  contemnit.  723 

eius  ad  Societatem  vocatio,  Sc  cum  patre 

hicta.  315 

Societatem  ingreditur.  329 

eiufdem  breue  elogium.  168 

eius  vitx  fummanum.  594 

quid  de  glona  mundi  fenferit.  723 

Alphonfi  Rodriguez  ergaB.  Virginem  dcuo- 

tio.  .*•.,-  77 

Alphonfus  Salmeron  bis  fttit  in  Bclgio.    859 

a  Summo  Pontificc  ad  Concilium  Triden- 

rinum  mittitur.  3  5  S 

Thcologiam    publice    Romrc    profitctur. 

tbid. 

eiufdemclogium  fepulcralc.  291 

Anuntium  quanta  concordia.  71 

ayimbitiopericulofa.  197 

Ambrofius  Spinola  Marchio  Societatis  p.i- 

tronus.  889 

patronus  ctiam  Miffionis  caftrenfis.      810 

Amor  fimilitudincm  qu.urir.        1 29. 1 30. 1 3 1 

Amoris  fcedere  Deo  obftringi,  honorilicum, 

149 

Amor  Dei  fuperat  amorcm  coniugalcm.  152. 

&feq. 

fit  conftans  oporcer.  153 

tsimoris  dintnt  dcfcriptio.  165 

tsimor  diHintU  Igr.attttm  moribu»J;im  vul- 

nerat.  -n.-i=, 

Eeccce  Andiciv 


INDEX      rervm. 


Andreas  Boccatius  Bclgaquam  animofus  ad- 
uerfus  Iconomachos.  268 

cnm  Sociis  in  Frifiam  abit.  750 

SS.  Euchariftiam  inter  hxrcticos  armatos 
impune  effert.  8  3  S 

eiufdem  encomium.  872. 

Andreas  Ouiedus  in  Abalfiam  mittitur.    128 

cius  illic  fancFitas  cx  hbores.  tbid. 

illuc  profectus ,  fuccedit  in  officium  de- 
fun&i  Patriarchx.  609 

prxdicit  cladem  Regi  AbafTino  conira 
Fidem  obdurato.      '  tbtd.&fecj. 

eius  varia  periciila  8c  xrumnx.  tbtd. 

Angelus  aut  homo  pro  duce  vitae  non  fequen- 

dus.  122.125 

AnglicanxMiffionisinirium.  214 

m  Anglta.  Socij  pro  Fide  mortui.  169 
Animarum  curamaxima  habenda.  277 

Animarum  lucrum  maximum.  tbid. 

Animas  ab  interitu  vindicare  maxima  gloria. 

278 
Animarum    in   quibufuis  corporibus    idem 

pretium.  233 

Animos  expugnare  quamarduum  25  r 

tsimmos  hosltnm  vtncere  oportet.  927 

Annus  Iubileus  numeratus  potius  apud  He- 

brxos  quam  obferuatus;  1 1 . 1 2 

Annus  Iubileus  Hebrxorum  cum  eorum  Re- 

pubhcaexftindtus.  13 

Antecinerales  preces  Louanij  primum  infti- 

tutx.  791 

Antecineralium  dierum  folennitatis  initium. 
376 

eorum  folennitas  Romx.  tbtd. 

eorumdem  folennitatis  fructus.  377 

pro  his  diebus  Indulgentia  plenaria  Socie- 

tati  data.  376 

Antiphanis    fententia    fcholis    Societatis  ac- 

commodata.  436 

Antonitis  Araozius  inHifpaniam  mittinir.210 
S.  Antonij  &Arfenii  voluptas  in  orando.428 
Antontj  Crtmtnalts  glortofa  mors.  168 

Antonius  Cnfpus  traijcitur  in  Millione  ca- 

ftrenfi.  808 

Antonius  Madridius  fmgularis  in  Hifpama 

concionator.  334 

vna.  concione  fua  famofas,  qux  magno  nu- 

mero  aderant ,  mulieres  ad  vnam  omnes 

conuerrit.  357 

Antonius  Padillius  concionator  etiam  adipe- 

cFu  iuogratus.  335 

Antonius  Polfeuinus  legatur  in  Mofcouiam. 

2I7 

eius apud  Ducem  Mofcouix  conftantia.21 8 

Viretum  aliosque  hxreticos  in  Galha  con- 

uincit.  341 

Antonij  Vinckij  erga  inrirmos  amor.         389 

Antuerpienfis  Collegij  origo.  744 

inuaditurab  hxreticis.  837 

Antuerpienfis  Senatus    Societati    beneuolus. 

747 
Antuerpienfi  ciuitate  Societas  expellitur.    8  3  8 

eadem  cmtt.n  e(l  Ignatif  ftudtofa.  931 

Antuerpienfis  difcipuli  noftri  mortificatio.  345 
Appellatio  nominis  Itsv  Societati  a  Pontih- 


AlZ 


cibus  conccfTa.  124.125 

Lllatio  aliorum   Ordinum    quorumdam 

nonorifica.  125 

Apoftolici  Societatis  viri  in  America.  612. 
Ardua  quxque  Itsv  exemplo  Societatis  ho- 

minibus  fuftinenda.  1 3 1 . 1 3  2 

Auaritia  falso  obiecFa  Societati.  556.  &feaq. 
Auguftinus  Carauajalius  Auguftiniani  Ordi- 

nis  Theologus   Exercitiis  S.Ignatij  vacat 

fummo  fruCtu.  386 

Atiftriacx  pietaris  exempla.  894 

Auftriacorum  fumma  laus,  defendere  &  pro- 

mouere  Catholicam  Religionem.       89 i 

merucrunt  Regnum  Hiipamx  Religione. 
893 

item  Burgundiam.  tbid. 

quam  bene  meriti  de  Societatc     212.896 


BAcchanalium  profana  confuctudo.      375 
huic  fe  Societas  opponit.  ibtd. 

Barberina  domus  fignum  cxtuiit  Iubilei  So- 
cietatii.  15 

Bartholomxus  Buftamantius  Prouincix  Bx- 
ticx  Prouincialis  pueros  cateehifmum  do-. 
cet ,  &  vt  tota.  vita  docere  poilit ,    rogat. 

353 

Bauarix  Ducum  in  Societatem  fauor.        211 

bclgtt  fcftnm  S.Ign.itijfebt  vtndicant.        937 

Belgarum  fan&itas  feptimo  fxculo.  S99 

Belgx  illuftres  e  Societatc.  861 

Helgx  nobties  e  Soeietate.  309 

Belgica  prouincia  egregius  campus  induftris 

Sociorum.  23.  diuiditur  in  Flandro-Belgi- 

cam  <Sc  Galio-Belgicam.  759 

Belgium  reluCtaturin  admittenda  Societ.  21 3 

eius  ftauis  in  aduentu  Societatis.  768 

quantopere  obiigetur  Rcgi  ob  defenfam 

Religioncm.  897 

olim  Religione  flornit.  899 

eius  calamitatis  cauffx.  901 

eiufdem  rniferix  ad  opcm  ferendam  nos  de- 

benr  mouere.  90} 

Belgradi  Societatis  Refidentia.  216 

Belii  Belgici  origo.  902 

Belliolani  Collegij  origo.  7G2. 


Bellona  Sullx  dormienti  nocFu  a; 


.1  apparet. 


55 


Benedidii  Palmij  concionum  tru&us.         333 

clarus  Societatis  concionator.  441 

Berckmannus,  vtde  Ioannes  Berckmannus. 
Bernardinus   Realinus    in    Patronum    vrbis 

Lcchenfis  electus.  599 

Bobadilla,  vtde  Nicolaus  Bobadilla. 
Bonifacius  VIII.  primus  decreuir,  vt  celebra- 

remr  Iubileus  anno  centcfimo.  i4-*5 

in  Brafilia  Societatis  &  Fidei  progrefliis.   399 
Brafilorum  morcs.  232 

eorum  dirficilis  conucrfio.  ibtd. 

Brcdana  obfidio.  8 1  $ 

Breda  expugnatur  a  Batauis.  766 

Bredani  Collegij  origo.  766.    iadura,     ibtd. 
Brugenlis  Coliegij  origo.  748 

Bruxellenlis  Collcgij  ongo.  755 

Bruxellenfis  Senatus  ftudiimv  in  obtinendo 

Collegio.  ibjd. 

Cxli 


INDEX        RERVM. 


CALli  meditatio  iucurub.  4.2.6 

Cxfar  Baronius  Cardinalis  quid  ien- 
lerit  de  Sacramentorum  frequentatione  per 
Societacem  introducra.  372 

Calumniec,  quibus  inuifam  reddere  Societa- 
tem  conatur  dxmon .  48  9 

iildem  fere  appetiti  Chriftiani  veteres,  ipie 
Christvs,  cC  alij  Ordines  Rcltgioli,  qui- 
bus    Societas.  515.0^/(7. 

Cdumniarum  in  Societatem  iacf  arum  breuis 
kries.  521 

adhortatio  ad  eas  patienter  ferendas,  ex- 
emplo  Christi    &  aiiorum.  J24 

pro    Christo  Societas  libenter  eas   tole- 
•    r.u.  560.  tirfecj. 

obiectas  Societati  refutat  in  Senaui  Hen- 
neus  IV.  Gallia*  Rex.  }o$.&Jeq. 

Calumniajin  Societatem  variq  refurantur.554 
Calumnus  fruftra  Societas  mfamatur.    566 
iis  ipla  illuftratur.  560 

De  tu  trtumpha),  aufptce  l  E  s  v.    562.  $" 

fm    , 

inter  eas  florer.  522 

Calumnuc  m  Societarcm  Louanij.  736 

Calumma  Societati  a  Lugdunobacauis  impa- 

cra.  83 1 

refcllitur  a  Coftero.  83  2 

Camillus  Conftantuis  ad   Oftendam  miles, 

poftea  pro  Christi    Fide  combuftus  m 

Iaponia.  860 

e  mcdiis  ignibus  concionatur.  529 

Careeres  ftudioftffirne  in  Belgio    frequentat 

Societas.  786 

Cardinalium  Congreg.Concilij  Tndentimde 

Societate  pro  fcholis  teftimonium.  347 
Canni.v  Christi  vexillum  nobiliflimum.276 
Cantas  St  concordia  Societatis  m  n.uianum 

diuerlitate.  5  3 

Caritas  Societaris.  3S7 

non  eft  anguftis  limitibus  .uctata.  392 

Caritas  Soeietacis  ergaxgros.  828 

erga  pauperes.  ~S8 

erga  hxrericos.  '  844 

Cirmcn  Jkcularc   ad  IbsVW  &  Mariam. 

40 
Carolus  Aichidux  Ac.idemiam  nouam  Soeie- 

tari  Gr.rcijengu.  439 

Cavoli  Borroni.vi  Cardinalis  de  libello  Exer- 

cKioium  uidicium.  3S1 

Carolus  a  Lothnrtn^ia  Epifcopns  Ftrodtwcn- 

Jss   Societstem  m^redttur.  304 

Carolus  Card.  a  Lorii.uingia  Mufliponri  ma- 

gnificum  Societati  L)ceum  condit.      439 

Carolus  V.  abciic.it  le  Rcgnis.  737 

propugnator  eft  Catholicx  Religionis.  894 
C.irolus  Scnbanius  clarus  Belga.  SF^ 

Carolus  Spinola  cum  ucto  loeiis   lento  igne 

combuntur.  170. 518.  548.727 

Caiki..m  Collegij  origo.  761 

Ciftaeonueriatio.  479 

Caftcllam  de  Societate  bene  merici  Anruer- 

pi.v.  '  -4J 

Caftuas  in  iuuenuue  vanis  exprefla.        639 


Caftitatis  prxfidia  in  Societate.  9 1 . 641 

C.tit/tas  keligiofa  voto  adftriila,  18  I 

Caftttas integra  rubiu ardens mcombuslm.  182 

Cajhtas  miuimt  fttnlts.  1S4 

ot:o  mtmica.  1  sj  r 

tencr.ivt  bnlla.  ^jjfi 

iutamtnafajit  oportet  vt  fpeculum.         1 87 

Caftfttlfis-  Miffio;,  vide  Miflio  caftrenfts. 

Cacecheiis  floretin  Belgio.  769 

Catechifnu  fruclrus.  3  56.  770 

quanti  eum  faciat  Societas.         352.  &  feq. 

eum  docent  viri  magni.  3  5 1 ,  &  feq. 

Catcchifnri  a  Societate  m  lucem  cditi.        3  54 

de  h:>  nobile  tcftimonium'.  355 

Catechifmt  imttum  Crux.  474 

eitu  prtctpua  leclio  Deus  vnus  &  trinus. 

475 

Catechifta  pueros  orare  ante  refelUonem  do~ 

cet.  4?g 

eos  nb  inferno  deterret.  4-7 

peccMi  turpitudinem  explkat.  a,-]G 

Catechifticx  Mifliones.  353 

Catechistice  fchoU.  47 2.  G^  Jeq. 

Catholicorum  incer  fe  diflenfio  eit  hxrefcos 

incremencum.  751 

Centenarius  numerus  myftcriis  plenas.        9 

Ccntefimus  quilque  annus    ludis    faxulari- 

bus  celebracus.  6.8 

Cencehmus  aimus  a  Christi  natiuitacc  fuit 

lubileus.  14 

Centelimus  annus  Sacerdotij  a  quodam  Sa- 

cerdote  celebratus.  1 6 

Character  operarum  Societatis  Iesv.       400 

Chilenlium  difticihs  conuerfio.  233 

Chriftiano  quid  bonum.  425 

Chriftophoride  Mendoza  gloriofamors.  534 

Chriltophorus  Rodericius  Pontificius  Nun- 

tius  ad  Cophtorum  Patriarcham  fchifma- 

ticum.  608 

Christvs  natus,magnus  apparet  &  paruus, 

illuftns  &  obicurus.  105 

fuos  ad  laeram  nuhciam  hortatur.  2-4 

mundum  cruce  vicit.  269 

fuic  perfectiflimu  obcdientiarexemplar.^i/ 

damn.i  inobedienci.e  noftra;  reiarciuit.    92 1 

eius  exemplum  nos  excicat.  '  25  3 

ei  anima  Cv  vicanoftradebecur.  276 

iv  in  crucem  adtus  nobis  pro  tropharo.  276 

eius  cruciarus  exhibiti  mirabili  modo  Goa- 

nos  commoucnt.  3^6 

et  tn  pertculis  &  laboribut  fidendum.  xyj. 

i9  S   _ 

Cireumeilionis-  trag<rdia.  110 

Cncumcilionis  Ilsv  cauflar  muhiplices. iio. 

&fcqq. 

Glandu  Aquauiut,  virtutes.  307 

einjdem  brcttt  elogtum.  1-0 

Claudius  Iams  alcer  Germanix  Pctrus  Fa- 

ber.  6  1 4 

abaula  fead  v.iletudin.uium  recipic.       389 

euiselogium  lepulcrale.  288 

Clemens  V  1 1 1.  Socios   in  inliilam  Chium 

mictit.  216 

rcftiruend.un    curat   Hl    Polonia    Sociera- 

tcm.  654 

Eeeecc  1  impe- 


I    N    D    E    X 

imper.u    Societati    Millionem   Hollandi- 
cam.  79  8 

Clemens  Puteanus  fummus  m  Gallia  concio- 
nator.  3  34- 

quadraginta  homiiuim  millia  ab  hxrefi  ad 
veram  Fidem  reducir.  3  3  5 

Collegia  comtictorum  quid  profint.  77  3 

Coliegium    eonui&orum  inftituitur  Antaer- 
pix.  74" 

Coilegia  Societatis  inftituta  ftudiorum  caui- 
sa.  341 

ColumnaPdiifienfis  contra  Societatem  ercdta 
deucitur.  G^.&feq. 

Commoditatibus  corporis  non  indulget  So- 
cictas.  558.  cv- /<?<?. 

Communionis  vfum  in  Belgio  collapfum  re- 
ftituitSocietas.  784 

Commihto  Gcneralis.  463 

Communio  Generalis  a   Societate  introdu- 
cta.  •  377 

'  h.vc  animabus  Purgatonj  fuccurnt.     tbid. 
hanc  Cardinales  Romxpromouent.    tbtd. 
Communionis  Generalis  teequentia.        tbid. 
euis  frudus,  379 

Concepuo  immaculata  B.  Viiginis  quomodo 
a  Societate  propugnata.  77 

Conceptiom  immaculatx  primum  iacellum 
in  Belgio  Societas  xdificamt.  779 

Concili j  Tridentini  celebritas.  1 3  9 

eir.fdcm  de  Lainio  iudicium.  458 

Concionatcres  quales  elle  dcbeant.  255 

ecrummnnus.  4^5 

Concionatores  illuftres  de  Societate.  333.  e?- 
feqq. 
eorumdem  elogium.  44 l 

Concionum  vis  ac  fructus.  333.  &  Jec\. 

a  Societate  in  plateis ,  vicis,  foro ,  magno 
fru&u  habitx.  3  37 

Concordia  animorum  cum  ingeniorum  varie- 
tate  iris  eft.  639 

Concordia  inter  tam  varios  plenius  expendi- 
tur.  640 

Conjffio  pcccaterum.  462. 

Confeifio  quibufdam  reftituit  corporis  fani- 
tatem.  784 

Confejhonis  freqttens  vfus  a  Soctetate  reuo- 
cattir,  447 

Confefliohis  Generalis  vfus  a  Societate  com- 
mendatus.  374 

Confelfionis  vfum  in  Belgio  minus  frequen- 
tem  reftituit  Societas.  783 

Confaluus,  vide  Gonfaluus. 
Confcientia  Superiori  in  Societate  aperienda, 
&  quare.  98 

ConfcunttA  ratio   Superiori  ad  ntttum  red- 
denda.  2.02 

Conftantia  Societatis  in  laboribus,  boui  fi- 
milis,  4°4 

Conftitutiones  Societatis  opc  beatx  Virgtms 
confcriptae.  74 

Conutrfatto  cafta.  479 

Conuexfatio  Societatis  cum  altero  fexu  quarn 
circumlpecta.  91 

Conuerfationis  Sociorum  cum  proximo  fru- 
&us.  480.793 


R    E    R    V    M. 

Conueriiocuiufdam  Anabaptiftx.  794 

cuiufdam  peccatoris.  795 

hxretici  octogenanj.  794 

infignjs  cuiuldam  hxretici.  816.814 

Conucrfioncs  varixopera  Societatis  inChina, 

Africa,  India  Ocudentis.  396.  &  feq- 

Conuiuioruminxus  vatius.  427 

Cor  caftum  Dei  fpeculum.  183 

Cornehus  Cornelij  a  Lapide  Bclga  hierothe- 

cam  inter  mcdios  hoftes  mirabiliter  fer- 

uat.  775. 

eiufdem  breue  elogium.  880 

Cornelius  Crocus  Amfterodamenfis  Societa- 

tcm  ingreditur.  871 

Cornelius  Duyftius  Hollandicx  Milfionis  au- 

fpex.  798 

eiufdem  mors.  802 

Cornelij  Stlmj  m  nc.ufragio  magnanimitas  Cr 

pietas.  9ifr&fi>qf- 

Cornehus  Vishauxus  Belga  adiungitur  So- 

cietati.  7  3  1 

Fabrum    detinet   Louanij   accito  precibus 

morbo».  732 

Sociis  prxficitur  Louarrij.  734 

Romam  euocatur  a  S .  Ignatio.  ibtd. 

eius  prxciarx  virtutes.  86j 

eius  exemplo  multi  in  Societatem  ingrci- 

ii.  866 

Coronx  &  mufica  in conuiuiis,  428 

Cortracem  Collegij  origo,  7ji 

SS.  Cofmx  &  Damiam  dies  Societati  bene 

ominatus.  ,  1 2 

vt  ftellx  genitales  fuas  qualitates  imprimunt 

Societati.  ^o.&feqq. 

funt  inftar  parentum  Societati.  34 

confirmatd.  Societatis  Prxjiites.  46 

Cottamus,  vide  Thomas  Cottamus. 

Crux  Conftantino  Imp.  in  aere  oftenfa.    275 

Cultus  B.  Viiginis  varie  procuratus  a  Socie- 

D.  m 

Di/£monum  ftudwm  ad animas  perdendas, 
297.  300. 
Daniel  Parcbruck  Belga.  870 

Decem  primi  Patres  totum  orbem  implerunc 
fama  nominis  iui.  906 

Defponfatio  ipiritualis.  1  ^o 

Deus  incamatus,  vt  eum  fequantur  honu- 
nes.  11  j 

immeritos  ad  amorcm  fuum  trahit.        151 
omnium  deliciarum  eft  inftar.  425 

pro   cuiuique  capacitate  fe    communicar. 

431 

ad  Societatem  vocat  viros  illuftres.        684 

ftrenuos  &   libi  charos  adueriis  exercet. 

54i.er/%. 

Dei   bcnehcia  luperant   omnem    gratitudi- 

nem.  249 

Dci  patientia  erga  peccantes.  1^1 

Dei  triumphus  quaternariis  adornatus.     107 

Det  tnturta  in  animarum  ruina.  297 

D  eo  fidem  datam  fallcre  funeftum.  1  5  2 

Deoferuiendum,  non  mundo.  264 

Deum  mter  &  Soaetatein  pium  certamen.684 

Diale. 


I    N   D    E    X 

Dialedtica  difpunndi  forma  ccnrra  hxreticos 

optima.  340 

ea. conuifta  hxretici.  341 

>Dimiifionem  habet  Societas,&  quare.         99 

Dimiiiio  .1  Soaetare  Pontitici  approbata.  100 

eft  medicina  Rehgionis.  ti-td. 

eam  importune  pecenubus  concedit  Socie- 

tas.  101 

Dimiliis  nihil  debet  Socieras.  101 

Diaa  Halieniis.  764 

Docendi  munus  Societatis  fufticere  poflet  ad 

perfeclain  R  elig lonem.  343 

ex  Docendi  munere  vtilitas.  344 

Docet  gr.uis  Societas.  345 

Docuerunt  muki  diuuifime.  344 

JJottontm  e  Soctetate   vtrorum    enttmeratto. 

170. 
DoctrinaSociftatis.  407 

DcCtrinaSocietaus&S.  Ignatij  probata.  643 

&  feqq. 

Doctrina   quod  nomen   &   exiftimationem 

contulerit  Societati.  ibtd. 

Doctrina  cum   huunhtate  eft  ftella  ia  ob- 

icuro.  639 

eadem  adftruicur  exemplis.  640 

Doctrina  cum  vinute  bene  conuenit.        645 

Doctrina  &  forcimdo  bene  conueniuat.     703 

Doctrina  &  fapienuaSccietatis.  tbtd. 

Doctrina  Societatis  patitur  in  Belgio.        S^7 

de  ea  Alberti  Ducis  Bauarix  teftunonium. 

64.  654. 
&  Florimundi  Remondi.  646 

Domus  Probationis  conftituin.it  Mechlimx. 

760. 

Domus  Profefla  inftituitur  Antuerpix.     747 

Domus  Profeflae  primum  templum  B.  Virgi- 

nidicitum,  &  quxdam  de  eo  mirabilia.  75 

Dorothea  flores  poft  mortem  Theoplulo  mit- 

tit.  417 

Dunkercani  Collegij  origo.  760 

DuxIesvs  ab  omnibus  fequendus.    121. 

117. 12S. 

E. 

ECcIefiaaProphcus  defcripta,  prxmonita 
de  periculis  &  fecuritate  victonx.      59 
Ecclelix  neceilitas  tempore  Ignatij.  205 

Ecclefia  fimilis  eft  grano  iinapis.  41 9 

Echo  de  obcdientia.  192. 

Edmundus  Augerius  prxcipuus  in  Galiia  con- 
cionator.  334 

pertclttantiper  h&rcfim  Galltte fuccttrriu^i 
nuiat  pefte  infedtos  in  Gallia.  9  1 3 

Edmundus   Campianus  hxreticos  in  Anglia 
ratiocinatione  vna  conuincit.  341 

ciufdem  mira  in  dicendo  vis  ac  gratia.  3  5  5 
duodennis   Manam  Anglix  Prmcipem  vt 
orator  pubhcus  falutat.  ibtd. 

primus  e  Societate  inAnglia  pro  Fide  ftran- 
gulatur,  5  35- j 45 

Eleei/wfyna  non  pcrir.  200 

Emmanuel  Nobrega  princeps   Brafdix   cul- 
tor.  6 1 1 

EpiftolaS.  Ignatij  ad  Phihppum  Regem  pro 
admittenda  Socieutc  m  Bclgiura,  737 


R    E    R    V    M. 

Erneftus  Archidux  Auftriz  magnus  patrofiu S 

Societatis  757 

Eftheris  iudiciumdemundi  volupcatibus.429 

Ethnicoium   virtutes  ad    Fidein   conuerfo* 

rum.  396 

Euchariftix  mirabiles  effectus-  &  fructus.  570 

eius  neglectus  quidpcpcrerit.      ibtd.&feq. 

emfdem  frequens  vfm  a  Soctetate  reuoca- 

tttr.  447 

Euerardus  Mercurianus  Belga;primus  Belgt- 

cx  Prouincialis.  741 

quarnis  Prxpofitus  Generalis.  881 

eius  breue  elogium.  tbtd. 

Excurfioncs  Sociorum  inPerfidem.         2ij 

in  Mauritaniam.  130 

Exempla  illuftrium  virorum  ad  imitarionem 

propoiita.  4 1 7 

Exempla  maiorumimitanda.z59.178.  &fcq. 

exntarcnosdebent.  196 

Exempla  primorum  Societaus  Patrum.    41  5 

qtud  valeie  debeant.  905 

Exemplorum  vis.  137.154 

etiamin  ftabiliendis  Ordinibus  facns.^n 

Exercida  fpiritualia  S.  Ignatij  ope  beatx  Vir- 

ginis  icripta.  7} 

in  hs  qiufque  feipfum  nofcit.  385 

de  iifdem  magnorum  virorum  teftimonia. 

380.  381.  383.  3S6. 

eorumdem  vis  &  energia.  380 

fructus.  ^i.&feq. 

a  quibuidam  fruftra  funt  oppugnata.     383 

fpirituah  otio  vtres  acttttnt.  457 

Exercitia  obeundi  modus,  384 

quibus  tradenda.  385 

quando  adhibenda.  386 

eorum  vfiis  frequens  in  Belgio.  789 

prxfertim  Louanij.  tbid. 

corum  argumentum.  384 

deducunt  per  viam  purgatiuam ,  illumina- 

tiuam,  vnitiuam  ad  Deum.  3 84 

Exercttiory.mltbellitscertifsimtts  ad  eligenduttt 

vitA  ftatttm  dux.  459 

Exerctttorum  fptrttualittm  qtttes  ad  ftti  cognt- 

tionem  mttat.  460 

Exerctttorum  fpiritualium  jolttttdo  feruorem 

auget.  458 

tn  Exerctttorttm  fcceffu  fptrttuales  opes  intte- 

niuntttr.  461 

Ezechielis  ciirrus  concionatores  denotat.  154 

eidem  Societas  comparatur.  401 

F. 

FAmx  integritas  Societati  neceflaria.    101 
Fauor  Pontiricum  in  Socictatem  I  e  s  v. 
651.  &  feqq. 
Fauor  Conciiij  Tndentini  in  Socictatem  cx- 
plicate  proponitur.  656 

FauorPrincipumCardinalium  &  Antiftitum 
in  Societatem.  655 

Fauor  in  Sociccatem  Ferdinandi  1 1.  Impcra- 
toris.  660 

Fauor  fxcularium  Principum  ,  &  Ordinum 
pohricorum  in  Societacem.  657 

Fauor    m   Soaetatem   barbarorum  Regum. 
6$%&fcqq. 
E  e  c  e  c  e  j  Fetdi* 


I    N  D    E  X 

lerdmandus  I.Imperator  Societatem  Prage  cc 

Viennx  docerel  hc^logiam,<yr.cupit.459 

cius  de  fcholis  noitris  tcftimonium.       545 

Ferdmandus  II  feSocictatis  hliumicribit.346 

d  Societate  mftituitur.  tbid.  437. 

eius  in  Deiparam  pietas.  361 

m  Duacena,&:  inommbus  vtriufque  Au- 

itii.v,13ohemix,Hungaria-,Stin.r,07"C.So- 

dahtatibus  nomen  iutim  micribit.     411 

Imperium  obtinuit,  oc  aduerfus  tot  hoftes 

retinuit,  Rchgionc.  892 

Ferdinandi  III.  Imperatoris  in  Societatem  a- 

mor.  ,  214 

,    eius  erga  Deiparam  pietas.  361 

in  Louanicnfi  &  in  variis  Germanix  Sodali- 

tatibus  nomen  fuum  mfcribic^i.CT"/^. 

eft  ftudioliililnusCatholicx  Religionis.895 

Ferdinandiis  PrincepsCardinalis  venitm  Bel- 

gmm.  815 

ems  exnnia  pietas   erga   mihtem  xgrtun. 

tbid. 

iudicium  dc  Miifione  caftrenfi.  8 1 7 

in  Societatem  beneuolentia.  8-88 

is  ad  Nortlingam  fortiter  pugnat  pro  Ca- 

tholica  Religione.  893 

Ferdinandus.Seuilla  Ignatio  Antuerpia:  iH- 

pemdat.  95° 

Feria*  Dux  Societatis  in  Belgio  patronus.  738 

Feftum  Nominis  MarijE  m  Bclgio  celebrari 

curauit  S  ocietas .  779 

Fidei  inter  barbaros  propagandx  mali  Chri- 

ftiani  obfunt.  2  3  3 

Flores  aheni  temporis  in  conuiuiis.  417 

Fortis  inter  aduerfa  gratum  Deo  fpedtaculum, 

vt  Iob.  5  h9-&fm- 

Fortitudo  maiorum  noftrorum.  701 

B.Francifcus  Borgia  e  Duce  Gandix  in  So- 

cietatem  adicribitur.  2 1  o 

in  Generalatu  Lainio  tuccedk.  596 

in  Generalem  inuitus  eligitur.  tbid. 

Cardmalatum  deprecatur.  tbid. 

in  obfeqiuo  Romanx  Sedis  moritur.     tbid. 

emidem  breueelogium.  167 

ftemma  fuum  virtute  nobilitat.  7  2  z 

Uancifcus  Cofterus  Belga  eximiiK  conciona- 

tor.  779 

eiufdem  breue  elogiurn  874 

annum  quiiiquagctimum  Religionis  Sc  fa- 

cerdotij  celcbrauit.  17 

Francifcus  MaftnUius ,  vtde  Marcellus  Fran- 

cifcus. 

Francifcus  de  Moncada  Aytona:  Marchio  So- 

cietatem  amat .  8  8  9 

Francifcus  .Porrezius quomodo mundum  con- 

tcmpierir.  264 

Francifci  Strade  matuntas  in  muenili  xtate.  38 

Louanij  magno  concu-riu  xque  ac  rructu  di- 

cit.  5  34 

illuflris  Soctetatis  conctonator.  44 1 

Louanij  Societatem  illuftrat.  731 

Francifcus  Suarezannos  xL.duunas  icientias 

profelfus  eft  magno  concivriii.  340 

eius  iingulare  ftudium.  tbid. 

cnildem  laus  §i  aliorum  Theologorum,44S 


R   E    R  V    M. 

FrancifcuS  Vander    Bureht    Archiepifcoptis 

Cameraceniis,  Societitis  patronus.    765 

S .  Franciici  X  aiuerij  erga  B .  V  irgincm  arFectu  s , 

cc  huius  viciliim.  75 

altcra  eft  Socictatis  columna.  8  3 

labores  &fructus  ih  Indiis.     158.257.395 

cius  brcue  elogtum .  2:0 

eiufdem  catcchifmorum  cura.  3  j  \ 

erga  infh  mos  amor.  3  8  8 

phues  Ethnicos  ad  Chiusti  legcm  con- 

uertit  quam  omnes  fnnul  hxrctici.     395 

Societatem  crnat.  599-e>~/'<7<7- 

eius  vitaper  Nicolaum  Zambeccarum.600 

virtutum  iumma  ex  Nicolao  Zambcccaro. 

601. 
dictus  a  G.regorio  XV.  cxlitibus  fimilis* 

602. 
nouem  Angelorum  choris  aifimilatur.  6c  } 

&feqq.  \  ' 

eius  charitas  crgaproximum.  ibid. 

folem  reducit &  fiftk.  625 

duobus  locis  prxfens  vento  imperat.    6  3 o 
loquittir  variis  hnguis  ,  &  vna  loquens  a 

variis  intelligitur.  6  5 1 

naufragum  mercatorem  cotis  quinque  die- 

bus  porcat  in  littus.  tbtd, 

ventis  cc  tempeftanbus  fxpe  imperat.  6  ;i 
puerum  aqua  prxfocatum  a  mortereuocat. 

635. 
cruccm  in  mare  deiectam  a  cancro  recipit. 

tbid. 
cariofic  naui  bene  precattis  eam  (ermt.ibid. 
aquam  marinam  dulcem  &  potabiicm  red- 

dit.  6  54 

.plurimos  excitat  a  morte :  toto  dic  fepul- 

tum  vita;  reftituit.  637 

Indos  Chriftiana  Fide  &  moribus  irhbuic. 

694. 

eius  magnanimitas.    >  694 

deprauatos  Chnftianorum  mores  corrigic 

vbique  in  Indiis.  696.  Grfeqq. 

eius  Jomntttm  de  fnbjidio   lndts  fercndo. 

720. 
erbe  pcragrato  morttur  tn  Itttore  China- 

rttm.  72 1 

cius  clogium  fepulcrale.  282 

colitur  111  Belgio,&  mir.iculis  claret.     8*7 
Iaponiam  ad   Christi  ridem  conuerrir. 

Fructus  multiplex  operx  Societatis»  39$ 

Fnnciwnes  Societatis.  454 

G. 

GAbr.  Vafquez  annos  xxx.  diuinas  fcien- 
tias  eft  profelfus.  340 

Gan dauenfis  Collegij  origo.  7  5  } 

Gandix  prima  Societatis  Vniucrfitas.       211 
Gafparis  Barz.ni  Belg.t  brerie  clogium.       1  67 
cius  in  Armuliams  excolendis  mduftria  &: 
labor.  224 

eius  mfigms  obedientia.  ibid. 

fxpius  per  diem  dicit.  3  3  6 

cius  audiendi  gratia  ad  duas  leucas  con- 
curritur.  ~ibid. 

agens 


INDEX       RERVM. 


^gensde  Christi  cruciatibus  valde  Goa- 

nos  mouec.  ibid. 

deficit  in  facra  cathedra  ,  obitque  prope- 

modum  ftans.  ibid. 

fumma  in  veneratione  eft,  etiam  apud  infi- 

deles.  tbid. 

alter  eft  in  Oriente  Xauerius.  tbid. 

Generalis  Prxpoliti  abfoluta  poteftas  firmat 

regimenSocietacis.  145 

is  eft  perpetuus  ad  vitam.  ibid. 

Germania  S  .Ignatio  commendaciflima.    2 1 2 

Gisbertus  Mahus    Siluaducenlis  Epifcopus 

eximie  amauit  Societatcm.  758 

eam  deprxdicat.  884 

Gloria  maiorum  noftrorum  ad  xmulandum 

nobis  propoaitur.  699.  &  fecjq, 

Gloria  Societatis  per  fancricacem  Ignatij  & 

Sociorum  audta.  5  8  1 

item  per  S.Xauerium,  Sc  ceteros  in  Orien- 

te  laborum  focios.  599'^/^f  • 

u  Poncificibus,Regibus  &  Pnncipibus  au- 

cta.  6  5 1 .  &  fi  tjq. 

Godefridus  Lummius  vehemens    conciona- 

tor.  7S0 

Gonfaluus  Silueria  Virgini  Deiparx  addi- 

dtus.  76 

plures  Reges  conuertit.  398 

in  Monomocapa  trucidatus.  5  3  1 

eiM  gloriofa  pro  Christo  mors.  109 

primus  fuit  Cafrum  Apoftolus.  610 

tempeftates  fedac :  eius  corpus  crocodilos 

fugat.  634 

Gonfaluus  Vazius  Chriftianam  legem  con- 

curfu  magno  explicar.  •  353 

Gracix  Deo  reddendx  pro  beneficiis.  28 

Graciarum  adlio  ad  Deum  pro  fundaca  So- 

ciecace.  tbid. 

Graricudo  commendacur   exemplo  Naaman 

Syri.  tbid. 

Gregorio  VII.    Pontificix  dignicatis  prxfa- 

gmm.  251 

Gregonus  XIII.  Collcgium  Romx  Sociecaci 

exftruic.  3  39.6  5  5 

eius  in  fundandis  Seminariis  munificencia. 

55°- 

Sodalicaci  B.  Virgiuis  varia  priuilegia  lar- 

gicur.  420 

fria  in  Sociecace  fingularia  miracur.    639 

Sodalicacem  B.  Virginis  confirmac ,  &  Ge- 

nerali  Sociecacis  poceftacem  cradic  eius 

propagandx.  6  5  3 

primos  laponix  Legacos,dcduccncibus  So- 

ciis,  admitcic.  ibid. 

Gregorius  XV.   icholam  fuam  in  templum 

dedicari  curauic.  435 

Ignacium  &  Xaucrium  canonizac.        654 

Grcgorius  Cifnerus  trecentas  inftituit  Soda- 

htates.  420 

Gromngx  Collegium  inchoatum.  756 

Groningacxpugnatura  Batauis.  ibtd. 

Gulielmi  Bauanx  Ducis  in  B.Virginis  Soda- 

litaccs  amor.  422 

Gulielmus  Buucuus  Supcriorcaftrenlis.    812 

eiuldem  mors.  tbid. 

eiufdem  infigne  facinus  in  cnftris.       ibid. 


Gulielmus  Hercanus  poft  celebratum  nibi- 

leum   initx  Societaris  ,  adhuc  miflus  ad 

claflem  Regiam .  1 7 

Guliehnus  Leonius  HollandicxMiflionis  au- 

fpex.  7j,8 

eiuidem  mors.  802 

Gulielmus  Pamelius  Prxfes,inBelgio  patro- 

nus  Sociecacis.  75 5.889 

Gulielmus  a  Praco,  Epifcopus  Claromonta- 

nus,  Sccietatem  in  Galliis  muac.        2 1 1 

H. 

H^Erefis  quanturfl  mali  in  Europam  in- 
ueiterit.  3  G 

Hxrefis  Lucheri  non  excefiic  Europam.      10 
Hxrefibus  nouis  noui  femper  a  Deo  oppofui 
Duces.  •  1 9 

Hxrefis ,  maxima  caufla  mileriarum  Belgij. 
902. 
qux  mala  adfcrac  Prouinciis  Fa.-deratis.908 
Hxretici  fuerunt  omni  fxculo ,  &  contra  eos 
femper  noua  prxfaiia  Ecclefix  a  Deo  da- 
ra.  5^-&frq=]. 

Hxretici  in  Apoftolis  caftkacem  neganc ,  Sc 
quarc.  64 

bonos  infecc.ando  quid  profid.inr.  67 

Societatcm  I  e  s  v  eiuique  nomen  impu- 
gnanr,&  quare.  67. 123. &  124 

iildeni  teffera  eft  caccdxmon.  275 

iis  oppofitus  Ignacius.  1 5  y 

formam  fyllogifticain  declinanc.  3  4 1 

eorum  m  Deiparam  impicras.  3  5  3 

malorum  caufla  fuerunc  Sociecati  in  Gal- 
lia.  5°i-5C4 

icem  rn  Germania.  3 1 1 

iismaxime  exofa  eft  Sociecas.  ibid.&fqcji 
vrgent  vc  Socidcas  euciatiu:  e  Tranfiluania. 

caufla  funt  profcriptx  Societatis  e   Bohc- 

mia,  Morauia  ,  Hungaria  ,  Sileiia,  occ. 

fi6.&feqq. 

eorum  crudelitas    in  perfonas    facras  in 

Hungaria.  ibid. 

cur  a  Societate  implacabili  odio  diflideant. 

549-  05"  f^. 
quam  impia  lpiorum  m  Deum  lic  dodtri- 
na.  5  5°-<>\f<'77- 

eorumde  Do£tores  fxx  iunr  honiinum.  5  >o 
dodtrinam  fuam  crudelkate  propaganr.  551 
de  tis  triuxtphat  Societ.uanfice   I  e  s  y. 

j6z.&feqq. 

folasSociecacis  kholasiuis  inEerdicunc.771 

Socieracem  perfequuncur  in  Belgio.     S3  5 

corum    crudelitas   in   Pacces   Trakdtcn- 

(es.  S42 

funt  capkales  hoftcs   Societatis.  843 

quantopere  horreant  Ieluitas.  890 

Hallcnfis  Collegij  origc.  764 

Henricus  Dionyiius  Belga  Traicctenfium  A- 

poftoius.  749 

eius  breue  eiogium.  S  7  5 

Henrici  IV .  Galliae  Regis  m  Sockratem  bene- 

uolenria.  2 1 2 

cor  eias  61  Flexi.im  Collegij  templo  fepul- 

tum.  tbid. 

Soa-- 


INDEX 

Societatcm  in  Gallias  reducit.  ibid. 

cius  de  fcholis  noftris  teftimonium.     345 
juo  refcituenda  Societace  perorac.         508 

&  fqq. 
concr.i  calumniatorcs  Socictatem  defendir. 

•'■  '  5  5^- 

Hcnrici  Samerij  labores  in  obfidione  Steen- 
vvici.  807 

falso  accufatus  eft  confpirationis  in  rtecem 

Regirix  Elifabecha».  8  3  i 

Hcrmanni  Hugonis  mors.  814 

Hieronymus  Natalis  Vifitator  in  Belgio.  859 

Hifpanlce  Regum  in  Fide  promouenda    ftu- 

dllim.  *  233 

JJtjpanx  Nobihtatisin  Societatcm  adfcript<e 

fpecimcn.  30  j 

Hollandica  Miifio,  vide  Mifllo  Holkmdica. 
Homo  aut  Angelus  pro  vicx  duce  non  lequen- 

dus.  m.&feqq. 

Honor  quem  Societati  contulerunr  miractila 

variaque  ftupcnda  per  Socios  patrata.  6  2  1 . 

&  feqq. 
Honores  excludi  in  Societate  ,  eius  peculiare 

votum  &  exempla  oftendunt.  9  5 

Honores  vana  fpecie  placent.  195 

Horat.Turfellinus  viginti  anncsRomx  litteras 

humaniores  tradit.  344 

Horofcopi  infpectio  damnata.  29 

Horofcopus  Societatis  Iesv  nafcentis  die  fe- 

fto  SS.  Cofmx  &  Damiani.  tbid. 

Hoftes  non  contemnendi,  neq;  irritandi.262 

eorum  animos  vincere  oportet.  927 

Hungariam  Societas  ingreciitur.  2  1 4 

I. 

IAcobus  Lainius   in    Concilio  Tridcntino 
immaculatam  B.  Virginis  Conceprionem 

defendit.  1 39 

eiits  breue  elogitim.  167 

eiufdem  elogium  fepulcrale.  286 

a  Summo  Pontitice  ad  Concilium  Triden- 

tinum  mittitur.  538 

Thcologiam  publice  Romx  profitctur.  ibid. 
Pctrum  Martyrem   aliosque   harreticorum 

principes  coram  Rcgina  Gallia;  confu- 

tat.        _  341 

eius  in  lxfos  &:  a?gros  cura.  3S9 

Generalatum  inuitus  admittit.  595 

cius  inter  fummas  animi  dotes  fubmilfio. 

ibid. 
Cardinalatum  recufat.  ibid. 

Pontificatum  fugit.  ibtd. 

e  Societate  Iesv  primus  in  Africa  proximo 

fe  impendit.  607 

PrxpofitusGencralis  exiftensfuit  in  Belgio. 

a  Margareta  Parmcnfi  excipitur  Bruxella?. 

743.  6v  Louanij  ab  Academicis.     tbid. 

concionatur  Antucrpia?.      -  744 

quid  cgent  in  Bclgio.  859 

Iacobus  1'Hoftius  Sociis  pra?ficitur  Louanij. 

Iacobus  Miro  Prouincialis  inpublico  valetu- 

dinarioa?ger  decumbir.  389 

Iacobus  Stratius  quinquagefimum  Religionis 


R  E  R  V  M. 

annum  cgit  mbileum.  17 

au&or  fuir  Mcditationum  Quadragefima- 
lium.  791 

auctor  ctiam  precum  Antecineralium.  tbtd. 
Iaponum  L-gatio  adGregonum  XIII.258.396 
Iaponiun  mores  noftriscontrarij.  549.  &  feq. 
Japonaifnsn  Alartjrum  mors.  170 

eorxmdem  ui  iqne  alacritas.  579 

Iconom.ichi.i  m  Belgio.  768 

Iconomachia  Antuerpia?.  745 

Iesvs  primus  audtor  Socicratis.  64 

Iesvs  admirabilis  in  condenda  Societate.  1 14. 

&fq. 
Iesvs  dux  fortilfimus  nafcens  &  moncns  So- 

cictaci  fcqucndus.  122.  126.  117.  &  fqq. 
Icsvs  cv  Maria  falucis  certiifima  prarfidia. 

155 
Iesv  nomen cur  gcrat  Societas.    iz$.&fqq. 
Iesv  tmnini  nnlh  utnh  conjircudi.  160 

Itsv  nommu  virttts.  159 

Iefuita?  an  auan.  850 

an  ambitioli.  852 

an  commcdis  fuis  addidi.  851 

Iefuitarum  <Sc  ha?reticorum  oppofitio.        S43 
Ignatij  Azebedij  in  B.  Virgincm  affedtus.  77 

eiuidcm  cum  Sociis  mors  gloriofa.     169. 

y-,i.& fq-  ^6.&feq. 

Ignatius  Batleliers  egregius  concionator.  780 

S.Ignatius  piorum  librorum  le&ione  inalium 

virum  mutatur.  79 

a  S.Petro  fanacur.  584 

.  eo  crante  domus  tremor  quid  portendcrit. 

135 
ad  eius  conucrfionem  tcrra  tremic.        635 

ei  S.Maria  apparet.  72 

eius  affc&us  erga  B.  Virginem.  1 34 

a  B.Virgine  recreatur,  ocpuero  Iesv.     5S4 

B.Virginis  honorem  lasfum  ferro  vindicare 

ftatuit.  156 

Montcm  Serratum  inuiiit:  invia  caftitatem 

vouet:  ab  immincnti  periculo  liberatiur. 

75 
fe  in  monte  Serrato  B.  Virgini  confecrat. 

137  >         r 

in  a?de  Virginis  primum  facris  operamr.74 
qualis  initio  conucrlionis  fuent.  79 

emspietatis  tirccinium.  80 

quomodo    facram  militiam  fit  aufpicatus. 

*7  3 

ftudiis  animum  applicat:  inter  illa  qua:  paf- 

fus  fit.  81 

altiores  etiam  fcientias  a  fuis  doceri  vo- 

luit.  _  437 

poft  Christvm  6v  Mariam  aucftor  eft  So- 

cietatis.  78 

SS.  Ignadus  &  Xauerius  geminx  Societatis 

columnx.  83 

S.Ignatius  Socios  colligit.  81.205 

quare  cum  libro  dcpingatur.  69 1 

Inftituci  formulamPoncifici  proponinhuius 

de  illo  mdicium.  86 

Conilitutiones  icribit.  S2 

a  Christo&  B.Virginemireilhifiratur.^S^ 

cius  in  imponendo  Socictati  nomine,  mo- 

deftia,  68 

ciufdem 


I  N  D  E  X       R  E  R  V  M. 


emfdem  de  imponendo  nomine  Societati 

certimdo,  ibid. 

a  militia  voces  libemcr  mutiunir.  69 

ab  arterno  Patre  Filio  commeniiatur.      585 
eius  de  Societatis  progreilibus  prxdidtio. 

208 
fuurn  Ordinem  latiiis  quam  vllus  Funda- 

tor  propagatum  videt.  107 

eius  maiora  incrementa  quam  Lutheri.    1 9 
eius  incrementa  miraculum  funt,non  incre- 

menta  Lutheri.  20 

eius  cum  Deo  &  Caditibus  familiaritas.  5  8  3 
ems  per  ociiduum  ecftails  8c  initirutio  me- 

ditationis  de  duobus  vexillis.       80.  273 
S .Ignatius  fuit  magnus  in  minimis.  687 

Regul.is  minirnas  fuis  inculcat.  691 

examine  particidari  in  fe  mquirit.         6S7 
honoris  ltudium  compefcuu.  690 

feruorem  natune  comprelnc.  689 

jtillantem  exalienis  vlceribus  faniem  exfu- 

git.  3S8 

contra  improbos  dcfcndkur.     5S6.  &feej. 
eius  magnanimitas  euam  ab  hoihbus  tefti- 

mata.  583 

fuii  in  aduerfis  xquo  femper  animo.      689 
a  Christo  in  itinere  recreatur.  584 

eius  manfuemdo.  689 

quomodo  mundum  contcittpferit.         264 
luis  prareife  detre&ac.  8 1 

S  Ignatius  &c  Deus  contendunt,  hunc  ille  ho- 
norando,  hic  fe  abijcicndo.         585.  &  feq. 
S.Ignatius  fe  abiethim  reddens  magna  per- 

petrat.  1 1  7 

eius  erga  pauperes  &  infirmos  ftudium.387 
in  agris  pn  frequentia  hominum  concio- 
natur.  3  3  3 

pueros  docec.  3  5 1 .  &  feqij. 

quanti  feceritiuuentutis  inftitutionem.  349. 

a  Deo oppohtus eft  Luthero.  18.55.135.554 
eius  &  Lutheri  facta  contraria.  1 9 

contcrtur  cum  Cadare,  &c  prajfertur.     270 
inquoiimilis  D.Petro.  83 

fuk  phirimorum  tcftimoniis  vencrabilis.  5  S  8 
&  llluftlis  in  oculis  alienis  ,  obicurus  in 
fuis.  5  S  5 

S.  Ignatij  Sc  Societatis  dc6rrina  probatur.  643 

&ftcjq. 

S.Ignatius  arque  fnortuis  ac  viuis  adeft.     585 

ad  eius  inuocationem  paruulus  ex  alto  Li- 

pfus  furium  iterum  elcuatur.  630 

plurimas  partu  l.iborantes  adiuuat.      635 

miraculis  clarus,  etiam  in  minimis.        692 

puellam  torrente  raptam  in  mare  prodigio- 

se  fuftentatjCv  circumfulum  latc  unbrcm 

a  frugibus  arcet.  651.  &  Jeqy. 

eius  implor.uo  auxilio  ignis  hbidinis  &  in- 

fernalis  auertitur.  624 

varie  damiones  compefcit :  idem  facit  Xa- 

uerius  in  Oriente,  ideni  Staniflaus.    628 

S.Ignatij  plures  Socij  glacie  6c  ignc  tortiores. 

626 

eius    numifmate   &  imagine  ignis  exftin- 

guitur.  623 

ei  ventus  obedit ,  <Sc  tempeftati  ipie  domi- 


natur.  631 

S.Ignatij  cvSociorum  potcftasinaquam.632, 

■&Mf 

eorumdem  poteftas  in  terram;  6j$-&  feqq. 

S.Ignatius  plurima  vbique  miracula  patrat: 

cscos  illuminat.  636 

eius  patrocinio,  peftis  in  Perimia,Bononia;, 

Burgis  exftin^uitur.  624 

eius  Reliquiis  abigitur  agmcn  ingenslocu- 

ftarum.  635 

S.Ignatius  plurcs  mortuos  excitat. 


Romx  desens  Colbniac  videtur. 


630 


eiusEpiftola  ad  Philippum  Regem  proSo- 

cietate  in  Belgium  admitrcnda.  7  37 

frequens  fui:  in  Belgio.  854 

ftipem  e  Beigio  pecere  coniucuit.  7 28 

amauit  Belgas.  855 

eius  miracula  in  Belgio.  it>td. 

eiufdem  elogium  fepulcrale.  280 

faxt  fragmtne  percnffus  tgnem  diuini  amoru 

conapit.  714 

mtlitutm  nttttat.  302 

S.Jgnattj  crebra  &  diuturna  ieiunia.        7 1  j 

c&ittm  contemplattir.  1 6  3 

ems  Jiellas  notlu  contemplantis  affetlus.  164 

JieHarum  contemplattonc  in  ecttajin  rapitnr. 

ibid.&  feqq. 

ti  dimmts  amor  venturam  Societatis  pro~ 

genum  cxhtbet.  1 6 5 .  &  feqq. 

feruenter  orans  a  ferra  eleuatur.  719 

ad  Ecclejia  laborantis  attxtlium  deFiinatur. 

301 
Fabrttm  adhtbet  ad  conuerjionem  Xauerij. 

dtmno  amere  concionem  infammat.       718 

etus  anjptcto  Chrtsltantu  Parnajfus  adfttr- 

gtt.  450 

e x  amore  viuere  non  recufat.    706.  &  feqq. 

tjuidam  eum  fammis  dcttouens  ,  eodem  dte 

tgne  pertt.  7 1 6 

S.Ignattiis  Antuerpii.  hojpttio  exceptw,& ad~ 

iutfts.  9  30 

eitti  mors  fuauis.  711.&  ieq. 

Ignatius  Martinez   Regius  concionator  pue- 

352 

751 

415 

tbtd. 

tbtd. 

414 


ros  catechilmum  docct, 
Ilftx  in  Prifia  Collegium  inchoatum. 
Imitatio  neceifaria  in  militia. 

item  neceflaria  in  artibus. 

etiam  in  Reipublica:  adminiftratione 

eft  vtihsad  virtutem. 
ad  Imitationem  indita  eft  a  natuia  propenfio 

415  ■  a 

Imitatione  primorum  Patrum  Societas   no- 

ret.  412 

ad  Imitationem  primorum  Societatis  Patruin 

adhortatio.  417 

Inducia:  duodennales  in  Bclgio.  758. 81O 

Inoratitudo  multorum  erga  Socieratcm.      853, 
Inln lici  fubinde ,  dum  nocere  volunt,  profunt. 

498 
Inftitutio  pucrolum  vtilillima. 

pro  eadem  S  Ignatij  iblicitudo. 
Jnjlttuno  barbarorum. 

luuentutis. 

puerorum 


Ffffff 


35° 

35» 
467 
468 
470 
Inut- 


INDEX        RERVM. 


Jntridtafruftra  Societatcm  oppugnat.         565 

Soctetati  obtretlaus  fibt  danmum  acccr- 

fit.  5^7 

loannes  Aftenfispotens  concionacor.         779 

pacicur  Neomagi  ab  hacreticis.  840 

loannls  Auftriaci  de  Francifco  Porrezio  iiuii- 

cium.  264 

Ioannis  Berchmanni  maturitas  in  puerili  xta- 

te.  38 

eius  brettc  elogium.  1 7 1 

eius  vitae  fumnurium.  594 

iuuenis  fuit  aagelicust  68 1 

loannes  Bonifacius  4:.  annos  litteras  huma- 

niores  docet.  3  44 

leannis  Codurij  clbgium  fepulcrale.         29  5 

Ioannis  Corfi  mirabiiis  mutatio.  3  3  4 

IoannesDauid  Paftor  Societatem  inducit  Cor- 

rracum.  752 

fit  ipfe  Societatis.  ibtd. 

loannes  Hamelius  moriens  Angeli  adfpectu 

recreatur.  874 

Ioannes  Leonius  Belga    auctor  Sodalitatum. 

<59.420.773. 

Ioannes  Maldonatus  Panfus  Theologiam  do- 

cet  magno  Doctorum,Abbatum  &.  Epifco- 

porum  concurfu.  340 

idcm  13.  Miniftros  Caluiniftas  Sedanicon- 

uincit.  341 

Ioannes  Nunnius  PatriarchaadRegem  Abai- 

finorum  deftinatur.  218.608 

in  Indiam  foluit ,  vrgetque  iter  in  Abai- 

fiam.  609 

cumilluftri  fanctitacis  indiciomoritur.  tbtd. 

Ioannes  Ramirius  vna  concione  22.  famofas 

nmlieres,  ex  30.  qua?  aderant,  ad  melions 

vica:  inftitutum  transfert.  3  37 

Ioannis  Vningi  conftantia  in  carcere  Hollan- 

dico.  802 

lofcpht  Anclneta  breue  elogium.  :  167 

fuit  virtute  &.  miraculis  illuftris.  611 

eius  orantis  caput  ardere  videtur.  626 

contra  ficcitatem  terre_  &  ardorem  folis  pro- 

digio  profpicit.  ibtd. 

exuftam  manum  iigno  Crucis  fanat.    tbtd. 

in-tranando  aere  mirabilis.  631 

orat  inter  fluctus  maris  circum  fe  fufpen- 

fos.  634 

rediuiuum  baptizat.  ibid. 

aquam  mutat  in  vinum:  oleum  facitinex- 

hauftum.  ibtd. 

plunmis  morbis  medetur.  ($37 

cum  animalibus  ferociilimis  innoxie  ludit. 

ibid. 

Iprenfis  Collegij  origo.  754 

ltahca  nobtlitatis,  qu&  Societati  nomcn  dcdit, 

fpectmen.  3  07 

Iubilandi  caullx  Societati  qtu  proprix.  18. 21 

Iubilarij  adhuc  in  Belgica.  quidam  viuunt.  17 

Iubilci  vis  cx  hgmticario.  1 1 

eiusorigoapudHebracos.  tbid.&fecj. 

lubileus   Hcbnxorum  non   fuit  typus  Iubi- 

lei  Chriftianorum,  fed    dief  Pentecoftes. 

M 

Iubileus  Chriftianus  vcrofimiliter  obieruatus 

ab  interminione  Ludorum  faxularium.Hv^ 


ibid. 

centcfmio. 


inchoatur  a  Christi  natiuitate.. 
vario  cempore  celebratus. 
decernitur  celebrandus    anno 

ib'd. 

eius  cckbritas  cxcitare  nos  debet.  260 

Iubileus  priuatus  annorum  quinquaginta  01- 

tus  a  Bclgis.  16 

eius  ritus  cc  lmnnmicaces.  ibid. 

raro  hunc  attingunt  Patrcs  Societatis  in  Bel- 

gio.  tbid. 

Iubilum  qitid.  10 

lubilum  fcrale  fectx  LufheranaCt  18 

luramenti  formula  contra  Ioannem  Aunria- 

cum  &  Hilpanos.  8  3  5 

Iuftus  Liplius  Sodalis  B.  Virginis.  774 

quanti  fecerit  Societatem.  893 

L. 

LAbor  Societatis  &  induftria  oftendit  fe 
per  totumorbem.  703 

Laborcs  Sociorum  varij.    '  701 

Laminus   Torrentius  Lpifcopus  Antuerpien- 

fis  Collegij  Louamenns  fundacor.       744 

eius  Epiftola  ad  Academicos  Louanienies 

pro  Societate.  881 

Laurencij  Beyerhnck  teftimonium  de  Cate- 

chifmis  Societatis.  355 

Laurentius  Euerardi  ab  ha;reticis  necatur  m 

Belgio.  8g8 

Lauretana  xdes  Societati  commiila.  75 

Lainius,  vide  Iacobus  Lainius. 
Lectiones  Societatis  Academiartun  priuilegiis 

gaudent.  338 

Lectiones  bonarum  litterarum  Societati  quaii 

propria:.  342 

Lcctionum  Sociecacis  fructiis.  340 

Legati  Regum  Iaponia:  ad  Pontificem  Gre- 

gor.  XIII.  221.258 

Legati  fpirituales  quales  efle  debcant.         255 

Leonardus  Keilehus  Belga  pellitur  Neoma- 

go.  840 

eius  breue  elcgium.  868 

Lconardus  Leflius  Belga,vits  Religiofa:  quin- 

17 

847 
84S 
«77 
Alberto 
888 
'49 


quageiimum  annum  celebraiuc. 
Pelagianifnu  mfimulacur. 
eius  doctrina  probatur. 
'ems  breue  elogium. 
Leopoldus    Arcfndux    Societatem 

Principi  commendat. 

Libertas  vera  qua:  iit. 

eius  amor  omnibus  a  natura.  iniitus.  148. 

&  feq. 

Librorum  huius  Operis  feries.  21 

fmgulorum  argumentum.  21.22.23 

Librorum  a  Societate  editorum  vtilitas.    795 

Librorum  obfcenorum   le&ionem    Societas 

profcribit.  92 

Lirani  Collegij  origo.  765 

Litteras  humaniores  docere    Societati   quaii 

proprium.  342 

Louanij  defcriptio.  730 

Louanieniis  Academia  fafcularem  annum  bis 

celebrauir.  9 

eius  teftimonium  de  Societate,  886 

Louanieniis  Collegij  origo.  741 

L0J0I4 


INDEX        R  E   R  V   M. 


LeyoLt  nomen  ccntum  annoscontinet.  49 

Ludi  fxculares  vnde  dicri.  4 

eorum  origoapud  Rora.mo?.  ibid. 

celebrati  centeiimo  quoque  anno,  non  cen- 

tefimo  decimo.  6.  &  feq. 

eorumdem  feries  vfque  ad  annum  milleh- 

mum  V.  C.  7 

Ludi  feculares  cv  Terentini  fortc  non  funt 

iidem.  8 

Ludi  faeculares  vltimi  ab  Honorio  Imper.  ce- 

lebrari»  9 

vetiti  putantur    a     Conftantino    Magno, 

ibid. 

Ludorum  fecularium  ritus  ec  celebritas.        j 

corum  celebriras  mutara  a  Chriftianis  in  Iu- 

bileum.  914 

Ludouicus  Blofius  Religiofos  fuos  Exercitiis 

S.  Ignanj  excohcurat.  383 

cius    Epiftola  ad  Viglium    Prxfidem  pro 

Societate.  885 

Ludouicus  Gonfaluius  Sebaftiano  Rcgi  Luli- 

tanix  inftituendo  operam  dat.  2  1  o 

Ludouici  Granatcnhsdehbcllo  Excrcitiorum 

iudicium.  381 

Ludouicus   Requefenius  Belgij   Gubernator, 

magnus  Societatis  patronus.  746.  889 

Lugdnnenfis   ciuitas    fuas    Societati  fcholas 

tradit.  339 

Lufitani  Antucrpix  plurimum  defcmnt  So- 

cietati,  &  cur.  7  <j  3 

Lutheranx  fe&x  ferale  iubiium.  1 8 

Luthero  cum  fuis  opponitur  Ignatius  &  So- 

cietas.  SS1-^"  fe(J1  - 

M. 

MAdridius,  vide  Antonius  Madridius. 
MagiftratHum  variorum  de  Societate 
iudicia.  889 

Masmanimitas  S.  Ignatij   ctiam  ab   hoftibus 
xflimata.  .  __  j!>5 

Mahometanorum  opimo  de  Galpare  Barzxo. 

Maiorum  c;efta  pofteris  funt  pro  ftimulo ,  ne 

aliqu.mdo  degenerent.  li&feq. 

Maiorum  laus  eft  argumcntum  minonbus  ad 

virtutem.  -661 

Maiorum  fepulcra  virtutibus  maximc  nobili- 

tantur.  699 

MarcellusFrancifcusMaftrilliuscxcuffumtor- 

mentoglobum  illxfustxcipir.  617 

eiufdem  a   S.  Xaucrio  muaculose   fanati 

gloriofi  mors.  y^o.&fcqq. 

Marci  Porcij  Scdalitas.  4 1 8 

S.  Maria  Virgo,nutrix,  patrona,&:  altera  So- 

cietatis  auctor.  71.  158 

Ignatio  apparet.  72 

Igaarium  &  Socictatem  Deo  peperit.    ibid. 

Scaetacem  fouct.  140.  &  141 

MarijE  honorem  lxfum  ferro  vindicare  fta- 

tuiclgnatius.  1  $6 

ei  in  monte  Serrato  fc  conlecratlgnatius.i  37 

cidem  Societas  dedicatur.  141.  &  fcq. 

ciufdcm  ope  fcripta  Excrcitia  fpirituali.1.7  ; 

eius  cultus  a   Sccietaic    varie  procuratur. 

35»-775- 


eiufdem  Feftorum  celebritas  a  Societate  va~ 

ric-  aucta.  77 

eius  immaculata  Conceptio  a.  Societate  de- 

fenditur.  1 39 

M  A  r  1  a  multis  auctor  fuit  Societatem  in- 

grediendi.  76 

in  patronam  non  electa,  cauffa  fuit  defcctio- 

nis  a  Societate.  ibid, 

eius  benericiain  Sodalcs.  368 

Petro  Ferro  apparejs  famtatem  attulit.     74 

Mari^   Virgmis   Dolorofx    ftationes   in 

Belgio  Societas  excicat.  779 

M  A  r  1  a  Vir^o  Ignarium  eiufque  Socios  in 

hlios  adfcifcir.  1 6  r 

Societatem  illuslnorcsque  eiufdcm  perfonas 

Ignatto  vattcinatitr.  ibid.&feqq. 

M  A  r  1  A  oratur  pro  tncolumitate  Societatts, 

&  perpctitts  cms  wcreincntis.  40 

M  a  R 1  a  &  I  e  s  v  s  cercilhma  lalutis  prx- 

fidia.  1 3  5 

Maria  Hungarix  Regina,  Belgij  Gubernatnx, 

libelhun  Yuppliccmpro  admittenda  Socic- 

tate  repudiat.  7  35 

B.Maria:  Magdalenx  de  pazzu  v.ifio  de  fan- 

ctolgnatio.  58> 

Maronita  e  Societare-  crucidatus  apud  Ara- 

bes  J32 

Maronitarum  Seminarium  Romx.  226 

Martinus  Antonius  Delrio  Belga.  875 

Martyr  primus  de  Societate  Antonitis  Crimr- 

nalis.  __       5z5-^/fl7- 

Martyres  Societatis  in  Anglia  varij.  555.  & 

feqq. 
<JAtariyres  Societatis  I  r  s  v.  16S.Sc  feqq.72  j 
Alartyres  Societ.ui>  vulncnbtts  ornantttr.  575 
tjttartyres  vafa  'Dei  eletia,  cjtttbtis  laponta 
trittmpbat,  7Z.^ 

Martyrum  conftantia  nobisimitanda.        549 
Martyrum  gloriam  xmulatie  Societate  varij. 

545-^iV7- 
Martyrum  prenofa  mors.  580 

Martyrij  gloriam  Socictas  I  e  s  v  a  cruce  ha- 

bet,  6iy.&feqq. 

Martyrij  purpura  Socictatis  e  cxde  fortium 

virorum.  tbtd. 

Martyrio  aut  morte  pro  Ciiristo  varij  c 

Societate  affedti.  404. 5  2 5 . &  feqq.  5  3 1 .  & 

fcqq.  537.  702. 
Maftrilhus,w<a!<?  Marcellus  Franc.Mafttillius. 
Mathias  Houius  Archiepifcopus  Mechlinien- 

fis  quinquagefimum  facerdotij  aunum  ce- 

lcbrauit.  16 

Matthxus  Riccius  erucis  adorationcm  Sinis 

perfuadet.  4-8 

Maturitas  morumin  Socictatc.  37 

Macuritas  eximia  in  Iac.  Lainio,  Franc.  Stra- 

da ,  Aloyfio  Gonzaga ,  Stamflao  Koitka, 

Ioannc  Bcrchmannu.  38 

Mauri  m  B.  Virginem  blafphemia.  1 36 

Maxentij  in  Conftanrinum  Imp.  apparatus  & 

prahum.  _  -73 

Maximtliantu    JTartenbergtciu  e  BoiorUm 

Dttctim  fanguint  Soctct.it :s  1 1  s  v.        305 
Maximilianus  Capclla  mirabiliter  Sociis  ad- 

iuncitur.  S59 

^fftfff  x  Medi- 


IKDEX        RERVM. 


Meditacioncy  Quadragcfimales  in  Bclgio  or- 
tx.  791 

in  eodem  florent.  tbid. 

Melchior  Cerda  30.  annis  humaniorcs  littcras 
profitetur.  344 

Memoria  quorumdam  admirabilis.  780 

rJMejJis  defcrtptio.  _      184 

MetuReligiofos  Ordines  regi,perniciofum.ioi 
Michaelis  Ayatunij  diicipuli  Societatis  pccni- 

tentia.  ,  345 

Michael  Turrianus  Reginx  Lufitanix  Con- 

feflarius  pueros  Chriltianis  prxceptis  im- 

buit.  3  5 2 

Militaris  pietas  in  caftris  Rcgiis.  8  1 6 

Militari  vocabulo  cur  Societas  Iesv  dicta.i 2 1 
Millefimus  annus  D.  Bauonis  cclebratus  a 

Gandenlibus.  9 

Millefimus  annus  V.  C.  qua  folennitatc  cc- 

lebratus.  8 

Millelimus  annus  a  martyrioD.  Lsuini  Gan- 

daui  celebratus.  9 

Minimainfpintualibus  magni  facrenda".  688 
Minimorum  obleruatio,  iignum  magnaevir- 

tutis.  ibid. 

Miraculum   primum  ac  maximum  in  Socie- 

tate,  eft  ipla  Societas.  621  .& feqq . 

MiraculaS.  Ignatij  &  Sociorum  circaignem. 

item  circa  aerem ,  &  aereas  dxmonum  po- 

teftates.  617. &  ftqq. 

Miracula  aliquot  illuftriora  S.Ignadj  in  dx- 

monem.  629 

S.  Xauerij  circa  ignem  varia.  62  j 

M.koivide  Iacobus  Miro. 

Miieriae   adfipecfus   commiferationem   exci- 

tat.  898 

Mifcncordix  operain  caftris  Regiis  exercent 

Patres.  816 

MilMoncs,  vide  Excurfiones. 
sJfydjfiones  ad  nutum  Sumnu  Vonttfcis.     522 
in  Mifllonibus  morigloriofum.  829 

ad  eas  Patrum  promptitudo.  ibid. 

Milliones  per  agrum  &  oppida  florent  in  Bcl- 

gio.  781 

Jllijfiones  nouioibis.  3  27 

Miifioms  Anglicanx  initium.  2 1 4 

Miflioad  Babylonios,  Colchos,  &c.  227 
Miflio  caftrcnhs.  804 

quosin  Belgio  habeat  labores  &pericula.9U 

quam  iitardna.  806.  &~  feqq. 

cius  frudtus.  809.910 

obtredtationem  patitur.  810.811.911.07"/^. 
Aliffio  cafhrcnfis  ammas  quarit.  241  .&  ieqq. 
Miflionis  Hollandicx  initia.       j'$ji&fiqq. 

eius  fructus.  800 

Catholicos  iuftentat.  tbid. 

plurimos  hxreticos  conuertit.  ibid. 

admirandis  a  Deo  illuftratur.  804 

MiflionisHollandicx  varij  Patres  incarccran- 

tur.  801 

eius  latebrs.  non  fme  fruivu.  940 

eius  frutlus  etiam  ex  httreticis.  9  3  9 

ammos  ettam  effcratos  dcmulceu  938 


Miflioad  Maronitas. 


2iJ 


Miflionaualis.        Siy.&feqq.  911.  &feqq. 


eius  caufla&origo.  817.818 

quam  fit  ardua.  8 1 9 

varijeiusfrudtus.  820.     in  tcmpeftatibus 

&  naufragiis.    tbid.     in  prxliis  mariti- 

mis.  821 

zSKijfio  naualis  ardun  &  horribilis.    944 

eius  vtthtas.  94  J 

eius  lucra.  ■     94  J 

ciufdem  Miffionis  Tatres  animas  infiante 

pcriculo  expiant.  946&ieqq, 

item  lacrymis  poemtentim,  animas  adfvr- 

tum  falutts  promouent.  948 

Miflio  ad  pefte  infectos.       S 26.  &  ftqq-<)  1  J 

ad  cofdem.  949 

Milfio  in  Sueciam.  2 1 9 

Miflio  in  Tranfiluaniam.  214 

M  iflio  in  Virginiam.  2  3  4 

Miflio  in  Yezo  vltra Iaponiam.  222 

Mogoris  potentia.  225 

Mons   Martyrum  B.  Virgini  facer  Sociecati 

initium  dedit.  138 

in  Moncc  Serrato  Ignatius  fc  Deiparx  confie- 

crat.  1 37 

Mores  Iaponum  noftris  contrarij. 549.0^/^7. 

Moriendi  in  Societate  fecuritas  adftruiturre- 

uelatione  fitdta  Patri  Balthazari  Aluarez, 

&  Alphonfo  Rodriguez.  649 

hxc  fecuritas  probatur  exemplo  Hofij  & 

Codurij.  ibid. 

Moricntium  in  Societatefingularis  felicitas. 

G^&fiqq. 

eorumdem  priuilegmm  aflertum  teftimo- 

niis.  648 

Mundus  contemptui  habendus  vt  vincatur. 

265. 

eius  voluptas  vana.  42  j 

eiufdem  pericula.  154 

quam  miferum  fitei  feruire.  263 

Mundum  vincere  quid  iit  ,  &quidnomine 

mundi  intelligatur.  z6$.&jeqq. 

■   eum  vincere ,  cft  homines  fubiicere.       26S 

Mutius  Vitellefcus  iam  vigelimoquintoanno 

Societati   prxcft,  vt  Prxpofiuis  Genera- 

lis.  _  17 

quinquagefimum  exccftit  vitx    Religiofx 

annum.  ibid. 

N. 

NAturx  deprauatx  vitia.  9  S 

Nauale  prxlium .  822 

Naualis  Miffio,  vide  Miflionaualis. 
Naualis  Milfionis  labores  &  pericula.       9 1 2 
Naufragium  memorabilc.  821 

Neoportana  pugna.  808 

Nicolaus  Bobadilla  xger  xgris  inieruic.     489 
eius  elogium  fepulcrale.  295 

Nicolaus  Goudanus  Belga ,  Ntmtius  Apofto- 
licus  in  Scotiam.  867 

Bcrgizomij  concionatur.  tbid, 

eius  eloquentia.  77«; 

Nicolaus  Lancilottus  primus  e  Societate  litte- 
ras  humaniorcs  tradit.  343 

Nicolaus  Lanoius  Belga.  868 

Nicolaus  Montanus  trucidatur   in  Miflione 
caftrcnfl.  S08 

?iobi- 


I  N   D   E    X 

NobiiesmUlti  5ociet.it i  adfcripti  302.  &  feq. 
Nobilium  e  Socictate  Bcatis  adfcriptorum  fpe- 

cimen.  305 

Nobilitas  Belgica  fan&a.  900 

Nobilitas  virtutis,  non  ftirpis,  laudanda.  544 
Nobilitas  vatta  eft  ftnevtrtute.  303 

Nomen  aliis  commune  fxpe  vt  proprium  ailii- 

mitur,  7 1 

Nomina  variis  ex  cauflis  imponuntur.       1 08 
Nomina  quatuor  littcris  Deum  exprimentia. 

106. 
Nomen  Iesv  cur  gcrat  Societas.  108. &  fcqq. 

123. 124.125. 514- 

Nominis  Iesv  litterarum  conlideratio.       10G 

Nomtnts  Iesv  encomtafticum.  156 

de  eodem  nomine  elegu  tres.       1 57  .&  feqq. 

Nominis  Mahi^  feftum  Sacietas  in  Belgio 

inftitnit.  779 

Nofocomia  ftudiofi  flime  in  Belgio  frequentat 

Societas.  787 


OBedientia  virtutum  parcns.  9 1 5 

Obedientia'  laus.  9 1 8 

eft  compendium  perfectionis.  9 1 9 

iimilis  eft  primo  mobili.  ibtd. 

viaeftccmflimaad  victoriam.        405.921 
eam  Socieiatis  tefleram  eife  voluit  Ignatuis. 

93- 
Societati  eft  commendatiffima.  40  5 

Obedientia  Societatis  prompta.  406 

Obedientix  Pontificix  in  Societate  votum. 

Obedientia in  arduis  Societati  familiaris.  642 

Obedtcntiafactlts.  190 

comparat/tr  obediens  fpbtrte ,  qu&  factlltme 

tn  omnem  partem  mouetur.  ibid. 

Obcdtentta  Soctetatis  teffera.  ibid. 

Obeduntia  nutttm  intuetur.  19 1 

Obedientta  prompta.  192 

Obcdientta  velox.  193 

Oliuerius  Manarxus  Belgicx  Prouincix  Vifi- 

tator.  .  753 

Operarum  Societatis  charaiSter.  400 

Opus  perficitur  natura  ,  artc  ,  exercitatione, 

miiutionc.  41 i.&  fcqq. 

Orantc  Ignatio  B.Virginem  domus  trcmmt. 

:35- 
Orario  frequens  caftitatis  prxfidium.  9 1 

Orariones,carmina,emblcmata  Operi  admixta 

tamquam  miflilu.  25 

Ordincs  diucrii  Rcligioforum  quare  a  Dco 

mftituti.  Sh&feejf 

Ordmes  duo  in  cxlis  prxcipui ,  duo  item  in 

terris.  3  57 

Ordines  qmdam  honorificam  appcllationeiu 

adepti.  125 

Ordincs  aufteritas  vitx  &  mcrita  commen- 

dant.  3  3 1 

Ordinum  Rcligioforum  de  Socictatctcftimo- 

nia.  887 

Ordines  Fcederati  in  Societatcm  acccnduntur 

a  pfeudoeuangelicis.  805 

Oftcndana  oblidio.  809 

Otho  Campenfis  ab  hxrctick  crucidatur  in 


R   E   R  V  M. 

Belgio.  ibid. 

Otij  fuga,  prxfidium  caftitatis.      •  92 

Otta  ft  tollas,  periere  Cuptdmu  artcs.  1 8  j 

Otryadis  generofitas.  276 

P. 

PAcificationes  infignes  in  Bclgio.  789 

P.Paezius  in  Abaflia  quid  egerit.        228 
Talma  anno  centefimofertfrullm.  50 

Paraquaiia  Patres  expctit,  &  impetrat.       399 
Paraquarienfium  mores.  233 

Tarnafftn  Cbrisliaittts  ausf>iciis  S.  Tgnatij.  450 
Pafchafius  Broetus  ,  Edmundus   Augenus, 
Claudius  Raftellus  in  Gallia  virtute  con- 
fpicui.  6 1 5 

Pafcnafius  Broetus  Belgafuit.  859 

eiufdem  elogium  {epulcrale.  290 

Patientia,We  Aducria,  Societas  paticns. 
Patres  plurimi  in  obfequio  peftiferorum  ex- 
ftindti.  827 

Patrum  primorum  Socictatis  exempla:      4 1 5 
eorum  imitatione  Socictas  iiorct.  4 1  2 

eorumdem  fructus.  416 

Pauciflimi  ienes  in  Prouincia  Societatis  Flan- 
dro-Belgica,&  cur?  829 

Paulus  III.  qui  Societatem  confirmauit,Car- 
dinalis  fuit  tit.SS.Cofmx  &  Danuani.  1  2 
is  apudS.Malachiam  hoc  fymbolo  prxii- 
gnzms, Hyac/nthtt/  Aledtcorum.       tbtd. 
eius  de  libello  Exercitiorum  iudicium.   3  S 1 
Paulus  IV.  Papa  Societatem  Belgicam  com- 
mcndat.  *.  882 

Pauli  V.  in  Societatem  fauor.  654 

Pauli  Mandariniin  China  conuerfio.        397 
Paupertas  Socictatis.  90 

Paupertas  ftbt  fuffictens.  178 

expedita.  176 

omntcurdfoltita.  179 

fapiens.  175 

qtuftuofa.  177 

Paupertatis  fplendori  1S0 

Taupertatis  non  laxandn  vot/tmfacit  Socteta;. 

19S. 
Tcccati  tttrpitudo  pueris  expltcatur.  47 6 

Perfectio  in  minimorum  obferuatione  conli- 
ftit.  „690 

Pcrlarum  Legati  filij  baptizati.  225 

Pcrjlctitio  Sucietatem  ornat.  575 

Perfecuttonis  meritum.  576 

Pefte  infe&is  Societasopitulatur,w*^e  Millio 

ad  pefte  infe&os. 

Pcfte  laborantibus  Patres  opcm  fcrunt.     S  27 

Pcfte  infedtis    ieruientcs  olim  Sancris    ad- 

fcripti.  914 

Pctrus  Buzclinus  ab  hxrcticisnecatur  in  Bcl- 

gio.  SoS 

Pctrus  CanifiusBeigagrauflirnus  fuitinAula 

Bauarica  concionator.  3  3  5 

pertchtanti  per  bxrc/im  Europx  infignem 

operam  natiat.  441 

cius  brcucelogium.  861 

cius  exfellens  obedienria,  91  y&  fiqqyiz 

quid  egcrit  in  Germania.  9 1 7 

ab  hxrericisdictusCanis  Auftriacus.  ibidt 

cius  de  obcdicntia  prxclarx  voccs.         920 

Fff  fff  j  egre- 


INDEX        RERVM. 


egrcgia  magnanimitas.  ibid. 

Petrus  Diaz  cum  quatuordecim  Sociis  inma- 

re  deturbatut.  5  3  3 

Petri  Eulartij  infignis  conftantia  in  conflictu 

Fleruuiacenfi.    "  S12 

Petrus  Faber  in  Hifpaniam  niittimr.  2 1  o 

Ronic^  publice  facrasLitteras  profitemr.  3  38 

cum  Sociis  in  Septemtrione  Apoftoliea  ran- 

dtitate  fuit  illuftris.  6 1 5 

Louanium  venit.  7  5 1 

ibidem  multos  excolitipiritualibus  Exerci- 

"is.  731 

iubetStradam  Latine  concionari.  tbid. 

nouemdecim  limulBelgas  mSocictatem  ad- 

mittit.  7  3  3 

Tetrtts  Faber  ex  amore  ad  mortem  adfptrat. 

7o6.&ieqq. 

quid  egerit  in  Belgio.  S  5  8 

eius  elogium  fepulcrale.  285 

,Petrus  Faber,  &  Cornelius  Vishauxus  fua 

prece  impetrant  ventos  propitios.  734 

Petrus  Ribadeneira  agit  apud  Regem  pro  ad- 

millione  Societatis  in  Belgium.  7  3  S 

fatisfacit  argumentis  Viglij  Prxfidis.     739 

Lonanij   frequenti  concurfu  Latine  dicit. 

334-739- 

eiusbreueelogium.  860 

Petrus  Spiga  Calaritanus  §ocietatem  ingredi- 

tur  Louanij.  *"  871 

Philippus  II.  Hifpaniarum  Rex  quid  fecerit 

pro  Catholica  Religione.  895 

eiufdcm  prxclara  vox.  896 

eius  de  Societate  iudicium.  887 

admittit  Societatem  in  Belgium.  740 

e  Belgio  in  Hifpaniam  abit.  768 

Philippus  IV.  Hifpan.  Rex  Madriti  Acade- 

miam  Societati  erigit.  338 

Philippus  Melanchthon  moricns  ingemifcit 

orbem  breiu  Iefuids  replendum  20 

Pius  IV.  Societatem  Belgicam  Granuellano 

745 


Card.commendat. 


Pius  V.  Societatem  confirmat  vt    Ordinem 

mendicantem.  S^ 

Polomam  pnmus  e  Societate  adiit  Salmeron. 

213. 
Polonix  Societas  vtilis.  2 1 4 

Pontifex  Societatem  Romxdocerevoluit.  43 S 
Pontificum  fauorin  Societatem.  6$i.&feqq. 
Pontificum   ncpotes  in  Societatem  benefici. 

209. 
Populenfis  Ducis  in  Sodalitatem  D.Virginis 

amor.  424 

PofTeuinus,  vide  Antonius  Pofleuinus. 
Pofteri  maiorum  gefta  xmulantur.  2. 3 

Potus  nimij  coercendi  infignis  modus.  365 
Prxdichones  obfcurx  funt ,  &  ab  euentis  lu- 

cem  accipiunt.  58 

Praedidtioncs  bonorum  malorumqueincaute- 

lam,  folatium  &  commendationem.        57 
Przpofiti  Generales  Sockt.  in  lui  inititutione 

B.Virginis  fauorem  experti.  78 

Prxfemationis   B.  Virginis  Feftum  in  Belgio 

■  111.     colitur.  779 

Preces  antecintrales  Louanij  primiim  inftitu- 

ts.  -jyi.&fcqq. 


exdcm  florent  in  Belgio'.  79?, 

Primi  Patres  vota  nuncuparunt  in  xde  &  felte» 

B.Virginis.  74 

Primorum  Patrum  multi  in  Beleio  fuenmt. 

7,8.  h 

Principum  pueritia  a  Societate  inftituta.    3  46 
Proieflionem  folennem  primi  Patresin  beu- 

tx  Virginis  facello  edunt.  7  j 

Prouidentia  Dci  in  partitione  Sociorum  pe* 

orbem  expcnditur.  616 

Prouidentia  mira  Dei  crga  puerum  fepten- 

ncm.  82 { 

Prouincia  Germanix  Inferions   tft  ab    ipfb 

Ignatio  inftituta.  740 

diuiditur  in  Rhenanam  2c  Belgicam.    741 
Prouincia  Belgica  diuiditur  m  Flaiidro-Bclgi- 

cam  3c  Gallo-  Belgicam .  ibtd, 

Pueri  etiam  ad  virtutem  maturi.  3  j(J 

Pueri  Malabarici  in  Fide  conftanti.i.  557 

Pueri  docentur  orare  ante  refcclionem.      478 
Pugna  Neoportana.  75$ 

Qfartnm    Societatis    votum  obcdienti.1 
Summo  Pontifici.  1  9  4 

Quaternario  fere  rerum  natura  conftat.    1  c6 
Quatemariis  adornatus  Dei  triumphus.    107 
Quingenteiimus  annus  D.Norberti  celebra- 
tus.  10 

Quinquageiimus  annus  ftatuitur  Iubileus.  15 
Quinquageiimus  annus  facerdotij  a  Mathia 
HouioArchicpilcopoMechlinienficelebra- 
tus.  iS 

Quiiiquagefimus  annus  Religionis,  a  Guliel- 
moHercano  ,  Francifco  Coftero,  yEgidio 
Biuario,Leonardo  Leflio,Iacobo  Stratio  ce- 
lebratus.  17 

Quinquecclefienfis  refidentix  initium.    216 

R. 

REges  &:  Principes  difciplina  Societatis 
exculti.  436 

Regimen  Societatis  eft  monarchia  mixta  ari- 
ftocratix.  1 4  y 

eftoculatum.  147 

&  fimile  gubcrnationi  nauigij .  ibid. 

Regnorum  &  1'roumciarum  per  Societatem 
conuerjio.  3  2 1 

Regioncs  Europx,  in  quibus  Societas.      2  1 9 
Regula   Societam  abjqite  obligatione  peccatt. 

'74- 
Religiofx  vitx  fccuritas.  1 J4 

Religioforum  inftituta  diuerfa.  204 

Religiofus  aliquis ,  ne  contra  Ignatium  cala- 

mum  ftringat,  diuinitus  deterretur,       587 

Renouatto  jptrttus.  2'cO 

Renouatio  votorum  in  Societate:  8t  quis  eius 

finis.  97 

de  cadem  renouatione  oratio.    148. cr-  fccjq. 
Reitoiiattovotorum.  l^p 

Refidcntia  Conftantinopolitana.  217 

Refidentia  Naxenfis.  ibtd. 

Refidentia  Smyrnenfis.  ibtd, 

Rcx  Hilpaniarum  Atlas  Catholicx  Religionis 

in  BtTgio.89 j.         Vidc  Philippus  II. 

negaq 


I   N  D  E    X 

•   negat  fuis   fubdicis  libertatem  confcientix. 

£96. 
Regum  Hiipanix  in  Societatem  beneficentia. 

i35- 

Regis  S inarum  in  Socios  benignitas.  2. 2  3 

Ribadeneira,  vide  Petrus  Ribadeneira. 

Robertits   Bellarminus  omnibus  venerationi 

eft.  598 

quid  egerit  in  Belgio.  X60 

Theologiam  Louanij  concurfu  magno  pro- 

fitetur.  339 

Cardmalatum  cogitur  admitterei  597 

a  iufcepta  diqnicace  lubmiflion  ibid. 

fibi  foli  vilekit.  598 

cum  opinione  fan&icacis  moricur.  599 

Roberti  Ckiflbnij  eloquentia.  745.748 

P.Rochi  Gonfales,&  AlphonliRodrigucs  ce/a 

corpora  exuri  non  polfunt.     626.  &  feqq. 

Ruatdus    Tapperus   Academix   Lotiamcnlis 

Cancellanus  facit  Exercitia.  731 

Societacem.  deprxdicar.  SH6 

eius  infigne  teftimonium  de  P.  Adriano. 736 

Rudolphus  Aquauiua  primus  e  Soctetate  Re- 

gnum  Mogoris  adiit:  eitis  lllic  ianctitas  cc 

continentia.  225 

cum  qttatuor  Sociis  trucidatur  a  Barbaris. 

Rudolphus  Habsburgicus  Imperiumacquifi- 
■     uit  Religione.  892 

Rurxmundani  Collegij  origo.  759 

S. 

SAcerdotes  indoctt  facile  contemnuntur. 
434-  , 

Sacramentorum  frequentacio ,   eiusque  fru- 

ctus.  37 1 

de  Sacramentorum  vfu  per  Societatem  propa- 

gato  magnorum  virorum  teftimonia.   i&id. 

&  ftqq. 
in  Saciamentorum  infticutione  Dei  elucetbo- 

nitas.  369. 

ad  Sacramentotum  frequentem  vfum  Socic- 

tashortatur.  371 

opponunt  fc  Valentini,  fed  fruftra.        ibtd. 

Sxcularisannus  feu  Iubileum  Acaderribe  Lo- 

uanienfis.  9 

Sxculi  huitis  imago  pofteris  relinquenda.       1 

erit  pofteris  lxtitix  caulla  cv  graturum  aclio- 

nis.  2 

Salomon  in  pueritia  venerabilis ,  infenectute 

defpicabilis.  3  7 

San£ti  tutelares,  qui  natali  prxiunt,  rcctc  ob- 

feruantur.  2  9 

Sancti  ante  conuerfionem  nxuos  fuos&vitia 

habuerunt.  1 50 

San&orum  cultus  per  Sociecatcin  excitatuS  in 

Belgio.  791 

Sanctitas  Ignatij,  &  Xauerij,&  aliotnm.  700 
Sandticas  cv  vicx  innocencia  in  noftns  maio- 

nbus.  ibid. 

Sancticas ,  fortimdo ,  fapientia  maiorum  in 

AgnoApoc.  cxhibentur.  tbtd. 

Schenckianum  a  Regiis  intcrcipitur.         8 1  5 
Schoix  Societatis.  3  4  2 .  &  feqq. 

■  illuftriadeiis  teftimonia.  Hj-&J(<]1- 


R    E    R  V  M. 

prxclari  ex  iis  viri  prodiere.  345.436 

cis  probac  Congregacio  Concilij  Cardina . 

lium  Tndencini.  .  347 

probant  etia  Reges  &  Ptincipes.  345  &feq. 

Scholarnm  origo  in  Socictace.  431 

Scholamm  rruchisi  432.435.771 

Scholuum  neceflitas.  434 

Schol&  altiorum  fctentiarum.  469 

Scbola  humantorum  Ittterarum.  47 1 

ScboU  Catechifiiae.  47 z 

Scientiarum  varix  cxercitationes  in  Societate. 

645. 

Scienciis  etiam  profanis  vfus  S.Xauerius,  & 

Socij,  adconuerfionemlndorum.  646 

Sciipcores  Sociccacis  varij.  703 

Sebaftianus  Barraditts  in  Luficania  fummo 

frudtu  ad  pOpulum  dicit.  354 

Selenites  gemma  lunx  imaginem  refert.    152 

Scminaria  a  Poncihcibus  &  Regibus  excicaca. 

549- 

eorumdem  difciplina  egregia.   Hii&feqq. 

Seminaiium  Goanum  variarum  nationum  a- 

dolefcentibus  frequens.  350 

Seminarium  Maronitarum  Romx.  3.2.6 

Senectus  -vera  in  quo  cdnliftac.  3  9 

in  quo  confiftat  eius  macuricas".  36 

Senectus  non  cenfenda  annis.  ibtd. 

Scnes  patici  in  Societace  ob  labores.  3  5 

Senes,  aut  Patres,  olim  didti  non  ab  xtate,  fed 

vucute  8c  munere.  3  9 

Senes  pueti  venerationem  non  merentur.     37 

Senex  iunentuci  refticutus.  z$z 

Seniuum  obledtamenta  fpiritualia.  430 

Sepcember  Hebrxis  &  nobis  inicium  Iubilei. 

12. 

Sicarij  in  necem  Patrum  Antuerpia  ciedtorum 

expediti.  839 

SigifmundtisIII.PolonixRex  Societati  fauet. 

213. 

eius  de  fcholis  Sc  Collcgiis  noftris  teftimo- 

nium.  345 

Signum  militix    noftrx  prxftantius    quam 

Conftantini.  27  5 

Siluaducis  expugnamr  a  Batauis.  759 

Siluaducenfis  Colkgij  ongo.  758 

eiufdemia&ura.  759 

Sikieiia,  vide  Gonfaluus. 

Silueftri  Landini  in  dicendo  vis.  3  3  $•&  feqq. 

Similitudinemaftcdatamor.    129.130.  131 

Simon  Rodericius  &  Socij  in  Lulicania.  fan- 

cticacis  fama  confpictti.  61} 

Simonis  Rodericij  elogium  fepulcrale.     192. 

Sodalcs  B.  Virginiv  funt  voluctes  cxli.      42 1 

in  eofdcm  beneficia  B.Virginis.  568 

Antecinerales  dies  magna  Romx  pietate  ce- 

lebrant.  376 

Antuerpix  marmoream  ftatuam  B.  Virgi- 

nis  in  fronte  Curix  collocant.  366 

Sodalts  titulum  aliqui  Principes  aliis  fuis  ti- 

mlis  prxtulerunt.  36}-G~/f^. 

Sodalium  rarx  vircutes.  365 

charitasin  ptoximuin.  tbid.&fiqq. 

feucritas  in  feiplbs.  364 

in  defunctos  pietas.  367 

nouas  eiigunt  Sodalitatcs.  ibtd. 

eonun 


I   N  D  E  X 

eorum  in  morce  folatium.  423 

SodaliiM  B.Vtrginis.  464 

eft  grano  finapis  fimilis.  419 

Fuit  breui  tempore  latifllme  diffufa.       420 

cius    fructus    in  regularum  obferuatione 

confiftit.  4*3 

ademendandos  vrbis  mores  Genuac  infti- 

tuta.  367 

aliaad  captiuos  iuuandos  Valhfoleti  ereftai 

ibtd. 

SodahtatemdiuxVirginis  ambiunt  Principes 

viri&Feminae.  ■>)Gx.&  Jeqq. 

eiden.  nomen  dedcrunt  viri  illuftres.     421 

huic  omnia  fua  accepta  referc  Populenfis 

Dux.  424 

Sodalitates  vnde  di&a*.  418 

earum  origo  &  confirmatio.  359 

earum  elogium.  423 

■    earumdem  initiaparua.  419 

initium  iis  dedit  Ioannes  Leonius  Belga. 

410. 

Sodalitatum  multiplicatio.  360 

&  dignicas.  361 

cur  ccetus  Parthenij  didri.  4 1 9 

earum  varij  fru&us.  363 

priuilegia.  420 

numerus.  421 

eas  Societas  ad  fouendum  Deipars  cultum 

inftituit.  3J9 

Sodalitas  mcefts  Virginis.  .774 

Sodalitas  immaculata:  Conceptionis.       tbtd. 

Sodalitas  militaris  SS.Euchariftije.  tbid. 

SocietaslEsv  quarefic  di£ta..bj.iz$.&  feqq. 

cur  militari  vocabulo  appellata.  1  2 1 

quare  Monachorum  liomini  non  accenfea- 

rur.  5j 

Ecclefiae  laboranti  promifTa.  59 

•   prasdidaablfaiaPropheta.  60 

itemaS.Ioanne  Euangelifta.  61 

icem  a  S.Vincentio  ,  &  Ioachimo  Abbate. 

62. 
itemab  Archangela  Panigarola,S.X'auerij 
forore,  &  Reinolda  m  Belgio.  6  3 

diuino  nutuinftituta.  65 

eft  mirabile  Dei opus.  114. &feqq. 

&  a  milite  licterarum  ignaro  concepta.  1 1 5 

&  fcqq. 
in  Monte  Serrato  concepta.  1 38 

ad  aram  B.  Virginis  in  Monte  Martyrum 
nata.  tbid. 


quo  tempore  nata. 
Christo  coniecramr. 


53 

iiy.&feqq. 

B.Virginidedicatur.  141.&  feqq. 

obedientia:  voto  Pontifici  fc  obftringit.   94 

eft  Ordomendicans.  yi 

a  Paulo  III.  conhrmatur.  87 

qua  condicione  primum  approbata.       206 

Societas  I  e  s v  etiam  M  a  ri  a  Sodalkas  vocan- 

da.  1 J4 

eft  in  tutela  B.Virginis.  140.141 

Societas  minima  magnum  Ignacij  miraculum. 

691.&  feqq. 

nihil  fibi  arrogat  pnt:  aliis  fanttifiimis  Or- 

dinibus.  651 

honores  voto  excludit.  95 


R  E  R   V   M. 

bona  in  primis  gubernatiohe  cohferuacui;, 

M4- 
eft  vicaApoftolica.  65 

eft  domus  fipiencia:.  704 

currui  Ezechidis  comparatur.  40 1 

eftaquila:  limihs.  406 

ftatim  fub  initium  a  variis  populis  expetu 

tur.  20<J 

primo  ortu ftatim  diffufaeft.  20.22.26.250 
breui  tempore  coto  fuitorbe  prop.ig.ua.  117 
citius  per  orbem   diffufa  qudm  vlla  Mo- 

narchia.  ijo 

viuolgnatio  pcrquaraor  mundi  partcs  dif- 

fuia.  207 

in  Conucntu  Poifllacenfi  in  Gallii  Re- 

gnumadmiccitur.  m 

in  Dalmatia  &  lftria  reciprtur.  2 18 

in  Africa  cis  &  vltra  Promontorium  Bona: 

fpei  fe porrigic.  izj.Qr  Jeqq. 

in  Indiam  penetrat  magno^mimarum  fni- 

&u.  220 

deinde  in  Iaponiam.  221 

in  Peruuiam  a  Regibus  Hifpanix  inducra, 

&  ibidcm  fundata.  3  3  3 

Sociecas  iESVjDucisfuiamyula  velipsahorum. 

librorurn  ferie  oftendirur.      2,1  .&  Jcqq. 
Deo  nec  fpe  nec  mecu  feruit,  fed  filiali  a- 

more.  683 

gratis  proxirnorum  auxilio  vacat.  32.409 
ianclio  dolo  homines  capit.  408 

Chrtsti   nomen  per  orbem  circumferr. 

393- 

Societatischaricas.  387.391 

charitas  ergaa-gros  5;  pauperes.  787. 7 S8 
in carcere  dctentos  folatur.  391 

res  arduas  fufcipir.  402 

a  fui  initio  clafles  comitata  eft.  817 

milites  &  nautas  in  mari  iuu.it.  392 

pefteinfc&is  ainftit,&quoferuore. 390.913 
paruulos  docet.  704 

Sodalitatcs  B.  Virginis  adminiftrat.  140 
immaculatam  B.  Virgirns  Conceptionem 
defendk.  139 

Orbi  bellum  indicit,  &  quale.  394 

eftinftar  arcismunita.-.  433 

concra  nouas  hxrefes  Ecclefia:  fubfidio  mif- 
fa.  ■  55-4'Q 

in  Germania  fuftentauic  Religioncm.  908 
opponitfe  h.treticis  in  Gallia.  tbtd. 

opponit  fe  hauccicis  in  Anglia.  tbid. 

Sociecati propiium  pati.  830 

qua:palfa  fic  ante  confirmarionem  incapite 
fuo  Ignatio  Comphui  ,  Sahnantics-,  Pa- 
riliis ,  Venetiis ,  Romar.  S6.4S4 

a  fuo  ortu  calumnus  appetica,  quod  iit  a- 
uara,  diues,  indulgens  commodicacibus 
corporis,  fuperba.  554.  or/f^^. 

calumnia:  in  eam  primo  fxculo  iactatar. 

a  pericuhs  ieruaca,  aluus  creutt.  27 

pro  C  h  r  1  s  t  o  libenter  calumnias  tolerat. 

^Go.&feqq. 
ambitionis  arguirur.  852 

ob  quas  cauflas  multapafia  fit.487.er  feqq. 
exagi- 


IN.DEX      RERVM. 


exagitarur  in  niontc  Politiano  :  inde  difce- 
dit.  491.  &  feqq. 

in  Galliaagimr  deeaeijcienda.504  &  feqq. 

ibidem ei lis  intendimr  ab  Academia.  503. 
&fetf. 

<gc  damnamr  ab  aliquot  Sorbonicis.     501. 

&  fm- 

e  Gallia  profcribimr :  profcripta  reftituitur 

ipib  Rege  perorante.  506.  &  feqq; 

cxagitatur  Rcmx  a   Bobadilla  &  Pontio. 

490.  &  feqq. 
exagitatur  Venetiis.  494.  &  feqq: 

exagitatur  Compluri  a  Ioanne  Silicxo  Ar- 

chiepifcopo  Toletano.        497.  &fiqq. 
exagitacur  in  Hifpania  a  Melchiore  Cano. 

49<5-  &]f<rql* 
exagiratur  Cxfarauguftx.       498.^  feqq. 
h  Tranfiluania.  teruo  profcribitur.     $\\..& 

prolcnbitur  e  tota  Bohemia,  Hungaria, 
Morania,  Silefia,  item  Riga  in  Lichua- 
nia. 

in  Hungaria  multa  patitur.  114 

inter  Etnnicos  durc  exercicain  IndiaOrien- 
tali.  515-&feiH- 

icem  in  Indisi  Occidentalr,  iEthibpia,' 
Brafilia,  Florida,  Mexico  ,  Paraquaria, 
multis  e  Sociis  trucidatis  :  itemque  in 
Iapoma  variis  tormentis.   5  2 8 .  &  feqq. 

^l.&feq. 

aliqui  e  Societaie  in  Europa ,  prxfertim  in 

Anglia,crudeliter  interfedti.  5  3  y&Jeqq. 

Societas  Dei  glorum  fpedtans ,  a  Deo  hono- 

ratur.  256 

a  perlecutionibus  honcrata.  581 

vbi  gr.uiins  agitata,  feiicius  creuit.  48  j 

eomagis  aDeohonoratur,  quo  minus  ho- 

norem  fuitm  quxrit.  683 

calumniis  ilhiftracur.  560 

Sociecatis  Iesv  innocencia  candida,  martyrio 

purpurata.  617.  &  \eqq. 

accepta  ab  aliis  Rdigiofis  beneuolc.    674 

eius  commendatio  abmhdelibus  &  haTeci- 

cis  vi  exprelfa.  6So.&feqq. 

aliorum  dc  ie  iudicia  grato  animo  recenkt. 

651. 

Societatis  audtor  primus  Iesvs.  64 

eius  altera  auctor  B.  Virgo.  7 1 

eius  Patrona  B.Virgo.  138 

ems  poft  Christvm  &  Maiuam  audtor 

Ignarius»  78 

eiusdiuimtus  inftiturx  figna.  66 

elus  defcriptio.  45.60 

Societacis  Ifsv  nomeneft  a  Pontificibus  ap- 

probacum.  69 

qiud  nomen  hoc  efficiat.  70 

Societatis  Religiofis  Iesvs  prxcipue  fequen- 

dus,  &  cur.  1  2  3 .  &  fe qq. 

eius  Conltitutiones  ope  B.Virginis  fcripta-. 

74 
eius  rinis  &  inftitutnm.  414 

eius  Ioftitutum  examinari  curat  Pontifcx: 
a  Cardinahbus  approbacur.  87 

eius  Inftituto  qnxdain  peculiaria.  89 

eit  conforme  dodtrinx  Chiusti.  $q 


eiusregimen.  144.  &  feqp 

eft  monarchia  mixta  ariftocratix.  14$ 

eftfimilcgubernationinauigij.  147 

eius  forcunatum  pentalpha ,  dodtrina  cum 

humilicate ,  vnio  animorum,   obedien- 

tia$  conliiecudo  cum  Deo.  642 

qui  genuini  eiusfilij.  829 

Societacis  numerus  adiexaginta  Profeflbs  pri- 

mum  conftridtus,  &  qciem  illi  frudtum 

tulerint.  88 

eius  mirabile  incremenrum.  683 

prxclara  per  orbem  fama  fparfa  a  Sociis. 

607.  esr  feqq. 
eius  in  Icaliaorcus  &  incrementum.     208 
eius  in  Galliam  ingrefliis  difficilis.        21  r 
ingreflus  ih  Lufitaniam.  209 

eius  domiciUa  in  Imperio  Orientis.    216. 

&  feqq. 
ingrefliis  in  infulas  maris  Mediterranci.209 
Societas  hominis  fimiiitudinemexprimit  mo- 

rum  vrbanicate.  408 

eius  operarum  charadter.  400 


eoncordia  in  nationum  vanetate, 


5J 


eiuscrga  Deiparam  varia  amoris  figna.   77 

eius  in  proximum  amor.       3S7.  &  feqq. 

Secietaris  homines  medici  funt.  3 1 

Socieracis  frudtus  in  vtroque  orbe.        26.27 

eius  eonciones  &  concionatores.      333.0?* 

fqq. 

eius  doctrina.  407 

eius   ledticnes    Academiarum    priuilegiis 

gaudent.  3  5  8 

•    earumdem  ledtionum  frudhis.  340 

D.Thomam  fedtacur.  341 

eius  Scriptorcs  varij.  70J 

Societatis  generofitas;  40  j 

ad  pericula  &  labores  nata  eft.  3  j 

eius  conltancia  in  labcribus  boui  fimihs. 

404 
eius  in  nofocomiis  obfequia ,  ae  fui  vidto- 

ria.  3S9 

charicas  eciam  erga  hxreticos.  844 

operx  eius  mulciplex  fructus.  39  j 

Sociecatis  dignitas  a  lingulari  vfu  virtucum. 
<    638.  vfqq. 
eiusdodrrina  magni  ab  inicio  xftimata.^^j 
exiftimacio  apud  Poncifices,  Reges,  Pnnci- 

pes.  ety.frfeffli 

eius  famaaPontihcibus,  Regibtis,  Princi- 

pibu^&aliis  aucta.    651.  &jeq^66i 
dus  exiltimatio  a  .  phuibus   aliorum ,   ac 

prxciput     Religioforum  ,    reftimoniis 

conhrmarur.  673.  &  feqq. 

eius  gloria  ex  fanftitate  Ignatij  &  Socio- 

rum.  581 

eius  elogicjm.  950 

quid  ei  lic  proprium.  332 

ncceflana  ci  famx  incegritas.  101 

quidei  prxftiterit  Ioannes  III.  RexLtifita- 

nix.  657 

nomen  ei  dedere  plunmi  illuftribus  fanu- 

liis  orti.  255-236.2374 

Sociecaci  vigorem  rnbuunt  tria  ci  finguliria. 

96 

fmgularis  ei  inccr  diftradtioncs  cnm  Deo 

G  g  g  g  g  g  confue- 


I    N  D   E  X 

confuetudo.  642 

jeftimatio  ei  conciliata  in  Concilio  Tridc-n- 

frino.  110 

varij  eam  Pontificcs  confirmant.  88 

cam  fub  tutela  Virginis  efle  Patri  Gutne- 

rez  oftenditur.  78 

eam  ambit  Ludouicus  Ioannis  III.  Regis 

Lufitaniae  frater.  657 

Societatem  honorcs  exdudere  exemplis  pro 

batur.  96 

hxrerici  eam  calumniantur,  fed  fruftra.   66 

cur  eam  impugnent  hxretici.  1 2 3 . 1 14 

Societate  exorta  qualis  fubfecuta  mutatio.   54 

in  ea  viuere  beatum.  1 5  5 

de  ea  apud  Paraquarios  D.Thomae  Apofto- 

li  vaticinium.  6 } 

de  ca  vifum  S.  Terefix  oblatum.  64 

quid  deilla  dixerint  Summi  Pontifices.  65 
quid  fenferint  harretici,  Melanchthon,  Be- 

za,  &c.  680.  &  feq. 

quid  (enferint  Ethnici,  Taicofama  Iaponius 

Imperator,  &c.  CSi.&feqq. 

in  Societate  mortui  fxculum  expleuerunt.  3  5 

Societas  qua  occafione  Belgium  adierit.    2 1 3 

quomodo  venerit  in  Belgium.  718 

qua  occafione  in  Belgio  domicilium  acce- 

perit.  730 

in  Belgium  difficulter  admittitur.  2 1  3 

in  Belgio  mirabiliter  propagata.  767 

expetitur  in  Mifllonem  Hollandicam.  727 
penetrat  in  Zelandiam,  799 

haereticis  refiftit  in  Belgio  Fcedeiato.  908 
labores  eius  &  frudlus  in  eodem.  tbtd. 
vita  ems  impugnatur  in  Belgio.  849 

item  fun&iones.  852 

in  Beigio  patitur  a  Catholicis.  844 

&  ab  hireticis.  831 

exagitatur  Antuerpiae.  746 .845 

pelhtur  Antuerpia.  835.©"  fcqq. 

pellitur  Brugis.  840 

pcllttur  Traieclo.  ibid. 

patitur  Traie&i.  842 

peilitur  Siluaducis.  841 

peliitur  Breda.  842 

patitur  Louanij.  845 

Soctetas  Iesv  foiis  tnftar  totum  orbem  tttu- 
flrat.  4} 

Soctetas  injiar  arcis  fortifftms,  ctuitattbus  Bel- 
gij.  ?i8 

toto  orbe  diffufa  tmplet  Propbetiam  Ma~ 

lachia.  3' 8 

ernni  hora  dtei  notli<qtit  Deo  facnficat.  319 
tft  ad  Mtffiones  expedtta.  324 

in  Mtffimtbut   Tonttficu   voluntatt  obfe- 

candat.  323 

Fidem  toto  orbedittufgat.  320 

dotlrma  &  exemplo  vtam  falutis  oftendtt. 

466. 
tttermtatem  ftbi  proponit.  52 

a,mo  feculart  coptofos  frucltu  promittit,  m- 
ftar  patmx.  !  jo 

gratts  proxtmo  fe  impendtt.  455 

totts  ctntum  annts  praltu  exercita.  564 
cft  Dei  prxfidio  contra  hoftes  tuta.  919 
perfecutiombut  firmatur.  571 


R  E    R  V   M. 

aduerfis  opprejfa  vtrtutem  exferit.         J70 

frufl  ra,  tnfamatur  calttmmu.  $66 

fruftra  oppugnatur  ab  inutdis.  565 

cum  dcprtmttur,  extollitur.  573 

rebus  aduerfts  crefctt.  533.574 

aduerfts  purgatur  &  illuflratur.  572 

abundat  gaudto  m  «ffaclionc  fud.  568 

Soctetatti  propagatto.  317 

ettu  Mtjfiones  lndtc-.  326 

ettts  operarij.  452 

ttus  operd  Chrtftianus  popultu  in  meltut  re- 

flttuttur.  444 

ttus  funcltonts .  454 

ttut  opera  vttlts.  928 

Soctetatu  eft,agcre&patifortia.  .    453 

fub  cruce  tuta  latet ,  qttod  figtllo  fuo  pra- 

fert.  4j 

Soctetat  honore  contempto  tlluftrior.  1 96 

eam  carceres  &  vtncula  cohoneflant.        577 

Soctetatu  annut  fecuiaru  per  arcam  Noe  re— 

pnfentattu.  5 i 

Soctetatis  I  e  s  v  fymbolum,  Ad  maiorem  Dei 

glortam.  44 

Socioru  S.Ignatij  variaeconditjones.  105.206 

eorum  numerus  crefcit  ad  modum  dilcipu- 

lorum  C  h  r  1  s  t  1.  207 

in  Lufitania.  &  India  Apoftoli  appelhn- 

tur.  2 1  o 

in  Germania  hirefim  oppugnant.         2 1 1 

eorum  in  Anglia  cxdes.  2 1  5 

in  Scotiam  &  Hiberniam  a  variis  Pontifici- 

bus  legantur.  tbtd, 

in    Mofcouiam    comitantur    Demetrium 

Principem.  •  218 

quomodo  in  Sinam  penctrarint.  222 

in  Cocinchina  Sc  vicinis  Regnis  recipiun- 

tur.  223 

a  Sciauquinenfi  Prxfeclo  honorantur.  ihtd. 

eorum  in  j£gypto  labores  irriti ,  &  quare. 

229.  &  feq. 

in   vEgypto  accufati    proditionis   capmn- 

tur.  230 

primi  in  Paraquariam  veniunt ,  &  incohs 

mftruunt.  233 

corum  in  Brafiliam  aduentus,  labores-,  in- 

opia.  i^i.&feq. 

corum  ingreflus  in  Mexicum.  234 

&  in  nouam  Franciam.  ibtd. 

cxdes  eorum  in  Florida.  tbid. 

in  Germania  ab   hatreticis  didi   Canifia- 

ni.  9*8 

plurtmt  eorum fanguinem  pro  Christo 

fuderunt.  578 

Sorbonx  in  Societatem  cenfura.  2 1 1 

Spirituale  adukerium.  1 50 

Spiritualis  defponfatio.  iftd. 

bpirttuatium  legatorum  condttto.  3*5 

Spiritualium  voluptatum  dulcedo.  42 S .  429 . 

430. 
B.Staniflaus  Koftka  audtorc  Virgine  Societa-» 
tem  ingreditur: eius  adfpeftu  recrearur.76 
admodum  adolefctns  Socntatem  tngreditur. 

£0 
tius  vita.  595 

igne  diuino  pedus  eius  xftuat.  6,25 


INDEX        RERVM. 


pridie  Virginis  Affumpts.  moritur.        724 

eim  breue  elogium.  168 

Stationes  Christi  patienus   in  Flandria 

excitauit  primo  Societas.         ,  792 

item  ftationes  Virginis  Dolorofx.  779 

Statua  B.  Virginis  ante  Curiam  Senatoriam 

Antuerpix  pofita.  778 

Statua  B.  Virginis  Hallenfis.  775 

Statua  B.  Virginis    Sichemienfis  feruata    a 

Bernardo  Oliuerio  Prouinciali.  77  j 

StatuaB.  Virginis  Siluaducenfis.  tbid. 

Statua  miraculofa  B.  Virginis  Dunkercx  in 

templo  Societatis.  776 

alia  Winocibergis  in  remplo  Socictatis.  777 

alia  Brugis  in  templo  Societatis.  tbid. 

alia  Bruxellis  in  templo  Societatis.  778 

Steenwicum  a  Comite  Mauritio  ferociter  op- 

pugnatum.  807 

Stellarum  defcriptio.  1 64 

Stephanus  Rex  Polonix  Societati  fauet.    21 3 

iniurias  Societatis  fuas  reputat.  520 

eius  de  icholis  &c  Collegiis  noftris  tefti- 

monium.  34  j 

Strada,  vide  Francifcus  Strada. 

Subcfle  confultius,  quam  prxefle.  920 

SulLc  dormienti  Bellona  no&u  apparet.   1 3  5 

Superba  non  eft  nec  arrogans  Societas.  559. 

&  feqq. 
Supplicio  afficiendis  quam  operam  nauet  So- 
cietas  in  Belgio.  786 

T. 

TEmpejlatis  defcriptio.  934 

Teftimonia  prxclara  Pontificum  de  So- 
cietate.  CGi.&Jkq. 

item  Prxfidum  Concilij  Tridentini,  Cardi- 
nalis  Guidiccioni ,  Sc  aliorum  Cardina- 
lium  Epiicoporum.  666.  &  feq. 

Concilij  Tridentini  de  Ignatij  Sc  Sociorum 
doctrina.  64; 

Ferdinandi  1 1.  de  Societate.  672.  &  fcq. 
vti  &  Regum  Sc  Principum  Sc  Aulx  Hi- 
•  fpanicx   fub  Philippo  II.    &    Gallicx-. 

667.  O"  feq. 
Cpmitiorum  Generalium  Regni  Gallici.669 
Atilx  Polomcx  &  Bauaricx.  tbid. 

Barbarorum  Regum  ac  Principum.        67 1 
Teftimonia  honorifica  externorum  Ecclefia- 
fticorum  de  S.  Ignatio.  5S9.  &  fcq. 

externorum  fxcularium  de  S .  Ignatio.   590 

&  feqq. 

Principum ,  Sc  Ponti  Heuteri  de  doctrina. 

'    Societatis.  '  64; 

vrbium  Sc  Vniuerfitatum  de  Socieutc.  670 

Teftimonia  honorifica  noftrorum  de  S.  Igna- 

tio.  588 

Teftimonia  plurimorum  de  Martyribus  So- 

cietatis :  Sc  mira  quxdam  in  eorum  cxde. 

618.  &feq. 

Teftimonia  de  Societate  variorum  Hiftorico- 

rum.  Cjo.&fcq. 

Themiftocles  aliena    imitatione   cuadit  ma- 

gnus.  417 

Theodoricus  Canifius  Belga.  865 

Theodoricus  Gerardi  moriens  Angelico  con- 


centu  recreatur.  874 

Thefeus  puer  HercuHs  fortitudinem  imituri 

ftudet.  41  j 

Thomas  Cottamus  a  tortore  ferro  fecandus, 

cilicio  implicatus  confpicitur.  537 

Thomx  Mori  di&um  de   incrcmentis   Lu~ 

theri.  i0 

Thomas  Sanchez  a.  Clemente  VIII.  dictus 

Angelus.  644 

Thomas  Saillius    Belga   inftituit  Miflioncm 

caftrenfem.  804 

a  Duce  Parmenfi  accipitur  in  Confefla- 
rium.  805 

peftem  contrahit  ex  caftris.  806 

eius  breue  elogium.  876 

Timor  Dei,  caftitatis  prxfidium.  9 1 

Traiedtenfis  Collegij  origo,  749 

Traiect-um  expugnatur  a  Batauis.  750 

Traiecti  Patres  occiduntur  ab  hxreticis.  842 
Tranhluania  Societas  eiicitur.  214 

Triclinia  olim  ornari  folita.  426 

Tridcntini  Concilij  celebritas.  1 39 

eiufdem  de  doctrina  S.  Ignatij  &  Socio- 
rum  iudicium.  645 

&  fauor  erga  Societatem.  656 

Trigefimus   tertius  aniras  ftatuitur  Iubileus. 

Turbx  Louanij  contra  Vishauxum.  7  3  3 


VAticinium  de  Societate  Bclgica.        729 
Victus  frugahs,caftitatispra:fidium.  92 
Vigefimus  quintus   annus   deccrnitur  Iubi- 

leus.  1 5 

Viglius  Zuichemus  Prxfes  aducrfitur  admif- 

lioni  Societatis  in  Belgium.  7  3S 

Vincula  quxdam  optanda.  149 

Vindidtx  diuinx  exemplum.  840 

Viri  illuftres  de  Socictate  in  Belgio.  854 

Virtutis  dignitas.  638 

Virtutum  Sc  litterarum  cognatio.  434 

Virtus  prefla  fic  clarior.  736 

Virtutes  maiorum  expreflx  in  Agno  lihruin 

aperiente.  699 

Vita  humana  theatrum  cft,  in  quo  aguntui 

lxta&:  triftia.  537 

cft  xrumnis  plena.  5  40 

Vitx  Religiofx  iecuritas  &  luauitas.  1 54 

Vita  Societatis  mixta.  173 

Vita  aiiiua  contemplatiuam  tuuat.  456 

Vngucnta  olimin  conuiuiis.  418 

Vocationes  illuftrcs  ad  Societatem ;  Adelbcrti 

Baufech,  Didaci  Sanchez,  Auguftini  Men- 

diolenfis,  Gulielmi  Brunllxi,  loannis  Nun- 

nij,  cuiuldam  Parilicnfis,  loannis  Carrerx, 

Ioannis  Malirij ,  1'rancifci  Caictani.    255. 

&feqq. 
Vocatto  ad  Societatcm.  328 

Votum  ad  Cxlitcs  pro  Socictatis  incolumi- 

tate.  24 

Vota  Dco  rafta  fint  firma.  1 5  1 

Vota  Religiofa  quid  a.  nobis  requirant.      1 5  2 
Vota  prxitanda  lunc.  j  j  3 

Voc.i  primum  nuncuparunt  primi  Patrcs  in 

xde  &  lefto  B.  Virgmi!..  74 

Gggggg   2  Voto- 


I  N  DE  X 

Votorum  in  Socictate  renouatio ,  &  quis  eius 

frudhts.  97 

de  iis  Oratio.  l^.&feqq. 

Votum  Profeflbrum    non  admittit  honores. 

684. 

Votnm  repudiandi  bonorcs.  195 

Votum  non  Lixand* panpcrtatis.  198 

Votorum  renouatiot  199 

Vrbanus  VIII.  difcipulus  quondam  Societa- 

tis.  346 

eius  laus  cx  fcientia.  &  litteris.  435 

olim  Cardinalis  miifus  in  Galliam  Nuntius, 

iniuriofam  Socictati  columnam  deiicien- 

dam  curat.  654.  &  feq. 

Vrbes  Sardanapali  vno  die  xdificata:.         9 1 9 

S.  Wenceflaus  Bohemix   Rex  Comitem  ex- 

emplo  fuo  ad  dura  exhortatur  cv  acccn- 

dit.  1 52- 

Wefalia  expurgatur    hsrefi    a  PP.  caflren- 

fibus.  8  ii 

intercipitur  a  Batauis.  813 


R  E  R  V  Mo 

Winocibergenfis  Collegij  origo.  • ,  j7 

Wolfangi   Gulielmi  Ducis  Neob  «rgici  con- 

uerlio  vndc  orta.  341 

X. 

XAuerius,  vide  Francifcus  Xauerms. 
S.Xaucrius  fimilisfuit  ApoftoloPaulo.8  3 
conferrur  cum  Alcxandro,  &  prxponkur. 

in  regenda  Societate  cadem  eius  cum  Igna- 
tio  mens.  84 

iningrcflli  Sinacmoritur.  222 

eius  bracbium  ex  India  Romam  aducilum. 
709.  &  fcqq. 
S.  Xauenj  breue  elogium.  ^         167 

Z. 

ZElus  animarum  dirigi  dcbet  abobedien- 
tia.  916 

P.  Zgodaa  Tartaris  captus.  223 

in  Tartaria  plures  conuertit.  224 


Errata  qtaedam,  qu<s  fejlmantibus  obrepferunt}  ita  corrigey 

Pag.  9.  Un.  19.  tantum  darentur:  dele  tantum. 

Pag.  401.  lin.  35.  fuis:  lege  fui. 

Pag.  830.  hn.  vlt.  ruinis:  lege  ruinas. 

Pag.  834.  Un.  21.  vanis:  lege  variis. 

Pag.  S60.  Jtn.  27.  audtore:  lege  actore. 

Pag.  862.  hn.p&nult.  referti:  lege  refe&i.  , 

Pa<r.  866.  lin.  4.  conferuanda::  lcge  confecrandae. 

Pag.  870.  lin.  28.  patrocinio:  lege  patrimonio. 

Pag..Sy6.  lin.  43.  tibia:  lege  vena. 

Pag.  897.  lin.  vlt.  erit  fanguis:  lege  erit  Sc  fanguis. 


FA- 


rrimi 


r.ACVLTAS  R.  P.  PROVINCIALIS. 

CVM  tres  Societatis  noftrx  Theologi  librum  qui  inficribitur  Imaoo  pr 
fixculi  Societatis  I  E  S  V  ,  a  Prouincid  Flandro-Belgud  eiufidem  Soctetatis 
repncfientata .  relegerint ,  &  edi  pofifie  cenfuennt  3  ego  tnfirafcnptus  Societatis 
I  E  S  V  per  Flandro-Belgicam  Prxpofitus  Proumcialis  ,  poteftate  mihi  ad  hoc 
ab  Admodum  R.  P.  SN^  Prxpoftto  Generali  JVLutxo  Vitellefico  fiacld  ,  concedo 
Balthaftn  ^Moreto  Typographo  Regw,  njt  eumdem  librum  excudere  &  publi- 
care  poffit .  In  quorurn  fidem  has  ofifici)  mei  figillo  mumtas  dedi  Antuerpuz 
VIII.  lanuarijy  anno  M.  DC.  XL. 

Ioannes  de  Tollenare. 


APPROBATIO    CENSORIS. 

Imaginem  primi  fieculi,  Societatis  I  ES  v,  2  Prouincid  Flandro-Belgicd 
reprttfentatam  ,  malde  opportunam  fore  tudico  tum  ad  pleniorem  notittam 
S  ociet.it  is  haunendam ,  tum  etiam  pofteris  ad  ocmulanda  ^Maiorum  fuorum  pr<c- 
clara  facinora .  quare  vtiliter  typis  euulgabitur.  Antuerpix  xn.  Februarij, 
anno  m.  dc.  xl. 

Gafpar  Eftrix  S.  Theolog.  Liceut. 
Canonic.&  Pleb.ac  libr.  Cenlbr. 


SVMMA   PRIVILEGIL 

Philippvs  IV.  Hifpaniarum  &  Indiarum  Rcx  Catholicus ,  ac 
Potentillimus  Belgarum  &  Rurgundionum  Princeps,  Diplomate 
fuo  fanxit ,  ncquis  Imaginem  primi  fieculi  Soctetatis  I  e  s  v  ,  a  Prouincid 
Flandro-Belgicd  etufidem  Societatis  reprafientatam,prxzct  Balthafaris  Moreti 
voluntatem  intra  nouennium  vllo  modo  imprimat,  aut  alibi  terrarum 
impreflam  in  Infcrioris  Gcrrrianiae  ditiones  importctjvcnalemvehabeat. 
Quifecus  faxitjconfifcationc  Librorum  &  alia  graui  p.oena  mulctabi- 
turj  vti latius  patet in littcris datis  Bruxcllx*,xvi.  Ianuarij  m.  dc.xl. 

Signat. 

Steenlmfi. 


*&•.*■*■    '  t 


^,'W.k '  v* 


. 


4*r. 


fM^ 


,r&> 


■  ?-' 


/ 


Ip 


«^ 


^m 


j^JT 


£<$ 


M 


'**&!&?£